Idr niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi

Idr University Journal of the Institute of Science and Technology

Aratrma Makalesi / Research Article

Idr ni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Idr Univ. J. Inst. Sci. & Tech. 3(2): 33-42, 2013

Yksek Gerilim alt Sahas Topraklama Ann Elektriksel Bazda

Projelendirilmesi
Nihat PAMUK1

ZET: Gnmzde topraklama sistemi geni alanlar kapsayan karmak bir yapya sahiptir. nsanlar iin hayati
tehlike oluturabilecek toprak potansiyel ykselme deerinin snrlandrlmas gvenli bir topraklama ebekesinin
temelini oluturur. Yksek gerilim tesislerinde ama-kapama olaylar, yldrm, elektrostatik dearjlar, ksa devreler
ve toprak temaslar gibi nedenlerle meydana gelen darbe akmlarnn direkt olarak topraa aktlmas gerekmekte
ve bu nedenle g sistemlerindeki topraklama a tasarmnn kusursuz olmas istenmektedir. Yksek gerilim alt
sahalarna ait topraklama diren deerleri SELVAZ (Seilmi Gerilim (V), Akm (A), Empedans (Z)) yntemi
kullanlarak llmektedir. SELVAZ yntemi kullanlarak tasarlanan topraklama alarnda, temas ve adm gerilimlerinin msaade edilebilir maksimum temas ve adm gerilimlerinden kk olmas, topraklama diren deerlerinin
standartlarda ngrlen snr deerler iinde kalmas, topraklama a gmlme derinliinin en uygun deerlerde
olmas ile mmkn olmaktadr. Bu almada, SELVAZ yntemi ile bir yksek gerilim alt sahasnn topraklama
diren deerleri lm yaplarak, topraklama a tasarm gerekletirilmitir.
Anahtar kelimeler: Topraklama a tasarm, topraklama direnci, SELVAZ yntemi, temas ve adm gerilimi

Cilt: 3, Say: 2, Sayfa: 33-42, 2013

Volume: 3, Issue:2, pp: 33-42, 2013

The Electrical Project of High Voltage Switchyard Grounding Net

ABSTRACT: Nowadays, grounding system has a complex structure covering large areas. Limiting the ground
potential rise value threatening people life forms the basis of a safe grounding net. Shock currents occurring in
high voltage facilities because of events like opening and closing, lightning, electrostatic discharges, short circuits
and ground contacts must be directly transferred into the ground, therefore the design of power system grounding
net requires to be perfect. Grounding resistance values of high voltage switchyard are measured using SELVAZ
(Selected Voltage (V), Current (A), Impedance (Z)) method. The grounding net designed according to SELVAZ
method makes touch and step voltages smaller than maximum tolerable touch and step voltages, keeps grounding
resistances and the depth of buried grounding net within the standard limits giving possibility to obtain the most
appropriate values. In this study, grounding net design was formed according to SELVAZ method using high voltage switchyard grounding resistance values
Keywords: Grounding net design, ground resistance, SELVAZ method, touch and step voltage

Teia, Test Grup Bamhendislii, 5. letim Tesis ve letme Grup Mdrl, Sakarya, Trkiye
Sorumlu yazar/Corresponding Author: Nihat PAMUK, nihatpamuk@gmail.com
1

Geli tarihi / Received: 13.11.2012

Kabul tarihi / Accepted: 05.03.2013

Nihat PAMUK

GR
Elektrik enerjisi ihtiyacnn artmasna paralel olarak yeni yksek gerilim alt sahalarnn kurulmas gerekmektedir. G sistemlerinin en nemli ve en deerli
blm yksek gerilim alt sahalardr. Yksek gerilim
alt sahas kurulmadan nce yaplmas gereken ilk ve en
nemli admlardan biri, topraklama ann doru olarak projelendirilmesidir. Byk elektrik tesislerinde ve
alt sahalarnda her bir cihaz iin topraklama yapmak
hem pahal, hem de birbirine kar potansiyel farklar
douracandan bu elektrotlar arasnda gerilim srklenmesine neden olacaktr. Bu potansiyel farklar sfra
indirmek, gerilim srklenmesini de nleyebilmek iin
btn tesisin altna a topraklayc sisteminin kurulmas gerekmektedir.
Yldrm, ama - kapama manevralar, ksa devreler ve toprak arzalar yksek gerilim alt sahalarnda,
yksek akmlar ve dolaysyla yksek potansiyel artlar olutururlar. Ortaya kan bu gerilimler insanlar iin yaamsal tehlikelere neden olduu gibi, trafo
merkezindeki tehizatlarda da byk hasarlar meydana
getirmektedir. Bu durumlardan kanmak iin tek yol
gerek ebekenin gerekse iletme tehizatlarnn topraklanmasdr (Mrtezaolu, 1998). Yksek gerilim alt
sahalarnda topraklama sistemi olarak, topraklama a
ile birlikte topraklama ubuklarndan ve topraklama
iletkenlerinden faydalanlr (Grsu & nce, 2007). Topraklama alar, toprak iine gmlm, toprak yzeyine paralel olarak yerletirilmi, a oluturacak ekilde

birbirine birletirilmi iletkenlerden oluur. ekil 1de

rnek bir yksek gerilim alt sahas topraklama ann
yapm gsterilmitir.
Bu alar bata insanlar olmak zere btn canllarn ve elektrikle alan tehizatlarn tehlikeli gerilimlere maruz kalmasn nleyecek ve koruduu tesisin iletme geriliminde srekliliini gvenle srdrmesi iin
ihtiya duyulan toprak potansiyelini salayacak yaltm
tesisleridir. Topraklamalar g sistemlerinde ve trafo
merkezlerinde topraklama direncini, adm ve temas
gerilimini kk tutmak, sistemde enerji kesilmelerini
azaltmak, insan emniyetini salamak ve meydana gelebilecek arzalarda rlelerin arzalar alglayabilmelerine
yardmc olmak amac ile kullanlrlar.
Enerjili bir a zerinde yzeydeki potansiyel deer
ifadeleri, hem a iletkenlerindeki kaak akmlarn hem
de a iletkenlerinin karlkl diren deerleri alnarak
hesaplanmaktadr (Neri, 2004). Topraklama alarnn
analizi yk benzetim yntemi kullanlarak yaplmakta
ve akm dalm, toprak gei direnci, toprak yzeyinde meydana gelen potansiyel dalm ile incelenmektedir (elikyay, 1995). Topraklama a ile referans toprak
arasndaki potansiyel dalmn saysal analizi sonlu
farklar yntemi ile yaplmaktadr (Darman, 2006). Bu
almada ok katmanl toprakta, elektrotlar arasndaki
mesafeye gre toprak zdiren deiimi ve yzey potansiyel deiimi deneysel lm deerleri ile incelenmitir.

ekil 1. Yksek gerilim alt sahas topraklama a

34

Idr ni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Idr Univ. J. Inst. Sci. & Tech.

Yksek Gerilim alt Sahas Topraklama Ann Elektriksel Bazda Projelendirilmesi

MATERYAL VE YNTEM
alt sahas topraklama a tasarmnn matematiksel hesaplamalar: alt sahas topraklama a tasarmnn da ilk olarak proje ve yaplacak olan alma tanmlanmakta, sonrasnda ise kullanlacak
olan toprak modeline karar verilmektedir. nc
aamada ise, alt sahasnda meydana gelebilecek en
kt arza parametreleri hesaba katlarak iletkenlerin ve kazk elektrotlarn boyutlar kararlatrlmaktadr. Bir sonraki aamada ise, alt sahasnn
koordinatlar, iletkenlerin gmlme derinlii ve fiziksel boyutlar gibi geometrik boyut ve biim bilgileri incelenerek, tasarm yaplan alt sahasnn
istenilen gvenlik ltlerini karlayp karlamadna baklmaktadr (Jones, 2001).
Adm geriliminin matematiksel hesab: Herhangi
topraklanm bir nesneye temas etmeksizin, bir kiinin ayaklar arasndaki bir metre mesafede oluan
yzeydeki potansiyel fark adm gerilimi olarak tanmlanr. Yksek gerilim tesislerinde insan ve hayvan hayat bakmndan nemli bir tehlike kaynadr (Katipoullar, 2003). Adm gerilimi, Ks geometrik faktr Ki dzeltme faktr, r toprak zdirenci ve
IG/LS topraklama sistemine gmlen toplam iletken
uzunluunun maksimum a akmna oranna bal
olarak elde edilen denklemler ile ifade edilir.

(1)

(2)

(3)

Temas geriliminin matematiksel hesab: Topraklanm yapya temas ederek duran bir insan elinin
bulunduu noktadaki yzey potansiyeli ve toprak potansiyel ykselmesi arasndaki potansiyel
fark temas gerilimi olarak tanmlanr (IEEE Std
802000, 2000). IEEE Std 802000 standard topraklama anda kullanlacak iletkenlerin toplam
uzunluunun, kesitinin, ubuklarn saysnn, apnn, boyunun, adaki gz saysnn, gz boyutunun
ve a kurulacak alann boyutunun msaade edilebilir maksimum temas gerilimini etkilemediini gstermektedir. Canllar iin msaade edilebilir maksimum temas gerilimi, direkt olarak a kurulacak
alann toprann zdirenci ve ok akm sresi ile
orantldr. Eer yzey tabakas kullanlyorsa, bu
tabakann zelliklerine de baldr. 70 kg arlndaki insan iin msaade edilebilir maksimum temas
Cilt / Volume: 3, Say / Issue: 2, 2013

gerilimi ve msaade edilebilir maksimum adm gerilimi 4 ve 5 eitliklerinde verilmektedir.

(4)

(5)

Bu eitliklerde; ts ksa devre akm sresini ve Cs

ise yzey tabakas dzeltme katsaysn temsil etmektedir. Cs yzey tabakas dzeltme katsays;

(6)

eitlii ile hesaplanr. Bu ifadede hs yzey tabakas

kalnl olmak zere, trafo merkezinin yzeyine zdirenci yksek bir akl tabakasnn serilmesi msaade
edilebilir maksimum temas gerilimi deerini arttracaktr. 6 eitliindeki ra deeri ise 7 ve 8 eitliklerinde
verilmektedir.
(7)

(8)

Bu eitliklerde; hb an gmlme derinlii, hr yansma snr derinlii, r1 st katman toprak zdirenci, r2

alt katman toprak zdirenci ve K ise iki katmanl toprak
modelinde 9 eitliindeki yansma faktrdr.

(9)

Yzey tabakas kullanlmazsa, tek katmanl toprak

modelinde rS = r, iki katmanl toprak modelinde rS = ra
ve her iki modelde de Cs=1dir.
Topraklama a iletken kesitinin matematiksel
hesab: Hata akmnn topraklama ann ierisinde farkl kollara ayrlmas gz nne alnarak an
iletken scaklna gre topraklama tasarm yaplr.
letkenlerin bir ksa devre esnasnda ortaya kan
sdan zarar grmemesi iin;

(10)

35

Nihat PAMUK

kesitinde olmas gerekir. Bu eitlikte; Ak topraklama iletkeninin kesiti (mm2), I ksa devre akm (A),
tc arza sresi (sn), ar referans scaklkta zdirencin sl
katsaysdr. Pr referans scaklkta topraklama iletkeninin zdirenci (mW/cm), TCAP sl kapasite faktr (J/
cm3/0C), Tm arza esnasnda izin verilen en byk iletken scakl (0C), Ta ise ortam scakldr (0C).

(11)

Eitlik 11 malzeme sabitleri iin referans scaklk

deeridir (0C). Topraklama iletkeninin kesitini belirleyen en nemli faktrler, topraklama iletkeni olarak kullanlacak olan malzemenin sabitleridir (Sverak, 1984).
A gz geriliminin matematiksel hesab: Topraklama a tasarmnda msaade edilebilir maksimum
temas gerilimi, tasarlanan topraklama ann gz
geriliminden byk olmaldr. Bir topraklama ann bir gz ierisindeki maksimum temas gerilimi
gz gerilimi olarak ifade edilmekte ve eitlik 12deki
gibi hesaplanmaktadr.

(12)

Bu eitlikte; Em gz gerilimi (V), r toprak zdirenci (W.m), Km gz gerilimi iin mesafe faktr, Ki
zgara geometrisi iin dzeltme faktr IG ise toprak
evresi ve topraklama a arasnda akan maksimum a
akmdr. Hi topraklama ubuu yok veya aa rastgele
datlm sadece birka topraklama ubuu varsa ve
bunlarda kelere yerletirilmemi veya a evresi boyunca konulmam ise;

(13)

Bu eitlikte; LC yatay olarak gmlm olan topraklama iletkenlerinin toplam uzunluunu (m), LR ise
dikey olarak gmlm olan tm topraklama ubuklarnn toplam uzunluunu (m) ifade eder. Kelerde topraklama ubuunun olmasnn yan sra an her yerinde ve evresi boyunca topraklama ubuu varsa;

(14)

Bu eitlikte; Lr her bir topraklama ubuunun

uzunluudur (m). Gz gerilimi iin mesafe faktr olarak ta tanmlanan Km eitlik 15deki gibi hesaplanr.

36

(15)

Bu eitlikte; D paralel iletkenler aras mesafe (m),

d a iletkeninin ap (m), h topraklama a iletkenlerinin gmld derinliktir (m). An evresi boyunca
veya an kelerinde topraklama ubuu varsa, ayrca
hem evresi boyunca hem de a alannn her yerinde
topraklama ubuklar varsa Kii =1dir. Ada hi topraklama ubuu yok veya birka topraklama ubuu var
ve bunlarda evresinde ya da kelerinde yerletirilmemi ise;

(16)

(17)

h0 zgara referans derinliidir ve h0=1mdir.

(18)

(19)

(20)

Bu eitliklerde; kare a iin nb =1, kare ve dikdrtgen alar iin nc =1, kare dikdrtgen ve L ekilli alar
iin ise nd=1dir. A topraklama ann kaplad toplam
alan (m2), Lp topraklanacak yerin evresini (m), Lx yatay ynde an maksimum uzunluunu (m), Ly dey
ynde an maksimum uzunluunu (m) ve Dm ise ada
bulunan herhangi iki nokta arasndaki maksimum mesafeyi (m) ifade eder.
Schwarz denklemleri: Schwarz homojen toprak
iinde yatay olarak topraklama zgarasn, dikey olarak
ise topraklama ubuklarn kullanarak istenilen toplam
topraklama direncini hesaplamada yeni bir denklem
gelitirmitir (Schwarz, 1954). Toplam topraklama direncini hesaplamada kullanlan Schwarz denklemleri
eitlik 21de verilmektedir.

(21)

Bu eitlikte; R1 topraklama zgaras iletkenlerinin

topraklama direncini (W), R2 topraklama ubuklarnn
topraklama direncini (W), RM topraklama zgarasnn topraklama direnci R1 ile topraklama ubuklarnn
topraklama direnci R2 arasndaki karlkl direnci (W)
ifade eder. Topraklama zgarasnn topraklama direnci
eitlik22deki gibi hesaplanr.
Idr ni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Idr Univ. J. Inst. Sci. & Tech.

Yksek Gerilim alt Sahas Topraklama Ann Elektriksel Bazda Projelendirilmesi

(22)

Bu eitlikte; r toprak zdirencini, LC topraklama

zgarasnda kullanlan toplam iletken uzunluunu (m),
a = (a.2h)0,5 h derinliindeki iletken uzunluunu (m), 2a
iletken apn (m), A topraklama zgarasnn kaplad
alan (m2) ifade eder. Topraklama ubuklarnn topraklama direnci eitlik 23deki gibi hesaplanr.

(23)

Bu eitlikte; Lr topraklama ubuklarnn boyunu

(m), 2b topraklama ubuklarnn apn (m), nR toplam alanda kullanlan topraklama ubuu saysn ifade
eder. Topraklama zgaras ile topraklama ubuklar arasndaki karlkl diren eitlik 24deki gibi hesaplanr.

(24)

Topraklama sisteminde topraklama ubuklar kullanldysa topraklama direnci hesabnda schwarz denklemlerinin kullanlmas ile daha iyi sonu elde edilmektedir (Katipoullar, 2003).
TOPRAKLAMA AI PROJELENDRLMES YAPILAN 154 KV KSEKY TRAFO MERKEZNN TANITILMASI
154 kV Kseky trafo merkezi tek hat emas ekil
2de verilmitir.
154 kV Kseky trafo merkezinde 1 adet EBG
marka 154/34.5 kV 80(100) MVA, 1 adet ABB marka
154/34.5 kV 80(100) MVA ve 1 adet BREDA marka
154/34.5 kV 80(100) MVA olmak zere toplam adet
g trafosu mevcuttur.
G trafolarnn ntr noktalarnda 3 adet ntr direnci bulunmaktadr. Bu ntr direnleri trafo A iin tek

ekil 2. 154 kv kseky trafo merkezinin tek hat emas

Cilt / Volume: 3, Say / Issue: 2, 2013

37

Nihat PAMUK

imali 34500/3 V, 600 A, 33.2 W, trafo B iin zdiren

imali 33000/3 V, 600 A, 33.2 W, trafo C iin zdiren
imali 36000/3 V, 1000 A, 20.78 Wdur.
154 kV bara sistemi 2x795 MCM iletkenli ift
baral (Ana bara + Transfer bara) sistem olup; 3 adet
trafo fideri, 1 adet transfer fideri ile 6 adet hat fiderinden olumaktadr. Kseky trafo merkezindeki hat fider
isimleri; Fordotosan, Entek, Ada II 1. devre, Ada II 2.
devre, Enerjisa ve Nuh imentodur.
34.5 kV bara sistemi ise Bara-1, Bara-2 ve Bara-3
olmak zere toplam 36 adet metal clad hcreden olumaktadr. Bara-1de 9 adet k fideri, 1 adet gerilim
trafosu ile iki baray birletiren 1 adet kublaj hcresi
bulunmaktadr.
Bara-1e ait 34.5 kV hat fider isimleri; Ada-I, Asgaz, Metalbox, Yldz-Sunta, Rabak, zayda, Ada-II,
Pirellidir. Bara-2de 9 adet k fideri, 1 adet nt
kapasitr fideri, 1 adet gerilim trafosu, 1 adet servis
trafosu fideri (Best marka 36/0.4 kV, 160kVA) ile iki
baray birletiren 1 adet kublaj hcresi bulunmaktadr. Bara-2e ait 34.5 kV hat fider isimleri; Karamrsel, Kandra-I, Kandra-II, Kullar, zmit-I, zmit-IIdir.
Bara-3de 9 adet k fideri, 1 adet gerilim trafosu ile
1 adet servis trafosu fideri (Etita marka, 34.5/0.4kV,
100kVA) bulunmaktadr. Bara-3e ait 34.5 kV hat fider isimleri; Haba, Sapanca-I, Sapanca-II, Uzuniftlik,
Lassadr.
Standart SELVAZ yntemi lme kurallar: Yksek gerilim alt sahas bykl ne olursa olsun
toprakta dolaan akmlarla birlikte, bu akmlarn
toprakta yaratt gerilim farklar da bymektedir. Bu gerilim farklarnn toprak megerine etkisi
yznden toprak megeri ile yaplan lmler doru
sonular vermemektedir. Bu nedenle yksek gerilim
alt sahalarnda SELVAZ yntemi ile lm yaplmas gerekmektedir. SELVAZ yntemi ile lm yaparken uyulmas gereken kurallar;

38

alt sahasnn tm enerjisi kesilecektir. (alt sahas

k ve giri fiderleri hem merkezden hem de kar
taraftan alr ve topraklanr. ihtiya trafosu alr, tersten beslemeye kar nlem alnarak mteriler uyarlr ve hatlar topraklanr. Tm ayrclar
emniyet tedbiri olarak alr. Trafo merkezi yaknndan direk geen enerji iletim hatlarnn koruma
teli iletkenleri alt sahasna irtibatl ise, bu iletim

hatlarnn enerjisi kesilir ve topraklanr. Eer alt

sahasna 100 m den daha yakn mesafede datm
hatlar var ise tehlike arz edeceinden sz konusu
datm hatlar alr ve topraklanr.)

Trafo merkezi topra ile akm elektrotu arasnda

en az 5 A, en fazla 10 A akm aktlacaktr.

Akm elektrotlarnn ters istikametinde gerilim

elektrotu ile lme balanacak ve ters istikamette
testlere devam edilecektir.

lk lme it telinden balanacaktr. it teli trafo

merkezi toprana balanmam olacaktr. (Yeni
trafo merkezleri iin)

Akm elektrotlar mutlaka 5a uzaklnda alt sahasnn topraklama sisteminden uzaa yerletirilecektir.

Test elektrotlar mutlaka 90 derecelik bir ayla

yere aklacaktr.

Akm elektrotlarnn direnci kk olacaktr. (Direnci drmek amacyla 2 5 adet kazk elektrot
aklr ve kazklar paralel balanr.)

Devreden 10 A geirmek amacyla 720 volttan yukar tehlikeli gerilim deerlerine klmayacaktr.

Canllarn lm srasnda akm elektrotlarna yaklamas nlenecektir.

Gerilim elektrotu diren lmn etkilemeyecek

ekilde olacak ve mukavemet bakmndan ise dayankl olacaktr.

Akm ve gerilim elektrotlar dier topraklama

alanlarnn mutlaka 10 m ana yerletirilecektir.
(Yksek gerilim direkleri de dahil.)

lmeler en az 50 m aralklarla gerilim elektrotu

yer deitirmek suretiyle yaplacaktr.

Gerilim elektrotunun derinlii 70 cm derinlikten az

olmayacaktr.

Trafo merkezinin etrafnda it teli tesis edilmemi

ise, ilk lme gerilim elektrotu it telinin tesis edilecei yere aklarak yaplacaktr. Trafo merkezine
it teli tesis edilmi ancak trafo merkezi topra ile
irtibatl deil ise, it teli ilk gerilim elektrotu olarak
kabul edilecektir.

Idr ni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Idr Univ. J. Inst. Sci. & Tech.

Yksek Gerilim alt Sahas Topraklama Ann Elektriksel Bazda Projelendirilmesi

lme ilemi arka arkaya % 10 toleransla eit

deer alnncaya kadar devam edecektir.

limlerden etkilenmemesi iin transistrl bir yapya

sahiptir.

Akm ve gerilim elektrotlarnn yeri, birbirleri arasnda en az 90 derece en fazla ise 180 derece a
olacak ekilde seilecektir.

SELVAZ balantsndaki trafo merkezi toprak irtibat mmkn olan en ksa kablolarla iki ayr yerden balanacaktr.

niversal Voltmetre: Tek fazl transformatrn

kna paralel olarak balanr. Anolog olanlar, dijital
olanlara gre daha az salnm yaptndan dolay tercih
edilir.

Maksimum gerilim verildii halde sistem dzeneinde aktlan akm 2 A den dk ise, akm elektrotuna ilave elektrotlar balanacaktr.

Son gerilim elektrotunun bulunduu yerde it telinin topraklama direnci mutlaka llecektir.

Arka arkaya alnan deer birbirlerine % 10 toleransla eit olur ise, bu deerin ortalamas topraklama direncinin deeri olarak alnacaktr.

154 KV KSEKY TRAFO MERKEZ

TOPRAKLAMA EMPEDANSININ LLMES
Topraklama empedansnn llmesi, mevcut
trafo merkezi topraklama sisteminin ka ohm olduu tespit etmek iin kullanlr. letmede olan veya
yeni iletmeye girecek olan trafo merkezlerinin topraklama a kazklar aklm, an st toprakla
rtlm, yksek gerilim tehizatlar denmi ve
it teli ekilmi vaziyette topraklama empedans lmne balanr. lme srasnda kullanlan cihazlar;
Tek fazl transformatr (220 / 660 V 6,6 KVA):
Bu trafonun kullanlmasnn sebebi gerilim dmesini
nlemektir. lme srasnda 220 V kullanlr ise gerilimde elde edilen deerler ok kk seviyelerde kalr.
Mili volt seviyesinde elde edilecek olan deerler mikro
volt seviyesine deceinden esas deerlere ulalamaz.
Tek fazl ayarlanabilir oto transformatr (varyak): Tek fazl ayarlanabilir oto transformatrn grevi
jeneratrden gelen 220 V AC gerilimin dzenli bir ekilde verilmesini salamaktr. lm yaplrken I giri
akm sabit deerde tutularak hesaplamalarda kolaylk
salanr.
AC mikro voltmetre: Bu voltmetre ile V, V1, V2
sistem kayplar okunur. stenmeyen lm d geriCilt / Volume: 3, Say / Issue: 2, 2013

Filtre grubu (10 kW, 33 nF 600 V): Diren mili

voltmetreye seri, kondansatr ise mili voltmetreye ve
dirence paralel olarak balanarak filtre grubunu oluturulur.
50 Hz frekans dnda oluacak olan gerilim deerlerinin llmesini nlemek amacyla kullanlr.
Jeneratr (220 V 2,5 kVA): lmlerin yaplmas
iin gerekli olan enerji salamak amacyla kullanlr.
Kablo: En az 2000 m uzunluunda ok telli iyi
izoleli 2 x 4 mm2 lik kablo kullanlr.

154 KV KSEKY TRAFO MERKEZNDE

SELVAZ YNTEMNE GRE TESTLERN
YAPILMASI
Topraklama a projelendirilen 154 kV Kseky
trafo merkezine ait topraklanacak alann eni 180 m,
boyu 480 m olup, toplam alan 86400 m2dir. 154 kV
Kseky trafo merkezinde testlere balamadan nce
SELVAZ yntemine uygun cihaz ve balant devresi
kurulmutur. SELVAZ yntemi balant emas ekil
3de verilmitir. Akm ve gerilim elektrotlar birbirlerine 180 derece a oluturacak ve akm elektrotlar 5 a
uzaklnda olacak ekilde topraa aklmtr. lmeye balanm ve devreden 5 A akm aktlmtr.
Bunun sonucunda 220 / 660 V 6,6 kVAlk transformatrden 440 V olan devre gerilimi 710 V a karlm, devreden geen akm ancak 5,02 A okunabilmitir.
Bu srada devre gerilimi 714 V olmutur.
5 adet 1 m uzunluundaki bakr elektrotlar 75 cm
topraa aklmtr. Paralel bal akm elektrotunun direncini kltmek amacyla 2 adet daha kazk elektrot
ilave aklarak paralel bal kazk elektrot adedi 7 olmutur. Bu durumda sistemden akan devre akmnn 5.1
A olduu grlmtr.
39

Nihat PAMUK

bulunmutur. 154 kV Kseky trafo merkezindeki topraklama direnci ise 0.115 Wm bulunmutur.

ekil 3. SELVAZ yntemi balant emas

Gerilim elektrotunun yeri 50 100 150 m mesafelerle aklm ve devre akmnn 5.1 A olarak sabit
kalmas salanmtr. Akm elektrotlarnn altna tuzlu
su dklm ve tuzlu suyun elektrot altna nfus etmesi
amacyla 10 15 dakika beklenmi ve devre akm 5.23
A olarak llmtr. Bunun zerine akm elektrotlarnn yeri alt sahasna gre kuzey istikametinden alnp
bat istikametine doru aklmtr. Gerilim elektrotu
da bu istikametten 130 derece ters istikamette aklarak
devre akm llmtr. Yaplan topraklama diren lmleri izelge 1de verilmitir.
ekil 4de 154 kv kseky trafo merkezindeki
topraklama direnci deiim grafii, izelge 2de temas
gerilimi lm deerleri, izelge 3de ise adm gerilimi lm deerleri verilmitir. 154 kV Kseky trafo
merkezindeki toprak zgl direncinin bulunmas iin
ise 10 deiik noktadan 16 lm yaplmtr. Yaplan
lmler sonucunda toprak zgl direnci 27.64 Wm

ekil 4. Topraklama direnci deiim grafii

izelge 2deki lm noktalar srasyla;

T1: Ada II 2 fideri akm trafosudur.
T2: Ada II 2 fideri ana bara 1 ayrcsdr.
T3: Ana bara II gerilim trafosudur.
T4: Ada II 2 fideri gerilim trafosudur. T5: Trafo A fideri parafudurudur.
T6: Trafo A raydr.
T7: Trafo A fideridir.
T8: it teli I dir.
T9: it teli II dir.
T10: arpant kule I dir.

izelge 1. Topraklama diren lmleri

Uzaklk (L)
0
25
50
75
100
125
150
200
250
300
350
400
450
500
550
600

40

Test Akm / Gerilimi

Gerilim (V)
Akm (A)
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5

Kayp
U0 (m V)
7,2
6,8
7,5
8,7
8,1
8,5
11,2
11,5
13
13
14,8
12,2
9,8
13,5
15
10,86

llen Gerilimler
U1 (m V)
U2 (m V)
446
456
495
500
512
521
540
545
551
557
567
571
581
585
578
583
570
575
585
590
598
598
597
596
601
601
605
601
613
606
728
734

Hesaplanan Deerler
U (m V)
Z (W)
0,090
451
0,099
497
0,103
516
0,108
542
0,111
554
0,114
569
0,117
583
0,116
580
0,114
572
0,117
587
0,120
598
0,119
596
0,120
601
0,121
603
0,122
609
0,146
731

Idr ni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Idr Univ. J. Inst. Sci. & Tech.

Yksek Gerilim alt Sahas Topraklama Ann Elektriksel Bazda Projelendirilmesi

izelge 2. Temas gerilimi lmleri

lm
Noktas
T1
T2
T3
T4
T5
T6
T7
T8
T9
T10
T11
T12
T13
T14
T15
T16
T17
T18
T19
T20

Test Akm / Gerilimi

Akm
Gerilim (V)
(A)
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5

Kayp

llen Gerilimler

Hesaplanan Deerler

U0 (m V)

U1 (m V)

U2 (m V)

U (m V)

Temas (V)

0,9
0,9
1,1
1,1
1,1
0,9
0,8
0,9
0,8
1,1
1,0
0,8
0,9
0,9
0,9
0,9
1,1
1,0
1,1
1,1

52,8
17,7
10,7
37,2
14,3
5,6
5,7
6,5
6,7
20,1
22,8
10,7
8,7
16,5
12,3
29,9
35,4
15,3
40,0
38,9

53
17,8
11,8
37,3
14,5
5,7
5,9
6,7
6,9
20,3
22,9
10,8
8,2
16,6
12,4
30,5
35,5
15,5
40,5
39,3

53
18
11
37
14
6
6
7
7
20
23
11
8
17
12
30
35
15
40
39

264
89
56
186
72
28
29
33
34
101
114
54
42
83
62
151
177
77
201
195

T11: arpant kule II dir.

T19: Ada II 1 fideri akm trafosudur.

T12: Trafo A fideri akm trafosudur.

T20: Arslanbey fideri akm trafosudur.

T13: Trafo A fideri kesicisidir.

T14: Transfer ayrcsdr.

izelge 3deki lm noktalar srasyla;

T15: Entek fideri kesicisidir.

A1: Ada II 2 fideri akm trafosudur.

T16: Entek fideri gerilim trafosudur.

A2: Ada II 2 fideri ana bara 1 ayrcsdr.

T17: Nuh imento gerilim trafosudur.

A3: Ana bara II gerilim trafosudur.

T18: Transfer fideri kesicisidir.

A4: Ada II 2 fideri gerilim trafosudur.

izelge 3. Adm gerilimi lmleri

lm
Noktas
A1
A2
A3
A4
A5
A6
A7
A8
A9
A10
A11
A12
A13
A14
A15
A16

Test Akm / Gerilimi

Akm
Gerilim (V)
(A)
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5
248
5

Cilt / Volume: 3, Say / Issue: 2, 2013

Kayp

llen Gerilimler

Hesaplanan Deerler

U0 (m V)

U1 (m V)

U2 (m V)

U (m V)

Adm (V)

0,7
0,7
0,8
0,7
1,5
0,7
1,0
0,7
0,6
0,7
0,6
0,7
0,7
0,7
0,8
0,7

3,1
5,2
0,9
4,8
2,5
4,2
15,7
1,3
0,9
1,8
3,6
2,7
6,7
6,1
1,5
6,2

3,2
5,4
1,0
4,6
2,7
4,4
16,0
1,3
0,8
1,9
3,5
2,9
6,2
6,2
1,1
6,3

3
5
1
5
2
4
16
1
1
2
3
3
6
6
1
6

19
33
3
29
13
27
100
7
4
11
22
17
42
41
7
44

41

Nihat PAMUK

A5: Trafo A fideri parafudurudur.

A6: Trafo A raydr.
A7: Trafo A fideridir.
A8: Trafo A fideri akm trafosudur.
A9: Trafo A fideri kesicisidir.
A10: Entek fideri kesicisidir.
A11:Transfer ayrcsdr.
A12: Entek fideri gerilim trafosudur.
A13: Nuh imento fideri gerilim trafosudur.
A14: Transfer fideri kesicisidir.
A15: Ada II 1 fideri akm trafosudur.
A16: Arslanbey fideri akm trafosudur.
SONULAR
Bu almada, yksek gerilim tesislerinin kurulumuna balanrken ilk ve en nemli adm olarak deerlendirilen topraklama alarnn elektriksel bazda
projelendirilmesi ele alnmtr. Topraklama ann
projelendirilmesi, topraklama direncini standartlarn
ngrd limitler ierisinde tutarken, ayn zamanda
an hesaplanan temas ve adm gerilimlerini msaade
edilebilir maksimum temas ve adm gerilimlerinden kk olmasn salar.
Topraklama sistemlerinde topraklama direnci ile
topraklama empedans llmesinde temel lme metotlarnn benzer olduu grlmektedir. Topraklama
sistemlerinin daha karmak bir yapya sahip olmalarndan dolay, akm enjekte edilecek merkez noktann
yerinin belirlenmesi olduka gtr.
Gerek trafo merkezi verileri temel alnarak yaplan tasarmlarda, toprak zdirencinin etkin bir a parametresi olduunu, ada kullanlacak toplam iletken ve
ubuk uzunluunu ve dolaysyla maliyeti, ayrca temas
ve adm gerilimleri ile topraklama direncini de doru
orantl olarak etkilediini gstermitir.
Toprak z direnci dk olan alanlarda, az iletken
ve ubuk, az derinlik kullanlarak az maliyette salanm olunacak, ayrca dk temas ve adm gerilimleri

42

elde edilmi olunacaktr. Topraklama ann uygun olarak elektriksel bazda projelendirilmesi, hem canllarn
hem de alacak olan tehizatlarn tehlikeli gerilim deerlerine maruz kalmasn engelleyerek, en az maliyeti
salam olacaktr.
TEEKKRLER
Bu almaya vermi olduklar desteklerden dolay, TEA 5. letim Tesis ve letme Grup Mdrl
alanlarna teekkr ederim.
KAYNAKLAR
elikyay, M., 1995. Enerji sistemlerinde topraklama alarnn bilgisayar destekli analizi. stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, 83.
Darman, A., 2006. Sonlu farklar yntemi ile topraklama alarndaki
potansiyel dalmnn hesaplanmas. Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, 67.
Grsu, B., nce, M.C., 2007. Genetik algoritmalar ile yksek gerilim istasyonlarnda optimum topraklama a tasarm. Frat
niversitesi Fen ve Mhendislik Bilimleri Dergisi, 19 (4) 511524.
IEEE Std.80-2000. IEEE Guide for Safety in AC Substation Grounding.
Jones, P., 2001. Electrical measurement of large area substation
earth grids. The University of Sydney Ph.D. Thesis.
Katipoullar, O., 2003. Karmak topraklama sistemlerinde topraklama empedansnn llmesi. Gebze Yksek Teknoloji Enstits, Yksek Lisans Tezi, 47-59.
Mrtezaolu, K., 1998. Yksek gerilim istasyonlarnda topraklama
sistemi. stanbul Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits,
Yksek Lisans Tezi, 92.
Neri, F., 2004. A new evolutionary method for designing grounding
grids by touch voltage control. IEEE International Symposium
on Industrial Electronics. 2, 1501-1505.
Schwarz, S.J., 1954. Analytical expression for resistance of grounding systems. AIEE Transaction on Power Apparatus and
Systems, 73 (13), Part III-B: 1011-1016.
Sverak, J.G., 1984. Simplified analysis of electrical gradients above a ground grid. IEEE Transactions on Power Apparatus and
Systems, 103 (1): 7-25.

Idr ni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Idr Univ. J. Inst. Sci. & Tech.