ENERJ SEKTRNDE

TRAFO MERKEZ KURULUMU ENYLEMES:

ERYAMAN BLGES N BR UYGULAMA

Sema KARADEM

YKSEK LSANS TEZ

ENDSTR MHENDSL

GAZ NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

Haziran 2012
ANKARA

iv
ENERJ SEKTRNDE
TRAFO MERKEZ KURULUMU ENYLEMES:
ERYAMAN BLGES N BR UYGULAMA
(Yksek Lisans Tezi)
Sema KARADEM
GAZ NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
Haziran 2012
ZET

Trafo merkezi eniyilemesi, minimum maliyetle trafo merkezi kurulacak olan

blgenin talebini karlayacak kapasitede trafo veya trafolarn en uygun
noktaya konumlandrlmasdr. Eryaman blgesinde kurulacak olan trafo
merkezleri iin Trkiye Elektrik letim Anonim irketi (TEA)tan veriler
alnm ve trafo merkezlerinin kurulaca blgelerin dorusal bir hat zerinde
yerleecei varsaylmtr. Eryaman blgesi her biri 6 km2 olmak zere 9 eit
sektre blnerek her sektrn talebini karlayacak ekilde besleyici hat
(feeder)lar yerletirilmitir. 9 sektrn talebini en uygun ekilde karlayacak
olan iki farkl noktaya birer trafo merkezi konumlandrlmtr. Her trafo
merkezine ait ikier adet dntrc (transformer) bulunmaktadr. 10 yllk
planlama periyodunda her dnem 2 yl kapsayacak ekilde 5 dnem iin geriye
dnk bilgiler kullanlarak trafo merkezlerinin kapasiteleri, gleri, gerilim
dmleri ve servis kesintileri hesaplanm ve bunlar kurulan modelin kstlar
olarak kabul edilmitir. Kurulan model aadaki amalar salamaya ynelik
hizmet etmektedir;
- Trafo merkezlerinin planlanan zaman periyodu ierisinde minimum maliyetle
en iyi kurulum noktalarn ve bykln belirlemek,
- Trafo merkezlerinin kesintiye uramadan sektrlerin talebini karlamasn
salamaktr.

v
Model GAMS program ile zlerek en iyi sonuca ulalmtr. Sonulara gre
Eryaman blgesinin elektrik enerjisi talebini karlamak iin 50 MW kapasiteli
iki adet trafo merkezi kurulmaldr ve her sektrn talebini karlayacak
toplam 9 adet besleyici hat kablosu ekilmelidir. Modelin daha geni apl
sistemlerdeki uygulanabilirliini test etmek iin trafo merkezlerinin ve
dntrclerin saylar ve kapasiteleri artrlm ve ulalan en iyi sonucun
bozulmad gzlemlenmitir. Dolaysyla kurulan model daha geni apl
alanlar iin de geerli ve baarl olduu gzlemlenmitir.

Bilim Kodu
Anahtar Kelimeler
Sayfa Adedi
Tez Yneticisi

: 906.1.148
: Trafo Merkezi, Optimizasyon, Dengeli Datm
: 73
: Prof. Dr. mer Faruk BAYKO

vi

OPTIMIZATION OF SUBSTATION INSTALLATION

IN ENERGY SECTOR:
APPLICATION FOR ERYAMAN REGION
(M.Sc. Thesis)
Sema KARADEM
GAZ UNIVERSITY
INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY
June 2012

ABSTRACT

Substation optimization is positioning a substation or substations which

capacity meets demand for the region in a most suitable point with minimum
cost. Multiple data are collected from Turkish Electric Distribution
Incorporated Company TEA for the substation which is going to be
positioned in Eryaman region. The points that substations will be placed are
considered linear. Eryaman region is divided into 9 equal sectors - each 6 km2
and feeders are placed to meet the demand of each sector. Two different
substations are placed on two different points to meet the demand of 9 sectors.
Each substation has two transformers. Using information for capacity of
substations, power, voltage drops and service interruptions were calculated for
10-year planning period, divided into 5 periods from which each period is 2
years. Each used criteria represents one constraint. Established model serves for
the objectives noted below;
- Determining the optimal point and size of the substations in the given planning
period with minimum cost,
- Meeting the demand of the sectors without any service interruptions.
The model is solved with GAMS program and optimal results are obtained.
Two substations must be installed in Eryaman region with capacity of 50 MW
to meet the demand of the region. Also 9 different feeders must be placed for

vii

each region. To test the applicability of the model for larger systems, the
number and capacity of the substations and transformers are increased and the
obtained results do not violates optimality. It is found that the established model
is also valid and successful as well.

Science Code : 906.1.148

Key Words : Substation, Optimization, Balanced Distribution.
Page Number : 73
Adviser
: Prof. Dr. mer Faruk BAYKO

viii
TEEKKR
almalarm boyunca deerli yardm ve katklaryla ben ynlendiren Hocam Prof.
Dr. mer Faruk BAYKOa, kymetli tecrbelerinden faydalandm ve
nerilerinden ilham aldm Hocam Prof. Dr. Cengiz TAPLAMACIOLUna, ayrca
yardmlarn esirgemeyen ve baarm borlu olduum ok deerli Hocam Yrd. Do.
Dr. smail KARAOLANa ve manevi destekleriyle beni hibir zaman yalnz
brakmayan sevgili annem, babam ve eime teekkr bir bor bilirim.

ix
NDEKLER
Sayfa
ZET .........................................................................................................................iv
ABSTRACT ...............................................................................................................vi
TEEKKR ............................................................................................................ viii
NDEKLER ..........................................................................................................ix
ZELGELERN LSTES ........................................................................................xi
EKLLERN LSTES ............................................................................................ xii
SMGELER VE KISALTMALAR ......................................................................... xiii
1. GR .................................................................................................................... 1
2. ALTERNATF ENERJ KAYNAKLARI ............................................................ 3
2.1. Gne Enerjisi ........................................................................................ 3
2.2. Hidrolik Enerji........................................................................................ 3
2.3. Jeotermal Enerji...................................................................................... 4
2.4. Nkleer Enerji ........................................................................................ 5
2.5. Rzgr enerjisi........................................................................................ 7
3. DNYADA ENERJ SEKTRNN GELM.............................................. 9
3.1. Kresel klim Deiiklii ve Sera Etkisi ....................................................... 10
3.1.1. Balca sera gazlar .............................................................................. 11
3.1.2. Enerji retimi ve sera gazlar .............................................................. 12
3.2. klimi Korumak in Uluslararas Politikann Gelitirilmesi ........................ 13
4. TRKYEDEK ELEKTRK ENERJS RETM VE TKETM................ 14
4.1. Trkiyede Yrrlkteki Enerji Politikas ..................................................... 15
4.2. 2000 Ylndan Gnmze Trkiyedeki Enerji Uygulamalar ...................... 17

Sayfa
5. ENERJ DAITIMI VE LGL ALIMALARA GENEL BAKI .................. 20
6. DAITIM OPTMZASYONU VE UYGULAMA ............................................. 37
6.1. allan Sistem ............................................................................................. 38
6.2. Problemin Formlasyonu .............................................................................. 41
6.3. Kstlar ........................................................................................................... 44
6.3.1. Sabit maliyet kst ............................................................................... 44
6.3.2. Radyal ak kst ................................................................................. 44
6.3.3. G ak kst ..................................................................................... 45
6.3.4. Kapasite kst ...................................................................................... 46
6.3.5. Voltaj kst .......................................................................................... 46
6.3.6. Servis kesintisi kst............................................................................ 47
6.4. Modelin zm ve Sonularn Analizi ....................................................... 48
6.5. Farkl girdi deerleri ile modelin altrlmas ............................................. 53
7. SONU ................................................................................................................. 56
KAYNAKLAR ......................................................................................................... 58
EKLER ...................................................................................................................... 64
EK 1. zolatr ve faz iletkeni kavramlar iin ksa tanmlama ............................... 65
EK 2. P sektrne iletilen g miktar deerleri tablosu......................................... 66
EK 3. GAMS Modellemesi ve kt raporu............................................................ 67
ZGEM .............................................................................................................. 73

xi
ZELGELERN LSTES
izelge
izelge 2.1. Enerjiyi retmek iin gerekli yakt miktar

Sayfa
......................................6

izelge 2.2. eitli santral iin gerekli alan.............................................................7

izelge 3.1. Enerji kaynaklarnn rettii CO2 salnmlar ....................................12
izelge 6.1. Trafo merkezleri ve dntrclere ait birim kapasiteler ................39
izelge 6.2. Dnemsel bazda sektrlerin talebi .....................................................39
izelge 6.3. Bakr kayb deeri ..............................................................................40
izelge 6.4. Besleyici hatlarn kurulaca noktalar ...............................................41
izelge 6.5. Dnemsel bazda sektrlerin karlanan talebi....................................49
izelge 6.6. Sektrleri besleyen Trafo Merkezleri ve Dntrcler..................50
izelge 6.7. Trafo merkezlerinin kullanm kapasitesi ...........................................50
izelge 6.8. Dntrclerin kullanm kapasitesi................................................51
izelge 6.9. Voltaj d deerleri ......................................................................51
izelge 6.10. Dengeli datm................................................................................53
izelge 6.11. Kapasiteler artrldnda 2 trafo merkezi iin
modelin zm sresi .......................................................................54
izelge 6.12. Kapasiteler, trafo merkezi ve dntrclerin says
artrldnda modelin zm sresi ................................................55

xii
EKLLERN LSTES
ekil

Sayfa

ekil 2.1. Trkiyede jeotermal enerjinin kullanm

alanlarna gre dalm............................................................................5
ekil 2.2. Dnyada elektrik retimini nkleer santrallerden
salayan lkelerin enerji miktarlar ..........................................................6
ekil 3.1. Dnya'da retilen elektrik enerjisinin kaynaklara
gre dalm ............................................................................................9
ekil 3.2. Dnyada toplam elektrik enerjisi retimi ve tketimi ..........................10
ekil 3.3. 1860 1996 yllar arasnda ortalama kresel
hava scaklklar .....................................................................................11
ekil 4.1. Trkiyenin 2006 yl itibariyle yllk elektrik enerji
retimi ve kullanm ..............................................................................14
ekil 6.1. Kurulacak olan trafo merkezlerinin yerleri ............................................38
ekil 6.2. Trafo merkezlerinin sektrlere enerji iletimi .........................................48

xiii
SMGELER VE KISALTMALAR

Simgeler

Aklama

Enerji Maliyeti

D(N,P)

Sektrm Enerji Talebi

F(I,J,N,P)

Sektre letilen G Miktar

Htr

Transformer Birim Verimlilii

Trafo Merkezi Says

Transformer Says

Kcu

Bakr Kayb Deeri

L(I,J,N)

Trafo Merezinin Devre D Kalma Durumu

MaxL

Dengeli Datm

Dnem Says

Sektr

Diren

S(I,N)

Trafo Merkezinin Kurulma Durumu

Vnom

Nominal Gerilim

Vmax

Maksimum Gerilim

X(I,J,N)

Transformerin Kurulma Durumu

ZI,J,N,P

Sektre Enerji Temin Edilme Durumu

Ksaltmalar

Aklama

MIP

Kark Tam Sayl Programlama

NPV

Net Mevcut Deer

TEA

Trkiye Elektrik letim A..

TM

Trafo Merkezi

TM_SM

Trafo Merkezinin Sabit Maliyeti

TR

Transformer

TR_SM

Transformerin Sabit Maliyeti

1. GR
Bir lke iin kalknma, istikrar, gelime, refah ve artan hayat kalitesi anlamna gelen
enerjinin vazgeilmezlii her zaman ve meknda alt izilebilecek bir gerektir. Nasl
ki her canlnn hayatn srdrebilmek iin enerjiye ihtiyac varsa, insanolunun ilm
ve teknik almalar neticesinde ortaya koyduu tesislerin, fabrikalarn ve
makinelerin de almak, retmek iin enerjiye ihtiyac vardr. Dnyada nfus art,
ehirleme, sanayileme ve teknolojinin yaygnlamasna paralel olarak enerji
tketimi de srekli artmaktadr [1].
Enerji, iki farkl alternatif eklinde mevcuttur; yenilenemeyen (kmr, yakt, doal
gaz) ve yenilenebilir (gne, rzgr, su, dalga) enerji kaynaklar. zellikle 19 y.y.da
gerekleen sanayi devriminden sonra modern toplumlarn ihtiyalar iin ncelikle
kmr ve yakt birincil enerji kaynaklar olarak kullanlmlardr. Dnyada tketilen
elektrik enerjisinin %82si fosil esasl kaynaklardan ve nkleer kaynaklardan, geri
kalan %18i hidrolik ve yenilenebilir enerji kaynaklarndan (rzgr, gne,
jeotermal) temin edilir. Elektrik enerjisi ihtiyacnn temininde genellikle kmr,
petrol, doalgaz gibi yaktlar kullanlmaktadr. Ancak bu yaktlarn yakn bir
gelecekte tkenme olasl ve sanayilemenin belirli yrelerde younlamas sonucu
fosil yaktlarn kullanmndan kaynaklanan evre kirlilii artmaktadr. Fosil yaktlar
snrl potansiyele sahip olduklar iin temiz, srdrlebilir ve evre dostu alternatif
enerji kaynaklarnn aranmasnn bir nedeni de bu yzdendir. Fosil yaktlarn
yanmas sonucu karbondioksit (CO2), azot dioksit (NO2) ve slfr dioksit (SO2)
emisyonlar nemli deerlere ulamtr [2]. Karbondioksitin atmosferin alt
katmanlarnda birikmesiyle iklim deiiklikleri, seller, youn yalar ve kuraklklar
olumaktadr. Bu tr tehlikeli etkileri en aza indirgemek iin enerji kaynaklarnn
kalitesini iyiletirmek ve eer mmknse fosil yaktlar rzgr, gne gibi
yenilenebilir

enerji

kaynaklar

alternatifleriyle

deitirmek

her

lkenin

sorumluluudur. 1973 ylndaki enerji kriziyle yz yze gelen bat lkeleri, kendi
temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarn (rzgr, gne, biyoyakt, vs.) aratrmaya
baladlar, bu kaynaklar etken olmakla beraber geleneksel enerji kaynaklaryla
kanlmaz bir rekabet iindedirler. Bu yarmada, byk ve yenilenebilir

hammaddeye

sahip

olan

enerji

kaynaklar

uzun

vadede

daha

avantajl

grnmektedirler. Atmosferik ortam sanayi devriminden bu yana termoelektrik

santraller ve petrol rnleri ile kirletilmektedir. Hava kirlilii krizi yenilenebilir
enerji kaynaklarnn aratrlmas ve gelitirilmesi iin iyi bir frsattr. Fosil
yaktlarnn hava kirlilii, asit yamurlar ve sera etkisi eklinde evreye yaratt
etkiler ve bu yaktlarn snrl miktarda mevcut olmas geleneksel enerji
kaynaklarnn yerine gne, rzgr ve hidrojen enerjisi gibi yenilenebilir enerji
kaynaklarnn yer almas byk nem arz etmektedir [3]. Kullanm kolayl ve
temizlii nedeniyle dier enerji kaynaklarna gre elektrik enerjisinin enerji tketimi
ierisindeki pay her geen yl artmaktadr. Elektrik enerjisinin dezavantaj,
depolanamamas ve retildii anda hemen tketilmemesidir. Bu zellii nedeniyle
mutlaka etkin bir planlama yaplarak proje, tesis ve datm safhalar koordineli
olarak dzenlenmelidir. Planlama yaplrken enerjinin ucuzluu, talebi karlamas,
retimin gvenilir olmas, srekli ve kaliteli olmas gerekmektedir. Bu nedenle,
elektrik enerjisi retiminde sahip olunan alternatif enerji kaynaklar ihtiyac
karlayabilecek durumda ise mutlaka deerlendirilmelidir [4]. lkede ekonomik
gelime gvenilir ve srdrlebilir enerji teminine baldr. evre konusunda, lke
dzeyinde zellikle byk kentlerde yaanan hava kirliliinin azaltlmasndan, dnya
leinde kresel snma riskinin azaltlmasna kadar tm beklentiler bugn
kullanlan kaynaklardan daha az kirleten ve daha az sera gaz yayan enerji kaynaklar
teknolojileri kullanlmasn gerektirmektedir. Son zamanda yenilenebilir ve temiz
enerji retimi iin teknolojik gelitirme tesisleri enerji piyasasnda kullanlabilir hale
gelmilerdir [5, 6].

2. ALTERNATF ENERJ KAYNAKLARI

Son yllarda enerji elde etmek amacyla kullanlmakta olan fosil yaktlarn
tkenmeye balamas ve oluturduklar evre kirlilii problemlerinden dolay
yenilenebilir enerji kaynaklar zerindeki almalar artmtr. Yenilenebilir enerji
kaynaklar olarak tanmlanan gne, rzgr, hidrojen, bioktle enerjileri ile daha
verimli sistemler oluturmak iin aratrmalar devam etmektedir.
2.1. Gne Enerjisi
Gne enerjisi, ev-iyeri stmas, scak su ihtiyacnn karlanmas, elektrik retimi,
termal sistemler ve gne pillerinde kullanlmaktadr. Gne enerjisinden elektrik
retimi ise uydularda, hesap makinelerinde, saatlerde, sokak lambalarnda ve trafik
sinyalizasyonu uygulamalarnda yaygn olarak kullanlmaktadr. Ayrca, ebekeden
uzak yerlerdeki, ev, i yeri, ky, iftlik, haberleme tesislerinde elektrik temininde de
kullanrlar.
Gne pillerinin daha yaygn olarak kullanlmas, maliyetlerinin daha da dmesine
baldr. Gne pilleri, halen elektrik ebekesinin olmad, yerleim yerlerinden
uzak yerlerde ekonomik ynden uygun olarak kullanlabilmektedir. Bundan dolay,
istenen gte kurulabilmeleri nedeniyle genellikle sinyalizasyon, krsal elektrik
ihtiyacnn karlanmas gibi uygulamalarda kullanlmaktadr [7].
2.2. Hidrolik Enerji
Su potansiyeli; bir akarsu havzasnda hidroelektrik enerji retiminin teknolojik st
snrn gstermektedir. Uygulanan teknolojiye bal olarak d, akm ve
dnmde oluabilecek kanlmaz kayplar hari tutulmaktadr. Ekonomik olarak
yararlanlabilir hidroelektrik potansiyel, bir akarsu havzasnn hidroelektrik enerji
retiminin ekonomik eniyilemesinin snr deerini gsteren, gerek teknik adan
gelitirilebilmesi mmkn, gerekse ekonomik ynden tutarl olan tm hidroelektrik
projelerin toplam retimi olarak tanmlanabilir. Bir baka deyile, ekonomik olarak
yararlanlabilir hidroelektrik potansiyel, beklenen gelirleri giderlerinden fazla olan su
kuvveti projelerinin hidroelektrik enerji retimini gstermektedir.

Trkiyenin teknik olarak deerlendirilebilir hidrolik enerji potansiyelinin % 35i

deerlendirilmi bulunuyor. 2020 ylnda hidrolik enerji potansiyelinin % 90dan
fazlasnn deerlendirilmesi bekleniyor. Trkiyedeki hidrolik enerjinin toplam
retilen enerji ierisindeki yllara gre pay: 1990: %40, 2004: %31, 2006:
%22,4tr. Bir akarsu havzasnn hidroelektrik enerji retiminin teorik st snrn
gsteren brt su kuvveti potansiyeli; mevcut d ve ortalama debinin oluturduu
potansiyeli ifade etmektedir.
Hidroelektrik

santrallerin

ekonomik

yaplabilirliinin

hesaplanabilmesi

iin

enterkonnekte sistemde ayn enerjiyi retecek kaynaklar gzden geirilmekte, en

ucuz enerji kayna belirlenerek hidroelektrik santral (HES) projesi bu kaynakla
mukayese edilmekte ve ancak daha ekonomik bulunursa nerilmektedir [8].
Ekonomik HES potansiyeli iindeki tm projeler termik santrallere gre
rantabiliteleri daha yksek projelerdir.
2.3. Jeotermal Enerji
Jeotermal enerji kaynaklar scaklklarna bal olarak bata elektrik retimi olmak
zere, arlkl olarak stmada (konut, sera, termal tesis stmas), endstriyel
uygulamalar, termal turizm, tedavi ve kltr balklnda kullanlmaktadr.
Trkiye'de bilinen 1000 dolaynda scak su ve mineralli su kayna ile jeotermal
kuyu mevcuttur. Scakl 40Cnin zerinde olan jeotermal sahalarn says ise
170dir. Trkiye jeotermal enerjide dnyadaki jeotermal s kullanm ve kaplca
uygulamalarnda, in, Japonya, ABD ve zlandann ardndan 5. srada gelmektedir.
Trkiyedeki jeotermal enerji kullanm halen ehir, konut, termal tesis, sera, merkezi
stma ve kaplca kullanm olmak zere dorudan s kullanm ve elektrik retimi
eklinde kullanlmaktadr. Trkiyede jeotermal enerjinin kullanm alanna gre
dalmn veren grafik ekil 2.1.de verilmitir [9].

ekil 2.1. Trkiyede jeotermal enerjinin kullanm alanlarna gre dalm

2.4. Nkleer Enerji
Kalknma abalarnn ve sanayilemenin en byk gereksiniminin enerji olduu;
lkelerin plan ve programlarnda geleneksel ve yerli enerji kaynaklarnn yan sra,
yeni enerji kaynaklarna yneldikleri, bunlarn arasnda ise "Nkleer Enerjinin
youn bir yer tuttuu grlmektedir. Bugn nkleer enerji retimi ve buna ilikin
konular, zellikle petrol krizinden sonra, politik ve ekonomik adan yararlanlmas,
gerek ulusal gerekse uluslararas ve yksek dzeyde giriimler ile ibirlii nem
kazanm bulunmaktadr. Enerji planlamas uzun yllar iin yaplr. Trkiyede
bilinen tm enerji kaynaklarndan yararlanlmas gerekletirilse dahi, gelecek
yllarda nemli bir elektrik enerjisi a olaca hesaplanmaktadr. Bu an
kapanmas iin ise imdiden gelecee dnk enerji politikasnn ve zellikle elektrik
enerjisi retim plannn salkl bir biimde saptanarak, nkleer enerjiye gereken
yerin, bu plan iinde belirlenmesinin gerei aktr [10]. Nkleer enerji ve ona bal
teknolojinin lkede benimsetilmesi, dnya kamuoyunda bu enerji trne kar
younlaan ve lkede de yansyan tepkilerin karlanabilmesi, nkleer enerji
santrallerinin planlanmas ve kurulmasna bir an nce balanlmas, uygulama ile
ilgili gerekli gvenlik nlemlerinin saptanarak yasal dayanaklarnn karlmas
konular acilen ele alnmas gereken en nemli hususlardr. Bu alanda egdm, en
st dzeyde olduu kadar, kurulularn uzman kadrolarnda da youn bir biimde

gerekletirilmelidir. Dnyada elektrik retimini nkleer santrallerden salayan

lkelerin enerji miktarlarna ilikin grafik ekil 2.2.te verilmitir [11].

ekil 2.2. Dnyada elektrik retimini nkleer santrallerden salayan lkelerin enerji
miktarlar
1 kg Nkleer yakt ayn miktardaki kimyasal yakttan 100 milyon kat daha fazla
enerji ierir. Kl, toz ve evreye zararl emisyonlar CO2 asndan evre dostudur.
Binlerce yl tkenmeyecek yakt mevcuttur. Nkleer enerji kullanm iin yksek
teknoloji ve bilgi birikimi gerekir. Termik santral kii bana 490 rem/yl (roentgen
equivalent man) / yl radyasyon yayar, nkleer santral kii bana 4.8 rem/yl
radyasyon yayar. Bir nkleer santralin atk miktar ayn enerjiyi reten kmr
santraline gre arlka 300 bin kat daha azdr. Enerji kaynaklarnn kullanm ile
ilgili olarak birim miktarda kaynaktan elde edilebilecek enerjiye ilikin tablo ve 1000
MW elektrik retecek santral iin gerekli alan ile ilgili deerler izelge 2.1. ve
izelge 2.2.de verilmitir [2].
izelge 2.1. Enerjiyi retmek iin gerekli yakt miktar
1 kg odundan

1 kWh

1 kg kmrden

3 kWh

1 kg petrolden

4 kWh

1 kg uranyumdan

5.000 kWh

1 kg pltonyumdan

6.000.000 kWh

izelge 2.2. eitli santral iin gerekli alan

Hidroelektrik

1.000 km2

Gne

50 km2

Rzgar

150 km2

Bioktle

6.000 km2

Nkleer

4 km2

2.5. Rzgr Enerjisi

lkede alternatif enerji kaynaklarnn da enerji retimi iine alnmas ile ilgili
hedefler belirlenmekte ve bu konu kalknma planlar zel ihtisas komisyonu
raporlarnda yer almaktadr. Belirlenen hedeflerin ve planlamalarn lke gereklerine
uygun

bir

ekilde

yaplmas,

lkenin

kaynaklarnn

verimli

bir

eklide

deerlendirilmesini salar. Tm potansiyelleri deerlendirme, hem kaynak eitlilii

asndan, hem de kaynak savurganln nlemek asndan nemli bir pay tar.
Aslnda elektrik enerjisi retiminde var olan tm kaynaklardan yararlanmamak, fosil
kkenli kaynaklarn tketimini hzlandracandan, baka bir deyile, kaynak
savurganlna neden olmaktadr. Trkiyenin elektrik enerjisi retiminde kulland
kaynaklarn snrl olduu bilinmektedir. Gelecek yllarda bu snrl kaynaklarn artan
enerji talebine karlk veremeyecei ve yeni kaynaklarn enerji sunumuna sokulmas
gerektii de kabul edilmektedir.
Rzgr enerjisi uygulamalarnn dier enerji kaynaklar uygulamalarna gre birok
stnlkleri bulunmaktadr. Bundan dolay, son yllarda Elektrik leri Ett (EIE)
idaresinin ve birok zel sektr kuruluunun yapm olduu lm almalar ile
yararlanma potansiyeli ortaya karlmtr. Sonuta rzgr enerjisi konusunda
teknolojik gelimeler ve Trkiyede rzgr enerjisinden yararlanmaya ynelik olarak,
bata Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl olmak zere, ilgili kurum ve kurulularn
youn abalar dinamik bir ortamn olumasn salamtr. Bunun sonucunda, birok
zel sektr kuruluu eitli rzgr potansiyelini belirleme ve olabilirlik almalar
yaparak, rzgr santrali kurup iletmek iin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna
bavurmulardr. Trkiye de rzgr enerjisi kullanmnn artrlmasna ynelik

olarak, Trkiye rzgr haritas karlm ve blgelere gre kurulabilecek tesislerin

deerlendirilmesi yaplmtr. lkenin rzgr enerjisinden elektrik retimine
balamas ise 1990l yllarn ortalarnda olmutur [12].

3. DNYADA ENERJ SEKTRNN GELM

Enerjinin verimli kullanm ve lkelerin geliimlerindeki pay nemli lde enerji
kaynaklarnn yeterliliine baldr. 21. yzyl ortalarna kadar, Dnya enerji
talebinin byk bir ksm fosil yaktlardan karlanmaktadr. Dnyann elektrik
enerjisi ihtiyacn karlayabilmek iin petrol trevi yaktlardan rettii enerjinin
2007 yl itibariyle deerlendirilmesine ilikin grafik ekil 3.1.de daire diyagram
olarak verilmitir.

ekil 3.1. Dnya'da retilen elektrik enerjisinin kaynaklara gre dalm

Burada aka grlmektedir ki dnya elektrik enerjisi ihtiyacnn byk bir ksm
(yaklak %88) fosil yaktlardan elde edilmektedir. Gelecekte lkelerin ve kresel
ekonomilerin

hzla

byyebilmesi

iin

lkelerin

enerji

ihtiyalarnn

ve

tketimlerinin de ayn hzda bymesi gerektii bilinen bir gerektir. Fosil yaktlar
dnyann her blgesinde bulunmamakla birlikte, yaktlarn karldklar blgelerdeki
siyasi ve ekonomik skntlar btn dnyay etkilemektedir. Ayrca geleneksel enerji
kaynaklarndan gnmz teknolojileri ile elektrik retimi srasnda ciddi evre
kirlilii sorunlar meydana gelmektedir. Bu sebeple btn dnyada yeni ve temiz
enerji trlerine olan ilgi ve aratrmalar hzla artmaktadr.
Energy Information and Administration (EIA) kurumu tarafndan oluturulan
istatistiksel bilgiler dorultusunda dnyann toplam elektrik enerjisi retim ve
tketimine dair eriler ekil 3.2.de verilmitir. Dnyann enerji tketimi son yirmi
yl ierisinde beklenenden %57 daha fazla artmtr [13]. Burada gemi otuz yln
talep bilgileri ve gelecek yirmi yln tahmin edilen talep bilgileri verilmitir. Eriden
de grld gibi gelecek 20-30 yl sresinde, dnyann rettii enerji talep edilen

10

ve tketilen miktarn karlamayacaktr. Ortaya kan enerji an azaltmak iin, ya

enerji kullanmnda kstlamalara gidilmeli veya alternatif enerji kaynaklar
zerindeki almalar daha da arttrlarak ilerletilmelidir [11].

ekil 3.2. Dnyada toplam elektrik enerjisi retimi ve tketimi

3.1. Kresel klim Deiiklii ve Sera Etkisi
Gezegenimizin tarihinde, dnyann deiik yerlerinde iklim deiikliklerinin zaman
zaman gerekletii grlmektedir. Gnmzn iklim deiiklikleri ve asrlar nce
gerekleen iklim deiiklikleri arasnda farkllklarn olduu gzlemlenmitir. Tarihi
iklim deiikliklerinin sebebi doal fenomenler olmakla birlikte bu deiiklikler
dnyann baz ksmlarn etkilemitir. Gnmzn iklim deiiklikleri ise insanlarn
gerekletirdii aktivitelerden kaynaklanmaktadr [14].
Kresel deiikliklerin insanln grebilecei en ciddi evresel tehlike olduuna
inanlmaktadr. Bilim adamlar 2100 senesine kadar dnyann ortalama scaklnn 1
ile 3,50C kadar artacan tahmin etmektedirler. Bu snma orannn son 10 000 ylda
gerekleen snmalarn arasnda en yksei olmakla birlikte, denizlerdeki su
seviyelerinin artaca, kk kylar ve adalarn sular altnda kalaca tahmin
edilmektedir. Ayn zamanda frtnalarn saysnn artmas ve beklenmedik hava
olaylarnn gereklemesi beklenmektedir. Ortalama kresel hava scakl 19.
yzyln ortalarndan bu yana 0,3 ile 0,6 0C arasnda bir art gstermitir. ekil
3.3.de 1860 1996 yllar arasnda gerekleen kresel hava scakl deiimlerini

11

gstermektedir. En yksek deerleri kuzey yarmkrenin gece saatlerinde ortalama

ve en yksek enlemlerinde grlmektedir. Mevsimsel olarak en yksek deerler
kuzey yarm krenin k ve yaz aylarnda grlmektedir. Karasal deerler ise kresel
scaklk deerlerinin iki veya kat yksekliindedir [15].

ekil 3.3. 1860 1996 yllar arasnda ortalama kresel hava scaklklar
3.1.1. Balca sera gazlar
Sera etkisi insan etkinlikleri araclyla yaylan, atmosferdeki scaklk art olarak
tanmlanmaktadr. Esas insan kkenli sera gaz CO2 salnm aadaki nedenlerden
gereklemektedir:
- nsan nfusunun bykl
- Kii bana kullanlan enerji miktar
- Enerji kullanm esnasndaki salnm seviyesi
Sera etkisine sebep olan iki tr gaz kategorisi mevcuttur:
a. CO2, CH4, N2O, CFC-11 ve CFC-12. bu gazlar atmosferle olan s transferini
engelleyip snan hava dalgalarn yeryzne yanstmaktadrlar.
b. NO2, CO ve OH kimyasal kkleri ise sera gazlaryla etkileime girip sonucunda
sera gazlarnn younlamasna ve artmasna sebep olmaktadrlar.
CO2 ve CH4 deerleri 18. yzyla kadar hi art gstermezken, ardndan her sene
art kaydetmilerdir.

12

CO2 gaznn sera etkisi fenomenine etkisi olduka fazladr. Eer bu gazlarn
younluk miktar iki katna karsa hava scaklklarndaki artlar 3,01,50C
olacaktr. Bu durum insanlk tarihinin grebilecei en byk felakete yol aacan
gstermektedir [16-17].
3.1.2. Enerji retimi ve sera gazlar
CO2 gaznn retimi insanlarn tutumuna zellikle de enerji retimine baldr.
Kresel snma etkilerinin kaynaklar, enerji retimiyle yaklak %50 orannda
ilikilidir (CO2 %41, CH4 %6, N2O %3). Sera gazlarna neden olan dier unsurlar
enerji retimiyle alakal deildir (C2O %9, CH4 %13, O3 %8, CFC %17). O3 ve CFC
deerleri kresel snmaya katkda bulunmaktadrlar fakat enerji retimiyle
balantlar olmamaktadr. Her enerji retimi iin retilen CO2 gaz izelge 3.1.de
belirtilmitir. En yksek CO2 deerleri geleneksel olmayan enerji kaynaklarnn
kullanmyla ortaya kmaktadr, en dk deerler ise rzgar ve nkleer enerji gibi
enerjiler tarafndan ortaya kmaktadr. Nkleer enerji tehlikeli radyoaktif gazlar ve
atklar oluturmaktadr [18].
izelge 3.1. Enerji kaynaklarnn rettii CO2 salnmlar
Enerji Kayna

Max. Deer (g/kWh)

Min. Deer (g/kWh)

Kmr

1290

860

Petrol

890

689

Doal Gaz

1234

460

Hidrolik

410

16

Nkleer

30

Rzgar

75

11

Gne

279

30

Biyoyakt

116

37

13

3.2. klimi Korumak in Uluslararas Politikann Gelitirilmesi

1972 ylnda Stockholmde yaplan konferans uluslararas evre politikasnn
gelitirilmesi iin iyi bir balang noktas olmaktadr. Birlemi Milletler evre
Program (UNEP) gerekletirilen oluumun sonucudur. klim deiiklii konusunun
irdelenmesi 1979 ylnda Cenevrede ilk dnya iklimi konferansnda gereklemitir.
Bir dier giriim 1987 ylnda Brundtland komisyonunda Ortak Geleceimiz adl
yaynda atmosferin korunmas ve sera gaz salnmlarnn azaltlmas konular ele
alnmtr. 1985 Viyana Szlemesi ve 1987 Montreal Protokolnde ise ozon
tabakasn yok eden maddeler hakknda yaplan aratrmalar atmosferi korumann
uluslararas dzeyde anlamalarn yaplmasnn en byk rnekleridir. klim
deiiklii dnyann gndemine 1988 ylnda Toronto konferansnda sk bir ekilde
yerlemitir. Konferansta yaplan aklamada hedef, CO2 salnmnn 1988 ylndan
2005 ylna kadar %20 azaltlmasdr. Ayn yl birlemi milletler evre programnda
UNEP ve Dnya Meteoroloji Organizasyonunda (WHO) iklim deiiklikleri iin
Hkmetler Aras Panel (IPCC) kurulmutur. IPCC hkmetler aras bilim ve teknik
kuruluu olup, 2500 bilim insan ve uzmana sahip sekreterlik, bro ve uluslararas
adan olumaktadr. Birlemi Milletler evre ve Gelitirme konferans (UNCED)
Stockholm konferansndan 20 yl sonra 1992 ylnn haziran aynda Rio de Janeiroda
gereklemitir. Birka farkl konu ele alnmtr ve 1994 ylnn Mart aynda
oluturulan klim Deiiklii ereve Szlemesi (FCCC) gibi birok sayda
gelimeler yaplmtr. En etkili protokollerden biri 1997 ylnn Aralk aynda
Kyotoda gerekletirilmitir. 21. yzylda iklim deiiklii ereve szlemesi
politikasnn gerekletirilmesi iin en nemli dnm noktasdr. Bu protokoln
anahtar elemanlarnn bazlar kantitatif salnm snrlamalar ve azaltlmas olup
politikann benimsenmesi beklenmektedir [19-20]. Kyoto protokol birok adan
tartlmtr. CO2 salnmnn azaltlmasna ynelik bilimsel ve ekonomik tartmalar
Kyoto protokolne ulalmay hedeflemektedir. [21-23].

14

4. TRKYEDEK ELEKTRK ENERJS RETM VE TKETM

ekil 4.1a.da Trkiyedeki elektrik enerjisi retiminde yllk kullanlan kaynaklar
verilmitir. 2000li yllarda hidrolik kaynaklarn hemen hemen sabit olduu, buna
karlk termik kaynaklardan elde edilen elektrik enerjisinin ok hzl artt
grlmektedir. Ayrca ekil zerinde verilmesine ramen, lkedeki jeotermal, rzgr
ve gne gibi yenilenebilir kaynaklarn kullanm orannn ok az olmas sebebiyle,
bu kaynaklarn oran grlememektedir. Bu da lke asndan henz temiz enerji
kaynaklarnn yeterli oranda kullanlmad aka gsterilmektedir.
Trkiye, 2007 yl itibar ile tkettii elektrik enerjisini yani ihtiyac olan enerjinin
yardan fazlasn ithal etmektedir [9]. Bu da enerji konusunda lkenin da baml
olduunun ok ak bir gstergesidir. Trkiyenin 2006 yl itibariyle yllk elektrik
enerjisi retiminin kaynaklara gre dalm ve retilen enerjinin kullanm oranlarna
ilikin grafik ekil 4.1b.te verilmitir. Sadece bu rakamlar bile lkede enerji
kapasitesinin alternatifli olarak gelitirilmesini ve enerjinin tasarruflu kullanlmasnn
nemini

aka

karlanmasnda,

ortaya

koymaktadr.

yerli/ithal

kaynak

Bununla

oran,

enerji

birlikte

enerji

gvenlii,

taleplerinin

dnya

enerji

piyasalarndaki arz gelimeleri ve ekonomiklii gz nne alnarak optimize

edilmelidir. Sahip olunan birincil enerji kaynaklarnn % 50'sini ok dk sl
deerli ve yksek kll linyitler (bir tr kmr cinsi) oluturmaktadr [24].

ekil 4.1. Trkiyenin 2006 yl itibariyle yllk elektrik enerji retimi ve kullanm
2007 verilerine gre Trkiye'deki yaklak kurulu gcn %32,67sini hidrolik
santraller,

%67,33n

termik

santraller

oluturmaktadr.

Gelimilik

ve

kalknmln en nemli gstergesi olan elektrik tketimi dnya ortalamasnn bile

15

altndadr. Gelitirilecek uygun politikalar ve sistematik bir yaklamla, kii bana

enerji tketimi artrlmaldr. Nkleer enerji hammaddeleri asndan dnyadaki
uranyum rezervi, retim ve tketim durumlarna ve nkleer enerji kullanm
eilimlerine baklacak olursa, bilinen rezervin 2000'li yllarn ilk eyreinde, hatta
daha sonras iin yeterli olduu grlecektir. Ancak gelecek yllardaki retim ve
tketim denge tahminlerine bakldnda, tketimin retimden daha fazla olaca,
hatta 20402050 yllarna gelindiinde bu an ciddi boyutlara ulaaca
grlmektedir. An bir ksm eldeki stoklardan karlansa dahi, ilerleyen yllarda
olas bir krize girilmemesi iin planlanan yeni retim tesislerinin devreye girmesi
gereklidir. Bu nedenledir ki, pek ok lke, hammadde aramalarna byk bir hzla
devam etmektedir. 1950'li yllarda, lke ileriye ynelik enerji planlarnda, nkleer
g santrallerinden de yararlanlmas ngrlmtr. Trkiye, 1970'li yllardan beri
gndemde olan ancak buna ramen bir trl gerekletirilemeyen nkleer santral iin
son olarak ubat 2008de ihaleye km ve ihaleye teklif vermek iin yatrmc
firmalara alt ay sre tannmtr.
4.1. Trkiyede Yrrlkteki Enerji Politikas
Enerjinin gvenli arznda hkmetlerin kararl ve dinamik politikalara gereksinimi
vardr. Fakat konu sadece hkmetin ilgi alannda deildir. Tketiciler bata olmak
zere zel sektrn, tm endstrinin ve akademik ortamlarn aktif katlmn ve
katksn gerektirmektedir. Dnya toplumlar ve Trkiye aadaki gerekleri kabul
eden zorlu bir enerji gvenlii stratejisine sahip olmak durumundadr:
- Dnyada enerji kaynaklarnn ticaretindeki gvensizlik ekonomiler iin risk
tamaktadr.
- Fosil enerji kaynaklarnn yaratt evre sorunlaryla savalmas gerekmektedir.
- Enerji gvenliini arttrmak iin enerji ticareti ve yatrmna ynelik liberal, effaf
ve rekabeti pazarlar oluturulmaldr.
- Enerji sorunlarnn zm iin aratrma/gelitirme ve yaratclk nem
tamaktadr.
- Enerjinin uluslararas doasndan dolay kresel lekte koordineli hareket
gereklidir.

16

Enerji gvenlii stratejisinde ve planlamasnda gz nne alnacak temel faktrler

arasnda enerji kaynaklarnn eitlilii, kaynak lkelerin eitlilii, herhangi bir kriz
annda yastk grevi grebilecek ekildedir. Arzda gvenlik paynn hesaba
katlmas, tketici ve reticiler arasnda iletiim ve ibirlii, altyap ve arz zincirinin
kurulmas, enerjide verimliliin vurgulanmas, yatrm aknn salanmas, doru
bilgilendirme ve veri salama ve Ar-Ge, teknolojik ilerleme ve yeni teknolojilerin
gelitirilmesi nde gelmektedir.
Uluslararas Enerji Ajansnn raporuna gre Trkiyenin enerji konusunda da
bamllnn azaltlmas iin, ncelikle doru politikalarn, uzun vadeli enerji
stratejilerinin saptanmas ve bu stratejilerde bilimsel hesaplamalara dayanan, bilinli,
kararl, ekonomi, evre ve d politika gibi sahalarn karlarn gzeten bir yntemin
takip edilmesi gereklilii vurgulanmaktadr. Trkiyede srdrlebilir anlamda enerji
gvenlii, ekonomik verimlilik ve evre konularna ynelik almalar vardr. Yeni
yasal yap, sektr iindeki enerji pazarlar ve glendirilen pazar unsurlar iinde
hkmetin roln azaltmaktadr [25].
Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu (EPDK) gibi bamsz bir kurul kurulmutur ve
enerji verimlilii iin lkede yasal hazrlklar yaplmtr. Meclisten yeni bir
yenilenebilir enerji yasas gemitir, Trkiyede enerji gvenliini gelitiren ve
Trkiyeyi dou ile bat arasnda nemli bir enerji koridoru yapmay ngren baz
nemli petrol ve doalgaz gei boru hatt projeleri tamamlanmaktadr. lke ii gaz
altyapsnn gelitirilmesi ve rafinerilerin yenilenmesi iin yatrmlar yaplmaktadr.
Bunlara ramen, enerji politikasnn her alannda hala yaplacak ok i vardr.
Enerji pazarnn liberalletirilmesi almalarnn yansra, kamu kurulularnn piyasa
rekabeti altnda alan verimli kurululara dntrlmesi gerekmektedir. zellikle
byk ehirlerde hava kirlilii azaltlm olmakla beraber hava kirlilii ile ilgili
mevcut standartlarn karlanmas konusunda glk ekilmektedir. Boazlardaki
tanker trafiinin gvenlii iin almalar ve yatrmlar srerken, alternatif gei
yollarnn aranmas, dier Karadeniz lkeleriyle ve petrol ve gaz ithal eden lkelerle
birlikte ek almalarn yaplmas gerekmektedir. Trkiyenin enerji politikasnda
genel yaklam arz arlkl olup, artan talebi karlamak iin ek enerji arznn

17

salanmasna nem verilmekte ve enerji verimlilii ihmal edilmektedir. Tama

sektrnde enerjinin verimli kullanlmas politikasnda eksiklik vardr.
Yeni yasalaan Enerji Verimlilii Yasas iletilmeli, maliyet verimlilii gibi unsurlar
dikkatle gzlenmeli ve deerlendirilmelidir. Binalarda enerji verimliliinin teviki
iin kamu binalarnda enerji verimliliini gelitirmeye ynelik nderlik edilmeli,
yeni binalar iin yapm standartlar zorlanmal, mevcut binalarda enerji verimliliini
gelitirmek iin mekanizmalar tantlmal ve klima ve dier cihazlar iin yksek
verimlilik standartlar konulmaldr. Ekonomik ve dzenleyici teviklerle, aralarn
enerji verimini gelitiren ve toplu tamay tevik eden tama politikasnn
gelitirilmesinde enerji verimlilii amalanmaldr.
Trkiye gibi enerji tasarrufunu gzetmeyen, ar sanayi yapsna sahip ve enerji
youn teknolojileri kullanan lkelerde enerji younluunun da yksek olmas
beklenmektedir. Trkiyede byk lekte yakt kaakl

yasal piyasa

iletmecilerini rahatsz eden ve devlet gelirlerini azaltan konumuyla nemli bir

sorundur. Kimyasal Market uygulamas bu sorunun zmnde yardmc olacaktr.
evresel olarak hassas blgeler olan Karadeniz, stanbul Boaz ve Marmara
Denizinden uzakta yer alan, ekonomik olarak uygulanabilir ve Trk Boazlarn
bypass edecek ekilde projeler tevik edilmelidir. Bu anlamda, projelendirilmekte
olan Samsun-Ceyhan boru hatt yardmc olacaktr. Yerli petrol kaynaklarnn
aranmasna ynelik almalarn artan hzda srdrlmesi gerekmektedir. Trkiyede
birincil enerji arznn % 29u doalgazdan temin edilmektedir ve tketilen
doalgazn hemen hemen tamam ithal yoluyla karlanmaktadr.
4.2. 2000 Ylndan Gnmze Trkiyedeki Enerji Uygulamalar
Gaz talebi hzla bymektedir, fakat 2000-2001 ekonomik krizinden kaynaklanan
yksek tahminli talep projeksiyonlar uzun dnemli al-veya-de anlamalarna bal
ithalatta arz fazlas riskini dourmutur. talep yeni datm ihaleleriyle
artrlmaktadr. Yeni yer alt gaz depolama olanaklar pik talebi karlamakta
kullanlabilir fakat yapmda ge kalnmtr. Byk lekli gaz iletim hatlar Avrupa
ve Trkiyede arz gvenlii ve rekabeti ile arz eitliliini zenginletirecektir.

18

Ancak, bunlarn baars transit geileri kontrol eden fiyatlama gibi dzenleme
sistemlerine bal olacaktr.
2001deki Doal Gaz Piyasas Yasasnn uygulanmas, tekelci yapdan yeni piyasa
giriimcilerini ve yatrmlar tevik eden bir rekabeti yapya geite dnm
dzenleyecektir. evre

yararndan dolay

yeni kentlere doalgaz datm

ebekelerinin gelitirilmesi tevik edilmelidir. Btn tketici gruplar iin doalgaz

fiyatlar maliyeti yanstacak ekilde yaplmal, farkl tketicilerin birbirlerini
desteklemesine izin verilmemelidir. Mevcut ithalatta yeni giriimcilere ans verecek
ekilde mekanizmalar gelitirilmeli ve desteklenmelidir. Gaz iletim hatlar ve yollar
tevik edilmeli ve gerekli dzenleyici ereve hazrlanmaldr. Trkiyenin
hidroelektrik, jeotermal, gne ve rzgr enerjisi kullanm 1990dan beri
artmaktadr. Ancak sistemde doal gazn byyen pay ve ticari olmayan bioktlenin
azalan kullanmndan dolay toplam birincil enerji iinde yenilenebilir enerjinin pay
azalmaktadr. Yenilenebilir enerji yasasnda yer alan yeni sabit tarifeler ve datm
irketleri iin satn alma zorunluluu yatrmclar tevik edebilir.
Jeotermal, gne ve rzgr enerjisi olanaklarnn bulunduu illere doalgaz
verilirken, ulusal enerji olan ve enerji ithalatn azaltan zellikleri olan sz konusu
yenilenebilir enerji kaynaklarnn desteklenmesi doru olacaktr. Yenilenebilir enerji
olarak, kalan hidroelektrik potansiyelinin kullanlmas ve evrenin korunmasyla
uyumlu ekonomik hidroelektrik projelerinin hzlandrlmas admlar atlmaldr.
Kesikli rzgr gcnn kullanmndan doan ebeke gvenilirlii ve kararll
sorunlar deerlendirilmeli ve sorunlar en aza indirmenin yollar aratrlmaldr.
Is retimi, kojenerasyon ve tamada yenilenebilir kaynak kullanmn tevik iin
gerekli

politikalar

ve

ller

incelenmelidir.

Kojenerasyon

potansiyeli

deerlendirilmeli ve gelecek politikalarnda maliyet verimliliine gereken nem

verilmelidir. Enerji ithalatnda artan bamllktan kurtulmak ve artan elektrik
talebini karlamak iin Trkiye nkleer programn aacan bildirmitir. Nkleer
g kullanm iin yasal ereve hazrlanmaldr. Ekonomik rekabet iinde gelecekte
nkleer gcn rol belirlenmelidir. Nkleer teknoloji seimi ve artklardan kurtulma
seenekleri nkleer g santrali kurmadan nce belirlenmelidir. Trkiyenin mevcut

19

enerji yaps ve gelecekteki enerji a gibi sorunlar gz nne alndnda nkleer

santrallarn kurulmas ynnde grlere olumlu bakmak gerekmektedir. Fransa gibi
birka lke elektrik retiminin yardan fazlasn nkleer santrallardan salamaktadr.
Dnyada elektrik retiminin %16s nkleer santrallardan karlanmaktadr.
Elektrik talebi hzla byyecei iin orta dnemde Trkiye daha fazla kapasiteye
gereksinim duyacaktr. Ekonomisinin uygun olduu yerlerde elektrik termik g
santrallarnn

rehabilitasyonu

tevik

edilmelidir.

Termik

santrallarnn

verimliliini arttrmak iin uygulanan rehabilitasyon program geici bir olaydr, yeni
kapasite yaratmak iin yatrm geciktirir.
Gelecek on yl iinde yeni kapasite gerektii bilinmektedir, bu ie iyi bir yatrm
ortam

gerektirir.

Yerli

kmr

rezervlerinin

bir

yakt

olarak

avantajlar

deerlendirilmeli ve tevik edilmelidir. Kmr madenciliinde verimlilii artrmak

iin devlete ait iletmelerin zelletirilmesi ve kiralamal ve anlamal madencilik
iletmecilii gibi almalar hzlandrlmaldr. Enerji ile ilgili tm alanlarda devlet
kurumlar ve ofisleri arasnda koordinasyon gelitirilmelidir. Enerji politikalar
gelitirilirken tm taraflarn ve zellikle tketicilerin grleri alnmaldr. Enerji
fiyatlarnn maliyeti yanstmas salanmaldr [26-28].

20

5. ENERJ DAITIMI VE LGL ALIMALARA GENEL BAKI

2002 ylndan bu yana enerji zerine yaplan bulgular ve almalar ksaca
zetlenmitir ve yllara gre snflandrmas yaplmtr.
Lenzen et al. (2002), almalarnda pek ok modern rzgar trbininin yap ve
teknoloji bakmndan geni bir g derecesi aral boyunca kk lde farkllk
gstermesi gereine ramen, onlarn enerji ve CO2 younluuna ait mevcut yaam
evrimi deerlendirmelerinden elde edilen sonularn kayda deer deiiklikler
gsterdiini ifade etmektedirler. Enerji younluklar aralnn lek ekonomilerini
yanstrken, onlarn dalm malzemelerin enerji ieriklerindeki ve analizlerin
metodoloji ve kapsamndaki farkllklara bal olduunu belirtmilerdir. CO2
younluklar ulusal yakt karmlarna gre de deiiklik gstermektedirler. Politika
ve planlamada, zellikle karlatrmal risk ve srdrlebilirlik deerlendirmeleri ile
kaynak deitirme ve kapasite byme senaryolar bakmndan, yaam-evrim
enerjisi veya CO2 emisyonlar lmlerinin kullanlabileceini bildirmektedirler. Bu
lmlerin standartlatrlm bir metodoloji izleyerek ve girdi-kt esasl hibrid
teknikler kullanlarak minimize edilmesi gerektiini ifade etmektedirler [29].
Sarfi et al. (2002), yalnzca saysal yntemlere dayanan g datm ilemlerinin
performans eniyilemesine ynelik geleneksel yaklamlar karar alma srecinde insan
operatrlerin girdisinin kullanlmadn, bilgi temelli yntemler, zellikle bulank
mant

kullananlar

kullanlabileceinden

operatrden

bilgi

bahsetmilerdir.

edinmek

amacyla

datm

etkin

ilemlerinin

biimde

performans

eniyilemesine insan-operatr etkileiminin dhil edilmesine ynelik bir yntem tasvir

etmilerdir. Karar yapc sisteme baml parametrelerin tanmlandn, iletme
politikasnn belirlendiini ve kalitatif bir scaklk deerlendirmesi sunulduunu
ifade

etmilerdir.

Operatr

tarafndan

salanan

scaklk

deerlendirmesini

modellemek iin bulank setler kullanmaktadrlar. Her bir karar yapc girdi tipi iin
gerekli olan bilgileri ve bu bilgilerin g datm ilemlerinin performans
eniyilemesinde nasl kullanldn ifade etmektedirler [30].
Drozdz (2003), farkl kalite parametreleri olan teorik su kuyusuna dayanarak, bir
jeotermal-enerji kayna davranna ilikin matematiksel bir model sunmutur.

21

Pompalama suyunun aknn artmasyla kuyu tarafndan retilen s enerjisi

bymesini analiz edip farkl kaynak tipleri sabit ve dinamik parametreler
eniyileme analizleri yapmtr. Eniyileme modeli, pompalama iin kullanlan elektrik
enerjisi deeri kartlm kaynak tarafndan retilen s enerjisi deerini maksimize
etmektedir. Teknik ve ekonomik eniyileme s enerjisinin birim maliyeti elektrik
enerjisininkinden daha dk olduu iin farkl sonular vermektedir [31].
Jovanovic

(2003),

makalesinde

ilgili

blgeyi

besleyen

eitli

datm

transformatrlerini tek bir tketici blgesiyle ilikilendirerek yeni bir datm

transformatrnn konumunun eniyilemesi iin bir zm nermektedir. Eniyileme,
ebeke ceza faktrleri ve tam sayl programlama uygulanarak yaplmaktadr. Ceza
faktrleri, her orta gerilimli besleyicideki orta gerilimli ebeke hali, gerilim
dmeleri ve kayplar hesaplanarak elde edilmektedir. Temel fikir, bir dizi zm
arasndan, yllk yatrm maliyetleri, gerilim dmeleri, besleyicilerin ve trafo
merkezlerinin yk dikkate alnarak en kalitatif olannn seilmesidir. Ayn zamanda,
mevcut datm ebekesinin glendirilmesi sorunu da dikkate alnmaktadr. Tek bir
datm transformatr iin tek bir blge yerine daha fazla sayda datm
transformatr iin tek bir blge gzlemlenmitir. Orta gerilimli ebekenin
faydalanlma seviyesi ykseltilmektedir nk belirli bir gurup seenek arasndan tek
bir datm transformatrnn yaplmasna karar verilecektir, bylece yeni yaplan
yatrmn maliyetleri ile ilgili olarak g kayplarnn ve gerilim dmelerinin en az
dzeyde artmas salanacaktr. Elde edilen sonular, datm sistemi iin gelitirme
planlar yapldktan sonra, ksa vadeli gelitirme planlamas sorunlarn zmede,
datm transformatrnn konumunun ve gcnn daha hassas bir biimde
belirlenmesinde kullanlabilir. Test rnei, datm ebekelerinin gelitirilmesini
planlamada ilave bir ara olarak da bu gelimi metodun kullanlabileceini
gstermektedir [32].
Bai et al. (2004), aratrmalarnda trafo merkezlerine ait gvenilirlik indekslerinin
olaslk dalmn bulmaya ynelik bulank mantk esasl bir analitik yntem ile
bulank mantk esasl bir Monte Carlo Simlasyon (MCS) tekniini ele almlardr.
Pek ok durumda, bileen gvenilirlik verisinin (bozulma hz veya onarm hz gibi)

22

kesin saylarla temsil edilmesi anlaynn sorgulanmas gerekmektedir. Bulank

mantk matematiini kullanlarak, gvenilirlik verisi tek bir deerle deil, yelik
fonksiyonlaryla temsil etmilerdir. Bu yelik fonksiyonlar bileenlerin bozulma ve
onarm hzlarnn tespit edilmesine ilikin belirsizlikleri temsil etmektedir. Her bir
yk noktasn veya bir trafo merkezine ait gvenilirlik indekslerini olaslk
dalmlar eklinde hesaplamlardr [33].
Safigianni (2005), makalesinde ikincil bir enerji datm sisteminin tekno-ekonomik
eniyilemesi iin bir algoritma ortaya koymaktadr. Bu algoritmann hesaba katt
teknik kstlamalar izin verilen gerilim dmesi, iletkenin sl kapasitesi, gittike
incelen ve ksa dalga dayanm ile uygulanan koruyucu topraklama olmaktadr.
Yukardaki kstlamalardan herhangi birinin karlanmamas durumunda, algoritmay
uygulayan program teknik olarak kabul edilebilir transformatr veya iletkenin ya da
her ikisinin deitirilmesiyle ilgili alternatif zmler ortaya koymaktadr. Bu
zmler ekonomik adan hesaplanmtr ve sonunda en ekonomik olan kabul
edilmitir [34].
Jebaraj et al. (2006) almalarnda, enerji modelleme ile ilikili ortaya kan deiik
konularn anlalmasn ve gzden geirilmesini amalamlardr. Enerji planlama
modelleri, enerji arz-talep modelleri, tahmin modelleri, yenilenebilir enerji modelleri,
emisyon azaltma modelleri, eniyileme modelleri gibi farkl model tipleri incelenmi
ve sunulmutur. Ayn zamanda sinir a ve bulank mantk teorisi incelenmi ve
tartlmtr. Enerji modellemede inceleme almas enerji planlamaclarna,
aratrmaclara ve karar vericilere byk oranda yardmc olmaktadr [35].
Lu, Li ve Yan (2007), g sistemlerinde trafo yaplandrma gvenilirliinin
deerlendirilmesi iin ebeke numaralandrma teknii ve kme yaklamn
harmanlamlardr. Uygulanan yntemle birbirine baml arzalar, birden fazla hata
modlar ve bileenleri birden ok durumlar idare etmek kolaylatrlmtr.
Numaralandrlm ebeke hatalar birbirini elemektedirler ve kesiim birleim gibi
karmak

hesaplamalardan

kanarak

minimum

kme

kesiim

yntemini

uygulamaktadrlar. ebeke hatasn tespit etmek iin kullanlan temel prosedr trafo
yaplandrmas, koruma ve operasyonel gei ile anlatlmtr [36].

23

Djuric et al. (2007), almalarnda enerji ve yatrm maliyetinin yan sra sl konforu
etkileyen parametrelerin eniyilemesi zerinde durmaktadrlar. Bu almada dikkate
alnan parametreler unlardr: bina klfnn yaltm kalnl, besleme suyu scakl
ile radyatrlerin s al verii alan. Bu ama iin bina enerji simlasyonu yazlm ve
jenerik eniyileme program birlikte kullanlmtr. almada iki amal problemleri
zen bir amal eniyileme algoritmasnn uygulamas sunulmaktadr. Toplam
maliyetler enerji tketimi ile yatrm maliyetlerinin toplamn temsil etmektedirler.
almada, sl konfor nceden Bildirilen Memnun Olmayanlar Yzdesi (PPD) ile
temsil edilmektedir. Eniyileme sl konforun karland koullar altnda en dk
yatrm ve enerji maliyeti toplamn veren parametre deerlerini tespit etmek iin
kullanlmtr. lave olarak, eniyileme sreleri parametrelerin hem toplam maliyet
hem de sl konfor zerindeki mterek etkilerini gstermektedir [37].
Dimopoulos et al. (2008), almalarnda kresel yakt piyasalarnda son yllarda
yaanan gelimelerin ak deniz gemilerinin ykselen yakt ekonomisi ve maliyet
etkinlii ihtiyacna deinmektedirler. Gemilerin toplam enerji sisteminin eniyilemesi
byk lde artan kurulum ve iletme maliyetlerine ynelmek amacyla denizcilik
sektrnn talebi olmaktadr. alma, bir deniz enerji sisteminin sentezi, tasarm ve
iletme eniyilemesine odaklanmaktadr. Bir yolcu gemisinin enerji sistemi gereki
bir rnek olarak seilmitir. Temel teknoloji seenekleri tanmlanm ve bir jenerik
enerji sistemi modeli oluturulmutur. Deiik konfigrasyon seenekleri, teknoloji
tipleri ve bileen kayna jenerik model ierisine dahil edilmitir. lave olarak, bu
yolcu gemisinin, zaman baml iletme eniyilemesi problemini douran, zaman
deiimli iletme gereklilikleri de dikkate alnmtr. Eniyileme problemi evrimsel ve
sosyal davran metaforlarndan ilham alan yeni bir algoritma kullanlarak
zlmtr [38].
El-Ela et al. (2008), almalarnda Ramsis Yer alt Metro Trafo Merkezi (URMS)
iin, geleneksel bir teknik olarak lineer programlama tekniini ve modern bir teknik
olarak bulank mantk lineer programlama (FLP) tekniini kullanarak, pasif filtrelere
ilikin optimal bir tasarm ortaya koymaktadrlar. Ortak balant noktasnda (PCC)
gerilim ve akm dalga formlarn bozan, redresrn dorusal olmayan zelliklerinden

24

dolay gerilim ve akm dalga formlarnda retilen harmoniklerin stesinden gelmek

iin optimal filtre parametreleri elde edilmitir. Harmonik seviyeleri MATLAB
eniyileme programnda hzl Fourier dntrme (FFT) kullanlarak farkl ykleme
koullarnda analiz edilmektedir. Harmonik filtre iin nerilen optimal tasarm, filtre
parametrelerinin maliyetinin ve kayplarnn minimize edilmesine dayanmaktadr. Bu
sonulardan hareketle, hat akm ve bara geriliminin seviyeleri standart limitler
ierisinde olacak ekilde indirgenmektedir. LP ve FLP tekniklerini kullanarak
optimal tasarm filtreleri arasnda bir karlatrma yapmlardr. Ancak, en dk
filtre maliyeti FLP tekniini kullanarak elde etmilerdir [39].
Segundo ve Roig (2008), Orta Gerilim / Dk Gerilim trafo g kablolarnn
yaydklar manyetik alan seviyesini indirgemek iin zmler sunmulardr.
ndirgeme yntemi fazlarn dzgn bir ekilde dzenlenmesi ve kablolarn manyetik
ve iletken malzemelerle kaplanmas ile gerekletirilebilmektedir. Sunulan iki
seenein etkinliinin hesaplanmas iin deneysel lekler, sonlu elemanlar metodu
hesaplama yazlm ile simle edilmitir. Elde edilen sonular manyetik alann
azaltmak iin en iyi malzeme ve optimal ayarlama seimini sunmaktadrlar [40].
Mahdavi et al. (2009), ebeke geniletme datm planlamas problemini ele alarak
gerilim seviye noktasndan trafo geniletme maliyetini Ondalk Kodifikasyon
Genetik Algoritmas ile zmlerdir. nerilen fikrin etkinlii Azerbaycan blgesel
elektrik kurumunda test edilmitir. Sonular demet hatlarnn datm geniletmesi ve
ebeke dzenlemelerini belirlemede byk rol oynadn gstermektedirler. G
sistemlerinde demet hatlar dikkate alndnda hatlarn ve trafolarn geniletme
maliyeti azald zaman ebekenin toplam genileme maliyetinin minimize edildii
grlmektedir.

Demet

hatlarn

yerletirme

maliyeti

demet

kondktr

yerletirilmeyen sistemlerin maliyetinden daha fazla grlse de, ebeke datmnda

farkl voltaj seviyeleri iin oluturulan bu hatlar farkl koridorlarda gereksiz
genilemeleri engelleyerek ebeke genilemesini optimize etmektedir [41].
Kahraman et al. (2009), almalarnda yenilenebilir enerji olarak gne , rzgar,
yamur, gelgit ve jeotermal s kaynaklar iin karar verme metodolojileri arasnda,
aksiyomatik tasarm (AD) ve analitik hiyerari prosesinin (AHP) sklkla

25

kullanldn ifade etmektedirler. Bulank set teorisinin eksik veya anlalmaz

bilgilerin olmas durumunda belirsizliklerin ele alnmas bakmndan gl bir ara
olduunu belirtmektedirler. Bu almada, yenilenebilir enerji alternatifleri arasnda
yaplacak seim iin bulank oklu kriterli karar alma metodolojileri nerilmitir. lk
metodoloji uzmanlardan alnan deerlendirme skorlarnn szel ifadeler, kesin veya
bulank saylar olmasna izin veren AHP ye dayanrken, ikincisi alternatifleri
uzmanlardan edinilen fonksiyonel gereklilikler bakmndan objektif veya sbjektif
kriterler altnda deerlendiren bulanklk altndaki AD prensiplerine dayanmaktadr.
almann orijinallii en iyi yenilenebilir enerji alternatifi seimine bulank AD
uygulamasndan ve bulank AHP ile karlatrlmasndan gelmektedir [42].
Grsu et al. (2009), almalarnda iki katl toprak modeli yaplarnda, minimum
maliyet artlarn salayan en iyi topraklama sisteminin tasarm yapmlardr ve
toplam iletken uzunluu ve topraklama ubuu adedini, Genetik Algoritmalar (GA)
yoluyla hesaplamlardr. Bir trafo merkezindeki topraklama sistemini oluturan
toprak iletkenlerinin ve ubuklarnn iki katmanl toprakta hangi katmana
yerletirilecei konusu GA kullanlarak analiz edilmektedir. Modelin amac sistemin
en iyi gmme derinliinin belirlenmesidir. alma, literatrde mevcut bulunan, iki
katmanl toprak modeli iin yaplm olan tasarm almas ile karlatrlmaktadr.
Sonu olarak, GA kullanlarak elde edilen en iyi sistem tasarmnn yksek
performans, eitli uygulamalaryla gsterilmektedir [43].
Ekren et al. (2009), almalarnda, akmlatrl bir PV/rzgar entegre melez enerji
sistemini, deiik ykler ve yardmc enerji kaynaklarnn birim maliyeti altnda
optimize etmilerdir. Eniyileme, eitli deneyimsel yntemleri birletiren, OptQuest
olarak adlandrlan simlasyon-esasl bir eniyileme prosedr ile tamamlanmaktadr.
almada, ana performans ls melez enerji sisteminin maliyetidir. Tasarm
parametreleri ise PV boyutu, rzgr trbini rotor sprme alan ve akmlatrn
kapasitesidir. zmir Teknoloji Enstitsnde Trkiye iin bir vaka almas
yaplmtr. Sonu olarak, en iyi FotoVoltaik (PV), rzgar trbini boyutlar ile
akmlatr kapasitesi deiik yardmc enerji birim maliyetleri ve iki farkl yk
altnda elde edilmektedir. Optimum sonular Yk Kayb Olasl (LLP) ve otonomi

26

analizi kullanlarak dorulanmaktadr. Yatrm maliyetleri ise bu drt enerji kayna

arasnda optimum noktalarda nasl paylaldklar bakmndan incelenmektedir [44].
Leo et al. (2010), almalarnda kstsz ikili programlama bazl mn Algoritma
eniyilemesini kullanarak elektrik g sistemlerinde meydana gelen hata blgelerini
tahmin etmeyi amalamaktadrlar. Bu model hasis kme kapama problemi
kullanlarak denetim ve veri toplama sistemlerinin rle fonksiyonlarnn alarmlarn
ilikilendirme amacyla koruyucu rle fonksiyonlarnn beklenen durumlarn
belirlemek iin formle edilmilerdir. mn Algoritmas kstsz ikili programlama
modelini minimize ederek hatal blgeleri en ksa srede ve en gvenilir ekilde
tespit etmektedir. Bu model Gney-Brezilya elektrik g sisteminin bir ksm
zerinde allarak test edilmitir. mn algoritmasnn kontrol parametreleri
maksimum hesap etkinliine ve en ksa ilem sresine ulamay hedeflemektedir.
Sonular gerek bir zaman diliminde elektrik g sistem kontrol merkezlerinde hatal
blgeleri tespit etmek iin bu yntemin byk bir potansiyele sahip olduunu
gstermektedir [45].
Taher et al. (2010), g kalitesinin ezamanl iyiletirilmesi, radyal datm
sistemlerinde sabit kondansatrlerin optimal yerleim ve boyutlandrma iin
eniyileme algoritmas gelitirmilerdir. Bu algoritma parack srs eniyilemesine
dayanmaktadr. Ama fonksiyonu g, enerji kayplarn ve kondansatrde
gerekleen kayplar iermektedir. Yeni bir uygunluk fonksiyonu kullanarak
kondansatr atamas iin en uygun noktalar seilmektedir. Bu konu ile ilgili nceki
almalar baz alnarak byk oranda olumlu ynde deiimler tespit edilmitir. Bu
yntem ayn zamanda paraclarn sadece birka admda iyiletirilmesi ve en yakn
blgesel sonuca g kalite kstlarnn iyiletirilmesi ile ulalmas iin iyi bir rnektir
[46].
Wang et al. (2010), makalelerinde geleneksel ayrma retimi (SP) sistemi ve bina
soutma, stma ve enerji (BHCP) sisteminin enerji tketimini analiz etmilerdir ve
karlk gelen evresel etki modellerini yaplandrmaya almlardr. Enerjiyle
ilikili evresel konu kresel snma, asit yamuru ve stratosferdeki ozon azalmas
nerilen emisyon modelinde deerlendirilmektedir. SP sistemine oranla BCHP

27

sistemi ile elde edilen kazanmlar maksimize etmek iin (enerji tasarrufu ve emisyon
azalm) BCHP sisteminin alma modunda deerlendirilen kapasitesini arttrmak
amacyla genetik algoritma (GA) uygulanmtr. Optimal BCHP sisteminin
performanslarn grntlemek ve optimal metodun etkinliini belirlemek amacyla
bir otel binas iin BCHP sisteminin nmerik durumu uygulanmtr [47].
Shirazi et al. (2010), almalarnda youn tketim saatlerinde takviye amal gaz
salama tesisindeki en nemli blmlerden biri doal gazn (DG) svlatrma
srecinden bahsetmilerdir. En dk enerji tketimiyle bu srecin seimi ve
gelitirilmesi

muazzam

potansiyel

enerji

ve

maliyet

faydalar

sunacan

belirtmilerdir. Svlatrlm Doal Gaz (LNG) retimi iin, iki sktrma kademesi
olan tek-aamal kark soutucu akkanl (SMR) dondurtan bir evrim seilmitir.
Ama fonksiyonu olarak srecin enerji tketimi tasarmn kilit deikenlerinin
aklanmas suretiyle optimize edilmektedir. nerilen srecin termodinamik
konseptler ve zelliklerine ilikin hesaplamalar ama fonksiyonunu retmek iin
MATLAB yazlmnda uygulanmtr. Ayrca, Genetik Algoritma (GA) bir dier
eniyileme yntemi olarak kullanlmtr. nerilen srete yer alan tehizatlarn enerji
kayb detayl olarak deerlendirilmi ve analiz edilmitir [48].
Balat (2010), almasnda Trkiye de enerji ikmali gvenliiyle ilgili temel
glklerin tanmlanmas ve zmlerin sunulmas ile ilgili konular ele almtr.
lkedeki hzl nfus artnn ve ekonomik bymenin son yllardaki enerji talebinde
hzl artlarla sonulandn ifade etmektedir. Trkiyenin, hlihazrda, toplam
enerji tketiminin olduka nemli bir blmne tekabl eden, en etkili enerji
kaynaklar olarak petrol, doal gaz ve kmr olmak zere, enerji tketimi iin byk
lde fosil yaktlarna baml olduunu belirtmektedir. Kstl petrol ve doal gaz
kaynaklarna sahip olduundan dolay yabanc kaynaklara baml olduunu
vurgulamaktadr. Srekli artan enerji tketiminden dolay, Yakn gelecekte
Trkiyenin artan miktarlarda fosil yakt ithalatna zorlanacan ifade etmektedir.
Enerji talebi iin byk lde fosil yaktna baml olmasna ramen, lkede her
tipte yenilenebilir kaynaklarn gelitirilmesine ynelik byk bir potansiyelin mevcut

28

olduunu, nkleer yakt kaynaklar olarak kayda deer toryum rezervlerine sahip
olduunu belirmektedir [49].
Certa et al. (2011), makalelerinde, genel bakm maliyetini ve toplam bakm sresini
minimize ederek, bakm iin bir sonraki belirli durma zamanna kadar gereken
gvenilirlik seviyesini sistemin salayaca biimde, bakm ilemlerinin hangi
etkenlere bal olarak yaplacan belirlemeye almlardr. Bir nceki snrl ok
amal eniyileme problemini zmek iin, karar vericinin daha uygun olan
aralarndan seecei en iyi zmleri (Pareto optimal snr) elde etmek iin verimli
bir yaklam nerilmektedir. Pareto optimal snrn tamamyla tanmlamak zorlayc
olabilecei iin makalede, hzl bir biimde bu problemin stesinden gelebilen bir
algoritma nermekte ve bu algoritmann etkililii, kompleks bir seri-paralel sistemle
ilgili rnek bir almaya uygulanarak gsterilmektedir [50].
Gonzlez et al. (2011), almalarnda Rzgar santrallerinin en iyi genel tasarm iin
Evrimsel bir Algoritma (EA) sunmaktadrlar. Algoritmann amac, bir rzgr
santraline yaplan yatrma bal olarak kar optimize etmektir. nerilen metotta, Net
Mevcut Deer (NPV) bir gelir (kar) rakam olarak kullanlr. Net Mevcut Deeri
tahmin etmek iin, balangtaki sermaye yatrmn ve rzgr santralinin mr
evrimi

esnasndaki

net

nakit

akn

hesaplamak

gereklidir.

NPVnin

maksimizasyonu, yatrmn minimizasyonu ve net nakit aklarnn maksimizasyonu

demektir (enerji retimini maksimize etmek ve g kayplarn minimize etmek). Her
iki terim de, temel olarak rzgar trbinlerinin saysna ve tipine, kule yksekliine ve
kulenin corafi konumuna ve elektriksel plana baldr. Problemin zorluu, rzgar
santrali maliyetlerini modellemek iin analitik bir fonksiyon bulunmamas ve net
enerji retimini modellemek iin de analitik bir fonksiyon bulunmamas gereinden
kaynaklanmaktadr. Bu problemin karmakl, deikenler arasndaki gl
bantlar sebebiyle yalnzca teknik adan deil ayrca tamamen matematiksel
adan da ortaya kmaktadr. Problem kark-tamsay tipi bir problemdir [51].
Lior (2011), almasnda geleneksel fosil yakt kaynaklarnn en son hesaplamalar,
tahminleri ve rezerv/retim oranlar, nkleer enerji ve yenilenebilir enerji potansiyeli
ve enerji kullanmn incelemitir. Durumun, srdrlebilirliin (ekonomik, evresel

29

ve sosyal etki), ve fosil, nkleer ve yenilenebilir enerji kullanmnn ve enerji

retiminin gelecei sunulmutur. Genel incelemenin tesinde alma yeni ortaya
kan oyun Dnya Petrol Krizi (peak oil)nin ertelenmesinde deien gelimeler,
Japonyadaki felaketin ardndan nkleer enerjinin gelecei ve son kresel
srdrlebilirlikte kresel ekonominin dn etkileri, elektrikli otomobillerin
potansiyelleri ve etkileri ve Afrikann sk sk gz ard edilen enerji durumu ve mit
vaat eden potansiyeli olmaktadr. Enerji kaynaklarnn hzl bir ekilde artan talep
yannda kullanlabilirlik, maliyet ve srdrlebilirlik programlarnn zm iin
baz yollar tartlmtr. Yazarn enerji Ar-Ge alanlarnda, potansiyellerinde,
ngrlen gelimeler ve zaman cetvellerinde grleri ve hkmet finansmannda
son yln eilimleri verilmitir [52].
Li et al. (2011), almalarnda akll ebeke ve akll trafo merkezleri sistemlerini ele
alarak kullanm alanlar, avantajlar normal trafo merkezleriyle kyaslamalar
hakknda bahsetmilerdir. Akll trafo merkezleri gelimi, gvenilir, entegre evre
dostu ve dk karbon salnm gerekletiren ileri teknoloji sistemleridir. Veri
toplama, lme, kontrol, koruma, izleme ve dier basit fonksiyonlarna otomatik
eriim salayarak ileri seviyedeki fonksiyonlar (sralama kontrolleri, akll alarm ve
analizleri, akll operasyon sralama sistemi, durum grntleme, trafo merkezi alan
kontrol) desteklemektedir. Geleneksel trafo merkezleri ile kyaslandnda akll
trafo merkezleri trafo merkezleri ekipmanlarnn ynetimini ileri seviye sensrler ile
gerekletirmektedirler. Makalede akll primer ekipmanlarn teknolojileri, entegre
sekonder sistemin teknolojileri, ileri seviye uygulamalar anlatlmaktadr [53].
Falaghi et al. (2011), almalarnda ok aamal datm sistem genileme
planlamas problemini ele almlardr, sistem kapasite genilemesi iin muhtemel
zm olarak trafo merkezlerinin kurulum ve/veya geniletme dikkate alnmaktadr.
nerilen formlasyon yatrm, iletme ve sistemin d giderlerini iermektedir.
Genileme sezgisel-dinamik prosedr baz alnarak gerekletirilmektedir. Problemin
zlmesi iin gelitirilen yntem kombine genetik algoritma ve optimal g
akdr. nerilen yaklamn performans Geleneksel Datm Sisteminden elde
edilen saysal almalarla llmektedir [54].

30

Ziari et al. (2011), datm sistemlerinde Orta ve Dk Voltaj hatlar iin yeni bir
teknik gelitirmilerdir. Tekniin amac en iyi trafo merkezi yerleimleri, optimal
datm dntrcleri, en iyi orta ve dk voltaj besleyici hat gzergahlar elde
etmektir. nerilen teknik dzgn ve dzgn olmayan yk dalmlar iin
kullanlmaya elverilidir. Planlama alan blgelere ayrlarak ehirlemi, yar
ehirlemi ve ehirlemeden uzak kalan blgeler ele alnmtr. Her blge kendi
iinde kk blgelere ayrlarak Dk Voltaj blgeleri olarak adlandrlmtr. Her
kk blgeye Orta/Dk voltaj dntrcs temin edilmitir. Blgelerin
boyutlar ortalama elektrik yknden baz alnarak belirlenmitir. Dk voltaj
blgeleri Orta voltajl besleyici hatlar etkilediinden dolay, orta voltajl besleyici
hat maliyeti dk voltaj blgesinin maliyetine ilave edilmitir. Sonu olarak yaplan
hesaplamalarda, iteratif bazl yntem dk ve orta voltaj blgelerini gelitirmek iin
nerilmitir. Problemin zm iin kesikli parack sr eniyilemesi kullanlmtr.
Sonular dorusal olmayan programlama, genetik algoritmalar ve kapsaml arama
yntemleri ile kyaslanmtr. Kyaslama sonucunda uygulanan yntemin dier
yntemlere gre daha ksa srede ayn sonucu verdii gzlemlenmitir [55].
Niknam et al. (2011), ok amal modifiye ar eletirme eniyilemesini, yenilenebilir
enerji kaynaklarn dikkate alarak (fotovoltaik, yakt pilleri, rzgr vs.) trafo
merkezlerinde yeniden yaplandrlm datm hatt problemlerini zmeyi
hedeflemilerdir. Ama fonksiyonu aktif g kayplarn minimize etmeyi, voltaj
bozunmalarn, toplam elektrik enerjisi maliyetini minimize etmeyi, yenilenebilir
enerji kaynaklarnn ve trafolarnn toplam emisyonlarn minimize etmeyi
iermektedir. Eniyileme srecinde algoritma, veri havuzunun dnda depolanan
baskn olmayan (Pareto) optimal sonu kmesi tespit etmektedir. Aratrlan ama
fonksiyonlar ayn olmadklarndan dolay bulank kme algoritmas belirlenen
snrlar ierisinde havuzu kontrol altna almak iin devreye girmektedir. Bulank
bazl karar verme mekanizmas ok amal eniyileme probleminde baskn olmayan
optimal

zmlerin

uyarlanmaktadr [56].

iinden

en

iyi

uzlatrlm

zm

semek

iin

31

Yeo et al. (2011), makalelerinde dnya enerji tketimini ve sera gaz emisyonlarn
azaltmaya altka, binalar daha verimli bir biimde iler hale getirmek iin
yaplan almalar ele almlardr. Binalarn daha az bilinen baka bir ynnn
olduunu;

kullanlan malzemelerin tm mr evrimi dahil olmak zere ina

esnasnda tketilen enerjiyi belirten, binalarn gml enerjilerinin olduklarn

belirtmektedirler. Mimarlar ve yap mhendisleri bina tasarmlarn geni lde
elik ve betonarme-malzemelerle yapmaktadrlar. Bu durum, gml enerjiyi
minimize etmek amacyla, bir yapnn toplam maliyetini veya toplam arln
minimize etmek zere geleneksel olarak kullanlm olan yapsal eniyileme
tekniklerini kullanmak iin bir frsat sunmaktadr. Bu ama dorultusunda, gml
enerjiyi minimize etmek ve maliyet asndan sonular belirlemek zere, basit bir
betonarme yap eleman optimize edilerek bir analiz yaplmaktadr. Elde edilen
sonular kabul edilen gml enerji ve maliyet deerleri iin, maliyetlerde %5 lik bir
art karlnda gml enerjide %10 luk bir dme salanacan gstermektedir
[57].
Reddy et al. (2011), voltaj kararlln dikkate alarak ok amal eniyileme bazl
reaktif g fiyat takas mekanizmas gelitirmilerdir. Aratrmalar Toplam deme
Fonksiyonu, Zarar Minimizasyonu, Gerilim Kararll Gelitirme Endeksi gibi
hedeflerin etkinliini tespit etmek iin yaplmtr. Yk azaltma esnasnda
minimizasyonda olabilecek bamsz ya da ortak ama gibi uygunsuzluklar
vurgulanmaktadr. ok amal reaktif g fiyat takas problemi Gl Pareto
Evrimsel Algoritma ile zlmtr. Sonular ok Amal Parack Sr
Eniyilemesi ile kyaslanmtr [58].
Giacone et al. (2012), almalarnda karmak endstriyel sahalar ve enerji aklar,
oklu rnler ve yaktlar ve retim orannn enerji verimlilii zerindeki etkisi gibi
karmak faktrler enerji verimliliinin tanmlanmas ve llmesi ile ilgili yapsal
bir ereve oluturmak iin bir metodoloji nermilerdir. Bir sahann tm enerji
sistemi dardan alnan tm enerji ve enerji faktrlerinin balantsn ifade eden bir
tekil matris denklem ile temsil edilmektedir. Matrisin elemanlar her bir srecin
belirli enerji tketimleridir. Enerji tketim verisinin istatistiksel analizi ile

32

matematiksel sre modelleme retimin bir ilevi olarak belirli bir enerji tketim
miktar belirlemek iin kullanlr. Yntemin uygulanmasn gstermek iin cam ve
dkme demir eritme sreleri kullanlmtr [59].
Sahoo et al. (2012), almalarnda elektrik datm sistemlerinde parack sr
eniyilemesini kullanarak ok amal planlama yaklam gelitirmilerdir. Besleyici
hatlar ve onlarn izledii gzerghlar, blgesel alterlerin says ve konumu, trafo
merkezi balantlarnn hatlar ve says optimize edilmektedir. Planlanan
deikenlerin en iyi deerlerini tespit etmek iin amalar toplam kurulum ve iletim
maliyeti

minimizasyonu

ve

ebeke

gvenilirlii

maksimizasyonu

olarak

belirlenmektedir. Planlama eniyilemesi iki admda gerekletirilmektedir; birinci

adm

besleyici

hatlarn,

gzerghlarn,

alterlerin

kurulacak

noktalarn

belirlenmesidir ve bu admda Gl Pareto Evrimsel Algoritma esasl ok Amal

Parack Sr Eniyilemesi kullanlmaktadr. kinci adm Trafo merkezlerinin
balant hatlar ve optimum saylarnn belirlenmesidir ve bu admda ilk admdan
elde edilen sonulara hatlarn yerletirilmesi ilave edilerek optimize edilmektedir.
Her iki ama ilk admda baskn olmayan zmleri korumak iin e zamanl olarak
minimize edilmektedir. nerilen planlama algoritmas test edilmi ve farkl datm
sistemlerinde uygulamtr [60].
Lin et al. (2012), almalarnda, srekli ve kesikli kontrol deikenleri problemi
olan dank optimal g akn, bir NP-zor eniyileme problemi olan Srekli ve
Kesikli deikenler (BACD) problemi ile snrlandrmlardr. Bu NP-zor eniyileme
problemini zmek iin, hassasiyet teorisinin (ST) sral eniyileme (OO) ierisine
gmlmesine ilikin, STOO olarak ksaltlm bir algoritma ortaya konulmutur.
STOO algoritmas performans deerlendirmesine ilikin aama ve model
iermektedir. nerilen yntem sadece byk zm alanndan kaynaklanan saysal
glkle uramaz ayn zamanda OO teorisiyle garanti edilen yksek olaslkl iyi bir
zm de elde eder. alma STOO algoritmasnn, bir 4-PCli a kullanan drt alt
sisteme blnm IEEE 118-baral ve 244-baral sistemler zerinde yaplan eitli
testler araclyla, saysal verimliliini ortaya koymaktadr ve sonular dier
deneyimsel yntemler, Genetik Algoritma, Tabu Arama, Karnca Koloni Eniyilemesi

33

ve Tavlama Benzetimi, kullanlarak elde edilenlerle karlatrlr. Test sonular

yeterince iyi bir zm elde edilmesi asndan STOO algoritmasnn geerliliini,
salamln ve mkemmel saysal verimliliini gstermektedir [61].
Lu et al. (2012), rzgar santrallerinde iki kat-beslemeli endksiyon jeneratrlerinde
oluan reaktif g snrn hesaplamak iin bir yntem nermilerdir. Rzgr
santrallerinin reaktif g snr statik kararllk marj dikkate alnarak hesaplanmtr.
nerilen reaktif g kontrol mekanizmas farkl kontrol modlarna ayrlarak rzgar
santrallerindeki yksek gerilim g faktrne gre ve enterkonnekte sistemindeki
dk voltaja gre ayarlanmaktadr. Farkl kontrol modlar ile reaktif g
dzenlemelerinde farkl nesneler uygulanmaktadr. Reaktif g ayarlamalar sona
erdiinde baz rzgar santrallerinin reaktif gleri serbest braklmaktadr. Nmerik
test sistemi kurularak nerilen yntem iin elde edilen sonular enterkonnekte
sistemlerindeki voltajlarn desteklenmesinde etkin olduu grlmektedir [62].
Fazlollahi et al. (2012), almalarnda, tek amal ileve sahip ok-dnemli bir enerji
sistem eniyilemesi (ESO) modeli gelitirmilerdir. Modelde, tam saysal kesme
kstlamalar algoritmas ve kstlamas kullanlarak, sistematik olarak iyi bir
zmler seti retmek iin, ok-amal bir eniyileme perspektifi ierisinde
gelitirilmitir ve bu iki yntem ele alnarak birbiriyle karlatrlmtr. Sonraki
admda, ESO modeli evrimsel bir algoritma ile ok-amal bir eniyileme modeli
eklinde yeniden dzenlenmitir. Bu admda, model mastr ve baml eniyileme
olarak ayrtrlr. Son olarak, gelitirilen modeller bir s pompas, kazan,
fotovoltaikler ayrca bir gaz trbini, yakt hcresi ve gaz motoru olarak adlandrlan
alt tip dntrme teknolojisinden oluan bir vaka almas ile ortaya konulmutur.
Sonular modelin, zellikle, her biri amalar arasnda farkl bir dnleimi temsil
eden bir potansiyel zmler nfusu ile alan ok-amal eniyilemeler iin uygun
olduunu gstermektedir [63].
Leou (2012), almasnda, enerji depolama sistemlerinin dzenlenmemi enerji
piyasalarndaki

datm

trafolarna

uygulanabilecek

ekonomik

analizini

modellemitir. Enerji depolama teknolojilerindeki son gelime ve almalar enerji

depolamann kalc zmlerine yneliktir. Enerji depolama sistemleri enerjiyi

34

nceden depolar ve uygun zamanda aa karr. Esneklikler bu teknolojiyi

dzenlenmemi enerji piyasalarna uygulanabilir klmaktadr. Modelde, enerji
depolama sisteminin kurulum maliyeti, ynetim ve bakm maliyetleri, enerji
fiyatlarndan kazanlan ara kazanlar, nakil eriim maliyetlerinin azaltlmas ve tesis
yatrmlarnn ertelenmesi dikkate alnmtr. Modelin karmak yaps nedeniyle,
nerilen yntem genetik algoritmal dorusal programlamadr. Bu yntemle optimum
kapasite ve enerji depolama sisteminin ilemleri tespit edilebilmektedir [64].
Vivoda (2012), almasnda Japonyann bir enerji gvenlii amaz ile kar karya
olduunu belirtmektedir. Enerji gvenlii konusunda skntl olan bir lke iin,
TEPCO Fukushima Daichi nkleer enerji santralinde nkleer bir felakete yol aan 11
Mart 2011 depreminin ve tsunaminin bu endieyi tam bir korkuya evirdiini
belirtmitir. Pek ok geici ve/veya kalc reaktrn kapanmasyla birlikte, Japonya
kaybedilen enerji gcn yerine koymak zorunda kalmtr. Tokyonun ilave fosil
yaktlarn gvence altna almaktan baka bir seiminin olmadn, yakt
maliyetlerinin artmasndan dolay Japonyann ekonomisini negatif ynde etkilemi
bir strateji olduunu belirtmektedir. Japonyann fosil yakt tketimindeki art
ayrca sera gaz emisyonlarnda da kayda deer bir arta yol am ve Tokyonun
Kyoto hedeflerine ynelik taahhdn etkilemitir. Bu almada 2011 nkleer
felaketinin Japonyann enerji gvenlii asndan sonular analiz edilmektedir.
Japonyann gelecekteki enerji politikas seimlerinin kstland kabul edilerek, bu
almada Japon hkmeti iin enerji politikas tavsiyeleri zetlenmektedir [65].
Cai et al. (2012), almalarnda deprem, tsunami ve kasrga gibi iddetli koullar
altndaki enerji ktlnn sonucu yerel blgelerin gecikmi kurtarma almalar,
yaygn elektrik kesintileri, son derece nemli ekonomik kayplar ve hatta kamu
gvenliine

ynelik

tehditlerden

dolay

oluabilecek

maduriyetlerden

bahsetmilerdir. Bylesi acil blgesel enerji ktl olaylarnda, minimum enerji geri
kazanm sresi hedefleyerek etkin bir enerji iletim ebekesi araclyla hzl enerji
datm nceliini belirtmektedirler. almada, blgesel enerji ktl aciliyeti
kapsamnda enerji ebekesi datm eniyilemesi iin drt i safhasndan oluan yeni
bir metodoloji gelitirilmitir. Birincisi, eitli enerji kaynaklarnn kapasite, say ve

35

kullanlabilirliinin tespit edildii durumlarda, acil durum-blge-merkezi enerji

ebekesinin karakterize edilmesidir. kincisi, acil durum koullar altndaki enerji
balang durumunun tanmlanmasdr. nc safhada, gelitirilmi kark-tam
sayl lineer programlama (MILP) modeline dayanan enerji datm eniyilemesi
yrtlmektedir. Son olarak, minimum datm zamannn belirsizlik parametrelerine
gre hassasiyeti, btn belirsizlik parametreleri alannn ok sayda alt alanlara
blnmesi suretiyle, karakterize edilmektedir [66].
Moriarty et al. (2012), ekonomik bymenin son on yllardaki seyrinde devam
etmesi durumunda, dnya enerji talebinin 2005 itibariyle 1000 EJ ((EJ = 1018 J)
veya zerinde olacan ngrmektedirler. Hem rezerv azalmas hem de sera gaz
emisyonlar dominant enerji kayna olarak fosil yaktlarndan nemli lde
dnlmesi gerekliliini douracan ifade etmektedirler. Nkleer enerjinin artk
mevcut tutarl payn ykseltmesi mmkn deilmi gibi grnd iin,
yenilenebilir enerjinin (RE) gelecekte enerjinin byk ksmn salamas
gerekeceini belirtmektedirler. almada yenilenebilir enerjinin hangi enerji
seviyelerini ve hangi zaman erevesi ierisinde salayabilecei sorusu ele
alnmaktadr. Enerjinin maliyetleri dikkate alndnda grler, yenilenebilir
enerjinin 2050 itibariyle hibir ekilde 1000 EJ deerine yakn bir enerji salama
olaslnn olmad ynndedir. Ayrca, iklim deiikliinin deimeye devam
etmesi halinde, yenilenebilir enerjiye ilikin toplam teknik potansiyelin decei de
grnmektedir. Kresel bazda yenilenebilir enerjiye geie evresel srdrlebilirlik
asndan genel enerji kullanmndaki byk azallarn elik etmesi gerekecei
sonucuna varlmaktadr [67].
Abbasi et al. (2012), Optimal kablo gzergh iin yeni bir yntem nermilerdir. ki
veya daha fazla fiziksel yolun mevcut olduu durumlarda optimal uygunluktaki yolu
semek iin sezgisel matematiksel formller zerinden bir kombinatoryal tasarm
algoritmas kurmulardr. Elektro manyetik uyumluluk asndan en iyi yolun maliyet
minimizasyonu,

voltaj

ve

kalite

pariteleri

gibi

eitli

kriterlerle

seilebilmesidir. Yaplan almalarda mevcut kaynaklar tarafndan oluturulmu

radyasyon problemlerinin saysal olarak iki ve boyutlu zmleri salanmaktadr.

36

nerilen yaklamn dayanak noktas sonlu elemanlar metodunun snr koullar

olmaktadr. Sunulan bu modelde geici dalga yaylmnn heterojen ortamlarda etkisi
ve bunun elektro manyetik uyumluluun radyasyon simulasyonuna uyarlanmas
mmkn klnmaktadr. lk olarak, nerilen problemin elektromanyetik modelleme
iin formlasyonlar ayrntl olarak belirtilmitir. Simulasyon sonular istenmeyen
alan dalm bakmndan belli blgelerdeki kablo yollarnda kullanlmaktadr.
Modeldeki kriterlere bal olarak analitik hiyerari prosesi optimal kablo yolu iin
akll bir yntem oluturmaktadr. Bu nedenle nerilen metodun kullanlabilmesi iin
iki farkl g sistemine ihtiya duyulur. Bunlar; geerli bir enjeksiyon sistemi ve
yksek gerilim trafosudur [68].

37

6. DAITIM OPTMZASYONU VE UYGULAMA

Datm eniyilemesi, elektrik enerji talebini karlayabilmek iin mevcut olan
kaynaklardan en iyi kombinasyonu uygulayarak yeterli miktarda elektrik enerjisini
retip databilme anlamna gelmektedir. Eer ki yeni bir enerji kayna
oluturulacaksa, datm yaplacak blge hakknda en etkin veriler toplanarak
kaynan konumlandrlaca yerin ve datm yaplacak olan blgenin talebini
sorunsuzca karlayacak, sonraki aamalarda talebin artmas durumunda kaynaa
ilave ekipmanlarn eklenmesine hibir saknca yaratmayacak ekilde kaynan
kurulmasdr.
El-Fouly et al. (2008), trafo merkezi konumlandrlmas, boyutlandrmas ve
zamanlamasn ieren yeni bir planlama eniyileme modeli gelitirmilerdir. nerilen
modelde toplam maliyet fonksiyonunu oluturmak iin lineer fonksiyonlar
kullanlmaktadr. Gelitirilen model voltaj d, trafo merkezi ve dntrclerin
kapasitesi, g ak ve radyal ak kstlar gibi birok deiik elektrik kstlar
iermektedir. Model, dorusal olmayan programlamay engellemek ve blgesel
zmlere taklp kalmamak iin Kark Tam sayl Dorusal programlama (MILP)
eklinde formle edilmitir. Etkinliini hesaplamak iin nmerik bir rnek ile
allmtr [69].
Tezde

yaplan

uygulama

arlkl

olarak

bu

almadan

esinlenerek

gerekletirilmitir. Ankara Eryaman blgesinde kurulacak olan trafo merkezi iin

gereken veriler toplanarak, El-Fouly et al. (2008)n modeli baz deiikliklerle
gelitirilerek yeni bir modellemeye dayal olarak zme gidilmitir.
Arasndaki temel fark referans alnan almadaki maliyet minimizasyonuna dengeli
datmn da entegre edilmi olmasdr. Fakat ama fonksiyonumuzdaki dengeli
datm bileeni maliyeti fazla etkilemeden ikinci planda kalmaktadr ve retilen
gcn dengeli bir ekilde datlmasn salamaktadr.
Bir dier fark da makalede kullanlan kstlar da hesaba katlarak sistemde ksa devre
olumas durumu ilave bir kst olarak uygulamada modele eklenmitir. Ama d
etkenlerin (kt hava artlar, terr olaylar v.s.) dnda sistemde olabilecek

38

arzalarn nne gemek iin hatlara dengeli bir ekilde elektrik datmn
salamaktr.
6.1. allan Sistem
Aratrlan blge ekil 5.1.de ifade edildii gibi 9 sektrden olumaktadr. Blge
kare eklinde dnlmtr ve trafo merkezinden kacak olan kablolarn eit
uzakla

sahip

olduu

varsaylmtr.

Kablo

uzunluu

arttka

verimlilik

azaltmaktadr, iletim kayplar ve maliyet ise byk miktarda artmaktadr ayrca

ekilecek olan uzun hatlar iin ara istasyonlarn kurulmas gerekecektir ki bu da
maliyete fazlasyla yansmaktadr.
Her sektrn alan 6 km2 dir. Trafo merkezlerinin kurulmas iin en uygun blgeler
4. ve 6. sektrler olarak seilmitir. Bu blgelerin seilme nedeni 9 sektre kolaylkla
datm yapmak iin en uygun noktalar olmalardr.
Her trafo merkezinin kapasitesi (TM) 50 MWtr ve bir trafo merkezinde 2 adet
dntrc - dntrc (TR) bulunmaktadr. Bir dntrcnn kapasitesi 25
MWtr. izelge 6.1. de trafo merkezleri ve dntrclere ait bilgiler
verilmektedir.

ekil 6.1. Kurulacak olan trafo merkezlerinin yerleri

39

izelge 6.1. Trafo merkezleri ve dntrclere ait birim kapasiteler

Kapasite

Yerleim

Trafo Merkezi 1

50 MW

Sektr 4

Dntrc 1

25 MW

Sektr 4

Dntrc 2

25 MW

Sektr 4

Trafo Merkezi 2

50 MW

Sektr 6

Dntrc 1

25 MW

Sektr 6

Dntrc 2

25 MW

Sektr 6

Planlama dnemi 10 sene olup bir dnem 2 seneyi kapsamaktadr, bylelikle talepler
5 dnem iin incelenecektir. Problem iin en uygun yntem Kark Tam Sayl
Programlama (MIP) olarak dnlmtr. Sektrlerin 10 sene ierisinde talep art
izelge 6.2.de belirtilmitir.
izelge 6.2. Dnemsel bazda sektrlerin talebi
Dn,p (MW)

Sektrler (p)

Dnemler(n) 1

Trafo merkezinin kurulum maliyeti 3.500.000 TLdir, dntrcnn kurulum

maliyeti ise 375.000 TLdir. retilen enerjinin maliyeti 0.25 TL/kWhdr. Faiz %10,
vergi %10, enflasyon %6, sigorta %1 oranlar ve kablo deme maliyeti kurulum
maliyetine ilave edilmitir.

40

Dntrcler

toplam

kapasitelerinden

en

fazla

%80

verimlilikte

alabilmektedirler.
Besleyici hatlarda (feeder) izin veriler maksimum voltaj d nominal voltaj
deerinin %1.25i kadar olmaldr; nominal voltaj deeri 154 kV olduu iin
besleyici hatlarn voltaj deeri en fazla 155.925 kV olacaktr.
Dntrcnn bakr kayb deeri izelge 5.3. araclyla hesaplanmtr.
izelge 6.3. Bakr kayb deeri
KAYIPLAR (kW)
Botaki Kayplar (Ana Kademede)
Anma Geriliminde

35

Anma Geriliminin %110'unda

45

Ykte Kayplar (75C'de)

En Yksek Kademede

282

Ana Kademede

272

En Dk Kademede

272

Bakr Kayb = Ykte Kayp Bota Kayp

Bakr kaybnn deeri hesaplamalar sonucunda 237 kW olarak belirtilmitir.
100 MWlk trafolarda 380 kVluk besleyici hatlardan en fazla 7 adet, 154 kVluk
besleyici hatlardan en fazla 10 adet kurulduu iin almada, her trafo merkezinden
9 adet besleyici hat kmaktadr ve her besleyici hat ara nokta (durak) olmakszn bir
sektrn talebini karlayacak ekilde kurulacaktr. izelge 5.4.de besleyici hatlarn
kurulaca noktalar ifade edilmitir.

41

izelge 6.4. Besleyici hatlarn kurulaca noktalar

Sektrler

Sektrler

TM 1'e ait

Var

TM 2'ye ait

Var

Besleyici Hat

Noktas

Noktas

Besleyici Hat

Noktas

Noktas

6.2. Problemin Formlasyonu

Trafo merkezi ve bileenlerinin kurulumu planland zaman asl ama kurulum
maliyetini ve enerji kaybn minimize etmek olmaktadr. Bu maliyet trafo merkezinin
yerinin belirlenmesi, kurulum sresi, dntrclerin yklenmesi gibi faktrleri
iermektedir. Trafo merkezi yerinin belirlenmesi durumunda uygun olmayan yerlere
gereinden fazla trafo merkezlerinin kurulmas kurulum maliyetini tahmin edilenden
fazla ykseltecektir. Bu durumda kurulum iin daha fazla sre gerekecektir ve
bylelikle faiz, vergi, enflasyon ve sigorta oranlar da etkilenecektir. Enerji kaybnn
miktar g ekipmanlarnn yklenmesiyle dorudan balantl olduu iin ykleme
deeri arttnda toplam maliyeti de arttracaktr.
Bu problem aadaki amalar salamaya ynelik olarak formle edilmitir:
- Trafo merkezlerinin planlaman zaman periyodu ierisinde en iyi kurulum
noktalarn ve bykln belirlemek ve
- Trafo merkezlerinin kesintiye uramadan sektrlerin talebini karlamasn
salamak.

42

Modelin formlasyonu aadaki ekildedir:

Min

=
))

))

))

+ 0,1*MaxL

S.T.
N ve I N=1,..,5

SI,N SI,N+1
N, I ve J

X(I,J,N) X(I,J,N+1)

=1

= D(N,P)

N, I, J ve P N=1,..,5

N=1,..,5
I=1, 2

I=1, 2
J=1, 2

I=1, 2

(1)

J=1, 2

(2)

P=1,..,9

(3)

N, I, J ve P N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2 P=1,..,9 (4)

F(I,J,N,P) = D(N,P) * Z(I,J,N,P)

N, I, J ve P N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2 P=1,..,9 (5)

Z(I,J,N,P) Z(I,J,N+1,P)

N, I, J ve P

N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2 P=1,..,9

CARD(P) * X(I,J,N)
N, I, J ve P N=1,..,5

(6)

I=1, 2

J=1, 2 P=1,..,9

(7)

N, I, J ve P N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2 P=1,..,9

(8)

N, I, J ve P N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2 P=1,..,9

(9)

CARD(J) * S(I,N)

40

N, I, J ve P N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2 P=1,..,9

20

(10)

((1000*D(N,P)*R) / Vnom)*Z(I,J,N,P) Vmax;

L(I,J,N) =

N, I, J ve P N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2 P=1,..,9

(11)

N, I, J ve P iin N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2 P=1,..,9

(12)

N, I ve J

Max L L(I,J,N);

N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2

(13)

SI,N , X(I,J,N), Z(I,J,N,P), L(I,J,N) = (1,0)

(14)

F(I,J,N,P)) , D(N,P) , Max L 0

(15)

Ama fonksiyonu belirlenen 10 yllk planlama periyodunda aadaki ekilde ifade

edilmektedir:
Min

)
))

))

))

+ 0,1*MaxL

N; 10 yllk planlama periyodunda dnem saysdr, bir dnem iki yl kapsamaktadr.

Bylelikle iki yllk sre trafo merkezinin kurulumuna yeterli zaman salamas iin
seilmitir.

43

TM_SM; Trafo merkezlerinin sabit maliyeti olmaktadr.

I; Trafo merkezinin saysn ifade etmektedir ve I=1,2 eklinde iki trafo merkezinin
kurulmasnn planlandn ifade etmektedir.
S(I,N);

dneminde

trafo

merkezinin

kurulup

kurulmama

durumunu

belirlemektedir, kurulursa S(I,N) = 1 deerini almaktadr, aksi takdirde 0 deerini

almaktadr.
TR_SM; Dntrclerin sabit maliyetini ifade etmektedir.
J; Dntrclerin saysn belirtmektedir ve J=1,2 eklinde her trafo merkezinin iki
adet dntrcnn olduunu gstermektedir.
X(I,J,N): N dneminde I trafo merkezindeki J dntrcnn kurulup kurulmama
durumunu belirlemektedir, kurulursa X(I,J,N)=1 deerini almaktadr, aksi takdirde 0
deerini alacaktr.
Kcu ; Nominal gte (kW) dntrc bakr kaybn ifade etmektedir. Dntrclerde primer sarglarda transformatre yk balanm olsa bile manyetik
alan oluturan sarglarn direncinden dolay kayplar oluur. Bu kayplara Bakr
Kayb denilmektedir. Bu kayplar s olarak ortaya kar.
C; Enerjinin maliyetini ifade etmektedir (TL/kWh)
Htr ; Dntrcnn birim verimliliini belirtmektedir (MW)
MaxL;

Besleyici

hatlarda

servis

kesintisi

srelerinin

dengeli

datmn

salamaktadr. Bu deer toplam maliyeti nemli lde etkilememesi iin 0.1

arpan ile arlklandrlarak toplam maliyet ierisine yerletirilmektedir. Servis
kesintilerinin

sreleri

trafo

merkezini

devre

brakaca

iin

talep

karlanamayacak, dolaysyla byk maddi kayplar oluacaktr. Bu yzden servis

kesintilerinin engellenemedii durumlarda (kt hava artlar, terr olaylar vb.)
mmkn olduu kadar ksa srede bu sorunun giderilmesi gerekmektedir. Her
besleyici hattn servis kesintisine uramas demek trafo merkezinin tamamen devre
d kalmas demektir. D etkenler dnda arzann i etkenlerden dolay

44

kaynakland durumlar iin kesinti srelerinin dengeli datm bir seenek olarak
dnlmtr.
6.3. Kstlar
6.3.1. Sabit maliyet kst
S(I,N) , 0-1 tam sayl karar deikeni olup N dneminde I trafo merkezinin kurulup
kurulmama durumunu belirlemekteydi, trafo merkezinin maliyeti kurulduu dnem
itibariyle devreye girecektir. Eer ki birinci dnem g iletilirse o halde S (I,N), 1
deerini alacaktr ve belirtilen trafo merkezinin kurulmu olduunu gsterecektir.
Ayn zamanda kst, trafo merkezinin kurulduu dnemden itibaren ileriki
dnemlerde de faaliyet gstereceini ifade etmektedir, ilk dnem kurulan trafo
merkezi ikinci dnem kaldrlamayacaktr.
SI,N SI,N+1

her N ve I iin

N=1,..,5

I=1, 2

(1)

X(I,J,N) ayn ekilde bir 0-1 tam sayl karar deikeni olup N dneminde I trafo
merkezindeki J dntrcnn kurulup kurulmama durumunu belirlemekteydi.
kinci kst birinci ksta bal olarak belirli dnemde kurulan I trafo merkezinde
faaliyet gsteren dntrclarn ifade edildii ksttr. Eer ki N dneminde
kurulan I trafo merkezinde J dntrcs kurulursa 1 deerini alacaktr. Birinci
kstta olduu gibi J dntrcs kurulduu dnemden itibaren ileriki dnemlerde
faaliyet gstermeye devam edecektir, kullanmdan kaldrlmayacaktr.
X(I,J,N) X(I,J,N+1)

her N, I ve J iin

N=1,..,5

I=1, 2

J=1, 2

(2)

6.3.2. Radyal ak kst

Her sektrn talebi sadece bir besleyici hattan karlanacaktr. Dier bir ifadeyle her
sektr radyal ak kstn karlamak iin sadece bir trafo merkezinden enerji temin
edecektir. Radyal ak dntrcin bobininden kan akmn bobin ap
dorultusunda ilerlemesidir, bylelikle akm bobinden besleyici hatta ulap hat
araclyla sektrlere iletilmektedir.

45

ZI,J,N,P; Bir 0-1 tamsayl karar deikeni olup N dneminde I trafo merkezinin J
dntrcs P sektrne enerji temin ederse 1, dier durumda 0 deerini
almaktadr.
F(I,J,N,P) ; N dneminde I trafo merkezinin J dntrcs tarafndan P sektrne
iletilen g miktar
D(N,P) ; N dneminde P setrnn enerji talebi

=1

= D(N,P)

her N, I, J ve P iin N=1,..,5 I=1, 2

J=1, 2 P=1,..,9

(3)

her N, I, J ve P iin N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2 P=1,..,9 (4)

F(I,J,N,P) = D(N,P) * Z(I,J,N,P) her N, I, J ve P iin N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2 P=1,..,9 (5)
N dneminde I trafo merkezinin J dntrcs P sektrne g ilettii zaman bir
sonraki dnem iin de iletmeye devam edecektir. P sektrnn talebini karlamak
iin N dneminde dntrc faaliyete geerse bir sonraki dnemde de hala faal
durumda olacaktr. Bu ifade aadaki kstla gsterilmitir.
Z(I,J,N,P) Z(I,J,N+1,P)

her N, I, J ve P iin N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2 P=1,..,9

(6)

6.3.3. G ak kst
Bu kst enerji korunumu kanununu temsil etmektedir, N dneminde her trafo
merkezinin yklenmesi, o trafo merkezine ait dntrclerin yklenme miktarna
eittir, ayn zamanda her sektre ait enerjinin talebinden byk veya eit olmak
durumundadr.
N dneminde I trafo merkezinin J dntrcs P sektrne enerji iletirken, miktar
o sektre ait talepten byk veya eit olmak durumundadr, eer ki trafo merkezi
veya o trafo merkezine ait dntrclerden biri almamsa veya devre dysa o
sektre enerji atanmas engellenmektedir, eer ki almsa o dnem ve sonraki
dnemlerde enerji belirlenen sektre iletilecektir ve bu ifade CARD(P) komutu ile
salanmaktadr.
N dneminde I trafo merkezinin yklenme miktar J dntrclerinden byk veya
eit olmak durumundadr nk ancak bu ekilde J dntrcleri belirlenen

46

sektrlerin talebini karlayabilecek kapasitede olacaktr. Eer ki I trafo merkezi

almamsa

veya

devre

kalmsa

dntrcsne

enerji

iletimi

engellenecektir, eer ki I trafo merkezi faal durumda ise alan dnemden itibaren
sonraki dnemlerde de J dntrclere enerji iletilecektir. Bu ifade CARD(J)
komutu ile salanmaktadr.

CARD(P) * X(I,J,N)

her N, I, J ve P iin N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2 P=1,..,9

(7)

CARD(J) * S(I,N)

her N, I, J ve P iin N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2 P=1,..,9

(8)

6.3.4. Kapasite kst

Her trafo merkezinin kapasitesi 50 MW, her dntrcnn kapasitesi ise 25
MWtr. Dntrcler en fazla % 80 verimlilikle alabilecekleri iin her trafo
merkezinin kullanm kapasitesi 40 MW, her dntrcin kullanm kapasitesi ise
20 MW olacaktr. Kapasite kst aadaki formulasyonla gsterilmitir;

40

her N, I, J ve P iin N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2 P=1,..,9

(9)

N dneminde J dntrcs P sektrne enerji iletmesi iin I trafo merkezinin

rettii enerjiden en fazla 40 MW kullanlacaktr.

20

her N, I, J ve P iin N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2 P=1,..,9

(10)

N dneminde I trafo merkezindeki J dntrcsnn P sektrne enerji iletmesi

iin en fazla 20 MW kullanlacaktr.
6.3.5. Voltaj kst
Voltaj kst besleyici hatlardaki voltaj deerlerinin izin verilen standart deerler
ierisinde olmasn salamaktadr. Her besleyici hattaki voltaj dnn belirlenen
maksimum limitinin almamas iin bu ksta ihtiya duyulmaktadr. Voltaj d
maksimum izin verilen deeri atnda besleyici hat yklenmeyi kaldramayp
arzalanacaktr, her sektrn talebi sadece bir besleyici hat tarafndan karlanaca
iin P sektrn besleyecek olan hat sektrn talebini karlayamayacaktr.

47

((1000*D(N,P)*R) / Vnom)*Z(I,J,N,P) Vmax

her N, I, J ve P iin

N=1,..,5

I=1, 2

J=1, 2

P=1,..,9

(11)

R; besleyici hattn direnci olup 0.047 deerini almaktadr.

Vnom; sistemin nominal voltaj olup, bu trafo merkezleri iin 154 kVluk hatlar
denecektir.
Vmax; sistemin maksimum izin verilen voltaj d deeri olup nominal voltaj
deerinin %1,25i kadar olmaldr; nominal voltaj deeri 154 kV olduu iin
besleyici hatlarn voltaj deeri en fazla 155,925 kV olacaktr.
6.3.6. Servis kesintisi kst
Servis kesintisi ounlukla sistemin dnda meydana gelen koullar nedeniyle oluan
bir arzalanma durumudur. Kt hava artlar (ar kar ya, yldrm dmesi vb.),
terr saldrlar gibi olaylarn yan sra teknik veya ani arzalarn olumasyla
(izolatrn* krlmas, patlamas, faz iletkeninin** arzalanmas) (EK-1) besleyici
hattn iletim salamamas dolaysyla da hattn kayna olan dntrcnn devre
d kalmas demektir.
Servis kesintisi ou zaman kanlmaz olup byk bir sorun tekil etmektedir.
Sistemde teknik hatalar nlenebilecei iin mmkn olduu kadar dk sayda
tutulmaktadr fakat d etkenlerden olagelen arzalar iin ok etkili yntemler
uygulanamamaktadr. Arzann giderilmesi saatler alaca iin dntrc o sre
boyunca devre d kalacaktr. Kurulacak olan trafo merkezinin servis kesintisi
saysn elde etmek iin farkl illerdeki trafo merkezlerinden alnan geriye dnk
verilerden yola karak yllk bazda ortalama servis kesintisi sresi ve says
hesaplanmtr. Trafo merkezindeki her besleyici hattn arzal kalma sresi kadar
trafo merkezi devre d kalacaktr. Maksimum servis kesintisi says belirlenerek
trafo merkezinden kan her besleyici hattn arzas sistemde dengeli bir ekilde
datlarak onarm sresini ksaltacaca ve trafo merkezinin daha ksa srede tekrar
devreye girecei varsaylmtr. Bu varsaym aadaki kstla ifade edilmektedir:
L(I,J,N) =

her N, I, J ve P iin N=1,..,5 I=1, 2 J=1, 2 P=1,..,9

(12)

48

L(I,J,N); N dneminde I trafo merkezindeki J dntrcnn devre d kalma

durumudur, eer ki L(I,J,N) 1 deerini alrsa dntrcda kesinti gereklememi
olacaktr ve besleyici hat kendisine atanan P sektrne elektrik iletecektir, aksi halde
0 deerini alrsa servis kesintisi gereklemi olacaktr ve besleyici hat P sektrne
elektrik iletemeyecektir.
Max L L(I,J,N);

her N, I ve J iin

N=1,..,5

I=1, 2 J=1, 2

(13)

Max L; maksimum atanan sektr saysn ifade etmektedir ve bu say Max L deerini
aarsa servis kesintisine neden olmaktadr.
6.4. Modelin zm ve Sonularn Analizi
Bu modelin zm iin General Algebraic Modeling System (GAMS) program
kullanlmtr. Model ama fonkiyonundan yola karak btn kstlar kapsanacak
ekilde zlmtr ve elde edilen sonu en iyidir. Bu sonucun gsterimi ekil
6.2.de verilmitir. Toplamda 10 yl olmak zere 5 zaman dnemi periyodunda
optimum maliyet 8.500.497,868 TL olarak elde edilmitir, bu rakam Trkiye Elektrik
letim A.. (TEA)n kuraca trafo merkezine ayrmay dnd bte tutarna
ok yakndr ki bu da modelin sonularnn anlaml olduunu gstermektedir.
izelge 6.5.te sektrn karlanan talepleri gsterilmektedir ve bu tablonun sektr
talepleriyle birebir eit olduu grlmektedir.

ekil 6.2. Trafo merkezlerinin sektrlere enerji iletimi

49

ekilden grlecei zere birinci trafo merkezinin (TM) birinci dntrcs (TR)
1. ve 3. sektre, ikinci TRsi ise

2., 5. ve 8. sektre elektrik iletimi

gerekletirmektedir. kinci TMnin birinci TRsi 4. ve 7. sektre, ikinci TRsi ise 6.

ve 9. sektre elektik iletimi gerekletirmektedir. Dier bir ifadeyle birinci TM 1., 2.,
3., 5. ve 8. sektrn talebini karlarken ikinci TM ise 4., 6., 7. ve 9. sektrn elektrik
talebini karlamaktadr. Gerekletirilen atamada her sektre sadece bir TMden
elektrik iletildii grlmektedir. Herhangi bir sektre ayn anda iki TMden elektrik
iletimi yaplmamaktadr.
izelge 6.5. Dnemsel bazda sektrlerin karlanan talebi
Dn,p (MW)

Sektrler (p)

Dnemler(n) 1

izelge 6.5.in izelge 6.2. ile bire bir ayn olduu grlmektedir. Dolaysyla her
sektrn elektrik enerjisi talebi eksiksiz olarak karlanmaktadr.
izelge 6.6.da trafo merkezlerinin ve dntrclerin 5 dnemde 9 sektrde
gerekleen dalmlar detayl bir biimde gsterilmitir. Birinci dnemden balayp
beinci dneme kadar ayn sektre enerji iletmesinin nedeni sabit maliyet kstna
uygulanan komuta dayanmaktadr. Eer ki trafo merkezi ve ona dahil olan
dntrcler belirli dnem iin faaliyete geerse o dnemden itibaren btn
dnemler iin ayn sektre enerji iletecetir. rnein; 1. sektrn talebi birinci
TMnin birinci TRsi tarafndan 1. dnem karlandysa geri kalan dnemler iin de
ayn TMnin ayn TRden karlanacaktr. Veya 7. sektrn talebi 1. dnem ikinci
TMnin birinci TRsi tarafndan karlandysa geri kalan dnemler iin de ikinci
TMnin birinci TRsi tarafndan karlanacaktr.

50

izelge 6.6. Sektrleri besleyen trafo merkezleri ve dntrcler.

Sektrler (P)
Dnemler(N)

1,1

1,2

1,1

2,2

1,2

2,2

2,1

1,2

2,2

1,1

1,2

1,1

2,2

1,2

2,2

2,1

1,2

2,2

1,1

1,2

1,1

2,2

1,2

2,2

2,1

1,2

2,2

1,1

1,2

1,1

2,2

1,2

2,2

2,1

1,2

2,2

1,1

1,2

1,1

2,2

1,2

2,2

2,1

1,2

2,2

5 dnem iin Trafo Merkezlerinin ve dntrclerin kapasiteleri srasyla izelge

6.7. ve izelge 6.8.te gsterilmitir. izelgelerden grlecei zere trafo merkezleri
ve dntrcler % 80 verimlilik snrn ve kapasitelerini amadan enerji retimi
gerekletirmilerdir. her iki trafo merkezinin ikinci dntrcleri nerdeyse
maksimum verimlilikle almaktadrlar.
izelge 6.7. Trafo merkezlerinin kullanm kapasitesi (%)
Trafo Merkezleri (I)
Dnemler (N)

26

25

32

27

31

27

33

27

36

29

51

izelge 6.7.de grld zere her trafo iin maksimum kullanm kapasitesi 40
MW iken hibir dnemde kapasitenin almad, trafo merkezlerinin uygun bir
verimlilikte altklar grlmektedir.
izelge 6.8. Dntrclerin kullanm kapasitesi
Trafo Merkezi 1
Dnemler

Trafo Merkezi 2

Dntrc 1

Dntrc 2

Dntrc 1

Dntrc 2

10

16

18

12

20

20

12

19

19

13

20

19

16

20

20

(N)

izelge 6.8.de her dntrc iin maksimum kullanm kapasitesi 20 MW iken bu

kapasitenin almad, ancak her iki trafo merkezinin ikinci dntrclerin 5
dnem iin de neredeyse dolu kapasiteyle altklar grlmektedir.
izelge 6.9.te besleyici hatlarn voltaj d deerleri gsterilmitir. GAMS
hesaplamalar sonucunda hibir besleyici hat max. voltaj d limitini
amamaktadr, bylelikle arzalanmadan kesintisiz enerji iletimi gereklemektedir.
G miktarnn artmasyla voltaj dnn artt gzlenmektedir.
izelge 6.9. Voltaj d deerleri
Sektr(P)
Dnem(N)

1,526 1,526 1,526 1,221

2,136 1,526 2,136 1,221

2,747

1,831 2,136 1,831 1,831

2,136 1,831 2,136 1,831

2,442

1,526 1,831 2,136 1,831

2,136 1,526 2,442 1,831

2,442

1,831 2,136 2,136 1,526

1,831 1,831 2,442 2,136

2,442

2,442 2,136 2,442 1,831

1,831 1,526 2,747 2,136

2,747

52

izelge 6.9.da GAMS hesaplamalar sonucu voltaj d deerleri saysal olarak

belirtilmektedir.
Btn tablolarda her hanenin belirli bir deer almas karar deilenlerinin tmnn
{0,1} uzayndan sadece 1 deerini alm olduunu, baka bir ifadeyle trafo
merkezlerinin, dntrclerin ve besleyici hatlarn hi bo kalmadn ve her
dnemde belirli sektrlere atanm olduunu gstermektedir.
S(I,N):

dneminde

trafo

merkezinin

kurulup

kurulmama

durumunu

belirlemektedir, modelin sonucunda her dnem iin S(I,N) deerinin 1 olduu

grlmektedir.
X(I,J,N): N dneminde I trafo merkezindeki J dntrcsnn kurulup kurulmama
durumunu belirlemektedir, modelin sonucunda her dnem iin X(I,J,N) deerinin 1
olduu grlmektedir.
Z(I,J,N,P): N dneminde I trafo merkezinin J dntrcsnn P sektrne enerji
temin edip etmeme durumunu belirlemektedir, modelin sonucunda her dnem iin
atand trafo merkezlerine ve onlara ait dntrclere gre Z(I,J,N,P) deerinin 1
olduu grlmektedir.
F(I,J,N,P). N dneminde I trafo merkezinin J dntrcs tarafndan P sektrne
iletilen g miktar deerleri EK-2de detayl bir ekilde gsterilmitir.
rnein; 1. sektrde 1. dnemde birinci TMnin birinci TRsi o dneme ait talebi
karlamak iin elektrik iletmektedir ve be nem boyunca 1. sektr birinci TMnin
birinci TRsi tarafndan beslenecektir. 4. sektrde 1. dnemde ikinci TMnin ikinci
TRsi o dneme ait talebi karlamak iin elektrik iletmektedir ve be nem boyunca
4. sektr

ikinci TMnin ikinci TRsi tarafndan beslenecektir. 8. sektrde 1.

dnemde birinci TMnin ikinci TRsi o dneme ait talebi karlamak iin elektrik
iletmektedir ve be nem boyunca 8. sektr birinci TMnin ikinci TRsi tarafndan
beslenecektir.
Servis kesintisini nlemek iin dengeli datm izelge 6.10.da gsterilmitir.

53

izelge 6.10. Dengeli Datm

Trafo Merkezi
1

Dnem (N)

rn: 1.dnemde birinci TMnin birinci TRsi en fazla 2 sektre ayn anda atanmtr
ve bu atama 5.dneme kadar ayn ekilde devam etmitir. 1.dnemde ikinci TMnin
ikinci TRsi en fazla 3 sektre ayn anda atanmtr ve bu atama 5.dneme kadar ayn
ekilde devam etmitir.
Max L deeri ise 3tr. Bir dnemde en fazla 3 sektre iletim gerekletirilmektedir,
eer ki bu deer 3ten byk olursa servis kesintisi gerekleecektir.
6.5. Farkl Girdi Deerleri le Modelin altrlmas
Eryaman blgesinde kurulacak olan trafo merkezi 10 yllk geriye dn verileri ele
alnarak 5er dnemlik planlama periyodlarnda iki noktaya 50 MW kapasiteli iki
adet trafo merkezi, her trafo merkezine ait iki dntrc ve 9 besleyici hat
kurularak 9 sektre blnm olan Eryaman blgesinin enerji talebini rahatlkla
karlamaktadr. Ayn zamanda TEAn ayraca bteye de birebir uymaktadr.
Eryaman blgesi iin yaplan bu uygulama dier blgeler iin de belirlenen kstlar
gznne alnarak rahatlkla uygulanabilir. Aada belirtilen tablo uygulamann
geniletilebilecei konusunda somut bir rnek tekil etmektedir.
Trafo merkezlerinin kapasiteleri artrlarak modelin hangi noktada zme ulamay
zorlanaca konusunda kk apl bir deneme yaplmtr. Farkl kapasiteler
denendii zaman varolan kstlar altnda elde edilen sonular aadaki gibidir;

54

izelge 6.11. Kapasiteler artrldnda 2 trafo merkezi iin model zm sresi

2 ADET TRAFO VE HER TRAFO N 2
DNTRC

KAPASTE (MW)

MODELN ZM SRES

100

0,031 sn

200

0,032 sn

300

0,024 sn

400

0,036 sn

almada Eryaman blgesi iin gerekli olan kapasite her iki trafo merkezi iin
toplamda 100 MW iken daha byk blgeler iin de modelin alp almama
durumunu denemek iin trafo merkezlerinin kapasiteleri srasyla 200, 300 ve 400
MW olarak varsaylmtr ve modelin daha byk kapasiteli trafo merkezleri iin de
sorunsuz alt ve eniyilemeyi etkilemedii grlmtr.
Bir dier deneme yntemi ise hem trafo merkezlerinin kapasiteleri hem de saylarnn
artrlmasyla gerekletirilmitir. almada Eryaman blgesi iin gerekli olan
kapasite her iki trafo merkezi

iin toplamda 100 MW iken trafo merkezinin

kapasiteleri srasyla 200, 300 ve 500 olarak varsaylmtr. Ayn zamanda Eryaman
blgesi iin iki adet trafo merkezi kurulurken 3, 4 veya 10 adet trafo merkezlerinin
kurulmas durumunda dolaysyla da dntrclerin trafo merkezleri saylarna
gre artmas durumunda elde edilen sonular aadaki tabloda grlmektedir.

55

izelge 6.12. Kapasiteler, trafo merkezi ve dntrc says artrldnda

modelin zm sresi
KAPASTE (MW)

TRAFO
MERKEZ

DNTRC

MODELN ZM
SRES

200

0,047 sn

200

16

0,110 sn

300

18

0,109 sn

500

10

50

0,202 sn

Her iki tabloda da grld zere yaplan denemeler sonucunda varsaylan kstlar
altnda zorluk olumadan model her ekilde optimal sonuca ulamtr. Bylelikle
daha geni aptaki uygulamalar iin de bu modelin rahatlkla kullanlabilecei
grlmektedir.

56

7. SONU
altrlan modelden elde edilen sonular Eryaman blgesinin geriye dnk elektrik
enerjisi talebi verilerinden yola klarak kurulacak olan trafo merkezlerinin, 9
sektre

blnen

Eryaman

blgesinin

elektrik

enerjisi

talebini

rahatlkla

karlayabileceini gstermektedir. Sonularda en iyi zmn elde edildii

grlmtr ve farkl girdi deerleri ile model yeniden altrlarak eniyilemenin
etkilenmedii grlmektedir.
leriki almalarda model sadece ile baznda snrl kalmayp bir kent iin ileleri
sektr eklinde baz alarak veya ayn ekilde bir lke iin kentler sektr eklinde baz
alnarak

uygulama

edilebilmektedir.

Bu

geniletilebilmekte
durumda

kurulum

ve

bu

ve

ekilde

sabit

model

giderlerin

modifiye

yansra

hat

uzunluklarndan ve hatlarn dorusal ekilde ekilemeyeceklerinden dolay (arazi

uyumsuzluklar, hat ehrin iinden geecekse yollarn ve binalarn konumlar v.s.
gibi durumlar) ara besleme noktalar ve dier teknik elektrik kapsamlar da eklenip
uygulamaya farkl bir boyut kazandrlabilmektedir. almaya ileriki aamalarda
uygulanabilecek bir dier boyut alternatif akm devrelerinde, devreye uygulanan
ebeke gerilimi ile devre akm arasndaki ann, devrede bulunan direnlere bal
olarak deimesidir. Devre yknn kk olan g kat saysnn daha byk bir
deere

ykseltilmesi

iin g kat

saysnn

dzeltilmesi

gibi

yntemler

uygulanmaktadr. letmelerde aktif enerji haricinde ekilen reaktif enerji, ilgili

sayalar aracl ile llp creti TEDA tarafndan alnmaktadr. Reaktif g
faydalanlmayan g olup bu gcn azaltlmas mmkndr. G kaybnn
nlenmesi iin g faktrn lmek ileriki almalar iin bir seenek olarak
dnlebilmektedir.
Elektrik enerjisi gnmzn vazgeilmez, hayati derecede gerekli bir enerji kayna
olduundan dolay elektrik enerjisi retimi, tesislerin kurulumu, zamanlamas gibi
almalar gn getike artmaktadr. Dnya nfusunun artmasyla ve teknolojinin
inanlmaz bir derecede gelimesiyle birlikte elektrik enerjisine olan talep artmaktadr.
Dnyann her yerinde hzl bir ekilde artan enerji talebiyle birlikte enerji ihtiyacnn
doaya mmkn olduu kadar az zarar vererek, doal yaam dengesini mmkn

57

olduu kadar az etkileyerek daha gncel teknolojilerle daha ksa srede nasl
karlanaca konusunda almalar ve uygulamalar youn bir ekilde devam
etmektedir. Elektrik enerjisi uzun sreli depolanamad iin ve retim maliyeti de
yksek olduu iin az enerji harcayan rnlerin retilmesi dier bir ifadeyle enerjiye
mmkn olduu kadar az baml kalabilmenin yollar her lkenin gndem konusu
olmaktadr. Her geen gn gelitirilen yenilenebilir enerji kaynaklar da hem
reticiler hem de tketiciler iin, ayn zamanda da evre koruma organizasyonlar
iin cazibesini geleneksel enerji kaynaklarna gre ak bir farkla korumaktadrlar.

58

KAYNAKLAR
1.

Dalkr, ., een, E., evre ve Temiz Enerji: Hidroelektrik, MRK

Matbaaclk veTantm Hizmetleri Ltd. ti., Ankara, 5-7 (2011).

2.

Bayndr, R., olak, ., Demirta, M., Trkiyenin Enerji Gelecei, Tbav

Bilim Dergisi 1 (2): 36-44 (2008).

3.

ltanr, M.. 21. Yzyln Eiinde Gne Enerjisi, Bilim ve Teknik, 340:
50-55 (1996).

4.

Varank, G., Varnca, K. B., Gne Kaynakl Farkl Enerji retim

Sistemlerinde evresel Etkilerin Kyaslanmas ve zm nerileri, Gne
Enerjisi Sistemleri Sempozyumu ve Sergisi, 2425 (2005).

5.

Atlgan, , Trkiyenin Enerji Potansiyeline Bak, Gazi niversitesi

Mhendislik-Mimarlk Fakltesi Dergisi, 15(1): 3147 (2000).

6.

Gnll, M.T., Trkiyede Gne Enerjisi Potansiyeli ve Bu Potansiyelin

Kullanm Derecesi Yntemi ve Yaygnl zerine Bir Aratrma, Ulusal
Gne ve Hidrojen Enerjisi Kongresi UGHEK, Eskiehir, 272275 (2006).

7.

nternet: Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl, Trkiyede Gne

Enerjisi
http://www.eie.gov.tr/turkce/gunes/tgunes.html (2007).

8.

Bakr, N.N., Hidroelektrik Perspektifinden Trkiye ve AB Enerji

Politikalarna Bak, Ere Elektrik retim Ticaret A..,1-13 (2005).

9.

Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl, Trkiyede Jeotermal Enerji,

http://www.eie.gov.tr/turkce/jeoloji/jeotermal/13turkiyede_jeotermal_enerji.h
tml.

10.

ahin, H. M., Yaln, A. H., Nkleer Enerji ile Hidrojen retimi ve Kresel
Isnmaya Etkisi, Ulusal Hidrojen Enerjisi Kongresi Bildiri Kitab UHK
III., stanbul, 129136 (2006).

11.

Energy Information Administration Annual Energy Outlook 2007 with

projection to 2030 DOE/EIA-0383.

12.

zerdem, B., Trkiyede Rzgr Enerjisi Uygulamalarnn Geliimi ve

Gelecei, Mhendis ve Makina, 44 (526), 25-30 (2003).

13.

Energy Information Administration (EIA)Annual Energy Outlook 2006,

http://www.eia.doe.gov/oiaf/aeo/.

59

14.

Hamburg, SP, Harris, N, Jaeger, J, Karl, TR, McFarland, M, Mitchell, JFB,

Oppenheimer, M, Santer, BD, Schneideer, S, Trenberth, KE, Wigly, TML.
Common questions about climate change United Nations Environment
Programme (UNEP), World Meteorological Organisation (WMO), 1997.

15.

Lansiti, E., Niehaus, F., Impact of energy production on atmospheric

concentration of greenhouse gases IAEA Bulletin 31(2): 18-19 (1989).

16.

Durmayaz, A., Kadolu, M., Assessment of the Impact of climate change on

the residential cooling energy requirement and fuel consumption in Adana,
ITEC2001 4th International Thermal Energy Conference Proceedings,
eme, 51-56 (2001).

17.

Barry, RG, Chorley, RJ.,Atmosphere, weather and climate, Routledge,

London, 13-16 (2010).

18.

ahin, D., Progress and recent trends in wind energy, Progress in Energy
and Combustion Science, 30: 501543 (2004).

19.

International Energy Agency, CO2 emissions from fuel combustion 1971

1997: highlights, Paris: OECD; (1999).

20.

International Energy Agency, CO2 emissions from fuel combustion 1971

1998. Paris: OECD; (2000).

21.

Matsuo, N., Key elements related to the emissions trading for the Kyoto
protocol, Energy Policy, 26(3): 26373 (1998).

22.

Banks, FE., The Kyoto negotiations on climate change: an economic

perspective. Energy Source, 22:48196 (2000).

23.

Sun, JW., The Kyoto negotiations on climate change an arithmetic

perspective, Energy Policy, 30(2):835 (2002).

24.

Gereker, N., Nkleer Enerji ve Emniyeti, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu,

Teknoloji Dairesi (2004).

25.

International Energy Agency-OECD (IEA) Energy Policies of IEA

Countries, Turkey Review (2005).

26.

Energy Information Administration-U.S. DOE International Energy Outlook

(2006).

27.

International Energy Agency-OECD (IEA) World Energy Outlook (2006).

28.

Malko, Y., Trkiye Elektrik Enerjisi htiyacnn Karlanmasnda Rzgr

Enerjisinin Yeri, EE daresi Genel Mdrl, 3, 4550 (2007).

60

29.

Lenzen, M., Munksgaard, J. Energy and CO2 life-cycle analyses of wind

turbinesreview and applications, Renewable Energy, 26 (3): 339-362
(2002).

30.

Sarfi, R. J. And Solo, A. M. G. Inclusion of human operator interaction in

performance optimization of power distribution operations using knowledgebased methods, Electric Power Systems Research, 61 (3): 179-184 (2002).

31.

Drozdz, M. An optimisation model of geothermal-energy conversion,

Applied Energy, 74 (1-2): 75-84 (2003).

32.

Jovanovic, D. M., Planning of optimal location and sizes of distribution

dntrcs using integer programming, International Journal of
Electrical Power & Energy Systems, 25 (9): 717-723 (2003).

33.

Bai, X. And Asgarpor, S. Fuzzy-based approaches to substation reliability

evaluation, Electric Power Systems Research, 69 (2-3): 197-204 (2004).

34.

Safigianni, A. S. Optimization of a secondary power distribution system,

International Journal of Electrical Power & Energy Systems, 27 (2): 131138 (2005).

35.

Iniyan, S., Jebaraj, S. A review of energy models, Renewable and

Sustainable Energy Reviews, 10 (4): 281-311 (2006).

36.

Li, W., Lu, J. And Yan, W. State enumeration technique combined with a
labeling bus set approach for reliability evaluation of substation configuration
in power systems, Electric Power Systems Research, 77(5-6): 401-406
(2007).

37.

Djuric, N., Holst, J., Mitrovic, Z., Novakovic, V. Optimization of energy

consumption in buildings with hydronic heating systems considering thermal
comfort by use of computer-based tools, Energy and Buildings, 39 (4): 471477 (2007).

38.

Dimopoulos, G. G., Frangopoulos, C. A., Kougioufas, A. V. Synthesis,

design and operation optimization of a marine energy system, Energy, 33
(2): 180-188 (2008).

39.

El-Arwash, H., Abou El-Ela, A. A., Allam, S., An optimal design of single
tuned filter in distribution systems, Electric Power Systems Research, 78
(6): 967-974 (2008).

40.

Mikulovi, J., Nahman, J., Salamon, D., Stojkovi, Z. Rationalization of

operation of an industrial network, Electric Power Systems Research, 78
(10): 1664-1671 (2008).

61

41.

Kazemi, A., Mahdavi, M. And Shayeghi, H. ] DCGA based evaluating role

of bundle lines in TNEP considering expansion of substations from voltage
level point of view, Energy Conversion and Management, 50 (8): 20672073 (2009).

42.

Cebi, S., Kahraman, C., Kaya, . A comparative analysis for multiattribute

selection among renewable energy alternatives using fuzzy axiomatic design
and fuzzy analytic hierarchy process, Energy, 34 (10): 1603-1616 (2009).

43.

Gursu, B., Ince, M. C. Limiting GPR in a two-layer soil model via genetic
algorithms, Journal of the Franklin Institute, 346 (8): 768-783 (2009).

44.

Ekren, B. Y., Ekren, O. Simulation based size optimization of a PV/wind

hybrid energy conversion system with battery storage under various load and
auxiliary energy conditions, Applied Energy, 86 (9): 1387-1394 (2009).

45.

Leo, F. B., Mantovani, J. R. S., Pereira, R. A. F. Fault section estimation in

electric power systems using an optimization immune algorithm Electric
Power Systems Research, 80 (11): 1341-1352 (2010).

46.

Hasani, M., Karimian, A., Taher, S. A. A new method for optimal location
and sizing of capacitors in distorted distribution networks using PSO
algorithm, Simulation Modelling Practice and Theory, 19 (2): 662-672
(2011).

47.

Jing, Y., Wang, J., Zhai, Z., Zhang, C. Optimization design of BCHP system
to maximize to save energy and reduce environmental impact, Energy, 35
(8):3388-3398 (2010).

48.

Mowla, D., Mokarizadeh Haghighi Shirazi, M. Energy optimization for

liquefaction process of natural gas in peak shaving plant, Energy, 35 (7):
2878-2885 (2010).

49.

Balat, M. Security of energy supply in Turkey: Challenges and solutions,

Energy Conversion and Management, 51 (10): 1998-2011 (2010).

50.

Certa, A., Galante, G., Lupo, T. And Passannanti, G. Determination of

Pareto frontier in multi-objective maintenance optimization, Reliability
Engineering & System Safety, 96 (7): 861-867 (2011).

51.

Gonzlez, S., Mora, C., Payn, M. B., Rodrguez, A. G. G., Santos, J. R.

Overall design optimization of wind farms, Renewable Energy, 36 (7):
1973-1982 (2011).

62

52.

Bazmi, A. A., Zahedi, G. Sustainable energy systems: Role of optimization

modeling techniques in power generation and supplyA review, Renewable
and Sustainable Energy Reviews, 15 (8): 3480-3500 (2011).

53.

Li, H. And Wang, L. Research on Technologies in Smart Substation,

Energy Procedia, 12: 113-119 (2011).

54.

Falaghi, H., Haghifam, M. R., Ramezani, M., Singh, C. DG integrated

multistage distribution system expansion planning, International Journal of
Electrical Power & Energy Systems, 33 (8): 1489-1497 (2011).

55.

Ghosh, A., Ledwich, G. And Ziari, I. Optimal integrated planning of MV

LV distribution systems using DPSO Electric Power Systems Research, 81
(10): 1905-1914 (2011).

56.

Aghaei, J., Kavousifard, A., Niknam, T. And Tabatabaei, S. Optimal

operation management of fuel cell/wind/photovoltaic power sources
connected to distribution networks Journal of Power Sources, 196 (20):
8881-8896 (2011).

57.

Gabbai, R. D., Yeo, D. Sustainable design of reinforced concrete structures

through embodied energy optimization, Energy and Buildings, 43(8): 20282033 (2011).

58.

Abhyankar, A. R., Bijwe, P. R., Surender Reddy, S. Reactive power price

clearing using multi-objective optimization, Energy, 36 (5): 3579-3589
(2011).

59.

Giacone, E., Manc, S. Energy efficiency measurement in industrial

processes, Energy, 38 (1): 331-345 (2012).

60.

Das, D., Ganguly, S., Sahoo, N. C. Fuzzy-Pareto-dominance driven

possibilistic model based planning of electrical distribution systems using
multi-objective particle swarm optimization, Expert Systems with
Applications, 39 (1): 881-893 (2012).

61.

Horng, S-C., Lin, C-H., Lin, S-S. Embedding sensitivity theory in ordinal
optimization for decentralized optimal power flow control, International
Journal of Electrical Power & Energy Systems, 34 (1): 145-153 (2012)

62.

Chen, N., Lu, Q. And Shi, L. Study on Optimization Strategy for Voltage
and Reactive Power Control of Wind Farm, Physics Procedia, 24 (B): 945952 (2012).

63.

nternet: Becker, G., Fazlollahi, S., Mandel, P., Marchal, F., Science Direct
Methods for multi-objective investment and operating optimization of

63

complex energy systems http://dx.doi.org/10.1016/j.energy.2012.02.046

(2012).
64.

Leou, R. C., An economic analysis model for the energy storage system
applied to a distribution substation, International Journal of Electrical Power
& Energy Systems, 34 (1): 132-137 (2012).

65.

nternet: Vivoda, V. Japans energy security predicament post-Fukushima,

http://dx.doi.org/10.1016/j.enpol.2012.03.044, (2012).

66.

nternet: Cai, T., Xu, Q., Zhao, C. Energy network dispatch optimization
under emergency of local energy shortage,
http://d x.doi.org/10.1016/j.energy.2012.04.001 (2012).

67.

Honnery, D., Moriarty, P. What is the global potential for renewable

energy?, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 16 (1): 244-252
(2012).

68.

nternet: Abbasi, V., Faghihi, F. And Heydari, H. Science Direct Heuristic

mathematical formulations and comprehensive algorithm for optimal decision
making for power system cabling
http://dx.doi.org/10.1016/j.scient.2011.02.003 (2012).

69.

El-Fouly, T. H. M., El-Saadany, E. F., Salama, M. M. A., Zeyneldin, H. H.

A new optimization model for distribution substation siting, sizing and
timing, Electrical Power and Energy Systems, 30: 208-315 (2008).

64

EKLER

65

EK 1. zolatr ve faz iletkeni kavramlar iin ksa tanmlama

*Enerji nakil hatlarn, alt sahalar ve datm merkezlerinde baralar, tespit
edildikleri yerden yaltan ve tayan elemanlara izolatr denir. Enerji iletim ve
datm ebekelerinde kullanlan izolatrlerin iki ana grevi vardr:
- Elektriksel bakmdan iletkenleri topraktan ayrmak
- letken arln ve iletkenlere gelen ek ykleri karlamak
**nsanlar tehlikeli temas gerilimlerine kar korumak iin tketicilerin iletme akm
devresine ait olmayan ve bir izolasyon hatas sonucunda gerilim altnda kalabilen
iletken ksmlarn, rnein maden muhafazalarn ntr hatt ile iletken olarak
balanmasna sfrlama denir. Yksek gerilimi istenen oranda dren ve primer ile
sekonder arasndaki faz fark yaklak olarak sfr derece olan bir l
transformatrdr.

Dnem (N) 1,1

TR (J)

TM (I)

1,
2

2,
1

2,
2

1,
1

1,
2

2,
1

2,
2

1,
1

1
1,
2

2,
1

2
2,
2

1,
1

1
1,
2

2,
1

2,
2

1,
1

1,
2

2,
1

2
2,
2

Sektrler (P)

1,
1

1
1,
2

2,
1

2,
2

1,
1

1
1,
2

2,
1

2
2,
2

1,
1

1,
2

2,
1

2
2,
2

1,
1

1
1,
2

2,
1

2,2

66

EK 2. P sektrne iletilen g miktar deerleri tablosu

67

EK 3. GAMS Modellemesi ve kt raporu

GAMS Rev 235 WIN-VS8 23.5.1 x86/MS Windows

05/13/12 21:34:34

GeneralAlgebraicModelingSystemCompilation
1 Sets
2 I trafo merkezleri / 1,2 /
3 J dntrcler / 1,2 /
4 N dnemler

/1,2,3,4,5/

5 P sektrler

/1,2,3,4,5,6,7,8,9/

6 B feederlar

/1,2,3,4,5,6,7,8,9/

7
8 alias (P,PP);
9 Scalar

BigM /10000/

10
11 Parameters

TM_SM(I) i. trafo merkezinin sabit maliyeti

12 /
13 1 3500000
14 2 3500000
15 /
16
17 Table TR_SM(I,J) i. trafo merkezindeki j. dntrcn sabit maliyeti
18

19

375000

375000

20

375000

375000

21
22 Table D(N,P) n. dnemde p. sektrn enerji tketim talebi
23

123456789

24

555475749

25

676676768

26

567675868

27

677566878

28

878665979

68

EK 3. (Devam) GAMS Modellemesi ve kt raporu

29
30 PARAMETER Cap_I(I)
31 /
32 1 40
33 2 40
34 /
35
36 Table Cap_IJ(I,J) i. trafo merkezindeki j. dntrcn sabit maliyeti
37

38

20

20

39

20

20

40
41 SCALAR Direnc /0.047/;
42
43 Variables
44 OBJFUNC
45
46
47 BINARY VARIABLES S(I,N), X(I,J,N), Z(I,J,N,P);
48 POSITIVE VARIABLES F(I,J,N,P);
49 INTEGER VARIABLE MaxL, L(I,J,N);
50
51 F.up(I,J,N,P)=D(N,P);
52 MaxL.up=1000;
53
54 EQUATIONS
55 OBJ
56 CONST2
57 CONST3
58 CONST4

69

EK 3. (Devam) GAMS Modellemesi ve kt raporu

59 CONST5
60 CONST6
61 CONST7
62 CONST8
63 CONST9
64 CONST10
65 CONST11
66 CONST12
67 CONST13
68 CONST14
69 ;
70
71 OBJ..

OBJFUNC=E=SUM(I, TM_SM(I)*S(I,'5'))+

72

SUM((I,J), TR_SM(I,J)*X(I,J,'5'))+

73

SUM((I,J,N), 0.00284*8760*X(I,J,N))+

74

0.1*MaxL;

75
76 CONST2(I,N)$(ORD(N)<CARD(N))..

S(I,N)=L=S(I,N+1);

77 CONST3(I,J,N)$(ORD(N)<CARD(N))..

X(I,J,N)=L=X(I,J,N+1);

78 CONST4(N,P)..

SUM((I,J), Z(I,J,N,P))=E=1;

79 CONST5(N,P)..

SUM((I,J), F(I,J,N,P))=E=D(N,P);

80 CONST6(I,J,N,P)..

F(I,J,N,P)=E=D(N,P)*Z(I,J,N,P);

81 CONST7(I,J,N)..

SUM(P, Z(I,J,N,P))=L=CARD(P)*X(I,J,N);

82 CONST8(I,N)..

SUM(J, X(I,J,N))=L=CARD(J)*S(I,N);

83 CONST9(I,N)..

SUM((J,P), F(I,J,N,P))=L=Cap_I(I);

84 CONST10(I,J,N)..

SUM((P), F(I,J,N,P))=L=Cap_IJ(I,J);

85 CONST11(I,J,N,P)$(ORD(N)<CARD(N))..

Z(I,J,N,P)=L=Z(I,J,N+1,P);

86

CONST12(I,J,N,P)..

((1000*D(N,P)*Direnc)/154)*Z(I,J,N,P)=L=155.925;
87 CONST13(I,J,N)..

L(I,J,N)=E=SUM(P,Z(I,J,N,P));

70

EK 3. (Devam) GAMS Modellemesi ve kt raporu

88 CONST14(I,J,N)..

MaxL=G=L(I,J,N);

89
90 MODEL SEMA /all/;
91 SEMA.optcr=0;
92 SEMA.reslim=36000;
93 SEMA.iterlim=1e9;
94 SEMA.limrow=1000;
95 SEMA.limcol=1000;
96 SEMA.optfile=1;
97
98
103
104
105 SOLVE SEMA USING MIP MINIMIZING OBJFUNC;
106
107 file outfile /_SEMA.txt/;
108 put outfile;
109 put 'IsOptimum'; put SEMA.modelstat; put /;
110 put 'Objective_Value'; put OBJFUNC.l; put /;
111 put 'Lower_Bound'; put SEMA.ObjEst; put /;
112 put 'Number_of_Iteration'; put SEMA.iterusd; put /;
113 put 'CPU_Second'; put SEMA.resusd; put /;
114 put /; put 'Assignments_S(I,N)'; put /;

loop((I,N)$(S.l(I,N)>0.01),

put I.tl;put N.tl;put S.l(I,N); put /;);

115 put /; put 'Assignments_X(I,J,N)'; put /;

loop((I,J,N)$(X.l(I,J,N)>0.01),

put I.tl;put J.tl;put N.tl;put X.l(I,J,N); put /;);

116 put /; put 'Assignments_Z(I,J,N,P)'; put /;

loop((I,J,N,P)$(Z.l(I,J,N,P)>0.01),

put I.tl;put J.tl;put N.tl;put P.tl;put Z.l(I,J,N,P); put /;);

117 put /; put 'Assignments_F(I,J,N,P)'; put /;

loop((I,J,N,P)$(F.l(I,J,N,P)>0.01),

put I.tl;put J.tl;put N.tl;put P.tl;put F.l(I,J,N,P); put /;);

71

EK 3. (Devam) GAMS Modellemesi ve kt raporu

118
119
120
GAMS Rev 235 WIN-VS8 23.5.1 x86/MS Windows

05/13/12 21:34:34

GeneralAlgebraicModelingSystem
Model Statistics

SOLVE SEMA Using MIP From line 105

MODEL STATISTICS
BLOCKS OF EQUATIONS

14

BLOCKS OF VARIABLES

NON ZERO ELEMENTS

GENERATION TIME

SINGLE VARIABLES

2,090
=

SINGLE EQUATIONS

DISCRETE VARIABLES

0.016 SECONDS

719
412
231

4 Mb WIN235-235 Jul 2,

2010
EXECUTION TIME

0.016 SECONDS

4 Mb WIN235-235 Jul 2, 2010

GAMS Rev 235 WIN-VS8 23.5.1 x86/MS Windows

05/13/12 21:34:34

General Algebraic Modeling System

Solution Report
SOLVE

SOLVE SEMA Using MIP From line 105

SUMMARY

MODEL SEMA
TYPE

MIP

OBJECTIVE OBJFUNC
DIRECTION MINIMIZE

SOLVER CPLEX

FROM LINE 105

**** SOLVER STATUS

1 Normal Completion

**** MODEL STATUS

1 Optimal

**** OBJECTIVE VALUE

RESOURCE USAGE, LIMIT
ITERATION COUNT, LIMIT

8500497.8680
0.392
260

36000.000

1000000000

IBM ILOG CPLEX Jul 4, 2010 23.5.1 WIN 18414.18495 VS8 x86/MS Windows
Cplex 12.2.0.0, GAMS Link 34
GAMS/Cplex licensed for continuous and discrete problems.
Reading parameter(s) from "C:\Users\sema\Documents\gamsdir\projdir\cplex.opt"

72

EK 3. (Devam) GAMS Modellemesi ve kt raporu

>> workmem 512
>> nodefileind 3
Finished reading from "C:\Users\sema\Documents\gamsdir\projdir\cplex.opt"
Cplex MIP uses 1 of 2 parallel threads. Change default with option THREADS.
MIP status(101): integer optimal solution
Fixed MIP status(1): optimal
Proven optimal solution.
MIP Solution:

8500497.868000

(260 iterations, 1 nodes)

Final Solve:

8500497.868000

(0 iterations)

Best possible:

8500497.868000

Absolute gap:

0.000000

Relative gap:

0.000000

**** REPORT SUMMARY :

0 INFEASIBLE
0 UNBOUNDED

NONOPT

73

ZGEM

Kiisel Bilgiler
Soyad, ad

: KARADEM, Sema

Uyruu

: Makedonya

Doum tarihi ve yeri

: 22.11.1985 Tetovo / MAKEDONYA

Medeni hali

: Evli

Telefon

: 0 (555) 453 99 81

e-mail

: semakarademi@gmail.com

Eitim
Derece
Lisans

Eitim Birimi
Mezuniyet tarihi
Gazi niversitesi/ Endstri Mhendislii Blm
2008

Lise

Pane Popovski Lisesi

Deneyimi
Yl

Yer

Grev

2011 - 2012

Kromlks Grup A..

Endstri Mhendisi

Yabanc Dil
ngilizce
Makedonca
Arnavuta
Srpa
spanyolca

Hobiler
Daclk, Satran, Yzme, Sinema

2003