1. Anayasa Hukuku Nedir?

Anayasa hukuku devletin eklini ,yapsn ,

organlarnn grev ve yetkilerini bunlarn birbirleri
ile olan ilikilerini dzenleyen kurallarn tmdr.
Anayasa hukuku bir i kamu hukuku olarak
devletin temel kuruluunu , ileyiini , iktidarn el
deitirmesini ve iktidar karsnda bireylerin
zgrlklerinin inceleyen bir disiplindir.
2.ANAYASA ETLER
2.1 Geleneksel Anayasa: Sosyal adaleti
dzenlemek iin devletin mdahalesi olmadan
uyulmas zorunlu lan sosyal dzen kurallardr. rf
ve adetler nemli kaynaklardr.
ANAYASAL TEAML: Yazl anayasann
dzenledii konularda vurgulama ile ortaya
kan kural .
2.2Yazl Anayasa: Demokrasi ve hukuka bal
devlet fikri gelitike devlet ve fertlerin ak ve
kesin hukuk kurallaryla balanmas ihtiyac
anayasa ile salanmtr.
2.2.1 Tarih ve Siyasi Kklerine Gre Yazl
Anayasa:

2.2.1.1Monarik Yazl Anayasa: Egemenliin

asli ve tek sahibinin hkmdar olduu
anayasalardr.
2.2.1.1.1Ferman: Ferman mahiyetindeki
anayasalar hukuken kaynan hkmdarn
iradesinden alan anayasalardr. Hkmdar bu
anayasa ile kendine snr koymaktadr.
2.2.1.1.2Misak: Bir hkmdarn rn olan
anayasadr ama dardan gelen bir etki ile
balanmaktadr.
2.2.1.2 Demokratik Yazl Anayasa: Egemenliin
tek sahibinin halk veya millet olduu esasna
dayanan anayasalardr.
2.2.1.2.1 Organik ve ekli Niteliklerine Gre
Yazl Anayasalar
2.2.1.2.1.1Yumuak Yazl Anayasalar: Adi
kanunlardan stn olmalarna ramen adi kanun
gibi yaplabilen veya bir adi kanunla
deitirilebilen anayasalardr.
2.2.1.2.1.2 Sert Yazl Anayasalar; Adi
kanunlardan farkl usul ve merasim uygulanarak
yaplabilen anayasalardr.
Sert anayasann sertliine ilikin dzenlemeler.

1.Deitirilmesi iin uzun sre gerekmektedir.

2.Baz maddeleri deitirilemez. , 2 ve 3.
maddeler deitirilemez.
3.Anayasann yrrle girmesi baz durumlarda
halk oyuna bal olabilir.
4.Anayasa deitirme yetkisi genelde meclise
verilir.
5.Belirli bir ounluk olmas gerekir.
3.ANAYASA YAPILMASI:
KURUCU KTDAR: Anayasay yapan iktidardr.
Egemenlik tek bir kiide ise anayasa egemen kiiye
gre olur. Demokratik deildir. Demokratik
lkelerde anayasa yapan KURUCU
MECLSTR. Kurucu iktidar devletin siyasi
yapsn oluturan , yasama yrtme yarg
organlarn, temel hak ve zgrlkleri gvence
altna alan organdr. Devlete hukuki nitelik
kazandran kurucu iktidardr.
Kurulu iktidar: Kurucu meclis anayasay
yaptktan sonra o anayasaya bal kalarak anayasa
da deiiklik yapan meclistir.
4.Anayasann Deitirilmesi

1.Asli Kurucu ktidar (meru ihtilallerden doan)

2.Tali Deitirici ktidar: Anayasadaki temel
sistemi bozmadan anayasay deitirebilen
iktidardr. rnein 1 2 3 . maddeler hari dier
maddelerde anayasaya bal kalarak deime
yapabilir.
5.Devlet:
Egemenlik yetkisinin zellikleri:
Toplum adna kullanlan bir yetkidir.
Yasama yrtme yarg olarak lke iinde
kullanlan bir yetkidir.
6.ktidar
6.1Sosyal ktidar : Vakflar dernekler. Bu iktidarn
snrlar yasama organn belirledii snrlar
iersinde olur.
6.2Siyasi ktidar :
Devletin Kiilii: Tzel kiilii ile devlet hukuki
ilikilere girer.
7.DEVLET EKLLER
7.1 Egemenliin Kayna Bakmndan Devlet
ekilleri

7.1.1Monarik Devlet: Egemenliin sahibi tek bir

kiidir.
7.1.1.1Hkmdarn Tahta Gei Tarzna gre
monarik Devlet
7.1.1.1.1Seimli Monari: Hkmdar saltanat
hakkn seimle kazanr. Cumhuriyetten fark
hkmdar seimle geldii halde seenin bir
temsilcisi deildir.
7.1.1.1.2 Irsi Monari: (Hanedanlk Sistemi)
Veraset sistemi ile hkmdarlk geer.
7.1.1.2 Saltanat Makamnn Snrlarna Gre
Monarik Devlet
7.1.1.2.1Mutlak Monari: Hkmdarn saltanat
hakknn kanuni bir snrlamaya tutulmad
monaridir.
7.1.1.2.2Meru Monari: Monartn yetkilerini
snrlayan hukuki bir belge vardr.
7.1.2 Cumhuriyet Devleti
7.1.2.1Aristokrasi: Ya , cinsiyet soyluluk gibi
belli bir meslek gurubu yrtme yetkisini
kulland cumhuriyet devletidir.

7.1.2.2Demokrasi: Seime dayal temsil yetkisine

sahip bir gurubun temsil yetkisini kullanmasdr.
7.2 Egemenliin Yaps Bakmndan Devlet
ekilleri
7.2.1Basit Devlet (Tekli Uniter Devlet): lke
iinde bir hukuk ve kanun birlii vardr.Tek tip
yasama yrtme organ vardr.
7.2.1.1Merkezci Ynetimci Devlet:Egemenliin
bir baka dzeyde paylalmad, tek bir merkezi
kurumda topland devletlerdir.
7.2.1.2Yerinden Ynetimli Devletler:
Egemenliin merkezde olmas yannda ynetim
kurulularnn sistem iersinde gl olduu
devletlerdir.
7.2.1.3ok Uluslu ok Blgeli Devletler:
Ynetimin bir yerden gerekletirildii baz
blgelere ya da yaplara zerklik tanndn
grdmz devletlerdir.
7.2.2 Karma Devlet :
7.2.2.1Devlet Birlikleri: 2 ayr devletin birlemesi
ile oluur.

7.2.2.1.1Kiisel Birlik: ka devletin tek bir kraln

ynetimine girmesidir. Bu devletler i ilerinde
bamszdrlar.
7.2.2.1.2Gerek Birlik:
7.2.2.2Devlet Topluluklar
7.2.2.2.1Konfederasyon: 11 den fazla devletin
oluturduu bir birliktir. Bu devletler istediklerinde
ayrlabilirler. Ortaklaa oluturulan bir yap
grlr. (Diet meclisi) bu meclisin ald kararlar o
devleti balar.
7.2.2.2.2Federasyon: Eyaletlerin ya da
devletiklerin federal anayasa erevesinde bir
araya gelerek st yap oluturmasdr. Her federal
devletiin kendi dzeyinde yasama yrtme ve
yarg oluturduu devletlerdir. Nfuz saysna gre
ve ya standart ekilde btn eyaletler temsil edilir.
Yasama yrtme ve yarg devletikler arasnda
bllmtr. Federal devlet uluslar aras ilikiler
bakmndan tek bir devlettir.
8. DEVLET:
nsanlar aras ilikileri dzenleyen . Bu
ilikilerin normlara uygun olarak yrmesini
salayan , kamusal hizmetleri reten,

anlamazlklar zen ve en st egemen meru

gc temsil eden hukuksal kiiliktir.
9.DEMOKRAS
9.1Kuvvetler ayrl ilkesine gre ynetim
biimleri:
9.1.1Parlamenter Sistem: Yasa ve yrtme
arasnda dengeli ibirliine dayal bir dzenek
vardr. 2 kurum da gelimitir. Yasama organ
hkmeti (yrtmeyi) gvenoyu ile drme,
hkmetin de yasama organn fesih hakk vardr.
Cumhurbakan en fazla oy alan partinin bakann
babakan olarak atar. Babakan bakanlar belirler.
Cumhurbakan onaylar.2 trl yrtme vardr.
Sorumsuz kanat:Devlet veya cumhurbakannn
siyasi sorumluluu yoktur. Yetkileri semboliktir.
Sorumlu kanat: Hkmet sorumlu kanattr.
Greve gelebilmek iin gvenoyu alr. Yumuak
kuvvet ayrlklar ile ortaya kar .1 parlamento ve
buna kar sorumlu bir hkmet vardr. Parlamento
seimle baa gelir . Her parlamentosu olan sistem
parlamenter sistem deildir.
9.1.2Bakanlk Sistemi Bakan devlet bakan ve
yrtme bakandr. Halk bakan seer yrtme

tamamen ona baldr. Bakanlar bakan atar.

Bakan ve hkmetin kongreye kar sorumluluu
yoktur. Kongre yesi deildir bakan. Bunun
yerine denetim ve denge mekanizmalar vardr.
Karlkl fesih yetkisi yoktur. Bakann st dzey
atamalarn,uluslar aras antlamalar kongrenin
onaylama yetkisi vardr. Yasamay kongre yapar.
Kongre temsilciler meclisi (eyaletler nfuslarna
gre temsil edilirler) ve senato (eyaletler standart 2
kii ile temsil edilirler) dan oluur.
9.1.3Yar Bakanlk Sistemi: Yasama ve yrtme
organ meclistir. svire de grlmektedir. 1921
ylnda meclis hkmeti sistemi Trkiyede
uygulanmtr.
Yrtme yasama yetkisi meclisindir.
Meclis bakan ve devlet bakan ayn kiidir.
Yasama organ kendi iersinde bakanlar ve
hkmeti oluturur. Tek tek bakanlarn meclise
kar sorumluluu vardr.
9.1.4Meclis hkmeti Sistemi: Devlet bakann
dorudan halk seer. Bakan geni yetkilerle
donatlmtr. Hkmet meclise kar sorumludur.
Kriz zamannda devlet bakan halk oyuna (yasama

organ gibi) yasa sunabilir. nemli konular halkn

oyuna sunulabilinir. Meclis fesih edile bilinir.
9.2Demokrasinin Temel Deerleri:
1.Rasyonel bir sistemdir. nsanolunun bulduu
en iyi ynetim biimidir. Meruluun
insanln koyduu rasyonel ilkelerden alr.
2.zgrlk ve eitlii ierir.
3.Siyasal oulculuk, her trl dncenin
serbest aktarm gibi eleri ierir. Toplumsal
ounluun iyiyi kty kendi grmesi iin
farkl dncelerin varl demokratik yaamn
vazgeilmez kurallarndandr.
4.Temsil ilkesi: Kamu ilerinin yrtlmesinde
meclisin yetkisini toplumdan almasdr.
Temsilciler aracl ile demokrasinin
yrd grlr.
5.Seim ilkesi aracl ile temsilciler belirlenir.
6.ounluun ynetme hakk: Seimle birlikte
ounluun setii kiilerin ynetmesi.
Aznln ounluk haline gelebilme hakk
vardr. Muhalefet etme hakk vardr.

Demokratik sistem muhalefet hakkn en geni

ekilde koruyan sistemdir.
7.Temel hak ve zgrlklerin korunmas, eit
ekilde datlmas
8.Yasa nnde eitlik ilkesi , bireylerin hukuk
kurallarna eit statde baml olmas.
10.SYAS KATILIMA ve SYAS
OULCULUA GRE REJMLER
10.1Anayasa Demokrasisi:
10.2Totaliter Rejimler: Resmi bir ideoloji, tek bir
adam, gizli polis terr, kitle iletiin vastalar
zerinde parti denetim tekeli, silahl kuvvetlerin
kontrol, ekonomini tek bir merkezden ynetimi
temel gzlenen zelliklerdir.
10.2.1FASM:Her trl otoriteye, iddete bal
ynetim biimi. Krize den lkelerde
burjuvazinin ykselen snflar (rnein ii snf)
karsnda kendi gcn, toplumsal stnln
koruyabilmek iin oluturduu siyasal deerlerdir.
Demokratik ilkelerden vazgeip bask ve
otorite dnemine geilmesine faizm denir. Bu

sistem 1. dnya sava sonras oluan krizle

oraya kar.
10.2.2Komnizm:
11.HKMET : Siyasi otorite kullanan btn
devlet organlarna denir. Siyasi iktidar elinde tutan
kurumdur.
12.YAPILARINA GRE YRTME
BMLER
12.1Geleneksel Yrtme
12.1.1Tek Yapl Geleneksel Yrtme: Hkmete
tek bir kiinin sahip olduu sistemlerdir.
12.1.1.1Totaliter Rejimler: Yrtme bir diktatr
tarafndan kullanlr.
12.1.1.2Monarik Rejimler: Yrtme bir
monartn elindedir.
12.1.1.3Bakanlk Sistemi: Sert kuvvetler ayrl
ilkesi geerlidir. Yrtme yetkisinin bir
cumhurbakannca kullanlmasdr.
12.1.2 Grup (kollejyol ) Geleneksel Ynetme:
Yrtmenin birok kii ya da bir kurul halinde
olutuu bir yrtme biimidir.

12.1.3kili Geleneksel Ynetme: Ynetmenin 2

bal yapld sistemdir. Sorumlu ve sorumsuz
kanat vardr.Bir kii ile bir kurulun ibirlii halinde
faaliyet gsterdikleri yrtme eklidir.
12.2Aktel Yrtme:
12.2.1Kiisel ktidar: Devlet iktidarnn 1 kiide
toplanmas ile olur. Tm yetkilerin bir kiide
toplanmasdr. Gasp veya zorbalkla olabilir
diktatrlkle e anlamldr.
12.2.2Kiisellemi ktidar: Demokratik Anayasal
dzen iersinde hkmet faaliyetlerinin giderek
bireysellemesi.
Sebepleri
Bunalmlar
Krizler
Kitle iletiim aralarnn etkinlii
Lider aray olmasna neden olur.
13. Yrtmenin ilevleri
13.1 Yrtmenin Geleneksel levleri
13.2 Yrtmenin Gncel (aktel ) ilevleri

YRTMENN LEVLER
Geleneksel levleri

Kanunlarn
uygulanmas :
Yasama
organKanun
tasarlarn yapar:
bir kanunu yaptktan
sonra son olarak
yrtmeyi
hangi organn yapacan
belirler.(salk bakan
l,orman bakanl)
Cumhurbakannn
yasalara uygun
olarak
Denetleme yetkisi
vardr.

Gncel (Aktel)
levleri
Yrtme atlm
organdr.
Kanunlarn ve
parlemento
direktiflerini pasif
olarak uygulayan
deil aktif bir organ
olmutur.
Karar organdr.
Bteyi hazrlamas
rnek olarak
verilebilir.
Dzenleyici ilem
yapmas da aktel
ilevlerindendir.
KHK (kanun

 Yrtme kendi
iersinde yer alacak
bakanlar
seer, kamu ynetiminin
rgtsel inasn da

hkmnde
kararname)
karabilmesi aktel
hale gelmi
olduunu spatlar.

yapar.
Yrtme bir ngr
organdr. Gelecee
dair kalknma
planlar hazrlar.

14.SYAS PARTLER
Siyasi partiler aracl ile Demokrasinin
kurumsallamas balamtr. Parti: yelerin
dnce ve menfaatlerini gerekletirmek iin
iktidar ksmen ya da tamamen elde etmek amac
ile siyasi hayata katlan tekilatlanm guruptur.
Parti: Merkezi ve yerel dzeyde kurulmu
rgtlenmi, siyasi iktidar elde etmeyi ve
kullanmay amalayan ve bunun iin de halkn
desteini salamaya alan srekli bir kurulutur.

Parti: Bir program etrafnda toplanm siyasal

iktidar elde etmek ya da paylamak amacn gden
devaml bir rgte sahip kurulutur.
14.1Siyasi Partilerin Tipik zellikleri
1.ktidar kullanma istei.
2.lke apnda rgtlenmi olmalar.
3.Sreklilik arz eden kurululardr.
4.Seim yolu ile halkn desteini elde ederek
baa geerler.
14.2SYAS PART TPOLOJS
14.2.1 Maurice Duvergerin Tasnifi:
14.2.1.1 KADRO PARTLER: Seim
dnemlerinden seim dnemlerine alan,
yelerinin saysndan ok niteliine nem veren
partilerdir. Sistemli ye kayt defterleri yoktur.
Dzenli bir aidat sistemi yoktur. nemli balarla
finans salarlar. Hiyerari ve merkezciliin zayf
olduu partilerdir.
14.2.1.2 KTLE PARTLER: Bir sosyal snfa
kmeye dayanr. Siyasal devirme ve ynetme
daha ok sayda semene ulamak gibi amalar
vardr. Faaliyetleri seim dnemi d zaman da

kapsar. Finansman ye aidatlar ile salanr.

Dzenli kayt ve aidat defterleri vardr. Merkezci,
ideolojik ve hiyerarik partilerdir.
14.2.2 Sigmund Neuman Tasnifi:
14.2.2.1FERD TEMSL PARTLER: Snrl
partilerdir. Seim kampanyalarnda ve parlamento
almalarnda harekete geerler. Amalar iktidar
ele geirmektir. yelerin sosyal yaantlar merkez
tarafndan kontrol edilmedii grlr. Kadro
partileri gibi ilk aama rn partileridir.
14.2.2.2SOSYAL BTNLEME PARTLER:
20. yy sonras sosyak ve siyasi buhranlarn ve
siyasal katlmn artmas sonucu oluan partilerdir.
14.2.2.2.1Topyekn Btnleme Partileri:
Faaliyetlerini sadece devlet ynetimine ve
seimlere younlamazlar. Semenlerini sosyal
yaamlarn da etkilemeye alrlar. yelerine
serbest dnce hakk tanmayan ideolojik kat ve
sert partilerdir. Komnist, faist partiler rneklerini
oluturur.
14.2.2.2.2Demokratik Btnleme Partileri:
Ferdi partilerle topyekn partiler arasnda yer alr.
Seim kazanmak ayn zamanda bir sosyal snfn,
dini cemaatin kendilerince kutsal deerlerini siyasi

planda da gerekletirmeyi amalayan partilerdir.

yelerinin sosyal yardmlarna belli llerde
mdahale eden partilerdir. Ayrc zellii manevi
deerler dnyas ile pratik siyasi alan arasnda fark
gstermeleridir.
14.3SYAS PART LEVLER
1.Menfaatlerin birletirilmesi: Birbirleri ile
elien sosyal taraflar tarafndan aklanan
menfaatlerin birletirilmesidir.
2.Araclk levi: Sosyalle (halk) iktidar
arasnda taycl partilerin yapt
grlmektedir. Toplum taleplerini partiler
aracln ile duyurmaktadr.
3.Siyasi devirme ilevi: ktidarn hangi
kadrolarla alacan belirlemesi ilevidir.
4.Siyasi sosyalleme: Partiler; siyasi
sosyallemeye katk salayan, kitleleri eiten,
yeni tutumlar kazandran bir zellie sahiptir.
5.Ynetme ve hkmetme ilevi: ktidara
geldiklerinde parlamentoya kar sorumlu
olarak yrtme gibi asli fonksiyonlarn yerine
getirirler.

6.Eletirme ilevi: Bir sonraki seimleri

kazanmak iin siyasi iktidar denetlemektedir.
15.SYAS PART SSTEMLER
15.1Tek Parti Sitemi: Temelde tek parti ile birden
fazla parti ayrmna dayanmaktadr.
15.1.1Tek Parti: Gerekte tek parti varsa (tipik
rneini diktatrlkler oluturur).
15.1.2Birden Fazla parti:
15.2ift Parti Sistemi: Birden ok parti yer
almaktadr. Sistemin ileyii 2 byk partiye
dayanr. Kk partilerin pazarlk gc yoktur.
Karakteristik zellii bir partinin dier partilere
ihtiyac olmadan iktidara geebilme zelliidir .
Bu zellik ortadan kalktka saflk bozulur. Saf iki
parti ve saf olmayan iki parti sistemi olarak ikiye
ayrlr.
Safln zellikleri
Sistemdeki iki parti mutlak ounluk iin
yarrlar.
ki partiden biri yarma neticesinde
parlamento ounluunu kazanr. Sistemde
radikal deiiklik amalamadn sadece

ynetmeye ynelik hedeflerinin olduunu

grrz.
Rejimin temel meseleleri zerinde 2
partinin uzlam olmas gerekir.
Bu partilerin kat politikalardan uzaklat
daha lml politikalar izledii grlr.
15.3ok Parti Sistemi: ktidar dengesini etkileyen
2 den fazla parti vardr.
15.3.1 Ilml ok Parti Sistemi:
Eilim genellikle sa ve sol bloklardan oluur.
hkmetin deimesi bloklarn deimesi ile
olur.
Parti bloklar arasndaki rejim temel felsefedir.
rejim mcadelerinde partilerin lml gereki
olmaya altklar grlr.
Ar derecede kutuplam partiler arasnda
ideolojik mesafe byk deildir.
15.3.2Ar ok Partiler:
Yelpazenin ucunda yer alan partilere yer
verilir.

 Partiler arasnda gr farkllklar esastr.

ktidarn youn biimde merkezi
koalisyonlarca oluturulduu grlr.
Ar partilerin srekli muhalefette kaldn
grlr.
Demokrasi kurumu ve ksa vadeli almalarn
olduu buna karn uzun vadeli almalarn
olmad siyasi iktidarszln ar partileri
glendirdiini grrz.
Kamu btesinden partilere yardm salanr. Oy
oranna gre mali kaynak salanr. Ticaretle
uramalar ve uluslar aras kurululardan yardm
alnmasnn yasal olmad kurululardr. Anayasa
mahkemesi denetleme grevini yapar.
15.4 SARTOR'NN TEK PART SSTEM
15.4.1Hakim Parti Sistemi: Siyasi siStem
iersinde birden ok parti vardr. oulcu
(PLURALIST) bir yap vardr. Ve bu partiler hep
yarr ama hep ayn partinin bata olduu grlr.
Drst ve eit seimlerin sonucunda hakim partinin
semen kitlesinin ounluunca desteklenmesi
nedeni ile parlamentoda uzun sre kalmas ve
desteklenmesidir.

15.4.2Hegemonyac Tek Parti Sistemi: Eit

artlar iersinde bir iktidar mcadelesine
rastlanmaz. Yaplar oulcu sistemden farkldr. 2.
bir partinin olduu bir yap vardr. Dier partilerin
fazla bir nemi yoktur. Esas partini yannda onun
suni kuruluu partiler vardr. Bu yap tepkilerin yer
altna kaymasn nlemek zere kurulmutur.
15.4.3 Gerek Tek Parti Sistemi: 1 den ok parti
hukuken ve fiilen yoktur.
15.4.3.1Totaliter Tek Parti Sistemi: deolojinin
ok youn olduunu, sistemli bir dnya gr
olduunu ve toplumu bu gre uydurmaya
altn syleyebiliriz. Ekonomik ve sosyal
yapy kontrol altna almak isteyen bir ideolojinin
olduunu ve devletle partinin btnletii grlr.
15.4.3.2Pragmatik Tek Parti Sistemi: Daha
yumuak lml bir ideoloji esastr. Partinin kitleye
ulama yetenei (mobilizasyon) zayf olduu
ideolojik btnln zayf olduu sistemdir.
15.4.3.3Otoriter Tek Parti Sistemi: 2 sistemin
ortasndadr. Blc olmaktan ok siyasi
faaliyetleri dlayan yapdadr. Mobilizasyon
yetenei snrldr. Sosyal alt guruplarn
etkinliklerine izin verilir.

16.nsan Haklarnn Felsefi Geliimi

16.1 Temel Hak ve zgrlkler: Pozitif hukuk
tarafndan gvence altna alnan. yasama yrtme
organlarnn istei ile ortadan kaldrlamayan
haklardr.
16.2 17. yy Tabi Hukuk Doktrini (doal hukuk
yaklam) : Bu kii haklar dncesi stoisyenler
tarafndan dile getirilmitir. Ve kii haklar
dncesi devlet kanunlarnn zerinde bir kanun
olduu ve btn insanlarn bu kanuna akl yolu ile
ulaabileceinin mmkn olduu sylenmitir.
Sosyal mukavele ile otorite ortaya kar. Tabi
hukuk doktrini doal yaamdan sosyal yaama
geerken otoritenin kiilere ait haklar
engellemesine kar kar.
16.3 18. yy Felsefi Doktrini (bireyci hak
yaklam): Bireyin mutluluu esastr. Devletin
amac bireyin haklarn korumaktr. kii ile devlet
arasnda baka bir sosyal gruba yer vermediini,
mlkiyet hakknn kutsal bir biimde
deerlendirildiini grmekteyiz.

16.4 19. yy Sosyal Doktrini ( sosyal hak

yaklam): Devlet ekonomik ve sosyal alanda
iyiletirmeler yaparak bu haklar (temel hak ve
zgrlkler) bireylerin kullanabilecei koullar
salamaktadr. Devlet aktiftir. Devletin aktif
olmas demek kamu rgtlerinin ortaya karld
sonucunu dourur.
16.5 nsan Haklar: Btn insanlarn hi bir ayrm
gzetilmeden yalnzca insan olularndan dolay
sahip olduklar haklarn btnn kapsayan
kavramdr. Ulalcak haklar listesinin idealini
tamsil eder.
16.6 Kamu zgrlkleri: nsan hajklarnn
gereklemi ksmdr.
17.Temel Hak ve zgrlklerinTarihi Geliimi
(ulusal planda)
17.1ngiltere: Tabi hukuk doktrininden nce insan
haklar uygulamalar grlmtr. Kraln baz
yetkilerinin snrland grlmtr. Kraln kii
haklarna sayg gstermesi gerekmitir.
17.1.1Magna Carta Belgesi: Halka belli
hrriyetleri vermekten ok kral kstlayan bir
belgedir. Bu gelimeler yalnz ingiliz halkn

kapsayan bir dzenlemedir. Dier lkelere yol

gsterici, uyarc ilk rnektir. HAk ve
zgrlklerin geliimi iin somut bir admdr.
Parlementonun izni olmadan vergi konmamas,
kanuni sebep olmadan kimsenin hapis deilmemesi,
tutuklana kiinin ksa srede yarg nne
karlmas gibi kurallar ierir. (yarglarn
bamszl)
17.2 ABD: Virjinya anayasasnn bana haklar
bildirgesi eklenmitir. Btn insana beyan
edilmitir.
17.3 Fransa 1789 Fransz htilali (1789 Franss
Bildirgesi) : O dnemde franszca en yaygn dildir.
Bildiri sade ve genel dzenlemeleri iermektedir.
Kuvvetler ayrm, milli egemenlik, temsilciler
aracl ile ynetim, vicdan, hrriyet gibi
kavramlara yer verilmitir.
18.Temel Hak ve zgrlklerin Tarihi Geliimi
( Uluslarars Planda)
Dnya sava sonrasnaki ykmlar sonucu
toplumlar rgtlenmeye balamtr. insan
haklarnn gvence altna alnmas ile uluslararas

barn salanabilecei gr ile birlemi

Milletler kurulmutur.
18.1Birlemi Milletler nsan haklar Bildirgesi
Evrensel bir bildiridir.
Btn insanlarn hibir ayrm olmadan
yararlanabilecei bir bildiridir.
Ekonomik ve sosyal haklara da yer verir.
Farkl sosyal rejimlerde kullanlabilir.
Denetim mekanizmas yoktur yani lkeler
birlemi milletler insan haklar bildirgesine
uyup uymaadklar konusunda denetlenmez.
Klasik ve sosyal haklara yer verir.
Bildirgede genel tanmlar vardr.
18.2Avrupa Konseyi nsan Haklar Bildirgesi
Hak ve zgrlklerin avrupa ktrnn ortak bir
pras olduu ve gelitirilemesi dnlmtr.
Ama yelerin arasnda daha sk bir birlik
kurmaktr. Bu szleme ye devletleri balaycdr.
Ve denetim sistemi getirilmitir. bireysel haklar
ayrntl bir biimde dzenlenir.

BRLEM
AVRUPA KONSEY
MLLETLER NSAN
NSAN HAKLARI
HAKLARI
BLDRGES
BLDRGES
Farkl siyasal
rejimlerde
kullanlabilir.
Denetim
mekanizamas
yoktur
Devletleri balayc
deildir.
Geneldir
Klasik ve sosyal
haklara yer verir
Genel tanmlar
vardr

Demokratik
rejimlerde kullanlr
Denetim
mekanizmas vardr.
ye lkeleri
balaycdr
Blgeseldir. Avupa
birliine ye lkeleri
kapsar
Klasik haklara yer
verir
Ak tanmlar,
snrlar belirleyici
bir uslup vardr.

19. TEMEL HAK ve ZGRLKLERN

DZENLENMES ve SINIRLANDIRILMASI

19.1 zgrlklerin Dzenlenmesi

19.1.1 nleyici Sistem: Hrriyetlerin snrlarn
aarak kullanlmasn ya da ktye kullanlmasn
engellemek belli kurallarn konmas ile olur. zin
alma ya da bildirimde bulunma art vardr. Kamu
dzenini hak ve zgrlklerin nne alnd
grlr
19.1.1.1Yasaklayc nleme: Hrriyetlerin
kullanlmas iin idarenin izni gerekmektedir. Her
duruma gre idarenin taktir yetkisi olduu ve
subjektif olduu sylenir.
19.1.1.2 Dzenleyici nleme: nceden
belirlenmi objektif artlara bal bir zgrlk
kullanm vardr. darenin denetimi bu nceden
belirlenmi artlara baldr. Demokratik bir
yntemdir.
19.1.1.3 Basit nleme(Bildirim): Hrriyetin nerde
kullanlacann idareye bildirimi gerekir. darenin
onay veya reddi szkonusu deildir.
19.1.2 Dzeltici Sistem: Sorumluluunu tamak
zere hak ve zgrlklerin kullanlmasna ait
yetkinin kide olmas.
19.2 Hrriyetlerin Snrlandrlmas

Toplum dzeni iersinde hrriyetler kullanlabilir.

Kamu dzenini, bar salamak, hak ve
zgrlklerin kullanlabilir klnmasn salamak
devletin grevlerindendir.
Hrriyetlerin dzenlenmesi ile denge salanabilir.
Dzenleme snrlama demek deildir.
Demokratik toplumlarda kamu dzeni ile hak ve
zgrlkler arasnda denge bulunmaldr. Bu denge
dzenleme ve snrlama ile salanabilir.
Snrmamay demokratik dzenlerde kimin
gerekleletireceinin Anayasada belirtildii
grlr.
19.3George Jellinelge hrriyet Yaklam
19.3.1Negatif Stat Haklar: Negatif stat haklar
kiinin haklar ve devleridir. Devletin kiiye bal
hak ve zgrlklere mdahake etmemesi gerekir.
19.3.2Pozitif stat Haklar: Sosyal hak ve
zgrlklerdir. Devletin hak ve zgrlkleri
eitlemesi gerekir (eitlik erevesi iinde).
Dzenleme esas snrlamalar istinadr.
19.3.3Aktif Stat Haklar: Katlma haklar
20. Osmanl Dnemi itibari ile Hazrlanm
Anayasalar ve Bildiriler

20.1 Sened-i ttifak (1808)

Feodal beylerden biri padiah alehine ba
kaldrrsa dier feodal beyler padiahla
beraber olup ona kar birleecek.( Merkezi
gc dier yerel glere kabul ettiriyor ve
kuvvetlendiriyor)
Devlet kudretli hkmdarn ahsna toplanacak
fakat yetkileri kullanmak sadrazama ait olacak.
( Merkezi otoritenin snrlandrlmas sz
konusu)
Padiahn ahs mukaddes ve gayri mesul
olacak, iktidarn kullanlmasndan dolay btn
mesuliyet sadrazama ait olacak
Resmi sfata haiz ve yetkili memur
olmayanlardan hi kimseye devlet ilerinde
emir verilmeyecek
Devlet dzenini korunmasnda beyler ( yerek
ynetim) padiahla yani yani merkezi
ynetimle i birlii yapacaklar.
Yoksullarn korunmas esas olup ayan kendi
ynetimindeki yerlerin asayiine ve vergilerin
yksek olmayna zen gsterecek.

 Her yeni gelen bu belgeyi onaylayacak.

(aktrler deise de belgenin
uygulanacana dair gvence getrilmitir)
20.1.1Magnacarta le Sened-i ttifak'n
kyaslamas
Sened-i ttifakta merkesi otorite ayanlar( yerel
otoriteyi) aryor. ingiliz magnacarta's feodal
beylerin(yerel otoritenin) dayatmasdr.
Bu belgeyi 2. Mahmut istemeyerek imzalamtr.
Bu belge osmanl demokrasilemesinde ilk
belgedir.
Devlet otoritesini kullanmada devleti idare
edenlerin hak ve hrriyetlerine snrlandrlma
getirilmitir.
20.2 Glhane Hatt Hmayn (1839)
Mustafa Rait Paa'nn uralar ile hazrlanmtr.
Osmanl Devleti'nin eriat hkmlerine
uymadndan geri kald belirtilmitir.
Halka can mal ve namus gvenlii
geetirilmektedir.
Kanun karsnda vergi ve askerlikte eitlik

 Osmanl Devleti'nin eitli toplumlar

arasndaki rk din ve dil farkllklarnn ortadan
kaldrlmas vaad edilmektedir.
Sulularn mahkemelerinin yaplarak
cezalandrlmas
Memur hukukunun yeniden dzene sokulmas
Padiahn tek tarafl iradesi ile ortaya konan bir
ferman niteliindedir. Padiah kendisini birtakm
kurallara artlara balamaktadr.
hukuk devleti olmakonusunda atlan ilk admdr.
Yrtme ve yasamann faaliyetlerinin devletin
fonksiyonlar arasnda olduu aklanmaktadr.
20.3 Kanun-i Esasiye (1876)
Bu anayasa ile deletin dininin islam ve devletin
meruti monari olduu bildirilmektedir..
Hkmdarn sorumsuz ve mukaddes olduu,
halifelik nvanna sahip olduu, osmanl
slalesinin egemenlie sahip olduu, devletin
dininin islam olduu bu anayasa ile aklanmtr.
Osmanl Devleti bu anayasa ile ilk defa anayasal
devlet haline gelmitir.
Kanun-i esasiye'e gre devletin organlar

Meclis-i Umumi (yasama organ): 2 meclisten

oluan bir yasama organdr.
Heyet-i Mebusan: Seim yolu ile kurulan bir
meclistir. Snrl oy ilkesi esastr. Erkeklerin ve
emlak sahibi olanlarn oy hakk vardr.
Heyet-i Ayan: yeleri padiah tarafndan tayin
edilir.
20.4 Kanun-i Esasiye (1909)
1909 da yaplan anayasa deiiklii 1876
anayasasn yeni bir anayasa yaparcamsna
deimeler ile yeni bir dzenleme getirdi.
Yasama organ Meclis-i Umumi iki meclisten
oluan bir meclistir.
Heyet-i Mebusan: Tam bir millet temsilcisi haline
getirildi. Rejimin en kuvvetli organ olmutur.
Heyet-i Ayan:
bu iki meclis paadiahn iznini almadan kanun
deiklii yapabiliyordu. mecli_i mebusan artk
padiahn tek tarafl iradesi ile kapatlamyacakt.
hkmet iel meclis arasnda anlamazlk olursa
hkmet meclisin feshini padiahtan isteyecekti.
Padiah ayann grn aldktan sonra meclisi
fesh edebilicekti.

Padiah hkmet bakann ve yelerini meclis

yeleri arasndan seicekti. Bakanlar ; meclisi
mebusana kar sorumludur. Bakanlar kurulundan
sadece sadrazam padiah tarafndan seilecekti.
Dier bakanlar sadrazam tarafndan seilecekti.
Padiah isteedii kiiye srgne
gnderemiyecekti
toplant yapma ve dernek kurma hrriyeti
Haberleme hrriyeti
Bu anayasa deiiklikleri Osmanl Devleti'nin
teokratik yapsn deitirememitir. Parlementer
sisteme dayanan meruti monari kurmutur.
20.5 1921 Anayasas
Osmanlda bugne kadar grlen gelimeler
padiahn mutlak iktidarn snrlamaya ynelikti.
Bu giriimlerde halkn iktidar paylamas lke
ynetiminde bir lde sz sahibi olmas
amalanyordu. 1921 anayasas iktidar dorudan
halka vermitir. (egemenlik kaytsz artsz
milletindir)
Ynetim 1921 anayasas ile meruluunuve
ynetim yetkisini TAnr2dan ya da kendi gcnden
deil halktan alr.

1921 anayasas snrl konular dzenlemitir.

Devletin rgtlenmesine, yasama ve yrtmeye
ilikin temel esaslar ieriyordu. nsan haklarna
ilikin kurallara yer verilmemitir.
Hakimiyet kaytsz artsz milletindir.
Yrtme ve yasama yetkisi TBMM since
yaplr.
Byk Millet Meclisi iller halknca seilmi
yelerden oluur.
TBMM seimi iki ylda bir yaplr.
eriat hkmlerinin uygulanmas, kanunlarn
yrrle konmas ve anlamalar TBMM ne
aittir.
20.6 1924 Anayasas
Tek Partili Dnem uygulamas (1924-1945)
Cumhuriyeti kuranlar amalarnn demokratik bir
ynetim olduunu bildirdiler. Muhakefeti kendi
ierlerinden karma metodunu denediler.
Terakki Perver Cumhuriyet Frkas
Serbest Frka

ok Partili Dnem
Seimlerin tek dereceli seim sistemine gre
yaplmas kabul edildi. Dernek kurma hrriyetinde
gelime saland. Seimler hakim gvencesine
baland.
20.6.1 1924 Anayasas'nn aksayan ynleri
Kuvvetler birlii sistemi TBMM nin iktidat
partisi liderlerinin (yrtmenin) eline
gemesine neden olmutur. Muhalefet
partilerinin siyasi faaliyetleri ve meclis ii
almalar keyfi olarak kstlanabiliyordu.
1924 Anayasa's hrriyetleri dzenlemiti ama
bunlarn gvencesi yoktu.
1924 Anayasas'nda kanunlarn anayasaya
uygunluunu denetleyecei bir mekanizma
yoktu.
Anayasann bizzat kendisi de gvence altnda
deildi. Anayasa meclisteki iktidar partisi
ounluunun isteine bal idi.
20.7 1961 Anayasas

1924 Anayasas'nda zm bulunamayan hrriyet

ve gvencesine 1961 Anayass'nda zm
aranmtr.
Yine 1924 anayasas Demokrasi uygulamalarna
tam olarak cevap vermemitir. 1961 anayasas ile
bu durum dzeltilmeye allmtr.
20.7.1 1961 Anayasas Kaynaklar
1924 Anayasas: Baz hkmler aynen yeni
anayasaya getirilmitir.
stanbul Bilim Komisyonu tarafndan
hazrlanan n tasar
talyan(1947) ve Federal Almanya (1949)
Anayasalar
1789 fransz insan ve vatanda haklar
beyannamesi
Birlemi Milletler nsan Haklar evrensel
Demeci
Avrupa nsan Haklar Szlemesi
20.7.2 1961 Anayasas'nn Balang prensipleri
( Anayasann dayand temel ilkeler)

 Anayasa; hukuk d davranlar ile

meruluunu kaybeden bir iktidara direnme
hakkna sahip bir milletindir.
Milliyetidir
Atatrk devrimlerini temel kabul eder.
Devletin z yaps ve hedefi bakmndan 1)
nsan Hak ve Hrriyetlerini 2) milli
dayanmay 3) sosyal adaleti teminat altna
almas mmkn klan bir cumhuriyettir.
Anayasa devlet siyasi iktidarn millet
egemenliine dayandrmtr. Anayasa
egemenlii halka deil millete vermitir.
Millet egemenliini Anayasada koyduu
esaslara gre yetkili organlar eliyle kullanr.
bu suretle egemenliin kullanulmas yetkili
organlar arasnda paylatrlmtr.
Egemenliin kullanblmas hibir suretle hibir
kiiye, zmreye veya snfa braklamaz.
20.7.3 1961 Anayasas'nn Eletirisi
Parlementer sistemin Trk Toplumu'nun
bnyesine uydurulmas iin hi bir hkm
getirilmemitir. Parlemento gsz kurulmu,

yrtme daha da gsz kurulmutur. rnein

cumhurbakan seimi kmaza girdii zaman
hibir anayasal zm dnlmemitir.
1961 Anayasas trk milletinin birlik ve
beraberliini simgeleyen milli dnceyi
ortaya koymaktan ok teorik olarak ideal bir
siyasi ve sosyal tekilatlanmay trk toplumuna
yerletirmeyi dnmtr.
Yasama tam olarak yasama fonksiyonunu
yerine getirememitir. (istikrarl ve tam
ounluk yokluu yznden)
Yrtme organ gl bir organ deildi
Yarg tarafsz olamamt
20.8 1982 Anayasas
20.8.1 1982 ve 1931 Anayasalarnn
karlatrmas
1982 Anayasas 1961 Anayasas'na oranla daha
kazuistik bir yntemle hazrlanmt: 82
anayasasn btn maddeleri 61 anayasasnn
ilgili maddelerine gre daha uzun ve
ayrntldr. Her iki anayasa da sadece genel
ilkeler ortaya konup, bunlarn uygulama
biimlerini kanunlara brakma amac gder.

1982 anayasasnda ereve anayasas

anlaynn benimsenmeyip birok muhtemel
durumlar dzenlemek isteyen kazuistik bir
ynteme yer verildii grlr.
1982 Anayasas 1961 Anayasas'ndan daha kat
bir niteliktedir: Deitirilmesi normal
kanunlardan dah g artlara balanm olan
anayasalara Kat Anayasa denir. 1982
Anayasas'nda deitirilmesi teklif
edilmeyecek hkmlerin kapsam
geniletilmitir. Anayasa deiiklii srecine
(1961 Anayasasn'nda olmayan) onay safhas
eklenmitir. Cumhurbakanna onaylamad
anayasa deiikliini halk oyuna sunma yetkisi
verilmitir.
1982 Anayasas bir gei dnemi n
grmtr.
1982 Anayasas otorite-Hrriyet dengesinde
otoritenin arln arttrmtr: 1961 anayasas
otorite-hrriyet dengesini otorite aleyhine
bozmu ve devleti gsz klmt. 82
anayasas ile birlikte hkmetin 61 anayasas
yznden birok noktalarda elinin kolunun
balanmas engellenmitir.

 1982 Anayasas devlet yaps iersinde

yrtme organn glendirmitir.
1982 Anayasas siyasal karar alma
mekanizmalarndaki tkanklklar giderici
hkmler getirmitir: 1982 anayasas ile siyasi
bunalmlar azaltma amac gdlmtr.
cumhurbakanna anayasada belirtilen
durumlarda TBMM seimlerini yenileme
yetkisi verilmitir.
1982 Anaysas 1961 Anayasas'na oranla daha
az katlml bir demokrasi modelindedir:
Trkiye'de demokrasi anlaylar siyasi katlma
ve oulculuk, devlet iktidarnn
snrlandrlmas konularnda farkllk gsterir.
1) Siyasi Katlma ve oulculuk: Halkn esas rol
belli aralkta kendisini ynetecek olanlar
semekten ibarettir. Devlet seilmi organlarn
eliyle ynetilmelidir. Halk veya eitli gruplar bu
aamada siyasi kararlar etkilemeye
almamaldr.
2) Halkn siyasete (seimlerde oy vermek dnda)
aktif ve srekli katlmas

1982 anayasas tam olarak yukarda aklanan 1.

anlaya dnm olmamkla beraber 61 anayasasna
gre daha za katlmcdr.