POLİETİLEN

Polietilen, etilenden etilenin polimerizasyonu sonucu elde edilen (C2H4)n genel formülüyle
gösterilen termoplastik bir polimerdir. Etilen de petrolün kraking işlemi sonunda elde edilir.
Etilen ayrıca, az miktarda etanolün katalitik dehidrojenasyonu ile de elde edilir.

H2SO4 , 180 0C
CH3CH2OH CH2 = CH2
(- H O)
Etil Alkol 2

Polietilen yakın zamana kadar daha çok plastik hammaddeleri olarak tanınmaktaydı. Esasen
etilenin polimerizasyonu 1930’lu yıllarda, İngiltere’de gerçekleştirilebilmiştir. Daha sonra
teknolojide geliştirilen yeni metodlar sayesinde bu plastik maddeden tekstil alanında yararlı
şekilde kullanılabilecek lif üretme olanakları yaratılmıştır. Bugün yaratılan bu metodlara göre,
polietilenin üretimi şöyle sınıflandırılır:

1- Yüksek Basınç Polietileni – Alçak Yoğunluk Polietileni

( 0.910 – 0.925 g/cm3 )

2- Orta Basınç Polietileni – Orta Yoğunluk Polietileni

( 0.926 – 0.940 g/cm3 )

3- Alçak Basınç Polietileni – Yüksek Yoğunluk Polietileni

( 0.941 – 0.965 g/cm3 )

Bu metodların herhangi birine göre polimerize edilecek olan etilen gaz halinde iken yüksek
basınç ve yüksek ısı etkisinde bırakılınca katı bir madde haline dönüşür.

1
 Bu mekanizma basit olarak şu denkleme uygun bir biçimde gerçekleşir:

CH2=CH2 + CH2 = CH2 + CH2=CH2 - CH2CH2CH2CH2CH2CH2 -

Bu reaksiyonlarda basıncın yüksekliği elde edilecek polimerin molekül ağırlığının

yükselmesini sağlar. Üretilen polietilenin molekül ağırlığı birkaç binden başlayarak
milyonları aşar. İstenilen molekül ağırlığında elde edilebilen polietilenin sertlik ve kristallik
gibi özellikleri molekül ağırlığına bağlı olarak değişmektedir.

ETİLENİN POLİMERİZASYONU

Gaz halindeki etilen; ya petrolün kraking işlemine tabi tutulması ile, ya da alkolün
dehidrojenasyonundan elde edilir. Önceleri fermantasyon sureti ile elde edilen alkol, bu
amaçla daha çok kullanılırdı. Fakat, son zamanlarda petrol endüstrisinin yaygınlaşması ve
petrol ürünlerinin daha ucuzlaması nedeni ile hammadde olarak yalnız petrol
kullanılmaktadır, denilebilir.

İkinci Dünya Savaşı’nda plastik madde olarak yararlanılan polietilenden daha sonra lif
üretilmesi için denemelere geçilmiştir. Ancak elde edilen liflerin erime noktalarının düşük
olması ve filament tellerinin zayıf bulunması lif üretiminin yaygınlaşmasını engellemiştir.
Fakat bu alanda Prof. Karl – Zeigler tarafından 1953 – 1954 yıllarında “Zeigler Prosesi”
geliştirilmiştir. Zeigler Prosesi’nin uygulanması sayesinde erime noktası daha yüksek
polimerlerin elde edilmesi, Polietilen liflerinin kazandıkları kendilerine özgü özellikler ile
tekstil alanında önem kazanmaları sağlanmış olmaktadır.

2
 POLİETİLENİN ÜRETİMİ

1- YÜKSEK BASINÇ – YÜKSEK SICAKLIK PROSESİ

Bu proseste etilen 1.000 – 2.000 atmosfer basın altında, 150 – 200 0C arasında oksijen veya
başka katalizlerin beraberinde ısıtılmakla polimerize edilir. Daha sonra katılaşınca bunlar
sertçe ve yağlımsı bir hal alır. Erime noktası 110 ile 120 0C’nin altında kalır. Buna karşılık
molekül zincirlerinde dallanma oranının yüksek olduğu görülür. Örneğin her 1000 karbon
atomunun yer aldığı zincirde 80 kadar dal meydana gelmiş olur. Bunların yoğunluğu düşüktür.
Düşük yoğunluklu polietilen 75 0C’ye kadar dayanıklıdır ve bu dereceye kadar olan
sıcaklıklarda sürekli kullanılabilir. Bu gruptaki polietilen % 50 – 85 oranında şeffaftır.
Şeffaflık derecesi ile yoğunluğun ilgisi vardır. Yoğunluk arttıkça, şeffaflık da artar.
Reaksiyon denklemini yazacak olursak;

o
200 C

nCH2=CH2 (-CH2-CH2-)n
2.000 atm

Alçak yoğunluktaki polietilenin, gerilim altında olmaması nedeniyle gıda teknolojisine

uygun olması, işlenmeye elverişliliği ve iyi kalıp doldurma gibi özellikleri vardır.

2- ORTA BASINÇ – ORTA SICAKLIK PROSESİ

Orta basınç, diğer bir ifade ile orta yoğunluk prosesinde Polietilen, saf etilenin yaklaşık 100-
150 oC’de ve 1.000 – 1.500 atmosfer basınç altında ve de oksijen varlığında polimerize
edilmesi ile elde edilebilir.
Orta yoğunluklu Polietilen, alçak yoğunluklu polietilene benzer özelliklere sahiptir.

3- ALÇAK BASINÇ – ALÇAK SICAKLIK PROSESİ

3
 Bu proseste etilen, daha düşük basınç altında ve de 100 oC’nin de altında ısıtılmakla ve
yalnız bu amaçla kullanılan özel değişik kataliz sistemlerinden yararlanılmak suretiyle
polimerize edilir. Bu koşullar altında polimerize olan molekül zincirleri daha az dallanır.
örneğin; her 1000 karbon atomunun yer aldığı düz zincirde ancak 4-5 dal meydana gelmiş
olur. Polimer zincirleri bu prosesle daha iyi ve etkili bir biçimde paketlenerek kristalleşme
oranını daha yükseltmiş olurlar. Bu durum polimerlerin fiziksel özelliklerini etkiler. Bu
nedenle yoğunlukları ve özgül ağırlıkları önceki yüksek basınç prosesi ile elde edilmiş olan
polietilenlerden daha yüksek olur.

Yüksek yoğunluklu Polietilen için kullanım sıcaklığı 25-40 oC arasıdır. Çok uzun zincir
halindeki yapıya sahip yüksek yoğunluklu polietilenler % 85-95 şeffaftır.

Bu gruptaki Polietilen kopmaya, kırılmaya ve parçalanmaya karşı direncini kaybettiği gibi,

bunların kalıplanması için yüksek sıcaklığa ve basınca ihtiyaç vardır.

Yoğunluk, şeffaflık ile ilgili olduğundan, yoğunluk arttıkça şeffaflık da artmakta, sertlik ve
mukavemet artarken de yumuşama sıcaklığı yükselmektedir.

4
Düşük Basınç Prosesi

5
Yüksek Basınç Prosesi

6
 POLİETİLENİN ÖZELLİKLERİ

İki çeşit polietilen vardır:

1- Düşük Yoğunluklu Polietilen ( LDPE)
2- Yüksek Yoğunluklu Polietilen (HDPE)

Özellik Düşük Yoğunluklu Polietilen ( LDPE) Yüksek Yoğunluklu Polietilen (HDPE)

Erime noktası ~115 OC ~135 OC
Kristal Yapı Düşük ( %50-60) Yüksek (% 90)
Esneklik HDPE’den daha fazla esnek Kristal yapısı nedeniyle LDPE’den daha sert.
Polimer zincirlerinin düzensiz paketlenmesi nedeniyle Polimer zincirlerinin düzenli paketlemesinin
Mukavemet
HDPE kadar mukavemetli değildir sonucu olarak mukavemetlidir
Sertliği tutar fakat yoğunluk oda sıcaklığının
Isı Direnci 100 OC'da üzerinde kullanışlı
üzerinde çarpıcı biçimde düşer.
Kristal yapısından dolayı daha az şeffaflık
Şeffaflık İyi şeffaflık gösterir amorf yapısından dolayı
gösterir
0.91-0.94 g/cm3 0.95-0.97 g/cm3
Yoğunluk
HDPE’den düşük yoğunluk LDPE’den daha yüksek yoğunluk

Şematik
diyagramı

Uzama 90-800 20-10.000

Polietilenin yapısını oluşturan zincirler doğrusal bir şekilde dizilmişlerdir. Dizideki

düzgünlük kristal yapıyı, düzensizlik ise amorf polietileni verir.
Kristal yapıdaki moleküller arası kuvvet fazladır. Bu yüzden kristal polietileni sert ve
kuvvetlidir. Polietilende hem kristal yapı hem de amorf yapı mevcuttur. 150 oC’ye kadar
kristal yapı devam eder ve bu sıcaklıktan sonra amorf yapıdaki polimer meydana gelir.
Polietilenin fiziksel özelliklerini etkileyen faktörler arasında üretim metodu, kristallik ve
molekül ağırlığı yer alır.

Polietilenin en önemli özelliği şöyle sıralanabilir:

1- Yoğunluk
2- Erime akış indisi

7
 3- Molekül ağırlığı dağılımı

Yoğunluk artarsa genel olarak;

a- Doğrusallık artar
b- Sertlik artar
c- Çekme gerilimi artar
d- Yumuşama sıcaklığı artar
e- Kırılganlık artar

Erime akış indisi, molekül ağırlığının bir göstergesidir. Erime indisi ortalama olarak
molekül ağırlığı ile ters orantılıdır. Erime akış indisi artarsa, yumuşama sıcaklığı azalır ve
sertlik de azalır. Yüksek erime akış indisi olan polietilenin molekül ağırlığı düşüktür. Yüksek
molekül ağırlığı olan polietilen sert, çatlamaya ve kimyasal maddelere karşı dirençlidir. Fakat
işlenmesi zordur.
Polietilenin ağırlık olarak ortalama molekül ağırlığının, sayısal olarak da ortalama molekül
ağırlığına oranı “Molekül Ağırlığı Dağılımı” olarak tanımlanır. Bu oran 3/1 – 18/1 arasında
değişir. Bu oran arttıkça, gerilme direnci azalır, kırılganlık artar, yumuşama sıcaklığı azalır,
çarpma direnci ve sertlik azalır.
Polietilen kopmaya karşı direnç gösteren sert ve kuvvetli bir polimerdir. Polietilen dış
etkenlere, çevresel etkenlere maruz bırakılıp, çeşitli maddelerle temas ettiğinde deformasyona
uğrayarak çatlar. Bu tür çatlamaya “Çevresel Gerilim Çatlaması” denir.
Alçak yoğunluk polietileninde kristal yapı % 60 civarında, yüksek yoğunluk polietileninde
ise daha fazladır. Polietilenin üretimi sırasında oluşan çapraz bağlar polietilene gevreklik ve
kırılganlık verir. Dallanma, kristalleşme ve çapraz bağlanma polietilenin yoğunluğunu etkiler.
Polietilen liflerinin enine kesitleri çoğunlukla yuvarlaktır. Fakat özel uygulamalar için
biçimi başka olan şekilli lifler üretilebilir. Bütün bu liflerin üst yüzleri pürüzsüz olup, mumsu
görünüşlüdür.
Polietilen kimyasal maddelere karşı dayanıklıdır. Özellikle asitlere karşı çok dayanıklıdır.
Yalnız nitrik asitten zarar görür. Ayrıca alkalilere karşı da dayanıklıdır. Polietilen organik
çözücülerin çoğunda erimez. Oda sıcaklığında tüm çözücülerde çözünmez.
Ancak çözücülerde oda sıcaklığında yumuşayabilir. 70 oC’nin üzerinde ksilen, toluen gibi
çözücülerde çözünür.

8
 Kristalleşme derecesi yükseldikçe, dayanma gücü artar. Mineral ve bitkisel yağları absorbe
eder. Polietilen liflerine güve ve benzeri böceklerin zararı görülmez. Mikroorganizmalara
karşı dayanıklıdır. Boyayı pek tutmazlar. Pigmentasyon prosesi ile boyanmaları daha
uygundur.

Polietilen suya karşı çok fazla dirençlidir. Ayrıca su buharı geçirgenliği de küçüktür.
elektriği iletmez. Bu nedenle elektrik işlerinde izolatör olarak kullanılır.

Polietilen kokusuzdur ve toksik etkisi yoktur. Bu nedenle birçok işlerde korkusuzca

kullanılabilir.

Özellik Doğrusal Polietilen Dallı Polietilen

Kimyasal madde uyumluluğu Mükemmel Mükemmel
130 °F – 150 °F arasında performansı Orta Mükemmel
Çarpma dayanımı İyi Mükemmel
Zorlanma direnci Orta Mükemmel
Ham madde fiyatı Mükemmel İyi
Geri dönüşüm Kötü Kötü
Aşınma direnci İyi Mükemmel

POLİETİLENİN KULLANIM ALANLARI

Polietilen düşük ve yüksek yoğunluk olarak üretilen önemli bir plastik maddedir. Bu ucuz
olup kolaylıkla lif haline sokulmaya elverişlidir. Bununla beraber tekstil alanında kullanımı
diğer poliolefinlerden daha azdır.
Düşük yoğunluklu polietilen liflerinden birçok endüstri uygulamalarında yararlanılır.
Örneğin; urgan, halat, çeşitli filtrasyon ürünleri ve koruyucu elbiseler yapılmaktadır.

9
 Polietilen liflerinin özgül ağırlıklarının düşük olması bazı avantajlar sağlar. Aynı zamanda
elektriği iletmemeleri, kimyasal maddelere karşı oldukça dayanıklı olmaları, düşük
sıcaklıklarda özelliklerini kaybetmemeleri, çürümemeleri, küf mantarlarına dayanıklı
olmaları, denizcilikte kullanılan ağ ve halatların yapımında üstünlük sağlar. Ayrıca bunlar
mobilya yüzlerinin, otomobil koltuklarının, perdelerin, koruyucu giysilerin, filtre
mamullerinin yapılmasında da kullanılır.
Polietilenin özellikleri katkı maddeleriyle değiştirilebilir. Bu değişme ile polietilenin
kullanıldığı yerler daha da arttırılmış olur.
Polietilen film olarak ambalaj sanayinde, çeşitli malzemelerin saklanması, kırılmaması, su
almaması ve korunması maksadıyla kullanılır.
Enjeksiyon kalıplama, hem alçak, hem de yüksek yoğunluk polietileni için en büyük
kullanma alanıdır. Alçak yoğunluk polietileni yumuşak ve katılığın, yüksek yoğunluk
polietileni sertlik ve yüksek direnç isteyen yerlerde kullanılır.
Polietilenden ayrıca, kalıplama işlemi ile deterjan ve çeşitli kimyasal maddeler için şişeler
ve kaplar yapılır.
Polietilenin elektrikli özelliklerinin olması sonucu kablo ve tel kaplamasında kullanılır.
Ultraviole ışınları polietileni etkilediğinde kablo izolasyonu için, polietilene % 2-5 oranında
karbon siyahı katılarak, polietilenden yapılan izolasyonun dayanıklı olması sağlanır. Bu
şekliyle polietilen tel, kablo (telefon kablosu v.b) izolasyonunda ve boru üretiminde kullanılır.

POLİETİLEN ÜRETEN BAZI FİRMALAR

Petilen ( PETKİM – TÜRKİYE )
Alkathene (ICI – İNGİLTERE )
Alathon ( DUpont – A.B.D )
Carlona ( SHELL – İNGİLTERE )
Lupolen ( BASF – ALMANYA )
Bakelite ( Bakelite – İNGİLTERE )
Trolen ( Dynamit Nobel – ALMANYA )

10