170

KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

BLM-6
KANAL TASARIMI
6.1 GR
Klima ve havalandrma tesisatlarnda veya endstriyel havalandrma ve hava ile tama tesisatlarnda havann
nakli amac ile hava kanallar kullanlmaktadr. Bu blmde konu ile ilgili bir ksm uygulamaya ynelik bilgiler
verilecektir. Hava kanallar imalat ile ilgili Amerika ve Avrupada kabul gren iki standart burada verilen bilgilerin
temelini oluturacaktr. Bunlar SMACNA (Sheet Metal And Air Conditioning Contractors National Association) ve
DW 142, DW 143 (ngiltere standartlar)dr.
Yuvarlak kanal sistemlerinin elemanlar standartlatrlmtr. Bylece kolayca standart seri retim yapmak,
retimi stoklamak ve ksa zamanda mteriye teslim edebilmek mmkn olmutur. Buna karlk dikdrtgen kesitli
kanallar ve balant paralar iin byle bir standart boyut sz konusu deildir. Dikdrtgen kesitli kanallar ve
balant eleman mterinin istedii boyutlarda ve ou zaman antiyede yerinde retilir. deal bir hava kanal,
1. Gerekli blgeye yeterli havay tamal,
2. lk kurulu ve iletme masraflar ekonomik olmal,
3. Fazla grlt ve titreim yapmamaldr.
6.2 HAVA KANALLARININ SINIFLANDIRILMASI
Hava kanallar, ekilleri ve malzeme yaplar itibari ile iki ayr gruba ayrlabilir.
6.2.1 Malzemelerine Gre Hava Kanallar
Hava kanallar kullanm alanlarna ve maliyetlerine bal olarak deiik malzemelerden imal edilebilirler. Bunlar;
a) Galvanizli elik sac,
b) Karbon elik sac,
c) Alminyum sac,
d) Paslanmaz elik,
e) Bakr sac,
f) Polipropilen levha,
g) Fiber elyaf kanallar
h) Polistren (XPS) kanallar
i) Kuma kanallar
a) Galvanizli elik Sac Hava Kanal
Konfor klimas ve havalandrma tesisat hava kanallar imalatnda arlkl olarak kullanlan baz endstriyel
uygulamalarda da kullanm alan bulan bir malzemedir. Tanan hava ierisinde andrc veya korozyona
sebebiyet verecek maddelerin bulunmad sistemlerde kullanlabilir. Tanan hava scaklnn 200Cnin altnda
olmas gereklidir. Hava scakl 200Cye yaklatka korozyon riski o oranda artacaktr.
Galvaniz levhalar; 122 g/m2 -350 g/m2 arasnda inko kaplanm, 0,3 mm 3 mm kalnlkta ve 600 mm 1,250
mm geniliindeki saclardan standart boy 2 m olmak zere maksimum 4 mye kadar istenen uzunluk ve
toleranslar dhilinde levhalar eklinde temin edilebilir. Ayrca sac plakalar eitli geniliklerde rulo halinde temin
edilebilir.
c) Karbon elik Sac Hava Kanal
Bu malzemeden imal edilen hava kanallar mutfak egzoz sistemlerinde, duman naklinde, bacalar gibi yksek
scaklklarn olutuu, kanal sistemlerinde ve kanallarn zel boya veya kaplama yaplmasnn gerektii
durumlarda kullanlr.
0,5 mmden 4 mmye kadar 1x2 m 1x2,4 m 1,2x2,4 m boyutlarnda siyah sac levhalar temin edilebilir.

171
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

d) Alminyum Sac Hava Kanal

Rutubet oranlar yksek olan hava kanal sistemleri ve alminyumun dayankl olduu maddeleri ieren
havalandrma sistemlerinde kullanlr. Yksek basn deerlerinin bulunduu kanal sistemlerinde malzeme
kalnl ve dayanm gz ard edilmemelidir.
AA1000 / AA3000 / AA5000 alam serilerinde 0,2-3 mm aras kalnlkta alminyum sac levhalar temin edilebilir.
e) Paslanmaz elik Sacdan Hava Kanal
Mutfak egzoz sistemlerinde veya rutubet gibi korozif malzemelerin bulunduu sistemlerde kullanld gibi,
hijyenik konfor klimasnda kanallarda korozyon ihtimalini minimuma indirmek amacyla da kullanlr.
0,4 mmden 30 mmye kadar 1x2 m 1,25x2,5 m 1,5x3 m ebatlarnda paslanmaz elik levha sac temin
edilebilir.
TABLO-6.1 Paslanmaz elik levhalarn zellikleri
AISI TP

zellikler

Uygulama Alanlar

304

Paslanmaz temel eididir. 450C ye kadar yksek

oksidasyon mukavemeti salar. Mekaniksel diren ve
srtnme mukavemeti ok iyidir.

Kimya, petro-kimya, otomotiv, tp endstrisinde,

boyler ve eanjr retiminde tercih edilir.

316

650Cye kadar yksek oksidasyon mukavemeti salar,

mekaniksel kopma ve bzlme mukavemeti, ayrca
bnyesinde bulunan molibden nedeniyle yksek korozyon
mukavemeti mevcuttur.

Kimya, petro-kimya, gda, tekstil, kat

endstrisinde, deniz ve endstriyel atmosfer
artlarnda tercih edilir.

e) Bakr Sac Hava Kanal

Bakrn dayankl olduu kimyasallar ieren hava tama sistemlerinde kullanlr. Sistemin basn deerlerinin gz
nne alnmas gereklidir. Yukarda bahsedilen malzemelerin haricinde;
Fiberglas takviyeli plastik kanallar, kimyasal atk ihtiva eden yer alt hava kanal sistemlerinde,
PVC hava kanallar, yer alt kanal sistemlerinde, kimyasal duman naklinde, hastanelerde,
Polivinil elik kanallar, yer alt kanal sistemlerinde, rutubet ykl hava naklinde, hastanelerde,
Betonarme kanallar, yer alt kanal sistemlerinde ve aftlarda,
Plaka tipi cam yn veya poliretan kanallar, dk basnl konfor klimas uygulamalarnda kullanlr.
Ancak bu malzemelerden bir ksmnn kolay yanabilir olmas ve hatta bazlarnn yanma esnasnda zehirli gaz
aa karmas nedeni ile kullanm alanlar snrlandrlmtr.
f) Polipropilen Levha
Polipropilen dk zgl arlkl (0,91 g/cm) bir termoplastik tr olup, birok asit, alkali ve zc maddelere
kar yksek kimyasal dirence sahiptir. alma scaklk aral 0 ila +100C arasnda olup, kaynakla
birletirilebilir. Is iletkenlik katsays 0,22 W/mKdir. DIN 4102 standartlarna gre yanclk zelliine sahiptir.
Hava kanal malzemesi olarak genellikle 4 veya 5 mm levhalar tercih edilmekte olup, kanal balant flanlar 8
mm levhadan imal edilmektedir. Ayrca istendii takdirde polipropilen malzemeden menfez imalat da
yaplmaktadr.
6.2.2 ekillerine Gre Hava Kanallar
Silindirik Hava Kanallar
Silindirik hava kanallar, kanallar ierisinde hava ak profilinin en uygun olduu kanallardr. Bu zelliinden dolay
silindirik hava kanallarnda ortalama basn deerlerinde daha yksek hava hzlarna kabilmek mmkn
olmaktadr. Yine ayn sebepten dolay dikdrtgen kesitli hava kanallarna oranla ses oluumlar daha dktr.
Silindirik kanallar genellikle fabrikasyon imalat olarak yaplr. antiye montajlar srasnda zel birletirme
paralar kullanlr.

172
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

TABLO-6.2 Dikdrtgen kanallarda minimum sac kalnlklar

Maksimum kanal
boyutu
(mm)
400
600
800
1000
1250
1600
2000
2500
3000

Sac kalnl (mm)

Dk ve orta basnl sistemler
Yksek basnl kanallar
(mm)
(mm)
0,6
0,8
0,8
0,8
0,8
0,8
0,8
0,8
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
1,2
1,0
1,2
1,2
--

Silindirik hava kanal imalatnda lkemizde en ok rastlanan tarz spiral kenetli silindirik hava kanallardr. Ayrca
alminyum malzeme ve elik destek telleri kullanlarak yaplan bklebilir hava kanallar da kullanlmaktadr.
(Yukarda bahsedilen silindirik hava kanallarnda basn dmlerinin daha az olduu konusu yzey
przllnn fazla olmas nedeni ile bklebilir silindirik hava kanallar iin geerli deildir). Bklebilir silindirik
hava kanallar zellikle branman ayrmlarnda montaj kolayl salamas yn ile tercih edilirler. Ancak yaplar
itibari ile ana kanallarda kullanma uygun deildirler.
Oval (Eliptik) Hava Kanallar
Silindirik hava kanallarnda kesit deerleri, aplar ile orantl olduundan, zellikle asma tavan kullanlan ve asma
tavan aras boluun fazla olmad hacimlerde kullanmlar skntl olabilmektedir. Bu nedenle son zamanlarda
eliptik yapda hava kanal kullanmlar grlmektedir. Eliptik yapda hava kanallarnda kanal ykseklii
drlrken kenarlarda salanan silindirik yaplar sayesinde hava aknn kolay olmas nedeniyle basn
kayplar azaltlabilmektedir.
Dikdrtgen Hava Kanallar
Uygulamada yaygn olarak kullanlmakta olan dikdrtgen kesitli hava kanallar farkl balant ekilleri ile imal
edilmektedirler:
a) Srgl balant,
b) ereveli balant,
c) Flanl balant,
d) Kendinden flanl balant
a) Srgl Balant
Srgl balantda ekil-6.1de grld zere, para kanal bitim noktalar U tarznda bklm iki kanaln her
iki taraf da U tarznda bklm bir para ile birletirilmesi yolu ile yaplr. Bu tarz balantda bkm
toleranslarnn dikkatli olarak verilmesi ve birleim noktalarnn ve zellikle ke birleimlerinin mastiklenmesi,
kanal kaaklarnn minimize edilmesi asndan nemlidir. Srgl balantlarn kanal kaaklar ynnden
uygulamasnda sknt yaanmas mmkndr. Bu nedenle dk basnl sistemler haricinde kullanlmamaldr.
b) ereveli Balant
ereveli balantda, (ekil-6.2de koyu renkli olarak grlen) ereve kanaldan ayr olarak imal edilir. ki kanal
parasndan birinin kenar dz olarak braklrken dier kanaln kenar 90 bklr. Kenar dz braklan kanala
erevenin ekil-6.2de grlen alt ksm aklr ve zmba ile sabitlenir. Daha sonra kenar 90 bklen ikinci
kanal erevenin st ksmna oturtularak erevenin en son ksm bu bkm zerine eilerek eki ile ezilir.
ereveli kanallarda srgl kanallara oranla kaak miktarlar dk olmasna ramen mastik kullanlmamas
halinde hava kaaklarnn istenilen seviyelerin stnde olmasna neden olabildiinden, genelde alak basn ve
orta basncn dk ksmlar haricinde kullanlmamaldrlar. ereveli kanal uygulamalarnda hava kaaklarnn
azaltlmasnda mastik kullanmnn yan sra hava ak yn gz nne alnarak kullanlmas nemlidir.
erevenin darda kalan st ksmnn hava ak yn ile ters tarafta olmas gereklidir.

173
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

c) Flanl Balant
Kanal balantlarnda hazr flan kullanm imalatta iilik maliyetini azaltacak, iilik hatalarn minimuma
indirerek hava kaak miktarlarn minimum seviyeye indirebilecek bir yntemdir. ekil-6.3de grlen flanl
balantda flan i ksmlarnda mastik bulunur. Bunun yan sra flan balantlarnda conta kullanm, eitli
mekanik balant paralar (klips, ke paras, cvata, somun) kullanm sz konusudur.
Flanl balant ile yaplan kanallarn uygunluu yaplacak testler ile deiik basn snflar iin gerekli deerlerde
olup olmad deerlendirilerek kontrol edilebilir.

ekil-6.1 Srgl balant

ekil-6.2 ereveli balant

ekil-6.3 Flanl balant

d) Kendinden Flanl Balant

Flanl hava kanal imalatnda son yllardaki gelimeler dorultusunda kendinden flanl fabrikasyon hava
kanallar da kullanlmaya balanlmtr. Flanlarn kanala montaj iin ayr bir aba gerekmediinden antiye
ortamndaki iilik miktarnda azalma salad gibi hava kaaklar konusunda da olumlu zellikler tamaktadr.
6.3 KANAL MAKNELER
6.3.1 Kenet Makinesi
Kanal imalatnda Pitsburg kenedi yapm uzun iilik zamanna neden olduu iin kenet makineleri gelitirilmi
olup eitli kenet formlar oluturulabilmektedir (ekil-6.4).

ekil-6.4 Kenet makinesi ile yaplan farkl kenet formlar

6.3.2 Tam Otomatik Makine ile Prizmatik Kanal Yapm
Gnmz teknolojisinde yksek szdrmazlk snf gerektiren uygulamalarda, elle veya yar otomatik yaplan
kanallar yeterli olmadndan tam otomatik kanal makineleri gelitirilmitir. Rulo halindeki sac levhalar kanal
makinesine girmeden nce zikzak makinesinden geirilerek ses ve titreim problemi oluturmamas

174
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

salanmaktadr (ekil-6.5). Zikzak makinesinden geen sac levha otomatik kare kanal makinesine verilir ve
istenen llerde prizmatik kanal retimi gerekletirilir (ekil-6.6).

ekil-6.5 Zikzak makinesi

ekil-6.6 Otomatik kare kanal makinesi

6.3.3 Tam Otomatik Makine ile Spiral Kanal Yapm
zellikle kanallarn akta olabildii al veri merkezi, otobs terminali, spor salonlar gibi uygulamalarda spiral
yuvarlak kanallar tercih edilir. Yuvarlak kanalda srtnme kayplar daha az olmakta ve ayn kesit iin daha ince
sac levhalar kullanlabilmektedir. ekil-6.7te yuvarlak kanal makinesi ile kanal retimi grlmektedir.

ekil-6.7 Otomatik spiral kanal makinesi

Ayn ekilde yuvarlak kanallar iin redksiyon, T balant, pantolon paras, dirsek, vb. balant paralarnn
yapm iin gelitirilmi makineler mevcuttur (ekil-6.8).

175
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

ekil-6.8 Yuvarlak dirsek makinesi

6.4 HAVA KANALLARINDA ASKI SSTEMLER
Hava kanallarnda ask malzeme ve boyut sistemlerinin seimi dier bir nemli noktadr. Bunlarn seim kriterleri
yine SMACNA tarafndan tanmlanmtr. Ask sistemlerinin binaya sabitleme paralar, ask abuk veya eritleri
ve tayc profiller olarak ayr gruplarda incelenebilir.
Binaya sabitleme paralar olarak beton ierisine nceden yerletirilen paralar, betona sonradan monte edilen
sabitleme paralar (dbel gibi) ve elik konstrksiyon sabitleme paralar (cvata-somun gibi) saylabilir. Ask
sistemlerinin malzeme ve boyut seimlerinde dikkat edilmesi gereken hususlar; asks yaplacak olan hava
kanalnn boyutsal zellikleri, malzeme yaps, arl, asknn yaplaca tavan veya duvarn malzeme zellikleri
vb. olmaktadr. Hava kanallarnn asldklar zamandan itibaren, ok uzun yllar tekrar ulalamayacak noktalarda
olmalarndan dolay ask salamlnda ve zaman ierisinde yapsal zelliklerinde byk kayplar olmamas
nemlidir. zellikle ses ve titreimin nem tad binalarda (stdyolar gibi) asklarda kanal ve profil arasndaki
temas blgesinde ve asknn binaya monte edildii blgelerde ses ve titreim alc takozlarn kullanm dikkat
edilmesi gereken dier hususlardandr. Asklarda ska kullanlan dbel, elik rot, elik erit, profil gibi unsurlara
ait baz seim kriterleri yukardaki tablolarda verilmitir.

ekil-6.9 Hava kanal ask detaylar

176
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

TABLO-6.3 Dikdrtgen kanallarda kanal asklar iin minimum ller

Maksimum kanal
3 m aralkl
evresinin yars
(mm)
erit
ubuk
P/2 = 760
25,4 x 0,85
3,4
P/2 = 1830
25,4 x 1,31
9,5
P/2 = 2440
25,4 x 1,61
9,5
P/2 = 3050
38,1 x 1,61
12,7
P/2 = 4270
38,1 x 1,61
12,7
P/2 = 4880
------12,7
P/2 = daha fazla
erit balantlarnda kullanlacak birletiriciler
25,4 x 1,31-1,00-0,85 mm 1 adet M6 cvata
25,4 x 1,61 mm 2 adet M6 cvata
38,1 x 1,61 mm 2 adet M10 cvata
Bir adetten fazla olan cvatalar yan yana deil seri
olarak yerletirilmelidir.

2,4 m aralkl

1,5 m aralkl

1,2 m aralkl

erit
25,4 x 0,85
25,4 x 1,00
25,4 x 1,31
25,4 x 1,61
38,1 x 1,61
38,1 x 1,61

ubuk
erit
ubuk
erit
ubuk
3,4
25,4 x 0,85
2,7
25,4 x 0,85
2,7
6,4
25,4 x 0,85
6,4
25,4 x 0,85
6,4
9,5
25,4 x 1,00
9,5
25,4 x 0,85
6,4
9,5
25,4 x 1,31
9,5
25,4 x 1,00
6,4
12,7
25,4 x 1,61
9,5
25,4 x 1,31
9,5
12,7
25,4 x 1,61
9,5
25,4 x 1,61
9,5
zel analiz gerektirir.
Ask bana yk miktar
erit
ubuk
25,4 x 0,85 mm 118 kg
2,7 mm 36 kg
9,5 mm 308 kg
25,4 x 1,00 mm 145 kg
3,4 mm 54 kg
12,7 mm 567 kg
25,4 x 1,31 mm 191 kg
4,1 mm 73 kg
15,9 mm 907 kg
25,4 x 1,61 mm 318 kg
6,4 mm 122 kg
19,1 mm 1360 kg
38,1 x 1,61 mm 500 kg

TABLO-6.4 Silindirik kanallarda kanal asklar iin minimum ller

Kanal ap (mm)
250
460
610
900
1270
1520
2130

Maksimum aralk (m)

3,7
3,7
3,7
3,7
3,7
3,7
3,7

ubuk ap (mm)
6,4
6,4
6,4
9,5
ki adet 9,5
ki adet 9,5
ki adet 9,5

erit ask (mm)

25,4 x 0,85
25,4 x 0,85
25,4 x 0,85
25,4 x 1,00
ki adet 25,4 x 1,00
ki adet 25,4 x 1,31
ki adet 25,4 x 1,61

6.5 KANALLARDA HAVA KAAKLARI

Kanal sistemlerindeki kaaklar yolu ile kaybedilen enerji ok yksek boyutlardadr. zellikle temiz oda
uygulamalarnda, baz endstriyel uygulamalarda ve nem alma uygulamalarnda kanallardaki hava kaaklar
enerji kayb dnda zel neme sahiptir. Burada zel olarak szdrmazlk istenen haller dnda, genel
havalandrma ve klima uygulamalarnda szdrmazlk dolays ile oluan enerji maliyeti zerinde durulacaktr.
Sadece havalandrma yaplmas durumunda hava kaaklarnn enerji maliyeti fan enerji tketiminde ortaya
kmaktadr. Kaak ne kadar fazla ise bu oranda fan gc boa harcanm olacaktr.
Klima kanallarnda ise kaak hava; ayn zamanda soutma ve stma enerjisi kayb anlamna gelmektedir.
Dolays ile klima sistemlerinde hem fanda, hem de soutma (veya snma) grubunda enerji boa harcanmas sz
konusudur. Havas artlandrlan hacimlerden geen kanallardaki szma, yine iklimlendirilen hacme olacandan,
bir kayp oluturmayaca ileri srlebilir. Ancak bu halde bile szan hava istenilen fonksiyonu yerine
getirmeyecek, menfezlerden hedef blgeye flenemeyecektir.
Kanal sisteminde hava kaak miktarnn istenilen limitler ierisinde olmas aadaki hususlar asndan
nemlidir:
a) Gereinden byk ve az verimli cihazlarn kullanlmas sonucu ortaya kabilecek ilave enerji maliyetinin
bertaraf edilmesi ve enerjinin boa kullanlmasnn engellenmesi.
b) Hava kaann ok yksek olmas sonucunda, hava dalmnn salanmas iin gereken ilave iilik
maliyetinin engellenmesi.
c) Hava kaa kaynakl seslerin minimuma indirgenmesi
d) Frekans deitirici ve deiken hava debisi ayar cihazlarnn kullanld sistemlerde ortaya kabilecek
kontrol problemlerinin engellenmesi. Sfr kaak tehlikeli gazlarn datm sistemlerinde aranan bir zellik
olmakla beraber, konfor klimas ve benzeri uygulamalarda ama deildir. Bu tr bir ama uygulama
maliyetlerinde byk artlara sebebiyet verecektir.

177
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

6.5.1 Hava Kanallarnda Kaak

Boyuna kenetlerde,
ki kanal parasnn birbirine ekleme blgelerinde (srg, ereve veya flan) zellikle ke
birleimlerinde,
Boy kenetler ile kanal birleimlerinin kesitii kelerde, meydana gelir.
6.5.2 Hava Kaa-Alan likisi
ster yuvarlak isterse dikdrtgen, hava kanallarnda kaak miktar kanal boyu ve kesiti ile deiken deerde
olabilir. Ancak genel uygulamalarda grlmtr ki kaak miktarlar hava kanal alan ile orantl olarak
deimektedir. Dolays ile hava kaa miktarlarnn hesap kriterler arasnda kanal yzey alan bulunmaktadr
6.5.3 Hava Kaak Snflar ve Kabul Edilebilir Hava Kaa Deerleri
Hava kaaklarnda izin verilen limitlerin ele alnmasnda ncelikle kanallardaki basn snflar ele alnmaldr.
Yksek basnta almakta olan tm kanallarn test edilerek Tablo-6.5de verilen hava kaak limitlerine
uygunluu saptanmaldr. Orta ve dk basnl kanal sistemlerinin szdrmazlk testlerinin yaplmas
standartlarda bir zorunluluk olarak belirtilmemitir. Bu kanallarda test isteniyorsa projede bu belirtilmelidir.
zin verilen hava kaaklar DW 142de drt basn standard altnda toplanmtr. Snf A dk basn
sistemlerinde, Snf B orta basn kanal sistemlerinde Snf C ve D yksek basn sistemlerinde kullanlan kaak
snf deerlerini iermektedir. Tablo-6.5de bu snflar ve ilgili basn deerleri grlmektedir. Tablo-6.6de basn
snflarnn, msaade edilebilir kaak miktarlarnn snflarna gre, basn deerlerine bal olarak hesap tarzlar
verilmitir. Tablo-6.7da ise bu formller dorultusunda hesaplanm kaak miktarlar deiik basn deerleri iin
verilmektedir.
TABLO-6.5 Basnca gre kanal snflandrlmas ve kaak snflar
Kanal Basn Snf
Dk
Orta
Yksek

Statik Basn Snrlar (Pa)

Pozitif (Pa)
Negatif (Pa)
500
500
1000
750
2000
750
2500
750

Hava Kaak Snf

Snf A
Snf B
Snf C
Snf D

TABLO-6.6 Hava kaak limitlerinin hesab

Kanal Basn Snf

Hava Kaak Limitleri

1

Dk Basn Snf A

m2

hava kanalnda izin verilen kaak miktar (l/s)

0,027 x P0,65 (P: Sistem basnc)

Orta Basn Snf B

0,009 x P0,65

Yksek Basn Snf C

0,003 x P0,65

Yksek Basn Snf D

0,001 x P0,65

6.5.4 Hava Kaaklar ve Toplam Hava Debisi likisi

Hava kaa kanal yzey alanna bal olduu iin toplam hava miktarnn bir yzdesi olarak belirtilmez. Ayn
zamanda toplu hava debisinin belirli bir yzdesi, performans standard olarak da kabul edilebilir bir deer olarak
belirtilemez.
Ancak alma artlarnda dk basnl kanallarda hava kaaklar toplam hava miktarnn %6s kadar, orta
basnl kanallarda %3 kadar, yksek basnl kanallarda %2-%0,5i civarnda olduu kabul edilebilir. Dolays
ile tasarmc bu deerlerden yola karak, toplam kaak miktarnn ne olabileceini bilmek sureti ile basn ve
kaak snfna karar verebilir.
6.5.5 Kanalda Hava Kaak Testinin Yaplmas
Hava kanallarnda kaak testinin yaplmas esnasnda takip edilmesi gereken hususlar ve sras aadaki gibi
olmaldr:

178
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

TABLO-6.7 Hava kaak limitlerinin hesaplanm deerleri

Statik
basn
(Pa)
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
1100
1200
1300

m2

hava kanalnda izin verilen hava kaak miktar (l/s)

Dk
Orta
Yksek
Yksek
basn
basn
basn
basn
Snf A
Snf B
Snf C
Snf D
0,54
0,18
0,84
0,28
1,10
0,37
1,32
0,44
1,53
0,51
0,58
0,19
0,64
0,21
0,69
0,23
0,75
0,25
0,80
0,27
0,29
0,10
0,30
0,10
0,32
0,11

Statik
basn
(Pa)
1400
1500
1600
1700
1800
1900
2000
2100
2200
2300
2400
2500

1 m2 hava kanalnda izin verilen hava kaak miktar (l/s)

Dk
Orta
Yksek
Yksek
basn
basn
basn
basn
Snf A
Snf B
Snf C
Snf D
0,33
0,11
0,35
0,12
0,36
0,12
0,38
0,13
0,39
0,13
0,40
0,14
0,42
0,14
0,14
0,15
0,15
0,16
0,16

Szdrmazlk Snfnn Belirlenmesi

SINIF A 500 Pa pozitif, 500 Pa negatif basnca kadar,
SINIF B 1000 Pa pozitif, 750 Pa negatif basnca kadar,
SINIF C 2000 Pa pozitif, 750 Pa negatif basnca kadar,
SINIF D 2500 Pa pozitif, 750 Pa negatif basnca kadar.
Test Basncnn Belirlenmesi
Pm = ortalama alma basnc
P1 = kanal balangcnda alma basnc
P2 = kanal sonunda alma basnc
Test Yaplacak Zonlarn Belirlenmesi
Sahada test cihaznn konumlandrlabilmesi, test yaplacak ksmlarn sistem karakteristiklerini tamas ve
benzeri konular gz nne alnarak test yaplacak zonlar belirlenmelidir.
Test Yaplacak Hava Kanalnn Yzey Alannn Belirlenmesi
Test yaplmak zere seilen hava kanallarnn yzey alanlar hesaplanmaldr. Deiik basn snflarnda test
yaplacak hava kanalnn maksimum yzey miktarlar Tablo-6.7de verilen miktarlardan fazla olmamas gereklidir.
zin Verilen Toplam Hava Kaak Miktarnn Hesaplanmas
Tablo-6.7de verilen basn snfna gre metrekare yzey alan bana den hava miktarnn yzey alan ile
arplmas ile msaade edilen toplam kaak miktar hesaplanr.
Test Prosedr
Hava kanallarnn kaak miktarlar bu amala hazrlanm zel test cihazlar ile llr. Test cihaz, hz
ve hava debisi ayarlanabilen bir adet fan, statik test basncnn ve hava debisinin okunduu iki adet U
manometre, 100 veya 50 mm apnda lme borusu ve bklebilir borudan oluur (ekil-6.10).
Testi yaplacak blmlerdeki btn aklklar (menfez az, branman azlar vb.) szdrmaz bir ekilde
kapatlr.
Test cihaz uygun bir ekilde, hava kanalna balanr ve fan altrlarak devir says yavaa artrlmaya
balanr. Bu deer kanal zerine monte edilen manometre sayesinde okunur. Ortalama basn deerine
ulatktan sonra lm yaplmadan nce fan 5 dakika altrlmaldr.
kinci manometre (fan ile kanal arasndaki boruya bal olan) okunan basn fark havann hzndan
doan basnc gsterir. Bu da lm yaplan kanaln her taraf kapal olmasna ramen hava hareketinin
olduunu, yani bir miktar havann dar szdn gsterir. Burada ama sfr szdrmazlk olmadndan
yaplan lm sonucuna gre hava kanallarnda ki kaak hava miktar, seilen szdrmazlk snfnn
kabul edilebilir hava kaa limitleri dhilinde olmas yeterli sonutur. Alnan basn deeri test cihaz

179
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

retici firmasnn salad evrim tablolar veya grafikler yardm ile kanal kesitindeki kaak miktar
tespit edilir. Test 15 dakika boyunca srdrlp kaak miktarnda art olup olmad gzlenmelidir.
Alnan sonular test raporuna ilenir.

ekil-6.10 Hava kaaklar iin tipik test diyagram

6.5.6 Kaak Noktalarnn Tespit Edilmesi
lmler sonucu elde edilen deerler beklenenin zerinde karsa, kaaklarn azaltlmas iin aadaki
yntemlerin bir veya birkann kullanlmas ile kaak noktalar tespit edilip ve kaak engellenerek test tekrarlanr.
Aada belirtilen ilemlerin fan alr konumda iken yaplmas gereklidir:
Bakarak ve el yordam ile: zellikle ilk bakta grlmesi zor, kanaln arka tarafnda kalan ve montaj
srasnda alann zorlanmasndan kaynaklanabilecek, imalat eksiklikleri olabilir. Bunlara rnek olarak,
flanl imalatta conta, cvata, somun ve klips eksiklikleri, dier imalatlarda ise kanal birleim noktalarnn
iyi dvlmemesinden doabilecek eksiklikler verilebilir.
Dinleyerek: Kaak noktalarndan kan hava, k hzna bal olarak slk tarz sesler karr. Bu
seslerin takibi yolu ile kaak noktalarna ulalabilir.
Hissederek: Kanal zerinde, zellikle olas kaak noktalarna yakn blgelerde el gezdirmek sureti ile
hava kaak noktalarnn tespiti yaplabilir.
Sabunlu su kullanarak: Sabunlu su muhtemel kaak noktalarna srlerek baloncuk oluumlarnn
gzlenmesi sureti ile kaak tespiti yaplabilir.
Duman tabletleri: Bunlar, kullanldnda youn miktarda renkli duman karan tabletlerdir. Kanal
ierisine fan alr pozisyonda iken uygulandnda, kaak noktalarndan kan dumanlarn takibi ile
kaak tespiti yaplabilir.
Yukarda bahsi geen yntemlerde A kkndan E kkna doru ilerledike yntemler daha kk boyutlu
kaaklarn tespitinde kullanlan yntemler olarak gelimektedir. Dolays ile yntem seiminde kanal kaak
boyutunun dikkate alnmas gereklidir (Tablo-6.8).
TABLO-6.8 Hava kaak lmlerinde snflarna gre kullanlacak maksimum kanal alanlar
Kanalda Statik Basn (Pa)
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200

Snf A
5
16
26
35
50
64
84
119
177

Maksimum test alan (m2)

Snf B
16
50
79
110
150
193
252
357
533

Snf C
50
152
238
331
448
580
757
1073
1600

180
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

6.6 KANAL TASARIMINDA GZ NNE ALINAN HUSUSLAR

6.6.1 Ortam Basnc Bantlar
Ortam basnc, fan yeri ve kanal sistem dzenlemesi ile belirlenir. Ortama hava veren fan ortam basncn artrr.
Ortamdan hava emen, baka bir deyile egzoz fan ise ortam basncn azaltr. Her iki fan birlikte kullanlyor ise
ortamn basnc fanlarn bal kapasitelerine baldr. Yani besleme fan egzoz fanndan byk ise ortam pozitif
basntadr. Tersi durumda ise ortam negatif basntadr. Dier yandan difzrlerin yerlerinin doru tayin edilmesi
ile rzgr etkisi nedeni ile sistemdeki basn deiimleri en aza indirgenebilir.
6.6.2 Yangn ve Duman Kontrol
Kanal sisteminin bir blgeden dier blgeye yangn dumann, scak gazlar ve yangn tayarak sistemdeki olas
yangn hzlandrp geniletmesine engel olabilmek iklimlendirme sisteminin en nemli ksmlarndan biridir. NFPA
Standart 90A yangn korumas: kanallar, balant elemanlarn ve aksesuarlarn, hava datm kutularn ve
geitleri, hava giri, k ve taze hava giri azlarn, hava filtrelerini, fanlar, elektrik tesisatn ve dier
cihazlarn, hava serinletme ve stma cihazlarn, szma ilemlerini de kapsayan bina konstrksiyonunu, duman
kontroln de kapsayan kontrolleri ayrntl olarak inceler. lgili standartlarda ve klavuzlarda izin verilebilir en
byk damper boyutlar ve damperlerin montaj esaslar da zetlenmitir. Yangn damperleri iin 1,5 veya 3 saat
yangna dayankllk aranr. Duman damperleri en az 120 C scakla, 250 1000 Pa basn fark aralnda
szmaya (2 kPa ve 3 kPa eklindeki snflandrma seime baldr) gre snflandrlrlar. Bu balamda daha
ayrntl yangn koruma bilgisi iin 1991 ASHRAE Handbook Applications, blm 47 ve NFPA Fire Protection
Handbook 1991den yararlanlabilir.
6.6.3 Kanal Yaltm
Hava kanallar ve datm kutular (alak konut yaplar hari) ASHRAE Standart 90.1(1989) blm 9.4e gre s
yaltm yaplmaldr. lave yaltm, buhar geciktiricileri veya her ikisi birden nem geiini ve youmasn
snrlandrmak iin gerekebilir. Yksek konut binalarnda (ASHRAE Standart 100.2), ticari binalarda (ASHRAE
Standart 100.3), endstriyel binalarda (ASHRAE Standart 100.4), enstit binalarnda (ASHRAE Standart 100.5)
ve halka ak toplant binalarnda (ASHRAE Standart 100.6) ulalabilir kanallar, hava datm kutular ve kapal
hacimler ASHRAE 90.1e gre sl yaltm yaplmaldr. Yaltm yaplrken kanaln veya kutunun bulunduu
ortamn scaklk deerleri, kanaldaki havann scaklklar vb. kriterler gz nne alnmaldr. phesiz ki doru bir
malzeme seimi ile yaltm gerekletirilmelidir.
6.6.4 Havalandrma Sistemlerinde D Hava Miktar Tayini
Yalnz havalandrma yaplan ortamlarda havann tamam dardan alnmakta ve hava zerinde hibir
termodinamik ilem yapmadan ortama verilmektedir. Dardan taze hava ortama gelirken, Ortamn bayatlam
havas da dar atlmaktadr. Bu ilemler genellikle, hava fanlar yardm ile cebri olarak yapldklarndan, fann
gcnn belirlenmesinde ortam hava debisinin bilinmesi gerekmektedir.
Ortam hava debisinin belirlenmesinde gz nnde bulunmas gereken hususlar;
1. Ortam havasn kirlilik durumu
2. D havann fiziki durumu
3. Ortam havasnn scakl
4. Ortam havasnn nemlilii
5. Ortamn kullanm amac
6. Ortamdan ortam havasna yaplan gaz katklar
7. Ortamda bulunmak durumunda olanlarn zellikleri
6.7 HAVALANDIRMA YKLERNN HESAPLANMASI
Yaadmz ortamlardaki havann scaklk ve nem seviyesi ile toz ve zararl gaz miktarlar doru hesaplanm
hava miktarlar ve iyi bir hava datm tasarm ile insan sal iin uygun hale getirilebilir. Yeterli havalandrma
yapabilmek iin gerekli olan hava miktarnn belirlenmesi iin genel olarak be farkl yntem kullanlr.

181
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

6.7.1 Saatlik Hava Deiim Says Yntemi

En ok kullanlan yntemdir. Havalandrlmas istenen yerin hacmi (en x boy x ykseklik) hesaplanr. Kullanm
amacna gre tavsiye edilen saatteki hava deiim says (Tablo-6.9) ile hacim arplarak o mekan iin
havalandrma debisi bulunur. Buna gre hava ihtiyac;
(m3/h)

(6.1)

Hd : Hava deiim says (defa/saat= 1/h=

Vm : Ortamn toplam hacmi (m3)

h-1)

(Tablo-6.9)

TABLO-6.9 eitli ortamlarn saatlik hava deiim saylar

Ortam Ad

Deiim
Ortam Ad
Deiim
says
says
Ahrlar
8-15
Tamirhaneler
15-30
Ameliyathaneler
6
Tiyatrolar
6-8
Analiz Laboratuar
7-8
Umumi Tuvaletler
10-15
Banyolar
6-10
Veteriner Klinikleri
10
Basmevleri
10-15
Yatakhaneler
5
Bekleme Odalar
7-8
Yatak Odalar
2-4
Byk Maazalar
7-8
Yer Alt amarhaneleri
30-40
Depolar
5-10
Boya atlyeleri
30-60
Dinlenme Odalar
7-8
leme atlyeleri
6-10
Doramaclar
10
Bankalar
2-4
Du Alanlar
15-20
Otel barlar
4-6
Du Kabinleri
15-20
amarhaneler
20-30
Dkkanlar
6-15
Ekmek frnlar
20-30
Et Lokantalar
20-30
Brolar (*)
4-6
Ev Tuvaletleri
10-15
Kafeterya ve kafeterya barlar
10-12
Fotokopiciler
12
Kargo ambarlar ( genel olarak )
6-10
Frn atlyeleri (ergitme ve sl ilem frnlar)
30-60
inde et, yumurta v.b. cinsinden besin
Galvanik Banyolar
25
maddeleri bulunan gemi ambarlar
10-20
Gece Kulpleri
18
Kantinler
4-6
Giyinme Odalar
8-12
Fotoraf stdyolarnda bulunan karanlk odalar
10-15
Yerleri
12
Mantarlklar ( mantar yetitirilen mahaller )
10-20
Kaportaclar
20-40
Sinemalar (*)
10-15
Kilerle
10
Ticari mutfaklar veya okul mutfaklar
15-20
Klinikler
5
Ev mutfaklar
10-15
Konferans Salonlar
10
Fabrikalar ( genel olarak )
6-10
Kuafrler
10-15
Dkmhaneler
20-30
Kuru Temizlemeciler
30-40
Gemilerdeki meyve ambarlar
20-30
Ktphaneler
5
Garajlar ( oto bakm ve onarm mahalleri )
6-8
Marangozlar
10
Toplant salonlar ( * )
4-6
Medikal Ofisler
2-4
Hastaneler
4-6
Moteller
10-15
Laboratuarlar
4-6
Mzeler
5
Lavabolar
10-15
Ofisler
6-7
Yzme havuzlar
20-30
Okullar
5-7
Kmes haneler
6-10
Oturma Odalar
3-6
Konut mahalleri
1-2
Pet Shoplar
15-30
Lokantalar
6-10
Pizzaclar
20-40
Bilardo salonlar
6-8
Publar
8-14
Kazan daireleri
20-30
Restoranlar
8-15
Snflar
2-3
Restoran Mutfaklar
25-35
Kulp salonlar
8-10
Self Servis
10-20
Dans salonlar (*)
6-8
Seralar
4-10
Makina daireleri
20-30
Spor Malzemeleri
8-15
Gemilerde dinlenme salonlar
10-20
Sper Marketler
5-10
Boyahaneler
20-30
Tabakhaneler
10
Tiyatrolar ( * )
10-15
(*) Bu mahallerin iinde sigara iilmesi halinde, tabloda belirtilen saatteki hava yenilenme veya deiim saylarnn iki katna karlmas

rnek: 40 m2lik ofisin tavan ykseklii 2,7 m ise toplam hacim: 108 m3tr. Sigara iilmeyen ofisler iin tavsiye
edilen hava deiim says 6-7 deiim/saattir. Deiim saysn be kabul edersek ofis havalandrma debisi: 108
m3 x 6 deiim/saat: 648 m3/h olacaktr.

182
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

6.7.2 Birim Alan Yntemi

Restoranlar, toplant salonlar gibi daha byk meknlarn havalandrma debisinin hesaplanmas iin
kullanlabilen bir yntemdir. Kullanm amacna gre bir m2 alan iin tavsiye edilen hava miktar (Tablo-6.10) ile
meknn toplam alannn arplmas sonucunda gerekli hava debisi bulunur.
TABLO-6.10 Birim alan yntemine gre hava ihtiyac
Bina Tipi
Konferans salonu
Spor Salonu
Yzme Havuzu
Mutfak
Restoran
Tuvalet
Depo

Bir m2 alan iin hava debisi (m3/h)

34
25
8,5
51
34
34
17

6.7.3 Ortamdaki nsan Says Yntemi

Ortam havalandrlmalarnda, Ortamn kullanm amac ve ortamda bulunan insanlarn havay kirletme durumlarn
da gz nnde bulundurmak gerekir (ekil-6.11). Ortamn ortalama taze hava ihtiyacn kii saysna gre
belirlenmesinde kesin saysal bir deer vermek imkn yoktur. Bunun iin Ortamn kullanm amacna gre fert
bana tecrbe edilen yaklak deerler alnmaktadr. Tablo-6.10da ortam kullanm amac ve o ortamda bulunan
insanlarn taze d hava ihtiyalarna gre fert bana ihtiya duyulan taze hava miktarlar verilmitir. Ancak,
lzumu halinde bu deerlerin 10-15 m3/h altnda ve stnde almak mmkndr.

ekil-6.11 Ortam havasna insanlar tarafndan yaplan katklar

Konferans salonlar gibi kalabalk yerlerin havalandrma debisinin hesaplanmas iin tercih edilebilen bir
yntemdir. Kiilerin hareketliliine gre eitli meknlar iin belirlenmi olan kii ba hava miktarlar ile ortamda
bulunaca varsaylan kii says arplarak hava debisi bulunur:

Toplam d hava debisi (L/s)

(6.2)

Vkii : nsanlar tarafndan ihtiya duyulan temiz hava miktar (L/s, kii) (Tablo-6.11 ve 6.12)

n: Ortamda bulunan insan says

rnek: Sigara iilmesinin serbest olduu bir kantinde ortalama 25 kiinin bulunduu kabul edilmektedir. Bu
kantine d hava salamak amacyla balanan fann hava debisi ne olmaldr?
zm: Toplam d hava debisi: Vkii = 30 L/s, kii

Q nV
. kii
Q = 25 kii x 30 L/s = 750 L/s: 2250 m3/h

183
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

TABLO-6.11 ASHRAE'nin 62.1-2010 Standardna gre eitli ortamlar iin d hava ihtiyac

184
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

TABLO-6.11 ASHRAE'nin 62.1-2010 Standardna gre eitli ortamlar iin d hava ihtiyac (devam)

185
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

TABLO-6.11 ASHRAE'nin 62.1-2010 Standardna gre eitli ortamlar iin d hava ihtiyac (devam)

TABLO-6.12 Konutlarda kii bana minimum d hava ihtiyac

Uygulama
Oturma alanlar

D Hava htiyac
Kii bana 7,5 L/s deerinden
az olmamak zere saatte

Mutfaklar

50 L/s kesintili veya 12 L/s

srekli veya alabilir pencereli
25 L/s kesintili veya 10 L/s
srekli veya alabilir pencereli

Banyolar
Tuvaletler
Garajlar
Her apartman dairesi iin ayr
Ortak hacimler

50 L/s araba bana

7,7 L/sm2

Aklamalar
Saatteki hava deiimini hesaplamak iin, artlandrlan
hacimdeki btn alanlarn hacmi dhil edilmelidir. Havalandrma
normal olarak enfiltrasyonla salanr.
ok szdrmaz olarak yaplan odalardaki mine ve soba gibi
elemanlara yakma havas ilave olarak temin edilmelidir.
Yatak odalarndaki insan says ilk oda iin 2, ilave yatak odalar
iin 1 kabul edilmitir. Eer daha yksek kullanm olduu
biliniyorsa hava ona gre artrlmaldr.
Tesis edilen mekanik egzozun kapasitesi, iklim artlar
havalandrma sisteminin seimini etkiler.
Normal olarak enfiltrasyon veya doal havalandrmayla
salanr.
Kapal garajlara baknz.

186
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

TABLO-6.13 ASHRAE'nin 62.1-2010 Standardna gre minimum egzoz miktar

6.7.4 Is Transferi Yntemi

Bina ierisindeki makineler, aydnlatma elemanlarndan, trafo ve jeneratrden yaylan snn ortamdan uzaklatrlmas iin
gerekli olan hava debisinin belirlendii yntemdir.
(m3/h)

(6.3)

Q: Ortamda yaylan s (W)

(T2-Ti): ve d scaklk fark (C)
rnein makine ve aydnlatmadan ortama yaylan s 28 kW olsun i ortam scakl 30C, d ortam scakl 26 olsun. Bu
durumda yeterli havalandrma iin gerekli hava debisi: 28.000 / (30-26)x0,36 = 19.444 m3/h olacaktr.

187
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

6.8 KANAL BOYUTLANDIRILMASI

Sistemde kullanlan fan, motor, stc, soutucu gibi makine ve tehizatlarn glerinin belirlenmesinde, hava
kanallarnn fiziki yap ve temel zelliklerinin bilinmesi gerekir. Havalandrma kanallarndaki basn kayplarnn
olumasnda kanal cidarlarndaki srtnme, ara balant paralarndaki przler, yn deitirmeler ve ap
daralmalar etkili olmaktadr. Kanallardaki basn kayplarnn hesab; kanal yapmnda kullanlan malzemenin,
kanaldaki hava hznn ve kanal boyunun bilinmesi durumunda, kanal ann toplam basn kaybnn bulunmas
ile mmkn olur.
Bu ksmda hava kanallar basn kayb hesabnda kullanlan eit basn dm yntemi ile basn kayb hesab
hakknda pratik bilgiler vereceiz. Hava kanal basn kayb deerlerini etkileyen unsurlar hava hz, kanal kesitleri
ve hava kanal malzemesidir (malzeme zelliine bal olarak oluan srtnme katsays).
6.8.1 Kanalardaki Hava Hzlar
Hava kanal hzlarnn belirlenmesinde ortamlarn zelliklerine gre ses oluum miktarlar ve toplam basn kayb
deerleri dikkate alnmaldr. Tablo-6.14de deiik ortamlarda uygulanabilecek hava kanal hzlar bulunmaktadr.
Tabloda bulunan ortamlarn dnda bir hacim sz konusu ise zelliklerini karlatrmak sureti ile benzer bir
ortama ait deerler seilebilir.
Kanallardaki hava hz; kanaln kullanm yeri yapnn cinsi ile ses durumuna baldr. Havann kullanm amacna
gre uygun hz semek gerekmektedir. Lzumundan fazla hz seilmesinde, kanallarda grlt ve istenmeyen
sesler oluur. Ayrca; hava hz sistem fannn gc ile ilgili olduu iin; hz artnca fann debisi ve ykn de
artrmak gerekir. Hava hznn gereinden dk seilmesinde de yeterli hava debisine ulalmadndan,
istenilen artlardaki havalandrma ya da iklimlendirme yaplamaz. Tablo-6.14de Carrier tarafndan tavsiye edilen
hz deerleri verilmitir.
TABLO-6.14 Farkl ortamlardaki kanallar iin nerilen hava hzlar (Carrier)
Uygulama

Ses
Kriteri
[m/s]

Ekonomik Kritere Gre Hava Hz

Ana Kanal
Besleme
Dn
5
4

Tali Kanal
Besleme
Dn
3
3

Konutlar

Apart Otel, Hastane, Yatak Odas

7,5

6,5

zel ofis, Ktphane, Ynetici Odas

10

7,5

Tiyatro, Konser Salonu

6,5

5,5

7,5

10

7,5

10

7,5

12,5

15

11

7,5

Genel Ofis, Lokantalar, Alveri, Bankalar

Ortalama Dkkan ve Kafeteryalar
Endstri

6.8.2 Kanal Kenar Oranlar

Kanallar boyutlandrlrken, kat yksekliklerinin dikkate alnmas gerekir. Ancak normal artlarda, eer kat
yksekliinden dolay bir problem yok ise, kanal oranlarnn 2/3 olarak alnmas en uygun olandr.
rnek: Hava debisi 750 m3/h ve hava hz da 3 m/s olan bir yan kanaln boyutlarn 2/3 oranna gre belirleyiniz.
zm: V= 3 m/s, Q= 700 m3/h = 0,194 m3/s

Q V .A ise
Kesit alan;

Q 0,208 m3 / s

0,0694 m2
V
3m / s

Kanal boyutlar;

188
KANAL TASARIMI

A= a.b ve kenar oranlar

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

b 2

a 3

2
b a olduu iin
3
2
2a 2
A= a.b = a . a
3
3
2
2a
0,0694
2a2 0, 2082
3
a 0,1041 a 0,3226 m
2
2.0,3226
b a
b 0,2150 m
3
3
6.8.3 Bir Havalandrma Sistemindeki Basn
Havalandrma sistemindeki hava hareketi, basn farklarnn bir sonucudur.
Bir hava besleme sisteminde, sistem tarafndan oluturulan basn, atmosfer basncna ilave olarak
eklenen basntr.
Bir egzoz sisteminde ama; sistemdeki basnc drmek iin basnc atmosfer basncnn altna
indirmektir.
Havalandrma sisteminin almasnda tip basn nemlidir. Bunlar:
Statik basn
Hz basnc (dinamik basn)
Toplam basn
Odadaki atmosferik basnca kyasla havalandrma sistemindeki basn farklar ok kk olduundan hava
sktrlamaz olarak kabul edilir.
Hz Basnc (Pd)
Bu durgun haldeki havay belli bir hza (V) ulatrmak iin gereken basn olarak tanmlanr ve hava
akmnn kinetik enerjisi ile orantldr.
Pd ak ynnde hareket eder ve ak ynnde llr.
Pd bir sistem iinde kinetik enerjisini temsil eder.
Pd her zaman pozitiftir.
Pd = 0,602 V2 [Pa]

(6.5)

Burada:
Pd = hz basnc [Pa]
V = ak hz, [m/s]
Statik Basn (Ps)
Bu basn kanalda ime ya da kmeye neden olur ve su basnc (Pa) in cinsinden ifade edilir, kanal
iindeki basn olarak tanmlanr.
Ps tm ynlerde eit olarak hareket eder.
Ps negatif veya pozitif olabilir
Statik basn pozitif veya negatif olabilir:
Pozitif statik basn iin havann genileme eilimine neden olur. Negatif statik basn havada daralma eilimi
oluturur.
rnek olarak bir kanalda alan bir delii parmanz ile kapattnzda onu itiyorsa kanalda pozitif basn,
parmanz ieriye doru ekiyorsa negatif basn mevcuttur.

189
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

Toplam Basn (PT)

PT = Ps + Pd

[Pa]

(6.6)

Hz basncnn ve statik basncn cebirsel bir toplam olarak ifade edilir

Statik basn bir sistemin potansiyel enerjisini, hz basnc ise sistemin kinetik enerjisini temsil eder.
Bunlarn toplam sistemin toplam enerjisini verir.
Toplam basn ak ynnde llr ve negatif veya pozitif olabilir.

6.9 KANAL BASIN KAYBI HESAP YNTEMLER

Kanal sistem tasarmnda ncelikle hava fleme ve emme menfezlerinin yerleri ve her bir menfezin kapasitesi
(debisi), tipi ve bykl belirlenmelidir. Bu hava verme ve emme menfezlerinin standart tipte ve biimde
olmasna ve bilinen bir firma rn olmasna dikkat edilmelidir. Daha sonraki adm, kanal sisteminin ematik
olarak izilmesidir. Bu ematik n izimde hesaplanan hava miktarlar, k yerleri ve en ekonomik ve uygun
kanal gzergh gsterilir. Bundan sonra kanallar boyutlandrlarak eitli elemanlardaki basn kayplar
hesaplanr. Bulunan deerler ematik izimlere ilenir. Kanal hesaplarnda bulunan boyutlar yuvarlak kanallar
iindir. Eer dikdrtgen kanallar kullanlacak ise edeer kanal apndan, dikdrtgen kanal boyutlarn geilir.
Kanal boyutlandrlmasnda kullanlan yntemler unlardr;
1. Statik basn geri kazanm yntemi
2. Hz dm yntemi
3. Edeer srtnme kayb yntemi
4. Uzatlm plenumlar
5. T- yntemi
6. Sabit hz yntemi
7. Toplam basn yntemi
6.9.1 Statik Basn Geri Kazanm Yntemi
Hava kanal ierisinde akmakta olan havann toplam basnc, havann hzndan kaynaklanan dinamik basn ile
statik basncn toplamdr. Statik geri kazanm ynteminde ama tm kanal boyunca toplam basncn sabit
tutulmasdr. Bu amala ana kanaldan branmanlara doru gidildike hava hz drlr.
Bu sayede, sabit toplam basn ierisinde dinamik basncn oran drlrken statik basn artrlr. Statik
basncn itme gc ile de havann ak salanr. Statik geri kazanm ynteminde, kanal basnlar dktr. Tm
kanallarda eit miktarlarda basnlandrma oluur. Bu avantajlara karn kanal boyutlarnn bykl ve dolays
ile ilk yatrm maliyetlerinin yksek oluu dezavantaj olarak karmza kmaktadr.
Bu yntem her basn ve hzdaki besleme kanallar iin uygulanabilir. Ancak normal olarak dn ve egzoz
kanallar iin kullanlamaz. Hesap olarak e srtnme yntemine gre daha karmak olmasna karn, teorik
olarak btn kollarda ve klarda niform basn dm yaratmas asndan daha gvenilir bir yntemdir.
Kanaldaki hzlar sistematik olarak azaltlr. Her bir kanal parasnn nnde hz drlerek, dinamik basn statik
basnca dntrlr ve bu paradaki kaybnn karlanmasnda kullanlr. Ortalama kanal sistemlerinde bu statik
geri kazanma %75 oranndadr. deal artlarda bu oran %90a kadar ykselebilir.
Bu sistemin avantaj, kanal sisteminin dengede (ayarlanan ekilde) kalmasdr. nk kayp ve kazanlar hzla
orantldr. Yke bal olarak debilerin azalmas sistemdeki balans bozmaz. Statik geri kazanma ynteminin
dezavantaj uzun kollarn sonlarnda, zellikle bu kanal kolu dierlerine gre ok uzun ise, ar byk kanal
boyutlar vermesidir. Ayrca bu blgelerde hzlar da ok dtnden kanaln s kayp ve kazanlarna kar
yaltm gerekir.
Bir kanal sistemi bu ynteme gre u ekilde tasarlanr: Fan knda Tablo-6.14e gre bir balang hz seilir
ve ilk kanal blmnn boyutu, Ek-2deki Yuvarlak Kanallar in Srtnme Kayb diyagramndaki koyu blgeden
(rnek olarak 2 Pa/m) seilir. Kanaln kalan blmlerinin boyutu ekil-6.13deki L/Q oran diyagramndan ve ekil6.14deki Dk Hzl Statik Geri Kazanm diyagramndan bulunur. Hava miktar (Q) ve statik geri kazanma
gre belirlenecek kanal blmndeki klar ya da kollar arasndaki uzunluk (L) bilindiine gre, ekil-6.13den

190
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

L/Q oran bulunur. Bu uzunluk (L), klar ya da dallar arasndaki edeer uzunluktur ve ekil deiim blmleri
dndaki dirsekleri de kapsar. Deiim blmnn etkisi de ekil-6.14deki Statik Geri Kazanmda hesaba katlr.
Bu hesaplama, kanal deiim blmnn de bu blmdeki nerilere uygun olarak tasarland varsaymna
dayanr.

ekil-6.12 Statik geri kazanm ynteminin bir kanal sistemine uygulanmas

Boyutlar belirlenen kanal blmndeki hz belirlemek iin ekil-6.14 kullanlr. L/Q oran deerleri ve boyutlar
belitlenen kanal blmnden hemen nceki kanal blmndeki hza (v1) gre ekil-6.13 kullanlr. Buradan
bulunacak hza (v2) ve hava miktarna gre bir kanal alan belirlenir. Ek-3 yardmyla prizmatik kanal boyutlar ve
edeer yuvarlak kanal boyutu bulunur. Bu kanal boyutu kullanldnda kanal uzunluu boyunca oluacak
srtnme kayb, her dal ve menfezden sonraki hz deiimine bal statik basn artna eit olacaktr. Ama
alann azalmasnn, ktan sonraki kanal boyutunda bir deiiklik oluturmayacak kadar kk olabilecei ya da
kanal alannn gereinden fazla kltld durumlar da olabilir. Bu durumda, kanaln belli bir blmnde fann
karlamak zorunda olduu bir kazanm ya da kayp ortaya kar. Normal olarak bu kayp veya kazan kk
olduundan ihmal edilebilir.
Bir kanal sistemini sfr kazanm ya da kayba gre tasarlamak yerine, sistemin tmnde veya bir blmnde
srekli kayba veya kazanma gre de tasarm yaplabilir. Srekli kayba gre tasarm, alma maliyetini ve
dengelem sresini artrr ve fan motorunun daha byk olmasn gerektirebilir. Normal olarak nerilmemekle
birlikte, srekli kayba gre tasarm kanal boyutunu azaltr.
rnek: Verilenler:
Toplam hava debisi 9180 m3/h (2,55 m3/s)
lk kanal blmndeki hz: 8,64 m/s
Dirseklerdeki radys oran, R/D=1,25
18 hava terminali, her biri 510 m3/h (0,14 m3/s)
Tm terminaller iin altrma basnc: 37 Pa
stenen:
1. Kanal boyutlar
2. Fan knda gereken toplam basn
zm:
1. lk hz 8,64 m/s ve hava miktar 2,55 m3/s ise, fan kndan sonraki ilk kanal alan 0,295 m2dir. Ek-3den
560x560 mmlik kanal boyutu seilir. Bu tabloya gre edeer yuvarlak kanal boyutu 610 mmdir. Ek-2ye gre
edeer basn kayb 1,2 Pa/mdir. Fan kndan ilk ayrlmaya kadar olan blmn edeer uzunluu:
=Kanal uzunluu + Balant elemanlarnn oluturduu ek uzunluk = 18,3 + 3,6 =21,9 m =22 m

191
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

Kanalla ak arasndaki edeer uzunluk-L (m)

2,0

30

L
Kanalla k arasndaki edeer uzunluk (m)
Q0,61 Dal kndan sonraki hava miktar (m3/h)

1,6
1,4
1,2
1,0

25
20
15
10

0,8
0,6

9
7

0,4

6
5
4
3,5
3

0,2

0,16

2,5
2
1,7

0,12

0,10

1,5

0,08

0,06
0,04

0,02
2

10 12 14 18 20

30

40

60

80 100 120 160 200

400

600

Kol kndan sonra hava miktar (m3/h)

ekil-6.13 Statik geri kazanm yntemin iin L/Q oran diyagram

ekil-6.14 Dk Hzl Statik Geri Kazanm diyagram

800

1200 1600 2000

(x1000)

192
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

lk ayrlmaya kadar olan kanal blmndeki srtnme kayb:

= Edeer kanal uzunluu x Srtnme oran = 22 x 1,2 =26 Pa
Kanaln geri kalan blmlerinin boyutlar yle hesaplanr. nce en uzun kanal blm (Adan 18e kadar olan
blm) hesaplanr. Bu rnekte 1 ve 7 klarnn hemen nndeki kanaln statik basncnn, 13 numaral
menfezden nceki statik basnca eit olmas istenir.
Tablo-6.16de kanal byklkleri ayrntl olarak gsterilmitir.
1. Fan knda istenilen toplam basn, ilk kanal blmndeki srtnme kayb ve terminal altrma basn
toplamna eittir.
Fan k basnc:
= Srtnme kayb + Terminal basnc
= 26 + 37 =63 Pa
Her terminaldeki statik basn hemen hemen eit olsa bile, kollara giden havay dzenlemek iin ayrc damper
kullanmak yerinde olur.

ekil-6.15 Dk hzl sistemler iin rnek kanal tasarm

193
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

TABLO-6.16 Kanal boyutlar hesaplama formu

Besleme kanal toplam statik basn = Kritik kanal iin basn kayb ..(Pa) + Hava k statik basn kayb (Pa) = (Pa)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Blm No
Hava
Edeer
L/Q
Hz (V)
Alan
Kanal ap veya
Srtnme kayplar
Kanalda kayp
Miktar
Uzunluk
oran
(m/s)
(m2)
prizmatik
veya ktan
toplam statik
(m3/h)
(m)
boyutlar**
ka statik basn
basn
(mm)
deiimi (Pa)
(Pa)
Aya kadar
A-B
B-13
13-14
14-15
15-16
16-17
17-18
B-7
7-8
8-9
9-10
10-11
11-12
A-1
1-2
2-3
3-4
4-5
5-6

9180
6120
3060
2550
2040
1530
1020
510
3060
2550
2040
1530
1020
510
3060
2550
2040
1530
1020
510

21,9
6,1
11,3*
6,1
6,1
6,1
6,1
6,1
5,2*
6,1
6,1
6,1
6,1
5,2
6,1*
6,1
6,1
6,1
6,1
6,1

0,135
0,39
0,23
0,26
0,32
0,41
0,63

8,64
7,67
5,94
5,01
4,32
3,66
3,00
2,44

0,295
0,221
0,143
0,139
0,131
0,116
0,094
0,059

550x550
550x400
550x250
550x250
550x250
500x250
400x250
250x250
550x250
550x250
550x250
500x250
400x250
250x250
550x250
550x250
550x250
500x250
400x250
250x250

25,88

25,88

*Dirseklerdeki basn kaybn kanal boyutunun belirleyecei varsaylmtr.

**Kanal boyutu Ek-2den bulunur. nce en uzun kanal bykl belirlenir. Geri kalan kanallar Bden 18. Menfeze giden kolda simetri iinde olduundan,
ayn boyuttadr. teki kollar simetrik deilse ve hava miktarlar farkl ise daln balangc iin bir ilk hz varsaylr. Bu hzn ilk koldan nceki toplam kanal
hzndan biraz dk olmas gerekir.

6.9.2 Hz Dm Yntemi
Kanal projelendirilmesinin bu ynteminde, ana ve kollardaki hzlar Tablo-6.14den seilir. eitli kanallardaki
basn dmleri hesaplanr ve en byk basn dm, vantilatrn almas gereken statik basnc belirler.
Dier kanallardaki damperler ksmen kapal olmasna karlk kritik devredeki damper tamamen aktr. Bazen
ana kanaldaki hz seimlerinde, her ayrlmadan sonra biraz daha dk hz deeri alnr. Hz ynteminin bu
ekline hz dm yntemi denir.
rnek: Bir hastane koridorundan hava emen ekil-6.16da gsterilen sistemin hz dm yntemine gre kanal
tasarm yaplacaktr. Kanallar yuvarlak tipte olup tavana yerletirilecektir. Daralma parasndaki =30 ve
dirseklerde r/D oran 1,5 alnacaktr. Menfezlerdeki basn kayb 20 Pa kabul edilecektir. Buna gre kanal
boyutlarn ve fann altrmas gereken statik basnc bulunuz.

ekil-6.16 rnekteki kanal sistemi

zm: Tablo-6.17de her bir kanal iin uygun bilgiler sralanmtr. Kanal boyutlarnn bulunmasnda Tablo6.14de nerilen deerler alnmtr.

194
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

TABLO-6.22 rnekteki kanal sistemi iin hz seimi

Kanal Ksm
A
B
C
D
E

Debi (L/s)
200
400
600
800
800

Hz (m/s)
5
6
7
8
8

Dz kanallarn boyutlar Ek-2ye gre u ekilde hesaplanr:

A paras: Hz 5 m/s ve debi 200 L/s iin Ek-2den zgl srtnme kayb R=1,509 Pa/m, ap D=225 mm,
B paras: Hz 6 m/s ve debi 400 L/s iin Ek-2den zgl srtnme kayb R=1,551 Pa/m, ap D=290 mm,
C paras: Hz 7 m/s ve debi 600 L/s iin Ek-2den zgl srtnme kayb R=1,78 Pa/m, ap D=330 mm,
D paras: Hz 8 m/s ve debi 800 L/s iin Ek-2den zgl srtnme kayb R=2,09 Pa/m, ap D=360 mm,
E paras: Hz 8 m/s ve debi 800 L/s iin Ek-2den zgl srtnme kayb R=2,09 Pa/m, ap D=360 mm bulunur.
Daralma ve dirseklerdeki basn kayplar Ek-6dan bulunur:
AB daralma paras: =30 ve A0/A1 = 2902/3802=0,5 iin Ek-6dan (ED4-1) C=0,32 bulunur.
BC daralma paras: =30 ve A0/A1 = 3802/4372=0,75 iin Ek-6dan (ED4-1) C=0,16 bulunur (enterpolasyon).
CD daralma paras: =30 ve A0/A1 = 4372/4502=0,9 iin Ek-6dan (ED4-1) C=0,064 bulunur (enterpolasyon).
DE dirsek paras: R/D=1,5 ve D=450 mm iin Ek-6dan (CD3-9) C=0,15 bulunur.
Tm hesaplamalar Tablo-6.18de gsterilmitir. Menfez kayb sadece son menfez iin toplam kayplara 20 Pa
olarak ilave edilecektir. Benzer ekilde varsa filtre, susturucu gibi elemanlara ait basn kayplar da toplam
basn kaybna eklenir.
TABLO-6.23 rnek iin kanal basn kayplar hesaplama tablosu
Hava Kanal Hesab
Debi

Hz

Ksm

L/s
A

200

Srtnme Kayplar
Boy

ap

ls

de

axb

m/s

mm

mm x mm

Pa/m

Pa

Pa

Pa

225

3,8

1,509

5,734

0,32

4,8

10,534

400

290

3,8

1,551

5,893

0,16

3,456

9,349

600

330

3,8

1,78

6,764

0,064

1,881

8,645

800

360

5,4

2,09

11,286

0,15

6,144

17,43

800

360

1,5

2,09

3,135

--

--

3,135

Sr.Kay.
Ps =LR

Kayp

Din.

Kats.

Kay.

Pd

Toplam
Kayplar

Kanal

z. Srt.
Kay.

Dinamik Kayplar

Edeer

Son Menfez
Toplam

PT

20
69,093

6.9.3 Edeer Srtnme Kayb Yntemi

Edeer srtnme kayb ynteminde, hava kanalnn birim boyunda srtnme kayplarnn tm sistemde sabit
tutulmas ngrlr. Bu yntemle yaplan hesaplar sonucunda da elde edilen hava hzlar; statik geri kazanm
ynteminde olduu gibi ana kanaldan branmanlara geldike dme ynndedir. Ancak hesaplanan hava kanal
boyutlar e srtnme kayb ynteminde daha kktr.
Bu kayplar srtnme kayplar olarak isimlendirilir ve aadakilerle ilgilidir:
Kanal boyutu,
yzey przll,
Hava ak debisi,
Kanal uzunluu
Bu faktrler arasndaki iliki aadaki bantlarla ifade edilir:

195
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

(6.7)
(6.8)
Burada P: Srtnme kayb [Pa]
L: Kanal uzunluu [m]
de: Kanal ap veya prizmatik kanaln edeer ap [mm]
V: Hava hz [m/s]
Q: Hava debisi [L/s]
Dikdrtgen kanallar iin edeer ap aadaki bant ile hesaplanabilir:
(6.9)
Burada de: Dikdrtgen kanaln edeer ap [mm]
a ve b: Kanal kenar lleri [mm]
Bir dier kullanl parametre hz basncndan elde edilen hz basn yksekliidir:
(6.10)
(6.11)
Burada
Hz basn yksekliidir [Pa]
V: Hava hz [m/s]
Q: Hava debisi [L/s]
Edeer kanal ap [mm]
Balant elemanlarndaki srtnme kayplar hz yksekliine bir sabit arpan veya katsay eklenerek bulunur.
Farkl balant elemanlar iin bu katsaylar aadaki tabloda verilmitir:
TABLO-6.24 Temel balant elemanlar iin srtnme katsays
Balant Eleman
Daralma paras
Dirsek
Pantolon paras (Y)
Te paras

C Katsays
0,25
0,27
0,30
0,37

NOT: Burada verilen C deerleri kaba bir yaklam olup detayl hesaplamalar
iin Ek-6da verilen deerler kullanlmaldr.

Balant elemanlarnda oluan dinamik basn kayplar aadaki bant ile ifade edilir:
(6.12)
Burada : Kanal balant elemanlarndaki dinamik kayp [Pa]
C: Balant elemanlarndaki srtnme katsays
: Hz ykseklii [Pa]
Dz kanallardaki kayp katsays R, Darcy-Weisbach bantsna gre hesaplanm olup galvaniz kanallar iin Ek2de verilmitir. Belli bir ap iin hza bal olarak Tablo Ek-2den bulunan R deeri, kanal uzunluu ile arplrsa
statik (srekli) basn kayb bulunur.
(6.13)

196
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

Burada
: Dz kanallar iin statik basn kayb deeri [Pa]
R: Kanal ii yzeyindeki przlle ve hza bal zgl srtnme kayb [Pa/m]
L: Kanal uzunluu [m]
Edeer srtnme yntemi ile hava kanal boyut ve basn hesab yapmak iin aadaki sralama takip
edilmelidir:
1. Kanal sisteminin tm paralarn (dz kanal, cihaz taze hava ve egzoz kanallar, dirsek, redksiyon,
kolektr, menfez, damper, sustururcu, kanal tipi stc vb.) gsteren bir taslak hazrlanr.
2. Taslak zerinde menfez debileri ve buna bal olarak gelien kanal debileri yazlr.
3. Kanal paralar numaralandrlr. Numaralandrma esnasnda debi deiiklii gsteren tm kanal
paralarna farkl numara verilmelidir. Bunun yannda debi deimemesine ramen mimari
gerekliliklerden veya kanal ekipman balantlar yznden kanal boyutunda deiiklik gstermesi
muhtemel olan kanal paralarn da ayr numara verilmelidir.
4. Diyagramdan birim srtnme katsays seilir. Katsay seiminde ortam zelliklerine bal olarak tabloda
verilen hava hz deerleri kullanlr. Konfor klimas sistemlerinde bu katsay genellikle 0,6 1,6 Pa/m
aralnda seilmesi uygun sonular verir.
5. Kanal taslanda bulunan kanal paralar srtnme katsays ve para zerindeki hava debisi gz nne
alnarak, kanal ap nce yuvarlak olarak belirlenir. Ayn zamanda zel direnler iin hava hzlar not
edilir.
6. Daha sonra Ek-3 kullanlarak yuvarlak kanallarn edeer dikdrtgen ebatlar seilir. Bu seim
esnasnda dikdrtgen kanal kesitinin ykseklik deeri mimari artlar gz nne alnarak seilir ve bunun
karl olan genilik tablodan belirlenir. Kanal ykseklik ve geniliinin belirlenmesinde dikkat edilmesi
gereken hususlarn banda, yksekliin genilie orannn 1/3 orann gememesidir. Mimari artlarn
ok zorlad artlarda bu oran 1/4e kadar kartlabilir.
7. Kanal boyutlar belirlendikten sonra basn kayb ynnden en uzak (kritik) devre belirlenir. (Kritik devre
olmaya aday birden fazla devre var ise bunlarn tamam iin basn kayb hesab yaplmal, hesaplar
sonucu en yksek basn kaybnn olduu devre kritik devre olarak seilmelidir). Belirlenen kritik devre
iin dz kanallarda olan basn kayplar birim metredeki srtnme katsays ve kanal boylar kullanlarak
hesaplanr. Daha sonra bu devre zerinde bulunan zel direnler zel diren tablolar kullanlarak ayrca
hesap edilir ve dz kanal kayplarna eklenir. Geriye kalan siste ekipmanlarnn (klima santrali, menfez,
panjur, kanal tipi stc, susturucu, damper vb.) basn kayplar retici firma kataloglar esas alnp kanal
kayplarna zerine ilave edilmek sureti ile toplam basn kayb hesaplanr.
rnek:
ekildeki yuvarlak kanal sisteminin statik basn kaybn hesaplaynz. Dirsek oran R/D=1,5 ve edeer srtnme
kaybn dz kanallar iin 2 Pa/m kabul ediniz.

ekil-6.17 rnekteki havalandrma sistemi

zm: Dz kanallar iin Ek-2 diyagram yardmyla;
G paras: 192 L/s debi ve R=2 Pa/m iin V=5,52 m/s ve D=210 mm,
D paras: 192 L/s debi ve R=2 Pa/m iin V=5,52 m/s ve D=210 mm,
C paras: 664 L/s debi ve R=2 Pa/m iin V=7,5 m/s ve D=335 mm,
B paras: 900 L/s debi ve R=2 Pa/m iin V=8,07 m/s ve D=377 mm bulunur.

197
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

Kanal balant elemanlar iin Ek-6 kullanlarak;

G serbest k: C=1 alnr (SR2-1),
D dirsek (D): r/D=1,5 ve D=210 mm iin C=0,11 (Ek-6, Model CD3-1),
Te paras (C): As/Ac=2102/33520,4 iin Qs/Qb=192/6640,3 iin C=0,14 (SD5-10)
Te paras (B): As/Ac=3352/37720,8 iin Qs/Qb=664/9000,7 iin C=0,13 (SD5-10)
TABLO-6.25 Kanal llendirilmesi ve basn kayplarnn bulunmas
Debi

Hava Kanal Hesab

Hz
Edeer
ap
V
de

Ksm

G
D
C
B

L/s
192
192
664
900

m/s
5,5
5,5
7,5
8

mm
210
210
335
377

F
E

472
236

6,9
5,8

295
227

Kanal
ls
axb

Boy

mm x mm

m
15
12
15
30

Srtnme Kayplar
z. Srt.
Srt.
Kayb
Kayb
R
Ps
Pa/m
Pa
2
30
2
24
2
30
2
60

Dinamik Kayplar
Kayp
Din.
Kats.
Kayp
Pd
C
1
0,11
0,14
0,13

Pa
18,15
1,996
4,725
4,992
Toplam

Toplam
Kayplar

PT
Pa
48,15
25,996
34,725
64,992
173,863

rnek: Aadaki ekil-6.18de hava kanal ebekesinin kanal llerini ve toplam basn kaybn bulunuz.
Vantilatr kndaki hava hzn 8 m/s alnz. Balant elemanlarnn C deerlerini Tablo-6.19dan alnz. Kanal
kare olarak balayp bir kenar (genilii) sabit kabul edilerek prizmatik kanala dntrlecektir. Son menfez
kayb 25 Pa alnacaktr.

ekil-6.18 Havalandrma kanal ebekesi

TABLO-6.26 Kanal llendirilmesi ve basn kayplarnn bulunmas
Debi

Hava Kanal Hesab

Hz
Edeer
ap
V
de

Kanal
ls
axb

Boy

Srtnme Kayplar
z.Srt.
Sr.
Kay.
Kay.
L
R
Ps =LR

Dinamik Kayplar
Kayp
Din.
Kat.
Kay.
C
Pd

m
20
20
25

0,37
0,37
0,27

Ksm

AB
BC
CD

L/s
695
420
210

m/s
7,86
6,95
5,86

mm
333
280
215

mm x mm
300 x 300
300 x 225
300 x 150

BE
CF

210
210

5,86
5,86

215
215

300 x 175
300 x 175

Pa/m
2,2
2,2
2,2

Pa
44
44
55

Pa
13,715
10,723
5,563
Menfez
Toplam

Toplam
kayp

PT
Pa
57,715
54,723
60,563
25
198,001

198
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

6.9.4 Uzatlm Plenumlar

Uzatlm plenum, bir geni kanal veya uzun bir depo olarak tarif edilir ve genellikle fan kndadr. Bu plenum
zerinde eitli hava k aklklar veya kol klar bulunmaktadr. Plenumlar sulu sistemlerdeki kolektre
benzer bir fonksiyona sahiptir. Bu sistemin dezavantaj dk hava hzlar nedeniyle byk lde s kayp ve
kazanlarna neden olmasdr. Genellikle scak hava ile komut stmas gibi kk fakat ok dall sistemlerde
kullanlr.
6.9.5 T Yntemi
Bu yntem yeni gelitirilmi bir kanal dizayn optimizasyon yntemidir ki, sistemin ilk yatrm maliyeti, iletme
maliyeti, enerji maliyeti, alma saati, yllk enflasyon oran, faiz oran vs. gibi parametrelerini de gz nne
alarak hesap yapar. Bu yntemin uygulanmasnda esas olarak uygun bilgisayar programlarndan faydalanlabilir.
Bu yntemde, sistem younlatrlmas, fan seimi ve sistem genilemesi eklinde aamadan oluan
hesaplama yntemi vardr. Sreklilik, nominal kanal boyutu, hava hz snrlamas ve konstrksiyon snrlamas
gibi hususlar dikkate alnarak hesaplamalar gerekletirilir.
T Yntemi kanal sistemlerinin optimum tasarm iin kullanlan zel bir yntemdir. Dinamik bir programlama
dncesi kullanlr. Kanal sisteminin karmakl ve kstllklar olduundan ounlukla yukarda anlatlann
aksine minimum kanal maliyetini salama yetenei bulunmayabilir. Dinamik programlamada ortak minimumu
bulmak iin daha fazla deikenlik sunar.
T Yntemi bir optimizasyon yntemi olup T faktrn kullanr. T faktr, fan basn datm faktrdr. Fan
basn datm faktr (FBDF) sfr ile bir arasnda herhangi bir deer alabilir ve sistem hala dengelenecek
olabilir. T yntemi aadaki bant ile verilen kendine has fan basn datm faktr hesaplama yntemine
sahiptir. Bu ksmda T ynteminde T faktrnn nasl hesapland aklanr, ayrca balang maliyetlerinin bir
oranna eit fan basn dalm faktrn ayarlayan bir yntem olarak dnlebilir.
(6.14)
Bu teknik kullanlarak aadaki bant elde edilir:
(6.15)
Matematik analiz aada gsterilmitir. Kanal blmnn ilk yatrm maliyeti:
(6.16)
(6.9) bantsnda yerine konursa;
(6.17)

P1, P2 seri balanm kanal paralarndaki optimum basnlar olup gerekli sadeletirmeler yapldnda;
(6.18)
(6.9) denklemi zldnde;
(6.19)
(6.20)

199
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

(6.11) denklemi (6.10) da yerine konursa;

(6.15)
Bu bant 6.5 bantsnda yerine konursa;
(6.21)
Bylelikle T Yntemi sonularna ulalm olur. Bu nedenle, T-faktr de balang maliyetinin bir oran olarak
ifade edilebilir, onaylama ilemi dorudur. Bu oran, her kanal blmne ait fan basn dalmn kontrol
edecektir.
6.9.6 Sabit Hz Yntemi
Bu yntem, zellikle kanallarla madde transferi yaplan endstriyel uygulamalarda yaygn olarak kullanlr. Bu
yntemde Tablo-10.3teki Kirletici Tama Hzlarna bal olarak belirlenen kanal hz tm kanal boyunca sabit
tutulur. Ayn ekilde kanal ap da sabit alnr. Endstriyel uygulamalarda yaygn olarak dikisiz (eksiz) yuvarlak
kanallar tercih edilir. Bu kanallar ounlukla siklonlara ve/veya toz tutma filtrelerine, oradan da emi fanlarna
balanr.
6.9.7 Toplam Basn Yntemi
Toplam basn ynteminde dinamik ve statik basnlarn toplam her kanal paras iin ayr ayr hesaplanr.
Yaygn olarak kullanlan bir yntem deildir.
6.10 SANTRAL CHAZLARININ BASIN KAYBI
Santral iine yerletirilen kapaklar, susturucular, stc ve soutucular, hava filtreleri, nemlendiriciler, damla
tutucular, nem tutucular ve s geri kazanm cihazlar gibi ksmlar da nemli lde basn kaybna sebep
olmaktadrlar. Aada verilen Tablo-6.27de santral ii cihazlarn sebep olduklar basn kayplar verilmitir.
TABLO-6.27 Santral ii balant cihazlar basn kayplar
Balant Cihaz
Kaln Filtreler
nce Filtreler
Istclar
Soutucular
Buharlatrc

Pa
60-120
120-160
20-100
30-120
80-150

Balant Cihaz
Hava Menfezi
Susturucu
Panjur Kapak (Ak)
D Koruma Kafesi
Yangn Koruma Kapa

Pa
15-40
20-50
10-30
30-60
5-30

6.11 FAN SSTEM ETKLEM

Fan performans verileri, uygulamada llenlerden farkl olmaktadr. Fan testleri srasnda giri serbesttir ve
kta ise kla ayn kesitte ve yeteri kadar uzunlukta dz kanal bulunur. Bu fan performans asndan en
uygun durumdur. Hlbuki uygulamada fan giri ve knda uygun olmayan balantlar sz konusudur. Bu
durumda hesaplanan sistem hava debisi ve basn kaybna gre seilecek fann yetersiz kalmasna neden
olacaktr. Bunun nlenmesi iin fan-sistem etkileimini dikkate alan ilave basn kayb gz nne alnmaldr.
Burada sz edilen fan-sistem etkileimi tesisin tamamlanmasndan sonra test ve ayar ilemi srasnda
llemez. Bu nedenle tasarm srasnda projeci tarafndan sistem etkisi hesaplanp fan seimi buna gre
yaplmaldr. Fan-sistem etkileiminde fleme alan/k az alan oran ve etkin kanal uzunluu yzdesi
deerleri ekil-6.26da gsterilmitir.

200
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

ekil-6.19 Kontroll difzyon ve dz k kanalnda dzgn hz profili tekili

Fan bir kanal sistemine balandnda alma noktas ekil-6.20deki gibi olur. Devir says azaldnda hem
basn hem de debi azalr. Fan sistem etkileimi iin bu alma noktas 1den 2ye doru kaym olur. ayet
devir says yerine hava debisi damper ile kslacak olursa yeni alma noktas 3e kayar. Debi azalrken basn
artm olur.

ekil-6.20 Fan sistem etkileimi ve alma noktasnn deiimi

6.12 KANAL SSTEMNDE EKONOM
Bir kanal sisteminde maliyetleri, dier sistemlerde olduu gibi ilk yatrm maliyeti ve iletme maliyeti olarak ikiye
ayrmak mmkndr. Her iki maliyeti ayn baza getirip, optimum zm elde edebilmek iin sistemin toplam yllk
maliyeti tarif edilir. Bu toplam yllk maliyeti oluturan kalemler aadaki gibi sralanabilir:
A. Yllk Yatrm Maliyeti
1. lk yatrm Maliyetlerinin amortisman sresi ve enflasyon oranlarna gre belirlenen yllk edeer
maliyeti
2. Faiz Maliyeti
3. Vergiler

201
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

B. Yllk letme Maliyeti

1. Yllk enerji maliyeti
2. Yllk bakm maliyeti
3. Yllk iletme maliyeti
Trkiye artlarnda ilk yatrm maliyeti en nemli kalemdir. Bunun yannda ikinci nemli kalem yllk enerji
maliyetidir. Bu durumda yatrmn optimizasyon almalar greceli olarak basittir. Sadece kanal sisteminin ilk
toplam yatrm maliyeti ile sistemin yllk enerji maliyetinin toplamn minimize etmek yeterlidir.
6.12.1 Optimizasyon
Prensip olarak kanal sisteminin kesiti ne kadar kk tutulursa kanal yatrm maliyeti azalr. Buna karlk yllk
enerji tketimi artar, fan yatrm maliyeti artar. Bunlar ters ynde ileyen temel parametrelerdir. Kanal tasarmnda
klasik yntemler yerine, T-yntemi gibi optimizasyona dayal yntemlere gidilmesinde byk yarar bulunmaktadr.
Trkiyenin deien ekonomik koullar karsnda, kanal tasarmnda ilk yatrm maliyetini azaltc ynde hareket
edilmelidir. Ses limitlerini amayacak ekilde mmkn olduu kadar yksek hzlara kmak ve yuvarlak kanallar
kullanmak temel neriler olmaktadr.
6.12.2 lk Yatrm Maliyetine Etki Eden Faktrler
Yatrm maliyetini azaltmak iin uygulamada denenmi pratik neriler aadaki gibi saylabilir:
1. Mmkn olduu kadar az sayda balant eleman kullann
2. Hava kaaklarnn nleyin. Bu amala hazr kanallar kullanmay tercih edin
3. Yuvarlak kanallar kullann
4. Dikdrtgen kanal kullanyorsanz, kenar orann 1e yakn tutmaya aln
Bu yaklamla, yatrm maliyetine etki eden nemli parametreler aada sra ile incelenecektir.
Kanal Kenar Oran Etkisi
Kanallarn yuvarlak veya dikdrtgen olmas ve dikdrtgen kanallarda bir kenar uzunluunun dierine oran olan
kenar oran deerinin deimesi gerek ilk yatrm maliyetlerini, gerekse enerji maliyetlerini nemli lde artrr.
Tablo-6.28de farkl kenar oranlarna sahip dikdrtgen ve yuvarlak dz kanal iin hesaplanan arlk deerleri
verilmitir.
TABLO-6.28 Kenar oran etkisi (Ayn debi ve srtnme kayb iin)
Kanal Boyutu
mm

600

Kanal Alan
m2
0,28

Kenar Oran
-

Sa Et Kalnl
mm
0,55

Arlk
kg/m
8,35

550 x 550
750 x 400
1100 x 300
1500 x 250
2000 x 200

0,30
0,30
0,33
0,38
0,40

1/1
1,9/1
3,7/1
6/1
10/1

0,55
0,55
0,85
1,00
1,31

9,73
10,71
19,21
28,28
46,29

Bu karlatrmada sz konusu farkl boyuttaki kanallarn ayn debiyi ayn srtnme kayb ile tamas esas
alnmtr. Buradan aka grlmektedir ki artan kenar oranlar birim kanal uzunluundaki arl nemli lde
artrmaktadr. Hi kukusuz artan kanal arl ile birlikte kanaln yatrm maliyeti ve iilik maliyeti de artacaktr.
Basn Snflandrlmas
Baz yaynlarda kanal tasarmcsnn kanalda geerli basn deerlerini vermesi gerektii vurgulanr. Kanal
sistemi zerinde geerli alma basn grubu verilmelidir. Bylece et kalnlklarn bu basnca gre belirlemek
mmkn olacaktr. Bununla kanal maliyetleri azaltlabilir.
Balant Eleman Maliyetleri
lgili blmde eitli balant elemanlarnn kayp katsaylar verilmitir. Tasarmc buradan en uygun balant
elemann seebilir. Ancak en kk kayp katsaysn veren balant eleman en pahal olan olabilir. Yksek
kenar oranl bir balant eleman yapmak, kare bir balant elemanndan biraz daha pahal fakat yuvarlak balant

202
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

eleman yapmaktan daha ucuzdur. Bugn iin balant eleman otomatik ekipmanla fabrikada retilmekte ve
iilik minimuma drlmektedir. Elle retimde ise iilik maliyeti, ayn kesitli ve ayn uzunlukta dz kanal
maliyetinin 4-8 misli olabilmektedir. Eer ynlendirici kanallar kullanlrsa bu oran ok daha byk olacaktr.
6.12.3 Yuvarlak Kanallar ile Dikdrtgen Kanallarn Maliyetinin Karlatrlmas
Yuvarlak kanallarn tesis maliyetleri nemli lde daha dktr. Yuvarlak kanallar bir kii tesis edebilir. Hlbuki
edeer bir dikdrtgen kanal iin en az iki kii gereklidir. Ayrca yuvarlak kanallarn tesis standartlar ok daha az
malzeme kullanmn gerektirir. Yuvarlak kanallarn daha ucuz olmasnn nedenleri aada sralanmtr:
1. Yuvarlak kanallar snrl sayda standardize edilmi elemanlardan ve belirli sayda standart boyuttan
oluur.
2. Kanallarn ve balant elemanlarnn retimi tamamen otomatik ve seri olarak sistematik bir ekilde
yaplmaktadr. Endstriyel kalite kontrol mmkndr.
3. Yuvarlak kanallarn tesis zaman, benzer bir dikdrtgen kanaln yaklak te biri kadar olabilmektedir.
4. Yaltm malzemesinin maliyetleri daha dktr. nk:
a) Uygulanmas ve ulam daha kolaydr
b) Daha kk evre uzunluu dolays ile daha az yaltm malzemesi kullanlr. rnein; ap 500 mm
olan yuvarlak kanaln evresi, kenar lleri 400 x 400 mm olan dikdrtgen kanaldan %13 daha
azdr. Yaltm iin bu oranda az malzeme kullanlr.
c) Gerek yangndan korumak iin ve gerekse sl yaltm iin yuvarlak kanallarda daha ince yaltm
kullanlabilir. ekil-6.21 ve Tablo-6.24da kanallarn dtan yangna kar yaltm deerleri ve
karlatrlmalar verilmitir.

ekil-6.21 Yaltm kalnl tanm (Yuvarlak kanallarda daha ince yangn yaltm kullanmna izin verir.)
TABLO-6.24 Yaltm kalnlklar (mm)
Yuvarlak
30
30
50
50
100
100

Dikdrtgen
40
40
70
70
140
120

5. Gerekli kanal, mesnet ve asklarnn says ve boyutlar yuvarlak kanallarda daha azdr. Asklar aras
mesafe dikdrtgen kanalda 2,5 m iken bu deer yuvarlak kanalda 3 m deerine kar. Bylece bu
malzemeden %20 tasarruf sz konusudur.
6.13 KANALLARIN TEMZL
hava kalitesinin salanmas ile ilgili almalar gstermitir ki, sistemin yetersiz kalmasnda hasta bina
sendromunda kanallarn temizlii byk nem tamaktadr. Besleme ve dn kanallarnda toplanan toz, mantar
vs. gibi kirleticilerin hastalk kavramna byk katklar vardr. Bu nedenle zellikle besleme kanallarnn iinin
temizlenmesi gerei, baz bat lkelerinde rnein svete bina ynetmeliklerine dhil edilmitir. Kanal ii temizlii
iin eitli temizlik yntemleri ve cihazlar gelitirilmitir. Bu cihazlarn standart aplar ve uygun geometrisi
nedeniyle yuvarlak kanallara uygulanmas daha kolay ve daha ucuz olmaktadr.
6.13.1 Temizlik Robotu ile Hava Kanal Temizlii
Alerjiden etkilenen insanlarn 6 da 1'i hava kanal sistemi iindeki mantar ve bakteri ile olan direkt ilikiden
etkilenmektedir. Temiz ve przsz bir yzeye oranla kirlenmeye balam ve przll artm bir yzeyde kir

203
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

ve toz paracklar daha kolay ve fazla birikmektedir. Metalik yzeye yapan nemli kir, toz topaklarnda reyen
kf ve mantarlar ayn zamanda nem tutulmasna da zemin hazrlayarak korozyonu balatmakta ya da korozyonu
hzlandrmaktadr. Korozyondan kaynaklanan malzeme problemleri hava kanalnn mrnn ksalmasna
sebebiyet vermektedir. Bu yzden hava kanallarnn temizlii belirli periyotlar ierisinde yaplmaldr.
zleme ve temizleme ilemi aadaki prosedrlere gre yaplmaktadr.

ekil-6.22 Kanallar iin temizlik ve izleme robotlar

6.13.2 zleme ve Grnt Alma
Temizlikten nce nceleme robotu havalandrma kanallar iine varsa mevcut bir temizleme kapa kullanlarak ya
da bir menfez giriinden sokulur ve menfezin kapatlmas iin plastik balonlar kullanlr. Bu robotun biri nnde,
dieri arkasnda iki kameras vardr. Aratrma robotu kktr ve kesiti 200x120 mmden byk her trl
dikdrtgen kanalda, 250 mm apndan byk her trl yuvarlak kanalda ileri geri hareket edebilir. Robotun
zerindeki halojen lambalarn k ayar ile en uygun grnty elde etmek mmkndr.

ekil-6.23 Kanal iinde izleme ve grnt alma

Aratrma robotu ile hatal imal ve monte edilmi, korozyona uram, kirlenmi blgeleri grebilir, Robot zerinde
bulunan kameralar vastas ile videoya kaydedebiliriz. Aratrma robotu ile yaplan kanal ii kontrol, yeni monte
edilmi bir sistemin devreye alnmas srasnda ok yararl olmaktadr Bunun nedeni ise kanal montajlar
esnasnda antiye kaynakl toz, toprak vb. oluan kirliliklerin nlenmesi iindir.
6.13.3 Temizlenecek Kanal Blmlerinin Ayrlmas
Temizleme robotlar yaklak 20 m kablo ile ynlendirilmektedir. Bu nedenle 100 mm-2000 mm arasnda balonlar
yardm ile temizlenecek blge ayrlr. Bu blgede uygun fralar taklan robotlarn mekanik fralamas ile toz ve
kirler kanal yzeyinden kaldrlr. Vakum motorlar yardm ile youn kirli hava bu ksmdan alnarak zel HEPA
filtreli emi cihazndan geirilerek dar atlr.

204
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

ekil-6.24 Temizlenecek kanaln blmlere ayrlmas

6.13.4 Jet Nozul Yardm ile Son Temizlik
Kanal ilerinde uuma nedeni ile kalkan toz taneciklerinden kaynaklanan son kirlilik de basnl azot gaz
pskrten zel jet nozul bal yardm ile ortamdan uzaklatrlarak kanal temizleme ilemi tamamlanm olur.

ekil-6.25 Jet nozul ile kanal temizlii

6.13.5 Klima Santrali ve Serpantin Temizlii
Ayrca serpantinlerin yzeyinde oluan 1 mm.lik kir tabakas s transferini yaklak olarak % 10 orannda
azaltmakta, baka bir deyile ayn sl verimi elde etmek iin harcanmas gereken enerji miktarn % 10 orannda
arttrmaktadr. Buda iletme giderleri asndan bir nem tekil etmektedir. Serpantin yzeyine yaparak s
transferini engelleyen, enerji israfna neden olan kirlilik de zel zc kimyasallar kullanlarak temizlenmektedir.
Bu amala kullanlan kimyasal temizleyiciler basnl su yardm ile serpantin yzeyine pskrtlr temizleme
ilemi sonrasnda yine basnl su ile serpantin yzeyinin durulanmas ilemi yaplr.
6.14 BESLEME KANALI SSTEM TPLER
Besleme ve geri dn kanal sistemlerinin eitli temel tipleri mevcuttur. Herhangi bir sistem veya farkl
sistemlerin birletirilmesi zel bir yap iin ihtiyalarn karlanmasnda kullanlabilir. Besleme kanal sistemlerinin
genel tipleri unlar kapsamaktadr:
Radyal (yuvarlak) sistem
Uzatlm byk kanal (plenum) sistemi
Daralan byk kanal (plenum) sistemi
Daralan gvde (trunk) sistemi
evresel dngl sistem
rmcek kanal sistemi
6.14.1 Radyal (Dairesel) Sistem
Radyal (dairesel) kanal sistemi en basit ekilde merkezi bir ana besleme kanalna balanan ok sayda dairesel
ekildeki kanal kollarndan oluur (ekil-6.26). Ayrca ana besleme kanal (plenum) iki veya daha fazla k
destekleyecek ekilde tasarlanmtr. Bu ska rastlanan bir durumdur nk bir yapnn uygun ekilde
artlandrlabilmesi iin ok sayda k balanr ve pelunumun yzey alan kadar k alnabilir. Radyal sistem

205
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

yaygn olarak tavan aralarnda, asma tavan boluklarnda ve tesisat aftlarnda uygulanr. Ayrca yukardan,
aadan veya yatay flemeli klima santralleri ve frnlarda kullanlabilir.

ekil-6.26 Radyal (dairesel) kanal sistemi

6.14.2 Uzatlm Byk Kanal (Plenum) Sistemi
Uzatlm byk kanal sistemi (ekil-6.27) genellikle i niteye bal bir veya iki adet kutuya benzer byk kanal
sisteminden oluur. Bu uzatlm byk kanal ayn genilik ve ykseklie sahip olup balangtan sona kadar ayn
boyuttadr. Kollar, uzatlm byk kanala bal k azlardr. En iyi sonulara, uzatlm byk kanaln klima
santrali veya hava stcdan 7,5 mden daha fazla olmad durumlarda ulalr. ayet ikili byk kanal
kullanlyorsa (ekil-6.28) bu mesafe 15 mye kadar kabilir. ayet fiziksel proje gereklerine bal olarak daha
uzun hatlar gerekiyorsa daralan uzatlm byk kanal sistemi kullanm gibi ilave zmler dikkate alnmaldr.
Burada bir dier endie uzatlm byk kanaldaki besleme hzlar arttka en yakn kanallarda istenen hava
debisi elde edilemeyebilir.

ekil-6.27 Uzatlm byk kanal sistemi (tekli kanal)

206
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

Asla uzatlm byk kanaln (plenum) u aln ksmndan kol almayn. En iyi sonular iin kol balantlar
plenumun u ksmndan 0,6 m uzaktan balatlmaldr. zet olarak uzatlm geni kanal (plenum) sistemi iin
aadaki kurallara uymak gereklidir:
Tek uzatlm ana kanaln boyu 7,5 myi amamaldr.
kili uzatlm kanal boyu 15 myi amamaldr.
Kol balantlar u ksmdan 0,6 m uzaktan balamaldr.
Asla uzatlm byk kanaln u ksmndan kol almayn.

ekil-6.28 Uzatlm byk kanal sistemi (kili uzatlm kanal)

6.14.3 Daralan Byk Kanal Sistemi

ekil-6.29 Daralan byk kanal sistemi

Daralan byk kanal sistemi, (ekil-6.29) fiziksel boyutlar veya yapsal zorunluluklar nedeniyle 7,5 mden daha
uzun olmas gerektii durumlarda kullanlabilir. Daralan byk kanal kavram ok basit olup bir redksiyon ile
kanal hzlar ve kesiti %50 azaltlr. Bu daraltma, santrale yakn kollardaki hava karakteristiklerini iyiletirir. %50
kural ekil-6.30da gsterilmitir. Kanaln geni ksmna dikkat edilirse buradaki hava debisi 2040 m 3/h ve
kanaldaki hz 4,6 m/sdir. nc koldan sonra hava debisi 1020 m3/s ve hava hz 2,3 m/sye dmektedir. Bu

207
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

artlar redksiyon parasnn nc koldan sonra yerletirilmesinin uygun olacan gsterir. Daralmann hemen
k ksmnda hava hz 4,6 m/s olacak ekilde yeniden ana kanaldaki ortalama hza ulatrlr.
Bu sistemin imalat ve montaj bal olarak kolaydr. Sistemi imal etmek iin bazen ilave levha metal gerekebilir,
ancak bu iilik doru yaplrsa iyi rnler ortaya kabilir. Sistemi dengelemek iin uygun kol damperleri
kullanmak gerekir.

ekil-6.30 Daralan byk kanalda %50 kural

6.14.4 Daralan Gvde Sistemi
Daralan gvde sistemi (ekil-6.31), kademeli daralma dnda daralan byk kanal sistemine ok benzemektedir.
Bu oklu daralmalar, her blne verilen hava debisi drlmek suretiyle m/s olarak hava hzn her gvde
parasnda sabit hale getirir. Bu sistemi imal ve monte etmek iin genellikle daha fazla levha metal ve iilik
gerekir. Bir dier nemli problem ok fazla balant ksmnn szdrmaz hale getirilmesi zorunluluudur (hava
kaaklarn nlemek). Daralan gvde sistemi, ayrca uzun yuvarlak kanallarla ve hazr balant elemanlar ile de
uygulanabilir. Yuvarlak kanal sistemleri, imalat ve kurulum iilik masraflarn nemli lde azaltr ve uygun
ekilde yapldnda ok tatmin edici rnler ortaya kar.

ekil-6.31 Daralan gvde sistemi

Kullanlan bir dier dzenleme, birincil/ikincil gvde sistemi olarak bilinir (ekil-6.32). Bu tip sistem; bir adet birincil
gvdeye ve iki veya daha fazla ikincil gvdeye sahiptir. Sistemde birincil gvdenin sonuna Te balant eleman
yerletirilerek daraltlm gvde sistemindeki ayn ilev yaplm olur. Her ikincil gvde sistemi, birincil gvde
kesitinden daha kk kesit alanna sahiptir. kincil gvdeler her bir kola uygun hzda hava hz salamak iin
boyutlandrlr. Bu tip bir sistem, iki veya daha fazla ynde yaylan bir yap iinde ok baarl bir ekilde
kullanlabilir.

208
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

ekil-6.32 Birincil-ikincil gvde sistemi

6.14.5 evresel Dngl Kanal Sistemi
evresel dngl kanal sistemi, asmolen katl betonarme binalar iin uygundur (ekil-6.33). Genellikle souk
iklimlerdeki uygulamalarda radyal sistemden daha iyidir.
Bununla birlikte evresel dngl sistem, baz dezavantajlara sahip olup tasarm biraz daha zordur ve kurulmas
daha pahaldr. Temel olarak kanallar asmolen boluklarna uygun ekilde yerletirilir. Tm evredeki kanal
dngsndeki kanallar ayn boyuttadr. Dngnn besleme kanallar besleme plenumundan drt veya daha fazla
kanal ile balanmtr. Besleme kanallar da ayn boyuttadr. Besleme plenumu bina iin gerekli hava debisini
besleyecek kapasiteye uygun olarak tasarlanmtr.

ekil-6.33 evre dnl kanal sistemi

6.14.6 rmcek Sistemi
Bir rmcek kanal sistemi, gvde ve kol sisteminin bir uzak eididir. Byk besleme hava kutusundan, genellikle
byk apl esnek kanallarla daha kk hava kutularna balanr. Bu kk hava kutusundan daha kk esnek
kanallarla menfez ve difzrlere balanr. Aadaki ekil-6.34te bu sisteme ait bir ema gsterilmitir.

209
KANAL TASARIMI

Do. Dr. Hseyin BULGURCU

ekil-6.34 rmcek kanal sistemi

6. BLM KAYNAKLARI
1. TTMD Teknik Yayn No: 9, Tesisat Mhendislii Uygulama Kitab
2. Hava Kanallar Hesab ve Konstrksiyonu (Dipl. ng. O. H. Brandi)
3. MMO Yayn No: MMO / 2002 / 296-2, Klima Tesisat
4. ntes Eitim Notlar
5. MEN, F., Hava Kanallar,TTMD Dergisi, Say:1, Mart-Nisan 2003.
6. http://www.rses.org/assets/serviceapplicationmanual/630-148.pdf
7. F. WANG, Computer aided optimal design of duct system using simulated annealing (Master Thesis),
Oklahama State University, May 1991.
8. http://www.imco.com.tr/pdf/yeterlihava.pdf
9. H. Bulgurcu, Havalandrma Sistemleri, Ders Sunumlar, Balkesir 2001.
10. M. Bilgili, E. imek, Y. Polat, A. Yaar, Havalandrma Sistemleri, Adana Meslek Yksekokulu Yaynlar
No:1 Adana 2005.
11. SMACNA, Technical Paper On Duct Leakage, Sheet Metal and Air Conditioning Contractors' National
Association (SMACNA) P.O. Box 221230 Chantilly, VA 20153-1230
12. Roger M Hensley, DUCT System Desgn Considerations, Refrigeration Service Engineers Society 1666
Rand Road Des Plaines, Illinois 60016