Professional Documents
Culture Documents
Wrmebertragung
Prof. Dr.-Ing. habil. H.-J. Kretzschmar
Technische Thermodynamik
Formelsammlung
FB Maschinenwesen
University
of
Applied Sciences
HOCHSCHULE ZITTAU/GRLITZ
Formelsammlung
Technische Thermodynamik
Wrmebertragung
Seite
Internationales Einheitensystem "SI"
Schaltbilder fr Bauelemente der Energietechnik (DIN 2481)
Gren
Thermische Zustandsgren
Energetische Zustandsgren
Entropie
Exergie
Ermittlung von Zustandsgren
Zustandsdiagramme
Massebilanz
Energiebilanz - I. Hauptsatz der Thermodynamik
Entropiebilanz - II. Hauptsatz der Thermodynamik
Exergiebilanz
Einfache technische Prozesse
Wrmeleitung
Wrmedurchgang
Konvektiver Wrmebergang
Wrmestrahlung
Wrmebertrager
Instationre Wrmeleitung
1/1
2/1
3/1
4/1
5/1
6/1
6/3
7/1
8/1
9/1
10/1
11/1
12/1
13/1
14/1
15/1
16/1
17/1
Internationales Einheitensystem SI
Gre
SI - Einheit
empfohlene Einheit
Lnge z
1m
1m
Zeit
1s
1s
Masse m
1 kg
1 kg
Molmenge n
1 mol
Thermodynamische Temperatur T
1K
1K
Kraft F
1 N =1
Druck p
1Pa = 1
1bar
1bar
kg m
s2
N
2
m
= 1 105 Pa
= 100 kPa = 0,1MPa
Enthalpie H
Innere Energie U
Exergie E
Wrme Q
Arbeit W
1 J = 1 Nm
spezifische Enthalpie h
spezifische innere Energie u
spezifische Exergie e
spezifische Wrme q
spezifische Arbeit w
Enthalpiestrom H
Exergiestrom E
J
Nm
m2
=1
=1
kg
kg
s2
1 W =1
Wrmestrom Q
J
Nm
=1
s
s
1 kN = 1000 N
1 kPa = 1
kN
m2
1 kPa = 0,01 bar
1 kJ = 1 kNm
kJ
m2
= 1000
kg
s2
1 kW = 1
kJ
kNm
=1
s
s
Arbeitsleistung P = W
Spezif. Wrmekapazitten cp, cv
Spezifische Entropie s
J
Nm
=1
kg K
kg K
kJ
kNm
=1
kg K
kg K
W
J
Nm
=1
=1
K
sK
sK
kW
kJ
kNm
=1
=1
K
sK
sK
Spezifische Gaskonstante R
Entropiestrom S
Wrmekapazittsstrom C
Verdampfer
(Kessel)
Verdampfer (Kessel)
mit berhitzer
Khlmedium
Mischwrmebertrager
Kondensator
Verdichter
allgemein
Pumpe
allgemein
Turbine mit
Generator
- Dampfturbine
- Gasturbine
- Wasserturbine
Drosselventil
(Druckminderventil)
Brennkammer
fr Gase
Kernreaktor
Wrmeverbraucher
mit Heizflchen
Khlturm
Austreiber (Kocher)
Gekoppelte Rektifiziersule
1/1
Gren
Umrechnung
spezifische Gre Z:
(massebezogen)
z=
Zeitbezogene Gre Z
(Strom):
dZ
Z =
d
Volumenbezogene Gre Z:
z =
Molare Gre Z:
Z
m
Beispiele
v, u, h, s, cp , q, w
z
Z = m
W
H,
Q,
=P
n,
V,
m,
Z
V
z = z
q
= m,
z=
Z
n
z = Mz
v, h, s, q, w
Flchenbezogene Gre Z:
z =
Stromdichte:
z =
Z
A
Z
, m
q
Temperatur
Maeinheit
Umrechnung
Thermodyn. (KELVIN)-Temp.: T
T =K
CELSIUS-Temp.:
t = C
FAHRENHEIT-Temp.:
RANKINE-Temp.:
R = R
Temperaturdifferenz:
T = t = K
F = F
t
T
= 273,15
C K
F 9 T
= 459,67
F 5 K
R 9 T
=
R 5 K
T = t
Druck
p=
d Fn
dA
berdruck:
pb = p - pu
Unterdruck:
pun = pu - p
Vakuum:
Va =
p un
pu
pu - barometrischer Druck
der Umgebung
1/2
Fl
Auftriebskraft
FA = g Vver ( - ver )
FA
g
Vver
ver
Vver
ver
Normzustand n
pn = 101,325 kPa = 1,01325 bar
Tn = 273,15 K
vn =
1
bei pn , Tn des Fluids
n
2/1
Thermische Zustandsgren
Spezifisches Volumen v und Dichte
Dichte:
1
v
Reales Fluid
v = f (p,T)
= f (p,T)
technische Formulierung
Realgasfaktor
p = f (T,v)
zreal =
p v
R T
physikalische Formulierung
Differenz fr Zustandsnderung c
v2 v1 = v ( p2 ,T2 ) v ( p1,T1 )
v(p,T) z.B. WDT, Stoffwerte
Ideales Gas
Zustandsgleichung des
idealen Gases:
p V = m R T
p v = R T
p v = R T
p v = M R T
p V = n R T
Spezifisches Volumen:
vig =
R T
p
Dichte:
ig =
p
R T
Spezifische Gaskonstante
eines Stoffes:
R=
R
M
R, M Stoffwerte
=m
R T
pV
Differenz fr Zustandsnderung c
T
T
v2 v1 = R 2 1
p2 p1
M=
m
n
2/2
v if = f ( T)
v if (T) =
1
if (T)
Differenz fr Zustandsnderung c
Stoffwerte
v 2 v1 = v if (T2 ) v if (T1 )
if
v (T) Stoffwerte
Nherung
vif = v '(T)
v' (T )
z.B. WDT
Differenz fr Zustandsnderung c
Stoffwerte
v if (T) = vo 1 + p (T To )
p Isobarer Volumenausdehnungskoeff. ( p = )
L(T) = Lo 1 + lin (T To )
lin Lngenausdehnungskoeffizient
(Mittelwert im Temp.-Bereich To ... T)
Stoffwerte
3/1
Energetische Zustandsgren
Isochore Wrmekapazitt Cv
cv =
Cv
m
Isobare Wrmekapazitt Cp
cp =
Definition
Cp
m
h
cp :=
T p
u
c v :=
T v
Reales Fluid
cv = f (T,p)
cp = f (T,p) , cp = f (T,v)
, cv = f (T,v)
z. B. WDT
Ideales Gas
3
cig
v = R
5
cig
p = R
Einatomige Gase
Mehratomige Gase
ig
nur
ig
cp = c v + R
c ig
v = f (T )
nur
cig
p = f (T)
Stoffwerte
ig
cv =
1
R
1
= 1,66 6
= 1,4
= 1,3
ig
c ig
p = cv
(exakt)
(gute Nherung) z.B. Luft
(grobe Nherung)
ig
cp =
R
1
nur
= f (T )
nur
c ifp = f (T )
Stoffwerte
Nherung
3/2
Innere Energie U
Enthalpie H
Definition
H:= U + p V
u=
U
m
=m
u
U
h=
H
m
=m
h
H
Reales Fluid
u = f(p,T)
, u = f(T,v)
h = f (p,T)
, h = f(T,v)
z. B. WDT
u = hpv
Differenz fr Zustandsnderung c J d
u2 u1 = h ( p2 ,T2 ) h ( p1,T1 )
p2 v ( p2 ,T2 ) p1 v ( p1,T1 )
v, h(p,T) z. B. WDT
h2 h1 = h( p2 ,T2 ) h( p1,T1)
h(p,T) z. B. WDT
3/3
Innere Energie U
Enthalpie H
Ideales Gas
nur
h ig = f (T)
uig = f (T)
Stoffwerte
uig = hig R T
hig (T) Stoffwerte
T
ig
ig
u = uo + cig
v (T) dT
To
ig
cp (T) dT
= hig
o +
ig
To
Differenz fr Zustandsnderung c J d
u2 u1 =
T2
T2
h2 h1 = cpig(T)dT
cig
v (T)dT
T1
T1
ig
ig
hig = hig
o + cp
(T To )
TO
T
TO
cig
p
To
(T To )
TO
Mittelwert cig
v
cig
v
To
bzw. cig
p
zwischen To und T
TO
cig
p
hig hig
1
ig
o
=
cp (T)dT =
T
T
T
T
o T
o
To
o
T
Stoffwerte
Differenz fr Zustandsnderung c J d
u2 u1 = cig
vm ( T2 T1 )
cig
vm
= cig
pm
ig
h2 h1 = cpm
( T2 T1 )
ig
cig
pm = cp
T2
cig
p
T2
(T2 To ) cpig
To
T1
(T1 To )
To
(T2 T1)
T1
cig
p
Stoffwerte
To
cig
p
T2
T1
1 ig
cp ( T1 ) + cig
p ( T2 )
2
cig
p (T) Stoffwerte
3/4
Innere Energie U
Enthalpie H
Ideale Flssigkeiten und Festkrper
nur
h if = f (T ) Stoffwerte
uif = uifo +
cifv (T) dT
hif = hifo +
To
if
cp (T) dT
if
To
if
if
if
if
h (T), v (T) Stoffwerte
u = h (T) p v (T)
Differenz fr Zustandsnderung c J d
u2 u1 =
T2
T2
h2 h1 = cpif (T)dT
cifv (T)dT
T1
T1
u2 u1 = hif ( T2 ) hif ( T1 )
h2 h1 = hif ( T2 ) hif ( T1 )
hif (T) Stoffwerte
T
TO
bzw. cifp
TO
cifv
To
= cifp
(T To )
TO
Mittelwert cifv
T
(T To )
zwischen To und T
TO
cifp
To
To
T To
Stoffwerte
if
cp (T)dT =
To
hif hifo
T To
Differenz fr Zustandsnderung c J d
u2 u1 = cifvm ( T2 T1 )
cifpm
if
h2 h1 = cpm
( T2 T1 )
cpif
T2
cifp
=
T2
(T2 To ) cpif
To
T1
(T1 To )
To
cifp
(T2 T1)
T1
cpif
T2
T1
1 if
cp ( T1 ) + cpif ( T2 )
v',h' z. B. WDT
hif = h'(T)
h' z. B. WDT
Differenz fr Zustandsnderung c J d
u2 u1 = h' ( T2 ) h' ( T1 )
p2 v' ( T2 ) p1 v' ( T1 )
v',h'(T) z. B. WDT
Stoffwerte
To
Nherungen
h2 h1 = h' ( T2 ) h' ( T1 )
h'(T) z. B. WDT
4/1
Entropie S
s=
spez. Entropie
S
m
=m
s
S
Entropiestrom
Reales Fluid
) (
s2 s1 = s p2 , T2 s p1, T1
s = f (p, T) z. B. WDT
Ideales Gas
sig = f(T,v)
sig = f (T,p)
ig
= sig
o +
T ig
cp (T)
To
p
dT R ln
po
p
sig = sig
T R ln
po
mit
sig
T
sig = sig
o +
T ig
c v (T)
To
= sig
o
To
cig
p (T)
T
v
dT + R ln
vo
dT
ig
sT = f (T) Stoffwerte, berechnet fr:
sig
o = 0 bei To = 273,15 K
kJ
Ausnahmen - Wasserdampf: sig
o = 9,1562
kg K
kJ
- Luft:
sig
o = 0,16189
kg K
Differenz fr Zustandsnderung c J d
p
ig
ig
s2 s1 = sT T2 sT T1 R ln 2
p
( )
( )
ig
sT (T) Stoffwerte
ig
mit Mittelwerten c ig
pm bzw. c vm = const:
ig
sig = sig
o + cp
T
p
ln R ln
To
po
To
T
ig
sig = sig
o + cv
T
v
ln + R ln
To
vo
To
T
Differenz fr Zustandsnderung c J d
T
p
ig
s2 s1 = cpm ln 2 R ln 2
T1
p1
T
v
ig
s2 s1 = cvm ln 2 + R ln 2
T1
v1
T2
T1
1 ig
c (T ) + cig
p (T2 )
2 p 1
cig
p (T) Stoffwerte
ig
ig
cvm = cpm R
4/2
(es gilt:
if
s = f (T,p)
if
= sifo
To
cifp (T)
T
dT
dvif (T)
dT
( p po )
cifp (T)
To
dT
Nherung:
if
if dv (T)
s = sT
p po
if
dT
sif = s'(T)
dv'(T)
( p ps (T))
dT
if
if
sT = f ( T) Stoffwerte, Tab. 4 fr Wasser, berechnet fr so = 0 bei To = 273,15 K
if
v = f ( T) Stoffwerte Tab. 4 fr Wasser
Differenz fr Zustandsnderung c J d
s2 s1 = sifT ( T2 ) sifT ( T1 )
vif ( T2 ) vif ( T1 )
T2 T1
( p2 p1 )
if
if
sT ( T) , v ( T) Stoffwerte
Nherung:
s2 s1 = s' ( T2 ) s' ( T1 )
v' ( T2 ) v' ( T1 )
T2 T1
( p2 p1 )
s =
sifo
+ cifp
if
T dv (T)
ln
( p po )
T
dT
o
To
T
Differenz fr Zustandsnderung c J d
T
if
s2 s1 = cpm
ln 2
T1
if
if
v (T2 ) v (T1)
( p2 p1 )
T2 T1
T2
T1
1 if
cp (T1) + cpif (T2 )
if
cp ( T) Stoffwerte
Sonderfall T=const
s2 s1 =
vif (T + T) vif (T T)
(T + T) (T T)
( p2 p1 )
5/1
Exergie E
e=
spezifische Exergie
E
m
Exergiestrom
=m
e
E
e e(h) := (h hu ) Tu (s su )
hu, su des betreffend en Fluids bei pu, Tu
Differenz fr Zustandsnderung
st = m
e + 1 c2 + g z = m
est
E
mit
est = e + 1 c2 + g z
2
e(u) := (u uu ) Tu (s su ) + pu (v vu )
uu, su, vu des betreffenden Fluids bei pu, Tu
Differenz fr Zustandsnderung
6/1
0C
.
.
.
t
.
.
.
.
800C
p1
p2
p3
.
.
(Flss.)
.
.
.
(berh.
Dampf)
.
.
.
.
.
(Flss.)
.
.
.
(berh.
Dampf)
.
.
.
.
.
.
.
(berkrit.
Fluid)
.
Werte fr
Trennstrich in Tabelle
...............
berkrit. Fluid
p3
v, h, s, cp,
,
kr
...............
DampfdruckFlss.
. . . . . . . . . . .kurve
....
berh. Dampf
tr
p2
p
1
ts (p1)
ts (p2 )
p
.
.
.
sowie
.
.
.
t
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
T
v" p
kr
p
h"
Ts (p)
Ts (p)
x=1
kr
h"
h'
x=1
x=0 v'
s'
s"
v"
h'
x=0 v'
s'
s"
6/2
ps = f (T)
fr beide Phasen
Ts = f (p)
V'
m'
V"
m"
Dampfanteil
Dampfvolumenanteil
spezifisches Volumen:
m = m'+ m"
Vx = V'+ V"
x=
y=
V
vx = x
m
m"
m"
=
m m' + m"
V"
V"
=
Vx V'+ V"
y = x
x =
spezifische Enthalpie:
v"
vx
1
vx
z.B. WDT
z.B. WDT
ux = hx ps v x
ps = f (T)
spezifische Entropie:
z.B. WDT
spezifische Exergie:
z.B. WDT
ex = (hx hu ) Tu (sx su )
hu , su = f pu , Tu
z.B. WDT
6/3
Schmelzdruckkurven pmelt(T)
andere Fluide
berkritisches Fluid
Wasser
kritischer Punkt
c
pc
Dampfdruckkurve ps(T)
22,064 MPa
feste Phase
Feststoff
flssige Phase
Flssigkeit
reales Fluid
inkompressible
Flssigkeit
ps(T)
pt
Tripelzustand t
Gasphase
berhitzter Dampf
0,6117 kPa
ideales Gas
Sublimationsdruckkurve psub(T)
Tt
273,16 K
Tc
647,096 K
T T
Siedelinie x=0
- Zustand siedender Flssigkeit
(Zeiger ')
T m ax
Taulinie x=1
- Zustand trocken gesttigten
Dampfes (Zeiger '')
Flssigkeit
Zweiphasengemisch
flssig - gasfrmig
6/4
Tmax
p=c
onst
con
pm
h=
ax
p=c
ons t
v = con
st
v = const
st
vc
hc
Flssigkeit
Tc
berhitzter Dampf
pc
0
ideales Gas
x=
x=
inkompressible
Flssigkeit
reales Fluid
nst
h = co
kritischer Punkt
p=
vt "
pt
0,2
x=
0,8
st '
h"(p)
p = const
v = const
x=
Tt
flssig-gasfrmig
0,6
t'
x=
)
h' (p
Ts (p)
s
con
x = 0,4
v=
cons
v "(p )
Nassdampf
Zweiphasengemisch
t"
sc
s'(p)
st "
s"(p)
n st
Tc
h"(p)
ht "
hc
on
=c
x=
0,4
pm
ax
Flssigkeit
inkompressible
Flssigkeit
0,8
ideales Gas
berhitzter Dampf
x=1
Ts (p)
)
p
s(
t
p ,T
p t ,T
"
vt
t"
Nassdampf
Zweiphasengebiet
flssig-gasfrmig
st
p t ,T t
h'(p)
h t'
x=
kritischer Punkt
p=
T = const
v "(
p)
p
v= c
co n
st
co
in Bild 8.7
t'
st '
s'(p)
sc
s"(p)
st "
Tt
7/1
Massebilanz
Instationr:
m zu m ab =
Sonderfall:
dm
d
zu , m
ab = const im Zeitraum
m
( m zu m ab ) = m2 m1
mit = 2 - 1
Stationr:
m zu = m ab
Massestrom:
= V
m
Volumenstrom:
= c A
V
q
, =
(m = const im System)
1
v
Aq durchstrmte Querschnittsflche
c
Einfache
Mischung
von Massen:
mzu mab = m2 m1
8/1
Instationre Energiebilanz:
= Q ,
mit: Q
d
P = W
W
d
Differentielle Formen
Q + WV + Wdiss = dU
Q + V dp + Wr + Wdiss = dH
p2
Q12 +
V dp + Wr12 + Wdiss12 = H2 H1
p1
WV12 = p dV + Wr12
WV = p dV + Wr
V1
WN12 = WV12 + pu V2 V1
W N1 2 =
z2
FK (z) dz
z1
FK(z) -
U1 = U2
bei p = const
H1 = H2
8/2
Gesamtenthalpiestrme:
Eintritt
st = m
1 h1 + 1 c12 + g z1 = m
1 h1st
H
1
Austritt
st = m
2 h2 + 1 c22 + g z2 = m
2 h2st
H
2
Technische
Nutzleistung des
Fluidstroms:
st
st
st = m
w t12
Pt12 = W
t12
Spezifische technische
Arbeit des Fluidstroms:
w st
t12 =
p2
p1
Spezifische innere
technische Arbeit:
w t12 =
p2
v dp + wr12
p1
Sonderfall:
=m
1=m
2 - stationrer Flieproze
Ein Eintritt und ein Austritt m
+ Pst + W
(h2 h1 ) + 1 c22 c12 + g ( z2 z1 )
Q
12
diss12 = m
t12
Differentielle Form:
q + w st
t + w diss = dh + c dc + g dz
mit w st
t = v dp + w r + c dc + g dz
Sonderfall:
H1st = H 2st
9/1
dS =
dU + p dV
T
Form mit H:
dS =
dH V dp
T
dS
S Q + S irr =
d
Differentielle Form:
Q
+ Sirr = dS
T
SQ12 + S12 = S2 S1
2
SQ12 =
Q
T
irr
S12
Entropieproduktion im System
S1 = m s1
S2 = m s2
Entropie im Fluid
9/2
Instationre Entropiebilanz:
+ S
S
+S
irr = dS
S
Q
zu
ab
d
S 2 S 1
Q
T
irr
S 12
Entropieproduktionsstrom im System
=m
1 s1
S
1
=m
s
S
Entropiestrom im Fluidstrom
Sonderfall:
=m
1 = m
2
Ein Eintritt und ein Austritt m
stationrer Flieproze
irr (s s )
S
Q12 + S12 = m
2 1
2
Differentielle Form:
Sonderfall:
q
+ sirr = ds
T
10/1
Exergiebilanz
Exergiebilanz bei geschlossenen Systemen
Form mit Exergie der inneren Energie:
EQ12 + WN12 + Wdiss12 EV12 = E(u)2 E(u)1
2
EQ12 =
T Tu
Q
T
WN12 = WV12 + pu V2 V1
Nutzarbeit
V2
Volumennderungsarbeit
V1
E(u) = m e (u)
Dissipierte Arbeiten
Exergieverlust im System
Stoffgebundene Exergie der
inneren Energie
EQ12 +
E= m e
10/2
mit
E
Q12 =
T Tu
Q
T
irr
E
v12 = Tu S12
Exergieverluststrom im System
)
(
st = m
2 ( e2 + 1 c22 + g z2 ) = m
2 e2st
E
2
2
st = m
1 e1 + 1 c12 + g z1 = m
1 e1st
E
1
2
Sonderfall:
=m
1 = m
2
Ein Eintritt und ein Austritt m
stationrer Flieproze
st
( e2 e1 ) + 1 c 22 c12 + g z2 z1
E
Q12 + Pt12 + Wdiss12 Ev12 = m
2
Exergetischer Wirkungsgrad:
Sonderfall:
ex =
E Nutzen
E Aufwand
10/3
et = w t =
p2
v dp + w r12
p1
eel = w el
eW = w W
ekin = 1 c2
epot = g z
e = (h hu ) Tu (s su )
e(u) = (u uu ) Tu (s su ) + pu (v vu )
2
eq =
T Tu
q
T
h = f (pu , Tu ) = hu , e u = 0
w V12 = pu ( v2 v1) , e w V (p u) = 0
11/1
st = H
st
H
1
2
1
irr = m
( s2 s1 )
S
12
p1 , T1
p2 < p1 , T2
c1 , z 1
c2 , z 2
st
E
v12 = m
TU ( s2 s1 ) , ex = 2
E
st
E
1
Sonderfall: c2 c1 , z2 z1
p1
h2 = h1
h2 = h1
h = const
v1
s1
Reale Fluide:
p2
2
v2
s2
T2 < T1
falls
innerhalb Inversionskurve
T2 > T1
falls
auerhalb Inversionskurve
T2 = T1 = T
p2
v2
s 2 s 1 = R ln = R ln
p1
v1
Ideale Flss.:
T2 = T1 = T
und
v 2 = v 1 = vif
dvif (T)
s2 s1 =
( p2 p1 ) wobei
dT
dvif (T) vif (T + T) vif (T T)
dT
(T + T) (T T)
mit T = 0,1...1 K
bzw. benachbarte
Tabellenwerte zu T
1
wobei if = f ( T ) Stoffwerte
mit vif =
if
11/2
Verdichtung (Kompression)
- Nherung: Verdichter, Pumpe - adiabat
st
(h2 h1 ) + 1 c22 c12 + g ( z2 z1 )
=m
Pt12
2
1
(h2s h1 )
mit h2 = h1 +
sV
Pumpe
Verdichter
(Kompressor)
p2>p1
2
ig
(T2 T1)
(h2 h1 ) = cpm
adiabat
M
Pst
t12
Pst
t12
sV
1
m
m
Flssigkeit
1
T2 = T1 +
(T T )
sV 2s 1
p
T2s = T1 2
p1
mit
Gas
Dampf
Fr ideale Flss :
if
(p2 p1 )
(h2s h1 ) = vm
if
h1 = h (T1) Stoffwerte
irr = m
( s2 s1)
S
12
Tu ( s2 s1)
E
v12 = m
h
h2
h 2s
p2
Isentroper Verdichtergtegrad
(innerer Wirkungsgrad)
p1
2s
sV =
w t12s
h1
s1
1
irr
s 12
Nherung:
wt12
s2
w t12s
w t12
h2s h1
h2 h1
oder
Ideale Flss. mit cifpm = const :
T T
sV = 2s 1
T2 T1
2 = 2s
sV = 1
w t12 = w t12s = h 2s h 1
11/3
Turbinenentspannung (-expansion)
- Nherung: Turbine adiabat
st
(h2 h1 ) + 1 c 22 c12 + g ( z 2 z1 )
=m
Pt12
2
mit h2 = h1 + sT (h2s h1 )
Gasturbine
Dampfturbine
Wasserturbine
m
WDT
ig
(T2 T1)
(h2 h1) = cpm
T2 = T1 + sT (T2s T1)
-P st
t12
p
mit T2s = T1 2
p1
adiabat
sT
if
Fr ideale Flss : (h2s h1 ) = vm
(p2 p1 )
if
h1 = h (T1) Stoffwerte
irr = m
( s2 s1 )
S
12
Tu ( s2 s1 )
E
v12 = m
h
p1
p2
Isentroper Turbinengtegrad
(innerer Turbinenwirkungsgrad)
h1
sT =
-w t12
h2
-w t12s
h2s
ig
2s
s1
s2
s
h2 h1
w t12
=
w t12s h2s h1
irr
12
Nherung:
oder
if
2 = 2s
sT = 1
w t12 = w t12s = h 2s h 1
p v = R T , c p =
R , cv =
R , cp = c v ,
1
1
v2
=
v1
Isochore
v =
p
=
T
Isobare
p =
v
=
T
Isotherme
p2
p1
v2
=1
v1
p2
T2
v2
=
v1
T1
p2
p
T = const v2 = 1
p v = const v1 p 2
p2
const
const
const
const
Isentrope
s = const
p v = const
p1
p1
p1
1
p1
v2
=
v1 p 2
1
T1 1
v2
=
v1 T2
Polytrope
p vn = const
v2
v1
p1 n
=
p2
1
T1 n1
v2
=
v1 T2
p2
T2
T1
T2
T2
T1
T1
T2
=1
T1
v1
T2
v2
T1
T2 1
=
p1 T1
p2 v 1
=
p1 v 2
T2
T1
cp = c v + R
h2 h1 =
u 2 u1 =
p2
h 2 h1 = c p T2 T1
h 2 h1 = c p T2 T1
u 2 u1 = c v T2 T1
p1
v2
u 2 u1 = c v T2 T1
v1
u2 u1 = 0
=1
s2 s1 =
T2
s 2 s1 = c v ln
T
T2
s 2 s1 = c p ln
T
p2
s 2 s1 = R ln
p
h2 h1 = 0
v2
s2 s1 = R ln
v
1
p2
=
p1
T2 v 1
=
T1 v 2
u 2 u1 = c v T2 T1
h 2 h1 = c p T2 T1
n 1
T2 n1
=
p1 T1
T2
n
p2 v1
=
p1 v2
n 1
T2 v 1
=
T1 v 2
p2
d fr
p2 n
=
T1 p1
s 2 s1 = 0
s 2 s1 =
u 2 u1 = c v T2 T1
h 2 h1 = c p T2 T1
T
n
c v ln 2
n 1
T1
11/4
p v = R T , c p =
R , cv =
R , cp = c v , cp = c v + R
1
1
q12 =
Isochore
p
v = const , = const
T
Isobare
p = const , v = const
T
Isotherme
T = const
p v = const
Isentrope
s = const
p v = const
w v12 = 0
w v12 = p v 2 v 1 = R T2 T1
q12 = c v T2 T1
q12 = c p T2 T1
p
v
w v12 = w t12 = q12 = R T ln 2 = R T ln 2
p1
v1
q12 = 0
w v12 = c v T2 T1 =
Polytrope
p vn = const q12 = c v T2 T1 w v12
(
)
q12 = c p ( T2 T1 ) w t12
(n)
q12 =
R ( T2 T1 )
(n1)( 1)
R
T2 T1
1
1
R T1 p 2
w v12 =
1
1 p1
R T1 v 1
w v12 =
1
1 v 2
mit: R T1 = p1 v 1
1
w v12 = w t12
n1
R T1 p 2 n
1
w v12 =
n 1 p1
n 1
R T1 v 1
w v12 =
1
n 1 v2
mit: R T1 = p1 v 1
R
1
T2 T1
w v12 = w t12
w v12 =
n-1
n
w t12 = 0
) (
mit: R T = p1 v 1 = p 2 v 2
T2 T1
1
1
p 2
1
w t12 =
R T1
1
p1
v 1
1
w t12 =
R T1
1
v 2
mit: R T1 = p1 v 1
w t12 = c p T2 T1 = R
w t12 = w v12
n1
p 2 n
n
1
w t12 =
R T1
n 1
p1
v n 1
n
1
w t12 =
1
R T1
n 1
v2
mit: R T1 = p1 v 1
n
T2 T1 w t12 = n w v12
w t12 = R
n 1
11/5
12/1
divgrad t = 0
= grad t
q
Wrmestromdichte:
(Betrag)
Wrmestrom
durch Wand:
= t
Q
Wrmeleitwiderstand:
R =
=
q
t = t wi t wa
- Wanddicke
A m - mittlere vom Wrmestrom
durchdrungene Flche
Am
Ebene Wand:
i
dt
grad t =
dx
Eb
t wi
A
t wa
t wa
t (x)
t wi
xi
xa
= x a xi
Zylinderwand:
Aa
t wa
t wa
t (r) Ai
t wi
t
grad t =
Zyl
dt
dr
ri
Q
ra
= ra ri = 1 ( da di )
2
Kugelwand:
Q
twi
Q
Kug
dt
grad t =
dr
Aa
twa
twa
t(r)
t
ri
ra
= ra ri = 1 ( da di )
2
Temperaturverlauf (logarithmisch)
r
ln
Zyl
ri
t (r) = t wi ( t wi t wa)
r
ln a
ri
Zyl
Am
= l
( da di ) = Aa Ai
(logarithmisches
Mittel)
d
A
ln a ln a
di
Ai
Nherung fr kanalartige Gebilde bei
Aa
<3
Ai
AKug
m =
Ai
( x xi )
Temperaturverlauf (hyperbolisch)
1 1
Kug
ri r
t (r) = t wi ( t wi t wa)
1 1
ri ra
twi
Eb
t (x) = t wi (t wi t wa)
t wi
Rohrwand
Hohlzylinder
mit Lnge l
Temperaturverlauf (linear)
AEb
m = a b = Ai = A a = A = const
Q
A
( da di )
1 1
d d
a
i
= Aa Ai
(geometrisches
Mittel)
13/1
i
t Fi
t Wi = t W1
Ebene Wand
t W2
A mA
Ai , i
x i = x1
t Wa= t W4
A mB
x2
Ai = Am j = A a = A = const
(j = A, B, C)
Qk
t W3
t
Sonderfall:
A mC
x3
a , Aa
xa = x4
t Fa
Wrmestrom:
= t k
Q
k
Rk
t k = t Fi t Fa
Rk = Ri + R j + R a
Wrmedurchgangswiderstand
(j = A,B,C)
Rk =
1
1
=
ka A a ki Ai
ka - Wrmedurchgangskoeffizient
bezogen auf Flche Aa
ki - Wrmedurchgangskoeffizient
bezogen auf Flche Ai
1
i Ai
Wrmebergangswiderstnde
Ri =
Wrmeleitwiderstand
der Schicht j (j = A, B, C)
R =
j
R a =
1
a A a
j
j Am j
=
Q
i
t i
Ri
=
Q
j
t j
R j
Q
a =
t a
Ra
- Wrmebergangskoeffizient
13/2
Verallgemeinerung:
= t
Q
Rth
i
t Fi
.
Q 1
a
tF
Rth = Ri + R1 + R2 5 + R6 + R a
(Reihenschaltung)
R25
1
1
1
1
+
+
+
R2 R3 R 4 R5
(Parallelschaltung)
A
Gl
.
mi
i
a
0
- Fluide im Gleichstrom
. Geg
ma
Temperaturschaubild
t
.
mi
Geg
t k0
Gl
t k0
Wand
. Gl
ma
t Gl
kA
.
m Geg
a
t Geg
kA
Weg
a von 0 bis A :
i und m
Mittlere Temperaturdifferenz zwischen m
m
t k =
t k 0 t k A
ln
t k 0 = t Fi t Fa
t k 0
t k A
t k A = t Fi t Fa
A
m
Wrmestrom
= t k
Q
k
Rk
Hinweis:
Unterschied ob Gleichoder Gegenstrmer
14/1
Konvektiver Wrmebergang
Wrmestrom (NEWTONsches Wrmebergangsgesetz)
= A t
Q
t =
t F1 t W t F2 t W
t t
F1 W
ln
t F2 t W
t = tFm t W
Wrmebergangskoeffizient:
= Nu
Re =
Nu - Nuelt-Zahl
lchar - charakteristische Lnge
fr jeweilige Geometrie
l char
Fluid
c l char
bei tst
Prandtl -Zahl:
Grashof -Zahl:
- Wrmeleitkoeffizient
- Geschwindigkeit
- kinematische Viskositt =
- dynamische Zhigkeit
1
- Dichte =
v
cp
=
a
Pr =
Gr =
bei Mittelwert tW
bei tst
Reynolds -Zahl:
- Temperaturleitkoeff. a =
cp
1
3
g lchar t
2
, bei tst
= T fr idealeGase
st
- isobarer Volumenausdehnungskoeffizient
= p (Tst ) fr Flss.
g - Erdbeschleunigung
Stoffwerte
Stoffwerte bei Stoffwert- Temperatur
t st
KT = 1
0 ,14
Flssigkeiten: KT =
14/2
F
W
1
gltig fr Pr > 0 ,5
t st = 21 t F + t W
= A t
Q
W 2 t W1
Enge Spalte
k (Gr Pr)n
Nu = 1 +
m + (Gr Pr)
t st = 0 ,5 t W1 + t W2
gltig fr Pr > 0 ,5
Nu = 1
t W1
q
t W1
t W2
t W1 , t W2 - Temperaturen der
Spaltoberflchen
t W2
A
B
C
D
E
t W1
t W2
t W1 t
W2
lchar = (Spaltbreite)
E
q
k
0,07
0,0236
0,119
0,025
0,043
m
3200
10100
14500
13000
4100
n
1,333
1,393
1,27
1,36
1,36
14/3
t t
F1
W
ln
t t
F2
W
4A q
tFm
l char = d gl
dgl =
Uq
tW
tF1
Aq - durchstrmte
Querschnittsflche
tF2
Uq - benetzter Umfang
L
Sonderfall: Kreisrohr dgl = d i
= A tm t
bzw. Q
F
W
- mittlere Fluidtemperatur
- mittlere Wandtemperatur
- Eintrittstemperatur Fluid
- Austrittstemperatur Fluid
- Rohrlnge
dgl
0 ,0677 Re Pr
K
Nu = 3,66 +
0,83 T
d
gl
1 + 0 ,1 Pr Re
gltig fr:
t st = 1 tF1 + tF2
2
Re Pr gl > 2 , Pr > 0 ,6
L 3
gltig fr:
d
gl 3
1+
1,8 Pr0,3 0 ,8
L
KT
L
6
3
= A t t
Q
F1
W
Nu = 0 ,664 Re2 Pr 3 KT
gltig fr:
tst = 1 ( tF1 + tW )
2
Pr > 0,6
0,6 Pr 100
t st = t F1
15/1
Wrmestrahlung
Strahlungskoeffizient:
C = Cs
=a
- Emissionsverhltnis
a - Absorptionskoeffizient
W
Cs = s 108 = 5,67051
m2 K 4
4
= C A T
Emittierter Energiestrom: E
100
= C A T1 T2
Q
12
12
1
100
100
Q12
1 2
C12 =
1 A1
+
C1 A2
1
1
1
C2 Cs
1
2
Q12
A1
=0
A2
C12 = C1
bei: A 2 A1
Q12
C12 =
1
1 1
1
+
C1 C2 Cs
- Strahlungskoeffizient des
Schwarzen Strahlers
15/2
1
.
Q12
C12 =
1
A
1
1
1
+
+ 1
C1 Cs 12 Cs A 2
1
1
C
C
s
2
12 Einstrahlzahl
Diagramme fr bestimmte Geometrien
Reziprozittsbeziehung: 12 A1 = 21 A2
Wrmebergangskoeffizient durch Strahlung
Q12
T 4 T 4
1 2
100
100
Str = C12
( T1 T2 )
Strahlungsschirm
Strahlungsschirm (Sch) 3
sch
12
13 = Q
32
Q
=Q
Sch =
Q
12
1
1
1
+
A1 C13 A3 C32
T 4 T 4
1 2
100
100
Sch
12
Q
4
4
T1
T2
C13 A1
+ C32 A3
4
100
100
T3
=
100
C13 A1 + C32 A3
16/1
Rekuperatoren (Wrmetauscher)
Festlegungen:
=m
Wrmekapazittsstrom: C
cp
= k A t m
Q
j
j
HK
H - Heizmedium
gibt Wrme ab
j Flchenbezug
j = i Innenflche
j = a - Auenflche
K - Khlmedium
nimmt Wrme auf
1 - jeweils Eintritt von H und K
0
A
tHK
tHK
t0
ln HK
t A
HK
0
Gleichstrom: t HK =
A
t HK =
0 - Eintritt Heizmedium
(a = 0)
A - Austritt Heizmedium
(a = A)
t H1 t K1
a - laufende Heizflche
(a = 0 ... A)
A Heizflche des
Wrmebertragers
t H2 t K2
Gegenstrom: t HK = t H1 t K2
A
t HK = t H2 t K1
=C
:
Sonderfall bei Gegenstrom und C
H
K
m
0
A
tHK
= tHK
= tHK
=C
t
Q
H
H
t H = t H1 t H2
=m
H cpH
, C
H
,
tH2
h h
cpH = H2 H1 =
tH2 tH1
cpH
to
(tH2 t o ) cpH
(tH2 tH1)
tH1
(tH1 to )
to
to Bezugstemperatur fr Enthalpie
1
Nherung: cpH 2 cp (tH1) + cp (tH2 ) Stoffwerte
=C
t
Q
K
K
t K = t K2 t K1
=m
K cpK
, C
K
,
tK2
h h
cpK = K2 K1 =
tK2 tK1
cpK
to
(tK2 t o ) cpK
(tK2 tK1)
tK1
(tK1 t o )
to
to Bezugstemperatur fr Enthalpie
1
Nherung: cpK 2 cp (tK1) + cp (tK2 ) Stoffwerte
16/2
= C
(t t )
Q
H
H1
K1
Betriebscharakteristik :=
t H
( t H1 t K1 )
kj Aj
C
; H
=f
C
K
CH
mit
Diagramme fr - Gleichstrmer
- Gegenstrmer
- Kreuzstrmer
kj Aj
t H
C
H t K
=
;
= t
m
C
C
H
K
H
t
HK
j Flchenbezug
j = i Innenflche
j = a - Auenflche
Sonderfall: Verdampfer tK = 0
=m
K (h K2 h K1) , CH = 0
Q
CK
Sonderfall: Kondensator tH = 0
=m
H h H1 h H2
Q
=C
(t t ) ,
Q
K
H1
K1
C
K =0
CH
kj Aj C
= f
; K = 0
CK CH
:=
t K
(t H1 t K1 )
17/1
Instationre Wrmeleitung
Zu- bzw. abgefhrte Wrme
Q() = V c p [t m () t o ]
Krper mit
- Masse m
- Oberfche A
- cp
Anfangstemperatur t o
im gesamten Krper
gleich
Eintauchen in Fluid zur Zeit o = 0
Normierte Mitteltemperatur
t t
m = m F
t o tF
A
m () = exp
m
c
17/2
Anfangstemperatur t o
im gesamten Krper
gleich
Eintauchen in Fluid zur Zeit o = 0
Funktionaler Zusammenhang
Temperatur
Zeit
t t
K = K F
t o tF
Fo =
Stoffwerte
a
L2geo
Fourier-Zahl
t tF
W = W
t o tF
mit:
a=
cp
t t
m = m F
t o tF
Bi =
bei tW bekannt:
Bi = und
Berechnung fr
t F = tW
im Diagramm
fr
; - Wanddicke
2
d
Lgeo =
; d - Durchmesser
2
d
Lgeo =
; d - Durchmesser
2
Lgeo =
Biot-Zahl
Normierte
Temperatur
Lgeo
17/3
Nherungen fr weitere Geometrien:
V
A
Plattenhnliche Gebilde
Lgeo
Zylinderhnliche Gebilde
Lgeo 2
V - Volumen
A - Oberflche
V
A
V
Lgeo 3
A
Kugelhnliche Gebilde
Superpositionsprinzip
= x y z
unendlich
groe Platte
(Pl)
e
unendlich
langer Zylinder
(Zyl)
Pl
Zyl
Temperatur an Stelle : = K K
Pl
Zyl
: = K W
Pl
Zyl
Pl
Zyl
: = W W
: = W K