FREKANS DAILIMLARI

KONU: Frekanslar, Snf Ortalamas, Snf Aral, Histogram ve Histogram Oluturma,

Frekans Dalmlarnn Grafikle Gsterilmesi
Aratrmalarda elde edilen veriler genellikle dzensiz ham verilerdir. Toplanan veriler kolay
ve anlalr bir biimde dzenlenebilir. Bu dzenleme eitli ekillerde yaplabilir. Verileri
kkten byye doru sralayp dzenli hale getiren yntemlerden bir tanesi gvde-yaprak
(stem and-leaf) grnts yntemidir. Yntemde saylar basamaklarna ayrlarak bir ksm
gvde bir ksm da yaprak eklinde gsterilir.
rnek: Aadaki saylar saat 24 ile 7 arasnda bir telefon santraline gelen toplam 911 arnn
36 gnlk dalmn gstermektedir.
22
76
6
23
54
30
27
35
19
71
17
30
48
28
105
63
41
26
37
35
11
41
64
65
52
8
34
38
32
43
Bu verileri gvde-yaprak eklinde dzenleyelim:
gvde
10
7
6
5
4
3
2
1
0

31
48
22
44
63
30

yaprak
5
1, 6
3,3,4,5
2,4
1,1,3,4,8,8
0,0,0,1,2,4,5,5,7,8
2,2,3,6,7,8
1,7,9
6,8

gvde-yaprak gsteriminde verilerin ranj deeri de belirlenerek baz istatistik llerin

hesaplanmas kolaylar. Ranj iin ilk veri 1 den balayacak ekilde tm veriler srayla
numaralandrlr.06 ya 1, 08 e 2, 11 e 3, 17 ye 4 ranj numaras verilerek devam edilir. Veriler
derecelendirildikten sonra istatistikte ok kullanlan bir ortalama ls medyan kolaylkla
hesaplanabilir. Medyan sranm bir dizide tam ortadaki elemann deeridir. Eer dizinin
eleman says ift ise ortadaki iki elemann aritmetik ortalamas alnr. rnekteki verilere
uygularsak;
Veri says 32 olduu iin 18. ve 19. elemanlarn ortalamas alnacaktr. Her iki elemann
deeri de 35 olduundan (35+35 )/2 = 35 medyan deeridir

Aadaki veri grubunu gvde-yaprak eklinde dzenleyiniz.(60 adet)

5,9
5,6
4,1
8,3
6,9
7,1

7,7
6,7
4,9
8,1
7,1
6,3

8,9
6,9
7,5
8,1
6,9
5,1

5,2
7
7,5
4,5
7,7
7,3

7,3
7,3
9,6
7,3
7,7
8,3

gvde
9.
8.
7.
6.
5.
4.

7,7
6,2
7,9
9,4
8,1
8,9

6,3
6,5
5,3
5,8
8,7
9,3

7,3
6,5
5,5
6,7
6,5
5,7

5,7
9,2
6,1
6,7
6,7
6

5,6
7,1
6,1
6,9
9,1
5,9

yaprak
1,2,3,4,6
1,1,1,3,3,7,9,9
0,1,1,1,3,3,3,3,3,5,5,7,7,7,7,9
0,1,1,2,3,3,5,5,5,7,7,7,7,9,9,9,9
1,2,3,5,6,6,7,7,8,9,9
1,5,9

Snflama
ncelenen vasfn ayn kkna sahip birimleri kmeler halinde bir araya getirme ilemine
snflama (tasnif) denir. Vasflarn eitli klarnn ktlede ka defa tekrarlandn gsteren
saylar frekans adn alr. Bir snfa den veri says o snfn frekansdr diyebiliriz. Verilerin
snflar ve bu snflara kar gelen frekanslar eklinde dzenlenmesine frekans dalm veya
frekans tablosu denir.
rnek: 100 kiilik bir snfta renciler ya vasfnn klarna gre snflanyor.
Ya ( klar )
18
19
20
21
22
toplam

frekans(n)
21
25
30
18
6
100

Ele alnan vasfn klar ok sayda ise snflamada sorun kabilir. Bu durumda gruplamaya
bavurulur.

Snf Saysnn Belirlenmesi

Genel olarak frekans dalmlar oluturulurken
Kullanlacak snf says 5 ile 15 arasnda
Olmaldr. Eldeki toplam veri says kullanlarak
Gerekli snf saysn belirlemek mmkndr
.
k:snf says
n:toplam veri says

......

Eitsizlii salanmaldr.

Snf Aralnn Belirlenmesi

Snf aral seerken yuvarlak rakamlar
Kullanlmal
Birinci snfn alt limiti snf aralnn ift bir kat
Olmal
Snf aralklar birbirleri ile rtmemeli
Ak snf aralklarndan kanlmal

Gruplama
Bir vasfn birbirine yakn olan klarn bir araya getirmeye gruplama denir. rnein meslek
istatistikleri yaplrken serbest alan doktor, avukat, dii, tccar gibi meslekler serbest
meslekler grubuna alnmaktadr. Gruplama ile toplanan veriler hakknda daha geni ve ak
bilgiler alnabilecei gibi, her gruba den frekans says da byr. Gruplamann bu yararlar
yannda baz sakncalar da vardr. rnein grup snrlarnn belirtilmesi nemli bir sorundur.
Gnlk gelirleri 12-16 dolar, 16-20 dolar gibi grupladmzda, 16 dolarn hangi gruba
girecei belirsizdir. Bu durumda 12-16 dolardan az, 16-20 dolardan az eklinde bir
gruplamaya gidilmelidir. Gruplamada grup says genellikle 7-20 arasnda tutulmaktadr. Nicel
vasflara gre yaplan gruplamada gruplara snf, gruba girebilecek en kk kkn
deerine snf alt snr, en byk kkn deerine de snf st snr, bunlar arasndaki
farka snf aral ve snf snrlarnn aritmetik ortalamasna snf ortalamas ad verilir.

rnek:1993 verileri kullanlarak dnyadaki 30 byk ehir nfuslarna gre gruplandrlarak

frekans dalmlar gsterilmektedir.
Nfus gruplar(*1000 kii)
3000 - 4000 den az
4000 - 5000 den az
5000 - 6000 den az
6000 - 7000 den az
7000 - 8000 den az
8000 - 9000 den az
9000 ve zeri

ehir says(frekans)
6
6
4
6
2
4
2

Yukardaki rnekte 3000-4000 den az snfnn alt snr 3000, st snr 4000 , snf
Aral 4000-3000=1000 ve ortalamas (3000+4000)/2=3500 olarak bulunur. 9000 ve
zeri snf ise ak snf aral olarak tanmlanr.
Vasf Kombinezonu
Bir ktleyi oluturan btn birimler bir vasfn klarna gre snflandktan sonra, dier bir
vasfn klarna gre tekrar snflandrlrsa buna vasf kombinezonu veya bileik snflama ad
verilir.
Aadaki tabloda nfusun ya, cinsiyet ve medeni duruma gre vasf kombinezonunu
gstermektedir.
Ya
Bekar
Snflar Erkek
0-9
10 -19
20 - 29
30 - 39
...........

Evli
Dul
Boanm
Kadn Erkek Kadn Erkek Kadn Erkek Kadn

Vasf kombinezonu ile daha homojen gruplar elde edilmektedir. Ayrca ktlenin bileimi daha
ayrntl olarak belirtilmektedir. Ancak vasf kombinezonunda arya kalmamaldr, tablolar
byr ve yaynlanmas gleir.
Seriler
Saysal olarak dzenlenmemi verilerin artan veya azalan byklkte sraya konmu,
dzenlenmi ekline seri denir. Serideki en byk deerle en kk deer arasndaki farka
ranj ad verilir. Seriyi oluturan saylardan her biri bir terimdir. Seriler eitli ekillerde
snflandrlrlar. En ok kabul grm snflandrma aadaki gibidir.

Zaman serisi

Mekn serisi

Blnme serisi

Zaman serisi
Verileri gn, hafta, ay, yl gibi zaman vasfnn klarna gre dzenlenmi olarak gsteren
serilerdir. Zaman serisi iki stundan oluur. Birinci stunda zaman vasfnn klar, ikinci
stunda ise olaya ait deerler bulunur.
rnek: Yllara gre Trkiye nfusu
Yllar
Nfus(milyon)
1950
20,9
1955
24,1
1960
27,8
1965
31,4
1970
35,6
Mekan serisi
Toplanan verileri mekn vasfnn klarna gre sralanm olarak gsteren seriler mekn
serileri adn alr. Mekn vasfnn klar lke, blge, il, ile, ky gibi klar olabilir. Seri iki
stundan oluur. lk stunda mekn vasfnn klar, ikici stunda deerler bulunur.
rnek: llere gre 1970 yl nfus deerleri
ller
Nfus(bin kii)
stanbul
3.019
Ankara
2.042
zmir
1.427
Adana
1.035
Bursa
848
Blnme serisi
Zaman ve mekn vasfnn dnda kalan maddi vasflar olarak tannan vasflarn klarna gre
dzenlenmi seriler blnme serileridir. Bir snftaki rencilerin ald notlar, boy uzunluu,
arlk, ii says gibi vasflar rnek verilebilir. Blnme serileri saysal olmayan vasflara
gre de dzenlenebilir. Ancak saysal vasflara gre dzenlenmi blnme serileri daha ok
kullanlmaktadr. Bu tr blnme serileri 4 snfta toplanabilir.

Basit seriler

Snflanm(tasnif edilmi) seriler

Gruplanm seriler

Bileik seriler
Basit seriler
Saysal verilerin kkten bye ya da bykten ke doru sralanmas ile elde edilen
serilerdir.

rnek: 12 rencinin bir dersten ald notlar

Notlar(xi )
0
25
30
30
45
50
50
50
65
70
75
90
Snflanm seri
Gzlem sonularnn dzenlenerek birinci stunda olaya ait deerleri, ikinci stunda
frekanslar gsterecek ekilde hazrlanrsa snflanm seri elde edilir.
rnek: 12 rencinin bir derse ait notlar (basit seri iin verilen rnek) ve frekanslar
Notlar(xi) Frekanslar(ni)
0
1
25
1
30
2
45
1
50
3
65
1
70
1
75
1
90
1
Gruplanm seri
Bu tip seride gzlem deerleri snflar eklinde gruplandrlarak gsterilirler. kinci stunda
yine frekanslar yer alr. Yukarda verilen notlar rneini 25 er aralkl olarak gruplarsak
aadaki tablo elde edilir.
Not snflar Frekanslar(ni)
0-25 den az
1
25-50 den az
4
50-75 den az
5
75-100 den az
2

Bileik seri
Gzlem sonularn iki veya daha fazla vasfa gre dzenleyen seriler bileik serilerdir. Bileik
serilerde birden ok vasf ile ilgili bilgiler deerlendirildii iin vasflar arasnda bir ilikinin
var olup olmad kolaylkla renilir. Basit bileik seri iki stundan meydana gelir.
Stunlardan birinde veriler vasflardan birine gre kkten bye doru sralanr. Dier
stunda ise, her birimin dier vasfna ait gzlem deerleri gsterilir.
Su miktar
4-5 den az
5-6 dan az
6-7 den az
7-8 den az
Toplam

5-6 dan az
1

Buday retimi
6-7 den az 7-8 den az 8-9 dan az
2
1

1
1

Toplam
1
2
1
1
5

Bileik serileri gruplayarak tablo eklinde de gsterebiliriz. Buday retimi ile harcanan su
arasndaki ilikiyi tablo eklinde gsterelim.
Bu tabloya iki vasf arasndaki ilikiyi gsterdii iin korelasyon tablosu ad da
verilmektedir. Tablo iersindeki saylar frekanslar gstermektedir. Frekanslar sol st keden
sa alt keye doru topland iin iliki pozitiftir. Aksi durumda ilikinin negatif olduu, bir
deikenin deeri artarken dierinin azald ortaya kacaktr.
GRAFKLER
Gzlem deerlerinin rakamlarla gsterilmesi olayn genel eiliminden ok ayrntlara dikkat
ekilmesine neden olur. Grafikler gzlem sonularnn daha iyi anlalmasn salar. Grafikler
deiik ekillerde snflandrlabilirler. Basit seriler grafikle gsterilemedii iin tablo
eklinde sunulmalar uygundur. Snflanm serilerde her kkn frekansna gre uzunluu
deien izgiler ya da ayrk stunlar kullanlr.
rnek: 1988-1994 dneminde kii bana GSMH(dolar) deerleri verilmektedir. Bunlar
kullanarak stun diyagramn izelim.
Yllar GSMH
1988
1706
1989
1986
1990
2682
1991
2620
1992
2708
1993
3004
1994
2193
Stun diyagram

1988-1994 dneminde kii bana

GSMH(dolar)
3500

GSMH(dolar)

3000
2500
2000

Seriler 2

1500

Seriler 1

1000
500
0
1

Yllar

Gruplanm serilerin grafii izilirken histogramlar kullanlr. Histogramda her snfn

frekans, o snfa ait stunun ykseklii ile deil , alan ile gsterilir.
rnek: bir okuldaki rencilerin matematik dersinden aldklar notlarn dalm
r.
Notlar
says
0-2 den az
100
2-4 den az
200
4-6 dan az
500
6-8 den az
150
8-10 dan az
50

Bu verilere ait histogram

FREKANS DAILIMLARININ
NOKTALAR

OLUTURULMASINDA DKKAT EDLECEK

Mmkn olduunca eit snf aralklar seilmelidir.

ok sayda bo snf olumas vb. durumlarda eit olmayan snf aralkl frekans
dalmlar oluturulabilir.
Eit olmayan snf aralklar grafik aamasnda baz sorunlar dourabilir.
Uygun olarak seilmemi snf saysna gre oluturulmu frekans dalmlar, verinin
frekans dalm hakknda faydal ve net bildiler sunmayabilir.

FREKANS DAILIM GRAF

(HSTOGRAM)
Histogram elde edilen verilerin ema halinde gsterimidir. bir problem hakknda toplanan
verilerin belirli bir zaman iinde nasl bir dalma veya deikenlie sahip olduunu gsterir.
ortaya kan deikenlik yorumlanarak soruna yolaan nedenlerin ortadan kaldrlmas
kolaylatrlr. histogramlar llebilir veriler iin hazrlanabilir
Histogram: Grafiklerin dikdrtgen bloklar ( stunlar ) halinde gsterilmesidir.
Histogram olutururken ncelikle saysal verilere ihtiyacmz vardr.
Verilerimizin hazr olduunu dnelim.

nce verimizin akln bulalm: Aklk verideki en byk deerden en kk

deerin kartlmasyla oluturulur.

imdi elimizdeki mesafe belli olduuna gre; bu mesafeyi kaa bleceimizi

belirleyelim. Ka tane stun olmasn istiyorsanz o sayya blelim.
Bulacamz say hangi aralklarla stun oluturacamz anlatr.
Sonrasnda ise her aralkta ka say varsa grafikte yerletirilir.
Sonrasnda grafik izilir.

Belki de yukarda yazdmz anlamak zor olacak.

En iyisi rnekle aklamaya alalm.
Bir okuldaki rencilerin verilen bir maketi ne kadar srede hazrlayacaklar aratrlmtr.
Aratrma sonucu rencilerin maketi hazrladklar sre aadaki gibidir.(dakika cinsinden)
8.10.12.18.22.26.35.39.45.47.24.35.40.42.45.64.56.13.27.29.27.35.19.28.36.41.44.26.24
,64,56,,,

nce verilerin araln bulalm.Aralk verideki en byk say ile en kk sayn

farkdr.O halde aralmz En byk say olan 64 ile en kk say olan 8 in
farkdr.Yani aralmz 64-8=56 dr.
imdi ise ka tane stun oluturmak istediimizi belirleyelim.isteimize gre sonu
deiir.Bu ksm deikendir ve grafii hazrlayan kiiye baldr.Biz 5 tane stundan
oluturalm.O halde 56 lk bir aralmz vard,her aralk ka saydan oluacak onu
bulalm.
56 saysn 5 e blelim.56:5=11,2 Bu durumda bulduumuz sonucu bir by olan
tam sayya yuvarlyoruz. (Eer sonu bir tam say karsa yine bir by olan tam
sayy grup genilii olarak kabul ediyoruz).Yani bu durumda grup genilii yaklak
olarak 12 bulunur ( bir byk tam say ).Grafiimiz 8 den balayacak ve 64 de iine
alarak sona erecek. nk en kk saymz 8,en byk saymz 64 tr.
imdi aralklar yazalm. Her Aralk 12 er artarak yazlacak.8 den balyoruz.
8-19 20-31 32-43 44-55 56-67 grld gibi 5 grup olutu ve tm saylar bu
aralklarda bulunmakta.
imdi tabloyu oluturalm.

Maket oluturma hz ( sn ) Kii says

8-19 6
20-31 9
32-43 8
44-55 4
56-67 2
Yukarda hangi aralkta ka kii olduu tablo halinde verilmitir.

10

imdi sra geldi stun grafii oluturmaya.

Dikey eksene Kii saysn, yatay eksene ise aralklar 8-19 gibi yazarak stun grafii
oluturulur.
Bu yaptmz ilem histogram oluturmaya bir rnektir.
nemli Not: Histogramda genilii bulurken kan deer iin her zaman bir byk tam say
alnmaktadr.Eit bile ksa bir byk tam sayy almak daha net sonu vermektedir.

Frekans dalm tablosundaki veriler yardm

ile aadaki grafik oluturulabilir.

11

 Bir nceki histogramda

snf says 8 iken bu
histogramda 3 snf
Kullanlmtr. Buna
karlk snf aralklar
Genilemi ve aralar
daha yzeysel bir
Gruplamaya tabi
Tutulmutur.

Nisbi Frekans Dalmlar(relative frequency

distributions)
Snfn nisbi frekans: o snfn frekansnn toplam
Frekansa oran ile tanmlanabilir.
Genellikle snfn mutlak frekansndan ok nisbi
Frekansn bilip buna gre ilem yapmak daha
Gerekli olmaktadr.

12

Nisbi frekans dalm grafii;

Histogramlar, genellikle bir olayn olu skln gstermek ve belirlenen zaman

Aralnda tanmlanan problemin daha sk meydana gelip gelmediini hesaplayarak
ortaya kan dalm eklini bilinen bir dalm ile karlatrmak amacyla
kullanlmaktadr. Her histogram sadece bir tek zellii lmektedir. Ayn zellie ait
Zaman iersinde birden fazla histogram yaplmak suretiyle olaylarn gelime seyri takip
edilebilir (Akn ve dierleri, 1998, 302).
Genellikle histogramlar da yatay eksen deiken verilere ait lmleri dikey
eksen ise llen deerlerin gerekleme skln (frekansn) gstermektedir. Tek
deikene gre olanlar en basit olanlardr (Ensari, 2002, 135). En etkili histogramlar
bir davran ya da etkinliin belirli bir zaman dilimi ierisindeki ortalamalarn
gsterenlerdir (Akn ve dierleri,1998, 302).
zellikle, byk sayl rneklemler alndnda, verinin tmn emada
gstermek g olmaktadr. Histogram, verinin sunumunu kategoriler oluturmak
suretiyle kolaylatrr. Alan snrlar kararlatrldnda, frekanslarn bir deerin
belirli bir alana denk dme says ve yzdesi- dalm grafikletirilir. Frekanslar ubuk
diyagramlar halinde gsterildiinden, deikenin ne tr bir dalm olduunu buradan
sylemek mmkn olmaktadr (Ensari, 2002, 135).
rnek olarak, aada bir okulda rencilerin devamszlklarnn skln ve

13

belirlenen aylarda bu devamszlklarn daha sk meydana gelip gelmediini gsteren bir

histogram modeli verilmitir. Belirlenen aylarda renci devamszlklar normal bir
dalm gstermiyorsa, nedenlere inebilmek iin daha kapsaml bir alma yapmak
gerekir.

KAYNAKA
. Bostan,F.(2005).Yatl ilkretim blge okullarnda toplam kalite ynetimi
uygulamasnn deerlendirilmesi. Yksek lisans tezi. ukurova niversitesi sosyal
bilimler enstits. Adana.
Akn, Besim ve Dierleri (1998), Toplam Kalite Ynetimi ve SO 9000 Kalite
Gvence Sistemi, stanbul: Beta Yaynclk.
Ensari, Hocan (2002), 21.Yzyl Okullar in Toplam Kalite Ynetimi, stanbul:
Sistem Yaynlar.
Tekindal,B.(2007)Analitik hiyerari sreci (ahs) ve bulank ahs (ahs) yntemlerinin
yksek lisans rencisi seimi problemi zerinde karlatrlmas.Gazi niversitesi
Endstriyel Sanatlar Eitim Fakltesi Dergisi Say:21, s.14-37
Karaca,F.(2008)Bykekmece Havza Atmosferindeki PM2.5 ve PM10 Partikl
Gruplarndaki Metallerin istatistik Dalm zelliklerinin incelenmesi. Ekoloji 17, 68,
33-42
epni,S.(2006).retimde Planlama ve Deerlendirme. Pegem Yaynclk.Ankara
2.Bask.(256-272)
http://209.85.135.132/search?
q=cache:LIzOLvdgsM8J:tip.erciyes.edu.tr/Anabilim/Dahili/Web/Halk_Sagligi/DERS
LER/Siniflandirma.ppt+s%C4%B1n%C4%B1f+aral%C4%B1%C4%9F
%C4%B1+filetype:ppt&cd=1&hl=tr&ct=clnk&gl=tr
http://atlas.cc.itu.edu.tr/~seker/files/Istatistik.doc
http://ocw.ankara.edu.tr:81/eduCommons/isletme/istatistik/materyal/1
http://209.85.135.132/search?
q=cache:mjA5isSzI7UJ:80.251.40.59/science.ankara.edu.tr/ozdemirt/isttatistikselkalit
ekontrolu/KAL%25DDTE%2520KONTROL/%25D6l%25E7me%2520Sonu

14

%25E7lar%25FD%2520%25DCzerinde%2520%25DDstatistiksel%2520%25DD
%25FElemler.doc+frekans+tablosu&cd=1&hl=tr&ct=clnk&gl=tr
http://onurtas.etu.edu.tr/Maliye_Egitim/Onur.ppt

15