YZEY GERLM

Bu konuyu daha iyi kavramak iin ncelikle Yzey gerilimi ve klcalln olumasn
salayan adezyon ve kohezyon kuvvetlerini bilmemiz gerekir.
Adezyon(Yapma)=Farkl maddelerin (cam,su) moleklleri arasndaki ekim
kuvvetine adezyon denir. Adezyon ve kohezyon kuvvetleri molekller aras ekim
kuvvetleridir. Bu kuvvetlerin sebebi elektriksel kuvvetler ve ktle ekimi kuvvetidir.
Adezyon gnlk hayatta birok olayda karmza kar, rnein;

Yamur yadktan sonra su damlacklarnn cama yapmas

Banyodan ktktan sonra vcudumuzda su damlacklarn kalmas,

Duvara srlen boyann yapmas

Yzdkten sonra salarmzn birbirine yapmas

ay taba ve ay bardann aradaki sudan dolay birbirine

yapmas adezyona rnektir

Kohezyon(Birbirini tutma)

Ayn cins molekllerin arasndaki ekim

kuvvetinekohezyon denir. Kohezyon kuvvetinin olumasnn sebebi de elektriksel
ve gravitasyonel kuvvetlerdir. Kohezyon kuvvetinin en gzel rnei su damlasnn

kresel bir yapda dalmadan durmasdr. Su damlacklarnn bir arada durmas

kohezyon kuvvetine rnek, su damlacklarn farkl molekllere yapmas adezyon
kuvvetine rnektir.
Yine kohezyon kuvvetine rnek olarak cva damlacklarn bir araya getirdiimizde
daha byk bir cva damlas oluur.
Islanma art: Cisimlerin slanmasn da adezyon ve kohezyon kuvvetleri etkilidir.
rnein bir kuma slatmaya alalm , kuman slanmas iin adezyon kuvvetinin
kohezyon kuvvetinden byk olmas lazm. Adezyon byk olursa su moleklleri
kumaa yapr ve slanr. Eer kuman kendi moleklleri arasndaki kohezyon
kuvveti byk olsayd kuma slanmazd.
Aadaki ekilde su dolu bardakta farkl eklin olutuunu
gryoruz. Bardaklarda farkl ekillerin oluma sebebi adezyon ve kohezyon
kuvvetleridir.

1. ekilde adezyon = kohezyon kuvvetleri eit

2. ekilde adezyon > kohezyon nk su cama yapm
3. ekilde kohezyon > adezyon nk su moleklleri bir arada kalabilmi.
Yzey Gerilimi
Suda yzen bir kayk su zerinde suyun kaldrma kuvveti tarafndan dengelenir.
Fakat su zerinde yzen bir yapran dengede kalmas kaldrma kuvvetinden dolay
deildir. Suyun zerine dikkatlice koyduunuz bir toplu ine de ayn ekilde su
zerinde yzmesi kaldrma kuvvetinden deildir. Bunlar, yzey gerilimi kuvvetinin bir
sonucudur. Yzey gerilimi, svlarn yzeyinin bir srama brandas gibi davranmasn
salayan bir zelliktir.
Toplu ine arlndan dolay su yzeyini ekildeki gibi gerer. Gerilen yzeyin
oluturduu kuvvetlerin dey bileenleri inenin arlna eit olduundan ine
dengede kalr.
Bu kuvvetin kayna temel olarak su molekllerini bir arada tutan molekller aras

ekici kuvvetlerdir. Suyun iinde olan molekller her ynden komu molekllerle
kuatldklar iin, zerlerine etkiyen toplam kuvvet sfrdr.

Buna karn, yzeydeki molekllerin sadece bir taraf dier su moleklleriyle evrili
olduu iin, bunlar ieriye doru net bir kuvvetle ekilirler. Bu durum yzeyde bir
gerilme oluturup yzeyin minimum olmasn salar. Hacimleri eit birok geometrik
ekil iinde yzey alan en az olan kredir. Su damlalarnn kresel bir ekil almas da
yzey geriliminin en az yzey oluturacak ekilde moleklleri hareket ettirmesidir.

Suyun yzey geriliminden yararlanarak su yzeyinde hareket edebilen bir bcek

Yzey gerilimi, fizikokimyada bir svnn yzey katmannn esnek bir tabakaya benzer
zellikler gstermesinden kaynaklanan etkiye verilen addr. Bu etki bceklerin su
zerinde yrmesine olanak verir. Bir gazla bir svnn ya da birbirleriyle karmayan
iki svnn temas yzeyleri gerilmi esnek bir zara benzer. Bu gerilim likidin serbest
yzne ait ise buna yzey gerilimi; iki svnn snr yzeyine ait ise arayzey gerilimi

(yzeyleraras gerilim) adn alr.

Bu olay kinetik teori yardmyla aklanr. Sv ierisindeki bir molekl kendini
evreleyen teki molekllerin etkisine uram olduundan simetri nedeniyle bu
kuvvetlerin bilekesi sfrdr. Bunun sonucu olarak molekl hibir kuvvetin etkisinde
deildir. Ama svnn yzndeki bir molekl ele alnrsa, buhar fazdaki birim hacme
den molekl says, sv fazdakinden ok daha az olduundan sv yzeyinde
denklememi kuvvet alanlar bulunur ve molekl svnn ierisine doru ekilir ve
svnn yz gergin bir zar biimini alr. Yzey geriliminin etkisi altndaki sv yzeyi,
svnn teki ksmlarndan farkl zellikler tar.
Bilimsel tanmla; sv yzeyinde birim uzunluu gergin tutan kuvvete yzey gerilimi
denir. Birimi dyne/cm'dir. Dar tplerde gzlenen sv ykselme ve alalmas olan
kapilarite olaynn nedeni de yzey gerilimidir.

Klcallk olaynda kullanlan svnn cinsi ve borunun ince olmas nemlidir. Kullanlan
boru ne kadar ince olursa svlar o kadar ykselir veya alalr.

Gnlk Yaamdan rnekler;

 Gaz lambasnda gaz yann fitilde ykselmesi

Bitkilerde kkten alnan suyun st ksmlara kadar tanmas
Peetenin ve sngerin suyu ekmesi
ekerin ucunu slattmz da tamamnn slanmas
Sabunla temizlikte suyun yzey gerilimi azaltlarak temizleme
kolaylatrlyor.
Sanayide madenlerin ayrtrlmasnda kullanlr.
Teflonda kohezyon etkisi adhezyondan byk olduu iin su
teflonu slatmaz.
Civa bulunduu kab slatmaz

Yzey gerilimi olaylarnn gnlk yaamda oluturduu

problemler nelerdir ve bu problemlerin zm yollar nelerdir?
zerimize dklen svlarn yzey gerilimi az olduu iin ve adezyon
kuvvetleri kohezyon kuvvetlerine gre daha fazla olduu zaman
elbiselerimiz kirlenmektedir. Yzey geriliminin fazla olmas durumunda
ise bu kyafetlerin temizlii ok zor olmaktadr.
Yzey gerilimi ve klcallk olaylarnn gnlk yaamda salad
olumluluklar nelerdir?
Yzey geriliminin drlmesi ile kirlenen kyafetler, tabaklar rahatlkla
temizlenebilmektedir. Ayrca mum, gaz lambas gibi rnler klcallktan
yararlanarak yaplmtr.
YZEY GERLMNN HAYATIMIZDAK NEM
Yzey gerilimi, svlarn iindeki molekllerin birbirlerini ekim
kuvvetlerinden kaynaklanr. Her svnn yzey gerilimi farkldr. Suyun
yzey gerilimi, bilinen dier svlarn hemen hepsinden daha yksektir
ve bunun ok nemli baz biyolojik etkileri vardr.
Bitkilerdeki etki, bunlarn banda gelir. Bitkilerin, hibir pompalar, kas
sistemleri vs. olmadan, topran derinliklerindeki suyu metrelerce
yukar nasl tadklarn dndnz m? Bu sorunun cevab, yzey
gerilimidir.

Bitkilerin kklerindeki ve damarlarndaki kanallar, suyun yzey

geriliminden yararlanacak ekilde tasarlanmlardr. Yukar doru
gidildike daralan bu kanallar, suyun yukar doru "trmanmasna"
neden olurlar.
Eer suyun yzey gerilimi dier svlarn ou gibi dk dzeyde olsa,
geni karasal bitkilerin yaamas fizyolojik olarak imkansz hale
gelecektir. Elbette bitkilerin olmad bir ortamda insanlarn varlndan
bahsetmek de mmkn deildir.
Yksek yzey geriliminin bir baka nemli etkisi ise, kayalarn
paralanmasdr. Su, yksek yzey gerilimi nedeniyle, kayalarn iinde
bulunan kk atlaklarn en derinliklerine kadar szar. Daha sonra
havalar sour ve sular donar.
Donup buza dnen su, olaanst bir etki gsterip genletii iin,
kayalar zorlar ve zamanla paralar. Bu, kayalarn iindeki minerallerin
doaya kazandrlmas ve ayn zamanda toprak oluumu asndan
hayati bir neme sahiptir.