T.C.

SAKARYA NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

380 VE 154 KVLUK KUZEYBATI ANADOLU

EBEKES G AKI
I BENZETMLER

YKSEK LSANS TEZ

Elek.Mh. Nihat PAMUK

Enstit Anabilim Dal

ELEKTRK-ELEKTRONK MH.

Enstit Bilim Dal

ELEKTRK

Tez Danman

Yrd. Do. Dr. Ylmaz UYAROLU

Ocak 2009

NSZ

Elektrik enerjisinin gnmzde tm alanlarda kullanlmas ve yaam standardn arttran hususlardan

biri olmas, g sistemi planlanmasnn nemini arttrmaktadr. Kesintisiz, kaliteli ve gvenilir
enerjinin sosyal ve ekonomik ynden nemi yannda, enerji harcamalar byk yatrmlar gerektirir.
Yatrm harcamalarnn fazla olmas ve tesis edilmesinin uzun srmesi, seilecek ekipmanlarn uzun
sre kullanlacak olmas g sistemi planlanmasnn nemini arttrmaktadr.
G sistemi planlanmasndaki ama, tketim tesislerine sabit gerilimde, sabit frekansta ve srekli
enerji salamak olduundan, g sistemi planlamasna tketimlerin geliimi dikkate alnarak balanr.
Gerekli olan tm planlama aktiviteleri (retim planlamas, iletim planlamas) tketimin geliimi
ynnde yaplr.
Bu tez almasnda, kuzeybat anadolu ebekesinin g ak analizi yaplarak g sistemi
planlanmas incelenmitir. almalarm boyunca beni destekleyen, bilgi ve birikimlerini paylaan,
tezin yazlmas srasnda beni ynlendiren tez danmanm deerli hocam Yrd.Do.Dr. Ylmaz
UYAROLUna, almamda kullandm verileri elde etmemde yardmlarn esirgemeyen ok
deerli kuzeybat anadolu yk tevzii alanlarna ve manevi katklarn her zaman hissettiim sevgili
arkadalarma ok teekkr ederim.
Son olarak her zaman benimle birlikte olduklarn bilmekten mutluluk duyduum sevgili aileme en
iten sevgi ve kranlarm sunarm.

Nihat PAMUK

ii

NDEKLER

TEEKKR.......................................................................................................

ii

NDEKLER ................................................................................................

iii

SMGELER VE KISALTMALAR LSTES....................................................

vi

EKLLER LSTES .......................................................................................

vii

TABLOLAR LSTES.......................................................................................

ix

ZET.................................................................................................................

SUMMARY......................................................................................................

xi

BLM 1.
GR.................................................................................................................

BLM 2.
ELEKTRK ENERJSNN NEM.................................................................

2.1. Elektrik Enerjisinin Uygulama Alanlar...........................................

2.2. Elektrik Enerjisinin Kalitesi.............................................................

2.3. Trkiyedeki Elektrik Enerjisinin Durumu........................................

2.4. Trkiyedeki Elektrik Enerjisi retimi ve Tketimi..........................

2.5. Enerji letim Sistemi Elemanlarnn Genel Olarak Tantlmas........

11

2.5.1. letken malzemeler..................................................................

11

2.5.1.1. elik zl alminyum iletkenler...............................

12

2.5.1.2. Demet iletkenler..........................................................

14

2.5.2. Enerji iletim hatlarnn lkemizdeki uygulamalar...............

14

2.5.2.1. letim hatlarnda aprazlama......................................

15

2.5.3. Koruma telleri.........................................................................

15

2.5.4. zolatrler.................................................................................

16

2.6.letim Hat Parametreleri....................................................................

17

iii

2.7.Per-Unit Deerler...............................................................................

17

2.7.1. Tek fazl ebekelerde per-unit deerlerin hesaplanmas..........

19

2.7.2. fazl ebekelerde per-unit deerlerin hesaplanmas...........

20

BLM 3.
YK AKII VE KISITLILIK ANALZLER..................................................

22

3.1.Yk Ak Analizi..............................................................................

23

3.1.1. Bara tipleri...............................................................................

23

3.1.2. Dm denklemi.....................................................................

24

3.1.3. terasyon metotlar...................................................................

25

3.1.3.1. Gauss seidel metodu....................................................

25

3.1.3.2. Newton raphson metodu..............................................

29

3.1.3.3. Decoupled,fast decoupled newton raphson metodu....

31

3.2.Yk AkAnalizindeKullanlanterasyon Metotlarn Karlatrma

34

3.3.Yk Ak Analizlerinin Kullanld Alanlar...................................

35

3.4.Yk Ak Analizinde Kullanlacak Program ve zmYntemleri

36

BLM 4.
ENTERKONNEKTE SSTEMN GELM...................................................

37

4.1. Kuzeybat Anadolu ebekesinin Tantlmas....................................

38

4.2. Kuzeybat Anadolu ebekesinin Grevleri......................................

47

4.3.Tketim htiyacna Gre Elektrik retimi ve letimininSalanmas

47

4.3.1. Enerji retimi..........................................................................

47

4.3.2. Enerji iletimi............................................................................

47

4.4. Sistem Gerilim ve Frekansnn Belirli Snrlar inde Tutulmas.....

48

4.4.1. Gerilimin belirli snrlar ierisinde tutulmas..........................

48

4.5. Enterkonnekte Sistemde Frekans Kontrol......................................

50

4.5.1. ebeke davran......................................................................

50

4.5.2. Hz reglatrleri.......................................................................

52

4.5.2.1. Astatik karakteristikli reglatr...................................

52

4.5.2.2. Statik karakteristikli reglatr.....................................

52

4.6. Yk Atma..........................................................................................

53

iv

BLM 5.
YK

LETMNDE

VE

DAITIMINDA

BR

AIK

KAYNAK

UYGULAMA PROGRAMI PSAT...................................................................

56

5.1.GAkAnalizindeKullanlacak olan PsatProgramnnTantlmas

57

5.2.Psat Programndaki Veri Kategorilerinin Tanmlanmas..................

65

5.2.1. Bara verileri.............................................................................

65

5.2.2. Yk verileri..............................................................................

65

5.2.3. Jeneratr verileri......................................................................

65

5.2.4. Slack Bara verileri...................................................................

66

5.2.5. Hat verileri...............................................................................

66

5.2.6. Kesici verileri...........................................................................

67

5.2.7. Ototrafo verileri.......................................................................

67

5.3. Psat Yazlmnda Kullanlan Yk Ak Metotlar............................

67

5.4. Kuzeybat Anadolu ebekesinin Sisteme Uyarlanmas....................

68

BLM 6.
KUZEYBATI ANADOLU EBEKESNN YK AKII VE KISITLILIK
ANALZ...........................................................................................................

70

6.1. Ykler...............................................................................................

70

6.2. Kapasitrler.......................................................................................

70

6.3. retimler...........................................................................................

70

6.4. 2008 Yl Kuzeybat Anadolu ebekesinin Yk Ak.....................

71

6.5. 2008 Yl Kuzeybat Anadolu ebekesi Kstllk Analizi................

71

BLM 7.
SONULAR......................................................................................................

73

7.1.KuzeybatAnadolu ebekesi YkAk ve Kstllk Analizi Sonucu

73

BLM 8.
NERLER .......................................................................................................

79

EKLER...............................................................................................................

82

KAYNAKLAR .............

94

ZGEM...

97

SMGELER VE KISALTMALAR LSTES

: Gerilim

: Akm

Y bara

: Bara Admitans Matrisi

Z bara

: Bara Empedans Matrisi

: Gerilim A Deeri

: Jakobian Matris

: Reaktans

: Endktans

Cos

: G Faktr

: Faz As

: Suseptans

: Aktif G

: Reaktif G

: Grnr G

: Frekans

P.u.

: Per-Unit Deer

Cv

: Yaknsama Katsays

DGKS

: Doal Gaz Kombine evrim Santrali

EH

: Enerji letim Hatt

TM

: Transformatr Merkezi

ACSR

: Alminium-Conductor Steel Reinforced

MATLAB

: Matrix Laboratory

GUI

: Graphical User Interface

PSAT

: Power System Analysis Toolbox

TEA

: Trkiye Elektrik letim Anonim irketi

EPDK

: Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu

vi

EKLLER LSTES

ekil 2.1.

Tketici blgesinin rnek bir gnlk yk erisi............................

10

ekil 2.2.

elik-alminyum iletkenin kesiti...................................................

13

ekil 2.3.

letim hatlarnda aprazlama......................................................

15

ekil 4.1.

Yk art srasnda frekansa gre retim-tketim erisi...........

51

ekil 4.2.

retim-tketim ve frekansn zamana bal olarak deiimi..........

51

ekil 4.3.

Astatik karakteristikli reglatr.

52

ekil 4.4.

Statik karakteristikli reglatr...

53

ekil 4.5.

Dk frekansta yk atma..

54

ekil 5.1.

Matlab programnn altrlmas..

57

ekil 5.2.

Komut satrna psat yazlmas

58

ekil 5.3.

Psat programnn al.....

58

ekil 5.4.

Psat programnn ekran.........................

59

ekil 5.5.

Psat veri dosyasnn yklenecei ekran..........................................

59

ekil 5.6.

M-fileda yazlan data dosyasnn seimi.......................................

60

ekil 5.7.

Psata KBAnn verilerini ieren klasrn yklenmesi..................

60

ekil 5.8.

KBAnn yklenecei psat ekran..............

61

ekil 5.9.

General Settings ekran..................

61

ekil 5.10. G aknn olduu analiz ekran..................................................

62

ekil 5.11. G ak sonucunda yaplan iterasyonlar gsteren analiz ekran.

62

ekil 5.12. Psat program tarafndan oluturulan zet rapor............................

63

ekil 5.13. Raporun analiz sonucu bara gerilimlerini gsteren bir blm.....

64

ekil 5.14. Raporun analiz sonucu yk aklarn gsteren bir blm...........

64

ekil 7.1.

Bara gerilimlerinin deerleri..........................................................

75

ekil 7.2.

Bara gerilimlerinin p.u. deerleri...................................................

75

ekil 7.3.

Bara gerilimlerinin alar (radyan cinsinden)...............................

75

ekil 7.4.

Bara gerilimlerinin alar (derece cinsinden)................................

75

vii

ekil 7.5.

stasyonlarn aktif gc..................................................................

76

ekil 7.6.

stasyonlarn aktif gc (p.u.cinsinden).........................................

76

ekil 7.7.

stasyonlarn reaktif gc...............................................................

76

ekil 7.8.

stasyonlarn reaktif gc (p.u.cinsinden)......................................

76

viii

TABLOLAR LSTES

Tablo 2.1.

Trkiyede 1973-2008 yllar arasndaki kurulu g durumu........

Tablo 2.2.

elik-alminyum (ACSR) iletkenlerin zellikleri.........................

13

Tablo 4.1.

Kuzeybat anadolu ebekesindeki 380 ve 154 kvluk enerji iletim

hatlarnn bara kodlar ve isimleri..................................................

Tablo 4.2.

Kuzeybat anadolu ebekesindeki enerji iletim hatlarnn 154 kv

100 MVA bazdaki empedanslar...................................................

Tablo 4.3.

40

15.12.2008deki kuzeybat anadolu ebekesinin sorumluluunda

bulunan istasyonlardaki yk durumlar ve alar..........................

Tablo 4.4.

39

44

Kuzeybat anadolu ebekesinin sorumluluunda bulunan retim

santralleri ve retim deerleri........................................................

46

Tablo 6.1.

Kuzeybat anadolu ebekesinin 2008 yl kstllk analizi zeti....

72

Tablo 7.1.

Psat deerleri ile gerek sistem deerlerinin karlatrlmas.......

74

ix

ZET

Anahtar kelimeler: G Sistemleri, Yk ak, Kstllk analizi

Bu almada Trkiyedeki 380 ve 154 Kvluk enerji iletim hatlaryla birbirine bal, 18 retim ve 96
yk barasndan oluan 114 baral enterkonnekte kuzeybat anadolu g ebekesi ele alnarak,
kurulacak yeni sistemlerin planlanmas amacyla g ak ve kstllk analizi yaplmtr.
Btn bu almalarda MATLABda gelitirilen PSAT program kullanlmtr. MATLABdaki PSAT
programnda grafiksel kullanc arayz (GUI) kullanlarak farkl g sistemleri iin g ak
analizleri yaplabilmektedir. PSAT programnda Newton-Raphson iterasyon metodu kullanlarak yk
ak ve kstllk analizleri yaplmtr. Analizlerin sonucuna gre ilave transformatrler, iletim hatlar
ve elektrik retim niteleri belirlenmitir.

POWER FLOW SIMULATIONS OF 380 AND 154 KV POWER

SYSTEMS IN NORTHWEST ANATOLIA

SUMMARY

Key Words: Power Systems, Load Flow, Contingency Analysis

In this thesis the power flow and contingency analysis are made, based on Turkeys interconnected
northwest anatolia power system which consists of 18 generation and 96 load bus totaling 114 bus
connected each other with 380 and 154 Kv energy transmission lines, to plan next generation new
power systems.
All these studies are implemented using PSAT program in MATLAB. PSAT program due to the
graphical user interface (GUI) the written program can be used power flow analysis for different
power systems. Load flow and contingency analysis are made by using Newton Raphson iterative
method in PSAT program. As a result of studies additional transformers, transmission lines and
electricity production units are determined.

xi

BLM 1. GR

Kullanm kolayl, istenildiinde dier enerji trlerine dntrlebilmesi ve gnlk

hayattaki yaygn kullanm nedeniyle, elektrik enerjisi tketimi yldan yla artm ve
bugn elektrik enerjisinin tketimi lkelerin gelimilik dzeylerinin en nemli
gstergelerinden biri olmutur. Bu artan talebi en uygun ekilde karlayabilmenin
yolu, ileriye dnk planlarn nceden yaplmas ile mmkndr [1]. Bu nedenle
elektrik enerji sistemlerinde g ak analizini uygulamann nemi artmtr.
G ak yntemi ile sistemin en uygun alma noktalar belirlenir, bu zmden
salnm baras haricindeki tm bara gerilimlerinin genlikleri ve alar bulunmaktadr.
Daha sonra, sistemdeki hatlardan iletilen, aktif ve reaktif gler ve hatlardaki
kayplar hesaplanmaktadr. Optimal g ak analizi, retim birimlerinin sistemin
maliyetini minimuma indirebilecek ekilde yklenmesini ve ayn zamanda tm bara
gerilimlerinin genlikleri ve alarn, reaktif glerini hesaplar [1].
G sisteminin tasarm ve iletilmesi olduka karmak bir problemdir [1].
Bilgisayar teknolojisindeki gelimeler sonucunda g sistemlerinin, oluturulan
yazlmlarla benzetimi yaplmaktadr. G ak analizi ile ilgili olarak yaplan
balca almalar unlardr :
1. 1963 ylnda Brown H.E, G.K.Carter, H.H.Happ ve C.E.Peterson tarafndan,
empedans matrisi teleme yntemiyle g ak zmleri yaplmtr [1].
2. 1967 ylnda, Tinney W.F. ve C.E.Hart tarafndan yaplan almada daha nce
yaplan g ak zmlerine alternatif olarak daha az telemede sonuca
yaknsayan Newton yntemi ve bu yntemin zmne yer verilmitir [1].
3. 1968 ylnda Hermann ve Tinney tarafndan yaplan almada, optimal g ak
zm yntemlerine deinilmi gradient yntemiyle problemlerin zmne yer
verilmitir [2].

4. 1972 ylnda Stoot B. tarafndan, ayrtrlm Newton g ak uygulamas

yaplmtr.
5. 1974 ylnda Stoot B. ve O.Olsacc tarafndan, hzl ayrtrlm g ak
analiziyle ilgili zmler anlatlmtr.
6. 1974 ylnda Rashed ve Kelly tarafndan yaplan almada, lagrange arpanlar,
hessian ve jakobian matrisleri ile gelitirilen algoritmaya yer verilmitir [3].
7. 1977 ylnda Happ tarafndan yaplan almada, klasik ekonomik datm
yntemi ve optimal ekonomik datm yntemleri karlatrlmtr [4].
8. 1982 ylnda R.C.Burchett, H.H.Happ, D.R.Viearath ve K.A.Wirgau tarafndan
yaplan almada optimal datm iin, g ak ynteminin uygulanmasna yer
verilmitir [5].
9. 1984 ylnda D.I.Sun, B.Ashley, B.Brewer, A.Hughes ve W.F.Tinney tarafndan
yaplan almada Kuhn Tucker optimallik artlar kullanlarak gelitirilen
Newton yntemiyle optimal g ak problemlerinin zmne yer verilmitir
[6].
10. 1990 ylnda Alsac, J.Bright, M.Prais ve B.Stott tarafndan yaplan almada,
optimal g ak problemlerinin zmne alternatif olarak, dorusal olmayan
bu problemler dorusallatrlmasyla ilgili almalara yer verilmitir [7].
11. 1993 ylnda Y.Wu, A.S.Debs ve R.E.Marsten tarafndan yaplan almada, g
ak problemlerinin i nokta yntemiyle zmne yer verilmitir [8].
12. 2003 ylnda Lukman ve Blackburn tarafndan yaplan almada, g
sistemlerinde kayplarn minimuma indirilmesiyle ilgili almalara yer
verilmitir [9].
13. 2007 ylnda Zhiqiang Y., Zhijian H., Shuanven K., tarafndan yaplan almada,
istatiksel zmleri kullanarak, ekonomik datm ve g ak problemlerinin
zmne yer verilmitir [10].
Bu almada, Trkiyenin Kuzeybat Anadolu ebekesindeki 380 ve 154 Kvluk
enerji iletim hatlarndan meydana gelen 114 baral enterkonnekte sistem ele
alnmtr. Bu sistemde kurulabilecek yeni iletim hatlarnn, ilave transformatrlerin
ve retim nitelerinin planlanmas amacyla, kstllk ve g ak analizi yaplmtr.
Analizin yapld iterasyon metotlar karlatrlm, elde edilen analiz sonularna

gre, arza esnasnda sistemde yaplmas gerekenler incelenerek alternatif zm

yollar gelitirilmitir.
Btn bu almalar, MATLABn PSAT (Power System Analysis Toolbox)
yazlmyla gerekletirilmitir. Bu yazlm, grafiksel kullanc arayz (GUIs)
kullanlarak farkl g sistemleri iinde g ak, analizleri yapabilmektedir.
Bu tez almas, toplam sekiz blm ve iki ekten olumaktadr.
Birinci blmde; tezin konusu genel olarak tantlm, konu ile ilgili olarak yaplan
birok almann literatr zeti sunularak tezin ierii verilmitir. kinci blmde;
elektrik enerjisinin nemi, uygulama alanlar ve kalitesi zerinde durulmu,
Trkiyedeki elektrik enerjisinin retim ve tketim deerleri verilerek yk erisi elde
edilmitir. Ayrca iletim sistemi elemanlar genel olarak tantlm ve per-unit
sistemler aklanmtr. nc blmde; yk ak ve kstllk analizi anlatlm,
yk aknda kullanlan iterasyon metotlar verilerek, birbirlerine gre stnlkleri
karlatrlmtr. Drdnc blmde; enterkonnekte sistemin geliimi zerinde
durulmu, kuzeybat anadolu ebekesi tantlarak gerilim ve frekansn nasl belirli
snrlar ierisinde tutulduu anlatlmtr. Beinci blmde; g ak benzetiminde
kullanlan psat program tantlarak, psat programnda kullanlan kuzeybat anadolu
ebekesi verilerinin programa nasl uyarland aklanmtr. Altnc blmde;
kuzeybat anadolu ebekesinin yk ak ve kstllk analizi yaplmtr. Yedinci
blmde; iletim sistemlerinde yk ak ve kstllk analizi yapmann faydalar
anlatlarak, yaplan benzetimin gerek sistem ile karlatrlmas verilmitir.
Sekizinci blmde; g ak ve kstllk analizine gre sistemde yaplmas gereken
planlamalar nerilmitir. Ek blmnde ise; kuzeybat anadolu ebekesinin tek hat
emas ve psat ortamndaki analiz sonular verilmitir.

BLM 2. ELEKTRK ENERJSNN NEM

Elektrik enerjisi bugnk sosyal ve ekonomik yaamn en bata gelen temel

gereksinimlerinden biridir. Gelien teknoloji, ykselen yaam dzeyi ve artan nfusla
birlikte bu enerjiye olan gereksinme her geen gn byk lde artmaktadr. Bu
nemli talebin istenen miktar ve kalitede, ekonomik olarak karlanabilmesi iin
yaplan/yaplacak faaliyetler ekonomik sorunlarn yannda evresel etkiler de
oluturmaktadr. Ancak retim, iletim ve datm tesislerinin kurulmas, iletilmesi,
kumandas, izlenmesi ve kontrol edilmesindeki kolaylklarn yannda temiz oluu ve
istenen enerji ekline istenen yerde, istenilen miktarda dntrlebilir olmas
nedeniyle her zaman tercih edilir olmutur ve rahatlkla sylenebilir ki gelecekte de
tercih edilir olacaktr. Bu zelliklerinin yannda bu enerjiden faydalanmak iin
gelitirilen/retilen elektrikli makine, alet ve cihazlarn ucuz, iletilmelerinin kolay
ve pratik olmas da elektrik enerjisinin nemini bir kat daha arttrmtr.
Bir lkenin sosyal ve ekonomik olarak kalknmasnda en nemli destek
unsurlarndan birisi hi phesiz elektrik enerjisidir. Gelien lkelerin sosyal ve
ekonomik kalknmasnda bu enerji eidinin katks ok byk olmutur. Bu lkeler
gelimiliklerini, kaynaklarn verimli ve doru kullanarak rettikleri bol ve ucuz
elektrik enerjisinden faydalanmalarna borludurlar.
Elektrik enerjisi, zellikle kmr, petrol, doal gaz, hidrolik ve nkleer enerji
kaynaklarndan, az miktarlarda rzgar, atklardan, gne ve denizlerdeki dalgalardan
yararlanlarak fazl akm eklinde retilmektedir.
Enerji kaynaklarnn ok nemli bir ksm doas gerei yerleim alanlarna ya da
tketim merkezlerine uzakta olup, nemli bir ksm da evresel etkilerden dolay
daha ziyade yerleim alanlarndan uzakta tesis edilmektedir. Daha sonra tketim
merkezlerine

ekonomik

bir

gerilimle

iletilmekte,

daha

dk

gerilimlere

dntrlerek datlmakta ve ihtiyaca gre dier enerji ekillerine evrilerek ok

ynl amalar iin kullanlmaktadr.
lkemiz ok zengin olmamakla birlikte dier enerji kaynaklarna oranla nemli
linyit yataklarna ve hidrolik potansiyele sahiptir. Bu kaynaklarn tam olarak
faaliyete geirilmesi iin byk yatrmlara ve sreye ihtiya vardr. Son yllarda
tesis ve iletmesinin kolay, yaktnn ise nispeten ucuz olmas dolaysyla ithal
kaynaklardan yararlanarak doal gaz evrim santralleri kurulmutur. Bu tesisler daha
ziyade lkemizdeki liberizasyon atmosferine uygun olarak yap-ilet, yap-ilet-devret
modelleriyle zel teebbs tarafndan kurulmaktadr. lkemizin gelecekte daha fazla
enerjiye ihtiya duyaca gz nnde bulundurularak mevcut doal kaynaklarn ksa
srede faaliyete geirilmesi gerekir.
2.1. Elektrik Enerjisinin Uygulama Alanlar
Elektrik enerjisi, retim, iletim ve datm tesislerinde kullanlan tehizatn yapm
tekniklerindeki gelimeler, kumanda, kontrol ve lm sistemlerindeki yenilikler
sayesinde ok daha kullanl hale gelmitir. Elektrik enerjisi sayesinde lkemizin
halen iletmede olan kaynaklarndan, lkemizin her tarafndaki tketiciler ekonomik
olarak ok uygun ekilde istifade edebilmektedirler. Sanayinin bilim ve teknolojinin
geliiminde bugnk uygarlk dzeyinin kurulmasnda elektrik enerjisinin byk
katks olmutur.
Elektrik enerjisi gnlk hayata ilk girdii ekliyle, sadece aydnlatma arac olarak
kalmam, bata tahrik sistemlerinde olmak zere sosyal ve ekonomik hayatn her
alannda uygulama bulmutur. Sanayide verimli i makinelerinin, kumanda ve
kontrol sistemlerinin de kullanlmasyla daha ok retim daha ucuza mal edilir hale
gelmitir. Bilgisayar ve haberleme teknikleriyle retilen mal ve hizmetler daha
rekabeti ortamda hem lke iinde, hem de lke dnda rahatlkla pazarlanr hale
gelmitir.
Elektrik enerjisi sanayiden baka, bilimde, tarmda, tpta, elektronikte, basm-yaynda
haberleme hizmetlerinde, bilgisayar teknolojilerinde, askeri alanlarda, atlyelerde,

resmi ve zel binalarda, ticarette, meskenlerde, turistik yerlerde, ulamda,

elencede, zet olarak bugnk sosyal ve ekonomik yaamn her sahasnda ok
eitli uygulama alanlar bulmutur.
Bilindii gibi elektrik, gneten sonra evremizi aydnlatan balca aydnlatma
aracdr. Elektrikli aydnlatmann gnmzde nemi byktr. Gz sal, i
emniyetinin salanmas, i veriminin arttrlmas, gvenliin devam, trafiin
dzenlenmesi gibi hususlarda elektrikli aydnlatma byk nem kazanr. Fizyolojik
aydnlatmann

yannda,

dekoratif

aydnlatma

ile

gz

zevki

gelitirilmi,

gzelliklerimiz, buna tarihi ve turistik eserlerimiz de dahil olmak zere daha ho

sunuma ulaarak, daha etkileyici olmutur. Reklam aydnlatmasyla ticari rnler
daha ok alc bulmutur.
Elektriin uygulama alanlarndan biri de ulamdr. Demiryollar, banliy ve metrolar
hem enerjinin temiz, hem de tesis, iletme, bakm ve kontrol zelliklerinden dolay
elektrik enerjisinden ok byk oranda yararlanmaktadrlar. Elektrik enerjisi krsal
kesimde bata sulama, hayvanclk, st ve rnlerinin ilenmesi, souk hava
depolarnn yaplmas ile meyvecilikte yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. Elektrik
enerjisi bugn konutlarn deimez ve en acil ihtiyalarndan biri olmu, hayatmz
byk lde kolaylatrmtr. Balangta aydnlatmada kullanlan elektrik enerjisi
artk hemen hemen her alanda kullanlmaya balanmtr.
2.2. Elektrik Enerjisinin Kalitesi
Sosyal ve ekonomik hayatn vazgeilmez bir paras olan elektrik enerjisinin faydal
olabilmesi iin tketicilerin arzu ettii kalitede sunulmas gerekir. Bu maksatla
retim, iletim ve datm tesislerinde gerekli tedbirler alnarak tketicilerin gven
duyabilecei ve standartlarn ngrd kalitede enerjiyi kullanma hazr tutmak
gerekir. Uygulamalarda elektrik enerjisi dier girdilerden olduka farkldr. retim
merkezi, tketim merkezinden ok uzakta ve dier retim merkezleriyle paralel
olarak bir ebekeyi besleyerek tketim merkezlerine ok uzun havai hatlardan ve
daha sonra ou kez yeralt kablolarndan ve birok transformatrden getikten sonra
ular. Son yllarda sisteme, zelletirme faaliyetleri paralelinde balanan ok

saydaki farkl retim tesisleri arasnda gerekli koordinasyonu salamak, enerji

kalitesi asndan daha byk nem oluturmutur. Enerji kalitesinin tketim
noktasnda istenen dzeyde gvence altna alnmas kolay deildir ve standart d
enerjinin ret ya da uzaklatrlmas da mmkn deildir.
ok hassas tketiciler iin enerjinin kalitesi ok daha nemlidir. Enerji kalitesi
hakknda snrl istatistik bilgiler mevcut olmakla birlikte, retici tarafndan kabul
edilebilir bir kalite dzeyi, tketicinin ihtiya duyduundan veya istediinden farkl
olabilir. ok sk karlalan kalite problemleri birka saniyeden birka saate kadar
devam edebilen elektrik kesilmeleri, gerilim dmleri ve frekanstaki oynamalardr.
Uzun sreli kesintiler doal olarak btn tketicileri etkilemekte, ksa sreli
kesintiler ise iletmenin zelliine gre son derece olumsuz etkiler yaratabilmektedir.
Srekli alan iletmelerde ksa sreli bir kesinti henz rne dnmemi nemli
miktarda malzeme ve hammaddenin kullanlmayacak duruma gelerek hurdaya veya
tekrar ilenmek zere eitli depolara gnderilmesine neden olabilir. rnein petrol
rafinerisinin bir nitesinde ok ksa sreli bir kesintinin maliyeti iki milyon dolar
civarnda olup, tesisin tamamnn devre d olmas halinde bu maliyet drt milyon
dolara kadar kmaktadr. Maddi kaybn yannda kontrolsz bir duru olduundan
yangn, patlama ve tehlikeli gazlarn evreye yaylmasyla hem maddi kaybn boyutu
byk lde artacak hem de can gvenlii byk lde tehlikeye decektir.
evreye verilecek zararlar da olduka byk olacaktr.
ok aamal iletmelerde, prosesis herhangi bir aamasnda meydana gelebilecek bir
enerji kesintisi, nceki operasyonlar geersiz klabilir. Bilgi ilem sistemlerinde
proses maliyeti dk buna mukabil yaplan ilemin deeri ok yksektir. Bir ticari
ilemin gerekletirilememesi operasyon maliyetinden ok daha fazla kayplara
neden olabilir.
Yukarda rnekleri verilen kritik iletmelere ok sayda ilave yaplabilir. zellikle
son yllarda byk lde elektronik ortama kayan bankaclk hizmetleri, haberleme
sistemleri, bilgisayar ortamnda yaplan her trl faaliyetler saylabilir. Bunlarn
hemen hemen hepside son derece kaliteli enerjiyi talep etmektedirler. Kaliteli enerji

olarak enerjinin her zaman kullanma hazr, gerilim ve frekans deerleri

standartlarn ngrd limitler dahilinde ve sins erisi eklindeki dalga formuna
sahip kaynak anlalmaldr. Mkemmellikten sapmann hangi lde ve kabul
edilebilir limitler iinde olaca kullanc uygulamalarna, tesis edilen cihaz ve
sistemlere ve kullancnn kendi ihtiyalarna olan bak asna bal olarak deiir.
Elektrik enerjisini tketiciler iin olabildiince srekli klmann ok eitli yollar
vardr. Ykn bykl, yeri, nemi ve kesintiye dayanabilme sresi alnacak
tedbirlerin, yaplacak ilave yatrmlarn belirlenmesinde nemlidir. letmeler veya
tketiciler sistemdeki kesintilerden ebekenin baka bir noktasna yapacaklar
balantlarla daha az etkilenebilirler.
Sistemin her iki noktasnn ayn anda etkilenme olasl dktr. Bir kesinti halinde
ilave kaynak el ile veya otomatik olarak ok ksa srede devreye girerek, tketicileri
besler. letmeler veya genel olarak tketiciler sistemdeki kesintilerde devreye
otomatik olarak girecek ve belirli bir sre iin alacak eitli yaktlarla alan
jeneratrler

tesis

edebilirler.

letmeler

sistemdeki

kalitesizliklerden

ok

etkileniyorsa bamsz olarak kendi enerjilerini retebilir, sistemle paralel alabilir

ya da bir arza halinde sisteme balanabilirler.
Sonu olarak elektrik enerjisinde kalitenin garanti altna alnmas, balang
aamasnda iyi bir tasarm, etkin ve uygun besleme kayna, cihaz seimi, enerjiyi
sunan kurulularla srekli ibirlii, srekli kontrol ve dikkatli bakm gerektirmektedir
2.3. Trkiyedeki Elektrik Enerjisinin Durumu
1923 ylnda kurulu g 33 MW iken bugn 1265 kat artarak 41738MWa ulamtr.
Tablo 2.1de 1973-2008 yllar arasnda santrallere gre kurulu g durumu
verilmitir [11].
Tablo 2.1 Trkiyede 1973-2008 Yllar Arasnda Kurulu G Durumu

Yl
1973

Termik Hidrolik Jeo+Rzgar Toplam

Art(%)
(MW) (MW)
(MW)
(MW)
2207,1

985,4

3192,5

17,7

1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008

2282,9
2407
2491,6
2854,6
2987,9
2987,9
2987,9
3181,3
3556,3
3695,8
4584,3
5244,3
6235,2
7489,3
8299,8
9208,4
9550,8
10092
10334
10653
10992
11089
11312
11786
13021
15555
16052
16623
19385
22809
23603
24101
26403
26997
27559

1449,2
1779,6
1872,6
1872,6
1880,8
2130,8
2130,8
2356,3
3082,3
3239,3
3874,8
3874,8
3877,5
5003,3
6218,3
6597,3
6764,3
7113,8
8378,7
9681,7
9862,6
9864,8
9934,8
10102
10306
10537
11175
11672
12240
12597
12616
12763
12992
13403
13803

0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
17,5
26,2
26,2
36,4
36,4
36,4
36,4
108,4
176,3
293,4
339,6
376,2

3732,1
4186,6
4364,2
4727,2
4868,7
5118,7
5118,7
5537,6
6638,6
6935,1
8459,1
9119,1
10112,7
12492,6
14518,1
15805,7
16315,1
17206,6
18713,6
20335,1
20857,3
20951,8
21246,9
21889,4
24189
26119,3
27264,1
28332,4
31845,8
35587
36327,4
37040,3
39688,4
40739,6
41738,2

16,9
12,2
4,2
8,3
3
5,1
0
8,2
19,9
4,5
22
7,8
10,9
23,5
16,2
8,9
3,2
5,5
8,8
8,7
2,6
0,5
1,4
3
6,7
11,8
4,4
3,9
11,2
11,1
10,2
10,2
10,7
10,3
10,2

2.4. Trkiyedeki Elektrik Enerjisi retimi ve Tketimi

retimin planlanabilmesi iin ncelikle tketimin bilinmesi gerekmektedir. htiya
belirlendikten sonra bu ihtiyac karlayacak retim merkezleri kurulur.
retim merkezleri kurulurken tketim merkezlerindeki ve nfustaki artn, tketim
merkezlerine olan uzakln, ham enerji kaynaklarna olan uzakln, arazinin,
ekolojik ve topografik erilerinin v.b dikkate alnmas gerekmektedir. Bir enerji
tketicisinin 24 saatlik deiimini veren eriye gnlk yk erisi denir [12].

10

MW

TKETC BLGESNN BR GNLK YK ERS

35000
34000
33000
32000
31000
30000
29000
28000
27000
26000
25000
24000
23000
22000
21000
20000
19000
18000
17000
16000
15000
14000
13000
12000
11000
10000
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
1

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

ekil 2.1 Tketici Blgesinin rnek Bir Gnlk Yk Erisi (19.08.2008)

Gnlk yk erisi, santralin veya transformatr istasyonunun boyutlandrlmasna

yardm eder. Gnlk yk erisinin yl boyunca eitli mevsimlerdeki ekli deiiktir.
Gnlk yk erileri yardmyla dzenlenmi gnlk, aylk, mevsimlik, yllk yk
erileri izilebilir. Dzenlenmi yk erileri, yklemenin zamana bal deerleri
yerine, her yk durumunun 24 saat iinde sabit kald sreyi gsterirler [13].
Yk erileri, her bir g deerinin devam ettii srenin en byk deerinden, en
kk deerine srekli deiimi yerine merdiven erisi eklinde gsterilir [14].
Elektrik enerjisi tketen bir blge gz nne alnp, bu blgeye ait gnlk yk erisi
izilirse gnlk yk erilerinin hepsi farkl olur. nk tketiciler farkl miktarda
enerji tketmektedirler. Bu tketicilerin gnlk yk erilerinin hepsi toplanarak bir
eri izilirse o blgenin tketici gnlk yk erisi bulunur. Tketici blgenin ektii
maksimum g puant g olarak tanmlanr. Blgenin ihtiyacnda puant g dikkate
alnmaktadr.
Tketicinin enerji gereksinimi hesaplandktan sonra, tketim blgelerindeki puant
g dikkate alnarak retim santrali kurulur. Santralin gc en az tketicinin puant

11

gc iletim ve datm kayplar toplamna eit olmaldr. Santral kurulurken bu art

salanmazsa tketiciye puant gten daha az g verilebilir [12].
2.5. Enerji letim Sistemleri Elemanlarnn Genel Olarak Tantlmas
Enerji iletim sistemlerindeki hava hatt elemanlar genel olarak faz iletkenleri,
koruma telleri ve izolatrlerden olumaktadr. 154 Kv luk enerji iletim hatlarnda
rgl elik zl alminyum iletkenler ve elik koruma telleri kullanlmaktadr.
Gerilim seviyesi ile evre ve atmosferik koullara bal olarak normal veya sis
tipinde izolatrler kullanlr.
2.5.1. letken malzemeler
Enerji iletim hatlarnda kullanlan iletkenlerin hem enerji iletimi hemde mekanik
bakmdan uygun olarak seilmesi gerekir. letkenler, gerekli esneklii salamak, ask
noktalarnda oluan titreimler nedeniyle zedelenmeleri, ayrca iletken yorulmalarn
ve kopmalarn nlemek amacyla damarl ve spiral sarlm rgl ekilde yaplrlar.
Spiral eklinde rgl yaplm iletkenlerde her bir damarn yzeyinde meydana
gelen kir ve oksit tabakas nedeniyle akm, damardan damara deil, spiral olarak
sarlm rgnn iinden akar. Bu bakmdan rgl iletkenlerin elektriksel hat
sabitlerinden diren ve endktanslar, dolaysyla endktif reaktanslar ayn kesit ve
cinsteki iletkenlere nazaran daha byktr. Endktans artn azaltmak iin damarlar
birbirini izleyen katlarda ters ynde sarlmtr. rgl iletkenlerde genel olarak
ortada bir damar bulunur ve bu damarn etrafnda dier damarlar oluturulur.
Hava hatt iletkenlerinde aranan balca zellik, iletkenliin iyi ve ekme
dayanmnn byk olmasdr. Bu zelliklere en uygun malzeme, ekme dayanm
souk ekilerek artrlm olan yar sert bakrdr.
Souk ekme ilemi srasnda bakr iletkenin ekme dayanmnn nemli lde
artmasna karlk iletkenliinde ok az azalma olur. Bakr pahal ve ar bir
malzeme olduundan, gnmzde hava hatlarnda daha ucuz ve hafif bir malzeme
olan alminyum kullanlmaktadr.

12

elik-alminyum iletkenlerde ekme dayanmn arttrmak iin, ortasnda galvanizli

rgl elik tel veya tellerden z bulunur. Bylece, elik-alminyum iletkenlerin
ekme dayanm %55 - %60 artm olunur. elik-alminyum iletkenlerde z
oluturan elik teller inko ile kaplanr. Bu ileme scak galvanizleme ad verilir. Son
yllarda, z olarak alminyum kapl elik teller de kullanlmaktadr. Bylece ok iyi
korozyon dayanm salamakla birlikte iletkenlik de artrlm olunur.
Alminyum iletkenlerin zerinde oluan oksit katman yaltkan olduu iin eklerde
sorun olutursa da bu oksit katman korozyon (anma) dayanm saladndan
(rnein tuzlu deniz havasnda) alminyum iletkenlerin de bakr kadar dayankl
olduu grlr.
Byk aklkl yksek gerilim hava hatlarnda, lkemizde ACSR elik-alminyum
iletkenler (Aluminum Conductor Steel-Reinforced) kullanlmaktadr.
2.5.1.1. elik zl alminyum iletkenler
elik zl alminyum iletkenlerin (St-Al iletken) yaps, ortasnda galvanizli elik
damarlardan yaplm bir gbek ve etraf alminyum damarlardan olumu, bir ya da
daha fazla tabakadan meydana gelen damarlar eklindedir. St-Al iletkende ortadaki
elik gbek iletkenin mukavemetini arttrdndan kopma mukavemeti alminyum
iletkene nazaran daha byktr.
Alminyum ve elik-alminyum iletkenlerin birimleri, bakr iletkenlerde olduu gibi
(mm2) normunda olmayp CM (Circular Mil) olarak belirtilmitir. Bir CM, ap
0,001 in olan daire yzeyine eittir. Circular milin mm2 olarak deeri,

1CM =

.D 2
4

(0.001 in)2 =

( 0, 001.25, 4 )

= 5067.107 mm2dir.

rgl iletkenlerde, aplar eit olan ortada bir tel ve bu telin evresindeki
katmanlarda, her bir katmanda bir nceki katmandakinden 6 fazla veya n katman
says olmak zere 3.n2+3.n+1 bantsnn verdii sayda tel bulunur.

13

ekil 2.2 elik-Alminyum iletkenin kesiti

elik alminyum iletkenlerde diren hesaplanrken elik zn kesiti dikkate alnmaz

ve yalnz alminyum kesiti gz nne alnr. rgl iletkenlerde katmanlarn
birbirine zt ynde sarlm olmalar, burulma nedeniyle tellerin almasn nledii
gibi, zt ynde sarlm olan katmanlarda doan manyetik aklar birbirini yok
edeceinden, elik-alminyum iletkenlerde elik zde oluacak kayplar azalr.
Yksek gerilim hava hatlarnda bklgenlii arttrmak, rzgarn gergi noktalarnda
oluturduu titreimler nedeniyle yorulmalar ve kopmalar nlemek iin yalnz
rgl iletkenler kullanlr.
Tablo 2.2 elik-alminyum (ACSR) iletkenlerin zellikleri

Anma
ad

AWG
ve
MCM

Swan
Swallow
Sparrow
Robin
Raven
Pigeon
Partridge
Ostrich
Hawk
Drake
Cardinal
Pheasant

4
3
2
1
1/0
3/0
266,8
300
477
795
954
1272

Gerek kesiti
Arlk
Anma
Yklenme
kesiti
Al
St Toplam Al
St Toplam akm
Al/St
[A]
[mm2] [mm2] [mm2] [mm2] [kg/km] [kg/km] [kg/km]
21/4
27/4
34/6
42/7
54/9
85/14
135/22
152/25
242/39
403/65
485/63
645/82

21,18
26,69
33,59
42,41
53,52
85,12
134,87
152,19
241,65
402,56
484,53
645,08

3,53
4,45
5,60
7,07
8,92
14,18
21,99
24,71
39,19
65,44
62,81
81,71

24,71
31,14
39,19
49,48
62,44
99,30
156,86
176,90
280,84
468,00
547,34
726,79

58,51
73,2
92,1
116,4
146,8
233,5
372,2
420,0
666,8
1110,9
1339,6
1783,8

27,5
34,6
43,6
55,0
69,4
110,4
171,6
192,9
306,0
511,0
490,2
639,7

85,6
107,8
135,7
171,4
216,2
343,9
543,8
612,9
972,8
1621,9
1829,8
2423,5

105
120
140
165
195
275
345
410
540
683
764
920

14

lkemizde, 154 Kv enerji iletim hatlarnda 477 MCM (Hawk) ve 795 MCM (Drake),
380 Kv enerji iletim hatlarnda ise 954 MCM (Cardinal) ve 1272 MCM (Pheasant)
iletkenleri kullanlmaktadr.
2.5.1.2. Demet iletkenler
Hava hatlarnda gerilim bydke ve iletken ap kldke elektrik alan iddeti
byyeceinden, korona olay yaanr. 220 Kv un zerindeki gerilimlerde korona
olay nem kazandndan, nceleri iletken apn bytmek amacyla ii bo
iletkenler kullanlmtr. Daha sonra her faz iin bir yerine birden ok demet iletken
kullanlarak iletken apnn bytlmesi yoluna gidilmitir.
380 Kv zerindeki gerilimlerde demet iletkenler kullanlmadan byk gleri iletme
olana yoktur. lkemizde 380 Kvluk gerilim iin ikili, l ve drtl demet
iletkenler kullanlmaktadr [16,17].
2.5.2. Enerji iletim hatlarnn lkemizdeki uygulamalar
154 Kvluk iletim hatlar, standart 281 mm2 477 MCM Hawk, 468 mm2 795 MCM
Drake, 546 mm2 954 MCM Cardinal ve 726 mm2 1272 MCM Pheasant olan elik
takviyeli alminyum iletken (ACSR) ve tek veya ift devre direkleri kullanlarak
tesis edilir.
154 Kvluk hatlarda genellikle her fazda bir iletken bulunur. ok yksek talep
blgelerinde iletim hatlarnn kapasitesini arttrmak iin 154 Kvluk ikili demet
cardinal iletkenli, ift devre stratejik ksa hatlar tesis edilir. Havai hatlarn
gzergahnn temin edilemedii youn yerleim blgelerinde standart olarak 154 Kv,
630 mm2 veya 1000 mm2 kesitli XLPE bakr iletkenli yeralt kablolar tesis edilir.
380 Kvluk iletim hatlar ise standart 954 MCM Cardinal (546 mm2) ve 1272 MCM
Pheasant (726 mm2) kesitli, her bir fazda iki veya l demet halinde elik takviyeli
(ACSR) alminyum iletkenler kullanlarak tesis edilir.

15

2.5.2.1. letim hatlarnda aprazlama

Enerji iletim hatt direklerin travers modellerine gre, ou kez faz iletkenlerinin
aralarndaki aklklar birbirine eit deildir. Bunun sonucu olarak, her fazn dier
fazlara gre akl ayn olmayacak ve her fazn karlkl endktans (reaktans)
bileeni de birbirinden farkl deer alacaktr. Hattn faz endktanslarnn
(reaktanslarnn) simetrik olmamas halinde hat boyunca gerilim dmleri eit
olmayacak ve hat sonunda gerilim dengesizlii (asimetrisi) ortaya kacaktr. Bu
sakncay gidermek iin uzunluu 120 kmnin zerindeki 380 Kvluk hatlar iin,
hattn uzunluu boyunca bir tam faz aprazlama yaplr. 45 kmnin zerindeki 154
Kvluk hatlar iin de, hattn uzunluu boyunca bir tam faz aprazlama yaplr.
ekil 2.3de 154 Kvluk ve 380 Kvluk iletim hatlar iin aprazlama ilemi
gsterilmitir [15].

ekil 2.3. letim hatlarnda aprazlama

( a ) 380 Kvluk iletim hattnn aprazlamas
( b ) 154 Kvluk iletim hattnn aprazlamas

2.5.3. Koruma telleri

Hava hatlarnda kullanlan direklerin topraklanmasnda zeminin yksek zgl
direncinden dolay tehlikeli gerilimlerin olumasna engel olmak iin ksa devre
arzasnn olduu direin civarnda meydana gelen akmlarn, koruma teli vastasyla
arza noktasndan uzakta bulunan topraklanm direklerden topraa gemesinin
salanmas gerekir.

16

Bu bakmdan arzal direkteki toprak akmnn dier direkler vastas ile topraa
gemesini salamak iin koruma teli kullanlr. Koruma hatt belli bir dirence sahip
olduundan ksa devre arzasnn olduu yerden uzakta olan direklerden yaknda
olanlar kadar bir akm akmaz. En byk akm arzann olduu direkten akar [16].
Koruma tellerinin yldrm akmlarn da topraa aktma fonksiyonu bulunmaktadr.
letim hattn yldrmdan korumak iin direklerin tepe noktalarna faz iletkene
ilave olarak galvanizli elik toprak teli tesis edilir. Genel olarak, 380 Kvluk standart
direklerde hatlar korumak iin iki adet toprak teli kullanlr. 154 Kvluk hatlar, direk
tasarmna bal olarak bir veya iki toprak teli ile korunur. Standart olarak, 154
Kvluk ve 380 Kvluk hatlarda srasyla 70 mm2 ve 96 mm2lik koruma iletkenleri
kullanlr.
2.5.4. zolatrler
letim hatlarnn faz iletkenleri iin uygun izolasyon seviyelerini salamak amacyla
zincir tipi porselen, cam veya fiber izolatrler kullanlr. Hava hatlarnda iletme
gvenlii ve sreklilii byk lde hattn yaltmna baldr.
zolatrler iletkenleri tamak, iletkenleri birbirlerine balamak ve metal ksmlara
kar yaltmak amacyla kullanldklarndan, elektriksel ve mekaniksel olarak
zorlanrlar. Bu nedenle, izolatrlerde elektriksel atlama ve delinme olmamal,
mekanik zorlanmalara dayanmaldr [15].
Elektriin, izolatrn yzeyinden ani ve kesintili olarak atlamas veya sramas
kvlcm eklinde olur. Elektrik ak srekli olursa, ark ba gsterir. zolatrn
yaltkanl yetersiz ise, izolatrn iinden boalma olur ve bu boalma izolatrn
delinmesine yol aar.
Yksek gerilim g sistemlerinde kullanlan ak hava izolatrleri, ebeke
frekansnda normal iletme gerilimi ile sistemde meydana gelen i ar gerilimlere
dayanabilmelidir. zolatrler, elektriki zelliklerinin yannda byk mekanik yklere

17

de dayanmaldr. Cam izolatrler enerji iletim sisteminde zincir izolatr olarak

byk bir uygulama sahas bulmutur.
zolatrlerin yzeyleri anma ve karbonlama ile abuk bozulmaya meyillidir. Son
zamanlarda karbonlamayan bylece ak havada kullanlabilen epoxyden yaplm
maddeler gelitirilmitir. Bu maddenin yksek mekanik mukavemeti, cam elyaf ile
takviye edildiinde ayn mekanik yk iin izolatr arlnda %30a kadar bir
azalma olmaktadr. Ayrca bu maddeye porselenden daha kolay bir ekilde istenilen
profil verilebilmektedir.
2.6. letim Hat Parametreleri
letim hat parametreleri, g sisteminde gerilim dm hesab, yk ak, stabilite,
ksa devre, transient (geici rejim) analizlerinde ve hatlarn farkl yklenme
koulunda performansn deerlendirmede kullanlr. Bu tr analizlerin salkl bir
ekilde yaplabilmesi iin enerji iletim hatlarnn elektriksel karakteristiklerini ifade
eden hat parametrelerinin doru hesaplanmas gerekir.
Enerji iletim hatlarnn karakteristik performansn etkileyen elektriksel hat
parametreleri diren, endktans, kapasitans ve kaak geirgenliktir. Kaak
geirgenlik

hatlarda

uygulanan

izolasyon

sayesinde

ihmal

edilebilir.

Hat

parametrelerinin belirlenmesi hattn uzunluuna, iletken tipine ve faz iletkenlerinin

birbirlerine gre konumlarna baldr [19].
2.7.Per-Unit Deerler
Devre hesaplar gerek deerlerle yaplabildii gibi, bunlar temsil eden Per-Unit
deerlerle de yaplabilirler. Hesaplamalarn herhangi bir kademesinde arzu edilirse
gerek deerlere dnmek her zaman iin mmkndr [20].
Gerek bir elektriksel deerin, referans (Baz) olarak seilen bir deere oran elektrik
mhendisliinde per-unit (pu) ifadesi olarak kabul grm olup, bunun 100 kat ise
% olarak adlandrlmtr.

18

Per-unit =

GerekDeer
BazOlarakAlnanDeer

% Deer = 100*(per-unit)

(2.1)

(2.2)

Elektrik sistemlerinin per-unit cinsinden hesplanmas, yaplan ii olduka

basitletirir. Metodun baz stnlkleri ksaca aadaki gibi sralanabilir.
1 ) ebeke analizleri, edeer devrede verilen empedanslarn normal sistemdeki
gerilim eitliliine baklmakszn birbirine ilave edilebilmesi nedeniyle olduka
basitleir.

2)

3 faktr fazl sistem hesaplarnda hibir ekilde kullanlmamaktadr.

3 ) Elektriksel cihazlarn iletme karakteristiklerindeki farkllklar pu olarak ifade

edilen sabitlerin karlatrlmas ile belirlenebilir.
4 ) Elektrik cihazlarnn nominal deerleri ne kadar farkl olsa da pu deerleri
birbirine ok yakn olup, hesaplarda rahatlkla kullanlacak deerler bulunabilir.
5 ) Benzer elektrikli cihazlarn parametreleri olduka dar bir blgeye dtnden
makine sabitleri ortalama olarak bulunabilir.
6 ) Farkl sistemlerdeki gerilim dm, g kayb gibi deerleri karlatrmak ok
kolaydr.
Elektrik sistemindeki elemanlarn (Jeneratr, Transformatr, Motor vb.) empedans
deerleri yaygn olarak % eklinde verilirken, hesaplar genelde per-unit deerler ile
yaplr.
Akm, gerilim, g ve empedans byklklerinin birbirleri ile ilikisi nedeniyle
herhangi ikisinin (yaygn olarak gerilim ve g) baz olarak alnmas halinde, geriye
kalan dier ikisi kolaylkla hesaplanabilir.

19

Baz deer olarak seilen byklkler kullanlarak, dier baz deerler tek fazl ve
fazl ebekeler iin ayr ayr hesaplanabilir.
2.7.1. Tek fazl ebekelerde per-unit deerlerin hesaplanmas
Tek fazl ebekelerin herhangi bir noktasndaki g, zellikle yaygn olarak
kullanlan bir g ile herhangi bir gerilim baz alnarak dier iki byklk, akm ve
empedans hesaplanabilir.

( S 1 ) BAZ

I BAZ =

VBAZ

ZBAZ = VBAZ
IBAZ

[A]

(2.3)

[]

(2.4)

olup, akmn yukarda bilinen deeri son ifadede yerine konularak

(VBAZ )
( S 1 ) BAZ
2

ZBAZ =

[]

(2.5)

olarak bulunur. Dier taraftan hesaplarda gerektiinde

( S 1 ) BAZ

= ( P1 ) BAZ = ( Q1 ) BAZ

(2.6)

olarak alnabilir.
Bu tanma benzer olarak empedans, diren ve reaktans baz deerleri de birbirine eit
alnabilir.
ZBAZ = RBAZ = XBAZ

(2.7)

ster tek fazl isterse fazl ebekeler olsun, transformatrlerin primer ve sekonder
taraftaki empedanslarn per-unit deerleri istisnasz birbirine eittir.

20

2.7.2. fazl ebekelerde per-unit deerlerin hesaplanmas

fazl ebekeler hesaplarda kolaylk olsun diye, faz iletkeni ile ntr iletkeninden
meydana gelmi tek devre eklinde gsterilir.
Bu durumda fazl verilen (g ve gerilim) tek fazl olarak hesaplanmas
gerekmektedir. Bilindii gibi fazl sistemde g, tek fazl sistemdeki gcn
kat, fazlar aras gerilim ise faz-ntr geriliminin

3 katdr. Gerek deerlerdeki bu

oran, per-unit olarak bulunan/hesaplanan deerlerde yoktur. Yani fazl gcn,

fazl sistemde seilen bir baz gcne oran tek fazl sistemdeki bir gcn bu
sistemdeki baz gc oranna eittir.
(Per-Unit) 1 = (Per-Unit) 3

(2.8)

Benzer ekilde fazl sistemde fazlar aras gerilimin bu sistemde seilen fazlar aras
bir baz gerilimine oran, tek fazl sistemde faz-ntr geriliminin bu sistemde seilen
tek fazl (faz-ntr) baz gerilimi oranna eittir. Tek fazl alternatif akm ebekelerinde
olduu gibi, fazl alternatif akm ebekelerinde de seilen (baz g ve baz gerilim)
deerler kullanlarak baz akm ve baz empedans deerleri aadaki gibi hesaplanr.

I BAZ =

( S 3 ) BAZ
3.UBAZ

[pu]

(2.9)

Z BAZ =

UBAZ
IBAZ

[]

(2.10)
olup, akmn yukarda bilinen deeri son ifadede yerine konularak

21

(UBAZ )
( S 3 ) BAZ
2

Z BAZ =

[]

(2.11)
olarak bulunur.
Dier taraftan hesaplarda tek fazl ebekelerde olduu gibi gerektiinde

( S 3 ) BAZ

= ( P3 ) BAZ = ( Q3 ) BAZ

(2.12)
olarak alnabilir.
Elektrik sisteminde kullanlan Jeneratr, Transformatr, Motor vb. elektrik
tehizatnn per-unit deerleri genelde kendi nominal deerleri kullanlarak
hesaplanr ve etiketine yazlr ya da ilgili dokmanlarla birlikte verilir. ayet bu
elemanlardan oluan bir ebekede eitli amalar iin bir hesap (gerilim dm,
akm dalm, yk ak, ksa devre) yaplacak ve sistemde seilen baz deerler de
bu elemanlarn baz deerlerinden farkl olacak ise, mevcut per-unit deerlerin yeni
baz deerlerine gre hesaplanmas gerekir. Yani ebekenin btn elemanlarnn perunit deerlerinin ayn baz deerlerine gre olmas gerekir [21].

BLM 3. YK AKII VE KISITLILIK ANALZLER

G sistemi benzetiminde yaygn olarak kullanlan analiz, yk ak analizidir. Yk

ak problemi, g sistemlerinin tm tketim baralarndaki tketimi karlamak
amacyla

retim

tesislerinde

retilen

enerjinin,

iletim

hatlarnda

ve

transformatrlerdeki aknn analizlerle hesaplanmasdr.

G sistemlerinde iletim hatlarnn ve transformatrlerin ar yklenmemesi, tm
baralardaki gerilimlerin belirli limitler iinde kalmas ve jeneratrlerin reaktif
retimlerinin kabul edilebilir snrlar ierisinde kalmas gereklidir.
Yk ak analizleri mevcut g sistemlerinin planlanmasnda, kontrolnde ve
iletmesinde kullanld gibi, uzun dnemdeki g sistemleri planlanmasnda da
kullanlr.
G sistemlerinin salkl bir ekilde iletilebilmesi, yeni retim ve/veya tketim
tesislerinin sisteme ilavesinin ya da ilave edilen iletim hattnn devreye girmeden
nce etkilerinin bilinmesine baldr. Yk ak analizleri ile g faktrnn ve
baralardaki gerilimlerin ykseltilmesi iin kapasitrlerin sisteme konulaca en
uygun yerin ve kapasitelerinin belirlenmesi de mmkndr [22].
G sistemi iletmesinde, yk ak analizi ile belirlenen iletme koulunda
sistemdeki ar yklenen hatlarn ve iletim limitlerinin belirlenmesi mmkndr.
Sistemdeki bir iletim hattnn veya jeneratrn devre d olmasnn etkisini
incelemek iin yaplan kstllk analizi ile sistem gvenirlilii test edilir.
Kstllk analizi, g sistemlerinde bulunan herhangi bir elemann devre d olmas
durumunda (n-1 kriteri) sistemde dier elemanlarn ar yklenmesinden dolay

23

herhangi bir enerji kesintisi olmakszn g sisteminin belirli limitler dahilinde

iletilebilirliinin incelenmesidir.
3.1. Yk Ak Analizi
Yk ak, g sistemi tasarmnn ve analizlerinin temelini oluturur. G sistemi
planlanmasnda ve iletilmesinde yk ak analizleri gereklidir. Bunun yannda
transient ve kstllk analizleri gibi dier analizler iin de ilk adm oluturur.
Yk ak analizleri iin bilinmesi gereken temel veriler [23,24];
1. letim hatlarnn empedanslar ve arj admitanslar
2. Transformatr empedanslar ve tap ayar deerleri
3. Statik kapasitr veya reaktr gibi nt bal tehizatlarn admitanslar
4. Sistemde bulunan her bir baradaki tketim (Yk)
5. Her bir jeneratrn retim kapasitesi
6. Jeneratr baralarnn gerilimi veya jeneratrlerin reaktif retimleri
7. Jeneratrlerin maksimum ve minimum reaktif retim limitleridir.
Yukardaki verilerle;
1. Sistemdeki her bir barann bilinmeyen geriliminin genlii
2. Her bir baradaki faz gerilimi
3. Reaktif retimi bilinmeyen her jeneratrn reaktif retimi
4. Her bir iletim hattnda ve transformatrdeki aktif, reaktif g ak ve akmlar
hesaplanabilmektedir.
3.1.1. Bara tipleri
Yk ak problemini zerken, sistem dengede ve srekli hal koullar altnda
alt varsaylr ve iletim sistemi elemanlar pozitif bileen deerleri kullanlr.
Enerji iletim sistemlerinde her bir barann zellikleri, drt deiken ile tanmlanr.
Bunlar, gerilim bykl(genlik) |V|, gerilim a deeri ,aktif g P ve reaktif
g Qdur. Sistem baralar genel olarak tipe ayrlr [25,26].

24

1. Salnm (Slack) Baras : Yk ak analizinde referans bara olarak alnan bu

barada, |V| ve bilinen deikenlerdir. Dier deikenler P ve Q hesaplanr.
2. Yk Baras : PQ baras olarak ta adlandrlan bu barada P ve Q bilinen, |V| ve
ise bulunmaya allan deikenlerdir.
3. Gerilim Kontroll Bara veya Jeneratr Baras : Bu tip baralarda P ve V bilinir.
Jeneratr, statik kapasitr vb. sistem elemanlarnn bal olduu bu baradaki Q
limitleri ile gerilim sabit tutulabilir.
3.1.2. Dm denklemi
Devreler teorisinden bilinen n baral sistem iin akm gerilim ilikisi bara admitans
matrisi ile
I bara =Y baraV bara

(3.1)

yazlabilir. Burada I bara akm vektrn V bara ise gerilim vektrn ifade eder.
Yukardaki eitlik matris formunda yazlrsa;

Y11
I1

Y21
I2
=
L
L

In
Yn1

Y12 L
Y22 L
L L
Yn 2 L

Y1n V 1

Y2 n V 2
L L

Ynn Vn

(3.2)

E.3.2 ifadesi elde edilir.Yii self admitans, Yij ortak (transfer) admitanstr.
[Y] matrisinin kegen elemanlarn oluturan self admitans veya driving point
admitans, baraya bal tm admitanslarn toplamna eittir ve E.3.3 ile gsterilir.
n

Y ii = yij j i
j =0

(3.3)

25

[Y] matrisinin kegenleri dndaki elemanlar oluturan ortak (transfer) admitans

ise baralar arasndaki admitansn negatif deerine eittir (E.3.4).
Y ij =Y ji = -y ij

(3.4)

Baralara akan akmlar bilindii takdirde E.3.2 ifadesi kullanlarak bara gerilimleri
hesaplanr.
3.1.3. terasyon metotlar
Yk ak problemi ok sayda lineer olmayan denklemlerden olutuundan,
zmleri iin iterasyon metotlarnn kullanlmas gerekir. Yaygn olarak kullanlan
metotlar Gauss-Seidel, Newton-Raphson ve fast decoupled (ayrk-hzl) NewtonRaphson metotlardr [22].
3.1.3.1. Gauss-seidel metodu
Bu metot ile, bilinmeyenlerin balang deerleri tahmin edilir, birinci eitlikte elde
edilen deer V1, ikinci eitlikte yerine konarak V2nin hesaplanmas iin kullanlr.
Bu ilem, her eitlik iin, yaknsama kriterini salayana kadar devam eder
[22,25,26].
Gauss-seidel metodu ile yk ak problemi aada anlatld gibi zlr :
E.3.1 ve E.3.2 eitliklerindeki bilinmeyenlerin [V

bara]

olduunu kabul edelim.

E.3.2 eitliinde gerilim deerleri yalnz braklrsa, Gauss-seidel iterasyon

denklemleri

V1(i+1) =

1
( I1(i) Y12V2 (i)-.-Y1nVn(i) )
Y11

(3.5)

V2(i+1) =

1
( I2(i) Y21V1 (i)-.-Y2nVn(i) )
Y22

(3.6)

26

Vn(i+1) =

1
( In Yn1V1 (i+1) Yn2V2 (i+1) .Ynn-1Vn-1(i+1) )
Ynn

(3.7)

elde edilir. E.3.5-E.3.7 eitliklerindeki In yerine,

In =

Pn jQn
Vn *

(3.8)

yazlabilir.
E.3.7 ve E.3.8 ile ifade edilen eitlikler, sistemdeki tm yk baralar iin uygulanr.
Yk baralarnda P ve Q deerleri bilindiinden V deerleri bulunmaya allr.
Slack barann gerilimi bilindii iin onun geriliminin hesaplanmasna gerek yoktur.
G sisteminde n bara olsun. k.nc yk baras iin Gauss-Seidel iterasyon denklemi

Vk(i+1) =

1 Pk jQk
(
Yn1V1 (i+1) Yn2V2 (i+1) .Ynn-1Vn-1(i+1) )
( i )*
Ykk
Vk

(3.9)

elde edilir. E.3.9 eitlii i=0dan balayarak Vk(1) hesaplanr. Bu ilem

| Vk(k+1) Vk(k) | < Cv

(3.10)

salanana kadar devam eder.

E.3.10 ile ifade edilen eitlik gerilim yaknsama kriterini gsterir. Tm yk baralar
iin (k+1) ile (k) iterasyonlar arasnda hesaplanan gerilim deiimini gsterir. Cv
deeri 0,001 ile 0,0001 arasnda alnr [27].
Bu metot ile sistemdeki jeneratr baralar iin yk ak zm farkldr.Jeneratr
baralarnda Q yerine V bilinmektedir. Q deeri jeneratrn reaktif retimi ile
snrldr ve Qmaksimum ile Q minimum arasnda bir deerdir. Qnun hesaplanmas gerekir.
Bara says n olan bir sistemde m. bara jeneratr baras olsun. Bu baraya verilen
kompleks g,

27

Sm = Vm Im * = Pm +jQmdir.

(3.11)

Baka bir ifadeyle,

Im =

Pm jQm
= Ym1V1+ Ym2V2 +Ym3V3+..+YmnVn
Vm *

(3.12)

yada

Pm j Qm = Vm(i)* YmjVj (i )
j =1

(3.13)

yazlabilir. E.3.13 eitliinin sanal ksm alnrsa

Qm = Im (Vm(i)* YmjVj (i ) )
j =1

(3.14)

elde edilir. Burada tm gerilim deerleri yerlerine konularak Qm deeri bulunur.

Bulunan deer Qmaksimum deerinden bykse Qm = Qmaksimum , kkse Qm = Q minimum
deeri alnr. Hesaplanan Qm , E.3.9 eitliinde yerine konarak gerilim hesaplanr.
Hesaplanan gerilimin genlik deeri jeneratrn maksimum gerilim deerinden
bykse jeneratrn maksimum gerilimi, kkse minimum deeri alnr. Her iki
durumda da gerilim a deeri sabit tutulup bir sonraki iterasyonda kullanlr [28].
Yukarda tm yk ve jeneratr baralar iin iterasyonlar E.3.10 ile gsterilen eitlii
saladktan sonra slack salnm baras iin yk ak yle hesaplanr:
i ve j barasn balayan hattn seri admitans ve arj admitans olsun.
Yij = g ij +jb ij
i barasndaki toplam kompleks g

(3.15)

28

Si = Pi + j Qi = Vi Ii*

(3.16)

olsun. Akm ve gerilim yerine,

Ii* =

Y V

(3.17)

Vi = vi ( cos i + j sin i )

(3.18)

ij

j =1

yazlrsa i barasndaki kompleks g,

n

j =1

j =1

Si = vi V j ( gij cos ij + bij sin ij ) +jvi V j ( gij sin ij + bij cos ij ) (i=1,n)

(3.19)

elde edilir. ij i ve j bara gerilim fazrlerinin alar arasndaki faz farkdr. E.3.19
eitlii aktif ve reaktif g olarak yazlrsa
n

Pi = vi v j ( gij cos ij + bij sin ij )

(3.20)

j =1

Qi = vi v j ( gij sin ij + bij cos ij )

(3.21)

j =1

elde edilir. Salnm baras iin aktif ve reaktif g deerleri hesaplanr.

[Ybara] matrisi kullanlarak hesaplanan yk ak, ok sayda bara ieren byk

sistemler iin ok sayda iterasyon gerektirir.
Bu iterasyon saysn azaltmak iin her yk barasna her iterasyonda uygulanan bir
dzeltme katsays uygulanr. Buna hzlandrma faktr denir. Genellikle 1 ve 2
arasnda bir deerdir [27].

29

3.1.3.2. Newton-raphson metodu

Newton-raphson metodunda, bilinmeyenler iin balang deerleri tahmin edilir,
Fonksiyonla ilikilendirilmi bamsz deikenler iin hata dzeltmesi yaplarak,
fonksiyondaki dzeltme sfra gtrlr. Hatann sfra gitmesi iin, fonksiyon x0
civarnda Taylor serisine alarak, iterasyon ile zme ulalmaya allr.
Vi =| Vi| i
Vj =| Vj| j

(3.22)

Yij =| Yij| ij
n

Pi =

IV IIV IIY I cos (

i

ij

ij

i + j)

(3.23)

j =1

Qi = IVi IIV j IIYij I sin ( ij i + j )

(3.24)

j =1

Bu metodu yk ak problemi zmnde uygulamak iin, n baral g sistemindeki

herhangi bir i barasna akan kompleks g yukardaki E.3.23 ve E.3.24
eitliklerindeki gibi ifade edilebilir. Bara gerilimlerini ve bara empedans matrisini
polar koordinatlarda yazarsak 1 numaral bara slack bara seilip, 2. ve daha sonraki
terimleri ihmal edilirse, E.3.23 ve E.3.24 eitlikleri Taylor serisine aldnda
E.3.25 eitlii elde edilir [28].

P 2 ( k )

(k )
P 2 2

M
M

(k )
Pn ( k ) Pn

2
L L L =

(k )
Q 2 ( k )

Q
2

M
2

M
(k )
Qn
Qn ( k )

K
O
L
K
O
L

P 2 ( k )
n
M

P 2 ( k )
V2

Pn ( k )
n

Pn ( k )
V2

Q 2 ( k )
n
M

Q 2 ( k )
Vn

Qn ( k )
n

Qn ( k )
V2

K
O

O
L

P 2 ( k )

Vn
2 ( k )

M
M
Pn ( k )
n ( k )
Vn
LLL
Q 2 ( k )
V 2(k )
Vn

M M

(k )
Qn ( k ) Vn

Vn

(3.25)

30

E.3.25 eitlii ksaca

P J1 M J 2

L = L L L M
Q J

3 M J 4 V

(3.26)

ile ifade edilir. Burada Jakobien matrisinin J1, J2, J3 ve J4n elemanlar E.3.23 ve
E.3.24 eitliklerinden gsterilen aktif ve reaktif glerin i (k) ve |Vi(k)| da
hesaplanan ksmi trevleridir.

J11 =

Pi
=
i

IVi IIyi , j IIV j I sin ( i j i , j )

j =1, j i

(3.27)

Pi
= IVi IIyi ,k IIV j I sin ( i j i , k ) , k i
k

Qi
J12 =
=
IVi I

j =1, j i

Iyi , j IIV j I sin ( i j i , j ) + 2 IVi IIyi ,i I sin ( i , i )

(3.28)

Qi
= IVi IIyi ,k IIV j I sin ( i j i , k ) , k i
IVk I

J21 =

Qi
=
i

j =1, j i

Iyi , j IIV j I sin ( i j i , j )

(3.29)

Qi
= IVi IIyi ,k IIV j I cos ( i j i , k ) , k i
k

J22 =

Pi
=
IVi I

j =1, j i

Iyi , j IIV j I cos ( i j i , j ) + 2 IVi IIyi ,i I cos ( i , i )

Pi
= IVi IIyi ,k IIV j I cos ( i j i , k ) , k i
IVk I

(3.30)

31

Newton-raphson metodu ile yk ak problemi aadaki admlar takip edilerek

zlr. [29]
1) E.3.23 ve E.3.24 eitliklerinden Pi

(k)

(k)
ve Q i k. iterasyon iin hesaplanr.

terasyona sfrdan balanr, gerilim ve faz alarnn balang deerleri kullanlr.

Daha sonraki iterasyonlarda en son gerilim ve a deerleri kullanlr.
2) E.3.31 ve E.3.32 eitliklerinden Pi(k) hesaplanr.

Pi(k) =Pi (verilen) Pi (k)

(3.31)

Qi(k) =Qi (verilen) Qi (k)

(3.32)

3) Jakobien matrisi hesaplanr.

4) Jakobien matrisinin tersi alnarak i (k) ve |Vi (k)| hesaplanr.
5) i (k) ve |Vi (k)| nn yeni deerleri aadaki eitliklerden bulunur.

(k+1)

(k)

(k)

|Vi (k+1)| = |Vi (k)| + |Vi (k)|

(3.33)
(3.34)

P ve Q ile ve Viin verilen limitlere ulancaya kadar iterasyona devam

edilir. Slack baradaki P ve Q ile jeneratr baralarndaki Q E.3.23 ve E.3.24
eitlikleri yardmyla bulunur.

3.1.3.3. Decoupled (ayrk) ve fast decoupled newton-raphson metodu

Gauss-Seidel metodu lineer denklemlerin, Newton-Raphson ise lineer olmayan
denklemlerin zm iin gelitirilseler de, bu metotlar yk ak problemini
zmede de kullanlr. Fast Decoupled metodu ise, g sistemleri zelliklerinden

32

yararlanlarak Newton-Raphson metodunun sadeletirilmesiyle elde edilen bir zm

yoludur.
G sistemlerinde, nominal iletme koullarnda bara gerilimlerindeki deiimler
genellikle reaktif g akn, gerilim faz alarndaki deiimler ise aktif g akn
etkiler.
Bu zellik kullanldnda Jakobien matrisinin elemanlar

Pi
Qi
ve
sfrdr.
IVi I
i

E.3.25 eitlii aadaki gibi yazlrsa,

P H

=
Q 0

(3.35)

H ve L Jakobien matrisinin elemanlardr. E.3.35 iki farkl eitlikten oluur :

[ P ] = [ H ] [ ]

ve

[ Q ] = [ L ]

V
V

(3.36)

(3.37)

E.3.35 eitliindeki Jakobien matrisin elemanlar E.3.38 eitliinden bulunur [22].

Hij =

Pi
Qi
ve Lij =
Vi
i
Vi

(3.38)

Baka bir ifadeyle Jakobien matrisinin elemanlar, [27]

ij ise
Hij = Lij = Vi Vj ( Gij sin ij Bij cos ij )

(3.39)

33

i=j ise

Hii = Bii Vi 2 Qi

(3.40)

Lii = Bii Vi 2 +Qi

(3.41)

Decoupled Newton-Raphson metodunu ifade eden E.3.36 ve E.3.37 eitlikleri ile

yk ak problemi iki yntemle zlr :

1) E.3.36 ve E.3.37 eitliklerindeki ve

V
V

ezamanl olarak zlr.

2) lk nce zlr. Elde edilen E.3.37 eitliinde yerine konarak

V
V

bulunur

Decoupled metodunun avantaj, Jakobien matrisinin elemanlarndan J2 ve J3 ihmal

edildiinden, Jakobien matrisi sadelemitir. Decoupled metodu, daha da
sadeletirilerek fast decoupled metodu ile yk ak problemi zm iin gerekli
forml elde edilir.
Pratikte E.3.39 ve E.3.40 eitliklerinde aadaki varsaymlar yapmak mmkndr
[27].

cos ij 1, Gij sin ij = Bij , Qi = Bii Vi

(3.42)

E.3.39 ve E.3.41 eitlikleri

ij ise
Hij = Lij = Vi Vj Bij

(3.43)

i=j ise

Hii = Lii = Bii Vi

(3.44)

34

E.3.36 ve E.3.37 eitlikleri

[ Pi ] = Vi Vj

B 'ij [ ]

(3.45)

[ Qi ] = Vi Vj

V
B ''ij

(3.46)

haline gelir. Buradaki B 'ij ve B ''ij [B] matrisinin elemanlardr [22,27]. Aada
belirtilen sadeletirmelerle fast decoupled Newton-Raphson metodu ile yk ak
problemi zm algoritmas son halini alr.
1) ebeke elemanlarn gsteren B 'ij den reaktif aklar etkileyen nt reaktanslar
ihmal edilebilir.
2) E.3.45 ve E.3.46 eitlikleri Viye blnr ve Vj =1 pu yaplrsa E.3.45 ve
E.3.46 eitlikleri
Pi
'
Vi = B [ ]

Qi
''
Vi = B [ V ]

(3.47)

olur.

(3.48)

3.2. Yk Ak Analizinde Kullanlan terasyon Metotlarnn Karlatrlmas

Yk ak analizlerinde kullanlan metotlar ebekenin ve istenilen zmn
zelliklerine gre deimektedir. G sistemlerinin gittike bymesi ve daha fazla
analiz yapma gereksiniminin artmas, en ksa zamanda ve en fazla ii yapacak olan
metodun seilmesi zorunluluunu getirmektedir. Baz durumlarda birka metot
kullanlarak zme ulalabilmektedir.

35

rnein, balang olarak seilen tahmini gerilim deerleri zmden uzak ise,
ncelikle Gauss-Seidel metodunun kullanlmas daha sonra elde edilen balang
deerlerinin

Newton-Raphson

metodu

ile

doru

sonuca

ulamasn

hzlandrmaktadr.
Gauss-Seidel metodu ile yk ak problemini zmek iin genellikle balang
gerilimleri tm jeneratr baralarnda Vi0 =1 pu ve alarda i0 =0 kabul edilir. Her
iterasyonda elde edilen deerler bir nceki iterasyona gre sabit kalmaktadr. Bu da,
sonuca ulamak iin ok sayda iterasyon gerektirmektedir.
Newton-Raphson metodunda Gauss-Seidel metoduna gre daha fazla hesaba gerek
vardr. nk her iterasyonda Jakobien matrisinin hesaplanmas ve lineer
denklemlerin zlmesi gerekir. Geree yakn zme ise Gauss-Seidel metoduna
gre daha az iterasyon ile ulalr.

3.3. Yk Ak Analizlerinin Kullanld Alanlar

Yk ak analizleri, g sistemi planlanmasnda ve iletilmesinde kullanlr. Sistem
planlanmasnda ama, tm tketim tesislerine yeterli, gvenilir, kaliteli, ekonomik ve
srekli enerji salamaktr. G sistemi planlanmas, iletim planlanmas (iletim
tesislerinin tasarmn, analizini ve iletim sisteminin geliimini), g sistemleri
arasnda enerji al-veriini, retimin yeterlilik almasn ve sisteme yeni ilavelerin
fayda-maliyet analizlerini ierir. retim planlamas da g sistemi planlamasnn bir
parasdr [22].
Yk ak analizlerinin yaygn olarak kullanld alan iletim sistemi planlamasdr.

letim sisteminin gelecekte alaca modeller hazrlanarak, rnein puant yk

koullarnda oluturulan modeller ile yk ak analizleri yaplr. Bu analizlerle iletim
sisteminde kullanlacak elemanlarn (iletkenlerin tipi ve kesiti, transformatrler,
kapasitrler vb) karakteristik zellikleri belirlenir.
Yk ak analizleri ile iletim hatlarnn yklenme durumlar, baralarda limitler
dnda kalan gerilimler, retim tesislerinde retilen reaktif retimler ve iletmede

36

karlalabilecek dier parametreler belirlenir. Puant yk koullar yaygn olarak

kullanlsa da bazen minimum yk koullarnda da yk ak analizlerinin yaplmas
gerekir. Minimum yk koullarnda, puant yk koulunda belirlenemeyen gerilim
ykselmeleri olabilmektedir.
G sistemi iletmesinde, tm baralarda gerekleen gerilimlerin tespiti, iletim
sistemi elemanlarnn yklenme durumlar, sistemdeki kayplar ve kstllk
kontrollerinin yaplmas gereklidir. Kstllk kontrol ile sistemdeki elemanlardan
birinin veya bir kann devre d olmasnn, sisteme olan etkisi belirlenir. Byle bir
durumda alnmas gerekecek nlemler nceden tespit edilmeye allr.
Kstllk analizleri sistemin normal iletme koullarnda olduu dikkate alnarak
yaplr. Byle bir durumda tm hatlarn devrede olduu varsaylr ve (n-1) kriterine
gre sistemdeki elemanlarn her biri ayr ayr devre d edilerek sisteme etkisi
belirlenir.
Sistemdeki bir elemann devre d olmas ile dier hatlarn ar yklendii durumlar
olabilmektedir. Ar yklenen hatlardaki koruyucu rleler ile bu hatlar da devre d
edilir. Birbirini takip eden olaylar sonucu sistemin byk bir ksm enerjisiz
kalabilmektedir. Kstllk analizi ile byle durumlarn nne gemek iin gerekli
tedbirler alnabilir.

3.4. Yk Ak Analizinde Kullanlacak Program ve zm Yntemleri

G sistemi planlamas, tasarm ve iletmesi iin sistem performansnn,
gvenilirliinin,
deerlendirilmesi

yeterli
ve

ve

ekonomik

dikkatli

bir

iletilebilirliinin

ekilde

yaplmas

salkl
gereken

ekilde
analizleri

gerektirmektedir. Modern enterkonnekte elektrik ebekeleri binlerce baradan ve

sistem elemanlarndan olumaktadr. Manuel hesaplama ile aranlan zm olduka
zaman alabilmektedir. Gnmzde ok ksa srede ve salkl sonu veren analiz
programlar yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu almada g sistemleri analizinde
kullanlan

MATLAB-PSAT

kullanlmtr.

(Power

System

Analysis

Toolbox)

yazlm

BLM 4. ENTERKONNEKTE SSTEMN GELM

Elektrik g sistemlerinde yk talebi, corafi blgelere ve zamana gre deiir.

Farkl corafi blgelerdeki kiilerin sosyal ve ekonomik yaam artlarna gre de
enerji talepleri farkllk gsterir. Gnn her saati, haftann her gn ve yln her
aynda elektrik g sisteminden farkl byklklerde elektrik enerjisi talep edilir.
nk insanlarn yaam aktiviteleri zamana gre deimektedir. Bu deiken yk
talebine gre elektrik g sistemi istenilen miktarda enerjiyi istenilen zamanda,
istenilen yere verebilmelidir.
Bir elektrik g sisteminde aranan bu zelliklerin yerine getirilmesi iin yaplan en
nemli ilem retim gruplarnn bir a ebeke ile bir araya getirilmesi ve retilen
toplam enerjinin yine bu a ebeke yardm ile tketim noktalarna kadar
ulatrlmasdr. Enterkonnekte sistem olarak isimlendirilen bu tr g sistemlerinde
elektrik enerjisinin kontrol birok snr art ieren karmak bir problemdir. Bu
snr artlarnn banda g sistemini oluturan ekipmanlarn alma snrlar gelir.
Bu yzden jeneratrlerin, transformatrlerin ve enerji iletim hatlarnn durumlar
srekli olarak gzlenir ve kontrol edilir.
retim miktarnn zamana gre deiiminin ayarlanmas, elektrik g sistemlerinde
kontrol edilmesi gereken en nemli ilerden birisidir. nk retim-tketim
dengesindeki deiim; elektrik g sistemindeki yk aklarnn, baralardaki gerilim
seviyelerinin ve frekansn deimesine sebep olur. Belli bir zaman dilimindeki
tketim miktarnn belirlenebilmesi iin genel olarak btn g sistemi ynetim
birimleri farkl tahmin yntemlerinden ve/veya gemite ayn zaman dilimi iin
kaydedilmi verilerden yararlanrlar.
Bir elektrik g sisteminin kumanda edilmesi iin birok kontrol ve koruma eitleri
bulunmaktadr. Yaplmas gereken kontrol ve koruma ilemleri alt sahalarnn iinde

38

veya daha uzakta bir ana kontrol merkezinde deerlendirilir ve buna gre elektrik
g sisteminin ynetilmesine karar verilir.
Elektrik g sistemi enterkonnekte ekilde bal olduu iin bir santraldeki gcn
kontrolsz bir ekilde deiimi, santralin k gcyle orantl olarak, tm sistemi
etkileyecektir. Bu yzden g kontrol yaplmayan bir elektrik retiminden
bahsedilemez.
Elektrik enerjisi retildikten sonra farkl gerilim seviyelerindeki iletim sistemlerine
ve datm sistemlerine transformatrler aracl ile aktarlr. Bu yzden yk ak
kontrolne transformatrlerin dntrme oranlar deitirilerek de yardmc olunur.
Son zamanlarda yaplan almalarla jeneratrlerin gerilim seviyeleri ykseltilerek
transformatr balanmadan direkt olarak orta gerilim iletim sistemine balant
yaplmas salanmtr.
Genel olarak bir g sistemi ynetiminin amac, btn gerilim seviyelerindeki
mterilerin talep ettikleri gc besleyecek ekilde elektrik enerjisinin kesintisiz ve
uygun gerilim seviyelerinde alcya ulatrlmasn salamaktr. Bu amalarn yan
sra sistemin gvenlii ve ekonomik ekilde ynetilmesi de en nemli iki faktrdr.
Elektrik g sistemlerinin ekonomik olarak ynetilmesi, hat kayplarnn en aza
indirilmesi ve talep edilen toplam enerjinin santraller arasnda optimum ekilde
paylatrlmasdr.
4.1.Kuzeybat Anadolu ebekesinin Tantlmas
Enterkonnekte sistem iletmesinde retim-tketim dengesinin srekli olarak
salanmas zorunludur. Bu dengenin salanmas sistemin bir merkezden kontrol ve
kumandasnn yaplmas ile mmkndr. ok byk olan sistemlerde, sistem birden
fazla blgeye ayrlarak bu blgeler kendi merkezlerinden kontrol edilirler.
Trkiyedeki sistem blgelerinden biriside Kuzeybat anadolu blgesidir. Kuzeybat
anadolu blgesinde mevcut iletme gerilimi 380 ve 154 Kvtur. Blgede 12 tane 380
Kv ve 102 tane 154 Kvluk bara (trafo merkezi) bulunmaktadr. Bu 114 barann 18
tanesi retim, 96 tanesi ise yk barasdr. Bu sistemde 5 tane otoprodktr santral,

39

4 tane zel santral, 7 tane termik santral ve 2 tane hidrolik santral bulunmaktadr.
Tezin Ek ksmnda kuzeybat anadolu ebekesinin tek hat emas gsterilmitir.
Tablo 4.1de, her bir bara iin 1 ile 114 aras kodlar tanmlanm ve ilerleyen
almalarda bu kodlar kullanlmtr.
Tablo 4.1. 380 ve 154 Kvluk Enerji letim Hatlarna Ait Bara Kodlar ve simleri

KBA'NIN SORUMLULUUNDAK STASYONLAR

stasyon no

stasyon Ad

stasyon no

stasyon Ad

380 Kv mraniye

58

154 Kv Bursa 3

380 Kv Paaky

59

154 Kv Bursa

380 Kv Teperen

60

154 Kv Grkle

380 Kv Adapazar

61

154 Kv Akalar

380 Kv Ada DGKS 1

62

154 Kv Karacabey

380 Kv Ada DGKS 2

63

154 Kv Beevler

380 Kv Bursa DGKS

64

154 Kv Orhaneli

380 Kv Bursa Sanayi

65

154 Kv M.K.Paa

380 Kv Tutes alt

66

154 Kv Gbel

10

380 Kv Osmanca

67

154 Kv Kestel

11

380 Kv Seyitmer

68

154 Kv Yeniehir

12

154 Kv Vaniky

69

154 Kv Paalar

13

154 Kv Selimiye

70

154 Kv Tutes alt

14

154 Kv Gztepe

71

154 Kv Emet

15

154 Kv mraniye

72

154 Kv Yeni Gediz

16

154 Kv Kkbakkalky

73

154 Kv Simav

17

154 Kv Bykbakkalky

74

154 Kv Demirci

18

154 Kv Paaky

75

154 Kv Tutes A

19

154 Kv Soanlk

76

154 Kv Tutes B

20

154 Kv Kartal

77

154 Kv Bilorsa

21

154 Kv Dudullu

78

154 Kv Pamukova

22

154 Kv Kurtky

79

154 Kv St

23

154 Kv Tuzla

80

154 Kv Bozyk

24

154 Kv meler

81

154 Kv Bozyk Akenerji

25

154 Kv Kroman elik

82

154 Kv Seyitmer

26

154 Kv Teperen

83

154 Kv Krka

27

154 Kv Gosb

84

154 Kv Eskiehir 1

28

154 Kv olakolu

85

154 Kv Eskiehir 2

29

154 Kv Diliskelesi

86

154 Kv ifteler

30

154 Kv ile

87

154 Kv Eskiehir 3

31

154 Kv saky

88

154 Kv Ktahya

32

154 Kv Yarmca 1

89

154 Kv Altnta

33

154 Kv zmit Gis

90

154 Kv Osmanca

34

154 Kv Nuh imento

91

154 Kv Melen

35

154 Kv Enerjisa

92

154 Kv Karasu

36

154 Kv Yarmca 2

93

154 Kv Hendek

37

154 Kv Hyundai

94

154 Kv Toyota

40

38

154 Kv Nuh Enerji

95

154 Kv Kuzuluk

39

154 Kv Kaynarca

96

154 Kv Mudurnu

40

154 Kv Sakarya

97

154 Kv Saryar

41

154 Kv Kseky

98

154 Kv Kaynal

42

154 Kv Entek 2

99

154 Kv Bolu 1

43

154 Kv Glck

100

154 Kv Bolu 2

44

154 Kv Ford Otosan

101

154 Kv Bolu imento

45

154 Kv Karamrsel

102

154 Kv Gerkonsan

46

154 Kv Yalova

103

154 Kv smetpaa

47

154 Kv Adapazar

104

154 Kv Karabk

48

154 Kv Orhangazi

105

154 Kv Safranbolu

49

154 Kv Gemlik

106

154 Kv aycuma

50

154 Kv Asil elik

107

154 Kv Yeni ates

51

154 Kv Bursa DGKS

108

154 Kv Bartn

52

154 Kv negl

109

154 Kv Akakoca

53

154 Kv Entek 1

110

380 Kv Ereli 2

54

154 Kv Demirta

111

154 Kv Erdemir 1

55

154 Kv Bosen

112

154 Kv Erdemir 2

56

154 Kv Bursa Sanayi

113

154 Kv Zonguldak

57

154 Kv Otosantit

114

154 Kv Ereli 2

Kuzeybat anadolu ebekesindeki enerji iletim hatlarnn empedanslar Tablo 4.2.de

verilmitir.
Tablo 4.2. Kuzeybat Anadolu ebekesindeki Enerji letim Hatlarnn 154 Kv 100 MVA Bazdaki
Empedanslar ( p.u. cinsinden )

KBA'NIN SORUMLULUUNDA BULUNAN ENERJ LETM HATLARININ KARAKTERSTKLER

STASYON MERKEZLER

100 MVA
(pu) R

100 MVA
(pu) X

100 MVA
(pu) Y

154 Kv Gztepe

154 Kv Selimiye

0.002530

0.018970

0.008630

154 Kv Gztepe

154 Kv Kkbakkalky

0.000465

0.004966

0.090495

154 Kv Selimiye

154 Kv mraniye

0.000453

0.004951

0.090301

154 Kv mraniye

154 Kv Vaniky

0.001939

0.009610

0.003682

380 Kv mraniye

154 Kv mraniye

0.011010

0.046800

0.020130

154 Kv Teperen

154 Kv mraniye

0.012053

0.059746

0.022894

154 Kv Dudullu

154 Kv mraniye

0.004527

0.022442

0.008599

154 Kv Dudullu

154 Kv Teperen

0.009661

0.047890

0.018351

154 Kv Kkbakkalky (1.devre)

154 Kv mraniye (1.devre)

0.002193

0.010290

0.004408

154 Kv Kkbakkalky (2.devre)

154 Kv mraniye (2.devre)

0.002181

0.010113

0.004104

154 Kv Bykbakkalky (1.devre)

154 Kv Kkbakkalky (1.devre)

0.003370

0.026560

0.010980

154 Kv Bykbakkalky (2.devre)

154 Kv Kkbakkalky (2.devre)

0.003790

0.029090

0.012333

380 Kv Paaky

154 Kv Paaky

0.001260

0.009690

0.004310

154 Kv Paaky (1.devre)

154 Kv Bykbakkalky (1.devre)

0.004210

0.029510

0.013510

154 Kv Paaky (2.devre)

154 Kv Bykbakkalky (2.devre)

0.004210

0.029510

0.013510

154 Kv Kartal

154 Kv Bykbakkalky

0.003493

0.313630

0.119410

41

154 Kv Soanlk

154 Kv Bykbakkalky

0.001691

0.304695

154 Kv Kartal

154 Kv Soanlk

0.001802

0.008935

0.115986
0.003424

380 Kv Teperen

154 Kv Teperen

0.000470

0.001200

0.043750

380 Kv Teperen (kuzey)

380 Kv mraniye

0.000769

0.007119

0.157410

380 Kv Teperen (gney)

380 Kv mraniye

0.000769

0.007119

0.157410

380 Kv Paaky

380 Kv Teperen

0.000331

0.003807

0.125077

380 Kv Ada DGKS 1

380 Kv Paaky

0.001274

0.019048

0.655040

154 Kv Kurtky (1.devre)

154 Kv Teperen (1.devre)

0.003124

0.014661

0.006280

154 Kv Kurtky (2.devre)

154 Kv Teperen (2.devre)

0.003017

0.014153

0.006013

154 Kv Kartal (1.devre)

154 Kv Kurtky (1.devre)

0.002112

0.009909

0.004244

154 Kv Kartal (2.devre)

154 Kv Kurtky (2.devre)

0.002013

0.009501

0.004117
0.016130

154 Kv Kartal

154 Kv Tuzla

0.008492

0.042093

154 Kv meler

154 Kv Kartal

0.001733

0.008133

0.003484

154 Kv Kroman elik

154 Kv Tuzla

0.000416

0.002062

0.000790

154 Kv Diliskelesi

154 Kv meler

0.007903

0.039633

0.179556

154 Kv olakolu

154 Kv Kroman elik

0.008042

0.039863

0.015275

154 Kv olakolu (1.devre)

154 Kv Diliskelesi (1.devre)

0.005199

0.025773

0.009876

154 Kv olakolu (2.devre)

154 Kv Diliskelesi (2.devre)

0.000693

0.003436

0.001317

154 Kv Nuh imento

154 Kv Diliskelesi (2.devre)

0.016800

0.007160

0.003100

154 Kv Adapazar

154 Kv Nuh imento

0.029583

0.146641

0.056192

154 Kv olakolu

154 Kv Gosb

0.005199

0.025773

0.009876

154 Kv Gosb

154 Kv Teperen

0.002080

0.010309

0.003950

154 Kv Diliskelesi

154 Kv Teperen

0.005752

0.028514

0.010926

154 Kv Enerjisa

154 Kv zmit Gis

0.005546

0.027491

0.010535

154 Kv Enerjisa

154 Kv Kseky

0.002080

0.010309

0.003950

154 Kv Nuh Enerji

154 Kv Nuh imento

0.015670

0.069640

0.029670

154 Kv Kseky

154 Kv Nuh imento

0.012979

0.064333

0.024652
0.001260

154 Kv Entek 2

154 Kv Kseky

0.000663

0.003289

154 Kv zmit Gis

154 Kv Teperen

0.026345

0.130543

0.050059

154 Kv Teperen

154 Kv Yarmca 1

0.013943

0.068886

0.026580

154 Kv ile

154 Kv Teperen

0.010940

0.054227

0.020779

154 Kv saky

154 Kv ile

0.004874

0.024158

0.009257

154 Kv Kseky

154 Kv Glck

0.016401

0.081297

0.031153

154 Kv Ford Otosan

154 Kv Kseky

0.006699

0.021487

0.007364

154 Kv Ford Otosan

154 Kv Karamrsel

0.015584

0.049987

0.017131

154 Kv Karamrsel

154 Kv Yalova

0.012151

0.038974

0.013357

154 Kv Orhangazi

154 Kv Yalova

0.014190

0.044349

0.016043

380 Kv Ada DGKS 2

380 Kv Ada DGKS 1

0.000013

0.000147

0.004842

380 Kv Ada DGKS 2

380 Kv Osmanca

0.001187

0.013633

0.447872

380 Kv Adapazar

380 Kv Ada DGKS 1

0.000469

0.004334

0.096258

380 Kv Adapazar

380 Kv Osmanca

0.001631

0.014856

0.346473

380 Kv Adapazar

154 Kv Adapazar

0.000260

0.002800

0.052550

154 Kv Adapazar (2.devre)

154 Kv Yarmca 2 (2.devre)

0.017758

0.083332

0.035693

154 Kv Adapazar (1.devre)

154 Kv Yarmca 2 (1.devre)

0.017512

0.081327

0.033411

154 Kv Adapazar

154 Kv Sakarya

0.011660

0.057846

0.012442

154 Kv Sakarya

154 Kv Kaynarca

0.007751

0.004417

0.008897

154 Kv Adapazar

154 Kv Hyundai

0.024641

0.079038

0.027088

154 Kv Hyundai

154 Kv Yarmca 1

0.007681

0.038072

0.014589

154 Kv Adapazar (1.devre)

154 Kv Kseky (1.devre)

0.011959

0.056119

0.024037

154 Kv Adapazar (2.devre)

154 Kv Kseky (2.devre)

0.012490

0.037254

0.014797

42

380 Kv Osmanca

154 Kv Osmanca

0.000260

0.005210

0.166890

154 Kv Osmanca

154 Kv Melen

0.006862

0.050223

0.018895

154 Kv Melen

154 Kv Karasu

0.008206

0.024468

0.009726

154 Kv Hendek

154 Kv Osmanca

0.023656

0.075878

0.026005

154 Kv Hendek

154 Kv Adapazar

0.032256

0.103462

0.035458

154 Kv Kaynal

154 Kv Osmanca

0.012437

0.039894

0.013672

154 Kv Bolu 1

154 Kv Saryar

0.046266

0.148403

0.050860

154 Kv Saryar

154 Kv Toyota

0.041596

0.206186

0.079009
0.040923

154 Kv Mudurnu

154 Kv Saryar

0.021544

0.106794

154 Kv Adapazar

154 Kv Toyota

0.002860

0.014177

0.005433

154 Kv Adapazar

154 Kv Kuzuluk

0.006534

0.020957

0.007182

154 Kv Kuzuluk

154 Kv Mudurnu

0.020850

0.108105

0.047613

154 Kv Bolu 1

154 Kv Kaynal

0.014748

0.047306

0.016212

154 Kv Bolu 1

154 Kv Bolu 2

0.009784

0.030984

0.010907

380 Kv Ereli 2

380 Kv Osmanca

0.001174

0.010699

0.249531

380 Kv Ereli 2

154 Kv Ereli 2

0.004210

0.019370

0.008300

154 Kv Akakoca

154 Kv Osmanca

0.013107

0.041363

0.014666

154 Kv Akakoca

154 Kv Ereli 2

0.020041

0.063604

0.022288

154 Kv Erdemir 1

154 Kv Ereli 2

0.001131

0.005607

0.002148

154 Kv Ereli 2

154 Kv Erdemir 2

0.000854

0.004232

0.001622

154 Kv Erdemir 1

154 Kv Erdemir 2

0.000356

0.001765

0.000676

154 Kv Yeni ates

154 Kv Zonguldak

0.007671

0.024606

0.008433

154 Kv Ereli 2

154 Kv Yeni ates

0.012065

0.101244

0.033569

154 Kv Ereli 2

154 Kv Zonguldak

0.021577

0.069210

0.023719

154 Kv aycuma

154 Kv Yeni ates

0.014041

0.041881

0.016635

154 Kv Bartn

154 Kv Yeni ates

0.022775

0.073051

0.025036

154 Kv aycuma

154 Kv Safranbolu

0.039615

0.127068

0.043548
0.009075

154 Kv Karabk

154 Kv Safranbolu

0.008256

0.026481

154 Kv smet paa

154 Kv Karabk

0.024105

0.077319

0.026498

154 Kv Gerkonsan

154 Kv smet paa

0.022637

0.072610

0.024885

154 Kv Bolu imento

154 Kv Gerkonsan

0.021826

0.069609

0.024144

154 Kv Bolu 2

154 Kv Bolu imento

0.002897

0.009090

0.003261

380 Kv Adapazar

380 Kv Bursa DGKS

0.003374

0.031179

0.692429

380 Kv Adapazar

380 Kv Teperen (kuzey)

0.001979

0.018287

0.406122

380 Kv Adapazar

380 Kv Teperen (gney)

0.001321

0.015177

0.498591
0.429504

380 Kv Adapazar

380 Kv Teperen 3

0.002097

0.019424

380 Kv Bursa Sanayi

380 Kv Bursa DGKS

0.000389

0.003592

0.079781

380 Kv Bursa Sanayi

154 Kv Bursa Sanayi

0.000340

0.003710

0.067870

380 Kv Bursa Sanayi

380 Kv Tutes alt

0.002112

0.019471

0.443313

380 Kv Tutes alt

154 Kv Tutes alt

0.000420

0.004510

0.082460

154 Kv Bursa Sanayi

154 Kv Bursa

0.002200

0.017978

0.006317

380 Kv Seyitmer

380 Kv Tutes alt

0.001010

0.009314

0.212059

380 Kv Seyitmer

154 Kv Seyitmer

0.001260

0.005900

0.002630

154 Kv Bozyk

154 Kv Seyitmer

0.018140

0.089916

0.034455

154 Kv Bozyk Akenerji

154 Kv Bozyk

0.001302

0.003883

0.001542

154 Kv Adapazar

154 Kv Pamukova

0.012825

0.063574

0.024361

154 Kv Adapazar

154 Kv Paalar

0.020638

0.102303

0.039202

154 Kv Pamukova

154 Kv Paalar

0.010399

0.051546

0.019752

154 Kv Paalar

154 Kv St

0.018200

0.058165

0.020089

154 Kv Bozyk

154 Kv St

0.013775

0.043971

0.015224

43

154 Kv Ktahya (1.devre)

154 Kv Seyitmer (1.devre)

0.007491

0.035151

154 Kv Ktahya (2.devre)

154 Kv Seyitmer (2.devre)

0.006160

0.051692

0.015056
0.017139

154 Kv Altnta

154 Kv Ktahya

0.033371

0.106071

0.037053

154 Kv Ktahya (1.devre)

154 Kv Tutes alt (1.devre)

0.030795

0.091855

0.036485

154 Kv Ktahya (2.devre)

154 Kv Tutes alt (2.devre)

0.028862

0.092578

0.031728

154 Kv Tutes A

154 Kv Tutes B

0.000693

0.003436

0.001317

154 Kv Paalar

154 Kv Tutes A

0.035148

0.174227

0.066763

154 Kv Tutes B

154 Kv Tutes alt (1.devre)

0.000714

0.003349

0.001435

154 Kv Tutes B

154 Kv Tutes alt (2.devre)

0.000513

0.004691

0.002865

154 Kv Krka

154 Kv Seyitmer

0.036755

0.117895

0.040405

154 Kv ifteler

154 Kv Krka

0.027731

0.088948

0.030484

154 Kv ifteler

154 Kv Eskiehir 2

0.040204

0.126286

0.045159

154 Kv Eskiehir 1

154 Kv Eskiehir 2

0.021792

0.069900

0.023956

154 Kv Eskiehir 3

154 Kv Eskiehir 2

0.005409

0.025334

0.010893

154 Kv Bozyk

154 Kv Eskiehir 3

0.023791

0.076312

0.026153

154 Kv Bilorsa

154 Kv Tutes A

0.029636

0.146901

0.056291

154 Kv Bilorsa

154 Kv Paalar

0.005373

0.026632

0.010205

154 Kv Eskiehir 3

154 Kv Tutes A

0.064269

0.206148

0.070650

154 Kv Eskiehir 2

154 Kv Tutes A

0.039127

0.193949

0.074320

154 Kv Paalar

154 Kv Yeniehir

0.020154

0.064645

0.022155

154 Kv Kestel

154 Kv Yeniehir

0.022422

0.071581

0.024778

154 Kv Emet

154 Kv Tutes alt

0.021741

0.069735

0.023899

154 Kv Emet

154 Kv Yeni Gediz

0.032023

0.102714

0.035202

154 Kv Simav

154 Kv Yeni Gediz

0.022195

0.071193

0.024399

154 Kv Demirci

154 Kv Simav

0.015846

0.050827

0.017419

154 Kv Orhangazi

154 Kv Paalar

0.040487

0.129863

0.044506

154 Kv Bursa DGKS

154 Kv Gemlik

0.008631

0.027684

0.009488

154 Kv Bursa DGKS

154 Kv Orhangazi

0.011203

0.055534

0.021280

154 Kv Gemlik

154 Kv Orhangazi

0.011432

0.036608

0.012590

154 Kv Asil elik

154 Kv Bursa DGKS

0.014599

0.046826

0.016048

154 Kv Asil elik

154 Kv Orhangazi

0.004212

0.013511

0.004630

154 Kv Bursa DGKS (1.devre)

154 Kv Otosantit (1.devre)

0.003753

0.026852

0.012317

154 Kv Bursa DGKS (2.devre)

154 Kv Otosantit (2.devre)

0.003520

0.029538

0.009794

154 Kv Bursa 3

154 Kv Otosantit

0.001560

0.012331

0.004648

154 Kv Bursa

154 Kv Bursa 3

0.001164

0.009766

0.003238

154 Kv Kestel

154 Kv Otosantit

0.005933

0.019029

0.006522

154 Kv negl

154 Kv Kestel

0.015116

0.048485

0.016617

154 Kv Bursa DGKS (1.devre)

154 Kv Bursa Sanayi (1.devre)

0.005884

0.027614

0.011828

154 Kv Bursa DGKS (2.devre)

154 Kv Bursa Sanayi (2.devre)

0.006120

0.030339

0.011626

154 Kv M.K.Paa

154 Kv Orhaneli

0.021442

0.106287

0.040728
0.022015

154 Kv Bursa Sanayi

154 Kv Orhaneli

0.011590

0.057450

154 Kv negl

154 Kv Orhaneli

0.025812

0.127945

0.049028

154 Kv Beevler

154 Kv Orhaneli

0.011612

0.057560

0.022057

154 Kv Beevler

154 Kv Bursa Sanayi

0.000867

0.004296

0.001646

154 Kv Gbel

154 Kv Orhaneli

0.026546

0.131584

0.050422

154 Kv Gbel

154 Kv M.K.Paa

0.008116

0.040230

0.015416

154 Kv Bursa Sanayi

154 Kv Grkle

0.003971

0.033327

0.11050

154 Kv Akalar

154 Kv Grkle

0.015846

0.050827

0.017419

154 Kv Akalar

154 Kv Karacabey

0.014332

0.045970

0.015755

154 Kv Gbel

154 Kv Karacabey

0.014148

0.045381

0.015553

44

154 Kv Demirta

154 Kv Entek 1

0.001166

0.005470

154 Kv Bursa DGKS

154 Kv Demirta

0.003822

0.018945

0.002343
0.007260

154 Kv Bosen

154 Kv Demirta

0.005165

0.025601

0.009810

154 Kv Bosen

154 Kv Bursa Sanayi

0.000485

0.002406

0.000922

15.12.2008 tarihindeki Kuzeybat Anadolu ebekesinin sorumluluunda bulunan

istasyonlardaki yk durumlarn ve alarn gsteren tablo Tablo 4.3.de verilmitir.
Tablo 4.3. 15.12.2008 tarihindeki Kuzeybat anadolu ebekesinin sorumluluunda bulunan
istasyonlardaki yk durumlar ve alar

15.12.2008 TARHNDEK KBA'NIN SORUMLULUUNDA BULUNAN

STASYONLARDAK YK DURUMLARI VE AILARI
stasyonlar

380 Kv mraniye
380 Kv Paaky
380 Kv Teperen
380 Kv Adapazar
380 Kv Ada DGKS 1
380 Kv Ada DGKS 2
380 Kv Bursa DGKS
380 Kv Bursa Sanayi
380 Kv Tutes alt
380 Kv Osmanca
380 Kv Seyitmer
154 Kv Vaniky
154 Kv Selimiye
154 Kv Gztepe
154 Kv mraniye
154 Kv Kkbakkalky
154 Kv Bykbakkalky
154 Kv Paaky
154 Kv Soanlk
154 Kv Kartal
154 Kv Dudullu
154 Kv Kurtky
154 Kv Tuzla
154 Kv meler
154 Kv Kroman elik
154 Kv Teperen
154 Kv Gosb
154 Kv olakolu
154 Kv Diliskelesi
154 Kv ile
154 Kv saky
154 Kv Yarmca 1
154 Kv zmit Gis
154 Kv Nuh imento

Aktif G
(MW)

Reaktif G
(MVAR)

Grnr G
(MVA)

As

818.2

128.3

828,198

8,911

945.6

152.6

957,834

9,167

1537.5

274.7

1.561,847

10,130

1913.1

555.9

1.992,229

16,202

1660

421.1

1.712,579

14,234

722

200.1

749,216

15,490

350

255.9

433,572

36,172

242.5

247.8

346,715

45,619

131.2

86.4

157,094

33,366

471.8

242.6

530,519

27,212

524.1

293.1

600,490

29,215

50

17

52,811

18,778

193.1

33.3

195,950

9,784
12,926

105

24.1

107,730

545.3

72.8

550,138

7,604

237

33.2

239,314

7,974

260

81.8

272,564

17,464

360.6

109.6

376,888

16,906
18,791

149

50.7

157,390

113.9

21.2

115,856

10,543

206

47

211,294

12,852

95

10.8

95,612

6,485

104

28.6

107,861

15,376

179.1

35.6

182,604

11,242

134.1

41.4

140,345

17,156

540.8

126.9

555,489

13,205

134

27.7

136,833

11,679

474

303.2

562,678

32,605

310.4

103.6

327,232

18,457

50.1

10.9

51,272

12,274

35

8.9

36,114

14,267

55.4

9.4

56,192

9,629

71

22.5

74,480

17,583

58

7.8

58,522

7,659

45

154 Kv Enerjisa
154 Kv Yarmca 2
154 Kv Hyundai
154 Kv Nuh Enerji
154 Kv Kaynarca
154 Kv Sakarya
154 Kv Kseky
154 Kv Entek 2
154 Kv Glck
154 Kv Ford Otosan
154 Kv Karamrsel
154 Kv Yalova
154 Kv Adapazar
154 Kv Orhangazi
154 Kv Gemlik
154 Kv Asil elik
154 Kv Bursa DGKS
154 Kv negl
154 Kv Entek 1
154 Kv Demirta
154 Kv Bosen
154 Kv Bursa Sanayi
154 Kv Otosantit
154 Kv Bursa 3
154 Kv Bursa
154 Kv Grkle
154 Kv Akalar
154 Kv Karacabey
154 Kv Beevler
154 Kv Orhaneli
154 Kv M.K.Paa
154 Kv Gbel
154 Kv Kestel
154 Kv Yeniehir
154 Kv Paalar
154 Kv Tutes alt
154 Kv Emet
154 Kv Yeni Gediz
154 Kv Simav
154 Kv Demirci
154 Kv Tutes A
154 Kv Tutes B
154 Kv Bilorsa
154 Kv Pamukova
154 Kv St
154 Kv Bozyk
154 Kv Bozyk Akenerji
154 Kv Seyitmer
154 Kv Krka
154 Kv Eskiehir 1
154 Kv Eskiehir 2
154 Kv ifteler
154 Kv Eskiehir 3

80.2

34.1

87,148

23,034
20,955

47

18

50,329

61.6

9.1

62,268

8,403

58

7.8

58,522

7,659

13

4.4

13,724

18,698

50

10.7

51,132

12,079

197.3

76.7

211,684

21,243

74

49.5

89,029

33,779

16.7

4.6

17,322

15,400

49.7

35

60,787

35,154

52

29.6

59,834

29,649

87.8

14.6

89,005

9,441

600.2

205.4

634,373

18,891

182.5

25.1

184,218

7,831

130

25.6

132,496

11,140

102.1

11

102,691

6,149

799.2

131.4

809,930

9,336

97

21.6

99,376

12,553

137

43.4

143,710

17,577

108.9

44.1

117,490

22,045

24

35.2

42,603

55,713

610.2

268.1

666,499

23,718

231.9

51.3

237,506

12,473

80

24.8

83,756

17,223

198.3

79

213,457

21,721

47

6.3

47,420

7,634

1.1

8,075

7,829

26

5.9

26,661

12,785

72.3

22.3

75,661

17,141

175.8

64.5

187,258

20,147

25

7.7

26,159

17,118

43.1

12.6

44,904

16,295

142.9

21.8

144,553

8,673

34

10

35,440

16,389

58

28.8

64,756

26,406

213.3

39.8

216,981

10,569

84.5

2.2

84,528

1,491

76.5

11.9

77,420

8,841

15

4.1

15,550

15,287

2.3

6,425

20,973

47.9

6.7

48,366

7,962

130.1

26

132,672

11,301

30

8.9

31,292

16,523

22

9.4

23,924

23,135

31.6

2.2

31,676

3,982

138.1

14.8

138,890

6,116

111

19.2

112,648

9,813

110.1

26.9

113,338

13,729

37.2

3.3

37,346

5,069

33

11

34,785

18,434

122.3

30.8

126,118

14,135

34.9

4.6

35,202

7,508

87

87,464

5,906

46

154 Kv Ktahya
154 Kv Altnta
154 Kv Osmanca
154 Kv Melen
154 Kv Karasu
154 Kv Hendek
154 Kv Toyota
154 Kv Kuzuluk
154 Kv Mudurnu
154 Kv Saryar
154 Kv Kaynal
154 Kv Bolu 1
154 Kv Bolu 2
154 Kv Bolu imento
154 Kv Gerkonsan
154 Kv smetpaa
154 Kv Karabk
154 Kv Safranbolu
154 Kv aycuma
154 Kv Yeni ates
154 Kv Bartn
154 Kv Akakoca
154 Kv Ereli 2
154 Kv Erdemir 1
154 Kv Erdemir 2
154 Kv Zonguldak

88.2

26.3

92,037

16,603
34,114

24.8

16.8

29,954

145.4

45.7

152,413

17,448

14

2.8

14,277

11,309

23

4.6

23,455

11,309

37

8.6

37,986

13,085

63.6

22.3

67,396

19,322

22

22,561

12,804
14,801

68.5

18.1

70,851

187.4

46.8

193,155

14,021

44.9

27.5

52,652

31,486

65.1

25.7

69,989

21,542

30

10.7

31,851

19,629

10

12

15,620

50,194

21

14.8

25,691

35,174

53.5

13.9

55,276

14,564

35.5

6.3

36,055

10,063

28.3

7.4

29,251

14,653

69.7

19.3

72,322

15,477

228

100.4

249,126

23,766

49.5

11.2

50,751

12,749

21

3.9

21,359

10,520

151.3

46.2

158,196

16,980

57

11.9

58,229

11,792

35.2

8.5

36,211

13,575

46.9

30.3

55,836

32,864

Kuzeybat anadolu ebekesinin sorumluluunda bulunan retim santrallerini ve

retim deerlerini gsteren tablo Tablo 4.4.de verilmitir.
Tablo 4.4. Kuzeybat anadolu ebekesinin sorumluluunda bulunan retim santralleri ve retim
deerleri ( 100 MVA bazda p.u. cinsinden )

KBA'NIN SORUMLULUUNDA BULUNAN RETM SANTRALLERNN RETM DEERLER

stasyonun Ad
380 Kv Ada DGKS 1
380 Kv Ada DGKS 2
154 Kv olakolu
154 Kv Enerji Sa
154 Kv Nuh Enerji
154 Kv Entek 2
154 Kv Saryar
154 Kv Yeni ates
154 Kv Bozyk Akenerji
154 Kv Seyitmer
154 Kv Tutes A
154 Kv Tutes B
154 Kv Bursa DGKS

P (MW)
1432
722
474
41
58
97
160
228
111
370
125
130
715

Q (MVAR)
186
72
116
4
14
30
17
97
18
120
10
10
135

P (Pu)
14,32
7,22
4,74
0,41
0,58
0,97
1,60
2,28
1,11
1,10
1,25
1,30
7,15

Q (Pu)
1,86
0,72
1,16
0,04
0,14
0,30
0,17
0,97
0,18
0,10
0,10
0,10
1,35

47

154 Kv Orhaneli
154 Kv Entek 1
380 Kv Bursa DGKS
380 Kv Tutes alt
380 Kv Seyitmer

130
137
350
105
370

10
9
67
5
0

1,30
1,37
3,50
1,05
3,70

0,10
0,09
0,67
0,05
0,00

4.2. Kuzeybat Anadolu ebekesinin Grevleri

1. Tketim ihtiyacna gre elektrik retiminin ve iletiminin salanmas.
2. Sistem gerilim ve frekansnn belirli snrlar iinde tutulmas ve yk atma.
3. letmenin yrtlmesi.
4. Manevralarn koordinasyonu ve yaptrlmasdr.
4.3. Tketim htiyacna Gre Elektrik retiminin Ve letiminin Salanmas
4.3.1. Enerji retimi
ebekeye bal bir jeneratrn aktif gc miline uygulanan dndrme momentiyle
orantldr. Dndrme momenti ise santral cinsine bal olarak trbine giren buhar,
gaz veya su debisi ile orantldr. Aktif gc arttrmak iin trbin giri ventilini
amak, aksi halde kapatmak gerekir. Bu ilemler elle veya otomatik olarak trbin hz
reglatrleri vastasyla yaplr. Aktif enerji retimi, reaktif enerjiye nazaran (30-100)
kat daha masrafldr. Bu bakmdan sistem iletmesinde ekonomi ynnden ncelikle
dnlmesi gerekir.
4.3.2. Enerji iletimi
retilen

enerjinin

iletilmesinde

ncelikle

enerji

iletim

hatlarnn

ar

yklenmemesine dikkat edilmelidir. Hatlarda ar yklenme durumu varsa, santral

yklerinde deiiklik yaplmaldr. zellikle 380 Kv hatlarn yklenmelerinde, hat
ucunda bulunan ayrc, akm trafosu ve line-treep kapasiteleri dikkate alnmaldr.
154 Kv enerji iletim hatlarnn hemen hemen hepsinde hattn ar yklenmesini
nleyen ar akm rleleri mevcuttur. Bu bakmdan bu hatlarn ar akm ayarlarnn
bilinmesi ve geirilecek ykn buna gre ayarlanmas salanmaldr. Ayrca ar
akm rleleri baz hallerde hattn tayabilecei akm kapasitesinin ok altnda

48

ayarlanm olabilir. Bu gibi durumlarda akm trafolarnda veya ar akm rlelerinde

yeniden ayar yapmak gerekir.
4.4. Sistem Gerilim ve Frekansnn Belirli Snrlar inde Tutulmas
4.4.1. Gerilimin belirli snrlar iinde tutulmas
Enterkonnekte sistemin iletmesinde santrallerin tketim merkezlerinden uzak olmas
enerjinin uzak mesafelere tanmas, hatlarda gerilim dmesine sebep olur. Bunun
neticesi olarak her trafo istasyonunda deiik gerilim deerleri ile karlalr. Trafo
merkezindeki gerilimin nominal gerilim deerine gre farknn % 5 snrlar iinde
kalmas istenir.
Gerilim gnlere ve gnn saatlerindeki yk talebine bal olarak istenmeyen
deiiklikler gsterir. Gndz ve akam saatlerinde sistem yk byk olduundan
gerilim dk, tatil gnleri ve gece saatlerinde ise yk dk olduundan gerilim
yksektir. Yklerin artmas, hatlardaki gerilim dmnn bymesini, santrallerin
gerilimi normal snrlar ierisinde tutmasn engeller. Geceleri ise hatlarn yknn
azalmas, hat kayplarnn azalmasna, hattn rettii reaktif enerjinin artmasna
neden olur ki, buda gerilimin normal snrlarn zerine kmasna neden olur.
Santraller gerilimi normal snrlara drmek iin yeterli olmayabilir. te bu
nedenlerle gerilimi ykseltmek ve drmek iin ilave tedbirler almak gerekir ;
Gerilimin ayarlanmasnda zellikle blgenin maksimum ve minimum gerilim
deerleri dikkate alnarak, transformatrler iin uygun kademeler seilir. Bundan
sonrada varsa reaktr, kondansatr, senkron kompansatrlerden faydalanlr.
Gerilimin dk olduu bir blgede gerilimin ykseltilmesi iin yaplacak ilemler ;
1. Devrede reaktr var ise reaktrler servis harici edilir.
2. Kondansatrler devreye alnr.
3. Santrallerde jeneratr ikaz durumlar arttrlr.
4. Senkron kompansatrler devreye alnp yksek ikazla altrlr.

49

5. Servis d hat var ise, tek tarafl kapatlr.

6. G transformatrlerinde kademe deiikliine ba vurulur.
7. mkan var ise, hatlar doal yklenme snrlarnn altnda yklenirler.
Gerilimin yksek olduu bir blgede gerilimin drlmesi iin yaplacak ilemler ;
1. Bota tek tarafl kapatlm hat varsa alr.
2. Kondansatrler servisten kartlr.
3. Reaktrler devreye alnr.
4. Santrallerde ikaz akm drlr.
5. Senkron kompansatrler devreye alnr dk ikazla altrlr.
6. Trafo kademeleri ayarlanr.
Sistemde gerilim ile ilgili uygulamalar :
1-) letme gerilimi snrlar :
380 Kv

154 Kv

Max

420 Kv

Max

170 Kv

Min

340 Kv

Min

140 Kv

2-) Jeneratr terminalinde salanacak gerilim deiimi :

En az :

%5

3-) Jeneratrlerin ikaz sistemleri (Cos ) aadaki gibi olmaldr :

a-) Ar ikazl alma

Cos

Gaz trbinleri ve kombine evrim santralleri

0,85

Kmr ve ar sv yaktl santraller

0,90

Hidrolik santraller

0,90 a kadar

b-) Dk ikazl alma

Termik santrallerde

Cos
:

0,85

50

Hidrolik santraller

0,95 e kadar

4-) Senkron kompansatr ( MVAR ) retim-tketimi :

a-) Ar ikazl alma
Termik niteler

Normal MVAnn % 80 i.

Hidrolik niteler

Normal MVAnn % 80 i.
kadar retim.

b-) Dk ikazl alma

Termik niteler

Normal MVAnn % 33 .

Hidrolik niteler

Normal MVAnn % 80 i.
kadar tketim.

4.5. Enterkonnekte Sistemde Frekans Kontrol

4.5.1. ebeke davran
Bir elektrik ebekesinin davran, bir motor ve motora bal ykn oluturduu bir
makine davran ile karlatrlabilir. Motor bir g retir ve motora bal yk bu
gc harcar. Eer retilen g harcanan gce eitse sistem dengededir ve motorun
hz sabit kalr. Motorun rettii g ykten fazla ise hz artar, motor gc ykten az
ise hz azalr. Enterkonnekte ebekede de toplam retim kayplar da dahil olmak
zere toplam tketime eit ise, ebekeye bal jeneratrlerin hzlar deimeyip sabit
kalr. Bir ebekede hz yerine frekans kullanlr. Frekans hzla orantl olup, hz
dmesi frekans dmesi ile ayn anlama gelir.
Herhangi bir nedenle harcanan yk (tketim) aniden artarsa veya retilen g aniden
azalrsa (rnein bir nite aniden servis harici olursa) frekans dmeye balar. Bu
sistemde frekans tutan santral yoksa, frekans dm ok byk olur. Her ne kadar
frekans dmesiyle beraber sistemdeki motorlarn yavalamas nedeniyle, tketimde
de bir miktar azalma olsa da, sistemin dengeye gelmesi ok zordur. Genelde
trbinlerin 47,5 Hz in altnda almad dnlrse, sistemin dengede kalabilmesi
iin frekansn bu seviyenin zerinde kalmas gerekir.

51

ekil 4.1.de Yk art srasnda frekansa gre retim-tketim erisi gsterilmitir.

ekil 4.1 Yk art srasnda frekansa gre retim-tketim erisi

ekil 4.1de retim frekansa bal olmayp, sabittir. Sistemde frekans tutan santral
yoktur. A noktasnda retim ve tketim birbirine eit olup, frekans F1dir. Sisteme
ani olarak L kadar bir byklk geldiini dnelim. Yani yk karakteristii L2
dorusu olacaktr. B noktasnda retim-tketim dengesi olmayp, tketim retimden
byktr. Bu nedenle sistemde frekans dmeye balar ve denge ancak C noktasnda
salanabilir. C noktasnda frekans F2 deerine dmtr. Bu deer trbinlerin
alabilecei minimum frekansn altnda ise, sistem ker. ekil 4.2.de retim,
tketim ve frekansn zamana bal olarak deiimi gsterilmitir.

ekil 4.2.retim tketim ve frekansn zamana bal olarak deiimi

ekil 4.2de bu alma tarznn zamana bal deiimini gstermektedir. P (retim)

sabittir. t1 annda yk L kadar artarsa B noktasnda dengesizlik oluur ve frekans
dmeye balar. Frekansla birlikte doal olarak ykte azalmaya balar ve t2 annda C

52

noktasnda retim-tketim dengesi oluabilir, ancak sistemin dengede kalabilmesi

iin F2 frekansnn trbinlerin minimum alma frekansnn stnde olmas gerekir.
4.5.2. Hz reglatrleri
Sistemdeki retim-tketim dengesinin bozulmas halinde, frekansn byk bir
deiiklie urad bilinir. Dengeyi salayabilmek iin sistemin kontrol edilmesi
gerekmektedir. Tketimi kontrol etmek imkanszdr. Bu durumda retimin kontrol
edilerek, tketime eitlenmesi gerekmektedir. Bu kontrol hz reglatrleri ile
otomatik olarak yaplmaktadr. Hz reglatrleri karakteristikleri dorusal olup, iki
eidi bulunmaktadr.
4.5.2.1. Astatik karakteristikli reglatr:
ekil 4.3de gsterilmitir. Frekans yke bal deildir. Frekans sabit olup, yk
deikendir. Bir jeneratrn tek bana bir yk beslemesi halinde kullanlr.

ekil 4.3. Astatik karakteristikli reglatr

4.5.2.2. Statik karakteristikli reglatr:

ekil 4.4de gsterilmitir. Jeneratrn retim gc frekansa baldr. Frekans
dtke reglatr, trbin vanalarn atrma ynnde alarak jeneratrn yk
almasn salar. Bu tip reglatrler birden fazla jeneratrn paralel alarak, byk
bir ebekeyi beslemesi durumunda kullanlr.

53

ekil 4.4. Statik karakteristikli reglatr

4.6. Yk Atma
Elektrik g sistemlerinde tketicilere kaliteli ve srekli elektrik salanmas, elektrik
retiminin en nemli hedefidir. Bu hedefe ulamak iin elektrik g sistemleri
tasarlanrken iletmede olabilecek btn olaanst durumlar hesaba katlr. Ykn
karlanmas iin yeteri miktarda primer ve sekonder retim yedei elde tutulmaldr.
Fakat sistem iletmesinde emniyet faktr ne kadar byk olursa olsun sistem
iletme artlarnn veya arzalarn nceden tahmin edilemeyen ihtimalleri genellikle
sistemin blnmesine ve blnen blgelerde blgenin kendi ykn besleyemeyecek
kadar elektrik retiminin dmesine sebep olabilir. Bu yzden byle bir arzann ok
hzl olarak tespit edilip gerekli tedbirlerin alnmas arttr. Enterkonnekte sistem
iinde karlalan tipik arzalarn banda bir jeneratr nitesinin veya bir iletim
hattnn devre d kalmas gelir. Byle bir arzada sistem blnrse baz blgeler
ar retim yaparken bazlar yetersiz retim yapabilir. Bu yk dengesizlii retimin
ar olduu blgelerde jeneratrlerin hzn arttrrken, retimin yetersiz olduu
blgelerde jeneratrlerin hzlarn drr. Byle durumlarda retim ile tketim
arasndaki dengenin salanmas iin ilk nce retimin arttrlmas dnlr. Bu
mmkn olmazsa frekans dne bal olarak otomatik yk atma ilemi balatlr.
retimin arttrlmas her zaman uygulanamayabilir. nk bu durum 5-10 dakika
srebilir. Bu ise bir ok arzann giderilmesi iin gerekten ok uzun ve arzu
edilmeyen sredir.
Otomatik yk atma ilemi ise ok ksa zamanda yerine getirilebilir. Otomatik yk
atma ilemi iin dk frekans rleleri kullanlmaktadr. Bu rleler frekans dn

54

tespit ettikleri zaman retim ve ykn tekrar dengeye gelmesine kadar kademe
kademe yk atlmasn salarlar. Bu rleler genellikle iletim istasyonlarnda
sistemden atlabilecek yklerin bulunduu fiderleri kontrol ederler. Bir elektrik g
sisteminin talep ettii elektrik enerjisi zamana bal olarak doru bir ekilde tahmin
edilemezse ve buna bal olarak hangi retim gruplarnn altrlaca
belirlenemezse veya tahmin edilemeyecek seviyede sra d bir ekilde yedek g
deerleri alrsa yk atma ilemine balamak gerekebilir.
Elektrik g sistemlerinde ar yk talep edilmesi, anahtarlama srasnda meydana
gelen geici olaylar, ykten bamsz olarak retimin ksa bir srede dmesi veya
byk bir retim grubunun devre d kalmas gibi olaylar da yk atmay
gerektirebilir. Bu durumda olan bir g sisteminde yk atma ilemine balamak iin
iki problemin zlmesi gerekir. Bunlardan birincisi ne kadar yk atlmas gerektii
ikincisi ise sistemin hangi blgesinden yk atlmas gerektiidir.
Ne kadar yk atlaca sistemin o anki frekansna bal olarak retime katlan
gruplarn verebilecei toplam g ve o anda talep edilen gce gre belirlenir.
Nereden yk atlacann belirlenmesi iin ise balant hatlar yk aklarnn ve bara
gerilimlerinin kontrol edilmesi gereklidir. Yk atma ilemi ; dk frekansta yk
atma, dk gerilimde yk atma ve kararl durumda yk atma eklinde farkl
ekilde yaplabilir. ekil 4.5da dk frekansta yaplan yk atma sonucunda
frekansn nasl dzeltildii grlmektedir.

ekil 4.5.Dk frekansta yk atma

55

Frekans balangta 49,90 Hz seviyesinde iken yk atma ilemi sonunda 49,95 Hz

seviyesine ykselmitir. Yk atma ilemine ne kadar ge balanrsa atlacak ykn
miktar da o kadar artar ve bu durumda frekanstaki salnmlar da artar. Bu yzden bir
g sisteminden yk atlmas gerektiinde bu ilemin genel olarak 5-6 kademeli ve
ok hzl bir ekilde yaplmas istenir.
Sistemimizde dk frekansta yk atma kademeleri unlardr :
1.Kademe

49,0 Hz

3.Kademe

48,6 Hz

2.Kademe

48,8 Hz

4.Kademe

48,4 Hz

Trbinler iin frekans limitleri :

a ) Buhar Trbin Jeneratr iin
% 3 ( 48,5 51,5 Hz )

Srekli alabilir.

- % 4 ( 48 Hz )

20 dakika alabilir. Ylda toplam 2 saat

- % 5 ( 47,5 Hz )

10 dakika alabilir. Ylda toplam 1 saat

- % 5ten fazla( 47,5 Hzden dk ) :

10 saniye alabilir.

b ) Gaz Trbin Jeneratr iin

47,5 51,5 Hz

Srekli.

47 47,4

Hz

10 Saniye.

47

Hz in altnda

Devre d olur.

BLM 5. YK LETMNDE VE DAITIMINDA BR AIK

KAYNAK UYGULAMA PROGRAMI PSAT

Power System Analysis Toolbox (PSAT) elektrik g sistemleri analizi ve

benzetimini yapan ve birok iletim sisteminde alan bir matlab uygulamasdr.
Program komut satrndan girilen komutlarla kullanlabilmektedir. Program GNU
Octave uyumludur. Tm ilemler grafik arabirimi (GUIs) ile grsel bir ekilde
uygulanabilirken ayrca simulink tabanl ktphane uygulamalar da sistem tasarm
iin kolay kullanm imkan salamaktadr.
PSAT, Matlab vektr hesaplamalarn ve sparse matriks uygulamalarn optimum bir
zm iin sonuna kadar kullanr.
Bu programn yapabildii ana iler, yk ak, srekli yk ak, optimal yk ak,
kk iaret kararllk analizi, zaman domeni benzetimini, fazr lm birimi
yerleimi (PMU), FACTS modelleri, rzgar trbin modelleri, baz formatlardaki
datalarn evrimi, program sonu raporlamas, GAMS ve UWPFLOW programlar
ile ara yz sunmasdr. GAMS ve UWPFLOW sayesinde srasyla srekli ve
optimum yk ak hesaplamalarnda hassas ve doru hesaplamalar yapar.
Newton-Raphson iterasyonu kullanlan program doru ve tam bir yk ak analizi
iin statik yklerin yannda senkron makine ykleri ve kontrol sistemlerinin, FACTS
cihazlarnn, rzgar trbinlerinin de matematiksel olarak programa girilmesine imkan
verir.
Federico Milano tarafndan tasarlanarak ilk defa 20 Ocak 2006 tarihinde KanadaMontrealde yaplan IEE-PES ak kaynak yazlmlar toplantsnda dnyaya
sunulmas bu programn gelitirilmesi ve kullanm kstlamalar olmamas, ak

57

kaynak kodlarna ulam imkannn olmas ve bu nedenle eitim ve aratrmaya ak

olmas, hemen hemen ayn zelliklere ve uygulamalara sahip PSS/E, EUROSTAG,
SIMPOW, CYME, POWERWORLD, NEPLAN gibi ticari programlarn nne
gemesini salamtr. Matlab tarafndan salanamayan toolboxlardan dolay bu
program tarafndan gerekletirilemeyen grevler ise, arza analizi, topraklama
sistemleri, harmonik analizi, koruma analiz ve koordinasyonudur.
5.1. G Ak Analizinde Kullanlacak olan PSAT Programnn Tantlmas
PSAT program open source yani herkese ak, herkes tarafndan gelitirilebilir ve
matlab program altnda alan bir eitim, aratrma, analiz ve kontrol programdr.
Dnya apnda yaklak 3500 kullancs vardr. Yk ak, (n-1) analizi, optimal yk
ak analizi yapabilen bu programn, u an ki ihtiya gerei sadece yk ak
blmnden istifade edilmitir. Ksaca programn kurulumu ve kullanmndan ve bir
yk ak uygulama rneinden bahsedecek olursak;
nce basit matlab komutlar yardmyla program kurulur.

ekil 5.1. Matlab Programnn altrlmas

58

Komut satrna ekil 5.2 de grld gibi psat yazlarak program ekran alr.

ekil 5.2. Komut satrna Psat yazlmas

Alan Psat ekran ekil 5.3. ve daha sonrasnda ise ekil 5.4.deki gibidir.

ekil 5.3.Psat Programnn al

59

ekil 5.4.Psat pogramnn ekran

ekil 5.4deki ekranda Data filen zeri ift tklanarak ekil 5.5deki ekran alr.

ekil 5.5.Psat veri dosyasnn yklenecei ekran

60

ekil 5.5deki sa st kedeki sar renkli klasre tkland zaman, ekil 5.6da
grlen nceden oluturulmu olan ve bu almann ileriki ksmlarnda da verilecek
olan, analiz yapacamz iletim sisteminin bilgilerini ieren data dosyas alr.

ekil 5.6.M-file da yazlan data dosyasnn seimi

Bu data dosyas, hatlarn, trafolarn, ototrafolarn, jeneratrlerin, kesicilerin, daha

dorusu bir iletim sisteminin iinde bulunabilecek tm tehizatlarn bilgilerini ierir.
Hesaplamaya girecek olan parametreler ise p.u. deerde girilir. ekil 5.6.daki tamam
tuuna tklaynca ekil 5.7.deki Psat veri dosyasnn yklenecei ekran kar.

ekil 5.7.Psata KBA nn verilerini ieren klasrn yklenmesi

61

ekil 5.7.deki ekranda load tuuna tklandnda, ekil 5.8deki KBA nn

verilerinin yklendii Psat ekran kar.

ekil 5.8.KBAnn yklendii Psat ekran

ekil 5.8deki ekranda settings tuuna tklandnda, ekil 5.9daki General

Settings ekran kar. Bu ekranda g aknn yaplaca iterasyon metodu, zaman
domenindeki adm aralklarnn sresi ve izim deikenleri seilebilir.

ekil 5.9.General Settings ekran

62

ekil 5.9daki ok tuuna tklandnda, ekil 5.8deki Psat ekran tekrar kar.
Ekrandaki power flow tuuna tklaynca program kendi iinde verilen balang
bilgilerini ve dier parametreleri kullanarak yapt iterasyonlar sonucu g ak
analizini bitirir. ekil 5.10da Power flow analizi sonucu oluan ekran gsterilmitir.

ekil 5.10.G aknn olduu analiz ekran

ekil 5.11.G ak sonucunda yaplan iterasyonlar gsteren analiz ekran

63

ekil 5.11.de eklin sol alt kesindeki kk pencerede grafik erisi zerinde
grlen minik daireler ise programn sonulanana kadar ka tane iterasyon yaptn
gstermektedir.
Ayrca bu program, tek hat emas izip ktphanesinden alnan eitli sistem
sembollerini de kullanarak daha grsel bir alma ortamda sunmaktadr. Ancak
byle bir almada bilgisayar grafik yntemler kulland iin yavalamalara maruz
kalabilecei endiesi ile bu yntem kullanlmamtr.
ekil 5.12de G ak analizi sonucu program tarafndan oluturulan zet rapor
gsterilmitir.

ekil 5.12. Psat program tarafndan oluturulan zet rapor

ekil5.13 ve ekil 5.14.de ise daha kapsaml yk aklar ile santral retim bilgilerini
ve bara gerilimlerini gsteren rapor rnei verilmitir.

64

ekil 5.13.Raporun analiz sonucu bara gerilimlerini gsteren bir blm

ekil 5.14. Raporun analiz sonucu yk aklarn gsteren bir blm

65

Sz konusu programn Trkiye elektrik iletim sisteminin Kuzeybat anadolu blgesi

iin uygulanm ve dier ticari programlarla ve gerek deerlerle benzer sonucun
alnd grlmtr. Mevcut kk farklarn ise trafo merkezlerinden alnan olmas
her zaman muhtemel olan l ve okuma hatalarndan kaynaklanmaktadr.
5.2. PSAT Programndaki Veri Kategorilerinin Tanmlanmas
Psat 2.1.2 versiyonu iin gerekli veri kategorileri aada zetlenmitir [33].
5.2.1. Bara verileri : Bu kategoride baralarla ilgili veriler tanmlanmtr.
1. Bara numaras
2. Bara gerilimi
3. Bara gerilim genliinin tahmini balang deeri ( p.u. cinsinden )
4. Faz geriliminin tahmini balang deeri ( radyan cinsinden )
5. Blge numaras
5.2.2. Yk verileri : Bu kategoride yklerle ilgili veriler tanmlanmtr.
1. Bara numaras
2. Bara gc ( MVA )
3. Bara gerilimi ( KV )
4. Aktif yk ( p.u. cinsinden )
5. Reaktif yk ( p.u. cinsinden )
6. Maksimum voltaj ( p.u. cinsinden )
7. Minimum voltaj ( p.u. cinsinden )
8. Balant durumu
5.2.3. Jeneratr verileri : Bu kategoride jeneratrlerle ilgili veriler tanmlanmtr.
1. Bara numaras
2. Jeneratr gc ( MVA )
3. Bara gerilimi ( KV )

66

4. Aktif g ( p.u. cinsinden )

5. Voltaj bykl ( p.u. cinsinden )
6. Maksimum reaktif g ( p.u. cinsinden )
7. Minimum reaktif g ( p.u. cinsinden )
8. Maksimum voltaj genlii ( p.u. cinsinden )
9. Minimum voltaj genlii ( p.u. cinsinden )
10. Kayp katlma katsays
5.2.4. Slack bara verileri : Bu kategoride slack bara ile ilgili veriler tanmlanmtr.
1. Bara numaras
2. Bara gc ( MVA )
3. Bara gerilimi ( KV )
4. Voltaj bykl ( p.u. cinsinden )
5. Referans as ( radyan cinsinden )
6. Maksimum reaktif g ( p.u. cinsinden )
7. Minimum reaktif g ( p.u. cinsinden )
8. Maksimum voltaj genlii ( p.u. cinsinden )
9. Minimum voltaj genlii ( p.u. cinsinden )
10. Tahmini aktif g ( p.u. cinsinden )
11. Kayp katlma katsays
5.2.5. Hat verileri : Bu kategoride hatlarla ilgili veriler tanmlanmtr. Hatlarn
empedanslar 100 MVA p.u. baznda girilmitir.
1. Baradan, baraya
2. Hat gc ( MVA )
3. Bara gerilimi ( KV )
4. Frekans
5. Hattn rezistans, reaktans ve suseptans ( p.u. cinsinden )
6. Hattn maksimum voltaj genlii ( p.u. cinsinden )
7. Hattn minimum voltaj genlii ( p.u. cinsinden )

67

5.2.6. Kesici verileri : Bu kategoride kesicilerle ilgili veriler tanmlanmtr.

1. Baradan, baraya
2. Kesici gc ( MVA )
3. Bara gerilimi ( KV )
4. Frekans
5. Balant durumu
6. Kesici ama sresi
5.2.7.Ototrafo verileri :
Bu kategoride ototrafolar ksa hatlar gibi tanmlanmtr.
5.3.PSAT Yazlmnda Kullanlan Yk Ak Metotlar
Psatda yk ak problemini zmek iin aadaki iterasyon metotlar kullanlabilir
[23,24].
1. Newton-Raphson metodu
2. XB fast decoupled metodu
3. BX fast decoupled metodu
4. Runge Kutta metodu
5. Iwamoto metodu
6. Simple robust metodu
KBA ebekesindeki yk ak analizinde daha az iterasyon ile zm elde
edildiinden Newton-raphson metodu tercih edilmitir.
Decoupled (ayrk) Newton-raphson metodunun modifiye edilmi hali olan bu metot
ile her iterasyon iki yarm iterasyondan olumaktadr. Birinci yarm iterasyonda
gerilim genlikleri sabit tutularak gerilim faz alarnn yeni deerleri hesaplanr,
ikinci yarm iterasyonda ise gerilim faz alar sabit tutularak gerilim genliklerinin
yeni deerleri hesaplanr.

68

5.4. Kuzey Bat Anadolu ebekesinin Sisteme Uyarlanmas

lk nce kuzey bat anadolu ebekesine ait 380 ve 154 Kvluk tm hat deerleri p.u.
sistemine evrilmitir. Ototrafolarn deerleri teia yk tevzi daire bakanl
tarafndan hazrlanan karakteristik kitabndan alnarak kullanlmtr [18].
Tm baralara 1den 114e kadar numaralar verilmitir. Yaplan almada orta
gerilimden sisteme bal olan otoprodktr ve serbest retim santrallerine yer
verilmemitir ancak orta gerilim seviyesinde retim yapp ta zel 154 Kv alt sahas
olan (Enerjisa, Entek. gibi) santraller dikkate alnmtr.
Dier otoprodktrler ise direkt bal olduu baradaki trafo ykne etki ettii iin
ayrca yk ak analizi iin gsterilmemilerdir. Baralar numaralandrma ilemi
bittikten sonra her bir barann gerilim ve hesaplanmaya balanacak olan deerleri
data dosyasna (bus.con satr altnda) girilmitir.
380 Kv Ada doalgaz I trafo merkezi (sw.con satr altnda) slack bara olarak
seilmi olup,tm hat kayplarnn bu baradan saland kabul edilmitir. Gerekte
de bu bara zaten gl bir jeneratr barasdr. (1350 MW)
Dier blgelere baland trafo merkezleri ise (pq.con satr altnda) eksi yk olarak
tanmlanmtr. Mevcut santraller ise (pv.con satr altnda) gerilime etki eden
santraller olarak data dosyasna girilmitir.
Tm baralardaki analiz yapmak istediimiz andaki trafo ykleri p.u.cinsinden
(pq.con satr altnda) programa girilmitir. Yklerden sonra sistemdeki mevcut
baralar arasndaki hatlar (line.con satr altnda) data dosyasna girilmitir.
ki barasda bamsz farkl veya ayn aday besleyebilen fakat kuplaj kesicisinin
kapatlmas ile tek bir baraya dntrlme ihtimali olan istasyonlardaki (Adapazar,
Bursa doalgaz, Eskiehir3 gibi) kuplaj kesicisi ise ok ksa hat gibi dnlerek
tanmlanmtr. Ototrafolar ise iki bara arasndaki bir hat gibi dnlerek gerek

69

plaka deerleri kullanlm per-unit deerler ile ilem yapld iinde gerilim
seviyesi fark sz konusu olmamtr.
Ayrca breaker.con satr altnda da hatlara ait kesici bilgileri yerletirilerek sistem
iletmesi asndan da arza veya baka bir nedenle devrede olmayan hat veya
ototrafolarn durumu 0 olarak gsterilmitir.
Yukarda verilen bilgiler altnda program altrlm ve analiz sonular elde
edilmitir.

BLM 6. KUZEYBATI ANADOLU EBEKESNN YK AKII

VE KISITLILIK ANALZ

Kuzeybat anadolu ebekesinde, trafo merkezlerindeki gerilimleri, trafo merkezleri

arasndaki aktif ve reaktif g aklarn belirlemek amacyla yk ak analizi
yaplmtr.
Normal iletme koullarnda jeneratrlerin retimleri, hatlardaki yk aklar ve
yklenme oranlar ile trafo merkezlerindeki gerilimler belirlenmeye allmtr.
2008 yl iin hazrlanan sistemde (n-1) kstllk analizi yaplarak trafo merkezlerine
gvenilir ve kesintisiz enerji salamak iin gerekli nlemler aratrlmtr. Yaplan
kstllk analizi ile nemli hatlar belirlenmitir.
Yk ak analizinde aadaki varsaymlar dikkate alnmtr:
6.1. Ykler : 2008 yl iin llen ve trafo merkezi baznda TEA tarafndan
belirlenen deerler baz alnmtr. G faktr k puant iin 0,9 olarak kabul
edilmitir.
2009 yl iin oluturulan trafo merkezi bazndaki ykler, yk tahmininin trafo
merkezlerine dalm olarak belirlendii ekilde temsil edilmitir.
6.2. Kapasitrler : Sistemdeki tm kapasitrlerin (arzal olan ve yeni tesis edilecek
olan kapasitrlerinde dahil) devrede olduu varsaylmtr. Trafo merkezlerinin
yksek gerilim baralarnda temsil edilmitir.
6.3. retimler : Kuzeybat anadolu ebekesindeki retim santralleri Ada DGKS 1,
Ada DGKS 2, Bursa DGKS, Tutes alt, Seyitmer, Saryar, Enerjisa, Entek 1,
Entek 2, olakolu, Nuh enerji, Yeni ates, Bozyk Akenerji, Tutes A, Tutes B ve

71

Orhaneli trafo merkezlerindeki nitelerden karlanmtr. letim hatlarnn

empedanslar ise 4.Blmde verilmiti.
6.4. 2008 Yl Kuzeybat Anadolu ebekesinin Yk Ak
2008 yl puant yk koulunda toplam tketim, santral i tketimleri, ve hatlardaki
kayplar hari 8481,5 MWtr. Sistemdeki kapasitrlerin tamam devrede olduu
varsaylmtr. Hatlarda meydana gelen aktif g kayplarnn toplam 250,229
MWtr. retilen 8731,729 MWn yaklak % 2,865i iletim hatlarnda
kaybolmaktadr.
2008 yl puant yk koulunda (puant yk koulu aralk aynda gereklemektedir.)
kuzeybat anadolu ebekesinde tm iletim hatlar ve transformatrlerin devrede
olduu normal iletme koulunda tama kapasitesine gre % 83,2 yklenme oran ile
en fazla yklenen iletim hatt Bursa Sanayi ile Bursa arasndaki 954 MCM iletkenli
enerji iletim hattdr. Bu durumda hatta, Bursa sanayi trafo merkezinden Bursa trafo
merkezine doru 298,7 MW ve 75 MVAR akmaktadr.
380 Kv iletme gerilimindeki iletim sisteminde en yksek gerilim 405,080 Kv
(1,0660 p.u.) ile Ada Doalgaz I trafo merkezinde, en dk gerilim ise 377,683 Kv
(0,9989 p.u.) ile Bursa sanayi trafo merkezinde gereklemitir. 154 Kv iletme
gerilimindeki iletim sisteminde en yksek gerilim 160,189 Kv (1,0402 p.u.) ile
Paaky trafo merkezinde, en dk gerilim ise 144,396 Kv (0,9376 p.u.) ile
Gerkonsan trafo merkezinde gereklemitir.
6.5.2008 Yl Kuzeybat Anadolu ebekesi Kstllk Analizi
letim sistemi elemanlarndan birinin (n-1 kriteri) devre d olmas durumunu ifade
eden kstllk analizinde, sistem performansnn, dier elemanlarn tama
kapasitelerini amadan, normal ilevini yapmas beklenir. letim sistemi elemanlar
iletim hatt ve transformatr olabilir. Bu durumu test etmek iin kstllk analizi
yaplmtr. Tm hatlar tek tek devre d edilerek, sistem elemanlar kontrol

72

edilmitir. Ayn direkler zerindeki ift devre hatlarn iki devresinin de ayn anda
devre d olduu (rnein direklerin yklmas) dikkate alnmtr. 2008 yl iin
yaplan kstllk analizinin zet sonular Tablo 6.1de gsterilmitir.
Tablo 6.1.Kuzeybat anadolu ebekesinin 2008 yl kstllk analizi zeti

Kstllk (n-1)

Yklenen Hat, Yklenme Oran (%)

Gerilim < 0,9

p.u

Gerilim >1, 08
p.u

Tutes alt - Tutes B

Adapazar - Kseky
Diliskelesi - olakolu
Teperen - mraniye

Ktahya - Tutes alt (107,0)

Nuh imento - Kseky (105,3)
Diliskelesi - meler (103,3)
mraniye - Kkbakkalky (128,4)
Demirta - Bursa Doalgaz (138,6)
Bursa Doalgaz - Bursa Sanayi (1)
Bursa Doalgaz - Otosantit (117,1)
Bursa Doalgaz - Bursa Sanayi (2)
Bursa Sanayi - Bosen (130,7)

Bu sonularda bir hattn devre d olmas durumunda, dier hatlarda veya

transformatrlerde tama kapasiteleri zerindeki yk aklar ve baralarda gerilim
limitleri dnda ( kstllk analizinde gerilimler 1,08 p.u. ile 0,9 p.u. aras normal
olarak kabul edilmitir.) gerekleen gerilimler gsterilmektedir.
Tablo 6.1.den de grlecei gibi Teperen mraniye arasndaki hat devre d
olduu durumda mraniye Kkbakkalky arasndaki hat

%128,4 orannda

yklenmektedir. Bursa DGKS Bursa Sanayi arasndaki ayn direkler zerinde

giden ift devre hattn iki devresinin de devre d olduu durumda, sistemde ar
yklenen hatlar ; Demirta Bursa DGKS % 138,6 Bursa DGKS Otosantit
%117,1 Bursa Sanayi Bosen arasndaki hat ise %130,7 orannda yklenmektedir.
Kuzeybat Anadolu ebekesindeki iki elemann ayn anda kaybedilmesi nemli
sorunlara byk bir blgenin enerjisiz kalmasna sebep olacaktr.

BLM 7. SONULAR

Mevcut g sistemlerinin en iyi ekilde iletilmesi kadar, gelecekte sistemlerde

meydana gelebilecek gelimelerin planlanmas ynnden de g ak analizi ok
nemlidir. Bu nedenle bu almada kuzeybat anadolu ebekesindeki elektrik
enerjisinin geliimi, enerji iletim sistemlerinin mevcut durumlar hakknda bilgiler
verilmi, sistemin g ak ve kstllk analizleri yaplarak g sistemlerinin
planlanmas zerinde durulmutur.
Psat program yardmyla kuzeybat anadolu ebekesindeki farkl yk durumlar iin
g ak analizi yaplarak, 2009 yl ierisinde kuzeybat anadolu ebekesinde
tamamlanmas gereken tesisler belirlenmi, yaplan yksek yk ve normal yk
tahminlerine gre uygun retim planlamas hazrlanm ve baralardaki tm deerler
bulunmutur.
7.1. 2008 Yl Kuzeybat Anadolu ebekesi Yk Ak ve Kstllk Analizi Sonucu
2008 yl k puant iin yaplan yk ak analizine gre tm hatlarn ve
transformatrlerin devrede olduu normal iletme koullarnda, hatlarda ve
transformatrlerde nominal tama kapasitelerinin zerinde yklenen hat ve
transformatr bulunmamakta, gerilimler limitler dahilinde kalmaktadr.
Kstllk analizinde ise, Teperen mraniye arasndaki ve Bursa DGKS Bursa
Sanayi arasndaki ift devrenin amas durumlarnda sistemde dier hatlar tama
kapasitelerinin ok zerinde yklenmektedir. Byle bir durumda yk atmak
gerekecektir. Psatdan elde edilen deerler ile kuzeybat anadolu yk tevzi
mdrlnden alnan gerek sistem deerlerinin karlatrld zet Tablo 7.1de
verilmitir.

74

Tablo 7.1.Psat deerleri ile gerek sistem deerlerinin karlatrlmas

Karlatrlan
Deerler

Psat
Deerleri

Gerek
Sistem
Deerleri

Trafo Merkezi

Gerilimi

As

380 Seyitmer
380 Osmanca
154 Bursa Dgks
154 Eskiehir 2
154 Hendek
154 Orhaneli
154 Yarmca 1
154 Paalar
380 Seyitmer
380 Osmanca
154 Bursa Dgks
154 Eskiehir 2
154 Hendek
154 Orhaneli
154 Yarmca 1
154 Paalar

389,88
386,09
154,385
148,152
156,716
158,004
155,584
153,312
387
384
155
150
155
155
154
154

-0,1834
-0,0871
-0,2656
-0,3425
-0,0864
-0,2237
-0,1205
-0,2097
-0,16
-0,09
-0,25
-0,31
-0,12
-0,24
-0,11
-0,19

Aktif Reaktif
Generatr Generatr
G
G
Aktif
Reaktif
Kayb Kayb
Gc
Gc
(MW) (MVAR)
270
262
-46,3 -77,2
0
0
167,4 157,4
215
439
11,3
7,4
0
0
100,4
15,7
0
0
37
8,6
130
141
7,8
3,6
0
0
55,4
9,4
0
0
58
28,8
270
213
-42
-73
0
0
159
144
220
403
14
6
0
0
93
13
0
0
34
7
130
134
5
5
0
0
52
8
0
0
53
23

Tablo7.1dende grlecei gibi program yk ak deerleri ile gerek yk ak

deerleri birbirine ok yakndr. Gerek sistem ile programdan elde edilen deerler
arasndaki kk farklar ise, TMlerinden alnan okuma ve lme hatalar ile
programdaki iterasyon metotlarndan kaynaklanr. Psat programnda Newton-raphson
metodu kullanlmtr. Bu yntemin kullanlmasnn nedeni, Gauss siedele gre
telemeleri daha yava yapmasna ramen, zellikle byk sistemlerde daha az
telemede yaknsayarak sonuca ulamasdr.
2009 yl master planna gre iletim sistemine ilave edilmesi gerekli enerji iletim
hatlar ise; saky-Yarmca 1, Adapazar-Karasu ve Kaynarca-Hyundai enerji iletim
hatlardr. 380 Kv iletme gerilimine gemek iin ncelikle tamamlanmas gereken
TM ise; Kartal TMdir.
380 Kvluk sistem iin gerekecek yeni donanm konusunda da standart kapasite ve
deerler belirlenmeli ve ilerideki yatrmlarda bu standart donanmn kullanlmasna
zen gsterilmelidir. Uzun dnem iin oluturulan hedef sistemde yaplan analizler
380/154 Kv ototrafolarn 250 MVA ve 380/34,5 Kvluk indirici transformatrlerin

75

100(125) MVA standart glere sahip olmalar gerektiini gstermitir. Kuzeybat

anadolu ebekesinin 380 Kv iletme gerilimine ykseltilmesi ile iletim sisteminin,
nmzdeki 20-25 yllk dnemde, iletim ilevini etkin ve verimli bir ekilde
yrtecek dzeye ulaaca dnlmektedir. Ancak bu amacn gerekleebilmesi
iin sistemin dou kesiminin de planl olarak ele alnmas gerekecektir.

ekil 7.1.Bara gerilimlerinin deerleri

ekil 7.2.Bara gerilimlerinin p.u deerleri

ekil 7.1.de kuzeybat anadolu ebekesindeki 380 ve 154 Kvluk bara gerilimlerinin
genlik profili verilmitir. Profilden de grld gibi ilk 11 bara ve 110 nolu bara 380
Kvluk bara, dierleri ise 154 Kvluk baralardr. ekil 7.2.de ise sistemde bulunan
mevcut baralarn per-unit deerleri gsterilmitir.

ekil 7.3.Bara gerilimlerinin alar (rad)

ekil 7.4.Bara gerilimlerinin alar (deg)

76

ekil 7.3.de sistemde bulunan mevcut bara gerilimlerinin radyan cinsinden faz
alar, ekil 7.4.de ise mevcut bara gerilimlerinin derece cinsinden faz alar
gsterilmitir. 5 nolu salnm baras olan 380 Kv Ada doal gaz 1 baras dndaki
tm bara gerilimlerinin faz alarnn negatif olduu grlmtr.

ekil 7.5.stasyonlarn aktif gc

ekil 7.6.stasyonlarn aktif gc ( p.u )

ekil 7.5.de sistemdeki tm baralarn aktif gc gsterilmitir. Tm aktif enerji

ihtiyacnn 5 nolu salnm baras olan 380 Kv Ada doal gaz 1 baras zerinden
karland grlmektedir. ekil 7.6.da ise sistemdeki mevcut baralarn aktif gc
per-unit cinsinden gsterilmitir.

ekil 7.7.stasyonlarn reaktif gc

ekil 7.8.stasyonlarn reaktif gc ( p.u )

77

ekil 7.7.de sistemdeki tm baralarn reaktif gc gsterilmitir. Tm reaktif enerji

ihtiyacnn 5 nolu salnm baras olan 380 Kv Ada doal gaz 1 baras zerinden
karland grlmektedir. ekil 7.8.da ise sistemdeki mevcut baralarn reaktif gc
per-unit cinsinden gsterilmitir.
Karasu, Kaynarca ve saky trafo merkezleri iletim sistemine tek hatla bal
olduklarndan, balant hatlarnn amas durumunda enerjisiz kalmaktadr. ile
Teperen enerji iletim hatt devre d olduunda ise saky, ile , Osmanca Melen
hatt devre d olduunda ise Melen ve Karasu trafo merkezleri enerjisiz
kalmaktadr.
Trafo merkezlerini enerjisiz brakmamak iin ar yklenen hatlarn kapasitelerinin
arttrlmas

gerekecektir.

letim

hatlarnn

kapasitelerinin

arttrlmasnda

uygulanabilecek metotlar aada anlatlmtr :

1. Mevcut iletim hattnda kullanlan iletkenin tama kapasitesi istenilen kapasiteden
az ise, tama kapasitesi yksek olan iletken ile deitirilebilir. Bu metot ile
mevcut hattaki direklerin deitirilmesi gerekmeden (uygunsa) ekonomik bir
zm olabilmektedir.
2. Yeni iletim hatlarnn tesis edilmesi. Bu yntem ile yk ak iin yeni
gzergahlar ilave edildiinden mevcut hatlarn yklenmeleri azalacaktr. Ayrca
trafo merkezlerinin sisteme balants birka noktadan olaca iin sistem
gvenilirlii de artacaktr. Bu yntem ile yeni gzergahlarn belirlenmesinde
yaanacak zorluklar olacaktr.

3. Tek devre olan iletim hattn ift devre yaparak iletim kapasitesi arttrlabilir. Bu
yntem ile mevcut hattaki direklerin tamam buna uygun deilse deitirilecektir.
4. Uzun iletim hatlarna seri kapasitrler ilave edilerek iletim kapasitesi arttrlabilir.
Seri kapasitrlerle iletim hattnn empedans azalacandan daha fazla g iletmek
mmkn olacaktr.

78

5. Dier bir metot ise iletme geriliminin ykseltilmesidir. letme gerilimi 154 Kv
olan 954 MCM iletkenli bir enerji iletim hatt bu gerilimde 132,14 MVA tarken,
380 Kv iletme geriliminde 264,28 MVA tamaktadr. Ayn iletken ile iletme
gerilimi 154 Kvtan 380 Kva ykseltildiinde tama kapasitesi iki katna
kmaktadr.

BLM 8. NERLER

Enerji iletim sisteminin temel fonksiyonu vardr. retim sisteminde retilen

enerjiyi iletim sistemine aktarmak, datm sistemine iletmek ve dier sistemlerle
enerji al veriini uygun hale getirmek. letim sisteminin gvenilir olarak temel
fonksiyonu yerine getirebilmesi, planlama kriterleri ve prensipleri ile mmkndr.
letim hatlarnn tesis edilmesi iin uzun zaman gereklidir. Gerekli olduklarnda
devrede olacak ekilde nceden planlama yapmak gerekir. Gelecekte olas bir iletme
koulu deiikliinde rnein belli bir blgedeki ngrlmemi yk art ve retim
sistemindeki deiiklik gibi belirsizlikler, iletim sistemi planlaycsnn en ekonomik
zm salamak iin birka alternatifi dikkate alarak planlama yapmas gerekir.
letim hatlar planlamasna balamadan nce, uzun dnem yk tahminleri ve retim
tahminleri tamamlanmaldr. Uzun dnem yk tahminleri, iletim sisteminin her
blgesindeki mevcut durum dikkate alnarak, 25 yl kapsayacak ekilde maksimum
ve minimum yklerin yllk olarak belirlenmesi gerekir. Yk tahminleri, mevcut ve
gemite gerekleen yk eilimleri, nfus art ve ekonomik gstergeler baz
alnarak yaplr. retim planlanmasnda, tketim tesislerine ekonomik, yeterli
kalitede ve gvenilir yedek kapasiteli retim kaynaklar seilir. Yeni retim
kaynaklarnn tesis edilmesi veya mevcut tesislerin kapasitelerinin arttrlmas,
ngrlen ykleri karlamak ve belirlenen zamanda devrede olacak ekilde
planlanmaldr.
Uzun dnem yk tahminleri ve retim planlamas sonucunda iletim sistemi temel
fonksiyonlarn yapacak ekilde uzun dnemde alaca durum tasarlanr. letim
sistemi planlanmasnda aadakilerin belirlenmesi gerekir:
1. Yeni hatlarn gzergah
2. Hatlarn devre says

80

3. Gerilim seviyesi
4. Hatlarn tama kapasitesi
5. TM says ve yeri
6. Bara ve kesici konfigrasyonu
7. Kesici kapasiteleri
8. Transformatrlerin says, yeri,
9. Transformatrlerin gerilimi ve kapasiteleri
G sistemi planlanmasnda, temel prensiplerle, bir veya birka elemana baml
kalmayacak ekilde sistem elemanlarn dengeli ve eit oranda kullanmak
planlanmaldr.
1-) Ykn byklne, retim nitesi ve retim tesisi byklne, bir veya birka
iletim hatt ile iletilen enerji miktarna ve dier sistemlerle olan balant kapasitesi
temel alnarak, g sistemi elemanlarnda dengeli bir yklenme salanmaldr. Bu,
a-) Bir noktada veya bir blgede gereinden fazla kapasiteli retim nitesinin veya
retim tesisinin olmasndan kanarak,
b-) Bir transformatr, herhangi hat, devre, direk veya herhangi bir TM ile gereinden
fazla enerji iletmekten kanarak,
c-) Dier g sistemleri ile retim nitelerini, retim tesislerini ve sistem yklerini
eit oranda paylaacak kapasitede enterkonnekte hatlarn yaplmas salanarak
yaplr.
2-) Kstllk hallerinde sorun yaamayacak ekilde ve iletmede salayaca rahatlk
dikkate alnarak, normal yk koullarnda iletilecek enerjiden daha fazla tama
kapasiteli hatlarn tesis edilmesi
3-) Tm sistem elemanlarnn tasarlanm yklenme snrlar ierisinde kalacak
ekilde g sisteminin iletilmesi

81

4-) Plansz ve kontrolsz enerji kesintisine sebep olmadan sistem elemanlarnn

bakmn yapmak ve sistemi etkili olarak iletmek, herhangi bir arza esnasnda
arzal ksm dier sistemden en ksa srede ayrarak ve sistemde devre d olan
blm ksa srede devreye alabilecek ekilde planlamaktr.
letim sistemi elemanlarnn yklenme kriteri, elemanlarnn tama kapasitelerine
dayandrlr. letim sistemi elemanlarnn normal ve acil durumlarda tama
kapasiteleri belirlenir. letim elemanlarnn acil durumlardaki tama kapasitesi,
iletim sisteminde meydana gelen bir arzadan sonra bu elemann tamiri sresince
veya iletme deiiklii yapabilmek iin gerekli sre ierisinde normal olarak
ilevini yapabilmesidir.
Acil durumlarn sresi, rnein byk gte bir retim tesisinin kaybedilmesinden
sonra veya iletim sisteminde meydana gelen bir arzadan sonra baka bir retim
tesisinin devreye girmesi iin bu sre 2 saat olabilir. Bir iletim hattnn tamir
edilmesi 2-10 gn, transformatrn deitirilmesi ise 1 ay sre alabilir. Byle acil
durumlarda iletim sistemi elemanlarnn sorunsuz olarak ilevini yapmas
beklenebilir. Bulunduklar ortam gz nne alnarak, iletim hatlarnn acil
durumlarda normal tama kapasitelerinin %110-%120 zerinde, transformatrlerin
ise normal tama kapasitelerinin %130-%150 orannda yklenmeleri kabul
edilebilir.
Sonu olarak, artan elektrik enerjisi talebini en uygun ekilde karlayabilmek iin
yaplacak planlama almalarnda, yk ak ve kstllk analizlerinin nemi ortaya
kmtr. Kstllk analizi yaplarak retim santrallerinin en uygun ekilde
yklenmeleri salanacak ve bu ekilde lke ekonomisine katk yaplacaktr.

ADA - II D. GAZ

OSMANCA
EREL-II

82

EK A
TEA-K.B.A. YK TEVZ LETME MDRL /ADAPAZARI

HABPLER
AKAKOCA
2 x 150

ADA - I D. GAZ
251+268 MW

306+331 MVA

306 MVA

251 MW

PAAKY

ADAPAZARI

ERDEMR-I

ZONGULDAK-II
YEN ATES

I
MRANYE

II

TEPEREN

ERDEMR-II

MRANYE
2 x 150
KUZEY

2x251+268 MW

2x306+331 MVA

2x306+331 MVA

2x251+268 MW

GKEKAYA

AYIRHAN

SNCAN

ALBEYKY
380/33 kV

ALBEYKY

ALBEYKY

ETLER

2 x 150 MW
GNEY
VANKY
PAAKY

2 x 125

TEMELL
ZEKERYAKY

II

ETLER

3
TEPEREN
OSMANCA
KUZEY

2 x 150
2 x 250

II
DUDULLU

BANK-A
GNEY

250x2

SELMYE
I

II

KARASU
2 x 150

BANK-B

GZTEPE

YARIMCA-II
DDY DEALTEPE

II

II

ADAPAZARI

BURSA D. GAZ
250+150

II

SAKY

BANK-A
I

K.BAKKALKY

B.BAKKALKY

LE
II

HYUNDAI

II

KAYNARCA

II

BANK-B

SAKARYA

KALBURLU
DDY

KARTAL
KURTKY

2 x 250

YARIMCA
I

II

HENDEK
2 x 250

II

KAYNALI

II

BOLU

BOLU-II

II

BOLU MENTO
ZMT

ENERJSA

GERKONSAN

SMETPAA

SOANLIK

KARABK

TOYOTA

II
II

DLSKELES
B

II

KSEKY

SARIYAR

I
GOSB

OLAKOLU

2 x 40 MW

II

SAFRANBOLU

2 x 54 MVA

AYCUMA-II

KURUNLU

I
NUH MENTO
I

KUZULUK MOB

MUDURNU

II
TUZLA

II
I

II

KROMAN ELK

123,4+135 MW

160+200 MVA

II

DLSKELESOLAKOLU HAT-2
ADAPAZARI

BOZYK AK ENERJ
NUH ENERJ

DLSKELESOLAKOLU HAT-2
NUH MENTO

ADA 2 TM
NUH MENTO

I
47+26 MW
I

II

BARTIN

DDY OSMANGAZ

160+230 MVA

123,4+185 MW

ENTEK

MELER
PAMUKOVA

3 x 54 MVA

3 x 42 MW
CDE

BOZYK
PAALAR
47,62 MW
OVA

50 MVA

ST

OL.

DDY
KARAKY

YALOVA
AKALAR

GRKLE
BURSA SANAY

BURSA DOALGAZ

KARACABEY

GEMLK
ARFYE DDY
I

II

II

OSMANEL DDY

ORHANGAZ

II

II

YENKY
ESKEHR-III

I
BOSEN

KARAMRSEL

FORD OTOSAN

SEYTMER

DEMRTA

BURSA SAN.
I
II

II

315 MVA +237,5 MW

2x315 MVA

2x239+237,5 MW

I
ENTEK
ORHANEL

150 MW
BEEVLER

180 MVA

II

ASLELK
GBEL

KESTEL
M. K. PAA

II

2x60+40 MVA

ESKEHR-II

2x42+20 MW

ESKEHR-I
YENCE
TUTES-A

SEYTMER

BLORSA
KIRKA

NEGL
I
210 MW

II

YENEHR

FTELER

250 MVA

I
EMET
BURSA SANAY

BURSA-III

2x30+65 MW

2x40+80 MVA

180 MVA

OTOSANST

150 MW

DDY KARAGZLER
TUTES ALT

II

BURSA

II

BANK-A

YEN GEDZ

TUTES-B
I

II

150 MW

180 MVA

DURSUNBEY
DEMRC

SMAV

II

150 MVA

II

IIKLAR

TUTES ALT

AFYON

II
3x315 MVA

2x239+237,5 MW

150 MW

II

II

AFYON II

180 MVA
2 x 150

ADAPAZARI-TEPEREN
(GNEY)
I

GKEKAYA

II

ADAPAZARI
I

II

2x150 MW

ALTINTA

B
I

BALIKESR

DDY ALPU

KTAHYA

BURSA DOALGAZ
250+250

II

2x180 MVA

UAK

BANK-B 250+150

II

II

II

II

2 x 180 MVA

EK B PSAT ANALZNN SONULARI

POWER FLOW REPORT

P S A T 2.1.2
Author: Federico Milano, (c) 2002-2008
e-mail: Federico.Milano@uclm.es
website: http://www.uclm.es/area/gsee/Web/Federico
File: C:\Documents and Settings\Nihat\Desktop\KBAGAKII\KBAgucakisi1
Date: 20-Dec-2008 20:46:35
NETWORK STATISTICS
Buses:
Lines:
Generators:
Loads:

114
170
18
100

SOLUTION STATISTICS
Number of Iterations:
Maximum P mismatch [MW]
Maximum Q mismatch [MVar]

5
0
0

POWER FLOW RESULTS

Bus
V
[kV]

phase
[rad]

P gen
[MW]

Q gen
[MVar]

P load
[MW]

Q load
[MVar]

380ada dgkcs1
380ada dgkcs2
380adapazar
380bursa dgkcs
380bursa sanayi
380ereli2
380osmanca
380pasaky
380seyitmer
380teperen
380tutes alt
380mraniye
adapazar

0,0000
0,0022
-0,0421
-0,1923
-0,2216
-0,1260
-0,0871
-0,0421
-0,1834
-0,0991
-0,2008
-0,1014
-0,0473

6074
362
0
210
0
0
0
0
270
0
105
0
0

23351
-20750
0
106
0
0
0
0
262
0
-369
0
0

-88,3
-133,4
346,1
-128,3
36,6
105,2
167,4
260,8
-46,3
537,5
0
357,8
300,2

-47,5
-11,8
200,6
-93,1
191,9
66,8
157,4
65,2
-77,2
174,7
0
99,8
205,4

405,0800
393,8377
395,6688
382,2796
377,6836
382,3544
386,0963
396,7424
389,8800
388,5324
380,9500
387,7830
159,9521

84

akcalar
akakoca
altnta
asilcelik
b.bakkalky
Bartn
besevler
bilorsa
bolu1
bolu2
boluimento
Bosen
bozyk
bozyk akenerji
Bursa
Bursa dgkcs
Bursa sanayi
Bursa3
colakoglu
demirci
demirtas
diliskelesi
dudullu
Emet
enerjisa
Entek1
Entek2
erdemir1
erdemir2
Ereli2
eskiehir1
eskiehir2
eskiehir3
ford otosan
gemlik
gerkonsan
Gosb
Gbel
glck
grkle
gztepe
hendek
hyundai
icmeler
inegl
isaky

154,2300
155,3490
153,7063
149,4425
156,7584
158,0037
153,0085
153,0062
147,2988
144,8779
144,4795
152,7922
157,6095
158,6200
149,9713
154,3850
152,8742
150,1155
158,6200
144,6569
153,5160
157,3671
154,9399
148,9488
154,0000
154,0000
151,5360
154,5573
154,5724
154,7096
145,8156
148,1527
149,6046
148,5590
150,3684
144,3961
157,0258
157,2286
151,5002
153,2025
155,8915
156,7168
155,7634
154,0800
149,1811
156,5914

-0,2419
-0,1123
-0,2204
-0,3071
-0,0983
-0,1903
-0,2297
-0,2151
-0,1589
-0,1899
-0,1964
-0,2292
-0,2668
-0,2644
-0,2810
-0,2656
-0,2272
-0,2914
-0,1168
-0,3646
-0,2468
-0,1183
-0,1300
-0,2956
-0,0984
-0,2396
-0,0899
-0,1368
-0,1366
-0,1346
-0,3655
-0,3425
-0,3277
-0,1421
-0,3023
-0,2025
-0,1148
-0,2233
-0,1078
-0,2421
-0,1233
-0,0864
-0,1111
-0,1562
-0,3225
-0,1054

0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
111
0
215
0
0
274
0
0
0
0
0
41
137
97
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
137
0
439
0
0
366
0
0
0
0
0
111
29
-175
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

8
21
4
102,1
160
38
72,3
30
65,1
30
10
24
108,1
0
198,3
0
210,2
80
0
6
108,9
110,4
136
84,5
0
0
0
57
35,2
151,3
33
100,4
87
49,7
130
21
134
-55,7
16,7
47
105
37
61,6
179,1
97
35

1,1
3,9
0
11
81,8
8,7
22,3
8,9
25,7
10,7
12
35,2
14,8
0
79
0
268,1
24,8
0
2,3
44,1
103,6
47
2,2
0
0
0
11,9
8,5
46,2
11
15,7
9
35
25,6
14,8
27,7
-8,6
4,6
6,3
24,1
8,6
9,1
35,6
21,6
8,9

85

ismetpaa
izmitgis
k.bakkalky
karabk
karacabey
karamrsel
karasu
kartal
kaynarca
kaynal
kestel
kroman celik
kurtky
kuzuluk
kseky
ktahya
krka
m.k.pasa
melen
mudurnu
nuh enerji
nuhcimento
orhaneli
orhangazi
osmanca
otosantit
pamukova
pasaky
paalar
safranbolu
sakarya
saryar
selimiye
seyitmer
simav
soganlk
sgt
teperen
toyota
tutes A
tutes B
tutes alt
tuzla
vaniky
yalova
yarmca1

144,7183
153,3586
156,0632
145,5430
155,2969
144,7732
155,0973
154,2226
157,1644
150,7669
149,2045
152,6304
155,2594
159,2172
152,3363
153,6121
149,3852
157,0048
155,5416
157,3097
154,0000
157,5741
158,0040
148,9525
156,3811
150,9675
155,2671
160,1890
153,3125
146,6345
157,3427
159,9998
156,0908
154,4620
144,9411
153,3274
155,2997
157,2438
159,3366
154,0000
154,9240
154,4956
152,5528
156,4169
145,3241
155,5843

-0,2080
-0,1141
-0,1190
-0,2257
-0,2379
-0,2376
-0,1127
-0,1500
-0,0814
-0,1286
-0,3137
-0,1781
-0,1328
-0,0550
-0,0944
-0,2156
-0,2967
-0,2301
-0,1075
-0,0743
-0,0317
-0,0971
-0,2237
-0,3052
-0,0897
-0,2945
-0,1411
-0,0510
-0,2097
-0,2275
-0,0811
-0,0270
-0,1208
-0,2029
-0,3615
-0,1608
-0,2504
-0,1012
-0,0535
-0,2020
-0,2013
-0,2024
-0,1787
-0,1157
-0,2858
-0,1205

0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
85
0
130
0
0
0
0
0
0
0
0
160
0
110
0
0
0
0
0
93
130
0
0
0
0
0

0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
-51
0
141
0
0
0
0
0
0
0
0
31
0
-127
0
0
0
0
0
-164
295
0
0
0
0
0

0
71
137
35,5
26
52
23
113,9
13
44,9
142,9
134,1
95
22
97,3
88,2
37,2
25
14
68,5
0
58
0
182,5
115,4
131,9
22
260,6
58
28,3
50
0
93,1
0
15
149
31,6
340,8
63,6
0
0
125,5
104
0
87,8
55,4

2,5
22,5
33,2
6,3
5,9
29,6
4,6
21,2
4,4
27,5
21,8
41,4
10,8
5
76,7
26,3
3,3
7,7
2,8
18,1
0
7,8
0
25,1
45,7
51,3
9,4
109,6
28,8
7,4
10,7
0
33,3
0
4,1
50,7
2,2
126,9
22,3
0
0
23,2
28,6
0
14,6
9,4

86

yarmca2
yenigediz
yeniates
yeniehir
zonguldak
aycuma
ifteler
mraniye
ile

158,4250
146,1651
160,1600
150,1692
157,5306
154,7764
147,8079
156,4167
156,7439

-0,0642
-0,3457
-0,1659
-0,2696
-0,1644
-0,1997
-0,3350
-0,1157
-0,1041

0
0
128
0
0
0
0
0
0

0
0
165
0
0
0
0
0
0

47
24,1
0
34
46,9
69,7
34,9
318,3
50,1

18
0
0
10
30,3
19,3
4,6
67,8
10,9

LINE FLOWS
From Bus

To Bus

Line

P Flow
[MW]

Q Flow
[MVar]

P Loss Q Loss
[MW] [MVar]

gztepe
gztepe
selimiye
mraniye
teperen
dudullu
dudullu
k.bakkalky
k.bakkalky
b.bakkalky
b.bakkalky
pasaky
pasaky
kartal
soganlk
kartal
380teperen
380teperen
380pasaky
380ada dgkcs1
kurtky
kurtky
kartal
kartal
kartal
icmeler
kroman celik
diliskelesi
colakoglu
colakoglu
colakoglu

selimiye
k.bakkalky
mraniye
vaniky
mraniye
mraniye
teperen
mraniye
mraniye
k.bakkalky
k.bakkalky
b.bakkalky
b.bakkalky
b.bakkalky
b.bakkalky
soganlk
380mraniye
380mraniye
380teperen
380pasaky
teperen
teperen
kurtky
kurtky
tuzla
kartal
tuzla
icmeler
kroman celik
diliskelesi
diliskelesi

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

-14,53
-90,47
-107,63
0,00
26,02
-70,73
-65,27
-35,96
-36,61
81,22
74,15
177,88
177,88
-16,85
-20,81
128,52
451,48
451,48
1638,43
2533,29
-229,54
-237,77
-181,53
-189,34
70,11
-75,08
34,32
104,95
171,02
12,12
90,89

-5,39
-18,71
-37,85
-0,38
2,92
-28,70
-18,30
-15,12
-15,26
7,26
6,25
56,43
56,43
-10,62
-12,26
39,71
129,63
129,63
488,67
886,28
-36,52
-37,78
-28,05
-29,48
11,81
4,68
17,27
26,58
69,98
29,55
225,51

0,01
0,04
0,06
0,00
0,08
0,26
0,44
0,03
0,03
0,22
0,20
1,36
1,36
0,01
0,01
0,33
0,57
0,57
8,90
17,4
1,66
1,72
0,71
0,74
0,43
0,10
0,01
0,93
2,60
0,05
0,39

-0,84
-8,88
-8,68
-0,38
-1,98
0,41
0,27
-0,30
-0,27
0,57
0,28
8,09
8,09
-11,22
-10,30
1,27
0,53
0,53
88,97
106,49
7,14
7,45
2,90
3,06
0,53
0,11
-0,05
-13,7
11,3
-0,78
1,78

87

nuhcimento
adapazar
colakoglu
gosb
diliskelesi
enerjisa
enerjisa
nuh enerji
kseky
entek2
izmitgis
teperen
ile
isaky
kseky
ford otosan
ford otosan
karamrsel
orhangazi
380ada dgkcs2
380ada dgkcs2
380adapazar
380adapazar
adapazar
adapazar
adapazar
sakarya
adapazar
hyundai
adapazar
adapazar
osmanca
melen
hendek
hendek
kaynal
bolu1
saryar
mudurnu
adapazar
adapazar
kuzuluk
bolu1
bolu1
380ereli2
akakoca

diliskelesi
nuhcimento
gosb
teperen
teperen
izmitgis
kseky
nuhcimento
nuhcimento
kseky
teperen
yarmca1
teperen
ile
glck
kseky
karamrsel
yalova
yalova
380ada dgkcs1
380osmanca
380ada dgkcs1
380osmanca
yarmca2
yarmca2
sakarya
kaynarca
hyundai
yarmca1
kseky
kseky
melen
karasu
osmanca
adapazar
osmanca
saryar
toyota
saryar
toyota
kuzuluk
mudurnu
kaynal
bolu2
380osmanca
osmanca

32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77

55,70
36,96
-0,03
-134,11
-59,45
57,79
-16,79
85,00
-6,020
97,00
-13,40
30,84
-85,12
-35,00
16,75
-223,10
173,40
116,36
-26,22
-204,40
699,80
-3335,62
169,98
23,31
23,89
63,56
13,01
88,15
24,75
101,49
159,16
37,14
23,04
5,02
-42,02
-113,12
-93,74
13,01
-48,16
50,74
42,55
20,44
-67,40
96,04
-376,02
-55,27

-108,37
1,35
40,86
13,78
14,83
3,41
108,06
-50,79
-52,28
-174,79
-18,96
8,62
-18,89
-8,90
1,81
-35,84
0,84
-43,36
63,48
-20839,13
100,67
-923,95
27,92
5,65
5,91
15,24
3,48
9,50
-2,53
70,63
86,77
5,30
3,74
0,02
-8,62
-52,97
-20,44
-4,94
-8,02
18,89
10,14
5,54
-24,35
19,09
-56,77
1,05

2,38
0,38
0,08
0,36
0,21
0,19
0,25
1,51
0,35
0,27
0,12
0,14
0,22
0,02
0,05
3,67
5,04
1,77
0,57
52,56
5,58
36,66
0,74
0,10
0,10
0,54
0,01
1,80
0,05
1,72
3,82
0,09
0,04
0,01
0,56
2,02
4,61
0,08
0,49
0,08
0,12
0,09
0,82
1,03
1,66
0,39

0,69
-4,09
-0,62
1,39
-0,11
-0,13
0,85
3,69
-0,76
1,23
-4,50
-2,05
0,23
-0,91
-2,79
11,08
14,60
4,82
0,70
593,81
16,96
155,79
-93,26
-3,35
-3,10
1,06
-0,92
2,93
-1,26
5,58
9,87
-1,25
-0,86
-2,67
-1,94
5,11
9,71
-8,15
-1,93
-0,20
-0,40
-4,54
1,12
2,27
-10,36
-0,26

88

akakoca
erdemir1
ereli2
erdemir1
yeniates
ereli2
ereli2
aycuma
bartn
aycuma
karabk
ismetpaa
gerkonsan
boluimento
bolu2
380adapazar
380adapazar
380adapazar
380adapazar
380bursa sanayi
380bursa sanayi
bursa sanayi
380seyitmer
bozyk
bozyk akenerji
adapazar
adapazar
pamukova
paalar
bozyk
ktahya
ktahya
altnta
ktahya
ktahya
tutes A
paalar
tutes B
tutes B
krka
ifteler
ifteler
eskiehir1
eskiehir3
bozyk
bilorsa

ereli2
ereli2
erdemir2
erdemir2
zonguldak
yeniates
zonguldak
yeniates
yeniates
safranbolu
safranbolu
karabk
ismetpaa
gerkonsan
boluimento
380bursa dgkcs
380teperen
380teperen
380teperen
380bursa dgkcs
380tutes alt
bursa
380tutes alt
seyitmer
bozyk
pamukova
paalar
paalar
sgt
sgt
seyitmer
seyitmer
ktahya
tutes alt
tutes alt
tutes B
tutes A
tutes alt
tutes alt
seyitmer
krka
eskiehir2
eskiehir2
eskiehir2
eskiehir3
tutes A

78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123

34,27
-42,29
49,93
-14,71
14,74
27,79
33,02
-100,72
-38,00
31,02
-1,87
33,78
33,81
54,87
65,01
513,40
339,94
408,34
297,20
-840,19
-109,78
298,72
217,81
-65,06
111,00
159,21
168,13
134,12
57,95
-25,12
-37,50
-25,31
-4,00
-14,72
-14,68
-52,01
-4,75
48,29
29,49
-77,10
-39,43
4,53
-33,00
59,93
92,70
-9,38

-4,95
-9,24
11,04
-2,66
67,12
-39,62
-37,42
-49,54
-8,70
30,24
-25,11
-20,46
-19,04
-6,03
6,12
62,38
57,56
77,64
44,04
-235,67
-52,76
75,02
225,76
36,91
136,84
23,50
21,05
1,36
-39,79
42,30
-8,19
-8,33
0,00
-3,02
-3,09
-164,19
-4,88
73,22
56,30
-1,36
0,60
-5,20
-11,00
23,25
41,85
-5,19

0,23
0,02
0,02
0,00
0,34
0,26
0,51
1,74
0,32
0,79
0,06
0,16
0,03
0,06
0,14
8,51
2,23
2,17
1,97
2,99
0,28
2,12
0,99
0,99
0,38
3,09
5,51
1,84
0,89
0,33
0,11
0,04
0,01
0,07
0,06
0,21
0,01
0,05
0,02
2,32
0,47
0,01
0,29
0,24
2,38
0,03

-1,52
-0,11
-0,05
-0,06
0,19
-1,29
-0,79
3,45
-1,63
-1,64
-0,63
-1,65
-1,08
-1,79
0,15
6,10
-22,68
-28,21
-31,43
19,64
-41,61
16,70
-12,65
1,38
0,97
12,75
23,26
7,14
0,84
-0,53
-0,99
-1,35
-3,67
-3,45
-2,97
0,89
-6,60
0,11
-0,10
3,51
-1,33
-4,13
-1,26
0,10
5,02
-5,45

89

bilorsa
eskiehir3
eskiehir2
paalar
kestel
emet
emet
simav
demirci
orhangazi
bursa dgkcs
bursa dgkcs
gemlik
asilcelik
asilcelik
bursa dgkcs
bursa dgkcs
bursa3
bursa
kestel
inegl
bursa dgkcs
bursa dgkcs
m.k.pasa
bursa sanayi
inegl
besevler
besevler
gbel
gbel
bursa sanayi
akcalar
akcalar
gbel
demirtas
bursa dgkcs
bosen
bosen
380mraniye
380pasaky
380teperen
380adapazar
380osmanca
380ereli2
380bursa sanayi
380tutes alt

paalar
tutes A
tutes A
yeniehir
yeniehir
tutes alt
yenigediz
yenigediz
simav
paalar
gemlik
orhangazi
orhangazi
bursa dgkcs
orhangazi
otosantit
otosantit
otosantit
bursa3
otosantit
kestel
bursa sanayi
bursa sanayi
orhaneli
orhaneli
orhaneli
orhaneli
bursa sanayi
orhaneli
m.k.pasa
grkle
grkle
karacabey
karacabey
entek1
demirtas
demirtas
bursa sanayi
mraniye
pasaky
teperen
adapazar
osmanca
ereli2
bursa sanayi
tutes alt

124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169

-20,62
-56,61
-69,48
91,51
-55,05
-130,45
45,95
-21,01
-6,00
-69,46
145,91
79,15
13,86
-96,97
-5,13
115,37
103,87
18,18
98,30
-103,56
-15,66
-124,57
-114,27
-7,30
-17,12
-81,34
-21,06
-51,24
-0,46
17,73
42,95
4,15
-12,15
38,43
-136,77
-89,07
61,84
-85,84
544,02
616,65
1228,20
1260,67
318,37
270,82
913,37
211,76

-3,71
4,58
-3,37
4,49
8,89
-4,37
2,17
-4,88
-2,30
1,87
50,87
48,02
19,61
-35,25
24,25
67,64
63,84
-46,22
-20,69
-25,39
3,88
64,22
57,30
-6,85
-55,18
-25,48
-52,80
30,50
-6,44
-0,63
-16,58
10,98
-12,08
15,67
-27,77
48,39
-30,58
-4,62
158,40
225,92
227,31
453,80
1,10
-10,03
96,53
-141,95

0,02
2,22
2,04
1,71
0,75
3,96
0,73
0,11
0,01
2,10
2,05
0,97
0,07
1,64
0,03
0,67
0,52
0,04
0,12
0,72
0,04
1,15
1,00
0,02
0,38
1,97
0,37
0,03
0,00
0,02
0,08
0,02
0,04
0,24
0,23
0,39
0,25
0,04
0,35
0,30
1,16
0,71
0,04
0,50
0,48
0,04

-0,89
0,27
2,96
3,33
0,05
10,37
-0,90
-1,81
-1,52
2,43
5,66
2,73
-0,96
3,70
-0,34
3,59
3,42
-0,13
0,73
1,68
-1,42
4,24
3,80
-4,18
-0,37
4,87
-0,43
-0,01
-5,26
-1,48
-10,25
-1,66
-1,47
-0,84
0,84
1,22
0,26
0,09
7,80
3,46
-24,86
-26,92
-104,0
-2,80
-35,54
-50,06

90

380seyitmer

seyitmer

170

98,49

113,25

0,04

2,81

LINE FLOWS
From Bus

To Bus

Line

P Flow
[MW]

Q Flow
[MVar]

P Loss Q Loss
[MW] [MVar]

selimiye
k.bakkalky
mraniye
vaniky
mraniye
mraniye
teperen
mraniye
mraniye
k.bakkalky
k.bakkalky
b.bakkalky
b.bakkalky
b.bakkalky
b.bakkalky
soganlk
380mraniye
380mraniye
380teperen
380pasaky
teperen
teperen
kurtky
kurtky
tuzla
kartal
tuzla
icmeler
kroman celik
diliskelesi
diliskelesi
diliskelesi
nuhcimento
gosb
teperen
teperen
izmitgis
kseky
nuhcimento
nuhcimento

gztepe
gztepe
selimiye
mraniye
teperen
dudullu
dudullu
k.bakkalky
k.bakkalky
b.bakkalky
b.bakkalky
pasaky
pasaky
kartal
soganlk
kartal
380teperen
380teperen
380pasaky
380ada dgkcs1
kurtky
kurtky
kartal
kartal
kartal
icmeler
kroman celik
diliskelesi
colakoglu
colakoglu
colakoglu
nuhcimento
adapazar
colakoglu
gosb
diliskelesi
enerjisa
enerjisa
nuh enerji
kseky

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40

14,53
90,51
107,69
0,00
-25,94
70,99
65,70
35,99
36,64
-81,00
-73,94
-176,52
-176,52
16,86
20,82
-128,19
-450,91
-450,91
-1629,53
-2515,88
231,20
239,49
182,24
190,07
-69,68
75,18
-34,32
-104,02
-168,42
-12,07
-90,51
-53,32
-36,58
0,11
134,48
59,66
-57,60
17,04
-83,49
6,37

4,55
9,83
29,17
0,00
-4,89
29,10
18,58
14,81
15,00
-6,68
-5,97
-48,34
-48,34
-0,60
1,97
-38,44
-129,10
-129,10
-399,70
-779,79
43,66
45,23
30,96
32,54
-11,28
-4,56
-17,32
-40,28
-58,67
-30,33
-223,73
109,06
-5,44
-41,48
-12,39
-14,94
-3,54
-107,22
54,48
51,53

0,01
0,04
0,06
0,00
0,08
0,26
0,44
0,03
0,03
0,22
0,20
1,36
1,36
0,01
0,01
0,33
0,57
0,57
8,90
17,4
1,66
1,72
0,71
0,74
0,43
0,10
0,01
0,93
2,60
0,05
0,39
2,38
0,38
0,08
0,36
0,21
0,19
0,25
1,51
0,35

-0,84
-8,88
-8,68
-0,38
-1,98
0,41
0,27
-0,30
-0,27
0,57
0,28
8,09
8,09
-11,22
-10,30
1,27
0,53
0,53
88,97
106,5
7,14
7,45
2,90
3,06
0,53
0,11
-0,05
-13,69
11,31
-0,78
1,78
0,69
-4,09
-0,62
1,39
-0,11
-0,13
0,85
3,69
-0,76

91

kseky
teperen
yarmca1
teperen
ile
glck
kseky
karamrsel
yalova
yalova
380ada dgkcs1
380osmanca
380ada dgkcs1
380osmanca
yarmca2
yarmca2
sakarya
kaynarca
hyundai
yarmca1
kseky
kseky
melen
karasu
osmanca
adapazar
osmanca
saryar
toyota
saryar
toyota
kuzuluk
mudurnu
kaynal
bolu2
380osmanca
osmanca
ereli2
ereli2
erdemir2
erdemir2
zonguldak
yeniates
zonguldak
yeniates
yeniates

entek2
izmitgis
teperen
ile
isaky
kseky
ford otosan
ford otosan
karamrsel
orhangazi
380ada dgkcs2
380ada dgkcs2
380adapazar
380adapazar
adapazar
adapazar
adapazar
sakarya
adapazar
hyundai
adapazar
adapazar
osmanca
melen
hendek
hendek
kaynal
bolu1
saryar
mudurnu
adapazar
adapazar
kuzuluk
bolu1
bolu1
380ereli2
akakoca
akakoca
erdemir1
ereli2
erdemir1
yeniates
ereli2
ereli2
aycuma
bartn

41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86

-96,73
13,52
-30,70
85,34
35,02
-16,70
226,77
-168,36
-114,60
26,80
256,96
-694,21
3372,28
-169,23
-23,21
-23,79
-63,01
-13,00
-86,35
-24,70
-99,78
-155,34
-37,04
-23,00
-5,01
42,58
115,14
98,35
-12,93
48,64
-50,67
-42,44
-20,34
68,22
-95,01
377,68
55,66
-34,03
42,32
-49,91
14,71
-14,40
-27,52
-32,50
102,46
38,32

176,02
14,46
-10,67
19,12
7,99
-4,60
46,92
13,76
48,18
-62,78
21432,94
-83,72
1079,74
-121,18
- 9,00
-9,00
-14,18
-4,40
-6,57
1,27
-65,05
-76,90
-6,54
-4,60
-2,69
6,68
58,08
30,15
-3,21
6,08
-19,09
-10,54
-10,08
25,47
-16,82
46,40
-1,31
3,44
9,13
-11,10
2,60
-66,93
38,33
36,63
52,99
7,07

0,27
0,12
0,14
0,22
0,02
0,05
3,67
5,04
1,77
0,57
52,56
5,58
36,66
0,74
0,10
0,10
0,54
0,01
1,80
0,05
1,72
3,82
0,09
0,04
0,01
0,56
2,02
4,61
0,08
0,49
0,08
0,12
0,09
0,82
1,03
1,66
0,39
0,23
0,02
0,02
0,00
0,34
0,26
0,51
1,74
0,32

1,23
-4,50
-2,05
0,23
-0,91
-2,79
11,08
14,60
4,82
0,70
593,81
16,96
155,79
-93,26
-3,35
-3,10
1,06
-0,92
2,93
-1,26
5,58
9,87
-1,25
-0,86
-2,67
-1,94
5,11
9,71
-8,15
-1,93
-0,20
-0,40
-4,54
1,12
2,27
-10,36
-0,26
-1,52
-0,11
-0,05
-0,06
0,19
-1,29
-0,79
3,45
-1,63

92

safranbolu
safranbolu
karabk
ismetpaa
gerkonsan
boluimento
380bursa dgkcs
380teperen
380teperen
380teperen
380bursa dgkcs
380tutes alt
bursa
380tutes alt
seyitmer
bozyk
pamukova
paalar
paalar
sgt
sgt
seyitmer
seyitmer
ktahya
tutes alt
tutes alt
tutes B
tutes A
tutes alt
tutes alt
seyitmer
krka
eskiehir2
eskiehir2
eskiehir2
eskiehir3
tutes A
paalar
tutes A
tutes A
yeniehir
yeniehir
tutes alt
yenigediz
yenigediz
simav

aycuma
karabk
ismetpaa
gerkonsan
boluimento
bolu2
380adapazar
380adapazar
380adapazar
380adapazar
380bursa sanayi
380bursa sanayi
bursa sanayi
380seyitmer
bozyk
bozyk akenerji
adapazar
adapazar
pamukova
paalar
bozyk
ktahya
ktahya
altnta
ktahya
ktahya
tutes A
paalar
tutes B
tutes B
krka
ifteler
ifteler
eskiehir1
eskiehir3
bozyk
bilorsa
bilorsa
eskiehir3
eskiehir2
paalar
kestel
emet
emet
simav
demirci

87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132

-30,23
1,93
-33,63
-33,78
-54,81
-64,87
-504,88
-337,72
-406,17
-295,24
843,18
110,06
-296,60
-216,82
66,05
-110,62
-156,12
-162,62
-132,28
-57,05
25,45
37,61
25,36
4,01
14,79
14,74
52,22
4,76
-48,23
-29,47
79,42
39,90
-4,52
33,29
-59,70
-90,33
9,40
20,65
58,83
71,52
-89,80
55,80
134,41
-45,22
21,12
6,01

-31,88
24,48
18,81
17,96
4,24
-5,97
-56,28
-80,25
-105,86
-75,47
255,32
11,15
-58,31
-238,41
-35,53
-135,86
-10,76
2,21
5,79
40,63
-42,83
7,20
6,98
-3,67
-0,43
0,12
165,08
-1,72
-73,11
-56,40
4,88
-1,94
1,07
9,74
-23,15
-36,83
-0,26
2,82
-4,31
6,33
-1,16
-8,84
14,74
-3,07
3,07
0,78

0,79
0,06
0,16
0,03
0,06
0,14
8,51
2,23
2,17
1,97
2,99
0,28
2,12
0,99
0,99
0,38
3,09
5,51
1,84
0,89
0,33
0,11
0,04
0,01
0,07
0,06
0,21
0,01
0,05
0,02
2,32
0,47
0,01
0,29
0,24
2,38
0,03
0,02
2,22
2,04
1,71
0,75
3,96
0,73
0,11
0,01

-1,64
-0,63
-1,65
-1,08
-1,79
0,15
6,10
-22,68
-28,21
-31,43
19,64
-41,61
16,70
-12,65
1,38
0,97
12,75
23,26
7,14
0,84
-0,53
-0,99
-1,35
-3,67
-3,45
-2,97
0,89
-6,60
0,11
-0,10
3,51
-1,33
-4,13
-1,26
0,10
5,02
-5,45
-0,89
0,27
2,96
3,33
0,05
10,37
-0,90
-1,81
-1,52

93

paalar
gemlik
orhangazi
orhangazi
bursa dgkcs
orhangazi
otosantit
otosantit
otosantit
bursa3
otosantit
kestel
bursa sanayi
bursa sanayi
orhaneli
orhaneli
orhaneli
orhaneli
bursa sanayi
orhaneli
m.k.pasa
grkle
grkle
karacabey
karacabey
entek1
demirtas
demirtas
bursa sanayi
mraniye
pasaky
teperen
adapazar
osmanca
ereli2
bursa sanayi
tutes alt
seyitmer

orhangazi
bursa dgkcs
bursa dgkcs
gemlik
asilcelik
asilcelik
bursa dgkcs
bursa dgkcs
bursa3
bursa
kestel
inegl
bursa dgkcs
bursa dgkcs
m.k.pasa
bursa sanayi
inegl
besevler
besevler
gbel
gbel
bursa sanayi
akcalar
akcalar
gbel
demirtas
bursa dgkcs
bosen
bosen
380mraniye
380pasaky
380teperen
380adapazar
380osmanca
380ereli2
380bursa sanayi
380tutes alt
380seyitmer

TOTAL GENERATION
REAL POWER [MW]
REACTIVE POWER [MVar]
TOTAL LOSES
REAL POWER [MW]
REACTIVE POWER [MVar]

133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170

71,56
-143,86
-78,19
-13,79
98,61
5,16
-114,69
-103,35
-18,13
-98,18
104,28
15,71
125,72
115,27
7,31
17,50
83,30
21,43
51,27
0,46
-17,70
-42,87
-4,13
12,19
-38,19
137,00
89,47
-61,59
85,88
-543,67
-616,35
-1227,04
-1259,95
-318,32
-270,31
-912,89
-211,72
-98,44
8731,73
3797,90
250,23
599,30

0,57
-45,21
-45,29
-20,56
38,95
-24,59
-64,05
-60,41
46,09
21,42
27,07
-5,30
-59,98
-53,51
2,66
54,81
30,35
52,37
-30,51
1,18
-0,85
6,33
-12,63
10,61
-16,51
28,60
-47,17
30,84
4,71
-150,60
-222,46
-252,16
-480,72
-105,07
7,23
-132,07
91,88
-110,43

2,10
2,05
0,97
0,07
1,64
0,03
0,67
0,52
0,04
0,12
0,72
0,04
1,15
1,00
0,02
0,38
1,97
0,37
0,03
0,00
0,02
0,08
0,02
0,04
0,24
0,23
0,39
0,25
0,04
0,35
0,30
1,16
0,71
0,04
0,50
0,48
0,04
0,04

2,43
5,66
2,73
-0,96
3,70
-0,34
3,59
3,42
-0,13
0,73
1,68
-1,42
4,24
3,80
-4,18
-0,37
4,87
-0,43
-0,01
-5,26
-1,48
-10,25
-1,66
-1,47
-0,84
0,84
1,22
0,26
0,09
7,80
3,46
-24,86
-26,92
-104,1
-2,80
-35,54
-50,06
2,81

KAYNAKLAR

[1]

TINNEY, W.F., HART, C.E., Power Flow Solution by Newtons

Method, IEEE Transactions on Power Apparatus and Systems, pp.86,
1967.

[2]

DOMMEL, H.W., TINNEY, W.F., Optimal Power Flow Solutions,IEEE

Transactions on Power Apparatus and Systems, pp.87, 1968.

[3]

RASHED, A.M.H., KELLY, D.H., Optimal Load Flow Solution Using

Lagrangian Multiplers and The Hessian Matrix , IEEE, 1974.

[4]

HAPP, H.H., Optimal Power Dispatch-A Comprehensive Survey , IEEE

Transactions on Power Apparatus and Systems, pp. 96, 1977.

[5]

BURCHETT, R.C., HAPP, H.H., VIEARATH, D.R., WIRGAU, K.A.,

Devopments in Optimal Power Flow, IEEE Transactions on Power
Apparatus and Systems, pp.101, 1982.

[6]

SUN, D.I., ASHLEY, B., BREWER, B., HUGHES, A., TINNEY, W.F.,
Optimal Power Flow by Newton Approach, IEEE Transactions on Power
Apparatus and Systems, pp. 103, 1984.

[7]

ALSAC, O., BRIGHT, J., PRAIS, M. , STOTT, B., Further Developments

in LP-Based Optimal Power Flow, IEEE Transactions on Power Systems,
pp.5, 1990.

[8]

WU, Y., DEBS, A.S. , MARSTEN, R.E., Direct Nonlinear PredictorCorrector Primal-Dual Interior Point Algorithm for Optimal Power Flows,
IEEE Power Industry Computer Applications Conference, 1993.

[9]

LUKMAN, D., BLACKBURN, T.R., Modified algorithm of load flow

simulation for loss minimization in power systems, Australian
Universities Power Engineering Conference,AUPEC 2001,Curtin
University, pp.1,2001.

[10]

ZHIQIANG, Y., ZHIJIAN, H., CHUANWEN, J., Economic Dispatch and

Optimal Power Flow Based on Chaotic Optimization. IEEE, 2002.

[11]

TEA APK Dairesi Bakanl, Etd ve Raporlama Mdrl, 2008 yl

Faaliyet Raporlar, sf.19,20. Ankara, 2008.

95

[12]

GNEY, ., Elektrik Tesisleri 1, Marmara niversitesi Teknik Eitim

Fakltesi, stanbul, 1993.

[13]

www.teias.gov.tr , Aralk 2008.

[14]

SULLIVAN, R.L., Power system planning, McGraw-Hill International

Book Company, USA, 1985.

[15]

www.epdk.gov.tr , Aralk 2008

[16]

DENGZ, H.H., Enerji Hatlar Mhendislii, Karde Kitabevi, stanbul,

1991.

[17]

SANER, Y., G letimi(Enerji Tanmas), Birsen Yaynclk, 2004.

[18]

TEA, Trkiye Ulusal Elektrik Andaki Havai Hatlarn, Trafolarn ve

Generatrlerin Elektriki Karakteristikleri, SA-2006/1.

[19]

RAMASAMY, N., Computer-Aided Power System Analysis, Marcel

Dekker, Inc., pp. 1-5, 11-25, 27-47, 49-52, NewYork, USA, 2002.

[20]

AKIR, H., Elektrik G Sistemleri Analizi, Y.T. Mhendislik

Fakltesi, sf.321, stanbul, 1986.

[21]

KK, S., Elektrik Tesislerinde Arzalar, Trkiye Petrol Rafinerileri

A.. , sf.299, zmit, 2005.

[22]

JAMES, A.M., Electric Power System Applications of Optimization,

Marcel Dekker, Inc., pp.65-90, NewYork, USA, 2001.

[23]

PSAT 2.1.2. Program Application Guide, Power Technologies, Inc. ,

Genova, ITALY , 2008.

[24]

PSAT 2.1.2. Program Operation Manuel, Power Technologies, Inc. ,

Genova, ITALY , 2008.

[25]

WEEDY, B.M.,Electric Power Systems Third Edition, John Wiley &

Sons Ltd. , Great Britain , pp.211-241, 247-253, 1979.

[26]

WEEDY, B.M., CORY, B.J., Electric Power Systems Fourth Edition,

John Wiley & Sons Ltd. , West Sussex, pp.229-231, 242-255, 273-276,
1998.

[27]

PAI, M.A., Computer Techniques in Power System Analysis, McGrawHill , NewDelhi , pp.110-112 ,114-117 ,120-126, 1979.

[28]

ARFOLU, U. , G Sistemlerinin Bilgisayar Destekli Analizi, Alfa

Basm Yaym Datm Ltd. ti. , sf. 187-189, 225-261, stanbul , 2002.

96

[29]

WILLIAM, D., STEVENSON, JR., Elements of Power Systems Analysis

Fourth Edition , McGraw-HILL, pp.37 -65,68-87,425-429,Singapore,1982.

[30]

CHOUSEN KOSE, O., KKTC Elektrik retim letim Sisteminde Yk

Ak ve Geliim Plan Yksek Lisans Tezi , Ankara , 2006.

[31]

BAARAN, ., Trkiyedeki 380 Kvluk Enterkonnekte G Sisteminde

eitli G Ak ve Ekonomik Datm Analizleri Yksek Lisans Tezi ,
Eskiehir , 2004.

[32]

TARKAN, O., Power System Planning, Metu , Electrical Engineering

Department , pp. 1-15 , Ankara , 1981.

[33]

www.power.uwaterloo.ca /~fmilano/psat.htm, Ekim 2008.

97

ZGEM

Nihat Pamuk, 25.04.1982 de Malatya da dodu. lk, orta ve lise eitimini Elaz da
tamamlad. 2000 ylnda Elaz Mehmet Akif Ersoy sper lisesinden mezun oldu.
2000 ylnda balad Frat niversitesi Elektrik-Elektronik Mhendislii blmn
2004 ylnda bitirdi. 2007 ylnda Sakarya Elektrik Datm A..de iletme ve bakm
mhendisi olarak alt. Bu sre ierisinde irketin sorumluluunda bulunan
Kocaeli, Sakarya, Bolu ve Dzce illerindeki bakm onarm projelerinin kontrolnde
aktif rol ald. Ayn yl Sakarya niversitesi Fen Bilimleri Enstits Elektrik
Elektronik Mhendislii Ana Bilim Dalnda yksek lisans almalarna balad.
2008 ylnda Trkiye Elektrik letim A.. 5.letim Tesis ve letme Grup
Mdrlnde Blge mhendisi olarak grev yapmaya balad. Halen ayn grevi
srdrmektedir.