You are on page 1of 38

T.C.

MLL ETM BAKANLII

RAYLI SSTEMLER TEKNOLOJS

ENERJ KESM VE EMNYET


522EE0146

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve


retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. ENERJ KESM .................................................................................................................. 3
1.1. Besleme Plan Sembolleri ............................................................................................. 3
1.2. Besleme Plannn Okunmas ......................................................................................... 6
1.2.1. Besleme Plannda Bulunan Elemanlar ve letmecilikte Kullanlan Terimler ...... 8
1.2.2. letmecilikte Kullanan Sistemler .......................................................................... 9
1.3. Enerji Kesme ve Verme Teknii ................................................................................. 10
1.3.1. Enerji Kesme ve Verme lemi le lgili Olan Personelin Yapaca lemler ..... 12
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 15
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 17
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 19
2.EMNYET TEDBRLER ................................................................................................... 19
2.1. Emniyet Tehizatlar ................................................................................................... 19
2.2. Topraklama Stakas (ubuu) ile Tedbir Almak ........................................................ 22
2.3. Endksiyon Gerilimleri ............................................................................................... 24
2.4. Geri Dn Akm ....................................................................................................... 25
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 28
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 30
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 32
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 33
KAYNAKA ......................................................................................................................... 34

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL
MODL
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK

MODLN AMACI

522EE0146
Rayl Sistem Teknolojisi
Rayl Sistemler Elektrik Elektronik
Enerji Kesimi ve Emniyet
Katener sistemlerinde topraklama plan ve elektrik besleme
plan okuma ve okuduunu uygulama yeterliinin
kazandrld renme materyalidir.
40 / 32
Ortak alan, elektrik makineleri ve balantlar derslerinden
baarl olmak
Emniyet tedbirlerini salayarak besleme planna gre enerjiyi
kesebilmek
Genel Ama
Bu modl ile emniyet tedbirlerini salayarak besleme planna
gre enerjiyi kesebileceksiniz.
Amalar

1. Enerji kesimi yapabileceksiniz.


2. Emniyet tedbirlerini alabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Ortam: Snf, iletme, ktphane, ev, bilgi teknolojileri


ortam (internet vb.), kendi kendinize veya grupla
alabileceiniz tm ortamlar
Donanm: Bilgisayar, tepegz, projeksiyon, konuyla ilgili
resim materyal ve makine elemanlar balant elemanlar
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
Bu modl ile gnmzde hzla gelien ulam sektrnn bir kolu olan rayl sistemler
alannda, katener tesislerinde elektrik besleme planlarn ve emniyetli bir ekilde enerji
kesme verme yntemleri ile emniyet nlemlerinin alnmasn inceleyeceksiniz.
Katener sistemlerinin projelendirilme aamalarndan olan elektrik besleme plan,
elektrikli tren iletmeciliinin ekonomik ve hzl yrtlmesini salamak iin katener
tesislerinde gerekli ayrc, kesici gibi eitli kumanda cihazlarnn yerlerini gsteren plandr.
Bu planda tek hat emasndaki bilgiler bulunduu gibi, ayrca her eit ayrclar, seksiyon
izolatrler, gar ve istasyonlar, cer postalar, makas balar, elektriklenecek ve
elektriklenmeyecek hatlar, fider hatlar, gerilim ve servis trafolar ile yol uzunluklar
bulunur.
Topraklama planlar ise rayl sistemlerin yksek gerilime yakn yerlerde endksiyon
veya direkt temastan kaynaklanan tehlikeleri nlemek iin havai hatlara veya raylara
uygulanan topraklama ile ilgili teknik bilgileri ieren bir plandr.
Bu modl ile katener tesislerinde elektrik besleme planlarn okuyabilecek,
ynetmeliklere uygun enerji kesip verebilecek, gerekli gvenlik nlemlerini alabileceksiniz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET-1
AMA
Bu faaliyet sonunda gerekli ortam salandnda elektrik besleme planndaki
sembolleri renerek elektik besleme plann okuyabilecek ve plandaki elektriksel blgeleri
reneceksiniz.

ARATIRMA

Blgenizde bulunan TCDD elektrifikasyon efliklerini ve varsa tramvay metro


gibi iletmeleri ziyaret ederek (Resim 1.1) elektrik besleme plan konusunda
aratrmalar yapnz. nternet sitelerinden elektrik besleme plan konusunda
aratrmalar yapnz. Topladnz bilgi ve dokmanlar rapor hline getiriniz.

Hazrladnz raporu atlyede tartnz.

1. ENERJ KESM
1.1. Besleme Plan Sembolleri
Besleme plan elektrikli tren iletmeciliinin gvenli, ekonomik ve hzl bir ekilde
yrtlmesini salamak amacyla katener tesislerinde gerekli ayrc, kesici gibi eitli
elektrikli cihazlarn yerlerini gsteren plandr (ekil 1.1, ekil 1.2). Bu planda tek hat
emasndaki bilgiler bulunduu gibi her eit fider hatlar, gerilim ve yardmc servis
trafolar ile alt ve st geitler de bulunur.

Resim 1.1: Trafo merkezinin grnm

Resim 1.2: Telekomand merkezi

Resim 1.3: Telekomand merkezinde trafo merkezi ayrnts

Semboller

BESLEME PLANI SEMBOLLER


Anlam
Semboller

Anlam

Elektrikli ana hat

Motorlu ayrc

Elektrikli tali hat

Tek kumandal
iftli ayrc
Yk ayrc
(enterptr)
Kesici
(disjonktr)
Yardmc servis
trafosu
(GT) Gerilim
trafosu

Elektriksiz hatlar
Fider hatlar
Topraklamasz
ayrc
Topraklamal
ayrc
Hava aralkl
seksiyonman

Trafo merkezi

Ntr postas

Cer postas

Beton direk

Fider hatt
Toprak teli
izolman
Top. prizleri ve
inii

Kafes direk
Konsollu direk
Portal (portik rijit)

Tekli I.S.

Portiksupl

iftli I.S.

Yarm portal direi

Reglarize
katener

Normal ankraj

Fiks katener

Ykseltilmi
ankraj
Yol ve katener
ekseni

Portr fiks s. teli


ayarl katener
Portr
antiminman
Seyir teli
antiminman

Toprak hatt
Tablo 1.1: Besleme plan sembolleri

1.2. Besleme Plannn Okunmas


Aadaki rnek besleme planlar zerinde ett ediniz. Sembolleri anlamlarn ve
kesim blgelerini inceleyiniz (Tablo 1.1).

ekil 1.1: rnek besleme plan

ekil 1.2: rnek besleme plan

1.2.1. Besleme Plannda Bulunan Elemanlar ve letmecilikte Kullanlan


Terimler

Kesici (disjonktr): Yksek gerilim devrelerinde; yksz, ykl, ar ykl ve


ksa devre akmlarn kesen, bu devrelerde ani olarak ama ve kapama yapan
cihazlardr.
Ayrc (seksiyoner): Yksek gerilim devrelerini yksz olarak ap kapayan
ve ak konumda gzle grlebilen bir ayrma aral oluturan cihazlardr.
Yk ayrc (enterrptr): Yksek gerilim devrelerinde ksa devre kesme gc
olmayan, normal ykl elektrik devrelerini ap kapayan cihazdr.
Toprakl ayrc: stasyon ykleme yollarndaki katener hattnn enerjisini
keserken ayn zamanda dier ba ile katener hattn topraklama sistemi ile
irtibatlandran, enerji verilmesi talep edildiinde bu blmn toprak irtibatn
kesip kapama yapan cihazdr.
Parafudr: Tehizat, yldrmn meydana getirdii yksek gerilimlerden veya
benzeri ar gerilimlerden koruyan cihazdr.
Akm trafosu: Yksek gerilim devrelerinde bal olduklar devreden geen
akm istenilen oranda (1 veya 5 amper olarak) kltp yksek gerilim
devresinden izole ederek l aleti, saya ve koruma rlelerine veren zel
trafolardr.
Gerilim trafosu: Yksek gerilim devrelerinde gerilimi istenilen oranda (100
volt olarak) kltp yksek gerilim devresinden izole ederek l aleti, saya
ve koruma rlelerine veren zel trafolardr.
Baypas fideri: Tek yollu hatlarda gerekli grlen istasyonlarda, istasyon iinde
bir arza sz konusu olduu zaman, enerjinin devamlln salayan iletkendir.
Takviye fideri (paralel fider): Trafiin youn olduu ve yol eiminin fazla
olduu srekli fazla akm ekildii blgelerde katener hattnn kesitini artran
iletkendir.
Hat ayrc izolatr (IS): Ak hattaki katener blmn veya istasyon iindeki
yollar birbirinden elektriki olarak ayran havai hat izolatr sistemidir.
Yksz devre: Gerilim altnda iken akm ekilmeyen devredir.
Ykl devre: Akm ekilen devredir.
Geri dn devresi: ekilen elektrik akmnn trafo merkezlerine dnn
salayan raytoprak veya dn iletkeninden oluan devredir.
Ntr blge: Farkl fazlardan beslenmeleri nedeniyle iki komu trafo merkezinin
katener hatt zerinde farkl potansiyellerdedir. Bu trafo merkezlerinin
enerjilerini ayran, izole edilen enerjisiz katener blgesidir. Bu blgeler iki
komu trafo merkezi arasnda olduu gibi her trafo merkezinin nnde de
oluturulmaktadr.
Seksiyonman blge: Katener hatlarndaki etaplarn elektrik enerjisinin
devamll ve istenildiinde de kesilmesini salamak iin etap sonlar veya
balarnda yaplan elektriksel balantlarn ayrc (seksiyoner) vastasyla
yapld blgelerdir.
Elektriksel manevra: Sistemin muhtelif ksmlarna uzaktan kumanda
merkezinden veya mahallinden enerji vermek veya kesmek iin kesiciler,
ayrclar ve yk ayrclar ile yaplan ilemlerdir.
8

Elektrik gvenlik sorumlusu: Sistem zerinde yaplacak olan bir almadan


nce gerekli gvenlik nlemlerini alan veya aldrtan, almann bitiminde bu
tedbirlerin kaldrlmasn salayan veya isteyen ve zerinde allan sistemin
enerjisinin kesilebileceini veya enerjinin verilebileceini uzaktan kumanda
merkezine ya da trafo merkezine bildiren sorumlu ahstr. Elektrik gvenlik
sorumlusu olarak mhendis, katenertrafo efi, yardmclar, elektrik
teknikerleri veya teknisyenleri, ekip efi ve posta ba grevlendirilebilir.
Dezeksman: Pantografn seyir teline ayn noktadan srtnmesini nlemek
amacyla yol eksenine gre seyir teline verilen her iki ynde kaklk miktardr.
Operatr: Grevli olduu uzaktan kumanda merkezinde, elektrik gvenlik
sorumlusunun talebi zerine veya acil durum ihbarlarnda iletme artlarn gz
nnde tutarak ilgili talimatlara uygun elektriki manevray yapan kimsedir.
Operatr olarak grev yapan personel, her iki ylda bir tesisler mdrlnce
snava tabi tutulur. Baarl olamayan operatrlerin eitim grmesi gerekir.
Trafik kontrolr (trafik dispeceri): Grevli olduu kumanda merkezinden
makas ve sinyaller yardmyla tren trafiini idare eden kiidir.
Yksek gerilim: Etkin deeri 1000 volt zerindeki gerilimdir.

1.2.2. letmecilikte Kullanan Sistemler

Telekomand: Trafo merkezlerinde, blge ve istasyon postalarnda bulunan


ayrc, yk ayrc ve kesicilerin uzaktan kumanda ve kontroln gerekletirip
katener hatlarndaki yksek gerilimin kontroln salayan nitedir.
Katener: Elektrikli eken aralara her trl iklim ve evre artlarnda demir
yolunun eitli geometrik ekillerinde seilmi azami hzda kesintisiz, can ve
mal gvenlikli elektrik enerjisi salayan havai hat sistemidir. Katener, direk ve
direk donanmlar ile seyir teli, tayc tel (portr), pandl, besleme iletkeni,
toprak teli iletkenlerinden oluur.
Trafo merkezi: Elektrikli tren iletmeciliinin enerjisini salamak iin ulusal
elektrik ebekesinden (TEA) alnan 154 kv. yksek gerilimi g
transformatrleri vastasyla 25 kv. gerilime drp bu enerjiyi kontrol ve
kumanda ederek katener sistemini besleyen merkezlerdir.
Cer postalar

stasyon postas: stasyon iindeki katener hatlarnn elektriki


manevrasn ve gerektiinde istasyon yollarn baypas ederek beslemenin
devamlln salar.

Blge postas: ki komu trafo merkezi arasndaki gerilimsiz (ntr) blge


olup gerektiinde dier blgenin enerji aktarmn temin edecek ekilde
tehiz edilmitir.

Lokal kumanda paneli: Cihazlarn mahallinden kumanda ve kontroln


temin eder.
Elektrifikasyon haberleme sistemi
Elektrifikasyon haberleme sistemi, muhabere, alarm ve haric telefonlardan
oluur.
9

Muhabere telefonlar: Elektrifikasyon iletmeciliinin yapld


blgelerdeki trafo merkezlerinin, cer postalarnn, trafo ve katener
efliklerinin ve uzaktan kumanda merkezlerinin (RCC, Telekomand)
birbirleriyle haberlemesini salar.
Alarm telefonlar: Elektrifikasyon iletmeciliinin yapld blgelerde,
hat boyunca belirli mesafelere yerletirilmi olan telefon soketleri
zerinden seyyar telefonlar veya telsizler vastasyla uzaktan kumanda
merkeziyle haberlemeyi salar.
Haric telefonlar: Uzaktan kumanda merkezinin zel durumlarda enerji
temin eden kurulularla veya iletim hattndaki sorun annda
elektrifikasyonlu blgedeki birimlerle grmesini bant kaydyla
salayan telefondur.

TS kumanda merkezi
Blgesindeki tren trafiinin sinyaller ve kumandal makaslar ile idaresini
gvenli bir ekilde merkezden salayan nitedir.

1.3. Enerji Kesme ve Verme Teknii


Katener tesislerinde enerji kesilmesi ve verilmesi ncelikle can gvenliini salayacak
daha sonra da elektrikli tren iletmeciliini en az etkileyecek ekilde yaplmaldr. Bu
nedenlerle enerji kesme ve verme ilemleri belli kurallara balanmtr. Enerji kesme ve
verme ilemlerine elektriki manevralar denir.

Elektriki manevralar

Normal iletme manevralar: Elektrikli tren iletmeciliini etkilemeden,


sistemin devamlln ve kontroln salamak amacyla ayrc, yk
ayrc ve kesicilere yaplan kumandalardr.
Acil hllerde manevralar: Bir kaza riskini en aza indirmek veya
kaldrmak iin ayrc, yk ayrc ve kesicilere yaplan kumandalardr.

Acil manevralar

Herhangi bir kii veya cihazn elektrie maruz kalmas durumunda,


Yangn ihbarlarnda,
Elektrikli makinedeki bir arzadan dolay makinistten gelen acil kesme
isteinde,
Trafik kontrolrnden (trafik dispeerinden) tehlikeli bir durum zerine
gelen ihbarda,
Grevlilerin grdkleri olaand bir durum zerine,
Sistemleri etkileyen arza durumlarnda yaplr.

10

Programl manevralar
Daha nceden emirle belirlenmi bakm ve onarm yapmak maksadyla veya
blge mdrlnce i program onaylanm nc ahslarn katenerli
gzergh zerinde yapaca almalar iin tespit edilen blgedeki sistem
zerinde yaplan manevralardr.

Elektriki manevralarda uygulanacak ilemler

Enerji kesilmesi talebi ve kesilmesi:

Talep, yetkili ahslar tarafndan veya elektrik gvenlik sorumlusunca uzaktan


kumanda merkezi operatrnce yaplr.

Talebi yapan, isim ve unvann belirterek kendini tantr ve bulunduu


yeri bildirir. Yapaca almann yerini ve sresini bildirir.
Uzaktan kumanda merkezi operatr, talep zerine blgenin enerjisini
trafik kontrolr ile anlaarak keser. ayet mahallinden kumanda
yaplmas gerekiyorsa talep edene enerji kesme yetkisi verilir.
Enerjinin kesildiinden emin olunduktan sonra talep edene enerjinin
kesildii bildirilerek teminat verilir.
Uzaktan kumanda merkezi operatr, enerjinin kesilme saatini,
koordinat, talep eden yetkiliyi operatr kayt defterine iler.
Uzaktan kumanda mimik paneline Kumanda Yapmaynz! plakasn
asar. Enerji kesilmesi kesiciler veya yk ayrclaryla yapldktan sonra,
ayrc veya toprakl ayrclarla devre alarak korunmaldr.

alma yaplacak kesimdeki koruma tedbirlerinin alnmas

Enerji kesilerek yaplacak almalarda aadaki koruma tedbirlerinin alnmas


gerekir. Bu tedbirleri bizzat elektrik gvenlik sorumlusu almaldr.

Talep eden, operatrden ald talimat tekrarlayarak teyit eder.


alma, yetkili ahs tarafndan hattn korunmas usulne uygun olarak
yaplr.
alma kesiminin her iki taraf topraklanr. Topraklanmam kesimde
enerji olmasa dahi dokunulmayacaktr.
lgili ynetmeliklere gre trafik kontrolnden alma msaadesi
alnmaldr.

Enerjinin tekrar verilmesi

Enerji kesilerek almalarn tamamlanmasndan sonra alma yaplan katener


blmne yeniden enerji verilmesi iin aadaki maddelerde belirtilen ilemler yaplmaldr.

11

Enerjinin kesilmesini talep eden elektrik gvenlik sorumlusu,


almalarn bitiminde korumalar usulne uygun olarak kaldrp hattn
enerji verilmesine hazr hlde olduunu operatre bildirerek teminat
verir. Verilen bu teminat operatr tekrar eder. Sonra talep edene teyit
ettirir.
Telekomand operatr usulne uygun olarak gerekli elektriki manevray
yapar.
Telekomand operatr, enerjinin verildiini trafik kontrolrne bildirir.
Telekomand operatr, enerjinin verildii saati, koordinat, talep eden
yetkiliyi operatr kayt defterine iler.

1.3.1. Enerji Kesme ve Verme lemi le lgili Olan Personelin Yapaca


lemler

Telekomand operatrnn yapaca ilemler


Operatrler, grevleri sresince ve grevi kendinden sonra gelene teslim ettiinde,
operatr defterine sistemle ilgili tm olaylar zellikle aada belirtilenleri yazmaldr.
Operatrn yapaca ilemler unlardr:

Enerjinin kesik olduu blgedeki almalarn devam ettiini bildirir.

Trafo merkezlerindeki nbet esnasnda fonksiyon deiikliklerini bildirir.

Arza hlleri sonucunda elektrikli tren veya lokomotif makinistlerine


verilen bir talimat varsa bildirir (Pantograf indir veya Tren veya
lokomotifin kesicisini a gibi).

Nbeti devrederken gzden kaabilecek herhangi bir durum varsa bildirir.

Normal veya programl enerji kesmelerinde ilgili trafik kontrolrne


mutlaka bilgi vermelidir. Enerji kesme ilemi trafik kontrolr ile
mutabakat salandktan sonra yaplmaldr.

Acil kesme ilemini hemen yapmaldr. O blgede enerji kesildikten


sonra trafik kontrolrne bildirmelidir.

nemli arzalar tesisler mdrl yetkililerine bildirmelidir.

Arzalara mdahale edilmesini salamak iin ilgili elektrifikasyon


nitelerine bilgi vermelidir. Konu ile ilgili telgraf ekmelidir.

Trafik kontrolrne bildirimlerde tren trafiinin aksamasna yol


aabilecek durumlardaki ihbarlar bant kayt sistemine bal telefonlarla
bildirmelidir.

Operatrn sorumluluu elektrifikasyon sistemindeki tesisler ile


snrldr. Tren trafii ile ilgili konulardan sorumlu tutulamaz.

Trafik kontrolrnn (trafik dispeerinin) yapaca ilemler


Bu emir elektrifikasyon sistemlerinin tesis edildii ve elektrikli iletme yaplan
gzerghta grev yapan trafik kontrolrnn (trafik dispeerlerinin) uzaktan kumanda
merkezi operatr ile birlikte emniyeti salamak, tren trafiinin aksamasn engellemek veya
en aza indirmek, daha dzenli bir iletmecilii salamak amacyla aada maddeler hlinde
belirtilen ilemleri yapmasn zorunlu klar.
12

Gzerghtaki herhangi bir grevliden gelen tehlikeli durum ihbarn


uzaktan kumanda merkezi operatrne ileterek o kesimde enerji
kesilmesini talep eder, operatr hemen ilem yapar.
Uzaktan kumanda merkezi operatrnn trafik kontrolrne bildirdii
elektrikli tren iletmeciliine kapal blgeye elektrikle cer edilen tren
sevk edilemez. Byle durumlarda elektrikli lokomotiflerin elektrikli
tren iletmeciliine kapal blgeye girmesi gerekiyorsa mutlaka
pantograf indirilmi olmaldr.
Katenerin olmad yollara veya katenerin bittii yollara pantografn
indirilmi olmas kaydyla elektrikli lokomotif sevk edilebilir.
stasyon ykleme-boaltma yollarnda toprakl ayrc varsa bu yollara
elektrikli lokomotif sevk edilebilmesi iin katener efliinden bir
elemann o istasyona gelerek gerekli operasyonlar yapmas gerekir.
Dier btn durumlarda bu yollar iin trafik kontrolr yukardaki
maddede belirtilen ileri yapmaldr.
Trafik ynnden herhangi bir nedenle emniyeti salamak amacyla trafik
kontrolr uzaktan kumanda merkezi operatrnden o kesimdeki
enerjinin acil olarak kesilmesini talep edebilir. Operatr hemen enerjiyi
kesmek iin gerekli ilemi yapar.
Trafik kontrolr gzerghtan gelen elektrikli tren iletmecilii ilgili her
trl bilgiyi uzaktan kumanda merkezi operatrne ileterek gerekli
ilemlerin yaplmasn talep eder. Operatr, ihbarn ekline gre gerekirse
enerjiyi keser ya da ilgili elemanlara mdahale iin ihbar eder.
Trafik kontrolr gzerghtaki olaan d bir durum iin mdahale
etmesi gereken katener ekibine gzerghta alma msaadesini trafiin
uygun olduu en ksa srede vermek zorundadr.
Gzerghn muhtelif kesimlerine yerletirilmi elektrifikasyon elektriksel
iaretlerine elektrikli lokomotifin srclerinin ihlal etmesi ynnde
herhangi bir talimat trafik kontrolr tarafndan verilmez.
Trafik kontrolrnn sorumluluu tren trafii ile snrldr.
Elektrifikasyon sistemlerindeki yksek gerilimden sorumlu tutulamaz.

Trafo ve katener efliklerinin yapaca ilemler

Yaplan ihbar zerine hemen en ksa zamanda en uygun arala olay


yerinde inceleme yaplmal ve gerekli emniyet tedbirleri alnmaldr.
Durum uzaktan kumanda merkezine bildirilmelidir.
Katener zerinde alma yaplabilmesi iin mutlaka enerji kestirilerek
usulne uygun topraklama yaplmaldr.
allacak kesim her iki taraftan topraklanmaldr.
Uzaktan kumanda merkezi ile yaplacak enerji ile ilgili tm grmeler
kayt sistemine bal hatlar aracl ile olmaldr.
Topraklanmam
katener
hatlarnda
enerji
olmasa
dahi
dokunulmamaldr.
13

Katener hatlarnda elektrikli trenlerin pantograflar aracl ile


seksiyonman blgelerde devre tamamlanabileceinden alma blgesinin
en az bir, mmknse iki sonraki ayrcdan ve her iki ynden enerji
kesilmesi talep edilmelidir.
Uzaktan kumanda merkezi ile irtibatn dorudan yaplmad anlarda
dier kanallar araclyla yaplacak grmeler sonunda gerekli ilemler
yaplmaldr.
Elektrik gvenlik sorumlusu olarak madde A 17de tanmlanan kii,
elektrikle ilgili almalar srasnda tm nlemleri almaldr. O an iin
baka bir sorumluluk yklenemez.
Uzaktan kumanda merkezi ile bilgi iletiminde kesinti olduu ve kontroln
kaybolduu anlarda iletimin kesintiye urad her trafo merkezine el
telsizi ile birlikte birer enerji ama-kapama yetkisine haiz eleman
grevlendirilmelidir. Bu elemanlar aracl ile gerekli elektrikli
manevralar yaplmaldr.
Trafo merkezlerinde enerji kesildikten sonra yaplacak almalarda
mutlak suretle topraklamadan nce voltaj detektr ile topraklama
yaplacak kesimde enerji olup olmad kontrol edilmelidir. Enerji
olmadna ilikin bilgi alndktan sonra topraklama yaplmaldr.
Trafo merkezlerindeki (154 kV) giri ayrclar topraklama ular enerji
temin eden kurulu TEA yetkililerinin yazl ve imzal talebi ile
kapatlmaldr. Bunun dnda bu ulara dokunulmamaldr.
Gzergh zerinde uyar iaretleri, tehlike iaretleri ve elektriksel
iaretleri yllk bakm programna uygun olarak dzenlenmelidir.
Kilitli ayrclara uzaktan kumanda merkezine bilgi vererek
mahallinden kumanda edilebilir. Dier tm lokal ama-kapama iin acil
durumlarn dnda uzaktan kumanda merkezinden izin alnmaldr.
Yolda grd deformasyonlar en ksa srede yol, ube, ksm
efliklerine dzeltilmesi iin ihbar etmelidir. Yol dzeldikten sonra
katener deerleri yeniden llmelidir.

14

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET

Enerji kesimi yapnz.


lem Basamaklar

Enerjisi kesilecek blgeyi besleme


plannda belirleyiniz.

Telekomand merkezindeki operatrle


grerek enerjiyi kesiniz.

neriler
alma ortamnz belirleyiniz (rayl
sistemler kullanlan iletmeler).
Yaplacak aratrmann kaynaklarn
belirleyiniz.
Yaplacak aratrmann ana hatlarn
belirleyiniz.
Aratrma sonunda kazanlan bilgileri
snf ortamna taynz.
alma ortamnz belirleyiniz.
Yaplacak aratrmann kaynaklarn
belirleyiniz.
Yaplacak aratrmann ana hatlarn
belirleyiniz.
Aratrma sonunda kazanlan bilgileri
snf ortamna taynz.

Eer mahallinden kumanda varsa gerekli alma ortamnz belirleyiniz.


ayrclar aarak enerjiyi kesiniz.
Yaplacak aratrmann kaynaklarn
belirleyiniz.
Yaplacak aratrmann ana hatlarn
belirleyiniz.
Aratrma sonunda kazanlan bilgileri
snf ortamna taynz.

bitiminde blgenin enerjisini veriniz.

lemin bittiini kontrol ediniz.


lemin bittiini telekomand merkezine
bildiriniz.
Telekomand merkezinin enerjiyi verdiini
sinyal merkezine bildiriniz.

15

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Deerlendirme ltleri
evrenizdeki rayl sistem kullanm alanlarn ziyaret ettiniz mi?
Ziyaretinizde elektrik besleme plan sordunuz mu?
Yetkilinin size verdii plan yetkiliye sorular sorarak incelediniz mi?
Elektrik besleme plan zerindeki sembolleri rendiniz mi?
Elektrik besleme plan zerindeki kesim blgelerini belirlediniz mi?
Telekomand merkezinin grevlerini rendiniz mi?
Katener hattnn enerji kesimi ve verme ileminin nasl yapldn
rendiniz mi?

Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

16

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
Sembolnn anlam nedir?

1.
A)
B)
C)
D)

Tekli IS
iftli IS
Fider hatt
Tali hat

A)
B)
C)
D)

Sembolnn anlam nedir?


Seksiyonman
Tekli IS
Kesici
Yk ayrc

2.

3.
A)
B)
C)
D)

Sembolnn anlam nedir?

Seksiyoner
Tekli IS
Kesici
Motorlu ayrc
Sembolnn anlam nedir?

4.
A)
B)
C)
D)

Seksiyoner
Tekli IS
Kesici
Yk ayrc
Sembolnn anlam nedir?

5.
A)
B)
C)
D)

Gerilim trafosu
Cer postas
Ntr postas
Trafo merkezi

17

6.

Yksz devreleri ap kapatan devre elemanna ne ad verilir?


A) Kesici
B) Disjonktr
C) Ayrc
D) alter

7.

Kataner sisteminin uzaktan kumanda edildii yere ne ad verilir?


A) Ayrc
B) Kumanda merkezi
C) Sinyal merkezi
D) Telekomand merkezi

8.

Sistemin enerjisinin srekliliini salayan cihaza ne ad verilir?


A) Piller
B) UPS
C) Akler
D) Pantograf

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

18

RENME FAALYET2
RENME FAALYET-2
AMA
Bu faaliyet sonunda gerekli ortam salandnda topraklama planndaki bilgileri
inceleyip renecek ve uygulayabileceksiniz.

ARATIRMA

Blgenizde bulunan TCDD elektrifikasyon efliklerini ve varsa tramvay metro


gibi iletmeleri ziyaret ederek topraklama plan ve gvenlik nlemleri
konusunda aratrmalar yapnz.

nternet sitelerinden katener gvenlik malzemeleri konusunda aratrmalar


yapnz.

Topladnz bilgi ve dokmanlar rapor hline getiriniz.

Hazrladnz raporu atlyede tartnz.

2.EMNYET TEDBRLER
2.1. Emniyet Tehizatlar
Elektrifikasyon tesislerinde yksek gerilime yakn enerjisiz metal aksamlarn
endksiyondan veya direkt temas dolaysyla yksek gerilime maruz kalabileceinden
bunlarn korunmas iin koruma topraklamas yaplr. TCDD katener tesislerinde bu
korumalar havai hat veya ray devreleri zerinden topraklama prizlerine yaplmaktadr.
Ak hatta (hatt caride) koruma topraklamalar 62,44 mm kesitindeki Al/ raven
iletkenle yaplr. Toprak iletkeni direkler zerinden ekilerek nihayet direklerine ankrajlanr.
Direkler zerinde bulunan tm metal paralar ve direk topraklama iletkenine
8mmlik alminyum telle irtibatlanr (Resim 2.1). Havai hat toprak iletkeni maksimum 1000
mde K3 tipi tek yaprak izolatrle izole edilir. zole edilmi bu etabn ortasndaki direkten
priz grubuna irtibat yaplr. TCDD tesislerinde genellikle 10 mmlik galvanizli elik tel ile
direkten prizlere irtibat yaplmtr.

19

Resim 2.1: Direk zerindeki metal paralarn topraklanmas

Toprak hatt da blge blge birbirinden ayrlmtr. Bu blgeler genellikle seyir teli
deiimiyle ayn yerdedir ve birer izolatrle birbirinden ayrlmtr (Resim 2.2).

Resim 2.2: Toprak hatlarnn blgelere ayrlmas

20

+ Ray

AC Sinyal
Devresi

- Ray

+ Ray

AC Sinyal
Devresi

- DC Ray

- Ray

ekil 2.1: Katener tesislerinde topraklama

stasyon ilerinde koruma topraklamalar sinyalizasyonun bilgi tamad raylar


vastasyla direkten raya irtibat yaplr. Raylar ise maksimum 250 metrede priz gruplarna
irtibatlanr. Bu topraklama 10 mm apnda galvanizli elikten yaplmaktadr (ekil 2.1) .
Elektrikli tren iletmecilii yaplan katener tesislerinde yksek gerilim mevcuttur.
Katener hatlarna yakn insanlarn temas iinde bulunduu metal aksamlar yksek gerilimin
dorudan veya elektromanyetik endksiyon etkisi iinde olabilirler. Bu etki alan projelerde
belirtilmi olup buna gre tm metal aksamlarda topraklama yaplr (ekil2.2).
Topraklama yaplmas gereken donanmlar unlardr:
Btn direkler ve katenerlerin ask noktalar
Katener hatt zerinden geen st geitler, tneller
st geitlerde katener hattnn hizalarnda bulunan panolar, korkuluklar
Katener hattna yakn aydnlatma direkleri
Katener hattna yakn binalara taklan koruyucu panolar

2,00 m.

2,00 m.

3
1 Seyir teli
2 Katener alan snr

7,5 m.

3 Pantograf alan snr


2
4,00 m.

4,00 m.

ekil 2.2: Katener koruma topraklamas yaplmas gereken alan

21

Resim 2.3: st geitlere taklan koruma panolar

2.2. Topraklama Stakas (ubuu) ile Tedbir Almak


Katener hatlarnda arza ve bakmlarda almalara balamadan nce alma
yaplacak blgenin mutlaka enerjisi kesik olmaldr. Enerji kesme ilemi ynetmeliklerde
belirtilen kurallara uygun yapldktan sonra katener hatt mutlaka topraklanmaldr.
Katener topraklamas, topraklama ubuu (staka) ve bu ubua bal en az 50 mm
kesitli izoleli iletkenle yaplr. Topraklama ubuuna bal iletkenin bir ucu ray izole deilse
raya, raylar izole ise katener toprak teline veya geri dn iletkenine skca balanr (Resim
2.3). Daha sonra teki ucu katener hattna irtibatlandrlr (Resim 2.4). Topraklamann
sklmesinde ise nce katener irtibat sklecek ve daha sonra ray veya toprak teline ve geri
dn iletkenine yaplan balant sklecektir. Topraklamann yaplmasnda ve
sklmesinde yukardaki sraya kesinlikle uyulacaktr.

22

Resim 2.3: Topraklama stakasna bal 50 mm iletkenin raya mengene ile balanmas

23

Resim 2.4: Topraklama stakasnn katener hattna aslmas ile hattn topraklanmas

Katener zerindeki almalarda, allacak blgenin gerilimi kesildikten sonra


blgenin her iki taraftan mutlaka topraklanmas gerekir. Bu blge 1000 metre ise her iki
taraftan, 1000 metreden uzun olan alma blgelerinde azami 1000er metrelik paralar
hlinde iki taraftan topraklama yaplr.

2.3. Endksiyon Gerilimleri


Raylar katenerin elektromanyetik alanna konulmu her madensel eleman gibi
endksiyon olaylarna maruz kalr. Bu olaylar iletken ksmn kesildii noktalarda (izole
contalar, arza ray krlmalar vb.) gerilimlerin ve endksiyon akmlarnn meydana
gelmesiyle ortaya kar.

24

Bu itibarla demir yolunda nceden geici ve ekleme irtibatlarla endksiyon akmnn


geiini temin etmeden bakm, onarm yapmak (bir rayn parasn veya bir ray skp
atmak) yasaklanmtr.
Elektrik devresi tek raydan kapanan demir yollarnda her iki ray ayn elektriksel
durumda olmadklar iin (Bir ray toprakl olduundan elektriksel olarak kesintisiz ve
devamldr. Dier ray ise dierinden izole devrelere blnmtr.) endksiyon olaylar
bakmndan ayn durumda deildir. Bu raylarda grlen gerilimler eit olmadklarndan
sonu olarak bu raylarn her biri arasnda bir gerilim fark vardr. Bu nedenle iki raya ayn
zamanda dokunulmamas kayt altna alnmtr. Bu geici balantlarn yaplmas veya
kataner topraklama srklarnn kablo ularnn raya tutturulmas iin zel hareket tarz
istenir.
Tek hatl iletkenlerin endksiyon boyuna ve sonu olarak bunlarda meydana gelecek
gerilimleri snrlandrmak iin her 300 metrede bir yaltkan eleman uygulanr.
Direkleri birbirine balayan havai hat toprak iletkeninin balarndaki gerilimin 10
voltun birka katn gememesi iin en ok her 1000 metrede bir izole edilir.

Katenerde endksiyon

Bir alternatif akmn iletkenden gemesi iletken etrafnda elektromanyetik alan


meydana getirir. Akm arttka meydana gelen manyetik alan artar. Bu saha iinde bulunan
btn manyetik cisimler bu alann etkisinde kalr ve bu cisimlerde gerilim meydana gelir, bu
gerilime endksiyon gerilim denir.
Bu gerilimin miktar manyetik alann kuvvetine ve endksiyona maruz kalan elemanla
katener arasndaki uzakla bal olarak deiir. Bu gerilimin deeri 100 volt ise iki uta 50
volt grlr.
Enerjili olup akm geen kataner hatt, enerjisi kesik olan yakn katener hatlarnda
gerilim indkler. Enerjili katener hattndan geen akm miktar 1 amper olursa enerjisi kesik
katener hattnda kilometre bana 120 milivolt gerilim oluturur.

2.4. Geri Dn Akm


Elektrikli lokomotifler gerekli enerjiyi trafo merkezlerinin besledii katener
hatlarndan pantograflar vastasyla alr. AC 25 kv. sistemde alnan enerji lokomotifin
iinde cer motorlarnn alma gerilimine uygun deerlere drlerek cer motorlarna
gerekli enerji salanr. 1500 volt ile 1000 volt DC beslemeli sistemlerde katener zerinden
alnan enerji cer motorlarna verilir. lkemizde de yaygn kullanlan bu basit beslemeli
sistemlerde elektrikli lokomotifler, katener hatlarndan aldklar enerjiyle tekerleri vastasyla
raylar zerinden trafo merkezine geri dnerek elektrik devresini tamamlar. Basit beslemeli
sistemde trafonun sekonder devresinin bir ucu katener hattna balanrken dier ucu da
25

topraklanp raya balanr. Raylar canllarn her zaman temas ettikleri iletken olduklar iin
trafo merkezi klarnda, istasyon ilerinde topraklanr (ekil 2.2).

ekil 2.2: Basit besleme sistemi


154 KV

154 KV

R
S

R
T

TR MRKZ.
TR MRKZ.

Ntr Blge

25 KV

25 KV

istasyon ii

istasyon ii

Empedans bobini

ekil 2.3: Basit besleme sisteminin uygulanmas

Katener hattnn bulunduu yollarda, raylar cer dn akmn tadndan raylar


arasnda ve rayla toprak arasnda insan hayat bakmndan tehlikeli gerilim olabileceinden
katenerde gerilim mevcut iken katener hatt altnda yaplacak rayla ilgili her trl almadan
nce katener bakm efliine haber verilecek ve usulne uygun topraklama yaplarak gerekli
tedbirlerin alnmas salanacaktr.

26

Katener hattnn bulunduu yollarda ray ve makas deitirmek ve kaynak yapmak


gerektiinde dn akmnn temini iin en az 25 m kesitli bakr bir iletkenle, deitirilecek
olan rayn iki yanndaki raylar birbirine balandktan sonra deitirilecek rayn kartlmas
gerekir. Dn akmnn yolu salanmadan ray karlmamas gerekir.
Cer dn akmn temin eden raylara kaynakl veya dier bir usulle irtibatlanm ray
balantlarnn kopartlmamas gerekir. Bu irtibatlarn koparlmas hlinde elektrikli sinyal
blgelerinde sinyal bakm efliine, sinyalli olmayan blgelerde katener bakm efliine
haber verilmesi gerekir.

27

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET

Emniyet tedbirleri alnz.


lem Basamaklar

Emniyet tedbirleri iin gerekli


tehizat belirleyiniz.

neriler
alma ortamnz belirleyiniz.
Yaplacak almada kullanlacak ara ve
gereleri nceden hazrlaynz.
Yaltm eldivenini giyiniz.
Baretinizi giyiniz.

Enerjisi kesilmi blgede gerekli


yerlere topraklama ubuklarn asnz.
alma ortamnz belirleyiniz.
Topraklama ubuklarnn salamln
kontrol ediniz.
alma boyunca eldivenlerinizi
karmaynz.
Balant iin gereken balant elemanlarn
nceden temin ediniz.

Baretinizi karmaynz.
almann emniyet iinde yaplmasn Alet ve avadanlklar usulne gre
salaynz.
kullannz.
Mutlaka enerjisiz ortamda alnz.

28

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1. Ziyaretinizde topraklama plan sordunuz mu?
2. Yetkilinin size verdii plan yetkiliye sorular sorarak incelediniz mi?
3. ncelediiniz rayl sistemde havai hat ile yaplan topraklamalar
aratrdnz m?
4. Topraklama sistemde kullanlan iletkenleri incelediniz mi?
5. Rayl sistemdeki ray zerinden yaplan topraklamalar incelediniz mi?
6. Topraklama ubuunun kullanlmasn rendiniz mi?
7. Geri dn akmnn ne olduunu rendiniz mi?
8. Topraklama ubuunun kullanlmasn rendiniz mi?
9. Tesislerde emniyet tehizatlarn tandnz m?
10. Gvenlik nlemlerinin nasl alndn rendiniz mi?

Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

29

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Havai hat koruma topraklamalarnda kullanlan iletkenin zellikleri aadakilerden


hangisidir?
A) 20 mm rgl alminyum tel
B) 30 mm rgl bakr tel
C) 15 mm rgl elik tel
D) 62.44 mm Al/ raven tel

2.

Direkler zerinde bulunan tm metal paralarn ve direklerin topraklama iletkenine


irtibatlanmasnda kullanlan alminyum telin kesiti nedir?
A) 8 mm
B) 10 mm
C) 12 mm
D) 6 mm

3.

Havai hat topraklama iletkeni maksimum ka metrede izole edilir?


A) 500 m
B) 750 m
C) 1000 m
D) 1250 m

4.

TCDD tesislerinde direkten prizlere irtibatta kullanlan iletkenin zellikleri


aadakilerden hangisidir?
A) 10 mm rgl alminyum tel
B) 10 mm rgl bakr tel
C) 15 mm rgl elik tel
D) 10 mm galvanizli elik tel

5.

stasyon ilerinde raylar maksimum ka metrede priz gruplarna irtibatlanr?


A) 500 m
B) 750 m
C) 250 m
D) 1250 m

30

6.

Kataner iletkenlerinden geen akmnn, dier almayan kataner iletkenlerinde


oluturduu olaya ne ad verilir?
A) Elektriklenme
B) Statik elektrik
C) Manyetik alan
D) Endkleme akm

7.

Elektrik akmnn ray ve topra kullanarak devresini tamamlamasna ne denir?


A) Endksiyon akm
B) Geri dn akm
C) Kataner akm
D) Kaak akm

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

31

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1.

evrenizdeki rayl sistem kullanm alanlarn ziyaret ettiniz mi?

2.

Ziyaretinizde elektrik besleme plan sordunuz mu?

3.

Yetkilinin size verdii plan yetkiliye sorular sorarak incelediniz mi?

4.

Elektrik besleme plan zerindeki sembolleri rendiniz mi?

5.

Elektrik besleme plan zerindeki kesim blgelerini belirlediniz mi?

6.

Telekomand merkezinin grevlerini rendiniz mi?

7.

Kataner hattnn enerji kesim ve verme ileminin nasl yapldn


rendiniz mi?

8.

Ziyaretinizde topraklama plan sordunuz mu?

9.

Yetkilinin size verdii plan yetkiliye sorular sorarak incelediniz mi?

10.

ncelediiniz rayl sistemde havai hat ile yaplan topraklamalar


aratrdnz m?

11.

Topraklama sistemde kullanlan iletkenleri incelediniz mi?

12.

Rayl sistemdeki ray zerinden yaplan topraklamalar incelediniz mi?

13.

Topraklama ubuunun kullanlmasn rendiniz mi?

14.

Geri dn akmnn ne olduunu rendiniz mi?

15.

Topraklama ubuunun kullanlmasn rendiniz mi?

16.

Tesislerde emniyet tehizatlarn tandnz m?

17.

Gvenlik nlemlerinin nasl alndn rendiniz mi?

Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir
sonraki modle gemek iin retmeninizle iletiim kurunuz.
32

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8

B
A
D
C
D
C
D
B

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI


1
2
3
4
5
6
7

D
A
C
D
C
D
B

33

KAYNAKA
KAYNAKA

TCDD Genel Mdrlnn 641 Numaral Tamimi

TCDD Genel Mdrl Eitim Dairesi, Tantm erikli Yaynlar

34

You might also like