TARH

Tarih Bilimine Giri

(Mecaz- Mrsel) ve Somutlama

zet

1. Tarih Biliminin Konusu ve zellikleri:

Tarih: Gemite yaayan insanlarn her trl siyasi, sosyal, ekonomik ve kltrel ilikilerini yer
ve zaman gstererek, neden-sonu ilikisi iinde belgelere dayandrarak objektif bir biimde
inceleyen bilim daldr.
Tarihin konusunu insan faaliyetleri oluturur. Ancak, aslnda corafyann konusu olan doal
afetler (deprem,sel, tsunami v.s.) gibi olaylar, eer insanlarn yaantlarn etkiliyorsa bu
durumlarn etkileri tarihin konusu olabilir.
Tarihin konusunu oluturan faaliyetler de olay ve olgulardan oluur.
Olay: Ksa srede olup biten durumlardr.
Olgu: Olaylardan oluan, olumas uzun sren durumlardr.
Tarihin zellikleri:
1. Tarihte deney ve gzlem yaplamaz, nk tarih olaylar tekrarlanamaz.
2. Her tarih olay, yaand dnemin koullar gz nnde bulundurularak incelenmelidir.
3. Tarihte neden-sonu ilikisi kurulmaldr, nk tarihte olaylar sreklidir.
4. Tarih bilgiler kesin deildir, zamanla deiebilir.

2. Tarih Biliminin Yntemleri

Her bilimde olduu gibi tarih biliminde de aratrma yaparken belirli yntemler uygulanr.
1. Kaynak Tarama (belge bulma): Tarih bir olayla ilgili bilgi veren her trl malzemeyi toplama
aamasdr.
2. Tasnif (snflandrma)(zamana, mekna ve konuya gre): Tarih bilgi ve verileri zamanna,
meknna ve konusuna gre snflandrmaktr.
3. Tahlil (zmleme): Bu aamada elde edilen bilgilerin ieriine baklr. Bilgiler kaynak
deeri tayor mu ve gvenilir midir? sorularna cevap aranr.
4. Tenkit (eletirme): Bu aamada yazl kaynaklarn doruluk derecesi, gvenilirlii, yazld
tarih, ayn konuyu anlatan dier eserlerle arasnda uyum olup olmadna baklr.
5. Terkip (sentezleme-birletirme): Bilgi ve verilerin snflandrlmas, tahlili ve tenkidi
yapldktan sonra bir araya getirildii aamadr.

1/4

TARH

Tarih Bilimine Giri

(Mecaz- Mrsel) ve Somutlama

zet

3. Tarih Biliminin Yntemleri ve Belgeler

Tarih Biliminde Kullanlan Kaynaklar

Tarih biliminde kullanlan kaynaklar, birinci el ve ikinci el olmak zere ikiye ayrlr:
Birinci el kaynaklar, olayn getii dneme ait her trl bulgudur.
rnek: Nutuk ve Evliya elebi'nin Seyahatnamesi birinci el kaynaktr.

kinci el kaynaklar ise olayn getii dneme yakn ya da o dnemin kaynaklarndan

yararlanlarak meydana getirilen eserlerdir.

Tarih Kaynaklarn Trleri

1. Yazl kaynaklar, tarih aratrmalarnda en gvenilir olarak nitelendirilen kaynaklardr. Bunlar

biyografiler, fermanlar, gazeteler, anlamalar ve mhr tayan her trl belgelerdir.
2. Szl kaynaklar, azdan aza sylenerek gnmze gelen kaynaklardr. iir, hikye
menkbe, destan ve ataszleri szl kaynaklardandr.
3. Kalntlara, izili, sesli ve grntl kaynaklara rnek olarak da heykeller, kemikler, paralar,
mezar talar, fotoraflar, filmler, silahlar ve ev eyalar verilebilir.

2/4

TARH

Tarih Bilimine Giri

(Mecaz- Mrsel) ve Somutlama

zet

4. Tarihin Snflandrlmas, Yazl Biimine Gre Tarih

eitleri
Tarihin Snflandrlmas

Tarih snflandrmann amac, tarihi incelemeyi kolaylatrmaktr.

1. Olaylar zamanna gre snflandrma: Bu snflandrma eidinde olaylar kronolojik (tarih

sras) dzene gre ayrlr.
rnek: lk a Tarihi, Tarih ncesi devirler, 18.yy Osmanl Tarihi

2. Olaylarn meknna gre snflandrma: Bu snflandrma eidi olaylarn yaandklar

corafyaya gre incelenmesini salar. nk yaanlan corafya insanlarn kltrel, siyasi ve
ekonomik durumlarn etkiler.
rnek: Ortadou Tarihi, Trkiye Tarihi, Balkan Tarihi

3. Olaylar konusuna gre snflandrma: Bu snflandrma eidi olaylarn siyasi, ekonomik,

sosyal ve kltrel gibi gerekletikleri alana gre incelenmesini salar.
rnek: Sanat Tarihi, Edebiyat Tarihi, Sosyal Tarih

3/4

TARH

Tarih Bilimine Giri

(Mecaz- Mrsel) ve Somutlama

zet

Yazl ekillerine gre Tarih eitleri

1. Hikyeci Tarih (rivayeti-nakilci): Olay hakknda masal ve efsanelere dayal bilgiler ierir.
Anlatmlarda yer-zaman ilikisi belirtilirken, neden-sonu ilikisine deinilmez. En nemli
temsilcisi Heredottur.
2. Kronik Tarih: Olaylar neden-sonu ilikisi ierisinde anlatlmaz sadece olu srasna gre
verilir. (rnek: Hititlerde Anallar)
3. Pragmatik Tarih (retici) : Pragmatik tarih, daha ok mill duygular ve manevi deerleri n
plana karp, toplumlar belirli amalara ynlendirmekte kullanlr. Devletlerin resm tarihleri
genelde bu ekildedir. En nemli temsilcisi Thukydidestir.
4. Neden-Naslc Tarih (modern-bilimsel): Olaylar neden-sonu ilikisi iinde yer ve zaman
belirterek, belgelere dayandrarak, objektif bir ekilde inceler. 19.yyda ortaya kan bir yazclk
anlaydr.

Tarih yazlcl ile ilgili ve Osmanl Devletinde grlen iki nemli kavram da ehnamecilik ve
Vakanvisliktir.
ehnamecilik: Tarihteki nemli karakterlerin kahramanlklarndan bahseden tarih yazcl
anlaydr.
Vakanvislik: Osmanl Devletindeki resm tarih yazcldr. Bu tarih yazcln yapanlara da
vakanvis denir. Sarayda grevli olduklar iin, vakanvislerin olaylar tarafsz aktarmalar
olduka zordur.

4/4