Postdramatik Oyunlarda Beden Kullanm !

!
!
!
!
!
!
!
Postdramatik Oyunlarda Beden Kullanm

!
!
!
!
!
!
!
Tolga Kayrak
stanbul Aydn niversitesi
Gzel Sanatlar Fakltesi
Tiyatro Ynetmenlii Blm Yksek Lisans
Bahar, 2015

!
!
!
!

Postdramatik Oyunlarda Beden Kullanm !2

!
!
!
!
!
!
!
!
z
Bu yazda postdramatik oyunlarda beden kullanm ele alnp incelenmitir.
ncelikle antropolojide tiyatroda bedenin nasl kullanlmaya baland ve dramatik
tiyatronun temeline nasl yerletii aktarlmtr. Daha sonra dramatik tiyatrodaki beden
kullanm incelenmi ve kendi iindeki geliimi aktarlmaya allmtr. Burdaki bilgilerden
ve farklardan yola kp postdramatik tiyatro oyunlarndaki beden kullanm ele alnm, zne
ve nesne konumundaki amac ve nemi irdelenmitir.

!
!
!
!
!
!
!
!

Postdramatik Oyunlarda Beden Kullanm !3

!
!
!
!
Postdramatik Oyunlarda Beden Kullanm
Tarihsel sre boyunca insanlar dramatik yapy mimesis sayesinde
ortaya koymular ve bunu tiyatronun temeline tayp kullanmlardr.Bu dramatik
yapnn en temel hali zellikle bir metine dayanmas,bir atmann varl ve bu
atmayla beraber bir olay rgs iinde oyunun gereklemesidir.Dramatik
oyunlarda metnin asal bir unsur oluu beraberinde metni eyleme geirirken baka
asal etmenler dourur. yleki bir dramatik oyunda; diksiyonun doru
kullanlmas, bedenin sahneye uygun bir formda olmas, mimik ve jestlerin aktif
olarak kullanlmas metnin seyirciye iyi bir ekilde yanstlmasn salayan,
istenen ve aranan zellikler arasnda yer alr. Bu noktada oyuncunun beden
kullanm, metnin anlatmak istediini seyirciye ulamasn salayan ve pratikte bu
amaca hizmet eden en nemli eylem aracdr. Temelini mimesisin oluturduu
dramatik tiyatro oyunlarnda beden her zaman zne konumundadr.Farkl bi
adan dnlrse, temelde grlenin taklit edilebilmesini salayan ve mimesisi
oluturan yegane ara bedendir. Dramatik tiyatro, insan, insana, insanla anlatma
sanat olarak tanmlanr. Yani denebilirki dramatik tiyatro oyunlarnda insan
zne konumunda yani eylemi gerekletiren taraftr. Temelini mimesisin
oluturduu dramatik tiyatroda; insan bedeninin var olmad dnlrse,
mimesis de oluamayaca iin, bir dramatik rgden sz etmek olanakszlar.

Postdramatik Oyunlarda Beden Kullanm !4

Tiyatronun olmazsa olmaz olan beden tiyatro tarihinin bandan gnmze

kadar farkl dzeylerde nemsenmi, zamanla ilevi ve etkisi deimitir.

!
yaamn gerekliinden yola karak bir yanlsama yaratmaya alan tiyatro
sanatnun en nemli arac oyuncusudur. Dolaysyla tiyatronun her yeni ekillenii
oyuncunun da nceliklerini deitirmitir. 20. Yzyln nc akmlarna kadar
sren oyunculuk anlaynda ya sesin ykseklii ve konumann yaratt etki ya
da bedenin syleyen sz destekleyecek hareket ve tavrlar yanstt ifadeleme
nemsenmitir.1!

!
Tarih boyunca tiyatroda arz ve talep dengeleri deiken olmutur. Buna
rnek olarak Antik Yunan Tiyatrosu gsterilebilir; Sahne koullar, dneme ait
kullanlan maskeler ve oyunlarn ak havada sergileniyor olmas sebebiyle en
aranlan zellik gl ve temiz bir sese sahip olmakt, beden kullanm ise daha
arka plandayd.

Rnesans dnemine bakldnda oyunculuun yazlan tiyatro

metinleri kadar nemli olmamas, oyunculuun gerek beden kullanm gerekse de

ses kullanmn geri plana itmitir. 17. Yzyl Avrupasna doalama tiyatronun
n plana kmasyla birlikte yine szn etkili sylenmesi nem kazanm, doal
olan taklit, gereki konumalar desteklenmitir.

!
Akl a, oyuncusundan gereki konumasn ve hareket etmesini istemekle
kalmaz ayn zamanda karakteri zmlemesini, duygularn yzne yanstmasn,
sessizlik anlarn oynamasn, rol yorumlarken yaratc olmasn da bekler. Tm
1Aksoy,

N. (2012). Peyzaj Metin Kavram ve Sahneleme Anlay. ART-E, 1, 134-151., retrived

from http://edergi.sdu.edu.tr/index.php/gsfsd/article/viewFile/3669/3039

Postdramatik Oyunlarda Beden Kullanm !5

bunlar kendisinden nceki oyunculuk anlaylarn alt st etmekle kalmaz

kendisinden ok sonra ortaya kacak oyunculuk yntemlerini de derinden
etkiler.2

!
Doalamayla beklenen bu yaratclk kalplar krma yolunda atlm nemli bir
admdr. Stanislavski bu balamda gsterilebilecek nemli bir rnektir. Dtan ie
dnk oyunculua karn, duygulanmadan yola kan iten da oyunculuk
metodunu yaratmtr. Tamamen doall benimseyen anlay bedenle yaplan
gereksiz jest, mimik ve durularn nne gemitir. Stanislavskiyle beraber
gelien duygulanmdan yola kan oyunculuk anlay tiyatro metinlerinde,
rejilerde, farkl araylara ve ynelimlere alan yaratmtr.

!
Gelenekilii ykan bir anlay benimsenmi, bu anlayn iinde beden kullanm,
bir kurala bal olmaktan kp oyuncunun duygusuyla ba kuran ve sadece bu
ekilde eyleme gemeyi hedefleyen bir konuma getirilmi ve makinemsilie kar
klmtr. Makinemsi oyunculuk mimik, ses ve hareketleri kullanarak seyirciye
d klieleri sunmak dnda biey yapmaz. Hareketler ve eylemler iin bedeni
ekillendirmek ve d oyunculuk iin yalnzca ekicilii ele alan numaralar
retilmitir. Vera Komissarzhevskayann trajik anlarda elinin tersini alnna
koymas, ilan ak edilirken ellerin kalbin zerine gtrlmesi gibi3
Klielerden arndrlm bir duygulanm yaratmay hedefleyen bu anlay, beden
deki suni ve yapay duran unsurlardan da arnmak istemitir. Ancak bu kesinlikle

2Aksoy,

N. (2012). Peyzaj Metin Kavram ve Sahneleme Anlay. ART-E, 1, 134-151., retrived

from http://edergi.sdu.edu.tr/index.php/gsfsd/article/viewFile/3669/3039
3

Konstantin Stanislavski Bir Akt r Haz rlan yor Syf.60

Postdramatik Oyunlarda Beden Kullanm !6

bedenin nemsizletii anlamna gelmemelidir. Oyuncunun duygulanmn yaratp

beenileni taklit etmesi yerine kendi z duygularn sahnede deneyimlemesi
beklenir. Dolaysyla tm bunlar gerekletirirken beden yine aktif bir rol
stlenir. nk dramatik bir metine dayal olan oyunda atmay ya da olay
rgsn yanstabilmek iin beden, ihtiya duyulan temel bir unsurdur.

!
Tm jestler, mimikler, hareketler hedefinde duyguyu yanstmaya alan eylemler
btndr. yleyse bunlar bedende kendiliinden de ortaya ksa, seyirci bunlar
dramatik yapya uygun bir ekilde anlamlandrmak isteyecektir ve bu ekilde
beden, realiteye bal zne olarak anlam btnlnde yer alm olacaktr.

!
Postdramatik oyunlarda gze arpan en nemli durum, metnin asal bir unsur
olmaktan kmasdr. Dramatik bir olay ve durumu gstermek ya da gsterilenle
balantl kesin bir yargya ulamak gibi bir hedefi yoktur. nk kaynanda
realiteden kopmu bir yapya dayanr.

!
Tm imge dolu mzikal hatta jeste dayal biimler bat tiyatrosuna girdiinde ()
kendini her eyin balangc olarak niteleyen bir metni grntlemek, ona hizmet
etmek, elik etmek ve onu sslemekten fazla bir eyi baaramaz. 4

!
Dramatik tiyatronun temel ekseni metindir ve dier her ey ona hizmet eder. Buna
karn, post-dramatik tiyatronun hedefi metnin nemini azaltmak ve metni asal bir
unsur olmaktan karmaktr. Postdramatik tiyatroyu oluturan unsurlarn

J: Derrida, Das Theater der Grausamkeit und die Geschlossenheit der Reprasantation, Schriffund Differenz,
Frankfurt/M., 1976., s.359

Postdramatik Oyunlarda Beden Kullanm !7

birbirlerine kar stnlkleri yoktur. Hepsi birbirine eit mesafededir. Bu tiyatro

youn olarak projelerin formunda oluur, bir rejisrn yannda, bir sanatlar timi
farkl trleri ortakla arrlar. Danslar, grafikerler, mzisyenler, oyuncular,
mimarlar belirli bir projeyi gerekletirmek iin ortak alrlar.5 Temeli
mimesise dayal dramatik tiyatrodan daha bamsz bir yaps vardr.
Postdramatik tiyatro, kurmaca ve taklidin (mimesis) kurallarn geride brakarak,
eksikleri ve tamamlanamayan yanyla, kendi alg atmosferini yaratr6. Bu
noktada beden kullanm dnldnde beden dramatik metinlere gre postdramatik metinlerde daha n plandadr ancak daha nemli deildir. Daha n
planda olmasnn sebebi bir metne daha az bal oluudur. Bu ekilde daha zgr
bir hal alr. Postdramatik tiyatroda beden realiteden kopmu bir dzlemde
seyirciye kesin bir anlam ifade etmeyen bunun yerine bir imge oluturarak
duygulanm oluturan yalnzca yer ald oyuna zg snrlar olan bir aratr.

!
Bedensellik gesi, bedenin, anlamn taycs olarak deil de, jestleri ve fiziksel
varlyla ilginin merkezi olduunu vurgular. Beden, anlamlandrmaya kar kar.
Beden kendinden baka hibir eyin gstergesi olmad gibi, postdramatik tiyatro
kendini kendi kendine yeten bir bedensellik ile ortaya koyar. Deforme olmu,
engelli veya allmn dnda bir beden de kendine yer bulabilir.7

!
5

elik, S.K., Modern Sonras Dramatik Metinlers.52

Demirkol, Y. (2013). Robert Wilson Oyunlarnda Postdramatik Anlat Teknikleri. (Dissertation, stanbul
niversitesi, stanbul ).
6

Demirkol, Y. (2013). Robert Wilson Oyunlarnda Postdramatik Anlat Teknikleri. (Dissertation, stanbul
niversitesi, stanbul ).

Postdramatik Oyunlarda Beden Kullanm !8

Bu noktada beden kesin anlamlar kazanabilecek bir dzlemden kendini

soyutlam olur. Bedenin kazand anlam kiiye zg olmakla birlikte kiinin
kendi ruh haline ve yaadklarna gre de deikenlik gsterebilir. Postdramatik
tiyatroda gsterge sadece kendiyle, kendi varlyla ilikilidir. Alg da yapnn
tam anlamyla alglanmasyla salanacaktr. Yine ierikten ziyade, biem
seyirciden aba talep eder. Yorucu tekrarlar, boluk, sahnedeki her eyin
matematiksel ve simetrik dizimi hibir ey olmuyor izlenimi yaratr.8 Bu tiyatro
formunda tekrarlanan hareketler dizileri ile trans etkisi yaratlarak izleyicinin
bilinaltyla gsterilen imgeler arasnda bir iliki kurmas hedeflenir.

!
Postdramatik bir metinde yazar bir imgeler btn oluturarak bir seyircide bir
duygulanm yaratmay hedefler. Bu adan dnldnde bedenin hem zne
hem de nesne konumunda yer alabildii sylenebilir. Beden, metin gibi
okumaktan ya da yorumlanmaktan te, postdramatik tiyatroda duyguyu ya da
herhangi bir eyi anlatmadan kendi gerekliini oluturur.9 Realitede tanmlanan
beden, postdramatik bir oyunda kendini tekrardan tanmlayp seyircinin algsnda
farkl bir ekilde yer edebilir. Postdramatik metinlerde eyleme geen beden
kullanm performans sanatna dayal elerden faydalanr. Olay/durum gesi,
postdramatik tiyatroyu performansa yaklatran bir gedir.

!
Gsteren ve gsterilen arasndaki muhtemel balantlardan te, onlarn olay ve
durumlarda dnmlerine odakldr. Gstergelerin kullanm, temsil amacn terk
Demirkol, Y. (2013). Robert Wilson Oyunlarnda Postdramatik Anlat Teknikleri. (Dissertation,
stanbul niversitesi, stanbul ).
8

Demirkol, Y. (2013). Robert Wilson Oyunlarnda Postdramatik Anlat Teknikleri. (Dissertation,

stanbul niversitesi, stanbul ).
9

Postdramatik Oyunlarda Beden Kullanm !9

edip iletiimsel bir olay retme yolundadr. Postdramatik tiyatroda, imdi ve burada
olan gerek edimleri sunmak ve anlam yklemeden ana dahil etmek nem kazanr.
Sanatsal eylemle seyirci yer deitirir. zleyici kendi varlnn farkna varr ve
ayn zamanda o sreci yaratanlarn kendinden ne bekledii sorusuyla babaa
kalr. Sahnede sergilenen (oyun) tek bana bir nesne olmaktan kar ve seyircinin
tarafnda sreci tektikleyen bir katalizr ilevi stlenir.10

!
Genel olarak bakldnda, postdramatik tiyatroda dramatik tiyatronun
aksine mimesise dayal olmayan, daha geni kapsaml bir beden kullanmnn var
olduu gze arpar. Bunu yaparken dramatik tiyatronun

kendi iindeki

geliimlerinden teknik anlamda faydalanm ancak temel dncesinden farkl bir

dayanaa kendini oturtmutur. Bu dayanan getirdii bamsz zemin bedenin
hem zne hem de nesne olarak daha etkin bir ekilde kullanlabilmesine olanak
salamtr.

!
!
!
!
!
!
!
!
!
Demirkol, Y. (2013). Robert Wilson Oyunlarnda Postdramatik Anlat Teknikleri. (Dissertation,
stanbul niversitesi, stanbul ).
10

Postdramatik Oyunlarda Beden Kullanm !10

!
!
!
Kaynaka
!
!
Aksoy, N. (2012). Peyzaj Metin Kavram ve Sahneleme Anlay. ART-E, 1, 134-151.,
retrived from http://edergi.sdu.edu.tr/index.php/gsfsd/article/viewFile/3669/3039

Konstantin Stanislavski Bir Aktr Hazrlanyor Syf.60

J: Derrida, Das Theater der Grausamkeit und die Geschlossenheit der Reprasantation,
Schriffund Differenz, Frankfurt/M., 1976., s.359

elik, S.K., Modern Sonras Dramatik Metinlers.52

Demirkol, Y. (2013). Robert Wilson Oyunlarnda Postdramatik Anlat Teknikleri
(Dissertation, stanbul niversitesi, stanbul )