-1

smetzel

iir Kitab


Bu kitabn yayn haklar
ADAM YA YI NCI Ll K A..'nindir.
Daha nce iir Okma K1lavuw (1980), Geceleyin Bir K11(1966)
ve Cinayetler Kitab(I91S) adlaryla kitap olarak baslmr.

Adam Yaynclk'la Birinci Basm: Haziran 1982

Kapak Dllzcni: Sai Madcn

182.03.007.193.50

M:iW YAYINCILIK VE MAJ[Ib.l(lliV. A.. VAl:lt'OVGI CADCSI AK<AIAK !OKAK 4J TElfKS,2J7QO tt

'

smet zel

iir Kitab

R OKUMA KILAVUZU

--,-

AIRE
Ey air! kulak asma, sevgisine sen halkn
O canm meth sena, anlkgrlt geer;
Kuru kalabahn gln duyarsn,
Ve aptaln hkmn; fakat metin ol, bover.
Sen arsn; yalnz yaa, yolunda yalnz yr,
Yr, hr vicdannn seni ektii yere,
Olgunlatr, sevgili meyveyi, tefekkr;
Hizmetine karlk bir mkllfat bekleme.
Her ey sendedir, sende; byk mahkeme sensin;
Eserine, elden ok ,kymet biebilensin,
Syle ey titiz air, sen ondan memnun musun?
Memnunsan, kalabalk varsn ktifretsin sana,
Tkrsn, ateini yakan, ulu mihraba
amdann, ocuka fkeyle, sarsadursun.
A.PUKIN
(eviren: Sefer Aytekin)

GALWAY AT YARlLARlNDA
Orada, atlarn yart ayrda,
Aramzda birlik yaratyor duyduumuz sevin.
Atllar drtnala atlarnn stnde,
Yrei azlarnda arkadan bakanlarn:
Bizim de seyircilerimiz vard eskiden,
Dinleyen, iimizde bizi yreklendiren;
Yoldalk ederdik binicilerle
Ycryz tccarn, kalem efendisinin
Kesik soluklaryla buulanmadan.
Srdrn trknz: bir yerde doarken yeni bir ay,
Greceiz uyumann lmek olmadn,
Duyurak yeryznn yeni bir hava tutturduunu
Yeryz hep delikanl nk,
Sonra baranlar kacak yarlardaki gibi,
Ve insanlar olacak bizi yreklendiren,
Atn srp gidenlerden.
W.B.YEATS
(eviren: Ccvat apan)

ll

.
Genlik yllanmda omuzlar zerinde kafa tayan bir
adam olmaya abaladm; yllar ilerleyince birok ey gibi bu
alandaki abalarnn yn de degiti, imdilerde "omuzla
ra" sahip olmaya belki daha bir zeniyorum. iir, genlik
yllarmda, Uzerine titrediAim bir eydi;

bugnse iirin

zerine titrenilecek bir ey oldugunu kavrayabilmek

iin

ayrca baz titizlikler gerektiAini anlyorum. Bu anlay

iinde Trkiye'deki iir okuyucusunun, eski bir tanm olan
iir

okuyucusunun

karsna

iir

zerine

bir

metinle

kabilme yrekliligini buldum. Bu yazlarn bir mazereti

varsa, o da "ba" n ancak "omuzlar" zerinde durabile
cegine olan inancmdr.
iirin insanlar arasndaki iyi yerini yine iir saglar.
iirden yoksun bir edebiyat ortamnn kofluAunu hibir
dahiyane aklama gideremez. Bu yzden iirin dolaylarnda
dnp duran dncelerin hibiri bir tek iirin baaracag
iin stesinden gelemiyecektir. Ama iire olan saygnn ne
oldugu, ne iin oldugu bilinmiyorsa, byle bir ortamda ne
iir kendisinden bekleneni gerekletirebilecek, ne de iir
okuyuculan tarafndan tannabilme imklln bulabilecektir.
iirin yzn hi kimsenin hatrlamad# bir dnyada,
birinin kalkp iirin tannmaya de#er bir yz oldugunu,
ortalkta dolaan renkli ve solgun yzlerce hayaletin yalnzca
maskeler oldutunu sylemesi lizm.

13

2.
Buradaki yazlar bir saygnn rndr desem dogru
olur. iirle ili-dl olmaya heves cttiim zamanlar, bu
lkede genel olarak sanata, ama zellikle de iire sayg
duyan insanlarn bulunduunu, bu insanlarn bir "evre"
oluturduunu grmtm. iiri mihver klan bu edebiyat
evresi, toplum yaps gz nne alnrsa, hi de egemen
snflarn bir birimi deildi. iir saygsn iinde barndran
bu ewenin gelir dzeyi bakmndan, devlet mekanizmasn
da tuttuklar yer bakmndan, toplumun geerli sayd
stnlkler bakmndan hibir ortak paydas yoktu. Geri
bu evreyi oluturan kiiler bir eit aydnlard ama onlarn
aydn nitelikleri ne renim kurumlarmn onayyla ne de
bilgi bir yetkenin vizesiyle belirginlemiti. Hatta onlara
aydn demek bile onlar gerek niteliklerinden uzak bir
tanma sakuturmaya yarard. O dnemlerde iire olan
saygy ayakta tutan insanlar, bir blk beenisi incelmi ve
iirin tanmlanamaz tadna ok yksek deer tanyan
kimselerdi.
iir saygsn stn tutan ve artk baka renkleri, baka
biimleri nedeniyle grnemez olmu bu insanlara o
sralarda "evre" demek bile fazlayd. nk, tuhaftr, bu
insanlar ayn yerde, ayn ya grubunda, ayn kltrel
egilimdc olmadklar gibi, birbirlerini unlukla tanmaz
!ard bile. Ama tercihlerinde alacak bir benzerlik,
14

edebiyara bal ahlaklarnda inanlmaz bir ilke birligi

tarlard. Bir ewak memuruyla bir aktrn, yatl bir
renciyle bir tezgfthtarn dikkatlerini ayn msraya
evirdiklerini grmek, dostluklarn ayn air dolaysyla
pekitirdiklerine tank olmak milmknd. Bu evre bir
insann adamdan saylmasnn iire verdii yerle, iiri sevme
derecesiyle, iire yaklama inceligiyle lld bir evreydi.
Ama bu tutum bir kurala balanm deildi. Bu insanlarn
hayatlarnda iir vazgeilmez bir yer tutuyor da deildi,
nitekim bu ortam imdilerde silinip gitti. Artk edebiyat
evrelerinde edebiyata ilikin lillerin esas alnmas ayp
saylmaya baland. stelik artk edebiyat evresi diye bir ey
bile yok.

Artk iir (!) deerlendirilmelerine parann,

apoletlerin ve koltuklarn glgesi dilmtilr. Artk evreden

deil, piyasadan sz etmek; okuyarak, tadna vararak degil,
pazarlk ta uyuarak bir eyler elde etmek zamandr.
iir saygs vard bir zamanlar Trkiye'de ve bu sayg
insanlarn saygya deer eylere zcnmelerine de yardmc
olurdu. airlcrden, airlerin iire duyduklar saygdan
balayarak yaygnlk saiard bu soyluluk ortam. airler
yazdklar zerine titrerler, bu duyarlk iir okuyucusunda
hak ettii karl bulurdu. iir okuyucusu airin gsterdii
incelii kendisine gsterilmi bir sayg kabul eder, nemli
bulduu airdeki zensizlii kendine ynelmi bir hakaret
sayard. Ben iiri bylesi bir ortamda tandm.
Szn ettiim, niteliklerini dile getirmeye altn
ortam Tilrkenin henz sevildii bir ortamd. Belki bu sevgi
yznden iirin uyard birok baka ey de seviliyor, hayat
karsnda vekar ve sevecenlik elde tutolmaya abalanyordu.
Bu abalarn bouna olduunu, o dnemleri yaam hi
kimse syleyemez. iir, kendisini besleycnlere hizmet eder,
iirden beklenen yaar ne ise o elde edilirdi, Yani bu insanlar
i dnyalarnda belirginlik kazanm deerlerden tr
balarn dik tutmay, ucuz ve baya, deerlere dirs.:-k
s

evirmeyi bilirlerdi. Belki bu durum, szn ettiAimiz ewe

insanlarnn ilerinde bireyci bir koza rm olmalanndan
tr eletiriye konu olabilir. Ama rlen kozann iinde
canl bir bcek vard. Yalnkat bir toplumsaliatrma adna
bu bceAin lmne rza gstermek insanlara, hangi agda
ve nerede, ne kazandrmtr?
iir hayatiyeti korumak iin ortaya atlr. Yaanlan
btn

irkinliklere,

ktlklere,

hakszlklara

raA;men

insanda savunulmaya deA:er, canllA: korunmaya deA:er bir

eyler olduguna iten ie ve kesinlikle inanldA: zaman iir

serpilir ve iek aar.
te, bu yazlar hayatiyete gzlerimizi evirmeye bir
yarar olur belki diye hevesle kaleme alyorum. Hevesimi
artran ey zihnimin en takn dnemlerini iirle doldurmu
olmam, en retken yllarm iire emek vererek geirmi
olmam deildir. Yalnzca iiri tanyor olmak onuruna sahip
kmak isterim. Diyeceklerimi iiri tanyan ve seven bir
kimse olarak syleyeceAim, bylesi bana zevk ve coku
veriyor. iiri tanmak ve sevmek balbana bir itir nk...

i'

16

3.
iir okumann bir klavuzu gerektirecek kadar etin
bir i olduu iddiasyla kyorz yola. nce bu iddiann
savunulmaya deger bir yan olup olmadAn anlamamz
gerek.
iir okumak, insanlarn hayatnda bir yer tutacaksa
renilebilirbir ey olmal. Bir insan iir okumaya semisc,
bu okuma sresince ve sonucunda kiiliAi, kimligi ve
yeryznde sahip olduu yer bakmndan iirden bir kazan
salamay

dnyorsa,

yapacag

bu

ii

tesadfierin

umursamaz ak iinde deil de, kararllk iinde

gerekletirme yolundaysa o insann iir okumak iin bir
klavuzu ihtiyac vardr. Ama bir insann iir okuma
konusunda sahip olduu kararllk kendi bana bir klavuz
deil midir? Evet, yledir. Zaten bu kitap yle bir klavuz ki
yolu nceden bilenler asl yarar salayacaklardr.
Bir yaray nasl pansurnan edeceini renir gibi iir
okuruay renmek isteyenlere ancak yardmc olunabilir.
nki.l onlar yarann grnnden de yararlanma
olayndan da nefret ettikleri halde, srf yaraly sevdikleri iin
bu ie giriiyorlar. Buna karlk iir okuruay renip bu
bildikleriyle bir snav kazanmay hesaplayanlara bu alanda
-ve btnalanlarda- herhangi bir ey retilebileceltine
inanmyorum.
17

4.

Ekmek yemek, pabu giyrnek gibi iir okumak da

insann etkinliklerinden biridir. iir okuruay insanolunun
baz ok yaygn ve giderek vazgeilmez saylm etkinlikleriy
le birlikte anp da ona stn bir yer sa\amak hilesine
bavurdugum sanlmasn. Hayr ,insanlar nasl ekmek yiyor,
pabu giyiyorlarsa iir de okumaldrlar gibi bir dneeye
yaklamak istemiyorum. nk iir okumak ancak
hayatlarnda iir iin yer am insanlarn nemli ve yararl

1,

ll

bulabilccei. dorusu ancak onlarn altndan kalkabilecekle

ri etkinliklerden biridir.
Ekmek yemek, pabu giyrnek gibi insan etkinlik
lerini iir okuruakla birlikte anmn tek sebebi insanlarn
bu ileri yaparken de iir okurken yaptklar kadar uyku ve
uyuukluk iinde bulunularndandr.
Sokaktaki adam, "Ekmek nasl ycnir?" biimindeki
bir soruyu sama bulur. Biri kalkp da ona,''Ayandaki
pabucu nasl giydin?" diye soracak olursa, delileric
uramaya niyetim yok diye dnp belki cevap bile vermez
.Ama bu sorular nemli, ciddi sorulardr ve cevaplar, "iir
nasl okunur?" sorusunun C(!vab kadar etindir.
Zordur bu sorulara cevap vermek, nk cevabmz
hazrlayabilmek iin baz n bilgilere ihtiyacmz vardr.
Ekmcin nasl yencceini bilmemiz iin, nce onun ne cins
ekmek olduunu bilmemiz gerekir, nasl bir sofrada
18

,.

yenileceini

bilmemiz gerekir, kimin ekmei olduunu

bilmemiz gerekir, temiz mi kanl m oldugunu bilmemiz

gerekir. Ekmein nasl yenecegi sorusuna verecegimiz cevap
her durumda deAiebilir, Ayn ey pabu iin de geerli.
nce hangi ortamda, hatta

niin

pabu

giyeceimizi

bilmeliyiz, ondan sonra pabu giymenin biimi hakknda bir

eyler syleyebiliriz. Kafamz daha da aydnlatr, durum
hakknda etrafl bir bilgi birikimi elde edebilirsek ve ekmek
dcil;il de pasta yememiz veya pabu giymeyip de yalnayak
gezmemiz gerektii sonucuna ularsak bize sorulan soru
yerli yerine oturmu ve bizden de uygun karl bulmu
demektir.
Demek ki insanca bir etkinlik olarak davranlarmzn
anlam zerinde bir akla varmak zorundayz. Yapp
ettiklcrimizin mahiyeti, eylemlerimizin hakikati onlar nasl
yapmamz da gsterecek, yrnecek yolu iaret edecektir.
yleyse, "iir nasl okunur?" sorusunu, "iir okumann
anlam nedir?", "iir okuruay bize gerekli klan hakikat
nedir?" gibi sorularla deitirmek mmkndr. En azndan
btn bu sorular . birbirlerinin yannda, biri tekine
yardmc olacak biimde sormak gerekir.
Kafalar kark olan ama kafalarndaki karkl
erdem

sayan

insanlar

hep

"esas"

ve

"usul"

ayrm

yapagelmilerdir. Onlar konfor ire zihinleriyle insann

akln ve yreini, iirin z ve biimini, iir okumann
yntemini ve yararn birbirinden hep ayr tutmular, yahut
ayr tutulmasndan kilrl kacaklarn hesaplamlardr.

19

-
"

,.

.1

!i
li!,

'"

!i

s.
Niin iir okuruz? Herhalde yoklogunu hissettiimiz
bir eyleri tamamlamak, bir zorluu gidermek ve nihayet bir
doyum sa\amak iin. nk insan ne yaparsa hep bunun
gibi "mularrikler" ikisiyle yapar. Alk "hissedilir",
soguktan ya da scaktan "korunulmak" istenir, cinsel gd
"doyum noktasna" evrilir. Btn memeli hayvanlarda,
belki btn canllarda ortaklaa yaanlan maceralardr
bunlar. losann beslenme, barnma ve ogalma yolunda
yapp ettiklerinin temel sebebini doA:rudan druya insann
iinde, insann gdlerinde yani onun bir "canl" oluunda
bulabiliriz. nsanlarn canl olmak ve canl kalmak iin yeyip
itikleri, giyinip barndklar, dayanma ve sevime
artlarn yerine getirdikleri dzeydeki bu noktada iirin de
teki sanatlarn da sze konu edilmelerine gerek yoktur,
Eger insanlar teki canllar gibi davranlarn gdlerinin
pei sra yalncak srklemi olsalard hibir zaman kendi
dlarnda nesnellik kazanm olan sanattan, soyutlama
dzeyinde bamsz bir kimlik sahibi olan dnceden
bahsedemeyecektik.

nsanlar teki canllar gibi iinde

bulunduklar ortamn gereklerinin kanlmaz kldg

konumu stlenmek durumunda olmadklar iin insan olma
vasfna sahip, toplumsal kurumlara, sanatlara, bilime,
fe!s"Cfeye sahiptirler. nsanlar da teki canllar gibi alk,
gvenlik ve cinsiyet dolaysyla baz etkinliklerde bulunurlar
20

'

ama insan dndaki canllar kendi drttileri ve igdleriyle

yaama biimleri arasnda mutlak bir uygunlua. ahenge
sahip olduklar halde insanlu, yaama gdiileri ile yaama

biimi arasndaki uyumu kendisi kurmak zorundadr. nsan

iin snrlarn aamayaca bir yaama biimi yoktur, ama
snrlar amak da amamak da insann elindedir.
Beslenme, barnma ve oalma iin insann yaptklar
ile teki canllarn yaptklar mahiyetleri itibariyle birbirin
den kkl bir biimde farkldr. nsan dndaki canllar
yaamak iin ne yapacaklarnn bilgisine peinef\ sahiptir.
Hayvanlar neyi yemeleri gerektiini igdleriyle bilirler,
ooburlar zehirli olmayan

otlar,

etoburlar

kendilerini

besieyebilecek yaratklar bir bakasnn bilgi aktarmasna

gerek olmakszn ayrt edebilirler. Kularn yuva yapmay
renmeleri iin

yolu yntemi yalnzca insana zg olan

trden bir etitim grmelerine gerek yoktur. Hayvanlarn

hepsi erkck-dii ilikilerindeki tutumlarn (do#al ortamlar
iinde)

priori

(!)

edinmilerdir.

Btn

bunlarn

yanbanda (isterseniz karsnda) insan "ne yapacatn"

bedeninde hazr bulunan bir tehizattan karamaz. nsann
herhangi bir

eyi bilebilmesi iin "bilgi" denilen bir

soyutlukla ilinti kurmas

gerekir.

Aldklarnn yardmyla tretir de.

nsan bilgiyi "alr".

Insann aldS; veya

treti#i bilgi hibir zaman bedeninin bir paras olamaz.

nsann bedenine bitiik olan yalnzca "yeti" dediimiz bir
imkftndr.
Dutan getirilmeyen bir "bilgi" insanlarn neyle ve
nasl beslcneceklerini, korunacaklarn, reyeceklerini A
rcnmelerinin tek kayna#dr. nsan olmak yahut insan
kalmak ancak bir bilgi da#arc#yla yani birtakm soyut
uzlama alanlaryla mmkndr. nsann bilgisiz yaaya
may onun topluluklar halinde yaamasn zorunlu kld#
sylcnmelidir, ama daha nemli eyler bunun yansra

21

sylcnmclidir."nsan bilgisiz yaayamaz." gibi bir cmlenin,

insann "doru ve "yanl"; "iyi" ve "kt" ayrm
yapmakszn yaayamayacag anlamna geldigi sylenmelidir.
Ite, insann daha en temel ihtiyalarn gidermek iin
bile kendi maddi yapsnn dnda yer alan bir bilgiye
bavurmak zorunda oluu; hayatn kararlar vererek
srdrmek zorunda bulunuu; hem kendisinden hem de
hemcinslerinden dolay yklendigi sorumluluklardan kaa
may dzeyinde iirden sz amamz mmkndr. nsann
"iyi"leri ve "kt"leri szl dilin onun zerinde braktg
etkiylc, szl dil dolaysyla yaratlan dnyayla baglantldr.
Kelimeler insann i dnyasndaki btn tmlarn balatcs
dr. Yalnz, szl dilin insan hayatnda nemli bir yer
tutmasyla birlikte iirin insan hayatnda gerekli yerini
aldn sylemekte acele etmemeli. iirin insan hayatnda
gerekli bir yere sahip olmas iin "sz"n insan hayatnda
nemli bir yer tutmas yetmez. Belki szn yerinden edilmi
olmas; insanlunun en dotru, en iyi edimlerini grenmede
szl dilin yk\endii grevi yerine getiremeyii iirin yolunu
aar yahut iire yaama alan kazandrr. yle:
Hayvann igdsyle kendisi iin dru ve iyi olan
bulmas gibi, insandan insana saA:hkl ve dolaysZ bir yolla

bilgi iletilebiliyorsa ve bu iletme eylemi her iki yan honut

klyor, bildiriyi alan ve veren yaplan iin anlamyla dolu
dolu iseler insanlarn iir okuma (ya da syleme) abasna
girieceklerini, bu abay kanlmaz sayacaklarn dn
mek muhaldir. nk her salkl ve dolaysz bildiim iirin
doA:masn gerektiren przleri ortadan kaldrr. iir bize
dzyaznn vermediini salar dediimiz zaman, kulland
mz dilin asl insanca bildiriyi ulatrmakla yetersiz kaldn
itiraf etmi oluyoruz.
insan

Ne zaman insan karanlk bir yerde sayklamaya itilmi,

ilikileri kark, kartrc, bozucu niteliklere
22

brnm, insann bir baka insana syleyecegi sz anlamn

kaybetmi, insan davranlar yapayhk, itensizlik ykl hale
gelmise, insanlar iir okumak, iirle ugramak, iirden
renmek gereini duymulardr. Byle de olmak zorunda
dr. nk iir anlatlmaz bir eyin aniatlmaya abalan
masnn sonunda, anlatlabilir bir eyin yeniden anlaml
klnmas iin gsterilen bir abann sonunda, yete
rince anlalmayan bir eyin etkili bir anlatma kavutu
rulmas urunda harcanan abalarn sonunda ortaya kar.
yleyse dilin btn nemini muhafaza ederek kullanld
bir ortamda deil, dilin kendi anlatm kolaylgn kaybettii,
insanlarn gnlk yaaylarnda kelimelerin anlatm gcne
ulaamadklar, kullamlan dilin erektirdijfi ilikilere olan
gvenin sarsildii bir onamda iir, insanlarn zledii,
istediAi ve ilerine yarayacana inand bir etkinlik olarak
belirir.
Yukarda da sylemitim: Bizim iir okuma istei
duymamz, 1ok!n hiscttiimiz bir eyleri tamamlamak,
bir zor!uu p.id{'rrtd' H.: nihayet bir doyum salamak iindir.
c( yokluunu hisse1 Adil, tamamlamak istedii'!;imiz
eyin ne olduunu al,tillaya \alaln:
',

Alk, gnlil. ve cinsiyet dolaysyla beliren

etkinlikler ve edilginlikler canl cansz btn yaratklar hem
kendi yaphrnd:!, !cn de birbirleriyle olan balantlar
bal.mnda bir bii l:l'i..: oknutur. Bu btn, her
aJ1da ve her yerde m den:l'(' karmak, kendisi hakknda
getirilecek her <klan:y L;: srede gi.lln klacak kadar
da trefi!dir.
nsanolunun yaamas, bir paras oldugu bu btne
sk skya bag\dr ve be!ki de btnn her birimine
bai'!;mldr. Byk btnn ancak belli bir yerinde bulunan
insan kendi yaps iinde de bir btndr, stelik bir para
ve bir btn olarak nerede bulunduAunu kavrama
?.3

gayretindedir, te iir, insan yaamasndaki btnlk

duygusunun dald, para ve btn kavramlarnn
birbirine kart, insann btn iindeki yerinden sapt
yrede insann bir ezgisi, btne olan zlemi biiminde
ortaya kar, Yokluunu hissettiimiz ey iimizde bulunma
s gereken "zmni" btnlk, btne ait olma duygusudur.
Zaten sevrnemizin, acmamzn, fkelenmemizin, bbrlen
memizin, zavalllamamzn, tanrlamamzn bu btnle,
bu btn anlamak isteyiimiz veya anlamak istemeyii
mizle bir ilgisi vardr. iirin "thi:me"i ne olursa olsun, iir
gerek dcrinliini, yceliini, deerini insandaki bu "hasret
giderme" duygusunda bulur.
iir okumak isteriz, nk btne, btnmze,.
btn iindeki yerimize varma zorluunu bu insani ve insan
d aygtla yenmek isteriz. iir bu anlamda bir "yerine
getirici'', bir silah, bir kalkandr.
nsann kendisinin de bir paras olduu btUnn
aklamasma deil, benimsenmesine giden yol zerinde iir
vardr. iiri bir btne ait olduumuz duygusundan
kalkarak okuruz. imizde iir okuma isteini tayabilme
miz iin bizim iir kabul edecek bir yanmz olduunu
varsaymamz gerekir. Bu varsaymn kayna ise kendimizin
bir btn olduu ve kendi btntimzn de bir btU:ne ait
olduu hususunda salir olduumuz duygudur. Szl dil,
onu anlama ve kullanmay renme sreci boyunca bize so
yutlamaya kavumu ifadclcrin-kelimelerin, cmlelerin ve
bunlarn ortaya kmas iin gerekli alglarn, mantk ilem
lerinin -btn belirten birer iaret olduunu gstermi,
bizi insanlarn dnda da bir anlama sahip ve insanlar da
iine alan bir btnde yer aldmza ikna etmi, hatta bizle
rin ancak bu iaretieric gvenlik iinde olabileceimize gizli
cc inandrntr.
iirden (belki sz sanatlar bata olmak zere btn
24

sanatlardan) aldmz doyum, ite bu

nceden

sahip

olduumuz inancn pekimesidir. Ne var ki iirle elde edilen

doyumayn zamanda bir ahn balangcdr nk her iir
insann btnlc arasnda bulunan mesafe hakknda sahip
olduu bilinlilik durumudur, her iir insann btne olan
hasretini kamlar.

6.

f
'

Bazlar iirin byk oldugunu syler. iirin bykl

n ne srenler biraz vngen tabiatl kiiler olsa gerek.
nk iir insann byd alanda bykl anlalan
veya bykl kabul edilen eydir. Birey olarak da, tr
nlarak da insan kendi nemini ileri srmek gereini dydugu
tarnan iire sarlmtr. Insanolunun en sahici dili iirdir \'C
insan en soyutlanm ve fakat en somut grnmyle iir
erevesi iinde belirginlcir. Her kim iir nemlidir,
!yktr derse, aslnda ben ncmliyim, ben bym
diyordur.
Insan, kendi insanln tartmak istedii zaman,
insanlarn birbirleriyle olan balantlarn tartma alanna
okmak istedii zaman, kendini evreleyen nesnelerle olan
ba{tlantrsnm vehametini kavradtt zaman iir canllk
kazanr. Bireyin hayatnda da, torlumlarn hayatnda da iir
''critiquc'' dnemlerin sanatdr.
19. iizylda Avrupa iirinin ok canl oluu (yalmz iir
mi?) Bat medeniyetinin eline geirdii ile ne yapacan
Bu dnemde oralarn insan
bilemeyii yziindendir.
kendini sorgulamakta, kendi iine, yzne tutmak
istemekte, kendine olan gvensizliin kanlmaz kld bir
taknlk ve her alandaki saldrganl yaamaktadr. Oysa
18. yzyl airlerin deil, filozotlarn yzylyd. nk o
dnemde tohumunu atiatm olan yeni tip bir insan ilerin
26

"tkrnda" gittiine, ulalacak ufuklar bulunduuna dair

gizliden gizliye bir bilin tayordu. Hristiyan medeniyetinin
evre artlarnn kalntlarndan gelen bir rahatl burjuva
medeniyetinin entellektel beklentilerinden doAan bir
genilikle perinliyordu. nsan kendi dorularn d
dnyann somutluj:tu iinde bulursa iire yUz vermez.
Kendini bir bakasna yanstarak grmek istiyorsa, kendini
bir bakasna syleyerek iitmek, bakasna reterek
kendini renmek istiyorsa iire bavurur. Byle bir istein
insann iinde kabarnas iin insann kendi drular ile d
dnyann somutluu arasnda bir uyumsuzluk, bir basn
fark olmas gerekir. nsanolu kendi dilini kullanmadan
yaayamayacan anlarsa, bylesine "critique" bir durumda
sayarsa kendini, iirle ba kurar. nsan olma durumunu ve
vekarn hesap d brakacak lilde yozlam bir insanlk
kendi dilini kullanma onuruna layk da deildir.
Iinde yaadmz dnya vakur bir insan iin iiri
kanlmaz bir ura klan, klmas gereken bir dilnyadr.
nk bu dnya btn orlunsal kurumlarna, devlet
biimlerine, sigorta esaslarna, iiz ve ayrml rgtlenmesi
ne, insann hayatn birbirine irkincc baml klmasna
ramen insan yarayalnz brakan bir dnyadr. Yapayalnz
insan, semelerini kendine zorla kabul ettirilen dnme
yollar iinde yapmaktan tedirginlik duyduu zaman iir
okuyabilir. iir insan iin serbest bir alandr. iir isan iin
serbest bir alan olmakla da kalnaz, bu dyann 1-.aran\k
gleriyle ibirlii yapmakszn, bu pis zorbala a yaltaklan
dan insanlar arasnda anlamaya dayanan. sevgiyi \'C ruha
dayannay mmkn klan bir ilikikr zincirinin d
balatcs olabilir. nk iir bu dnyada dahi insann
kendini tanyalilmesi ni mmkn klan bir imkil.ndr.
Insan kendinin en sahici dilini, authentique anlama
gcn devreye sokabilirse imdi iinde bulunduu
durumdan kabilir. phe yok ki iir insann hangi yolda
27

ytiryecegini gsterebilecek bir etkinlik grevini yklenemez.

Onun yklendii yalnzca insann kendi olmay nemsemesi
dir. Kendi olmay nemsemeyen insan, dnyadaki yerini
alma onuruna da kavuamaz. nsann kendi olmay
nemsernesi ancak kendisi hakknda bir bilgi, bir bilin,
hem ikin (immanent) hem akn (transcendant) bir kavray
elde etmesiyle mmkn olur. Bu bilgiyi, bu bilin ve
kavray elde etmenin yolu, insan hayatnda iire gereken
yeri vermekten geer.
Bilim ve felsefe insana kendi hakknda bilgi vermezler.
nk

bilim

ve

felsefe

insann

incelenmesini

ve

aklanmasn, inceleyen ve aklayan sanki insan degilmi

gibi yapmak iddia ve istegindedirler. Bilimin kapsamna
giren insan her ne kadar (henz) bilinmeyen ynleri olsa bile
forml bulunmu, lm aygtiarna konuluk edebilecek
bir nesnedir. Felsefenin kapsam iine giren insan da biraz
daha renkli, biraz daha melodik de olsa ayn nesnedir. Ama
iir insana kendi iinden bilgi verir. Insan insanlarn dna
kabilmi gibi betimlemez, aklamaz, gidilecek yolu
gstermez. Beeri bir sestir o, insan sesidir, hemcinslerine
seslenir. Bu yzden iirin sunduu bilgi insanlarn kendi
insanlklarn hissettikleri bir alanda alglanabilen bilgidir;
hibir lm aygtnn hibir sayacn birimleri arasna
alnabilir cinsten deildir. iir bir bilgi olma vasfn insann
kendini renmek iin itiyak duymas halinde, iyi ve kt,
doru ve yanl hakknda kendi deneyimlerinden edindigi
yap iinde bir dayanak arad zaman kazanr. Nasl?
Insanolu anadilini renirken kelimeler ve konuma
lar onun zihnine yalnz anlamlaryla girmezler; her
kelimenin ve hatta her sesin iaret ettii nesneye veya
kavramd bal olan yahut olmayan bir rengi, kokusu, tns,
sertlii, yumuakl, scakl, sukluu ve burada
say:mayacamz, bizim bilemeycceimiz birok zellii de
kelimeyle birlikte insann zihnine girer. Yada tersi olur,
28

insann iinde hazr bulunan bir rengi, kokuyu, sy, her ne

ise ite onu bir ses, bir kelime kkrtr, harekete geirir.
Kelimeyle birlikte insann zihnine giren "baka"nn mutlaka
kelimeye yapk olmas gerekmez. Yani bir "sz" onun
renilmesiyle, en ok anlmasyla ilgili bir durumu, bir
ilikiyi, bir nesneyi zihnimizde uyandrd iin (srf bunun
iin) bir anlama sahip degildir. Szlerin insann i dnyasna
girerken, zmlerneye konu olamayacak bir eyi de birlikte
soktuklarna dikkat edilmelidir. Kelime, evresinde hem
bo,hem de dolu olan bir haleilc birlikte insann iinde yer
tutar.

te yandan her sesin, sesler kmesinin, anlam

bilinen veya bilinmeyen kelime ve

kelime

Obeklerinin

insanlarn iinde hazr bulunan baz boluk ve doluluklara

dokunduklarna da dikkat edilmeli.

nsanlar

zerinde

yabancs olduklar (anlamlarn hi bilmedikleri) dillerin

yaptklar etki bu nedenle ilgiye deer. Sesler, konumalar ve
kelimeler insanda onlarn insanlar arasnda ortaklaa kabul
edilen

anlamlanndan

ba5ka

bir

anlama, bir

boyuta

sahiptirler. Bu nedenle insan iin dil ve en bandan beri

konuma,

gizli

denebilecek,

gizemli

saylabilecek

bir

gereklik olma nitclijlini tar. Bu gizem, hem tek tek, her

insana, zgdiir, hem de rk

\'C

cinsiyeti ne olursa olsun,

insanlarn paylalklar bir eydir. Sz dediimiz gizemi

insanlar tck balarna ve topluca yaarlar. Elbet sz iire
zg bir gizem deildir. Ne var ki dzyaz dili gizemden
artmaya ynelmitir. Dzyaz, derece dcreec hikiiycnin,
romann denemenin, bilimin dilidir. Bu kullanmlar iinde
dzyaz mphemlikten tamamen arnm bir dil olmaya
ynclmitir. iir insann ve insanln sahici dili olduu iin
ifade ettii eitlilikten ekinmcz. Dilin ok anlamllg
gerek oldugu iin iir gercge sahip kar. iir iin insan
dilinin nemi yalnzca bu arm zelliiyle deildir.
nsann bir de konumaya ve dile bizatihi kendi varlklar
dolaysyla yklcdii baz nitelikler vardr.
29

lnsanlu dil yoluyla hayatiyetini kazandgnn, insan

olarak var!gn dil yoluyla srdrebildi!inin bilincine varsn
ya da varmasn kullandg dile kar bir scaklk duyar.
Kclimclerin, artrd tatlardan te,

iaret

ettikleri

anlamlardan te insan hayatnda bir yeri vardr. Szler,

yalnzca mevcut olduklar iin insann iinde bir gven
duygusu

Konuma dilinde ve edebiyatta

retmilerdir.

kelimeler yaptklar arm ve ilettikleri haberieric byk

bir yer tutarlar; iirde ise hem arm, hem haber iletme
grevi yklendikleri halde bir de srf kelime olduklar iin
nem kazanrlar.
bebekliklerinden

Yani,
beri

szler,

ok

sz

dizileri

kendilerine

has

insanlarn
bir

eyler

gelitirdikleri gvenlik alann pckitirirler. nsan msralar

da, iirlerde hi kimsenin elinden alamayaca bir "yurt"
bulur. Byle bir yurdu olmasndan gven duyar.
Hayvan iin lk, mrlt, haykr, homurtu, inierne
neyse insan iin de iir odur. inde bir para "message"
bulunur ama asl ileyiini scsi karann ne cins bir mahlO.k
olduunu hemcinsine ve mmkilnse yabanc trlere gster-
mekliiyle yerine getirir.

30

---

---------

7.

Bale ayaklarn iiridir, diye bir l duyarsnz. Biri

kalkar, yirminci yzyln iirinin sosyoloji olduunu syler,
reklfmlardan iyi iir olmaz deyiverir. teden beri devrim
ndcrlcrine, halk kahramanlarna, bilginlerc,

kfiiflere,

mucitlerc tek msra yazmadklar hald: airlik yaktrlagel

mitir. Bir romann iirsel bir dille yazld iinediimiz bir
sz deildir. Hatta airler de iiri iir dlirnler,verimlerle
rahata e tutmular: "Les Miserables sam un vrai poCme,"
demi Rimbaud . Lawrence Durrell, "science is the poctry of
intellect," demi. iirsel bir sylev, iirsel bir mimariyle
karlat n syleyen insan says bir haylidir. nsanlar yce
saydklar, kendilerini kaptrdklar, ok etkilendikleri ya da
en ok benimsedikleri birok davran, birok durum ve
birok nesne ilc iir arasnda bir yaknlk kurmay sevmiler.
Bence iiri insann teki rnleri iinde eritmek yanl,
Yanl, ama yersiz deil. Bylesi yaktrmalar, benzetmele
ri yapanlar "mnasebetsizliklerinden" tr yapmyorlar;
gerek ilc syledikleri arasnda bir "mnasebet" var. iirin
temel zelliine, rasna dayanarak insanlar iir dndaki
insan etkinliklerinde de iir buluyorlar. Ama onun iir
olmadn aklkla bildiklerinden olsa gerek "iirsel" diye
bir ey uyduruyorlar.
iir denilen insan etkinlii (ki bu etkinlik szl dilin
sabit bir biim almasyla da vurur, alglanabilir duruma ge31

lir) beeri olan (yani insanluna ait olan, deSer yarglar

nn ykil binmesin diye insani, humane demedim; daha ta
rafsz bir deyimi setim: Beeri, human) merkez kabul ede
rek halka halka dnyaya yaylan bir etkinliktir. iirin nesne
ler dnyasndaki ok renkli, ok biimli yznUn merkezin
de 'beeri olan' bulunur. Dolaysyla beeri olann soyut ifa
desinin yog:unca gerekli olduu her yerde iir kelimesi insan
larn yardmna komutur. Bir anlatm kolayl bulmak
iin insanlarn bavurduu bir hile. iirin rasndaki gc
baka stnlkleri vurgulamak iin kullanyorlar. Bence i
iri hereye bulatrmak, her eyi de iire batrmak doru de
iL Byle bir tutumu benimseyecek olursak hem iiri sanki
hibir belirgin vasf yokmu gibi kimliksizletiririz, hem de
iirin belirgin vasflarn yalnzca biim zel!ikleri azeyine
indirmi oluruz, yani iir dilin ss!U bir durumu olur sadece.
iir ancak kendi onuruna sahip karak bize kadar
gelirse iirdir. Baka bir etkinlik iinde iir aramak
fanteziden te anlam tamaz. Eer bilimde, felsefede, dier
sanatlarda, siyasette, gndelik hayatta "iir" olan blgeler
varsa sylenen veya yazlan iire ne gerek var? air kim?
Bu mescleyi akla kavuturmak iin ilgi ekeceini
umduum bir karlatrma yapmak istiyorum: Siyasi iktisat

(t!conomie politique) diye adlandrlan disiplin iinde beliren

bir dnce ayrli yahut yaklam farkll dolaysyla

''iirsel olan'' 'vUrgulamaya alacam.
Rosa Luxcmbourg ve Mao Zedung sosyalist toplumun
alaca ekil konmunda temelden bir yakla;;m farkllna
sahiptir. Birininki son derece vurw.:u, arc hatta yrek
kabartc olduu halde, tekinin anlay makfll, denetime
alnm bir zihnin uzantsdr. Bu iki anla)1ta potique
olan air olmayana ait olduu halde, air olan daha
prosaiQue griln sahibidir.
"Kapitalizmin anarik ekonomisi, yerini emeki"
toplumun tm tarafndan bilinle rgtlenen ve yne32

tilen planl bir ekonomiye braktg anda," diyor Rosa

Luxembourg, "ekonomi politik bilim olarak roln tamam
lam olur. ada ii snfnn zaferi ve sosyalizmin
gereklemesi, yleyse, ekonomi paliliin bilim olarak sonu
demektir." Bu gr gnmzdeki iktisatlar tarafndan
yanl kabul edilmekle kalmyor, safa bulunup kmseni
yor da. Neden? nk sosyalizmin gelmesiyle birlikte
ekonomi politiin ortadan kalkaan sylcyebitmesi iin
insann bilimsel serinkanlln kaybetmesi, kendi varln,
iradesi ve d dnyann varlyla herelimere etmesi gerekir.
Bu, daha ok aire yakan bir tavrdr.
Nitekim, Rosa Luxembourg candarma dipyle
kafas paralanarak lmesi de Jahil olmak zere bir ok
airin heves edecei bir hareketli hayat yaam, eer benim
bildiim iir dnda bir iir varsa, ite o iiri gze batar bir
inathkla yaamtr. Duyarl bir yree sahip olduunu
anladmz hapishane mektuplar arasna giren Gocthe'nin
msralar da beenisindeki incelii iaret etmesi bakmndan
ilgiye deer.
Rosa Luxembourg'un siyasi iktisat alanndaki airane
grlerine zt grler dorudan doruya bir air olan Maa
Zerlung'dan geliyor: "Sosyalist toplumda elimelerin devam
edeceini kabul etmek istemeyenler oktur ( ... ) Anlam
yorlar ki, sosyalist toplum ancak elikiler karnda doru
bir tavr almaya ve bunlar zmeye dayanan bu aralksz
sre sayesinde gittike daha birleik ve daha gl duruma
gelir (... ) Sosyalist toplumda esas elineler yine retim
ilikileri ilc retim gleri ve styap ile temel arasndaki
elimclcr olmaya devam eder (... ) elikiler boyuna ortaya
kar ve boyuna zilitir Ve eyann gelimesi diyalektik
kanunu ite budur."
te bir yanda gen, hayalperest, pcrvasz, dnya
cennetinin kaplarn zorla amaya hazr Avrupal'nn iirsel
yaklam, bir yanda da gngrm, kolay aldanmayan,
33

temkinli, yeryznde sahip olunacak imklinlarn snrlln

dan gizli bir bilinle baberli Asyal'nn bilgece yaklam.
Mao'nun gr derin belki ama atlmc degil. Luxembo
urg'un gr ise safdil ama airane bir parlaklkta.
Sz nereye getirecegimi biliyorsunuz: Mao Zedung
airdir. Ne egitimi, ne yrttg siyasi mcadele iire
yakmadg halde airdir. stelik yazdg iirler yrttM
devrimci mcadeleyle, in ruhunu tazeleyen dnceleriyle
ztlama halindedir. Buna karlk Rosa Luxembourg her
rpnnda, her sylevinde biraz iir sakl olsa bile gerek
iir dnyasnn dndadr.
iiri de iirsel olan da dorudan doruya iirin iinde,
onun maddi' erevesi iinde aramalyz.

1.

8.

Gnmz aydnlar - yani iir okuma eylemine

giriecei umulan kmedeki insaniann unluu
siyasetin, bilim kurumlarnn basks altndadr. Anladm
kadaryla da byle hasklara hepsi eyvallah etmilerdir.
Sineye ektikleri bu basklar yznden aydnlar - hi
olmazsa dnme yeteneklerini muhafaza edenleri
ideolojileri el stnde tutmak, aRn gerektirdili hurafeleri
savunmak zorunda kalyorlar.
Bu insanlarn iir okumalar, okuduklarn siyasetin
sz dagarcAna, bilimsel hurafelerin kuru mant#na,
tercme etmekten ibaret. Bylece iirle azdrlm bir
ideoloji, ideolojiyle yere alnm bir iir zentisi kaplyor
zihinleri .Bu yozlamann tek nedeni iir okumaya girieceAi,
beklenen kiinin kafasndaki siyaset kalplarnn, soyut
inan kalplarnn mdahaleciligidir. Bu donuk hayaller,
iirin devingcn geregini karartr lar.
Baka bir ey daha var: O da baz airlerin kendilerini
siyasi dogrular, inan soyutlamalarn savurabileceklerine
inandrms olmalardr. Ama ideolojik dogrular her zaman
iirin tadg canl iaretten daha aag dzeydedir. air
bakasndan rendigi dorular savunmaya kalkt m, ya o
dorularn darhgnda tkanacak, ya da iirin vereceAi asl
ey neyse onu feda edecektir.
()

(...) maers that are beyond doubt are, ina sem.c, dcad; they do not

"

onstitute a challcngc to the !iving"

(Schumacher)

35

9.
iirler,

bir

dnya

grnn

kaynak

metinleri

deildir. Hangi metnin bir dnya grnn kaynag

olduunu sylcrseniz, o metnin artk iir olmadS:n sylemi
olursunuz. Biz bir iiri herhangi bir dnya gr sahibi
olmak, ya da bir dnya gr iinde hakl delillerle
kendimizi beslemek iin okumayz. Bu yzden de iirin iyi ya
da kt oluu o iirde yer alan yarglarn 'dogru veya yanl
kabul edilmesiyle ilgili deildir .Eer benimsediimiz
dnceler, sahip olduumuz deer yarglar dolaysyla iir
okuyacaksak vakit kaybetmi olacaz. Hibir iir bize bir
dnya grnn ana metinleri kadar ak ve doyurcu
malzeme sunamaz. nk hibir iir bir dnceyi dile
getirmcdc dzyaznn salamln kazanamaz.
Benimsedii dncelerin iirlerde
"terennm"
edilmesini zleyen insan ne zavalldr! Dncelerinin
anlatm imkiinn iirlerin erevesine strmak, yahut
iirlerde dncelerini seyretmek aresizligine dmtr.
Peki, ya airlerin kendilerini birer "icra sanats", birer
"muganni" saymalarna ne demeli?

36

ID.

Cesar Vallcjo'nun bir iiri:

UMUTTAN SZ ETMEK ISTIYORUM
Bu acy Cesar Vallcjo olarak ckmiyorum. u anda ne
sanat, ne bir insan, hatta e de bir canl varlk olarak ac
ekmiyorum. Bu acy bir Kaolik, bir Mulammcdi yahut
dinsiz olarak ekmiyorum. Yalnzca ac ,ckiyorurn bugn.
Adm Cesar Valle_io olmasayd da \ckcccktim bu acy.
Sanat olmasaydm ayn acy duyacaktm yine. nsan da
olmasaydm, hatta canl varlk da,byksinc ;ckcccktin acy.
Katalik de olmasam, tanrtanmaz da olmasam, Muham
mcdi de olmasam yine ac iinde olacaktm. Bugn en dipten
balayarak ac ekiyorum. Yalnzca ac ekiyorum bugn.
Aklamasz bir ac iindeyim u anda. yle derin ki
acn bir sebcbe balanamaz, sebepsiz de olamaz. Sebep ne
olsun ki? Ona sebep olabilecek nemdeki ey nerde? Hi bir
ey sebebi deil, hibir ey ona sebep olacak gi.lte deil. Bu
acdan doan ey ne ie yarar? Benim acm bir tuhaf kularn
kuzey ve gi.lncy rzgilrlarndan dllcip saldklar tarafsz
yumurtalardandr. Sevdiim kz lseydi, acm ektiim ac
olmakta devam ederdi. Boynumu kesselerdi usturayla, ben
yine imdi duyduum acy duyardm. Bu hayatta deil bir
baka hayatta olsaydm, ekeceim bundan baka bir ac
37

olmazd. Bugn en ycelerden balayarak ac ekiyorum.

Yalnzca ac ekiyorum bugn.
Aiann acsna bakyorum da benimkinden nasl da
uzakta gryorum onu. Alktan lecek olsam, bir ot olsun
biterdi mezarmdan .Ayn ey Aklar iin de yledir. Agn
kan, hangi kaynaktan ve ne yne aktA belli olmayan benim
kanm yannda nedir ki?
imdiye dek evrendeki her eyin kanlmaz olarak
baba-oAul baglans iinde olduklarn dnrdm. Oysa
bugn ite bakn ne babadr benim acm ne ogu. Batan gn
olmaya tmsegi yok, fazlasyla sinesi var doAan gn olmak
iin, ve 1 bir yere konacak olsa hi k salmayacak,
aydnlk bir yere koysan glgesi olmaz. Bugn ac
ekiyorum, olsun ne olacaksa. Bugn ac ekiyorum
yalnzca.

38

l l.
Tanpnar'n msray anlatabilmek iin kulland:
kelime iirin tmn anlatmak iin de kullanlmal: Kpk.
Ama o, deniz kp diyor msra iin. "Deniz kpAn
dalgalarn ucundan toplamaya kalknz, avucunuzda birka
damla tuzlu su kalr," gibi eyler sylyor,
iir de kpk cinsi bir eydir dogrusu. Bir hareket, bir
alkant, bir ameliyenin bulundu#;u yerden kar. Koan
atlarn, kuduz hayvanlarn, saral insanlarn a#znda,
dalgalarn arpt, alayanlarn dt yerde kpk olur.
Bir de maden eritilen potalarda rastlarsnz kpe.
Madenierin erimesi, rmaklarn akmas, 'atlarn. komas
dr esas olan. Kpk bazan bir belirti, ama her zaman bir
artkdr. Kpk gider, geriye onun beliernesini gerektiren i
kalr. iir de btn teki sanatlar gibi asl hareketin
kendisine zg da vuruudur, Bir tamamlama, bir
kanlmaz fazlalk ,yerini bulamam insanl,n alkantsn
dan dDAmu bir kpktilr.
Bana kalrsa en doru sz Picasso sylemi bu
alanda: "Sanat hakikat degildir sanat bize hakikati
anlamay greten bir yalandr."

12.

Gelenekilik ve ilericilik: Ayn eAilimin iki yz bunlar .

. Bakmayn gelenekilerio ve ilericilerin birbirleriyle diditik
!erine, dvlerini bile ayn eyi savunarak yaparlar. Bir
ksm, gemiten getirilen deer ve kurumlarn gereklilii
zerinde srar ederken, kar taraf gelecekte elde edilecek
kurum ve deerlerin vgsn yapyor. Drusu, her biri
kendi savunduu yan ayakta tutabiirnek iin kar ktl!;
cephenin grlerine muhta. Gelecee doru bir zincirin
devam ettirilmesi iin gemiten uzatlan halkalarn salam
tutulmas gerek, gemiin halkalarnn sa ve esen tutulmas
da zincire yeni halkalarn ekicomesini kanlmaz klar. Bu
iki taraftan biri iin arpan teki tarafa mtihimmat
salamak zorundadr. Gelenekiler de, ilericiler de kendi
savalarn yrtebiirnek iin zilin kalplarna, metafizik
temellere, varsaymlada ykl bir tandama mekanizmasna
bal, bamldrlar.
iir okumak isteyen kimse gelenekiligin ve ilericiliAin
entellektel ykn bir yana brakroadka giriti;i iin
altndan kalkamayacaktr. iirin ne gelenekle, ne de
beklenen hayatla ba ho deildir. Gemi ve gelecek iir
iin (ve iinde) yabanclatnc elerdir. iir okumann
hasad ancak bilinmeyen eski ile tanlmam yeni arasnda
toplanr. iir okumak, ancak "imdi"nin olagansttl
vuruculugu, tadlan somut yaama annn tazeliAi ve
40

uyarcl ile doru izgiye oturur.

Gelenekilik yoluyla olsun, ilericilik yoluyla olsun bir
"tevi'li"ye teslim olmu kafalar iirin gerekliine ulaamaz.
Iinde bulunulan "mthi zaman paras"nn nemini bir
nceki veya bir sonraki zamanla deitirme yanls kimseler
yaamadaki uyankl terketmi, imdiki zaman glgede
brakp kendilerini uyuturmu kimselerdir.
iir

okumak

gelenekinin

gereksindii

bir

olay

deildir, nk iir okuruakla zihnimizde gemie ait bir

kurumu veya gemiin deer llerinden birini yerli yerine
oturtmu, geleneki tutumumuzu hakllatrm olmayz.
Tam tersine iir gemie dair imalarnda bizim o gne kadar
hesaba katmadmz bir boyut getirerek kalplam lleri
sarsar. Zaten iir, iir vasfn kazanabilmek iin geride
kalm olan bir hayat parasn demek, terih etmck,bize
bilincine varmadmz bir yann iaret etmek zorundadr.
Yine, iir okumak ilericinin de gereksinimi dnda
kalacaktr. nk iir hibir zaman atlacak yeni bir admn
basama olamaz. Bu salamlktan yoksundur. Peki, iir
bize gelecein ulalmaya deer bir yann ya da dorudan
doruya gelecein el uzatmaya deer olduunu syleyemez
mi? Evet, ama dikkat edin, bu durumda, gelecek imdiki
zamann bizinin bir parasdr. Nitekim iirde gemi de
neeye ait bir kategori olmaktan kar.
Btn bunlar sylemekle geleneki ve ilerici olarak
tannan

airlcrin

gerekte

air

olmadklarn,

onlarn

izleyicisi olup da geleneki ve ilerici eilimler besleyen

insanlarn

gerekte

hibir

zaman

iir

okumadklar

yarglarna varmak istiyor deilim. Sadece unu sylyorum:

deolojik konumu ne olursa olsun bir air gerek parlty
ancak gelenekilie ve ilericilie musallat olan "evali"
zincirini krd, hazr dilnmc kalplarn paralad
zaman ele geircbilir. iir okuyanlar da eer iir yoluyla
herhangi bir ey salama durumuna geerlcrse, bunu ancak

41

hazrda

bulundurduklar

anlaylannn

dna

karak

baa'abilirler.
Hi akldan karlmamas gereken dlJ udur ki iir
konusunda genellemeler dzeyinde kalan her

aklama

noksandr. iirden (ve belki de btn sanatlardan) sz

ederken konulan, konulmaya alan kurallar her somut
durumda sarslabilir. Her airin belirgin bir dnyas, her

iirin oturmu, belirgin bir maddesi vardr. Eer iir zerine

konuulacaksa genel szlerin, her zel durumda yeniden
gzden geirilmesi, en azndan o zel durum utrunadaha da
derinletirilmesi kaydyla konuutmaidr.

_
,

13.
imdi'nin zenginlii demek olan iir bir kolunu geriye,
(yaanlmlA:n derinligine) teki kolunu ileriye (bilinmezin
ipularna) uzatm olarak vardr. airin yaptlt bir yandan
kendi macerasnn btn snrlarna yklenip oradan btn
insanlarn z macerasn tahrik edecek gte iaretler ekip
karmak, bir yandan da kavrama gcnn snrlarndan
insanlara baz iaretler getirmektir.
mgelem, tandA:mz biimlerden yaplm bir yeni
resim; bildigirniz seslerin syledigi yeni bir ark; aina
olduumuz yarglardan kan, yabancs oldugumuz bir
sonutur. mgelem bize ulatlt zaman hem yaadgmz bir
ann scaklA:n, hem de farkl bir eyle karlam olmann
serinliini duyarz. Hemen belirtmek gerekir ki iirin dili
suk olmaktan ok scak olmaya yatkndr, yani iir
onaylamann gvenilir havasn, yeni bir kantlama alanna
girmenin rpertisinden daha ok tar,

43

14.
ngelem iirde kelimenin, kelimelerin kendi balarna
ve teki kelimelerle olan balantlar iinde kazandklar
kuvvettir. iirde kelimenin nemini yadsmaya kimse
kalkmamtr ama bazen kelimenin iirdeki birim oldugu
savunulmutur. Resim iin renk, musiki iin tm ne ise, iir
iin de kelime odur, denilmitir. Renkle resmin bagantsn,
musiki ile sesin veya tnnn balantsn belirtebilmeye
gcm yetmez, ama rengin ve tnnn resim ve mosikide
tuttuklar yerin, kelimenin iirde tuttuu yerle ayn yahut
edeerde olduklarn sanmyorum. Renk de, ses de snrl
elerdir. Prusya mavisi, bu rengi tanyan herkesin zerinde
ittifak kurabilecei snrllkta alglanan bir renktir. Bir de
"prusya mavisi" szn dnn, iki insan olsun bu szn

anlam zerinde uzlamaya, anlamaya vardrabilecek

misiniz?
Resim ve musiki sanat olabilmek iin kullandklar
aralarn snrld iinde kalmak zorundadrlar ve esasen bu
aralarn (birimlerin) olanaklarn kullanabilmek iin sanat
olma zelliini tarlar. iirde kelimeden vazgeilemez ama
iir kelime sanat deildir. iir dil araclyla dilin anlatm
olanaklarnn almasdr, yani kendini oluturan elerin
stnde varlk kazanan, insana "imkiln" tanyan bir ey.
Kelime, snrl bir birim deildir. Renk, izgi, ses gibi lye
gelmez. Bir anlamda kelime insandr ve insann iine, dna
44

ve btn ynlere sonsuz genilemesidir. iir kelimenin bir

belirti olmasnn tesinde balayan bir eydir.
Renkleri scak ve souk sesleri tiz ve pes diye ayrmak
ve her birine birer simgesel de!!;er yklemek mmkndr.
Renklerin ve seslerin gerekten, insan iin simgesel deerleri
vardr. Bu da onlara insanda braktklar etki bakmndan
bir baka snr koyar. Oysa kelime ortaya kn zaten bir
simge olmaya borludur. Dil baka bir eyin yerini tutmak
zere vardr. Ama dilin bir baka eyin yerini tutma zellii
dzyaz iin geerlidir. Kelime dzyazda kendisi deil, bir
baka eyin simgesidir, onu gstermek iin vardr. Oysa iir
dilin

bizatihi bir varlk kazanmas suretiyle bize bir

gereklii

getiren

bir

kurulutur.

Bu

anlamda

iirin

btnyle bir baka eyin simgesi olmas da gerekmez.

Simyacln, psikanilizin ,Marxsizmin, mitolojinin, tarihin
imalaryla anlam kazanan, yani onlarn simgesel deerleriyle
bir varlk olan iir, simgeler yerli yerine oturduktan sonra
belki iir olmaktan kacaktr. iir, bizim neyi simgelediini
bilmeden de hayatmz iinde anlamlandrabildiimiz ,neyi
simgelediini bildiimiz zaman da anlaml oluundan birey
kaybetmeyen metindir.
Bir msra iittiimiz zaman, bir iiri okuduumuzda
yahut,oradaki bir yarg, bir betimleme, bir sralan, bir
kesinti ya da ne olduunu bilemediimiz bir ey bizde bir
onama

duygusu

yaratr.

Biz

bu

onamaya

kelimeleri

ayrtrmakszn, dilbilimsel hibir zmlerneye bavur

makszn sali oluruz. iir bizde bir eyle mutabakat
kurmu, insan vas!larmzdan birine tetabuk etmitir. Daha
da tede "bizim" olmu ve belki "biz" olmutur. Ite iirin
ikinlii

bu

noktada

belirginleir.

Bununla

birlikte,

okuduumuz msra, iittiimiz iir kullanlan dile bal bir

gereklik olmakla kalmaz; kelimenin dna kar ve bizi
kendi dmzdaki bir

somutluu yerletirir.

Artk

dil

olmayan bir gereklie intibak etmek zere "znelliimiz45

den" ayrlrz. Kelime kendisinden kar ve biz de

kendimizdeki kelimeden karz. Kelime kendi anlamnn
evresindeki haleden tr bir yere sahiptir, kelimenin
yan ve yresi vardr, bizim yanmz ve yremiz vardr:
Kliinattayzdr, kilinat iinde bir yer tutmaktayzdr. te
iirin akn vasf da bylece belirginleir.
mgelem ikin ve akn nitelikleri ayn anda bnye
sinde barndrr.

s.

Dzyaz ile iir arasndaki fark eitli zamanlarda

birok kimse belirgin klmaya abalamtr. Bylesi
aklamalar iinde gerekten inandrc olanlar da vardr,
yalnzca yazarn durumunu kurtarmaya yarayanlar da. iir
okuma abamz iinde dzyaz ile iir arasndaki fark
dikkatlice gznnde bulundurmamz gereklidir. Belki bu enok iir ile manzume arasndaki fark zerinde de
durmamz demek olacaktr. Yani nce iirin aync vasfnn
vczin, kafiyc, msra dzeni, musiki gibi biime bal bir ge
olmadn bilmemiz iyi olur. Ama, "De la musique avant
toute chosc," demi Verlaine, diyeceksiniz. Ne demek
istediini gerek anlamyla kavrayncaya kadar inanmayn
bu airin szne. Musiki ve onu mmkn klan btn sanatl
szler iirin belkemiini tekil etseydi, tkan k, ayrntlardan
kurulu Divan edebiyatn iir iin vazgeilmez saymamz
gerekirdi.
Sanatl szlerin musiki dnda kalan zellikleri yani
bir iirde ne denilmek istendiinin ancak belli bir kltrn
(veya airin bizzat kendisinin) kendine zg ve batni
resotique) iaretleri yoluyla anlalyor olmas iiri
dzyazdan ayryorsa, bu da sama. Kapal ifadeler iir,
ak aniatml metinler dzyazdr gibi bir anlam kar
bundan.
iir aync vasfn dilin yapsm bozan degiikliklerden
47

(dijormation syntaxique) alr dememiz de mmkn de#il.

nk bu de#itirmeler dnya iirinin yeni tecrbeleridir,

olmasa bile iir bir dil arpkiJgndan ibaretse, dzyazdan
ayrlm, ya da onunla karm ne nemi var?
Akldan karlmamas gereken ey u bence: iir
yalnz dzyazya deil. baka hibir sanata, hibir biime,
hibir eyleme dntrlemeycn bir anlatm aracdr.
Msikisinin elinden alnmasyla, imalarn akl#a kavu
masyla, dzgn bir szdizimine ulanakla dzyazda
ifadesini bulan metin iir olmasa gerektir. iir baka anlatm
yollaryla vanlamayan bir beeri alann sanatdr. Dzyaz
dan beklenen hibir grev iire yklenemez. Dil birinde ne
ise, tekinde o deildir.

.
1
'

. .

.-.

..

.. .

r,

::
,.

''

' ; ,

16.
Genellikle, btn edebiyat yaptlarnda gndelik dilin
yapsndan uzaklalr. Ama iirde baka edebiyat eserleri
iin aradmz mantk rgsnil de bulamayabiliriz. Hatta,
ounca iir bizi kurallar konulmu mantk alanndan
uzaka bir alanda yakalad zaman
gerek etkisini
gsterebilir.
iir dndaki edebiyat rnleri ortaya km bulunan
metni aan bir haberi iletmeyi de amalar arasna soktuklar
iin kurallar konulan mantk yapsna bal kalmak
zorundadrlar. Bir hikyenin, bir romann ilettii haber bir
baka biimde de ortaya konulabilir. Bu yzden de bir
hikfi.ye, bir roman zaman zaman zetlenebilir, blmlere
ayrlabilir veya en azndan metni hep gznnde tutmakszn
hakknda konuulabilir. Oysa iirde belli ve zgn mantk
ylesine billurlamtr ki metnin kendisi ancak bir eydir,
baka bir biim iinde varln silrdremcz, baka
kelimelerin bileimine tercme edilemez.
iirde geerli olan mantk ancak iir okurden ne oldu
u bilinebilen bir zihin durumudur. iire zg mantk dze
nini belki bir kereye mahsus olmak zere ve yalnzca bir eyi
kavrayabilelim, kendimize maledelim diye kurabiliyoruz.
iir mantnn genel-geer kurallar yok, yrnecek yolu biz
kendimiz bulup karyoruz. nk biz iiri onun esrarn
kendi esrarmzla kaynatrabilme abasyla okuyoruz.
49

1
iirde her ey dcjrudur. Daha akas, iir henz
bizim mantk yaplanyla yz yze gelmeden nce edindii
miz dnme ve alglama, hatta tat alma yetimizin i gr
- ctoa:u dnemimize ait bir blgemizden girip bize baz eyleri
aklar, A;retir.

t .

5/J

---- ,--

17.
Ne kadar zgn nitelikler tasa da iir, sanatlardan
bir sanattr ve teki btn sanatlarn ortaklaa sahip
olduklan bir zellikle de insan hayatnda nem tar. Szle,
sesle, grntyle, renkle, hacmla hangi aralarla ortaya
konulursa konulsun sanat eserlerinin insan zihnine, insan
ruhuna katks baz eyleri doArudan kavramaya yardmc
olularndan dOJlar. Dogrudan kavray, kurallan bilinen
anlama ve akl yrtme yollarnn tesinde bir "edinme"
yoludur. Sanat dndaki dnme alanlarnda, zihin
abalarnda herhangi bir eyi kavramak iin adm adm baz
ba;lantlarn ,ilikilerin evrelerinden geilir, Aeler arasnda
ki ilgi dolaysyla bir "dolru" kavranhr. Sanat ise adm
adm kavranabilen, aklamalar yoluyla yaklalabilen bir
"doAru" sunmaz insanlara. Btn ince ilere, yllar sren
sanat almalarna rai!,men sanat temas edildii!,i anda ortaya
kan ve hibir zaman baz araclar gerektirmeyen bir etki ile
insan hayatnda yer eder. Bu etkinin gelip geici oldui!,u da
sylenemez. Tan tersine sanat doArudan etkisini insann
tinsel btnnde uzun zaman devam ettirir. Belki bu etkinin
bir gerekeye sahip olmay, o gerekenin kaldrlamay
srekliliini de sai!,lamaktadr. phe yok ki birok sanat
eserine yaklaabilmek iin baz n hazrlklar, bilgiler, hatta
zihin idrnanlar gerekir. Ama bu gereklilik sanatn
hissedilebilir olmas iin bir gvence saAiamaz. Sanata
51

yaklamak her zaman "doudan doAruya"dr ve bu zellii

ile insanlarn daha zengin bir zihin yapsna almalarn
destekler.

" :.

-- ,
'

18.
nsanlarn bir iir dnyasna ynelmeleri onlarn znel,
kendilerinden baka bir kural koyucunun bulunmad zel
bir dnya zlemi iinde olularndan deildir. ok sz
edilen "hayal alemi" ite bu znel dnyadr ki onun ilk
sradaki dman airlerdir. airler her naslsa genel
anlayn maddi*manevi diye ayrd, gerek-d diye ikiye
bld 'hayat'n paralanmazln anlam veya analytique
bir kafann yapaca zmlemeleri anlayamam insanin.r
dr.

iir kelimelerin gil vcdii bir gerekliin canlanp,

rcnklenip boyutlanmsm; salarken gereklik olarak
yaayan birok ulguyu da durgunla.trp soldurur ve
boyutsuz klar. "Hayal alemi" keyfi ynlendirmelerin,
denetimsiz atlmlarn, ncllerin mahkmiyeti altndaki
biimsel dnyadr. iir dnyas ise gereklii batn
deneyimlerde arayan, insana var olan btn sarsclyla
gsteren, muhteva ile grnm akmas suretiyle
belirginleen bir dnyadr. Bu anlamda iir her zaman
uyarc, uyandrc bir etki yapar. iir kurarnlarn
despotluuna da, hayallerin kofluuna da ayak uyduramaz.
nsanlar, ego'nun mutlakl, dncelerin dnyay biim*
lcndirmesi, retim sreci, tarihin ak gibi hayalleri
setikleri zaman iirden uzaklarlar. iirle aralarna 'hayal
alemi' girer. Eer iir onlar uyandrmamsa, hayalleri
53

iinde kaybolup gideceklerdir.

airler sk sk ideolojilerin

efsunlu

etkisinden

yararlanp insanlar arasnda-imtiyazl bir yer tutmak isteAine

kaplabilirler. Bu durumlarda airler eserlerine insaniann
hayal dnyalarn onayiayacak iaretler koyarlar. Zaten
hayalin bysndeki insanlar da bu iaretlerle kndi znel
dnyalarn kaynatnp, bylece bir hakllk alan kazanp
kendi hayal lJemlerinin gerektirdiAi davranlar gsterme
rahatlA elde ederler. airler, hayal lJeminin en byk
dman olduklar halde, insanlar (ve en bata kendilerini)
uyank klnay amaladklar halde hayal dnyasn
onaylamak gibi bir havaya girebilirler. Bu da onlarn temel
zaafdr. Bu zaaftan korunmalar da (hele aAmzda)
olduka zordur.
iirin nemi hibir zaman yapsnda yer alan baz
iaretlerden doAmaz. iirin nemi bir deneyimin (experien
ce) doArudan doAruya kendisi oluundandr. Elbet bu
deneyim birok baka deneyimden izler tar ve insan yni
deneyimlere hazrlar, ama o anda var olanla insan mutabk
klar .Bu anlamda somutluAun kendisidir iir ve insan yerin,
ggn, bitkilerin, hayvanlarn, teki insanlarm arasnda bir
yere yerletirir. Orada olduAunu sylemekte, orada olduAnna
ikna etmekte srar eder.

r.r '' .
..

._

.;

.: ri,
' '

' '

54

19.
Balangcndan beri iir bakaldranlarn, baskya,
zorbah#a kar koyanlarn sesidir. Hakszhga uArayanlarn
bir haykrdr iir. Bu yarglara iki ynden itiraz gelebilir.
'
nce iir okuyucularnn, iiri nemli sayanlarn sayca hep
az olduklar, kk bir aznlk tekil ettikleri, oysa
hakszlga ugrayanlarn iirle ili-dl olanlara kyaslanama
yacak kadar ok sayda oldugu ne srlecek baskya kar
koyanlarm sesi olma vasrnn iire ancak temsili mahiyette
yakt rlabileceg i sylenebilir.Halbuki bu dnceler yanl
tr. Bir kere hakszlAa uArayanlar ok sayda degil, az say
dadr. nsanlarn u grnte kendi karlarnda yer
alanlarla ibirliAi halindedirler. Kald ki insanlarn u uA
radklar neyse ona "mstehak"trlar. Dru karsnda du
yarl olan, hakl olann yerine getirilmesi iin titizlik gsteren
insanlar her zaman aznlktadr. nsanlar arasnda stn
baz deerlerin, baz gzelliklcrin, ortalama duygularn s
ndeki baz tatlarn peinde olanlar aramakla bulunacak
kadar azdr. Baskya, zorbala kar koymak bu az saydaki
insanlarn ii olsa gerek. Dorusu bu bakaldranlar iirin
gerektirdii itenlie ulaabilirler.
iirin bakaldranlarn sesi olduu yargsna bir baka
itiraz da iirin sundul!;u gereklikle yeryznde yrrlUktc
olan gereklik arasnda bir mesafe bulunabilecei, daha
akas insann pek "ince" yanna seslenen bu sanatn dn
55

'

.!

yann "kat" zorluklaryla baedemeyecei, bakaldr yk

nn iirin omuzlarna ok ar gelecei biiminde sunulabi
lir. Bu itiraza cevap verirken iirin bizatihi bir "kl"
olmad hususunu hatrlatmak isterim. iirin yaps zaten
bir eylem klavuzu olmasna engeldir, eer bakaldranlarn
sesi olmak bir hareketin szcll@.inil stlcnmekse o
hareketin niin bylesine "dilsiz" bir szeti setii ne alabi
lir.
iir bakaldranlann, hakszla urayanlarn sesidir,
evet; nk iir ounluun kabullerindeki hapishancyi, her
kesin rahatlk duyduu deerlerdeki ikence aletini grebil
mc ayrcalna sahip insanlarn yaknlk duyduklar bir
etkinliktir. iir okumak bu byk hapishanedeki kardelerin
birbirlerinden baberli olmalarna, ikenceye birlikte dircn
ncierine yarar.
iir, kurallann kiiliksiz yapsn ykmak isteyenlerin,
her zaman bir tazelik olma imkann arayanlarn, taze kala
bilenlerin blgesinde tutunmak ta srar edenlerin sesidir. Ya
ayan olmak, somut yaama alannda kalmak zorbaca be
nimsetilmck istenen kurallarn dnda olmak demektir.
Standar, llcrin benimsenmesi, iire dman olmak, so
yutlamalarn yok edici blgesinde erirnek demektir. inde
bulunduu durumu zihnen dorulamaktan baka kar yol
bulamayan insan, yani btn imkann yaanmakta olandan
ibaret olduunu kabul eden ve bu kabuln "tarihin ak",
"objektif koullar", "insanlk ideali", "tanrsal ilke" gibi
soyut, baskc kavramlarla hakllatrmak isteyen insan yer
yzndeki btn pislikleri zerine almaya hazrlanm,
btn zorbalarla ibirliine nceden raz olmutur. iir ise
pein soyutlamalarn uruna somut hakikatleri feda etmez.

56

20.
nsann insanlarla olan balants ve insann evresiyle
olan ilikisi yznden yrel!;inde, kafasnda beliren atlak
belli bir duyarlk sahibi herkesi iir okumaya muhta hale
getirir. Getirmiyorsa artk kafalarn, yreklerin yerli yerinde
bir ileyii kalmam demektir. Akas, iire muhta
olmak, olabilmek bir baardr. Insanlar iiremuhtaolma
dzeyini yaayn takntlanndan tr del!;il de, dorudan
doruya iir okumak suretiyle de tutturabilir ler. Bu durum
da iir yalnzca bir eyleri tamamlayan, yerine getiren, koru
yan olma niteliklerinin tesinde, egiten, ina eden, yuran
zelliklerini bclirginletirir.
Se';TI'lek, sevdii iin korumak, sl!;nmak, sl!;nd iin
teselli olmak, honutlul!;u aramak ve bu yzden honutlar
aramak insanlara ok yakan tutumlardr. nsan kendine
yaraan bu tutumlar iir okuyarak pekitirebilir.

57

TANRI ANTONUS'U BIRAKlYOR

Birdenbire, gecenin yarsnda

canalc mOziklerle, sesleele geen

grnmez algclan duyup da
artk talibin bitti diye, yaptklarn
kverdi; kantland diye
hayatnn sahtelii, sakn alama.
ok nceden hazr gibi, bir yiA;it gibi,
Vedala uzaklaan skenderiye ile.
Hele hi aldatma kendini
bu bir dt, yanl iittim, deme
aaA:lanma byle bo umutlar iinde.
ok nceden hazr gibi, bir yiA;it gibi
byle bir kente yaratA:n belli ederccsine,
gvenli admlarla yakla pencereye
ve cokuyla dinle, ama korkaklarn
yaknmalar, yakarmalaryla deA:il,
yreginin derinlerini aarak bu gizemli alglara
dinle canalc sesleri.
Ve yitirdin skenderiye'ye elveda.
K. KAVAFIS

58

"

ADDENDA

- -------

Henz 20 yandayken savunduAum iir anlayna

hala sadk kalmann gnl rahatljt iinde, yaplarnda anla
tm eksiklikleri tasalar bile, 1964 ylnda yaynlanm iki
yaznn hemen hemen tmn, 1965 ylndayaymianm bir
yazmn ise kk bir parasn iir Okuma Ktlavuzu'na ekli
yorum. Dikkatli bir okuyucu bu genlik dncelerimin
Dylan Thomas'n iir anlayyla yaknlk tadn grebile
cektir. Hele u satrlarda artc bir benzerlik var: ''( ... ) im
geler kiida ulamadan nce insan usunun btn akli sre
lerinden gemelidirler." (D.T.) "iirin ortaya konmasnda
getii nc evre imgenin ussal ve eletirel gle snrlan
mas...'' (L.) Byle gizli bir akrabalktan duyduA:um ho
nut!uu gizlerneye gerek grmyorum.

60

IIR IN ZGRL

Bir duyarln iirle da vuruunda getii szgeler

den biri, belki de en nemlisi dncenin koyduu szgetir.
Burada szn etmek istediim bu szgecin ileyii olacak
tr.
iir gcn bir dnce dizisinin, bir retinin szc
s olmaya dayayamaz. nk iirdeki dncenin sz
konusu edilebilmesi iin iiri bask altnda tutan etkenierin
I) Bir felsefenin, bir retinin yapaca gibi iiri kalp
layaca yerde (kalplanan ey iir deildir nk), onu bak
alarnn ve biimsc!liklerin snrna sokmas gerekir. Bu s
nr ieriin her zaman zorlad, eytiim anlay iinde de
erlendircbileceimiz bir snrdr.
2) iiri tabana (azann kendisine, dolaysyla insana) ve
ana ycr\etircbilmcmiz gerekir. Taban ise ok ynldr.
Bilinaltnn, kompleksierin ve bastrlm isteklerio srekli
etkisi altndadr. Ters ynl bir etkiyi yok etmek, iiri bkl*
mez gereklerin kanad altndan kurtarmak imgenin grevi*
dir. iirin taban ussal olmayabilir. inde tad elikiler*
le varln srdrebilir. Oysa dnce dizileri ussal olmak
savndadr.
iirde alttan akan bir dncenin (anlamn ya da bilin
cin) varln kabul ediyorum. Bu dnce tohumunda z
grl tayan ve insann birok kesimlerini durmadan de
en, aa vuran (betimleyen deil) tedirgin edici bir nokta
dr.
61

Bu demek eyleminde ussal akmlarn, felsefelerin

ve

gretilerin tuttuAundan ayr bir yol tutar. Bu yolla onlar ap

geliim ynn oAaltr. Bu yol imgenin at yoldur.
Imge btn hzn kendiliAinden olmaya borludur.
Dncenin kat basksn stnde tamaz. Kendi bana
bir duyarhAm dn vermeden biimlendiAi zgr bir kuru
lutur.
Imgenin saAladA zgr (hatta amasz) ortam iiri ne
reye gtrr? agda bir eletirel gle snrlanmadA srece
hibir yere. Yani yere basmaz, asl kalr havada. agda
eletirel gc belli bir duyarlk dzeyinin ve iir eAitiminin
saAiadA bak as olarak tanmlayabiliriz. te, imgenin
yaratc gc, ozann yaadlt ile ve eletirel gc ile ibirliti
etmek zorundadr. Dnce szgeci dediltimiz eyin iledilt
yer burasdr.
Baarl iiri

imgelerin denetlenmesindeki ustalk

olarak grmek ar bir tanm deltildir sanyorum. Denetleyi

ci geleri snrlamadktan sonra. .
EVRIM dergisi (/zmir)
Mays 1964

IMGE VE DIZGIN

iiri simgeye deil, imgeye dayanm kabul etmek, ii

rin bu kopya deil. bir yarat oldugunu anlamakla kolayca
varlabilecek bir noktadr. Ama dnsel-ussal alandaki tav
rmzn iire yansdlt yeri saptamak bunca kolay olmasa ge
rek. Dncelerimiz bizim oldugu kadar iirimizin de bir
parasdr. yleyse d.ncelerimizin ok iyi dile gelii, onla
rn baarl estetik biimlerle sunutuu mu iiri ortaya koyu
yor, yoksa iirin oana batl ve igdsel gc m dnceyi
belirliyor? Yani dncelerimizin simgelerle sunuldugu bir
yaz parasn m, yoksa imgenin dnsel bir temelle deer
lendii yaz parasn m iir sayacajtz? Ben ikinci trden ya
zy iir sayyorum. nk bence ozan var olan dncesini
iirletirmez, ama yalnzca iirini ortaya kor.
iir ortaya konurken O evreden getiAini gznnde
tutuyorum. Birincisi iir ncesi duyarlA, ikincisi bu duyarl
n yaratt imge, ncs imgenin azann ussal ve eletirel
gcyle snrlanp iirlemesi. Bu evreterin snrlar kesin
deildir, yeryer birbiri iine girmi olabilirler.
iir ncesi duyarlAn hazrlayan azann iinde
yaadA dzendir. Toplumun, dQAann, eyann dzeni onda
ham, kabaca belirli bir duyarlk yaratr. Bu duyarlk yargla
rn, yorumlarn, aklamalarn hem iinde, hem stndedir.
Hem ussal, hem duygusal OAelerin karmakark devinimi
vardr bu duyarlkta. Bu plak duyarlk dQAurgandr (nk
gerektiAinde dar vurur), doA;aldr (nk yeti ile ilgilidir),
63

dinamiktir (nk kltrle ilgilidir). Bu zellikleri iir ncesi

duyarltn imgeye dnmesini salar.
Bu dnme bir igd gereksinmesidir. Ozan evre
leyen dzenin yapay nesneleri ona imge gibi kendinin olan ve
zgr bir alan brakmlardr. Imgenin g kazanmas bire
yin zgrlne yardm ediyor . nsan temelde iyi olduu iin
kcndiliindenli.iyle gl imge de zgr ve olumlu bir iir
yaps hazrlayacaktr. Kalplar ve dural dzenler imge ilc
yklacaktr, nk o zgrln engelleyecek her eyin
snrlarn zorlayacak ve kendiliindenlii hep elinde tuta
caktr. mge ozan evreleyen dzenden ayr bir iir dzeni
yaratmakla kalmaz. nsan ilikilerini ele alrken duyu organ
larmzn olanaklarn aan bir gce sahiptir. Yalnz imge bu
olumlu ve zgr niteliini elinde tutabiirnek iin mekanik
liindnda kalmak, bir biim arac olmamak zorundadr.
Byle olduunda imge zgrln yitirmi bir oyun arac
oluyor. nceden dnlm dil zorlamalar ve dil oyunlar
benim anladm imge kapsamna girmiyar.
iirin ortaya konmasnda getii nc evre imgenin
ussal ve eletirel gle snrlanmas demitik. Ama burada
nce imge ortaya kar, sonradan buna dnsel kalklar
olurmu gibi bir samala dmernek gerekir. Gerekte
imge bir sentezdir, dncesini de birlikte getirir. iir ncesi
duy:rl daha ok duygunun ar bast bir ortamdr. Bu,
imge ilc da vururken usla zorunlu olarak dcinir. Ortaya
kan bileim iir niteliinc ulaabilmek iin ikinci bir g:e
ile; dille deinmek zorundadr. Imge dilin dural ve ilek ol
mayan bir kla girmesini engelleyecek gtedir. nk im
gede babo ve kalplara smayan bir igdil sakldr. Bu
lgn ve gzel atn us ve dil gibi dizginleri vardr. Ama o, bu
dizginlerin kendini snrlama abalarna karlk onlarn
kesin (saylan) kurallarn zorlayacaktr.
Sonu olarak unu dcmeliyiz; duygu, us ve dil, iirin
bu csi imge yoluyla girdikleri dzende baanya ula64

yorlar. Bu sentez insan ilikilerini deerken, aa vururken

zgn ve dengeli bir iir yaps ortaya koyuyor. ( ... )

EVRIM
Ey//1964

( . . . ) iirden beklediimizi aklayalm, bylece sakn

calarn giderilmesinde ve zme varmakta bir kolaylk elde
edeceiz. Bilimin ve felsefenin alanlar dnda iire de bir
alan tanmann gerekliligi var ortada. Bu alan bana kalrsa
iirin biimidir. (Biimi Z-B11M ayrm dnda dn
yorum, iirin kendine zg nesi varsa - rnegin belirsizli
i - onun biimi oluyor benim gzmde.) iir de kendi ba
na insan gereini ele almann zel bir biimidir, "sz" bu
alan iinde sylendiinde iir iin geerli ve gereklidir. iirin
anlatt, getirdii yorum ve iir iinde tartlan btn so
runlar iirin biimiyle var olur. Yaamann bir ba dnmesi
olan imge bu biimin en bata gelen gesidir.
DEVINIM LXdergisi
ubat l965

66

GEeELEYN BR KOU

gzelim yaratk, arkJarm benim.

haylaz lanlann, utanga kziann cokusu..

YORGUN

ller beni serinlijc yaktramaz

nk hi kimse kmak istemez bu mevsimden dar
nk bitkinliklerini gnden saklar ekinler
ekinler ocuklarn en rahat uykular
gece ayaklar kokan bir adam gibi gelir
eiklere oturmu aya doru ocuklar
o serin bereket glgeleri ocuklar
yani ocuk o gzel tccar
yorgunluklar alp karglar datan
geceye karanlktan nce gelen ocuklar
bu aknl nk gece yuyamaz
sanki ne kalmtr ocuklara isa'dan
ller beni lme yaktramaz
gibi M.Ia salarmda tozlu bir akam.

71

BAKIR TENLI YAPRAKLAR

Bak, lm gz kskanyor
imdi sszdr onun sevimli kedisi
ve herkes onun el demedik yerleri olduunu sanyar
uzayor defterine urayan kan lekesi
senin kularn olurdu mevsimi yolculuklara aran

ili tara kzlarn, gizemli eviieri

kaplarn olurdu korkudan ok denizlere alan
o deize alan elierin nerde imdi
yine bir gz bymekte kannda glgelerin
o ztin ordular tarlalar inemekte
bak, lm gz kskanyor
mevsimi aka aAran kularn nerde senin
gzeel deMirmeyen elierin nerde?

72

SENI OLANYENILGI

Senin kuranlna kanat vuran yarasalar

baka bir ge germiler kendilerini
yrekli savalar olmular
gemilerini yakmlar ve silahlarn bilerken
kaniarna ya.'>m gece
senin sularna inen yrtclar
ve piler yani ak ocuklar
yanan gemilerin suya yan ks oluyor\arm
yal bycler sylediler
ingene ocuklarn glleri mor olmad
aka bunaltlar onlar getirmediler
onlara dayanyorum yrekli savalara
salar uzun bir unutkanlkla rlm
kanlarnn ardnda tehlikeler yryen
korkunun gzlerini arad omuzlarnda
gittiler, yittiler arasnda buk seslerinin
tozuyan atlarnn yelelerine bakular ve
sen oldun
ve seni grdm, eninde bir mavi gzlerin vard.

78

TFENK

ocuk e harfine yaslanm uyuyordu

sonra salarmz kapand, denklerimiz bagland sonra
boyuna ateler snd da#larda
bir y'l.dz boyuna snd durdu
ocuk insan seslerine yaslanm uyuyordu
o zaman ben atlydm ite
salarmda geceler morarrd
yorgun olamazdm ok uzaklardayd yurdum nk
boyuna tfenkler doldurmutum sularm girilmezdi #lklardan
canavarlar besliyordum ulu bir askerdim sanki
ve artk irkinim
uykularmda rmcekler reyor imdi
gelmi gemi btn glgeleri denedim
ellerim hali pene gibi
dler, tfenkler ve ayaklar
gzlerimi engel oluyor gne.

KUUNLM

Ku damdan dnce
sarn bir yrydr artk lmn
bir yamurdur alan kurakla
bir yamurdur kulbesi nisandan
ve onun ayaklarna dolanan o gkyz
kansz yzleridir diri kularn
ku dnce damdan
ku dnce damdan
kzlar salaryla lm dnrler
uzun hacakl tannlar kouur sokaklarda
ku ld herkes mi aryor
genlik mi yryor herkese ve mi aryor
onun gzlerini satlan arlarda
ku ld kanadnn altndaki o yara
yagmurun karanl#n getiriyor geceye
yagmurun rmaklarn getiriyor geceye
ku ld
kck bir yorgunluktu lmeden nce
ld, kim str artk onun ellerini
sularn aynasnda yen ellerini
sularn saygsyla yen ellerini.

75

O BAG IM SIZ DAGLARIN

Bcndim benim glgelerimdi

yaklaan dalara ayaklarn satan
ve bakr kazanlardan taarken roma
yorgun bir karanla ileten kendini
o ac lklar gzle aartan
ben ki sesimle eattirup al binitimi
bir kou yetiirdm o lgn yaza
o zaman roma'ya tutuurdu tanrlar
ocuklara unutulurdu sava giysileri
ama kimlerdi durmadan seslenen bana
kimlerdi durmadan sarm olanlar
kirndi o bilinmez yapnn talar srtnda
gece gibi geti kprlerinden ehrin
silah kendi dalgnlna arpt birden
byk bakr kazanlarda iniedi mevsim
yel zd salarm rglerinden
ben ki htila alnmda imparatorluklar
bezgin, yorgun yzl ve sarn olanlar.

76

KAl

Serin karanlma bir ingene derdi

gkyznde birikiedi hazineleri kn
dalarn dalarda birikiedi glgeleri
rktlm glgeler kapmda aldka
yreime o tedirgin ocuklar da derdi
kar yrrd gzlerime tyden ayaklaryla
kar yrrd nk kar
o temiz eldiveni gkyznn
tfengimin sszln bytrd
bir dnlmez kaa uzanrd ocuklar
ve o zn bitkisi ocuklarda lrdil
artk mck ince bir iektir oralarda
yolcularn tayamad bir iektir
nk kardan yarulunca biz scak sulara
inip sepet reriz ve "gecenin
uzun az sulard sakslar"
ve Jaa ay dank saiara benzer oralarda
serelerin ayaklarna balad karanlk
kimseyi aramaz kendi adyla.

77

YAMURUN KAPlLARI KARANLlK

Genkzlkla yaran gvercin kanatlar denize uygun admlarla

i\erlcr artk. Deniz ayn denizdir gz atrmaz taylara, ayn deniz
dir lekeleri silinmez. Artk senin tylerin sabah diri klar, uyku
ma kamalar uzatr senin tylerin. Ve o ayaklar dayankl sereler
ezgilerimin son mzraklardr. Bitmeyen sAnadr ellerimin.
te, zehirli oklar kullanyoruz o yanltan savalarda. Ykyoruz,
yaban ieklerinin atgn gryoruz kyda. O kargaalk iinde
ben yldzlara bakyorum. evresini soAutuyor suya den ay.
Ykyoruz. Ykmak, kutsal kini yrekli olmann, tgrenmeden gk
lere gklere bakmak. Ellerimizi saklamak ellerimizde.

78

te, gkyzne salverdim o lgn kanatlar. Bulanlar daha da

itmek iin suya, lme lml yaktrabilmek iin cesetlerle be
zedim gzel olan her eyi. ELMN AKLlGINDA DAILIVERD
KANIN. Elim el olmaktan kvcrdi. ocuun yanaklaryla bogu
uyordu yamur, derken yklendik karanlk kaplarna yamurun,
seslerle byyen, seslerle ykanan gvercin kanatlar denize gider
di.

79

YILDIZLARIN UZAKLIINA VG

Kargaa. Anlacak gnlerim olmad m benim? Ayaklarmn kor

kusuzca ieklcndii, silahma yapp sabahn serinliini bekledi

im, kuzey gemilcriyle sar olduum gnler, sepet rmeyi unut
uum gnler olmad m? Ey geceyi ve kahverengi bir dzeni ta
yan ellerim! Yzmn uultusuyla artn beni. O karanlk orma
n yangna \lllrun. nkii ben de kaarken ardmda kalanlar yak
yorum. Ama iyi biliyorum yldzlar, ama yldzlarn tanrlarn da
stnde parladklarn, anlacak gnlerimin gitgide yokolduunu
biliyorum.
Kargaa. Ve kolayca yklan inantarm benim, benim en salam,
en dank elleri m. Sabah nasl tetikte bekliyorum. Safakla damar
damara scvitiini grmek iin bilgeliin. Ve ananyorum n!lsl hz
la kendi gcm. Nasl bir soylu boluAa lgnca kanayorum. Ey
yangnlar art! Her yangndan arta kalan bir ey, her yangndan
arta kalan gerek ey
ogalt beni.

BO

. ,. '.

WATERLOG'DA BR D KED

O silik aynalarda ardm pis yzilm

daha ok insanl.ara benzeyen ve onlara
hrn dglar anstan
yzm.
Uykularm upuzun bir gemii yaktka
ve o klle ykandka ben durmadan
utanla uturduum
yzm.
Zengin dul dii bir kedi seviyor ya kucanda
belki bu insanlara gvenimi duruyor durmadan
ellerim bal da ondan bu belki
yal adamlar artyor haykrmdan
kanatlarn bembeyaz rpyar kular
bir kadn vuruyor kulara kendini
vuruyor vuruyor kanatyor belki
sonra da gnein gvdesine yorgunluktan.

81

O silik, eski, yalnz aynalarda

ksaca insanlarda yani

kular eskiten kan
kurusun.
Grltl bir intihar balasn akamla
dinsin sen soyunduka geceye karan hzn
dinsin dinsin benim agda olmayan igren yzm.
Ayn paralansn bir dii kedi grd
Waterloo'yu grd bir asker, bir kahraman
ama bizim iin ne Waterloo, ne yagmur ncesi hzn
bir aptalca by uratnyar bizi durmadan
nk umulmadk bir ey oluyor artk insan
bir ey, bir kahkaba sabahn karsnda
ve yzm, o dcilmi, o i:ren yara
artk kendine yryor kalkp onlardan.

82

AClNlN OMUZIANII
Edip Cansever iin

Kadn bir grltye saptadlar.

Evler tkrtyd, tkrtyd, tkrt
kahkahamn drd iekleri bulamadlar
frtnal bir geceydi nk bulamadlar
bombalar, bsesleri, sava alaboras . . .
Yaamak bir tkrtyd aldrmadlar.
ocuklarn dlerinde bir Markut
bir kurbaa zplyor yaamamzdan
her gn zplyor, her gn eksiliyor, her gn
Markuuuut! Torban sarkt.
Her dal gzelliAin bir ucunda aptallk
br ucunda o kambersiz geen dAn.
Kadn. Kadn bir dilime katk ettiler
Markuuuut! Tarbam sarkt.
Siz byyn kan kular siz byyn
gzn gelii bir rtdr korkmayn
korkmayn lm bir baka azdr yarasalarn.
Anm eikler, anm yaygaralar
aslan gibi bir kocas var myd bu kadnn?
GmleAimi zorlayan ku sesleri.

BS

GECELEYINBR KOU

Klden bir aAzm vard merrnilerden nce

anlarn salarma deMii yerde ulurdu
Mori, bakrc ars, incitepe
aznn niformasma sokulurdu.
Bir ocugun aryan gl vard merrnilerden nce.
Onu gizlice perdim.
Onu srngen yumurtalar ve mezariarta
birbirine alan karanlk ma:aralarla perdim.
yle sessiz, yle gelimeyen bir yangna
bir insan kvrann brakrm gibi
bir ac saplanrm gibi sol brme
ellerime Mori'yi eklerdim.
AAzm azia doluydu merrnilerden nce.

84

Mori vard
usunu bir seccade gibi kullanan yaamakta
Mori'nin kpekleri vard her eyden nce
her akam adn ykard mahalle emesinde
ayaklarn ykard, tertemiz tanrlar karrd ortaya.
Nasl ki doguran ve ldren
kpekler gezinir herkesin apkasnda
ki herkesin apkas merrnilerden ncedir,
- Elma dersem kma.

85

L ASKER N LK TRK

Bulutlan kovan hrnm benim, bycm

doP:rudur gebe kaldm cokun bir akarsudan
bir bak alnma izer o bomurtuyu ardan
altn haykrlarla kular uup gelir stroze
gelip geceyi biriktirirler stroze
ben ki otobslerde sarn sanmm kendimi uzun zaman
uzun zaman terli bir erkein esneyiine
bir kaan vgsne saklanp
akam vakitleriyle ounup uzun zaman
kanaryalada kesmiim uzayan trnaklarm.

86

Yzmden bir tilkiyi silenim benim, bycm

erkeksi kadnlarn yasn tutmuyorum, artk sevin
elierirnde madensi grltler tayorum
babam uurtmalarm benden ok severdi bilirsin
imdi uurtmalarm byk, o homurtu (o insan)
eskiden her zgn bakm Pegasus'a harcardm
her kap gcrtsndan ocuklar dklrd, ne irkin
ne irkin, gvdcmde ince bir zrh yara kabuklarndan
derken hzn! Kadn sesleri karan o duman...
Bycm, akm drtenim benim
bir oyun kural deiliz artk, sevin.

87

BAKMAKLAR

Donyandan yaplm sabunlarn

rkttip sindird gzlerim vard - ar
ar yani oraph ve srgn dmann
tanmaz kld.
Ben enlikisiydim pht kann
keten lclvaclardan, bileycilerden
rugan izme giyilen alardan geerdim
barutun ve susamann gzelli,iylc
tck yatmann akmayan yzyle geerdim.
Oraya, gsme iliklcdiim hayvan ayartmadan
direnmenin mayasn ellemeye.
Gn dncrdi, benzi solard kahkahamn
kapardm kapm geveyen bir yanmla
ve her gece yatamda bir engerek bulmann
sregen ircnisiyle dolardm, sesim
ylece - Kusmuk Gibi - kalrd azmda.

88

nk her yerde bir gAn ufak kaldg vard

- akama zg gsmil aardm
ey mutluserin penceresi dann her yerde kpeksi koklamalarn srilp gittigi vard
uyurken bir kadna doyar gibi kanard ayaklarm
kanard ve bir irin seliyle boAulurdum her sabah.
Oysa babam bilirdi yaadg:n aptes alrd ilnk
anlatacak eyleri vard, egilip kalkmalar
dualar okumas, doum sanclaryla brakp gitmesi anam.
Ah, ge uzatyorum bir cumartesiyi
hayn bir algy kuanyorum ggtln huysuz kularyla
GK! Bir kahkahaya geirdike dilerimi
bir tabut kalmtr akam olmaya
bir tabut beklenen bir aydnlktr
beklenen bir ses gibi avlularda.
Anam kirliserin penceresinde doann
uykusu ayaklanr kan birikir saiarna
gzlerine uyuuk bir hn siner artk
lti bir erkegi almtr yatag:na
o soguk ly, o kurutulmu any
birdenbire benim agma taklr her ey
giderim akama zg ggsm amaya.

89

Ben nereye adm yazsam

ncrcyi gsterscm parmaklarmla
oras apkalar ykl bir vagondur,
nerede daralm grsem bir adam
akamn gzelim buusundu eli-aya tutulmu
bir iee uzamrken utandn grsem
ite irentim yaylyor derim, ite srtlanlar soluyar elierirnde
kular oktan kapamlar tarlalarn.
O Zaman bir zn aralnda- herkes gibi- balar korkum.
Ey irin mutluluu!
Ey durmayp aryan kemii usumun!
Uunursam beni hazdan delirten hayvann ortasnda
ben koarken derelerde birikirse ocukluum
piliim birikirse sesimin o hncahn boluunda
cokunun en salam atyla geliyorum
svgm byyor, aartyor gnm.
TAN! l bir kediyle salarm taramann vaktidir
sar bir bilincin tesini eliemek istemenin
bir zn aralgndayz artk TAN!
savulun, plaklm geliyor ardmdan.

90

- - ,i

GECELEY I NB IR KORKU

Hrlym, bylece byyor baldriarm ve boynurnun plen yeri

iri bir ku kendini aartyor koltukaltlarmda
geceyi hor gryorum, bylece gecenin btn itliini
irkilip terleycrek bir erkek sesi olarak yatamda
tanrm, Pckos Bil'im gzct beni.
Beni nk buram arr, hacaklarm hor grrro aynalarda
banma bir gl tilnemitir, kanar yanaklar bir og!ann yamurdan
hzn hor grrro rtr nk o kuu koltukaltlarmda
lrlym bylece byr akn bir salgdan teye gecmedii
tanrm, Pekos Bil'im t beni.
t, yrtsn plerimi pasl tenekeler, soyunup org alaym
ceketimle rteyim gecenin btn itliini
tanrm, Pekos Bil'im uur beni.

91

DAVUN

U benim boynurnun soytars

kirle her cemreyi bana doAru olan
unuttum gbela soluyan perdeleri
dudaklarm srdka kabaran akam
unuttum onu da.
Zaten bir tanm deil midir
tavsayan dp kalkmalara
hznn hacanas diye bildiim akam
bir tanm deil midir o kysz ellerimiz
fra ekmeye dogru lmn hacsna
parmak atmaya doru iir okuyaraktan
ak - bir tanm deil midir kosturucu gzellikler ardndan.
Her tanm bir a paralyor gibi C\>TCmizde
azgn atlar boandka sesimin avlusundan
u benim boynurnun soytars
dlle oval yilreimi akarsuyunnan
ggsilmde serinleyen akl kularn
esiegeyen balayan DlRENMEnin adyla
indir koynurnun ylgsn mor bulutlarn ardan
in dir, indir de
geceleyin dupduru bir iniltiyi
banndaki sarlkla deitirmeye dogru
Frlamaym, bktm tanmlanmaktan.

92

Le yiyen akl kular severim nk

akl gmen kular nk
nk zentisiz tara yanaklar
gibi arlara ilikin
frengili gklerin altnda olmak gibi
yatrlar severim
paskalya tatilini.
Her tanm zorlu kilitlerdir belki de
aput yldzlar aka dayal duran
u benim boynurnun soytars
brmde avrupal atlar kouturan
akm, tanmm, yanamam.

93

BlR ARI YAKILDIKA SEVllMELl

Gecenin drstlnden herkes kukutanr

korkulur o ku ykl iniltilerden
ve mor azn gecenin kumuna batran ben
ada servenler adna
btn fotoraflarn yakan
yakan ve bekleyen.
arpar yz bir ocuun mezarlara
yine de aartamaz tanmn gecenin.
Ezgisiz ama esnafbaklaryla soyunan bir kadn
ayartlmaya uygun o ok baygn yerlecim
aartamaz
nk ocuklar yaz bir ple korunur
ben yakarm arnn ellerini. Ben bekleyenim.
Gecenin kysnda benden konuulur.
Kara bi,- irin akyor
pnce o yklm glnden ocuklarn.
Kara bir salgdr nk byk
servenler ve ocuklarn soluk allar da.
rker herkes m bir anahtar olagelmekten
bir ocuun ehri arpar yzUmt.ln varolarna.

94

SARAHAYARTMASI

Bar ok savruk da olsa sabah

gnn en plak vaktidir
gnn en plak kular gezinir arda

ve ilkin !o bir yrek arpntsyla

uyur gsmn bedenimin atlar
btn atlar uyutur sabah
kularn, kularn uularn da.
Sabah ki akln elcr bir kuzgunun
gtrr ssz bir sorumlu\ua
ama gitmeyen o simsiyah tat azmda
ve boramda okun ggertisi orospu!ugun
bulank, a ve sonuna kadar cesur.

Surarn pesi gelir kularn

kularn her yerimi pesi gelir
uzamnn a ve sonuna kadar cesur
sabah gnn en kskan vaktidir.
Aktp beyaz bir bedeni bogazma
yakp alardan artan iniltileri
alaylar ve baklar stnde getirilen
sabahtan sonra getirilen nedir?
Kamyon tadnda ve dank olan nedir?
atlar uyudu, kular plak . . .
Sabah ormann aza brakt sszlk gibidir
sabah gnn el deilmi bir vaktidir.

95

CNAYETLER KTABI

I
A(JLAMADAN
DLLERM DlAMADAN
YUMRUCUM ZLMEDEN GECENN KARlSlNDA
AFAKTAN UTANMAYIP UTANDIRMADAN AKI
ZERME YREC!MDEN BAKA MUSKA TAKMADAN
KONUMAK STYORUM

KANLAK IRlENMI EVRAK

Karanlk szler yazyorum hayatm hakknda.

Aklarm, inanlarm igal altndadr
tabutumun stnde zar atyorlar
cebimdeki adreslerden umut kalmamtr
topraa sokulduum zaman apa vuran adamlar
denize yaklanca kumlar ve akltalar
gemi gnlerimi aaglamaktadr.
Karanlk szler yazyorum hayatm hakknda.
Ve rzgftr buruturuyor polis raporlarn
kadnlar fazlasyla gnaha giriyorlar
baz solgun gmleklerin ziik dmelerinden
elik trpan gibi silkiniyor ocuklar
denizin satrlar arasnda.
Gece arszca kkryor pasl beyninde ehrin
kfre yaklatka inancm artyor.
Karanlk szler yazyorum hayatm hakknda
yle yoruldum ki yoruldum dnyay tanmaktan
saiarm ok yaruldu genlik uykularmda
aclar ekebilecek yaa geldiAim zaman
acyla uraacak yerlerimi yok ettim.
Ve imdi birok sayfasn atlayarak bitirdim kitabn
bandan balayabilirim.

101

K T llRLER
.

Senin altn eviadm

sen denizi dnnce uAuldayan sokaklar
ak renk bir elbiseye yakan alnn
sabah ehre henz kamyonlar girerken
bir kadn kvrann hatriayp kuQuran
ve zaten
bu terli, bu tozlanan bulutlar altnda bile
sakl bir yerlerinde bir eyler parldatan
senin aAltn.
Seni marifetli sanacaklard
karsnda uurumlar aAldamayan herkes
seni marifetli sanacaklard
kalbini
rehnedebilseydin eer.

102

2.
Usuz bucaksz gzyalar.
Dnyann tmarianm ruhlara teslim edildi gnlere ait.
Usuz bucaksz gzyalar.
Bir nehrin bir yzyla benzedii zamanlardan.
Yaadklarnn hepsini gmen kulara
btn sevdiklerini
ocuklarn hepsine paylatran bir dosturnun
gzlerini karartacak kadar
usuz bucaksz gzyalan . . .

103

Btn msveddelerimi yrttm,

gsmn k\\aryla
gvdemin kokusundan bu bariayor iir.
Sana ok nceden, bir yaz sonu, bir parkta
sklm yumruumu srarak
buna benzer bir eyler sylemitim
milat yok
demitim, milat yer almayacak hayatmzda.
I te btn msveddelerimi yrttm
ite artk gsmn kllaryla
gvdemin kokusundan bubariayor iir
ite onlar artk salarn kadar Bonak
karlksz mcktuplarm gibi yepyenidir.

104

ZLM BR SlRRlN ZNTS

Yaamaktan te zr bulamaynca aka

sonular bir bir gzden geiriyorum
pulluklarla dcvrilen topran slaklndaki can
madenierin buharndan elde edilen by
baz yasak kitaplarn verdii din duygular
nelerse ki yaamak szn asi klan
nelerseki lekesiz, umutlu ve budala.
Denedi m. Souk sular dknp frlarlm sokaklara
sorular sordum nice kara sfatlar sttime alaraktan
ipte boynum, azm ehvet yalaklarnda
apraum, and iip ayna krdm
doadan bir vahiy beklediruse bouna
baktm akam herkesin kabul ettii kadar akamd
hibir meru yan kalmamt hayatmn.
Szlerimin anlam beni rktyor
bylesine hazrlkl deilim daha.
Bilmek. Bu da rktyor. Gene de biliyorum:
Kapanmaz yamurun at yaralar
ocuklarda.

105

II
WE HAVE
CHOSENTOBE
POWERLESS CRIMINALS
INA TIME OF CRIMINAL POWER

Father Berrigan
1970

KARLI BI R GECE VAKTI B I R DOSTU UYANDlRMAK

Benim adm insanlarn hizasna yazlmtr.

Her gn yepyeni ryalarla denchilen bir ceza bu.
Keke yamuru aAracak kadar gzel olmasaydm
lm ve aclar atsayd beni
dncem yapma iekler kadar gsterili ve parlak
szlerim ihanete varacak dorulukla olsayd.
Annaya gcm yctscydi de konusaydm
diri-gergin kaslar konusaydm
"Kardeler!" deseydim "Kardelerim!"
"Bakn yaklayor yaklamakta olan
"Bakn yaklayor yaklamakta olan
"Bakn yaklayor. . . "
yazk, airler kadar cesur deAilim
ocuklarn dkleri anlalyor btn yaadklanndan
gvdem kuduz yarasalarla birazck yatyor.

Benim gvdem yllar boyu sevmekle taraziand

yle bir almlarla gecenin itlerinden atiardm
bir gne sayardm kendimi denizin karsnda
nk am kokularna srtilnp arlaan ruhlarn
inanmazdm dosyalara sacana
gittike ldardm dkkanlar kararrken
hznn o beyaz etrafna sakallarm batard.

Benim adm bilinen cevaplarn stne mhrlenmi

ellerim ttslenmi
evlerin yeni ykanm serin talklarnda
dirgenler, bakralar, tomavidalar
bende kl, bende kanat, bende gizem brakmadlar
ve iinden bir baars gibi nlamaktansa
gvdem ak bir hedef klnd belalara.
Ve bu yzden yakksz oluyor
insanlar hummal baharlar olarak tanmlamak
ve bu yzden gsmde dakikalar
ince parmaklar halinde geziniyor
konvaylar geiyor meelikler arasndan
bir yaprak kapatyorum hayatnn nemli taraflarna
lmden anlayan, ciddi bir yaprak
unutulacak diyorum, iyice unutulsun
neden byk rmaklardan bile heyecanhyd
karl bir gece vakti bir dostu uyandrmak.

1
lll

TAHRI K

Brakn ince kava le seslerini ehrin iinde

paralar yal kzlarn koynunda yatarken
brakn kprlcrin stne yamur
ve basma perdelerden lanet bize.
alacak bir dnyada yaamakt; rendik
imdi klelcr yklyz alacak bir biimde
klcler yklyz ve kmak istiyoruz yokuu
sokaklar gittike kat bizim admlarmza
pcimizde btn baheleri boaltan ter kokusu
yankmz soyunup sevap rahatlg alnan yataklarda
yrek elbet acyor esvap dcgitirirken
bizden artk akmas beklenilen kan da kat
kovulduk ltimn geni rcsimlerinden.
Efsanelerden kovulduk
kan ve demir kelimeleri sylcnince
elbiseler iindcyiz, ehrin iinde
nmz ilik\cnmi, ayakkaplarmz bagl
kimsenin uykusunun feslccn koktuu yok
altkrkbete vapur ve sanc ge saatlerde
eski savalar vcsair gemiyor bulutlardan
iek alp eve gtilrliyoruz
bunun bir delilik olduunu bile bile

112

en ssz duygularn ucunda karakollar

asmalarn alt tuzak ve tuzak caddelerde
kleler yklyz, kmak istiyoruz yokuu
gzler kslp baklyor bize.
Biliniyor
bizim mahsustan yaadmz
biliniyor
arklarn sras bizde
biliniyor
hayat bizden razdr
biliniyor
otlarn sarard yerlerde gne
kurunun dcdii tcnde heves kalmtr.

113

PROPAGANDA

Kleler grdm, karavalar

hayalar burulmu bir adamn ayaklarn ykamaktatard
artk kelimeleri kalmam fiyatlar sormaktan
salar taranlmaktan usanmlar
sinemalara saklanyorlar kn
yaz olunca denizin yalaylarna
kaldrmlarda demokrat
otobslerde dindar
geceyi
saatlerine bakacak anlyorlar
ve sabah
gkyznn karnn gerdii zaman
daglarn kokusundan fabrikalar
acknca
Kleler!
gzleri cameka.nlarda.
Silahlar grdm
namlusu akla evrilmi sahra toplar
mrekkebin utandn grdm basl katlarda
tetie basan parmaklarda ar yok, grdm mrekkebi:
are yok, radyolan kapatsam
are yok, secde etsem anlarma

ll4

bu bozulmu yeminierin bayraklar altnda

olacak ey mi duymak portakal bahelerini
mermiler araya girmeden antayabilir miyiz artk
hangi kzlar hangi serin yerierimize deg:di:
Sanrdk salarmz kumrularla kaplanr
bir ocuk, te rmak! diyerek hayknnca
o zaman belki ocuklar zabtalardan daha oktu
belki biz daha ok agladk bir ak phtlannca.
Grdm
gzlerinde zndanlarla bana baktklarn
dndm yaslanarak ehrin kaskiarna
dndm kafa kemiklerimi eritineeye kadar
nedir bu klelerin olanca silahlar
silahlarn kleleri olmaktan baka.
Bkmadm
koyu renkler kullanyorum hayatmda
koyu mavi, acy anlatrken
sessizce perken, koyu beyaz
ve saiarm hakaretlerle akamrken
koyu bir itiraf saryor beni.
Susmak elbette zehirlidir
ve rahatlk getirir yazklanmak da
Ey tenimde uzak yolculuklarn lekeleri!
Ey ocuklarda uyuyan intizamsz gneler!
gelin ve bog:durun bu kleleri.

115

III

L'ENFER, C'EST NOUS-MME

ESENLIK BILDI RI SI

Bir ehrin urgan satlan arlar kenevir

kandil geceleri bir ehrin buhur kokmuyorsa
yamurdan sonra sokaklar ortadan kalkmyorsa
o ehirden calmann vakti gelmi demektir
Duygular paketlenmi, tecime elverili
gvdede gkyzn kkrtan iir sahtedir
gazeteler tutuklam dnya kelimesini
o dnyadan, o iirctCn calmal demektir
lm gelir, lm duygusuna kar saygsz
ve zeki'i. babacan tavryla tiksinti verir
sz yi.van, kardelik arklar gayetle tkz
calnmazsa ocuklar bile birden byyebilir
Yarg kesin: Ac duymak ruhun fiyakasdr
kin, susturur insan; adnadam denir
susulunca tutulan etele simsiyahtr
o siyah calmakcasna gr ve bereketlidir
Vandal yrek! Grn ki alkianasn
ez btn iekleri kendine canavar dedir
hakszlk et, haksz oldugun anlalsn
yaamak bir sanr degilse calnmak gerektir.

119

AKDENIZ!NUFKADORU MORA ALAN MAVISI

Kim yeni terleyen byna, sakalna se,,dalanmsa (j/nceye kadar

bu daireden darya ayak atamaz.

Hafz
Yaz gnleri beni hatrlamyor.

Salgl bir hayvanla bitiiyorum yaz yaklanca

yaylyorum ortasna sevgili tylerimin
geni uykulardaym, muazzam uykularda
yllarn zulmnden habcrim yok
ne de szgn taral kzlar korosundan
geiyor hazza yatkn dudaklaryla gece
canmn ilmekieri arasndan.
Beni artk kimseler arayp da bulamasn
beyaz harmanilcrin gklere ak sofrasnda
yktm saltanatn dizinde inlcdiim
akn en tabannda yattm anlalmasn
nk ben ok gizli bir yanln
dehctcngiz yeteneini lmek iin
yepyeni bir hata iin iniyorum Akdeniz'c
Meryemolu sanp ben zavall ademi
armha aktlar arda ok zaman nce.
ok zaman nceydi ki otobsler
mermer stun!u ehirlerden sahil ardakiarna
nice ylgn havarilcrle gidip geldi.

120

Hepimiz, yani tatlan inemekle gzelleen ocuklar

havariler karsnda harami
gvdesindeki hayvan kabarnca mecalsiz
kutlu bir tan karmay denedik
kayser makinasndan
anneler
sevecen gzyalaryla korurdular bizi.
Bizi sen eybeyhude ve baygn duygularn yrtcs
sen ey !o alglar uykulardan-kartp
balelerin hayatna yerletiren esrar
bizi brakmtn
ac gller salnrd kannn raddelerinde
ve ben gne altnda bize kendini ptren neyse
gece onun kimlerle bulutuunu aratrdm
o zaman yaln yrek kaldm iddetin lnde
aldanlarn lnde korkudan
denize dilimi saktum ayaklarmdan nce.
Bu kadar, bu kadard Akdeniz
asl yokmu dinlediklerimin
eski moda gne sannlarndan
bir air cesedinden hi fark yok denizin.
_yok ve yaz gnleri beni hatrlamyor
boulmu hzn gsteriyor bana memelerinden
geiyorum bir yakc maviden derinletirilmi mora
geiyorum ayaklarm altnda kumlar hkrtarak
Kara yaz! Karanlk yaz! Kararan vcutlardan
rhtma varmayan ceset elbette hatrlanmaz.

121

IV
AMENf

AMENT

nsan
eref-i mahlukattr, derdi babam
bu szn szler iinde bir yeri vard
ama bir eyll gn bilek damarlarm kestiim zaman
bu sz asl anlamn kavrad
geti vgnlarn, banlarn, reklamlarn arasndan
geti tarih denilen tamalkar tccar
kararm rakamlarn yarklarndan szarak
bu sz yregime kadar alald
damar kesildi, kandr akacak
ama kan kesilince damardan scak
smscak kelimeler boand
ak iin karnma ve ggsme
lm iin yregime srdtm ecza utu birden
ak ve lm bana yeniden
su ve ate ve toprak
yeniden yorumland.

127

Dilce susup
bedence konuulan bir aMa
biliyorum kolay anlalmayacak
kanatlar kara fcur iekleri am olan dnyann
yank yada boulan yaplarn arasnda
delirmek hakkn elde bulundurmak
rahma ada terimlerle yanamak iin
bana deha deil
belgeler gerekli
kantlar, ifadeler, resmi mhr ve imza
genken
pepee ka gece yllarca
acyan, yumuak yerlerime yaslanp uardm
bilmezdim neden baz saatler
alaturka vakitlcrc ayarl
neden karpuz sergilerinde lks yanar
yazg desem
kt bir ey dokunmu olurdu sanki dudaklarma
Tokat
aklma bile gclmezdi
babam onbeli olmasa.

Meyan kk kazarm babam krlarda

ben o yata koltuumda kitaplar
iaret parmanda zincir, cebimde sedef ak
ccbimdc krlanglar, lgnlk sayfalar
kafamda yasak dnceler, Gide mesela.

128

Kar yaarken kirlenen bir eydi benim yzilm

her sevin nbetinde kusmak sunuldu bana
gecenin anlam tkansn diye slk alar
resimli bir kitaptan alardm hayatm
oysa her gn
merkep kiralayp da kazlan kkleri
Forbes frmasna satan
babamd.
Budur
ite bir daha korkmam*- iin korkmaz grnen korku
'
ite ehirleri bayndr gstcren yalan
ite mevsimlerin deitii yerde buharlaan
kelepeler, srgnler, genlik aclaryla
gbela kurduum cmle ite bu;
ten kaygusu ykl ar bir ha tamaktan
tenimin olanca arh yokoldu.
Solgun evler, l bir da, iyice solmu dudak
bile bir bir nlayan
ihtilal haberidir
ve gecenin gm ipliklerden ilenmi oluu
nisan aylar gelince vcudu hafflctir
ahlanan grevler iinde kahkahalann kstah
bakiarm beyaz bulutlara kar obur
mariara ayarlanmak hevesindeki sesim
gider ehre ve araba yaltaklanarak
biraz aiayabiimek iin
fotoA:raflar ektirir
babam
seferberlikle rnekkaredir.
129

nsann
glgesiyle tanmland bir ada
mariara der belki birka ey aklamak
belki ruhlarn glgesi
der de mariara
mmkn olur babam
varlk sancsyla Armak:

Ezan sesi duyulmup

Ha dikilmi minbere
Kfijir Yunan bayrak asm
Qmilere, her yere
Oy/e ise gel kardeim
Hep verelim el ele
PaJ/atalm bombalar
anlar sussun her yerde
anlar sustu ve fakat
binlerce yln yabancs bir ses
deAdi minarelere:
Tanr uludur Tanr uludur
polistir babam
Cumhuriyetin bir kuludur

130

bense
anlam degilim byle maceralardan
ne Godiva geer yoldan, ne bir kimse kr olur
yalnz
cokunlugu karsnda ilendigim adrvan
nfus czdanmda tuhaf
ekmek damgas durur
benim iim bulutlar arnlamak gn boyu
etin slak tadna dru
yava yava uyanmak
ocuk kemiklerinden yelkenler yapp
hrsz cenazelerine bine bine
temiz deklerio rpertisinden eme
korkak dualarndan cibinlikler kurarak
dokunduAnn banknotlardan tiksinmeyi itiraz
naksz yaamaklar
silahlanmak sanarak
kardm
boAaza tkanan lokmann hartasn
knmda gneler halka dagtmak iin
halk suvarmak iin salarmda bin rmak
htrdm caddeleri meter ki mezarlarm
hazrm zaten duvar sklm bir yumruAa
fly Pan-Am
drink Coca-Cola.

131

Tutun ve yzletirio hayatlar

biri kr'hataklarn rpnnda kutsal
biri serke ama olduka da hakl.
lmler
lmlere ulanmakta ustadr
hayatsa bir baka hayata kar.
Orada
ak ve ocuk
birbirine katmaz
nasl katmyorsa baaklara austos scat
kendi tehlikesi peinden gider insan
putlarn dahi damarndan
aktlt gne kadar
srdrr yorucu kovalamay.
Hanidir grkl dnya dnyalar ire doAan?
Nerde, hangi yremizde zihnin
tun surlardan berkitilmi lkesi
az hayat suyla alkanm ocuta rahim olan
parti brorleri yoksa kafiyeler mi?

132

Hangi cisimdir aka bilmek isterim

takvim yapraklarnn arasn dolduran
nedir o kat ey
ki gc
gnln dadaasn durultacak?
Hayat
drt eyle kaimdir, derdi babam
su ve ate ve toprak.
Ve rzgAr.
ona kendimi sonradan ben ekledim
piirilmi amurun zifiri korkusunu
ham yreAin ptrlerini getim
gvdemi iliemiere zerkederek
varoldum kayrasyla Varedenin
eref-i mahlukat
nedir bildim.

133

IINDEKlLER

Ur Okuma Kilavuzu
9
ll
13
14
17
18
20
26
31
35
36

aire
GaJway At Yarlarnda

.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

o.

(Umuttan Sz Etmek stiyorum)

ll.

12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
135

37
39
40
43
44
47
49
51
53

19.
20.
Tann.Antonius'u Brakyor

55
57
58

Addenda

iirin zgrl#
me ve Dizgin

61
63

Geceleyin Bir Kou

Yorgun
Bakr Tenli Yapraklar
Seni Olan Yenilgi
Tfenk
Kuun lm
O Bagmsz Da larm
Ka
Yamurun Kaplar Karanlk
Yldzlarn Uzakhna Vg
Waterloo'da Bir Dii Kedi
Acnn Omuzlan
Geceleyin Bir Kou
l Asker I in lk Trk
Bakmaklar
Geceleyin Bir Korku
Oavun

Bir Ar Yakldka Sevilmeli

Sabah Ayartnas

71
72
73
74
75
76
77
78
80
81
83
84
86
88
91
92
94
95

Cinayetler Kitab

Kanla Kirlenmi Evrak

Kt iirler
zlm Bir Srrn znts
ll.
Karl Bir Gece Vakti Bir Dostu Uyandrmak
136

99
101
102
105
107
109

Tahrik
Propaganda
III

Esenlik Bildirisi
Akdenizin Ufka DOlru Mora alan Mavisi
"imden u Zalim pheyi Kaldr,
,
ya Sen Gel ya Beni Oraya Aldr .
IV

Ament

137

112
114
1 17
1 9
120
122
125
127