MALYE POLTKASI II 1-4

NTE= 1
A-1980 NCES THAL KAMEC SANAYLEME POLTKASI
Trkiye de 1980 ncesi ekonomik yapnn belirleyici zellii devlet nclnde retilen ithal ikameci sanayileme
politikasdr ithal ikameci sanayileme politikas: Yurt ii tketiminde ihtiya duyulan mallarn ithal edilmek yerine koruma
ve tevik yoluyla gerekirse girdi ithal edilerek yurt iinde retilmesinin salanmasdr. Buna gre yurt ii talebe ynelik
olarak yaplan retimle byme salanacak ve kamu yatrmlar ile bu sre desteklenecektir. Bu politika ikinci dnya
sava ile birok lke ve Trkiye'de de 1963 ylnda balanan planl kalknmayla balamtr. Ancak bu tip politikalar baz
nedenlerle uluslararas ekonomik yap ierisinde baarsz olma riski ile kar karya kalmtr.
1.Yurtii talebe ynelik retim yapldndan bymenin srdrebilmesi iin tketici kitlelerinin gelirinin yksek olmas
gerekmekte bu durum ise ayn zamanda bir maliyetleri arttrdndan enflasyonu krklemektedir.
2.retimdeki girdilerin bir ksm dardan satn alnd iin dvize ihtiya vardr.Trkiye bu ihtiyac bir sre yurt dnda
alan ii dvizlerinden karlam ancak bu kaynak azaldnda srekli borlanma yaplamayacana gre dviz
darboazna girmi ve demeler dengesi sorunlar ortaya kmtr.
3.Yatrmlar tevik edecek tasarruflar yetersiz kalmasyla yeterli istihdam yaratlamaz.
4.Da kapal rekabeti olmayan bir ekonomik yapda verimlilik ve kalite sorunu ortaya karmasdr. BU Nedenlerle
lkemizde daha nce bir sre srdrlebilen bu byme politikas 1970 lerde tkanmas ile u sorunlar olumutur
a. Yksek dzeyde fiyat artlar (1970 lerin ikinci yarsnda fiyatlar hzla artm, 1977 ylnda TEFE %24 1980 ylnda
%100 n zerine kmtr ) tefe=toplam eya fiyatlar endeksi
b. sizlik (1978de %13 n altnda iken 1980 ylnda % 15 in zerine kmtr.
c. D demeler dengesi : 1977 ylnda da bamllk azaltlaca ne srlmesine ramen d ticaret a 4 milyar dolar
iken 1980 ylnda 5 milyar dolara yaklam ihracatn ithalat karlama oran 1977 ylnda %30 larda iken 1980 ylnda
%36 nn zerine kmtr.
d. Bununla beraber byme iin gerekli olan yatrmlarn Gayri safi milli haslaya (GSMH) oran ayn dnemde srekli
dmesi( 1977 ylnda %25 civarnda , 1979ylnda %18 civarna inmi) ve sanayi retiminde de ciddi dler ortaya
kartmtr.
Trkiye ekonomisini 1970 lerin sonunda istikrarszla gtren temel nedenler yapsal nitelie sahiptir. rnein:
1.Ekonomide tarmn paynn yksek olmas
2.Tarmn doa koullarna bal olmas
3.Nfus hzla ehre akmas
4.Nfusu istihdam edecek yatrmlar gereklememesi
5.Talep yaps deiirken retim yaps deien talebe ayak uyduramamas
6.letmelerin kk lekli olmas
7.Sanayi retimi tekstil gibi ok az sayda sektrde rekabeti olabilmesi kalite ve maliyet asndan rekabet edecek gc
elde edememesi.
8.hracatn ierisinde sanayi rnleri ok dk oranda iken ithalatn nemli bir blm sanayi mallarndan olumutur.
9.Tasarruf oranlarnn yetersiz olmas (1963 planl dneminde yurt ii tasarruf / GSMH orannn %12,5 iken 1975 ylnda
20 fakat 1970 lerin sonlarnda %16 civarna dmtr. )
10. Kamu kesiminin bte gelirlerindeki artn yavalamasyla bte aklarnn artmas ve kamu harcamalarnn salam
kaynaklaarla finanse edilememesi.
11.Bte a ile daha fazla merkez bankas kaynaklarnn kullanlmasyla kredi dalmn olumsuz etkilemesi.
12.lke d sorunlarn banda ise 1970 lere damgasn vuran temel bir istikrarszlk nedeni petrol fiyatlarnn hzla
artmasdr.
13.Trk lirasnn deerinde ortaya kan olumsuz gelimeler ve yurtdna i gc k ile btn reel ve parasal
dengelerin bozulmas , i ve d finansmanda ciddi sorunlarn ortaya kmas.
Bozulan dengeler gelir dalmn,talebi ve dolaysyla retim yapsn da olumsuz etkilemitir.
Oluan istikrarszlklar yok etmek iin 1978 ve 1979 da;
1.Devalasyon yaplm (Yerli parann yabanc paralar karsnda deerinin drlmesidir)
2.Temel mal ve hizmetlerin fiyatlar ile faiz oranlar arttrlmtr.
3.D bor ve kredi imkanlarnn arttrlmas iin de baz nlemlere bavurulmutur.
zellikle yaplan devalasyon ile d ticarette geici bir iyileme salanm fakat enflasyon hzla artmtr. Ciddi yapsal
sorunlarla kar karya olan Trkiye ekonomisi yurt dndaki olumsuz gelimelerin de etkisiyle krize doru srklenmi
ve alnan nlemler baarsz olmutur.Sonuta bu istikrarszlk sreci ekonomiyi ok daha kkl saylabilecek nlemler
ieren 24 ocak 1980 tarihinde alnan kararlara gtrmtr.
B-1980 SONRASI DIA AIK BYME POLTKASI
24 ocak 1980 tarihinde alnan kararlar nceki nlemlerden kkl olarak farkldr. da ak ya da ihracata dayal byme
politikas olarak adlandrlan bu geni bak as sadece Trkiye'de deil ABD ve ngilterede istikrar politikalar nn ana
eksenini oluturmustur. Temelde monetarist (parasalc) yaklama dayanan bu yonelis zm parasal dzenlemelerde
aramaktadr Devletin ekonomideki roln azaltarak piyasa mekanizmasna ilerlik kazandrmaktadir. Da ak bir yeniden
yaplanmayla ekonomiye istikrar kazandrmay ve ekonomik bymeyi salamaya ynelmistir.
1.Kamu Kesiminin Sinirlandirilmasi ve Piyasa Mekanizmasi
24 ocak kararlarnn temel unsurlarindan birisi para arz ve kamu harcamalarnn kontrol altna alnmas ile enflasyona
neden olan yksek talebin kislmasdr.Cunku yksek enflasyonu yksek talep oluturur.

NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com

Sayfa 1

Kamu kesiminin kltlmesinin bir baska nedeni, zel sektre daha fazla nem verilerek kamu mdahalesinin
azaltlmas ve piyasa mekanizmasna ilerlik kazandrlmasdr. Kamu harcamalarn azaltmak her zaman mmkn
deildir. nk bu harcamalarn bir ksm personel harcamalar bir ksm da yrtlmekte olan kamusal faaliyetlerle
dorudan balantldr. Genel kamu hizmetleri eitim salk adalet ve emniyet tr hizmetleri gibi. Bu yzden de kamu
harcamalar azaltlamam Bte harcamalar/GSMH oran 1980-89 dneminde ortalama %22nin altna dmemitir.
Kamu gelirlerinde ise eliki yaanmtr. Bir yandan piyasa ekonomisinin yerlemesi asndan vergi yknn
drlmesi gerekirken dier yandan bte aklarnn azaltlmas iin kamu gelirlerinin attrlmas gerekmektedir.
2.cret Maliyetlerinin Drlmesi ve Uluslararas Rekabet
1980 ncesinde yksek cretler temel sorun oluturulmutur.
a.Yksek talebin neden olduu enflasyon
b.Yksek maliyet nedeniyle uluslararas rekabet gcnn azalmas
c.Dk tasarruf nedeniyle yatrm yaplamamas
cretlerin drlmesiyle yurt ii talepte azal meydana gelecek ve daha fazla ihracat yapabilecei dnlmtr.
retim maliyetlerini drerek lkenin uluslararas rekabet gcn arttracaktr(cret ve maalarn milli gelir ierisindeki
pay 1980 yl itibariyle %27 civarnda iken dnem ierisinde srekli azalarak 1988 yl itibariyle %16 civarna kadar
dmtr.) Fakat cretlerin drlmesi ile sadece maliyetler deil,ayn zamanda i gc verimlilii de
etkilenmitir(azalan cretler nedeniyle verimlilikte d meydana geleceinden, maliyetler yeniden artabilir)cretlerin
drlmesi ile nitelikli i gc kayb da olmutur.
3.Yksek Faiz Oranlar ve Tasarruflar
< Tasarruflarn arttrlmas iin alnan nlemlerden birisi faiz oranlarnn yksek tutulmasdr.Tasarruflarn artmas
< Yatrm yaplabilir kaynaklar artacak
< Tketimin kslmasyla ihra edilebilir bir retim fazlas oluturacaktr.
Uzun dnemde gelir arttka tasarruflarn artmas beklenir.Faiz oranlar yksek olduunda da retim ertelenerek
tasarruf yaplabilir. Ancak Trkiye'nin o gnk koullarnda mevcut tasarruflarn bir ksm bankaclk sisteminin dnda
kalmtr. Bunun nedeni bankaclk sisteminin yeterince gelimemi olmas ve bireylerin de bankaclk sistemine
gvenlerinin snrl olmasdr. Yksek faizler yatrm maliyetlerini de arttrmtr ( zel sektr yatrmlar /GSMH oran 1980
e kadar % 10 civarnda iken kararlarn uygulanmas sonrasnda nceleri dm daha sonra 1986 ylnda %7.7 olmutur
) Faizlerin yksek olmasndan dolay daha ok speklatif amal yatrmlarda art eiliminin ortaya kt grlmtr.
Uygulanan programdan beklenen dier bir sonuta yksek faiz oranlarnn tketim eilimini azaltmas ve enflasyon
artn snrlamasyd. Bu etki konusunda bir belirsizlikten sz etmek mmkndr. Ele alnan dnemde beklendiinin
aksine zel tketim harcamalarnn GSMH ye orannda art meydana gelmitir.Bu artn bir nedeni hesaplamalardan
kaynaklanabilir. Yatrmlarn azalmasndan dolay, zel tketim harcamalarnn pay yksek olacaktr. Dier bir nedeni
ise yksek faiz oranlarndan dolay elde edilen faiz gelirlerinin bir ksmn tketime ynelmitir.
4.Serbest Dviz Kuru ve D Finansman
Da ak bir ekonomide bymeyi destekleyecek kaynaklardan birisi de d kaynaktr. Bir lkede yaplan yatrmlar,
yurt ii tasarruflar ( kamu +zel ) ve yabanc tasarruflarla karlanr. 24 ocak kararlar dorultusunda uygulanan
programn temel bileenlerinden birisi dviz kurunun serbest piyasada belirlenmesidir. Yurt iinde de resmi kurlar ile
karaborsa fiyatlar arasnda ciddi farklar vard. Serbest dviz kuruna geiten 2 nemli sonu beklenmitir.
1.Dviz kurunun serbest piyasada daha gereki olarak belirlenmesi TL nin deer kaybetmesine neden olacak, yurtiinde
retilen mallar d piyasalarda daha ucuz hale gelecei iin,ihracat artacak,dviz geliri elde edilecek,ithalat pahal hale
gelip d ticaret a azalacaktr.
2.Dier olumlu bir beklenti de resmi fiyatlar ile karaborsa fiyatlar arasndaki farkn azalmas ile yurt dnda alan
iilerden gelen dviz miktar artacaktr.
Fakat zorunlu olarak ithal ed,len ara mallar ve yatrm mallar asndan durum farkldr. Yurt iindeki retimin devam
ettirilebilmesi iin bu mallarn ithal edilmesi kanlmazdr. Bu durumda da retim maliyetleri ve dolaysyla fiyatlar
artacaktr. 1980 li yllarda Trkiyenin ithalatnn yaklak %95'nin ham madde ve yatrm mallarndan olumas ve tekelci
bir yapda maliyetlerinin byk lde fiyatlara yanstlmas nedeniyle TL nin deer kaybetmesi sonucunda artan ithalat
fiyatlar yoluyla yurt ii fiyatlarda belirgin artlar meydana gelmitir.
5.hracatn Arttrlmas ve Dviz Geliri
24 ocak 1980 kararlarn zorunlu hale getiren temel nedenlerden birisi demeler dengesindeki aklar idi.D ticaret
a, ihracatn artrlmas veya ithalatn azaltlmas ile mmkndr. Yurtii retim iin ithalatn drlme imkan snrl
olduundan d a azaltmann yolu ihracatn arttrlmas ile mmkndr. Dviz kurunun serbest braklmas,cretlerin
drlmesi ve talep daraltc sk maliye ve para politikalarnn uygulanmas ihracatn arttrlmasna yneliktir.Bu
nlemlere ek olarak ihracat arttracak baka baz uygulamalara da gidilmitir. hracatta vergi iadesi ve ihracat iin dk
faizle kredi verilmesi gibi imkanlar yaygnlatrlarak arttrlmtr. Sonu olarak 1980 li yllarda ihracat hem miktar olarak
artm hem de bileimi deimitir.Trkiye 1980 ylna kadar tarm ihracats iken 1980 sonrasnda sanayi ihracats bir
lke konumuna gemitir.
1980 ncesi Tarm %60
Sanayi %35
1980 sonras Tarm %18
Sanayi %79
Uygulanan bu programn ihracat arttrc etkisi asndan baarl olduunu sylemek mmkndr. hracattaki bu olumlu
gelimelere karlk,uygulanan politikalarn srdrlebilirlii de nemlidir. hracat artnn yapsal dnmler sonucunda
artan mal kalitesi ve miktar ile gereklemesi nemlidir. Halbuki 1980 lerdeki ihracat artl byk lde verilen parasal
desteklerle mmkn olabilmitir.
Bu tr bir politikann da 2 olumsuz etkisi ortaya kabilir

NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com

Sayfa 2

1. Yurt iinde verilen parasal desteklerle yabanc mallar karsnda fiyatlarn drlmesinin lke ekonomisini reel bir
kayba uratmasdr.
2.Parasal destekler verilmesi sonucunda lkede ihracat yapan kesimler lehine bir kaynak tahsisi ortaya karmasdr.
C-1980 STKRAR POLTKASININ UYGULAMA SONULARI
24 ocak 1980 kararlar ile enflasyon sorununu hafifletmek, ihracat artrarak d dengeyi salamak ve serbest piyasa
ekonomisini iler hale getirmek gibi hedefler yer alsa da ncelikli hedef, da alma ve d dengenin salanmas olmu
ve da alma serbest dviz kuru nlemleri d kredilerle desteklenerek baz olumlu sonular da alnmtr.
<<1980 kararlarnn baarl olamamasnn nedenleri
1980 ncesinde yaanan ekonomik sorunlar hafifletilmek istenmitir. Ancak lke sadece ksa dnemli istikrar sorunlarnn
tesinde yapsal baz sorunlarla da kar karya olduundan, reformlarn yeterli olmamas nedeniyle ksa dnemde elde
edilen baarlar srekli olmamtr. Uluslararas dzeyde rekabeti attrmann bir yolu olarak cretlerin drlmesi
nerilmi ve bu ynde uygulamalara da gidilmitir. Ancak verimliliin artmamas halinde sadece maliyet avantaj ile
rekabet etmenin bir snr vaardr. Dier taraftan piyasa mekanizmasna nem verilmi olmakla beraber gerekli kurumlar
mevcut olmad gibi,bu ileyii salayacak kurallar da ksa srede oluturulamamtr. Sonu olarak, yapsal sorunlarn
alamamas ve serbest piyasa mantnn yerlemesinin zaman almas nedeniyle 24 ocak kararlar ksa dnemde
beklenen baary salayamamtr. Artan enflasyon basks yannda i ve d bor yk bymenin yavalamasna yol
amtr. Genileyen i kredi hacmi ithalat ve sermaye girileri yoluyla 1990 ylnda yakalanan %9 un zerindeki yksek
byme ise kalc olamamtr. Ancak sermaye girilerinin srekli olmas ile mmkn olabilen bu byme 1991 ylnda
Krfez Krizi'nin patlamas ile yavalayan sermaye girileri ve dviz gelirlerindeki azalma nedeniyle yavalamtr.
5 NSAN STKRAR PROGRAMI
24 Ocak kararlarnn uygulanmas ile bir lde ihracat art ve dvizde bir miktar rahatlama olmasna karlk,ekonomik
gstergelerdeki bozulmalar srekli artmtr. rnein,temel hedefler arasnda yer alan enflasyon , kontrol altna
alnamam ortalama %70 lerde seyretmitir.
1.Hem tketimin kslmas hem de borlarn geri denmesi iin kamu i borlanmas srekli artm ve i bor faiz
oranlar rekor dzeylere kmtr. Kamu kesimi borlanma gerei 1980 lerde GSMH ya oran %4 iken 1993 ylnda %12
ye kmtr.
2. Hzla artan d borlanma daha ok tketim harcamalarnn finansmannda ve bor geri demesi iin kullanlmtr
(1980 lerde yaklak 3 milyar dolar d ticaret a iken 1993 ylnda 14 milyar dolar)
3.Tasarruflarda beklenen artlar gereklememi hatta bir miktar azalma olmutur ( Tasarruflarn GSMH ya oran 1990
ylnda % 23n zerinde iken 1993 ylnda %22 ye dmtr.
4.Yatrm harcamalarnda art salanamam. zel sektr retken yatrmlara gerei kadar ynelmemitir. Dviz
cinsinden mevduatn TL cinsinden mevduata oran %35 lerden % 70 in zerine km ksaca dolarizasyon yaanmtr.
Dolarizasyon : Bir lkede yurt ii yerleikler tarafndan hesap birimi, deme arac ve deer saklama arac olarak ulusal
parann yerine yabanc lke paralarnn kullanlmasdr.
5.Kamu aklarnn srekli olarak artmas nedeniyle Merkez Bankas kaynaklarna daha fazla bavurulmu, i borlanma
miktar ve faizleri yksek oranlarda artmtr.
Btn bu gstergelerdeki bozulmalar ile lke ekonomisinin bir krize doru srklenmi,1994 ylnn balarndan itibaren 3
haneli enflasyon belirtileri ortaya kmtr. Giderek derinleen ekonomik sorunlar ve borlanamayan hkmetin Merkez
Bankas kaynaklarna ar ynelmesi ile % 100n zerine kan enflasyon sonucunda ise 5 nisan istikrar program
aklanmtr.
5 Nisan Kararlar Olarak adlandrlan bu programda alnan nlemler unlardr:
1.Yksek oranda KT zamlar
2. % 139 civarnda bir devalasyon
3. KT lerin zelletirilmesi veya kapatlmas
4. Tarmda destekleme almlarnn daraltlmas
5. Merkez Bankas'nn yeniden yaplandrlmas
6. Kamu kesiminde cret artlarnn bte denekleri ile snrlandrlmas
7. Tekel rnleri ve akaryakttan alnan vergi ve fonlarn ykseltilmesi gibi nlemler alnmasna karar verilmitir.
8. Ksa dnemde kamu aklarn bir lde azaltmak zere ek vergiler alnmtr.(Net aktif vergisi ve e deer matrah
vergisi,birden fazla konutu olanlardan bir defaya mahsus olmak zere dk oranl bir emlak vergisi alnmas )
9. Kamu aklarnn azaltlmas. Kamu aklarn kontrol altna alnmas,kamu harcamalarnn kslmas veya vergi
gelirlerinin arttrlmas ile mmkndr.
10. Ayrca orta vadeli makroekonomik hedeflerin bir btnlk iinde belirtilmemesi, finansal piyasaya ve bor ynetimine
ilikin nlemlerin aklanmamas programn eksik olduu kansn yaygnlatrm ve bu program yeterince gven
vermemitir.
Kaynak sorunu yaayan lke ekonomisi iin hazrlanan kaynak paketleri genellikle geici nlemler ieren niteliktedir.
Ksa srede kaynak yaratmak amacyla hazrlanan bu paketler, dviz ve dvize endeksli borlanma, ii dvizlerinin
lkeye ekilmesi, bedelsiz ithalat gibi nlemleri iermektedir.
ENFLASYONLA MCADELE PROGRAMI
ENFLASYONLA MCADELE PROGRAMI
Ancak beklenen sonular vermeyen bu paketler yannda, cretlerin ve tarm desteklerinin enflasyonun zerinde
seyretmesi sonucunda kamu aklar artm ve enflasyon yksek oranlarda gereklemitir. IMF ile imzalanan Yakn
zleme Anlamas ile aklanan Enflasyonla Mcadele Programnda yl ierisinde enflasyonun %5 e drlmesi
hedeflenmi programn uygulanmasna KT fiyatlarnn alt ay dondurulmas ile balanm ancak bata Rusya olmak
zere baz lkelerde ortaya kan krizler dalgalanmalara neden olmu ve enflasyon 1998 ylnda ancak %50 civarnda

NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com

Sayfa 3

tutulabilmitir.Alnmas gereken yapsal nlemler kapsamnda ise vergi reformunda baz admlar atlabilmi ancak
bankaclk, sosyal gvenlik ve zelletirme gibi alanlarda dikkate deer uygulamalara gidilememitir.
Enflasyonla Mcadelede Alnan nlemler:
<Sk maliye politikas
<Kapsaml yapsal reformlar nerilmitir.(Sosyal gvenlik sistemine srdrlebilir bir yap kazandrmak iin yeniden
yaplandrmaya gidilmi,Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu kurulmu,tarmda dorudan gelir destei
uygulamasna gemek iin baz dzenlemeler)
<Enflasyonist beklentileri aaya ekmek iin dviz kurlarnn enflasyon hedefine gre belirlenerek nceden aklanmas
<Yabanc kaynaklar giriine gre likidite genilemesine izin veren bir para politikas(Nominal pa)
Nominal pa: Para politikas uygulamasnda, nihai hedef olan fiyat istikrarna ulaabilmek amacyla ara hedef olarak
kullanlan para arz ve dviz kuru gibi nominal deikenlerdir.
Programla beraber: Faiz oranlar gerilemi,Enflasyon yavalam ve i talep canlanmtr. Balangta bir gven ortam
yaratlm olmakla birlikte enflasyonun beklenen lde dmemesi sonucunda TL beklenenin zerinde deer
kazanm,i talepteki canlanma ve enerji fiyatlarndaki artn da etkisiyle d ticaret a artmtr. Bata Arjantin olmak
zere d piyasalarda ortaya kan olumsuz gelimelerin de etkisiyle Trkiye'ye d kaynak girii azalm ve faizler
artmtr. Bu koullar altnda ortaya kan finansal dalgalanma, bankalar faiz riski ile kar karya brakm ve 2000 yl
Kasm 'nda ekonomi krize girmitir. Kur riskinin de arlamas ile bankaclk sektr ar kayplara uram,2001 ylnn
ubat aynda Trkiye ekonomisi tarihinin en derin krizlerinden birine girmitir. Faiz ve enflasyondaki ar artlarla
beraber dviz kurundaki ar dalgalanmalar sonucunda ortaya kan belirsizlik ortam, finans sektr ile beraber reel
sektr de derinden etkilemitir.
GL EKONOMYE GE PROGRAMI
Dviz kuruna dayal enflasyonla mcadele program Kasm 2000 ve ubat 2001 krizleri ile sonulannca yeni bir
ekonomik istikrar programna gerek duyulmu ve krizden kmak ve istikrarszlk yaratan yapsal sorunlar ortadan
kaldrmak amacyla IMF ile imzalanan stand_by anlamas gzden geirilerek Gl ekonomiye Gei Program ad
altnda yeni bir istikrar program hazrlanarak yrrle konulmutur. Bu programn nihai amac: mali disiplin, fiyat istikrar
ve istikrarl bir byme srecini balatacak yapsal bir dnm salamaktr.
Gl Ekonomiye Gei Programnda Temel Hedefler:
1.Ekonomide srdrlebilir bir gelime ortamn salayarak kaynak kullanma srecindeki verimlilii arttrmak
2.Da ak bir yaklamla piyasa koullarnda rekabet gcn gelitirmek
3.Ekonomide bymeyi, yatrm ve istihdam arttrmak
4.Siyasal irade ile birlikte ekonomiyi yeniden yaplandrmak
5.Kamu kesiminde kaynak dalmnn saydam ve hesap verme sorumluluu erevesinde gerekletirmek
6.Yolsuzluun ve rasyonel olmayan kamu mdahalelerini nlemek
7. Piyasalarda gven ortam yaratmak
PROGRAMDA ALT HEDEFLER
<Dalgal kur sistemi iinde enflasyonla mcadeleyi kesintisiz ve kararl bir biimde srdrmek.
<Bankaclk sektrnde kamu bankalar ve Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu ( TMSF) bnyesindeki bankalar bata olmak
zere hzl ve kapsaml bir yeniden yaplandrmay gerekletirmek, bylece bankaclk kesimi ile reel sektr arasnda
salkl bir iliki kurmak,
<Kamu finansman dengesini bir daha bozulmayacak bir biimde glendirmek
<Toplumsal uzlamaya dayal fedakarln tm kesimlerce adil bir biimde paylalmasn ngren ve enflasyon hedefleri
ile uyumlu bir gelirler politikas srdrmek .
<Btn bunlar etkinlik , esneklik ve effaflk ile salayacak yapsal unsurlarn yasal altyapsn oluturmak.
Bu programda ngrlen nemli konu ise fiyat istikrarna ynelik olarak 2000 yl ierisinde uygulanan dviz pasna
dayal enflasyonla mcadele uygulamasndan vazgeilerek dalgal dviz kuruna geilmesidir.Gl ekonomiye Gei
Program ile ara hedefler yerine enflasyon hedeflemesine geilecei ve koullar olutuunda uygulamaya geilecei
belirtilmitir.
Fiyat istikrarna ynelik politikalarn gelirler politikas ile desteklenecei vurgulanmtr. 2001 ylnda yaanan krizle
beraber belirginleen yapsal sorunlardan birisi de bankaclk sektrndeki krlganlktr. Bu nedenle sektrn gl bir
yapya kavuturulmas iin Bankalar Kanunu' nda deiiklikler yaplmtr. Kamu bankalar asndan en nemli sorun
grev zararlardr. Bu zararlarn azaltlmasna ynelik almalar yaplmtr.
Grev Zarar:Siyasal otorite tarafndan kamu iktisadi teebbslerine verilen grevler veya bu teebbslerin rettii mal ve
hizmet fiyatlarnn maliyetin altnda belirlenmesi sonucu ortaya kan zarardr. Ekonomide rekabet ve etkinliin arttrlmas
amacyla eker Kanunu,Ttn Kanunu,Doalgaz Kanunu,Sivil Havaclk Kanunu, Trk Telekom'un zelletirilmesine
ynelik dzenlemeler yaplm,programn sosyal ynn glendirecek Gvencesi Kanunu,Ekonomik ve Sosyal
Konsey Kanunu karlmtr.
GL EKONOMYE GE PROGRAMININ UYGULAMA SONULARI
1.Ksa dnemde salanan gven ve atlan baz admlar sonucunda 2003 ylnda ksa vadeli sermaye girii yksek
dzeyde gereklemi.
2.Sermaye girileri artm
3. talep canlanm
4.Ekonomide byme eilimleri g kazanm
5.2001 ylnda %94 olan bor yk 2003 yl sonu itibariyle %70 civarna inmitir.

NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com

Sayfa 4

6.2003 ylnda cari ilemler dengesi 6,8 milyar dolar civarnda ak vermi , bu ak da net hata ve noksan denilen
kalemle kapatlmtr. Bu kalem bir anlamda kayt d sermaye hareketleri olarak dnlebilir.
NOT: NEML:
NET HATA VE NOKSAN : demeler dengesinde nereden saland veya nereye dendii bilinmeyen dviz gelir ve
giderleridir.
Gl Ekonomiye Gei Program kamu an ve d a disipline etmeye dayal Kamu dengesi iin birincil (faiz d
) fazla yaratlarak bor yknn hafifletilmesi, d denge iin ise dalgal kur rejimi benimsenmitir.Ksa dnemli bir istikrar
programndan ok, yapsal dnm de hedefleyen yeni bir yaplandrma programdr.
Alnan nlemler ile 2001 ylnda % 6 nn biraz altndaki bir klmeden sonra,2002 ylnda %6 nn zerinde bir byme
ve 2004 ylnda % 9un zerine kmtr. Enflasyon oranlar ise 2000-2001 ylnda %50nin zerinde iken 2002 ylnda
% 45 2003 ylnda % 25 ve 2006 ylnda enflasyon hedeflemesine geilmesiyle birlikte sonraki yllarda %10 dolayndaki
bir dalgalanmadan sonra 2009 ylnda % 6 lara kadar inmitir. Bu oranlar Trkiye Ekonomisinde 1980 sonrasnda ilk defa
tek haneli enflasyonun yaand yllar olarak gndeme gelmitir.
Bu olumlu gelimelerin yannda Trkiyenin yapsal sorunlarndan birisi olan isizlie ilikin olarak dikkate deer
gelimeler salanamamtr. Bu yzden istihdam yaratmayan byme kavram ska gndeme gelmitir.Ayrca d ticaret
hacmi de giderek bymtr.
2008 KRESEL KRZ VE TRKYE EKONOMSNE ETKS
Gl Ekonomiye Gei Programnn uygulanmas sonucunda uygulama ynndeki siyasal kararlln da etkisiyle byk
lde baar salanmtr. rnein,faizler derek bor vadeleri uzam,Enflasyon tek haneli rakamlara dm,mali
disiplin salanarak bymeninde olumlu etkisiyle bor yk drlmtr.Ancak yapsal bir sorun olan d ak ise
devam etmektedir. Bu baarnn arkasnda elbette dnyadaki gelimelerin,zellikle de likidite bolluunun etkisini dikkate
almak gerekir.
2008 ylnda kresel dzeyde ortaya kan kriz ise btn dnya ekonomilerini etkilemitir.Trkiye' de kresel krizin
etkisiyle 2009-2010 yllarnda faiz d fazlann milli gelire oran ortalama olarak %1 in altna dmtr.
2009 yl ayn zamanda ekonominin darald bir yldr. 2001 krizi sonrasnda yaplan yasal kurumsal dzenlemeler
Trkiye ekonomisinin kresel krizden daha az etkilenmesi salamtr. Ancak kresel dzeyde ortaya kan mali
dalgalanmalar sz edilen nlemler nedeniyle lkeyi dorudan etkilememekle birlikte kresel beklentileri olumsuz
etkilemitir.
2007 ylnn seim yl olmas nedeniyle kamu maliyesine ilikin baz reformlarn gecikmesi ve vergilere ilikin baz
dzenlemelerin yaplamamas ,yurt iindeki beklentileri de olumsuz etkilemitir. Trkiye ekonomisinin 2008 ylndan
itibaren karlat sorunlarn bir blm kresel krizden kaynaklanmaktadr.Ancak lkenin baz yapsal sorunlarnn da
gz ard edilmemesi gerekir.
NTE=2
MALYE POLTKASI VE EKONOMK BYME
Ekonomik byme olgusu gelimi lkeler iin kullanlr. Ekonomik byme kavram ile sosyo-ekonomik adan
toplumun ilerlemesi deil, ileri ve olgunlam nitelikli gelimi bir toplumda ekonomik alann daha da geniletilmesi ifade
edilir.r: Yeni teknolojilerin yaama geirilmesi sonucunda grlebilen yeni retim niteliidir.
Ekonomik Byme:Reel GSMH' deki arttr. Ekonomik kalknma sreci nispi olarak geri kalm ekonomilerde kkl ve
yapsal deiim ve dnm olutururken ekonomik byme yapsal deiim ngrmeden baz ufak deiikliklerle
sadece zenginlik dzeyinin ykseltilmesini amalar. Ekonomik gelime ile istihdam arasnda bir iliki vardr ki bu iliki
OKUN KURALI ile aklanr. Okun kural belirli gelime orannda ne oranda istihdam art salanabileceini ampirik
olarak saptayan yntemdir. ABD li ekonomist Arthur Okun kendi ad ile anlan Okun kuralnda ABD de milli gelirin her %
2,5 dolayndaki artnn istihdamda %1 lik bir art salayacan tespit etmitir.Bu kuraln teorik bir yan yoktur. Gzleme
dayanr ve her ekonomide farkl oranlarda gerekleebilir.
Ekonomik bymenin saland ekonomilerde gzlemlenen temel salk hizmetlerinin dzeyi, sosyal gvenlik
hizmetlerinin kapsam, eitim imkanlarndan toplumun eitli kesimlerinin yararlanma imkanlar gibi sosyal gstergeler
sosyal gelimilik lt ile ifade edilir.
Sosyal Gelimilik lt: Bir lkenin salk,eitim ,ocuk lm oranlar, kentleme ya da fert bana TV, otomobil
gibi aralarn kullanm gibi gstergelerle ifade edilen gelimilik dzeyi gstergesidir. Sosyal gelimilik lt her
koulda ekonomik byme lt ile rtmeyebilir. Nedeni, ekonomik byme gerekleirken sosyal ve siyasi faktrlerin,
ekonomik gelime ile ayn anda hareket etmemesidir.Buna en iyi rnek uluslararas karlatrmalarda kii bana salk
harcamalarnn en yksek olduu ABD de gelir dzeyi daha dk bir ok lkenin gerisinde olmasdr. Ekonomik byme
ile sosyal gelimilik lt ayn paralelde yrtlememektedir.
Ekonomik bymede dikkat edilmesi gereken dier bir konu da bymenin sosyal maliyetleridir. Ekonomik
byme yaanrken istihdam ve tketim art ile daha yksek refah dzeyine ulalmaktadr.Fakat byme ile doal
kaynaklar ve evre kayplar dikkate alnmamaktadr.
EKONOMK BYMENN LM YNTEMLER
1- POTANSYEL BYME ORANI
Veri retim faktrleri ve teknoloji koulunda tam istihdam ve tam kullanm ile belirli bir zaman boyutunda ulaabilecei
en yksek byme orandr.Orann bir snr vardr.Ksa dnemli bir yaklamdr.Uzun dnemde deiebilir.Potansiyel
byme oran zaman faktr ile pozitif eilimlidir.
2- EKONOMK BYME ORANI

NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com

Sayfa 5

Bir dnemde salanan ekonomik kaynaklarn mevcut kaynaklara orandr.Byme orann hesaplanmasnda fiyatlar
kullanlr. Bir dnem boyunca (genellikle bir yl ) retilen tm retim ve tketim kaynaklarnn deerlerinin dnem ba
ekonomik bykle blnmesi sonucunda dnemsel (rnein yllk ) byme oran bulunur.
3- NOMNAL (PARASAL)BYME ORANI
Fiyat deiimlerini de iererek hesaplanm byme orandr.Enflasyonist dnemlerde nominal byme oranlar fiyat
deimelerinden etkilendiinden dolay gerei yanstmaz.
4-REEL BYME ORANI
Bir dnem iinde yaratlan kaynaklarn fiyat etkisinden arndrlm deerleri toplamnn balang gelirine orandr.
(Belirli bir yln fiyat sabittir)
5-K BAINA BYME ORANI
Belirli bir dnemde (genellikle bir yl ) retilen gelirin nfusa blnmesi ile bulunan orandr.Burada nemli olan gelir art
oran ile nfus art oran arasndaki farka baldr.
<<Nfus art oran > Gelir art oran = Kii bana gelir art milli gelir artk oranndan dk
<<Nfus art oran = Gelir artk oran = Kii bana gelir artna eit
<<Nfus art oran = Gelir art oran = Kii bana gelir art Milli gelir art oranndan yksek.
Ekonomilerde her dnemde tam istihdam geerli olmaz. Genellikle % 65-75 oranlarnda kapasite kullanm oran ile
faaliyette bulunan bir ekonomide, doal olarak, potansiyel byme oran ile fiili byme oran arasnda bir fark vardr.
Byme Aral: Potansiyel byme oran ile fiili byme oran arasnda bulunan aralktr. Fiili durumun potansiyel
durumdan uzakln gsterir.
Ama,Byme araln azaltmak ya da drmektir. Bunun iinde fiili byme orann potansiyel byme oranna
yaklatrmak gerekir.
Nicel bymeler, byme oran ile llr.
Milli gelir ya da kii bana gelir artlar hesaplanrken dikkate alnan dier faktrler:
1-Sermaye anma ve ypranma maliyeti
2-evre kirlenmesi vs gibi dier dsal maliyetlerdir.
Ypranma ve anmann hesap edilmesinden ve gerekli paylarn ayrlmasndan nce hesaplanan gelir art gayrisafi
milli geliri oluturur Gayrisafi milli gelirden ypranma ve anma paylarn ( amortisman) kardktan sonra bulunan deere
safi milli gelir ad verilir.
SMH=GSMG - Amortisman
Net Gelir Art:Safi Milli Gelir Artn
Kii ba Net Reel Gelir Art ise Kii bana Safi Gelir Art oluturur.
YURT GELR: Kayna hangi lke olursa olsun ulusal snrlar iinde yaratlan gelirlerin toplamdr.(Yabanc sermaye
karnn bir blmn kendi merkez lkesine ya da baka bir lkeye transfer ettiinde bu miktar Trkiye nin deil,transfer
edilen lkenin milli gelirine dahil edilir)
Yabanc yatrm sermayesi alan her lkede yurt ii gelir ile milli gelir arasnda fark vardr.Bu yzden ulusal zenginleme
ve kii bana iyileme hesaplarnn yurt ii gelir kavram ile deil, milli gelir kavram ile yaplr.
Ekonomik byme konusu sadece ulusal ekonomilere zg deildir. Dnya Bankas ya da Uluslararas Para fonu (IMF)
belirli aralklarla dnya ekonomisinin byme orann hesaplamakta ya da gelecek dnemlere ait byme tahminlerinde
bulunmaktadr.
Ekonomik byme kresel boyutta incelendiinde hesaplama yntemi ayndr. Fakat kresel byme orannda ok
sayda lke ekonomileri hesaplamaya dahil edilmektedir. Bu lkelerin enflasyon oranlar da birbirinden ok farkl
dzeylerde olduundan kresel byme oranlar genellikle nominal olarak hesaplanmaktadr.
Byme tartmalarnda genellikle nicel hesaplamann yaplmakta fakat teknolojinin deiimi ve ilerlemesi, gelir
dalmnn dzelmesi sonucunda sosyo-ekonomik koullarn daha da iyiletiinde gelimi ekonomilerde de nitel
gelimeler de dikkate alnr.
Nitel yileme: Nicel ekonomik gelime ile birlikte sosyal gstergelerdeki gelimelerdir.Gelimi ekonomilerdeki nitel
deime daha ok salk hizmetlerinin iyiletirilmesi, iletiim imkanlarnn gelitirilmesi ya da hizmet alanlarnda
gerekletirilen baz iyilemeler. Gelimekte olan ekonomilerdeki nitel deiim ise kentleme ya da okur yazar orannda
iyilemedir.
EKONOMK BYMEY AIKLAYAN GRLER
KAPALI EKONOM MODELNDE BYME DNAMKLER
HARROD-DOMAR MODEL BYME <<< emek ve sermaye faktrleri ile aklanr. Varsaymlar:
1.Emek gc esnektir ve sabit reel cret koullarnda istihdam edilmektedir.
2.Emek sermaye bileim oran sabittir.
3.Tasarruf oran gelire gre deiir.
4.Teknolojik deiimler dikkate alnmaz.
5.Tasarrufla oluturulan sermaye emekle birleerek gelir yaratmaktadr.
6.Emekle sabit oranda birleen sermayenin gelir yaratma kat says sermaye / hasla oran ile gsterilir.
7.Sermaye / hasla kat says: Bir nite gelirin ne kadar sermaye ile gerekletirildiini gsterir ve veri tasarruf miktarnda
gelir artnn hesaplanabilmesini salar.
8.Teknoloji sabit ve veri alndndan,geliri ykseltmenin tek arac tasarruf olur.
9.Yaratlabilecek gelirin st snr istikrarl denge koulu altnda belirlenir.
stikrarl denge koulu retim faktrleri art hzlarnn eit olduunu varsayar.
KEYNESYEN EKONOMK BYME MODEL
Gelir artnn talep yaratarak ekonomik bymeyi etkileyeceini savunmulardr. Gelire baldr.

NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com

Sayfa 6

NEO-KLASK EKONOMK BYME MODEL

Temel anlay olarak Harrod-Domar modeline dayanmakla beraber,emek sermaye bileim orannn sabit kabul edildii
varsaymn emek ve sermaye elerinin birbiriyle ikame edilebilmesidir. Sermaye -emek orann dk olmas gelir
dzeyini ykseltir. Neo - klasik ekonomik bymenin ana kst tasarruf eksiidir. Emek sermaye orannn dk olmas
atl tasarruflar yanstr.
SEL BYME MODEL
Arrow' un 1962 ylnda gelitirdii yeni bilgi ve bulularn dsallk etkisi yannda, Lucas' n 1988 ylndaki ve Romer' in
1986 ylndaki almalarnn da katklaryla gelitirilen modeldir.
retim faktrlerinin piyasa ileyi mekanizmalar erevesinde oluan deiimlerle verimliliin arttrlarak daha yksek
gelir dzeyine ulalmas olgusunu aklayan modeldir. Teknolojinin devreye girmesiyle emek ve sermayenin verimlilii
ykselir gelir dzeyi artar. Bu modelde zellikle kalifiye emek gc ( beeri sermaye ) nemlidir.
AIK EKONOM MODELNDE BYME DNAMKLER
Ekonomiler arasndaki ilikiler iki kanaldan olur.
1.D ticaret ilikisi
2.Sermaye akmlar ilikisi (Reel yatrm ya da portfy )
REEL YATIRIM ALANINDA, NEO - KLASK EKONOM TEORS sermaye, tasarruf fazlas olan ve emek bana
sermaye stoku yksek olan ekonomilerden dk tasarruf sahibi olan ekonomilere doru hareket eder.Kii bana geliri
ve sermaye /emek oran yksek olan ekonomide kr oran ve faiz oran dktr. Sermaye kar oran ve faiz oran dk
olan ekonomiden kar oran ve faiz oran yksek ekonomiye yani kii bana gelir ve sermaye/emek oran dk
ekonomiye doru gider.
Uluslararas sermaye hareketleri sonucunda: yabanc sermaye;yksek teknolojiyi kendi teknik elemanlar getirdiinde
sermayeyi alan lkeyle retim alannda yatay ve dikey ilikiye girmez.
1. O lkeden hi bir tamamlayc girdi temin etmez.
2. lke istihdamna fazla katk salamaz.
3.Gelen teknolojinin isel byme modeli anlay ile o lkede retim koullarna katk yapt ileri srlemez.
4. Elde ettii karn byk blmn merkez lkeye transfer ettiinde ekonomik anlamda teknoloji youn sermaye gelmi
saylmaz. Bu durum demeler dengesini de olumsuz etkiler.
SHAW HPOTEZ (PORTFY YATIRIMLARI )
Speklatif amal portfy fonlarnn zellikle gelimekte olan ekonomilerde
1.Sermaye noksann giderme
2.Kur dalgalanmalarn yumuatma ilevi grebilir
Uluslararas portfy sermaye hareketleri yksek faizli ekonomilere ynelir. Sermaye ktl eken ekonomilerde tasarruf
a kapanrken sermaye / emek oran ykselir ve daha yksek gelir dzeyine ulalabilir.
Burada nemli nokta: Bu portfy yatrmlarnn ekonomide kal sresi iinde faiz maliyetinden daha yksek gelir
yaratc alanlarda kullanlabilme durumudur. Aksi halde portfy yatrm ekonomide anlaml deer yaratmadan faiz elde
ederken ekonomiye katk yapmam tam tersine ekonomiye yk olmu olur.
Ak ekonomi modelinde bymeyi etkileyen bir dier durum d ticaret yolu ile d talep destekli yatrm ve retimin
arttrlmasdr.
Merkantilist anlaya dayal bu model d ticarette ticaretin yaratlmas ilkesine dayanarak retimin dk maliyetli
yrelerde yaplarak uluslararas ticarete konu edilmesini hedefler.
Gemi dnemlerde bu hedefin nnde koruyucu gmrk vergileri, kur ayarlamalar ve i ekonomilerde farkl oranlarda
uygulanan dolayl vergiler bulunurken, Dnya Ticaret rgt nn mdahaleleri ile koruyucu gmrkler ve dengesiz kur
ayarlamalar ortadan kaldrlm ayrca vergi ahenkletirmeleri politikalar yaygnlatrlarak dolayl vergilerde engel
olmaktan karlmtr. Genellikle gnmzde tasarruf ktl yaayan ve yksek cari ak veren ekonomiler acil cari ak
gereksinimlerini portfy sermaye girileri ile kapatmaktadr.
EKONOMK BYME UNSURLARI ZERNDE MALYE POLTKASI ARALARININ ETKLER
VERGLERN ETKLER
Vergilerin sermaye arz zerindeki etkileri 3 aamada ele alnr.
1.Tasarruf aamas
2. Tasarrufun sermayelemesi aamas
3.Sermayenin idamesi aamas
Toplam Tasarruf=Kamu tasarrufu + zel tasarruflar
Toplam Tasarruf (Ulusal Tasarruf) : Yaratlan gayrisafi milli gelirden anma ve ypranma pay karldktan sonra kamu
ve zel tketim harcamalar dnda kalan ksmdan oluur.
Formllerin incelenmesi sonucu oluan sonular:
1.GSMH dzeyinin sabit olduu varsaym altnda ulusal tasarruf hacmi zel ve kamu tketim harcamalarnn
byklne baldr.
2. Ulusal tasarruf hacminin sabit olduu varsaym altnda toplam ulusal tasarrufun kamu ve zel kesim paylar
uygulanan vergi sisteminin fonksiyonudur.
3.Vergi sisteminin veri olduu varsaym altnda toplam tasarrufun kamu ve zel kesimlere giden paylar gelir dalm ve
bte harcama dalmnn fonksiyonudur.
Kapitalist sistemde milli gelirin kaynann zel kesim olduu gr varsaym altnda, zel kesimde tasarruf net safi
gelirin bir fonksiyonudur. Yani vergisi denmi safi gelirden tketim harcamalar ktktan sonra kalan ksm tasarruf olarak
ortaya kar. Veri gelir koulu altnda zel tasarruf hacmi vergi, anma pay ve zel kesim tketim eilimi dzeyinin
fonksiyonudur.

NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com

Sayfa 7

<<Vergi ve amortisman ilemleri : dorudan

<<Tketim: dolayl olarak maliye politikas aralarnn denetimi iindedir.
Harcama vergilerinin son temsilcisi Kaldor 'dur .
Harcama vergisi sisteminde mkellefler gelirlerini deil harcamalarn beyan eder ve vergi tarh bu beyana gre yaplr bu
sistemin savunucularnn iddias harcama vergisi sisteminde tasarruflarn vergileme dnda kalarak tevik edilmesidir.
VERGNN GELR ETKS : Ortalama vergi yknn emek arzn ykseltmesidir.
VERGNN KAME ETKS: Marjinal vergi oranlarnn emek arzn ksma etkisidir.
Gnmzde tm lkelerde uygulanan gelir vergisi sisteminde ilk dikkat edilecek nokta veri vergi gelirinin salanmasnda
dolaysz ve dolayl arasndaki farktr. Veri vergi geliri salanrken tasarrufu tevik etme gayreti vergi yk arln tm
adaletsizlik iddialarna karn dolayl vergilere yneltir.
Ayn amala dolaysz verginin kullanlmas halinde yine adalet ilkesinden vazgeilerek marjinal oran art hafif olacak
ekilde basamak ykseklii dar ve dilim alan geni vergi tarifesi tercih edilir.
kame etkisini ntralize etmeyi amalayan optimal vergi tarifesinde belirli gelir gruplar oluturularak, ayn gelir aralnda
bulunanlara artan oranl tarife uygulanmaz.
Bir nite gelir vergisinin tketim ve tasarrufu ksma etkisi marjinal tketim ve tasarruf eilimlerine baldr.
a. Marjinal tasarruf eilimi (zel sektr)= Marjinal tasarruf eilimi (kamu sektr) ise toplam tasarruf hacmi sabit kalmtr.
b.Marjinal tasarruf eilimi ( zel sektr) > Marjinal tasarruf eilimi (kamu sektr) ise zel tasarruf azalmtr. Toplam
tasarruf hacmi azalr.
c. Marjinal tasarruf eilimi (zel sektr) < Marjinal tasarruf eilimi (kamu sektr) ise zel tasarruf azalmtr. Toplam
tasarruf hacmi artar.
zel tasarruflar ykseltmek iin bir dizi vergi nlemi alnr. Bunlar:
1. Yatrm indirimi
2.Risk faktrne kamunun itirakidir.(Hzlandrlm amortisman ve ileri-geri zararlarn mahsubu)
3.Yksek marjinal oranl gelir vergisi yerine dk marjinal oranl gelir vergisi
Amortisman gider olarak yllk gelirden indirildii iin ne kadar yksek miktarda uygulanrsa o kadar vergi yk azalr ve
yatrmn getirisi ykselir. Amortisman ile ilgili uygulamann en u hali AN AMORTSMANDIR. lk ylda tm amortisman
giderlerini gelirlerden indirme yntemidir.
Yatrm indirimi uygulamasnda da yatrmn maliyetinin bir blm belirli yllara yaylm olarak gelirden indirilir. Yatrm
sonucunda zarar olutuunda doal olarak vergi denmez. Ancak zarar ileriki yllarda salanacak krlardan indirilebilir.
KAMU HARCAMALARININ ETKLER
Devlet en nemli ilev olarak
1. Yaygn eitim hizmeti kurarak kaliteli emek retimi salayp sermayenin verimliliini ykseltebilir.
2.Devlet teknoloji ve makine parklar kurarak ucuz ya da bedava olarak zel kesime sermaye ve teknoloji imkan salar.
3.Devletin zel kesime salayabilecei en yaygn ve etkili ilev ise iletiim adalet ve emniyet gibi zel kesimin iddetle
ihtiya duyduu alanlarda kamusal nitelikli altyap yatrmlar gerekletirmektir. Alt yap yatrmlar hem zel kesimin
gvenlik iinde yatrm yapmasn tevik eder hem de iletiim ve piyasalara ulamada verimlilii arttrarak gelecek dnem
yatrmlar iin fon oluumuna destek olur.
SRDRLEBLR BYME
Ekonomik byme, Rostow' un nl l kalknma aamalarnn son aamas olup, uzun dnemde gerekletirilen bir
durumdur. Gnmzn en byk ekonomisi olan ABD ve btn olarak Avrupa ekonomileri byme srecinde kresel
snma olarak adlandrlan iklim deiikliklerine yol amaktadr.evresel nlemler alnarak sera gazlarnn ozon
tabakasndaki etkisi hafifletilmeye allyor olmakla beraber ekonomik srecin srekli temposu ou durumda sz
konusu nlemlere engel oluturabilmektedir.
rnein,Kioto Szlemesine ABD nin itiraz damgasn vurmutur. Oysa tek bana ABD nin sera gaz salnm ve
yaratt evre kirlilii bir ok ufak ve gelimekte olan ekonomiler topluluunun tmnden daha fazladr. Ekonomik
byme devaml gelien bilgi birikimine de gereksinim duymaktadr.Bunun nedeni Schumpeter' in yaratc ykclk
ifadesinde aklanmaktadr. Bu gre gre ekonomik durgunlua are yeni teknolojilerle yeni piyasalarn almas
olduundan ekonomik bymenin nemli bir tetikleyicisi bulu ve icatlar dr.
Ekonomik bymenin yaratt evre sorunlar ise iki nedenle ihmal edilir.
1. Kresel snma ve doal kaynaklarn tkenmesi konusuna verilen yant, yeni bulu ve teknolojiler ile gelecekte
yaplacak retimin bugnn teknolojisi ile yaplamayacandan var olan ve giderek tkenen doal kaynaklara ayn
derecede ihtiya olmayaca eklindedir.
2.evre sorunu alglanmas itibaryla uzun dnemde ortaya kan nlenebilmesi ise ancak youn siyaset ve sermaye
gc barndran yaygn toplumsal karar gerektirdiinden ksa dnemde bu konuda etkili nlemlerin alnmas
beklenmemektedir.
NTE= 3
Maliye Politikas ve Ekonomik Kalknma
AZ GELMLK SORUNU VE KALKINMA EKONOMS
Az gelimilik kavram gelimi lkelere referansla yaplan bir tanmlamadr. 20. yzylda, zellikle de kinci Dnya Sava
sonrasnda istatistiksel yntemlerin gelimesiyle beraber, ulusal ekonomilere ilikin olarak daha ayrntl bilgi edinme
imkn ortaya kt ve gelir dzeyi ve yaam standard yksek lkelere gre daha dk

NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com

Sayfa 8

gelire ve yaam standardna sahip lkeler geri kalm ya da az gelimi lkeler olarak tanmland. Ancak bu kavramlarn
diplomatik dile uygun olmad ve bir lde aalayc olarak alglanmas ihtimaline karlk da gelimekte olan lkeler
kavram kullanlmaya baland. Yzyln sonunda ise sermayenin kresellemesinin
hzlanmas ile beraber, yabanc yatrmlar iin daha fazla imkn salayan ve bu yatrmlara daha cazip grnen lkeler
ykselen piyasalar olarak tanmland. Gelimi ve az gelimi lke ayrmnda niteliksel ve niceliksel baz ltler
kullanlmaktadr. Kii bana gelir temel niceliksel ltlerden birisidir. Dnya Bankasnn tanmlamasna gre drtl bir
ayrm yaplmaktadr. Buna gre kii bana gelir dzeyi (yuvarlanm rakamlar olarak) 1000 dolarn altnda olan lkeler
dk gelir grubu, 1000-3700 dolar aras orta alt gelir grubu, 3700-11500 aras orta st gelir grubu, 11500 dolar st ise
yksek gelir grubu lkeleri olarak tanmlanr. Bu
tanmlamann bir sorunu satn alma gc paritesine gre dolarn her lkede mal karlnn farkl olmasdr. 1$ ile
Trkiyede alnabilecek mal miktar ile ABDde alnabilecek mal miktar farkl olabilir. Bu yzden de satn alma gc
paritesi dikkate alnarak kii bana gelir yeniden hesaplanmaktadr.
Ekonomik kalknma, bir lkenin zenginlemesi ile beraber, o lkede yaayan insanlarn yaam standardnn da
artmasdr. Buradaki ayrm, gelir dzeyinin refaha dnp dnmediine gre yaplmaktadr.
Ekonomik Kalknma: Ekonomideki yapsal dnm sonucu verimlilikte ve retim kapasitesinde meydana gelen artn
sosyal, siyasal ve kltrel gelimeyi besleyerek insanlarn yaam standardn arttrmasdr.
Byme ve kalknma kavramlar birbirinden ayr deerlendirilir ve byme niceliksel, kalknma ise niteliksel zellikler ile
tanmlanr.
Gelimekte Olan lkelerin zellikleri
Kii bana gelir dzeyi dktr.
Kii bana gelirin dk olmasnn nemli sonularndan birisi tasarruarn dk ve dolaysyla sermaye birikiminin
yava olmasdr.
Nfus art hz yksektir ve bu nfusun nemli bir blm krsal blgelerde yaamaktadr. Dolaysyla kentleme oran
dktr.
retim yaps tarm arlkldr ve tarmsal retim byk lde geleneksel yntemlerle yaplmaktadr.
Gelir dalm adaletsiz bir yap arz etmektedir.
Salk hizmetlerinin miktar ve kalitesi dktr
Az gelimi lkelerin nemli bir ounluu otoriter siyasal rejimlerle ynetilmektedirler.
Yoksulluk Snr: Bireyin beslenme, giyim, barnma gibi temel ihtiyalarn karlayabilmesi iin gerekli
gelir miktardr.
Beer Sermaye: Bireysel bilgi, beceri ve yeteneklere dayanan retim kapasitesidir.
Ekonomik Kalknma ve Yapsal Dnm
Kalknma srecini 1950li yllarda anlamaya alan ekonomistlerden birisi A. Lewistir. Lewisin ikili yap modeli,
ekonomik gelime srecini genel olarak geleneksel tarm toplumu ile modern sanayi toplumu ayrmn yaparak
aklamaya alr. Bu modelde tarm sektrnde fazla nfus olduundan, i gcnn retime
marjinal katks sfra yakndr. Dier taraftan sanayi sektrnde yeterli istihdam olmad iin i gcnn marjinal katks
yksektir.
kili Yap Modeli: Gelimekte olan lkelerde geleneksel tarm kesimi ile modern sanayi kesimi arasndaki ilikiyi inceleyen
ekonomik modeldir.
l Ekonomik Yap: Gelimekte olan lkelerde geleneksel tarm yapsndan modern sanayi yapsna geerken ortaya
kan hizmet arlkl kentsel/informel sektr ieren ekonomik yapdr.
Gelimi lkelerde arlkl olarak sanayi retimi n plana kmakta, bunu hizmetler ve tarm takip etmektedir. Sanayi
retimindeki katma deer daha yksek olduundan, yksek oranda bir gelir art ancak sanayi sektrnn gelimesi ile
mmkn olabilmektedir. Dolaysyla tarm arlkl gelimekte olan lkelerin hzl
bir gelime gsterebilmeleri, ancak hzl bir sanayileme ile mmkn olacaktr. 1970li yllara kadar arlkl olarak izlenen
ithal ikameci sanayileme politikas, dviz sknts, retim kalitesindeki dklk ve d rekabete ak olmamasndan
dolay ortaya kan verimlilik sorunlar nedeniyle tkanma noktasna gelmitir. Trkiyenin de aralarnda bulunduu bu
lkeler 1980li yllardan itibaren liberalizasyona gitmiler ve ithal ikamesi yerine ihracata ynelik byme politikalarn
tercih etmilerdir.
Yapsal Uyum: 1980lerde en etkin kalknma politikas ile e anlaml olarak kullanlan, piyasa aksaklklarn gidererek
ekonominin arz tarafn glendirmeyi amalayan kalknma stratejisidir.
NOT: Mali uyum, yapsal sorunlar nedeniyle srekli bte a veren lkelerin mali disiplini salamasdr. Bte
aklarnn hangi dzeyde olabilecei ve nasl azaltlaca ise ekonominin
zgl koullarna baldr.
Bu dnemde kalknma politikas uzun dnem ve ksa dnem olmak zere iki boyutta ele alnmtr. Uzun dnemde
lkelerin gelimesi ancak ciddi yapsal dnmlerle mmkn olabilmektedir. Bu uzun dnem yapsal dnmn
gereklemesi ise ksa dnemde alnacak baz tedbirlerle mmkndr. Ksa dnemde politika alternatieri arz-ynl ve
talep-ynl olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Arz-ynl bak yapsal uyum amacyla ngrlrken, talep-ynl politikalar
ise istikrar amaldr. Arz-ynl politikalar asndan iki farkl gr ortaya kmaktadr. Bir gr, kamu mdahalesi ile
yapsal uyumun gerekletirilebileceini savunurken, dier
gr yapsal uyumun ancak kamu mdahalesi azaltlarak gerekleebileceini savunur. Kamu mdahalesinin azaltlmas
ise serbest dviz kuru, tarmsal desteklerin azaltlmas ve enerji gibi sektrlerde serbest piyasann ne karlmasdr.
GELMEKTE OLAN LKELERDE KAMU MALYESNN YAPISI
Bir lkede ekonomik yapdaki gelimilik ile siyasal yap, hukuk sistemi ve kurumsal yap arasnda dorudan balantlar
vardr. Bunlar ierisinde en nemli kurum devlet yapsdr. Devletin fonksiyonlar ve devletin finansman gelime srecinde

NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com

Sayfa 9

nemli bir yere sahiptir. Tevik edici mekanizmalarn gelitirilmesi, teknolojik gelimelerin desteklenmesi amacyla
yaplacak aratrma-gelitirme (ar-ge) harcamalarnn desteklenmesi, yatrm ortamn iyiletirecek altyap yatrmlarnn
yaplmas, piyasa mekanizmasnn etkin ileyebilmesi iin mlkiyet haklarnn, ticari ilikilerin ve i szlemelerinin
dzenlenmesi ilevi de ancak etkin ileyen bir devlet ile gerekleebilir.
Bte Sreci ve Siyasal Karar
Devletin hangi hizmetleri ne kadar sunaca, bu hizmetler iin ne kadar harcama yapaca ve bu harcamalar iin ne kadar
ve hangi kaynaklardan vergi alaca, vergi gelirlerinin yetersiz kalmas halinde ne kadar ve hangi kaynaklardan
borlanaca bte srecinde belirlenir. Bte sreci ise siyasal bir karardr. Bu karar sreci
semenin oyu ile ekillenen yasama ve yrtme gcn elinde bulunduran kurumlar eliyle iler. Yrtme tarafndan
hazrlanan bte, Parlamentoda ilgili komisyonlardan getikten sonra Genel Kurulda oylanr ve yrrle girer.
Kamu Harcamalarnn Yaps
Gelimekte olan lkelerde mill gelire oranla, finansman kaynandaki snrlama nedeniyle kamu harcamalar dktr.
Kamu harcamalar bileiminde genel kamu hizmetleri ve savunma harcamalar nemli yer tutmaktadr. devlet byk bir
iveren niteliindedir. Kamu kesiminde fazla sayda insan alrken, kamu hizmetlerinin sunumunda genel bir
etkinsizlikten szetmek mmkndr. bu lkelerde savunma harcamalar da yksektir. devlet, gvenlie daha fazla kaynak
ayrdndan, vatandan memnuniyetini arttracak eitim, salk ve dier sosyal hizmetlere daha az kaynak ayrmakta, bu
bak as sosyal huzursuzluu daha da arttrmaktadr. Kalknma srecini olumlu etkileyecek nemli iki harcama kalemi,
fiziksel altyap ve beer sermaye harcamalardr. Gelimekte olan lkelerin en nemli sorunlarndan birisi sermaye
birikimi yetersizliidir. yatrm yapmann nndeki nemli engellerden birisi giriimcilik kltrnn zay ve gayrimenkul
rant gibi daha az riskli para kazanma yollarnn mevcut olmasdr. Bu yzden devletin sermaye yetersizlii halinde
dorudan retim alanlarna girerek yatrm yapmas gerekebilir. 1950 sonras dnemde genel eilim budur. 1980
sonrasnda ise hem uluslararas ekonomik yapdaki dnm hem de zel sektrn bir lde yatrlabilir sermayeye
sahip olmas nedeniyle devletin dorudan yatrm yerine yatrm ortamn iyiletirici ve yatrm tevik edecek
mekanizmalar gelitirmesi daha rasyonel grlmektedir. Organize sanayi blgeleri, kk sanayi siteleri, baz ara
mallarn devlet tarafndan retilmesi ve zellikle enerji alanndaki yatrmlar ya da tevik politikalar, kalknmann
hzlandrlmas asndan nem arzetmektedir. Devletin kalknma amacyla dorudan yer almas gereken dier bir alan da
beer sermayedir. Yatrmlarn yaplmasnda ihtiyatl olunmasnn bir nedeni yetimi i gc konusundaki
snrlamalardr. Gelimekte olan lkelerin bir zellii eitim dzeyinin dk olmas ve nitelikli eleman skntsdr. Sosyal
hizmetler, kalknma srecinde ele alnmas gereken dier bir konudur. Sadece insanlarn yaam standard deil, retim
srelerini de dorudan etkileyen
sosyal hizmetlerin devlet tarafndan salanmas gerekmektedir. Sonu olarak, kalknmay hzlandracak bir harcama
bileiminde, yksek miktarda genel kamu ve gvenlik harcamalarndan ok altyap, eitim ve salk hizmetlerine arlk
verilmesi gerekmektedir.
Kamu Gelirlerinin Yaps
Kamu gelirlerinin en salkl ve kalc kayna vergilerdir. Toplam vergi yk nemli olduu gibi, kalknma srecini
hzlandracak vergi bileiminin de dikkate alnmas gerekir. Vergi sistemine ilikin temel tartma, kalknmann nemli bir
boyutu olan ekonomik bymeyi hzlandracak etkin vergileme ve sosyal kalknma
iin dikkate alnmas gereken adil vergilemedir. Gelimekte olan lkelerde kamu gelirleri asndan en nemli sorunlardan
birisi
vergi kapasitesinin dk olmas ve vergi gayretinin yetersiz olmasdr.
Vergi Kapasitesi: Bir ekonomide, veri retim dzeyinde, mevcut vergi sistemi ile toplanabilecek vergi miktardr.
Vergi Gayreti: Bir ekonomide vergi idaresinin vergi toplama ve vergi mkelleerinin vergi deme abalar sonucunda
vergi kapasitesinin kullanlabilen blmdr.
Daha kolay toplanabilen ve toplumun geneline yaylan dolayl vergilerin toplam gelirler ierisindeki pay yksektir. Dolayl
vergiler, dolaysz vergilere gre kaynak dalm asndan daha etkin olmakla birlikte, gelir
dalm asndan daha adaletsiz vergilerdir. nk dz bir oran olarak alnsalar bile dk gelir grubunun tketim eilimi
daha yksek olduundan, gelirlerine oranla daha yksek vergi deyeceklerdir. Yksek gelir grubunun tasarruf eilimi
daha yksek olduundan artan oranl bir gelir vergisi tasarruar azaltarak etkinsizlie neden olabilmektedir. Artan oranl
vergilerin tercih edilmesi durumunda, gelir dalmnn adaletsiz olmas halinde, devlet daha fazla vergi
toplayabilmektedir.
Kuznets Hipotezine gre, gelime srecinde, ilk aamalarda hem yapsal nedenlerle hem de sermaye birikimi ihtiyac
nedeniyle gelir dalm bozulurken, gelimenin ileri aamalarnda gelir dalm dzelmeye balar
KALKINMANIN FNANSMANI VE KALKINMACI DEVLET
Gelimekte olan lkelerin en nemli sorunlarndan birisi, belki de en nemlisi, kalknma srecinde ihtiya duyulan
kaynaklarn finansmandr.
Tasarruf/Gelir Oran: Bir ekonomide toplam tasarruarn mill gelire orandr.
Kaynaklarn verimli kullanlamamasnn temel iki nedeni vardr. Bir nedeni, bilgi birikimi ve giriimcilik kltrnn zayf
olmas, dieri ise beer sermayenin yetersiz olmasdr. Bir lkede tasarruar kaynaktan salanmaktadr: Yurt iinde
zel sektrn yapt tasarruar, devletin tasarruar ve dardan gelen yabanc tasarruar. Yurt ii tasarruar zel sektr
ile kamu sektrnn toplamna eittir. Kalknmac devlet anlay, devletin finansal kaynaklar stratejik sanayi sektrlerine
tahsis etmesi ile hzl gelimenin salanabileceini savunmaktadr Toplam kamu gelirleri ile yatrm dndaki kamu
giderleri arasndaki fark olarak tanmlanan kamu tasarruar, devletin yurt ii yatrma ne kadar katkda bulunabileceini
gsterir.
Kamu Tasarrufu: Toplam kamu gelirleri ile yatrm dndaki kamu giderleri arasndaki farkdr.

NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com

Sayfa 10

Gelimekte olan lkelerin ounda byme zerindeki en nemli snrlama tasarruf yetersizliidir. Yksek miktarda
sermayeye ihtiya duyan byk sanayi projelerini finanse edecek kaynaklar mevcut deildir. Devlet, sbvansiyonlarla,
dviz kuru politikalar ve kamu yatrmlar ile kaynak dalmn deitirebilir.
KRESEL EKONOMK DNM VE DEVLETN DEEN ROL
Devlet, i gcnn niteliini arttrarak bir anlamda sanayi girdisi retmektedir. Bu girdinin retilmesi iin kaynaa ihtiya
vardr ve kamu kaynaklar byk lde vergi gelirine dayanr. Uluslararas rekabet kaygsyla drlen vergi oranlar
arz yanl ekonomi yaklamnda beklendii gibi bir etki yaratmad zaman, kamu gelirleri azalacak ve eitime ayrlacak
kaynak yetersiz olacaktr.
Arz Yanl Ekonomi Yaklam: retim maliyetleri zerindeki vergi ve benzeri yklerin hafietilmesi ile bymenin
hzlanaca ve beklendiinin aksine vergi gelirlerinin artacan savunan grtr.
Kresellemenin olumlu bir yn ise gelimekte olan lkelere ynelen yabanc sermayedir. Ykselen piyasalar olarak
tanmlanan gelimekte olan lkelerin finansal piyasalarnn doru ynetilmesi halinde, yabanc sermaye gelimekte olan
lkelerin sermaye ihtiyacn olumlu etkileyebilir.
Ykselen Piyasalar: Hzl gelimekte olan lke ekonomilerinin yatrmclar iin ekici olan finansal piyasalardr.
Parasal ya da portfy sermayesi biimindeki sermaye, fazla akkan olmas dolaysyla gelimekte olan lkelerin finansal
istikrarn kt etkileyebilmektedir. Scak para da denilen bu sermaye tr, genileme dneminde lkeye kolay
girebilmekte ve bymeyi hzlandrmaktadr. Ancak daralma dneminde hzla kaan sermaye, bazen getirdiinden daha
fazlasn gtrebilmektedir. Son kresel krizde daha da belirgin hale gelen bu soruna karlk Tobin Vergisi bir zm
olarak dnlmektedir. Buna gre, akkan sermaye zerinden alnacak bir vergi veya benzeri ykmllk, ilem
maliyetlerini arttrarak akkanl azaltacak ve finansal istikrar olumlu etkileyecektir.
Tobin Vergisi: stikrarszlk yaratan etkilerin hafietilmesi amacyla ksa vadeli sermaye hareketleri veya scak para
olarak adlandrlan finansal hareketler zerinden alnacak dk oranl vergidir.
NTE= 4
Trkiyede Ekonomik Kalknma ve Byme Sorunlar
EKONOMK KALKINMA VE EKONOMK BYME
Bir lkenin kalknmas ve bymesi, kesinlikle birbiri ile ilikili olmakla birlikte, biri sadece ekonomik gstergelerde, dieri
ise ekonomik ve sosyal gstergelerde ifadesini bulan iki farkl ltle deerlendirilir. Ekonomik byme retim
imknlarnn artmas sonucunda mill gelirin art eklinde nicel olarak llr. Buna karn ekonomik kalknma
kentleme, okuma-yazma orannn ykselmesi, tarmsanayi dengesinin sanayi lehine gelimesi, bebek lm oranlar,
ortalama yaam beklentisi ve hepsinden daha da nemli olarak, ekonomik verimliliin ykselmesi gibi sosyal ve ekonomik
ltlerle ifade edilir. Dier bir deyile ekonomik byme
mill gelirdeki nicel arttr; ekonomik kalknma ise ekonomik bymenin yan nda, insani gelime gstergelerindeki
iyilemedir. ABD veya AB lkeleri ya da Japonya gibi gelimi ekonomiler iin ekonomik
byme kavram, buna karn, Trkiye, Msr, Azerbaycan ya da Hindistan gibi lkeler iin ise ekonomik kalknma kavram
kullanlmaktadr. Her iki kavramn da birletii nokta kii bana gelirin artmas olduu halde, ierik olarak kavramlar
birbirinden olduka farkldr. Ekonomik byme kavram mill gelirin ykselmesini
ve buna bal olarak kii bana gelirin artmasn ifade ederken ekonomik kalknma kavram sadece nicel bymenin
tesinde, toplumsal yapda oluan nitel deiimi de kapsar. Ekonomik byme mill ve kii bana gelirdeki art ile ilgili
olduu halde, ekonomik kalknmada gelirdeki nicel arta ek olarak, nsani Gelime Gstergesi (Human Development
Index) olarak bilinen lt de dikkate alnr.
nsani Gelime Gstergesi: lkelerde izlenen yaam uzunluu, okur yazar oran ve yaam kalitesi gstergelerini ieren
bir lmdr.
nsani Gelime Gstergesi lkelerde balca alandaki geliimleri gz nnde tutar:
Uzun ve salkl bir yaam; lm, ortalama yaam sresi ile yaplr.
Bilgi; lm, okur yazar oran ve ilkokul, lise ve niversite dereceleri ile yaplr.
Yaam dzeyi; lm, kii bana den gelir ve alm gcnn ABD dolar ile yaplr.

NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com

Sayfa 11

Trkiye, nsani Gelime Gstergesinde(GG), 2011 ylnda 187 lke arasnda 92. srada yer almaktadr. Bu sralama
Trkiyenin geliflmede ald aamay gstermektedir. nk 1965 yl nsani Geliflme Gstergesinde Trkiye 174 lke
arasnda 152. srada buluyordu. Tablo 4. 2de grld gibi, 1980 ile 2011 yllar arasnda
Trkiye GGde dalgal bir gelime gstermi ve 2011 ylnda 92. srada yer almtr. Tabloya giren lke says arttka,
lkelerin kalknmlk gsterge farkllna gre Trkiyenin srasnn deiflmesi olaandr.
Bir lkenin gerek sosyo-ekonomik durumunu en iyi yanstan gsterge mill gelir deerleri olmayp, nsani Gelime
Gstergesidir. Fiziksel olarak saptanan yllk programlarn gerekletirilmesi iin gerekli kaynaklar ise yllk programlarn
parasal ifadeye dntrlerek btelenmesi ile salanr. Bylece Planlama-Programlama-Bteleme Sistemi (PPBS)
oluturulur. ou gelimekte olan lkeler 1960lar ve 1970lerde nl ekonomist Tinbergen tarafndan gelitirilmi
planlama ve girdi-kt yntemini kullanmtr. leride belirtilecei gibi, Trkiyede de 1960 ylnda Devlet Planlama
Tekilat kurulmu ve planlama dnemine girilmitir.
CUMHURYETN LK DNEMLERNDE KALKINMA ABALARI
1923 ylnn fiubat aynda Lozan Bar Anlamasnn ihtilaa kesintiye urad srada, zmirde ktisat Kongresi topland.
Atatrkn a konumasn yapt bu toplant, gerek bileimi gerek ald kararlarla, bir yandan d lkelere dier
yandan da ite toprak aalarna ynelik stratejik bir toplantdr. Aar Vergisinin kaldrlmas karar, toprak aalarna
salanm bir imtiyazd. Buna ek olarak, Atatrkn al konumasndaki kanunlarmza riayet art ile ecnebi
sermayelerine lazm gelen teminat her zaman vermeye hazrz beyan da, Batllara verilmi bir gvencedir. 1913 ylnda
karlm olan Tevik-i Sanayi Kanun-u Muvakkat bu dnemde baz ufak deiikliklerle yasalatrlarak uygulamaya
sokulmutur. Bu yasa, adndan da anlalaca zere, geici olup 15 yl iin uygulamaya koyulmu ve 1928 ylnda sona
ermitir. 1927 ylnda yine 15 yllk sre iin Tevik-i Sanayi Kanunu kartlmtr. Bu yasa da ruhu ve uygulamas
itibaryla, piyasa kurallarna dayal ve liberal anlay yanstyordu. 1925 ylnda Tayyare ve Motor Trk Anonim fiirketinin
kuruluu ile uak sanayiine adm atlmtr. 1947 ylna dek devam eden uak sanayiinde Almanlar, Polonyallar ve
ngilizlerle i birlii yaplarak sre yaatlm olmakla beraber, uak yapm teknolojisinin tepkili motorlara getii
aamada bu alandan klmtr. Cumhuriyetin kuruluundan 1929 ylna dek olan srede mill gelir % 10,9 orannda
bymtr. 1929 ylnda Dnya Buhran ile ayn anda, gmrklerini uzun sre denetim altna alamayan Trkiyede de
dviz krizi yaanm, 1930 ylna gelindiinde ise Trkiye artk snrlarn denetleyen bamsz bir ekonomi konumuna
ulamtr. 1929 ylnda Mill ktisadiyat ve Tasarruf Cemiyeti kurulmutur. Mill rnlerin kullanlmas ve tasarrufun
ykseltilmesi propagandas yapan Mill ktisadiyat ve Tasarruf Cemiyeti ksa sre iinde Sanayi Kongresi ve Ziraat
Kongresi toplantlarn gerekletirmitir ve bylece devleti politikalarn temelleri atlmtr. 1934 ylnda Birinci Sanayi
Plan ile devletilik balatlm oldu. Birinci Sanayi Plannda mensucat sanayi, maden sanayi, selloz sanayi, seramik
sanayii ve kimya sanayi olmak zere be alan zerinde younlalmtr. Etibank ve Smerbank gibi dev kurulularn da
kurulduu bu dnemde sanayilemenin balatlmas yolunda nemli hamleler yaplm, 1936 ylnda kinci Sanayi Plan
uygulamaya konulmutur. Bu srede eker fabrikalar, pamuklu tekstil fabrikalar kurulmu, demir elik sanayi, kimya
sanayi, makine ve metal sanayii alanlarnda nemli hamleler yaplmtr. Ancak eitli alanlarda retimin hzlanmas
kanlmaz olarak bir taraftan enerji sorununu dier taraftan da ulam sorununu gndeme getirmitir. Bu nedenle lke
apnda yaygn bir demiryolu ebekesi oluturulmaya allarak sanayi hamlesinin kesintiye uramamas yolunda aba
sarf edilmitir. Devletilik uygulamasnn yrrlkte olduu 1930-39 dneminde mill gelir yllk ortalama
%6,1 orannda bymtr. Devletilik dneminde byme orannn nispi olarak kk olmasnn nedeni, 1929 krizini
izleyen yllarda mill gelirde yaanan byk dtr. 1938 ylnda Atatrkn vefat, 1939 ylnda kinci Dnya Savann
balamas ve Trkiyede sava ekonomisi uygulamasna geilmesi devletilik dneminin
kapatlmasna yol amtr. Tablo 4.3den grld gibi, 1929 krizine dek mill gelir bym olmakla birlikte,
temel gsterge olan tarm kesiminin pay ciddi olarak klmemi, sanayii retiminde de hatr saylr bir art
grlmemitir. Dier bir deyile Cumhuriyetin ilk dnemlerinde ekonomide ciddi bir yapsal deiim izlenmemifltir.
Cumhuriyetin ilk dnemlerinde ekonomide ciddi bir yapsal deiim izlenmemitir.

1930lar dneminde, 1923-29 liberal dnemdekinden farkl olarak, sosyal kalknma abalarnn da youn olduu
grlmektedir. Kamu iktisadi teebbslerinin kurulu yerlerinin seiminde de ekonomik krllk ltnden ok, sosyal

NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com

Sayfa 12

getiri ve yresel kalknmann salanmas abalar esas alnmtr. Bylece, bu dnemde ekonomik bymeye paralel
olarak sosyal kalknmann gerekletirilmesinde de nemli admlar atlmtr.
1950, ok partili dnemin balang yldr. ktidar deiikliinin arifesinde 1947 ylnda Amerika Birleik Devletlerinin
savata yklm Avrupay ayaa kaldrma projesi olarak Marshall Plan devreye sokulmutur. Marshall Plan, Trkiyede
demir yolu projesinin karayolu politikasna dnmesine ve tarm alannda hzla makineleerek tarmdaki gizli isizlerin
kentsel alanlara ynelmesine yol amtr. Trkiye, 1958 ylna ar borlu olarak ulam bunun zerine, Trkiye alacakl
devletlerle Paris Anlamasn imzalayarak borlarn uzun vadeye atmak (konsolidasyon/moratoryum) zorunda kalmtr.
Moratoryum ile sonlanan 19501958 dneminde mill gelirde yllk ortalama % 7,3 orannda byme salanmtr. Bu dnem 1960 asker mdahalesi ile
kapanmtr. mill gelir deerlerinin ok yksek art hzlar ile gelitii grlmektedir.
Bu gelime yaanan yksek enasyondan kaynaklanmaktadr.
Tablo 4.4de 1950lerde uygulanm olan liberal politikalarn mill gelirde ve sektrel alt blnmede oluflturduu deiim
gsterilmektedir.

Enflasyonun boyutunu grebilmek iin, 1950-1960 aralnda yllar itibaryla mill gelir deatrne baklmaldr. 1960LAR
VE 70LER PLANLI KALKINMA AAMALARI
lkemizde 30 Eyll 1960 tarihinde Devlet Planlama Tekilatn kuran yasa kabul edilerek, planl ekonomiye geiin yasal
temelleri oluturulmutur. Planlama fikri ve uygulamas Cumhuriyet ynetiminin ilk dnemlerine hatta 1913 ylna dek
gitmekle birlikte, Devlet Planlama Tekilatnn kurulmas ile Be Yllk Plan ve Program
Dnemine girilmi ve Planlama-Programlama-Bteleme Sistemi (PPBS) benimsenmitir. Yasann ngrd plan kamu
kesimi iin emredici, zel kesim iin yol gsterici nitelik tamaktayd. Dier bir deyile bte ile belirlenen kamu
yatrmlarnda plan hedeerinin korunmas hedef alnrken, zel kesim yatrmlarnn tevikler yolu ile kamu hedeerine
ynlendirilmesi amalanmt. Planlamada sanayi sektrnn gelitirilmesi n plana karlmakla birlikte, tarm ve sanayi
arasnda dengeli kalknma fikri de korunmutur. 1963-1967 yllar arasn kapsayan ve Harrod-Domar byme modeline
dayanan Birinci Be Yllk Kalknma Plannda ylda % 7 orannda byme ngrlyordu. Planlama ile girilmi olan yeni
dnemin en nemli zellii, 1950-1958 dneminde srdrlen liberal ve serbest ticaret politikalarnn yerine ithal ikameci
ve korumac politikalarn geirilmesidir. Plan ayrca, ekonomik byme hedeeri yannda, demeler dengesinin
gzetilmesi, gelir dalmn dzeltilmesi, vergi reformunun yaplmas gibi amalar yannda, nfus politikas ve sosyal
adaletin salanmas gibi sosyo-ekonomik sorunlara da el atm, bylece ekonomik veriler zerinde deil, sosyal verilerde
de etkin toplumsal dnmler oluturmay hedeemitir. lkemizde ayn dorultuda hazrlanan kinci Be Yllk Plandan
sonra gelen nc Be Yllk Plan dnemi, planlama aamasnda daha gl ve kapsaml bir
yer igal eder. nc Planda mill gelirde sanayi kesiminin % 23 oranndan % 40 oranna karlmas, buna karn tarm
kesiminin % 28den % 10a indirilmesi amalanmtr. Ayrca nc Planda ileri teknoloji retimine ynelik ara mal
reten sanayi dallarnn d rekabete kar korunmas hedeenmi ancak Planda toplam verimlilik kavramnn devreye
sokulmu olmasna karn, maalesef gl bir bilim ve teknoloji program gelitirilememitir. Drdnc Plan ise
TBTAKn kendisine verilmi grevleri tam olarak yapamad gerekesine dayanarak, bilim politikasn teknoloji
politikas ile ikame etmi ve politikalarn bu ynde gelitirilmesi grn benimsemitir. Drdnc Be Yllk Plan,
1970lerde yaanan Kbrs olaylar, ABDnin ambargosu ve petrol oklarnn getirdii skntlar nedeniyle hedefine
ulaamadan 1979 bunalmna girilmitir.
Planlama Dnemleri
Hedef
Gerekleme
Birinci Plan Dnemi (1963-1967)
% 7,0 % 6,6
kinci Plan Dnemi (1968-1972)
% 7,0 % 6,3
nc Plan Dnemi (1973-1978)
% 7,9 % 5,2
Drdnc Plan Dnemi (1979-1983)
% 8,0 % 1,7
Ekonomik byme ve kalknmada lokomotif rol gren sanayi kesiminin ilk plan dneminde hedefi tutturamad ancak
belli bir byme hznn yakalanm olduu sylenebilir. Bu durum, tasarruf imknlarnn
kstl olmas varsaym altnda, olumlu karlanabilir. Buna karn, tarm kesimi ise hedefin zerinde bir daralma
gstermitir. Ayrca 1979 ylna olaanst dviz krizi ile ulalmtr. Bu krizin nemli bir nedeni sanayide uygulanan
patent anlamalarna bal ithal ikameci montaj politikasdr.
1980 SONRASI EKONOM POLTKALARI
1980 sonras uygulanan ekonomi politikas gemi dnemlerdekinden hayli farkl-dr. Farkllk, ekonominin ihracata
ynelik liberal ve monetarist (parasalc) politikalara ynelmesindedir. Bu farklln da iten ve dtan kaynaklanan
nedenleri bulunmaktadr. lk olarak, 1960lar ve 70lerde uygulanm olan ithal ikameci ve

NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com

Sayfa 13

korumac politikalar sonucunda ekonomi dviz darboazna girmi bylece ekonomi, ilki 1929da, ikincisi de 1958de
yaanan dviz darboazna 1979 ylnda nc kez srklenmitir. D dnya ile ilgili neden ise kapitalist dnyada
1970lerin ortalarndan itibaren reel sektrde kr oranlarnn gerilemesine bal olarak finansal alana geilmesi ve reel
yatrm alanlarna ynelmede istekli olmayan birikmi fonlarn kendilerine yksek getiri salayan alanlar aryor olmasdr.
lke olarak ar d borlu ve dviz ihtiyac konumdan kn en salam yolu ihracata ynelmektir. 1980lerde i talebin
azaltlarak d talebe ynelme ihtiyacn ortaya karmtr. lkemizde i talebin azaltlmas iin vergi sistemi radikal
deiiklie uratlarak, o dneme kadar uygulamada olan Gider Vergisi, Katma Deer Vergisi ile ikame edilmi, sistem
iinde dolayl vergilerin arl artrlm ve kamusal yk sermaye zerinden topluma kaydrlmaya allmtr.
Hazinenin Merkez Bankasndan borlanmasna sk limit getirilerek kamu aklarnn finansmannda bankalar
sisteminden borlanmaya gidilmesi, faiz orann ykselterek ekonomiye d ve i kaynakl dviz girii salamtr. Bylece
d demelerde oluan ticari ak, sermaye hareketleri ile ksmen daraltlm, daha dorusu, ticari ak sermaye
hareketleri ile finanse edilmitir. Ancak, yksek faiz ve baskl kur olarak ekonomi yaznnda yerini alan bu sre ksa
dnemde finanse ettii cari an, uzun dnemde ykselmesine yol ayordu. Bu dnemde Drdnc Be Yllk Plan ve
Beinci Be Yllk Plan uygulamaya konulmu, 1984 ylnda bir yllk program devreye sokulmu, izleyen dnemde de
Altnc Be Yllk Plan uygulamaya konulmutur. 1980lerde gerekletirilmi olan bu da ak, liberal ve parac yap,
scak para ilemleri ile birlikte 1990larda da srdrlmtr. Ancak 1990lardaki siyasal yap, 1980lerde nispi olarak
korunmu olan istikrarl yapda deildi. Bu nedenle iktidar deiiklikleri ve 1995 ylnda yaanm ar kriz vb gibi
ekonomik ve sosyal alkantlar, hem ekonomiye yk olmu hem de kamusal dengeleri sarsarak, dnem sonuna ar
borlu olarak gelinmitir. sanayilemenin srd, tarm sektrnn geriledii grlmekte ve bu durum ekonomik
kalknma hamlesinin hl devam ettiini ancak
srecin henz tamamlanmadn gstermektedir. Bankaclk kesiminde grlen hzl gelimenin ise hizmetler
sektrndeki ykselie katks olmutur. nsani Gelime Gstergelerinin de zaman iinde olumlu seyrettii
anlalmaktadr.
2000LERDE GL EKONOMYE GE PROGRAMI
1980lerin monetarist ve sermaye yanl politikalarnn 1990lara tad yk ve dnemin sonuna doru yaanan krizler bir
taraftan enasyonun nlenemez ykseliini kamlam, dier taraftan cari a olaanst boyutlarda bytmtr. Bu
nedenle ekonomi 1999 ylnda IMFnin izleme programna alnm, bu srecin de sonusuz kalmas zerine, 2000 yl
banda IMF ile stand-by anlamasnn imzalanmas zorunlu hale gelmitir. IMF ile yaplan stand-by anlamasnda
arlkl olarak ne kan ana hedef, borlarn srdrlebilirliinin salanmas ve enasyonun denetlenmesidir. Merkez
Bankas Para Kurulu statsne geirilerek, bankann para ihracnda bulunma gc ortadan kaldrlm ve para program
erevesinde dviz pas uygulamasna geilerek, enasyonun denetlenmesine allmtr. Ancak istikrar program
Kasm 2000deki nc ok ve fiubat 2001deki derin ok ile kendi olaan sresini tamamlamadan kmtr. 2001 ylnda
ekonomi % 9 dolaynda klmtr. fiubat krizi ertesinde Gl Ekonomiye Gei ad altnda yeni bir program
balatlmtr. Bu program IMF programnn genel hatlarn tayor olmakla beraber, iki temel noktada farkllk
gstermektedir. Bunlardan birincisi, enasyon hedeemesinden vazgeilmesi, ikincisi ise dviz kurunun dalgalanmaya
braklmasdr. Gl Ekonomiye Gei Program drt ana ilkeyi kapsyordu. Bunlar; faiz d fazla oluturabilmek iin
kamu reel harcamalar art hznn mill gelir art hznn altnda tutulmas, cret artlarnn snrlandrlarak salanacak
fonlarn tasarrufa ynlendirilmesi, zeletirmelerle yaratlacak fonlarn faiz ve bor ana-para demesinde kullanlmas ve
faiz karlnda alnacak d krediler ve IMF yardmlarnn da bor itfasnda kullanlmasdr.
KAMU KESM VE EKONOMK KALKINMA LKS
Ekonominin btnsellii iinde kamu ve zel kesimlerin birbiri ile ilikisi zel kesimin nispi olarak g ve byklne
bal olarak geliir. zel kesimin henz tam olarak gelimedii ve destee gereksinme duyduu dnemlerde kamu kesimi
zel kesime destek verecek ekilde geliir.
Kamu Harcamalar ve Kalknma
Cumhuriyet dneminin ilk yllarndan Birinci Plan Dnemi olan 1963 ylna kadar kamu harcamalarnn genel grnm,
ekonomik dalm ve ilevsel dalm olarak verilmektedir.
kinci Dnya Sava kamu harcamalarnn seyrini ve i dalmn nemli lde etkilemitir.
lk dnemlerde yatrm harcamalarnn nispi olarak yksek dzeyi, kuruluun hemen devamnda ekonomik kalknmaya
verilen nemi gstermektedir.
Ulus-devlet oluumunun ilk dnemlerinde eitime byk nem verildii aktr.
Altyap yatrmlar da ekonomik kalknmaya hz verecek ekilde gereklememektedir.
Kamu Gelirleri ve Kalknma
Mill gelirin ne kadarnn kamu kesimi eliyle kalknmada kullanlaca karar toplam vergi yk ile anlalabilir.
Tablo 4.14 incelendiinde aadaki sonulara ulalabilir: (sayfa 80)
Tablonun ilk stununda yer alan vergi gelirlerinin mill gelire oran (vergi yk) dktr. Vergi ykne, sosyal tasarruf
oran ad verilebilir.
Sosyal Tasarruf Oran: retilen mill gelirden kamusal amalara tahsis edilen fonlardr.
Tablonun dier stununda yer alan dolaysz vergilerin, toplam vergiler iindeki paynn nispi olarak clz seyretmesi ise
toplumsal g ilikisini ve onun yanstld toplumsal tercihi gstermektedir.
SONU OLARAK
Ekonomik kalknma bir ekonomide sonsuza kadar devam ettirilecek bir politika olmayp, zamanla snrldr. Kalknma
konusu hem ekonomik byme anlamnda nicel hem de sosyal gelimenin gerekletirilmesi anlamnda nitel ierikli
karmak bir konudur. Ekonomik kalknma sorunu nicel boyutu ile kaynak gerektirdii gibi, nitel boyutu ile de piyasa
srelerine braklamayacak kadar hassas bir konudur. Nitekim 2011 yl itibaryla ekonomik byklk olarak 16. srada
bulunan Trkiye ekonomisi, kii bana gelir lt ile 52. srada, beklenen

NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com

Sayfa 14

okullama yl lt ile 96. srada, ortalama okullama yl lt ile 112. srada ve doumda ortalama yaam lt ile
84. srada yer almaktadr. Trkiyede Cumhuriyetin ilk dnemlerinde, kt imknlara karn, kalknma ynnde ok ciddi
hamleler yaplm, zellikle de 1930lardaki devletilik uygulamalar ile sanayi yapsnn omurgas oluturulmutur. Buna
karn, rnein 1980 ve sonralarnda grld gibi, burjuvazinin glendii ve kamusal kararlara arln koyduu
dnemlerde kalknma politikalarnn yerine istikrar ve byme politikalarnn getiine tank olunmaktadr. Dier bir deyile
Cumhuriyetin ilk dnemlerinde ekonomik byme ile kalknma atba giderken, son dnemlere doruekonomik byme
kalknmann nne gemitir.

BAARILAR DLERM

NorFULL Paylam Mekan | www.norfulpaylasim.com

Sayfa 15