Telafi Edici Bütçe Teorisi:Keynesyen anlayışş çerçevesinde şekillenmiştir.

Bütçede mali denklik yerine ekonomik denkliğin daha önemli

olduğunu, bütçenin ekonomik denkliği sağlayıcı fonksiyonunun ön plana çıkması gerektiğini belirtir.Bu teori ekonominin deflasyonist bir
yapı içinde olduğu zamanlarda ekonomik dengenin sağlanması için sağlanması için kamu harcamalarının artırılarak ekonominin eksik
stihdam seviyesinden tam istihdam seviyesinde dengeye getirilmesin amaçlar.Bu bütçe teorisi bütçeyi tam istihdam seviyesinde dengeye
kavuşturan bir araç olarak görür ve bununla birlikte açık bütçe teorisinin sürekli olmayacağı ekonominin tam istihdam seviyesine geldiği
zaman denk bütçe politikasına geçilebileceğini belirtir.Bu teori bütçede mali denkliğin sağlanmasının zorunlu olma niteliğini de ortaya
çıkarmaktadır.
Devri Bütçe Teorisi:Telafi edici bütçe teorisinin tersine mali denkliği öngörür.Yıllık değil daha uzun süreler itibariyle mali denkliği öngören
bir bütçe teorisidir.Ekonominin refah devirlerinde sağlanan bütçe fazlalarının ekonominin daralma dönemlerinde verilecek bütçe açığını
finanse etmesini ve böylece uzun dönem mali denkliğin sağlanmasını amaçlayan bir teoridir.Bu amacın gerçekleştirilmesi için çeşitli
varsayımlar ileri sürülmüştür.Bunlar:
-Devri bütçe teorisi iktisadi konjektürdeki dalgalanmaların sürelerinin bilindiğini varsaymaktadır.
-İktisadi konjektürdeki refah ve depresyon dönemlerine süre ve yoğunluk açısından birbirine denk gelecek biçimde olduğudur.
-İktisadi konjektürdeki hangi aşamada bulunulduğunun kesin ve net biçimde teşhis edildiğini varsaymaktadır.
Ancak hem bu varsayımların gerçekleşmesindeki güçlükler hemde maliyet politikasının amaç ve araçları ile devri bütçe teorisinin mali
denklik amacının ters düşebilmesi bu teorinin uygulanabilirliğini güçleştirmektedir.
Bütçenin Hazırlık Aşaması ve Yasama:
1-Hazırlık Aşaması=a)Bakanlıkların Hazırlık Aşaması b)Maliye Bakanlığının İnceleme Aşaması c)Hükümetin İnceleme Aşaması
2-Yasama Süreci 3-Uygulama Aşaması 4-Denetim Aşaması
Hazırlık Aşaması: 1)Bakanlıkların Hazırlık Aşaması:Sadece gider kısmıyla ilgilidir.İlk 6ay hazırlanması şarttır.(1ocak-30haziran).30
Haziran 2010 yılına kadar 2011 yılının bütçesinin ilk aşaması bitecektir.Bu ilk 6ay içerisnde şunlar yapılır.
Her kurum kendi bütçe tasarısını hazırlar.Bunun içinde her bakanlığın bir bütçe dairesi vardır.Bu bütçe dairesinde çalışanlar Maliye
Bakanlığına bağlıdır.30Haziran 2010a kadar 2011yılının bütçesi hazırlanırken maliye bakanlığı bütççe dairelerine bütçe rehberi gönderir.
Bütçe rehberinde bütçe taslağı hazırlanırken nelere dikkat edilmesi gerektiği yazar.Geçen yılki bütçe ile ve bütçe rehberi ile kıyaslanan bütçe
tasarısı bakanın imzasıyla yürürlüğe girecektir.Eğer bir uygunsuzluk varsa 2.aşamada hesabı sorulacaktır.Örneğin İktisadi ve idari bilimler
fakültesi iktisat bölümü kendi büte taslağını kendisi hazırlar ve rektöre,rektör yöke,yökte meb’e gönderir.Yatırım harcamaları için
bakanlıkların yapabileceği pek fazla bişey yoktur.Türkiyede yapılacak yatırımlar kalkınma ve yıllık planlarda yer alır.Yeni yatırım bütçesi
hazırlanırken DPT programına bakılır.DPT yatırım yapmaya izin verirse 30hazirana kadar maliye bakanlığına gönderir.
2)Maliye Bakanlığının İnceleme Aşaması:*Bütçe ve mali kontrol müdürlüğü:Bütçe giderlerinin hazırlanması ile yükümlüdür.Bakanlıklardan
gelen tüm tasarılar bütçe ve mali kontrol genel müdürlüğü tarafından pazarlığa alınır ve ayrıca bütçe rehberine uyuşmuş mu ona bakılır.
*Gelirler Genel Müdürlüğü:Gelirlerini tahmin eder ve gelir ve gider arasında ne kadar açık var bunu belirler.Bu arada gelirler genel
müdürlüğü hükümete devamlı bilgi verir.
3)Hükümetin İnceleme Aşaması:Maliye bakanlığı ile bakanlıklar arasındaki anlaşmazlıklar burada çözülür.Eğer burada halka verilen vaatleri
gerçekleştiremeyecek bir bütçe var ise hükümet tarafından küçük rötüşlar yapılır.Maliye bakanlığına talimat verilir.Ve yine vergi ile ilgili
düzenlemelerde hükümetin inceleme aşamasında yapılır ve kaynak yaratılır.1ekim-17ekim hükümetin inceleme aşamasıdır.
Yasama Süreci:Bütçe yasa tasarısı 17ekimde en geç meclise sunulur.Meclise 2koldan yasa teklifi yapılır.
a)yasa tasarısı:Hükümetten gelir.Bütçe yasa tasarısı olarak meclise sunulur.Önce bu tasarı ilgili komisyondan geçmelidir.Bu komisyona
ihtisas komisyonu denir.İhtisas komisyonu altında ise bütçe ve plan komisyonu vardır.Bütçe ve finans komisyonu 40milletvekilinden oluşur
ve en az 25i iktidar partisinden olur.Daha sonra meclis başkanlığına gelen bütçe tasarısı bütçe ve plan komisyonuna gönderilir.Ve burada 50
gün kalır.Bütçe ve plan komisyonu başkanı bu tasarı gelir gelmez bir takvim hazırlar ve 50günde bu işi tamamlar.Son 20gün içinde de meclis
genel kuruluna bu tasarıyı göndermek zorundadır.Ancak meclis genel kurulunda bu tasarı yasalaşır.
b)yasa teklifi:Milletvekillerinden gelebilir yasa teklifi ile yasa tasarısı arasında kaynak farkı vardır.
PPBS’nin Aşamaları:
A)PLANLAMA:Çağdaş bütçe anlayışın gereği olan plan-bütçe ilişkisi kurulmakta ve bütçeleme sürecinde uzun vadeli analiz
yapılabilmektedir.Planlama aşamasında hedefler,kaynaklar ve bu kaynakların kullanılması ile ilgili olarak uzun vadeli kararlar alınmakta ve
bu kararların geleceğe dönük etkileri ortaya konulmaktadır.
-amaçların saptanması –fiziksel analiz ve seçeneklerin analizi –maliyetlerin tahmin –model aşaması
B)PROGRAMLAMA:Planlama aşamasında belirlenen amaçlara yönelmekte ve bu amaçların gerçekleştirilmesi için ihtiyaç duyulan
kaynaklar arasında ilişki kurarak, alt kademelerde kontitatif yöntemlerin kullanılmasına olanak sağlayarak etkinlik sağlamaktır.
C)BÜTÇELEME:Bütçenin yıllık olma niteliğinden kaynaklanan bir zorunluluğun ötesinde kamu kaynakları ile kamu faaliylerinin bir araya
getirildiği aşamadır.Gerekli finansmanın nasıl sağlanacağı ve finansman açığının nasıl giderileceği, fazlasının nasıl değerlendirileceği gibi
unsurlar karara bağlanmaktadır.
D)SİSTEM ANALİZİ:Genel olarak yapılan bütün analiz tekniklerini kapsamaktadır.Karar alma durumunda bulunanlara çeşitli seçenekler
arasından bir tercih yapmada yardım etmek üzere planlanmış,düzenlenmiş her çeşit analitik çalışma ve yöntemdir.
-amaçların tanımlanması –seçeneklerin ve maliyetlerin belirlenmesi –model tespiti –ölçeğin seçilmesi
PPBS’de Kullanılan Analiz Teknikleri:
a)Fayda-Maliyet Analizi:Belirlenen amaçlara ulaşmada alternatif projelerin birbirleri ile kıyaslanmasına olanak sağlayan bir değerleme
tekniğidir.
-en çok fayda en az maliyet(F-M)
-faydanın maliyete oranlanması(F/M)
-fayda ile maliyet arasındaki farkın maliyete oranı((F-M)/M)
b)Maliyet-Etkinlik Analizi:Hizmetlerin maliyetleri para ile ölçülebilmekte fakat çıktılar parasal olarak ifade edilmemektedir.Bu durumda
aynı amaca yönelik farklı faaliyetlerin aynı maliyet ile ettikleri sonuçlar arasında kıyas yapılarak daha etkin olanı tercih edilir.
PPBS’NIN FAYDALARI:
-Tüm kamu faaliyetlerine uygulanabilecek bir yöntemdir. –En rasyonel tercihin seçilmesine imkan sağlar –Bütçeye esneklik kazandırır.
-Bütçe uygulamalarına açıklık getirir.Denetimin etkinliğini artırır. –Plan Bütçe ilişkisinin kurulmasına olanak sağlar.
-Kaynaklarda israfı önleyici,etkinliği artırıcı niteliklere sahiptir. –Yönetici sorumluluklarını artırır.
-Geleceğe dönük olarak faaliyet ve maliyetler arasında koordinasyonun sağlanmasına imkan verir.
PPBS’NIN ZARAR VE SAKINCALARI:
-Geleceğe yönelik belirsizliklerin dikkate alınamaması yüzünden sapmalar yaşatabilir. –Çok sayıda yetişmiş eleman gereklidir.
-Amaçların belirlenmesinin bazı durumlarda güç olması –Genel olarak giderler üzerinde durmakta,gelirlere yönelmemektedir.
-Yürütme organına daha fazla insiyatif verip yasama organının bütçe üzerindeki etkisini azaltır. –Sistemin uygulanması çok maliyetlidir.
-Sistemi kusursuz olarak görüp karar birimlerini yanılgıya düşürebilir.
Bütçeleme Teknikleri:
1)Geleneksel Bütçe:Ödeneklerin dağıtımı kamu hizmetlerinin faonksiyonel esasına önem vermeyen bir biçimde yapılmaktadır.Hizmetlere
ödeneklerin verilmesinde sadece hizmetleri yapacak idari organların ihtiyacı dikkate alınır.
-Yıllık tahmin ve hesaplamalar kolay –Katı olursa israf önlenir. –Memurlarınn uzmanlaşmasını sağlar –hızı ve işlevselliği artırır.
-Kaynak dağılımı etkin değil –Uzun süreli olmaması kötüdür. –Hesap denetimi vardır fakat etkinlik ve performans denetimi yok.
2)Torba Bütçe:Harcama kalemlerine bütçeden ayrı ayrı ödenek verilmesi yerine ödeneklerin ayrıntıya inmeden toplu olarak verildiği
bütçedir.Kuruluşları serbest bırakır.
-Serbestlik olduğu için çağdaştır. –Ayrıntı olmadığı için kolay ve pratiktir. –İsrafa neden olabilir
-Detaylar olmadığından savurganlığı teşvik eder. –Denetimin etkinliği azdır.
3)Milli Ekonomik Bütçeler:Bir ülkenin geleceğe yönelik olarak kamu ve özel ekonomiye ait gelir ve gider tahminlerini gösteren tabloların
bütününü ifade eder. –Her türlü faaliyet bir araya toplanmış olur. –Açık analiz yapılabilir –Kaynak dağılımında etkinlik sağlar.
-Ekonominin yönlendirilmesine katkı sağlar.
4)Yatırım Bütçeleri:Devlet bütçelerindeki yatırım harcamalarını önce makro büyüklükler olarak saptayıp sonra bunu kamu hizmetleri
arasında bölüştürmeye tabi tutan dökümanlara denir.
-Amaçlanan hedeflere ulaşılmasını sağlar. –Süreklilik ve istikrar sağlar –Ekonominin tam istihdama gelmesini sağlar. –İsrafı önler
-Borçlanmaya başvurup mali disiplini bozabilir. –Hesap karışıklığına neden olabilir. –Kamu hizmetlerine yer vermeden topluma aktarımı
sağlar fakat tehlikelidir.
5)Performans Bütçe:Devlet daire ve bakanlıkların hizmetlerini, çalışmalarını onların esas fonksiyon, faaliyet ve projelerine ve bunların
analizi ile yapan bütçeye denir.
-Başarı dereceleri ölçülemez –Birim maliyetler tespit edilemez –Karşılaştırmalarda ortaya güçlükler çıkar.
6)Program Bütçe:Toplumun tercihleri veri olarak kabul edilmekte ve bu tercihler arasında en çok fayda sağlayan bileşimin seçilmesini
amaçlayan bütçedir. –Uzun vadeli programların yıllık uygulamalarıdır. –En rasyonel tercihin yapılmasını sağlar. –Süreklilik ve istikrar sağlar
-Kaynak kullanımı ve paylaşımında etkinlik sağlar. –Analitik ,teknik ve bilimsel yöntemler kullanır. –Amacından sapabilir
-Denetimi açısından sakıncaları vardır. –Uygulama birimlerinin etkinliğini azaltır.
T.C. Uygulaması= -Hizmetlerin sınıflandırılması –Program gerekçesi –Ödenek tespiti –Program analizi safhalarıyla uygulanır.
7)PPBS:bkz:ppbs
8)Sıfır Tabanlı Bütçe:Kamu gelirleri ve dolayısıyla kamu harcamaları veri iken kamu faaliyetlerinde bir öncelik sıralaması yaparak daha
öncelikli faaliyetlere daha fazla fon tahsis etmek buna karşı daha az öncelikli fonları kısmak hatta bazı faaliyetleri iptal eden bütçedir.
-Kaynakları daha etkin kullanım –Esneklik sağlama –Kantitatif teknikleri daha çok kullanır. –Bütçede koordinasyonu sağlar.
-Uzun döneme daha yatkındır. –Yöneticilerin performansını denetler. –Bütçeleme süresini uzatır. –Kırtasiyeciliği artırır.
-Bütçenin makro ekonomik siyasi ve sosyal fonksiyonlarının söz ardı edilmesine olanak sağlar. –Maliyetlidir.
9)Analitik Bütçe:Devletin mali istatistiklerinin daha düzenli, güvenilir ve analizinin etkin yapılabilirliğinin sağlaması amacıyla ortaya
konulmuş bir bütçe kodlamasıdır. –Kurumsal sınıflanırma –fonksiyonel sınıflandırma –finans tipi sınıflandırma –ekonomik sınıflandırma..
10)Çok Yıllık Bütçeleme:Ülkemizde 5018sayılı kamu mali yöntemi ve kontrol kanını ile uygulamaya konulmak istenen çok yıllı bütçeleme
sistemi esas itibariyle dünya bankası kaynaklı olarak geliştitilen orta vadeli harcama sisteminin, bütçe sistemine aktarılmış şeklidir.Daha
önce yıllık olarak tahmin edilen gelirlerin ve yıllık olarak gösterilen gider rakamlarının birden fazla yıllar itibariyle ortaya konulmasını ifade
eden bir bütçe sistemidir.
Olumlu etkileri:hükümetler politika hedeflerini ve daha öncekilerini daha açık bir şekilde ortaya koyar.ortaya konulan mali strateji ile
bütçenin uyumlu olması sağlanmaktadır.Çok yıllı bütçeleme süreciyle birlikte sorumluluk ve şeffaflığın artmasıyla kamu harcamalarındaki
etkinlik sağlanacaktır.Bütçe sürecinde daha fazla bakanlığın katılımını sağlayarak kurumlar arasındaki işbirliğini tespit eder.
Olumsuz etkiler:ileriye yönelik tahminlere ve hedeflere aşırı güvenmek mali politikalarda esneksizliğe yol açabilir.yapılan projeksiyonların
aşırı iyimser olması, aksine bir durumun ortaya çıkışında kamu harcamalarında verimsizliğe neden olur.
Türkiyede uygulanacak olan çok yıllı bütçenin en önemli aşaması 3yıllık harcama tavanlarının belirlenmesiyle ortaya
çıkmaktadır.dolayısıyla 3 yıllık süreç içinde sektör/bakanlık harcama tavanlarının ve bu bağlamda kaynak dağılımının belirlenmesiyle çok
yıllı bütçe uygulamaya konulacaktır.ancak sektör politikaları ve kaynak dağılımındaki dengenin sık değişmesi çok yıllı bütçeleme sistmini
uygulamada anlamsız kılacaktır.
Ülkemizde ugulamaya konulucak çok yıllık bütçeyle harcamacı huruluşlar harcalama tavanlarını dikkate alarak 3yıllık bütçelerini
hazırlamalarını gerektirmektedir.ancak bütçe TBMM’de yıllık olarak onaylanacaktır.Dolayısıyla TBMM’de onaylanacak bütçe 3yıllık değil
gelecek yıl bütçesi olacaktır.