EDB HARB DVNI

[nceleme-Metin]

Cilt - 1

Alevilik Aratrmalar Dergisi

Yaynlar

ALEVLK ARATIRMALARI DERGS YAYINLARI

Alevi-Bektai Edebiyat Serisi - 1
Alevilik Aratrmalar Dergisi mtiyaz Sahibi
zgr Sava ZDORU
Ynetim Kurulu
Akman KARAKLAH
Alaattin ATE
Dursun DRL
Fikret MRZAOLU
Halil AHN
Hasan ALTUN
Kemal DERMENC
Muzaffer BLGN
nder YILMAZ
zgr Sava ZDORU
Sleyman EKNC
Teoman TRKOLU
Turan DERMENC
Ylmaz KAYAASLAN
Sorumlu Yaz leri Mdr ve Editr
Cokun KKEL
Yardmc Editr
Mustafa DAIDIR
Trke Dzelti
Cokun KKEL - Mustafa DAIDIR

Bask Yeri ve Yl
Ankara, Aralk 2012
1. Bask - 1. Cilt
1500 Adet
ISBN 978-605-86485-0-0

Alevilik Aratrmalar Dergisi Ynetim Merkezi Adresi

Alevilik Aratrmalar Dergisi
1201 Sokak No: 55 Ostim-ANKARA/TRKYE
Tel: +90.312 267 35 51 Belge Geer: +90.312 267 35 59
www.aadergisi.com Elektronik Posta: info@aadergisi.com

Kapak Tasarm
vn Gven ERSOY

Mizanpaj - Dizgi
Serap BLG

Teknik Hazrlk - Bask

Hermes Ofset Tantm Ltd. ti.
Byk sanayi 1. Cad. No: 105 skitler-ANKARA/TRKYE
Tel: +90.312 384 34 32 Belge Geer: +90.312 341 01 98

Btn yayn haklar

Alevilik Aratrmalar Dergisine aittir.
Bu yaym Alevilik Aratrmalar Dergisinin eki olup, cretsizdir.

BRKA SZ

Alevi inanc, Hac Bekta Veli dncesi, Anadolu corafyasnda

yzyllar boyunca ontolojik ve epistemolojik temellerini k, zkir, gvende
ve kamber adlaryla anlan yol ehlinin kelamlar, nefesleri, deyileri, duvazlar,
mersiyeleri ve demeleriyle ifade etmitir. Hz. Muhammedden Ehl-i beyte, on
iki imamlardan Hoca Ahmed Yeseviye ve de Hac Bekta Veli ile Anadoluya
tanan Alevi inanc Hnkr ve Pir Hac Bekta Velinin yetitirdii dervilerle
farkl blgelere ularken klarn szleri erenler inancnn temel nermeleri
olmutur. Hak kelam olarak kabul edilen k nefesleri Telli Kuran ad verilen
balamayla Alevi-Bektai inancnn inansal-dncel profilini belirlemitir.
Dedelerin ve babalarn zkirin zikri hayrl gele telkiniyle muhabbet kapsn
aanlar klar olmutur. Btnda Rza ehri olarak tanmlanan muhabbet
meydannn kapsn aan kilit yol nefesleri olarak kabul edilmitir. Erenlere
gre k, yola ktr. Yolun hikmetleri an ilhamdr. klara yol glistandr.
Glistan ah- Merdann diyardr. Merd-i Merdann muhibi olarak glistana
varmann yolu klarn kelamnda anlatlmaktadr. 13. yzylda Yunus Emre,
14. yzylda Kaygusuz Abdal, 16. yzylda ah Hatayi ve Pir Sultan Abdal
erenler yolunda klk geleneinin en nemli temsilcileri olmutur. Yzlerce
yllk bir sre iersinde yreindeki Hak-Muhammed-Ali akn, Hnkra
olan balln, erenlere olan muhabbetini dile getiren klar, zkirler ve
ozanlar yetimitir. Erenler, kmiller, arifler ve canlarn muhabbetinde yol
evlad an hak szyle hallenmitir.

Btn aikr deildir, gizli de deildir. Fakat kapaldr. Kapal olan madde
deil manadr. Mana ierliktir, zahiri deildir. Zahire meyleden zahittir. eride
olmann sfat ise erenliktir. Hakikat buradadr ve bu makam srdr; Mansura,
Nesimiye grnendir. Drt kap krk makam sistematii bu dnsel seyrin
izahdr. klarn kelam bu dnmn tarifidir. Yolca ad seyirdir, seyran
etmektir. Bir tarafyla syrlmak, basit olandan kmak ve ayrlmaktr. Didara
ermek ite bunun addr. Eren ak eder ve meydan bulur.
Yol tarihinde meydana Harb Baba gibi bir er de gelmitir. Dnyann
harab, glistann dervii olan Ahmed Edib de bu hal ilminin mritlerinin
ve klarnn banda gelir. Mridi Mehmet Ali Hilmi Dedebabadan irat
olmu, intisab edip el almtr. ki kapl ve gnlk konak olan dnyann
insan deil Hnkrn yol evlad olmay semitir. Bilmi, grm, alm
ve inanmtr. Daim geree h demitir. Hakka k, Muhammed-Aliye
bal, Hnkra yangndr. Kfr deryasnda iman bulan, puthanede Hakk
aran da yine Harbdir. nanta klarn ba ahtr. ahn avaz telli
turnann sesindedir. Bu ilkeden demlenen Harb viran bahelerde ten
bir blbl olmutur. Bu sebeple divan Alevi-Bektai yaznnn en ncelikli
kaynaklarndan biridir.
Temel hedefi Alevi-Bektai inancnn asil tarihini bilimsel almalarla
insanla ulatrmak olan dergimiz bu nemli kitap almasn tereddtsz
programna almtr. Bu sebeple bu deerli almay ortaya koyan Sayn Kemal
nc Beyefendiye, Alevilik Aratrnalar Dergisinin deerli ynetim
kurulu yelerine zellikle teekkr ediyoruz. Cmlemizin hizmetleri erenler
meydannda kabul olsun.
zgr Sava ZDORU

EDTRDEN

Hac Bekta Velinin Anadoluya gelii tarihimiz iin nemli bir dnm noktas
idi. Horasanda Yce ahn bir torunu, Ehl-i beytin bir bendesi olarak doan
Hnkr, dervilerin ve erenlerin yolunu Anadoluya tamt. Pir yedi haneden
oluan Bir epni-Trkmen ky olan Sulucakarayke yerlemi, burada bir
dergah aarak cem eylemiti. Bu muhabbeti derghta Seremeden himmet alan
yol dedeleri farkl blgelerde tekke ve ocaklar kurarak devam ettirmiti. Hac Bekta
Velinin yoluna yzyllar ierisinde saysz dede, baba, bac, dervi ve talip hizmet
etmi bu canlar ak, zakir olarak adlandrlan yol evladnn nefesleriyle, demeleriyle
cokusunu, inancn tamamlam ideal insan tasarm olan kmil insann ilkelerini
tanmt.
Zhirden kp btna ynelen, yol iinde yolu, hal iinde hali, sr iinde srr
grp onunla demlenen klar, Alevi-Bektai-Kzlba inancnn temel ontolojikepistemolojik yaplarn ortaya koyarken dier taraftan son derece zel bir edebiestetik sembolizmi dn evrenine sunabilmitir. Zkirin zikri hayrl gele szyle
yollanan k, yolun talibini erenler glistanna gtrm, n nefesleriyle
glistana varan can glistanda ah ile hallenmitir. n nefesleriyle rza ehrinde
seyrana kanlar bir pazara varm, pazarda pazarba olan ah- Merdan mam Ali
ile sylemitir.
Bir ulu kervan olup Horasandan ap gelen erenler yolu Anadoluda dede,
baba ve dervilerin ocak ve tekkeleriyle ayrca k ve zkirlerin nefes ve demeleriyle
kendisini var edebilmitir. Yol ehlinin Hnkarmz, Pirimiz ve Serememiz eklinde
sfatlandrd Hac Bekta Velinin tarif ettii ilkelerle, inand edeb ve erkanla
hareket eden k ve zkirler Yunus Emreden Kaygusuz Abdala, Pir Sultan

Abdaldan ah Hatayiye uzanan sre ierisinde bu byk felsefeyi ifade eden

nefesler sylemitir.
Kmillerin diliyle, Ehl-i beytin muhabbetiyle, erenlerin gnlyle ve de
Hnkrn himmetiyle nefesler syleyen yol klarnn en nemlilerinden biri de
hi kukusuz Ahmed Edib Harb Babadr. Harb Baba bir cokudur. Erenler
derghnda bu cokuyu bulmu, dt ak onu sonsuz bir cezbeye gtrm, o
da Hak-Muhammed-Ali akna, on iki imamlar akna, erenler ah Hac Bekta
Veli akna kelm etmitir. Harbnin sz kadimdir. Darlk deil ieriye aittir.
Elest meclisinden nasiplidir. Zhiri deil, btnidir. Dnyalk deildir. Kaf Dann
ardndaki asl geree ynelmitir. Harb hakikatn adr, geree baldr. z
Pire teslimdir. Nesimi gibi yzlen, Mansur gibi aslan, Pir Sultan Abdal gibi zulm
edilenlerin yoluna ikrarldr. Bal olduu dergh insan sevgisinin ve hogrnn
dergah olduu iin Harb insanlkla muhabbettedir. Harbnin dncesi de,
yaam da eyvallah dedii yolun kendisidir.
almalarna balad gnden beri Alevi-Bektai inancnn temel deerlerini
tantmak, bu engin, derin, asil ve yce inanca zerrece kadar da olsa hizmet etmek
ilkesinden yola kan Alevilik Aratrmalar Dergisi Harb Baba gibi bir ufkun
kelamlarn da canlarla buluturmak istedi. Alevi-Bektai inancnn en karizmatik
temsilcilerinden biri olan Harb yola ait nefesler syleyen bir k olmann yannda
gen yata babalk alarak erenler meydanna mrit olarak da hizmet vermi bir ulu
deerimizdir. Dnce ufku, sz yetisi, yola ikrar, erenlere muhabbeti, Ehl-i beyte
ak onu retinin tarihinde bir derya ve bir umman yapmtr. te tm bu vasflar
Harbnin gnmz toplumuna tantlmasn ve gelecee aktarlmasn gerekli
klmaktadr. Bu deerli almann yaym da bu inanla gereklemitir. Sayn
Kemal nc hocamz Harb Babann divan zerine gerekletirdii doktora
tezi ile byk bir hizmeti yerine getirmiti. Deerli hocamzn aracl ile AleviBektai inancna ait nemli bir kaynak insanln deerlendirmesine sunulmu
oluyordu. Yaymlanmas bize gre vicdani bir sorumluluktu. Nitekim bu takdiri
Alevilik Aratrmalar Dergisinin deerli ynetim kurulu yeleri gsterdi. Sonuta
bu deerli eser topluma kazandrld.
Bu vesile ile bata eserin yazar sayn Kemal nc hocamza ve almann
kitaplap topluma ulamas iin her trl maddi ve manevi fedakarl yapmakta
tereddt duymayan dergimizin deerli ynetim kurulu yelerine teekkr ediyor ve
hrmetle anyorum. Hak-Muhammed-Ali, Hnkr Hac Bekta Veli hizmetlerini
katnda, didarnda, erknnda kabul etsin. Yol ehline niyazlar olsun.
Cokun KKEL

NDEKLER

SZ BAI ............................................................................................... 1

KISALTMALAR .................................................................................... 5

EVRYAZIM ALFABES .................................................................... 7

GR ..................................................................................................... 9
I- ARATIRMANIN AMA VE YNTEM ..................................... 9
II- XIX. YZYILDA OSMANLI DEVLETNN SYASAL................ 11
VE KLTREL DURUMUNA GENEL BR BAKI
III- A. TARHSEL SRETE BEKTLN MSTK .................... 18
VE FELSEF ALTYAPISI
B- SZL KLTR GELENE BALAMINDA ....................... 34
DN-TASAVVUF TRK EDEBYATI [ALEV-BEKT TAVIR]

BRNC BLM
ZAMAN, MEKN, EVRE VE NSAN .............................................. 39
I- EDB HARBNN TARHSEL BYOGRAFS ........................... 39
II- MELM-HARBT-BOHEM ZGDE EDB HARB ......... 42
III- AHSYETNN OLUUMUNDA SOSYAL EVRE .................. 45
VE NSAN

KNC BLM
HARBNN R DNYASI ............................................................ 51
I- BEKT TEOLOJS IIINDA EDB HARBNN ................ 51
SLMI ALGILAYII
II- VAHDET- VCDDAN VAHDET- MEVCDA .................... 71
EDB HARBNN TASAVVUF ANLAYII
III- SOSYAL HAYAT ............................................................................ 84

NC BLM
KLTR ORTAMLARI VE EDB HARB DVNI ....................... 95
I- RD VE TEBLE BALI CR EREVESNDE ................. 95
DN-TASAVVUF TRK EDEBYATI
II- LETM VE CRA ORTAMLARI AISINDAN ...................... 102
EDB HARB DVNI

DRDNC BLM
EDB HARBNN DL VE SLP ZELLKLER ........................ 111
1- NAZIM EKLLER VE TRLER ............................................... 111
II- KAFYE (UYAK) ........................................................................... 115
III- DL VE SLBU.......................................................................... 118
IV- SLP ZELLKLER .................................................................. 122

SONU .............................................................................................. 131

BENC BLM
EDB HARB DVNI .................................................................... 135
AIKLAMALAR ........................................................................... 135
I- NSHA TAVSF .......................................................................... 135
II- DER KAYNAKLAR .................................................................. 136
III- METNN KURULMASINDA TAKP EDLEN YOL .................. 137

EDB HARB DVNI METN ...................................................... 139

[TRANSKRPSYONLU METN]
I- ARUZLU TRLERLE YAZILMI RLER ................................. 139
A- KASDELER ............................................................................. 139
B- TARHLER................................................................................ 141
C- GAZELLER ............................................................................... 153

XI

D- MURABBALAR ....................................................................... 297

E- MUHAMMESLER .................................................................... 315
F- MSEDDESLER ....................................................................... 319
G- MERSYELER ........................................................................... 325
H- KITALAR ............................................................................... 328
I- MSTEZATLAR ...................................................................... 329
- SEMLER ................................................................................ 337
J- SATRANLAR ........................................................................ 338
K- LUGAZLAR .............................................................................. 339
L- MFREDLER ............................................................................ 340
II- HECE LS LE YAZILMI RLER .................................... 344
A- NEFESLER ................................................................................ 344
B- KOMALAR ............................................................................ 384

SZLK ............................................................................................. 393

KAYNAKA ...................................................................................... 403

XII

SZ BAI

Edib Harb 1853-1917 yllar arasnda yaam Alev-Bekt airlerinin en

nemlilerinden biridir. iirleri szl kltr gelenei ierisinde yaylarak Osmanl
corafyasnn en cra kelerindeki Alev-Bekt topluluklar tarafndan dilden
dile aktarlm ve cem ibadetlerinde icra edilmitir. Trk topluluklarnn yan sra
imparatorluk ierisinde yaayan farkl etnik gruba mensup dier aznlklarn da
dillerine evrilmitir. Saadettin Nzhet Ergundan Abdulbki Glpnarlya kadar
sahann uzman aratrmaclar Harb zerinde nemle durmu ve divnn ilm bir
surette ortaya konmasnn gereine iaret etmilerdir. Onun bu nemine istinaden
hakknda bildiklerimiz antoloji ve cnklerden rendiimiz snrl bilgilerdir.
Edib Harb hakknda bize bilgi veren ilk aratrmac Ali Rza gedir. AlevBekt airleri Antolojisinde airin 50 civarnda iirine yer verip biyografisi hakknda
ksa da olsa bugne kadar tekrarlanan bilgileri ilk olarak ortaya koymutur. Ardndan
Dervi Ruhullah Bekti Nefesleri adl almasnda Harbnin birka nefesini
yaynlar.
Mteakiben Vahit Ltf Salc, Saadettin Nzhet Ergun, Mehmet Halit Bayr
air hakknda eitli dergilerde baz deerlendirmeler yapmlardr. M. Halit Bayr,
Osman Fevzi isminde birisinin Harb Divnn tertip ettiini sylyorsa da u anda
ortada byle bir divn yoktur. Cumhuriyet dneminde yaynlanan btn halk iiri
antolojilerinde Harbye yer verilmitir. Hayat hakknda bilgi veren bir dier isim de
Harbnin muhibbi olan Rza Tevfik Blkbadr.

air hakkndaki dier nemli yaynlar Hseyin Hsn Erdikutun Edib Harbnin
Divan, zmir, 1959 ve Sefer Aytekinin Harb Divan, Ankara, 1959 dur. Bu
almalarda air hakknda ok ksa bir biyografi ile iirlerinden semeler verilmitir.
Bu almalarn ilm adan pek ok yanllklar mevcuttur.
Biz doktora tez konusu olarak Edib Harb ve divnn setikten sonra bu
konuda aratrmalara baladk. airin mellif hatt divnn stanbul Sleymaniye
Ktphanesi hsan Mahv Kitaplar arasnda olduunu tespit ettik. Eser zerinde
yaptmz n incelemede baz ksmlarnn zarar grm (yrtk, silik) olduunu
grdk. Bir baka nshasn bulma amacyla ulaabildiimiz btn kataloglar taradk.
Bunun neticesinde stanbul Belediyesi Taksim Atatrk Kitaplnda Edib Harb
Divn isminde baka bir eser bulduk. Atatrk Kitaplndaki eser Edib Harb
Divnnn baka bir nshas olmaktan ziyade iirlerinden semelerin alnd bir
almadr. Harbnin biyografisi hakkndaki yetersiz bilgileri tamamlayabilmek iin
bavurduumuz ariv ve dier yazl kaynaklardan bir bilgi ve belge elde edemedik.
Bundan dolay bavurduumuz konunun uzman szl kaynaklar (zellikle evki
Koca) malum bilgilerin dnda szl gelenekte anlatlan baz hatralar aktardlar.
Edib Harb Divn (nceleme-Metin) adn tayan bu almamz 5 ana
blmden olumaktadr.
almamzn Giri ksmnda aratrmann ama ve yntemi gerekeli olarak
anlatlmaya allmtr. Ayrca Giri ksmnda sanatnn yaad siyas ve sosyal
artlarn onun sanatna etki edecei ilkesinden hareketle Edib Harbnin yaad
tarihsel dnemin kltrel ve siyas durumu ile Edib Harbnin bal olduu Bekt
inan geleneinin arka plnn tarihsel geliime uygun olarak Tarihsel Srete
Bektiliin Mistik ve Felsefi Altyaps bal altnda deerlendirdik.
Giri ksmn mteakip B ksmnda Edib Harbnin szl kltr gelenei
ierisinde yetien bir kii olmasndan hareketle ve bal bulunduu gelenein arlkl
olarak szl kltr ortamnn etkisini tamas mnasebetiyle Szl Kltr Gelenei
Balamnda Din-Tasavvuf Trk Edebiyat [Alev-Bekt Tavr] blmnde bu
gelenein oluum ve geliimini deerlendirdik. Alev-Bekt edebiyat terimini bu
gelenei anlatmakta eksik bulduumuz iin gelenei din-tasavvuf Trk edebiyat
ierisindeki bir eilim olarak deerlendirmenin daha salkl olacan dndk.

Zaman, Mekn, nsan ve evre ismini tayan birinci blm Edib Harbnin
Tarihsel Biyografisi, Melm-Harbt-Bohem izgide Edib Harb, ahsiyetinin
Oluumunda Sosyal evre ve nsan st bal altnda Bektlik Gelenei ve Bir
Kimlik Mekn Olarak ahkulu Sultan Dergh, Mehmed Ali Hilmi Dedebaba ve
Namk Kemal ksmlarndan olumaktadr. Bu blmde airin hayat ve yetitii
evre hakknda bilgiler verilerek sosyal evresi balamnda karakteri psikolojik adan
deerlendirilmitir. Ayrca drdnc balk olarak airin etkilendii dier airler ve
etkileri ilenmitir.
Edib Harbnin iir Dnyas ismini tayan ikinci blmn birinci ana bal
Bekt Teolojisi Inda Edib Harbnin iir Dnyasdr. Bu blmde Allah,
mn, badet, Ahiret, Hz. Ali, Ehl-i Beyt, Tevell ve Teberr, yetler ve Hadisler
temalar erevesinde Harbnin din anlay tahlil edilmitir.
kinci blmn ikinci ana bal Vahdet-i Vcddan Vahdet-i Mevcda Edib
Harbnin Tasavvuf Anlay ismini tamaktadr. Bu blmn birinci alt balnda
Vahdet-i Vcddan Vahdet-i Mevcda Edib Harb bal altnda Edib Harbnin
tasavvuf anlaynn kaynaklar ve erevesi ortaya konulmutur. Ardndan sr
ve btn, zaman ve mekn, ak, vecd temalarna bal olarak Harbnin tasavvuf
anlaynn irine yansmas tahlil edilmitir.
III. blm Szl, Yazl ve Elektronik Kltr Ortamlar/rd ve Teblie Bal
cr ismini tamaktadr. Bu blmde Harb Divnnn szl karakteri ve icr
ortamlar asndan grnm Szl Kltr Ortamnda Edib Harb, Yazl Kltr
Ortamnda Edib Harb, Elektronik Kltr Ortamnda Edib Harb balklar
altnda deerlendirilmitir. Din-tasavvuf Trk edebiyat erevesinde eser veren
ediplerin faaliyetleri bir icra/gsterim olarak deerlendirilmitir. Ayrca Trk Kltr
Ekolojisinde Edib Harb ismini tayan dier bir alt balkta Harb iirlerinin farkl
din ve milliyetler arasndaki durumu incelenmitir.
Divnn teknik adan deerlendirildii IV. blm Vezin, Kafiye ekilleri,
Nazm ekilleri, Dil zellikleri, Szdizimsel Yap, Anlatm ekilleri, ok
Katl Anlatma Gstergebilimsel Bir Yaklam balklar altnda deerlendirilmitir.
ok Katl Anlatma Gstergebilimsel Yaklam bal altnda Edib Harb Divn
nn anlam ve gstergeleri farkl bir yntemle incelenmitir. Edib Harb Divn teknik
adan pek ok aksaklklarla doludur. Vezin ve kafiye bunlarn en nemlileridir.
3

zellikle aruz vezninde problemler daha fazladr. iirin baz beyitleri bir vezin kalbna
uyduu halde baz beyitlerinde hece saylarnn birbirinden farkl olmas sebebiyle
tutarszlklar grlr. Bu ksmlarda airin eser verdii ortam zellikleri zerine bir
deerlendirme yaplmtr. Bu blmn sonunda ulatmz sonular maddeler
halinde zetlenmitir.
V. blmde zerinde altmz eser tantlp metnin aktarmnda ve
kurulmasnda takip edilen yntem hakknda bilgi verilmitir. Bunun ardndan Edib
Harb Divn Aruz Vezni le Yazlm iirler, Hece Vezni le Yazlm iirler
balklar ad altnda verilmitir. Bu blmden sonra yaptmz almann genel bir
zeti sunulmutur. Bu blme az bilindiini tahmin ettiimiz kelimelerden oluan bir
szlk ilve ettik . Kaynaka blmnde almamzda kullandmz kaynaklarn yazar
soyadna gre alfabetik bir listesini oluturduk. Ekler ksmnda Harb Divnndan
rnek metinler koyduk.
Sonu olarak bu almada Edib Harb Divnnn metnini ortaya koyarak
bir tahlil denemesi yapm bulunmaktayz. Metnin ortaya konuluunda zerinde
altmz eserin yrtk ve tahrip olmu blmlerinin fazlal ve bunlar dier
kaynaklarla tamamlama imkn bulamamamz sebebiyle eksiklikler olduu aktr. Fakat
her eye ramen eserin ortaya km olmasnn bir kazan olduu dncesindeyim.
Bir doktora tezi olan bu almay kitaba dntrme srecinde baz ilave ve
karmalar, dzenlemeler yaptk. Eksiklikler olduu muhakkaktr. Okuyucularn
tavsiye ve nerileri, tenkitleri eksikleri gelecek basklarda tamamlamamzda bize yol
gsterecektir.
Bu almann ortaya kmasnda byk pay sahibi olan, almann her
aamasnda karlatm sorunlarn almasnda geni bilgi birikimi ve tavsiyeleri
ile bana yardmc olan hocam, danmanm Prof. Dr. smail GRKEMe minnet
ve kranlarm sunarm. almann baslmasna katk ve desteklerini esirgemeyen
Cokun Kkel Beyi ve deerli mesai arkadalarn zellikle kranla anmam gerekir.
Trabzon, 1 Eyll 2012.
Kemal NC

KISALTMALAR

agm

: Ad geen makale

agy

: Ad geen yazar

age

: Ad geen eser

AEH

: Ahmed Edib Harb

AKDTYK : Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu

Ar.

: Arapa

AFY

: Ankara niversitesi lhiyat Fakltesi Yaynlar

AY

: Atatrk niversitesi Yaynlar

Az.

: Azerbaycan Trkesi

Bk.

: Baknz

bsk.

: Bask

: Cilt

ev.

: eviren

DBA

: Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi

DB

: Diyanet leri Bakanl

Far.

: Farsa

Gzt.

: Gazetesi

: Hicri

HD

: Harb Divn

: slm Ansiklopedisi

SAM

: slm Aratrmalar Merkezi

KBY

: Kltr Bakanl Yaynlar

M.

: Mild

MEB

: Milli Eitim Bakanl

MFY

: Marmara niversitesi lhiyat Fakltesi Yaynlar

[N]

: Nakarat

Nr.

: Numara

: Sayfa

: Say

SA

: Sefer Aytekin

Sad.

: Sadeletiren

T.

: Trke

TCTA

: Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi

TDAY

: Trk Dili Aratrmalar Yll

TDEA

: Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi

TDED

: Trk Dili ve Edebiyat Dergisi

TDK

: Trk Dil Kurumu

TDVA

: Trk Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi

TTK

: Trk Tarih Kurumu

TVY

: Tarih Vakf Yaynlar

Vsoo.

: Varak Silik Olduundan Okunamad

Vyoo.

: Varak Yrtk Olduundan Okunamad

Yay. Haz.

: Yayna Hazrlayan

Yay.

: Yaynlar

EVRYAZIM ALFABES

( )
( )

a,
a, e, , i, u,

b,p
P
T

c,

R
Z
J
S

k, g,
l
m
n
v, , u, , o,
h
y, , i,

GR

I- ARATIRMANIN AMA VE YNTEM

Edib Harb Divn (nceleme-Metin) isimli almamzda amacmz
Alev-Bekt kltr gelenei ierisinde eser vermi olan Harbnin divnnn
metnini ilmi usullere uygun olarak ortaya koyarak hayat, sanat ve iir dnyasn
deerlendirmektir.
Alev-Bekt geleneinin arlkl olarak szl kltr gelenei ierisinde teekkl
etmi olmas, Harbnin bu gelenek ierisinde yetierek iirlerinin szl kltr
ortamna aktarlmas ve Alev-Bekt meclislerinde mzik eliinde icr ediliyor
olmas onun szl karakterinin aydnlatlmas sorununu da beraberinde getirmitir.
Aratrmamzda tek bir yntemi batan sona uygulamak yerine karlatmz
problemleri zmede, aydnlatmada bize yardmc olacak en uygun yntemleri
kullanmay tercih ettik. Aratrmamzn birinci blmnde Trkiyede Prof. Dr. M.
Fuad Kprlnn uygulama sahasna koyduu Tarih-Coraf metodu uyguladk.
Sanatnn yetitii sosyo-kltrel zeminin onun karakterinin oluumuna ve
dolaysyla sanatna etki edecei ilkesinden hareketle biyografisine paralel olarak bu
zemini ve tarihsel arka pln ortaya koyduk.
zellikle divn iiri incelemelerinde kullanlan sistematik tahlil metodu ve
Yesev gelenekten beslenen tarikatler erevesinde eser veren airlerin eserlerini
4 kap 40 makam ilkesi erevesinde tahlil etmek bir gelenek haline gelmitir.
Tasvir anlaya dayanan bu yntem incelenen eserin bileenlerini sayp dkerek bir
emasnn karlmas asndan kullanl bir yntemdir. Gnmzde zellikle Bat
Avrupa ve Amerikada tasvir yntem bilime bir yenilik getirme, bir problem zme
iddiasnda olan tez nitelikli aratrmalarda artk pek tercih edilmemektedir. Walter

Andrewsn iirin Sesi Toplumun arks, Victoria Holbrookeun Akn Onulmaz

Kylar isimli almalar bu konuda rnek gsterebileceimiz almalardr.
Bu yeni yaklamda, eser bir bilgi nesnesi olarak kabul edilip tasvir bir analizden
ziyade mesaj ve derin yapdaki anlamlar incelenerek ait olduu kltrel balamda ve
toplumda neye tekabl ettii, ne ifade ettii (ilevi) ortaya konulmaktadr.
zerinde altmz eser harbt gelenee mensup bir aire ait olmas sebebiyle
yukardaki yntemlerle incelenmesi pek kolay gzkmemektedir. Onun btn
anlaynda zhir (din hkmler) pek nemli olmadndan bir sistematik dahilinde
din anlayn ortaya koymak zordur. Bu hususlara zaten pek vurgu yapmaz. Bu
sebeple sentezci bir anlayla bir btn dahilinde iir dnyasn anlamaya alarak bir
yorum yapma yoluna gidilmitir. Yani Harbde 4 kap ve 40 makam birbirine alan
kprler konumunda deildir.
1970li yllardan sonra zellikle Amerikada szl kompozisyon ve szl
kltr teorileri n plna kmaya balamtr. Bu teoriler szl kltr tanmn
ve iletiim ortamlarnn birbirine olan etkisini irdeleyerek szl kltr kavramn
geniletmilerdir.
almamzn ikinci ve nc blmlerinde konular bu teoriler balamnda
incelenmitir. zellikle nc blmde szl kltr teorisinden hareketle divnn
szl karakteri ve iletiim balamndaki toplumsal fonksiyonu ortaya konulmutur.
XX. yzyln banda nl svireli dilbilimci Ferdinand de Saussurenin Genel
Dilbilim Dersleri isimli eserinin yaynlanmasndan sonra edeb metinlere yaklamda
nemli deiiklikler olmu artk bu metinleri incelemede dilbilim ilke ve yntemleri
n plna kmtr. zellikle szl kltr ve iir dili zerindeki almalar ile Roman
Jakobson ve Prag Dilbilim evresi dikkat ekicidir. Noam Chomsky retimseldnmsel dilbilgisi kuram ile bu alana yeni katklar getirmitir. letiimin
gstergelerden oluan bir dzlem ierisinde gerekletiini ve sylemin incelenmesinde
derin yapnn nemine dikkat eken bu yaklamlarla birok inceleme yaplmtr.
lkemizde baz nc admlara ramen bu alan yeterli lde ilgi grmemitir.
Aratrmamzn dil ve slp zellikleri ismini tayan drdnc blmnde
gstergebilim yntemiyle bir inceleme yapma deneyimine giriilmitir. Harbnin iir
dnyasn oluturan gstergeler bu ekilde ortaya konulmaya allmtr.

10

II- XIX. YZYILDA OSMANLI DEVLETNN SYASAL VE

KLTREL DURUMUNA GENEL BR BAKI
Osmanl Devletinin son ve en uzun asr olarak anlan XIX. yzyl, sosyal ve
kltrel alardan bakldnda gelenekselcilikten modernlemeye gei srecinin
eitli aamalarn yanstrken, siyasal ve ekonomik adan tam bir kemekelii
ve topraklarn kaybn, ksaca devletin k tablosunu gzler nne sermekteydi.
Bu yzyl ierisinde asker, adl, eitim, siyas, iktisad, vs birok alanda batllama
yolunda yaplan yenilikler, bunun paralelinde byk devletlere verilen tavizler
birbirini izlemitir.
Yzyln balarnda Osmanl tahtna kan II. Mahmud (1808-1839), birok
sorunla kar karya kalmt. ncelikle devletin iinde bulunduu kargaadan
kurtulabilmesi iin ilk olarak, 1808de, zayflayan merkezi otoritenin gcn tara
glerine kabul ettiren, fakat taradaki ayanlarn haklarn tanmlayan ve gvence
altna alan Sened-i ttifak imzalamt.1 Bu arada 1804 ylnda balayan Srp isyan
devleti zerklik hususunda zorlamaya devam etmekteydi.
Sultan II. Mahmud, bu denli derin asker ve siyas bunalm karsnda, dardan
lkeyi zorlayan dmanlarnn saysn azaltmaya giriti. ngiltere ve Rusya ile bar
yaparak lke iindeki devlet otoritesinin prestijini artrma yoluna gitti.2 Bylece
d siyas ilikilerde greceli bir denge oluturan II. Mahmud bundan sonra devlet
dzeninde reformasyon hareketine yneldi.
Yenileme hareketlerinin en nemlisini Osmanl ordusunun yeniden yaplanmas
tekil etmekteydi. Ordunun tanzimi hususunda II. Mahmud, daha nce byle bir
denemeye girien II. Selimden3 daha usta bir taktisyen olduunu gstermitir. nce
ulemann desteini alarak yenierileri tecrid etmi, usta bir manevra ile 1826da
Yenieri tekilatn alt etmeyi baarmt.4
Vaka-yi Hayriye olarak bilinen bu olaydan sonra tmar sisteminin ilga edilmesi
iiyle de eski ordunun ykm tamamlanm oldu.5

1 Shaw J. S. - Shaw E. K., Osmanl mparatorluu ve Modern Trkiye, (ev. Mehmet

Harmanc), E Yay., stanbul, 1983, C II, s 26.
2 age s 38-39.
3 Ortayl ., mparatorluun En Uzun Yzyl, Hil Yay., stanbul, 1995, s 26-49.
4 Shaw J. S. - Shaw E. K., age, stanbul, 1983, C II, s 47-49; Ortayl ., age, stanbul, 1995, s
26-49.
5 Shaw J. S. - Shaw E. K., age, C II, s 54.

11

Yeni kurulan Osmanl ordusu, bu kez Avrupa standartlarna uygun ekilde

donatm, talimi ve denetimi benimsendi, Asakir-i Mansure-i Muhammediye
adyla kurulan ordu Prusya, Fransa gibi lkelere mensup Avrupal danmanlarn
gzetiminde faaliyetlerine balad.6 Ayrca bu orduyu finanse etmek iin rad- Cedid
hazinesi kuruldu.7 Yine modern ordunun gelitirilmesi iin asker amal yksek
retim kurumlar tekil edildi.8 Merkezi otoritenin tm bu uralar iyi neticeler
vermekte gecikmedi.
Asker reformlardan sonra sray idar anlamda reformlar ald. oalan ve vergi
gelirlerini kstlayan vakflarn artn nlemek iin Evkaf Nezareti kuruldu. Merkez
ynetimi yeni batan rgtleyerek, sadrazamn ar gl ve sorumlu olduu eski
sistemde ortaya kan tkanmalar amak iin modern tarzda nezaretler (bakanlklar)
kurularak kabine sistemine doru ilk adm atld.9 lkenin imar iin bir takm
almalar yaplarak, yeni yollar ina edildi. 1834de modern posta hizmetleri devreye
sokulurken, basn yayn alannda ilk resmi gazete Takvim-i Vekayi neredilmeye
baland. Ayrca adl alanda gerekli reformlar gerekletirecek meclisler kuruldu.
Yabanc eliliklerin yeniden almas, yabanc dil renme ve bat dncesiyle
tanma imkanlarnn yaratlmas, hatta, Avrupa lkelerine renci gnderme ii, II.
Mahmud dneminde gerekletirilmitir.10
II. Mahmud dnemi siyas olaylarna gelince; ite Fransz htilalinin dourmu
olduu milliyetilik akm etkisine kaplan Srp ve Yunanllarn isyanlar devam
ederken; Msrda da devletten kopma noktasna gelen mcadele sz konusu idi.
Balkanlardaki Srp ve Yunan isyanlar devleti olduka zor durumda brakmt. 1814de
Srp isyan bastrlm,11 fakat 1820-21de Morada Yunan isyan ba gstermiti.12
1827de Mora isyann pasifize etmek isteyen Osmanl Msr birleik donanmasnn,
Rus, ngiliz ve Fransz donanmalarnca Navarinde yok edilmesi, isyann boyutlarnn
genilemesine neden oldu.13
6 age, S 50.
7 age, s 47.
8 Ortayl ., age, s 26-49.
9 Shaw J. S. - Shaw E. K., age, s 56.
10 Koer H. A., Trkiyede Modern Eitimin Douu ve Geliimi, MEB Yay. stanbul, 1991,
s 39.
11 Shaw J. S. - Shaw E. K., age, s 40; Castellan G., Balkanlarn Tarihi, (ev. Ayegl Yaraman
Babuu), Milliyet Yay., stanbul, 1995, s 245-246.
12 Castellan G., age, s 270-274.
13 Shaw J. S. - Shaw E. K., age, s 59.

12

Artk Avrupa devletlerinin Yunan isyanna sempati ile yaklamalar, ksa

zamanda blgede nce zerk, ardndan bamsz bir Yunanistann (1830) domasna
n ayak oldu.14 Zaten Osmanl Devleti, 1828-1829da Edirneye kadar ilerleyen Rus
kuvvetlerinin zorlamasyla bu oldu-bittiyi kabullenmekten baka are bulamad. Ayn
biimde Srplara da 1833de zerklik stats verildi.15
Osmanl Balkanlardaki sorunlarla urarken bu kez Msrda Kavalal Mehmed
Ali Paa isyan ba gsterdi. Ksa zamanda Msr egemenlii altna alan Mehmed
Ali, 1831de Suriyeyi ele geirerek Konyada Osmanl ordusunu bozguna uratt.16
stanbula ynelen Msrllar durdurabilmek iin II. Mahmud, baz dnler karlnda
Ruslardan yardm istemek zorunda kald.17 Ardndan yine, Fransann Msra kar
yaylmac politikas nedeniyle ngilizlerle 1838 tarihli Balta Liman Antlamas
imzalanarak byk ticari ve ekonomik dnler verilmitir. Artk, Avrupann siyas
ve asker stnl, ekonomik anlamda bir bamlla dnmtr. 1840ta byk
devletlerin mdahalesiyle imzalanan Londra Antlamas gereince, Osmanl Devleti
Msrdaki Kavalal slalesinin egemenliini tanyarak blgenin devletle olan balarn
olduka gevetmiti.18
Fakat bu durum ilerleyen dnemlerde yeniden tavizlerin kopartlmas iin imkn
yaratacaktr. 1853-1856 yllarnda cereyan eden Krm Harbi sonrasnda bu kez Islahat
Ferman beyan edilerek, gayr-i mslim tabann daha nitelikli haklara sahip olmasna
yol ald.19 Bylece Osmanl Devleti, byk devletlerin yaptrm ile kar karya
kalarak giderek asker ve siyas alanda zayflamaya balad.
II. Mahmudun lmesiyle tahta olu I. Abdlmecid (1839-1861) geti. Babasnn
devrinde giriilen yenileme hareketlerinin devam olarak 3 Kasm 1839 tarihli Glhane
Hatt Hmayunu (Tanzimat Ferman) ilan edilmiti.20 Artk bu tarihten itibaren
girilen devre Tanzimat Devri (1839-1876) ad verilmitir. Bu dnemde reformasyon
hareketlerine daha geni apta yer verilerek taray da kapsamas planlanmt.
Tanzimatla birlikte btn Osmanl tebasna Hristiyan, Musev, Mslman hibir
ayrlk gzetmeksizin eit haklara sahip olmas temelinde bir anlay hakim olmutur.
Tanzimat dneminde eitim, ekonomi, sosyo-kltrel, idar, adl, vs anlamlarda
birok modernizasyon gerekletirilmitir. Asker ve sivil okullar kurulmu, ayrca
14 Castellan G., age, s 274-277.
15 age, s 260-265.
16 Shaw J. S. - Shaw E. K., age, s 61-63.
17 age, s 64.
18 Armaolu F., 19. Yzyl Siyasi Tarihi (1789-1914), TTKY., Ankara, 1999, s 210.
19 Armaolu F., age, s 257-259.
20 Uarol R., Siyasi Tarih, Filiz Yay., stanbul, 1993, s 182-183.

13

genel eitim yaygnlatrlmaya allmtr. Devlet memuru yetitiren okullar

modern biimde yaplandrlarak eitime almtr.21 1869da yrrle konulan
Maarif-i Umumiye Nizamnmesi ile eitime byk lde sistemli olarak yn
verilmeye allmtr. Ayrca lke iinde mevcut gayr-i mslim gruplarn ve yabanc
lkelere bal misyoner gruplarn am olduu okullarda da byk art grlmtr.
Maarif-i Umumiye Nizamnamesi gereince bu okullarn denetlenmesi hkmler
dahiline alnmtr.22 Bu dnemden itibaren Osmanl Devletinde, laik eitime
doru daha sonraki gelimeler iin belirgin ereveler oluturuldu. Hukuki alanda
ise modernleme srecinde belirli aamalar kaydedildi. Avrupa hukuku etkisinde
(zellikle Fransa) ticaret, ceza ve denizcilik hukuku hazrland.23 Yine Ahmed Cevdet
Paann giriimiyle 1868-1876 yllar arasnda medeni kanun niteliinde Mecelle
hazrlanarak yrrle konulmutur.24
Bir yandan yenilikler srdrlrken, dier taraftan lke iinde siyas buhran
devam etmekteydi. zellikle 1870ler sonrasnda eitli yrelerde kargaa havas
hakimdi. stelik d borlar olduka artm, bu durum karsnda, lke iinde
srdrlen reformlara kaynak salamak iin ek vergiler konulmu ve doal olarak
tepkilere neden olmutu.25 Zaten 1838de imzalanan Balta Liman Antlamas ile
lke ak pazar niteliine girmi, dolaysyla sanayi alannda retim durmutu.
1876 ylnda tahta kan II. Abdlhamid, bu zor artlarla kar karya kalmt.
Gerek yabanc devletlerin gerekse lkedeki Gen Osmanllar olarak adlandrlan
entelektel evrenin basksyla 23 Aralk 1876 tarihinde hazrlanan Osmanl anayasas
Kanun- Esasyi kabul etmek zorunda kald. Bylece lke idaresinde parlamenter
monarik sisteme (merutiyet) geildi.26 Bu srece giri Tanzimatn ilanndan
sonra balam ve Avrupada eitim gren, Avrupa dncesini benimseyen ve
idar sistemleri irdeleyen Osmanl dnrleri, devletin geleceinin bu sisteme bal
olacan vurgulayarak hararetle desteklemilerdir.27

21 Tekeli ., Tanzimattan Cumhuriyete Eitim Sistemindeki Deimeler, TCTA, stanbul,

1985, C II, s 466-470.
22 Koer H. A., s 82-83; Ortayl ., age, s 251-278.
23 Tahirolu B., Tanzimattan Sonra Kanunlatrma Hareketleri, TCTA, stanbul, 1985, C III,
s 592-593.
24 Onar S. S., slam Hukuku ve Mecelle, TCTA, stanbul, 1985, C III, s 580-587.
25 Pamuk ., Osmanl Ekonomisisinin Dnya Kapitalizmine Al, TCTA, stanbul, 1985,
C III, s 719-720.
26 Shaw J. S. - Shaw E. K., age, s 219-226.
27 Heper M., 19. Yzylda Osmanl Brokrasisi, TCTA, stanbul, 1985, C I, s 251-252.

14

Sultan II. Abdlhamidin saltanatnn ilk yllarnda Balkanlarda ayaklanan

Srp ve Karadallarn Osmanl Devletinden talepleri yeni bir sava beraberinde
getirdi. arlk Rusyasnn ynlendirdii Panslavist politika sayesinde harekete geen
Balkanl Slavlar ksa bir zaman sonra en byk destei yine onlardan grd. Osmanl
Devletine verdii nota ile Rus ordularnn bir kolu Tuna zerinden Balkanlara
sarkarken, dier bir kolu da Kafkasya zerinden Dou Anadoluya saldrd. Rus
ordusunun ksa srede Bulgaristan zerinden stanbul yaknlarndaki Yeilkye
(Ayastefanos) ulamas karsnda Osmanllar bar yapma zorunluluunda kald.
1878de yaplan Ayastefanos Antlamas ile; Srbistan, Karada ve Romanya bamsz
olurken, Tunadan Egeye Karadenizden Arnavutluka kadar uzanan geni blgede
Osmanl Devletine pamuk iplii ile bal kalacak zerk Bulgaristan Prenslii kuruldu.
Yine Dou Anadoluda Ermenilerin yaad blgelerde slahatlar yaplmas artnn
koyulmas Ruslarn emellerini aka gstermektedir.28
Byk devletlerin, blgedeki statkonun Rusya lehinde deitiine itirazlar
ayn yl Berlinde bir kongrenin toplanmasn salad. Kongre sonunda imzalanan
Berlin Antlamasyla, Srbistan, Karada ve Romanyann bamszl tannrken;
Bulgaristan yine zerk biimde tekilatlandrlm, fakat, Dou Rumeli zerk vilayet
haline getirilmi ve Makedonya da slahat yaplmas art ile Osmanl merkezi
ynetimine braklmt. Ermeniler lehinde slahatlar yaplmas Berlinde yine yer
alrken, Bosna-Hersek de geici olarak Avusturya ynetimine braklmt. ngiltere
ise Rusyann blgede ykselen prestijine karlk olarak stratejik neme sahip Kbrs
adasna yerlemiti. Rusya ise antlama gerei Dou Anadoluda Kars, Batum ve
Ardahan snrlarna katmay baard.29 Bu arada daha sava srerken II. Abdlhamid,
anayasann kendine tand haklar sayesinde meclisi kapatarak meruti monariye
son verdi.30 Bylece I. Merutiyet devri kapanm oldu.
Berlin Antlamasyla, Osmanl Devleti Balkan topraklarnn bir ksmn
kaybetti. zleyen yllarda Tunus (1881) Fransann, Msr (1882) ngilizlerin igaline
urad. Balkanlarda 1885te Dou Rumeli Bulgaristana ilhak oldu.31 Bulgaristann
byme ihtiras bu kez Makedonyaya kayd. Blgede kurulan Bulgar komiteleri,
Makedonyann Bulgaristana iltihak ynnde faaliyetlerde bulundularsa da II.
Abdlhamidin baarl siyaseti ile muvaffak olamadlar.32

28 Armaolu F., age, s 521-531.

29 age, s 522-523
30 Shaw J. S. - Shaw E. K., age, s 234-235
31 Armaolu F., age, s 546
32 Tokay G., Jn Trk htilalinin Kkenleri (1903-1908), Afa Yay., stanbul, 1996, s 121-123

15

Tpk Madekonya gibi Dou Anadoluda da komitaclk faaliyetleri Ermenilerce

srdrld. Blgenin muhtelif yrelerinde kartlan ayaklanmalar sonucu Ermeniler
Avrupa kamuoyunda seslerini duyurmay ve desteklemeyi gaye edindiler. zellikle
bakent stanbuldaki Ermeni terrist eylemleri byk devletlerin gerekli slahatlarn
yaplmas yolunda Osmanl Devletine ynelik basklarn artrmasna neden oldu.33
Koyu bir stibdat devri olarak sz edilen II. Abdlhamidin saltanat esnasnda,
modernleme hareketlerine srekli yn verildi. zellikle eitim ve imar hareketlerinde
hzlanma grlmektedir. Bakent stanbulda ve btn tara vilayetlerinde yeni
okullar alarak eitilmi nfus oran ykseltildi. Ayrca yeni yksek okullar ve
niversite dzeyinde Darlfnun alarak eitim imkanlar geniletildi.34 Kentleri
birbirine balayan yol alar kuruldu. Bu arada zellikle Anadolu, Arap topraklar ve
Rumelide demiryollar ina edilerek mevcut ebekeler geniletildi.35
Sultan II. Abdlhamid, i ve d basklara dayanamayarak 1908de Merutiyeti
yeniden iln etti. nk sultann srdrd siyasete karlk, gizli rgtlenmeler
oalrken belirli bir muhalefet olutu. Ordu ve entelektel evreler balca muhalefet
odaklar konumundayd.
Devlet iinde buhran dolaysyla 24 Temmuz 1908de meruti monariye
kesin olarak geildi.36 Fakat, ordudan gelien 31 Mart Vakas sonrasnda Sultan
II. Abdlhamid iktidardan drlerek yerine V. Mehmed Reat getirildi. Bylece
Kanun-i Essi deiiklii ile yasama ve yrtme arasnda denge salayan bir
parlamenter rejim kuruldu.37
Sultan II. Abdlhamid, saltanat esnasnda olduka dengeli bir i ve d politika
gtmtr. ngiltere ve Rusyann yaylmac emellerine karlk her iki devleti
dengeleyebilecek olan Almanya ile sk ilikiler gelitirmiti. Bu durum, doal olarak
kar devletlerin youn tepkilerine neden olmutur. zellikle, Almanlara verilen
Badat demiryolu projesi, her iki devletin ekonomik ve siyas karlar iin byk bir
tehlike oluturmaktayd.38
te ve dta gelien siyas olaylar neticesinde II. Abdlhamid, Osmanlclk
ve daha sonralar gtt slmclk ideolojisini daima lke iin yararl grmtr.
33 Shaw J. S. - Shaw E. K., age, s 249-256.
34 Kodaman B., Abdlhamit Dnemi Eitim Sistemi, a Yay., Ankara, 1991.
35 Quataert D., 19. Yzylda Osmanl mparatorluunda Demiryollar TCTA, stanbul, 1985,
C VI, s 1630-1631.
36 Karal E. Z., Osmanl Tarihi, TTKY, Ankara, 1999, C IX, s 39.
37 a.g. e., S 75-108.
38 Quataert D., agm, s 1631.

16

Osmanlclk politikasyla, gayr-i mslim unsurlarn devletten kopmalarn nlemeye

alrken, slamclk politikasyla da Rusya, ngiltere, Fransa gibi smrgeci lkelerin
hakimiyeti altndaki mslman topluluklar halifelik kurumu etrafnda birletirerek
birlikte hareket etmelerini salamay, dolaysyla bu gleri kendi ilerinden vurmay
hedeflemitir.39
1909 ylnda Abdlhamidin tahttan drlmesinden sonra gtt siyaset
devamllk arz etmedi. lke iinde yaanan kargaann nne geebilmek ve bar
havas yaratmak iin Osmanl halkn oluturan Mslman gayr-i mslim tabann
eit artlarda temsili iin seimler yaplmas planlanmtr. Bu arada, Osmanlclk
ve slmclk politikalarna alternatif olarak Trklk ideolojisi byk bir gelime
gstererek giderek taraftar saysn oaltt. Rusya Trklerine mensup (dil-Ural,
Azerbaycan ve Krm) entelektel evrelerin benimseyip kuramlatrd bu ideoloji,
1905 sonrasnda Osmanl topraklarna tanmtr. Bu amala, 1908de Trk Dernei,
1912de Trk Yurdu gibi kurulularn faaliyetleri, milli dil, kltr, tarih ve kimlik
alanlarnda belirli bir birikim yaratt.40 Trklk ve milliyetilik ynndeki bu
faaliyetler, Balkan savalarnn dourduu kt sonularda daha da netleti.
Nitekim, Trk bir politika gden ttihat ve Terakki Partisi yeniden iktidara
geldiinde, Osmanl ekonomi politikasnda da bu ynde bir etkilenme sz konusu
olacaktr.41
Merutiyetin ilanyla, devletin mevcut topraklarnn elde tutulaca, ayrlk
hareketleri statkocu siyaseti benimseyen byk devletlerin desteklemeyecei
gr hakimdi. Fakat bu grn bir yanlmadan baka bir ey olmad, 1911de
balayan Trablusgarp Savayla ispatlanmt. Birliini ge tamamlayan talyann
smrge sahibi olmak iin blgeye saldrmasna Almanyada dahil byk devletler
ses karmam, hatta desteklemilerdir. 1912de genileyen sava, Anadolu kylarna
kadar yaylm gsterdi. Nitekim on iki adann igaliyle Osmanl Devleti, Trablusgarb
terk etmek suretiyle bara zorland. Bu anda patlak veren Balkan kriziyle talyanlarn
bar istekleri kabul edilmiti.42
Balkan krizinin nedeni slhat yaplan ve herhangi bir etnik topluluun
ounlukta bulunmad Makedonyann paylalmasndan kaynaklanmaktayd.
Fakat, Balkanl devletlerin Rusyann arabuluculuu ile kendi aralarnda ittifaklar
kurmas ve Makedonya hususunda Rusyay hakem tayin etmeleri, blge lkelerinin
39 Mardin ., slamclk, TCTA, stanbul, 1985, C V, s 1402.
40 Haniolu ., Trklk, TCTA, stanbul, 1985, C V, s 1396-1399.
41 Toprak Z., II. Merutiyet Dneminde ktisadi Dnce, TCTA, stanbul, 1985, C III,
s 635-640.
42 Armaolu F., age, s 640-643.

17

Osmanl aleyhinde birlemelerini hzlandrd. 1912de Karada, Srbistan, Bulgaristan

ve Yunanistan Osmanl Devletinin Avrupa topraklarn paylam iin harekete
getiler. Ksa srede Osmanl ordular bozguna urayarak geri ekilirken, Balkanl
devletler de kendilerine geen mirasn paylalmas kavgasna baladlar. Yaklak
bebuuk asrdan beri Osmanl topra olan bu blgelerden geriye sadece Meri
Nehrinin dou yakasndaki topraklar kald.43
1914 ylna gelindiinde Devletin snrlar olduka klmt. Anadolu, Trakya,
Irak, Suriye, Lbnan, Filistin ve Arap yarmadas bu snrlar dahilindeydi. zellikle
Balkanlarda Anadoluya ynelen gler dolaysyla, blgedeki Trk nfusunda
art gzlendi. lke snrlarnda sadece Ermeniler ve Anadolu Rumlar en nemli
gayr-i mslim topluluklar olarak kalmt.44 Artk Osmanl nfusunda etnik adan
Trklerin basknl sz konusuydu. Bunun yannda Araplar dier mslman nfusu
oluturmaktayd.
Ekonomik adan olduka kt durumda olan lkenin, yabanc lkelere ynelik
borlar demekte glk ektii, hatta iflasn eiine geldii bir gerektir. zellikle
Dyun- Umumiyenin varl devletin srtndaki en ar ykt. siyasette ise
hkmeti kurma grevini yeniden ele geiren ttihat ve Terakki Partisinin egemenlii
grlmektedir. zledii siyaset genelde millilemeyi, modernizasyonu hedeflemekteydi.45

III- A. TARHSEL SRETE BEKTLN MSTK VE

FELSEF ALTYAPISI
1- Btn reti
, i anlam, giz, sr manalarna gelir. Biri grnen (zhir), dieri grnmeyen
(btn) olmak zere iki alan vardr. Grnen alan (zhir), grnmeyen alann (btn)
bir yansmas durumundadr. Bu nedenle gerek alan grnmeyen alandr. Tanrsal
ortam bu alandadr.Yalnzca duyu organlarnn alglamasyla yetinen yzeysel bilgili
insanlar, nesnel alann grnne aldanr ve tanrsal gereklii gremezler.46
Bu sebeple btn birey srekli olarak i anlam ve ahengi arayp bulma
endiesindedir. Duyu ve deneysel bilgi yntemleri onlarn nezdinde aldatcdr.
43 Halaolu A., Balkan Harbi Srasnda Rumeliden Trk Gleri (1912-1913), TTKY,
Ankara, 1994, s 10-19.
44 Geni bilgi iin bk. Aanolu H. Y., Osmanldan Cumhuriyete Balkanlarn Makus Talihi
G, stanbul, 2001; Mc Charty J., Mslmanlar ve Aznlklar, nklp Yay., (ev. Bilge Umar)
stanbul, 1998.
45 Akin S., ttihat ve Terakki, TCTA, C V, stanbul, 1985, s 1432-1435.
46 Korkmaz E., Ansiklopedik Alevlik Bektlik Terimleri Szl, Ant Yay., stanbul, 1994

18

Gerek bilgi Hakkn bir ltfu neticesinde elde edilir. lm-i ledn de denilen bu bilgi
genellikle grnen (dsal) gereklikle atma halindedir.
Kurann d yz olduu gibi i yz de (btn) vardr. Kuran, ayetlerin
ini sebeplerini, fkh hkmlerini, nasih ya da mensuh yahut da muhkem veya
mtebih olduunu, onlara ait hadiseleri, hatta lafzlarndaki edebi zellikleri bilen,
hele Allaha tam inanm olan elbette baka trl anlar. Kurann ve buyruklarla
yaplmamas emredilen eylerin btnn bilen bu anlay seviyesine ulaan kiiden
zhirine riayet lzumu kalkar; artk ona, ibadetin lzumu yoktur kanaatini gtmek,
buna inanmak btnliktir. Btnlik umum bir tabirdir; bu inanc benimseyen kiilere,
hangi mezhepten olurlarsa olsunlar btn, yollarna btniyye denir.47
Tarihsel sre ierisinde farkl slm corafyalarnda btn akideye mensup
kiiler bu gr ve anlaylar erevesinde rgtlenmiler ve kuvvetli bir propoganda
faaliyetine girmilerdir. Karlatklar btn ynetimlerle atmlardr. Btnler
genellikle mslman ounluun benimsedii slm akaidine uymayan inanlar telkin
etmiler ve idareyi ellerine geirmek iin daima gizli tekilatlar kurarak gayelerine
ulamaya almlardr.
Btnlik bir st kimlik grnmndedir. Ayn felsefe ve metotlar kullanan farkl
corafyalarda deiik isimlerle anlan btn rgtlenmeler mevcuttur. Nusayriyye,
Drziyye, Babiyye, smailiyye, Karamatiler, Galiyye, Kadyaniyye bu rgtlenmelerin
en nemlileridir.48
Btnyyenin temel dncesi, herhangi bir ilm ls bulunmayan ve
genellikle slm dininin belli bal esaslarn iptal etmek vesilesi olarak kullanlan
tevillere dayanr. Onlara gre akl ve duyular gereklii alglamada yetersizdir. Bunun
iin her asrda insanlara gerek bilgileri retecek masum bir imam gereklidir.
Bilginin gerek kayna odur. Tanr immlarn bedenine hull eder ve kinat onlar
vesilesiyle ynetir. Alem hem ezeli hem de ebedi olup onun varl hibir deimeye
uramayacaktr. Kymetin kopmas zamann imamnn ortay kp yeni eriat
getirmesidir. len insann bedeni topraa karp aslna dner, ruhu ise durumuna
gre ya devaml olarak baka bir bedene girerek cisman lemde kalr veya iyi ruhlarla
beraber olur. Cennet bu dnyada mutlu olarak yaamay, cehennem ise sknt ve strap
dolu bir yaam srmeyi ifade eder. Btn manalar renenlerden din ykmllkler
kalkar. Naslarda semboller halinde bulunan manalar herkesin anlamas mmkn
deildir. Onun iin ehliyet kazanmam kimselere bu srlar amamak iin takiyye
prensibi uygulanr.49
47 Glpnarl A., Trkiyede Mezhepler ve Tarikatler, nklp Yay., stanbul, 1969, s116
48 lhan A., Batnlik, TDVA, C V., s 192
49 age, s 193

19

Btnliin siyasal bir tekilat olarak organize olmas ona phe ile yaklalmasna,
takibata uramasna neden olmutur. slm tasavvuf tarihinde btn terimi bu
anlamndan farkl olarak duyular st gereklii ifade iin kullanlagelmitir.
Y. N. ztrk bunu u ekilde vurgular: Btn mana olgusu btn dinlerde vardr.
Bu adan bizim iinde bulunduumuz semitik dinler topluluu en ileri merhalede
bulunmaktadr. Sz konusu dinler semboller ve imajlarla konumaktadrlar. nk
ihtiva ettikleri hakikatler ilk anda ortaya konacak ve herkese anlalacak kadar yaln
deildir. Hz. Muhammmedin deyimiyle: Kurn yedi nans zere indirildi. Onun
hibir harfi yoktur ki bir zhir bir zhir bir de btn mana tamasn. Ebu Talipin
olu Alide bu zhir ve btna ait bilgi mevcuttur. Ebu Nuaym; Hilye,1/65. Tasavvuf
byklerinin kastettikleri btn mana ise Kurnn zhiri manas zerine oturur.
Btn mana, zhiri manasz yakalanamaz. Zhiri mana olmadan btn mana vcud
bulamaz. nk, btn manay elde etmede kullandmz duyular st kudret yani
basret, zhiri manay yakalayan duyulara bal akl kudretlerle irtibat halindedir.50
Btn reti erevesinde slm tarihinde zengin bir kltrel ve edeb miras
ortaya konulmutur. Bu birikim daha sonralar teekkl eden heterodoks tekilatlar,
zmreleri ve tarikatleri derinden etkilemitir. Bu erevede Bektilik teosofinde btn
perspektife ve derun anlama byk bir nem atfedilmitir. Ortaya konulan szl ve
yazl rnlerde ok katl anlatm tekniine bal olarak semboller ve simgeler byk
bir nem kazanmtr. Bu yaklam ayn zamanda btn inan mensuplarnn merkezi
iktidarn ve egemen kurallarn snrlandrmasn, kontrol ve cezalandrmasn amasna
yardm etmi, engellemeye dnk eylemlerini snrlandrmay kolaylatrmtr.
Yzyllar ierisinde tevars edilen zengin gelenek ve birikim Bekt tarikatnn
inan, sylem ve pratiklerinde dier inan unsurlarn da bnyesine alarak farkl bir
slp oluturmutur. Bekt Srr denilen simge ve sembollerle rlen bu st dil
bu terimleri bilmeyenlerin kolayca anlayamayacaklar bir yapdadr. Alev-Bekt
edebiyat slp olarak bu st dilin belirleyicilii ekseninde gelimitir.
2- Kalenderlik
Kelimenin kkeni zerinde farkl grler vardr. Arapa, Farsa ve Trke
kaynaklarda bazen kalender biimiyle kullanlan kelimenin zaman zaman Farsa
kalntar veya Greke kaletozdan trediini ileri srenler vardr.51 Bunun yannda
kelimenin Sanskrite Kalandara (kanun ve nizam d, dzeni bozan) kelimesinden
tremi olabileceini de savunanlar vardr.52
50 ztrk Y. N., Tasavvuffun Ruhu ve Tarikatler, Sidre Yay., stanbul, 1998, s 22-23
51 Yazc T., Kalenderlere Dair Yeni Bir Eser, Necati Lugal Armaan, Ankara, 1968, s 786-787
52 Kocatrk S., Kalenderiye Tarikat ve Hatibi Farisinin Kalendernamesi, ran ehinahlnn
Kuruluunun 2500. Kurulu Yldnmne Armaan, stanbul, 1971, s 221

20

XII. yzyln sonunda Cemld-din Sv (1232-1233) adl ranl bir suf

tarafndan kuruldu. Cavlakiye, Kalenderye adyla Orta Douda ve Orta Asyada
heteredoks bir tarikat olarak geni taraftar toplad.53
A. Yaar Ocaka gre bu akm birtakm farkllklar olsa bile temel suflik
anlaylar ve pratikleri bakmndan baka birok heterodoks tarikatlarn olumasna
zemin hazrlamtr.54
Hayat asgari seviyede srdrmeye yarayacak eylerin dnda bir dnyev varla
itibar etmeme telakkisine fakr, bekr ve mnzevi bir hayat geirme, beeri zaaflardan,
eksikliklerden soyutlanma, mcerred olarak dnyay dolama telakkisine tecerrd
denilmektedir. Fakr ve tecerrd telakkisi kanaat, lutf, nedamet, diyanet ve riyzat
kelimelerinin ba harflerinden oluan kalender kelimesinin harfleriyle sembolize
edilmektedir. Kalender zmrelerin felsef ve fikr kaynaklar olarak Budist, Maniheist
ve Zerdtlk inanlar, yani eski Hint ve ran mistik evreleri gsterilmektedir.
Kalender dervileri, tpk teki tarikat mensuplar gibi Mool istilas nnden
kaarak kalabalk gruplar halinde Anadoluya girdiler. Dnemin kaynaklarnn
rivayetlerine baklrsa bunlarn bir ksmn gerek anlamda bir tasavvuf tefekkrnden
yoksun maceraperestler olarak alglamak gerekiyor. Bu macerac, serseri, tek balarna
veya gruplar halinde Anadolu ky ve kasabalarnda yiyeceklerini dilenerek dolaan
Kalenderilerin yannda, Ahmed el- Cm, Fahreddin-i rk, Eb Said, Ebul-Hayr
gibi yksek bir tasavvuf dncesine mensup Kalender eyhleri de bulunuyordu.55
Kaynaklardaki rivayetler Kalenderlerin ounluunun bekar yaadn,
zamann ve mekann aklak kurallarna ve er kaidelere riayet etmediklerini, acayib
kyafetlerle gezdiklerini ve bilhassa salarn, sakallarn, byk ve kalarn tamamen
kazttklarn kaydediyorlar.
Anadolunun Trklemesi, iskna almas ve slmlamas srecinde bu gezginci
dervilerden istifade edilmitir. Karmak bir teolojiden ziyade szl kltrden ve
toplumsal tabaka olarak alt katmanlardan beslenen bir hareket olan Kalenderlik
etkisi Anadolu Trk heterodoksisinin temel kurumu olan Bektliin teekklnde
nemli bir rol oynayarak bu tarikat ierisinde eriyerek kaybolmutur. Anadoluya
gelen ilk dnem nc dervilere baktmzda bu kiilerdeki aksiyoner tavr ve terk
anlay kalenderlikten izler tar.
53 Turan O., Seluklu Trkiyesi Din Tarihine Ait Bir Kaynak: Fustatul-Adale fi Kavaidis
Saltana, Fuad Kprl Armaan, stanbul, 1953
54 Ocak A. Y., Babailer syan, Dergh Yay., stanbul, 1996, s 66
55 Kprl M. F., Anadoluda slmiyet (Yay. Haz. Mehmet Kanar), nsan Yay., stanbul, 1996,
s 50. Say Y., Anadolu nan Oluumlar inde Kalenderi Anlay ve nan Yaam Temelleri,
Yol, S 6 (Temmuz-Austos), Ankara, 2000, s 3-23

21

Osmanl Beyliinin teekklnde kalenderlik dier tasavvuf teekkller iinde

birinci derecede yer almak suretiyle, cidden nemli ve kendi tarih geliimi iinde
de baka rnei bulunmayan bir rol oynamtr. zellikle XIV. ve XV. yzyllardaki
Rumeli fetihlerinde kalenderlerin Rum Abdal, Torlak, Ik gibi isimler altnda hatr
saylr katklar bulunduu grlmelidir.
XV. ve XVI. yzyllarda Kalenderler Anadolu ve Rumeli corafyasnda Iklar,
Torlaklar, Rum Abdallar, Haydarler, Nimetullahler, Cmler, Derviler gibi isimlerle
tannmaktadrlar.56
Bu muhalif tavr, mistik ve sosyal niteliini tarih ak iinde slm dnyasnn
muhtelif yerlerinde ve deiik zamanlarda yeni unsurlarla zenginletirerek gelitirmi
ve hep muhalif bir evre olarak sregelmitir. Onun bu muhalif yapsna katkda
bulunan yeni unsurlar arasnda, zelikle Anadolu sahasnda XII. yzylda Vahdet-i
Vcd telakkisinin byk pay olmutur.
Kalender felsefe Mevlnann tasavvuf sistemini estetik ve cezbe ynnden
zenginletirmi, Mevlevlikle karlkl bir etkileim iinde olmutur. Mevlevliin
teekklnden sonra bu etkisini derinletirmitir.57
Muhalif, mistik hareket olan Kalenderlik zelikle XVI. yzyldan itibaren
uygulanan asayi politikalarnn etkisiyle Bektlikle i ie gemi ve bu tarikatn
bnyesinde onunla birlikte kaynamtr.
3- Haydarler
Anadolu heterodoks Trk sufliinin teekklnde katks olan bir dier suf
hareketi Haydarliktir. Uygulama ve ritellerdeki baz kk farkllklarla dier
kalender zmrelerden ayrlrlar.
Kalenderlik cereyan iinde doan Kalenderye, Cavlkye tarikatlarndan sonra
belki ikinci byk kalender tarikat saylabilecek olan Haydarlik yahut Haydarye
zikredilmektedir. Bu kolun geleneksel kurucusu saylan eyh Kutbu-din Haydar-
Zvei XII. yzyln sonlar ile XIII. yzyln balarnda yaam en byk suflerden
bilinir. Onun Kalenderlii Cemleddin Svden sonra temsil eden en byk ahsiyet
olduuna phe yoktur.58

56 Say Y., Anadolu nan Oluumlar inde Kalenderi Anlay ve nan Yaam Temelleri,
Yol, S 6 (Temmuz-Austos), Ankara, 2000, s 3-23
57 Ocak A. Y., Osmanl mparatorluunda Marjinal Sufilik: Kalenderiler, Dergh Yay., Ankara,
1999, s 226
58 age, s 38

22

Kutbddin Haydar ve dervileri hakknda bilgi veren kaynaklar Haydarn

sakallarn kesip byklarn brakt, Haydar dervilerinin ise kulaklarna,bileklerine,
boyunlarna, ayaklarna hatta cinsiyet organlarna demir halkalar taktklarn,
bunlarn yersiz yurtsuz gezginci derviler olduklarn, yalnayak dolatklarn, srtlarna
keeden yaplm bir aba, balarna kee klah giydiklerini belirtir. Cavlkler ad
verilen Kalenderlerde ardarb (sa, sakal, byk ve kalar tra etme) esas olduu
halde Haydarler byklarn kesmemek suretiyle onlardan ayrlrlard. Vahid
bunlarn her birinin simgesel anlam olduunu belirtir. Tecerrd ehli olduklarn
syleyen Haydarlerin boyunlarndaki halka Haydarn (Hz. Ali veya Kutbddin
Haydar) kulu olduklarna, balarndaki bir tutam sa rakibini malub eden bir
pehlivan gibi nefislerini yenmi olduklarna, kulaklarndaki halka kpe her sze kulak
vermediklerine, ayaklarndaki zincir batl yolda yrmediklerine, cinsiyet organlarna
taktklar halka iffetli olduklarna iarettir. Haydrler yz ayna gibi kabul ettikleri
iin sakallarn tra eder, fakat Haydar bykl olduu iin byklarn kesmezler.
Yanlarna astklar kk anlar dervilerin birbirilerinden uzak dmemeleri ve
aralarndaki irtibat korumalar iindir.59
Glpnarl tekilatn nderi Kutbddin Haydarn 1221de ldn belirtir.
Vahidnin Hce-i Cihn Netice-i Can isimli eserinin tanklyla bu kiilerin
sakallarn tra ettirdiklerini, perem braktklarn, kulaklarna Alinin kapsnn
kulu olduklarn belirten mengu taktklarn, bileklerinde, ayaklarnda demir halkalar
bulunduunu, araba dkn olup on iki dilimli klahlar giydiklerini bildirir.60
Anadolunun Trk iskn ve muhaceretine almasndan sonra bu zmreler dier
heteredoks mistik topluluklar gibi bu corafyaya intikal etmilerdir. XV. yzyldan
itibaren emsler, Camler, Edhemler ve Rum Abdallar gibi kendilerine benzeyen
dier tasavvuf zmrelerle birlikte sosyal hayattan silinmi, baz gelenekleri Bektliin
iinde devam etmitir.
4- Hurflik
Rakamlarla ilgili ilk telakkilerin Pisagorla balad bilinmektedir. Pisagorcular
alemin esasnn say ve sesten ibaret olduunu syleyerek dalist bir anlay
savunmulardr. Onlara gre ahenk kinatn ruhudur. Varlklar, mkemmellik
bakmndan ykselen bir sra olutururlar ve kll ahengi aksettirirler. lk varlk,
nokta, noktann hareketiyle izgi meydana gelir. izginin hareketi, dzlemin hareketi
de cisimleri meydana getirir. Bylece kinat ahenkli ses ve hareketten doan saynn
bir neticesidir.61
59 Yazc T., TDVA, Haydaryye, C XVII, s 17-35
60 Glpnarl, A., Trkiyede Mezhepler ve Tarikatler, nklp Yay., stanbul, 1969, s 254
61 Yakt ., Trk-slm Kltrnde Ebced Hesab ve Tarih Drme, tken Yay., stanbul,
1992, s 30

23

1394 ylnda idam edilen Fazlullah Esterbdinin geni apta eski ran dinlerinin
kalntlarn, Hristiyanlk, Kabbalizm ve Neoplatonizme ait inan ve anlaylar slmi
bir cila altnda yorumlayarak merkezi Esterbd olmak zere randa kurduu Hurflik,
bir eit senkretik bir mezhep, hatta bir din olarak grlyordu. Kabbalistik etkilerle
harflere bir takm anlamlar ykleyerek sistemini bu temele dayandrd iin, kurduu
yeni mezhep veya din, Hurflik olarak adlandrlr. Timur mparatorluunun en
gl dneminde ortaya kan Fazlullah Esterbdinin faaliyetleri yasaklanp kendisi
idam edilince (1394) taraftarlar mthi bir takibata uradlar.62
Hurflik ncelikle harflerin nemi ve onlarn saylarla ilikisi zerinde durur.
nanlarn ve ykmllklerini Arap abecesinin 28 harfi ve Fars abecesinin 32
harfiyle yorumlar. Hurflere gre, tanrsal srlar harf ve saylarda gizlidir, harf ve
saylarn gerek anlamlar aa karlabilirse tanrsal srlar zme kavuturulmu
olur.63
Hurfliin temelinde hull ve tenash vardr. Hurflere gre varln zuhuru
seslerdir. Ses gayb aleminden madde alemine gelen ve maddi varla brnen her
eyde vardr. Ancak canllarda, bilfiil, yani canl istedii zaman ve bir sebeple zhir
olur; canszlarda ise bil-kuvve mevcuttur, cansz iki eyi birbirine vurunca ses duyulur.
Sesin kemali szdr; bu da ancak insandadr. Szler harflerden meydana gelir.
5- Yesevlik
Tarikatn kurucusu Hoca Ahmed Yesev Trkistann Yesi ehrinin Sayram
kasabasnda domutur. Doum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Hoca Yusuf
Hemednye intisap etmi (1140) ondan hilafet almtr.64
Zamannn nemli slm merkezlerinden Buharada Yusuf Hemednden ders
alr. Onun lm zerine ird mevkiine nce Abdullah- Berk, onun vefatyla eyh
Hasan- Endk geer. 1160 ylnda Endknin vefat ile Ahmed Yesev ird postuna
geer. Bir mddet sonra ird makamn Abdulhalk Gcdvanye brakp Yesiye
geri dner. brahim adnda bir olu olmusa da kk yata vefat etmitir. Ayrca
Gevher ehnaz ve Gevher Honaz adlarnda iki kz dnyaya gelmi, soyu Gevher
ehnaz vastasyla devam etmitir. 1166 tarihinde vefat etmitir.65
Bu dnem slm Asyasnn her tarafnda tarikatlar kuvvetleniyor, Kula
ehrinde Yedisu havalisinin her tarafnda kuvvetli bir slmlama cereyan inkiaf
ediyordu. Ahmed Yesev bu msait artlar iinde, Sirderya havalisinde, Takent ve
62 Ocak A. Y., Osmanl Toplumunda Zndklar ve Mlhidler, TVY, stanbul, 1998, s 132
63 Glpnarl A., Trkiyede Mezhepler ve Tarikatler, nklp Yay., stanbul, 1969, s 199
64 Eraslan K., Ahmed Yesev, TDVA, C II, s 160
65 Kprl M. F., Edebiyat Aratrmalar II, tken Yay., stanbul, 1989, s 463-471

24

evresinde, Seyhun tesindeki bozkrlarda byk bir nfuz kazand. Onun etrafnda
toplananlar; slmiyete yeni, fakat ok kuvvetli ve samimi rabtalarla balanm
gebe yahut kyl Trklerdi. Nitekim slm ilimlerini ve ran edebiyatn pek iyi
bilmekle beraber mridlerine dervilik adabn telkin iin, anlayabilecekleri bir dil
ile hitap etmek mecburiyetinde kald ve Trklerin halk edebiyatndan ald nazm
ekilleri, hece vezni ve olduka basit bir dil ile sofiyane manzumeler yazd ki, bunlara
alelade iirlerden ayrt etmek iin hikmet derler. Sanat endiesine tamamyla yabanc
ve lirizmden mahrum olan ve yalnz bir propoganda gayesi takip eden bu hikmetler
yalnz bozkrlarda deil Yesevliin btn intiar sahalarnda sratle yayld. slmiyeti,
eklen kabul etmi bozkr gebeleri arasnda tasavvuf propogandas maksadyla
yazlan eyler baka trl olamazd.66
Trklerin kurup tekilatlandrm olduu Yesev tarikat nce Seyhun ve
evresinde, Takent ve civarnda tutulduktan sonra, Harezm dolaylarna yaylm ve
Maverrannehirde kuvvetlenmeye balamtr. Daha sonralar Yesevye dervileri
tarafndan Horasan, Azerbaycan, Anadolu mntkalarna yaylmtr. 67
Uzakdou ve ran arasndaki ilek kervan yollarnn kavanda bulunan
Trkistann ve Horasann Orta Asya tasavvufunun gelitii yer olmalar ilk Trk
tarikat olan Yesevliin de burada domasnda ve gelimesinde messir olmutur. 68
Ahmed Yesev ve kendisine mensup eyhlerin slmiyet anlaylarnda Trkln
hakim olduuna dikkat eden kaynaklarda kendisinden Hazret-i Trkistan ve
Meayih-i Trkn Serhalkas gibi lakaplarla bahsetmiler ve Yesev tarikatna
mensup eyhler bu kaynaklarda Trk eyhleri olarak anlmlardr.69
Anadolu Trklnn din oluumunda Haydrlik, Vefalik, Yesevlik gibi
kalenderi zmrelerin tesiri byk olmutur. Bu zmreler iinden kan Babalik,
Abdalan- Rum adyla tannan mensuplaryla Trkmen zmreleri iinde byk
taraftar toplam ve zamanla Bektlii dourmutur.70
Yesev geleneini Anadoluda devam ettirenler iinde Hac Bekt- Velnin
ayr bir yeri vardr. Anadolu ve Rumelinin Trkmen muhitlerinde geni bir yaylm
sahas bulunan Bekt tarikat kendisini Ahmed Yesev geleneine balar. Bekt
kltrnn en nemli kayna olan Vilyetnmede bu ballk zerinde eitli
66 Eraydn S., Tasavvuf ve Tarikatler, MFY, stanbul, 1994, s 333
67 Akpnar T., Trk Tarihinde slamiyet, letiim Yay., stanbul, 1993, s 87-88
68 ztrk Y. N., Tarih Boyunca Bektlik, stanbul, 1990, s 57-58
69 Pala A., Yesevilikten Bektailie Trk Mslmanl, Erdem, AKDTYKY, C 7, S 21,
s 919-939
70 Glpnarl A., Menkb- Hnkr Hac Bekt- Vel, nklp Yay., stanbul, 1958, s 16

25

vesilelerle ve srarla durulur. Ahmed Yesevnin Hac Bekt: var, seni Ruma
saldk, Sulucakarahy sana yurt verdik, Rum abdallarna seni ba yaptk diyerek
Anadoluya gnderdii belirtilir.71 Bu buluma tarihen gerek olmasa da szl ortak
kltrel bellein aktarm, ayn motiflerin paylam bakmndan dikkat ekicidir.
Orta Asya Trk kltrnn Anadoluda ve Rumelide en mhim temsilcileri
olan Bektlerin Yesev geleneini devam ettirdikleri sylenebilir. Bektlerde de
Yesevlerde olduu gibi ibadetlerde Arapa ve Farsa yerine Trke tercih edilir,
din iirler (hikmet-nefes) okunur, kadnlar toplantlara kabul edilirdi. slm ncesi
unsurlar (Amed Yesevde turnaya, Hac Bektta gvercine dnme gibi) her iki
tarikatta da hayatiyetini korumaktadr.72
Ger gelenekten gelen Trklere hitap eden Yesevlerin toplantlarna kadnlar
da erkeklerle birlikte ve kapanmakszn katlyorlard ki ayn gelenek daha sonra
Bektlerde de grlecektir.73
lk devir Osmanl hkmdarlarnn bu zmrelere sahip kmalar, gaza
faaliyetlerinde kendilerinden istifade edebilmek iin olabilecei gibi, bu devirde henz
kendilerinin de benzer bir kltre sahip olduunu dndrmektedir.
6- Alevlik
Szlk anlam, Hz. Aliye intisab olan kimse demektir. slm tarihi ve
tasavvufunda ise Alevlik Hz. Aliyi sevmek, saymak ve her hususta ona bal olmak
anlamlarnda kullanlmtr.74
Alev szc balangta, tpk Abbasoullarna Abbasi, Haimoullarna
Haim denilmesi gibi Alioullar anlamnda kullanlm ve anlam genilemesi sonucu
Ali yandalarn da kapsamtr.75
slm siyas tarihinde bu terim ilk olarak hilafetle ilgili anlamazlklar srasnda
kullanlmaya balanmtr. [Hz. Peygamber hastal iddetlendii zaman, yannda
bulunan ashabna bana bir kat ve kalem getirin size bir vasiyet yazdraym ki,
benden sonra ihtilafa, sapkla dmeyiniz buyurmutur. Bunun zerine orada
bulunan mslmanlar arasnda ihtilaf ba gsterir. Bir ksm ashab Hz. Peygamberin
bu szlerinin geirmekte olduu hastaln iddetinden doan atein tesiriyle sylenmi
olabileceini, esasen Allahn Kitabnn ve Peygamber Snnetinin kendilerine
yeteceini sylerler. Evdeki tartma uzaynca Hz. Peygamberin can sklr ve onlara
71 Melikoff, I., Uyur dik Uyardlar, stanbul, 1994, s 178
72 age, s 177
73 Togan Z. V., Umum Trk tarihine Giri (3. bsk.), Enderun Yay., stanbul, 1981, s 370-372
74 Flal E. R, Trkiyede Alevilik Bektailik (3. bsk.), Seluk Yay., stanbul, 1994, s 7
75 Alevlik-Bektlik ve Edebiyat, Cem Yay., stanbul, 1985, s10

26

Artk yanmdan uzaklan; benim yanmda tartmak doru olmaz buyurur. Daha
sonra Resulullaha, stediinizi getirmeyelim mi? diye sorulunca Bundan sonra
neye yarar! buyurur. Bylece bundan sonra yazdrsa da bir fayda salamayacan
bildirmi olur. Bu konuda kaynaklarn verdii bu ve benzeri rivayetler, daha sonra ia
ile dier frkalar ve Ehl-i Snnet arasnda esasl bir ihtilaf dourmutur.]76
Hz. Peygamberin vefatna mteakip ortaya kan ve nc halifenin
ldrlmesinden sonra da iddetlenen hilafet mnakaalarnda Ali tarafn tutanlara
el- Aleviyye veya iat (Aliye bal olanlar, Ali taraftarlar) denilmitir. Bu anlamyla
Alev terimi Hz. Ali taraftarlarndan oluan siyas topluluu ifade eder.77
Bu anlamazlk slm dnyasnda asrlar srecek ve birok siyas sosyal
huzursuzluun ve anlamazln, mcadelenin temelini oluturmutur.
Hz. Ali taraftarlarna gre; Hz. Ali slmn klc, Hz. Muhammedin amcasnn
olu ve damadyd. Ayrca Hz. Muhammedin en yakn yardmcsyd. Bu sebeple
Hz. Muhammedin vgsn kazanmtr. Bu mktesebatyla hilafetin ncelikle Hz.
Alinin hakk olduunu savunuyorlard. Bu uurda Cemel ve Sffin, Kerbel savalar
bata olmak zere birok atma yaanm ve ayrlk iyice belirginlemeye balamtr.
zellikle Kerbelda Hz. Muhammedin torunu ve Hz. Alinin olu Hz. Hseyinin
trajik bir biimde ldrlmesi bu ayrmay, bu iki kesim arasnda asrlarca srecek
dmanca bir cephelemeyi tesis etmitir.78 Emevi saltanatnn Arap olmayanlara
ve muhalif addettiklerine uygulad baskc politikalar da halktaki huzursuzluk ve
gvensizlii iyice arttrarak onlar yeni seeneklere ynlendirmitir.
Sonralar i-lik adn alan ve daha ok randa gelien Alev mezhebinin
zn besleyen bu olaylar zinciri oldu. Alevlik randa gelen eski din grleriyle
farkl bir sentez olarak ortaya karak bir mezhep hvvyetini kazand.
Trklerin slmiyeti din olarak kabul etme sreci X. yzyln ortalarndan
itibaren balar. lk olarak 920 ylnda Bulgar Hanl slmiyeti kabul eder. Bu srada
Ouzlar henz amanist idiler.79 Fakat blgeye gelen Arap tacirler ve mslman
tebliciler vastasyla sathi bir ekilde de olsa slmiyete aina idiler. 960 ylnda
Orta Tiyenanda Karahanl hkmdar Satuk Bura Han slmiyeti kabul eder
ve Abdulkerim adn alr. Bu tarihten itibaren Ouzlar ve iiller kitleler halinde
slmiyete girerler.80 Z. V. Togan Trklerin slmiyetin birok unsurlarn dorudan
76 Flal E. R, age, s 20
77 Kandemir M. Yaar, Hz. Ali, TDVA, C II, s 369
78 Flal E. R., age, s 18-132
79 bn-i Fadlan, Seyahatname, (Yay. Haz. Ramazan een), stanbul, 1975, s 30-31
80 Turan O., Trk Cihan Hakimiyeti Mefkresi Tarihi, (12. bsk.), Boazii Yay., stanbul, 1999,
s 157-158

27

doruya Araplardan deil, Acemler vastasyla aldklarn; slm medeniyetinin

Trklere ran kltrnn merkezi olan Horasan yoluyla Maverannehirden geerek
geldiini; yahut da slmiyetin Trkler arasna Maniheizm, Budizm, amanizm gibi
dinlere az ok uyabilen ii-Alevlik ve tasavvuf kanallarndan girdiini belirtir.81
Mslmanl kabul eden bu insanlar, slm ncesi maddi ve manev birok
kltr unsurlarnn da ayn samimiyetle, adeta onlar da ihtida ettirirmiesine slmidin tecrbe ifadelerine katmlardr.82
Trkler slmiyeti kabul ettiklerinde kltr merkezleri dnda nfusun byk
ounluunu oluturan konar-ger halk yaam artlar icab szl kltr ortamnda
renen ve iletiim kuran bir yapdayd.
Trk kltr dairesinde nemli lde szl kltr gelenei iinde yaratlm
olmas ve kuaktan kuaa aktarmda szl retinin teorik, teolojik (yazl) formlarn
nnde olmas sebebiyle mesele bir hayli karmaktr. Farkl din unsurlar ve inan
pratiklerini bnyesinde barndrmas itibaryla badatrmac bir doas vardr. Eski
Trk dini, amanizm, Zerdtlk, Kalender, Haydar, Edhem, Vef gibi birok
din ve mezhepten unsur ve etkileri bnyesinde barndrr. Trklerin amanizmden
slmiyete gei srecinde Bektlik ve Alevlik nemli bir nirengi noktasdr.
Trklerin Anadolu ile temas tarihin erken dnemlerine kadar uzanr. X.
yzylda inlilerin Moollara saldrmas ve Moollarn mecburi olarak batya
ekilmesi sonucunda blgede byk bir nfus skmas ve bunun sonucu olarak da
kitlesel bir g hareketi balar. Trkler kitlesel halde XI. yzyldan itibaren Batya
doru yrmeye balamlardr.83
Anadolunun fethi srecinde yeni fethedilmi topraklara yerleen mslmanlar
kendilerinden emin bir ekilde ayn yerdeki Hristiyanlarla bir arada yayor, Orta
Asyadan getirdikleri ve slm cilas altnda devam ettirdikleri hogr, sevgi ve
saygya dayal inanlar, misafirperverlikleri, yardmseverlikleri ve eitli mesleki
hnerleri; en nemlisi taassuptan uzak yaaylar ile yerli ahalinin takdirlerini
kazanyorlard. Bu arada Trkmen babalar yerli halka hitap ederken, din ve kltrel
yorumlarn, gerektiinde onlarn holarna gidecek bir ekil altnda sunmakta hi
tereddt gstermiyorlard.84

81 Togan Z. V., age, s 78

82 Ayas M.R., Trkiyede lk Tarikat Zmrelemeleri zerine Din Sosyolojisi Asndan Bir
Aratrma, Ankara, 1991, s 26-40
83 aatay N., .Bir Trk Kurumu Olarak Ahlik, TTK Yay., Ankara, 1974, s 89
84 Flal E.R., age, s 96

28

Alevlikte Hz. Ali, On ki mam ve Kerbel olaynn balants balangta mevcut

olmayp, XVI. yzyl balarnda Safev hkmdar ah smail Hatay tarafndan tesis
edilmi ve Alevlik bugnk grntsn bu devir iinde kazanmtr. Alevliin
temelini oluturan ritellerini, ayinlerini, bunlarn usul ve erknn, eski ayinlerle
kartrarak yeni bir yapya kavuturan ah smail Hatay oldu. O bunu mthi bir
mistik lirizm yanstan nefesleriyle ve deha lsne varan tekilatlk kabiliyeti
ile baard. Eski amanistik nitelikli ve soy sren din liderlii, seyyidlik kurumuyla
birletirerek, bata kendisi olmak zere, bu din liderlerin Hz. Ali soyundan geldiini
gsteren icazetnameler datmak suretiyle bugnk dedelik kurumunu yaratt.85
Glpnarl Alevliin bir tarikat olmad gereini yle vurgular Alevlie
hibir zaman tarikat diyemeyiz; nk herhangi bir adam, istedii tarikata girebilir.
Fakat anas ve bilhassa babas Alev olmayan birisi, Alevlie giremez. Tarikatlarda
ileri giden, ehliyeti grlen birisine eyhlik verilebilir, eyh olan halifelik makamna
ykselebilir.86
Bu tarihsel birikim ve teolojik erevesi ile Bekt tarikat ile ok kuvvetli bir
yaknl vardr. erisindeki pek ok e ve uygulama kk farkllklarla Bektlik
ierisinde de bulunur.
7- Bektlik
Anadolu Trk din tarihinin en nemli olgularndan biri olan Bektliin, genel
Trk din ve kltr tarihini ieren unsurlar yapsnda bulundurmas sebebiyle zerinde
farkl disiplinlerin bak alaryla durulmas bir gerekliliktir.Trk szl kltrnn
anlalmas ve aklanmas bu sahada ortaya konulan retimlerin incelenmesi ile
mmkndr.
Byk Trk mutassavvf Hac Bekt- Veli etrafnda teekkl etmi ve onun
ismine izafeten Bektlik ismini alm, mrid olarak Hz. Muhammedi, rehber
olarak Hz. Aliyi, pir olarak Hac Bekt- Veliyi tanyan Trk siyas, kltrel ve
sosyal tarihinde derin izler brakm, Trk-slm tasavvuf geleneindeki 12 tarikattan
biridir. Mahiyeti ve kapsam itibaryla ortaya kt tarihten itibaren geni ilgi ve
merak uyandrmtr. Bekt tarikatnn ve inancnn aratrlp incelenmesi Trk
din tarihi iin de byk nem tamaktadr.
nemli lde szl kltr gelenei iinde yaratlm olmas ve kuaktan kuaa
aktarmda szl retinin teorik, teolojik (yazl) formlarn nnde olmas sebebiyle
mesele bir hayli karmaktr. Farkl din unsurlar ve inan pratiklerini bnyesinde
barndrmas itibaryla badatrmac bir doas vardr.
85 Ocak A.Y., Alevlik-Bektlik Gerei ve Baz Tezler, Trkiye Gnl, Nr. 31, stanbul,
1994, s 117-118
86 Glpnarl A., Trkiyede Mezhepler ve Tarikatler, nklp Yay., stanbul, 1969, s 271

29

Eski Trk dini, amanizm, Zerdtlk, Kalender, Haydr, Edhem, Vef

gibi birok din ve mezhepten unsur ve etkileri bnyesinde barndrr. Trklerin
amanizmden slmiyete gei srecinde Bektlik ve Alevlik nemli bir nirengi
noktasdr. A.Yaar Ocak X. yzylda balayan ve gnmze kadar gelen bu srecin
slmiyeti benimsemeye balayan, ancak ondan nce mensup olduklar Gk Tanr
klt, Tabiat kltleri, atalar klt gibi eski Trk inanlaryla amanizm, Budizm,
Zerdtlik ve Maniheizm gibi dinlerin miras brakt inanlarn etkisi altnda yeni
bir dini kabul edip ksa zamanda kendi sosyo-ekonomik yaplarna uyduran gebe
Trklerin tarihi olduu kanaatindedir.87
Anadolu Seluklu Devleti, randa 1040 da kurulan Byk Seluklu
mparatorluundan 35 yl sonra 1071 Malazgirt zaferini takiben vuku bulan byk
Trk nfusunun muhacereti ile 1075te kurulmutur.88
Anadoludaki Trk nfusu yalnzca X. yzylda balayan akn ve gler
neticesinde olumu deildir. n Trk tarihinden itibaren Anadolu daima Trklerin
etkinlik sahalar ierisinde olmu ve bunun tabii bir sonucu olarak bir Trk nfus
tabakas olumutur. Emevi ve Abbasi halifelerine paral asker olarak alan Trkler
bu devletin Anadolu snrlarna nc olarak yerletirilmiler ve bir Trk nfus kolonisi
oluturmulard.89
lk g hareketlerinden itibaren Anadoluya gelen Mslmanlarla Hristiyanlar
arasnda hogrye dayal bir sayg ve sevgi ortam olumutur. Trklerin Orta
Asyadan getirdikleri slm cilas altndaki sevgi ve saygya dayal inanlar,
misafirperverlikleri, yardmseverlikleri ve eitli mesleki hnerleri, en nemlisi
taasuptan uzak derviane yaaylar Hristiyanlarn hayranlna kazanyordu. Bu arada
Trkmen babalar halka hitap ederken, din veya kltrel yorumlarn, gerektiinde
onlarn holarna gidecek bir ekil altnda sunmakta hi tereddt gstermiyorlard. Bu
yaam tarz 13. yzyln ortalarna kadar devam etmitir. E. Ruhi Flal bu sre iinde
temelde Snni-Hanefi,ama tezahr itibaryla melmi tasavvuf ve tarikatlarn, Ahi
ocak ve zaviyelerinin hakim olduu bir din hayat teekkl ettiini belirtir.90
Bektlii kuruluu ve tarih geliim zellikleri gz nne alndnda iki
aamada deerlendirme zarureti vardr. Hac Bekt- Veli dnemi de diyebileceimiz
ilk dnemde 12 mam, Mehdi, Kerbel, Hz. Ali gibi ii-btn motiflerden ziyade eski
Trk inanlarnn izlerini tayan kltlerin ana temay oluturduu bir inan erevesi
vardr.
87 Ocak A.Y., Alevlik-Bektlik Hakknda Son yaynlar zerine Genel Bir Bak ve Baz
Gerekler I Tarih ve Toplum, stanbul, 1991, s 20-24
88 Flal E.R., age, s 95-117
89 Yldz H. D., slmiyet ve Trkler, stanbul, 1976, s 59
90 Flal E..R., age, s 95-117

30

Balm Sultann tarikatn bana getii 15. yzyldan sonra ise -btn akideler
giderek artan bir biimde tarikatn inan iklimine girmeye balamtr.
Bektlik XIII. yzyln ortasndan itibaren Anadolunun Mool istilasna
urad, halkn kendi kurumlarn kurmaya ve ayakta kalmaya alt bir dzlemde
Ahi rgtyle ve dier btn zmrelerin taban zerinde kurulmutur.
Kurucusu Hac Bekt- Velinin, menkabe-anlatlarla rlm olan bu klt
kiiliin tarihsel kimliini ve mcadelesini, retisini yeterli derecede aydnlatacak bilgi
ve belgeler eksiktir. Melikoff ihtiyatl bir slpla ada kaynaklarda iz brakmamasn
kendi dneminde yeteri kadar tannmam olmasndan ileri gelebileceini syler.91
Doduu corafyay ve dnemi dikkate alrsak Hac Bekt- Velinin Trk olmas
daha arlkl bir ihtimaldir. J. Kingsley Birge stanbul niversitesi Ktphanesinde
bulduu bir Yunus Emre Divannn i kapanda dlen tarihten hareketle
Hac Bekt- Velinin 1248de doduunu, 1281de Horasandan Anadoluya
geldiini, 92 yl yaayarak 1337 ylnda vefat ettiini sylemektedir.92 Flal bu
tarihlerin Osmanl resmi kaytlaryla uyumsuzluk gsterdiini belirterek, Ankara
Ktphanesine Hacbektatan gelen bir yazma risalenin ba tarafndaki kayttan
1209-1210 ylnda doup 1271 ylnda 63 yanda vefat ettiine dair kaydn daha
doru olduu kanaatindedir.93
Kaynaklarn azl ve birbirine atfen sylenilen hususlar birbirinden ok farkl
deildir. Mevcut tarihsel verilerden ve szl tarih formasyonundan gelen bilgileri
birletirdiimizde Hac Bekt- Veli Horasanda doup yrenin inan ikliminde
nemli bir faktr olan Yesevlii ve Horasan Melmiliinin atmosferini tandktan
sonra Anadoluya, Sivasa gelmi, Amasyaya giderek Baba lyasa halife olmutur.
Bir sre Krehir ve Kayseride kalm, Sulucakarahyke (Hacbekta) yerlemitir.
13. yzyl Anadolusunun ylgn Trkmen kitlelerini bir araya toplayarak yeni bir
ruh ve heyecanla bir ideal etrafnda birletirmitir. k Paazdenin ve Mevlevi
kaynaklarnn zikrettii gibi meczup ve donanmsz bir kiinin bylesi bir cazibe ve
liderlik gsterebilmesi pek inandrc gzkmemektedir. Fakat zerine geldii dnemin
toplumsal ve kltrel durumuna baktmzda durum biraz daha berraklar.
XIII. yzyl Anadolusunda Mool istilasndan ve i siyas huzursuzluklardan
bunalm Trkmen kitlelerini grrz. Kentler ve medrese evresinde bilgilenme ve
yaama ans bulan insan says son derece azdr. Nfusun byk bir blm krsalda
yar gebe ve tarmla itigal etmektedir. Byle bir toplumsal yapda Trkmen
91 Melikoff I., Yunus Emre le Hac Bekta, TDED, S. XX, stanbul, 1973, s 29-30
92 Birge J.K., Bektailik Tarihi (ev.Reha amurolu), Ant Yay., stanbul-1991, s 36-37
93 Flal E..R., age, s 95-117

31

kitlelerin karmak sofiyane nazariyeleri ve slmn akaid, kelm, fkh gibi yazl
kltre dayanan hususlarn renip tam manasyla uygulamas beklenemezdi. Bu
kitleler eski dini ve rfyle imtiza iinde saf ve muttaki bir kabullenile slm szl
kltr gelenei iinde anlayp yaamaya almlardr. Byle bir kltr ikliminde
elbetteki kitab-yazl kltre farkl gelebilecek bir tutumun olumas normaldir. Bu
aamada ksmi bir farkllamann olutuu da tarihi bir gerektir.
Bu tarikat Osmanl mparotorluunda yaygnlatktan sonra Hac Bekt
ilk Osmanl sultanlaryla ada sayan sylentiler ortaya kt. Bekt geleneine
gre Hac Bekt- Veli, Orhan Gazi zamannda Yenieri Ocana dua etmi,
Yenierilerce pir tannmtr. Bu sebeple Yenierilere taife-i Bektyan denirdi.
Yenierilerin bana giydii brkn arkaya doru sarkan ksm da Hac Bektn
hatrasna baldr. Sylentiye gre Hac Bekt kendisine getirilen yenierinin bana
elini uzatt zaman, arkaya doru sarkan kol yenini hatrlatmak iin brkn arkasna
bu ksm eklenmitir. Yenieri kelimesinin yine bu kol yeni ile ilgili olan yenieri
sznden tredii de ileri srlmektedir.
Hac Bekt- Veli Yenieriliin kurulmasndan nce ld iin bu bilgiyi
tarihi belgeler dorulamamaktadr. Anadoluda yaygn bir kurulu olan Ahilikte her
esnaf snf bir pire dayanyordu. Ahilerin seyfi kolu olan Alperenler de Hac Bekt
kendilerine sereme tandlar, bylece Yenierilerle Bektlii birletiren kken
sylenceleri tremeye balad.
lk dnem Bekt retisine baktmzda (Cferi), btn tesirin ve
motiflerin, kalender slp ve tavrn pek yer almadn grmekteyiz. Bununla birlikte
Vilyetnmedeki uygulamalara baktmzda melmet bir tavr ve ritel uygulamalar
grlmektedir. Sema, dem, telkin, muhip, tac, era bunlarn en nemlileridir.
Hac Bekt- Veli retisini drt kap krk makam esas zerine kurmutur.
Bu ilkeler Yesev gelenekten domu btn tarikatlarda da ayndr. Her kap bir
dierine gei iin bir kpr niteliindedir. Biri dierine tercih edilemez. Bu ynyle
Hac Bekt- Veli yzyllar boyu btn inan renklerinin kabul, sayg ve sevgisini
kazanmtr. Allahn yeryzndeki halifesi (Bakara Suresi. 30) olan insana merkezi
bir nem verir. Bu reti XIII. yzyl Trkmen Anadolusunda Trkmen aydnlanmas
diyebileceimiz Yunus Emre, k Paa, Ah Evran gibi nemli ahsiyetler tarafndan
zenginletirilen bir kltrel iklimin kurulmasnda byk bir neme sahiptir.
Hac Bekt- Veli ayn zamanda Osmanl fetih siyasetinde nemli bir g olan
Yenieri Ocann manevi nderi konumundadr. Nedenleri tam olarak bilinemeyen
bir sre iinde Yenierilerle zdelemi ve onlar vastasyla Balkanlara yaylma
imkan bulmutur. Barkan, Kanuni Sultan Sleyman dnemi tahrir defterlerinden
32

hareketle, reti mensuplarnn Rumeli blgesinde bu tarihlerde imar, iskn, asayi

ve retim srecine getirdikleri dinamizmden vgyle sz eder.94
Hac Bekt- Velinin lmnden sonra tarikat erbablar Hac Bekt halifeliinin
temsili konusunda dtkleri anlamazlk sonucu Dedebabalar ve elebiler olmak
zere iki ana kola ayrlmlardr. Dedebabalar Hac Bekt- Velinin evlenmediini,
Kadnck Anann onun manevi evlad olduunu ve gelenein Hzr Bli, Resul Bli,
Mrsel Bli ve onun olu Balm Sultan izgisinde devam ettiini ve Balm Sultann
mcerred olup evlenmedii iin bu kolun burada kesilip kardei Kalender yolu ile
devam ettii grndedir.95 elebiler kolu ise Hac Bekt- Velinin evli olduu
ve lmnden sonra yerine olu Seyyid Ali Sultann posta oturduu ve silsilenin bu
izgide gelitii grndedir.96
Bekt tarikatnda asl kkl dnmler Balm Sultann tarikat nderliine
gemesi ile olumaya balamtr. Balm Sultan ikinci pir olarak tarikatn erkn ve
teolojisinde nemli yenilikler yapmtr. Dedebabalar ekolne gre mcerretlik
erknn koyan ve yenierinin uygulad ritelleri sistemletirip yazl hale getiren
Balm Sultandr. Bekt tarikatnda Balm Sultann kendi adna bir ritel ihdas
edilmitir.
1826 ylnda Yenieri Ocann kapatlmas ile Bekt tarikat da yasaklanmtr.
Sultan Abdlazizin tahta getii 1861 tarihinden itibaren Nak eyhlerin kontrolnde
faaliyetlerini srdrmlerdir. Bu tarikat iinde vahdet-i vcd ve vahdet-i mevcd
isimlerini tayan iki ana felsefe vardr. Cumhuriyetin ilan, tekke ve zaviyelerin
kapatlmas ile bu tarikat da Trkiye iindeki resm faaliyetlerini durdurmutur.
Bugn Arnavutluktan Amerikaya kadar eitli lkelerde yasal statde faaliyet
gsteren dernekleri vardr.

94 Barkan .L., Osmanl mparatorluunda Bir skan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakflar
ve Temlikler I. stil Devrinin Kolonizatr Trk Dervileri, Vakflar Dergisi, C II, stanbul,
1943, s 297-301
95 Noyan B., Bektailik Alevilik Nedir?, Ankara, 1987, s 44
96 Ulusoy A. C , Hnkr Hac Bekt- Vel ve Alev-Bekt Yolu, Hacbekta, 1986, s 67-77

33

B-SZL KLTR GELENE BALAMINDA DNTASAVVUF TRK EDEBYATI [ALEV-BEKT TAVIR]

Kltr kavramna sosyal bilimlerin farkl disiplinleri kendi alanlarnn ihtiyac,
bak as ve ortaya kt zaman, mekn ve dayand felsefeye gre farkl anlamlar
yklemilerdir. Yaz ncesi kltrler ncelikli ve arlkl olarak szl ortam ierisinde
retilip kuaktan kuaa aktarlagelmitir.
Bir milletin hayatnda kltr meydana getiren gelenekler iki ortam iinde
teekkl eder. Bunlardan ilkine szl ortam, dierine yazl ortam adn veriyoruz.
Balangta millet hayatnda yer alan btn gelenekler, szl ortam eseridir. Bu
ortam iinde meydana gelen gelimeler ve deimeler, yazl ortamn domasna
zemin hazrlamtr. Szl ortam ve yazl ortam kaynaklar, toplumda yine gelecee
gei kanallar olma ilevini srdrrler. Daha dorusu szl ortam, balangtan bu
yana, hibir biimde, yeni ortamlar barndrc, onlar kuatma zelliini yitirmez. Bu
gerek hi mi hi gz ard edilemez.97
Yaznn tarihi yaklak olarak 6 bin yl ncesine kadar gtrlebilmektedir.
nsanlk tarihi yaklak olarak 50 bin yl ncesine kadar gtrlebilmektedir. Bu
aradaki uzun zaman diliminde insanlk iletiim ve estetik retimlerini szl kltr
gelenei ierisinde tasarlayp eitli icra formlarnda (sz, gsteri, maddi retim) ifade
etmitir.
Eski alarda Trkler arasnda cemiyetin btn fertlerinin katld sr
(umum srgn avlar), len/toy (kurban ziyafetleri) ve yular (matem yinleri)
yaplmaktayd. slmiyet ncesi dnemde bu trenlerde nemli grevler yapan, szl
gelenein taycs ve yeniden yaratcs olanlar, amanizm inanc erevesinde grev
if eden amanlard. amanlarn seilme ve meslee kabul trenleri ile klarn
k olarak seilmeleri arasnda sk benzerlik olmas, eskiden amanlarn amanlk
grevlerinin yan sra klarn grevlerine benzer grevler de stlendiklerini ortaya
koymaktadr. nk, amanlarn grevini daha sonralar devam ettiren algc
hikayecilerin alp rmak ve sihirbaz amanlk grevlerini birlikte yrtmeleri,
bunu gstermektedir.98
Szl kltr olay szl (verbal), gelecee ballk (tradition), eitlenme
(variant), anonimlik (anonymous), kalplama (formularization) zelliklerine sahip
bir karakteri vardr.99
97 Yldrm D., Trk Bitii, Aka Yay., Ankara, 1998, s 82-94
98 Gnay U., Trkiyede Aklk Tarz iir Gelenei ve Rya Motifi, Aka Yay, Ankara, 1992,
s 169-175
99 Yldrm D., age, s 68

34

Trk kltrnn ve Trkenin bu anlamda ok eski bir szl gemii vardr. Bu

konuya Prof. O. Nedim Tuna Smer ve Trk Dillerinin Tarih lgisi le Trk Dilinin Ya
Meselesi isimli eserinde Smer tabletlerinde bulunan birok kelimeyi ses denklikleri
asndan deerlendirerek Smerce ve Trke arasnda tarihsel bir ba bulunduunu
sylemekte ve bugn dnyada yaayan diller arasnda en eski yazl belgeye sahip dilin
Trk dili olduu hkmn vermektedir.100
Trk diline ait ilk yazl belgelerin (bugnk bilgilerimizle) VII., VIII. yzyllara
ait olduu kabul edilmektedir. Trk sznn yazyla mekna balanmas bu
dnemdedir. lk yazl metinler zerinde yaplan incelemeler bu dilin szel dnemi
zerinde bir fikir yrtme olana sunmaktadr. O. Nedim Tuna, Muharrem Ergin
Landsberger, Kemal Balkan gibi ilim adamlarnn almalarTrkenin en az 5000
yllk bir szel dnem aamasndan evrimleerek geldiini gstermektedir.101 Bu
dneme ait dilsel malzemeye kadim in ve n Asya milletlerinin kroniklerinde ve
eitli belgelerinde tesadf etmekteyiz.
Trk dilinin yazyla bulumasnn dilin zenginlemesi ve gelimesi asndan
nemli etkileri olmutur. Fakat bu yaz ile buluma dier btn milletlerde olduu
gibi yaygn bir iletiim ortamn beraberinde getirmemitir. lk Trke szl edeb
rnlerde msra ba kafiye ve asonans ritm ve ahengi salayan unsurlardr. Kafiye
ve hece kalplamas daha sonraki dnemlerin (zellikle slmiyete gei dnemi)
rndr.
Trkler slmiyeti kabul etmekle yeni bir medeniyet dairesine katldlar. Yeni
dinin terminolojisi ve teolojisi Trk kltrne birok bakmdan eklemlenebilecek bir
sosyal dokuya sahipti. slmiyetle gelen kurum, deer ve normlar (styap kurumlar)
Trk szl kltrn estetik, kavramsal ve kuramsal adan yeniden ekillendirmeye
balamtr.
Ahmed Yesev ile beraber bir tasavvuf edebiyat olumaya balamtr. Yazl
kltr ortam ile temas olmayan konar-ger Trk toplumunda yeni dinin
anlatmnda edebiyat (szl kltr) hayati bir konuma sahip olmutur. Kent ve
medrese yazl kltr ortamn etkisindeki blgelerde zhde dayal bir tasavvuf cereyan
gelimitir. Trk milletinin slmiyet ncesi inanlar yeni dinin kabulyle birlikte
ona eklemlenerek devam edegelmitir. Samimi bir imn ve hogrye dayanan fakat
biimsel ve teorik pratik erevenin zayf olduu bu yap yeni bir tarzn ekillenmesine,
100 Tuna O.N., Smer-Trk Dillerinin Tarihi lgisi ve Trkenin Ya Meselesi, TDAY,
Belleten, 1989,TDK Yay., Ankara, 1994, s 257-293
101 Balkan K., Eski nasyada Kut (Veya Gut) Halknn Dili le Eski Trke Arasndaki
Benzerlik Erdem, C VI, S 16, AKDTYKY, Ankara, 1992, s 1-57

35

gelimesine nayak olmutur. Karmak sofiyane nazariyeler indirgemeci bir tavrla

informal eitim sreci diyebileceimiz bir ortamda ritm, iir, ahengin arm ve
hatrlama kolaylnda faydalanlarak icra edilmeye balanmtr.
Anadolunun Trk muhaceretine ald XI. yzyldan itibaren Trkler kitleler
halinde bu yeni corafyaya yerlemeye balamtr. Bu kitlelerle beraber gelen baba,
ata lakapl suf nderler Anadolunun Trklemesi, corafyann vatanlatrlmas
srecinde Trk sznn bu sihr karakteristiinden hep istifade etmilerdir.
Anadolu sahasnda tekke ve derghlarn kurumsallamaya ve yaygnlamaya
balamasyla bu din ve tasavvuf atmosfer bulunduu muhite ve anlaya gre bir
zmreler edebiyatnn teekklne zemin hazrlamtr.102
Din-tasavvuf Trk edebiyat ierisinde Alev-Bekti tavr btn zellikleri ile
Yunus Emreyi kaynak edinmi ve onun etkisiyle domu bir halk edebiyatmzdr.103
Ayn kaynaktan beslenen Alevlik ve Bektlik uyguland corafyann, muhitin
sosyal ve kltrel artlar iinde farkllama/deime safhalar geirmitir. Alevlik
daha ok konar-ger Trkmen yaamnn karakteristiine uygun, szl icra ve
aktarm nosyonuna bal olarak varln, geliimini ve devamlln srdrmtr.
Bektlik kent gibi yazl kltrle daha ok temas etme imkn bulan muhitlerde
yaylma ve gelime imkan bulmutur.
Bir edebiyat geleneinin st kltrden ve edebi gelenekten bamsz olarak
ortaya kp gelimesi teorik olarak olduka gtr. Bu gelenein oluumunda Trk
milletinin Anadolu tesi Trkistan corafyasndaki zengin yaam, kltrel birikim ve
tecrbesi nemli bir altyap oluturmutur.
Edhem, Cam, Rum Abdallar, Torlak, Ik, Haydr, Kalender gibi topluluklarn
Alev-Bekt st kimliinde toplanmasyla bu edeb gelenek bir btn zmreler
edebiyat104 grnmn almtr. Bu edebi gelenek Yunus Emreden feyz alarak
gelimeye balad iin iledii konular Horasan melmetyesinden kalan tasavvuf
telkkler, Muhiddin bn-i Arabnin tesiri ile yerleen panteizmin ok kaba ve basit
bir anlay, eski Trk amanlnn ve Tanr dininin gebe Trk kabileleri arasnda
yaayan bakiyeleri ile Hint, ran, Trk mitolojilerinden alnan temalar, din bykleri
ve peygamberler etrafnda teekkl eden menkabeler, vilyetnameler, kssalar, fkralar,
102 Glpnarl, A., Halk Edebiyatmzda Zmre Edebiyatlar, Trk Dili Trk iiri zel Says,
S 207, TDK Yay., Ankara, 1968, s 357-359
103 agy, Alev-Bekt Halk Edebiyat, Trk Dili Trk iiri zel Says, S 207, TDK Yay.,
Ankara, 1968, s 362
104 Ergun S. N., Bekt airleri ve Nefesleri, stanbul, 1944, s 7

36

hikyeler, din destanlar, Ehl-i Beyt sevgisi (tevell ve teberr), Hz. Ali, On ki mam,
On Drt Masum, On Yedi Kemerbest, Kerbel Hadisesi (Hz. Hasan, Hz. Hseyin),
insann yaratl serveni (Devriye)105 hadise ve kavramlar erevesindedir.
almamzla ilgili olan Alev-Bekt iirini oluturan manzumeler anonim halk
iiri, saz iiri ve divn iirine ait zellikler tar. Nazm birimi drtlk ve beyitler; l
olarak hece ve aruz ls ile yazlmlardr. Hece ls daha ok tercih edilmekle
beraber zellikle kentli muhitlerde ve Bekt evrelerde aruz ls de kullanlmtr.
Bu airlerin aruz lsn baarl bir ekilde kullanamamalar, ok sk aruz hatalar
yapmalar, almamzda da grlecei zere bazen iirin aruzla m yoksa heceyle
mi yazldn tespitte okuyucuyu tereddte drr. Bu durum slmiyete geile
birlikte aruzla karlaan ilk Trk airlerinin uygulamalar ile benzerlikler gsterir.
Kanaatimizce problem bu edeb evre mensuplarnn tam bir eitim grmemelerinden
ve bu edebiyatn szl karakterinin ar basmasnn yannda edebiyat tebli ve ird
iin bir ara olarak alglamalarndan kaynaklanmaktadr.
Abdurrahman Gzel tekke airlerinin arlkl olarak gazel, kaside, kta,
musammat, murabba, terkb-i bend, terc-i bend, rub, tuyug, mesnev olduunu
syleyerek halk iiri tarzndan koma ve maniye bal ekilleri de tercih ettiklerini106
ifade etmektedir.
Alev-Bekt iiri, Alev Bekt mzii makamlar ile okunarak icra balamnda
din tren ve uygulamalarda nemli bir ilev grr. lktara gre bu trler Nefes,
Sem, Kalender, Divn, Mersiye, Nutuk, Destur, Devriyye, Medhiyye, Naat,
Selmnme, Nevruziyye isimlerini tar.107 Kanaatimizce bu tanmlama ve tasnif
105 Alev-Bekt edebiyatndaki konular iin bk. Ocak A.Y., Bekta Menkbnmelerinde
slm ncesi nan Motifleri, Ankara, 1984; etin , Trk Edebiyatnda Hz. Ali Cenknmeleri,
Ankara, 1997; Yldrm D., Trk Edebiyatnda Bekt Tipine Bal Fkralar, Ankara, 2000;
Atalay B. Bektailik ve Edebiyat (ev. Vedat Atilla), stanbul,1991; Gzel A., Kaygusuz
Abdal, Ankara, 1981; Gzel A., Abdal Musa Vilayetnmesi, Ankara, 1999; Araz N., Anadolu
Evliyalar, stanbul,1988; gel B., Trk Mitolojisi I, Ankara, 1993; Dervi Ruhullah, Bekt
Nefesleri, stanbul,1340; Ergun S.N., Bekta airleri, stanbul, 1930; Rauf Yekta, Bekta
Nefesleri, stanbul, 1933; Glpnarl A., Alev Bekta Nefesleri, stanbul, 1963; Glpnarl A.,
Vilyetnme (Menkb- Hnkr Hac Bekt- Vel), stanbul,1958; Hac Bekt- Vel (Yay.
Haz. Esad oan), KBY, Ankara, 1996; A, Hac Bekt Vel C III, s 462; Eybolu .Z.,
Alevi-Bekt Edebiyat, stanbul, 1991; zkrml A., Alevilik-Bektlik ve Edebiyat, stanbul,
1985; zmen , Alevi-Bekt airleri Antolojisi, stanbul, 1995
106 Gzel A., Tekke iiri, Trk Dili Trk iiri zel Says (Halk iiri), Nr. 445-450, TDK
Yay., Ankara, 1989, s 275
107 lktar M.., Bekti Edebiyatnn Nitelii ve Nazm Trleri, Trk Folkloru
Aratrmalar Yll Belleten, Ankara, 1974, s 189

37

eksiktir. Din-tasavvuf Trk edebiyatnn genelinde olduu gibi bu alanda da bir

snflandrma eksiklii sz konusudur. Ayrca baz nazm ekilleri icra balamlarnda
farkl isimler almaktadrlar. rnein nefesler Alev gelenekte deyi ismiyle
adlandrlrlar. Ayrca medhiyye trnn zel ad dvaz imm veya dvaz-deh imm
ismini alr. Kprlye gre halk iiri trlerinin arasndaki fark daha ok mahiyet-i
musklerine108 aittir. Bu trlerin tasnifinde ezgi tayin edici bir zellik olmaldr.
Bu edeb tavr XIII. yzylda Yunus Emre ile balam ardndan XIV. yzylda
Kaygusuz Abdal (baz aratrmaclarca Alev-Bekt tavrn kurucusu saylr),109
manzum eserlerinin yannda nesirleri de z Trke szlerle dolu nesrimizin
aheserlerinden biri saylabilecek gzelliktedir.110 XV. yzyl Alev-Bekt iirinin
zirvesi Hatay mahlasl ah smail Safavdir.111 XVI. yzylda Pir Sultan Abdal,
Muhiddin Abdal, Virn, Balm Sultan, Srr, Yemin, Fazl, Kelm, Bosnal
Vahdet, Nebt, Hsrev, Nemy, Sersem Ali Baba, Fazl, Kul Himmet, Kul Adil,
Kul Bayraml, Misl, Ar, Seyyid Ali Sultan (Kzl Deli), Yetim, Sadk Abdal, Feyz,
Hasan Baba, Koyun Abdal, Hayret,Yetim Ali elebi Alev-Bekt gelenein nemli
temsilcileridir. (Bu airlerden Srr, Yemin, Fazl, Kelm, Bosnal Vahdet, Nebt,
Hsrev, Nemy,Virn ayn zamanda hurf gelenee baldr.)112
XVII. yzylda Alev-Bekt edeb tavr Kul Hseyin, Geda Musl, Kul Nesmi,
Kazak Abdal izgisiyle devam eder.113 XVIII. yzylda Selim Baba, Uzlet Baba, ir,
Hfz, XIX. yzylda Edib Harb, Mehmed Ali Hilm Dedebaba, Agh Dede, Kemter,
rd Baba, Kenz, Mirt Baba, Gnci Baba, Bosnev, Dertli, Didr, Perian Baba,
Pir Mehmed, Turb gibi airler bu gelenei tamlardr.114
XX. yzylda Neyzen Tevfik, Rza Tevfik, Ali Rza Baba, Kzm Baba, Samih
Rfat Bey, Hasan Cemli Baba, Mihrbi Baba gelenei srdrmlerdir.115

108 Kprl M. F., Trk Edebiyat Tarihi, stanbul, 1980, s 273

109 Bu konuda bk. ztrk M., Bekt iiri, Erdem, ADTYK Yay., C IV, S XI, Ankara, 1998,
s 594
110 Glpnarl A., Trk Tasavvuf iiri Antolojisi, Milliyet Yay., stanbul, 1972, s 176
111 zkrml A., Alevlik-Bektlik ve Edebiyat, Cem Yay., stanbul, 1985, s 119
112 Durbilmez B., Muhiddin Abdal Divn (nceleme-Tenkitli Metin), Frat niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits (Baslmam Doktotra Tezi), Elaz, 1998, s 35
113 Bu airler iin bk. Koca T., Bektai Nefesleri ve airleri (XIII. yzyldan XX. yzyla kadar),
stanbul, 1990
114 Bu konuda bk. Arsoy M. Sunullah, Trk Halk airleri Antolojisi, Ankara, 1985
115 Bk. Koca T., Onaran Z., Gldeste, Ankara, 1987

38

BRNC BLM
ZAMAN, MEKN, EVRE VE
NSAN

I- EDB HARBNN TARHSEL BYOGRAFS

Tarihsel olarak yakn saylabilecek bir dnemde yaam olmasna ramen Edib
Harbnin hayat hakknda bilgilerimiz yetersizdir. Annesinin ad Hatice Hanmdr.
Hatice Hanm H 1319/M. 1901 tarihinde vefat etmitir.116 Biyografisindeki baz
noktalar (ailesi, tahsili v.b.) karanlktadr. Divnndaki bir nefesten H 1269/
M.1852 tarihinde stanbulda doduunu ve esas isminin Ahmet Edib117 olduunu
renmekteyiz.
Peder vlidem oldu bahne
Merecel-bahriyani yeltekyne
Bin ikiyz altm douzda ne
Eritim zhiren geldim cihne ... (HD:432/1)
Nmm Edib idi Harb oldum
Erenlerin aya turb oldum
Han bir muaddes kitb oldum
olsun ouyan ehl-i irfna ... (HD:432/3)

116 Bu bilgiyi HDnn sonundaki bir kayttan anlamaktayz. Divn kalnca bir defter eklinde
olduundan sonuna doru bo sayfalardan birinde fihrist ksmnn bitiminde bu kayt vardr.
117 [ge] A. R., Alev-Bektai airleri Antolojisi, stanbul (el yazmas bir eserdir. air hakknda
ksa da olsa bilgi veren en eski kaynaktr. Dier kaynaklar bu bilgileri kaynak gstermeden
alntlamlardr.)

ocukluu hakknda kaynaklarda (yazl ve szl) yeterli bilgi ve belge yoktur.118

Rza Tevfik Edib Harbnin teden beri stanbullu bir aileye mensup olduunu,
fakir olduunu ve eski bir ahap evde oturduunu ve Harbnin Namk Kemalden
himaye, insaniyet ve tevik grdn, Namk Kemalin onu evld edindiini
sylediini ve derin bir minnettarlkla onu yad ettiini belirtir.119 17 yana gelinceye
kadarki hayat hakknda bir malmat yoktur. Bir nevi hal tercmesi olan nefesinde:
Berzahtan urtuldum tm aradan
Onyedi yanda dodum anadan
Muhammed li Hilmi Dede Babadan
o kr hamd olsun geldim imne (HD:432/2)
ifadeleriyle 17 yanda Mehmed Ali Hilmi Dedebabaya intisap ederek Bekt
olduunu belirtmektedir. Bekti geleneinde ikrr verip tarikata girmek mecz
anlamda lp yeni bir inan iklimi ierisinde yeniden domak olarak kabul edilir.120
Divnndaki baz ifadelerden Bekt nasibi almadan nce Snn akideye mensup bir
mslman olduu izlenimi vermektedir.
Bir zman cmiye devm iderdim
Almca sanrdm mslmn oldum
Vaiz dinlemee her gh giderdim
Meml iderdim ki mslmn oldum (HD:455/1)
Bir dier gazelde mslman iken abdest alp namaz kldn, namaz asla terk
etmediini, cennet endiesi olduunu, bir gn bir deyre (muhabbete) dahil olduu
zaman kendisinin yanldn ve bugne kadarki urann bo olduunun farkna
vardn ve hemen orada imn, kfre deitiini ve imdiki duruma gei yapmaya
karar verdiini belirtir. (HD:149/1,2,3,4,5,6)

118 Bu konuda bata Babakanlk Osmanl Arivleri, Emekli Sand Genel Mdrl,
Deniz Kuvvetleri Komutanl Arivi, Milli Ktphane, Beyazt Devlet Ktphanesi, stanbul
niversitesi Ktphanesi gibi belli bal belge arivlerinde yaplan taramalarda herhangi bir
bilgi ve belgeye rastlanamamtr. Harbnin bal bulunduu ahkulu Sultan Dergahndan
da herhangi bir belge elde edilememitir. Ayrca Prof. Dr. Ali Birinci ve aratrmac-yazar evki
Koca (Turgut Koca Halifebabann olu olmas mnasebetiyle Bektlik tarikatnn bilinmeyen
tarihine ve ahslarna ait olduka geni bir bilgiye sahiptir) ile yaplan grmelerde ilve bir
bilgi ve belge bulunamamtr.
119 Blkba R. T., Edib Harb Erenler, Yeni Sabah Gzt., Nr. 2216, 21 Temmuz stanbul,
1944, s 3
120 Bk. Korkmaz E., Ansiklopedik Alevilik Bektlik Terimleri Szl (2. bsk.), Ant Yay.,
stanbul, 114, s182

40

Tahsili ve okul hayat hakknda da kaynaklar yetersizdir. Yine Rza Tevfikin

belirttiine gre uzun uzadya mekteplerde zaman harcamam bahriye mektebinin
ilk snflarndan ayrlmtr.121 Bu hususu Edib Harbnin Divnndan anlamak
mmkndr. Dil ve imlsndaki tutarszlk, aruz veznindeki tutarszlklar, yaz stili
onun eitiminin az olduu izlenimini vermektedir.122 S Nzhet de bu hususu ilm
mktesebtnn pek yksek olmadn syleyerek teyit eder. Fakat bununla birlikte
kendisini szl gelenek ierisinde ok iyi yetitirmi, Muhiddin-i bn-i Arabyi
tercme erhlerinden takip edebilecek kadar Arapaya vkftr. Yine Erguna gre
Harb kuvvetli bir irticli iir syleme yeteneine sahipti.123
Divnn incelediimizde bize otodidakt bir insan portresi izmektedir. Trkenin
yannda Farsa ve Azeri Trkesinde de iir yazabilecek bir birikimi olduunu
gzlemlemekteyiz (HD: 46,340,345).
Harbnin meslei onun tahsil durumuna aklk getiren bir dier kanttr.
Kaynaklarda belirtildii ve divnndaki notlardan anladmz kadar uzun yllar
bahriyede brik katiplii124 yapm, Preveze, Limni, anakkale (Kilidbahir) gibi
imparatorluk kentlerini bahriyedeki memuriyeti dolaysyla dolamtr.125
Harbnin Divnnn sonuna yazd notlardan iki kz bir erkek ocuunun
olduunu renmekteyiz. Bunlardan Zeynep Saniye Hanmn (H 1305/M.1887)
tarihinde doduuna dair bir kayt vardr. Yine ayn yerde mteakiben Fatma Belks
ismindeki kznn (H 1308/M.1890) tarihinde doduuna ve (H 1315/M.1897)
tarihinde de vefat ettiine dair bir dier kayt vardr. Ayn sayfada olu smail
Feridunun (H 1315/M.1899) tarihinde doduunu belirten bir ifade yazldr.126 Rza
Tevfik Edib Harbyi ziyarete gittiinde evinde 6 yalarnda Hseyin isminde bir
erkek evladnn olduunu ve ona git kapy a! Rza Tevfik gelmi olacak dediini
belirtmektedir.127 Fakat Harb Divnnda Hseyin isminde bir ocua dair kayt
yoktur.
Fakirlik ve sknt ierisinde bir yaam srmtr. Vahit Ltf ufak bir tekat
maa ile geinmek zorunda kalmas ve ihtiya sebebiyle evinde cemler dzenlediini
121 Blkba R. T., agm, s 2
122Bu konuda bk. Dili ve slubu balkl blm
123 [Ergun] S.N.,Edib Harb Milli Mecmua, C X, S 109, stanbul, 1928, s 1752
124 Gemilerde yazma yapan kaytlar tutan ktip.
125 Bk. [Ergun] S.N, agm; Edib Harb, TDVIA, C X, s 422; Glpnarl A., Alev-Bekti
Nefesleri, stanbul, 1963, s 12; HD (200, 52, 324)
126 HD (Dizinden sonraki sayfa)
127 [Blkba] R. T., agm, s 3

41

belirtmektedir.128 Turgut Koca Harbnin Deniz Levazm Binbalndan emekli

olduunu ayn zamanda Hac Bekt Postniini Trbedar Mehmed Babadan babalk
icazeti aldn ve Feylesof Rza Tevfikin mridi olduunu129 belirtir. air 1916
ylnda lmtr. Fakat mezarnn nerede olduu ve ne ekilde ld hakknda
elimizde hibir bilgi yoktur.130

II- MELM-HARBT-BOHEM ZGDE EDB HARB

Edib Harbnin Divnndan ve arkadalarnn anlatmndan onun nevi ahsna
mnhasr karakterine dair ilgi ekici bilgiler vardr. Biyorafisinden rendiimiz gibi
o 17 yanda Mehmed Ali Hilmi Dedebabadan nasip alarak Bekt tarikatna
girmitir. Harb bu durumu bir yeniden doum an olarak deerlendirmektedir
(HD: 432/2). Bu mistik tecrbeye gei, onun varlk ve kavray alanna nemli bir
alm getirmitir.
Harb, Bekt tarikat ierisinde harbt izgi diye tannan cezbeci bir
akmn temsilcisidir. Muhiddin-i bn-i Arabnin sistemletirdii vahdet-i vcd
nazariyesi tarihsel sre ierisinde suf nderlerin farkl yorum keif ve tecrbeleriyle
zenginlemitir. Vahdet-i vcd nazariyesi a-) varlk ve Tanrnn yaratan ve yaratlan
diye iki ayr kategori olduunu savunanlar b-) varlk ve Tanrnn birbirinden bamsz
olmad varln tek olduunu savunanlar diye iki ana gruba ayrlr.131
Harb bu ayrmda varln birlii (vahdet-i mevcd) grn savunan ve
tarihsel izgide Cneyd-i Badd, Hallc- Mansur, ihabeddin-i Suhreverd-i
Maktl, Bedrettin Simv gibi cezbeci suflerin temsil ettikleri gelenee mensuptur
(Ayrca bk. HD: 147/3). Bu gelenekten beslenmesinin yansra dahil olduu Bekt
tarikat teolojik ereve olarak btn gelenee mensup bir harekettir. Bekt tarikat
ierisinde bu hareket harbt izgi olarak adlandrlr. Tarihsel olarak melmet
tavrla paralellii olduu sylenebilir. Harb bu paralellii aadaki drtlnde
ifade etmektedir

128 Salc V.L., Edib Harb, Yeni Trk Mecmuas, S 78, stanbul, 1939, s 219
129 Koca T., Onaran Z., Gldeste, Ankara, 1987, s 152
130 Edib Harbnin lm ve mezar hakknda aratrmac-yazar evki Koca yaptmz
grmede Harbinin ttihat ve Terakki Frkasnn i bana gelmesinden birka sene sonra
bu frkaya uygulamalarndan dolay muhalefet ettiini ve onlarla srtmeye girdiini, bu
nedenle fail-i mehul bir cinayetle ldrlm olabileceini belirtmitir. Harbnin iirleri
arasnda muhalefet anlamna gelecek bir ifade yoktur. Bu nedenle sz konusu iddia ok zayf bir
ihtimaldir.
131 Bu konuda bk. Sunar C, Ana Hatlaryla slm Tasavvufu Tarihi, AFY, Ankara, 1978

42

Her bir tariatten istif ittim

Tari-i dya iltic ettim
Ey Harb haa iktid ittim
kr bektl melmi oldum (HD:454/4)
Melmlik; hicri II. asrda tekke ve derghlarn kurulmasyla balayan tasavvuf
gelenek ierisinde suflerin taclarn, hrkalarn, iktidara satp vakftan geinmelerine,
halka byk grnmelerine kar, tasavvufun iinden patlayan bir reaksiyondur.
lke olarak halktan ayrlmalar, Tanrya ulamann zikirle, ryalarla, geleneklerle,
trenlerle olamayacan, bu amaca gnl alakl, halka hizmetle eriileceini kabul
etmilerdir. Knanmak onlar iin iftihar vesilesidir.132 Harb, Divnnda bu akm
da benimsediini kr bektiyl-melm oldum (HD: 454/4) ve bu harabt
alemini cennete deimeyeceini (HD 309/3) syleyerek belirtmektedir.
Bu zengin mistik altyap Harbde ilgin bir sentez eklinde ve farkl bir din
tecrbe olarak ortaya kmaktadr. Bu duruma Mircae Eliadenin din fenomenleri
tahlil ettii hermeneutik bak asyla din fenomenlerin indirgenemezlii ilkesi
erevesinde yaklamamz gerekir. Eliade kuralc yarglar bir kenara koyarak
bakalar tarafndan yaanm tecrbeleri iyi niyetle anlamaya almann gereklilii
ve her din tecrbenin kendi diyalektii iinde bir gayesinin olduunu, asl olann
bunu yakalamak olduunu belirtir.133
Bu teorik bilgiler nda Edib Harbye baktmzda fikr altyapsn oluturan
melmet ve harbt gibi srad bilgi ve deneyimler kmesinin onun cezbeci kiilii
ile ahenk saladn grmekteyiz. Bu erevede R. Tevfikin anektodlar bizim iin
aydnlatc mahiyettedir. Evvel pek iyi kalpli ve hayrhah bir adamd. Fakir olduu
halde gnl gni idi. Dnyada hibir dostunu taciz etmemiti. Tam manasyla derviti.
Fazla olarak cesur bir mcahitti. Taassup erbabna kar hibir kimseden ekinmeyerek
itikadnca hak bildii yolu cesaret ve gayretle mdafa eder ak sylerdi. Yabanclarn
Bekt srr dedikleri eyi nefeslerinde btn aklyla ifa ederdi.134
Bu ifadelerden de anlalaca gibi Harb doru bildiini ifade etmekten hibir
zaman ekinmez. Zaten Divn bunun rnekleriyle doludur. Sradan din anlaylar
bir anda ters yz eder, Hakkn tecellisi olduunu, ekilci ibadetin bo ve anlamsz
olduunu byk bir aklkla vurgular (HD: 208/2, 492/4, 461, 453). Kendisinin
iinde bulunduu Bekti tarikatndaki birtakm aksama ve yanllar byk bir
132 Glpnarl A., Trkiyede Mezhepler ve Tarikatlar, nklp Yay., stanbul, 1969, s 242
133 Tacou C, Din ve Fenomenoloji Mircae Eliadenin Eserlerine Toplu Bir Bak, z Yay.,
stanbul, 2000, s 68-70
134 Blkba R.T., agm, s 2-3

43

aklkla ekinmeden hicveder (HD: 248, 112, 106, 284). Harb bu noktada
geleneksel tutum ve deerlendirmelerle atma halindedir. Toplumu karsna alma
riski vardr. Burada byk bir cesaret rnei sergiler. Bu durum Rallo Mayin alglama
cesareti veya moral cesaret tanmlamasna denk der.135
Vahit Ltfye gre Harb eserlerindeki muvaffakiyetini babalnda
gsteremiyordu. Babalk yapmas edeb ahsiyetini bozuyordu, hafif mereplii
kendisinde manev ykseklik hasl edemiyordu. Meclislerinde, cemlerinde mutad olan
rindlik sonlara doru yayndan frlyor, kendisi bata olmak zere adab- muaereti
bozuyorlard.136 Bu ynyle Harbyi Bat gelenei ierisinde kurulu toplumsal dzen
ve kurallara bir tepki olarak doan ve her trl tasa ve endieden uzak bohem insan
figrne benzetmek mmkndr. Nee ve zevk bu rind merep evre iin bir tarzdr.
Psikologlara gre alkol insanda ba dnmesi, geveme ve rahat soluk almaya yol aar.
nsanlar baka zamanlarda syleyemeyecekleri eyleri sylerler; daha sosyal ve cmert
olurlar. Kendilerine gvenleri artar.137 Bu srad bilin dzeyine ykselme durumu
Harbnin slbu asndan da son derece elverili bir durum yaratr. nk tavr,
eylem ve sylemlerinde sradlk hep n plandadr.
M. Halit Bayr maddi zorluklarn Harbyi psikolojik olarak yktn belirterek
yaratl itibar ile ikiye, sevgiye, saza, sohbete, hasl dnya nimetlerinin hepsine
ok dkn olan Harb iin yoksulluk katlanlmaz bir felket halinde grlm, o
cihetle airin devrann derd-i kahrndan, cihanda irfan ve kemal sahiplerinin kymeti
bilinmediinden, paras olmayana hi kimsenin selam bile vermediinden alayan bir
dille durmadan ikyet ettiini ifade eder.138
Edib Harb hiciv ve mizh anlayyla yaad srece insanlara ve deerlere kar
hep muhalif bir tavr koyar. Bu erevede fkesini arttrarak kaba bir argoya yneldii
olmutur. Tarihsel olarak kalender tavrn iinde yaad Bektilikten ald bu
keskin muhalif tavr kendi sosyal misyonu ile btnletirerek bir dava adam portresi
oluturmutur. Yaad mistik tecrbe ve airlii mahiyet itibaryla yaratclkla
beslenen uralardr. Bunu Harb Divnndan takip etmek mmkndr. Tasavvuf
misyonu edebiyatla btnletirmi ve edebiyat felsefesini telkin iin bir ara haline
getirmitir. Yaratclk kavramn akademik dzeyde aratran J.P. Guilford onaylayc
ve muhalif dnme diye iki temel dnme biimi tanmlar. Onaylayc dnmeyi,
temelde ou insann dnd eyleri tekrarlamak, muhalif dnmeyi ise
135 May R., Yaratma Cesareti (ev. Alper Oysal), Metis Yay., stanbul, 1998, s 44
136 Salc V.L., agm, s 218-219
137 Atkinson R., Psikolojiye Giri (ev. Yavuz Alogan), Arkada Yay., Ankara, 1999, s 206
138 Bayr M.H., Edib Harb III, Folklor Postas, S 19, s 9, stanbul, 1946

44

ounluun dncelerinden tamamen farkl, yeni dnceleri ortaya karmak diye

ifade eder. Yaratc kiilerin daha bamsz, rahattan uzak, otoriteye kar direnen,
genellikle ayrnt ve rutin ileri sevmeyen kimseler139 olduunu syler.
Edib Harb kendi anda bir kalender, dnyev ikbal ve endieleri terk
etmi bir melm, zevk ve muhabbet dkn bir bohem, kendisini toplumsala
adayan bir mcadele adam, felsefe ve inancn tebli eden bir mrid olarak ularda
salnmann verdii cezbe ile var olabilen bir karakter olarak dnce ve edebiyat
dnyamzda yer almtr.

III- AHSYETNN OLUUMUNDA SOSYAL EVRE VE

NSAN
1- Bektlik Gelenei ve Bir Kimlik Mekn Olarak ahkulu Sultan
Dergh
nemli lde szl kltr gelenei iinde yaratlm olmas ve kuaktan kuaa
aktarmda szl retinin teorik, teolojik (yazl) formlarn nnde olmas sebebiyle
mesele bir hayli karmaktr. Farkl din unsurlar ve inan pratiklerini bnyesinde
barndrmas itibaryla badatrmac bir doas vardr. Eski Trk dini, amanizm,
Zerdtlk, Kalender, Haydr, Edhem, Vef gibi birok din ve mezhepten unsur ve
etkileri bnyesinde barndrr. Trklerin amanizmden slmiyete gei srecinde
Bektlik ve Alevlik nemli bir nirengi noktasdr.
A. Yaar Ocak X. yzylda balayan ve gnmze kadar gelen bu srecin,
slmiyeti benimsemeye balayan, ancak ondan nce mensup olduklar Gk Tanr,
tabiat ve atalar kltleri gibi eski Trk inanlaryla amanizm, Budizm, Zerdtlik ve
Maniheizm gibi dinlerin miras brakt inanlarn etkisi altnda yeni bir dini kabul
edip ksa zamanda kendi sosyo-ekonomik yaplarna uyduran gebe Trklerin tarihi
olduu kanaatindedir.140
Trklerin kitleler halinde Anadoluya yerlemelerine paralel olarak Bektlik
Anadoluda, Sulucakarahykte (Hacbekta) kurumsal olarak gelimeye balamtr.
Anadolunun fethi ve slmlatrlmas srecinde dier alperenlerle birlikte mcadele
etmilerdir. XV. yzyla gelinceye kadar Bektlik ve Alevlik ierisinde ve on iki
imamc grler hemen hemen yok gibidir. Bu tarihten itibaren sz konusu unsurlar
Bektilik ierisine girmeye balarlar. Bektilik Alevlik gibi soy esasna gre ileyen bir
yapya sahip deildir. Dier tarikatlarda olduu gibi bu tarikata da farkl kkenlerden
139 Wilcox Lynn, Sufizm ve Psikoloji, (ev. Orhan Dz), nsan Yay., stanbul, 2001, s 106
140 A.Yaar Ocak, Alevilik-Bektailik Hakknda Son Yaynlar zerine Genel Bir Bak ve Baz
Gerekler I Tarih ve Toplum., (Temmuz 1991), S 91, s 24

45

insanlarn girebilmesi mmkndr. Bektilik daha ok kent muhitlerinde gelimi

ve bu zellii ile yazl kltr ortamndan daha fazla etkilenmitir. stanbulun ve
ardndan Balkanlarn fethi ile beraber gelenek Yenieriler ve derviler vastasyla bu
blgelere tanmtr.
stanbulun evresindeki en eski Trk eserlerinden birisi olan ahkulu Sultan
Dergh141 1329da Osmanllarn galibiyeti ile sonulanan Palekanon Meydan
Savana mteakip Orhan Gazi tarafndan bir Ah zaviyesi olarak kurulmutur.
Orhan Gazinin dedesi olan eyh Edeblinin yeeni Ah Ahmedin zaviyenin ilk eyhi
olduu ileri srlmektedir. Gaziyn- Rum ve Abdln- Rum zmrelerinin Kartalskdar hattnda kurduklar tekkeleri ve ahkulu Dergh Bizans gzetlemekle
ykml ileri karakol niteliindeki kurululardr. Ankara bozgunundan sonra (1402)
Gebzenin batsndaki Osmanl topraklarnn Bizansa terk edilmeleri sonucunda,
civarnda bulunan dier zaviyelerle beraber buras da ortadan kaldrlm, tekkenin
eyhi ahkulu Sultan ve 40 mridi burada ehit olmulardr. I. Mehmed elebi buray
alarak ahkulu Sultan Tekkesini yeniden ihya etmitir. ahkulu Sultann hayat
ve kiilii hakknda tarihsel bir bilgi ve belge mevcut deildir. Hakknda anlatlanlar
menkabelere dayanr. ahkulu Sultan Tekkesi XV. yzyln sonlarna doru
Yenieri Ocann da etkisiyle Bektilere intikal etmitir. ahkulu Sultan Tekkesi
Bektiliin stanbuldaki sitanesi, bu tarikatn Osmanl topraklarndaki btn
tekkeleri iinde en nemlilerinden birisi olarak varln srdrmtr. Mcerred kola
bal Bektiler arasnda Krehirdeki pir evi ve Dimetokadaki Seyyid Ali Sultan
Tekkesinden sonra nc sray igal eder. 1826 ylnda Yeieri Oca ile birlikte
Bektiliin de lavedilmesi zerine ahkulu Tekkesi Nakibendilere devredilmitir.
Sultan Abdlazizin tahta kmasndan sonra (1861) Bektlere daha hogrl
davranlmaya balanm, Nakibend ad altnda kendi geleneklerini yaamalarna gz
yumulmutur. Bu tarihten itibaren tekkede yeniden bir canlanma olmu, zellikle
Mehmed Ali Hilmi Dedebaba zamannda youn bir imar faaliyetine giriilmitir.142
ahkulu Derghnn Bekt gelenei ierisinde en nemlilerinden biri olduu R.
Ekrem Kou tarafndan da teyit edilen bir husustur.143
Bekt tarikat iin nemli bir mekn olan ahkulu Sultan Dergh Edib
Harbnin de mensubu olduu bir kurumdur. Mehmet Ali Hilmi Dedebabann
mridi olan Edib Harbnin onun gibi Snn gelenekten gelen bir kii olmas kuvvetle
muhtemeldir. Vahit Ltf Salc Mehmet Ali Hilmi Dedebabann grevde olduu bu
141 Derghn mimari sanatsal ve teknik zellikleri ile ilgili olarak bk. Vatin N., MerdivenkyBekt Tekkesi, (ev. Cem Erseven), Nefes, S 18, stanbul, 1995, s 34-35
142 DBA, ahkulu Sultan Tekkesi, C 7, s 128-129
143 Kou R.E., Bekta Tekkeleri, stanbul Ansiklopedisi, C V, s 2447

46

dnemin geleneksel Bekti mziinin ve edebiyatnn klsik, adal divn edebiyat

tesirine girdii bir dnem olduu grndedir.144
ahkulu Sultan Dergh Jann Assmannn deyimiyle Harbi iin bir kimlik ve
hatrlama mekndr. Assmann hatrlama meknn her grubun ve inancn, kendi
zel anlarn, kendi zel biimleriyle meknsallatrd ve antsallatrd yer olarak
tanmlar. Ona gre bellek ve hatrlamann znesi her zaman tek tek bireylerdir, ama
onlar anlarn kurgulayan ereveye bamldrlar. Bellek belli bir kiide, onun iletiim
srecine katlm sayesinde geliir. Bu olgu kiinin, aileden din ve ulusal topluluklara
kadar eitli sosyal gruplara dahil oluunun bir sonucudur.145
Harb Bekt geleneinin kltrel mirasn (grup belleini) arlkl olarak szl
kltr ortam ierisinde ird ve tebli ilkesine bal olarak edinmitir. Gemiin bu
zengin bilgi, birikim ve dncesini kendi karakter ve merebince ileyerek kiiliini ve
sosyalleme srecini tamamlamtr. Dneminin yazl kltr ortamna olan temayl
Harbye de tesir etmitir. iirlerinde (HD: 357) bunu takip etmek mmkndr.
Pozitivist ve materyalist felsefeyle tanmaya baladmz XIX. yzylda varln
kkenine ilikin tartmalara Harb kendi mizh anlay erevesinde katlr.
2- Namk Kemal ve Mehmed Ali Hilmi Dedebaba
Namk Kemal, Harbnin ocukluk dneminde ilk olarak karlat nemli
fikir ve sanat adamlarndan biridir. Rza Tevfik Harbnin Namk Kemalin manevi
evld olduunu, ondan himaye ve destek grdn belirterek bu karlamaya
tanklk eder.146 Harbnin hayatnda bu karlamann tesirlerini takip etmek
mmkndr. Namk Kemal (1840-1888) o dnemde sosyal ve siyasal faaliyetleri edeb
kiilii ile lke gndemini igal eden, kitleleri cokuyla peinden srkleyebilen bir
aydndr. Fransz htillinden sonra ortaya kan eitlik, hrriyet, adalet, demokrasi
gibi kavramlar kamuoyu gndemine yazlar ile tayan Namk Kemal, bu mcadelesi
sonucunda idare ile srekli bir srtme halindedir. Srgnler, cezalar, takibatlar ard
arda gelir fakat hibir g onu doruyu sylemekten alkoyamaz.147
Namk Kemalin bu doru bildiini cesaretle syleme karakteri onu bir rol model
olarak gren Harb iin de vazgeilmez bir ilke olmutur. Harb de iinde bulunduu
srece ve evresine kar hi ekinmeden en keskin eletirileri yneltebilmi, kendi
inan ve fikirlerini byk bir cesaretle ortaya koyabilmitir.
144 Salc V. L., Gizli Trk Halk Musiksi ve Trk Muskisinde Armoni, Numune Yay., stanbul,
1940, s 14
145 Assmann J., Kltrel Bellek, (ev. Aye Tekin), Ayrnt Yay., stanbul, 2000, s 39-57
146 Blkba R.T., agm, s 3
147 Ekiz O. N., Namk Kemal Hayat Sanat ve Eserleri, Gkin Yay., stanbul, 1984, s 9-18

47

Namk Kemal ocukluundan itibaren zel derslerin de yardmyla kendi

kendisini yetitirmi bir insandr.148 Resmi bir eitimi yoktur. Bu hususuyla Harb
ile benzeirler. O da gelenek ierisinde kendini yetitirmi, ok az eitim grm bir
kiidir.
Necip Fazl, Namk Kemali deerlendirdii eserinde Namk Kemal itima bir
vaizdir. iiri de, tiyatroyu da, nesri de vaaz krss olarak semitir. Onun iindir ki bu
aletlerdeki derinliine telkin plann dolduramam, geniliine tebli plann batan
baa kaplamtr149 tespitiyle onun toplumsal roln ortaya koyar. Bu cepheden de
Harb ile Namk Kemalin paralellikleri olduunu grmekteyiz. Harb de iiri kendi
fikir ve dncelerini ifade edebilmek, tebli ve iradn etkili klabilmek iin bir
vasta olarak semitir. Bu itibarla bazen estetik ve edeb kymeti yksek iirler ortaya
koyabilmise de genel olarak iiri sanat ve estetik ynnden zayftr.
Irene Melikoff, Namk Kemalin Bekt bir ailede doduunu ve kendisinin de
Bektlikle ilgisi olduunu vurgular.150 Baka kaynaklardan teyit edemediimiz bu
bilginin doru olduunu varsayarsak Harb ve Namk Kemalin tasavvuf bak as
itibaryla da ortak bir zeminde olduklarn syleyebiliriz.
Edib Harbyi yaamnda derinden etkileyen ikinci ahs Mehmed Ali Hilmi
Dedebabadr. Mehmet Ali Hilmi Dedebaba kken itibar ile Snn bir aileye
mensuptur. Gngrmez Cami imm Nuri Efendinin oludur. lk olarak Nakibendi
tarikatna mensup olmutur. 1842 ylnda stanbulda domutur. Ailesi ahkulu
Sultan Tekkesi postniini Hasan Babadan, kendisi de A Babadan el almtr.
1863te ahkulu Sultan Tekkesinde posta oturmutur. Ayn yl Hacbektta Sersem
Ali Dedebabay ziyaret etmi, 1869 ylnda tekrar Hacbektaa gidip Selanikli Hasan
Dededen feyz almtr. 1907 ylnda stanbulda lm olup tekkenin haziresinde
gmldr.151
1826da Yenieri Oca ve Bekti tarikatnn kaldrlmasnn ardndan Sultan
Abdlazizin himayesinde Bekt tarikat Nakibend grnm altnda tekrar
faaliyet gstermeye balamtr. Asayi ve kontrol kaygs dolaysyla btn Bekt
tekkelerine idareye yakn Snn-Nak kkenli eyhler idareci olarak atanmlardr.
Mehmed Ali Hilmi Dedebabay da bu erevede deerlendirmenin doru olaca
kanaatindeyiz. Onun Snn kkenden gelen bir mrid olmasnn yine Snn
148 age, s 10
149 Ksakrek N.F., Namk Kemal, Sebil Yay., stanbul, 1966, s 299
150 Melikoff ., Namk Kemlin Bektailii ve Masonluu, Tarih veToplum, S 60, 1998, s
17-19
151 TDEA, Hilmi Dedebaba, C V, s 225

48

gelenekten geldiini ifade eden Edib Harbnin bu tarikata intisabnda nemli bir
olgu olduunu dnmekteyiz . Harb bir nefesinde:
Berzahtan urtuldum tm aradan
Onyedi yanda dodum anadan
Muhammed li Hilmi Dede Babadan
o kr hamd olsun geldim imne (HD:432/2)
ifadeleriyle Mehmed Ali Hilmi Dedebabaya olan balln byk bir itiyakla
vurgulamaktadr. Yeniden doumunun vesilesinin Dedebaba olduunu belirtir.
Mehmed Ali Hilminin Snn gelenekten gelmesi ve slm konulardaki yksek ilm
bilgisi tarikatn eitim ve formasyonuna da yansmtr. Bu devreden itibaren Bekt
tekkeleri musk ve edeb tavr olarak klsik gelenee yaklamlardr.
3- air Olarak Etkilenmeleri, Dier airlere Etkileri
Edib Harbnin ilk olarak karlat air ve ayn zamanda hmisi olan Namk
Kemaldir. Onu fikir, aksiyon ve tavr olarak takdir edip rnek almasnn yansra
airliinden de etkilenmitir. Namk Kemalin cokulu ve teblici, didaktik slbu
Harbnin slbunun oluumunda etkili olmutur. Divnnda Namk Kemalin
Olmata tecelli bana fey-i hsnmden/ Envr- d dd dile h- senemden
diye balayan gazelini tahmis ettiini grmekteyiz (HD: 353).
Harb ayrca vahdet-i vcd nazariyesinin kurucusu Muhiddin-i bn-i Arabnin
kavram ve simgelerini Nesimyi hatrlatan cezbeci bir cokuyla dile getirir.
Mehmet Ali Hilmi Dedebabann adal ve Arapa ve Farsa kelimelerle rl
slubunun Edib Harbye tavr olarak yansdn syleyebiliriz. Buna ilveten Vahit
Ltf Harbnin Tekirdal ir Sulhden de etkilendiini ve airlik hususunda
Sulh ile tarttklarn, bu tartmalarn birinde Harbnin kzarak Sulhyi evden
kovduunu belirtir.152
Harbden sonra etkileri szl gelenekte devam edegelmitir. XX. yzyldan
itibaren bu gelenekte yazl eser (iir) ortaya konulmamas etkileri hususunda salkl
bir takip yapabilmemizi gletirmektedir. Kaynaklar nefeslerinin Anadolunun en
cra kelerindeki Bekt mahfillerinde bile bilindiini belirtir. Fakat bu gelenek
zerindeki tesirlerini tespit edebilmek bu szl gelenei cnklerden toplayarak
incelemekle mmkn olacaktr ki ayr bir alma olacak kadar kapsaml bir
konudur.

152 Salc V.L., agm, s 219

49

50

KNC BLM
HARBNN R DNYASI

I- BEKT TEOLOJS IIINDA EDB HARBNN

SLMI ALGILAYII
I- Allah
slm dini ve bu dinden feyz alarak kurulmu bulunan tarikatlarda Allah
kavram merkezi bir konumdadr. slm inan sistematiini bir piramit gibi kabul
ettiimizde Allah bu hiyerarinin tepe noktasndadr. nsan muhayyilesi Allah veya
terminolojik ifade ile Tanr kavramn tasvir ve temsil etme ihtiyacn hisseder. Tarih
sre ierisinde birok ilkel ve mtekamil din mensuplar bu anlamda hayali veya
fantastik birok imaj ve idol (metafor) kullanmlardr.
slm felsefesine gre Allah zorunlu varlktr (Vacibul-vcd). Sadk Kla gre
bu sembol ve tasarmlar erevesinde slm dini ev imgesini kurgulamtr. Bu evin
grnmeyen bir sahibi ve orada oturan bulunmaktadr. Eer bir mslman Allah evi
nnde secde ediyorsa, btn dnya hemen anlar ki secde ve ibadetin konusu hibir
surette bu evin binas deildir; aksine bu ibadet fiillerinin yegane konusu, bu evde
oturandr. Bu ilk eve, Kbeye153 yneli, kalb balanmann jestlerle ifadesidir.154
Harb slm dncesinin bu zengin dnce mirasndan ald ilhamla kendi
orijinal syleyiini kurar. Allah farkl isimleri ile telaffuz eder. En fazla Hak ismini
terennm eder. Bunun yansra Mevl (HD: 302/1), Hd (HD: 239/2), Rahman
(HD: 245/1), Rab (HD: 275/1), Kerim (HD: 363/2), Hallk (HD: 363/7), Br (HD:
153 Kendisine ynelmekte olduun Kbeyi Biz, Peygambere uyanlar bilelim diye yaptk.
(Bakara, 143).
154 Kl S., slmda Sembolik Anlatm, nsan Yay., stanbul, 1995, s 219

480/2), Settr (HD: 481/5), Ekber (HD:441/2) isimlerini de ayn anlamda, farkl
balamlarda kullandn grmekteyiz.
Harbnin Allah kavray sahip olduu btn formasyon ve kendi mereb ve
birikimi gerei slm tarihindeki Tanr-lem mnasebetini sistemletiren vahdet-i
vcd anlayyla zaman zaman rtt gibi baz meselelerde ondan ayrlr. Vahdet-i
vcdda Tanr zat itibaryla akn, isim ve sfatlar olarak ikindir.155
Vahdet-i vcd teorisinde mutlak varlk sadece Tanr-lem mnasebetinin
deil btn sistemin merkezi konumundadr. Ontolojik olarak Vcud/Varlk
birdir. Buna mutlak birlik de denilebilir. Hakikat olan tek bir vcud vardr o da
Allahn vcududur. Eyann ayrca bir vcudu yoktur. Btn varlklar mutlak vcud
(Allahn) isim ve sfatlarnn tezahr ve tecellisinden ibarettir. Bu durum felsefi
problematik olarak varlk meselesini kesin bir zme kavuturur.
Edib Harbnin de dahil olduu btn ve heterodoks bak asnda durum
biraz daha farkllk arz eder. Varln birlii meselesinde vahdet-i vcd izgisiyle ayn
noktada olmakla beraber eyann/varln zuhuru konusunda farkl grleri vardr.
Bu bak asna gre tecelli veya vcudun birlii ilkesine zat da dahildir.
Harbinin iirlerinden hareketle bu farkllklar u ekillerde grmekteyiz;
Harb mslmanlar leme akn bir idrak penceresinden bakmaya davet eder.
Grntnn izafiliinden ve yanltclndan bahseder.
Vizin bezmin grb aldanmayn zinhr ana
Ey mselmnlar kan eytnlar olmu yr ana
Dem urur llahdan llah bilmez kandedir
Ger bilseydi blegh olmazd bir divr ana (HD:57/1-2)
Birinci beyitte Harb geleneksel edebiyatmzdaki rind-zhid metaforunu
artran bir syleyile mslman-eytan tezat zerinden bir anlatma ynelmitir.
Karlama (Vaiz + eytan =Yar =Aldatan: Mslman/saflk masumiyet)
planndadr. Vaiz imgesi ile Harb dinin verili olan ekli unsurlarna atf yapar.
kinci beyitte bu durumu daha ak bir ekilde ortaya koyar. Vaiz Allahtan
bahseder fakat mahiyet olarak bahsettii eyin idrakinde deildir. Kendi dar istidat
ve anlay ile onu kavramaya alr. Oysa ki Allah onun tevehhm ettii eylerden
daha farkl bir konumdadr. kinci beyitin ikinci msrasnda Harb eer vaiz
Allah gerekten bilse, secde ettii eyin (mihrabn) ta, duvar olmadnn bilincinde
olmas gerektiini belirtir. Btn anlayta namazda yaplan secde yalnz Allaha
olur. Mihraba ve Kbeye olmaz. Kbleye doru ynelmemiz bize emredildiinden
155 Erdem H, Panteizm ve Vahdet-i Vcud Mukayesesi, KBY, Ankara, 1990, s 34

52

dolaydr. Allahn halifesi ve vekili demdir. Gerek Kbe dem ve gerek kble
ceml-i demdir. Bu sebeple Hak mrid-i kmilde tecelli ettiinden secde ancak
ona yaplr. Burada ben ara, krse smadm ancak mminlerin kalbine sdm
ayetine atf yaparlar.156
Harbye gre insan yaratl imkn ve zellikleri ile Allah ile btnleme
Hak ile hak olma potansiyeline sahiptir. nk insan yaratl itibaryla tanrsal
bir z tar. Tanr ona kendi nefesini flemi ve czi irade ile donatmtr. Tanrya
ykseli mirca benzetilir. Kainatta ve kmil insanda cemlini ve kemlini temaa
eder (HD:249/2) Hak kblesi cemldir. (HD:346/6) Hakk bu nedenle insann
zndedir. (HD:433/3) Kii bu yaratl srrn idrak ederek tanrsallk gereini
kavrayabilir. Kendisinin bunu gerekletirdiini ileri srer. Hakkn kendisine Mir
etmesini (HD:208/2), Hakla kendisinin gayr olmad (HD:491/4) grlerini bu
erevede deerlendirmek mmkndr.
Azimmandr. Mekanszdr, kayttan azadedir. Fail, mefl, douran, dourtan,
len, ldren her ey Odur (HD:460). O her trl insani alglayn tesindedir
(HD:458). Bu sebeple insan ve czi irade klli iradenin tasarrufundadr.
Harb bn-i Arabnin sistemletirdii vahdet-i vcd anlayn zaman zaman
cezbeci sofileri (Bayezid-i Bistam, Cneyd-i Badad, ihabeddin-i Suhreverdi,
Hallac- Mansuru) aan bir atahat- sofiyane eda ve de zaman zaman panteist bir
cokuyla bu meseleleri ele alr.
Harbye gre Allahtan baka varlk/mevcud yoktur.157 Kinat srekli bir olu
ve grn halindedir. Bu deveran sreklidir. Olu ve grnler Allahn kn
emriyle ayan- sabite den ayrlp cisim libasn giyerler. Kaf u Nun Hitab zhar
Olmadan dizesiyle balayan nl nefesinde (HD:494) ve Vahdetnmede (HD:449)
bu grler bir manifesto niteliinde terennm ve tebli edilir. Harb yaratl srrn
basamak basamak yalnkat gibi grnen bir syleyile ama bu yalnkatl MelmBekt metaforunun ok katl anlamlar ieren simgesellii ile rterek, bazen senli
benli bir samimiyet bazen hakimne, sorgulayan bir tavrla ehline/riflere ifa
etmektedir.
Harbye gre balangta yalnz Allah vard (Ahadiyet makam). Yaratl
yani kn emri verilmeden btn mevcud Onun vcudu ile mndemiti. Dier bir
deyile Allah varln prima materiasdr. Bir insan olarak kendisini de bu erevede
deerlendirir. Kn emri ile yaratl kademe kademe gereklemeye balar. Bu
itibarla kendisinin de Allahtan gelen bir varlk olduunu dndnden btn bu
156 Koca ., Melm-Bekt Metaforunda rad Paradigmas Mrg- Dil, Nazenin Yay.,
stanbul, 1999, s 36
157 Harbt Bektilikte bu ilke L mevcud ill h eklinde sloganlatrlmtr.

53

oluum srecinin faili ile ayn kaynaktan geldiini belirtmek ister. Hak kendisini
halka bildirmek iin insan kendine timsal eylediini (HD:440) ileri srer. Bu
geleneksel vahdet-i vcd dncesinden ald ve iledii bir temadr.
Vahdetnmede bu gr daha teferruatl bir biimde ilenir. Yokluk anndan
yaratl anna gei ve ilk yaratldan semvta, kinata inide Harb yine bu
oluum srecine fail olarak katldn ifade eder. Knt kenz srrn bu esnada
Tanr ile konutuunu ifade eder. Bu ilk yaratmann temelinde sevgi, ak ve rahmet
yatmaktadr. Allah salt vcud iken yani amada iken158 kendisini kendisi iin sevdi.
Bilinmek ve tezahr etmekten holand. yn- sbitteki suretlerini grmek istedi.
Tanr toplu varlk alemindeki kendi aynn grmeyi ve grte kendi srrn
amay diledi. te yaratmann sebebi bu idi.
Peygamberlerin serencamn dzenledikten sonra Mir ile k aamasnn
sonunda Hakkn makamna dahil olduunu belirtir. Harbi mir/ykseli makamnda
insan- kmilin zat ve sfat itibaryla Allah ile birletiini belirtir. Bu Harbt
makamdr. Srr, mut kable ente mutu yu (lmeden nce lnz srrn) idrak
etmitir (HD:470/2). Bu noktada mridlikten, eyhlikten, ikrardan, inkardan, kfr
ve imndan geilmitir.159 Bu makamda ibadet ve zhiri eriat umdeleri geersizdir.
Her an Allah ile beraberdir. Mukayyed ve sonlu olmaktan syrlmtr (HD:454441).
Harb Tr- Sin kssasna atf yaparak dolayl olarak kendisinin kamil insan
olarak Tanrnn tecellisi olduu grndedir (494). Sz, grnm, meclisi
hepsi Allaha dnktr. Btn eylemleri Haktan sadr olmu gibidir. Kendilikten
kurtulmu harb olmutur (HD:433).
Kinatta Haktan bakasnn mevcud olmad ilkesinden hareketle Harb
kfrden imna, putlardan Hakka varlabileceini, btn bu olularn Onun
tecellisi olduunu, Onu artrmas itibaryla hakir grlemeyecei grndedir.
Bu gr btn yorum ierisinde bile radikal karlanabilecek bir tutumdur (HD:150/2105/ 1-2).
Harbinin tasarlad kozmogonide Tanr ve varlk arasndaki tabakalama ve
dizge insan- kmil perspektifinden mulaktr. Tasarruf cihetiyle bu dizge altst
edilebilmektedir. Tabakalar aras gei imkan vardr. Bu adan felsefi olarak eyada
bir sreklilik olmadn gzlemlemekteyiz. Srekli olu hali varln mahiyetini
deitirebilmektedir. Bu dizgede insana ok geni bir irade ve hareket ve kendini
gerekletirme frsat tannr. nsan dnen bir varlkolarak srekli bir aray ve
bulu halinde bir psikolojiye davet eder.
158 bn-i Arabi, Fsusul-Hikem, s 3
159 Koca ., age, s 56

54

Bulunduu psikolojik hal iinde Harb niversal bir bak asna sahiptir.
Onun Hak ve din olarak ortaya koyduu ey kendi keif ve tecrbesine dayanr. Bu
noktada kendi dnda olanlar alayc bir ekilde karlar. Bu tutumun oluumunda
tarihsel olarak btn evrelere kar yneltilen ar eletiriler ve manevi basklarn
etkili olduu dnlebilir. Btn inan sahiplerinin kendi i dnyasn dengelemek
iin bylesine rahatlatc kar tezi, kendi mantksal diyalektii iinde kartlarn
yanllamaya alan bir yapda kurguladn syleyebiliriz.
2. mn
Kelime manas olarak inanma, inan anlamna gelir. Terim olarak dinin emir ve
yasaklarn ikrar ve tasdikten ibarettir. Tasavvuf terminolojisinde kelime daha farkl
anlamlar kazanmtr. Genelde btn tarikatlarda ve zelde Bekt tarikatnda esas
imn bir rehberin yol gstericiliinde meydanda ikrar verip yola girmekle balar.
Bektler bu treni ikinci doum diye adlandrrlar. Burada mrid, muhibbin babas
konumundadr. Esas dou olarak kabul edilen bu andr. Tarikat ierisindeki ya
bu andan itibaren saylr.160 Mitik tefekkr asndan bu treni arnma ritelleri ile
benzetirmek mmkndr.
Harb bir nefesinde (HD:432) H 1269 tarihinde 17 yanda Mehmed Ali Hilmi
Dedebabadan nasip alarak, Harb mahlasn burada edinerek Bekt olduunu
ve doduunu belirtir. Bu doum, manevi olarak manev kirlilikten kurtulma,
arnma, aklanma, rahatlama eylemlerini ieren bir doumdur. Doum an saflk ve
masumiyeti sembolize eder. nsan bu anda btn beeri rtlerden ve kirden azade en
yaln haliyledir. Bu ynyle doum ann sembolik olarak bir yeniden canlanma riteli
olarak da deerlendirmek mmkndr.
Bu noktadan itibaren yazl ve verili din kurallarda belirlenmi lafz imn
paradigmas ortadan kalkar. Devreye zevk, keif ve cezbenin yol gstericiliinde bir
seyir hali girer. Harb bu ana kadar yapm olduu eylemlerden dolay pimanlk ve
hayret ifade eder. Bekt olmadan nce abdest alp, duvara kar secde edip namaz
kldn, cennet ve cehennem kaygsyla hareket ettiini, camileri oka dolatn,
bu eylemlerin onu Allaha ulatracana bo yere inandn belirterek hayflanr.
Gerek imn bir kiliseye, puthaneye girdikten sonra grdn ve bu ekli imnnn
orada kfrle deitiini vurgular. (HD:149).
Bu aamadan itibaren mescid ve camilerde oyalanmadn, meyhanede inzivaya
ekildiini belirtir. Artk itikat, mezhep ve merebin, dinin ismi nemli deildir.
Onlarn kendi bak asyla bir hkm ve balaycl yoktur. (HD:321/2-3).
Haram ve helalden azade olduu grndedir ( HD:176/4).
160 Glpnarl A., Tasavvufdan Dilimize Geen Deyimler ve Ataszleri, nklp ve Aka Yay.,
stanbul 1977, s 170

55

Hakka imn edenin dini ve kimlii nemini kaybeder. Hak her trl varlkta
tecelli ettiinden onu tasnif etmeye almak beyhudedir. Bunu aadaki rneklerde
ok belirgin bir biimde ifade eder.
Mslimn ol Ermeni ol putperest ol kfir ol
Her ne olur isen ol siz din imnsnz (294/4)
Putperest Yahdi Hristiyn olan
Ayr gayr deil nmyn olan
Hakka mn edb mselmn olan
Yeilba Kzlba akba deildir (4-73/4)
Men aref srrn idrak eden kii Hakka ulamaya doru yola kmtr
(HD:207/4). Cahiller ehl-i imn ekemezler. Bu kskanlktan kaynakland
gibi ayn zamanda gerei idrak edememelerinden kaynaklanr (HD:469). Harb
gerek imnn Bezm-i Elestteki Allah hitabna kar verilen szle gerekletiini
belirtir. Gerek mmin bu ahde sadk kalandr (HD:454/3).
Harbye gre imn sahibi kii Hakkn tecellilerin varln birliini hakkyla
idrak eden kiidir. Bunun dndaki abalar onun gznde imn eksikliindendir
(HD:464/4). Bu srr idrak etmek lafz kaytlardan syrlmak ve mridin nderliinde
ve taliminde tefekkr tecrbesine dalmakla olur.
Harb bulunduu konum itibaryla sznn tebliinin halk tarafndan
Hakkn sz gibi anlalmasn ister. nk o insan- kamil ve gerek imn sahibi
olarak Hakkn tecellisidir (HD:459/1).
Hakka ulamak ve gerek imn sahibi olmann dier bir ekli lafz kaytlardan
syrlmaktr. Mslman imn diye vehm ettii eyden syrlp kfre devam etmelidir.
Putlara ve kfre hizmet ederken idrak sahibi insann Hakk ve hakiki imn
bulmas mmkndr (HD:97). Harbi bu grn baz noktalarda ok iddial
bir biimde ortaya koyar. nsan- kmil olmas cihetiyle Hakkn tecellisi olduunu
kabul etmektedir. Burada eyh Bedrettinin Hakkn eyada zuhuru kendi z
itibaryla deil, grnd mahallin istidad hasebiyledir ilkesiyle bir rtme sz
konusudur.161
Madem ki Allah abdest, namaz gibi ekli ibadetlerden mnezzehtir. Onun bir
yansmas olarak ben de bu kaytlardan azadeyim diyebilmektedir (HD:132/4). Bu
makam ayn zamanda harbatlik makamdr. nsan- kmil olarak her trl kayttan
kfrden, imndan, inkardan ikrardan vazgeilmitir.162 Hak ile Hak olunmu
161 eyh Bedrettin, Varidat erhi, (Haz. M.S. Bilginer), Sena Mat. stanbul, 1979, s 39
162 Koca ., age, s 56

56

kll varln vcudu ile birleilmitir. Bu noktada insan- kmilin ilem ve eylemleri
Hakkn tasarrufundadr.
Harbnin imn tasavvurunda insann merkezi bir konumda olduunu
grmekteyiz. nsann ykseli ve gelime potansiyelini hibir ekilde snrlandrmaz.
nsana tanrsal bir fonksiyon ykleyerek onu yceltirken bu esnada ilem ve
eylemlerinde karlaaca engellerden ve sorumluluktan onu bak tutmak iin
insan- kmili Allahn kontrol ve iradesine sokar. Bylece fert sorumluluktan
kurtulmu olur.
3. badet
Kelime olarak Allahn emirlerini yerine getirme, tapma, tapnma manasndadr.163
Uygarlk tarihinde balangtan itibaren btn din ve inan sitemlerinde, o dinin
mensuplarnca uygulanan birtakm kural ve uygulamalar vardr. Kitab dinler de bu
hususta daha sistematik bir grnt arz eder.
slm dini ierisinde ibadete byk bir nem atfedilmitir. Hz. Muhammed
bu konuda Mslmanlk be ey zerine kurulmutur. Allahtan baka bir ilah,
ibadet olunacak bir mabud olmadna ve Muhammedin O nun kulu ve resul
olduuna ehadet etmek, namaz klmak, zekt vermek, oru tutmak, hacca gitmek
buyurmaktadr.164
slmiyet Arap yarmadasnda ortaya kp farkl corafya ve milletlere
ulamasndan itibaren yerel kltrler ve uygulamalarla kaynaarak yeni inan ve
ibadet pratikleri ortaya karmtr. evrenin ve toplumun sosyal artlar ve ihtiyalar
bu farkllamada nemli roller oynamtr. Bunlara ilaveten bireysel alglama ve
idrak dzeyleri de bu oluumlarda etkilidir. Eitim dzeyi dk halk katmanlarnda
din (folkreligion) daha yaln ve dolayszdr. Eitim seviyesinin daha yksek olduu
kesimlerde din anlay daha karmak ve dnce birikimiyle desteklenmi bir
mahiyettedir.
slm tasavvufu ierisinde ibadet zel bir neme sahiptir. Manevi ykseliin
yegane vastasdr. slmiyet dairesinde deerlendirilen btn tarikat ve inanlarda
bu farkllama biraz daha belirgindir. slm tasavvufunda ibadet kategoride
deerlendirilir.
a- Cehennem korkusu ve cennete girme midi ile yaplan ibadetler
b- Allah emrettii iin yaplan ibadetler. (Bunlar ibadeti eref sayarlar.)
c- Allaha ak ve evkle, heybet ve cell ile yaplan ibadetler.
163 Develiolu F., Osmanlca Trke Ansiklopedik Lugat, Aydn Kitabevi, (15. bsk.), Ankara,
1998, s 401
164 Akseki A. H, slam Dini, tikat, badet ve Ahlak, Ankara, 1933, s 103

57

Edib Harbnin de anlay olarak iinde olduu btn zmreler bu sralamada

ibadeti ak ve evkle idrak ederler. Harb iirinde geleneksel slm tasavvuf
dncesindeki ve klasik edebiyatmzdaki rind-zahid istiresine yaslanarak ibadet
konusundaki anlayn ortaya koymaya alr.
Bir iirinde Bekt olmadan nce srf ekli olarak abdest alp tatan duvara
secde ederek namaz kldn (HD:149) belirterek hayflanmaktadr. Bu noktada
kendisine yapt knamay genelletirir. Bu ibadetin cennet ve cehennem kaygsyla
yapldn belirtir.
Beyhde etme zahmet
Savm u salt ter et
Firdevs in ibdet
tmek byk vebldir (346-4)
Yukardaki drtlkte cennet ve cehennem kaygsyla yaplan ibadetin byk
bir gnah olduu grn vurgular. Bu bak as kitab slm anlay ile ilk bakta
eliir gibi gzkmektedir. Fakat arka plnna bakldnda riya ile yaplan ibadetin
her iki anlayta da muteber olmadn grrz. Riya ile yaplan ibadetin Allah ve
peygambere kar olduunu vurgular ( HD:442/1). hret iin namaz klmay knar.
(HD:320/7). Bu noktada Harb biraz daha ileri giderek cennet iin yaplan ibadeti
de knamaktadr. Bu gelenek ise tasavvuf dncesinde var olan bir durumdur.
Btn anlayta ehlullah daim zikirdedir. Yani mabud ile daim huzurdadr ki
zhd ve takva ona ne gerek. Zhd ve takva mahcubiyattr ve avamidir. Hakk bulan
kendi yok olur. nk vcud Hakkn vcududur.165
nsan- kmil mertebesinde kii ne yne dnse Hakla kar karyadr. Bu
nedenle zahidin, avamn ibadet diye uygulad eylemler onun iin geerli deildir. O
Hak ile birletiinden namaz, abdest gibi ibadetler onun asndan zayiddir.
Harbye gre Hakka ulamak iin btn gaye ve vastalar merudur. Din,
mezhep ve merep ayrm gereksizdir. Sdk ile Allah anan her kii onun ihsanna
mazhar olur. Abid bir kul nasl namazyla Hakka ularsa, kilisede ibadet eden bir
rahip de Hakka ulaabilir (HD:104/5).
Onun ibadet anlaynda Kainatta btn mevcudat Haktan zuhur ettiine
gre puttan da Hakka vasl olmak mmkndr. nk canl cansz btn varlklar
her an Allah zikrederler. ( HD: 97/7).
Harb Allaha ulatran her arac hak grr. D grnte eriat ehli iin iki,
muhabbet ve elence gnah olarak deerlendirilir. Fakat aadaki drtlkte de
grld gibi ona gre btn bu vastalar sevap yani iyi iler olarak deerlendirilir.
165 Koca ., age, s 18

58

hvn ile muhabbet

Ney mey ile ibdet
Sizce gnhdr amma
Bizce faat sevbdr (HD:344-3)
Edib Harb iirinde olan Allah ve imn konularndaki serbest tutumunu
ibadet konusunda da ayn bak asyla ortaya koyar. Zaten onun kurgulad sistem
birbiriyle balantl olarak bir piramit oluturmaktadr. Felsef olarak grne deil
niyet, maksat ve amaca nem verir. lk grnteki yalnkat anlam ve basitlik onu
ilgilendirmez. Hadise ve olgular kken ve mahiyet bakmndan incelemeye alr.
badet temasnda iirsel dilini olutururken riya imgesini kullanr. Riya
aldatcdr zat ve mahiyet bakmndan farkldr. Harbde ibadet de ayn ekilde
deerlendirilir. Cennet, cehennem veya gsteri gibi basit ihtiraslarla yaplan ibadet
riyadr. Riya rtc olduu iin Hakka ve hakikate dmandr.
kinci bir hususiyet olarak iirinin genelinde olduu gibi imn temasnda da ikili
kartlklardan (imn-kfr, Hak-put) yararlanmaktadr. iirde arm kmelerini
bu kavramlar erevesinde oluturmaktadr.
4- hiret (Cennet-Cehennem)
Kelime olarak br dnya, teki dnya manalarna gelir. slm dini kiiye
dnyadaki iyi fiillerinden dolay ahiret hayat ierisinde cennet ile dllendireceini
kt, er fiillerinden dolay cehennem ile cezalandracan belirtir.
Harbnin iirinde lm iki boyutuyla ele alnmtr. evresinde len kiiler
iin yazd tarih beyitlerinde hayat sonlayan trajik bir son olarak lm ele alr. Bu
noktada lm btn insanlarn alglad gibi acdr. Bu noktada felekten yaknlr
ve bu kt olayn msebbibi olarak gsterilir. Bu noktada lme kar son derece hissi
bir yaklam sezilir. lm varl sonlayan, geri dnm olmayan kanlmaz bir
sondur. Aadaki beyitlerde bu durum ak bir surette ortaya konulur.
Ey felek dim sen zulme olursun let
Her ayya ve belyya idersin hicrn
te bu yavrucanda sebeb-i mevti olub
tti Firdevse savtla gari rhlet (HD:29/1-2)
ocuun lmnden felek sorumlu tutulmaktadr. Bahede oynarken havuza
dp len Ahmet Fikret adl ocuun lmnden son derece mteessir olur.
(HD:29/3-4-5).

59

kinci ksmda Harb lm mukadder bir son olarak ele alr. Bu Allahn irci
emrinin bir gereidir. Bu emri bir ferman gibi deerlendirir (HD:60/2). Bu vesileyle
kii boyut deitirir. Tasavvuf erbab olmayan kiiler ile ilgili lm kelimesini ilk
anlamyla kullanr. Tasavvuf manada lm kelimesini pek tercih etmez. Onun yerine
Hakka azm eyledi (HD:29), Gt Hakka (HD:21), Gt, Vuslat itdi (HD:7)
deyimlerini kullanr.
Harb ahiret hayatndaki dl ve cezalandrma kavramlarna itibar etmez.
Onun gznde cennet viran bir kulbedir ve harbt ehlinin kuludur. (HD:287/4)
Rindler meclisini cennetin huri ve glmanna feda eder. (HD:38/1) Cennetin
zahidin (sradan mslmanlarn) gznde bir kymeti olduunu onlar iin cemal in
bir nemi olmadn belirtir. (HD:56/2) Ona gre Cennette zevk ve sefa etmek
ehlullaha aypdr. (HD:346/2)
Hak olan kii iin cennetin safs ve cehennem azab lazm deildir. (98/8)
Zhide sitem ederek ald abdestle kld namazn onu cennete getirmeyeceini
syler (HD:446/1).
Hak ehli henz dnyada iken zaten lmle lmeden evvel lmek ilkesince
tanmtr. (HD:45/7) Gerek velilerin lmsz olduunu bildirir. (325/6) Bu
suretle ahiret sualinden muaftrlar. (HD:176/2)
hirete gei hadisesinin Allahtan kaynaklandn vurgular. Vcudun birlii
ilkesince doan da len de ldren de Allahdr. Zira ondan baka vcud yoktur
(HD:460/3). Cennet ve cehennem ikilemi ierisindeki bir ibadet ve imn anlayna
btn tasavvufi ekoller muhaliftir. nk Hakka yneli ve vuslat karlksz bir ak
ve vecd ile mmkndr. Bunun aksine dnceler bir alveri gibi deerlendirilir.
Harbnin iirinde simgesel anlamda lm bir yok oluu deil bir dnm
ifade eder. nsan lmekle bir baka boyuta geer. Cismi itibaryla varlk tabakas
deiir. Ruh itibaryla lm hadisesi onun anlaynda yoktur. nk ruh Hakkn
bir ihsandr ve ona dner. Hakk kefedip cemali seyredenler ise lmszdr.
Harb btn akidenin tmnde olduu gibi verili olan dinsel kurallara srekli bir
direni gsterir. slm birikimini tm bir metin gibi dndmzde Harbnin bu
metni kendi yorumu ve bak asyla yeniden okuduunu, bir nevi metinler aras
diyebileceimiz bir slpla yeniden rettiini grmekteyiz.
kili kartlklar yaps erevesinde slubunu ina ederken lmn karsna
yumuak bir geile lmszl koyar. Bu korkudan kiiyi arndrmak iin lmeden
evvel lmek ilkesini bir lm tecrbe ve deneyimi olarak ileri srer. Vcudun
birlii ilkesince lme ve ldrme hadiselerine Tanr ile beraber mdahil olarak lm
karsnda bireyin edilgenliini amak ister gibidir.

60

5- Kurn ve lh Kitaplar
Kurn kelime olarak cem edilen, toplanan manasna gelir. Hz. Muhammede
indirilen slm dininin kutsal kitabdr. slm dininin ana referans kaynadr. slm
dininin farkl corafyalara yaylmas ve yerel kltrlerle karlamas erevesinde
slm anlayna paralel olarak Kurn- Kerimi anlayp yorumlamalarda da birtakm
farkllklar (farkl tefsir ekolleri) ortaya kmtr.
Kurn- Kerimin tasavvuf yorumu bir derin yap analizi gibidir. Kelime ve
yetlerin anlamlar btn boyut ve gndermeleri ve isel (btn) ynyle ele alnr.
Btn tasavvuf ekolleri bu yorum konusunda dier yaklamlara gre biraz daha
farkldr. Hz. Peygamberin Kurn yedi nans zere indirildi. Onun hibir harfi
yoktur ki bir zhir, bir de btn mana tamasn. Ebu Talip in olu Alide bu zhir ve
btna ait ilim mevcuttur. (Ebu Nuaym, Hilye, 1/65)166 hadisi bu hususta en nemli
dayanaklardr. Bu anlaya gre Kurn - Kerimin zhir anlam avam iindir. Hak
dostlar bu grnen manann arkasndaki gerek manay idrak edebildikleri iin
grnen anlama itibar etmezler. Bu husus ayn zamanda Snn ve btn anlaylar
arasndaki en belirgin itilaf noktalarndan biridir.
Btn yorum ok geni ve birbirinden farkl alglaylar beraberinde getirmitir.
reti zaman ve aa gre birbirine ters anlay ve uygulamalar retebilmitir.
Kurn iki farkl kategoride alglarlar. Bunlardan birincisine Kurn - Ntk
(Konuan Kurn) denir. Simgesel olarak insan- kmil olan Hz. Aliyi iaret eder.
kinci kategori Kurn- Samit (Sessiz Kurn) denilen ve emir ve yasaklarn
yazl olduu kitab Kurndr.167 Kurn - Ntk btn manann ortaya konulmas
srecidir ve yazl formun Kurn- Samitin bir amlamas olarak alglanr. Kurn
- Kerim kendisinden nce gelen dinlerin eriatn da ieren en son ve mkemmel
ilh kitaptr.
Edib Harb iirinde de Kurn- Kerim ve ilh kitaplar bu bak asna bal
olarak deerlendirilir. Btn manay yceltir. Btn ilhi kitaplar Hakk aklayan
metinler olarak grr ve itibar eder. nsan- kmil imgesine bavurarak kendisinin
(yznn) insn- kmil olarak Tanrnn tecellisi olduunu, insanlar tarafndan
ziyaret edilmesi gerekliliini (yine insan- kmil olarak kble olduuna gnderme
yaparak), Kurn, Zebur, ncil, Tevratn kendisi olduunu vurgular (HD:101/3).
Bu noktada insan- kmil olarak Kurn - Ntk formuna brnr.
iirsellii ve slubunu kuvvetlendiren bir edayla btn retiyi zaman zaman
kendi zel alglamas ile birletirir. Kurn - Ntkn, Kurn- Samitin bir
166 ztrk Y.N., Tasavvufun Ruhu ve Tarikatler, Sidre Yay., stanbul, 1998, s 22
167 Korkmaz E., Ansiklopedik Alevilik Bektailik Terimleri Szl, Ant Yay., (2. bsk.),
stanbul, 1994, s 219

61

amlamas olduu fikrinden ters bir istikamete sapar. Ona gre Kurn- Samit
Kurn- Ntkn anlalmas iindir. Burada kendi ierisinde bir mantk rgs
takip eder. Madem ki tanrsallk insan- kmilden tecelli eder, yleyse dinsel reti de
tanrsalln ana kayna insan- kmil olmaldr.
Bu erevede kendi sznn Allahn sz gibi anlalmas gerekliliini vurgular
(HD:115/6), (HD:176/5), (HD:98/4). Zhiri anlam onu hi ilgilendirmemektedir.
Zhiri anlama bal kalanlarn eriati yanl tefsir ettiklerini bu nedenle zhiri
manann bir mollaya sorulmas gerekliliini bildirir (HD:105/4), (HD:51/6).
Kurnn srrnn Tanr tarafndan kendisine ihsan edildiini syler. Bu ifadeyi
iirinde Tanrya syletir. hsan tek tarafl olarak yukardan aaya doru bir
hiyerariyi artrr. Yukardan aaya tek tarafl olarak sunulan bir ayrcalktr.
Harbye gre insan kendi iradesi ve idraki ile Kurnn gerek manasn alglayamaz.
Allah ile ortak bir sylem oluturma iddiasndadr.
iirinin tamamnda olduu gibi bu tema erevesinde de Harb geleneksel
rind-zhid ikili kartlndan yararlanr. Zhidle aralarnda ta batan itibaren bir
alglama, okuma ve yorumlama problemi vardr. Harbi zahidi alglamasnn eksiklii
ve yetersizlii, yzeysellii dolaysyla srekli knar. Doru okumann kendi kavramlar
ve bak asyla olabilecei kanaatindedir. Harb metni ve gereklii alglamada
zhide gre daha yorucu bir aba iinde olduunu vurgulamak ister. Fakat onun
okumalarnda anahtar kavramlar, kendi bak as ve subjektiflii ile aklanr.
iirsellii ina eden en nemli hususlardan biri budur.
6- Hz. Ali
lk imam olan Hz. Ali; Ebu Talibin olu, Hz. Muhammedin amcasnn
olu ve damad, mam Hasan ve mam Hseyinin babasdr. Mildi, 600 ylnda
Mekkede domu, Hz. Muhammedin kz Fatma ile evlenmi, Hz. Peygamberin
vahiy katipliini ve sancaktarln yapmtr. 661 ylnda bir Haric tarafndan
hanerlenerek ldrlmtr.168 Gerek Snn gerek kaynaklarda, ashabn
faziletlerine dair rivayetlerin byk ekseriyeti Hz. Ali hakkndadr.169 Edib Harb
Divnnda Hz. Ali, Aliyel-Murtaza (HD:367/3), Haydar (HD:442/2), Haydar-
Kerrar (HD:40/4), ah (HD:367/9), ah- Veli (HD:464/1) sfatlar ile anlr. Btn
tefekkrn en temel figrdr. Btn aksiyon onun erevesinde ina edilmitir. Hz.
Muhammed nbvveti, Hz. Ali velyeti temsil eder. Genel olarak btn teolojinin bir
yazl kltr mevcut ise de zellikle Trk kltr ierisinde bu olgu szl bir mahiyet
arz eder. slm tarihi ierisindeki hilafet mcadelesi sonucunda oluan farkllamalar
168 Hz. Alinin kronolojik hayat ve mcadelesi hakknda geni bilgi iin bk. Kandemir M. Y.,
TDVDA, C II, Ali, s 371-3778
169 Flal E. R., Trkiyede Alevilik Bektailik, Seluk Yay., (3. bsk.), Ankara, 1994 s 240

62

erevesinde Hz. Ali muhalif bir yaklamn ana kahraman gibi kurgulanmaya
balanmtr.
Tarihsel srete Trk kltr ierisinde yer alan Hz. Alinin, tarihsel realitenin
dnda bir Trk kahraman gibi alglandn ve etrafnda zengin bir folklorik malzeme
olutuunu grmekteyiz. Divnda bir tema olarak Hz. Ali ok fazla kullanlmaz. Ehl-i
Beyt ve btn imgeleri erevesinde dolayl olarak yer alr.170
Harbye gre neb (Hz. Muhammed) ve vel (Hz. Ali) Allaha vasl olmutur.
nsan- kmil olmas dolaysyla kendisi de Hakkn tezahrdr. Bylece Allah;
Hz. Muhammed, Hz. Ali lemesiyle drdnc bir varlk olarak birleir. Fakat bu
birleme oul bir yap gibi grnse de Hakkn varlnda birlie ulam, aynilemitir
(441/4). Bu ifadenin arka plannda Alev-Bekt kesimlerdeki Hz. Alinin ve Hz.
Muhammedin ayn cevherden meydana gelmi nurlar olduu, birbirileriyle musahip
olduklar inanc vardr.171
Edib Harbnin iirinde de dier btn btn zmrelerde olduu gibi Zlfikar
(Hz. Alinin Klc), Dldl (Hz. Alinin At), asl kahraman olan Hz. Aliyi
tamamlayan unsurlardr. Trk kltr ierisinde bu motifleri ieren ve Hz. Aliyi
anlatan ok geni bir menkb edebiyat olumutur. Kahramann atyla birlikte
anlmas Trk szl kltrnde (zellikle destanlarda) temel bir temadr.172 Trkler
slmiyeti kabul ettikten sonra eski hazr kalplar yeni kahramanlar tantmada
kullanmlardr.
Hz. Ali Harbye gre ah- veli ve keramet ehlidir. (HD:464/1-3) Baz btn
zmrelerin Hz. Aliyi Allah olarak nitelemeleri karsnda son derece rahatszdr. Bu
kiileri mfsid olarak niteler. Kendi alglaynda Hz. Ali Allahn (kmil insan
olarak) bir tezahrdr. Fakat bu onun Allah olduu anlamna gelmez (HD:464). Bu
bak as onun tevhid alglay ile de eliir.
slm tarihindeki Mir, Hz. Peygamberin ve Hz. Alinin merkezinde olduu bir
takm hadiseler ve Snn hibir ciddi tarih ve hadis klliyatnda rastlanmayan bir
biimde Alev-Bekt geleneinde masallatrlmtr.
Bu alglamalar erevesinde oluturulan arlkl olarak szl Alev-Bekt
Teolojisi Alev-Bekt muhteval edebiyatn da temel dinamiklerini ve temalarn
oluturmutur. Harbyi de bu bak asyla ele almak mmkndr. Hz. Aliye
yaklamda ona tanrsallk atfetmez. Fakat kanaatimce Alev-Bekt inancndaki
simgesel slptan anlalan bir nevi Hz. Ali de manevi hiyeraride Hz. Peygamberden
hemen sonra gelir (ayn cevherden yaratlmlardr sylencesinde olduu gibi)
170 zm ., Gnmz Alevilii, sam Yay., stanbul, 1997, s 82-83
171 age, s 80
172 Bu konuda bk. gel B., Trk Mitolojisi 1, TTK Basmevi, Ankara, 1993, s 509

63

aslnda ikisi de birbirine denktir, vazifeleri farkldr. mesaj Harbnin de Hz. Ali
konusundaki temel yaklamdr.
7- Ehl-i Beyt
Hz. Muhammedin damad Hz. Ali, kz Hz. Fatma, torunlar Hz. Hasan ve Hz.
Hseyinden oluan ailesidir. Be rakamyla simgelenir. nceleri pen-i b olarak
bilinirken sonralar pen-i l-i b biimine dnm ve bir elin be parmayla
simgelenmeye balanmtr.173
Genel olarak btn, zelde ise Alev-Bekt inancnda Ehl-i Beyt inancnn zel
bir nemi vardr. Harb Divnnda Hz. Muhammedin ailesi Ehl-i Beyt (HD:489/2,
435/3, 444/1), ktmir, l-i b (HD:381/13), bende-i li b (HD:2/1) biimlerinde
anlmaktadr. Alev-Bekt inancnda Ehl-i Beyt ayn zamanda kurtulua ermi olan
topluluktur. Bir ayette Hz. Peygambere nbvvet grevine karlk yaknlarnn
sevilmesi dnda bir cret istemediini ifade etmesinin emredilmesi 174 ilkesini
dikkate alarak btn mslmanlar Ehl-i Beyte kar derin bir sevgi ve sayg beslerler.
Bu gr erevesinde Trk-slm medeniyetinde seyyidlik ve eriflik kurumuna
kar idare ve halk tarafndan geni bir sayg ve ayrcalk tannmtr. Onlara kutsal
armaanlar olarak hrmet edilmitir.
Edib Harb iirinde Ehl-i Beyte kar gerekli sevgi, sayg ve ihtirm gstermeyen
Bektleri ve bu erevede Ehl-i Beyt inancn anlamayan mslmanlar sert bir dille
knar (HD:112/1, 327/2).
Ehl-i Beyte kar Kerbel lnde uygulanan zulme mersiyelerinde ili bir
syleyile zlr (HD:366, 367, 364, 365). Hz. Hasan ve Hz. Hseyini gl dal
diye nitelendirir. Bu simgesellikte Hz. Muhammedin gl eklinde tavsif edilmesine
gnderme vardr. Bilinen gl sembolne dal ilavesi ile onu zenginletirmektedir.
Hanedan- Ehl-i Beyte su verilmemesine, Mervann askerleri tarafndan perian
edilmelerine hibir mslmann gnlnn raz olamayacan dile getirerek
mslman saduyunun ortak bir grn seslendirir (HD:365). Bu hadise geleneksel
edebiyatmzda ok sk ilenen bir tema olmakla beraber Alev-Bekt geleneinde
zel bir neme sahiptir. Bu erevede maktel denilen mersiye niteliinde bir manzum
edeb tr oluturulmutur.
Geleneksel edebiyatmzdan ald saba (rzgar) imgesini olduka baarl bir
ekilde kullanr. Rzgra Kerbel hadisesinin getii yere giderek Hz. Hasan ve Hz.
Hseyinden bir haber getirmesini, Hanedan- Ehl-i Beyti ziyaret etmesini, oradan
Resulullahn makamn ziyaret edip ona selam sylemesini syler.
173 Korkmaz E., a g.e., s 112
174 Flal E. R., age, s 235

64

Harb Ehl-i Beytle ilgili iirlerinde zalim ve masum kavramlar zerinden

bir iir dili ina eder. Kartlklardan yararlanarak ili bir syleyi yakalamtr. Bu
ili syleyite ayn zamanda zulme kar isyankar bir direni ve reddiye vardr. Btn
insanln (zel olarak mslmanlarn) adalet, merhamet ve insaf duygularna
seslenir.
8- Tevell ve Teberr
Alev-Bekt inan geleneinde Ehl-i Beytle balantl olarak Tevell ve
Teberr kavramlar olduka nemlidir. Hazret-i Peygamberi ve Ehl-i Beytini
sevmek, sevenleri bylece srasyla sevmek, onlarn yolunda olmak, onlara uymak
Tevell; onlar sevmeyenleri, onlara zulmedenleri sevmemek, onlar sevmeyenleri
sevenleri de sevmemek Teberrdr. inancnda Tevell ve Teberr dinin asli
hkmlerindendir.
Harb Divnnda tevell ve teberr farkl anlatmlarla kullannlmtr. Ehl-i
Beyt (Tevell balamnda) taltif edilip yceltilir (HD: 366, 367, 364, 365). Ehl-i
Beyte zulmedenler ise lanetlenir (HD:365).
Knama bireyi toplumsal olarak cezalandran bir kurumdur. Burada knanan
zulm ve insafszlktr. Bir eit toplumsal norm olarak Ehl-i Beyt sevgisi bu
kavramlarn oluumunda etkili olmutur.
Bu blmde de slp yine ounlukla kartlklardan yararlanlarak
oluturulmutur. Bu temada anahtar kavramlar sevmek ve lanetlemektir. Sevmek
kategorik olarak bireyi ycelten, lanetleme/knama ise ters ynde aalayan,
deersizletiren hkmlerdir.
9- Sre (yet) ve Hadisler
Harb Divnnda ayet ve hadisler belli tarihsel ve efsanevi olaylar erevesinde
bazen dorudan Arapa telaffuzu ile bazen Trke anlamlaryla, bazen de telmih ve
istiare yoluyla dolayl olarak kullanlmaktadr.
a. Sreler (yetler)
1. Sre-i velleyl zlf be vseyn 175dir a
yet-i vennecmdir ba em-i pr envrna (HD:67/2)176
Birinci beyitte Hurufi sembolizmden yararlanlarak ve Mir hadisesinde Hz.
Muhamedin gklere ykseliine telmih yaplarak Allah huzurundaki durumu,
mesafesi dile getirilmektedir. Bu beytin ikinci msrasnda vennecm yldz imgesi nur
ile dolmu gze tebih edilmektedir.
175 Onunla arasndaki mesafe, iki yay kadar, yahut daha az kald. (Araf, 7/143), (Necm, 53/9).
176 nmekte olan yldza and olsun. (Necm, 1/18).

65

2. Biz anat ehliyiz hem kenz-i l yefn177 biziz

Meylimiz yok sofi dehrin genc gher brna (HD:67/3), (HD:233)
3. be avseyn yazm ebrvnna
Serhe veh haber d emnna
ki gmzen ile hep mjgnna
Sre-i ftih178 tahrir eylemi (HD:484/2)
4. tme el hamryla hem l takrab179 tefsirini
Sanma bilmez mey perestn erh-i sls istemez (HD:305/4)
5. Li mallah180 emrine innallah srrna
Men aref hem nokta-i b remzine ghsnz (HD:311/5)
6. n181 dedi var etti kevn mekn
Bu udret hazreti kibriynndr
Levlke levl emr-i sbhn
7. Ala fikre smaz hikmet-i settr
Yr u ayr ider nrda glzr
Sre-i helet182 seyf-i zlfikar
Cenb-i Aliyel-Murtazanndr (HD:480/5)

177 Yok olmaz lmez (Rahman Suresi)

178 Kurn- Kerimde birinci surenin addr. slm dncesinin ve Kurnn zn oluturur.
179 Yaklamaynz (Bakara 2/219) (Sarhoken namaza yaklamaynz ayetinde geen szlerdir.)
180 Benim Allah ile anlamnda Kueyri gibi byk sufler tarafndan kullanlan ve kendinden
geme, yok olma anlamna gelen makam iaret eder.
181 Ol (Bakara, 2/117; l-i mrn, 3/47; Enam, 6/73; Nahl, 16/40; Meryem, 19/35; Ysin,
36/82; Mmin, 40/68)
182 Hakikatte (kesin, phesiz) geldi. (nsan, 76/1) (Bu surede insann insan oluncaya kadar
geirdii devreler hatrlatlmaktadr.)

66

8. Bu fenya geldi bunca enbiy v evliy

ffesi de irci 183emrine itti iktida (HD:7/1)
9. Lenternden184 haberdr olmayan Msya ba
Her dem Cibrlden b behre bir sya ba (HD:124/1)
10. Bize pider dedi tfl- Mesh
Rabbi Erni185 deyu ard s
Lentern diyen biz idik ana
Biz Tr- Sinnn tecellsyz (HD:494/3), (288/15)
11. Varmayan mirca bilmez leyletel-esr186 nedir
Ortada bir be avseyn-i ev edndr dner (HD:249/4)
12. Zahid nmz inna fetehn187
Harb kemteri serseri sanma
Bir l r yarar miliz amma
Pir Balm Sultnn budalsyz (HD:494/5)
13. Sesin maz avazn yo
bdestin yo namazn yo
Hibir yere niyzn yo
ulhvellahu ahadsn188 (HD:458/3)

183 Dn (Fecr, 89/27-30) (lm esnasnda Allaha dn zikreder)

184 Beni (asla) gremezsin. (Araf, 7/143) (Hz. Musa Peygamberin Tur Danda Allah
ile vastasz konumas esnasnda Allah grme isteini dile getirince, Allahn ona verdii
cevaptr. Beni grmeye dayanamazsn anlamn da ierir.)
185 Rabbim bana kendini gster. (Araf, 7/143)
186 Mirac gecesi (sr,1/17) (Hz. Muhammedin bir gece Mekkeden Cebrail vastasyla
Mescid-i Aksaya getirilip Allah huzuruna ykseltildii gecedir.)
187 Biz fethettik (Feth, 48/1)
188 O Allahtr bir tektir de (hls, 1)

67

14. Kapun byk aan yotur

Seni apup aan yotur
Anan yotur baban yotur
Y Rab llahu smedsin189 (HD:458/4)
15. Elmasn yo boncuun yo
Aban keben ocuun yok
arn,zn ocuun yo
Lem yelid velem yuledsin ( HD:458/5)
16. Dery senin sahra senin
Dny senin ub senin
Bu grnen ey senin
Velem yeknleh kfven ehadsn190 la ek ahadsn
(HD:458/6)
17. Mest-i mey-i ellet
Olma deil ibdet
L taarrb salt
Ve entm esgra 191 (HD:328/3)

18. Lekad halekn el insn192

Buyurdu ulu sbhn
ble bize anunn
Cim mim elifle lmdr (HD:347/7)

189 Allah sameddir. (Hibir eye muhta olmayan ezeli ve ebedi) (hls, 2)
190 O dourmad ve dorulmad. (hls, 3)
191 Sarhoken namaza yaklamaynz. (Bakara, 2/219)
192 (Tin, 2)

68

19. Hareti urnla emr etmi Cenb- zl cell

hsen-i tavimdir193 dem nr- mevldr Ceml
Meracel-bahreyni194 bir mridden var eyle sal
Kim seni ify- zann idp etsin haberdr ml (HD:360/2)
20. L ysel195 buyurmu hall- hayy- ayym
Efli Ha sorulmaz her bir ula bu malm (HD:22/1)
21. Senrhim ytina fl-f196
urnda buyurmu ol Rabblfela
A emini kendi zne bir ba
Ha sende sunun ikml eyledi (HD:440/2)
22. Bize tadr olmu al beldan197
Annn skin-i meyhneyiz biz
Sehm198 hamrn t ezeliden
dik dost elinden mestneyiz biz (HD:490/1)
23. nsn intta olmu b bedel
Vettin199 sresini erh itmi gzel
Hal ikaz in hall- ezel
Bunca peygmberler irsl eyledi (HD:440/3)

193 Biz insan en gzel bir biimde yarattk. (Tin, 95/4)

194 ki denizi salverdi, birbirine kavuuyorlar. (Rahman 55/19)
195 Allah yaptndan sorumlu olmaz. (Enbiy, 21)
196 Biz onlara, ufuklarda yetlerimizi gstereceiz. (Fussilet, 41/53)
197 Evet Rabbimizsin dediler. (Arf,7/172)
198 Rableri onlara tertemiz bir iki vermitir. (nsan, 76/1-2) (Btn tefekkrde bu ayet
ikinin hellalliine delil gsterilir.)
199 Andolsun incire. (Tin 95/1)

69

24. Ey Harb sylemem inn enellah200 remzni

Sen bu srr vf- esrra sor sorma bana,( HD:50/7)
25. Skin-i bezm-i elest mest harb etmi beni
nnemehhamr201ayetin hoyre sor sorma (50/2)
26. Dervilere yan ol
llah ise murdn
Meknlar mekndr
Lrayb- l mekne202 (HD:329/6)
27. Hiddetle san hibir ie etme teebbs
L havle vel uvvete203 de def-i bel it (HD:291/2)
b. Hadisler
Harb Divnnda telmih ve iktibas yoluyla btn slm tasavvufunun referans
gsterdii belli bal hadisler kendi beyit balamlar ierisinde kullanlmtr. Bu
hadisler unlardr.
1. Men Aref204 hem nokta-i b srrna mazhar idi
yle mn eyleriz kim srr- srrullah idi (HD:15/5), (HD:50/6), (HD:/3),
(HD:66/5)
2. Sof-i hma ne bilsin knt-i kenz205 esrr
Kendin akil ys ider bizi sersem bilr
(HD:277/7), (HD:449/3), (HD:346/9), (494/4), (495/2)
200 Muhakkak ben (evet) ben Allahm (Kasas, 28/30) (Tur Danda Allahn aa
vastasyla Hz. Musaya hitabdr.)
201 (Maide, 90/5)
202 Onda hi phe yoktur. (Bakara, 2/2)
203 Kuvvet, ancak Allahtandr. (Kehf, 18/39)
204 Nefsini bilen kii phesiz Rabbini de bilendir. (ACLUN, Keful-Haf, Hadis Nr. 2532,
C II, s 361)
205 Gizli bir hazine idim. (ACLUN, Keful-Haf, Hadis Nr. 2016, C II, s 191, Tasavvuf
ehli arasnda yaradla delil gsterilen bir hadistir. Baz kaynaklar senedinin olmadn fakat
kuvvetli bir hadis olduunu zikreder.)

70

3. Gere ouyorsun levlke levla206

Faat perdesini idemezsin
Chilsin Yezide itmedin idr
Biz o nt-i kenzin muammsyuz (HD:495/2)
4. Sen mutu able en temutu207 mazhar ol gel
Dny v hiretde ister isen nect (105/6)
Edib Harb Divnna iktibas yoluyla ald hadis ve ayetler geleneksel dintasavvuf Trk edebiyatnda da kullanlmaktadr. Fakat Harb bu ayet ve hadisleri
kendi zgn btn yorumu erevesinde ele alp onlara ok anlamlar yklemektedir.
Kendi mesajnn aktarmnda onlar delil ve dayanak olarak kullanmaktadr. Bylece
kendi sz ve yorumunun slm dnda olmadn ispat etmeye almaktadr. Onun
dndaki alglamalarn sath ve yanl olduu kanaatini uyandrmak istemektedir.
Bu alntlar ayn zamanda kamuoyu nezdinde tebliinin etkili olmasn salayan
unsurlardr. nk karsndaki kiiler iddialarnda ayet ve hadisleri delil olarak
getirmektedirler. Harb bu kiilerin Kurnn ve hadisin mesajn anlayamadklarn
ayrntl biimde rneklendirir.
Harbnin kulland slm referanslarn ayn zamanda geleneksel slm
cemaatinin ird meknlarnda (cm, dergh, tekke, panayr, konaklar, hanlar,
medreseler) sohbet esnasnda aktarlan ve bylece szl iletiim balamnda
renilmesi mmkn olan bir erevesi vardr.

II- VAHDET- VCDDAN VAHDET- MEVCDA EDB

HARBNN TASAVVUF ANLAYII
1- Vahdet-i Vcddan Vahdet-i Mevcda Edib Harb
Dou ve Bat dnce tarihinde Tanr-varlk (eya) meselesini inceleyen geni
bir birikim mevcuttur. Eski Hint, Msr, Yunan, Musev, Hristiyanlk ve en mtekmil
ekliyle slmiyet gibi belli bal medeniyet evreleriyle beraber mahall dier mistik

206 Sen olmasaydn felekleri (kainat) yaratmazdm. (ACLUN, Keful-Haf, Hadis Nr. 164,
C II, s182)
207 lmeden nce lnz (Acln, Keful-Haf, 2/291)

71

akmlarn ierisinde de mesele farkl boyutlaryla irdelenmitir.208 Mistiklik ve srrlik

belli llerde her dinde vardr. Bu itibarla slmda da bir mistikliin ve srrliin
olaca tabidir. slma has olan mistisizmin ad tasavvuftur.209
slm tarihinde bu mesele tasavvuf anlay erevesinde deerlendirilmitir.
Tasavvufun temel meselelerinden biri vahdet-i vcd (varln birlii) meselesidir.
Kavram zerinde farkl gr ve alglamalar erevesinde yzlerce tanmlama
yaplmtr. Hseyin Erdem bu tanmlar deerlendirerek vard neticede vahdet-i
vcdu Allahtan baka hakiki hibir vcd kabul etmeyen btn varlklar Mutlak
Vcudun isim ve sfatlarnn tezahr, tecellisi sayarak hakiki varla nazaran onlarn
ezeli ve ebedi yokluu ifade ettiini, keif ve tecrbe yoluyla ortaya koyan tasavvuf
bir meslek olarak tarif eder.210
mam- Rabbn tevhidi; vcd ve uhd olmak zere iki ksmda zetler.
Vcd tevhid bir mevcd bilmektir ve ilmel-yakn kabilindendir. uhd tevhid
ise, bir grmektir ve aynel-yakn ksmndandr. Yani uhd tevhid, mmkn olan
eylerin vcdunu, Allah u Tealann vcd denizinin dalgas grmektir.211
Baz aratrmaclar bu iki yaklamn birbirine zt olduunu ve Rabbninin
grnn bn-i Arabnin sistemletirdii vcd tevhid anlayndan ematik
olarak farkl olmadn ancak tevhid noktasnda grntleri vcd saymasnn
mahzurlarna iaret eder.212
Vahdet-i vcd anlay Muhiddin-i bn-i Arab (H 560-638) tarafndan
sistemletirilmitir. Kendisinden nce tasavvuf yaant, zellikle slmn ilk yllarnda
byk lde kitap ve snnete bal taat ve ibadete nem veren bir grnmdeydi.
bn-i Arabye gelinceye kadar Muhasib, Beyazid-i Bistam, Cneyd-i Badad,
Hallc- Mansur gibi nder sufler varln birlii konusunu ilemilerdir. bn-i
Arab Kurn ve hadisler bata olmak zere, Yeni Eflatunculuktan, hvanus-Safnn
felsefe ynnden, Hallacn slbundan, kelamclarn hiret ve ahlk anlaylarndan
etkilenmi ve onlarn tabir ve terimlerini kullanmtr. Son derece eklektik olmasna
ramen bn-i Arabinin sistemi orjinaldir.213
208 Bu konuda geni bilgi iin bk. Ayn M. A., Tasavvuf Tarihi (Sad. Hseyin Rahmi Yananl),
Kitabevi, stanbul, 1992
209 Kara M., Din, Hayat ve Sanat Asndan Tekke ve Zaviyeler, Dergh Yay., (3. bsk.),
stanbul, 1990, s 19
210 Erdem H., Panteizm ve Vahdet-i Vcd Mukayesesi, KBY, Ankara, 1990, s 38-41
211 Eraydn S., Tasavvuf ve Tarikatlar, M...F. Yay., stanbul, 1994, s 210
212 Sunar C. , Ana Hatlaryla slm Tasavvufu Tarihi, A...F. Yay., Ankara, 1978
213 Erdem H., age, s 41

72

Arabye gre Allahtan baka vcd yoktur. Ontolojik adan varlk (vcd)
birdir. Eyann ayr bir vcdu yoktur. Eya Allahn vcdu ile varla gelen eitli
ekil ve tezahrlerdeki tecellilerden ibarettir. Mutlak varlk hibir kayt ve arta
bal deildir. Allah zat bakmndan tek ve esiz, isim ve sfatlar bakmndan ise bir
btndr. Ve Onun esiz birlii, kendisinde bilkuvvet mevcut olan btn isim ve
sfatlarn toplamdr.214
Yaratl (zuhur) birtakm mertebelerden geerek meydana gelir. Bu mertebeler:
a-) Birinci mertebe (L Taayyn)
b-) kinci mertebe (lk Taayyn)
c-) nc mertebe (kinci Taayyn)
d-) Drdnc mertebe (Ruhlar lemi mertebesi)
e-) Beinci mertebe (Misl lemi)
f-) Altnc mertebe (ahadet lemi mertebesi)
g-) Yedinci mertebe (nsan mertebesi) eklinde sralanmtr.
Allahn ol emrini vermesiyle lem meydana kmtr. Ancak bu lemler
yoktan meydana km deillerdir. Zatn bir halden dier bir hale gemesiyle ortaya
kmlardr.215
Vahdet-i Vcd nazariyesi, ortaya kndaki bu temel grleri tarihsel sre
ierisinde farkl din eilim ve alglaylarn yaklam ve katklar ile kendi ierisinde
bir dnme uramtr. Bu deiimler Hallac- Mansur, Muhiddin-i bn-i Arab,
Bedreddin Simavden Edib Harbye uzanan izgide vcdun (varln) birlii ve
blnemezlii gr ile, mam- Rabban, mam- Gazali, Bahaddin Nakibend gibi
merkeze yakn suflerin savunduu varln ve ztn farkl eyler olduu, varln
Hakkn sfatlarnn tecellisi olduu gr eklinde iki ksmda deerlendirmek
kanaatimizce uygundur.
Alev-Bekt teolojisinin beslendii kaynaklara baktmzda yazl kltrn
yan sra szl kltr aktarm ekil ve prensiplerinin olduka arlkta olduunu
grmekteyiz. Bu szl kltr kanallarn besleyen kaynaklardan ikisi Hallac- Mansur
ve Muhiddin-i Arabdir. Muhiddin bn-i Arabnin bu sistematik ve karmak
nazariyesi Trk szl kltr kanallarndan geerken poplarize edilmi, dier inan
ve ritllerle kararak kendi zgn biimine kavumutur.
Edib Harbinin iirinde Muhiddin bn-i Arbnin ve Bedreddin Simavnin
Vahdet-i Mevcd grlerini takip etmek mmkndr. nsan Allahn yaratt
214 agy, s 44-45
215 Sunar C., age, s 63-64

73

bir varlk olarak vcudun birlii gr erevesinde insan- kmil formasyonuyla

Allahn bir yansmas olarak deerlendirir (HD:222/2). Kainatta akktan bakasnn
mevcud olmad ilkesinden hareketle Harb kfrden imna, putlardan Hakka
varlabileceini, btn bu olularn Onun tecellisi olduunu, Onu artrmas
itibaryla hakir grlemeyecei grndedir. Bu grler Bedreddin Simavde
de benzer ekilde dile getirilir. O da kamil insan Allahn bir yansmas olarak
deerlendirir.216
Hak insann zndedir (HD:485/3). Kii yaratl srrn idrak ederek tanrsallk
gereini kavrayabilir. Kendisinin bunu gerekletirdiini ileri srer. Hakkn
kendisine mir etmesini (HD:208/2), Hakla kendisinin gayr olmad
(HD:476/7) grlerini bu erevede deerlendirmek mmkndr. Hak kendisini
halka bildirmek iin insan kendine timsal eylediini (HD:440) bildirir.
Azimmandr. Meknszdr, kayttan azadedir. Fail, mefl, douran, dourtan,
len, ldren her ey Odur (HD:449). O her trl insani alglayn tesindedir
(HD:458). Bu sebeple insan ve czi irade klli iradenin tasarrufundadr.
Harb bn-i Arabnin kurduu vahdet-i vcd anlayn zaman zaman cezbeci
sofilere (Bayezid-i Bistam, Cneyd-i Badad, ihabeddin-i Suhreverdi, Hallac-
Mansura) benzer bir cokuyla bu meseleleri ele alr. Harbye gre Allahtan baka
varlk yoktur.
Kainat srekli bir olu ve grn halindedir. Bu deveran sreklidir. Olu ve
grnler Allahn kn emriyle yn- sabite den ayrlp cisim libasn giyerler.
Kaf u Nun Hitab zhar Olmadan dizesiyle balayan nl nefesinde (HD:494) ve
Vahdetnmede (HD:449) bu grler simgesel bir slpla anlatlr.
Harbye gre balangta yalnz Allah vardr (Ahadiyet makam). Yaratl yani
knemri verilmeden btn mevcdat Onun vcudu ile bitiikti. Dier bir deyile
Allah varln mayasdr. Bir insan olarak kendisini de bu erevede deerlendirir.
Kn emri ile yaratl kademe kademe gereklemeye balar.
Bu itibarla kendisinin de Allahtan gelen bir varlk olduunu dndnden
btn bu oluum srecinin faili ile ayn kaynaktan geldiini belirtmek ister. Bu
geleneksel vahdet-i vcd dncesinden ald ve iledii bir temadr.
Harb bu gr ve yaklamlar ile Bekt tarikat ierisindeki Harbt veya
vahdet-i mevcdcu izginin en nemli temsilcilerinden biridir.

216 age, s 78

74

2- Sr ve Btn
Btn tasavvuf anlaynda egemen olduu gibi Alev-Bekt inan gelenei
ierisinde de vahdet-i mevcdcu gr ve dnceleriyle Edib Harbnin iirinde sr
ve btn kavramlar kendine has slbu erevesinde ele alnmtr. Sr ve btn zaman
zaman birbiri yerine kullanlan ve birbirini tamamlayan iki kavram grnmndedir.
Sr; mevcut olan var yok aras kapallk, Hakkn gaip hale getirip halka
bildirmedii ey, gnl ehlinden ve keif sahiplerinden bakasnn idrak edemedii
hususlar gibi anlamlarda kullanlmaktadr. Tasavvuf terminolojisinde sr:
a-) Srr- Hak: Haktan bakasnn bilmedii sr
b-) Srr- Halk: Hak ile kulu arsnda kalan sr
c-) Srr- Sr: Ahadiyette zel olarak var olan gereklere dair ayrntl bilgi ki
bunu sadece Hak bilir.217
Bilgi felsefesi (epistemoloji) asndan tasavvuf ehlinin bilgisi keif ve ilham
yoluyla elde edilen bir bilgidir. Bu yzden keif ve tecrbe sahibinin istidadna gre
eitlilik arz eder. Deneysel ve mantki uygulamalarla snanmas mmkn deildir.
Keif ve ilham yoluyla elde edilen bu bilgi akn bir idrakin rndr. Keif ve ilham
yoluyla elde edilen bu bilgiler nesnel gereklikle genellikle uyumazlar. Bu nedenle
bu bilgilerin kamusal alanda dillendirilmesi tepki ve tartmalara yol aar. Bu hususu
gz nnde tutularak srrn ehil olmayana almamas prensibi bir ilke olarak
benimsenmitir.
Btn; i, i anlam, giz, sr manalarna gelir. Biri grnen (zhir), dieri grnmeyen
(btn) olmak zere iki alan vardr. Grnen alan (zhir), grnmeyen alann (btn)
bir yansmas durumundadr. Bu nedenle gerek alan grnmeyen alandr. Ve tanrsal
ortam bu alandadr. Yalnzca duyu organlarnn alglamasyla yetinen yzeysel bilgili
insanlar, nesnel alann grnne aldanr ve tanrsal gereklie ulaamazlar.218
Kurnn d yz olduu gibi i yz de (btn) vardr. Kurn ayetlerin ini
sebeplerini, fkh hkmlerini, nasih ya da mensuh yahut da muhkem veya mtebih
olduunu, onlara ait hadiseleri, hatta lafzlarndaki edebi zellikleri bilen, hele Allaha
tam inanm olan elbette baka trl anlar. Kurnn ve buyruklarla yaplmamas
emredilen eylerin btnn bilen, bu anlay seviyesine ulaan kiiden zhirine riayet
lzumu kalkar; artk ona, ibadetin lzumu yoktur kanaatini gtmek, buna inanmak
btnliktir. Btnlik umum bir tabirdir; bu inanc benimseyen kiilere, hangi
mezhepten olurlarsa olsunlar btn, yollarna btniyye denir.219
217 Uluda S., Tasavvuf Terimleri Szl, Marifet Yay., stanbul, 1995, s 469-470
218 Korkmaz E., Ansiklopedik Alevilik Bektailik Terimleri Szl, Ant Yay., stanbul, 1994, s 55
219 Glpnarl A., Trkiyede Mezhepler ve Tarikatlar, nklp Kitabevi, stanbul, 1969, s 116

75

Naslarda semboller halinde bulunan manalar herkesin anlamas mmkn

deildir. Onun iin ehliyet kazanmam kimselere bu srlar amamak iin takiyye
prensibi uygulanr. Onlara gre akl ve duyular gereklii alglamada yetersizdir.
Bunun iin her asrda insanlara gerek bilgileri retecek masum bir imam gereklidir.
Bilginin gerek kayna Odur.220
Alev-Bekt geleneinde Hz. Ali Kurnn srr Fatihada, Fatihann srr
besmelede, besmelenin srr b harfindedir. B harfinin srlar noktasndadr. Ben de b
harfinin altndaki noktaym dediinden dolay Tanr srr olarak kabul edilir.221
Edib Harbi iirinde, sr ve btn kavramlarna st idrak temas erevesinde
bakar. Srrn if edilmemesi gerekliliini vurgular. Cismini pre pre etseler vakf-
srrullah ifa eylemez (HD:302/4). Esrr- knt-i kenzi aklamayn bu esnada diller
lldir (HD:346/9). nk bu durumu dilsel mecaz ve alegorilerle ifade etmenin
mmkn olmad kanaatindedir. Ehil olmayanlarn (sradan insanlarn), srr
syleenlerin yannda gr beyan etmemesini tavsiye eder (HD:43/6).
Srlarn almas ve edinilmesi manevi ykselie paralel olarak gerekleir. Bunun
iin bir aba gereklidir. Gerek imna ulamak iin mevcut imndan kfre gemek
gerekir (HD:149/6). Tam bir bilinlilik hali iin bu durumu gerekli grr. Kfrn de
Allahn yaratt bir kavram olmas mnasebetiyle onu tevhidden ayr dnmez.
Tevhid gereini hakkyla alglayabilmek, kfrn kapsam ve mahiyetini renmek
iin bu tecrbe gereklidir. Enel-Hak srrnn Hak ile hak olmakla mmkn olduu
kanaatindedir.
Yksek srlara vakf olmak ona gre Hak vergisidir (318/9). Harbye gre
Hakkn srr nass iinde muammadr. (HD:208/5) Bu srr zhiri grn ile
anlamak anlamlandrmak mmkn deildir. Btn tevil bu noktada devreye girer.
slm peygamberi (Kurn yedi nans zere indirildi. Onun hibir harfi yoktur ki bir
zhir bir de btn mana tamasn. Ebu Talipin olu Alide bu zhir ve btna ait bilgi
mevcuttur.) (Ebu Nuaym; Hilye, 1/65)222
Varlk srekli bir olu ve grn halindedir. Bu itibarla manay belli bir zamana
ve mekna mukayyed klmak imknszdr. Kuadal brahim Hakknn soan
metaforuyla ifade ettii gibi soann dndaki kabuk zhir, onun altndaki btndr.
st kabuu soyduumuzda onun altndaki zhir olacak; btn vasf daha alttaki kabua
intikal edecektir. Bu hal bylece uzayp gider.223 Metni anlamlandrma ilemini de bu
ekilde kabul etmek mmkndr.
220 lhan A., Btnlik, TDVA, C V, s 193
221 zm ., Gnmz Alevilii, sam Yay., stanbul, 1997, s 81
222 ztrk Y. N., Tasavvufun Ruhu ve Tarikatler, Sidre Yay., stanbul, 1998, s 22
223 agy, Kuadal brahim Halveti, stanbul, 1982, s 203

76

ada hermeneutik incelemeleri de (zellikle Gadamer) metni anlamlandrma

meselesinde anlam gemile imdi arasndaki daimi bir diyalog, soru cevap diyalektii,
imdiki yorumun gelecek yoruma bir basamak olduu noktasna ulamtr. 224
Harb sr ve btn temasn kurarken zhir btn kartlndan yararlanr.
Ona gre zhir insan yanl ve yzeysel alglamaya ynelten aldatc bir olgudur.
Gerek mana btn manann zmlenmesi ile anlalabilir. Btn simge ve ifrelerin
zmlenmesi tek bana kiinin gayret ve abas ile yapabilecei bir ey deildir. Bir
noktadan itibaren Hak tarafndan ledn bilginin225 ihsan edilmi olmas arttr.
Focaulta gre; bilgi (srr bilmek) bir ynyle sr (bilgi) sahibine ayrcalkl bir
konum (iktidar) ve baklk salar. Bilgi g ve iktidardr.226 Harb bu konumuyla
insan- kmili ayrcalkl bir alana tar.
3- Zaman ve Mekn
Alev-Bekt geleneinde (teolojisinde) gemi, imdi, gelecek ana blmlerine
ayrlan tarihsel zaman konusunda farkl tavrlar vardr. Alev-Bekt geleneinde
geerli olan dngsel zaman anlaydr.227 slm teolojisinde ve tasavvuf anlaynda
Allah ezel ve ebeddir. Btn varln kayna ve yaratcs olduundan zaman ile
mukayyed deildir. Tarihsel zaman ve mekn sonradan yaratlm balangc ve
nihayeti olan kavramlardr. Bu adan kapsadklar varlk alannn sonluluuna ve
snrllna delildir.
Zaman ve mekn birbirine paralel olarak duran ve birbirini etkileyen iki ana
kavramdr. Zamanla snrl olmak sylemi ve eylemi snrlandran bir durumdur.
Tarihsel zamanla birlikte insanlk srekli olarak sonluluun trajik drtsyle hep
ebedilii aramlardr. Yaz ncesi ve sonras kltrler bu aray erevesinde ekillenen
geni bir edebi birikim retmitir.
slm teosofisinde tarihsel zamann dnda fakat bu zaman da kuatan zamana
n- dim denilir. Daimi zaman zamann btn ve asldr. Zaman st zaman daha
dorusu zamanszlk anlamna gelir ve zerinden zamann gemedii hakikate ve
224 Tatar B., Felsefi Hermeneutik ve Yazarn Niyeti-Gadamer Versus Hirsch-, Vadi Yay.,
Ankara, 1999, s 141-142
225 lm-i Ledn: Yan, kat anlamnda Arapa bir szdr. Kuran- Kerimin Kehf suresi 65.
ayetinde Musa Peygamberin kendisine Tanr katndan bilgi veren birisiyle bulutuu anlatlr.
Bu mnasebetle Allah tarafndan ilham yoluyla verilen okunmadan bellenmeden elde edilen
ilh bilgiye de ledn bilgisi denmitir. (Bk. Glpnarl A., Tasvvuftan Dilimize Geen
Deyimler ve Ataszleri, nklp ve Aka Yay., stanbul, 1977, s 218)
226 Szen E., Sylem, Belirsizlik, Mbadele, G ve Refleksivite, stanbul, 1999, s 3-40
227 amurolu R., Dnyordu [Bektlikte Zaman Kavray], Doan Kitap, stanbul, 2000, s 74

77

zata iaret eder.228 Ebu Hureyreden nakledilen bir hadiste Hz. Muhammed Dehre
(zaman) svmeyiniz. nk dehr olan Allahtr demektedir.229 Yine Buharde geen
bir hadiste Hz. Peygamber Allahn Ademolu dehre sverek beni cezalandrr.
Halbuki ben [dehrin] yaradanym. Her emir benim elimdedir. Geceyi gndz ben
idare ederim dediini belirtir.230 Allah bu akn zamana olan tasarrufu sayesinde
gemi, imdi ve gelecein bilgisine sahiptir.
Alev-Bekt geleneindeki bu dngsel zaman anlay onun simgeci anlatmna
nemli katklar salamtr. Bu konuyu ileyen Devriye ad verilen manzum bir edebi
tr retilmitir. Bu eserlerde varln akl- kllden balayarak zuhuru madd leme
inmesi [nzl] (yani meknla bulumas) oradan vazife ve kemlini tamamlayarak
tekrar k noktasna (Allaha) ulamas [uru] ayrntl olarak anlatlr.231
Dngsel zaman anlay suflere geni bir hareket serbestlii salamtr. Bu sayede
tarihsel zamann dna (ileri veya geri) sramalar mmkn olabilmitir. Bu konuda
menkbnmeler arpc rneklerle doludur. Bu sayede birbirinden farkl zamanlarda
yaam iki evliya ayn meknda buluup grebilirler. Dngsel zaman ayn
zamanda eitleyici bir karaktere sahiptir. Mineralden insana kadar geni bir yelpaze
iinde geni bir akrabalk ilikisini varsayar. nsan u an itibaryla oban olarak gelmi
olabilir fakat daha nceden lim olarak devr etmi olabilir, fakat gelecekte farkl bir
stat veya formda nzl imkn vardr.232 Bu durum bireysel olarak kiiyi egoizmin
kskacndan kurtarp ona geni bir kendini gerekletirme alan sunar.
Bu balamda Edib Harb iirinde tarihsel zamann dna tamann biim ve
durumunu arpc bir biimde ortaya koyar. r Babann233 mehur devriyesinden234
derin izler tayan (adeta onun iskeleti zerine kurulan) Vahdetnamesinde Varln
yaratlndan nce ahadiyet makamnda Onunla bir olduunu (HD:449/1), Kn
diyerek Allahla beraber yaratl eylemine katldn (HD:449/4), Alt gnde kinat
ve mahlukat beraber yarattklarn (HD:449/8), demi amurdan yourduklarn
228 Uluda S., age, s 48
229 Muhyiddin bnl-Arab, Ftuhatul-Mekkiye (ev. Prof. Dr. Nihat Keklik), KBY, Ankara,
1990, s 389
230 Buhar, Sahih-i Buhar Muhtasar Tecrid-i Sarih Tercemesi ve erhi, DBY, Ankara, 1991,
s 179-180
231 Gzel A., Tekke iiri, Trk Dili Dergisi, Trk iiri zel Says III (Halk iiri), S 445-450,
TDKY, Ankara, 1989, s 320
232 amurolu R., age, s 73-74
233 Grkem ., [Baha Said Bey] Trkiyede Alev-Bekt, Ahi ve Nusayr Zmreleri, KBY,
Ankara, 2000, s 246-248
234 r Babann hakkndaki tarihsel bilgimiz yetersizdir. XVIII. yzylda yaad stanbul
Merdivenky Bekt Tekkesi eyhlerinden Bekta elebi olduu sanlmaktadr.

78

(HD:449/9), dem ve Havvay cennetten srdklerini (HD:449/10), smaile

bedel cennetten kurban gnderdiklerini, Yunusa baln karnn bir mddet mekn
eylediklerini (HD:449/17), say babasz dnyaya getirdiklerini (HD:449/18),
Hak, Muhammet, Ali ile birleip kabe kavseyne vardklarn (HD:449/23) belirtir.
Bu durum ayn zamanda insan- kmile tannan bir zerkliktir. Bu mertebede
kii Hakla bir olduundan ondan gayr tasavvur edilemez. Ayn ekilde insann
nzl Allahtan olduuna ve yine ona dneceinden bu sre Bekt inancna gre
normal bir durumdur.
Hakkn l-mekn (meknszlk) olma durumunu btn bir yorumla tevil eder.
Kendinin Hakkn meknolduunu ifade eder (HD:321/9). Zaman kaydndan
syrlmak ona ayn zamanda mekn deitirmek, farkl meknlarda bulunabilme
imkn salar. Tarihsel zaman olarak imdi onun gemie ve gelecee geiini
salayan bir kpr durumundadr. iirinde btn bu eylemler biz birinci okluk
ahs asndan dile getirilir. Bu ifadeyle ilhi oluumla birletiini, Allahn iradesi
ve tasarrufu dahilinde olduunu vurgulamak ister. Bu blmde slp ve tavr olarak
masal ve mitoloji karakterine yaklaan bir anlatm yeler. Zaten deindii pek ok
konu genel olarak slm tarihinden alnmakla beraber Alev-Bekt szl geleneinde
bir yeniden okumaya/retime maruz kald gzlenmektedir.
4- Ak
Kelime olarak sarmak manasna gelen k kelimesinden alnmtr. Mecazi
olarak sarmak sarld yeri nasl kaplarsa, ak da insann vcudunu o ekilde sarar.
Ak, muhabbetin seveni kavramas, btn vcuduna yaylmas, onu sarmak dallar
gibi kucaklamasdr.235
Ak derece derece ilerleyen farkl tr ve ekillerde tezahr eden bir kavramdr.
Tasavvufta ak yakc zellii itibaryla atee, sarho edici zellii itibaryla araba,
ldrtc zellii itibaryla da delilie (cinnet-i ak) benzetilir. bn-i Arab ak
ksmda aklar:
a- Hev: nsan sevgilisinin kulu, klesi yapp ona tapmasn salad iin en
mkemmel sevgidir.
b- Hakiki ak: lh k budur. Bu da kulun Allah sevmesi, Allahn kulu
sevmesi eklinde iki ksma ayrlr. Her ikisi de birbirini seviyorsa buna sevime
(muaka) denir.
c- Mecz ak: nsann insan veya dier yaratklar sevmesidir. Beeri ak
budur.236
235 Eraydn S., age, s 203
236 Uluda S., age, s 61-62

79

Meczi ak mptezel bir balamda alglanmad takdirde insan hakiki aka

Allaha gtren ok nemli bir n deneyimdir. Sembolik bir mana ifade eder. Hakiki
akn zhiri konumundadr. kn younlamas ve istidad lsnde meczi ak
biim ve nitelik deitirir, mana itibaryla bir dnme urar. Bekt anlaynda
Bir eyin zhirine varlmadan btnna varlamaz. Zhir btna kprdr.237 Mecz
ak burada kategoriler aras geii salayan bir kpr konumundadr.
Tasavvuf dncesine gre Allah kinat bilinmek, grnmek (knt-i kenzi
mahfi)238 dolaysyla yaratmtr. Bu akn bir tecellisi olarak kabul edilir. Ak mahiyeti
icab insan psikolojik olarak younlatran, idrakini zorlayan onu farkl alg eiklerine
tayan ve bu erevede eylem retmesine sebep olan bir duygudur. Bu itibarla
metafor ve sembol diliyle konuan tasavvuf ehli iin vazgeilmez bir deneyim ve
hazrlk devresidir. M. Eliadenin deyiiyle simgeci dnce yalnz ocua, aire veya
dengesize ait olan bir alan deildir. Simge gerein dier tm bilgi aralarna meydan
okuyan baz yanlarn aa kartmaktadr.239
Tasavvuf sembolizminin ina edilmesinde en byk kavram ve olgu reten
alanlardan birinin de ak olduunu sylemek mmkndr. Ak dzey olarak en
st dzeyde gerek ak denilen Allah akyla olgunlua eriir. Bu mertebede ak
Tanrnn her zerrede grnen sununa, kudretine, hikmetine, kemline, ltfuna
hatta kahrna gnlden duyulan balantdr.240 Bu sebeple akta kavuma murad
edilmez. Ak ve a var eden ona ulama abasdr. Bu itibarla kavuma ayn
zamanda bu zevkin bitiidir. Bu itibarla vuslat her ne kadar varlmak istenen hedef
olarak takdim edilse de bizatih ak deneyiminin cazibesi karsnda gerekte tercih
edilen bir durum deildir.
Edib Harb iirinde akn ve slm tasavvufunun geni sembol ve imgeler
dnyasna yaslanarak kendi kiisel okumalarnn ve bak asnn da biimlendirdii
bir slpla mecz aktan ilh aka doru bir salnm iindedir. Ak temas Harbnin
iir dnyasnn ana eksenini oluturur.
Harbye gre zhd ve riy kanun- aka uymaz (HD:114/3), Ak yarasna
Lokman da are bulamaz (HD:277/3). Ak azabndan kurtulmaya almann imkn
olmad, bunun beyhude bir aba olduu kanaatindedir (HD:212/5). Biztih akn
237 amurolu R., age, s 44
238 ACLUN, Keful-Haf, Hadis Nr. 2016, C II, s 191, Tasavvuf ehli arasnda yaradla delil
gsterilen bir hadistir. Baz kaynaklar senedinin olmadn fakat kuvvetli bir hadis olduunu
zikreder.
239 Eliade M., mgeler Simgeler (ev. M. Ali Klbay), Gece Yay., Ankara, 1992, s 90
240 Glpnarl A., Tasavvuftan Dilimize Geen Deyimler ve Ataszleri, nklap ve Aka Yay.,
stanbul, 1977, s 31

80

kendisi arzulanan bir durumdur. Mecz ak onun iin ilh aka geite bir kprdr.
Bursa Valisi Celil Paann hanm Naime Hanmn lm dolaysyla yazd bir
tarih manzumesinde (HD:16) felee Naime Hanmn lmnden dolay sitem eder.
Bu insani akn bir yansmas niteliindedir.
Klsik Trk edebiyatndaki ak, bahe, blbl, gl, gonca (HD:258/1; 103/1)
kadrosu Harbnin iirinde de benzer balamlarda kullanlr. Fakat mecz akta
uzun sre taklp kalmaz, mecz ak ilhi akla yakn bazen ayn anlamlarda kullanr.
Sevgiliye yznn peri peyker, zlfnn sure-i velleyl, kann kavseynin tecellisi
olmas sebebiyle gnl verir (HD:67). Sevgili mecazda dilber-i rana, tfl- nzenin,
cnan, dilber sfatlaryla vasflanr (HD:103; 145; 68).
Meczi aktan syrlmada k ok byk meakkatlere katlanmaktadr . Bu
esnada gamze celladnn oklarna hedef olmakta, cn (ebruy- zlfikarn) hmna
uramaktadr (HD:68/1-5).
Harbde mtekmil ak mertebesi harbt makamdadr. Burada artk Hakla
hak olmu, eyay aynel-yakin mahade etme imknna kavumu, meczdan
syrlmtr. Artk yardan gelen cef da ltuf da ayn derecede hotur (HD:31/1-4).
Bu mertebede yine ak sarholuundan dolay bdeyi kevser diye itiini belirtir.
(HD:145/4). Meczi ak artk kmsemektedir. Mecz akn bu noktada kendine
sorulmamasn, Mecnun ve Leylaya sorulmasn ister (HD:145/4).
Harb ak temasn ilerken nemli lde gelenee yaslanr. Geleneksel
simge ve sembolleri kendi yaratcl ile btnletirir. Bu noktada iirler Fuzuli
ve Nesimide gzlemlediimiz akn kan, gzya ve ile sahne dekoru ierisinde
sunulmasn artrr. Bu tavr Bektliin ileci (agnostik) slubuyla btnleen bir
kompoziyon arz eder. Bu iki air ayn zamanda yazl kltrn szl kltr ortamna
olan tesirleri neticesinde szl gelenek ierisinde nemli lde tannan ve bilinen
airlerdir. Trkln farkl kanaat corafyalarnda (zellikle heterodoks mahfillerde)
iirleri meclislerde halen byk bir canllkla okunagelmektedir.
Ak, Harbinin farkl alg dzeylerinde yapt znel keif ve tecrbe bilgisinin
aktarmnda ona yardmc olur. Onu farkl bilin durumlarna tar. Onun gerekst
potansiyelinin amlanmasnda potansiyelini tahrik eden (drtleyen) bir vasta
olarak ak btna alan bir kap gibidir.
5- Vecd
Vecd bulmak manasna gelen Arapa bir isimdir. Tasavvuf terminolojisinde
vecd kalpte bir neenin bulunmasdr. Onu bulmak iin yaplan hareketlere de
tevcd denir. Klfet ve zentiden meydana gelen vecd vecd deildir. Kul yapt
ibadetlerle zahmete katland nispette kalbinde ibadetlere kar bir zevk meydana
81

gelir. Btn megale de vecdi besleyen bir baka kaynaktr. Zevk ibadetlerin meyveleri,
vecd ise cehd ve gayretin neticesidir. Vcud ise vecd halini idrakden sonra meydana
gelir. Hakk bulmak beeri sfatlarn kaybolmasndan sonra meydana gelir. Hakikat
sultannn zuhuruyla beeri sfatlar yok olur. 241
Vecd hli uygarlk tarihinde btn mistik tecrbelerin ierisinde bulunan bir
olgudur. Eliade, Asyadaki Trk ve Mool topluluklar arasnda dinsel trenleri icra
eden amanlarn gksel yolculuklar esnasnda davul ve mzik eliinde dans ederek
vecd halinde kendinden geerek bu eylemi gerekletirdiini ifade eder.242
Eski Trk inan ve geleneinin kalntlarn en canl bir biimde muhafaza eden
Alev-Bekt kltr gelenei (Yesevlikten ald mirasla) ierisinde mzik ve saz
eliinde cemlerde bu vecd dinsel bir ritel olarak tekrarlanr.
Vecd halinde sofi farkl bir alg dzeyindedir. Bu esnada lafzen yanl
anlalabilecek birtakm aklamalarda bulunabilirler. Hallacn mehur Enelhak, Cneyd-i Badadnin ... Cbbemin altnda Allahtan gayrs yok szleri bu
trdendir. Bu ifadeler athiyat- sofiyane olarak deerlendirilir.243
Edib Harbnin iirinde vecd halinde sylenmi athiyat trnden szlere
rastlamaktayz. Fakat bu slp ve simgesel anlatma bu simgesel dilin kavramlaryla
bakldnda vahdet-i mevcd felsefesine ait eitli meseleleri dile getirdiini
grmekteyiz. Bu balamda kamil insan olarak Tanrnn tecellisi olduu grndedir
(HD:493). Sz, grnm, meclisi hepsi Allaha dnktr. Btn eylemleri Haktan
sadr olmu gibidir. Kendilikten kurtulmu harb olmutur (HD:442).
Vard nokta itibaryla cennet kklerini virn bir kulbeye tercih ettiini
(HD:38/3), Hazreti Mevlnn kendisine el verdiini (HD:107/1), Trda Musy
irad eyleyip, sy armhtan kurtardn dile getirir ( HD:442/1).
Hak Msya Trda itdi hitb
Bana gelen bende birlemi olur
Fakat bir kulum var ismi Harb
Ana iren bana irimi olur (HD:442/1)
Yukardaki drtlkte yine Harb vahdet-i mevcd telkkisine gre Allahn
kendisinde tecelli ettii grndedir. Harb iirinde vecd halinde vahdet-i
241 Kueyr, Risle-i Kueyriye (ev. Sleyman Uluda), Dergh Yay., stanbul, 1978, C I,
s 200-203
242 Eliade M., amanizm (ev. smet Birkan), mge Yay., Ankara, 1999, s 206-211
243 Gzel A., Tekke iiri, Trk Dili Dergisi, Trk iiri zel Says III (Halk iiri), S 445-450,
TDKY, Ankara, 1989, s 324

82

mevcd telakkisinin ok katl simgeselliini btn karmakl ile ortaya koyar.

lk planda bakldnda yerleik din deerlere ve anlaylara kar radikal bir tutum
ierisinde olduu kanaati uyanr. Ancak kendi btnsellii ve slbu asndan
deerlendirdiimizde ortaya daha farkl anlam katmanlar kar.
6- nsn- Kmil
Tasavvuf terminolojisinde insan- kmil Allahn yeryzndeki halifesi olmas
itibaryla onun btn isim ve sfatlarna mazhar olan ve be hazreti, yani varln
esas mertebelerini kendisinde toplayan insandr. Allahn zt, sfat ve isimlerinin
aynasdr.244 nsan ykseliin en st mertebesidir. nsan potansiyeli burada Hak ile
birleerek fanilikten kurtulur. Harbnin anlaynda bu insan tipi ayn zamanda
hrbat ehlidir. Harbt ehli lmeden lenler olup, suret kapsn aralayp, ikrardan,
imndan, kfrden gemiler, mukayyed olmaktan syrlmlardr.245 Kurn-
Kerimin beyanna gre insan mkerremdir.246
nsan- kmil konusu ontolojik adan bnl-Arabnin temellendirdii varlk
mertebeleri balamnda ele alndnda anlalabilir. Allah insan- kmili yaratt
zaman ona akl- evvel mertebesini vermi ve kendisine bilmedii eyleri retmitir.
Onun mertebesini meleklere retmi ve lemde kendisinin halifesi olduunu
bildirmi, gklerde ve yerlerde bulunan her eyi onun emrine amade klm, bylece
Allahn lemdeki hkm insan- kmil ile zhir olmutur. Allah ancak insan-
kmil bilebilir, nk o Allah isminin mazhardr.247
Harb insn- kmil makamnda olduunu ima ederek; kendisinin Allahn
mazhar olduu, bylece kendisiyle konumu olann Allah ile konumu gibi
olduunu syler.
Her kim ister ise olmaa bk
b- hayt zre Edibdir ski
Edb Harbiye olan mlki
Tahkik-i benim ile birlemi olur (HD:442-4)
Mteakip drtlklerde Harb kendisiyle grenin Allahla grm
olacan (442/6), Hazret-i Sphann kendisine benzediini dolaysyla kendisine
bakann tanrsall greceini ileri srer (442/1).

244 Uluda S., age, s 269-270

245 Koca ., age, s 56
246 sr, 17/70
247 Aydn M., nsan- Kmil, TDVA, C XXII, s 330

83

nsann kmil olabilmesi iin kll akla ulamas ve bu suretle, btn akl
mertebelerini tamamlamas gerekir. Bu duruma gelen insan (Hz. Muhammede
ait hakikat) mertebesine ulam ve o olmu olur. Yani peygamberlik mertebesi de
tmel akl mertebesinden ibarettir. Kmil insann Allahn halifesi olmas meselesi
de bu mutlak varln dna ve iine ait bilgiye sahip olma meselesidir. bn-i
Arabnin grlerini dillendiren bir air olarak Harb insan- kmili bu balamda
deerlendirir.
Bu noktada insan noksanlklardan syrlmtr. Zamana ve mekna tasrruf etme
keyfiyetine sahiptir. Bu durum insan- kmil temasn ilerken Hrbnin slbunu
belirleyen en nemli zelliktir. Syleyiteki byk bir rahatlk ve serbestlikle kelimelere
tasarruf eder. Youn bir metafizik anlatm vardr. lk planda karlkl bir konuma
havas sezilir. Bu ilk grnt insan iirinin yalnkat olduu gibi bir yanlgya sevk
edebilecek bir durumdadr. Fakat dikkatli bir bak, aslnda bu serbestliin ve konuma
slubunun onun yapay bir simgesellie kaymadan en etrefil meseleleri derin bir mana
zenginlii ve eitlilii ile ortaya koyabildiini fark edebilmektedir.

III- SOSYAL HAYAT

Edib Harbnin yaad tarihler aras (1853-1917) mparatorluun siyasal
eylem ve oluumlar asndan en etin ve karmak dnemini oluturur. zellikle
1870lerden itibaren artan i huzursuzluklar ve asayi sorunlar gndemi hayli megul
eder. ann tan olmas ve yaad evrenin kltrel ve sosyal hadiselerinden
etkilenmesi tabi olan yazar/airin bunu bir surette eserine yanstmas beklenen bir
durumdur.
Sadk Kemal Tural edebiyat eserini yaanm gereklerin az ok deitirilmesi
ile vcud bulmu zel bir kompozisyon olarak tanmlar. Ona gre sanat endiesinin
younlukta olmad eserlerde gerei saptrma, daha dorusu yanltma ihtimali daha
azdr.248
Bu erevede yaad aa tanklk eden Edib Harb iirlerinde toplumun
gndemini igal eden sorunlara da deinmitir. Bu vesile ile bir nevi szl tarih de
diyebileceimiz ayrntlar olan merkez iktidarn dndaki insanlarn siyasal eylem ve
olaylardan nasl etkilendii ve bu olaylar karsndaki tutum ve davranlarn sosyal
tarih perspektifinden grebilmekteyiz.
Bu olaylar u ekilde sralamak mmkndr:
1-) Balkan muharebesi srasnda yaanan eker yokluunun cenneti bile
sras geldiinde reddedebilen Harbyi, bir nevi ciz bir konuma soktuunu
grmekteyiz. Belediyede grevli bir memura hitaben yazd gazelinde hasta olduunu
248 Tural S. K., Edebiyat Bilimine Katklar, Ecdd Yay., Ankara, 1993, s 33-70

84

(ksrdn) bu nedenle kendisine eker temininde yardmc olmasn ister. iire

yazd notta Balkan muharebesinden sonra vukua gelmi harp zamannda ekerin
yokluundan dolay hkmet tarafndan bad- if hastalara eker virildii srada bir
kta eker vesikasnn istimali sathnda nc dairey-i belediyede a memuru Kars
hanedanndan Mustafa Tark Beye gnderilmi gazeldir (HD:94) ifadelerine yer
verir.
Yine mteakiben (HD:223) bu sefer Faruk Bey isimli bir doktora eker vesikas
temini iin kendisine yardmc olmasn dileyerek Faruk Beyin faziletlerini anlatan
bir gazel kaleme alr. Bunlar ayn zamanda yokluklar ve aresizlikler karsndaki
evrensel insan trajedisidir.
2-) 1830lu yllardan itibaren srekli isyan ve huzursuzluun ba gsterdii
Giritte 1895-1896 yllar arasnda Yunanistann kkrtmasyla yeniden ayaklanma
kartlr. Girit meselesinin zmnde ksmen Hristiyan olan ahalisinden dolay
Osmanl Devleti Avrupa devletleri tarafndan siyas ve diplomatik bask altna
alnr.249 Bu durumun toplumda yaratt honutsuzluk ve znt duyarl bir insan
olarak Edib Harbyi de etkilemitir.
Dmann, ayarn elinin vatan- yre uzanmasndan dolay zlr. Sonunda
Giritin kurtarlmas ve slm askernin galip gelmesi iin dua eder (HD:85).
3-) II. Abdulhamitin ynetimde bulunduu (1876-1908) yllar siyas, idar, teknik
ve eitim alannda birok yenilik ve reformlar yaplmasnn yannda i huzursuzluk,
siyasal ve sosyal alkantlarn olduu bir dnemdir. 1789 Fransz htillinin
ardndan btn dnyada olduu gibi Trkiyede de milliyetilik cereyanlarna
paralel olarak hrriyet, adalet ve eitlik kavramlar kamuoyunun gndemine girer.
Merkez ynetim asayi kaygsyla zgrlkleri kontrol altna almaya ve otoriter bir
ynetim anlayna doru ynelmitir. Siyasal literatrde bu dnem istibdt devri
diye de isimlendirilmitir. Otoriter ynetim anlay sonucunda aydnlar ve siyasal
aksiyon ierisinde olan kii ve kurumlar takibata maruz kalmlardr. Bu durum Edib
Harbnin iirlerine de yansmaktadr.
1908 nklb sonucunda ilan edilen merutiyetin ilk gnlerinde konuyu iledii
drt gazelinde (HD:33-36-34-35) merutiyeti, hrriyeti ver ve istibdt yllarnda
ekilen skntlar dile getirir. Bu dnemde gaddar idarecilerin elinde ok skntlar
ektiklerini (HD:33), Hafiye zmresinin bu dnemde trediini ve ok sahib-i
vicdn mahkum ettiklerini (HD:36), Aydnlara ve yazarlara bu dnemde ok
hakszlklar yapldn [Sakin-i zindn olurdu devr-i istibddda / te bunlar Marmara
derysnn karnnda hep (HD:34/6)] kurban edildiklerini, Yeteneksiz kiilerin Paa
olduunu ve millete zulmettiini (HD:35) byk bir aklkla dile getirir.
249 Bu konuda bk. Tukin C, Girid, TDVA, C XIV, s 84-93

85

4-) Harb ttihat ve Terkk Frkasnn ynetime gelmesinden son derece

memnundur. Kendisinin hibir siyasal partiyle ilikisinin olmadn fakat bu
cemiyete sahip klmas gerektiini vurgular ve onlara dua eder. Bu partinin nderi
Enver Paay da icraatlarndan dolay ver. Keml-i fiyetle her zamn byle
muzaffer it/llah hazret-i Enver Paay bu nezretde ifadeleriyle (HD:1/13) ona dua
eder. Bu dnemde yeni sava gemileri ve uaklarn alnmasn ve bu sayede dman
askerlerinin anakkalede ordumuz tarafndan perian edilmesini sevinle karlar
(HD:1/17).
5-) Edib Harb dnemine ve kendi yaamna k tutan bir iirinde (HD:171)
yaad evi anlatr. Evinin bir yknt olduunu, kiremitleri krk olduundan
zerlerine yadn, ak arazideymi gibi uyuduklarn, iki mangal yand halde
snamadklarn, tahtalarn ivi tutmadn, yazn tahtakurusundan uyuyamadklarn,
btn bu olumsuzluklara ramen 120 kuru kira verdiini ama bu evin kirasnn
ancak 20 kuru edeceini belirtir. Bu beyitlerden Harbnin geim sknts iinde
olduunu ve dnemindeki olumsuzluklar grebilmekteyiz.
6-) Harb bir iirinde (HD:299) Arnavutlar ve Arnavut dilinden baz kelimelere
yer verir. Yemeklerini ve fiziksel zeliklerini tantr. Mizah tarzda onlar eletirir
(HD:299/4).
7-) Harb, Divnnda kadnn toplumsal konumunu ileyen iirler de yazmtr.
Kadnn, yaad dnemdeki toplumsal statsn ve erkek kamuoyu tarafndan
alglann knar. Geleneksel ataerkil yap ierisinde kadnn ikinci planda kalmasndan
ve hor grlmesinden dolay rahatszln dile getirir, bir uyar niteliinde onlara hitap
eder. Erenlere kadnlara naks dememelerini, aslann diisinin de aslan olduunu,
onlarn da Allah tarafndan halk edildiini (HD:471) belirtir. Hz. mm Glsm,
Hz. Zeynep (471/2), Hz. Fatma, Hz. Zehra (HD:471/2) gibi slmn ve Ehl-i
Beytin nder kadnlarna atflar yaparak yanl yarglar dzeltmeye alr. Dnemin
Snn Trk toplumu asndan kadnn ikinci planda olmas bilinen bir durumdur.
Fakat kadnn toplumsall konusunda daha zgrlk olduu tahmin edilen
Bekt evrelerinde de durumun genel Trk toplum yapsndan farkl olmadn
grebilmekteyiz. Edebiyat iletiim fonksiyonu asndan deerlendirdiimizde bu
iirlerin estetik endieden ziyade bir toplumsal sorunu dile getirmek iin yazldn
syleyebiliriz.
8-) Harb memuriyeti dolaysyla karlat brokratik skntlar amak iin
iiri bir arz- hal vesilesi olarak kullanr. Bir iirindeki n aklamada (HD:134)
alt dairedeki mrekkep ve kt ihtiyacn gidermek iin amirlerine manzum
bir tezkire yazdn grmekteyiz. Bu iirde (HD:134) gnl alc, vc, mizh bir
slp kullandna tank olmaktayz.

86

1- Edib Harbnin iirinde Hiciv ve Mizahn Yap ve levi

Hiciv hecv ve hica kknden bir lafz harflerini sayarak ve heceleyerek okumak,
bir kiinin veya kurumun ayp ve kusurlarn sayp dkmek anlamna gelir.250 Hicvin
Trk szl kltr geleneindeki karl yergidir. Sempati ve aka ile taklmaktan
balayp alay, tahkir ve cinsellik balamnda galiz, kfre kadar varan bir slp eitlilii
arz ederler. Kken olarak szl kltr gelenei ierisinde retilen ve daha sonralar
yazl hale gelen bir olgudur.
Mizh (Glmece) elence, alay, latife gibi manalara gelmektedir. Gldrc
sz, durum veya davran da ayn anlamda kullanlmaktadr. Mizhn balca gayesi
gldrmektir. Gldrc bir duruma, dnceye tuhaf veya komik denir. Mizahta
gldrme esas olmakla beraber kk grme sz konusu deildir. Mizh ve akann
biraz ar alay ve istihzaya gtrr. Alay ve istihzann tesinde ise hiciv bulunur.251
Klasik Trk edebiyat iinde hiciv mizhn snrlar ierisinde deerlendirilmitir.
Balangtan beri i ie olan ltife, mutayebe, mltefe, hezl, tariz, zemm, etm,
kadh gibi manzumeler hicivle balantldr. A. Srr Levendin252 tasnifinde hiciv
yergi karl da, tariz satama ve talamaya, tehzil alay ederek kk drmeye,
zem knamaya, etm ve kadh da svmeye karlk gsterilmitir. Glmece ve yergi
arasnda, nicelikten ok nitelik ayrm vardr. Glmecede ama aka ve alaydr. Yazar
ya kiileri ele alr ya da olaylar zerinde durur. aka, okuyanda glmseme yaratr.
Dokunur, ama incitmez; zaman zaman ineler, ama yaralayp actmaz. Okuyucunun
gremeyecei sivri noktalar bir eit tez anlay oyunu yapar, ama aka olduu iin
kimseyi kzdrmaz. Yergi bu snrlar aar; baka nitelikte grnr. Daha ok kiileri
ama tutan yergide, deyi sertleip kesinleir. Yalnz dokunmakla kalmaz, yerine
gre trmalar, yaralar, satar, saldrr. Sertlii ve acl orannda krar, svmeye dek
varr.
Mizh ve hiciv edeb bir retim olmann yan sra edebiyat disiplininin
toplumsallk ilevini en fazla stlenen tarzlardr. Tarihsel sre ierisinde mizh
ve hiciv gldrme ve elendirmenin yan sra kii, kurum ve deerleri eletiride
korunakl bir muhalif slp olarak fonksiyon icra etmilerdir.
Glmecede bir iletiim modeli olarak zaman zaman ifreli bir dil kullanlr.
letiimde bulunan taraflarn kendilerinin anlayabilecei szck ve tmcelerin
anlamlarnn gsterdii anlamlardan baka anlamlar da ierir.253
250 Okay M. O., Hiciv Mad, TDVA, C XVII, s 447
251 TDEA, Mizh Mad C VI, s 383-384
252 Levend A. S., Divan Edebiyatnda Glmece ve Yergi, TDAY, Belleten, 1970, (2. bsk.),
TDK Yay., Ankara, 1989, s 40
253 znl ., Glmecenin Dilleri, Doruk Yay., stanbul, 1999, s 85

87

Glmece otorite karsnda mizh reten kiiye bir g kazandrr. Sanderse

gre glme ve alayn yok edici aalayc bir karakteri vardr.254
J. C. Scott hiciv ve mizh da iine alan szl, yazl ve gsterime dayal eletiri
modellerine direni sanatlar ve alt politika ismini verir. Scotta gre szl
gelenekler, iletim aralarna bal olarak kltrel direni iin ideal hale getiren bir tr
inziva, denetim hatta anonimlik salarlar. Szl iletiimin (jestler, giysiler, danslar
vb.) avantaj iletinin yaylma-yorumlama mekn ve koullar zerinde denetime
sahip olmasdr. Bu durumda szl kltrn denetimi telfi edilemez bir biimde
merkezsizleir. Yazl iletiimin bu noktadaki dezavantaj metin isimsiz de olsa bir kez
yazarn elinden kt m yaylm ve kullanm ekli zerindeki denetimin kaybolmasdr.
Szl kltrde durum farkldr. Mesaj duruma uygun olarak nanslandrlabilir,
gizlenebilir, kaamakl hale getirilebilir. Bu anlamda kkrtc olabilecek bir halk
trks yzlerce ekilde sylenebilir. Grnte zararsz olabilecei gibi gvenilir bir
izleyici kitlesi nnde fitneci olabilir. Daha nceki kkrtc yorumlar bilenler zararsz
versiyonun gizli anlamn deerlendireceklerdir. Geleneksel simge ve ifrelerin tersine
evrilmesi de bu balamda ilev grr.255
Szl bildiriler versiyon yaratma kabiliyetinden dolay her yeni ortamda o
ortamn ihtiyacna gre ekleme, karma ve deiikliklerle yeniden retilir. Kullanc
toplumsal, cezai ve her trl iktidar otoritesini geersiz klmak iin ifadeyi rivayetle
verir veya bir bakasndan duyduunu, ryada grdn,uydurduunu lm bir
ahstan duyduunu belirtir.
Franois Georgeona gre glmenin Dou toplumlarnda zellikle Osmanl
mparatorluunda toplumsal bir boyutu vardr. Ayn meknda farkl etnik
kkenlerden (Trk, Ermeni, Arnavut) ve sosyal tabakalardan (paa, bey,
hamal, asker, tccar) yanyana oturarak bir meddah gsterisini izleyip ayn
espirilere glebiliyorlard. Bu durum onlar arasndaki iletiimi ortaya koyar.256
Bu balamda Edib Harbnin iirlerinin yaylma hzna ve potansiyeline
baktmzda benzer bir durum grrz. Harbnin kavram, kurum ve deerlere kar
ynelttii ak ve sert eletiriler, tarihsel srete tekrar eletiri yapmak isteyen fakat
kamusal ve toplumsal denetimden imtina eden kiiler iin adeta bir referans ve sanal
kaynaklk oluturmutur.
254 Sanders B., Kahkahann Zaferi Ykc Bir Tarih Olarak Glme (ev. Kemal Atakay),
Ayrnt Yay., stanbul, 2000, s 303-305
255 Scott J. C , Tahakkm ve Direni Sanatlar Gizli Senaryolar (ev. Alev Trker), Ayrnt
Yay., stanbul, 1995, s 220-225
256 Georgeon F., Fenoglio ., Douda Mizh (ev. Ali Berktay), Yap Kredi Yay., stanbul,
1999, s 84

88

Edib Harbnin iirinde dneminin kii, grup ve deerlerine kar keskin bir
eletiri slbu kullandn grmekteyiz. Zaman zaman ifreli bir dil kullanr. Bu
hiciv ve mizh frtnasnda kendisini darda tutmaz. Kendi kendini (zaman zaman
muarzlarnn azndan) hicveder. Harbde hiciv ve mizhn toplumsal boyutu
kmil insan aray erevesinde gncel hayatn karmakl ve aldatcl ierisinde
yaad kaos ve karmaann bir yansmasdr. Hakszlklar ve ilkesizlikler karsnda
kalender bir edayla N. Kemlden rnek ald toplumsala adanmak roln baarl
bir ekilde uygular. Kaba cinsellii ieren sin-kfl hicivlere ska bavurmutur.
Bu erevede Harbnin hiciv temasn a-) kiilere b-) belli bir toplulua ynelik
c-) deerlere ynelik olarak ve d-) kendisine ynelik olmak zere drt balk altnda
deerlendirmek mmkndr.
a- Kiilere Ynelik Hicivleri
1- smi Belirsiz Kiilere Ynelik Hicivler
Harb baz iirlerinde hicvettii kimsenin ismini dorudan vermek yerine
(HD:227, 228, 267, 258, 200 numaral iirlerde) onu bir takm kt sfatlarla tahkir
eder. airlik iddiasndaki bir kiiye (HD:1) vezni sama sapan ve bozuk khne
katr, alak gibi sfatlarla hcum eder. Mridlik iddiasndaki bir baka muhatabna
(HD:228) boyunun ksalndan dolay bodur, fitne, fcur, kelb gibi sfatlarla
saldrr. Her ..ku yersin gibi galiz kfrler syler. Kzd baka bir ahsa (HD:267)
Merzuvan, eek, put gibi argo, cinsel ierikli kfrlerle hicveder. Dorudan sin-kfa
ynelir. Erkek cinselliini bir nevi ifale dnk bu tavr ve sylemi erkeklik ve namus
syleminin son derece egemen olduu bir toplumda hcum ettii kiiyi toplumsal ve
psikolojik adan deersizletirir ve basitletirir. Bedduay da zaman zaman bir hiciv
formu olarak kullandna ahit olmaktayz (HD: 189,190). Allahtan beddua ettii
kiinin kendisi gibi glmemesini, muvaffak olamamasn diler.
2- smini Zikrettii Kiilere Ynelik Hicivler
Harbnin ismini vererek hicvettii ahs kadrosu u kiilerden oluur;
Muhammed Ata (HD: 300), Muhiddin Efendi (HD: 219), arkada Kenan (HD:
161, 317, 226, 205, 193, 196), Muhammed Reci Baba (HD: 64), muarzlarna genel
(HD: 2 56), Fuad Bey (HD: 80),Tevfik Bey (HD: 214), Dervi ani (HD: 181) Emin
Efendi (HD: 116), Bekir Paa (HD: 170), Kmil Efendi, Kzm (HD: 218, 217, 157),
Bir sarklya (HD: 283), hsan ve Cevdet Bey (HD: 306) Hsn (HD: 342, 343, 506,
468, 477, 474, 467, 465, 478, 482), Sdk Bey (HD: 262, 118, 135), Mahmud Fehmi
(HD: 122), Hakk Efendi (HD: 44), Emin Bey (HD: 52), Emin Nzmin (HD: 177),
Hseyin Aa (HD: 380), Tebriz Mehdi Bey (HD: 377). Bu kiilerden zelikle Hsn
ve Kenan Harbnin yakn arkadadr. Onlara da zaman zaman keskin bir dille
hcum eder. Fakat Harbnin samimiyeti dolaysyla bu kiilerle olan mnasebet ve
89

muhabbetinin hicivlerden dolay bozulmadn ve bu kiilerin Harbnin slbunu

hogr ile karladklarn grmekteyiz.257
Eletirilerinde bu kiilerin airlik iddialarna, mridlik fonksiyonlarna saldrr.
zellikle Fuad Bey (80),Tevfik Bey (214), Bekir Paa (170) gibi kiilere kaba cinsel
ierikli kfrlerle hakaret eder.
Dervi an adl bir arkadana Hibir kimse seni etmezdi kabul/Eer bu dnyada
bahi olaydn (1811/2) diye seslenerek onu alayl bir dille tezyif eder.
b- Belli Bir Toplulua Ynelik Hicivler
Harb hicivlerinde bazen belli bir topluluu muhtelif vesilelerle hedef alr.
Onlarn bir takm tavr, tutum ve davranlarn hicveder. Bu topluluklar Sivasllar
(HD: 191), Araplar (HD: 166), Erenler (Bektler) (HD: 248, 112, 106, 284, 361),
Dekadanlar (HD: 183), stibdatlar (HD: 33, 36, 34, 35), hoca, zahid, sofi, vaiz
isimler ile hitap ettii (zhir ehli) (HD: 230, 180, 280, 202, 123, 49, 54, 60, 61, 71,
72, 41, 64, 65, 59, 56, 58, 39, 57, 167) grnmndedir.
Sivasllara sebebi pek ak olmayan bir fkesi vardr. Onlara beddua eder, yerer.
stibdat ynetimini zgrlkleri kstlamalar ve kanaatince millete zulmetmelerinden
dolay knar. Hac seyahati esnasnda soyulan arkada Rkn Kaptan dolaysyla
fkesini tm Arap toplumuna genelletirerek onlar iddetli bir ekilde knar.
Mstecibzde smet Beyin tevikiyle Servet-i Fnn mensuplarnn simgeci slubuna
kar A. Mithat Efendinin isimlendirmesiyle Dekadanlara kar alayc bir slpla
[ryas yeil, faytonu refref (183/2)] eklinde tenkitler yneltir.
Alay ettii bir dier kesim Kilidbahirlilerdir (anakkale) (HD: 356).
Kilidbahirlileri bo yere beylik, zenginlik, soyluluk taslamalarndan dolay tenkit
eder. Kimin bir kel keisi var avahil-i servettir gibi ifadelerle onlar kmser bir
tavr taknr.
Bekt tarikat mensuplarn yolu ve erkn terk ettikleri bir ksmnn yapt
Ehl-i Beyt dmanl, zevk ve sefhat dknl dolaysyla hicveder. Bu tavr
ender rastlanlan bir durumdur. Harbnin tenkitlerinde tarafgirlik yapmadna
en byk delil tekil eder. erisinde bulunduu topluluun eksik ve hatalarn
acmaszca eletirmekten geri durmaz. Harb ismini vermek istemedii bir takm kii
ve kavramlar rakamlardan oluan ifreli bir dille tenkit eder (HD: 361, 362).
Vaiz, sofi, hoca diye isimlendirdii (ehl-i zhiri) Hak ve hakikati gerek manasyla
idrak edememeleri, din emir ve yasaklarn d yzeyine taklp btn manay ihmal
etmelerinden dolay riykrlkla sular. Sin-kfl slbunu zahide kar da kullanr
(HD: 65/3).
257 Bu konuda bk. Salc V. L., Edib Harb, Yeni Trk Mecmuas, S 78, stanbul, 1939,
s 219-222

90

c. Deerlere Dnk Hicivleri

Harb yaad an olumsuzluklarna kar eletirel bir tavr iindedir.
Dostlarnn ve evresinin vef ve fergat duygularndaki eksiklie kar krgndr.
anda artk gvenilecek bir dost bulmann mmkn olmad kanaatindedir
(HD: 250). Kibir ve riya en fazla tenkit ettii zelliklerdir (HD: 276).
d- Kendisine Dnk Hicivler
Edib Harb btn bu hiciv ve tenkitlerde kendisini ihmal etmez. Bazen dorudan
(HD: 160, 247) bazen de arkadalarnn veya hicvettiklerinin dilinden kendisini (HD:
171) tenkit eder. Arkadalarnn dilinden yazd hicivde olumsuzlama yntemi ile
kendi asndan olumlu zellikleri n plana karmaya alr.
Dorudan kendisine ynelik hicivlerde ise daha acmaszdr. Kendisine zenpre,
gulampre sfatlar ile hakaret eder. slbundan btn bu kendine dnk eletirileri
mizh oluturma amacna dnk olarak kurgulad hissi verir.
2- Edib Harbnin iirinde Mizh
Edib Harb iirinde mizh unsurunu tenkit unsuru ieren hafif bir alayclkla
kurar. alt Bahriye tekilatnn deposundaki tek tr fasulye iaesinden dolay
memnuniyetsizliini fasulye hakknda yazd bir medhiyye muhteval iirle dile
getirmektedir. ronik bir tarzda bu fasulye davasnn mahere kadar sreceini
syler (HD: 92).
Adliyede grevli Ziya Bey adl bir arkadana hitaben yazd Kaz Gazeli (HD:
382) isimli iiri mizhi kalite asndan olduka dikkat ekicidir. Maarif Vekletinde
grevli arkada Tevfik Beye hitaben yazd eletirel bir iirinde de yine mizh
kurgu n plandadr. Hakaret ve kfrlerde kelimelerin yan anlamlarndan ve argo
armlarndan yararlanr.
iirinin genelinde hakim olan didaktik hava mizh ve hiciv temalar iinde
geerlidir. nce bir nkte ve esprili hiciv anlay onun isyann tatmin etmez,
syleyeceini en aalayc ve ar biimde sylemeyi daha ye tutar.
Edib Harb mizhn tenkit balamnda kmsemek, alay etmek ilevinden daha
fazla yararlanr. Hiciv ve mizh dilini kurarken estetik kayg daima ikinci plndadr.
3- letiimde Yklendii Grev Bakmndan Tarih Beyitleri
Edeb retim; estetik kaygnn n planda olduu mahiyet itibaryla kurmaca
karakteri n planda tutan bir kurguya sahiptir. Edeb eserin tarihsel geliim sreci
iinde szl kltr ortamndan balayp yazl kltr ortamnda da devam edegelen
bir zellii yazar/anlatc ve okuyucu/dinleyici arasnda belli simge ifre, gsterge ve
kelimelerle rl bir iletiim arac olmasdr. Bu erevede her iletinin bir anlam
91

vardr. Gstergebilimciler evrende kendi arasnda anlaml bir btn oluturan her
trl dizgenin bir anlam ve iletisi olduunu savunurlar.258
Trk-slm medeniyet gelenei ierisinde dar manada Trk edebiyat ierisinde
bir olay, durum ve esere ilikin ebced hesabyla tarih drme olgusu edebiyatn
iletiim ve belgeselcilik fonksiyonunu en mtekmil ekilde ortaya koyduu tarzdr.
Ebced kelimesi, Arap alfabesindeki harflerin kolaylkla ezberlenmesi iin,
harflerin birletirilmesiyle meydana getirilmitir. Her harfin rakamsal bir deeri
vardr.259 air ve yazarlar harflerin bu zelliklerinden yararlanarak anlattklar olay
sz balamna paralel olarak tarihlendirirler.
Metin Akku tarih drme olgusunun bu boyutunu nemli bulur, dikkat eker.
Dier Dou toplumlar gibi Osmanl toplumu da tarih drme sanatn toplumsal
olaylarn btn canllyla yanstlmasnda bir iletiim arac olarak kullanmtr.
Resm ve zel tarih, tarihlerin ve tarihilerin donuk bir bilgi olarak kaydettikleri
olaylar ve bu olaylarn rakamsal tespitleri edeb metinler araclyla oluturulmutur.
Edeb metinlerin air ve yazar ayn zamanda resm ve zel bir meslein icracsdr. Bir
asker, air veya ynetimde grev alm bir yazar, evresinde olup bitenler konusundaki
dikkatlerini edeb metinlerde tespit ederek tarihin derinliklerinden gnmze bir
haber olarak edebiyat vastasyla ulatrabilir. Osmanl air ve yazarlar en basit
gnlk olaylardan birok tarih olaya k tutabilecek olay eserlerinin satrlar arasna
yerletirmeyi baarmlardr.260
Tarih beyitlerinden zelikle lm (mezar kitbeleri), mimar yaplar ve retimle
ilgili olanlar bir mekna balanarak madd bir hvyet kazandklarndan ayrca bir
neme sahiptirler. Klsik Trk edebiyat sahasnda eser vermi her air, eserinde bu
tre az veya ok genellikle yer vermitir.
Edib Harb Divnndaki tarih beyitlerinin, evresindeki olaylar vesilesiyle daha
ok e, dost ve evresinin talebi zerine hususen yazld anlalmaktadr. Divnda
toplam 28 adet tarih beyiti yer almaktadr. Bunlar balk altnda toplamak
mmkndr.

258 Rifat M., XX. Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar I, Om Yay., stanbul, 2000, s
127
259 Yakt ., Trk-slm Kltrnde Ebced Hesab ve Tarih Drme, tken Yay., stanbul,
1992, s 23-37
260 Akku M., Divan iirinin letiimde Yklendii Grev Asndan Hammzde hsann
Tarih Manzumeleri, Trabzon ve evresi Uluslararas Dil-Tarih-Edebiyat Sempozyumu Bildiriler
Kitab II, Trabzon Valilii Yay., Trabzon, 2002, s 262

92

1- Doum Sebebiyle Dd Tarihler: Bu tarihler; Ahmed Beyin olu M.

Ekremin doumu (HD: 19), Tahir Beyin kz Haticenin doumu (HD: 11, 6), Mir
Selahattin olu Mir Cavidin doumu (HD: 10), Hseyin Cahitin doumu (HD: 9),
emseddin olu Muhammed Numann doumu (HD: 25), Ltf Bey olu Adnann
doumu (HD: 26), Hseyin Mesilin doumu (HD: 18), Tahir Efendi olu Mustafa
lhminin doumu (HD: 17, 8), Bahaddin adl ocuun doumu (HD: 13) dolaysyla
yazlmlardr.
2- lm Sebebiyle Dd Tarihler: Bu beyitler; Telgraf Memuru Salih Beyin
lm zerine (HD: 23), Hulki Beyin ei Behiye Hanmn lm sebebiyle (HD:
20), Bursa Valisi Celil Paann ei Naima Hanmn lm dolaysyla (HD: 16),
doum annda ocuuyla len kadna (HD: 27), Muhammed Hikmet Beyin lm
sebebiyle (HD: 28), Mir hsann annesinin lm dolaysyla (HD: 12), Skobenli
(skp) Zeynel Abidin Babann lm dolaysyla (HD: 15), Hamdi Babann
lm zerine (HD: 7), Bahede oynarken havuza dp len ocuk iin (HD: 29),
Skobenli Zeynel Abidin Baba Dergahnda vefat eden Dervi Sleymann lm
dolaysyla (HD: 21), Mderris Talat Efendinin kz Sabihann lm zerine (HD:
22), Dervi Ahmedin lm zerine (HD: 3) sylenmilerdir.
3- Mimar Yaplarla lgili Dd Tarihler: Bunlar Yanya Vilyeti Turan
kasabasndaki derghn bnisi Ali Babann trbesinin yapm tarihi (HD: 2), Yanya
Vilyeti Turan Dergh Postniini Ahmed Mehdi Babann yaptrd eme (HD: 24,
14), dier bir eme(HD: 4) iin dd tarihlerdir.
Harbnin tarih beyitlerini sosyal tabakalar asndan incelediimizde daha
ok orta ve alt tabakadan halk kesimlerine ve imparatorluun farkl corafyalarna
yaylan bir eitlilik gsterir. Bununla birlikte vali ve dier yksek dereceli zevatla da
ilikisinin olduu ve o kademelerde de tanndn renmekteyiz. Kendisini etkileyen
eitli olaylar karsnda da tarihler dtn grmekteyiz. (smi belirsiz bir kadnn
lm HD: 27).

93

NC BLM
KLTR ORTAMLARI VE EDB
HARB DVNI

I- RD VE TEBLE BALI CR EREVESNDE

DN-TASAVVUF TRK EDEBYATI
Trkler slmiyeti kabul etmeden nce konar-ger medeniyet anlaylarnn
bir tezahr olarak in snrndan tarih Trkistan corafyasn iine alacak ekilde
Avrasya arazisini boydan boya kat etmi bu zaman aralnda bu corafyadaki farkl
dinlerle karlam asl dini olan Tanr dini yannda muhtelif boylar halinde snrl da
olsa Budizm Maniheizm, amanizm, Hristiyanlk, Musevlik din ve inan sistemlerini
benimsemilerdir.261
Bu erevede slmiyet ncesi Trk kltr dairesinde ok kuvvetli szl ve
yazl din bir edebiyat vcuda getirilmitir.262 Bu dnemden elimizde kalan en eski
rnekler XI. yzylda ve daha sonraki yzyllarda yazya geirilmi rnler ve Dou
Trkistanda Maniheist ve Budist Uygur kltr evresinde yaratlm olanlardr.263
slmiyet ncesi bu farkl inan sitemleri kitlesel bir kabul grmemi ancak belli
kent muhitlerinde (yerleik ortamlarda) tesirini gstermitir. Bu dnemde airlik,
sihirbazlk, falclk, hekimlik gibi grevleri de icra eden ozanlar oba oba dolaarak eski
kahramanlarn menkabelerini terennm ederler, sr denilen mill av ayinlerinde
261 Kprl M. F., Anadoluda slmiyet, Anadoluda slmiyet (Yay. Haz. Mehmet Kanar),
nsan Yay., stanbul, 1996, s 45
262 Bu konuda geni bilgi iin bk. Arat R. R., Eski Trk iiri, TTK Yay., (3. bsk.), Ankara,
1991
263 Tekin T., slm ncesi Trk iiri, Trk Dili Dergisi (Trk iiri zel Says), TDK Yay.,
Ankara, 1986, s 7

veya len denilen umum ziyafetlerde, yu denilen matem merasimlerinde destan ve

trkler sylerlerdi.264
Ozanlar hakknda en eski bilgiler Latin kaynaklarnda (zellikle Priscus)
mevcuttur. Atillann ordusunda bu gelenei icra eden ozanlarn ve onu vecd iinde
dinleyen bir dinleyici topluluunun olduu bildirilmektedir.265
Bu tanklk bize ozanlarn eski Trk kltrnde toplum ve idareciler katnda
sevgi ve sayg duyulan yksek bir mevkiide olduunu gstermektedir. Ozanlar
toplum ve idare arasnda bir nevi iletiim kuran kanallar durumundadr. Boyun szl
hafzasn tayp yeni kuaklara aktarrken bir anlamyla irad ve tebli ilevini
yerine getirmekteydiler.
Orta Avrupa milletlerinin destan ve efsanelerinde yer alan Atilla a, bugnk
Avrupa milletlerinin ekillenmesinde de nemli rol oynamtr. Bozkr kltr
phesiz bu devrede btn Avrupa kltrlerini derinden tesiri altnda brakmtr.266
Daha sonraki yzyllarda ordu airi olarak varlklarn devam ettiren bu ozanlar,
birbirileriyle karlkl trkler syleyerek savaa gitmilerdir. Bu iirleri, trkleri,
atlar yakanlar, yaratanlar, icra edenler phesiz Trk szl gelenei ierisinde iir
sanatnn temsilcileri idi.267
ncelikle 921 ylnda Volga til Bulgarlar, ardndan 960 ylnda Karahanllarn
slmiyeti kabul etmesiyle beraber Trk boylar gittike artan bir hzla slmiyete
girmeye balamlardr. Din deitirme hadisesi ile beraber Trkler farkl bir medeniyet
dairesine girmeye balamtr. Bunun tabi bir sonucu olarak Trkler yeni dinin
kavram, kurum ve deerlerini aktarrken eski inan ve geleneklerini de tamamen
brakmam yeni din ierisinde zaman zaman eklektik zaman zaman sentezci bir
anlayla muhafaza etmitir. Flal bu durumun sosyolojik bir gereklik olduunu
belirtir.268
Kltr ve medeniyet kurgusunda kkl deiiklikler yapacak olan bu radikal
deiim ve dnm hi phesiz Trk szl gelenei ierisindeki szl iir geleneini
de deiime uratmtr. Fakat bu deiim hibir zaman ozanlk geleneinin toplumsal
ilev asndan temel dinamiklerini bozmamtr. Zaten bir yenilik ve renme, mevcut
264 Kprl M. F., Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar (4. bsk.), DB Yay., Ankara, 1981,
s 11-243
265 agy, Edebiyat Aratrmalar (3. bsk.), tken Yay., stanbul, 1989, s 157-158
266 Nmeth G., Atilla ve Hunlar, stanbul, 1966, s 122
267 Yldrm D., Orta Asyadan Urumuneline Trk Szl iir Sanatnn Yaylmas zerine,
Milletleraras Trk Folklor Kongresi Bildirileri, KBY, Ankara, 1986, s 444
268 Flal E. R., Trkiyede Alevilik Bektlik (3. bsk.), Seluk Yay., Ankara, 1994, s 86

96

bilgi ve birikim kompozisyonuna gre yeniden retilir. Connertona gre mutlak

anlamda yeni bir eyi akln kabul etmesi mmkn deildir. Bunun nedeni, yalnzca
tmyle yeni bir balang yapmann g olmas deildir; pek ok eski ballk ile
alkanln, eski ve yerleik bir eyin yerine yenisini koyma abamz engellemesi de
deildir yalnzca. Bunlardan daha temel bir neden vardr: Ne trden olursa olsun
belli bir deneyimin akla yakn olduundan emin olabilmek iin onu, daha nceki
deneyimlerimizin oluturduu balama dayandrmak zorunda oluumuzdur; yani
herhangi bir tekil deneyimden nce zihnimizin daha nceki deneyimi yaanm eylerin
tipik biimlerinden olumu genel bir ereveyle ilikilendirmi olmas gerekir.269
Trkler slmiyeti kabul ettikleri srada yerleik kent merkezlerine sahip olmalar
yannda konar-ger medeniyetlerinin bir icab olarak byk lde kentlerden uzak
geni bozkrlarda yaamaktaydlar.270 Bu yaantnn tabi bir neticesi olarak geni
halk kitleleri yeni dinin icaplarn szl kltr yntem ve kanallar erevesinde
renmeye balamlardr. lhiler okuyan, Allah rzas iin halka bir ok iyiliklerde
bulunan, onlara cennet ve saadet yollarn gsteren dervileri, Trkler, eskiden din
bir kutsiyet verdikleri ozanlara benzeterek hararetle kabul ediyorlar, dediklerine
inanyorlard. Bu suretle eski ozanlarn yerini ata veya baba nvanl birtakm derviler
almt. slmiyeti kabul etmi olan ozanlar piri Korkut Ata ite bunlardan kalm bir
hatray yaatyordu.271
Szl kltr gelenekte yer alan tamamen sz ile, ksmen sz ile ve tamamen
szsz yaratlan, ama szl gei ve iletiimle fertler arasnda dolaan veya nesilden
nesile geen tm unsurlar, <yap, muhteva, biim ve fonksiyonlar ne olursa olsun>
ierir.272
Bu balamda Trk milletinin sahip olduu kkl szl kltr geleneinin
biim ve ekilleri yeni dinin geni halk kitlelerine yaylmasnda byk bir ustalkla
kullanlmaya balanmtr. Bu noktadan itibaren ozanlarn yerini derviler alm ve
yeni misyonlar ird ve teblie bal icra273 erevesinde ekillenmitir.
Szl kltrn: szl (verbal), gelenee ballk (tradition), eitlenme
(variant), anonimlik (anonymous), kalplama (formularization) zelliklerine sahip
269 Connerton P., Toplumlar Nasl Anmsar (ev. Aleddin enel), Ayrnt Yay., stanbul,
1999, s 14-15
270 Bu konuda bk. Kprl M. F., Edebiyat Aratrmalar, (3. bsk.), tken Yay., stanbul,
1989, s 463
271 Kprl M. F., Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, (4. bsk.), DB Yay., Ankara, 1981, s 19
272 Yldrm D., Trk Bitii, Aka Yay., Ankara, 1998, s 39
273 Bu tanmlama Sn. Do. Dr. zkul obanoluna aittir. Bk. obanolu ., Ak Tarz
Kltr Gelenei ve Destan Tr, Aka Yay., Ankara, 2000, s 135

97

bir karakteri vardr274. Szl kltr geleneinin ileyiinde sz ve insan merkezi bir
konumdadr. Karmak sofiyane teorilerin ve yazl kltr ortam ierisinde retilen
bilgilerin szl kltr ortamna tanmas iin bu bilgilerin biimsel olarak bir yeniden
retimine ihtiya vardr.
Walter Ong, szl kltr yazl kltr ilikisini inceledii eserinde kelimelerin
szl kltrde szle snrlanmasnn anlatm biimlerinin yan sra dnme srecini
de etkilediini ileri srer.275 Yazl kltr ortamna aktarldnda sayfalarca tutabilecek
olan bir metni hafzada tutabilmek iin bu bilgilerin kolay hatrlanabilir bir karaktere
sahip olmas gerekmektedir. Bundan dolay szl kltrde bir konu hakknda uzun
boylu dnp, sorunlar karsnda zmleyici klmann yolu, soru ve cevaplardan
oluan i ve d diyalog eklindeki iletiimdir.276
Szl kltr ortamnn dayatt bu olumsuzluklar aabilmek iin dnce
ve duygular kalplar, ifadeler eklinde kurgulamak gerekmektedir.277 Onga
gre dncenin dengeli tekrarlar ve antitezleriyle aknn kazandrd ritm,
kelimelerdeki nl nsz uyumu gibi zellikler hafzay glendiren unsurlardr.278
Bu biimsel zorunluluklar neticesinde uygarlk tarihinde yazl kltr ortamna
geilmesinden ok sonralar bile yazl eserler szl kltr ortamnn kriterlerine gre
retilmitir. Bu erevede Trk kltr dairesi ierinde retilen ve yazl bir edebi tr
olan mesnevler dikkat ekicidir. Hatrlama kolayclndan istifade edebilmek iin
ilm eserler bile iir tarznda yazlmtr.
Connertona gre hatrlama: Byk apl szcelerin daha sonraki kuaklarca
yinelenebilme yolunda herhangi bir ansa sahip olabilmeleri iin, standartlam
biimlere dklmeleri gerekir ve ritm, anmsama ii srasnda bir dizi motor tepkisel
devinimini ibirliine soktuu iin, szl nazmn ritimleri anmsama ileminin
ayrcalkl, stn dzenekleridir.279
Trklerin slmiyete girdii X. yzyldan Ahmed Yesevnin tarikatn
kurumsallatrd XII. yzyln ortasna kadar geen ksa srede Trkistan havalisinde
274 agy, Trk Bitii, Aka Yay., Ankara, 1998, s 68
275 Ong W., Szl ve Yazl Kltr: Szn Teknolojilemesi, (ev. S. Banon), Metis Yay.,
stanbul, 1995, s 49
276 obanolu ., age, s 125
277 Bu konuda Szl Kompozisyon Teorisi ve M. Parrynin almalar iin bk. obanolu .,
Halkbilimi Kuramlar ve Aratrma Yntemleri Tarihine Giri, Aka Yay., Ankara, 1999, s
229-255
278 Ong W., age, s 49-50
279 Connerton P., age, s 119

98

kuvvetli bir slm kltr olumu durumdayd. Ahmed Yesevnin tarikatn

sistemletirmeye balad XII. yzyldan itibaren Ahmed Yesev ile beraber irada
bal icr gelenei kuvvetli bir ivme kazanr. slm ilimlerini ve ran edebiyatn pek
iyi bilmekle beraber Yesev mridlerine dervilik adabn telkin iin, anlayabilecekleri
bir dil ile hitap etmek mecburiyetinde kald ve Trklerin halk edebiyatndan
ald nazm ekilleri, hece vezni ve olduka basit bir dil ile sofiyane manzumeler
yazd ki,bunlara alelade iirlerden ayrt etmek iin hikmet derler. Sanat endiesine
tamamyla yabanc ve lirizmden mahrum olan ve yalnz bir propoganda gayesi takip
eden bu hikmetler yalnz bozkrlarda deil Yesevliin btn intiar sahalarnda
sratle yayld. slmiyeti, eklen kabul etmi bozkr gebeleri arasnda tasavvuf
propogandas maksadyla yazlan eyler baka trl olamazd.280
Trk sznn manzum sihr karakteristii ksa srede Ahmed Yesev ve
geleneinin btn Trk corafyalarnda tannp kolaylkla benimsenmesine yol
amtr. Bu itibarla Ahmed Yesev tekke edebiyatmzn, din-tasavvuf Trk
edebiyatnn kurucusu, Divn- Hikmeti de bu edebiyatmzn ilk belgesidir.281
Trklerin XI. yzyldan itibaren kitleler halinde Anadoluya ynelmeleri ile
birlikte zellikle XIII. yzylda Yesev dervileri Anadoluda etkin bir konuma
gelmilerdir. Anadoludaki bu ilk suf nder ve tekilatlar (Bektler, Torlaklar,
Edhemler, Abdallar, Camler) Ahmed Yesevye byk bir hrmet ve sayg gsterip
kendilerini ona bal olarak gsteririler. Bu ilk suf nder ve tekilatlar merkez
ynetim ile egdm ve uyum iinde corafyann vatanlatrlmas srecinde mhim
roller oynamlardr.
Bu balamda Trkistandan getirdikleri sevgi ve hogr ikliminden beslenmi
slm anlay ile ksa srede Anadolunun yerli halknn da sevgi ve gvenini
kazanmlardr. Muhaceretle beraber Anadoluya gelen gebe Trkmenler arasnda
halen slmn kitab bilgilerinden haberdar olmayan kesimler vardr. Trkistanda
balayan slmlama sreci ayn tarz ve aralarla Anadoluda da devam ettirilmitir.
slmiyetin irad ve tebliinde nemli roller oynayan bu dervi ve zmreler imr,
iskn ve asayi gibi konularda da faaliyetler gstermilerdir. Yani Anadolu Trk
suflii ve sufleri mnzev bir tavrn karsnda olmu, srekli eylem halinde halkn
aydnlatlmas yolunda faaliyetler gstermilerdir.282 Tarihsel geliim srecinde eski
280 Kprl M. F., Edebiyat Aratrmalar, (3.bsk.), tken Yay., stanbul, 1989, s 463-471
281 Sevk . H., Edebiyat Bilgileri, stanbul, 1942, s 224
282 Bu konuda bk. Barkan .L., Osmanl mparatorluunda Bir skn ve Kolonizasyon
Yntemi Olarak Vakflar ve Temlikler I, stil Devrinin Kolonizatr Trk Dervileri, Vakflar
Dergisi, C, II, stanbul, 1943, s 279 304

99

irad ve tebli misyonuna sahip alp, bilge, gezginci ozan tipleri slm kltr ve
tasavvufun tesiri ile yeni bir misyon yklenmilerdir.283
zellikle tekkeler bnyesinde zikir ve yinler erevesinde nefes ve ilhiler gibi
iirsel biimlerin mzik ve sem eliinde okunmas ird ve tebliin icra balamn
belirleyen en nemli zelliklerdir. Bir ritel etkinlik olarak zikir meclisleri ve ortamlar
srf Allah hatrlama ilevinin tesinde anlamlara sahiptir. Bunlar ayn zamanda
tarikat yeleri arasnda toplumsal iletiim ve etkileimin saland ortamlardr.284
Zikir gsteriminin (performance)285 zaman zaman mzik ve sem eliinde yapld
tarikatlar da vardr (Mevlev, Bekt, Alev). Bir boyutuyla iir ve mzik btn
tarikatlarda akn tecrbeye gei iin birer vastadr. Bu esnada mzik ve iirin
birliktelii mridin vecde gelmesi iin hazrlayc etkenlerdir.
Mzik, varolusal zmzn ve varolu tarzmzn, evrensel lekte kabul gren
bir sentezidir; kiisel, sosyal ve kltrel anlamlandrmalardan oluan ve dier iletiim
biimlerine benzemeyen bir harmanlamadr. Mzik yaamdaki tehlikeli duygusal gidip
gelmeleri, zayflklar, yenilgileri, kutlamalar ve atmalar, zel olarak yaanabilen ve
dier insanlarla paylalabilen hipnotik ve reflektif tempolara dntrr ve bylece
hem yaratclarna hem de dinleyicilerine aykr deneyimler yaatr.286
Zikir gsterimi belli kurallar dahilinde btn insanlara aktr. Bunun paralelinde
takvime bal din gnler (bayram ve kandiller), dnler, mesire yerleri, hanlar,
medreseler, cami, ird ve teblie bal icrann dier nemli icra ortamlardr. Bu
esnada gsteri hem bireysel hem de topluluun katlmyla (katlan taraflarn
etkileimiyle) kollektif bir icraya dnebilir.
Balanglarn Halife Ebu Bekir veya Hz. Aliye eritiren sufliin yaylmas,
tekkelerin siyas kuvvetler tarafndan adeta resmen tannmas, birok byk
devlet adamlar ve sultanlarn eyhlere riayetleri onlara yksek bir manev nfuz
bahediyordu.287 Bu nfuz ve saygnlklar ile eski Trk toplumundaki ozann ilevini
ve sosyal statsn daha da pekitirmi olduklar grlmektedir.
Anadoluda tekkelerin ve eitli tarikat kollarnn kurulup gelimesiyle tekke
edebiyat da ayn ekilde gelimitir. Kalabalk halk kitlelerine hitap eden tekkelerde
yetien airler, Trk halkna sade ve gzel bir dille iir ve ilhiler sylemeye
283 Bu konuda bk. Yldrm D., Dede Korkuttan Ozan BaraDnm, Trk Dili Dergisi, S
570, Ankara, 1999, s 505-530
284 Gilsenan M., Saint and Sufi in Modern Egypt, Oxford Universty Press, Oxford, 1973, p. 176
285 Bu tanmlama iin bk. Atay T., Batda Bir Naki Cemaati, letiim Yay., 1996, s132
286 Lull J., Popler Mzik ve letiim (ev. Turgut bla), iviyazlar Yay., stanbul, 2000, s 11
287 agy, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar (4.bsk.), DB Yay. Ankara, 1981, s 18

100

balamlardr. Bylece Anadoluda tarikat airleri vastasyla zengin ve kuvvetli bir

tasavvuf edebiyat kurulmutur.288
Bu yeni edebiyatn ana eksenini slm dini ve tasavvufu oluturmaktadr.
Karmak kitab bilgiler halkn anlayabilecei bir slp ve imgelerle bu airler
tarafndan anlatlmaya balanmtr. Kadrosunda divan airleri ile birlikte saz airleri
de bulunan bu edebiyat, halk edebiyat ile divan edebiyat arasnda bu iki edebiyat
birbirine yaklatran, her iki edebiyatn hitap ettii zmreleri birletiren bir edebiyat
kprs ilevini grmektedir.289
Din-tasavvuf Trk edebiyat vezin, kafiye, anlatm ekli, dil ve slp zellikleri
bakmndan slmdan nceki edebiyatmzn tesirinde kalm, Trklerin slm dinini
kabullerinden sonra da slmiyet ile yeni bir ruh, tasavvufla da dnce zenginlii
kazanmtr.290
Bir tarikat ve tekkeye mensup olmalar sebebiyle bu air ve teblicilerin icr
meknlar ncelikle tekkeler, zaviyeler, derghlar, hanlar ve kervansaraylar olmutur.
Bu meknlarn yan sra gezginci dervi-airler iin ird ve tebli mekn halk ile
yz yze grme ve konuma imkn bulduklar btn meknlardr. Tekkeler
Trk toplumunun soyo-kltrel yaps ierisinde sosyalleme olgusunu kendine has
kurumsal ve kltrel balamlarn beraberinde getirdii yorumcul ereve iinde
ekillendiren kurumlardr.291
Belli bir disiplin ve sistematik dahilinde halka ak olan tekkelerde irad ve tebli
szl hitap yoluyla gerekletirilmektedir. Ferd tecrbe, deneyim ve birikimi kitab
bilginin snrlayclna tercih eden tekke mensuplar iin szl iletiim vazgeilmez
bir aratr (Hatta bu erevede kitab bilgiler kmsenir). Oluturduklar bu zengin,
geni edeb birikim ve gelenekle tekkelerin daha sonraki asrlarda kurulacak olan
k edebiyat iin (malzeme ve ierik asndan) salam bir zemin oluturduu
kanaatindeyim. k edebiyatnn iledii tema ve metaforlarn birou tekke/cami
muhiti ierisinde eitilen Trk halknn bu kltrel ortamdan tad olgulardr.
XIII. yzylda Trkistandan muhaceretle gelen heterodoks zmreler
Anadoluda yerleip tekilatlanmaya balamlardr. Btn zmrelerden dediimiz
bu kesimler Rumeli dahil btn Trk corafyasnda etkili olmaya balamlardr.292
288 Banarl N.S., Resimli Trk Edebiyat Tarihi, C I, s 285
289 age, C I. s 216
290 Gzel A., Tekke iiri,Trk Dili Trk Halk iiri zel Says III (Halk iiri) S 445-450/
Ocak-Haziran, Ankara 1989, s 252
291 obanolu ., Ak Tarz Kltr Gelenei ve Destan Tr, Aka Yay., Ankara, 2000, s 135
292 Kprl M. F., Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar (4. bsk.), DB Yay., Ankara, 1981, s
337-338

101

Daha sonralar Trk edebiyat ierisinde Alev-Bekt tavr diyeceimiz akm bu

sosyal zemin zerinde ykselmeye balamtr. ou ordu mensubu olan ve Bekt
tarikatna mensup airler din-tasavvuf Trk edebiyat ierisinde vahdet-i vcd ve
vahdet-i mevcd anlaylarn popler bir anlatmla zaman zaman hull, tenasuh ve
mehdi kavramlaryla ifade etmeye balamlardr. Merkez otorite ile genellikle bark
olan bu gelenein yannda tara muhitlerinde rgtlenmi olan Alev Trkmen
topluluklar ierisinde edebiyat ve szl gelenek eitim, ird ve tebli fonksiyonunu
hi kaybetmemi szellii byk bir canllkla yaatlmtr. Ocak ve cemevleri bilgi,
grg ve erknn aktarmnda szl ve yz yze yntemi kullanmlardr. Bu bakmdan
Alev-Bekti teolojisi daha ok szl kltr ortamnda retilip aktarlan bilgi ve
grg formasyonunu ihtiva eder.
Anadolu sahasnda Yunus Emre ile balayan din-tasavvuf Trk edebiyat bu
airin ahsnda sanat ve estetik dzeyi yksek bir mahiyet kazanmtr. Ardndan
Kaygusuz Abdal, Sultan Veled, Erefolu Rum, Hac Bayram Vel gibi ird erleri
yetitirmi olan bu edeb gelenek tekke ve zaviyelerin kaldrld XX. yzyla kadar
irad ve tebli ilevini daima n planda tutarak gelmitir. rd ve tebliin n planda
olduu bu eserlerde estetik endie ikinci plandadr. Manzumelerde buyurgan ve
retici bir slp hakimdir. Vezin ve kafiye kaygsndan byk oranda uzaktrlar. Bu
airler asndan esas olan vermek istedikleri mesajdr. Bu nedenle onlar asndan
edebiyat toplumsal iletiime katldklar bir ara konumundadr. slmiyete bal
bir Trk kltrnn olumasnda din-tasavvuf Trk edebiyat ve mensubu dervi/
airler byk grevler ifa etmilerdir. Bu oluumla beraber slm kltr Trk tavr
ierisinde yerel ihtiya ve birikimlerle beraber yzyllar tesinden tanagelmitir.

II- LETM VE CRA ORTAMLARI AISINDAN EDB

HARB DVNI
1- Yazl Kltr Ortamnda Edib Harb
Yaz, konumay szl-iitsel duyudan karp yeni bir duyu dnyasna, grmeye
balad iin hem konumay hem de dnme biimini dntrmesiyle, insanlk
teknolojisindeki bulularn en by olmutur.293 Yazl kltr ortam metni ve iletiyi
statik bir hale getiren, bu nedenle szl kltr ortamnda olmas muhtemel deiim ve
varyantlamalara msaade etmez. zerinde tekrar dnme, geriye dn, dzeltme
ve ilve yapma tasarruflarna aktr. Uygarlk tarihinin ileriye doru geometrik bir
hzla geliiminin temelinde yaz kltrnn icad edilmi olmas vardr.
Connerton bir szl kltrn yazl kltre geiini bedenletirme
pratiinden kaydetme pratiine gei olarak tanmlar. Bylece yaznn kukuculuk
293 Ong W., age, s 104

102

ve ekonomikletirme
kanaatindedir.294

srelerini

iteleyerek

yenilikleri

kurumsallatraca

Matbaann icadn (1450) dikkate aldmzda bu aracn lkemize ge saylabilecek

(1729) bir tarihte girmi olduunu syleyebiliriz. Matbaann gelii ile beraber eserlerin
basm ve datm ilemi kolaylam buna paralel olarak bilginin aktarm ve dolam
hznda da bir art olmutur. Yazl kltr ortam ve klk geleneinin tarih sreci
iinde cnkler, mecmualar ile belli oranda varln hissettirmekle beraber istinsaha
dayanan bu oaltma ekli mahiyet itibaryla olduka farkldr. Bu dnemde ilk
defa hangi ylda ve kimin tarafndan balatld bilinmemekle beraber k tarz
destanlarn ta basks (litografya) denilen teknikle tek yaprak katlarn bir yzne
baslmak suretiyle oaltlarak satld bilinmektedir.295
Bu ilk dnemde yine matbaa ortamnda baslan ilk eserler szl kltr ortamnda
retilip aktarlan ve halk tarafndan ok sevilen eserlerdir. Bunun bir anlamyla
ticarileme kaygsnn bir yansmas olduu kanaatindeyim. nk baslm olan
eserin maliyetinin karlanmas, bu sebeple satlmas mecburidir.
Bu destanlara paralel olarak yazya geirilip satlan bir baka gelenek mahsul
ise, slm epik destanlar ve halk hikyeleridir. Battal Gazi Destan, Ebu Mslim
Horasan, Hz. Ali Cenkleri, Hamzanme gibi slm destanlar ve Kerem ile Asl, k
Garip, Emrah ile Selvi, Asuman ile Zeycan, Raznihan ile Mahifiruz, Elif ile Mahmud,
ah smail, Ferhat ile irin gibi halk hikyeleridir. 1900l yllarndan itibaren
nceleri tabask ile baslp satlan bu mahsuller, daha sonralar tipo matbaalarla
Anadolunun en cra yerlerine dahi ulatrlmtr. Yazl ve basl bu tahkiyeli eserler,
gelenein canl olarak devam ettii yerlerde evlerde ve ky odalarnda yksek sesle
okunup dinleniyorlard. Bu dnemde szl kltr ile yazl kltrn sarmal bir ekilde
klk geleneine tesiri sz konusudur. Gelenei srdren klarn, szl aktarmdan
beslenmeleri yannda yazl unsurlardan da istifade ederek, bireysel bilgi birikimlerini
oluturduklar grlmektedir.296
Matbaann hizmete girmesiyle beraber okuyucu/dinleyici kitlesinde ok hzl bir
artn olduu muhakkaktr. Okuma yazmas olanlar okuduklar bu basl eserleri yine
okuma yazmas olmayan topluluklarn nnde okuyarak onlar bir anlamyla tekrar
szelletirme ilemine tabi tutmulardr.
Matbann icadndan nce oaltma ileminin el yazsyla yapld bilinmektedir.
Bu yntemle Fuzul, Bk, Nesim gibi airlerin eserleri okuma yazmas olmayan halk
294 Connerton P., age, s 118-119
295 agy, k Tarz Kltr Gelenei ve Destan Tr, Aka Yay, Ankara, 1999, s 142
296 zarslan M., Erzurum klk Gelenei, Aka Yay., Ankara, 2001, s 283

103

kesimleri arasnda dilden dile sylenilip aktarlmlardr. Matbaann hizmete girmesiyle

beraber okuyucu/dinleyici kitlesinde ok hzl bir artn olduu muhakkaktr.
Okuma yazmas olanlar okuduklar bu basl eserleri yine okuma yazmas olmayan
topluluklarn nnde okuyarak onlar bir anlamyla tekrar szelletirme ilemine tabi
tutmulardr.
Alev-Bekt gelenei ierisinde szl kltr ortamnn iletiim kodlar ok byk
bir neme sahiptir. Gelenek bir nevi szl olarak aktarlr. Fazla bir mekteb eitim
almam olan Edib Harb bu gelenek ierisinde kendisini yetitirmitir. iirleri byk
bir hzla Alev-Bekt zmrelerle meskn en cra kelere kadar yaylabilmitir.
Cnkler ve mecmualar Harbnin iirlerinin yaylmasnda ilk yazl vastalar
olmutur.297 Onun mehur Vahdetnmesi ile Kaf u Nun Hitab zhar Olmadan
msrasyla balayan nefesinin okunmad, bilinmedii Alev-Bekt muhit pek azdr.
Edib Harbnin iirlerine bu mecmua ve nefeslerin dnda Ali Rza ge tarafndan
yazlan Alev, Bekt airleri Antolojisinde tesadf etmekteyiz. Bu eserde Harbye
ait 50 civarnda iir alnmtr. Bu eser ayrca Harb hakknda ilk bilgileri veren tek
kaynak durumundadr.
Ardndan Dervi Ruhullahn Bekt Nefesleri, stanbul, 1340 adl eserinde
Harbnin iirlerine rastlanmaktadr. Bunlarn yannda Sadettin Nzhet (Ergun),
Bekt airleri, stanbul 1930, Rauf Yekta, Bekt Nefesleri, stanbul 1933, Abdulbki
Glpnarl, Alev Bekt Nefesleri, stanbul 1963, Hseyin Hsn Erdikutun Edib
Harbnin Divan zmir 1950 ile Sefer Aytekinin Harb, Hayat ve Deyileri, Ankara
1959 (bu eserin 2. basks 1999 ylnda Ayyldz Yaynlar tarafndan yapld), Vasfi
Mahir Kocatrk, Tekke Edebiyat Antolojisi, smail zmen, Alev-Bekt airleri
Antolojisi, stanbul 1995 adl eserlerde Harbnin iirlerine yer verilmitir.
Bu eserler yazl kltr ortam aracl ile Harbnin farkl toplumsal kesimler
tarafndan da tannmasna araclk etmilerdir. Yazl kltr ortam onun dier kltr
ortamlarna tanmasna yardmc olmutur.
2- Szl Kltr-Yazl Kltr Ortamlarnn Etkileimi erevesinde Edib
Harb Divn
nsanlk tarihinde ilk edeb ve kltrel verimler szl kltr ortam ierisinde
retilmitir. Uzun yllar sonra yaznn icad ile beraber bu szl verimler yazl
kltr ortamna aktarlmaya balanmtr. Yaz bir nevi kontrol arac olarak bilginin
kaydedilmesi ve saklanmasn gerekletirdiinden bilginin biriktirilmesi ve hzl bir
ekilde yaylmas srecini hzlandrmtr.
297 Harb mahlasl baka airlerin bulunmas, cnklerde Harb Divnnda yer almayan ama
ona isnat edilen iirlerin olmas bu yaylm tespit etmeyi gletirmektedir. Bu durum bal bana
ayr bir almann konusu olacak kadar kapsamldr.

104

Walter Ongun tespitine gre ise; insanolunun dnya zerindeki varl

30.000-50.000 yl ncesine aittir. Buna karlk ilk yaz 6000 yl ncesine aittir.
Bu erevede insanlk tarihinin binlerce yllk bilgi, deneyim ve tecrbesinin szl
gelenek vastasyla kuaktan kuaa aktarldn syleyebiliriz. Tarih boyunca
konuulan binlerce, on binlerce dilden topu topu 106 tanesi edebiyat retebilecek
derecede yazya balanabilmi, byk bir ksm ise hi yazlamamtr. Ong bugn
konuulan 3000 kadar dilden yalnzca 78 tanesinin edebiyat retebildii ve yzlerce
dilin kendisini ifade edebilecek bir alfabe ile karlamad iddiasndadr.298
Yaznn kefi, ardndan matbaann kurulmas uygarlk tarihinde nemli kilometre
talardr. Yaznn kefi ile beraber szl ve yazl kltr ortamlar srekli bir iletiim
ierisinde birbirini karlkl olarak etkilemilerdir.
Yazl ortam yaratcl toplum hayatndaki btn yap ve kurumlar zerine
ilerlemenin korunmas asndan egemen bir dzen ve ilikiler a kurduunda
srekliliin korunmas ilevini de byk lde yklenmi olur. Bununla beraber, bu
yaratclk ortam kendinin ortaya kmasnda nc modeller kurmu olan szel ortam
faaliyetlerine herhangi bir kstlama getirmez ve oradan gelen etkileimlere de srekli
aktr. Bu gelime ve ilerlemenin gereidir. Bylece szel ve yazl ortamlara ait tm
iletiim alar, bilgi ve deneyimlerin daha geni bir alan zerine yaylmasna imkn
verir. Her iki ortam iin iletiim alar, yaratcln srekliliini besler. Szel ortam
yaratcl, kendini gelitirme, deitirme ve yeni terkipler oluturma bakmndan,
tpk yazl ortam yaratcl gibi, btn bu alardan payna deni alr.299
Trk szl kltr ierisinde bu durum srekli ve kesintisiz bir biimde ilemitir.
Trk folklor rnlerinde sade heyecanlardan ve duygulanlardan te dnce ve
bilgiye dayal derinlii olan eserlerin meydana geliinde resm eitim erevesinde yer
alan bilgilerin szl kltr birikimine srekli aktarl fevkalade etkili olmutur.300
Bu balamda Trk toplumunun sosyo-kltrel yapsna baktmzda matbaann
ve okuryazarlk orannn geliimine paralel olarak bir yazl kltr ortamndan
beslenmi szelliin ortaya ktn grmekteyiz. 1970li yllara kadar sregelen basl
destan satma gelenei bunun en gzel rneidir.301
298 Ong W., age, s 14
299 Yldrm D., Trk Szel Kltrnde Sreklilik -Osmanl Hanedanl Dneminden
Cumhuriyete-, Trkbilig, 2000/1, Ankara, 2000
300 Gnay U., Ahmed Yesevden Hareketle Yazl Kltrn Szl Kltre Etkisi Konusunda
Tespitler, Milletleraras Ahmed Yesev Sempozyumu Bildirileri, (26-27 Eyll 1991), Ankara,
1992, s 26
301 Bu konuda bk. obanolu ., k Tarz Kltr Gelenei ve Destan Tr, Aka Yay,
Ankara, 1999

105

Yazl kltr ve szl kltr ortamlarnn birbirine etkisi balamnda Edib Harb
Divnna baktmzda benzer durumlarla karlarz. Edib Harbnin iyi bir eitim
almamasna ramen vahdet-i mevcud felsefesinin karmak problemlerine kolaylkla
nfuz edebildiini grebilmekteyiz. Bu onun Alev-Bekt geleneinde irada bal
icra ve sohbet yntemleri ierisinde szl bir formasyon kazandnn belirtisidir.
Edib Harb iirleri yazl olarak retildii halde Bekt dergh ierisindeki
cemlerde szl olarak okunduu bilinen bir gerektir.302 Bu szelleme onu tekrar
dinleyiciler vastasyla szl intikal kurallar erevesinde farkl muhitlere tamtr.
Yazl ve szl kltr ortamlarnn srekli birbirini besleyen ve etkileyen, ieren
karlkl etkileime ak yaps son derece dikkat ekicidir. Ruth Finnegana gre
bir ocuk matbu bir iiri bir aile bynn okumasndan renebilir (veya kendisi
okuyabilir), sonra onu tekrar ederse ve onu oyun alanna yayarsa, yazl olduu halde
bir cemaatin icrasyla szl hale gelir. lhicilerin toplad yazl ilhiler, aka szl
icra iin yazlm caz iiri veya orta aa ait iir ekilleri veya ilk olarak szl icrada
yaratlm, fakat daha sonra yazlm ezberden okunmak iin renilmi iir trleridir.
Byle durumlar zden uzaklama deildir. Szl iirle ilgilenen kimsenin dikkat etmesi
gereken ve srekli ortaya kan problemlerdir303 grndedir.
Bu erevede Harbnin iirlerinin yazl kltr ortam ierisinde retilmi
olsa dahi intikal ve icr artlarn gz nnde bulundurduumuzda szellemeye
maruz kaldn, szl kltr ortamna aktarldn, mteakiben dinleyicilerin not
almas, kaydetmesi sunucu bir yeniden yazma (rewrite) ilemine uradn tespit
etmi bulunmaktayz. Baz iirlerin icra esnasnda mzik eliinde doalama olarak
sylenmi olmas kuvvetle muhtemeldir. Vezin ve kafiyelerdeki tutarszlklar bu nee
halinde icrnn bir dier delilidir.
3- Elektronik Kltr Ortamnda Edib Harb
lkemizde elektronik kltr ortamnn balangc 1900l yllarn banda
gramofonla olmutur. lk Trke plaklar 1900 ylnda Almanyada The Gramophne
limited irketi tarafndan yaynlanr. Die Deutsche Grammophongesellschaft irketinin
Nisan 1905 tarihli bir katolounda 360 adet plak ad gemektedir. 1912-1932 yllar
arasnda yaplan 78lik ta plaklarn muhtevasn analiz eden bir aratrmadan bu
dnemde Trk sanat ve halk musikisi ile ilgili plaklarn yan sra dnemin Meddah
Surur, Meddah Mazlum, Hazm Krmk gibi tannm meddahlarndan yaplan
302 Bu konuda bk. Clarke G., Alevi Kltrel Kimliinde Mziin Rol (ev.Hande A.
Birkalan), Toplumbilim, S 12, stanbul, 2001, s 127-135
303 Finnegan R., Oral Poetry/Its Nature, Significance and Social Context, ndiana Universty
Press, ndianapolis, 1992, s 16-24

106

kaytlarla orta oyunu, karagz gibi geleneksel Trk halk tiyatrosuna ait metinlerin yer
aldn reniyoruz.304
Elektronik kltr ortamnn balangc ile bilginin tanma ve iletim hznda
nceki iletiim biimleri ile karlatrlamayacak derecede bir hz ve kolaylk
kazanlmtr. Bu sayede kltrel retimler bir ticari faaliyet sonucu pazarlanmaya
balanmtr.
Gramofonu takip eden en mhim elektronik yenilik ise radyo yaynlardr. Radyo
yaynlaryla mahalli kalm pek ok szl kltr rn ulusal dzeyde yaylarak geni
kitlelere ulatrlmtr.
Ayrca niversiteler ve eitli kurulular bnyesinde alan konservatuvarlar
bu mahall repertuarn derlenmesi ve kayt altna alnmasnda nemli grevler ifa
etmilerdir. Bu kurumlar bnyesinde yetien mzikologlar snrl da olsa bu eserlerin
biim ve muhteva zellikleri zerinde incelemelerde bulunmulardr.
Radyo yaynlarndan sonra elektronik kltr ortamnda sz, ezgi ve mziin
kaydedilerek dondurulmas bir baka ifadeyle sz ve mziin icralarnn kaydedilerek
paketlenmesi (mediated performances) anlamnda 1960larda plak ve pikaplarn
kullanlmas yaygnlar. Pikab ve plaklar, teyplerin ve kasetlerin 1970 lerden sonra
yaygnlamas takip eder.
1970li yllarn bandan itibaren televizyon yaynlar balar ve yaygnlar.
Bu srete A. Kutsi Tecerin balatt ve Muzaffer Sarszen gibi bir anlamda
talebelerinin takip ettirdii hareketin tesinde k tarz mensuplarnn elektronik
kltr ortamnda yer allar uurlu bir kltr programndan ziyade tamamen serbest
piyasa ticari mant iinde ekonomik kazan esasna gre ekillenir.305
zellikle TRT kurumunun balatm olduu repertuar oluturma abalar
paralelinde srdrlen derleme faaliyetleri ile Trkiyenin farkl blgelerinden iir
ve ark szleri derlenerek notaya alnmtr. Bu suretle yzyllardr belli bir zmreye
hitap eden bu kltrel retimler ulusal repertuara kazandrlarak toplumun dier
kesimlerinin takdir ve deerlendirmesine, beenisine sunulmutur.
Bu erevede Harbye ait nefes ve iirler de elektronik kltr ortamna
tanmtr. Ardndan Kltr Bakanlnn hazrlad bir CDde Edib Harbnin
mehur Kaf u Nun Hitab zhar Olmadan nefesi yaynlanmtr. Erkan Our ve
smail Demirciolunun birlikte hazrladklar kasette yine Harbnin Ey Zahid
araba Eyle htiram isimli nefesi repertuara dahil edilmitir.
304 Anhegger R., Trk Sosyal Tarihi in Kaynak Olarak 1912-1932 Arasnda kan 78lik
Szl Ta Plaklar III, Tarih ve Toplum, S 87, stanbul, 1991, s 35-43
305 obanolu ., k Tarz Kltr Gelenei ve Destan Tr, Aka Yay, Ankara, 1999, s 153

107

4- Trk Kltr Havzasnda Edib Harb

Trk milleti tarih seyir iindeki yrynde Hint Okyanusundan Baltka,
Kpak bozkrlarn aarak Dou Avrupa ve Balkanlara, Akdenizden Kuzey
Afrikaya kadar geni bir corafya ierisinde devletler kurmu, birbirinden farkl
kltr ve medeniyetlerle temas halinde ve karlkl bir etkileim iinde olmutur.
Osmanl Devletinin hkm srd XIII. yzyldan XX. yzyln balarna kadar
olan devre bu etkileimin en st dzeyde olduu ve kurumsallat bir dnemdir.
Bu dnemde Osmanl kltrn hanedan ve devlet aygtnn oluturduu bir eksen
etrafnda yrngeye oturtulmu uydulara benzeyen millet sistematii iinde devinen
ve birbirileriyle hayatn pek ok saha ve safhasnda ortaya kan kesime, akma ve
rtmelerle geni ve nevi ahsna mnhasr bir kltrleraras kaynamann yaand
bir yap olarak tanmlamak gerekir.306
Trk Kltr Havzas olarak tanmlanabilecek bu sistem ierisinde
birbirinden farkl kltrler bir ideal ve slp birlii ile varlklarn bir hogr ve
oulculuk ierisinde muhafaza etmilerdir. Ayn kltrel kodlarda duygu ve ideal
birliktelikleri oluturmulardr. Georgeonun anlatmyla Ayn meknda farkl
etnik kkenlerden (Trk, Ermeni, Arnavut) ve sosyal tabakalardan (paa, bey,
hamal, asker, tccar) gelenler yan yana oturarak bir meddah gsterisini izleyip ayn
espirilere glebiliyorlard.307 Bu kltrel ekoloji ierisinde belirleyici verici olan ana
kltr Trk kltr olmutur. Bunu Balkan milletlerinin ve dier ekaliyetlerin dil ve
kltrlerinde kolaylkla takip etmek mmkndr.
Trk kltr ile yan yana yaayan dier kltrler Trk kltr ierisindeki
kavram ve formlar kendi dil ve kltrleri ierisinde yeniden retip toplumsal
iletiim ortamna sunmulardr. Osmanl Devletinin klasik anlamyla emperyal bir
imparatorluk olmamas ve yerel kltrlere hogr ile bakmas yerel kltrlerin
kendilerinden eler katarak entegre olabilecekleri bir st-kltr olarak Osmanl
hegemonyasn yeniden retmelerine imkan salyordu. Osmanl Devletinin
tasavvufta farkl kltrlerin bir arada var olabilmelerini salayan hogr sylemi
ideolojik bir ilev yklenmitir. Burada zellikle heterodoks tasavvuf kurumlarn
ats altnda toplayan Bekt tarikat nemli rollere sahip olmutur.308

306 agy, Osmanl A., Osmanl Devletinde Trk Halk Kltrnn Deiim ve Dnm
Dinamikleri, Yeni Trkiye Yay., Ankara, 1999, C IX, s 51
307 Georgeon F., Fenoglo ., Douda Mizh (ev.Ali Berktay), Yap Kredi Yay., stanbul,
1999, s 84
308 Su S, Trkiyede Batllama Srecinin Bir Tezahr Olarak Mzikte Kimlik Sorunu,
Toplumbilim (Mzik ve Kltrel Kimlik zel Says), S 12, stanbul, 2001, s 56

108

Bu uygulamalar kamuoyunun merkez otoritenin idar tasarruflar karsnda

onlar onaylamalarna, destek vermelerine, rza retimine katkda bulunan kltrel
olgular olarak ilev grmekteydiler. Buna paralel olarak Trk szl kltrnn
(zellikle k edebiyatnn) yan yana yaad Ermeni, Grc ve Balkan milletleri
zerinde etkide bulunduu ve onlar arasnda bu edeb tarzlarda eserler verildii
bilinmektedir.309 zellikle Ermeni klk gelenei iinde mslman klarla boy
lebilecek klar yetimitir. k Vartan, Civan, Mecnn gibi klar Trke
eser veren Ermeni klarn en nemlilerindendir.310
XIV. yzyldan itibaren Osmanl mparatorluunun Balkanlara gemesi
ile beraber kolonizatr Trk dervileri blgeyi iskn etmek, tebli ve ird
faaliyetlerine dnk olarak blgeye ynelmiler ve ksa srede bu blge halk zerinde
nfuz kazanmlardr. Otman Baba, Demir Baba, Mrsel Bali bu nc dervilerin
bazlardr.
Gittikleri bu yeni blgede geni bir hogrye dayanan dinsel inanlarn blge
insan ile paylaan bu topluluklar dergh ve tarikatlarn bu blgede yaylmasn
salamlardr. Bu tarikatlarn en nemlisi Bekt tarikatdr. zellikle Arnavut ve
Makedonlar arasnda yaygn olan bu tarikat kendi inan ve ibadet pratii ierisinde
nemli bir yere sahip olan nefesleri bu blge insan ile beraber terennm etmeye
balamtr. Bunlardan bir ksm Trke olarak okunurken bir ksm yerel dillere
aktarlmaktayd. Bekt tarikat bnyesinde bulunan senkrektik dinsel eler itibaryla
farkl din, mezhep ve etnik kkenden insanlar kolaylkla kucaklayabiliyordu.
Bu erevede Bekt tarikat ierisinde zellikle harbt gelenekte kendisine
has bir yeri olan Edib Harbnin nefeslerinin de bu dillere evrildiini tespit etmi
bulunmaktayz. Bizatih Edib Harb Divnnda bir iirinde Manuk, Bedros, Dikran
(HD: 33) gibi Ermeni ahslarla muhabbetlere katldn belirtmektedir. Yine Rza
Tevfike yazd bir mektubunda Bursada bulunan Ermen muhabbet ehlinin
isimlerini ve muhitlerini belirtmektedir.311
Baba Rexebi adl Arnavut Bekt babasnn yaynlad Mstczma Islama
Dhe Bektashzma (slm Mistisizmi ve Bektlik) isimli eserde Harbnin drt
iirinin Arnavuta yaynlandn grmekteyiz.312 Bunlar Harb Divnnda Peder
309 Bu Konuda bk. obanolu ., agm; Yldrm D., Trk Bitii, Aka Yay., Ankara, 1998, s
190-193
310 Berberian H., La littrature armno-turque, Philologiae Turcicae Fundamenta II,
Wiesbaden, 1965, s 809
311 Sz konusu mektup Abdullah Umann zel arivinde olup fotokopisi kendisinden temin
edilmitir.
312 Baba Rexebi, Mstczma Islama Dhe Bektashzma, 1970, s 321-327

109

 Validem Oldu Bahane (HD: 452) ve Bu Ehl-i Teberr Kapanmaz Asla (HD:
474) isimli iirlerdir. Ayrca Bektlik uzman aratrmac-yazar evki Koca ile
Eyll 2002de yaptm grme esnasnda bana Giritten gm Rumlar arasnda
Harbnin Rumcaya evrilmi nefeslerinin sylendii bilgisini vermesine ramen
kaynak kiilerin ekingen tavrlar yznden bu iirlerin metinlerini tespit edemedik.
Btn bu bilgiler nda Bektliin Trk kltr havzas ierisinde farkl etnik
ve dinsel gruplarn katlmyla bir yeniden retime uradn bu vesile ile badatrc
ve uzlatrc bir zemin olarak yzyllardr varln koruduunu grmekteyiz. Trk
kltr tarihsel corafyasnda rettii siyasal gelenek ve iskn kltr, kltr
mekan ilikileri ile bu anlamda kkl mirasa sahip olagelmitir. Havzada btn sular
birleerek ilk ktklar mecrayla ilikilerini kaybederek yepyeni bir forma kavuurlar
ay veya nehir olurlar, bir sonraki mecrada vardklar hedefe gre gl veya deniz
olurlar. Gl veya deniz ierisinde artk sular nehir veya ay deildir. Kll bilgi
anlay prensibinde olduu gibi btn her zaman paralarn toplamndan daha fazla
bir eydir. Trk kltr iliki ierisinde olduu kltrlerden ald malzemeleri kendi
slp ve tavr ierisinde imtiza ettirerek deitirerek, dntrerek yeni bir anlayla
insanln hizmetine sunmutur. Trk iskn kltrnde cami, cemevi, kilise, havray
ayn mahalle veya caddede grmek mmkndr. Bu uygarlk tarihi asndan nadir
rastlanabilecek bir durumdur. Alev-Bekt gelenei bu tavrn tecessm etmi en
bariz rneidir.

110

DRDNC BLM
EDB HARBNN DL VE
SLP ZELLKLER

I- NAZIM EKLLER VE TRLER

Tarihsel geliim sreci ierisinde Trk boylar zaman zaman birbirinden farkl
corafyalarda ve devletlerde deiik sosyal ve kltrel artlarn etkisi altnda yaamak
durumunda kalmlardr. Bunun tabii bir sonucu olarak boylarn edeb gelenek ve
trleri bu kendine zg artlar ierisinde ekillenmitir. Bu sebeple zelikle Trk halk
edebiyat ve din-tasavvuf Trk edebiyat sahalarnda tr ve ekil kavramlar bir
terim btnl ierisinde salkl bir tanma kavuturulamamtr.313
Din-tasavvuf Trk edebiyat sahasnda ise ortaya konulan edeb verimler atlan
nemli admlara ramen tr ve ekil asndan tam olarak aydnlatlamamtr. Divn
edebiyat ve halk edebiyat geleneklerinden ald nazm ekillerini kendi anlayna
uygun olarak kullanan bu edeb gelenein tr ve ekil problemini amas iin eldeki
verimlerin tam olarak incelenmesi gerekecektir. Burada ekil ve tr zelliklerinin
birlikte kullanlmas yaral olacaktr. nk ekil olarak gazel olan bir iir tr olarak
tevhid, ekil olarak gazel veya kaside yine tr olarak mnacaat, ekil olarak kaside,
kta, mesnev olabilmektedir. Ayrca bir edeb ekil farkl gsterim ve icr artlarna
gre isimlendirilebilmektedir. lhi nazm ekli Mevlev tekkelerinde yin, Glen
tekkelerinde Tapu, Bekt derghlarnda Nefes (Alev szl geleneinde Deyi,
Halvet tekkelerinde Durak, yine Mevlev Bekt tekkelerinde Cumhur) ismiyle
adlandrlmaktadr.314
313 Bu konudaki tartmalar ve yaklamlar iin bk. Ouz M.., Halk iirinde Tr, ekil ve
Makam, Aka Yay., Ankara, 2001, s 11-20
314 Gzel A., Tekke iiri, Trk Dili Trk Halk iiri zel Says III (Halk iiri) S 445-450/
Ocak-Haziran, Ankara, 1989, s 284-285.

J. M. Foley zellikle szl edeb gelenee ait metinlerin tasnifinde tre, metne
ve gelenee ballk asndan bir deerlendirme yapmann gerekliliine iaret eder.
Bunun iin trlerin gelenek ierisindeki geliimi, tr zeliklerinin tanmlanmas ve
metinlerin anlamlandrlmas gerekliliine iaret eder.315
Bu erevede Edib Harbnin de Divnnda nazm ekil ve trlerini (belki
bazen teknik bilgi eksikliinden) farkl ekillerde isimlendirdiine ahit olmaktayz.
Harbi, dier din-tasavvuf edebiyat mensuplar gibi hem halk iirinden hem de
divn iirinden ald nazm ekillerini ve trlerini kullanmtr. rnein mstezat
nazm ekliyle yazd bir iire gazel ismi verebilmektedir (HD: 340-347). Biz bu
gibi teknik kusurlar airin kendi vurgusunu da dipnot olarak belirtmek kaydyla
yeniden adlandrdk. Edib Harb Divnnda nazm ekillerinin dalm aada
gsterilmitir.
NAZIM EKLLER

R NUMARASI

MKTARI

KASDE

HD 1

TARH

HD 2-29

28

GAZEL

HD 30-324

295

MURABBA

HD 325-351

27

MUHAMMES

HD 352-356

MSEDDES

HD 357-363

MERSYE

HD 364-367

KITA

HD 368-374

MSTEZAT

HD 375-382

SEMALER

HD 383

SATRANLAR

HD 384-390

LUGAZ

HD 391

MFRED

HD 392-429

38

NEFESLER

HD 430-495

66

KOMALAR

HD 496-512

17
TOPLAM: 512

315 Foley J. M., The Teory of Oral Composition/History and Methodology, ndiana niversity
Press, ndiana, 1998, p. 108-111.

112

1- Din-Tasavvuf Trk Edebiyat Balamnda Edib Harbnin

iirlerindeki Vezin Kullanm
Trkler slmiyeti kabul ettikleri XI. yzyla gelinceye kadar ok kkl bir
szl ve ksmen yazl kltr ortam yaratmlardr. slmiyet ncesi Trk kltr ve
szl gelenei ierisinde retilen edeb verimlerin hece lsne gre dzenlenmi
olduunu grmekteyiz. Ritim ve ahengi salayan kurucu unsur kafiye zellikle
yarm kafiyelerdir. Eski Trk iirinde msra ba kafiye, bu dnemin dier nemli bir
zelliidir.
slmiyetin kabul ile beraber deien sosyal ve kltrel artlar neticesinde
edeb gelenein de bu yeni artlar erevesinde bir deiim ve dnm yaamas,
bu srece intibak etmesi tabii bir neticeydi. Bununla birlikte hece veznine dayanan
edeb gelenek szl kltr ortamnda byk bir canllkla devam edegelmitir. Bu
sre ierisinde eski manzum lleri olan hece lcsnn yannda Arap edebiyat
ierisinde domu ve hecelerin ksa ve uzun, ak ve kapal oluuna ve bu hecelerin
ahenkli bir dizi oluturacak bir ekilde bir araya gelmesi ile oluan aruz lsn iire
tatbik etmeye balamlardr.316
Trkler slmiyeti kabul ettikleri srada yerleik bir edeb gelenee sahip olan
ve Arap edebiyatnn nazm ekillerini ve aruz veznini yan yana yaadklar ran edeb
geleneinden alarak ilk nceleri Farsa iirler yazmlar daha sonra da bu ly
kendi dillerine tatbik etmeye balamlardr. Bu erken dneme ait eserlerde dikkati
eken bir hususiyet ncelikle 11li hece veznine uyan aruz kalplarnn tercih edimi
olmasdr. (F ln-F ln-F ln-F l, Fi l tn-Fi l tn-Fi l tn-F i
ln,Me f ln-Me f ln-Me f ln-F ln) bu vezinlerin en nemlileridir.317
Trk dilinin Arap ve Fars dillerinden farkl bir dil ailesine mensup olmas ve fonetik
zelliklerinin bu dillerle yaknlk gstermemesi sebebiyle aruz ls balangta ok
yadrganm, pek ok deiikliklere uratlm ve yumuatlarak kullanlmtr. yle ki
ilk dnemlerde yazlm iirlerin aruzla m heceyle mi yazldn tespit etmek olduka
gtr. Kelimeler ok yerde vurgularn yitirmi, bozulmu ve tannamayacak duruma
sokulmutur.318
slm kltr dairesine girdikten sonra Trkenin aliterasyon ve ritm temeline
dayanan l sistemi aruz lsnn zorlamas ile deiikliklere uramtr319.
316 TDVA, Aruz Mad, C 3, s 424
317 Kprl M. F., Edebiyat Aratrmalar (3. bsk.), tken Yay., stanbul,1989, s 340-343
318 pekten H., Aruz ls, AY., Erzurum, 1989, s 27
319 Stebleva I. V, Some Notes on the Style of the Ancient Turkish Poetry, TDAY Belleten
1991, TDK Yay., Ankara, 1994, s 66

113

XVI. yzyla gelinceye kadar bu vezinle yaplan tecrbeler sonucu ve yeni kltr
dairesine girile beraber bol miktarda Arapa ve Farsa kelimenin alnmasyla bir
syleyi kolaylna ulalm Fuzul, Bk, Hayal gibi kudretli airler bu gelenek
ierisinde zirveye ulamlardr.320
Trklerin slmiyete girii ve bu vesileyle yeni bir edeb gelenek kurulurken
szl edebiyat gelenei de byk bir canllkla yaatlmaktayd. Yeni dinin kural
ve kavramlarn aktarmada szl edebiyat irad ve teblie bal icr erevesinde
nemli ilevler yklenmitir. Ahmed Yesev ile balayan, Yunus Emre ve takipileri
tarafndan Anadolu sahasnda devam ettirilen bu edeb gelenekte hece ve aruzlu
trler yan yana kullanlmaya balanmtr.
Tekke edebiyat da denilen bu edeb gelenek vezin ve ekil bakmndan saz iiri ve
divn iiri ile ortaktr. Yani bu iirde hem hece, hem de aruz vezni, hem Trk hem de
Arap ve Acem ekilleri kullanlmtr. Bu iirler kendilerine mahsus muayyen vezin ve
ekilde ayrm yapmamak ve ok kere saz iiri ekliyle divn iiri veznini veya saz iiri
vezniyle divn iiri eklini birletirmek suretiyle ayr bir hususiyet kazanmlardr.
Bu erevedeki eserler sanat ve estetik endieden ziyade bilgi vermek, aydnlatmak
amacyla yazldklarndan sz konusu eserlerde aruz hatalarna sk sk rastlanmaktadr.
nk bu edebiyat meydana getiren airler fazla eitimli kiiler deildirler. Aslnda
bu hatalar, daha ok Trke kelimelerde, nadiren Arapa ve Farsa kelimelerde ksa
hecelerin vezni tutturmak zaruretiyle uzatlmas eklinde ortaya kan imle ve uzun
hecelerin vezin zaruretiyle ksaltlmas neticesinde ortaya kan zihf, bu edebiyatn
en ok rastlanlan aruz kusurlarndandr.321
XVI. yzyldan sonra yerleik medeniyetin kklemesi ve yazl kltr ortamyla
olan ilikinin younlamasyla beraber zelikle din-tasavvuf edebiyatn HamzavMelm kolunda Arapa ve Farsa kelimelerin younlukla kullanld vezin
kusurlarnn daha az olduu bir edeb tavr gelimitir. Hac Bayram- Vel ile balayan
bu gelenekte Ahmed Sarban, Lmekni Hseyin, Muhy, Olanlar eyhi brahim,
Kaygusuz Vizeli Aleddin dier nemli ahsiyetlerden bazlardr.322
Alev-Bekt edeb gelenei ierisinde de durum buna benzerdir. zelllikle
XVIII. yzyla kadar ok youn bir biimde hece veznini kullanan bu edeb gelenek
(Anadolu sahasnda) bu yzyldan itibaren vezin asndan deiikliklere uramaya
balamtr. XVIII. ve XIX. asrlarda Bekt olan divan airleri bile Bekt cemlerinde
320 pekten H., age, s 28
321 Gzel A., Tekke iiri, Trk Dili Trk Halk iiri zel Says III (Halk iiri) S 445-450/
Ocak-Haziran, Ankara, 1989, s 277
322 Glpnarl A., Melm-Hamzav Halk Edebiyat, Trk Dili (Trk iiri zel Says), C
XIX, s 207, TDK Yay., Ankara, 1968, s 371-373

114

karlatklar ve bir toplu inan edebiyat olarak grdkleri bu tasavvuf k edebiyat

ve musiksini sayglarla karlamlar ve onun kendine mahsus saf ve temiz bnyesine
yabanc bir a alamay lzumsuz bulmulardr. XX. asrn balarnda ise stanbul
Bekt tekkeleri bu asil ve vakur karakteri kaybetmeye balamlardr. Kendilerini
adal ark slbuna kaptrmlardr. Mehmet Ali Hilmi Dedebaba ve muakkiplerinin
zuhuru Bekt olan dier divn edebiyat airlerini de eski sayglarndan soutmutur.
Belediye Konservatuvar tarafndan toplanan ve neredilen Bekt Nefesleri isimli
eser bu melez zmre muskisinden baka bir ey deildir.323
Bu gelenek evresinde yetien Edib Harbyi de ayn balam iinde deerlendirmek
mmkndr. Edib Harb her ne kadar divn edebiyat nazm ekillerini arlkl olarak
kullansa da aruz veznine riayet ettiini sylemek gtr. iirlerinde aruz hatalar
olduka fazladr. Umumiyetle iirin aruzla yazlmad izlenimini verir. Baz iirlerinde
hece saylar birbirinden farkldr. Bu durumu aadaki rneklerde aklkla grmek
mmkndr. iirin dier beyitleri zorlama ile de olsa aruz kalplarna uyarken birden
bire hece saylar birbirini tutmayan bu gibi beyitleri yazabilmektedir.
Sofiy-i indinde mansr Edib (10 hece)
Lik bu hl ile biz mabl ins cinleriz (13 hece) (HD:319/4)
Ne hikmetdir visl-i gonce-i kfteler hep hra almdr
Hemn beyhde blbl glen ire zra almdr (16 hece)
(HD:258/1)
Geri biliriz bkireler o (10 hece)
Lakin nidelim kimseye dmd olamazsn (14 hece) (200/6)
Din-tasavvuf edebiyatn genel bir zellii olan sanat ve estetik endieden
ziyade mesaj iletme kaygsnn bu durumun ortaya kmasnda dier bir sebebi olduu
kanaatindeyim.

II- KAFYE (UYAK)

Kafiye, en az iki dize sonunda, anlamca birbirine uyan iki szck arasndaki
ses benzerliidir.324 Trk iir geleneinde sese ahengi salayan temel unsurlardan
biridir.325 Uyak ve ses yinelemelerinin, ataszlerinde, kalp szlerde grlmesi,
kukusuz bunlarn szleri ve metinleri hatrda tutabilme, kalclk olana
323 Salc V. L., Gizli Trk Halk Muskisi ve Trk Muskisinde Armoni, stanbul Numune
Matbaas, stanbul, 1940, s 6-7
324 Dilin C, rneklerle Trk iir Bilgisi (2. bsk.), TDK Yay., Ankara, 1192, s 59
325 Aksan D., iir Dili ve Trk iir Dili, Engin Yay., Ankara,1995, s 205

115

salama ve oluturduu melodi nedeniyle insana zevk verme gibi zelliklerinden

kaynaklanmaktadr.
Kafiye iir ierisinde yer alan dier kelimelerin ses deerleri ve anlam balamyla
uyum iinde olduu takdirde etkileyici bir kompozisyon oluturur. R. Jakobson
kafiyenin tanm itibaryla benzer sesbirim yahut sesbirim gruplarnn dzenli tekrarna
dayanmasna ramen kafiyeyi sadece ses bakmndan tahlil etmenin salksz bir
yntem olduu grndedir.326
Edib Harb Divnnda kafiye kullanmnda belli bir kurala uyulmad
grlmektedir. Aruz kullanmnda olduu gibi ou zaman kafiye tutturmakta da
glk eker. Kulland kafiye eitlerini ylece rneklemek mmkndr.
a) Yarm Kafiye: Bat edebiyatnda szck ii nsz benzerliini ya da kk
nldeki benzerlii anlatmak zere assonance terimi Trk iir incelemelerinde yalnz,
nszleri ayr olan szcklerle kurulan uyak (kafiye ) iin kullanlm ve yarm kafiye
adn almtr.327 Harb Divnnda u ekilde rnekleri vardr:
hret iin lma nmz haa gerek nz u niyz
Biz yemeyiz yle piyaz toru mslmn seviriz (HD:320/7)
Kelime sonundaki z harfiyle yarm kafiye yaplmtr.
b-) Tam Kafiye: Bir sesli bir sessiz olmak zere iki harfin benzemesi ile oluur.
Meyhnede andil gecesi bir iki atm
Gnlmdeki minrede andilleri yatm (HD:148/1)
aktm ve yaktm kelimelerinin ilk hecesindeki ak sesleriyle tam kafiye
yaplmtr.
c-) Zengin Kafiye: kiden fazla sesin benzemesiyle oluturulur. Harf benzemesi
ten fazla olan kafiyeye tun kafiye de denmektedir.
Sanma pek Hsni nin ii rkdr
Maallah var gyet yrkdr
Yal gencdir ya kdr
Elli be yanda delikanldr (HD:468 /3)

326 Jacobson R., Linguistic and Poetics [Perlooff M., Rhyme and Meaning inthe Poetry of
Yeats iinde, Hague, 1970, s 49-51]
327 Aksan D., a. g.e., s 189

116

d-) Redif: Anlam ve ses deerleri ayn olan kelimelerin yan yana getirilmesi ile
oluturulur.
Bir insn chil ndan olursa
nsn retinde hayvn olursa
Harb ye aru dmn olursa
Mutla anda hased illeti vardr (HD:509/4)
1- Ritim ve Ahenk
Ritim ve ahenk iirsellii salayan iiri musikye yaklatran en nemli unsurlardr.
Dnya edebiyatlarnda dillerin yapsal zelliklerine gre ritim ve ahengi salayacak
deiik aralar gelitirilmitir. Vezin bu aralarn en nemlisidir. Hecelerin belli
sayda beklemeleriyle, vurgulu ve vurgusuz, uzun ya da ksa hecelerin dzenli
diziliiyle iirde ritim salanr. iir ritim zerine kurulmu bir ifadeler btn, szel
bir dzendir.328
Trk edebiyat ierisinde halk edebiyat sahasnda l sistemi olarak aruz
ls, din-tasavvuf edebiyat alannda hece ve aruz lleri, divn edebiyatnda ise
aruz ls kullanlmaktadr. Kafiye ses ve kelime tekrarlar, ritim ve ahengi salayan
dier unsurlardr. iir, vezin ve musik mnasebeti konusunda Yahya Kemal iir
muhakkak vezinle veya kafiyeyle gelir, iir musiknin hemiresidir, ahenksiz teganni
edilemez demektedir.329
Trk halk iirindeki hece ls ierisinde vurgular ve duraklar ritmi salayan
dier zelliklerdir. Bu erevede Edib Harbnin iirlerine baktmzda hece lsn
aruza gre daha baarl bir ekilde kullandn grmekteyiz. zellikle nefesler szl
icra esnasnda belli bir mzikal makamla okunduundan redif, kafiye, yineleme ve
ses tekrarlar ile oluturulmu zengin bir ses ve ahenk sistemine sahiptir. Aadaki
nefeslerde bunu takip etmek mmkndr.
Dah llah ile cihn yo iken
Biz an var idb iln eyledik
Haa hibir ly mekn yo iken
Hnemize ald mihmn eyledik
Kendisini henz ismi yo iken
smi yle dursun cismi yo idi
Hibir yfeti resmi yo idi
ekil virb tp insn eyledik
328 Macit M., Divn iirinde Ahenk Unsurlar, Aka Yay., Ankara, 1996, s 75
329 Yahya Kemal, Edebiyata Dair, stanbul, 1984, s 53

117

llah ile ite burda birledik

Not-i ammya girdik birledik
Srr nt-i kenziorda syledik
Hibir yfeti resmi yo idi ... (HD: 449/1,2,3)
***
f u nn hitb izhr olmadan
Biz bu intn iptidsyuz
Kimseler vasl- didr olmadan
Ol be avseynin ev ednsyuz
Yo iken demle Havv lemde
Ha ile ha idik srr- mphemde
Bir gececik mihman ald Meryemde
Hareti snn z babasyuz
Bize peder dedi tfl- Mesh
Rabbi Erni deyu ard s
Lentern deyen biz idik ana
Biz Tr- Sinnn tecellsyz ... (H.D. 437/1,2,3)

III- DL VE SLBU
1- Ses-ekil zellikleri ve Sz Varl
Edib Harbnin zerinde altmz divn mellif hattdr. Tarihsel dnem
olarak XIX. yzyln ikinci yarsndan XX. yzyln balarna kadar olan dnemdir
(1853-1917). Yeni Trk dili olarak da isimlendirilen bu dnemde iml, ses bilgisi ve
gramer zellikleri asndan farkllklar gnmzle kyaslandnda son derece azdr.
Edib Harbnin dil zelliklerini u ekilde tahlil edebiliriz:
1-Harb Divnnda zellikle aruzlu iirlerde Arapa ve Farsa kelimeler hece
ls ile yazlm iirlere gre daha fazladr. Fakat bu kullanm geleneksel divn
iirine gre sadedir.

118

Var iken nevreste putlar nle-i peymneler

Deyr-i a ire celiy ile ns istemez (HD:305/5)
Bd- hm m oldu gisna b
ems-i ruhsrndan zlf-i pern gelr (HD:178/2)
Yerleri gleri yapd yedi at
Alt gnde tamam oldu int
Yaratd inde bunca mahlt
Erzn virdik ihsn eyledik (HD:449/5)
2- Harbnin, Divnnda Trke iirlerin yannda bir de Farsa iir yazdn
grmekteyiz. Farsa olarak yazlm bir iir vardr (HD: 46).
3- Harb szl gelenek ierisinde kendisini yetitirmi bir air olduunu
gstermektedir. Farsann yannda (katld meclislerden renmi olmas
muhtemel) Azeri Trkesini de iirlerinde baaryla kullanmtr (377,380).
urbnn olam syle balam badan atubsan
Pes hrda alubsan (HD:377/4)
4- Geni zaman eki -ur, -r eklindedir. Bu ek kendinden sonra gelen ahs
ekinden nceki harfi yuvarlaklatrr.330 pl-r-sn (HD: 415/1), bil-r-z (HD:
489/1). Bunun dnda ahs ekleri gnmz Trkiye Trkesinde kullanld
gibidir.
5- Trkenin nemli bir meselesi olan n seste e>i olmas meselesi Harb
Divnnda gze arpmaktadr. Bus itmek (HD: 151/4), ibadet itmek (HD: 466/1),
kadeh vir (HD: 508/1).
6- Harbnin mekteb tahsilinin yetersizliinden dolay zaman zaman zellikle
Arapa ve Farsa kelimeleri yanl olarak yazdn grmekteyiz. Merb (Arapa:
Korkmu) kelimesini merb diye yazmaktadr (HD: 59/2). Bir dier kelime de ad
(Arapa: dman) eklinde yazlm olup kelimenin doru imls d olmaldr.
7- Divnda iaret zamiri onlar anlar eklinde yazlmaktadr (HD: 28/10),
(HD: 242/4), (HD: 244/5).

330 Timurta F. K., Eski Anadolu Trkesi Grameri, Enderun Yay., stanbul, 1977, s 238-235

119

8- Trkiye Trkesinde zarf-fiil -p, -ip eki Harb Divnnda -b -up

eklinde kullanlmaktadr: diy-b (HD: 244/3), id-b (245/4), eyley-b (HD: 267/2),
sarl-ub (HD: 107/5), ayrl-ub (HD: 285/2).
2- Harb Divnnda Szdizimsel Yap
iir dili, kurulu ve kullanm asndan nesir dilinden ayrlr. iirin amac
dorudan informatif bilgi vermekten ziyade dinleyende/okuyanda duyusal bir yaant
ve estetik bir haz uyandrmaktr. Bu ynyle anlam ve iletiim imknlarn zorlayan,
yenileyen bir trdr. Modern dilbilimciler iletiim olayn gstergeler aracl
ile oluan bir gndericinin ve alcnn bulunduu bir ifre zme eylemi olarak
tanmlamaktadr.331
iir dilinde dil bildiriim ilevinden syrlarak adeta bir st dile dnr. mge ve
semboller, badatrmalar onu farkl bir boyuta tarlar. Estetik endienin ok fazla
olmad din-tasavvuf iirde cmle kurgularnn estetik endienin n planda olduu
iirlere gre daha farkl olduu kanaatindeyim. Bu metinlerde nesir diline yaklaan
bir yap sz konusudur.
Tasavvuf iletiim ortamnda ok youn bir simge ve sembolizmle konuur. Bu
sebeple onun iirsellii ve anlam younluunu yakalamas allmadk badatrmalar
ve imgeler aramaktan ok bu sembol dilini kendi diyalektii iinde kurgulamaktr. Bu
erevede Edib Harb Divnndan semi olduumuz rnek iirlerin cmle yapsn
incelemeye ve nesir diliyle karlatrmaya alacaz.

331 Bu konuda bk. Rifat M., XX. Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar, Om Yay.,
stanbul, 2000, s 3-40

120

1-) Felein ltf btn cahil ndn olana

.

Z.T.

Yadrr derd bel kmil-i irfn olana (HD: 55-1)

Y.
N
D.T
2-) Ben didim yo haberi vezn-i shendn aslan
Y.
N
Ne bilr? ide-i iir-i neyin tasvir idecek? (HD: 127-2)
Y
B.li N.
Y.
3-) Byle sen bezm-i ezelde ahd peymn eyledin
(Sen bezm-i ezelde byle ahd- peyman eyledin)

D.T.
Y.
Ey Harbi dnme zinhr virdiin ikrrdan (168-7)
Y
4- Hi kimse cihnda almazd chil
Bir kmil limden dersin alayd
(Bir kmil limden ders alayd cihanda hi kimse cahil kalmazd.)
z.T.
D.T
Y.
Limn- masuda olurdu vsl
Bahr-i haiatte yolu bulayd (HD: 436-1)
(Bahr-i hakikatte yolu bulayd
Z.

limn- maksuda
DT.

vasl olurdu.)
Y

5- Aslsz faslsz yapt cenneti

Z.
Y.
N
Hri glmnlara virdik ziyneti
DT.
Y
Drl adlarla her bir milleti
Sevindirb d u hndn eyledik (HD: 449-6)
(Her bir milleti trl adlarla sevindirb ad u handan eyledik)
N
Z
Y

rneklerde de grld gibi Edib Harb cmle kurulularnda Trkenin

genel szdizim kurallarnn dna pek kmaz. ounlukla kurall cmleleri tercih
eder. Zaman zaman iirsel syleyiin getirdii bir zorunluluk olarak bu kurallarn
dna karak devrik yaplar kurar. slbuna uyan bir dier husus irad ve tebli
balamnda genellikle eylem ve nasihat nceleyen fiil cmleleri kullanmasdr.
121

IV- SLP ZELLKLER

Edib Harb iirinde geleneksel olarak din-tasavvuf Trk edebiyat ve AlevBekt tavra bal olan bir slp zelliine sahiptir. Anlatmnda bazen iten bir
oku bazen ykselen bir fke vardr. Zaman zaman geleneksel btn sembolizme
yaslanarak simgeci bir slpla ok katl bir anlatma ynelir. Bazen de hibir kayt ve
kural tanmakszn argonun bayalk snrlarn zorlar, sin-kfl bir dil kullanr.
Sylemini genellikle ikili kartlklar ekseninde oluturmutur (zhir, btn,
evvel, ahir, k, rakip, zahid, harbt ehli, imn, inkr, varlk, yokluk). Bu ikili
kartln kartl onun sylemine bir dinamizm kazandrr. Kartlktan yararlanma
ayn zamanda hatrda tutmay kolaylatrmas sebebiyle szl kltr geleneinin bir
zelliidir.
Din-tasavvuf edeb gelenee bal olarak Edib Harbde de irad ve tebli
formasyonu n planda olduu iin anlatmnda ak bir didaktizm vardr. Cmle
kurgusunda zaman zaman allmadk badatrmalara gider. Srekli bir uyarma ve
hatrlatma endiesi tar. Uyarma ve hatrlatma endiesi onu zaman zaman knama ve
hicvetme izgisine tar.
Harbnin iirinde anlatm zelliklerini332 1-Nasihat ve hitap yoluyla
anlatm, 2-Dorudan doruya anlatm, 3-Hikye ederek anlatm, 4-Delil ve ispat
yoluyla anlatm, 5-Soru cevap yoluyla anlatm, 6-Atasz ve deyimler kullanarak
anlatm eklinde sralayabiliriz. Bu anlatm ekillerini Harb Divnndan ylece
rneklendirebiliriz:
1- Nasihat ve Hitap Yoluyla Anlatm: Bu anlatm eklinde air daha ziyade
fiillerin emir kiplerini kullanr. Ak ve anlalr bir dil tercih eder.
Ey zhid getirmez seni cennete
Ald bdestle bu savm u salt
Gel beyhde yere girme zahmete
Cbbeyi tesbihi seccdeyi at
Zemzemi ter eyle n eyle arb
ln ermez senin bu baa hesb
Bir pr-i mugna eyle intisb
hsn etsn sana i b- hayt
332 Bu zellikler Prof.Dr. Abdurrahman Gzel tarafndan nerilmitir. Bu zelliklerden Tekrir
yoluyla anlatma Harbde rastlanmad iin onu deerlendirmeye dahil etmedik. bk. Tekke
iiri, Trk Dili Trk iiri zel Says III (Halk iiri), Nr. 445-450, TDK Yay., Ankara, 1989, s
331-350

122

Cenneti hryi glmn ter it

d ile gnln llaha ber it
Camilere gitme puthneye git
llaha vasl ol llahla al yat ... (HD: 446/1, 2, 3)
2- Dorudan Doruya Anlatm: Tasavvuf umdeler ve din meseleler bu anlatm
eklinde bir izahat verilerek anlatlr. Aadaki rnekte Harb seyr-i slk servenini
bu yolla anlatr:
Gam ekme beyim ir-i mhir olacasn
heste revile bu yolu hem bulacasn
B mi sanursun hele glzr- cemli
Gller gibi bir gn olacaktr solacasn
Bsde iken sen nki a bna ddn
Dertler ekeceksin nice otlar yolacasn
ok kr u zrrlar greceksin bu pazarda
Peymne gibi gh boalp gh dolacasn... (HD: 192/1, 2, 3, 4)
3- Hikye Ederek Anlatm: Dnyann yaratl, peygamberlere ve dier din
byklerine ait kssa ve menkbeleri airler bu yntemle anlatrlar.
Trda biz Msy ird eyledik
sy armhdan zd eyledik
ard glere imdd eyledik
Bunlarn sebebi ihysyuz biz
f u nn dah nin yo iken
Bu grb bildiin cihn yo iken
Haa saca mekn yo iken
Bizde gizlenmidir amasyuz biz
brhime nr glzr eyledik
Tecri mintahtihel enhr eyledik
Yo iken Harb biz var eyledik
Bu kevn meknn dsyuz biz... (HD:493/4,5,6)

123

4- Delil ve spat Yoluyla Anlatm: Tekke airleri sk sk gr ve dncelerini

kuvvetlendirmek veya ispat etmek iin ayet ve hadislere mracaat ederler. Edib
Harb de bu ynteme sklkla bavurmutur.
Senrhim ytina fil-f333
urnda buyurmu ol Rabblfela
A emini kendi zne bir ba
Ha sende sunun ikml eyledi (HD:440/2)
Bize tadr olmu al beldan334
Annn sakin-i meyhneyiz biz
Sehm335 hamrn t ezeliden
dik dost elinden mestneyiz biz (HD:489/1)
5-Soru Cevap Yoluyla Anlatm: Anlatm daha etkili ve ak hale getirmek iin
hitap ettii kitlenin sorularn kendisine sorarak onlara aklamalar getirir.
Y Muhammed bize nas diyorlar
Nedendir erlerin bu hatlar
Ehl-i beyte aru dn olurlar
nki toru deil iddinlar
Vlidemiz Havv Bac deil mi?
Hadicetl-br bac deil mi
Ftmattz zehr bac deil mi?
urnda bunlarn var senlar
Ezvc- tahirt ns olur mu?
Ns diyen erler ha bulur mu?
Byle kem sz erden hi umulur mu?
Kim tourdu byle enbiylar

333 Biz onlara, ufuklarda yetlerimizi gstereceiz (Fussilet, 41/53)

334 Evet Rabbimizsin dediler. (Arf, 7/172)
335 Rableri onlara tertemiz bir iki vermitir. (nsan, 76/1-2) (Btn tefekkrde bu ayet
ikinin hellalliine delil gsterilir.)

124

bes bir ey hal itmemidir d

Nsl abl etmeyiz asla
Baclar bytt ite essal
Bu dnyya gelen evliylar ... (HD:437/1,2,3,4)
6-Atasz ve Deyimler Kullanarak Anlatm: Anlatm etkili klmak isteyen airler
atasz, deyim ve vecizelerden yararlanmlardr. Bu alntlarla air kendi grlerini
ve ifadelerini kuvvetlendirir. Harb de bu anlatm eklinden istifade etmitir.
Sat olmaz ymetinden yere dmekle gevher
Cmle ihvn anlara bin cnla tazyf ittiler (HD:242/4)
1- ok Katl Anlatma Gstergebilimsel Bir Yaklam
Uygarlk tarihinde dil ve iletiimin kapsam ve mahiyeti hakkndaki tartma
ve deerlendirmeler, bu trlerin tarihi kadar eskidir. Antik Yunanda retorik ve
Dou geleneinde belgat erevesinde gelien bu deerlendirme ve tartmalar bir
etkileme sanat olarak dilin daha etkili bir ekilde kullanmn tasarlamaya alan bir
yaklamdr.
XX. yzyln banda nl svireli dilbilimci Ferdinand de Saussurenin Genel
Dilbilim Dersleri isimli eserinin yaynlanmasndan sonra (1917) hem dilbilim alannda
hem de dier sosyal bilimler alannda (halkbilimden psikolojiye, mimariye, sosyolojiye
kadar) yntem aktarm vastasyla ok nemli deiiklikler meydana gelmitir. Bu yeni
srete dil ve anlam incelemeleri gstergebilim diye isimlendirilmeye balanmtr.336
Saussurenin kuramnda iletiim gstergeler vastasyla gerekletirilen bir
eylemdir. letiim gnderici, gsterge, mesaj ve alc arasnda oluan bir etkinliktir.
Gsterge kendisi o ey olmad halde, o eyi artrarak salayan btn aralardr.337
Bu teoride dil, sz ayrm nemli bir yer tutar. Bir dilin nceden belirlenmi kurallar
erevesindeki ileyii ve bu erevedeki kullanmna dil, bu dilin kiisel tasarruflarla
iletiim balamnda kullanmna sz ad verilmektedir. Noam Chomsky bu kiisel
dil kullanmn performance338 terimi ile karlar.339 rnein Trkede k, a, p,
seslerinden oluan gstergenin iki yn vardr. Bunlardan biri gsterilen olup kapnn
336 Bu konuda bk. Aksan D., age, s 70
337 Erkman F., Gstergebilime Giri, Alan Yay., stanbul, 1986, s 8-10
338 Gstergebilim kuramndan da yaralanarak retimci-Dnmsel Kuram kuran N.
Chomskynin yaklam iin bk. Beverly J.S. and Bauman R.,The Semiotic of Folklorik
Performance [ Edited by: Sebeok A., Sebeok J.U., The Semiotic Web 1987 iinde], New York,
1988, p. 586-595
339 Barthes R., Gstergebilimsel Serven (ev. M. Rifat, S. Rifat), Kaf Yay., stanbul, 1999,
s 37-40

125

kendisi deil, kap kavramdr; zihnimizde gstergeyle canlanan kap tasarmdr.

kinci yn ise yine zihnimizde yer etmi olan gsterendir. Bu da bir ses olmayp
sesin imgesidir. Sesin bulunmad bir ortamda rnein okuma esnasnda bile derhal
gsterileni artrr.
Her kelimenin bir temel anlam bir de buna paralel olarak yan anlamlar
olduu gibi her gstergenin de bir temel anlam bir de gndergesel anlam vardr. Bu
balam ierisinde ortaya kar. rnein gz gstergesi bize ilk planda vcudumuzun
grme organn artrr. Fakat [Masann gz evraklarla doluydu] cmlesinde
gz gndergesi blme, ekmece anlamlarn artrmaktadr. Bunlarn yannda
gstergeler kiisel birikim ve deneyimlerle ilgili de geni bir arm kmesi sunarlar.
Aa denildii zaman her insann zihninde farkl bir aa resmi (ocukken zerine
ktnz elma aac veya altnda serinlendiiniz st aac) canlanr.
Bu ereve ierisinde iir dili kendi koyduu kurallar uygulayarak, gnlk dili
ap yeni ahenkler, yeni duygular ve dler arar. iir dil kotasnn btn olaslklarn
gerekletirme yeteneine sahiptir.340 Gstergelerden oluan bu yapnn amlanmas
bize iirin anlam evrenini aar.341 iir dilini oluturan simge ve semboller bildiriim
dilinde alk olmadmz badatrmalarla bir araya gelerek anlam ve duygu dnyasn
geniletirler. Bu badatrmalarda anlam ayralar (semantic distinguishers) gncel
dilde kurulmas mantksz olabilecek yaplarda bir araya gelirler.342 (rnein kr ve
kurun kelimelerini incelediimizde kr: canlya ait bir durum, kapallk, belirsizlik,
grememe anlamlarn ierir. Kurun: cansz bir metaldir. Silahlarda at yapmak iin
kullanlr. Kr bir kurun gibi geldi dizesinde kr ve kurun kelimeleri allmadk
bir birleme ile kr kurun: kayna ve yn belirsiz manasna kavumutur.)
Trk-slm kltr gelenei ierisinde tasavvuf evreler halk ve merkez otorite
tarafndan ho karlanmayacak grleri simge ve sembollerle dolu son derece
kapal bir sistem ierisinde ifade etmilerdir. Bu sistem onlara son derece korunakl
bir iletiim ortam salamtr. Zaman zaman bu simgeciliin tehlikeli saylabilecek
sylemlerinin ifas (Enel Hak, cbbemin altnda Allahtan bakas yok) zhiri
anlamla hkm veren hukuk ve siyasi idarenin sert tepkileriyle karlamtr. Btn
tarikat ve akmlarda bu kapallk ve simgecilik en st dzeydedir. Bu durum iirsel
anlatm iin son derece elverili bir dil hazrlamtr. rd ve tebliin n planda olduu
din-tasavvuf edebiyat ierisinde bu simgeci dil dz ve didaktik anlatma ramen ok
katl bir anlam potansiyeli yaratmaktadr. Glpnarl bu remiz ve sembolleri bilmeden

340 Bayrav S., Dilbilimsel Edebiyat Eletirisi, Multilingual Yay., stanbul, 1999, s 40
341 Guraud P., Anlambilim, (ev. Berke Vardar), Multilingual Yay., s 1-31
342 Chomsky N., Dil ve Zihin, (ev. Ahmet Kocaman), Ayra Yay., Ankara, 2001, s 94-95

126

yaplacak yorumlarn gln olaca kanaatindedir.343 Sr kavram erevesinde

ifade edilen bu kapallk ancak ehli (bu sistemi anlayacak olgunlua erimi) denilen
kiiler arasnda tam bir iletiim gerekletirir.
Bu teorik erevenin nda Edib Harb Divnndaki gsterge dzenini ve bu
gstergelerin oluturduu anlam evrenini u ekilde listeletirmek mmkndr.
a- Harabde Manevi Hiyerarai
Allah (Hak)
Hak, Hz. Muhammed, Hz. Ali
Muhammed
Hz. Ali
nsan- kmil
Dervi
Muhibban
Zahid
Dier varlklar
b- Nitelik ve Fonksiyon Asndan Tabakalama
Harb insan- kmili (ehl-i harbt) Tanrnn bir yansmas olarak grr. Bu
dzlem de ondan gayr deildir. Mahiyet itibaryla tanrsal bir nitelie sahip olduu
grndedir. Bu blmde:
Allah (Hak) / Hak Muhammed Ali / nsan- Kmil (ayn dzlemdedirler)
Dier Mevcdt
lk deer
Hakk Bilme
Kendini Bilme
Vefa ve Sadakat
Btn
Hak
Ak
Zahmet
Seilmilik
krr

Deerler
Kar Deer
Hakk Tanmama
Kendini nkr
Yz evirme
Zhir
Masiv
Cef
Nimet
Sradanlk
nkr

343 Glpnarl A., Alevi Bekt Halk Edebiyat, Trk Dili (Trk iiri zel Says), C XIX, s
207, TDK Yay., Ankara, 1968, s 365

127

2- Anlam Kmeleri ve Gstergeleri

Zahid

Riykar
draksiz
ekilci
Cahil
Aldanan

Hak (Allah, Varln Menei, Nihai Hedef, Tecelli, Zuhur, Mutlak G)

nsan- Kmil (Harbt) (Mtekmil, Ykselme, Tecelli, Vasl, Yansma, z)
Btn (Grnmeyen, Ehliyeti Olmak, Hakikat, Derinlik, Maksat, Sr, Kef, drak)
Ak (Vuslat, ile, Yetime, Tecrbe, Gei Kprs, tiyak, Adanma,
Feragat,Sebebiyet)
Ayar (Dman, Alkoyan, Dnyev, Tezat, Engel)
arap (Vasta, Merdiven, hsan, Kutsiyet, Aknlk, Canlandrma, kram)
3- Edeb Sanatlar344
Genel olarak edebiyatta zelde ise iir dilinde dil geleneksel bildiriim dizgesinden
syrlr. Duygu ve dnce dnyasn kkrtarak insan farkl ruhsal ve zihinsel
tecrbelerin snrna tar. Uygarlk tarihnde sz en gzel ve etkili biimde syleme
ura kkl bir gemie sahiptir. Meram/mesaj en etkili biimde iletme ve etkili
bir iletiim kurabilmek iin dilin bir kompozisyon dahilinde inas edebi sanatlarn
kullanmn gerekli klmaktadr. Geleneksel retorik ve belgat incelemelerinin
dnda gnmzde sylem incelemesi ada dilbilimin ayrcalkl bir sahas olarak
belirmektedir.
Yzyllarn ierisinden byk bir titizlikle ilenerek gelen Trk iir dili gerek szl
gerek yazl ortamlarda kendi potansiyel imknlarn srekli aarak ve yenileyerek
zengin bir hazine oluturmutur. Sylemin deerlendirilmesinde edeb sanatlarn
ortaya konulmasn gerekli klmaktadr.
Edib Harb Divnnda bu erevede geleneksel edeb sanatlarn ortaya konulu
biimi ve sanatlar u ekildedir.
1- Aliterasyon: iirde ard arda gelen sesiz harflerin tekrarlanmasyla oluturulan
bir sz sanatdr.
344 Bu blmdeki tanmlamalarda [Kocakaplan ., Aklamal Edeb Sanatlar, MEB Yay.,
Ankara, 1992] isimli kitaptan yararlanlmtr.

128

Ey zhid arba eyle ihtirm

Mslmn ol ter et bu yl li
Ehline helldir n ehle harm
Biz ieriz bize yodur vebli (HD: 471/1)
Yukardaki drtlkte h, r, l seslerinin tekraryla bu sanat oluturulmaktadr.
2- Hsn-i Talil: Bir olayn gerek sebebini inkr ederek, bu gerek sebep yerine
hayali ve airane bir sebebi geirmek tekil eder.
Bu szleri sanma her insn anlar
u dilidir bunu Sleymn anlar
Bu srr mphemi rifn anlar
n chillerden pinhn eyledik (HD: 449/24)
Bu drtlkte sznn anlalmamasnn sebebini ku dili olmasna balayarak
sanat ortaya koyuyor.
3- ham: Msra ve beyitteki her kelimenin iki yahut daha fazla anlam konu ile
ilgili olduu takdirde iham sanat meydana gelir. Kelime manas vehme drmektir.
Eri olanlar szle dzlerim
nki hep yetdir benim szlerim
Her gizli hvli grr gzlerim
Gzm han udret gz gibidir (HD: 483/2)
Drtlkte dzlerim kelimesi hem dorulturum manasna hem de argo bir kfr
anlamyla kullanlarak ikili bir anlam salanmaktadr.
4- rsal-i Mesel: Yazl ve szl anlatmlarda atasz ve vecize kullanma sanatdr.
Aadaki beyitte alt izili msradaki atasz ile bu sanat meydana getirilmitir.
Sat olmaz ymetinden yere dmekle gevher
Cmle ihvn anlara bin cnla tazyf ittiler (HD: 242/4)
5- stiare: Tebihle yaknlk gsteren bir sanattr. Bilindii gibi tebih en az iki
e ile yaplr. Benzeyen ve kendisine benzetilen. te benzetme bu iki eden sadece
biri ile yaplrsa istiare meydana gelir.
ferin argacm blbl-i nlan oldun
Giderek dhil-i bezm-i gl handn oldun (HD: 219/1)
air kargacm kelimesi ile airlik iddiasnda olan bir arkadana seslenmektedir.
Bu vesile ile onun airliinin ktln vurgulamaktadr.

129

6- tikak: Ayn kkten tremi kelimeleri bir arada kullanmaktr.

Yre-i a Lomn gelse de bulunmaz dev
Derd-i aa varmdr dnyda bir merhem bilr (HD: 277/3)
7- Kinaye: Gerek ve mecazi anlamlar olan bir kelimeyi mecazi anlamn kast
ederek kullanma sanatdr.
Hayra rm oldu ol gl-i ra?n
Beyhde per ama glzre blbl
Ayre olatt kendin hayf
Durma bu glende bre blbl (HD: 499/1)
Koklatt kelimesini bakasnn oldu manasnda kullanmtr.
8- Tecahl-i Arif: Bu sanatn temelini bir hususun bir nkte gzetilerek
bilmezlikten gelinmesidir. Aadaki drtlkte air szde cahilane bir eda ile Allaha
seslenerek aslnda onun bykln vurgulamak istemektedir.
Y Rab senin meknn yo
Yatan yok yorgann yo
Hem dinn hem imnn yo
Her bir eyden mnezzehsin (HD: 458/1)
9- Tebih: Aralarnda benzerlik bulunan iki varlktan zelliklerine gre zayfn
kuvvetlisine benzetme sanatdr. Aadaki drtlkte kendi yzn Allahn yzne
(yansma) olarak benzeterek tebih sanatn oluturmaktadr.
Ey mminler beni ziyret idin
Yzm cemlullah sft bendedir
Drt kitbm yah rat idi?
urn Zebr ncil Tevrt bendedir (HD:472/1)
10- Telmih: Gemite yaanm ve bilinen bir olaya gnderme yaparak onu iirde
hatrlatmak yoluyla yaplan bir sanattr. Aada ruhlarn yaratl esnasnda yaanan
bir sahneye atf yaplmaktadr.
Elest bezmindeki ahd peymndan
Ayrlmayz biz asla o imndan
smile nazil olan urbnda
Soframza meze kebbmz var (HD:462/3)

130

SONU

Osmanl mparatorluunun dalmaya balad XIX. yzyln ikinci yarsndan

XX. yzyln bana kadar olan kaos ve sosyal alkantlar ortamnda yaayarak dintasavvuf Trk edebiyatnn Alev-Bekt vadisinde eser vermi olan Edib Harbnin
bu almamzla bir plan erevesinde hayat, yetitii sosyal evre, sanat, Trk kltr
ekolojisindeki ilevi ve szl kltr teorisi balamnda gelenek ierisindeki yeri tespit
edilmitir.
Bugne kadarki almalarda Edib Harb Divnnn tam ve salkl bir metni
ortaya konulamamt. Aradan geen zaman ierisinde tek nsha olan mellif
hatt divndaki tahribatlar metni kurmamz gletirdi. Metni kurma ilemini
tamamladktan sonra inceleme aamasnda metni be blm halinde deerlendirdik.
Bu almamz sonucunda vardmz sonular ksaca u ekilde zetleyebiliriz.
1- Bugne kadarki mevcut bilgilerde Harbnin ailesi hakkndaki bilgilerimiz
yetersiz ve birbirini tekrar eder mahiyetteydi. almamzda Harbnin drt
ocuunun ve anasnn isimlerini doum ve lm tarihleri ile beraber tespit etmi
bulunmaktayz (Annesi Hatice Hanm, kz ocuklar Zeynep Saniye, Fatma Belks,
erkek ocuklar smail Feridun ve Hseyindir). Ayrca Harbnin sahte babalk
yapmadn, Hac Bekt Postniini Trbedar Mehmet Babadan babalk icazeti
aldn ortaya koyduk. Bunun yannda Harbnin sosyo-kltrel evresinin onun
yetimesi zerindeki tesirleri tahlil edilmitir.
2- Harbnin elimizde bulunan mellif hatt divnndaki eksikliklerin bir ksmn
Sefer Aytekinin ilk basmn 1959 ylnda yaynlad Edib Harb Divn, (2.bsk.),
Ankara, 1999345 ve seme iirler niteliindeki eserinden tamamladk.
345 lk basks ile ikinci bask arasnda ierik olarak herhangi bir farkllk yoktur.

3- XIX. yzyln Alev-Bekt edeb tavr ierisindeki en byk airlerinden

biri olan Harbnin iir dnyas tasvir bir saymacadan ziyade fikri kaynaklar ve
bu fikirlerin iir diline yansmas, mesaj, kompozisyonu derin yapdaki anlamlar
irdelenerek metotlu bir yorum erevesinde ortaya konulmutur. Harbnin iirinde
hiyerarik olarak Tanr kavram piramitin en st noktasnda yer alr. Onun anlayna
gre varl yaratan ve yaratlan diye iki blmde tasnif etmek yanltr, varlk bir
btn halindedir. Eya Hakkn nihayetsiz tecellilerinden baka bir ey deildir.
iirinin ana eksenini insan ve bu erevede insan- kmil oluturur. Niha bir
lk olarak ulamak istedii makam insan- kmil makamdr. Harbnin anlaynda
dinin zhiri emirleri fazla bir anlam ifade etmez, onun iin asl olan btn (i) anlamdr.
Bunun iin cennet kaygsyla yaplan ibadetlerin riyadan ibaret olduunu ileri srer.
nsann yaratl itibaryla tanrsal bir z tadn bu itibarla hakla birlemesinin
mmkn olduunu ayet, hadis ve kssalardan yapt alntlar delil gstererek kendi
zgn yorumuyla ispat etmeye alr.
Kurn- Kerime sz ve harf yn olarak bakmann yanllna dikkat eker.
Yazl olan Kurn- samit in karsna Kurn- natk konuan Kurn olan
insan koyar. nsan- kmil makamna eritiinde kendisinin Tanrnn bir yansmas
olduunu belirtir. Allahn dier isimlerinden en fazla Hak ismini telaffuz eder.
Harbye gre gerek kble insan- kmilin cemalidir. Hakka ulaan kii onun
gz, eli ve dili olur, kendilikten syrlr bu makama harbt ismini verir. Burada btn
bilgisini edinir, onun iin kendisinden lafz mkellefiyetler kalkar. Onun asndan
evvel-ahir, haram-hell, gnah-sevap gibi mefhumlarn hibir hkm ve balaycl
yoktur.
lm bir yok olu biimi deil bir boyut deitirme olarak alglar. Ona gre
kmil insan bu dnyada zaten lmeden evvel lmek deneyimini yaamtr. Bu
nedenle lm onun iin bir kavuma andr. Harbde gerek imn Hakk bilmekle
mmkndr. Bunun iin de zhir aldatcdr. Asl olan Allahn gerek mahiyetini
renmektir. Kinatta onun dnda hibir ey yoktur. yilik, ktlk, gzellik, irkinlik
hep onun sfatlarnn tecellisidir. Ona gre gerek mmin iin belli bir mekn, din ve
mezhep balayc olamaz. Mescidde samimiyetle namaz klan bir mmin ile kilisede
vecdle ibadet eden bir papaz ayndr. kisi de Hakk idrk edebilme kouluyla cennete
ulaabilir.
Her ey zddyla idrk edilir ilkesince Harb hem puta tapmakla hem de
meyhaneye gitmekle Hakk bulmann mmkn olabilecei kanaatindedir. Btn
Alev-Bekt gelenekte olduu gibi Harb de Ehl-i Beyte ve Hz. Aliye derin bir
sevgi sayg duyar. Onlar derin bir muhabbet ve itiyakla yad eder.

132

Sr ve btn kavramlar Harbnin iirinde nemli bir yer tutar. Gerek bilgiye
keif ve ilham yoluyla, akn bir idrkin yol gstermesiyle ulalacan belirtir. Bu
bilgilerin duyular dnyasnn (zhirin) gereklikleri ile uyumayacan ortaya koyar.
Hurf retinin tesiri ile baz yet ve hadisleri tevil etmeye alr.
4- Harbnin din ve tasavvuf anlaynda vahdet-i vcd telkkisinin zgn
bir yorumu olan vahdet-i mevcd geleneinin nemli bir yeri vardr. Bu erevede
Muhiddin bn-i Arab, Cneyd-i Badd, Hallac- Mansur ve Bedrettin Simv
gibi cezbeci suflerle olan paralellikleri zellikle Muhiddin-i bn-i Arbnin tesirleri
grlr. Harb tasavvufi cephede bu cezbeci ekole mensuptur.
5- Harb Divnnda zaman ve mekn kavramlarna zel bir nem verilmitir.
Harb kadim mitolojilerde ve Bektlikte olduu gibi dngsel zaman anlayna
inanr. Yaratln bir ebed dng olduunu belirtir. nsan- kmil iin zaman ve
mekn snrlamas yoktur. O her an her yerde olabilir. Zaman onun tasarrufundadr.
Onun iin evvel-ahir yoktur. Zaman kesintisiz ve izgisel bir boyuttadr. Bu nedenle
zaman iin de ileri ve geriye doru sramalar yapmas mmkndr.
6- Tasavvuf tavr olarak Melm-Kalender-Bekt, birey olarak bohem bir
kiilie sahiptir. indeki coku hibir kayt ve kural tanmaz.
7- Edib Harb din-tasavvuf edebiyatn genelinde olduu gibi edebiyat sanat
ve estetik endieden ziyade ird ve tebli iin bir vasta olarak grr. Bu erevede
Harbnin iirinin szl kompozisyon ve szl kltr teorilerinin nda tarihsel
arka planla ve gelenekle kurduu balanty dikkate alarak irad ve teblie bal bir
gsterim olduu kanaatine ulatk.
8- iirlerinde sosyal konular nemli bir yer tutar. Toplumsal yaamda kadnn
ikinci plana itilmesini knar. Onlarn da erkekler gibi hr ve eit olmas gerektiini
telkin eder. Bu erevede slm tarihindeki nder kadnlar rnek gsterir.
9- Toplumsal konulara eilmede hiciv ve mizh etkin bir ara olarak kullanr.
Zaman zaman sin-kfa ve argonun bile snrlarn zorlayan cinsel ierikli kaba kfre
ynelir. Toplumun muhtelif kesimlerine kar en yaknndakiler ve mensup olduu
topluluk da iinde olmak kaydyla bu eletirilerden payna deni alr. Siyasal ve sosyal
konulara da deinir. stibdat dnemine bak, Balkan Sava dneminde yaanan
yokluklar szl tarih malzemesi olarak dikkate alnmtr. Mizhi iirler toplumsal
eletiri kapsamnda deerlendirilmitir. Hiciv ve mizh bir protesto ve muhalefet
biimi olarak kurguladn ortaya koymaya altk.
10- Divnnda nemli yer tutan tarih beyitlerinin toplumsal iletiimdeki boyutu
irdelenmeye allmtr. Bu iirler dolaysyla iliki iinde olduu evredeki ahs
kadrosu belirlenmitir.

133

11- Harbnin arlkl olarak szl kltr ortamnda kendini yetitiren bir
air olduunu dikkate alarak eserini yazl, elektronik ve szl kltr ortamlar
asndan bir deerlendirmeye tabi tuttuk. Harb iirlerinin yaygnlamasnda bu
kltr ortamlarnn etkisine dikkat ekilmitir. Harbnin iirlerinin yaylmasndaki
bir dier etkenin onun muhalif ve aykr slbu olduu belirtilmitir. Harbden
sonra gelen ve toplumsal baskdan ekinen airlerin iirlerini ona atfederek toplumsal
basky ve denetimi geersiz klmaya altklar baka rneklerden de alnt yaplarak
izah edilmitir.
12- III. blmde Trk Kltr Ekolojisinde Edib Harb bal altnda Harbnin
Osmanl toplumu ierisindeki milletlere olan tesiri ve yaylm incelenmi Harb
iirlerinin Arnavuta ve Rumcaya evrildii belirlenmitir. Bylece Bektiliin
ayn kltrel doku iinde yaayan farkl etnik ve dinsel kimliklere sahip bireyler
arasnda iletiimi salayan bir emsiye olduuna tarihsel ve sosyolojik bilgiler nda
deinilmitir. Bylece Bektiliin farkl inan ve kanaatlere mensup insanlar
badatrmac doasyla bir araya getirip siyas idare asndan rza retimine ve
ynetilebilir bir ereve kurmaya, katlm salamaya yardm ettii belirlenmitir.
13- Harbnin Dil ve slp zellikleri blmnde teknik adan hece ve aruz
lsn kullanm incelenmitir. Bu erevede Harbnin dier din-tasavvuf airler
gibi aruz veznini baarl bir biimde kullanamad, bunun yansra hece lsn
kullanmakta da tam bir baar salayamad tespit edilmitir. Bu blmde ayrca
Harbnin Divn bir iletiim ortamndaki mesaj olarak deerlendirilerek Harb
iirini oluturan temel temalar gstergeler olarak belirtilmitir. Bu gstergeler Hak,
zahid, Hakk bilme, insan- kmil, btn, ak, arap, ayar ve bunlarn gndergesel
anlamlarndan oluur.
14- Yine bu yaklamla Harbnin iirinde lk deer olarak; kendini bilme,
vefa ve sadakat, btn, hak, ak, zahmet, seilmilik, ikrr kar deer olarak; Hakk
tanmama, kendini inkr, yz evirme, zhir, masiv, sradanlk, inkr dizgelerinin
bulunduu grlmektedir.
15- Harb sylemini ikili kartlklar dzleminde kurar. Bu geleneksel
edebiyatmzdan devrald bir aratr. Evvel, ahir, zhir, btn, akl, gnl,
geicilik, ebediyet, zahid, ehl-i harbt bu kartlklardan bazlardr. Bu ztlklarn
karlamasndan cokulu bir syleyi yakalar. Ztlklar onun bak asnda btne
(ahadiyete) ulatran kavramlardr.
Netice olarak; Edib Harb din-tasavvuf Trk edebiyat ierisinde AlevBekt tavr erevesinde nemli bir airdir. Onun nemi geleneksel heterodoks
akmlarn bileiminden kurduu orijinal syleyitir. Estetik deeri olan iirler retmi
olmasnn yannda asl nemli yn vahdet-i mevcd felsefesini indirgemeci bir tavrla
ekinmeden ortaya koyabilmesidir. Bu ynyle de Trk din tarihi aratrmalar iin
nemli bir kaynak olduu kanaatindeyiz.
134

BENC BLM
EDB HARB DVNI

AIKLAMALAR
Edib Harbnin zerinde altmz eseri mellif hatt nshadr. Trkiye ve
yurtdnda ulatmz btn ktphane ve kataloglarda Edib Harb Divnnn
tam bir nshasna rastlayamadk. Elimizde bulunan mellif hatt nshann tahrip
olmu blmlerini tamamlamak iin byle bir araya yneldik. stanbul Belediyesi
Taksim Atatrk Kitaplnda 1896 numarada kaytl rika tarznda yazlm ve Harb
Divn ismiyle geen eser 100 sahifeden olumaktadr. Bu almann mstensihi
belli deildir. erisindeki iirlerde mellif hatt divn tamamlayabileceimiz (eksik
olan iirleri tamamlayabileceimiz) metinler olmad iin bu almadan istifade
edemedik.
Mellif hatt nshadaki baz eksiklikleri Sefer Aytekin, Harb Divn, Ayyldz
Yaynlar (2. bsk.), Ankara, 1999 adl almadan alntlar yaparak tamamladk.

I- NSHA TAVSF
A. SLEYMANYE KTPHANES NSHASI
Mellif hatt olan bu nsha Sleymaniye Ktphanesinde hsan Mahvi Kitaplar
blmnde 98 numarada kaytldr. 570 varak tutarndadr. Rika tarznda yazlmtr.
Satr says muhteliftir (Genellikle 12 satr). 198X125, 115X43 mm. iirlerin olduu
blm 285+12 yk. dr. Avrupa kt arkas mein st kat kapldr. Bata hsan
Mahvnin vakf mhr sonda ktphanenin damgas vardr. Gazel, Kaside,
Mersiye, Tarih, Kta, Mfred, Nefes,Semai, Koma, Satran, Lugaz tarznda yazlm

toplam 511 iir ihtiva eder. iirlerin sonunda yazd iirlere ait numarasz mufassal bir
fihrist vardr. Bu ksmdan sonra bo sayfalar bulunur. Bu sayfalarda yer yer eitli din
byklerine ait szler ve Harbnin ocuklarna ait kaytlar vardr.
Eserin balangc:

Sonu:

B. TAKSM ATATRK KTPHANES NSHASI
Taksim Atatrk Kitaplndaki bu nsha Sr. 283, Tsf. 000 Belediye blm
1896 numarada kaytldr. Mstensihi belli deildir. Satr says muhtelifdir. Karton
kapakl rika hattyla yazlm bir eserdir. ki ayr defter halinde toplam 100 sahifeden
ibarettir. Bu bir nsha olmaktan ziyade Harb Divnndan seilen iirlerden oluan
bir defterdir. eriinde mellif hatt nshadaki eksiklikleri tamamlayacak bir iire
rastlanamamtr.

II- DER KAYNAKLAR

A. SEFER AYTEKN, HARB DVNI
Elimizde bulunan mellif hatt nshann tahrip olmu blmlerini tamamlamak
iin Sefer Aytekinin (Sefer Aytekin, Harb Divn, Ayyldz Yaynlar (2. bsk.),
Ankara, 1999,168 s) isimli almasndan yaralandk. Bu almann ilk basks 1959
ylnda Ankarada yaplmtr. inde Harb Divnndan seilmi 162 iir vardr.
B. HSEYN HSN ERDKUT, EDB HARBNN DVNI
zmirli Hseyin Hsn Erdikut Baba tarafndan hazrlanan bu alma (Edib
Harbnin Divn, Bilgi Matbaas, zmir, 1950) 73 sahifeden ibarettir. erisinde
Edib Harb Divnndan seilmi 115 iir vardr. Bu iirlerin iinde Edib Harb
Divnnn mellif hatt nshasndaki eksiklikleri tamamlayabilecek bir iir olmad
iin metnin kurulmasnda yaralanlamamtr.

136

C. AL RIZA GE BEKT ARLER ANTOLOJS

Ali Rza ge tarafndan hazrlanan bu eser Bekt iiri vadisinde bilebildiimiz
en eski antolojidir. Taksim Atatrk Ktphanesi hsan Sungu Blm 0.131
numarada kaytldr. El yazmas bir eserdir. Yaklak 1200 sahife civarndadr. 412
ve 419. varaklar arasnda Harbye ait 24 nefes vardr. Sz konusu nefesler mellif
hatt nshada tam olduu iin almaya dahil edilmemitir.

III- METNN KURULMASINDA TAKP EDLEN YOL

1- Harb Divnnda yer alan iirleri Arap harflerinden Latin harflerine
aktarrken bu tr ilm almalarda uygulanan telffuzu esas alan ve fonetik
transkripsiyon ad verilen (Transcription=eviriyaz) sistem kullanld. Bu evriyaz
sistemini kullanrken smail nverin evriyazda Yazm Birlii zerine neriler
adl makalesindeki tekliflere (birka husus hari) uyulmutur.
2- Arapa ve Farsa kelimelerde uzun nlleri uzatma iareti ile gsterdik (,
, , )
3- Birleik isim ve sfatlar arasna bir izgi ile gsterildi.
4- Harbnin iirlerinde vezin hatalar fazla olduu iin eer iir tmyle vezne
uymuyorsa bu dipnotta vezin tutmuyor ifadesi ile belirtidi.
5- iirlerin st orta ksmndaki koyu (bold) renk rakamlarla iirlerin sra
numarasn gsterdik. Orijinal metnin varak numaralarn vezin iaretinin solunda
yer alan (2a, 3b) eklinde gsterdik. Beyit ve drtlklerin solundaki sra numaralar
ile beyit ve drtlkleri numaralandrdk.
6- altmz metinde bulunmayan kelimeleri Sefer Aytekinden aldk ve bunu
dipnotta gsterdik.
7- Silik ve yrtk olan yerler ...... iareti ile doldurularak durum dipnotta
aklanmtr.
Divn mellif hattdr. Tahrip olmas sebebiyle baz yerlerde boluklar vardr. Bu
alma ile bir lde XIX. ve XX. yzyl Bekt iir gelenei aydnlatlmaya allm,
szl kltr ortamnn yazl kltr ortamna olan etkisine dikkat ekilmitir.

137

EDB HARB DVNI

METN
[TRANSKRPSYONLU METN]

I- ARUZLU TRLERLE YAZILMI RLER

A- KASDELER
1
(273b)346
1 Tera ittid pydr oldua milletde
Tel ider inallh bu devleti n u evketde
2

Tekemml itmee millet marifde anyide

Tera iid zmresi hep say-i ayretde

Bu cemiyyet bize luf- ddr dim byle

Ne nuretle ne ervetle olur l bu devletde

Umm Omnllar y Rabbi byle ittid itmesn

Heme ber-arr olsun msvt- uuvvetde

(274a)
5 Vaan bd hem ehl-i vaan iy olur l-ek
adr ey vaandalar erat da arat da
6

Bize vcib olan i bu zevt tads itmekdir

Bizi urtardlar alm idi rh- meelletde

346 ttihat Terakki Frkas Hakknda Bir Kasde.-AEH

Pern eylesn bed-h olan mfsidleri Allah

Ki talb-i hkmet creti eyler adletde

Bu meriyetde hrriyete biz nil olma in

Fed-y cn idenler bir deil herkesle ymetde

Bu meriyet urunda ehd olmular ru

ar-i ramet-i Ramn olup mevs cennetde

10 dy bir cennet alm olan ebrra luf eyle

mrler ile isn olsun dim olsunlar bu dmetde
11 Cenb- aret-i Mevlya malm ey vaandalar
Ki dil olmadm bir fraya hi aldm uzletde
12 Faa Allah in grdke byle eyler tads
Tera ittid fras d u adatde
(274b)
13 Keml-i fiyetle her zamn byle muaffer it
Allah aret-i Enver Paay bu neretde
14 Fnn- arbda mhir bir sipehsr- afderdir
Cihn tad ider emli yodur hi ecatde
15 An hep rey-i tedbriyle istirdd olunmudur
Edirne ehri ite dost dmndan nihyetde
16 Deridnotlar uruvazrler nice ayyreler ald
Bua ba eden dy a ahr eyler elbetde
17 anaala boaznda adlar hep boazland
Muaffer cndmz var dmna srna avletde
18 Fransz ngiliz Mosof talya askeri arbden
Firr etdi hezmet ile herkes ald ayretde
19 Suln Reda dim nuret ider ihn
Nardr an h- neb dnyda iretde
20 Cihn arbe destiyle ider Omnllar bir gn
Du ile hemn sen ey arb alma uzletde

140

B- TARHLER
2
(253a)347
1 Bn-i dergh- l rehber-i rh- d
Burda medfndur evzn bende-i l-i ab
2

Yo iken bu yolda da bir nh- nzenn

Himmetiyle etdi uranda bu dergh- bin

Mrid-i kmil ebedi merd-i mcerred-i p idi

if-i srr- l kenz-i h- enbiy

ayl dervn ile ayl muibb-i ad

Rh- aa sev idp oldu dell-i rehnm

imdi de Amed Baba oldu ana ayrul-alef

Dilrb-y trbeyi yaptrd oldu sez

Kim ki d ile ziyret eylese himmet alr

ble-i ctdr ua bu bb- evliy

Himmet-i prle arb yaz gher trini

aa vl oldu burda aret-i l Baba348

3
(280a)349
1 Devr-i demden beri bu ar- dn- b-vef
Enbiy v evliyy erler etmi fed
2

imdi de ivnmzdan h Derv Amedi

Cismini -i helke sermee grd rev

anat arrc idi hem mahar- mirc idi

Rind idi o l idi hem bende-i l-i ab

lmeden lmd ten imdiki lmek ise

rcii emrine ma eylemidir itid

347 Yanya vilyetinde Turan asabasndaki dergahn banisi li Babann trbesine tarihdir.-AEH
348 H 1326 [M.1908]-AEH
349 Veft Trhidir.-AEH

141

Ey arb geldi bir er yazd tr-i gher

aa vulat etdi sarrc Derv Amed mula350

4
(254a)
1 Yazd trin arb h-i seyni ana
Ad ane uyu bu emeni hem selsebl351
5
(185b)
1 Ey felek ey ar dn yazlar olsun na
Byle bir nevresteni ad ayf yd cna
2

Seni on drtte iken bu duter-i pkzeni

Zlim addr imisi nice girdin anna

b- lde bir akkk- mer t idi

srni akk itti an sine-i szna

Mala- sn-i ismi Ms Km idi

Alamadan ba an indirdi an emna

r- srfl ider bir gn seni ztrvezr

Vulat itdi nama ayrul-isnd sbn

6
(200a)352
1 Biba hir Bey aretlerini
Kimse dir deil med enya
Vicdn irfn insniyeti
alemle yazlup gelmez alya
2

all- kint albine gre

Nil etti an luf u aya
ayrl bir duter ulb-i pkinden
hsn oldu bezer mehliya

350 H 1334 [M.1915]-AEH

351 Rm 1329 [M. 1911]-AEH
352 Nokt-i trh-i vildet-i dier.-AEH

142

Peder mder dderi ile

O fl- nzenn melek smya
Pk mr-i fiyet inm eylesn
Luf-i ilhde olsun himye

Allaha malmdur riy deildir

d ile teebb ettim duya
udret-i dndan o drr-i yekt
Zhir oldu ayret virdi deryya

Bi yz yirmi slinde Edb

adce drdne geldi dnyya353

7
(246a)354
1 Bu fenya geldi bunca enby v evliy
Kffesi de ircii emrine itti itid
2

uradaki medfn olan amd Baba da l-cirem

Eyledi urbullh nfekna iltic

te bu dergh bir mrid-i kmil idi

Hem mcerred p idi hem rh- aa rehnm

L bad yn-i cemler bunda icr eyleyp

Kffe-i ervh ehlullh itdi pr af

Bu ar-i nzennde nzenn bir t idi

Destgeridir an l-ek Muammed Muaf

Oldu ubb- nedn- ehl-i beyt ile mdm

Nil-i elf u isn alel-r

d beyt-i het arf ile arb trimi

Gd vulat itdi a mula amd Baba355

353 Bu drtlk iki msra ile bitirilmi eksik braklmtr.

354 Gazel, eme derghnda medfn olan Hamdi Babaya tarihimdir.-AEH
355 H 1327 [M. 1909]-AEH

143

8
(251b)
1 r anr d tr-i gher yazdm Edb
Muaf lhm odu a la mr tavl356
9
(218b)
1 Geldi yetmi iki millet dedi tri Edb
odu ibl ile dnyya seyn Chid357
10
(218b
1 aret-i rabbl-felek Mr elhaddne
Luf u isn iderek genc iki oldu vlid
2

ulb-i pkinden aa virdi d bir ferzend

ba itti an grdkde semda nhd

Vlideyniyle o melek-smn
mr ibl kemli ola her dem zid

lem fal u tarr olur inallh

Nm u n u erefi are dek olsun Cvd

Bir melek d Edb syledi tri tm

odu dnyya bu nev-bde seyn Cahd358

11
(199b)359
1 te hir Beyi p-i ulb-i pkinden
Bir z isn etti aret-i Allah
2

Melek yavrusundan daha gzeldir

b- cemline ba eyler mh

Veddini ile o fl- nz

Ber-arr eylesn atte her gh

356 r anasr kt 1327-AEH

357 H 1327 [M. 1909]-AEH
358 H 1327 [ M. 1909]-AEH
359 Tarh-i Viladet-AEH

144

r-i mevldu yazarken Edb

Bilmem bu ne ikmet min-arafillh

d rlar didi tr-i gevher

adce drdne dodu maallh360

12
(227b)361
1 Mder-i mfa-i aret-i Mr sn
Eyledi azm- cinn dehr-i dnden eyvh
2

Brad mamu bre perin arb

Alayup leyl nehr etmededirler hep h

Meradi nrla mnevvir ola t yevml-ym

Hem-nni ola hem sr- melik her gh

rci emrine fermnber olub yatda

mr-i fiyet-i blere virsn Allah

melek geldi Edb tr-i gevher yazd

Gd Allah diyerek lide nm ngh362

13
(275a)363
1 arb by- bismillh d gevherin tr
Cihna geldi fahr ile olur ba tc Bhddn364
14
(254a)365
1 Geldi rlar rmden tr arb syledi
N iden bu emeden b- ayt- cvidn366

360 Tarih H 1323 [ M. 1905]-AEH

361 Tarih-i vefat-AEH
362 Sene H 1326 [ M. 1908]-AEH
363 Tevelld eden bir ocuk in sylediim bir trhdir.-AEH
364 H 1329 [ M. 1911]-AEH
365 eme tarihinin drdnc beytinden sonra yazld halde tarih-i rumi olur.-AEH
366 Rm 1329 [ M 1911]-AEH

145

15
(240a)367
1 Bn-i dergh- l Zeynelbidn Baba
Ma bir luf- cell aret-i Allah idi
2

a an irda memr eylemidi b-gmn

Vf- remz-i afy-y kelmullh idi

Hem alfe hem de bir mrd-i p idi

phesiz kim kenz-i esrr- reslullh idi

tna ilm-i ledn std demi o deil

Val- srr l hem srr bismillh idi

Men Aref hem noa-i b srrna mahar idi

yle mn eyleriz kim srr- srrullh idi

Sl- rmden arb yazd tr-i gher

Kendisi urn- n nu nuullh idi

d rlar Mr Blm Suln gelp trine

Zeynelbdin baba bir rif-i billh idi368

16
(213b)369
1
ar- ulm rlur bir gn olur bir eflk
r- srfl ile mav olacas giderek
2

Brse vlsi devletl Cell Paan

Dder-i lsini duterini ldrerek

ki mamu yetm alm iken yetmedi mi

Anlara bir de bu szl amm eyledi

Eyledi bunlar nln u pern u arb

Ol sebebden saa lanet ediyor ins melek

d on iki imm yazd arb tr

Dnydan gt Nam hnm Allah diyerek370

367 Skobenli Zeynelbidin Babann veft tarihine dairdir.-AEH

368 H 1325[M. 1907]-AEH
369 Bursa Valisi devletl Cell Paann talebi zre tanzim olunan tarihdir.-AEH
370 H 1321 [M. 1903]

146

17
(251a)371
1 Batiyrdr aret-i hir Efendi-i al
nki luf itdi ana Allah bir necl-i Ceml
2

Grmesi renc-i muammen perverde olsun b-keder

at u fiyet isn eylesn rabb- cell

nallh fal u allme v tarr olur

Ehl-i aa rh- a gsterp olsun dell

dim-i er-i mbeyyen Muaf olsun mdm

Zd-i tavsyla ir eylesn ecr-i cezl

alife-i tedrsine lemler etsn iltic

Gelmemi herkes desn dnyya byle bir necl

lib-i ilm-i fnn rndan olsun mstefd

lm-i fal u n virp dhlere olsun mesl

d ler syledi tr-i gher yaz Edb

Mutaf lhm odu a la mrn avl372

18
(250b)
1 Oldu bugn batiyr mr efk al
a aa isn idp bir meh-i necl-i ceml
2

Hem peder mdern hem de bu nevresteni

aret-i Allah ede mr-i azzin avl

Derd keder virmeyp dim efzn ede

Bunlar iblini aret-i rabb- cell

Bu ck yavrunu tr-i mevldini

me-i gevherle yaz olma arb hecl

r deh mam d dedi ymn ile

Geldi bugn leme ite seyn Mesl373

371 Vildet Trhidir.-AEH

372 H 1327 [ M.1909]-AEH
373 H 1328 [M.1910]-AEH

147

19
(173a)374
1 Bugn ivnmz Amed Efendi ulb-i pkinden
Cihna geldi bir ferzendi oldu cmlemiz urrem
2

O fl- nzenne a mrler eylesin isn

Keml-i fiyetle vlidni d ola her dem

ek v fl u allme-i ar olsun inallh

Aa her yerde rmet eyleyp tazm ede lem

Yayls leme heybet-i kemli hret n

lh almasn dnyda tasn itmedik dem

Edb ite laf syledim tr-i mevlidin

Bi yz yirmide dodu cihna Muaf Ekrem

20
(179b)
1 Mazrum afv idersi
Ey - nev civnm
2

ubbul-adir grnmem
imdi saa nihnm

ayet sizi severdim

Sdrub perdim

Bilmi olu ki yavrum

Ala d cnm

Nerde o ev-i iret

O obet o vulat

Vallhi o geirdi
evkile hep zamn

Allah beni acrd - efatiden

Tadire var m re oldu mezr mekn

374 s kapsnda tanzim olunan vildet tarhdir.-AEH akirdim Hulki Beyin vefat eden dostu
Behiye Hanm tarafndan kendisine hitaben yazlmtr.-AEH

148

Luf it beni unutma yd eyle ba ba

Kesme duy benden ey yr- mihribnm

Yazd arb laf tr-i irtilin

Bi yz on douzda gd Behiye anm

21
(257a)375
1 me aldm dest-i bismillairramanirram
Geldi tarre urf- sn ve lm veya mim
2

Burdaki medfn olan u derd-i urfn ibi

Hem mcerred p hem ismi gibi alb-i selm

Meradi nr- d ile mnevverdir mdm

R- p in olup mevs cennet-i nm

Zeynelbidn Baba aretlerini himmetiyle

Eyledi ird- tell vallhl-am

nki ayl mddet etdi a ile dmet aa

Daim olmudu d ile bu derghda mum

al bir ker-i l-i reslullh idi

rif-i billhd hem bezm-i erenlerde nedm

Pr Blm Suln arb geldi trin dedi

Gd aa hdi y aydr diyp Derv Selm376

22
(275b)377
1 L ysel buyurmu all- ayy u ayym
Efl-i a sorulmaz her bir ula bu malm
2

Mderris-i kirmdan hir Efendi eyvh

Bir cilve-i ddan ba ite oldu mamm

Ez cn u dil severken hem oayub perken

ki buu yanda zcaz oldu merm

375 Veft Trihidir. Skobende Zeynelbidin Babann derghnda vefat eden Dervi Sleyman
tarihidir. H 1326 [M. 1908]-AEH
376 H 1326 [M. 1908]-AEH
377 Veft Trhdir.-AEH

149

Sevimli bir gzeldi b-mil b-bedeldi

Bre vlideyni bu zdan oldu marm

Geldi dedi immeyn trni arb

Firdevse udu gitdi aba mam378

23
(177a)379
1 aret-i monl-y rm ile veli Snbl Sinan
Telraf memru ile mr alh virsn amn
2

Kendisi ismi gibi bir lih bd idi

Mafiret eyler aa elbette cenb- rabb-i msten

Hem ar- mevleviye intisb etmi idi

Yetmi be yanda rlet eyledi bu nev civn

Bir telrf geldi sy- iretten kendine

rci emrine etti iktid ol dem hemn

te laf eyledi tanm Edb tri

Tam bi yz yetmi te eyledi azm-i cinn

24
(253b)380
1 Dilg bu eme-i rh- dda yaptran
Amed Mehd Baba aretleridir bil yn
2

yle bir merd-i mcerred mrd-i kmil ki o

Mahar- srr- saahm rabbhmdr b-gmn

Tenegn eyledi lufuyla seylb- af

Himmetiyle oldu hep skkn- Turan mrn

aret-i h- ehd-i kerbeln ana

N ede bu seblden her zamn pr civn

378 Sene H 1319 [ M. 1901]-AEH

379 Koca Mustafa Paada Snbl Sinan Hazretlerinin dergah- erifinde medfn telgraf memuru Salih
Beyin irtihaline tarihdir.-AEH
380 Yanya vilayeti Turan dergah postnini Ahmed Mehdi Babann yaptrm olduu emeye
trhdir.-AEH

150

Ey arb geldi ler gevhern tr didi

h- Hseyni ana bu eme ba oldu revn
Veyahud nc beytten ora

Ey arb geldi rlar mtemi

Yaz gher ri diy emr eylediler ngehn

te yazdm y- Trnda ehdn ana

emimi ya gibi bu eme olmudur revn

25
(220b)381
1 Necl-i pk-i gher aret-i emseddn
mr-i fiyet-i ibl ide Allah ihsn
2

Vlideyni ile birlikde d f etsn

Hi biri derd keder grmeyp olsun dn

Abid zhid hem ib vicdn olsun

nirf eylemesn rh- ddan bir an

Nm u n u erefi mnteer olsun dehre

lm irfnn mjdd ede all- cihn

r anrla Edb tr-i gher yazdm

odu a ki amer gibi Muammed Numn382

26
(232b)383
1 Necl-i p-i gher Lf Beye haret-i a
mr-i fiyet-i ibl ide her an ihsn
2

Vlideyni ile birlikde d f itsn

Hi biri derd keder grmeyp olsun dn

Fal u hid hem aib-i vicdn olsun

nirf eylemesn rh- ddan

Nm u n u erefi olsun dehre

lm irfnn merdd ede all- cihn

381 Vildet Tarhidir.-AEH

382 H 1326 [M.1908]-AEH
383 Vildet tarihidir.-AEH

151

Gher trini me-i zerrnle Edb

Yazd luf- a ile odu meh s Adnn384

27
(220 a)385
1 Ey ar dn vasfla her ulme oldu let
Sende arb olursu bir gn gelir de elbet
2

Bunu kfte onca ameln vaf ideydi

Virmezdi erre denl vallh saa let

Bir tende iki cna yd yaz deil mi?

Zevciyle arabs ald azn asret

Birlikde ald gitti bannda yavrucan

Oldu ikisini de mevs ba- cennet

Bu sergzeti tarr eylerken ebkem oldum

Bir file sre-i af virdi Edbe cret

Gevherle yazdm ite tarih-i irtili

Azm eyledi ehidn a erfe ikmet386

28
(227a)387
1 Ey felek enber-i devvrna olsun lanet
nki hep ulm tadiye olursun let
2

uymadan mrme akk eyledi ite beni

Her gren abrimi benden alacadr ibret

Glen-i mekteb-i bbiyeli bir onca idim

Soldurub virmedi almaa frat

ademe olmad ayatta emelim

Bilakis sen beni mav itmee etdi ayret

Peder vlidemi benden ayrd eyvh

Anlar alaaradan baa oydun asret

384 H 1327[M.1909]-AEH
385 Veft Tarhidir.-AEH
386 H 1327 [M.1909]-AEH
387 Trh-i irtihl Mekteb-i Tbbiye kirdnndan Muhammed Hikmet Bey hakknda sylenmitir.-AEH

152

Yirmi bir yaa gelmi daha pek tze idim

Eyledim luf- d ile cnna rlet

Bir melek geldi Edb tr-i gevher didi

ld firdevsi itb Mr Muammed ikmet388

29
(250a)389
1 Ey felek dim sen ulme olursun let
Her ayya ve belyya idersi hicrn
2

te bu yavrucan da sebeb-i mevti olup

tti Firdevse avtla ar rlet

Bede oynar iken ava aen dp h

Peder mderini kendie oydu asret

fl- nevreste idi once-i kfte idi

Oldu mevs an mula b- cennet

d rlar dedi tr yaz durma Edb

aa azm eyledi mam iken Amed Fikret390

C- GAZELLER
30
(165b)
1 Dorudur ya Sitnblda ne o var araba
Arabam olsa satard virirdi arba
2

me zinhr arb nki armdr didi a

Rz- maerde fen lde dersi azba

utacatr yaa zorla zebnler hep

Seni tortop iderekden tacalar dolaba

Bunu als ise emr-i dy dile

Bo yere etme gnh cehd ittiiiz hep ivya

388 Sene H 1313 [M.1893]-AEH

389 Vefat Tarhidir.-AEH
390 H 1325 [M.1907]-AEH

153

Dile ba hemn nu- Edbi al

Ra i sev gzeli itihn olsun kebb

31
(45b)
1 Yrdan cevr-i cef olsa da o olmasa da
a luf- t olsa da o olmasa da
2

ande grsek severiz dilber-i dilrhlarz

ekeriz cevr-i vef olsa da o olmasa da

neberd- hrabn- perinz biz

Bize bir hne ab olsa da o olmasa da

ande olsa bize b- iremden yedir

Mutedil b- hav olsa da o olmasa da

Serfr eylemeyiz ara bize rz- bn

Pres-i derd bel olsa da o olmasa da

32
(46a)
1 Derd-i bidt- am- yr ile bimr oldu
ayri bu derde dev olsa da o olmasa da
2

ayldir ekmedeyiz derd-i bidt u derdi

ayri bu derde dev olsa da o olmasa da

Ehl-i irfn olan dem bize rabet eyler

Ey Edb cepte para olsa da o olmasa da

33
(230a)391
1 Biz al oldua esbb- istibdddan
ctinb elzem yine erbb- istibdddan
2

Alard rz u eb bnyd- millet ser-te-ser

Rane-i dr olmu idi seylb istibdddan

ar unbd olmaya az ald bari urlu

Keti-i Osmnlyan zb- istibdddan

391 ln- hrriyette sylenmitir.-AEH

154

o dolab dndrdlerdi mav in llar

urtulan o czdir dolab- istibdddan

Yan rriyet eker bdr u eyledi

azret-i Suln amdi b- istibdddan

Belki imdi rst eyler mmet-i far-i resl

urtulup da ulm ile ib- istibdddan

Biz neler ekdik neler ah devr-i istibdddan

Ey Edb bm idik hep bb- istibdddan

34
(231a)392
1 ala o bhtn olur bu devr-i istibddda
Zulm bi-pyn olurdu devr-i istibddda
2

Bend-i zencr olduundan n hep arslanlar

Tilkiler arslan olur bu devr-i istibddda

Rtbelerle bir am cehl-i mrekkeb zmresi

Nil-i isn olurdu devr-i istibddda

avf ile herkes skt itmidi ulme n o

aib-i irfn olurdu devr-i istibddda

Nam u nere mutedir arifnlar dindrlar

neler vrn olur bu devr-i istibddda

te bunlar Marmara derysn arnda hep

Skin-i zindn olurdu devr-i istibddda

Ml-i millet yolunda bilerce ivn ey Edb

Byle hep urbn olurdu devr-i istibddda

35
(231b)393
1 Zulmn icr olurdu devr-i istibddda
neler yama olurdu devr-i istibddda
2

Milleti emvlini ab eyleyen addrlar

L-cirem-i y olur devr-i istibddda

392 lan- hrriyette sylenmi bir gazeldir.-AEH

393 lan- hrriyette sylenmi bir gazeldir.-AEH

155

Bir am alb-i selmi tard- tebd eyleyp

B-gnh efn olurdu devr-i istibddda

Chil ndn deli an- b-vicdnlar

Bil-akis paa olurdu devr-i istibddda

Ey Edb her kmil irfn evta ngehn

Bir bel peyd olurdu devr-i istibddda

36
(230b)394
1 a als itti bizi fet-i istibdddan
almad art eer drt- istibdddan
2

o kr mav u perin eyledi limleri

Ferd-i vid almad heyet-i istibdddan

Bir am vech-i abs unr- err

Oldulard ulm in lt- istibdddan

Mnteir cerda domudu afiye zmresi

ala vahet geldi ifsdn- istibdddan

Millet-i malm aber eylerdi ulm-i adrdan

erre ba etmezdi tabt- istibdddan

Vai-i allmelerde tavifden

le almazlard h yt- istibdddan

tdiler o aib-i vicdn absi ar u alb

h neler grdk neler mirt- istibdddan

37
(105a)
1 Bende cn yo ki ideyim ve-i hbna fed
tmiem nki an bir gece cnna fed
2

te cnn diyerek canm ettim sf

kr kim haret-i peyamber-i z-na fed

Ben fed olsam aa o mu ann Allah

Yaradup eyledi knini o sulna fed

394 Bu dahi iln- hriyette sylenmitir.-AEH

156

Kesb-i sire fes oldu an icznda

ld imknn a aret-i ne fed

Ey arb seni ol kn- efat h

Eylemez ar gn itdiin iyna fed

38
(105b)
1 tmiim cenneti ben meclis-i rindna fed
r u lmnn hem s-i devrna fed
2

Rind meyor- arbt u pernm ben

Bendeyim keveri olsun mey-i glistna fed

ar- Firdevsi yt- zeberceddendir

Eyledim lbe-i vrn arbta fed

Mescid-i meykedeyi ayl zamndr edeli

Dim ol kabe-yi putne-yi irfna fed

Ey arb bilrz ymet-i nam

tmeyi bizi her merd sendna fed

39
(104b)
1 Zhid ikrrmz itmede inkra fed
ahr ola yrmz eyliyor ayra fed
2

Yr idp kendine eylemi dya ayr

Ol sebebden ediyor ..... 395 fed

Meheb atte cnna olsun lanet

Kim ider ble-i peyamberi divra fed

Ehl-i tav grnr cbbe v destr ile lk

Eylemi dn ile mnn dnyda fed

Ey arb edemez a bilmeyenler l-ek

ab- rindne v mestne ki oyra fed

395 Vsoo

157

40
(104a)
1 Zhidin her biri bir yre fed
Eyledim ben de neyim var ise dildre fed
2

Var idi usl v avm u alta meylim

Eyledim kffesini aret-i settra fed

Meheb milletimi dn ile mnm hep

Terk idp eklemiim Amed-i Mutra fed

r- h- ehdn iin ikrh ettim

stemem kever olsa ayder-i Kerrra fed

almad erre adar ev-i behite hi

tmiem hr ile lmnn ddra fed

Eyledim zmre-i aba zlba olal

c Bet- Vel nkra fed

Ey arb bize bir bar olmadan evvel ittik

Zemzem acc u ekt- meyi ummre fed

41
(100b)
1 Nfile urama san zhid
Derdie mescidde bulunmaz dev
2

Ger emeli abe-i rindn ise

amr ile var eyle vu ibtid

ster ise cn gzn amaa

H derd-i demhneden olmaz cd

Ke-i putnede a yo mudur?

Gstereyim ite geli eel

Rind arb t- ddan olan

Nuuma elbet olur in

oru mslmn olaym der ise

Dn-i arbye gel eyle iltic

158

42
(171b)
1 Ayb eyledim ivnma s apsnda
H bulmadm arnm s apsnda
2

mad neler sylediler h biri al

Fehm itmedi vicdnm s apsnda

Rt Beyefendiyle sn beyden umarm

Belki bilmez irfnm s apsnda

Kr etmedi bu beylere yt u di
Heder eylerim mnm s apsnda

Hssm beni bu l le s apsnda

Dert amaa emnm s apsnda

43
(25b)
1 Ey z- siyeh gezme glistn arasnda
Bu nme ile blbl-i nln arasnda
2

Ey f-i odbn aliullha yaarsa

Bu l ile gel gezme sen insn arasnda

Mdm ki sen leme-i adan dem urursu

Syle ne ii var hele bn arasnda

Kendi gibi sen herkesi ayvn m annetdin

Mmkn m riy satmaa irfn arasnda

Yodur utalm sen gibi bir oru mselmn

Var cmie git urma bu rindn arasnda

Kendi gibi chillere ar eyle merm

Lf urma san srr- sendn arasnda

ayb itmi idik bu azeli ayli zamndr

alm meer evr- pern arasnda

Bir a senedir cst c eylerdik Edb

Buldu hele imdi an czdn arasnda

159

44
(233a)396
1 Ey a sad gvr an alma
Hem yle pek a eek ana dalma
2

Zambra lmbra rezl a fendr

Meyl itme an ba avlara salma

Bir yerde omuz a grrse el uzatma

yle cna var a bulursa dai alma

Nms ile vicdn bozu a grnce

Bama yr git al iiden geri alma

El-l Edb ol da skt it edebile

Beyhde yire bildii aly alma

45
(217b)397
1 at u mn u dn yama ude
Ry- n brn pes est mnm
2

Ger zebzem mnehd rvn adem

r u lmnr urbn m

a perestnr enel-a m-zened

Der ezel b dost n peymn m

ems-i Tebriz be Mevlna beg

Vech-i s bk od urn m

Ey arb ems v Mevlna tevli

ayr ez nn nst yezdn m

46
(217a)398
1 Mey b-yr ey s-i devrn m
Luf kun ey ble-i irfn m
396 Hakk Efendi handa cenn olara sylenmitir.-AEH
397 Bu gazel Farsadr.
398 Bir gece huban- zamandan ve Mevlev muhibbanndan Cevdet ve hsan Bey ile Ahmed Dede
bery- muhabbet hanemize gelmi olduklarndan devam eden muhabbet arasnda sylenmi bir
gazeldir.-AEH

160

Mest-i med- arb tm besz

T ki n Cemd bd ayrn m

Ez mey esrr- a lebrzkun

Sr bed od dermn m

Bendegn- aret-i monly- rm

Ngehn Cemd-i bd mihmn m

Meclis-i m ket Firdevs-i bern

Cennetest ne-i vrn m

47
(68b)
1 Y Rab beni ol dilber-i randan ayrma
Bir laa ser-i ky- dilrdan ayrma
2

Ben blbl-i te dem-i nlendesi oldum

Luf u erem et ol gl-i zibdan ayrma

Zencr-i cnn oldu baa ala-i zlf

Bu ays- dili ayr o Leyldan ayrma

Gis-y semen-bsuna oma beni asret

Ram eyle baa zlf semensdan ayrma

Y Rab bu arb ulua meramet eyle

Bir laa dil-i zr bu sevddan ayrma

48
(96a)
1 Zhid meynelerdir Kbe-i uly baa
Ge-i meynelerdir cennet-i al baa
2

bleghm be avseyn cenb- pr-i mey

Ol sebebden ren oldu srr- ev edn baa

Destgh meykede Tr- tecelldr baa

......399 Ms baa

Himmet-i mestnle hep hoyr tasr eyledim

......400

399 Vyoo
400 Vyoo

161

Ey Harb ite bu yt talm eyledi

......401

49
(97a)
1 Vi lzm deildir cennetl- mev baa
El virr nki haret-i mevl baa
2

Sen dn cesr-i r ile cehennem tein

Virmi yevmil- esb in d perv baa

aret-i urn ben bi drl tefsr eylerim

ekme zahmet bo yere gel virme sen man baa

Det-i ayrette omaz elbet olur feryd res

Rz- maerde grrs zde-i zehr saa

Ben bugn temin-i istible nil olmuum

kr-i lillh ey arb yo m- ferd baa

50
(183b)
1 ndelibi adrini glzra or orma baa
oncan da ndelb-i zra or orma baa
2

Sk-i bezm-i elest mest arb etmi beni

nnemeamrayetin hoyre or orma bana

Zhid sen muciz-i aul-amer keyfiyetin

Bir vekil-i Amed-i Mutra or orma baa

aret-i Selmn- p ile cenb- anberin

ymetinden aydar- Kerrra or orma baa

Alm idrk eylemez cnsz dvrn srrn

Hc BektVel Hnra or sorma baa

Vf olmasa murdn men aref esrrna

Git enel-a syleyen berdre or orma baa

Ey arb sylemem inn enellah remzini

Sen bu srr vf- esrra or orma baa,

401 Vyoo

162

*
(182b)402
*

51
(183a)403
1 Hecr-i yri - eydya or orma baa
A da Mecnn ile Leylya or orma baa
2

Ben Cemlullh ruyet eyledim ael-yan

Len terni uasn Msya or orma baa

Sorma beyhde dem-i Cibrli if eyleme

Git bu srr mder-i sya or orma baa

Cennet icre ebl-beer buday yiyp m denr

Sen bu buday maddesin avvya or orma baa

Nehr-i rdn ire tahr etmi ibn-i Meryemi

Zhid bu cilveyi Yayya or orma baa

Maz- urn- cell-n benden it sul

Zhir many bir Monlya or orma baa

Ey arb kenz-i esrr- reslullh msn?

Ben de bilmem rf dnya or orma baa

52
(241a)404
1 hid sen zhdn chhle or orma baa
Mfsidetle dn vale or orma baa
2

Alm ermez b- zemzem pk mdr murdr mdr

An telv eyleyen bevvle or orma baa

ayy olan isyn ben vaftizle tahr eyledim

Pisin tahrin assle or orma baa

402 Nesren bir sual kir-i bi-fikir insn retinde yaradlm bir mal, nankr, sahte-kr, sahte
var, hile-kr, riy-r, hem kel hem foul, yalanc, iftirc, olandrc, rezl, uanmaz, arlanmaz,
naat r etmez, nikbed bilmez, acbul-vl, menba- yl u l, bed-nm, bed-hlk ve serseri
zmresinde olursa andan aber beklemek pek byk amat olduunu malar da tad ider
acaba bua itirz edenler var mdr. 18 nnevvel 1323 [M. 1907]-AEH
403 Meydan airlerinden birinin sama sapan bir gazeline naziredir.-AEH
404 Hasbul icb Emin-i nev zemine hitaben sylenmitir. Hezel-AEH

163

Dn mndan mberr bir mselmnm ben

Remzimi bir ce-i allle or orma baa

Cilvesinden sen arbni aberdr olmad

Sen beni git sn-i bdla or orma baa

53
(96b)
1 Ben tecerrd etmiim taarrur virir dny baa
Ey s lzm deil hem bad ez-n ub baa
2

r lmn u cennet-i rvan terk ettim baa

o muadderdir ezelden l saa ill baa

Tamam- sofyn l-i mervn destgr olsun saa

El virir h- velyet seyidl-....405 baa

nnel hamr yeti l taarrbu olsun baa

Lk remz-i ......406

Ey arb yle yt u zeberced istemem

kr kim seni .. ll-i ll baa

54
(97b)
1 fiy lzm deildir lem-i ey baa
Gazel tarr eylemek geldi daha evl baa
2

nki ben rind arbt- alender-merebim

Al seni olsun gerekmez alas u zb baa

Pisterim a senidir yarn bezm-i ratm

kr ki drul-amn olmadadr herc baa

Gr kim ayrl ......407

.......408

Ey arb eylemem her bb asd serfr

Klbe-i pr-i mundr dergeh-i vl baa

405 Vsoo
406 Vsoo
407 Vsoo
408 Vsoo

164

55
(2b)
1 Felei lufu btn chil ndn olana
Yadrr derd bel kmil-i irfn olana
2

Syle Allah iin ey dder-i vl gherim

Dilii mmkn mi ki lip gele arslan olana

Ne ider comu dery ile fn am

Himmet fet N ile aptan olana

Alad erre adar rat u rabet yo imi

Bu fen ne-i knede mihmn olana

Geri ismi gibi sen nzik eds amm

Niye t urmadas pyine urbn olana

Ey ab lutf et Edibya ou bu azeli

Ehl-i irfn olana merd-i sendn olana

56
(103a)
1 Zhid Mervne ba fet olmuyor ddr aa
nki setr etmi cemali haret-i mevl aa
2

Var iken cennet cemli neylesn mdem kim

rler lmnlar cnbler anda var aa

te gr maerde de terk-i edebdir niyyeti

Lanet olsun cnna adan da gelmez r aa

Slifl-tadd ilf- er in yevmil-hesb

Mdde olsun cenb- Amed-i Muhtr aa

Ey arb ebsem ol kim elvirr tedb in

lfir cnsitn- ayder-i Kerrr aa

57
(130a)
1 Viin bezmi grp aldanmayn zinhr aa
Ey mselmnlar kan eynlar olmu yr aa
2

Dem urur Allahdan Allah bilmez andedir

Ger bileydi blegh olmazd bir dvr aa

165

Vi iderken krsden oru uard cennete

Olmasayd cbbe v destr u tesb yr aa

Afv ider crm-i ay lemi grmezmisi

areler stlar olmada hep r aa

Var iken cennet cemli neylesn mdem kim

rler lmnlar cnbler anda var aa

te gr maerde terk-i edebdir

Lanet olsun cnna adan da r gelmez aa

Cenb- Allah nki seyfllah kar urmaa

Kendi avlince srm tevbe-i istifr aa

........409 ilf- er in yevml-esb

Mdde olsun cenb- Amed-i Mutr aa

Ey arb ebsem ol kim el virr tedb in

lfir cnsitan aydar- Kerrr aa

58
(103b)
1 Vaii grdke destin bas idp yalvar aa
Kim seni Firdevse gndermek deil dvr aa
2

A ider dim- ay- lemi grmezmisi

areler slar olmada hep ivr aa

Vri-i peymber-i z-n odur sen deilsi

ftir etmi diyenler hce -i err aa

Va iderken rsden oru uardrd cennette

Olsayd cbbe v destr u tesb yr aa

Ey arb sen de birlikte giderdi cennete

b-dest alda zhid ibrikd aa

59
(102b)
1 Vaizi bezmin grp aldanmay zinhr aa
Ey mselmnlar a eynlar olmu yr aa
409 Vsoo

166

Dem urur Allahtan Allah bilmez andedir

Ger bileydi blegh olmazd bir dvr aa

Lanet olsun nki seyfllaha aru durmaa

Kendi avlince sipermi tevbe istifr aa

Yklenp amlini geldike avl-i maere

Ehl-i mn eyleyp gler ffr aa

Ey arb sen zebnlerden rendi meer

Kim olursun nam ile bu rtbe-i tebr aa

60
(98a)
1 f nefret mi virr meclis-i rindne saa
Yosa let mi virr obet-i mestne saa
2

Nee-i amr- ddan aberi yo zr

S-i bezm-i ezel unmad peymne saa

Cra-i cm- ilhden eer ise idi

Bir olurdu o zamn mescid meyne saa

Saa gstermeyecek hid-i mad- ceml

nki t l belda dedi bgne saa

Eyleme kibr mselmn arb tefr

nki birdir bilrz Kabe v putne saa

61
(98b)
1 Zhid mesdd der-i kenzi reslullh saa
nki isn etmemitir aret-i Allah saa
2

Noa-i bn olduun bilmekse ad sylemez

Vl- srr- Al hem srr- bismillh saa

Maz- urn- cellu-n tefhm eylemez

Vf- remzi afya-y kelmullh saa

Nil-i ddr olam derse eer mmkn deil

Olmaynca ge-i puthne aatgh saa

167

Ey arb rif-i billh olanlar sylyor

Genc-i esrr- d hem rif-i billh saa

62
(260a)410
1 Ey cenb- aret-i Amed Celleddn Paa
mr-i fiyetle isn eylesn yezdn saa
2

Rz- maerde nr olsun efat eylesn

naallh aret-i peymber-i z-n saa

Himmet eylesn her uda destgr olsun mdm

Pr Al Seyyid Abduladir Geyln saa

al mula hemn mahr berbd eylesn

Lanet olsun ad hezr her kim ise dmn saa

ile ile keml-i mr-i fiyette ol

Avn- ala hi elem gstermesn devrn saa

B-riy byle du eyler arb diz

Yardm etsn evliyullh evld- prn saa

63
(101a)
1 al eyledik zhid bu bir devlet saa
Kim atndan haa urbiyet saa
2

Yetie umaa b- cennet lzm deil

Cbbe v destr terk et virmesn let saa

r lmn muntarlardr seni terfie

urma pervne it almtr cennet saa

Enbiya v evliy .......411 istiblie

a bile eyler giderse ......412 baa

Ey arb dmen-i zhhd elden oyma kim

Cennet-i alya alsun eylesn efat saa

410 Tark-i adiriyeden Ahmed Celaleddin Paaya sylenmitir.-AEH

411 Vsoo
412 Vsoo

168

64
(101b )
1 Nu u pendi vai virmezse ger ahmet saa
Yanca ger siyeh dca gelr iddet saa
2

Anlad addi deildir sen riykrsn meer

Kim gelr dza azbndan o dem dehet saa

Vulat- lmn u ra nil olma iin mdem

Ba ne denl at ettirmektedir ehri saa

te her kn- adan dmenin ldedir

Virmemi all- lem iffet ismet saa

Ey arb lanetullhi aleyhim ecmain

Sylenp bu zmreden etmek gerek uzlet saa

65
(102a)
1 Zhidi grdke al itmeyi rmet aa
nki Allah virmemitir imet iffet aa
2

Ehl-i snnet mehebinden dem urur her dem vel

Hi myesser olmamtr meheb-i millet aa

ftir eyler cenb- aret-i peymbere

Kim s..k kestirmesi snnet imi andan aa

Yz evirmi ble-i tah vechullhtan

Secdegh etmi virs lemi lnet aa

Ey arb seyyidl-mrselin far-i kint

Rz- maerde grnce der mi hi mmet aa

66
(122b)
1 Ey gnl pervneve yand gene a nrna
Yanmaynca kimse vl olmamtr yrna
2

Ten afesdir ba vcdu ehrini bulsun fen

T ki bu cn vulat bula ddrna

Kll ey yercu fermnn bil rif ol

Gel bu ar bo yere cehd eyleme imrna

169

a bulmadr hner kim ayriden bil kendii

aa val olmyan maz enel-a drna

Ey arb men aref deil riflerin esrr

Vf- rif deil riflerin esrrna

67
1 Ol perni o mudur virdimse dil rusrna
nki yazm hz cennn a ddrna
2

Sre-i velleyl zlf Kbe avseyndir a

yet-i vennecmdir ba em-i pr-envrna

Biz anat ehliyiz hem kenz-i l yefn biziz

Meylimiz yo f dehrin genc gher-brna

Hi riy-kr olur mu vl- srr- cenn

Zhidi aldanma yh cbbe v destrna

Dem urur adan dnp ha yine inkr ider

Ey arb yuf ad yuf mnkiri inkrna

68
(116b)
1 Bir bat- aranm ben - lf-i ara
Ram eyle cn hedefdir ebr-y lfira
2

Mt- zam- ti leet bulur meer kim

Cn myor tenimden ten oldu pre pre

Dn myd hm rez-tr gs-vn

Ba in virrdm yr rzgra

Ki glsitn- kyu incitmi idi ekim

Her yan dndrd seylb- cybra

Ey yr arb zr urbn- a eyler

Celld- t- amze elbette vre vre

69
(159a)413
1 ncitir her dem beni ba tr-i mjgn seni
Nr- dzadan beterdir d- hicrn seni
413 Muhammed Recai Babazade Hasan Hulki Beyin gazelidir.-AEH

170

ems-i sndr seni bu kinta ev viren

Ol sebebdir nedir ki u oldu ayrn seni

Grmedim bir glen ire add-i mevznu gibi

an glzr ire var serv-i rman seni

er er ld ey t- amze cismimi
am u aym bu cn u dil ger olsa urbn seni

Yo arb- nbda rn dehn leeti

Mest ider ftde an lal-i andn seni

Ahd u peymn ferm eyledi ey b-vef

an ey meh byle ayd rsz u b-cn seni

uly beyhde feryd eyleme ayr yeter

ekmeye bu derd-i a var m dermn seni

70
(180a)414
1 Glm meyl etti bir -ar svra
urtulmas muldir geti bam yulara
2

Deh deyip eekle get gzr ider h

Hi byle bir mrvvet ly mdr umra

Luf et unutma benden o yre syle

Il ayr- abil uraman tmra

Uzun ula vardr aln y...a vardr

Meyl etmesin aybdr bu denli bunca ra

r yre girmek vulat olur Edbe

Y rab beni umr et y ile ol nigra

71
(99a)
1 b- vecdi zhid h etmemi adan ay
avm-i Mervn Yezde eylemiler iltic
2

Dn mn Reslullh inkr eyleyp

Sen de imdi meheb-i fyne itti itid

414 akirdim Hulki Beyin iltimas zerine eek merakls bir delikanlya sylenmitir.-AEH

171

Nerdedr evld u afd eful-mznibn

Hep ehd ettiler azm-i ur- kibriy

Ey oca sen rz- maerde grrsn lii

Kim giribn utunca kffe-i ayrunnis

h idp an alarm hi rmdan myor

Ey arb vaa-i dilsz- h- Kerbel

72
(100a)
1 Biz bilrz f ii hep riy
Kendii gsterme bize evliy
2

avm u alttan bize dem urma h

inde eer var ise olsun saa

Kes sesii addii bil ebsem ol

Terk edeb eyledi itti a

Vl- a nil-i ddr olan

r lmna deil .....415

a arb arayan l......

Meheb-i irfna ider itid

73
(145b)
1 O u kfir zlf girecek anmza
Tr-i mjgnlar apland meded cnmza
2

Yrei a m ki aceb ulm bramaz elden

T- amzeyle urur gelse eer yanmza

n-fen eyledi emnm elvirmedi mi?

Syle ey bd- ab ram ide girynmza

ad ak resmin boynuna bend etdi beni

Giderek oldu sebeb nle efnmza

al imden ger Mecnn gibi heves alara sen

Ram yodur o yrin l-i perinmza

415 Vsoo

172

74
(99b)
1 Dilemeyz nfile pendi bra vi
Dem urub ilhden atma bize gel riy
2

Cennet lmn- r isteyen ebsem ol

Virmi Allah bize anlar in itih

S-i bezm-i elest etti birini mey-perest

Ann biz byle bde-keiz dim

Pr-i mundr bezm-i ble-i hactmz

Meydedir blemiz kabede deil

adan ararsan aber gel bu arbden al

Rehber-i rh- d ite beni esal

75
(140b)
1 Ayn- cennet hne-i Amed Edb
ulsi bir glistn dil arb
2

L-bad glbnle meml her cihet

Her aacta yn- andelib

Kaplam etrf blblle gl

Ortada kalm o beyt-i pr-nab

Grmedim mrmde hi emlini

Dinse gir b- ireme ana musb

ok misfir oldu kald ser--ser

Anda Kn-i arb-ender-arb

76
(141a)416
1 Ayn- cennet ne-i zt- Edb
lisidir bir kilis-y acb
2

L-bad enmla meml her cihet

Her aata var bir resm-i alb

416 Preveze mutassarf Abdulrefi Paann syledii naziredir Nazire ama latife.-AEH

173

Kaplam etrafn alar

Zulmet ire alm ol beyt-i tarr

Grmemi lem an emlini

Dinse zanocne aa yek mub

ok misfir kfir oldu ey Ref

Kn yani oldu anda b-ekb

77
(141b)
1 Ayn- ehvetnedir beyt-i Edb
uli dansne dinmesi pek mub
2

L-bad zlarla dolmu her cihet

Her aata bir salncak oldu zb

Kaplam etrfn zenpreler

Ortada kerneci olmu ....417

Grmemi emlini zen-dostlar

Duternn ivesi pek dil-arb

Kn yani ayr- slm olmadan

Girmeye ol neye olmaz nasb

78
(197a)
1 Ey gl luf eyle dnydan da urdan da ge
a isterse eer ldan da illdan da ge
2

Leyletl-isrda alma menzil-i masd deil

ayret ile be avseyn ev-edndan da ge

M arefnke buyurmudur abb-i kibriy

Srr- a- ala ifdan da ifdan da ge

Yoluu varlda bul sen varl yoluda hem

Bo yere urama esmdan msemmdan da ge

Ne aba il ol hem ne sefya sil ol

Nr- dzadan da ge Firdevs-i aldan da ge

417 Vsoo

174

r u lmn rava-i rvn alndan ar

Eyleme terk-i edeb bu ml lydan da ge

Ey arb cmleden ge sylerim amm demem

Sden peymneden meyden de mindan da ge

79
(186a)
1 Bu belydan seni itsn al rabbl-ibd
li-i vrnu luf eyleyp itsn gd
2

Fal eden yodur cihnda rr davz

Ryet eyler kim-i mula bunu yevm-en

aynana nras berd-i acze benziyor

Kim ou yzl donu szldr ider hep ind

Baa are yo seni dile Edbi pendini

Bunlar her bir szne eyle her dem inyd

Baa drl bellar ama in uliy

Baldzla aynana familya itmi ittid

80
(123a)418
1 al- maerden hicb etmez misi sen ey Fud?
S..dii g..tler gelirse arua .......419
2

Gir mens .....420 bala abt it bad ez-n

Virmek in g..t saa mabblar etmi ittid

Tevbe etmi sanmayn g...t virmek in p..t Amedi

G..n az apanm noa etmi icd

imdi menzrdur Fuda kendini s.tirmee

Yosa g..t virmek in al etmemitir ind

Tevbe etmi de Edb olmu b uyub da

Sylyorlar gee ben bu ula itmem itimd

418 Fuad Bey hakknda sylenmitir.-AEH

419 Vsoo
420 Vsoo

175

81
(198a)421
1 Her ouranda senin ey Mr Al Cevd
Yveri olsun heme aret-i rabbl-ibd
2

Meramet etsn efatten seni dr etmesn

aret-i peymber-i z-nmz yevm-end

fiyetle mr-i ibli fzn etsn d

Dest-i udret bb- liin ide her dem kd

ervet-i smne mlik eylesn Allah seni

Arab ilele ol demdem ber-murd

ntisb ile ar-i aa eri rehber et

Eyleme zndlar tine hi itid

(198b)
6 Bir am bed-mye ayvnlarla lfet eyleme
Ba bi drl derde uradr ehl-i fesd
7

Kib ile ar- mddet eyleyenler o faa

yle derme atma her bba etme itimd

Pendini g et bulursa bir edb fl

ara alma kelm eyleme hergiz ind

Musin olma ey Cevd ismi gibi ol hep Cevd

Hem arb cizi ayr ile luf et eyle yd

82
(259b)422
1 Her uuda iki lemde ey Mr Cevd
Nar olsun cenb- aret-i rabbl-lemn
2

Fi ala mil arn eylesn Allah sizi

Refta refte devlet-i ibliiz olsun ziyn

421 Saati Hsn Efendinin iltimas zerine sylenmitir. Menr bir tult- aczin olduundan
buraca kayd olundu. Umasn bilmeyen insnlar umakta olan kular umaktan men iderler
ve umaa kanadlar olmayan baz zevt- kirm uan kudan dah ziyde uurmulardr.
Fesbhanallah. 3 Mart 1324 [M.1908]-AEH
422 zzetli Cevd Beye hitaben sylenmi bir gazeldi.-AEH

176

Her gn bir yd her gecen bir adir olsun inallh seni

Byle her n u zamn itsn sizi andn u d

Dm bedh gldrmeyp ahr eylesn

Avn- ala cmlete n-bd olur ehl-i fesd

Geri bunlar ret-i hirde dostlu gsterir

Bunlar hbir szne etme al itimd

ki yzl byle insnlar hem bezme alma hi

yet-i (velkaibn) a eyle burda itid

Bama hi mfsidleri bed fal bed alna

Sen al sen l le etme al itibr

Kimseden bir fide umma cihnda rif ol

Her iinde aret-i Allha eyle istind

Raat etmekse murd ger ref ml eyleme

ile olmaz iderse ilele ittid

10 Ydigr olsun Cevdm ite bu nam size

Oudua ayr ile mn edi eyle yd

83
(187a)423
1 naallh mrd-i kmil olursu ey Mfd
Avn- ala olsun lem ilmiizden mstefd
2

areti ultan Abduldir olsun yri

Her gice bir adir her eyymn olsun rz- yd

rif-i billh olsun ilm-i ledn std ol

yle kim ird in herkes saa olsun mrd

Sen necb kmil-i irfn bir eyzdesi

Kim seni tar iderse kendi olsun nbedd

Bylece eyler du ez-cn u dil her an Edb

fiyetle mrz ibliiz olsun mezd

423 Ali Paal Kadiri dergahnda eyhzade Mfid Efendi hakknda sylenmitir.-AEH

177

84
(225b)424
1 alaa maeri keb u riykr- and
Eyleyen rh- hidyetden an cehl-i bad
2

Ml- eytm- rmla teyemmn eyler

ki dnyda an ahr idecek an rabbl-ceyyid

ala aru bir ab bir de aryye giyp

orulu satmaya cehd eyliyor amm tald

Lan Allh Al ri delilince dese

o deil mfsid ammz u all

yle bed-mye uru mye bed-aldr ki

Lanet eyler idi krsden an imdi Yezd

em-i ibretle ba o abi yzne

Nr- mn eeri kne ola erre bedd

85
(229b)425
1 Uzad leyle-i asret gibi dav-y Girid
ub- vala aca bu eb-i yeld-y Girid
2

Eli ayrn uzand vaan- yre faa

Bu taarru olaca ba-i av-y Girid

ahr u rezmr perin olacadr grz

Avn- yr ile l-rayb hep d-y Girid

Cnd-i islm aya altna elbet decek

Birce ekdikleri yaprala elip-y Girid

lyn eyledi Omnllarla fn Edb

Mar olsun baalm vadine ters Girid

424 Hicviye hasbul icab sylenmitir.-AEH

425 Girid handa sylenmitir.-AEH

178

86
(31a)426
1 Kesel ters oluyor gh asel lemde
Ba terc olunur bo cebel lemde
2

Yrmek istemeyiz ayr Beyolu youun

arr ysr ile bir anda tnel lemde

Kmesin bbn sedd itmee cehd et geceler

....427 hr olur elbette atl lemde

Var iken am beerde ama ch fen

ttid eyleyemez heft dvel lemde

.....428 idemez bu azel b-bedi

.....429 sen sand grdn m cmle lemde

fern n olacad uar-y eslf

Ey Edb grse idi byle azel lemde

87
(67b)430
1 Ey bd- seer ol gl-i ran nerelerde
maz sesi hi blbl-i eyd nerelerde
2

Bir ayl zamndr bizi terk itti gitti

Ol yr u vefdrmz ay nerelerde

Pervne gibi am- szna gider dem

Bilseydim eer em-i eb-ar nerelerde

Clar gibi yz srmee ekim ki revndr

Elbet bular ol met-zb nerelerde

426 Preveze mutasarrf Abdulrefi Paayla dmad Frz Beyin mterek tanzim etmi olduklar gzele
hezel tarkyle nziredir.-AEH
427 Vyoo
428 Vyoo
429 Vyoo
430 hibbdan Seyid Efendi hakknda sylenmitir.-AEH

179

88
(170b)
1 Vat olayd vi yt- zlcelle
Dmezdi gerisi orda al bu l le
2

Far eylese nedir bu dav-y kfr-i mn

Kfrin iderdi mna girmezdi hi veble

Srr- alt u avm fehm eylemi olsayd byle

Sehv-i scdu al virmezdi itidle

Ger ble-i aat ne olduunu bileydi

Yz dndrrd bu bleden mula cemle

ilmye peyrev olma addi midir arb

Hi ehvr takb mmkn mdr topala

89
(281b)431
1 Ey s un arb rindna himmet eyle
Soutma gel kebb luf u inyet eyle
2

Ey s destgri s-i kever olsun

oldur arb- nb turma sevet eyle

S seni muni h- peyamber olsun

Fevt eyleme evb un aa ayret eyle

Ey s mey yetidir u eyle ser-mest

oldur gzelce ab mey vir adlet eyle

S saa arb olsun aya trb

Fehm eyle bu itb ivna rmet eyle

90
(114a)
1 Ey mur- dil ngh it nevrz- nev-bahre
Sen de fin- zr it hem-dem olup hezre
2

Glende gld gller ebboy ysemenler

Zmrd renk emenler pek oldu ikre

431 bu gazel okunduu halde dier kafiyede baka bir gazel olur.-AEH

180

Berg-i gl-i nihln feryd- andelibn

Virmekte o lefet glzr- cybre

Her renk iek kfte olmada refte refte

Herkes nigrn ald azm etdi lle-zre

Mey drbni iitmi o nevdan

Tebr ider her b rindn- bde-re

91
(106b)
1 ebr gsrerip vurma el urma ey yr ancere
Zam- ti at ba snemde yz bi pencere
2

Olmuyor hi krger ey seni dil-i zrm saa

Gller ter ediyor nufheyi bir hanere

l-i dil mehcr olur cn virmee encm lk

ntiar etmek baa dvr gelir ol mahcere

Bozalar aynatt ensemde o Arnavut

Al u fikrim almad h bam oldu tencere

Ey arb k am abur abur geldi

......432 aaz itmek in urma......433

92
(65b)434
1 Debboyda tkenmez mi bu av-y fasulye
Zannm ki srer maere dav-y fasulye
2

Bir gn yemesem gzlerimi h feri almaz

Al oluyor gn orba-y fasulye

Y Rab nola a olmaya hi ayf u itda

Bnde v b ola tarla-y fasulye

anma yalnz ekline mecbr Lzistn

Yayld btn leme sevda-y fasulye

432 Vsoo
433 Vsoo
434 87 senesinde bahriye debboyunda hasbel ica sylenmi bir gazeldir.-AEH

181

Bilmem bu ne ikmet ki seni hemen Edb

hile yazar yazsa ger iml-y fasulye

93
(258a)435
1 Ba zhid-i b-dni gene durdu namza
adan da utanmaz o riy-kr u kepaze
2

Vicdn bozu fili fendr maallh

ehvetle baar nerde grse gz tze

abletu vehebbetu diyerek almaa is

r bulunur her nerede varsa cenze

Her herzeyi siz bir ret-i adan grnp der

Meyl etmeyiiz n- meye name-i sza

Her mfsideti gizli ider kendisi icr

Mmkn mi arb analm byle piyz

94
(276a)436
1 sm-i liz gibi ey dderim Mr Tar
Hem arf hem aib-i vicdnsz hem de anf
2

Ced-be-ced merdolu bir nedn evlds

tz da nesl-i liz de dindr u aff

Bide bir yodur desem Allah bilr pek orudur

t- liz gibi bir dim- er-i erf

aret-i peyamber-i -n ef olsun size

Rehberi dnyda nki oldu urn

Luf- ala mr ile ibliiz olsun fzn

at u fiyet isn eylesn rabbl-laf

Bendeiz ayl zamndr n-mizc bir ldeyim

ksrkden ratm yo cismim oldu pek af

435 Bu iirde Kalenderi bal vardr. ekil olarak gazeldir.

436 Balan muharebesinden sonra vuua gelmi harp zamannda ekerin fadanndan dolay hkmet
tarafndan bad- ifa hastalara eker virildii srada bir kta eker vesikasnn istimali sathnda nc
daire-i belediyede a memuru Kars hanedanndan Mustafa Tark Beye gnderilmi gazeldir.-AEH

182

l-i eyumetle art oldu atim

Noa-i malbdan olmudur mizcm muarref

o selm ar et eibbya Edbden syle hem

nesinden maa yo vati oldu mutekif

Bir vea luf iderlerse eker alma in

Irbm itiim sdle olar elbet haff

95
(158a)437
1 Ben dehre girip virmiim irr almallh
Drt mehebi de eyledim inkr almallh
2

mnm ey f bugn kfre deitim

Bu srr saa eylemem ihr almallh

Gelseydi Nesm derimi mula yzerdi

Manr da iderdi beni berdr almallh

Mihmn olaldan hele cnmda o cn

Bu ana dein duymad yr almallh

Sen beyt-i arbde d yo mu sanrs

Sen grmez ise ben grrm var almallh

96
(156a)438
1 nnallh diyp ra ayd ol kelimullh
Ona hi lenterni sylemezdi aret-i Allah
2

Dem-i Cibrli bn srrna girdikte grseydi

Babam yodur dimezdi leme aret-i -y rullh

Eer mli urbn diye atl etmi olsayd

Yanard te-i Nemrda brhim allullh

alir eer kim gelmemi olsayd imdda

Ne sylerdi aceb kffra ol h- reslullh

437 Tasavvufi bir gazeldir.-AEH.

438 bu ayla uunun cismiyle anatlarn misl getrerekten ihvana Cenab- Hazreti Hallakn
mevcudiyetini ispat etmi olduumdan mezheb-i ayla denmitir. Hazret-i Allah bilmek demektir.-AEH

183

arb a budaydan ziyde sevmi olsayd

Atlmazd diyr- urbete dem afiyullh

97
(261b)
1 Gel deme niyz ey f yanma nra
Beyhde secde etme adan olan dvra
2

Bu avm ile altdan ge aa secde eyle

Giride alma byle ek kendini kenra

Sende olan mn hep kfre tebdl eyle

Olma in mselmn yo baa drl re

Bir an tedrik eyle durma al o an

Her nerede grrse andlli bir minre

Putneye devm et byk puta ym it

Bizden de o selm et eksin seni de dra

Byle olursa mula ehl-i mn olursu

Her dnden urtulursun elbet de vara vara

Lt u menta dmet hem d ile ibdet

Eyler arb her an adan deil vare

98
(247b)
1 Ey vi-i m erv terk eyle o kitb
Bu ldn nmz yodur saa evb
2

Bir ble-i aat bul secde eyle durma

Gel oru mselmn ol fehm eyle bu itb

Zemzem suyu iersi yo anda nee-i a

a neesi ararsa bu meclisi arb

Mey ehline elldir n-ehline armdr

Ge bu tabiden n et bu b- nb

aa taarrb etmek isterse bir mselmn

Pr-i muna mula elzemdir intisb

Gel muribe niyz et ald sz dile

Tezhb ider ulb- vicdn ey u b

184

Zann itme ney hevdr beyhde bir addr

G et d-y adr bu eng ile rbb

Merd-i d-pereste lzm deildir al

Cennetleri afs cehennemin ab

Abdiyyetile a al eyle ihr

Ref eyle gel nib gster yz arb

99
(236a)439
1 Ek-i emile cihnda tamad ay almam
Nlemi tald in cehd etmeyen ny almam
2

Tr-i mjgn kemn ebr-y yre bir ba

Etmedi ba aa lemde o yay almam

smnda her oan ay ry- tbn gibi

aa malmdur ki bu sanmadan ay almam

l ol kfr-i zlf-i yre mn itmedi

Ne mselmn yahdi rm ile y almam

Dni yo mn yolar dni yama itdiler

Dn mndan arb h bize pay almad

100
(145a)
1 Bir amze-i unre benim alm ald
Genlikde ba bam sevdlara ald
2

Yo ram o u idiyor cismi ama

Tirmizesi amad yre mi ald

Kesdi cime-i abrm ol dilber-i ran

Uyur gl am u firate dald

Ryu perek olar idim

Tarf idemem al o baa vildi

asretler bu eb girmedi hi emine uyu

Ey ul-i zr yatsa sat onu ald

439 H.N. Suret-i mahss kaba Trke tanzim olunmutur.-AEH

185

101
(216b)
1 Terk-i dn eyledim ey f mselmn olal
Kfir oldum baz nil-i mn olal
2

Men aref srrn all eyleyp gh oldum

o kr bende-i peyamber-i -n olal

Herkesi bir yola sev eyledim ittim ayrn

An- Tevrt u Zebr ncl urn olal

Gece gndz benim evrdm enel-a oldu

a gl Kbesine ev ile mihmn olal

Limallhda benim inni innallhdanm

Ey arb mdil aret-i sbn olal

102
(215b)
1 Derde ddm ebkem ben saa meftn olal
Vulat dr oluyor lufua marn olal
2

Neme lzm yaama br- girn oldu ayt

Cn rhda fed etmei medyn olal

Beni grdkde aar ays beybna ba

Byle khsr- blda size mecnn olal

am u lm ile l mazn oldum

Luf- liz ile orusu Mecnn olal

Semm-i atl ne arar eyler Edb ise

Zehr-i a aa panzehir ile macn olal

103
(51a)440
1 Ey dilber-i ran sana ayrn olalm m ?
Blbl gibi gl ryua nln olalm m ?
2

Bu em-i ebistn- cemlinde efendim

Pervne gibi her gece szn olalm m?

440 Her gece bezmimizde sakilik etmekte olan Mazhar Beyefendiye sylenmitir.-AEH H.N. Bu iire
Skinme bal verilmitir.

186

Bu nle-i cn-ghmza eyle teraum

Yaz bize biz byle pern olalm m?

Ger cnmza var ise meyli bize emret

dr eyvnna urbn olalm m?

T rz- ezelden beri biz byle arbz

Tekrr yeniden bir dai vrn olalm m?

104
(273a)
1 Taaub- riydan gel ferat eyle sf
Bir insn istese sf z nefsine hi lib olmaz m?
2

Eer lib gelinmez hem gelen yodur diyen varsa

Maallh o kim aa aru kib olmaz m?

Vcd iklmine Allah seni bir pdih itmi

Muaddes bir iklme insn ahib olmaz m?

Nin tekfr idersi Yahdiyle ne erb

bdet eyleyp bunlar dya lib olmaz m?

Eer vl olursa aa bir bid namzyla

Kilisede ibdet eyleyen bir rhib olmaz m?

Vallhi mar u marib Allah buyurmudur

O lde aret-i aa mekn her cnib olmaz m?

(273b)
7 Saa n- arb a arm etdiyse ey zhid
Ezelde n eden u o amr- arb olmaz m?
8

Zuhr et yalan bir camiden rmet mi lydr

Aa kll murrun yuatl emri vcib olmaz m?

Yeter esrr- a ey arb byle f itme

Soaa nadii atsa o nadi ib olmaz m?

105
(263b)
1 Ey ce bilmi olsa all- kint
Vallh i a grrd hem Lt hem Ment

187

Putnedeki putlar adan ber deildir

Dnyda her ne varsa Allah kendi t

Her ne gz grrse a bil aa niyz et

Terk eyle mslmn ol bu be vat alt

Gel etme eri tabr urn dm- tezvr

Yalanlar etme tefsr yt- beynt

Kim a bilmiyorsa her yerde grmyorsa

Beyhdedir cihnda ayt ile memt

(263b)
6 Sen mut able en temeutuyamahar ol gel
Dny v iretde ister ise nect
7

Allah grmeyenler grs seni arb

nki seni ft p an ft

106
(215a)441
1 Ey erenler niye terk itdiiz rhz
Pek fen lde gcendirdiiz ol hz
2

Sevinir dmn evld- resl grdke

Birbiriizden olan nefret ikrhz

l le drp ehl-i ari imdi

Chel zemmediyor rif-i billhz

te bu l ile siz itdiiz inkr heyht

areti pr ile peyamber-i Allahz

Bir am chil ndn arb eylediiz

ilmiy alb-i arb gibi derghz

107
(143b)
1 Mail oldum gricek ry- dranz
Luf it alatma uzum ayrnz
2

Cilveler melei siz beni bend eylediiz

olayub gerdnma zlf-i perinz

441 Birtakm berrn bektailer handa sylenmitir.-AEH

188

Gzlerimden an aar ey gl-i nzik bedenim

Glerek nz ile szdke o emnz

Gel de ba sneme a beni mecr itdi

Cierimden gerp ngh mjgnz

arlub oynunuza ben gice girsem ne olur

Oayup destime alsam sneizi

Sevdii cnm rhnda fed ider idim

Dudandan emerek psem o gerdnz

Dile Allah in olsun eb-i vulatta

Grecek mi acb byle bir isnz

108
(181b)442
1 Ey Muammer Bey efz acyn cnz
Mey-i nb az ii kesmeye dermnz
2

Mest-i l-yal olup her sze cret itme

tiyt ile gcendirmeyi ivnz

Hele bed-mye olanlar ile hem-dem olma

Evc-i alya art ayret idp nz

t- lizi l bilr iken herkes

Cehd idp kendine gldrmeyi arnz

ftir itme an kimseye a r deil

ctinb eyle yalandan nki bozar mnz

nki siz irim in baasndr didiiz

Niye mav eylediiz kib ile vicdnz

Bendeiz ir Edb olduuma vf iken

Nin inkr iderek bozduuz irfnz

109
(5b)
1 Var lini arz eyle ol yre sen arb
Belki o bulur derdine bir re arb
442 Yar- vefadarmz air-i irin zeban- hsn Hulki Beyefendiye beray- latife sylenmitir. -AEH

189

Her laa fin etmededir gkte melekler

Bu hl-i perinna b-re arb

Bu rtbe fign ettiini duymad cnn

Yandrd seni hecr ile bu nre arb

olansa idi by- vef o gl-i terden

Blbl gibi dmez idi bu zre arb

Allah iin ldr beni amzele dedim h

Ram eylemedi a gz are arb

110
1

(208b)443
Ba il tlar var lleri eyd gibi
Ba eydlar da vardr rif dn gibi

Far u taayyz eylemek bu li pek dvrdr

nki rete uymaz yem ar gibi

Biz neler grdk neler ekdik bu minet-nede

Gh doldu geh boand sar u ahb gibi

Geri o ban ile hem bezm-i iret olmuuz

Grmedik bu s-i sma bezm-r gibi

tirz et herkesi dost anma zinhr ey Edb

tme cret her sze l-ayd u b-perv gibi

111
(179a)
1 Ey per bmr oldum em-i bmr gibi
Zerd olup ryum seni gs-y zer-tr gibi
2

Rz u eb ala giryn eylerim h oldu bl

em-i unbrm dai lal eker-br gibi

Sz- em pervneler grd taayyr etti kim

emve yanmada cismim em-i rusr gibi

Ktib-i rz- ezel smna deir kim

ara yazm batm ol l-i ddr gibi

443 Maarif Nezareti meclis-i ebir hulefasndan Kesriyeli Sdk Efendiye naziredir.-AEH

190

Eyleme dr-y elf arbden dr

Amm per bmr oldum em-i bmrn gibi

Gel Edbden eyleme dr-y elf dr

n bmr oldum em-i bmr gibi

112
(204b)444
1
Bir am berrnler vardr teberrlar gibi
nedn- ehl-i beyte aru adlar gibi
2

Lanet olsun nki bunlar oru bekilerdir

oma isterler maallh ayydlar gibi

almam bunlarda birlik dirlik db- ar

Oldular zr nebden ayr terslar gibi

Dndler rh- aatten ellet rhna

Barurlar bir yere geldikde ureblar gibi

Iy u iretle bulunmaz gibi d-y lem yezel

oldururlar ileri iretle ureblar gibi

Mest olub terk-i edeb etmektedirler her zamn

Olduu yerde szarlar sanki sudalar gibi

a atan bizden demiler atdran bizden deil

te bunlar oldular b-gne rsvlar gibi

Ey arb ba u berrnleri avline

Krd alar ingne oynar avrlar gibi

113
(240b)445
1 nedndan Sobekli Zeynelbidn Baba
ayderiyye nm bu dergh bnyd eyledi
2

Mrd-i kmil alfe bir mcerred t idi

Her uda Balm Suln imdd eyledi

Yo iken bu beldede bir nh- nzenn

Himmeti birle hemn bir cn bnyd eyledi

444 Yoldan azm birtakm berrniler hakknda sylenmitir.-AEH

445 Bu dahi Zeynelbidin Baba hakkndadr.-AEH

191

L-bad mn cmle bunda icr eyleyp

Kffe-i r ehlullh dild eyledi

ayl dervn ile ayl muibb-i d

Rh- aa sev idp a ile ird eyledi

Ey arb sen dilese syleyen trini

Syleyen senden odur bit ind eyledi

Sl- rm ite bi yz yirmi be idi

Zeynelbidn Baba rhun zd eyledi

114
(39b)
1 Mestne-i elestiz f bre imdi
uymaz am mestne oy ayr nu- pendi
2

Biz pr-i meyden ald her ilme bir iczet

Bu srra l irmez urama ey efendi

nn- aa smaz avm u alt olur mu?

yne-i a perestn zhd-i riy revendi

Meyneler oluptur dersne-i aat

Sf gel evvel sbdan ren bu ilm-i fenni

Maerde de aylma mmkn deil arb

n bu yetmez merb- pr-i mun kendi

115
(109a)
1 Ms Km sn Ged efendi
Cn ula ile dile bu pendi
2

Bu gece bize terf iderse

Ne cet Kabeye oup gidersi

Kabe-i aat bizde bilrs

avf etmek in elbet gelirsi

Kendi gel getirme baa bir dem

kimiz birlikte olalm hem-dem

192

Elhamdlillh ekmeimiz o
Faat ayana ekmeimiz yo

Luf eyle gelirken nn ile gel

Vicdn mn irfnla gel

Cn u dilden ma selm iderek

arne ar- merm iderek

Bu nmeyi ite tarr eyledim

t- lize nesr eyledim

On yedi tern-i evveldir tr

Malm olsun dey eyledim tar

10 maya gelince aya trb

arda Amed Edb arb

116
(153b)446
1 bde-i nb Emn Efendi
diy itme yemn Efendi
2

Dery-y vili isandil etme

Bulamazs dibi derin aza

Bira tek parlatp ner-i yb olub

Durmayz azn azn Efendi

Rast geldii yire san oturma

utmaz olur ora gerin efendi

Bulduu delie soma Edb ol

astalanr ora s.i efendi

117
(3a)
1 ayrn olup gzeller ez cn u dil beendi
Bu sn ile grnce o - b-mnendi
2

Mt- lali gller ayrn olur nihln

Glzride grnce ol serv-i ser-blendi

446 Bir gece meclis-i meyde hbn- zamndan Emn Beye sylenmitir.-AEH

193

.........447

Ey dil ne meyl idersi rusr zre le

Kim dm- mur- dildir gs-y bend bendi

Ah itmemek448 ne mmkn yo elde itiyri

Feryd ider arb grdke dil-pesendi

118
(239a)
1 Memed d Bey Allah in oru demidir ki
Mil-i am ter in tabri yodur yo
2

a-y ana sz yo faa cnnna ar

Olan ir-i dilrsnda bir ter yodur yo

Bahr eyymn yd eyleyp md ider lkin

Aa b- vil-i yrdan incir yodur yo

Eer Mecnn olursa a u sevddan maallh

An ab in dnyda bir zencr yodur yo

ayt- irne msi de ayl muladr

An tavr tarr itmee tarr yodur yo

Bugn bir iri bir leme terc edenler var

Marif menzilinde iri tadr yodur yo

Edb sen de ferat eyle art irden zr

Bilrsi sen de ten ve-i tarr yodur yo

119
(188b)449
1 Nu- dnden vi ehl-i ell eyler beni
Heme ar-i lucce-i bar u bl eyler beni
2

nk Firdevs ile rden olan bu vaz

te mehcr- ceml-i lcell eyler beni

447 Vyoo
448 SA s 38
449 air-Hulki-i mstehlik dilinden bir gazel.-AEH

194

Ben namz lsam seni arada yet ey oca

Bu alt- mc tr-i l l eyler beni

Bir imma eyledim ben itid meynede

Himmet-i pr-i mun ib-keml eyler beni

Ben al ittim mey-i pr-sitn ana

Deyr-i a ire demdem a cell eyler beni

Ram ider elbet baa mabb- all- cihn

D-cihnda nil-i bezm-i vil eyler beni

Mevt-i le srrna ulyi mahar eyleyen

Ol d-y b-zevl bir b-zevl eyler beni

Ey arb mevti le srrna mahar eden

Ol d-y b-zevl hem b-zevl eyler beni

120
(188a)
1 Kimseler ahr eylemez ul d eyler seni
Al evldla na giden cd eyler seni
2

lii ider pern rat selb eyleyp

te byle ar- dery-y bel eyler seni

Bir tam b-r u bed-nm u rezl alalara

Bu ne ikmettir neden byle fed ider seni

T temelden arem nms- r- iffeti

ala aru ayf- mefd- ay eyler seni

B-vefdr ul Allah- zm-nmz

yle byle bir gn elbet b-dev eyler seni

121
(118a)
1 Ala dur nzennim ben yetim askeri
lib tabur batm olmu sadan kesri
2

ard istikm cismim cnd-i am imdd yo

Nerde ald h- bn merb lekeri

195

122
(226a)450
1 Neye mncer olaca bariyeni bu gidii
Var diy enneyi seyr eyle olan gemii
Rz- maer gibi cem olmada erkekle dii
2

almad yolaman b...lamad hibir ii[N]

P..tlarn g..tne dnd alemi ii d

Hele ol yolamac deyysu Mamd Fehm

Fra zmresine erre adar yo ram
Ou gel ite aleyhinde olan bu nam

[N]

(226b)
5 albini yolamacn hele bir kez yola
oludur kfir-i b-dni ii hep b..la
Rzn yolamadan yolama adan yola
6

[N]

Kimi i..e kimi deyys kimi p..t hep aert

Devlete millete h i mi grrler heyht
Alayup szlamada yolamada hep naart

[N]

Bu edebsizler Edb eylediler terk-i edeb

Oldular cmlesi tev-i uydta sebeb
Baz defter evr mlevvedir hep

10 almad yolaman yolamada hibir ii

G...- ingneye dnd alemi ii d

123
(214b)451
1 Alm irmez nice tarf edeyim liizi
Grmedim imdiye dek orusu emliizi

450 1293 [M.1876] senesi hasbul-icab sylenmitir.-AEH

451 Bu dahi bery- latife sylenmitir.-AEH

196

d u andn Allah sizi her an u zamn

Hem fn eyleye fiyet ibliizi

nirf eylemeyen rh- seddden al

ayra tebdl ediiz niyyet mliizi

Dim f- lisn emrni rehber iderek

yle mabl-i enm eyleyiiz liizi

Size ingn ars ayl aberler virdi

Dnki cuma gn amd sizi flz

Meyr oldu Edb arz etme dir

Luf idi b- vildeki eftliizi

124
(56b)
1 Lenternden aberdr olmayan Msya ba
Her dem Cibrlden b-behre bir sya ba
2

Nehr-i yurdanda Mesy mes edenden b-aber

Byle bir davy bal eyleyen Yayya ba

deme budayn aptrdndan mnfail

a-i demle uymayan avvya ba

Kbe avseyn ev edn remzini idrk itmeden

Dem urur nr- nbvvetden uru davya ba

tdr yo iken mh-i mnri ana

Leyletl- isrya meyl etmi hele sevdya ba

(57a)
6 Dem urup adan gene a dnp inkr ider
Cehli ihr eylemitir Lya ba llya ba
7

endisin ird iin bir mrde muhtc iken

te dav-y redn eyleyen babaya ba

Blble heyht taaddm etmek ister bir arab

Nya ar perev-i z eden zrnya ba

Gel icb eyle yedullh yetinden ebsem ol

Ey arb bil bu remzi syleyen mevlya ba
197

125
(56a)452
1 Anas babas lala blbl-i gyya ba
Dem odur her bir mamdan olunan davya ba
2

B-aber efl-i adan t- sft- smndr

Ehl-i tevd aryla etti avya ba

Varm al icza accl-kebir szleri

Bilmiyor sayi avf yedii herzeye ba

Eylemi nefsin mzeyyen tac ile ra giyp

Cme-i irfn giymi ettii asya ba

Ey ricl-i bar- ummn bilmeyen am-y arrf

are bir ba dernda va va urbaaya ba

126
(148a)
1 Ben anrum o per cnma cnn olaca
Acyup da u benim derdime dermn olaca
2

Bilmedim amzeleri lim nr imi h

yaca cnma bir gn bilrim an olaca

O zamn n ile lde grp bendesini

Ettii ulm tadye pemn olaca

Dil-i mazn- pernma ram eylemedi

O da glm gibi elbette pern olaca

Saa ly m Edb byle ikyet idesi

Cn o dilbere mdm ki urbn olaca

127
(35b)453
1 Didiler ite ul seni tanr idecek
S-i irfnn bin cn ile tehr idecek
452 yz sekiz senesi Muhammed Recai Babann Mnir Baba hakknda sylemi olduu muharrer
iki kta gazelin tanzirine Mnir Baba muhibbanndan Vehbi Beyin iltimas zerine tanzir olunan
gazellerle nazireleridir. Muhammed Recai Babann birinci gazeli.-AEH
453 Preveze muhakeme-i bidayet baktibi Halil Hulusi Efendi ile elenmek iin gndermi olduum
gazeldir.-AEH

198

Ben didim yo aberi vezn-i sandan al

Ne bilr ide-i iri neyi tavr idecek

Didiler irini tanr edemezse o ocu

Mutla ner ile olsun seni tekrr idecek

Durmuum ar didim namna ne irine ne

L bilmez o zavall neyi tarr idecek

Didiler hicvi ile uraaca leyl nehr

Zann u tebh ile hep ismii tekr idecek

(36a)
6 Didim r u edebiyle otururken eyvh
Kendini leme bed-nm ile tehr idecek
7

Nam y nesr ile glib gelemezsem didiler

Grd yerde rovelle seni tesr idecek

Dedim martin vincester torpil ve rovel

Mmkin mi ki bunlar beni tarr idecek

Didiler samalar zrhdan olsa bed-nek

Y arapnel y ....454 gene ter idecek

(36b)
10 Sz bezer oru didim n olaydr yma
Bir ylm evi gels beri tamr idecek
11 Syle Allah iin skender Efendi arda
Beni abbm olan byle mi tar idecek
12 Bir naat viriiz fikrini tadl etsn
nki dmnlar bu l ile tesrr edecek
13 Almasun destine bir kerre Edb mesini
Kim bilr addn ora ne tarr idecek

128
(218a)
1 S baa un durma hemn bde dalek
Pse mezesiyle yeti imdda dalek
454 Vsoo

199

lime gine olmada dier-gn u pern

Ram eyle efendim dil-i nde dalek

Valla beni d ediver meramet eyle

Meyl itme an ulm ile bdda dalek

Allah in olsun yetiir eyleme ama

nr olan ol amze-i cellda dalek

Glzr cenn eyler idi beyt-i azenim

Lufu geliiz ol arb bda dalek

Vallhi yamaz melei aza eyn

Ayr aman almayz yda dalek

ir olacam dirse Edb resi vardr

Git syle hemn Esad stda dalek

129
(214a)455
1 Durma gzelim sen baa bgne dalek
Gel uyma o ayra o eyna dalek
2

Khsr- fir elem hecre drme

Dndrme beni ays- beybna dalek

Allah in olsun yeter art hedef etme

Cn u tenimi nvek-i mjgna dalek

ldrd beni ancer-i ebrlar ey yr

nf ediiz girmeyiiz ana dalek

yma meleim ba in yma Edbe

Yaz olur o merd-i sandna dalek456

130
(219b)457
1 Dile beni ey - amr dalek
H syleme ram it baa ey yr dalek

455 H.N. ahibbadan evlad- garibden bir zata beray- latife sylenmitir.-AEH
456 Veyahd; 5/yma meleim ba in yma yazdr/Cem eyle edb-i - nlna dahlek
457 Alnan cevb.-AEH

200

Bstn u leb lalimi ps eyle faa sen

Vat iresi ula rusr dalek

Destr demeden girme san ba- cemle

Olma hedef amze-i nr dalek

eftalilerim atlu gelirse saa diyr

Lkin aer it grmesn ayr dalek

Hep byle devm etmesi mmkn olur amm

Vadinde nkl eyleme zinhr dalek

.....458 gibi ihr- muabbetde ebt it

Vazgeme beni sevmeden her br dalek

131
(219a)459
1 Geldim der isna ey yr dalek
Ram eyle beim olma cefkr dalek
2

mnm trc edeli kfir zlf

apdm saa ey ble-i ddr dalek

Bstn ps eyliyorum her vat amm

Bu srr aman duymasn ayr dalek

Afv eyle urum sizi tacz ediyorsam

Bu val dr eyleme zinhr dalek

atlu geliyor orusu eftlileri h

O leeti mmkn deil inkr dalek

Ey aret 460 bey a bu usu

Bir kimseye h eyleme ihr dalek

Luf eyle Edb bende-i b-ree ey yr

Bu vech ile isn her br dalek

458 Bu boluk air tarafndan braklmtr.

459 Beray- latife bir muhabere-i airedir.-AEH
460 Bu boluk air tarafndan braklmtr.

201

132
(281a)
1 Eer mabb ise gl ister an pmek
Eer erkek deil ise mulaa lzm an sevmek
2

Eer as bizden fala ya non ise a

O lde pek saldr gz an h istemez grmek

Yiyp imezse hem ev u af itmez ise yet

atdr hlimi ben byle bir Allaha ar itmek

dn yosa b-desti namz dn mn

Nin olsun benim ben bir uluyum bu abedir pek

arb ben ana a adar mula derim lkin

Bu gnlerde virirse f mikdrda yemek ekmek

133
(93b)
1 anma ey ce ki biz kesb-i keml eylemedik
Eyledik lk seni marem-i l eylemedik
2

te gr kim biziz ilm-i ledn stz

Ki bu dersnede tavl-i maal eylemedik

Grd a- urft biz ettik tertb

Bilemezsi ousa erh-i mel eylemedik

tmiiz sen gibi Ysuf ayrn amm

O Zel gibi biz ahd- ceml eylemedik

Biz de mihmn idik ol dem-i uvv gibi lk

.......461

Nice Yay nice sy dourdu

yle Meryem gibi tadm-i vil eylemedik

Ne bu rindne san rind tabat sende

Ey arb bir kerre saa sul eylemedik

461 Vyoo

202

134
(167a)462
1 Ey niyzi size niyz iderik
Rz- dernuma hem-rz iderik
2

te buna ad tahrr eyledim

ur- lye ter eyledim

Dileyen luf edp martm

kiyya olan ifdt

Yazlaca resm ilerim odur

Velkin bir are mrekkep yodur

Atsycn size o ric ittim

lbuki her zamn bo geldim gittim

Geen gn nihyet vad eylediiz

Sal gn mula gel sylediiz

(167b)
7 te emriize ittim imtil
Askerle eyi eyledim irsl
8

Luf et bo gnderme art eyi

Ref eyle glmden bu endeyi

nallh mrim l olasn

Avn- arbuz-zamn rifat bulas

10 ul- alb ile selm iderim

Dularla atm- kelm iderim
11 Edb bendeizi eyleme man
aret-i a sizi eylesin mann

135
(239b)463
1 Deh-y Mr d orusu bir serde yodur yo
Dai ab- selsi bir san-perverde yodur yo
462 Manzum tezkire. Bu tezkire zerine istihkakmzdan fazla olarak bir senelik elvirecek kadar kat
mrekkep gndermitir.-AEH
463 Bu dahi alay tarikiyle mumaileyhin endisine verilmitir.-AEH

203

Faa len stelik vatindeki eski imretden

Virilmekte olan art pilv u zerde yo

O olanlar o p..tlar hep dald ald gitdi

O eski cilveler ker mye-i aydarda yodur yo

Tevd alt mens pek dehetlidir hem de

Keml-i ehveti d Beyin bir arda yodur yo

Bua bir re varsa ite istimn-y blidir

Aa vulat in surc hibir yerde yodur yo

Edbi iri Mr dni anda pek yodur

Size imdi ourdum lbuki ezberde yodur yo

136
(91b)
1 Ey dil bu cihn ne afs bulabuldu
Geldik bu fen mlke beyhde yoruldu
2

leme pr iken lomay beenmezdik

Eyvh ki bu n-merdler mutc- nn oldu

Biz manb u ch aydn ekmez idik evvvelden

imdi bu polis silkini g l ile buldu

Bir once idik glen-i erbb- afda

Bir bd- r-nk azn esdi de oldu

Bu dehre gelelden ber o kerre arb

Peymne gibi gh boald gh doldu

137
(95a)
1 Bezm-i ezeli cmn meyhnede buldu
Esrr- uluhiyyeti mestnede buldu
2

G etmeyiz efsnei ey vi efendi

Biz gevher-i a dil-i rindnede buldu

Gel bezm-i arbta ara kenz-i dy

nk an da bir der-i vrnede buldu

204

Pek o arad abede Allah velkin

Gizlenmi idi ge-i putnede buldu

Zinhr elinden adei oyma arb

Biz her ne ki buldu ise peymnede buldu

138
(67a)464
1 Ser-i ky yete durma yr amn dede gel
Ram l l-i perinma Suln dede gel
2

Cn feddr saa dilber-i ran billh

Der-i dergha olsam nola urbn dede gel

Sen bu cemiyeti b mi anrs ey

Bed siy zre deil dnmede devrn dede gel

Ram et ua gayr yeter inf eyle

Gel r dil-i blbl gibi nln dede gel

Syledim sn-i ann ile ben bu azeli

Ey sende Edbne var aman dede gel

139
(272b)
1 Ey ce al bed-raame-i rh- mbn ol
Bu ilmi bra ilm-i aatde fan ol
2

Bu syede sen aret-i Allaha yansn

Bu d ile peyambern-i aa d ol

Dil-i beyt-i ddr bilrz orudur amm

Sen aa mekn olma an ada mekn ol

Tal-i a r-y a ise sendeki maad

Ne kibr ne mutekid meheb dn ol

a ile a ol fri de mn da terk it

Ne ly- dza- nerde bern ol

Meyl etmez ise r-i lmna muaa

Her vech ile sen a bndan ber ol

464 Rind kalender kolocu namnda bir mevlevi derviine sylenmitir.-AEH

205

Gsterdi saa oru yolu eyle teekkr

Grdke arbyi hemn sen bezmin

140
(72a)465
1 r beldan a pyiden nigrm bilmi ol
teim oldu fzn artta zrm bilmi ol
2

r- n-dma geldike bezm-i ireti

a bilr kim almyor abr u arrm bilmi ol

myor bir an rdan o rn szleri

asretile h idp dim yanarm bilmi ol

Luf idp yr dir etme peym- himmetten

Gzlerim yollarda ald ve-krm bilmi ol

Bu Edbi barn deldi sinn- firati

asta-i nevmdinim ey nazl yrim bilmi ol

141
(71b)
1 Firatinle dil arb ey b-mrvvet bilmi ol
a byle deil resm-i muabbet bilmi ol
2

Nzennim geri cnmdan aziz bir yar idi

h kim etti taarrb vat firat bilmi ol

stndan ab etmi gzer virdi aber

Dmen oldu ettiin ayra lfet bilmi ol

Bama cn - rde encm- kr

Kim bu minet-neden eylersi uzlet bilmi ol

Son pemnl ne mmkn fayda virsin ey Edb

ttii bir gn bulur insn elbet bilmi ol

142
(277b)
1 Ey benim iffetli imetli zm ayrul- betl
Dile diatle nu- pendimi eyle abl

465 Bu dahi izzetli Ali Sinan Beyin talebi zerine sylenmitir.-AEH

206

te sen rn gzel bir duter-i bkresi

Herkes ister bezm-i dilrza itsn ull

Sen an aldanma yle bir am apnlara

Cn fed olsun diyen alalara hi olma ul

o opular serseriler zbbe beyler var faa

Yz virp de bularn glne sen itme dul

Zevce olma bir am ipsiz aatsizlere

mr itme telef beyhde evde alma dul

aret-i peyamber-i -n teenn emr ider

abr idp heste yap her bir ii olma acl

Naat glne o geldiyse bilmi ol

Noa-i malbuna vallh bulmazs vl

(278a)
8 Pk- dmen aib-i vicdn u mn ol desi
aret-i Allah seni hbir vat etmez mell
9

Cn u dilden dim ummn- Edb eyler du

fiyetle eylesn isn saa hem mr-i l

143
(155b)
1 Zhid mal ise sen dergh- all bul
Ou bu a- siyh ora a- a bul
2

Pk olursun anma zemzemle seni asl etseler

Meyl-i tahr eyleyen bir bir s-i sm bul

Mr nefsi zehri dm dnie mna

Bir abb-i zn ut dmen tiryi bul

Yar yolda alma cehd et aret-i s gibi

Menzil-i masda vl olmaa ra m yol

Ey arb af- uddda eer an ise

Meheb-i lala terk et meheb-i ayla bul

207

144
(281a)
1 Bu namza ey ce sen olma byle pek acl
Ge taaubdan riydan ble-i taki bul
2

Mselmn ol emmi vechullh inkr eyleme

Olma bir dvra scid aa itmezse ull

hir oldu kimi anrs b-dest ile

ld be vat tti a etmez abl

Bu namz a m tarf eyledi peyambere

Yosa peyamber mi tensb itdi byle bir ul

bleye mi dnd ald atd secde idp

Syle luf ile ne yolda vi oldu bu mel

al mall m gsterdi vu- erknn

Bunlar bilmesi gerek mmin olan ehl-i al

Mevat able srrna ey ce mahar olmadan

Bunlar fehm eylemezse aa bulmazs vul

Dilemi olsa arbni bu nu u pendini

Mulaa sen cennet-i alya eylerdi dul

145
(52a)
1 Sa erem l bize glberg-i cm
Eyle bu n-d dili d u km
2

Bde iritir bize Allah in

Bde-i glfma dil oldu rm

acc u zekt avm u alt bilmeyiz

Mest arbtleriz ub u m

Bdeyi kever dey n ideriz

Zhidlar der ise kim mey arm

ne-berd mest arb olmuuz biz

stemeyiz dehrde hi nk nm

208

Eyle arb ulunu yle mest

Etmeye t are adar hi abl

146
(70a)466
1 Ey dil taaccb-i cy- afdr bu alem
Bu meclis-i rindn m y b- irem mi?
2

Yz srmede lem der-i derghna her dem

S mi bu y pdih- rm mu acem mi?

Ua deil oldu muf hem lem

Yrin ser-i ky m bu y beyt-i l mi?

ayretde odu ehl-i sendn Edb

Bu nev azeli sen mi dedi yosa alem mi?

147
(45a)
1 Meyneyi ben Mescid-i Aya deimem
Asya deil Kabe-i ulyya deimem
2

Zhid sizi olsun hele lmn ile r

Bu meclisi ben cennet-i lya deimem

Fermn-dih-i ilm-i arbt olaldan

Sulnlm sender Drya deimem

Bu rind-i pelespre ki lde-i meydir

Dbya deil alas zbya deimem

dem mi olur cbbe v destr ile sf

Bir khne abm var hele dnyya deimem

Billhi arb bu gher pre-i iri

Bir noasn ll-yi llya deimem

148
(34b)467
1 Meynede andl gecesi bir iki adm
Gnlmdeki minrede andlleri yadm
466 bu gazelin matla beyti tahmis tarikyla alnmtr.-AEH
467 Memuren Prevezede bulunduum bir gece bir fya arka virp iret etmekte olduum arkadalarm
grp bu gece kandil gecesidir yahu demeleri zerine bedahaten sylediim bir gazeldir.-AEH

209

Herkes oara at in cmiye gitti

Ben bir fya yalanara keyfime badm

mez didiler byle muaddes gicelerde

Zann eylediler meheb-i rindn bradm

Her nuuna pr-i mun edip mn

Hem rib-y emri perek boynuma tadm

Ol mubeeni pyine yz srmee her n

Clar gibi billhi Edb durmayp adm

149
(248b)
1 Ben mslmn iken h b-destimi alrdm
adan dvra aru bir alar bir yatardm
2

Terk eylemezdim al avm u alt zr

Allaha vl olma byle olur anardm

Cennetle r lmn sevds vard dilde

Bu l ile mnkir ben adan uzalardm

Be vate be atardm pek o namz lardm

Cmileri gezerdim beyhde urardm

Secde anup da bir gn bir deyre dil oldum

Anda grnce ala peyamberi ardm

mn dn-i kfre orda hemn deidim

Her cnibe enel-a Manr gibi ardm

......468settr znnr imi meer kim

Bilmi olaydm evvel evvelce balanrdm

Meyneni inde bu mirc olmasayd

Vallhi yar yolda ay gibi alrdm

Kfir bradm h a cehenneminde

Arfdan ey arb kffesini ardm

468 Vsoo

210

150
(155a)469
1 Ben vl- a olmaya pek o alrdm
Cmiler ile tekkeleri hep olardm
2

Dnsizlik imi bilmez idim bunca zamn

Beyhde yere dn ile mn ardm

Girmiler idi gizli benim neme buldum

Peyamberi uttum faa Allah ardm

Atmlar idi dzaa kffr yanarken

Ben efat idp cennete arftan ardm

Bu ilm-i ledn dersi midir syle arb

hr idemem orma baa ben de ardm

151
(143a)
1 em-i ru- dildr da pervne olaydm
Lalini bs ile mestne olaydm
2

Lal-i lebi her gice bs eyler idim ben

Destinde o u nola peymne olaydm

Oldum ben an zlf-i pernna meftn

olardm an mulaa a ne olaydm

Rusrn bs itmek in re ne vardur

Y Rab nola vechinde an dne olaydm

urbn idecekdir a beni bilrm amm

ayrya deil ul o cnna olaydm

152
(4a)470
1 Bir yr u vef-dar seni andm ben alm
Kim vad u vislie inandm ben alm
2

Pervne gibi em-i cemlinde olandm

Mav oldu tenim almad yandm ben alm

469 Readetl eyh Mehmed Ali Efendi ile edilen bir sohbetten sonra sylenmi bir gazeldir.-AEH
470 Readetl Mehmet Recai Babann bir gazeli olup tebriken buraya yazlmtr.-AEH

211

..........471

Batsun yere sensiz nideyim ben bu cihn

Ba klbe-i azna apandm ben alm

........472

Bilmedim ki seni ala hi frat yo

imden ger Allaha dayandm ben alm

153
(116a)
1 Ayr u yra ter eylerse h u zrm
Bilmem neden teraum etmez grp nigrm
2

Glzr- y u evm hmla oldu gitti

Bd- azna dnd hev-y szgrm

ande grsem ol per-peyker bana bin nz ider

lime ram it desem cevr itmee z ider

Bezm-i vl-y dilrsnda rz- eb

stemez u ayra hep dem sz ider

atl- u itmee hhi-kr olmu sevdiim

Baa her dem amze-i celldn ibrz ider

asret-i rusr- l-i vird-i terle dim

- rdeler blbl gibi vz ider

Bulam473 bir kimseyi derd-i dern u yr ar edem

Ky- urbette arb kimleri hem-rz ider

154
(148b)
1 Yaz oldu o per-peykere billh acrm
Bilmedi adrini hem adrimi eyvh acrm
2

orarm oldur ki an li diger-gn olaca

nki maz bilrm gittii bu rh acrm

471 Vyoo
472 Vyoo
473 SA s 101

212

Yreim paralanr hi dnmez sonunu

Amaz hl-i pernna ben h acrm

Acmaz anma zr beni de kendi gibi

Acmaz annediyor ben onu vallh acrm

aldrp ellerii ite du ider Edb

O gle mermet eyle aman Allah acrm

155
(71a)474
1 Ey gl ben o tr-i kemn itmez idim
Snemi nvek-i mjgna nin itmez idim
2

Sen drd beni bu dm- belya ey dil

Yosa kendim bilerek meyl-i civn itmez idim

Rama gelseydi cnnum ol leyli al

Byle khsr- bel zre mekn itmez idim

Beni jr eylemeseydi ol gl
Byle eb t sehere h u fin itmez idim

Grmeseydim kerem-i himmetini pr-i meyden

Genc-i meyneyi ben drul-amn itmez idim

Pr Mr Cell oldu sendn- am

Yosa bu yazdm af inan itmez idim

Etmez idi am byle pern Edb arb

ektiim derd-i bely b-ayn itmez idi

156
(187b)
1 Sizi ey mr emsi billhi bezetdim
Dehn kenz-i esrr- reslullha bezetdim
2

Bu m srra dir bir azel tanm buyurmusu

Ann t byle veliyullha bezetdim

Gemi gn bendeiz de t- liz gibi byle

u- vech-i cnn kelmullha bezetdim

474 1329 tarihiyle [M.1911] Celal Beyin gazeline sylenmi bir naziredir.-AEH

213

Rey-i Rab emri ra nze geldikde

am fehm idp dndm cemlullha bezetdim

Unutdu mu arb sen ad-i udsyi heyht

a olmaz dise dildr ben Allaha bezetdim

157
(207a)475
1 Km ben seni eflii ta itdim
Defter-i lii badan baa ted itdim
(207b)
2 Geri evvelce inanmaz idim amm imdi
azda denilen szleri tad itdim
3

arekt beni ayretde brad eyvh

Yaz oldu dil-i vreyi tay itdim

gn yazacadm size ben bu azeli

Diat- mernu olan bir gne tal itdim

Bozduuz vh aramzdaki nik- a

al ar ile art sizi tal itdim

Alz mihr-i muaccele meccel bu azel

Badem bylece benden seni tefr itdim

ayf kim fal u irfn u Edb olmaza

Cehd ayret iderek beyhde tev itdim

158
(13a)
1 Dilber vasl indr byle efn itdiim
Giceler t uba dek em-i zl an itdiim
2

sn rz efznuu mecbruyum ayb eyleme

asretile dim k-i giribn itdiim

Serv-i addi n seni ey h b- zamn

Ek-i emi adup mnend-i ummn itdiim

stan- devleti ua beytullhtr

Ol sebebtendir ser-i kyunda cevln itdiim

475 Bu dahi Merhum Bey handa sylenmitir.-AEH

214

Byledir lar db tar eyleme

Ey arb cnm cnna urbn itdiim

159
(208a)476
1 Mr Km gibi ben ir-i mhir deilim
Laf- mhir hele ursun dah ir deilim
2

Kendi limde beni terk itdiiz luf idiiz

Her sze nki cevb virmee dir deilim

Cehlime muterifemafv ediiz bendeizi

Nm-i ir olan namna nr deilim

Mdm var pederim orta yo pr-kederim

Kimse bilmez benim vlimi bhir deilim

smimiz geri Edbdir faa dbm yo

Daha orusu ise ayyib hir deilim

160
(21a)477
1 te bir baa azel anda ind eylerim
Ben seni imden ger hicvimle n-d eylerim
2

Det-i rn olduu slm u Rm azndadr

Ben de uydum onlara male imdd eylerim

..478

Sen beni Pepe Selm Aa m and ey den

Al toplayasn billh berbd eylerim

Hala aru bsbtn terk-i edeb ettik biz

Gel Edb ol ora ben bu hicvi mutd eylerim

476 Fakirden Edebiyat ve Farisi dersine devam eden akirdanm beray- latife endi hakkmda
sylemi olduum bir hezeldir.-AEH
477 bu Pireveze gibi bir ehirde otuzyedi kiiyle dargn olduundan gya senden kimse incinmi deil
ben sizi bu babda stad eylerimdiyerek istihz matuf sylenmitir.-AEH
478 Vyoo

215

161
(41b)479
1 stesem Kenn- bi-ez-n pern iderim
T- hicvimle cihn bana ar eylerim
2

Ger analdan gelirse menzile Manr-vr

Girsi bir myna ben an berdr eylerim

Ger dir itmezse bizlerden vil-i hirn

Muciz-i aul-amerden aber-dr eylerim

Zb varsa rindnmda ger mr tek

Devr-i s gelmeden bdr u seyyr eylerim

Ey arb bu l Sin-y fikri atmam namma

Kim bu rtbe efsn-sz ser eylerim

162
(161a)
1 Derd-i ala seni byle ayttan bezerim
Derd-i rusr yd eyleyp alar gezerim
2

Rst gelsem ser-i kyuda seni ayr

oca bir ala hemn ban billh ezerim

Firat- lal-i lebile seni ey onca-fem

Nideyim leyl nehr bde-i glfem szerim

Cn nedir vulatm olsun saa ey fed

Emr it isterse eer uuru imdi zerim

ul b-ne geze davet iderse bir eb

S..erim cmleizi bir sraya hep dizerim

163
(39a)480
1 Aynmdadr eb ile erv mtecessim
Glmde her lem ne muanni resmidir
2

Her dem ki demdem dem cnsuz ile dem kes

Glzr- adeki mur- hevesimdir

479 H.N. hvanmzdan enan Efendiye latife tarikiyle sylenmitir.-AEH

480 Marun ileyh hazretlerinin iki beyitten ibaret nazireleridir.-AEH

216

164
(255a)481
1 Muan- ilhm ddr oldu bir ib-i eer
Genliinde Mr lib ir-i rn-zebn
2

Bu kitb- mest-b a ile telf idp

Ehl-i aa eyledi ln a- mest-bn

Asz mek olmaz lemde bu bir arb- meel

lm fal u an Allah fn itsn hemn

Adan hi kimse tal-i girbn etmedi

nk hep a ile imdir zemn smn

Bu fen-y ada a- ak mula

Byle hep a- meczden bulundu b-gmn

Lyyla a tarf eylemek mmkn deil

Ll olur l alem aciz alr cmle cihn

te bu tar ile atm- kelm etdi Edb

l-i a eyledi bir nebze lib Bey beyn

165
(28a)482
1 .....483 reftrdan bir laa mann olmadan
.....484 eslfdan bir kimse mar olmadan
2

Varsun itsn chil ndn her dem km-yb

Biz an ibline bin cnla mab olmadan

Biz anatla ndan friul-bl eylemiiz

Cfe-i dnyya gerei var marn olmadan

Bu l Sinn bizi efsnla tahr eylese

n bu ay da nil-i isn- abun olmad

481 Ahmed Mithat Efendinin mahdum- necabet-i mevsumlar Galip Beyin telif buyurmu oldular
Kadn ve Ak nam kitab in talep olunan takrizdir.-AEH
482 Sabuna gayet merak olduundan her nerede grse iktizas olmad halde satn alan ve bize virmeyi
mutad hale getiren Ali Sinan Bey her naslsa bir ay virmediinden ikayet iin gnderilmidir.-AEH
483 Vyoo
484 Vyoo

217

Bu ikyetdir Edb-i amrdan

a bilr kim sye-i lufuda diln olmad

166
(61a)485
1 Glme od muabbet Ciddede ol hdan
Bize ac etme nab oldu bu yl Allahdan
2

Ne meaat ekiyor file-i ehl-i haccc

O Yezd ibn-i Yezd arab- gmrhdan

Cmlesi fitne ve sri o glb- arb n

Bunu mu aladlar nu- kelmullhdan

Ne para ald ne ey hemen sirat oldu

Cs cblda geriye dndk beytullhdan

Hicve alma Edibne yr ey Rkn

aer eyle ay h- Reslullhtan

167
(213a)
1 Vi gel ama byle ne-i ummrdan
ren ilmullh anda zmre-i meyrdan
2

Va iderken krsden umasa ad cennete

Virmesi let saa kim cennet-i destrdan

Bildiin fh u ferile bulunmaz t- a

Bunlar terk eyle urtar kendii bu brdan

Rabb ern lentern cilvesinde ol abr

Vdi-i emn nedir nr- nrdan

Msiv yodur nid-y a- ubbullh bil

Nefret itme ey ce ns eyle znnrdan

a-perest ol cennet-i irfna gir ol bde n

Ge arbve cnndan tatn-nehrdan

485 89 senesinde karndamz Rkn Kaptan Efendi Ciddede memur iken Hicaza gidip avdetinde
aka ve eyasn Araplar sirat etmi olduklarn mbin gndermi olduu mektubunun karl
yazldu srada leffen gndermi olduum gazeldir.-AEH

218

168
(216a)
1 Zhid kes meylii bu ar ge devvrdan
Kendii dr etme al aret-i settrdan
2

Olma hikr cennn r v lmnna

Bilmi ol bunlar seni mehcr ider ddrdan

ayret et nr- nbvvetle mnevver olmaa

Eyle istimdd her dem Amed-i Mutrdan

alma chil noa-i b-remzni gh ol

Munarif olma cenb- ayder-i kerrrdan

Muarrem esrr- a olma in bir kmili

Bul aber al leyle-i isrdaki esrrdan

a ile a ol enel-a srrna ol in

Cn cnna vir avf eyleme berdrdan

Byle sen bezm-i ezelde ahd peymn eyledi

Ey arb dnme zinhr virdii irrdan

169
(44b)486
1 Ey Rtb dn-y sn ey h- irfn
mr ile iblii mjdd ide sban
2

t eyleyen mevlsn lm u kederden

at vire mesrr- farn ede her an

Ysryle murd gele hemvre usle

Dnsn emeli zre mdm enber-i devrn

almt yes ile gl ulmette velakn

Syende er- eml oldu frzn

Bu dem gs-y ad k tehdir

lim gene olmada dger-gn u pern

nmdan ey mr-i keremkrm efendim

Bir a uru eylese isna fermn

486 Seksen yedi senesi inam sandndan arza para almak in burhan- uara uray- bahriye ba
katibi saadetli Ratb Beye takdim klnan gazeldir.-AEH

219

Sayede gene def-i arret olunurdu

Mmknse eer eyle Edb baa keri andn

170
(232a)487
1 slm oldu Foa ismini oydu Lemn
Brad slml oldu yeni badan ristiyn
2

Oldu ardaki kernelere sermye

An tab edene mula dirler ayvn

Kim derse iki dnli bu o...spu peine

Aa ayvn denir elbette denilmez insn

Bir am zbbe zekerd beyler aa dost olmu

Dzyorlarm an nevbet ile bo zamn

Bunlar cmlesine ey Edb olsun lanet

Mhir ider kffesini bir gn olur yezdn

171
(278b)488
1 Hev almaz gne grmez aranl hem de pek vrn
Olan bir neye Allah bizi ba eyledi mihmn
2

rlmdr rmcek lnesiyle suf- dvr

Sprmekle bunu tahri h olmuyor imkn

Kiremitler dalmdr grnr gkyz basa

Aar seller gibi u stmzden mevsim yazn

Soba manal alorifer de olsa eylemez temn

ofdan far yodur h delik deik a her yan

Maallh barnma gn mmkn deil al

arb olmu bu evde rda dda yatmas seyyn

Direkler ki tatalar yet rk hi ivi tutmaz

Ki bir tamr ile belki olurdu bil-i iskn

Soudan titreriz hep ilem alyla birlikde

Inma aresi yo var iki manal yanar z

487 hibbdan Bekir Beyi bery- tahkr sylenmitir.-AEH

488 Msteceren ikmet etmekde olduum virn bir hne handa sylenmitir.-AEH

220

Rubetden fen lde yatalar alt ladr

Taamml eylemez al demirden olsa bir insn

Yazn tata urusundan arm oldu bize uyu

Slkden bespeter an eme ister hep bir pis ayvn

10 Aylamala ldrmekle al bitmiyor nk

Gece gndz avanlardan yaar yamur gibi her an
11 Taaccb itmeyesn yz yirmi urudur kim cr
Faa aydan aya yirmi uru virmek deil yn
12 Bu vrn-neden urtulmas mkl deil lkin
Msid olmuyor asbel-ader h ve-i devrn
13 arb sen eer ey abr- miftul-ferec derse
al eyler seni l-ek cenb- aret-i sbn489

172
(282b)
1 fr iderdi mna ey ce kil olsa
aa arb olurdu bir deyre dil olsa
2

Bu srr fehm iderdi bir gece far kesb eyle

Dzlmee glden d ile fil olsa

Fevt olurdu far olunsa arbla asl olunsa

Tam mselmn olurdu bu laf nil olsa

a yoluu bulurdu biz azlibs olurdu

biksiz bir orosdan yumurta mil olsa

Byle utanma bizden alnca o deil mi?

Sen bu yola girp de Allaha vl olsa

Bu szden etme ikrh r deildir Allah

Elbet olurdu gh bu remze mil olsa

Sen zihi ey arb a ile a olurdu

Kendii dzdrp de insn- kmil olsa

489 Veyahud; 13/Bua abr it Edib el abr u mifthul ferecdir bil/al eyler seni elbet cenab-
areti sbn.

221

173
(166a)490
1 Devr-i snde ba emem abe-i bed-nma ben
Sye-i g..nde minnet eylemem hi a..a ben
2

Gh esr-i gnbed eyler gh esr a..a beni

amm bilmem ne yapsam bu y...a- tama ben

Eylerim ol alveti ben kendime beytl-azen

asret-i g...le varsam ey per ammma ben

Kibr-i kemrhm gtrd bama avlar

Yosa nerden d olurdum byle ll a..a ben

(166b)
5 A..n grdm esr oldum knd-i vala
Ol sebebden almad param utuldum vma ben
6

abeler p..tlarla lzmdr muan eylemek

Ger baa uymazsa anlar uyarm eyyma ben

Gy- uhtta ne bir a..c ne bir gngh var

Gece gndz uradm vah derd-i istilma ben

Sur- fm itmez seni kr kebri ey Edb

Sen hemn gel so arma rym t ma ben

174
(122a)491
1 Gel ey sof aat rhn ren l-mekniden
Niyz et semme vechullh gel ren l-mekniden
2

aber-dr olmas mmkn deil fh u ferile

Rumzn- kelmullh ren l-mekniden

Alsn cn gz cnn gr sen noa kef olsun

Nedir gel bay- bismillh ren l-mekniden

Yz bu bleden sen gel ble-i tae dndr

Maaman- reslullh ren l-mekniden

490 Bekir Paann gazeline hezelane bir naziredir.-AEH

491 Tarikat- aliyey-i abaniye meayhndan Readetl Mustafa L Mekni hakknda sylenmi bir
gazeldir.-AEH

222

Murd a bilmekse Edb-s edibne

Mekn- aret-i Allah ren l-mekniden

175
(144b)
1 Tr-i mjgn geti benim t cierimden
Zlf-i hevesi mayacadr bu serimden
2

Cn u tenimi te-i hicrnna yad

anlar salur leyl nehr ddelerinden

Ram itmedi eyvh baa ol dilber-i ran

Giden kim ekv ideyim ben adrimden

Gl ryuna dkmekde o anber zlfn

avf eylemiyor mu aceb h- seerimden

Snemde olan yarama yr virmedi merhem

al nideyim yo aberi hi kederimden

176
(243b)492
1 Cemle mahar oldum kn fekn l-cellinden
kr urtuldum art r lmn vilinden
2

arm oldu baa dny ile ub al oldum

Cihn l linden dai hiret sulinden

Bugn elamdlilh irdm menzil-i kfre

Neler ekdim neler ben dn mn veblinden

Bir himmet oldum avn- ala deyr-i ada ey f

Mberrym dn hep armndan ellinden

arb nuunu er-i erfe atb itmidir

Mulif anmayn urn- azim-n melinden

177
(242b)493
1 Emnim kim bu glzr- fenn vird-i alndan
an a! zerde-i r olma cehd et glnihlinden
492 Emin Beye hitaben sylenen gazellerin kafiyesinde kendi hakkmda sylenen gazeldir.-AEH
493 Tarik-i mevleviyeden Emin Nzmin handa sylenmi drt ta gazeldir.-AEH

223

Glistn- akmize arab olma dehyndr

erat gleninde blbl olmal kemlinden

ar cennet-i alya ursa t Allah

Ban buday yiyp meyve oparma b dalndan

Zebnler seni amuya yet sev iderlerse

Saa dehet gelir elbet mucrimin itilinden

Faa orma seni ira yodur uvveti nr

Bea it ...... 494imtilinden

Bu tadad ettiim ivn talm ile irz et

Reh-i mevln erbb u keml-i ehl-i linden

Emn-i nev-zemne arb nu- pend etme

Bilrsi nki h memnn deil sn-i meflinden

178
(243a)495
1 Emn-i nev-zemnim a geer geri aylinden
Faa marm ryetsi o gzlerle cemlinden
2

Bulub bir - kemli adr urma emn

Ki mehdu ola her d-cihn urtul bu liden

alrs tene-leb byle zr

ilmez bilrsin a arb- l-yezlinden

Dehn kenz-i esrr- d olma gerek evvel

Bulup aret-i zamn i an b- zllinden

arb olub gir cennet-i irfna cehd eyle

Teni k olmadan ki muaddem irtilinden

179
(194a)
1 Ayrld art bgnelerden
mn buldu btnelerden
2

maz arb meynelerden

Dersi ald nki mestnelerden

494 Vsoo
495 Tarik-i mevleviyeden Emn Nzmn Efendi Hki-i Bey hakknda dier bir gazeldir.-AEH

224

Elden brad avm u alt

Dilden ard acc u zekt

Terk itti dni baland znnr

Pr-i muna virmitir irr

fr yayld her yerde hir

Zhid mi and vallhi kfir

Grdm alrken amr ile b-dest

Enma apt oldu da sermest

Vi bu srra olsayd gh
ond olurdu kendinden Allah

sn-i amr oldua meyr

Eyler bu laf her daa tekrr

maz arb meynelerden

Ayrlmaz art rindnelerden

180
(74a)
1 Zhid bizi sen mil-i efsne mi and
Kendi gibi hep lemi dvne mi and
2

Biz nil-i envr- er- ebedyiz

Fns- aylta pervne mi and

Bil addii biz marem-i esrr- elestiz

an hele sen bizi b-gne mi and

arpar seni git ald b-destle girilmez

Bu dergehi mescid gibi om ne mi and

Cm- ezeli bezm-i arbde bulundu

O genc-i ddr teh vrne mi and

181
(132b)496
1 Erenler yolundan maz idi sen
Ey ni eer kim derv olayd
496 Dervi ani hakknda sylenmitir.-AEH

225

Ben senden al bkmaz idim ben

Bir orba inde ervi olayd

Bo yere boanma daha dolmadan

Arayp znde a bulmadan

Bu tekkeye gelip derv olmadan

Kki kilsede kei olayd

Elei olayd beni alrd

Gc yetse ayam elerdin

Bu cismimi delik delik delerdi

Dest-i murteda bir i olayd

Bak senden arb olmutur mell

nki biliyorsun erkn u ul

Hbir kimse seni itmezdi abl

Eer bu dnyda ba olayd

182
(277b)
1 Mun olsun size Mr alat lufu sbn
d isn eyler her ne aleb eyler ise cn
2

Keml-i mr-i fiyetle dim d u andn ol

am u lmn gstermesn a ar- devrn

Man ets sizi dehri belsndan asndan

Pern eylesn Allah eer var ise dmn

al idif-y devlet ol ch u mertible

ba etsn ta eml arn

Tekemml et teli eyle ressmlda inallh

Filden fzn olsun cihnda ehr n

imye eyle madmum Ferdn bendei luf et

aret grmee r deil elbetde vicdn

Sizi mahv ider a ile alyla birlikde

Edb ez cn u dil oldu bugn ite du-n

226

183
(170a)497
1 adrin bilrz merd-i sandn- zamn
r btn amaapandr dekdan
2

Rys yeil leyli zl faytonu refref

Tebhleri yetle yamndr dekdan

Hem sar siyh renk-i feltn ba siz

Elvn da bambaa ayndr dekdan

Zinhr diyen al ider ..o yediler kim

Al eyledii r bir sandr dekdan

sayd deizden r- bidr uard

Derrc seri aldurandr dekdan

Enb- san etmeyiz ayri arb

Ba szlerine hep hezeyndr dekdan

184
(18b)
1 ekilmez derd ahr germ serdi ar- devrn
Bilinmez ymeti zr cihnda ehl-i irfn
2

Ne ikmet lii yver olur b-behre ndn

Varlmaz oldu yanna eml arn

Mrvvet meramet h almad ivne ivn

Gvenme dostuna zr bilinmez albi insn

Cihnda kimseden bir kimseye al vef yodur

San derde giriftr olma kim ora dd yodur

Para yosa ehibbdan saa hi merab yodur

Seni grdkleri yerde aarlar in yodur498

Mrvvet meramet hi almad ivne ivn

Gvenme dostuna zr bilinmez albi insn

497 Mstecbzde smet Bey biraderimizin tevikiyle sylenmi bir gazeldir.-AEH

498 SA s 78

227

aer l srrn bir kimseye f etme aldanma

am- chil ndna a dur loman banma

Belya urama eller iin telere yanma

Saa cnm feddr her diyen insn dost sanma

Mrvvet meramet h almad ivne ivn

Gvenme dostuna zr bilinmez albi insn

185
(111b)499
1 Beyt-i ddr ey h ua sitn
Hem blegh ta mabeyn-i ebrvn
2

Cy- niyzmzdr ddr- pki ey dost

urnadr mn elbette mslmn

Ua ren eyler dny v mfihy

ems-i mnr ryu er d-cihn

Kffrdan irettir her kim ki secde itmez

nki gmnmz yo mansn zn

Herkes gibi arb mutc- himmet gider

Luf eyle kesme zinhr glbang- rifn

186
(48b)
1 Dehri nideyim ben eref cn
Tek bama yadrmaya brn- belsn
2

ayf beni terk eyledi ol once-i terden

Esdirmesin isterse felek bd- absn

n am u lm ile etti beni bmr

alsn bana ho- dr-y devsn

ar meh-i mihri hele b alaca m

Elbette bulur nle v hmla cezsn

md-i vef eyleme bmra arb

Var m gren dem felei mihr vefsn

499 Mnir Baba hazretleri in sylenmitir.-AEH

228

187
(115b)
1 Oldum esr-i a ol - ivekr
Bir bi deil esri herkes seni ikr
2

Grseydi em-i mesti bi cn ile lrd

Matl-i seyf-i ebr bn her diyr

Dnyda yo mili sen meh cemle nisbet

Mirt- sn-i n perzeng-i zengibrn

Leet virir mi cihn ua zehre benzer

Lal-i lebi yannda hep andi andhrn

Mest arb iderdi h det-i emeni

Bad- ab getrse gs-y mkbr

Seylb- ek-i emim dnyy ar iderdi

Ger olmasayd sil-i rehgzrn

ehd-i t- amze olduda ey arb

Kyunda ol nigr belki olur mezr

188
(11b)
1 Derd-i cn szyla sen dim nln olas
nallh yz glmeye giryn olas
2

tmedi r- n-dma al rmet

Sen de dnyda ay oldua pern olas

Dil-i vrnm defn ile ikest itdi

Allahdan dilerim sen dai vrn olas

a seni itmee emline fi al

Byle b-behre alup chil-i ndn olas

Seni lemlere elence v rsv ide a

Lan ile are adar dillere destn olas

mna urayas h- reslullh

Lanet-i ins melek nefret-i insn olas

229

l almaya saldan eer cisminde

Bister-i k500 dp dim aln olas

h idp alayas rna geldike

ttii l-i arbye pemn olas

189
(147a)501
1 Dilerim aret-i adan sen nln olas
te hep byle yz glmeye giryn olas
2

tmesin a seni emline fik ebed

Byle beyhde alp chil ndn olas

Syle ly m ki ben byle pern olaym

nallh greyim sen de pern olas

Ydz r- vrnm sen de a uzum

Temelinden yulub ben gibi vrn olasn

Aman Allah diyerek ba ne dular iderim

Her vait bir hedef-i nvek-i dmn olas

190
(147b)
1 A alp alayas bulmayas bir giyecek
Sen dvne delisi her gren uryn olas
2

Herkesin lufua mutc olara sa olas

Dza- fara dp dim szn olas

Her zamn byle seni leme rsvy edecek

are dek lanet ile dillere destn olas

h edip alayas ala geldike Edb mala

tdii cevr-i istinya pemn olas

191
(17a)
1 Tefekkr l nice ikmetleri var liun-nsn
Ki mev-yi penh olmu Sivas topra anas
500 SA s 75
501 Bu iirin banda beddua bal vardr.-AEH

230

Kime ordumsa tar eyledi billh ecns

Bu yerde mnteir fitne fesd err Sivs

Timurlenk kki hdim arb etseydi ess

Ki zr chil ndndr insn Sivas

Hele herkesle gy dne lfet eylerler

Yalandan r sul iderler rabet eylerler

Riy-y kib ile d- uls- izzet eylerler

Glerler aradan bi trl saa ybet eylerler

Timurlenk kki hdim arb etseydi ess

Ki zr chil ndndr insn Sivas

........502 millettir ys etme yeilerdir

amiyet nolduun bilmezler al pek denlerdir

.......503 bana ayet anlerdir

Maallh ammz yalanc Ermenilerdir

Timurlenk kki hdim arb etseydi ess

Ki zr chil ndndr insn Sivas

10 .......504 bulunmaz merd bir insn

Hele ben grmedim var m gren bir ehl-i irfn
11 Deil ramni hi avlleri vallh eyn
Bulunmaz baa bir yerde o ehri asla ndn
12 Timurlenk kki hdim arb etseydi ess
Ki zr chil ndndr insn Sivas
13 Yere gesin ilh ne ne da Sivas
Kesilsin menbandan emesi rma Sivas
14 Pern le gelsin glsitn- b Sivas
arb almasn hibir yeil yapra Sivas
502 Vyoo
503 Vyoo
504 Vyoo

231

15 Timurlenk kki hdim arb etseydi ess

Ki zr chil ndndr insn Sivas

192
(137a)
1 am ekme beyim ir-i mhir olacasa
heste revile bu yolu hem bulacas
2

B mi sanrs hele glzr- cemli

Gller gibi bir gn olacatr solacas

Bsde iken sen nki a bna dd

Dertler ekeceksi nice otlar yolacas

ok kr u ararlar greceksi bu pazarda

Peymne gibi gh boalp gh dolacas

Bir fl u irfn ve sandn olacasa

al bu gidile daha bilmem ne olacas

193
(84a)505
1 Rindsi meyorsu Kennsn irfns
Yo yesin her kim saa sylerse b-ens
2

ande olsa dr- adr meclis-i rindn

Bar- meyde felek ahb zre o aptans

nirf etmez aya zre rh- rstdan

Kim dimi bed mest sergerdns alns

Ha vcdu dim itsn zmre-i sekrne kim

Her belya arup arslan alans

al iden anda annm ki arbdir saa

Nam ile sedd eyle azn ib-i divns

505 Vehbi Beyin iltimas zerine Kenan Beyin hakknda sylenmi istihza tarikiyle bir
medhiyedir. Kenan Bey Kenan- bi izanlk verildiinden ve kendisi iret-i adem zamanlarnda doru
yryemediinden ve bed mestlik itmekte bulunduundan bu halleri andrarak nazm olunmutur.-AEH

232

194
(86a)506
1 Ey arb ebsem ol herlde b-imkns
Dile Kenn sylesin kim sen ne del cns
2

irden b-behresi kim szler gele her kim

Mucib-i tev-i dehen zmre-i rindns

Sen ne istersi benim vech-i aysumdan hele

Girme bir uyuna mdm ki urbns

Chil ndnlar elbet bir hidir saa

ab- vicdn deil insn deil ayvns

Hr u mdesi ger istesem ben nk sen

Girme gle dermn itmee Lomns

Hicvie ar narm b-bedeldir phesiz

Sen de gel yaz irime ben cn ile ayrns

Hristonu meynesinde sylemitim ben saa

Bir arb var idi sen irine czdns

195
(84a)507
1 On sekiz bi lemi cnndaki cnns
nk sen ismi gibi bir Ysuf- Kenns
2

Kn- irfn u belat sende atm olmu bugn

Kenz-i esrr- ds kifl-urns

Glsitn srrul-aybul-ayb iinde

Bi hezr nle zensi once-i andns

Allah Allah her sz bir maz- urndr seni

lib bu ret-i insn ile ramns

Ey arb nam eyle h- velyetsi meer

Noa-i bdr mekn anda sen nihns

506 Vehbi Beyin iltimas zerine Kenan Beyin dilinden hakk- acizanem hakknda sylemi
olduum bir hicviyedir.-AEH
507 Vehbi Beyin iltimas zerine Kenn Beyin hakknda istihza tarikiyle tanzim olunan mersiyedir.AEH

233

196
(85b)
1 Yo szm irfn- pr-izn- insns
l Kenn- efz fi al urns
2

Ben ne cet sylemek sen sylemidi nam ile

Bende-i nkrs kim dil-i erkns

Devr-i Cemde noa-i mna mn ittii

Der-meyn itti ki mula ib-i mns

Ben bile oldum meftn seni bezm-i iretie

nk sen bir merd ho medsi ho gftrs

l l demi vezn itmede fikri mdm

Ey arb ben de atm sen nal hayrns

197
(86b)508
1 Ey arb sen nal bir bar-i b-pyns
Kim necmullhta dehetli bir fns
2

te-i Nemrd tek h glen olmaz tei

Gelse brhm in bir te-i szns

Ol yed-i beyya tesr etmek sndr saa

Sen fsun-sz- cihns aib-i devrns

Gelse Efltn u Sorat u Aristo

li n-bil bilinmez sen ne enz-i kns

Ey arb ret-i adan grnme leme

n sen Kenn- b-ez-n b-eyns

198
(113b)
1 Ey dil sen andelb glzr- sn-i ns
Nln- vird-i andn oldua kmrns
2

Ey h pr-ahbm dehri mnevver itdi

orutma gel nigr n ber-i smns

508 Vehbi Beyin iltimas zerine kendi tarfndan hakk- acizanam hakknda tanzim olunmu bir
gazeldir.-AEH

234

Mercn- lal eki ekti diyr- yre

Ey em sen meer kim slr-krbns

Ey cn- ntvnm benden de ahramans

T- bel-y yre her laa ser-nns

Dnyda nmnn olmu arb arb

Ben de mdm ann l-ayd u b-mekns

199
(137b)
1 Bilmezse eer cnn cnn olamazs
Bu hl ile sen derdie dermn olamazs
2

Sende gremem errece r- adkat

Bu l ile ivna ivn olamazs

Bilse olas byle abat ile al

Hbir gle dorusu mihmn olamazs

Arifn ile insn konuup lim olur mu?

Mdm ki yo sende bu insn olamazs

ul gibi bir ire meyl itmezse sen

Billhi beyim merd sandn olamazs

200
(20 a)
1 Ey kn- acb iddet ile var olamazs
Bir laa adan zd olamazs
2

ald seni gzden aab alr nigh

Bu vaet ile bir vat ird olamazsn

..509

adri hem mav oldu urr- izzetle

Cihna imden ger br olamazs

Bu rtbe ge evr ve bed-al ile

Hbir peder mdere evld olamazs

509 Vyoo

235

Geri bilriz bkireler o

Lkin nidelim kimseye dmd olamazs

yle g evr- bed-al deilsin phesiz

Bir zm olsa seni elbette dmd iderdim

Ger virirsem teyi gir kebrim destine

Bstn knke hile Ferhd iderim

mrm oldua ar m almdan lufuuz

M--Allh abr eyle hep er ile yd eylerim

10 Sama sz barun abn var iken ey ....510

Ben seni bu det bir tacre ayyd eylerim
11 Kimse incinmemi deil senden ve sen de kimseden
Sen Edbsi bu bbda ben seni std eyledim

201
(46b)511
1 Cevdet baa bu l ile sen yr olamazsn
Ben m amm bana dildr olamazs
2

Merd ile onu merd ile d merd ile ol git

Chiller ile vf- esrr olamazs

Ben blbl-i te-demim ey Cevdet Efendi

Bu bda sen once-i b-r olamazs

ki deildir seni avlin tar

adri bilrz dorusu inkr olamazs

af da gibi gh ar gh affdir
rifleri sen artmaa anar olamazs

Mnend-i Edb pend-i glistn ousan da

Bu yolda gene nm- er olamazs

202
(92a)
1 f bu gidile bize yolda olamazs
Hem bende-i d Hc Bekta olamazs
510 Vsoo
511 hvanmzdan Cevdet Efendiye gnderilen gazeldir.-AEH

236

Biz ilm-i ledn dersini grdk hele var git

Bu l ile bu l ile all olamazs

Sen zmre-i aba u yeilbaa ul oldu

imden ger urbn- zlba olamazs

T amr ile n asl vu eylemeyince

Bu abe-i cnnede farr olamazs

Inb- san ile kim sen de arb

Ol dergeh-i rindnede bir a olamazs

203
(94b)
1 f dvne misin kesb-i ur eyledi
Kim bu senile daha far ur eyledi
2

Urma zinhr an nr- nbvveti dem

nki glde olan ulmeti nr itmedi

Gremezsin lesi bilemezsin madlar

Dde-i nefsii mdm ki kr eyledi

Mil olamazsa o ddr- iyya

Terk-i sevd-y cennet r eyledi

Fehm-i ncl Tevrt u Zebr eyledin512

204
(138a)
1 Sen kendii bilse bize hne gelirdi
Yosa dilr ile mihmn gelirdi
2

Ger tilki abatllar sevmi olsa

Arslan gibi bu meclise merdne gelirdi

ok preler ad ebkem-i Ramn olaydn

Bu derde dev olmaa dermn gelirdi

Allah saa hi etmedi ramet isn

Dnsiz dai olsan yine mna gelirdi

512 5. beytin 2. msras yazlmam.

237

Mdm ki siz sevmediiz ul-i zr

Bu klbe-i aznmza yatagelirdi

205
(74b)513
1 Ey kfir-i b-dn niin inkr- Rab itdi
Mdm ki sen Kabede irr- neb itdi
2

Kimse gelip mna seni itmedi davet

Allah seni berbd ede kendi alep itdi

Allah da peyamberi de eyledi inkr

d itti Ebu Cehli z Eb Leheb itdi

Bu l ile sen tabi-i kffr- ureysi

Lanet saa kim dzaa cismi aab itdi

Terc olunursu bu yanda greceksi

Sen nk o eyn gibi terk-i edeb itdi

a ahr ider elbette arb o abi

abr et ne ld ne bu rtbe aab itdin

206
(115a)514
1 Her uunda iki lemde mr Fud Bey
Nr olsun cenb- aret-i rabbul-lemn
2

Luf idp bb- efatten sizi devr its

aret-i peyamber-i z-nmz yevms-send

t- alizi a derd kederden f idp

erbd mr-i fiyetle etsn ber-murd

Her gn yd her gece adir olsun inallh

Eyles Allah seni leyl nehr andn u d

Dmen-i bedh gldrmeyp ahr eyles

nallh cmleten n-bd olur ehl-i fesd

Avn-i ala ervet-i smnz olsun fzn

Dest-i udret bab- liin ide her dem kd

513 Kenan Bey tarafndan sylenmitir.-AEH

514 Fuat Bey hakknda gazeldir.-AEH

238

d ile tekrr du ider arb diiz

fiyetle mr-i ibli ide Allah ziyd

207
(195b)
1 Var-i peyamber-i -ns ey zt- emn
Kim sizi irda memr etti rabbul-lemn
2

Sizde mncel oldu srr- yedullh yeti

Sizdedir rh- aat sizdedir erkn u dn

t- lize bir kfirde himmet eylese

Ryet eylerim vechullh ol akel-yan

Men Aref esrrna hem remzine

Arif-i vf olur hid bu ar u zemn

Dergeh-i ua dil ol arb durma hi

Hz cennt adet ald fd u halha

208
(199a)515
1 Gsterp vechini bir eb baa vech-i asenim
oldu envr- cemli ile beytl-zenim
2

O gice etti baa aret-i Allah mirc

kimiz birleerek kendi ben oldum o benim

L-mekn barine yol virmek olurdu dvr

Olma ket glmde glden dmenim

Baa bu ra kefen kf tenezzl itmem

ousa t Neb kendi eliyle kefenim

fr-i t m sanrsn szm f an

Maz- urn- cell olsa gerek her sanm

Oudum ilm-i ledn dersini bit adan

Kenz-i esrr- d oldu eker ba dehenim

Glen-i srr- aatte arb gibi ben

yle bir glbn-i am ki bulunmaz dikenim

515 Readetl Halid Efendinin iltimas zerine sylenmitir.-AEH

239

209
(161b)516
6 Ey per-peyker nedir bu sn ile n senin
Her gren dildde oldu meh-i tbn seni
7

Bs eden buldu ayt- cvidn mula

Tze cn ba eyliyor oynunda mestn seni

Dme gel rusra luf eyle nki limi

Ba pern eyledi zlf-i perin seni

Zulm-i adr terk et Allah aa grmez misin

Cismimi sr sr etti peykn seni

10 n- valda arb zr- dilber itmedi

Merametsiz syle gel hi yo mu isn seni

210
(160a)517
1 Snemi delmekte ey tr-i mjgn seni
limi etti dier-gn derd-i hicrn seni
2

ala rsv olduum ala takb etme kim

sn n gz grp dil oldu ayrn seni

ube ider nev nihln seyr-i glzr eylesen

Bezemez bir serviye serv-i rmn seni

Cn virenler yanda seni bulmaz fen

Seyr-i slkda olaydm bende-i urbn seni

eme-i b- ayt- ra minnet eylemem

Mrdeyi iy iderken lal-i andn seni

lme var ayrlma yo sylerdi ama bilmem

mad heyht doru ahd u peymnn seni

Ey arb yrdr tenden ikyet eyleme

nki derd-i yrdr derd-i dermn seni

516 Naziredir.-AEH
517 Ayn afiye ile nazire-i dier.-AEH

240

211
(159b)518
1 Kfir olmazd eer olsayd mn seni
Zlim addrs h yo mu vicdn seni
2

Her gece itse nigh ir idesi mula

Ber-i l-maden beterdir iki emn seni

Tb- sn emse bezetmek adr ey per

ems-i atya ba iken bu ry- ran seni

Ey melek douz gram bllra tesb eylemem

Nrdan maml iken udretle gerdn seni

ul-i edd sandna nare sylemek

Ey arb ebsem ol im yodur irfn seni

212
(162a)519
1 line ram itmez ey dil ite cnn seni
Ey gzm beyhdedir bu rtbe-i giryn seni
2

Sen de bu sevd-y zlf-i yri ihr eyledi

ala malm oldu imdi rz- pinhn seni

Bad ez-n yo derd-i cn fers ki re yo

Artmada gnden gne derd-i firvn seni

Kes mdi cndan ey cism kim ey nn- a

amze-i nra vh ider eylemi an seni

Ey arb a abndan als olma mul

Bo yere urama zr yotur imkn seni

213
(162b)
1 Ey felek ey ar ge bu m nn senin?
Hi al olmaz beldan bunca mihmn seni
2

Bir iki gn besleyp sora idersi pyml

Yere gesn mihr mh necm-i ran seni

518 Bedahaten nazire-i acize.-AEH

519 Naziredir.-AEH

241

Neyledi Keyvusu Keysrevi skenderi

Nerdedir Porat u ora Sleymn seni

Herkese ettik ell an dkp n-a yere

n ile ldedir elbette dmn seni

Duterim ylsna yd ne yapmt saa

Ba Edb oldu ite bend-i zindn seni

214
(127b)520
1 Dz iersin dim n- arb itmezsi
Dz fendr sana girenden esb itmez misi
2

arb leyl nehr olmak sana lay mdr

nnel-amr ayetinden ictinb itmez misi

ile-i ibl-i devlet ile dndr meer

anm terf idib a- dolb itmez misi

215
1

(176a)
Gz yan bu bezme gelenler silegelsin
Hi alamasn d olaradan glegelsin

El cinsl-cinsi didi ol h
Snbl gle gl blble glegelsin

Zhid ne alr meclis-i rindna gelirse

Ger var ise a hele gelsin hele gelsin

Fes ile seccdeyi terk ider idi hep

Bir kez grelim dmen-i nkr alagelsin

Bu yolda ayn gren varsa arb

Meydna senile bile gelsin dilegelsin

216
(186b)521
1 Ey Kmil Efendi niye chillik idersi
oru yolu terk eyleyerek eri gidersi
520 Maarif Nezareti Aliyesi mfettilerinden ihvanmz Tevfik Bey dz raky terk ile araba baladn
haber aldm srada kendisine dolab yapm idim mezkur dolab almak in yazlub gnderilmidir.-AEH
521 Gazel deil hezel.-AEH

242

Yrtlsa caket panolonu dmesi opsa

plik bulamazsa an sen neyle dikersi

Gizli yeriiz varsa gzel yo ise yet

Bir anc eek bulsa an nerde s..ersi

Bu ir-i gher-premi tadr itmezsi

Bu oru sz sen imdi eriye ekersi

mil olan tarlasn mav ideceksi

Ly m Edb byle fesd taamm eersen

217
(206b)
1 Bu heyetle begim sen p bir aydda bezersi
Yzde nr- mn almam Nemrda bezersi
2

Azzil-i eynet senden mi tasl eylemi bilmem?

Keml-i mfsedetle ce-i merdda bezersi

Belya urarsa herkesi yatta alda

Maallh senden alt mahda bezersi

(207a)
4 Meer sen misa- reside ssid olmad beyte
Bu bbda phemiz var Mekkeden Marda bezeri
5

Vcd- nikbet-ldele ala aru dnyda

Drat- b-ber-yi sevde bezersi

ardrmadas her bir bo..u hem drl b.. yersi

Keneflerde necsetde yaar bir dda bezersi

arb hi nefes aldrmad Km Beye zr

ald barna sen nki m mda bezersi

218
(206a)
1 A Km geri sen bir mestneye bezersi
Faa yine basa bir dilber-i ranya bezersi
2

Vili atllardan atldr aymaldr zr

Yapanlardan iitdim ki gzel elvya bezersi

243

Mefiln mefiln olursa vezni bir iri

An ta iderken ir-i dnya bezersi

itse usn olur Farb nev-ad hukemn

adz pek azndir allam srnya bezersin

Bizi ayrette oydu hep ana malm baba mehl

Begim bu bbda l-teb sen sya bezersi

Seni alinde p...tlu var or...puluunda mehrdur

ard z ms olan ms snya bezersi

(206b)
7 Daha o lleri vardr ki tevl itmek isterdim
Vel tevle re bulmadm zrvya bezersi
8

Seni vlie dnyda kimse olmam vf

Mili hi bulunmaz orusu

Edb gel edbne azel yaz udret varsa

Bu ama szlerile chil-i eydya bezersi

219
(33a)522
1 fern aracm blbl-i nln oldu
Giderek dil-i bezm-i gl-i andn oldu
2

Balad nameleri vezn ile hep sylemeye

Maallh ne gzel ir-i irfn oldu

phesiz blbl-i gyya tadm itdi

..... 523 saa z- murg- o eln oldu

Yuva yaptn Dede aacna utu buradan

Zmre-i mur- siyeh stne suln oldu

rtp aray a atd Edb amm

Yaz itti tana imdi pemn oldu

522 Karga lakabyla maruf olup memuren Dedeaaca gnderilmi olan Muhiddin Efendi hakknda
yazlmtr.-AEH
523 Vyoo

244

220
(184b)
1 Keml-i fiyetle ul Bey mr mezd olsun
Temenn eylerim Allahdan yd sad olsun
2

Man eylesn d t- erfi derd lmdan

Heme her gice bir adr her eyym bir yd olsun

Baa bu- advet eyleyen bed-hevdr dmn

Reh-yb olsun al beldan n-bedd olsun

Firvn olsun ilm-i falz allme-i ar ol

Btn lem sizi srzdan mstefd olsun

Du eyler arb rz u eb her bir uunda

Seni ey ul yr u yveri rabb-i mecd olsun

221
(55a)524
1 Ey Vehb bu cismimde olan cn seni olsun
Cn ire duran cn ile cnn seni olsun
2

Mdem ki ben irci fermnm aldm

imden ger bu meclis-i rindn seni olsu

Bed-mest ile hem obet olan nee bulur mu

Bu kemeke-i ofra-i sekrn seni olsun

Ben lfet-i rindn- sandna fedym

Leet bulamam obet-i ndn seni olsun

(55b)
5 n em-i muabbet nefesi om ile snd
Art duramam ben eb-i hicrn seni olsu
6

te baz endimi bir keye ektim

Allah mbrek ede meydn seni olsu

Vrnelerin manaras bayu ads

Yedir bana blblle glistn seni olsu

524 yz doksan sekiz senesi ihvan- ba safamzdan Vehbi Bey Efendiye gnderilmi bir gazel olup
sebeb-i nazm ise gazelin erbab- kemale gne gibi aikar olduu phesizdir.-AEH

245

arga sesini orusu a etmedi glm

Siz dileyi ol mur- o-elhn seni olsu

Br olduum bilmez idim yr anrdm

ektim elimi imdi bu dvn seni olsu

10 Yo yo gene inkr idemem pr-i mun

Lkin kerem-i s-i fettn seni olsu
11 Ben ayri Zel olamam syle arb
Ol vech-i abs Ysuf- Kenn seni olsu

222
(277a)525
1 lh aret-i a Efendi ber-dr olsun
Aa luf u inyet eyle y Rab batiyr olsun
2

Heme d u andn eyle hem derd keder virme

Tel eyles hep met-i devletde var olsun

Muvaffa eyle her n u zamn her bir uunda

Dai syi ile inibda nmdr olsun

Mabl eyle dum ne-dn ile birlikde

mrler ile isn- fiyetde ber-arr olsun

Aa dmenlik etmek isteyen mfsidleri ahr et

Pern eyle y Rab kffesi de tr u mr olsun

Riysz bir dudr ibu nam eylerim tadm

Edbden ta a Efendi ydigr olsun

223
(276b)526
1 eker alma in lufen vea eyleyin isn
ki lemde dotor bey ilh batiyr olsun
2

abul eyle dum gel be-a Muaf y Rab

Keml-i fiyetle ne-dn eyle var olsun

525 Polis Komiser muavini Hakk Efendiye sylenmi bir gazeldir.-AEH

526 Her ay kilo eker alma in nc daire-i belediye etbasndan Doktor Faruk Beyin vermi
olduu vesika zerine bittanzim edilerek gnderilen gazeldir.-AEH

246

Aa derd keder gsterme da u d u andn it

mrler eyle isn fiyetde ber-arr olsun

Refi olsun uu hem de resmi hret n

poratdan ziyde fenn-i bda nmdr olsun

Tel eyleyp Lomn- ar olsun aatle

Bu zevl zre her n u zamn hret ir olsun

Aa dmnl etmek isteyen mfsidleri ahr it

Gz adrma inyet l adsu tr u mr olsun

Hemn ey ddem Mir Zarf bu namm luf it

Edbden aret-i dodor beye vir ydigr olsun

224
(171a)527
1 sterim devr-i felekte bana bir yr olsun
yle kim - cihn lim addr olsun
2

Her zamn anm n-a yere ds dursun

Merebi tr-i bel amzesi nr olsun

Hep azubma bap yanma h uramas

Baa ram eylemesi hem-demi ayr olsun

Nice man iderek d ide dmnlarm

Grmeyim lufuu yetle dil zr olsun

Bu bellar bu aflar bu ezlar y Rab

yle bir kerre deil uly her br olsun

225
(111a)
1 Her bir uda ey ey lib-i inf- yri
all- her d-lem Allah- Ekber olsun
2

Nr- nbvvetinden luf- inyetinden

Devr itmesn afni h- peyamber olsun

Bir se al seylab itti bizi ilh

Herhlde dest-gri s-i gzer olsu

527 Meair Recai Hulki Beye sylenmitir.-AEH

247

Bu luf- lizden yetle man oldum

Sizden de byle man sebbi r olsun

eyim saa arb olsun aya trb

Yardmcmz heme cmle erenler olsun

226
(59b)528
1 Rind Kenn sen al- ala hep malmsu
L adri bilmeyenler ire n-malmsu
2

Cilve-i Meryem tourmudur seni mdem kim

b u cedel bildik sen kimlere madmsu

Nm- l Ysuf- Kenn denilmi saa kim

Vulat- a- Zleyhdan bugn marmsu

nki sen bir s-i ffr elinden phesiz

Zehr-i esrr- allet n idp mesmsu

Noa-i malbdan emi tek ittik irf

Ol sebeden nktednn ire pek mezmmlusu

l bir kn- fey-i dehrisi amm cesr

ande olsan bir bel eksik deil memsu

Ey arb bu arb d bd eyle

alib Kenn Bey o ummndan mammsu

227
(6a)
1 Ey khne atr vechii sn m anursu
Murdr tenii mcib-i sevd m anursu
2

Ey mumula yzl seni kimler sevecektir

Sen kendii bir dilber-i ran m anursu

Her sylediim sama sapan vezni de yodur

Sen 529 ll-i ll m anursu

A gzlerini addini bil ora aarlar

an seni sen ir-i dn m anursu

528 Kenan Beyin haline mnasip bir gazel olup tevafu etmi mumaileyhin gzleri a idi.-AEH
529 SA s78

248

Etmez ki arb530 saa lemde tenezzl

rifleri531 kendin gibi edn m anursu

228
1 as gzlerii a ne uyursu
Hicv itmede sen lemi bilmem ne bulursu
nsn deilsi hele sen kelb-i ars
2

Nosn seni al itti d nki bodursu

Lanet saa mecr-y fesd fitne fcrsu

Ben ehl-i tarim dey davlar idersi

Bir ra giyip heyet-i dervle gezersi
Lkin bilrz biz seni her bir b..u yersi

[N]

Ehl-i dil olan mrid olan ybet ider mi

Chil iine kmil olan rabet ider mi?
Bu l ile lem saa hi rmet ider mi ?

[N]

Mrid dey senden ba hele himmet ararlar

eyn utup ramet-i Ramn ararlar
Ha vergisi bir illeti senden mi sorarlar?

[N]

an eyledi n km-i azy-y arb

imden ger bilmi olas sen de fedy
Bu beyt ile yd eyleyelim ...532 babay

229
(88a)
1 Bundan adem yh deildik byle
Hep ayrette ald bilmem ne olmusu
2

Derd-i rusra ne oldu syle

Yaz oldu saa nin olmusu

530 SA s 77
531 SA s 77
532 Buradaki noktalar air tarafndan konulmutur. Herhangi bir eksiklik yoktur.

249

Bir zamn glmde mihmn idiiz

Her le gh u irfn idiiz

Bundan evvel yh insn idiiz

Allah Allah imdi ayvn olmusu

Eski arbyi yet severdik

imdi yeni bdiyi bulmusu

230
(34a)533
1 Ey f meyi nee fezsn ne bilrs
Meyr olan ev u safsn ne bilrs
2

Bmre if mrdeye cn ba ediyor hep

Sen meykedeni b u hevsn ne bilrs

Rindne ara ab- ayt- ebeddir

Bir534 aresini adr bahs ne bilrs

Bir bde hezr derde devdr dedi Lomn

Ey asta-i ehdbe ifsn ne bilrs

Meyne535 ider ble-i man-y ire

Sen mest d ble-nms ne bilrs

Olmada hemen vl- ddr- ilh

Zhid mey-i nbn hedsn ne bilrs

Bu s sm-i adan itikce arb

Sen seyrine ba ur budalasn ne bilrs

231
(174a)
1 alburdan alp aret-i ssm tsn
Luf etse deirmencide vat iderekten
2

nceltse da etse iki a arasnda

ora an birde elese ince elekte

533 Memuren Prevezede bulunduum srada hakim-i er-i erif Muhsin Efendiye sylenmitir.-AEH
534 SA s 69
535 SA s 70

250

Rt Beyefendi de bua etse neret

Mula ayrrd ununu geri kepekten

O lde brek olmaa yeste olurdu

Bir ofraya onduda ylmazd yemekten

Bu undan Edb balavada yorulur amm

Ayrlsa kepekten geivirseydi elekten

232
(27a)536
1 Perhzle azanmada evb usulamento
tmez idi n- arb usulamento
2

Ferc-i adiye ks ....537 rabeti yodur

H olmad ehr ub o usulamento

ret eyle eki mezeye meyli ki yodur

Yodur arr yerse kebb usulamento

Ne eve mes virdi ne de eel ile arba

Memn diyerek kesdi cevb usulamento

.......538 killere al arar itmeyiz

......539 itdi arb usulamento

Hepsi etdi riytla seni .... 540 riydan

Tedb iderek itdi itb usulamento

Ne b ve ne rat ahret odu eyvh

Her laa virir renc ab usulamento

Rsvy idp assn adan dem ururken

Virdi fen bir lde icb usulamento

Dotor yo idi erre adar unmaz amm

Eyvh s.ime urdu crb usulamento

536 Preveze meclis idare katibi hakknda sylenmidir.-AEH

537 Vsoo
538 Vyoo
539 Vyoo
540 Vsoo

251

233
(157b)
1 a- ryu ey per yt- urn oldu hep
Cn u dilden ouyanlar ehl-i mn oldu hep
2

d ile tefil edenler ehl-i mn oldu hep

Ouyup tebcl edenler ehl-i mn oldu hep

Cism-i pkin nt-i kenzin kenz-i l yefnsdr

Kim ki mn etmedi billhi eyn oldu hep

Kabedir dergh- vl-y erfi byle kim

sitnda seng-i u urbn oldu hep

Bilmeyenler ol ryet-i reb emrin phesiz

Chil ndn u b-izn u ayvn oldu hep

Kelemnsi adi mcibince bilmi ol

Ey arb nuuz mabl-i irfn oldu hep

234
(157a)
1 Glen-i ryu grldk mur- dil zr oldu hep
nki a- ar- glfmz r oldu hep
2

orarm l srmee gs-y bicene

Azn am her l imdi baa mr oldu hep

Kimse bilmezdi mbeyn-i hmmz evini

ayf kim esrrmz f oldu ihr oldu hep

Ben seni sevdim diy lem beni an eyledi

Ol sebebten eski dostlar imdi ayr oldu hep

Geri evvel ulye vad-i vil eyler idi

tdiin ahd veflar imdi inkr oldu hep

235
(235a)541
1 B olamaz kimseye dny Manu abr
B olan anca bize Mola Manu abr
541 Ahibbadan Manu Efendi handa sylenmitir.-AEH

252

ahveye oman gece noud adurursu

R m bua aret-i s manu abr

arparsn ncl-i erf baa bir gn

Mula ylr bm kilise manu abr

Tiryki olanlar da yanda utacalar

Maerde aarlar saa dav manu abr

Belki bua bir re olur hevest anayb

Olma sen Edb gibi daca manu abr

236
(129b)
1 Bo dem dem urur adan eyn ar
Bazsn mlhid sanrsn ib-i mn ar
2

Sret rind arb n grdn mestneler

Nil-i luf- cell aret-i sbn ar

ctinb etmek gerektir nki chil and

Fl- allme hem de f- urn ar

Ehl-i irfn ib vicdn ys ittikleri

Bilakis hep chil ndn ve b-izn ar

Ey Edb her grd insn insn belleme

Sretin insn grrs sreti ayvn ar

237
(90a)542
1 Bu lem-i fnde ne o chil olan var
Chillere nisbetle pek az kmil olan var
2

Her demi bir l ile al eylemi Allah

Dvne olan bdl olan al olan var

Y Rab bu ne ikmet kimi dn kimi giryn

Firatle lsen sevdiim vl olan var

Minetle yaar bazs bazs afda

Bre olan zengin olan sil olan var

542 Zirde yazl gazeli ismetl Hikmet Hanmn ricas zerine tanzim olunmutur.-AEH

253

urbn olalm ikmet-i mevlya arb

Dnyda nice chil olan fl olan var

238
(9b)
1 Ol gl-i ran medet un nln ider
Ram yodur te-i hicrnna szn ider
2

Te-i ulm-i sitemle Allah Allah dim

albgh - breyi vrn ider

Kim ara zlf grp dmez ara sevdlara

orarm ki lemi hep vle-i ayrn ider

Kim rec-y val in yapusuna eyler heves

amze-i celldna an itmee fermn ider

Ey gnl var lii ar eyle ol b-rame kim

Belki bir eb yd- vilida seni urbn ider

o mudur ben scd-i mirb- ebr olduum

Muaf- ddrna kfir bile mn ider

Cn virir cnn olur cn virmez al kimseye

Ey arb yra her kim fed-y cn ider

239
(53a)543
1 O fl- nzenn una gyetle nz ider
O nz ettike lar ona her dem niyz ider
2

Du-y zmre-i m- garbn ile elbette

d bat- melmette an bir ser-firz eyler

arsa te-i hm oca- dilden ey dilber

itn berd serdin mav edip bir anda yaz eyler

abdan perde utmutu seer vatinde ol murib

Fen bir lde mest olmu ki tasm-i icz eyler

arb -ender-arb oldum arb cevr-i cnndan

Firvn eyleyip cevr-i cefsn lufun az eyler

543 Refet Kaptan Efendi tarafndan tertip edilmi olan ibu fakirlerin zerine Eref Efendinin
kahvesinde bedahaten sylenmi gazeldir.-AEH

254

240
(9a)
1 ande grsem ol per-peyker baa bi nz ider
lime ram et desem cevr itmee z ider
2

Bezm-i vl-y dil-rsnda eyvh rz u eb

stemez u ayr hep dem-sz ider

atl- u itmee hi-kr olmu sevdiim

Baa544 her dem amze-i celld

asret-i rusr- l-i vird-i terle dim

- rdeler blbl gibi vz ider

Bulam545 bir kimseyi derd-i dern- yr ar idem

Ky-546 urbette arb kimleri hemrz ider

241
(25a)
1 Luf it ey bd- ab azm ile ma her seer
nedn- ehl-i beyti it ziyret pr-keder
2

k-i rnk- ehlullh ps et sr yz

tirm u resm db eyle her dem it gzer

Kerbel detinden elbet seni urar yolu

Vir bize ol h seyn-i mctebdan bir aber

m-nk pr-azab azm eyle Kfe ehrine

Eyle Allah ana bir laada zr zeber

le alma547 avm-i m-s an Muviyeyi

Lanet548 eyle ismini yd etme al l aer

Rava-i peyamber-i na ar it ad selm

Bu arb kemtere olsun ef yevml-maar

544 SA s 101
545 SA s 101
546 SA s 101
547 SA s 97
548 SA s 97

255

242
(30b)549
1 Bir tam ivnmz dn size terf itdiler
Madem-i terfleriyle al talf itdiler
2

Zmre-i mebndan iki as- erbe

Yazdlar jurnallarn iml-y tarf itdiler

Ol iki derdneyi bi-crm iken ad ayf kim

Zrhl mesdiyede eyvh tevf itdiler

S olmaz ymetinden yere dmekle gevher

Cmle ivn anlara bi cnla tezyf itdiler

Bizi bir al u bed ahl an itti Edb

L ayr-hh u irfn adri tezyf itdiler

243
(260b)
1 Dehre h- enbiy vat ki terf itdiler
yet-i (Levlke levl)ile alif itdiler
2

adrn a itdiler albini irc eyleyp

Msiv lyiinden an anf itdiler

lbuki mirca nil aa vl olmaa

B-lzm- Cebril nezdine tarf itdiler

Kendine bir reh-nm mdm ki elzem idi

Yar yolda y nin Cibrli tevf itdiler

te burda mula bir srr- ikmet var faa

Chilne bu ala avli tarf itdiler

Ey arb bir am m ofta m ervlar

o kitblar l l telf itdiler

244
(58b)550
1 Ba Mnr Babaya kim ihr- brhn itdiler
stneyn ble-gh- ehl-i irfn itdiler
549 smail Ltf Efendi hakknda sylenmitir.-AEH
550 Dier bir naziredir.-AEH

256

alibn- aa varp irr u mn itdiler

Leyletl-isrda seyr-i ar- Ramn itdiler

Bendegn rif-i billh der l diyp kim

Mefiri peyamber-i -n mizn itdiler

Mbtel-y a bir dr-if-y enz-i a

yle kim Lomn ile Sorta dermn itdiler

Mevc-i dery-y beldan eylemezler itirs

nki anlar N- nebyullh apan itdiler

Dergeh ls bir drul-mn- knn

o giryn- d cihn h u suln itdiler

Ey arb bir gece grdm taaccb eyledim

Anda brhmi smaile urbn itdiler

245
(58a)551
1 Bir am merdneler Ramna mn itdiler
Subanallh kim demi eytna mn itdiler
2

endisi Rahmn olayd a grrd lemi

nki ehlllha byle d- fermn itdiler

endisi eyn iken Ramna eyn syledi

Haret-i Muammede gr ne bhtn eylediler

Sen Mnr Babay tar etmeye ad gider

Ey arb lfir h- merdn itdiler

246
(57b)
1 a yolu bl grp kim fr-i mn itdiler
ab- dny olup gr secde-i eyn itdiler
2

Name-i efsda bi bir tam alla ba

a n-a grdiler hem r- fermn itdiler

O demi bu dem demiler ehl-i dil irfn olanlar

Mne-i islm anlar nice vrn itdiler

551 Zahir sahifede muharrer Muhammed Recai Babann gazeline sylemi olduum naziredir.-AEH

257

ret beyt yolunda gsterip l ehlii

Zann ile anlarla an val- erkn itdiler

Bu ricli fehm ld bir olur olmaz

me-i alnda yo kim byle izn itdiler

247
(178b)552
1 Bilmi ol Edb Bey seni nr idecekler
Dnyy Meiste bana ar idecekler
2

Ne cmie ne mescide gitmez imisin

slm deilsin diy ibr idecekler

Yaz saa zen-pre ulm-pre imisi

Bu lini hep leme ihr idecekler

Her gn frna tepsi virp de yer imisi

Bariyeyi bundan da aberdr idecekler

Glgende Edb yatma in p..t adlar

Uranla seni s...den berdr idecekler

248
(164b)553
1 Kim demi ki vl- Ramn olur bektiler
Grmedim bir ehl-i a eyn olur bektiler
2

ret insn grrs anma insn anlar

ret-i insnda hep ayvn olur bektiler

B-aberdir eritle aratten hemn

Dn-i ada mulaa nosn olur bektiler

Yollar rh- ellet olduundan her zamn

aa ar bi-i isyn olur bektiler

Ey Edb avf it ddan onlara olma yan

a idr eylemez ndn olur bektiler

552 Meis liman riyasetinde bulunduum srada bittanzim orada bulunanlara okunmu gazeldir.-AEH
553 Bir takm rezil edepsiz Bektler hakknda sylenmitir.-AEH

258

249
(184a)554
1 syb her d-lem bir tecelldr dner
Dest-i udretle demdem ar- kbrdr dner
2

M arefnk buyurmuken Muammed Muaf

Herkesi aznda bir l ile illdr dner

f- andan aber-dr olmayan chiller

Dillerinde bir kelm- f- andr dner

Varmayan mirca bilmez leyletl-isr nedir

Ortada bir be avseyni ev edndr dner

rif-i billh olan all etti ihr etmedi

Srr- a ns inde bir muammdr dner

Bir frlda- ilhdir dner durur

Bilmeyenler ann ider bu dehr-i dnydr dner

Ey arb virdii irrda dur dnme hi

o mualla krre dnsn un- mevldr dner

250
(19a)
1 anursu lemi sen dne lfet eylerler
Yalandan rn sul iderler rabet eylerler
2

Riy-y kib ile d- ul u izzet eylerler

Glerler aradan bi trl ora ybet iderler

Mrvvet meramet h almad ivne ivn

Gvenme dostuna zr bilinmez albi insn

Edb ol arb gel muabbet itme ndna

Grmek tilkilerle h yamaz nki arslana

......555 em-i cemle olma pervne

an bir lii ar eyleme abb u yrna

Mrvvet meramet h almad ivne ivn

Gvenme dostuna zr bilinmez albi insn

554 Meydan meairlerinden birinin sama sapan gazeline naziredir.-AEH

555 Vyoo

259

251
(200b)556
1 Bir bir rat ettim manm bu bir kitbdr
Ebyt- manidr mabl-i mstebdr
2

Gencne-i ehebdir mecma-yi edebdir

Batanbaa a deil avbdr

-i am- glde h almaz eyler ir

Eflk-i ab- irfn mal-i bir ebdr

Genlikde byle merb ra nil oldu

Bu bbda ayr- d vallhi kmybdr

Tadr ider sandn bu ve-i beyn

Kim nam- dilidir ua o ibdr

Tehzz ider ulb- prn hem civn

Dilsz bir nevdr nufhe-i ebbdr

Ez cn u dil Edb tar-i cret eyler

o name-i ebbdr mabl-i mstebdr557

252
(91a)
1 Cevr etmes diyi yre aybdr
Var sende ab syle o dildre aybdr
2

Mdm ki firatle bizi eyledi bmr

Bulmazsa eer derdimize re aybdr

Avl- pernmz olmada dier-gn

Gezdirmesn art bizi vre aybdr

Siz syleyiiz valna etsn bizi yn

Biz sylesek yr u vef-dra aybdr

ile fen lde arb oldu arb

Zulm eylemesn ayr o amre aybdr

556 Maarif nezareti celilesi meclis-i kebir hlefasndan Kadzade izzetli Sdk Beyin telif etmi olduu
ebab nam manzum kitab in talep olunan takrizdir.-AEH
557 7/Yahd; Tenvr ider rt- fal- kemli zir/ Efl-i ab- irfn mahsli bir ehbdr.

260

253
(182a)
1 Sznde erre z yodur velkin ma- urn
sn Bey kendi alnca anr kendi kelmdr
2

Bi-an eylemi talm tal lalayyt

Mkemmel cehli vardr nki hyl-melmdir

Ne Allaha ne bir pre ne bir mrde balanm

Neyiz bildik ne kendsi aceb kimin ulmyz

Hidyet rh bulsa ar- le gitmezdi

Bua mni olan ad ayf rsp a..dr

arb az atrma Rec-i zdeni zr

Seni malb ider c cle hyl-melmdir

254
(144a)
1 Gk midir bu grleyen y h u efnm mdr?
Bu yaan brn m yosa ek-i emnm mdr?
2

smn eildp de dehre teler aan

Syleyen imek mi ba yosa h- dranm mdr?

Ser-te-ser eflki tenvr eyleyen encm mi y?

Ara savrulmu tenimden nr- sznm mdr?

odu mu ol mh-r melatden aceb

Ay mdr bu parlayan y vech-i cnnm mdr?

Nr- asret yad cismim gel de ba

Mu mehel dza mdr y beyt-i aznm mdr?

255
(244a)558
1 Bu siyh bez paras pek l bir znnrdr
nki bir ayli .....559 aret-i settrdr

558 Bende-i hazret-i monlay- rm Emin Nzmin pantolonunu balamada olduu eski siyah bir bez
hakknda bery- latife sylemi olduum znnarna gazelidir.-AEH
559 Vsoo

261

Bilmeyen der ki bu bir eski paavra paras

lbuki yle deil dehetli bir esrrdr

Dest-i udretle bu glmdr an her ritesi

Nice bi Manr her nrnda ba berdrdr

a bu znnr ile bunca enbiyy balam

Kim inanmazsa bua mmin deil kffrdr

(244b)
5 Bir meyn- pke madur bu ba kim varest
adul-adl-i Emndir Amed-i Muhtrdr
6

Eyyuhel-u arb ile birlikde geli

Ps idi tads edi bend-i meyn- yrdr

256
(106a)
1 Rezletten icb itmem ayala lfetim vardr
Gelince bir andan ormam ratm vardr
2

lm Allah emri kimseden hi eylemem perv

Hovarda meclisinde pek ziyde rabetim vardr

Polis candarma olsun anlar .... 560 almam

Gebertirim vurursam yumruumla uvvetim vardr

Hovardaym benim apnlm h kimsede yodur

Gerek burda gerek aru yaada hretim vardr

Baa her kim atar ise belsn bulur benden

Ba aplarm arnna billh iddetim vardr

Omuzdalar uru h ormayn ben var iken burda

Sizi urtarmaa her bir beldan udretim vardr

u olsa gene urtulamaz elimden bu o...spular

Alup da bunlar abirlerde gezmek niyyetim vardr

Benim apnlmdan at ald bb- abiyye

Gedikpda Klhanc Babadan himmetim vardr

560 Vsoo

262

Otuzbirler rlar serseriler cem olup gelsi

uurbostanda esrrkelere bir davetim vardr

10 anarya Rad size bu szleri merdne syler

Hovardal yolunda gezmee o ayretim vardr

257
(282a)
1 Luf u inyet eyle ey s mey uladr
Rindn ile iy peymneyi toladr
2

Zhid gelirse yet bu bezme ayret eyle

Destgedei arbla seccdesin buladr

a vardr a bilmez grr dy grmez

avm u alt u zhd bir nfile avadr

L tarb-alt ve entmmes saar

Our durur velkin beyhde bir teldr

Tarfe var m hcet malm bize arb

Ol f-i m-erv ne denl bir umadr

258
(19b)
1 Ne ikmetdir vil-i once-i kfteler hep ra almdr
Hemn beyhde blbl glen ire zra almdr
2

Saa b alur ann ittii ey dil-i eyd

Grnmez oldu imdi ol dai ayra almdr

Gl sen ictinb itmez misi a fetinden hi

Denler a- mdma vre almdr

h- aa idi bir cellda vatiyle

Meded emekteyim l glde yre almdr

arb dehre geldik glmedik d olmadk bir dem

Benim niyyetim gibi niyyeti seni de ara almdr

259
(247a)
1 Ey ce be avseyn bezm-i mammzdr
dmet in demdem Cibrl ulmmzdr
263

rette rind meyor mest arbz amm

Sretde a ile a olma nimmzdr

Dvra ar secde etmek bize ne cet

Bezm-i nmzmzda Allah immmzdr

Ey vi-i riyr urn bilmiyorsu

Gel bizden ala zr urn kelmmzdr

er-i erfi tarf itme an arb

Zahidleri celli bezm-i arbmzdr

260
(195a)561
1 Ey Al Nu Baba irfn olan ghdr
Kim sizi derghz bir l-i beytullhdr
2

ta ilm-i ledn std dersem o deil

Her kelm phesiz muazzez kelmullhdr

Men aref hem noa-i b-remzini ghs

Hem dehn kenz-i esrr reslulhdr

Mulaa ddr- pkinde olan ol aliiz

Kil-i udretle ekmitir by- bismillhdr

Cn u dilden dilemek farndr arb cize

nki her bir nuuuz ey Nu nuullhdr

261
(139a)
1 Bir dilberi sevdik bu gece ismi Recepdir
smi gibi kendi dai bir mh- acyibdir
2

Ml- dny Haydr- kerrra feddr

nki l evld ve hem li nesebdir

u almasa dnyda gene zemzemi imez

N ettii her laa an my- anberdir

Yodur szmz meheb ile dnine zr

Pek dorudur mn nr beli arapdr

561 Readetl Ali Nutki Baba hakknda sylenmitir.-AEH

264

Byle azeli syleyebilmezdi arb

a r ola ardamz a sebebdir

262
(212b)562
1 Mr d sandn- fl u llmedir
Pek mkemmel cbbesi var hib-i immedir
2

Nam u neri dilgdr kends tarrdir

Menba- ilm-i hnerdir arr-i medir

Muazzez ikmetden ibretdir kelm dn

Meyli hep cedd anma ayyl medir

Muttdir h mey-i mabba yodur rabeti

Zen-perestna muildir itihs a..adr

Bir ar balam ryda olmu itilm

dn imdi Edb niyyeti ammmadr

263
(38b)563
1 Ol gevher-i am ki iysn diimdir
Envr- serir-i heme feryd semdir
2

Fin- fenya dmez rif olanlar

Glbang- d rh- dda cismdir

Ol filizim am ki hz rh- srr- Mecnn

Fersde-i mevc-i ho-r smdr

Fermnda rindn- cihn- sipehim mest

Cemd baa nide ge ismimdir

Gencyie yo re ki tarben per itsem

Bir l hym ki cihn r afesimden

Bir laa fera-nk olamam b-am olursam

Her derd-i belya ki gelr dd resmidir

Ol h- ehim bleym ki Edb

ev viren erma s nefesimdir

562 Maarif nezareti meclis-i kebir hlefasndan Sdk Bey hakkndadr.-AEH

563 Preveze Mutassarf uardan Abdulrefi Paaya beray- tanzir iin gnderilmi bir gazeldir.AEH

265

264
(49a)
1 Ey ce Feln dedii chilimizdir
Mecnn- beyebn bizim klimizdir
2

lem bize muht ki biz kenz-i dyz

rn- cihn olsa bile silimizdir

Meftn bize sn ire Zel dai olsa

Ysuf ki bizim t ezeli milimizdir

Rind olmayan dem ne bilr l-i seyni

Her kim ki mey imezse bizim anlmzdr

Yrdan bize gelmekte aber nk arb

Bu bd- seer dim Cebrilmizdir

265
(90b)
1 Mirac dedikleri f bizim menzilimizdir
Kim anda melekler setr-i mamilimizdir
2

db- hicb zre per pl ile Cibrl

Bir bende-i crb-ke mafilimizdir

Bir bar- amiz ki an um bulunmaz

nk yedi dery denilen silimizdir

Dnyya gelen kffe-i peyamber-i -n

L-ek cmlesi de mrselimizdir

Ol r- tecellya nihnz ki arb

Ms bile bilmez niye bir filimizdir

266
(53b)564
1 Ey dil bu gece nemize cn gelecekdir
Ald aberi vulatn cnn gelecekdir
2

Cemiyetimiz nr ile ar olsa aceb mi

Kim bezmimize ol meh-i tbn gelecekdir

564 Seksen dokuz senesinde ihvanmzdan Seyit ve Fahri Efendilerin hane-i aliyelerine terifle
mbeer olmu olduum bir srada tahrir edilmi bedahaten sylenmi bir gazeldir.-AEH

266

Allah bizi hfz eyleye emr-i fedan

Bu semte bu eb fet-i devrn gelecekdir

d olsa nola zmre-i derv alender

Zr bu gece tekyeye urbn gelecekdir

Ol Seyd dn ile Mahar Beyefendi

Ney-i meyle arb bana mihmn gelecekdir

267
(11a)
1 arken g..n grdm o p...t gedimidir
Bir illetdir aa alm ki vadiyle si...midir
2

An mzna urdu alad biz olduu i..ne

Si..enler ..t-i murdr glb-s yetimidir

Anmdr virs nk iletmekdedir her an

Vallh fen lde g..tn az imidir

Eeklikden yaa yodur mili Mervndir

A i anmay siz tula armannda pimidir

.565

268
(118b)566
1 arm ddeleri sneme ama ayor
a bilr kim t cn u cierim yayor
2

em-i pr-nrunu setr etmek in her dem

anma afl-baarndan gze gzlk tayor

a ad ayf ki hsn-i nezrinden deli

Nerde rast gelse baa m ile yan bayor

Giryeme oldu sebeb ma gr cnn

emimin ya dp emeye her an ayor

Nn vislyn Edb gene etti ter edeb

Vir isnn sil gibi her dem ayor

565 Vyoo
566 Aksarayda akr gzl bir bey hakknda sylenmi ve takdim edilmi bir gazeldir.- AEH

267

269
(146a)
1 Ay kim dnyda zorla muhabbet mi olur
Olsa da yle muabbet aiat mi olur
2

Biri ister dieri istemeyp gelmez ise

yle terf nerifde adaat mi olur

Glerek hi ile bezme gelmezse eer

Hi o mecliste uzum zerre lefet mi olur

Bu meseldir ki berber olmaz ise yet iki dil

O vatda muvatda kermet mi olur

Yr aar ben gelirim ben gelirim yr aar

Syle ey ul-i zr byle rezlet mi olur

270
(131a)567
1 alat didrz alat kaan tbn olur
Cerhde ems-i amer ayrn u ser-gerdn olur
2

te sen bu h- ab- zamnsn ey alat

sn-i n grse Yuf vl v ayrn olur

Ger ab sl ideydi by- kefr-i zlf

Kfiristn al birden mahzar- mn olur

Ebrvn b osun o edndr seni

Sdyla bo iyleyenler bi urn olur

Muaf- didr her kimki inkr eylese

ard olur dergh- adan mutlaa eyn olur

Avn- ala pk-i dmen mstefih oldua sen

Iyd- ........568 vilinde Edib urbn olur

567 Bir kurban bayramnda huban- zamandan Talat Beyin talebi zerine kendi hakknda
sylemitir.-AEH
568 Vsoo

268

271
(192a)569
1 Kim ki nsiyet ider irfn irfn olur
Kesb-i insniyet ider ib-i insn olur
2

ret-i insnlarda ayvnlardan ider ictinb

Chil ndn ile heml olan ndn olur

Cehd idp insn bul insnla d insnla al

Mulaa bu li irz eyleyen insn olur

Ter idp avm u alt d ile insna ab

Deyr-i a aa girenler hep nil olur570

Ey arb dim rind arbt zmresi

Byle mabl-i cenb- aret-i Sbn olur571

272
(107b)
1 ademi pkie yz srmek in leyl nehr
Ba urup alara enhr- itbn olaur
2

lfn niketini bulma in bd- ab

Nice ar nice uhsr- glistn olaur

Bezm-i vlsna fns olabilsem diyerek

rre-i ara inp ber-i drahn olaur

Yzn grmek indr ki semvt zre

Gndz ems gice ol meh-i tbn olaur

Ser-i kyunda arb olaan sekillerine

Cn fed eyleyerek olmaa urbn olaur

273
(108b)
1 Didim ayr ile glzrda cnn olaur
O melekdir niye birlikte o eyn olaur
569 H.N. Saati Hsni-i meyhar hakknda sylenmitir.-AEH
570 Yhud 5/Dorulutan inirf etme Edb ol rif ol/Slik-i rh- at nil-i mn olur.
571 Yhud 6/Ey rb ite byle zmre-i alb-i selim/Nil-i lf- cell aret-i sbn olur/Yhud
ite bu nu ali nu babadr syleyen/Dileye l ek rb vl- sban olur.

269

Dedi ftdeler imdi grdk bili

Seni nr ser-i yunu her an olaur

Aladm ki yo imi zerre adar merhameti

Acdm zmre-i una nln olaur

Sineyi -i giribn idere leyl nehr

Her biri ays- beybn gibi ryn olaur

lib ordu Harb bu melmetten kim

Gelmiyor y- dilrmza yan yan olaur

274
1

(107a)572
Belki glzre gelr ol gl-i andn utuur
Diyerek mur- dilim vl v ayrn olaur

Rn-y l sne fmna meyyl olmu

orarm gerdanna lf-i perin olaur

Ey gl sinemi anursun belki bir olaan

Reh-i anda nice zmre-i hbn olaur

Virdiler once-i andnn bs etmek in

Dalub elden ele - giribn olaur

275
(64b)
1 Ya Rb harette oma yre avudur
Firatle harb eyleme dildre avudur
2

lim gene olmada digergn- perin

Luf et beni ol yr- vefdra avudur

Bayu gibi minrede oyma dil-i zr

Bir cy- ferahna u emenzre avudur

hvl-i perinm ar etmeye bir bir

Bir n- erem vf- esrre avudur

Ya Rb yalnz oyma Harbyi bu yerde

Ya Rb vefdr u afadre avudur

572 hvanmzdan Vehbi Beyin iltimas ve tevikleriyle sylenmitir. On kta gazeldir.-AEH

270

276
(21b)
1 Ey bn nedir sende bu sevd-y tekebbr
lik idiyor herkese mn- tekebbr
2

Bu perdede hi gezme mamn hi bulamazs

Beyhde yere fleme zurn-y tekebbr

(23a)
3 Yol virme bu girdba san feleie zir
o Nlar ar eyledi dery-y tekebbr
4

Gel bu evde de av peine dme san

o avclar oldu ar-y tekebbr

.......573

San azzil da peymnesi virmi

Zehr-b ile saa mamil saa mn-y tekebbr

Vl olamaz f- kemlta Edb

Her dm giriftr olur an-y tekebr

277
(49b)
1 Ddm hn- b- eki ey peri ddem bilr
Zam- t amze-i hnr snem bilr
2

Derd-i hicrnn sul et - gamrdan

Zr- a sanma ki zl hnerber Rstem bilr

Yre-i a Lomn gelse de bulunmaz dev

Derd-i aa var mdr dnyda bir merhem bilr

Biz arbtz deyu vi ne bilsn an ider

Ter-i dny lezzetin brhim Edhem bilr

B-peder derler Mesay ki rullhtr

Kimseler bilmez bu srr- mphemi Meryem bilr

Biz ne budy ekl ider ne r lman isteriz

Cennetin derd-i belsn Hareti dem bilr

573 Vyoo

271

of-i ama ne bilsin nt-i kenz esrrn

Kendini kil ys ider bizi sersem bilr

Bb- aydrdan dier bir bba itmem iltic

Ey arb ben zlba olduum lem bilr

278
(109b)
1 Gzlerimden o adr- ek-i fervn dlr
Gricek yr ys ettike brn dlr
2

Bd- hm m oldu gsna ba

ems-i rusrndan lf-i pern dklr

Lal ren oldu ser-i y- nigr nki

Barm lerinden yere hep an dlr

Gelmeyen yanma kim bama her an zamn

Nice bi seni belna dil-i hicrn dlr

h- feryd ile gr ki arb bir gn

Cardan ems amer necm-i drahn dlr

279
(88b)
1 Ben ki rind merebim dnyperest olsam abe
Ml mlke itmedim itmem gene meyl heves
2

Kfirim ki rind-i meyorne itmezsem fed

Genc-i arna dnyda olsan destres

f endh melmettir yerim kim rz- eb

Her gelen derd bel olmu bana feryd dersi

ne-i berd- harbt olduum

Raat ittim yeter zre bir nefes

Ey arb ben Sleymn- zamndm bir vad

Mamelimde nufhe-i Dvdu itmidim cede

280
(89b)
1 Vai oy pendi sen bu zmreden mdi kes
n bu derd kan bizzt adan oldu ders
272

Geldi peyderbey be dehre geri allme l

tmedi rind arbta taaddm hi kes

ce ehl-i arbt grp bin cn ile

Ps idp pyine mhelhel itdi mrl-ays

Ehl-i le ar mabl olmad l ehli hi

ofy n bir deil ymet-i Zenbr- meer

b- udretle ulanmtr meer rz- ezel

Kim arb glen-i abiatta yodur

281
(236b)
1 hidi nrunda hi dn mn almam
nki al bozu kendinde vicdn almam
2

Nerde varsa oplam arnna somu salam

Kendinden baa hi dnyda eyn almam

Cenneti kendi alnca batanbaa abt eylemi

maa bir e-i rindna imn almam

Va iderken dlerp daa atm cmlesi

Cennete girmek in hibir ristiyn almam

Ey arb sen de cennetden ferat eyle kim

Anda bir yer yo saa hem r- lmn almam

282
(212a)
1 Sd benim erm tende alm
iir yazma uunda beni talde alm
2

Bu svli cenb- Mr Sddan sul itdim

Dedi sama sapan bo eer tesvde alm

Dedim yazlar olsun vh abesle itil etmi

ul zre kendi cehlini tezyde alm

Beni bir sil-i ihsn luf olduum sanm

Der vl-y valndan hemn tebde alm

273

Mr Said Mr Remz eylemi tevik

.... 574 tein if idp tebrde alm

Gene ndim olub merd-i sendn olduum syler

Kitb- mestb glm teclde alm

arb meclis kendisine o gelmemi annm

Kim eski nm u nm tecdde alm

Edb ryda emnndan pmek istemi amma

d ayr eylesin olmaz diyib tehdde alm

283
(210a)575
1 Bir adinde Muammed ucm ne dimi
Rza vara am- aa uru olmaz imi
2

Sen eer ister ise aama adar a alvir

Mlide fidesi varmym yimi yatm

aperest olmas bir mmine elzem ya h

Ou urn hemn emr-i ilhi bu imi

Eyledik evkie sen ehr-i ayym let

Seni firdevs-i cinna getrr mey bu gidi

Her s.ien bana bir virecekmi diy a

Lanet olsun saa hi durma hemn byle s..i Edb arb

284
(245a)576
1 Alad ehl-i riy bektlerde var imi
Hem de merdd- riy bektlerde var imi
2

Bu ar-i nzennde bektler de var imi

Bilakis yet aba bektler de var imi

lerinde kmil irfn var dndr var

Grmz o evliy bektler de var imi

574 Vsoo
575 Cahil mutaassp bir sarklya yazlp virilmidir. Gazel yahud hezel.-AEH
576 Tarik-i nazenini berbd etmeye cehd eden bir takm mfsidler hakknda gazeldir.-AEH

274

Hi arattan aattan aberdr olmayan

Lanet-i aa sez bektler de var imi

Biz muhibb-i ehl-i beytiz derler amma ayf kim

Dmn- l-i ab bektler var imi

Bir pula bir rif-i billh iderler fed

Dn mn para bektler de var imi

Chil ndn- b-izn u ayvn arlatan

Maad u ammaz bel bektler de var imi

(245b)
8 Ehl-i r rna gemek in cehd eyleyen
ehvete pek mptel bektler de var imi
9

Lanet olsun bunlara zr ki ben akel-yan

Grdm erbb- zn bektler de var imi

10 Kendi ird olmam irda alm lemi

Bir am chil baba bektler de var imi
11 a atan bizden demiler atdran bizden deil
aret-i prden cd bektler de var imi
12 Bu arde mrid-i milde ehlullh var
Bendegn- mrte bektler de var imi
13 oru bektilere cnm urban olsun faat
Bir am sate ed bektler de var imi
14 Kim ocunursa bu szden mulaa var yresi
Ey arb b-ay bektler var imi

285
(211b)577
1 Mr Esad dediler fikrni tarb itmi
Kendi alnca yalanlar bize tertib itmi
2

Biz affet Bey ile Lleliye inmi idik

Ayrlub ora bizi gizlice tab itmi

577 Hasbul-icab Esad Bey hakknda sylenmitir.-AEH

275

Sev eden var an elbette bu tabe dedim

Didiler kendisi ady tavb itmi

Bu denat bu rezlet aa ma dediler

Cmle ivn geinp lini taayyb itmi

Mr snda ayrca aa sm saym

Treyi ayb iderek etmini tarb itmi

Hele d Bey ile sn efendi zara

Bezmimizden a ard etmei tensb itmiler

Bu adar fi buu rif olanlar alar

Bu zlcla Edb dy tedb itmi

286
(78b)578
1 Zhid ne iin itmedi mn- arbt
Zor geldi saa var ise ern- arbat
2

Bu l ile bu l ile haddie aya bas

Meydnda durur ite bu meydn- arbt

Gel cbbe v destra zinhr gvenme

ora seni berbd ider irfn- arbt

mna getrmektedir ey sofi-i b-din

Kendi gibi o kfiri merdn- arbt

Dny v ubda frzn olacadr

Snmez ebedi em-i ebistn- arbat

Tevrt u Zebr ncil urn ile gr kim

Mevl bile olmada enn arbt

Pl at glistn harbta arb

Ba oldu gene mur- o eln arbt

287
(79a)579
1 Ey sof gel ol sen de ivn- arbt
Gr ala ne emr eyledi ramn- arbt
578 Harabatnme-i dierdir.-AEH
579 Harabatnme-i dierdir.-AEH

276

Bu afa-i feresle aberdr olamazs

Dersi eer olmaz ise urn- arbt

Var pr-i harbta ou ders-i ha

rd ider elbet seni ol n- arbt

Glmn ile hri dediin abd- arbt

Cennet dahi bir lbe-i viran arbt

Mevly oyup Leylye meyl etmedi ala

Divne deil ays- bybn arbt

(79b)
6 Hi ha harbtide eyler mi tenezzl
Perizde Sleymn arbt
7

Bir rda mesmm idi bir berg-i nebtt

Lomna dev eyledi Lomn arbt

Ulu ata mirc- nebi oldu yda

Binbir z-n idi mihmn arbt

Mevlda gelip etmi idi kendi eliyle

brahim smil urbn arbt

10 Nh o arad bulmaa mersy- selmet

Bir vadie oymu idi tfn arbat
(80a)
11 Emvc- belya ile berbd edecekti
Dnys da ubs da ummn- arbt
12 Gsterenler olsayd yolu mav olacad
urtard gelp feleii apan- arbt
13 urtarma iin cnn hsm- adan
Azrile bir vasa alan- arbt
14 emr-i arbt ile abreyle arb
Kim yd olas adr aan arb

277

288
(76b)580
1 Ey dil nola ek sen de bu sevd-y arbt
ali ediyor dem be dem im-y arbt
2

Bu fikri tadile al n muldir

Bu rh- harnde icr-y arbt

Mansr u Nesmi v Cneyd Ethem Behll

ciz idiler etmeye if-y arbt

Bu perde de gel gezme masadn bulamazs

Beyhde yere fleme zor ny- arbt

Yol virme bu girdaba san feleie zir

o Nhlar ar eyledi deryy arbt

add- tehdir bdest alasn sen bu kenrdan

Berbd ider elbet seni dal-y harbt

(77a)
7 Hkm eyledin rcaya itdi perin
o h- Sleymn bu dr-y arbt
8

Gel bu eve av peine dme san ha

o avclar oldu sahry harbt

Ssi bil nee resmi endh- melmet

Cemdi harb eyledi ahb-y arbt

10 Ms bile t zirvesine olamad vl

Pek mrtefidir r- tecell-y arbt
11 Cibrli de bir vdi-i ayrette brad
Peymberi de Leyletl-esr-y harbt
(77b)
12 Fes eyledi uran ile ncil Zebru
o mezhebi lavetti fetv-y arbt
13 Mahv eyledi lemi tfn- belya
Bir vadie eyledi mecr-y arbt
580 Bu iire Harabatnme bal konulmutur.-AEH

278

14 Lomn ra derdine hem bulmad re

Gnderi adem mle icr-y arbt
15 Rabbi Erni lufuna eyler mi tenezzl
yle sebel durma Ms-y arbt
16 Firavn ile Msy asyla berber
Hep itti musavvir yed-i bey-y arbt
17 Halletmedi Sorat u Aristo Ali Sin
Bir pteye hi somad kimy-y arbt
(78a)
18 Mutazr Mssn ssn gr kim
mna getrdi bu celb-y arbt
19 Dny v ubya d sdrabilmez
Bir cenge ola lyet beyz-y arbt
20 Cehd etti nice fal u ulem veln
Bir vechile ulh olmad dav-y arbt
22 S-i arbta aplm ki arb
N etmededir cmle belya-y arbt
23 Sk-i aat bizi mest etti arb
tdin bu adar leme if-y aat

289
(80b)581
1 Zhid saa mesdrdur arbt
denimi seni itmee mzn- arbt
2

Bu bezme yanama ki seni itmeye ihr

Evrn da te-i szn arbt

r dd alenen yatrub eyledi b

srfile bir nefesde mestn- urbn

lde bir kn- a oldu sec

Tahr idiyordu an burdan arbt

581 Harabatnme-i dierdir.-AEH

279

(81a)
5 Rabet mi ider val- eliy grnce
Eyvan- arbtide Kenn- arbt
6

Bu ab-i melmet sana vaet virr amma

o Ysufu h eyledi zindn- arbt

Bu bezm-i trc- Cemde sar m

Riylara hi smad rindn- arbt

Ba ktib-i divn- arbta arb

Yazm seni bir merd-i shendn arbt

290
(52b)
1 Chillere ly m bu inm u mkfat
killere mah ve muadder mi mczt
2

Grdke bizi ulm ile meys- mkedder

Feryd ider vlimize ehl-i semvt

Gurbette arp al perin u fariz

Bir da ne mmn vaan u yre mlat

zrde-i dil ile eyleme bareleri kim

Bu ulme rada da deil a-i cnn

Luf eyle Edb-i asta-i nevmde abba

Bir re bul oldum gene mutc- mdavt

291
(177b)582
1 Ey omiser efendi hemn ev u af it
Dr-y mey-i derdie hemvra dev it
2

iddetle an hibir ie etme teebbs

L avle vel uvvete de def-i bel it

Bir kimse fen olmaza ayret iderse

Sen iyliie dim Allaha du it

Raat yaama ister isen dehr-i dende

Dmn her n u zamn med en it

582 Hubbul-man ahibbadan polis serkomiseri Ahmed Hamdi Efendiye hitaben yazlmtr.-AEH

280

Ayrlma an r- adatte bulu hep

Devlet yoluna cnn lzmsa fed it

Bir kimseyi n-a yere hi eyleme mam

Jurnln hep mucib-i ta-i cez it

Dnyda asz olamaz geri bir insn

ubbul-beer isen de Edbne aa it

292
(181a)583
1 Ey omiser Cevdet Efendi heman ev u af it
Dr-y mey derdie hemvra dev it
2

Hiddetle an hibir ie etme teebbs

L havle vel kuvvete de def-i bel it

Bir kimse fen olmanza ayret iderse

Siz eyleyiniz dim Allaha du it

Raat yaama ister ise dehr-i dende

Dmn her n u zamn med en it

Ayrlma an rh- adatde yolu hep

Millet yolua can lzmsa fed it

N-a yire hi kimseyi hi iyleme makm

Rz- lii hep taff-i cez it

Dnyda asz olamaz geri bir insan

asbul-beer itsen de Edbne aa it

293
(93a)584
1 lh aret sen mi Beyi d u ndn it
Keml-i fiyetle ecrini y Rab fervn it
2

Grp hl-i perinm beni lufuyla d eyler

An sen de sevindir vir murd luf u ihsn it

Maun it er-i dmen-i adan derd-i ekdrdan

Selmet vir ad u san var ise ahr u perin it

583 Ahibbadan polis omiseri Ahmed Cevdet Efendiye gnderilmitir.-AEH

584 Sami Beyin hakknda bir dudr.-AEH

281

Heme her ebi bir adr her eyym bir yd olsun

Zevl gsterme ems-i lii her dem drahn it

An ahrette de tenh oma ram et aman y rab

abb-i peyamber-i zi-na mihmn it

Haas var ise afv eyle affar- znbsu sen

Cemlinle merref olmaa ya Rabb bn it

arb daiiz ez can u dil her an du eyler

Bize Meyrem Ana ltfu ile mesrr- dn it

294
(28b)585
1 Ey nme yr Bursaya cnna selm it
or arn fet-i devrna selm it
2

Devr itdi glden bizi artk fet

Ly m ki olsun bize bgne selm it

Amada gzm ya bu kr bana dnd

Gelmez mi o kfire aceb mna selm it

randiye Sedbana oru yr luf it

ret-i uda rindna selm it

urtamolu mezristnn eyle ziyret

tmekde olan blbl-i nlna selm it

Her nu cevhir gibi bir ehl-i hnerdir

Bs eyle elinden Baba Dirana selm it

Bedros Beyefendi gene sklik iderse

Virn hele benden de birer dne selm it

Luf eyle a ey bd- seher

Anda olan merd sendna selm it

585 Hdavendigr vilayetinde bir cn bah ihvanmza gndermi olduum bir gazeldir.-AEH

282

295
(83a)586
1 Geldi bir eb lbe-i ahzna ol cnan mest
te-i ruhsr ile hem nergis-i mestn mest
2

Allah Allah bu ne hikmettir ki byle ngehn

d evc-i rifatndan ol meh-i tbn mest

Alad ol h- b zamn lib

Eylemi endi gibi bir k-i fettn mest

(83b)
4 uba ar bir terennm eyledi Dvut-vr
Gl perin oldu ol dem blbl-i nln mest
5

Lal-i mn eer grse olurdu phesiz

Hem Zel-y zamn hem Ysuf- Kenn mest

Serv-i nazm eyledi mestne tek azm- harm

Ol zamn u vl-y ayrn mest

El virir Allah iin olsun arb ebsem ol

Oldu nam- dileimle hep san- spn mest

296
(82a)587
1 Dehre geldik alad sk-i devrn mest
Ol sebeptendir ki biz de olmuuz her an mest
2

aribl-leyl nehr olsa acep mi are dek

n bu nede mihmn mest mizbn mest

Bu arbtneye o mest geldi gitti l

Kimse mni olmamtr lib derbn mest

Cra-i cm ilhi mest itmi lemi

em-i ibretle balsa abr mselmn mest

586 93 senesi her gece bezmimizde sakilik etmekte olan uh- aub- zaman Mazhar Bey birka gece
gaybubet ittikden sonra bir takm ihvanmla hane-i fakire bir gece muhabbet ve y u iret etmekte
iken saat civarnda mestane bir halde Mazhar Bey klbe-i ahzanmz bir ba- irem ekline
dndrdnden bittazim kendilerine takdim olunan bir gazel-i akanedir.-AEH
587 zzetli Vehbi Beyin alnmas zerine sylenmitir.-AEH

283

Cennet-i lya ariten omazd kimseyi

Olmasayd ol zamanlar Hareti Loman mest

(82b)
6 N edib mirata bir are rz- eb
adul-vadl-emn ib-i urn mest
7

Bulmamlar var ise def-i humara bir ila

Kbe varm ffe-i peymber-i zn mest

Hizmetinde n bir mardu istihdm ider

Alald phesiz rahmn mest eytn mest

Bu sefne ar olur bir gn grrsn bet

re v tedbr yo ummn mest apan mest

10 Ey arb mesti l yual misin sen ebsem ol

Cilve-sz olmazd hala olmasa Span mest

297
(24a)
1 ebh yo kim cnn eyler fed Arnavu
Merd-i meydn Aldir iti- Arnavu
2

B-tekellf var beni hep arf ider mihmnna

Birinciye benzemez cd- nesy- Arnavu

..588

ret bir ayli amnk u perin sefl

Lk yokdur kimsede ev u af Arnavu

.....589 glzr- enr u drat- bardur

Cennet-i alya benzer hep ara-y Arnavu

Arnavudur ced-be-ced Ferhd Fehm ey Edb

.....590

588 Vyoo
589 Vyoo
590 Vyoo

284

298
(23b)591
1 Bezemez bir gzele hi dil-rb-y Arnavu
- b- zamndr mehli-y Arnavu
2

Ahvn- desti hep ayrn u ser-gerdan ider

Bir ngh- mest ile em-i l-y Arnavu

Ehl-i iffet pk dmendir peri ryn hep

Bir adatden ibretdir vef-y Arnavu

Arnavulu almad gezdim de grdm ser-te-ser

Kim enatn deil nz u ed-y Arnavu

Hem ebat hem adat eylemi isn a

Bir vad dnmez sznden yo riy-y Arnavu

299
(40b)
1 Fehmiy ama gibidir aburn-y592 Arnavu
ktian camlardr agza-y593 Arnavu
2

Kazma dili yma sal devd dudal zebetr

Kefeden hi far olunmaz ag-y594 Arnavu

Adhalar girse sa uyuda olmaz aber

Cn apusundan kekedir agn-y595 Arnavu

Eylesen yllarca tefehhm bir kelm lamaz

Bir amm tomadr sanki oa-y596 Arnavu

A alur insn eer mihmn olursa ez a

Ey arb hi bilinmez larv-y597 Arnavu

591 Prevezede Memur Pritineli Ferhad Fehmi hakknda sylenmi bir gazeldir.-AEH
592 Burun demekdir.-AEH
593 Gz demekdir.-AEH
594 G yani kulak-AEH
595 Gn yani gn demekdir.-AEH
596 Arnavuta ba demekdir.-AEH
597 Lakr: Arnavut dilinde bir nevi brekdir ki kendilerince en gzel bir yemekdir. Allah eksik
etmesin.-AEH

285

300
(26b)
1 Eyvh yaz Muammed tya neler oldu
Ss glen olamad derbeder oldu
2

m Dvni nesine postunu serdi

Yhdilere uydu nihyet asr oldu

Terk itmee yalad hemn dn-i mbni

dya gidp geldii pek o sefer oldu

Ayb eylemeyen mesleii eyledi tebdl

ster idi evelleri imdi baar oldu

Ey dder-i vl-y gherim resm eyle

Bu li Edb ekemez bin kere lr

301
(50a)
1 of-i arn destine peymne yamaz
Her bde eken meclis-i rindna yamaz
2

ek ry- dilrdan eli srme rab

n kfir eli aife-i urna yamaz

Vallhi seni yarin ser-i kyunda eserdim

yr ser-i y- dilrdan eserdim

Bu remzni elbet bilr erbb- arb

Enb- shan merd-i shendna yamaz

Bu nuunu tadik ider erbb arb

fi bu adar ebsem ol art arb

302
(8b)
1
htirz it azreti Mevldan etme byle nz
Mermet itmez misin ua ey serv-i nz
2

Derd-i hicrile ben bir asta-i nevmdenim

Ey abbim derd-i cefresma gel ol re-sz

Ebrvn nki mihrb- haattir seni

Kfir olsun kim gelip itmez an her dem niyz

286

Pre pre itseler cismi ya dr ekseler

Vf- srrullh eylemez if-y rz

Ky- urbunda pern le geldim a ile

n- ekile Edb yre byle nme yaz

303
(15a)
1 Merdm-i rind-i alender hi tezyn istemez
Kim ehd-i ak olana techz tekfn istemez
2

Sen dun ey hoc luf eyle sakla kendie

Vasl- sunullh olan s u teln istemez

S eski tas doldur sun bize khne arb

Rindler peymne min-y zerrn istemez

304
(14a)
1 te anbr ite ney mey defle anr istemez
Serv-i addler var iken meclisde anbr istemez
2

Lubldir bu meclis ictinb itmez aa

Her ne istersen buyur br hn destr istemez

aydrne sun bize peymne-yi rindn

luf et kse-i zerrn fafr istemez

Mstail reyinde herkesi etme brm hida

Bezm-i n--n- meyde i dey zor istemez

.......598

Nola mazsa arbtneden an ile

Bunlar grmezmisi y- mamr istemez

El-virir rind-i bel seyyre bed-ve ck ck

Ey arb ra destr marr istemez

305
(14b)
1 Zhid em-i ebistnnn efss istemez
Mh-rlar var iken bezminde fns istemez
598 Vyoo

287

Cbbe destr meyneye rehn ile var

Kim gelr bzr- aa ar nms istemez

of sen n- arb kebb istemez misin

Bir dem rind alender ab- meys istemez

tme el amryla hem l takrab tefsrni

anma bilmez mey-perestn er-i sls istemez

Var iken nevreste putlar nle-i peymneler

Deyr-i a ire cely ile ns istemez

Cife-i dnyya gerekmez var meyyl olmaya

h in tefil-i dmen hem de pp istemez

......599 ilm-i edeb ehl-i kemldir bhesiz

...... 600 Edb er-i ms istemez

lem-i peymneden seyr tem eyleriz

Merdm-i emn- ha binn- drbn istemez

...... 601 deyr-i a ire Harb sd ile

......602 yn baka yn istemez

306
(211a)603
1 Ey frldalar beni siz dn gice o andz
liizden ba idp hep derdiizle yandnz
2

o frlda dndrp ayl muabbet idp

Beyniizde sylenen her bir kelma andz

N- ahb-y mddetle olunca neeyb

tiha ile aam- vala loma badz

Ben de vardm bezmiize siz beni grmezdiiz

Kendiizden atm heyht ayr sandz

599 Vsoo
600 Vsoo
601 Vsoo
602 Vsoo
603 hsan ve Cevdet Beyler hakkndadr.-AEH

288

aa malmdur ulama iitdim diledim

Siz arb aciz breyi o andz

307
(277a)604
1 Ben sizi yet severdim var diy irfnz
Zann iderdim pek mkemmeldir sizi iznz
2

lbuki irfn ile iznz mefd imi

nki grmez oru ile eriyi emnz

Sende insniyet olsa b-vef olmaz idi

o teessf eyledim hi yo imi vicdnz

Byle ge etvr u bed al ile hibir vad

mil insn olmaa vallhi yo imnnz

Hem bu l pr-mell eyle yaamadan ise

azda o ayrldr ayd cnz

Byle rh- mstamden inirf etmek in

Hangi mfsidler aceb oldu sizin eynz

Bu arb kemteri tad iderse mula

aa ey Yusuf efz var ise mnz

308
(163a)
1 Ba beni ne le oydu hsn-i nz
Cnm yamad dima te-i hicranz
2

velerle sen gelir oynars amma ayf kim

emim an alatr leyl nehr emnz

Gelse Lomn derd-i cn fersma dermn iylemez

nki emvc eyledi cism-i nvn mjgnz

ltiftla bizi d eyliyorsun her gice

Dorusu inr olmaz luf ile ihsnz

Syle Allah ana ey abl etmez misi

Iyd u vilide Edb olmasn urbnz

604 Polis taharri memuru Yusuf Efendi hakknda bir gazeldir.-AEH

289

309
(128b)605
1 Ey Rec mahs- luf- aret-i Allahsz
nki siz bir kenz-i esrr- reslullhsz
2

Zta ilm-i ledn std dirsem ok deil

Vasl- srr- Ali hem srr- bismillhsz

aret-i Allah sizi irda memr iylemi

Vad-i remz-i afya-y kelmullhsz

Men aref hem noda-i b remzini ghsn

Byle cd eylerim kim srr- srrullhsz

Sizde grmdr arb db- ehlullhsz

rif y Allah y Allah rif-i billhsz
[309 ile 310 mkerrer]

311
(281b)606
1 Ey ey lib Efendi rif-i billhsz
nki siz bir kenz-i esrr- reslullhsz
2

t- lizi a irda memr eylemi

Herkese luf- cell aret-i Allahsz

Sizde oldu mnceli srr yeddullh yeti

Vf- remz-i afy-y kelmullhsz

Avn- ala bir nefes etmesi ifdr astya

orusu bir hemdem s-y rullhsz

Li maAllh emrine innallh srrna

Men aref hem noa-i b remzne ghsz

Dervne ite ar eyler arb kemter

Vl- srr- Al hem srr- bismillhsz

312
(146b)
1 Bilrm ey gl-i ran sizi cim dallsz
atldr valzn ayma ballsz
605 Readetl mer Recai Baba hakknda sylenmidir.-AEH
606 Hasbul-icab eyh Galip Efendiye gnderilmi gazeldir.-AEH

290

emiiz alarz benleriiz kimsede yo

Siz bu pzr melmette ne o ballsz

Dn gece pembe libslarla azn idiiz

Pek gzelleti cemli bu gece allsz

oyunub girmediniz oynuma esbb nedir

Yeriizde mlm lib utallsz

Uyma yavrum szne art o dal dllsz

Ram idi ul i sevdim siz cm dllsz

313
(234b)607
1 Ey ninm siz bezm-i d bir ivnmsz
Ol sebebden dim gnlmde mihmnsz
2

Bezm-i na numu tenvr iderse her gece

Dim itsn a sizi em-i ebistnmsz

yle bil ki mihr-i cn bala cismim zindedir

Mrdeyim sen olmasa zr benim cnmsz

Mslmn ol Ermeni ol putperest ol kfir ol

er ne olur ise ol siz dn mnsz

Ben Edbim yle elmasl ninl istemem

nki siz albimde bir nn-i znsz

314
(172a)608
1 Ey sn Bey alburun asnan atlattz
Ortasndan pek fen lde urup patlattz
2

Mav olup gitti mi msr buday yulaf bura

almad bir ey inden rice srattz

ere tab eyleyp o nkteler r eyledim

lbuki siz irfnm tlittiiz

Atlamaz derler deve endekten amma tz

Ben gibi o istere hendekler atlattz

607 Kadim ahibbadan Nian hakknda sylenmitir.-AEH

608 Bu da sa kaps beylerine sylenmitir.-AEH

291

t- liz edb mil-i irfnsz

smeddn nin bu alburu patlattz

315
(65a)
1 Bezm-i glen beytl-ahzendir bana dildrsz
N- mey semm helhilden beterdir yrsz
2

Gonceni aderi hezre bildiren hep hrdr

an yr sevmi dehride ayrsz

Muarip hl olma ey dil cevr-i istin grp

an hdur luf ider una zrrsz

esret-i ayrdan ter etme y- dilberi

an glen glbende once vardr rsz

azbndan arb gel ikyet eyleme

Vl- vult olur mu zrsz efrsz

316
(12b)
1 Merdm-i ncizeni efsnesine anmayz
tyne syleyen insn insn anmayz
2

lm ile yine-i idrkimiz olsun cil

Renk-i ceml eylemez tesri hi paslanmaz

Ben ki dery-y ulm ire dp lanmz

Bad ezn brn- cehletden ulanmayz

yle seyr etmiiz bizi n- nm oya a

Kim am- chil ndna loma banmayz

Mestn- fnn ire semender olmuuz

Kim bezm-i sebk-mizna girsek yanmayz

Hem Edbiz hem Feltn- zamnz phesiz

Lk bir dvneyiz ret ulanmayz

292

317
(54a)609
1 hid biz zmre-i all umrdeniz
b- kevserden beri marm- meyrideniz
2

Ne nbvvet ne ulhiyyet anmaz mfsidleriz

Hz ehl-i cehennem avm-i kffrideniz

Mymz bezm-i nr- nbvvetten deil

Men-i err-i ellet asd nrideniz

Bezm-i sivsn bugn biz s-i sennsuyuz

Kim arb- kfr ile muabbet demdeniz

(54b)
5 Yo yo ey vi bu ulu rindler itmez abl
smi mevcd kendisi nbd settrideniz
6

phesiz her nuumuz bir muciz-i sihr-i hell

nki biz ol hmed Mutr serideniz

Darbe-i seyf zebn irkimizden yo al

ofy biz Haydr- Kerrr nrdeniz

Seng-i irke ekmiiz yecc fha seddi biz

ac Bekt- Vel Hnkr divrideniz

Pr Kenn- b-izn olursan syleme

Ey arb kmil irfn u hoyrideniz

318
(210b)610
1 Lufe ey mrim evvel bize eref idiiz
iddet-i a- fervnm ta idiiz
2

Dil-i virn- perin ber-y tamr

Sizi psi etmei baa teklf idiiz

Getiri azma oru aara sneizi

Pseler luf iderekden beni talf idiiz

609 hvanmzdan rind Kenan- b-izn Beyin bir gazel-i mbtezeline elenmek tarikiyle nazire
olmak zere sylenmi ise de garik-i bahr-i isyn olduuma phe yoktur.-AEH
610 Hasbul-icb ve ber-y latife sylenmitir.-AEH

293

alya bir lira meyneciye elli uru

Meykede marafn bir dah tarf idiiz

Bize drt gzel Edb menzl olmu mrim

urmay hi acele nezdme terf idiiz

319
(15b)
1 Zhid tah-i ahvl-i rebn neyleriz
Biz cemlinden dern- demi kef eyleriz
2

Ayn- hikmettir bizim her nu- pr-esrrmz

Cnma kendi gibi yzden tiy syleriz

Meygede gencinde buldu genc-i fey-i a biz

Ol sebeb pr-i mun nuh- pendini dileriz

of-yi indinde Manr Edb

Lk bu l ile biz mabl ins cinleriz

320
(62a)
1 - emendeleriz meh-i tbn severiz
Blbl-i nlendeleriz once-i andan severiz
2

Dileri drdne gibi gzleri merdne gibi

Her sz merdne gibi sanma ki ndn severiz

Kimseye yo minnetimiz merd iledir obetimiz

Bouna deil lfetimiz mil-i irfn severiz

Tilki tabitl demi sevmez er olan

Bilse gerek rif olan demi rslan severiz

Bunca bellar ekeriz ala keder eylemeyiz

Yr ile abb ile seyr-i glistn severiz

Kimseye bed sylemeyiz sylese de dilemeyiz

ara sesi beklemeyiz blbl-i nln severiz

hret iin lma nmz aa gerek nz u niyz

Biz yemeyiz yle piyaz toru mslmn severiz

oyma arb Edb bu azelin var sebebi

anma o hengmi gibi biz da olan severiz

294

321
(249a)611
1 Kendi gibi dedem sen biz sanma mevleviyz
Ne abd- dnyevyiz ne merd-i ureviyz
2

Mescidle cmilerden getik krler olsun

Meyne esinde sand ile mnzevyz

mn u dn mezheb almad ald a hep

te ne Msevyz ne kebr u sevyz

Dnme san vebldir ter ile o sem

Ba biz dner miyiz hi ikrrda pek avyz

Monl-y Rma mn itmi ise beri gel

Biz maz- mesnevyiz urn- manevyz

Zulmetde alma zinhr bir zerre sen de gel al

ems-i aati biz envr u perteviyz

Biz abdiyetle az bu srra aln ermez

Dny v mfihn an u hsreviyz

Biz de olan melmet zhhda virdi hayret

n ar-i a meczb- rehreviyz

Herkes sanr arb Allah l-mekndr

Vardr an mekn ba ite biz eviyz

322
(94a)
1 anma ey ce biz hare ftr eylemiz
n biz bunda tem-y nr eylemiz
2

Dem urup aber rtan bizi tehdd etme

..... 612 yo an o kerre ayr eylemiz

Hamdlillah biz mest-i ezeliz ki dehre

Rind meyhor u arbti uhr eylemiz

yle bir derdkes-i bezm-i elestiz sof

Kim subyi meyi srfile r eylemiz

611 Bir Mevlev dedesi hakknda sylenmitir.-AEH

612 Vyoo

295

Ey Harb biz o Msy- kelm mestiz

Ym- meyhneyi cilvegh r eylemiz

323
(127a)613
1 ........614
Hem de yanndaki hdmeti belli bilrz
2

Bezm-i iretteki dbna herkes meftn

Rtbe-i kemeke sekerini l bilrz

Vardm bezmde ivnn tahkr eyler

Mir Vehbde olan yl ile li bilrz

afas para nur hem dklr hem oulur

oca dervi Muammeddeki li bilrz

Dn gece geldi arb bize tefhm etti

Bunlarn dald ol bar-i bli bilrz

324
(172b)615
1 Geri mulim yerde ald ey iy
lbuki biz arda pek o iylar grmz
2

t- liz gibi ar ehli hem vicdn p

Dilber-i nz edlar mehliklar grmz

Bezmimizde s-i gl ehreler var idi

Her gece t uba dek ev u aflar grmz

Bir pula mutc u ac u b-ilc alm olan

ervet-i smne mlik niylar grmz

Byle sylersi Edb aattr eyle kim

ayr ge reftrdan ayli bellar grmz

613 Celal Bey hakknda sylenmitir.-AEH

614 Vsoo
615 sa kapsnda mirasyedi Ziy Beye sylenmitir.-AEH

296

D- MURABBALAR
325
(191a)616
1 G eyleyi erenler
Bu baa bir beyndr
rfn olanlar anlar
Zr szm yndr
2

Allah idi murdm

Leyl nehr aradm
Derlerdi hi bulunmaz
n o l-mekndr

Merd-i mn gyende
hulu derghnda
Mirca nil oldum
Bir aylice zamndr

aric deildir Allah

Mevsdr o dergh
Meyyit giden olur ayy
Byle bir stndan

Pr postu postnini
ilmi Dedebabay
Gcd diyen olursa
Bil ki sz yalandr

lmez vel olanlar

Na u adle bit
Kendsi burda lakin
Gzszlere nihndr

b- ayt iirdi
Bir eb baa yeddiyle
Olur unan fari
Beyhde bir kemndr

rdma heme
o s himmet etti
Mridime bu namm
te bir armaandr

616 Azizim Hilmi Dedebaba Kuddisi Sirruh Hazretleri hakknda sylenmitir.-AEH

297

o yl l eden var
Boan in arb
Berrnlerde vardr
Yo re bu cihnda

326
(209a)
1 Ey Mr d girme veble
Luf et nihyet vir yl le
alma zr sen intile
Glgemde nki herkesi bu le
2

Malmuuzdur ir deilsek
Nam u nerde mhir deilsek
Bizce de malm dir deilsek
Yeltenme bri bu irticle

(209b)
3 lemde cehli oldu nmyn
ad ider hep ehl-i sendn
Var ise haddn gel ite meydn
tme teebbs hi infile
4

Ter et arb beyhde li

m utedir o yodur kemli
Mestur olurdu her intihli
yet sayd mzra cuvala

327
(261a)
1 Ey of rabet etme
Eslf- ehl-i ma
Bunlar sez deildir
Ber vechile selma
2

Dmn- ehl-i beyti

Mmin olan sever mi
Fehm eyle gel a
Aldanma gel kelma

Meyl etme r- yre

Beyhde yanma nra
nd-i dda bular
Ermedi bir mama

298

Deryya girmi olsa

Murdr olur o dery
hir olur mu n-p
Girmek ile amma

bdest ile namzla

Orula a bulunmaz
Ey oca sen gvenme
alt ile yma

328
(190a)
1 Evldr arabdan
Bir merd-i meclis ara
ymette bir deildir
ehvrla senin ra
2

Aceb riy-y hid

lt ider mi bid
Sen denl mslmndan
Efal olur nilar

Mest-i mey-i ellet

Olma deil ibdet
L taarrb alt
Ve entm eskra

Vau saannla
Firdevse hi girilmez
Vallhi a perestn
tmez saa mdr

F u fcrla sofi
Her menhiyt iler
Olur mu ey arb
Ua hi dbra

lmn u rilerden
Art ferat eyle
Dme saa yazdr
Byle ayl-i ma

299

Cennetle r lmn
Mminlere azemdir
Ter eyleyp cemli
Meyl eyleme arma

329
(190b)617
1 Vai er ilemekn
eri ider bahne
nne itihd
urn azz ne
2

lmn u r- cennet
Adi pek rezlet
Allaha meyl idenler
Meyl idemez cnne

avm u alt adet

tmek deil ibdet
syn olur bu cret
all- nfekne

Ptne abe birdir

a bir iki deildir
Bir grmemek dy
Ly m mslmne

a ile oldular a
Bil bylece muaa
A emii gzel ba
or bama dervna

Dervlere yan ol
Allah ise murd
Meknlar mekndr
Lrayb- l-mekne

mn dn-i fre
Sen lib deidi
Ebsem ol ey arb
Sylenme kfirne

617 Kafirane bir gazeldir.-AEH

300

330
(7a)
1 Anas geberdi yazlar oldu
Yk tama art spaya ald
Blbller dald oncalar soldu
Feryd- andelib urbaya ald
2

Nerde o cmbler nara-i y hey

Clar618 kenrnda ski ile mey
ikest anr ann kemn ile ney
imiz davulla zurnya ald

.........619
.........620
arb bu hlde dayanmaz yrek
Bade-zn gdmz rvya ald

331
(201a)621
1 Tesbh eke eke Hsn-i meyr
Esmy stne gene ratd
Dkna toplam biram meyr
Kendsini fen lde b...latd
2

Bu lii kimse ly grmedi

Nin byle yapar lm irmedi
Kendsnden sordu cevp virmedi
Sade biraz ala gz oynatd

Bu ocu arb insna bezer

ekdir kmil irfna bezer
aati vardr Lomna bezer
Pl e inde il aynatd

618 SA s 28
619 Vsoo
620 Vsoo
621 Hasbul-icab saati Hsn Efendiye gnderilmitir.-AEH Hasbul-icab sylenmi tahkirmiz bir
gazeldir.-AEH

301

332
(189a) 622
1 Ey birtam muibler
rfnz olayd
Bulurduuz dy
mnz olayd
2

Bulma olay bir itir

Bu baa bir bilidir
Grdz cemlin
emnz olayd

Erenlerin yolundan
Ly m ara ma
mazdz eerce
Vicdnz olayd

ret in erenler
Dergha gitmek olmaz
almazdz bu lde
znz olayd

Byle deildir erlik

Lzm bu yolda birlik
Olmazd sizde benlik
Siyynz olayd

(189b)
6 Sde naip mi alma
Zanneddiniz bu rh
arardz bu laf
Mznz olayd
7

Bu yolda olanlar
Vicdn p olanlar
ond olurdu sizden
Ernz olayd

Yo sizde hi eriat
Byle deil arat
Bilrdiiz aat
Sbnz olayd

622 Yoldan azm birtam beraniler hakknda sylenmitir.-AEH

302

al size lanet eyler

Bizden de lanet olsun
eytn aard sizden
eynz olayd

10 Ern- pr-i taar

Ettirmee sebeb ne
Olmazd f bu esrr
Peymnz olayd
11 Bu nu syleyen bir
Kemter arbyi siz
Berdr iderdiniz h
Uranz olayd

333
(191b)
1 a bilrdi vi
yn olmasayd
Fh u fera iinde
Noan olmasayd
2

Doru yolu bulurdu

Allaha ul olurdu
mnndan musalla
eyn olmasayd

Cisr-i rt gemek
Mmkn deildi ala
Cennette ri lmn
Seyrn olmasayd

Vileri dilinden
Herkes ard dinden
Erenleri arb
Ern olmasayd

334
(255b)623
1 Peder-i liz olursa bir gn
Var m kimse saa baba olaca
Allah seversen alii dn
nki kbeti fen olaca
623 1316 senesi [M.1898] Sultaniyeli Muhammed Recai Babazade Hasan Hulki Beye hitaben
sylenip verilmitir.-AEH

303

Cehlet barine pek fen dald

Ouyub yazmada b-behre ald
Tenbellik ilminde diploma ald
Ve lkin bana bel olaca

Gryoruz iin g anat yo sende

Herkesi yannda oldun ermende
Luf edi syleyin bileyim ben de
Kim seni derdie dev olaca

arb vaf etdi cehletini

Nin far itmezsn abatii
Ben bilrim seni nihyetii
Hep bu aflarn cef olaca

335
(7b)
1 Evvel beni asla hi bilmez idi
imdi ahbb oldu bildi zrtlk
Yanma urayp hi gelmez idi
Bize mihmn oldu geldi zrtlk
2

Merdne gezerdim ahrmn idim

Cmert olu cmert bir insn idim
Elim utulmazd pehlivn idim
Bize mihmn oldu geldi zrtlk

Ocamda incir aac bitti

Edb zrtlk cnma yetti
Be para almad hepsi bitti
Kseni dibini deldi zrtlk

336
(4b)
1 nsn retinde sen bir ayvns
Sen mye-i asl insn m andn
Sz bilmezsin yet ndns
Acep sen kendini irfn m andn
2

304

Severiz seveni asla ymayz

Kimseni albini rp yamayz
Hi insniyetten ara mayz
Bizi kendin gibi hayvn m andn

Harb der saa bir i yaparlar

A gzn gzel ora aarlar
Azn iine bir gn s.arlar
Sen her saally baba m andn

337
(110b)
1 Cn oymad tenimde
emn- cnistn
Tr-i kemndr o h
Mjgn ebrvndr
2

tme fed hitbn

Ayr- bed-ikra
Luf eyle kesme benden
Sneme ger nin

urbn- an etmi
ftde n ey meh
nr- t- amze
Celld- b-amn

Rstemle Sm Nermn
Grse esr olurdu
Bu tr il kemn
er-i n fen

Sen bir arb sanma

ayrn- rbu olmu
lmn- r- melaik
Mta- sni an

338
(47a)624
1 rifleri srlarna Cevdet iremezsi
Bu bda rindnelere gl deremezsi
Bu bezm-i arbta a yavrum giremezsi
Zr ks alamazs viremezsi
2

Bitmez bu hikyn ebedi nki fzndur

Fehm itmeyen dem hele bu remzi cnndur
Aldanma erenlerde ....a ayli uzundur
Zir ks alamazs viremezsi

624 Bir gece Cevdet Beyin sklik etmeye bulunduu srada elimle viremem demesi zerine sylenmi
bir gazeldir.-AEH

305

339
(47b)
1 Pervne gibi em-i mihnette tolama
Cn viremezse hele beyhde avma
Bu meclise bir da uzum gelme yanama
Zira ks alamazs viremezsi
2

Sen daha ocusu beni diler mi ula

an ede ald elik ile oma
tle durulmaz ne byle ya...
Zr ks alamazs viremezsi

Ey me edbne yr ayri bualma

Bir chil iin ban avalara salma
Her gr-i kebrin ne durma domalma
Zr ks alamazs viremezsi

340
(108a)625
1 Ey m temeli dn-i mbni
Eb Bekr mer Osmn zinnreyn
Airette olsun seni muni
Eb Bekr mer Osmn zinnreyn
2

areti resl emri muladr

ilfete dedi bunlar aldr
Bunlar de mabl adr
Eb Bekr mer Osmn zinnreyn

Neb-i z-na yr u gr olan

adatle yr u vefdr olan
ulul- alb ile fedr olan
Eb Bekr mer Osmn zinnreyn

yt cem edp muaf yazdran

Her yana dadub eyleyen ihsn
Cennetle mbeir ib-i mn
Eb Bekr mer Osmn zinnreyn

arbni ite budur bildii

Rahmettir bunlarn dehre geldii
Reslullh adir Han sevdii
Eb Bekr mer Osmn zinnreyn

625 Hasbul-icab Hakkk Kazm Efendiye gnderilmi bir gazeldir.-AEH

306

341
(252b)626
1 a M zm sn ayvn
Afv olunmaz byk gnh vardr
Malmt olsun ubb- muhibbn
Cinyetden beter cinyeti var
2

Allaha nebye muhtc deilmi

aret-i Alye mutc deilmi
Prna Velye mut deilmi
Her sz patlatr elleti var

Mecsler bile bunu sylemez

zm syler amma mmin dilemez
Syledii sz kendi de bilmez
Chillerden beter cehleti var

Mest olub meclisi pern ider

er i..er s.ar isyn ider
a inr idp hezeyn ider
Sylenmez tkenme rezleti var

Bilmeyenler sanr oru zldr

lbuki kendisi iki yzldr
Tilki abatl bal szldr
rfn mutaldir amati var

abr ile arb neler olaca

Bir gn bile eni elbet bulaca
imdiki linden beter olaca
nki aa an adveti var

342
(233b)627
1 sn-i meyr yodur emli
Sicidir herkese nadi feddr
Nasl anlatrm bilmem bu li
Al odur faa biraz eyddr

626 Hakkk Hsn Kazm hakknda hasbul-icb sylenmitir.-AEH

627 stihza olara Hkkak Hsn Efendi hakknda sylenmitir.-AEH

307

Derd-i hicrn ile sergerdn olmu

Yes-i am hzn fervn olmu
nesi eys pern olmu
olu ocuundan imdi cddr

Edb diyor aa dem budalas

Rayla yemek yer budur das
Grmeyenler grs ite imas
a Ms zm Hsn geddr

343
(237a)
1 sn-i meyr eytn var
ndi ilhide yz almam
Bu lini bizden edemez inr
nki gizli deil ikredr
2

Yol geen nnda o imi becr

S.imi p..tlara ra iirir
Krine ala gni geirir
Dehetli iddetli ulmpredir

Yanmaz silinmez yz resi

Vicdnnda var ehvet presi
Ey arb yodur bunu resi
are dek apanmaz mzmin yrdr

344
(256b)
1 Ey oca zemzeminden
Efal bize arbdr
Bu srra al ermez
Bu baa bir esbdr
2

Allaha vl olma
ster ise muaa
Pir-i muna mula
dk ile intisbdr

vn ile muabbet
Ney mey ile ibdet
Sizce gnhdr amma
Bizce faat evbdr

308

Cennetde ri lmn
Sevds bizde yodur
an cemli varken
Cennet bize azbdr

A kitb byle
Emr eyliyor ou gel
Mzral ilmilden
Vaz ge alat kitbdr

eri erfi
nr deil bu szler
urna msteniddir
Pek oru bir itbdr

Bu ne-i cismden
Allah giderse bir gn
Bilmi ol ey arb
Cism arb trbdr

345
(283a)
1 Herkes in bu dny
Ereti bir onadr
Mihmn olur gelenler
Lkin onu firdr
2

Burdan gp gidenler
Yer altna girenler
Bir d avdet etmez
Meradlar uzadan

Sessiz dsz resr

Zindn gibi aranl
O ar mezr inde
ev u af yasadr

Tekrr ayt bulub da

Firdevse dil olaca
Mmkn deildir ala
Vh bir itibdr

309

Mzn r cehennem
Cennetle ri lmn
Vardr diyorlar amma
Bu da maz soadr

Allaha vl olma
Ddra nil olma
Sevds var ve lkin
a yolu uzadr

lmezden evvel ldk

Gitdik bu li grdk
imdi beyn iderdik
Nuu arb adr

346
(256a)
1 hid senin kitb
Mzral ilmildir
Vaz ge sen o kitbdan
Zr o yl ldir
2

Cennetde rilerle
ev u afy talm
Etmek saa ayb hem
Abele itildir

Bal erbeti ile st

Irmalarndan imek
Mml idersi amma
Yo al hi ayldir

Beyhde itme zamet

avm u alt ter it
Firdevs in ibdet
tmek byk vebldir

Cehd ile gir bugnki

Cennt- rifne
a bulursa anda
Lht bir vildir

310

Gel eyle ter-i mescid

Dvra olma scid
Allaha secde eyle
a blesi cemldir

Zemzem uyu ne cet

N et arb- vahdet
a neesi var anda
B v l-yezldir

Bu sz deil mulif
urn- azim-na
L-ek kelm adr
yt- zl-celle

Esrr- nt-i kenzi

F eyleme arb
Bu bare yo nihyet
Diller bu srda lldir

347
(280b)
1 Vi efendi ala
Syler ki mey armdr
Mey letin ne bilsn
Ervh nki mdr
2

rette a insn
anr gren cemaat
Sretde phesiz o
dem deil cdmdr

Ddra secde etmez

Dvra secde eyler
Kendi gibi alsz
Mfsidlere immdr

Biz aa vulat etdik

be avseyne gitdik
Bu lufa nil olma
Meyneye devmdr

311

Mest-i d pereste
cb eden ibdet
Pr-i muna her dem
d ile itirmdr

u dilidir bu szler
Buu Sleymn alar
Ey ce sanma zinhr
Beyhde bir kelmdr

Lekad alekn el insn

Buyurdu ulu Sbn
ble bize anunn
Cim mim elifle lmdr

Yz binde bir dem

Mahar olur bu srra
Tarfi ayr- mmkn
Bu baa bir mamdr

odum am inde
sm-i arb dendi
Allah l Muhammed
Anam dedem babamdr

348
(112b)
1 Gslar datm
Rusr- yr yamandr
Ryu grnce andm
Ebr ire meh nihndr
2

Ey dil sen ictinb et

Ol dan aman kim
Mjgnlar zndr
Ebrlar kemndr

Luf u ats yodur

Cevr cefs odur
Resm-i vefy bilmez
B-ram nev-civndr

312

Glzr- y- yre
Serv-i add-i nigre
Seylb- ek-i emim
Leyl nehr revndr

Yklense br- a
uhsar- henine
Meer nasl taamml
ts bu cism-i cndr

Dest-i belda alm

Bir ays- l-meknm
Murn- hicr-i yre
Glm bir iyndr

Ola vef arb

bn- b-vefdan
Mihr vef gren yo
Grdm diyen yalandr

349
(237b)
1 Chiller ekemez ehl-i mn
Zr yzlerini hikmeti vardr
Nasl anlataym bilmem bu li
Ehl-i dili n u hreti vardr
2

Vcd- merdim mil-i irfn

Szdrlm altn gibidir her an
Her nereye gitse olsa nmyn
tibr edenler ymeti vardr

milleri ilm-i irfn vardr

l u fikri facl u izn malm
Sz z oru vicdn malm
Her ml lle udreti vardr

Bir insn chil ndn olursa

nsn retinde ayvn olursa
arb ye aru dmn olursa
Mula anda ased illeti vardr

313

350
(241b)
1 a Ms zm snyi gren
Aldanub annider oru szldr
rensi lini varsa bilmeyen
Vallhi billhi iki yzldr
2

abnda serolu ilc vardr

tiyrdr faa ehveti vardr
Baclar sever ayreti vardr
adnlar anda a gzldr

Ayy olduundan o sever dzi

Tilki abatl muhammeldir sz
An braub am ars z
ilece ii pek przldr

351
(10a)
1 irlik dr- h ehl-i slma
Ermeniden fatn ir olur mu
Derin lf renmekle anma ulem
Chiller ir-i mhir olur mu
2

Chili irinde olmaz selset

irim dimesi byk cehlet
Zate myesinde yodur necbet
Allar abb hir olur mu
.........628
........629
Syle Allah iin kmil olanda
Enniyet asla dr olur mu
Chil fehm edemez iir sylesin
Nee bulamazsn iirin dilesin
iirin dbn sul eylesin
arb cevba dir olur mu

628 Vyoo
629 Vyoo

314

E- MUHAMMESLER
352
(60a)630
1 O meyyit eeri sende yo imi ala
B..k yemisin sen benim ardmca iittim fey
Murdr olmaz k ..o yemesiyle dery
Beni zemm eylemei gstereyim ben de saa
Ey edebsiz teke dinli Yezd p..t kerta
2

lemi gybeti lzm m saa yo mu ii

Eyleyp halt- kelm amca szler dimisi
Saa ad fern olsun gzel b... yemii
Beni zemm eylemei gstereyim ben de saa
Ey edebsiz teke dinli Yezd p..t kerta

Kebir hicvim hem uzun hem de alndr gyet

Ta g..nden arr cn bir gn elbet
Yediden yetmiten silsilene bin lanet
Beni zemm eylemei gstereyim ben de saa
Ey edebsiz teke dinli Yezd p..t kerta

(60b)
4 Ey lam faresi o ..o yeme art yetiir
Sen g..den si....iirsi ar evde si....iir
Srnrs bana bilmem ki g..m gediir
Beni zemm eylemei gstereyim ben de saa
Ey edebsiz teke dinli Yezd p..t kerta
5

Etmedim ben seni avlii bir bir tavsf

Fehm ider lii irfna ne lzm tarf
G.. s..si eekler seni ey i...ne herif
Beni zemm eylemei gstereyim ben de saa
Ey edebsiz teke dinli Yezd pu..t kerta

ura zmresi tar olunur mu ala

Seni bo..dan bo...a somaz m acaba
ecdi bildin mi Edbi ey edebsiz budala
Beni zemm eylemei gstereyim ben de saa
Ey edebsiz teke dinli Yezd pu..t kerta

630 Halil Necati Bey hakknda sylenmi bir hicviye-i cahilanedir.-AEH

315

353
(73a)
1 Olmada tecelli baa fey-i snmden
Envr- d dd dile h- senemden
Leyl oldu nehr misl-i tab- bedenimden
Asi ki virir aaa bu cn u tenimden
Bin Ysuf- Kenn grnr prhenimden
2

Glm rulur dem bedem ikenimden

anlar dlr yerlere em-i fitenimden
te alur her gece beytl-hazenimden
Dza utuur ule-i d- bedenimden
Maher yulur nle-i dehet fikenimden

Lanet baa nmerde eer cinnet iderim

Nmerd olaym ch ile ibli srsem
Madr olara celm-i ehdattan iersem
Ben mahere bu zahm- mihen ile gidersem
Gller alur dmen-i hn kefenimden

(73b)
4 Mdm ki teslm olacadr bu emnet
Beyhde yere etmeye beni fa let
Y Rb bu ne let ne adlet ne sadet
Dnyda benim imdi o emr-i zebne kim
te benim ol te-i szn nihn kim
5

Sylerse arb ey shendn- zamn kim

Nm benim ol ays- byban kim
r- melmet grnr hep shenimden

631

354
(63a)
1 utma ey dil blbl gibi glzr etein
htiyr eyleme glget emenzr etein
utma bir yr - sitemr iin ayr etein
Chili tutmayalm dehride zinhr etein
utalm var ise bir vf- esrr etein
2

Nefs-i emmreden art yeter ey dil geelim

eref chn iblii ar nidelim
Rsiyeh crm-i gnh ile mi burdan gidelim
Rahm ider belki bize limizi arz edelim
Rz- maerde Ahmed-i Muhtr ittiin

631 Bu belikte 4. ve 5. msralar yazlmam eksik braklmtr.

316

Afv ider crm-i ayamz belki mevl

Yevm-i lyenf da ekmeyelim cevr cef
Tene leb almayalm cehd edelim rz- cez
b- kevserle bizi eyleye siyrb af
utalm r-i da aydr- Kerrr etein

(63b)
4 eklr ile midir cevr cefs felei
Tkenir mi am u lm u bels felei
Var m bir kimseye hi zerre vefs felei
Hep uru afatadan zev u afs felei
Elazr utmayalm ember-i devvr ittii
5

Ey arb oma elden yr git oru rehi

imsenin n bed line etme nigehi
Herkesi ektii bu dehride kendi gnehi
utalm gayret idp almayalm dest-i teh
Hc Bekta Vel aret nr etein

355
(32a)632
1 Derd hicrnm grp an alasn rindneler
Nar-y heyt eksn hlime mestneler
Sziim grsn taaccp eylesin pervneler
te-i hmla yansn bade-zn meyhneler
Sky bu eb bari bo almasn peymneler
2

Olmad gnden gne hlim harb ender arb

Nr- firat eyledi zira cierghm kebb
ielerde hi almam m hi ara ile arb
te-i hmla yansn bade-zn meyneler
Sky bu eb bari bo almasn peymneler

asret-i dildr ile etmekteyim feryd u zr

Alamadan b girmez emime leyl nehr
nki alarm rz u eb ol nzl yr
te-i hmla yansn bade-zn meyneler
Skiy lufet bu eb bo almasn peymneler

632 H.N. Dader-i vef irm Seyid Beyefendi hakknda sylenmi bir gzeldir.-AEH

317

(32b)
4 arh- kem devvre ba kim as-i devrn eyledi
emimi mecr-y dery ekimi an eyledi
Dost u dmn hlime feryd u nln eyledi
te-i hmla yansn bade-zn meyneler
Skiy lufet bu eb bo almasun peymneler
5

e-i mihnetle aldm meskenim glzr idi

Bezm-i nan- meyde hemdem-i dildr idi
Yo edip mecliste anlar ki evvel var idi
te-i hmla yansn bade-zn meyneler
Skiy lufet bu eb bo almasn peymneler

356
(36b)633
1 Kilidbahri tarif idem bir ho hikyetdir
Kibarl zdegnlk onlara hadan inyetdir
Balzdeler bey arlur billh rezletdir
Kimin bir kel keisi varsa vhil-i servetdir
Kilidbahirde beylik uru lftan ibretdir
2

Cehlet bir kemldir grmedim bir ehl-i irfn

Giderse a alr bamaz yzne kimse mihmn
Ballar bile bey carm hep anda unvn
Kimin bir kel keisi varsa vhil-i servetdir
Kilidbahirde beylik uru lftan ibretdir

(37b)
3 Bulunmaz merd irfn btn insn childir
Grp heyetlerin atm dedim bu avm-i semildir
Ve lkin mallh cmlesi beylie nildir
Kimin bir kel keisi varsa vhil-i servettir
Kilidbahirde beylik uru lftan ibrettir
4

Bana gsterdiler bir bey banda eski bir terlik

Aarm prelenmi mai bezden giydii dizlik
Acep kimden dedim miras almtr bana beylik
Kimin bir kel keisi varsa vhil-i servettir
Kilidbahirde beylik uru lftan ibrettir

633 Memuren Kala-i sultniyede bulunduum srada Kilidbahir ahalisi hakknda sylenmitir.-AEH

318

F- MSEDDESLER
357
(202a)634
1 lemi al eyleyen Allah yodur veel
Kendiden var oldu bu ey ile ar u sem
Aladm ki bir abattan ibrettir d
yle bir mehl olan Allaha etmem iltic
Ben melmyim melm ekmiim illya l
t- bat ahveci ilmye ettim iktid
2

al eden yo kendisinden a oldu cihn

te birden drl drl otlar olmada yn
Sylemi var a diy peymbern amma yalan
Eyledi Seyyid Muammed Nr srr- beyn
Ben melmyim melm ekmiim illya l
t- bat ahveci ilmye ettim iktid

(202b)
3 Vlidnim am ekdi bu dnyda beyhde azb
ttiler nki ar-i nzenne intisb
aldlar illda l y etmemiler hi esb
a inr eylerim a yo bu der benden cevb
Ben melmyim melm ekmiem illya l
Melmlik yok
4

t- bat ahveci ilmye ettim iktid

Dedii gibi deildir
Ben abt ehliyim kendimde var o iktid
btid insn bir maymundan oldu ikr
Kendi kendinden uhra geldi dehre her ne var
Ba amalar innmlar ki var pervirdigr

Ben melmiyim melam ekmiem illya l

t- bat ahveci ilmye ettim iktid
Bo yere varsun arb aa mn eyles
nki a var ann ider bir manafadr neylesi
Var imi Allah diy beyhde ala sylesi
Dilemem ben ulyim chil olanlar dilesi
Ben melmyim melam ekmiem illya l

634 Allah- azim-an hazretlerini inkar eylemi olan cahil bir melaminin fikr zikrini bit-tasvir
ber-y tahkir kendisine tesyir olunan hezeldir.-AEH

319

358
(224a)635
1 Behey of uza durma enel-a diyrndan
aarrb oldu al nki ba Manra drndan
Nin byle aars azret-i pervirdigrndan
Bra tesbh ile seccdeyi d itibrndan
Sana bir fide yodur nebni r- yrndan
als et kendii cehd et lnin zlfikrndan
2

San cennetteki rilere sen olma ftde

amaatdir ocam kever arb alma hi yde
Bugnki cennet-i irfna gir i bir iki bde
Seni pr-i mun himmeti fidir irda
arbt ehli ol ge ayr kibr vrndan
Uza dur bu a meynesini bde rndan

Cnn- ilmi ou ger bil-i idr oldum derse

udm- enbiydan cn u dilden h oldum derse
Reslullha bend ol vf- levl olma derse
aadan frden irden eer kim p olsam derse
Hemn durma gel bdest al bu deryn kenrndan
Teyemmm eyle bu meyneni h ubrndan
M-bd

(224b)
4 Mdm alb-i selm ol hele helm ol hi edd olma
azer et bar-i ufyna dalub da nbedd ol
ay eyle ddan bende-i l-i yezd ol
Heme ker ol bb erenlerden bad olma
Mmd eyle dervinn ayrlma aarndan
Firr etme resl bir vad drul-ayrndan
5

arb bezm-i a azret-i Allaha dhildir

Bu remz fehm idr etmeyen elbetde childir
aatsiz eriat ehlini avli bldr
Seni adan alub aa viren mrd-i mildir
adm ol dim dr olma dergh civrndan
Ki dervilik daha yedir cihn ehr-i yrndan

635 Naziredir.-AEH

320

359
(42b)636
1 ab yre selm eyle uyans alas yans
Benim hicrimle t uba dayansn alas yans
Cihn grmesin emi apans alas yans
Dnsn zevleri az ulansn alasn yansn
Beni yd eylesin dim utans alas yans
Nihyet atl cnndan uansn alas yans
2

Cihn derd bidd ana hemvre yr olsun

am u lm ile ah eylesin dnyda zr olsu
Beni zlf gibi etti pern tr u mr olsu
Dnsn evleri az sulansn alasn yansn
Beni yd eylesin dim utans alas yans
Nihyet atl cnndan uansn alas yans

(43a)
3 Ayaa almasn hep pister-i mihnette yan virsi
Feminden dim srdkce para para an virsin
ryp cism-i nz hke dsn dehre n virsi
Ne saldan eser alsn ne de lemde cn virsi
Beni yd eylesin dim uans alas yans
Nihyet atl cnndan uansn alas yans
4

Gzm ya gibi yadr ana yz bin bel y Rb

Dsn bir derd-i cn-fersya kim virme dev y Rb
abl eyle dum gel b-ha Mustaf y Rb
Cihn urdua ursun grmesi ev u af y Rb
Beni yd eylesin dim utans alas yans
Nihyet atl cnndan uansn alas yans

(43b)
5 Rev mdr arb ter eyleyip als
An derd-i firyla yemm-i mihnetlere tals
uruyup ol dahi ben tek kemikle bir deri als
Ana ben inkisr etmem demem a cnn als
Beni yd eylesin dim utans alas yans
Nihyet atl cnndan uansn alas yans

636 Seksen senesinde Glhanede beylik frn kitabnda bulunan Abdullah Remzi Efendiye
sylenmitir.-AEH

321

360
(75a)637
1 ulhuvallh tomamdr geri rabbl-lemn
L nerden geldi bunca enbiy-y mrseln
te mderden uhr etti efiul-arameyn
Kim oard olmasayd nefh Cibril-i emn
Bil teehhl leminde olmuum hakel-ya
Byledir n haat byledir ern u din
2

Hareti urnla emr itmi Cenb- zl-cell

Ahsen-i tavmdir dem nr- mevldr Ceml
Mercel-bahreyni bir mridden var eyle sal
Kim seni if-y an idp etsin aberdr ml
Haline mni olan bir nev t var mil
Hem abl etmi bu avli bo afal mikn

(75b)
3 Ba mfsidler bu yolda ahd-i tecrd eyleyp
Cn ulan aub ret kulandan delp
Eylemi taldi s ret-i adan gelp
dem-i avva gibi dnyda o buday yiyp
aa aru iltizm- kfr idp
Oldlar marr hep mnend-i eyn- lain
4

Gezdirme kim sylediin kim kimdir y syleyen

Cn gzyle udret-i mevl-y grr grmeyen
Nam alar rif-i billh ise kim dileyen
Glen-i bis-sebeb ey bu adii bilmeyen
Bil ka lemidir a yn eyleyen
ctimdan li kalmaz ez adim ry- zemn

361
(169a)
1 Bulunmaz sizde bir kmil gelen hep fitne alllar
Edebsiz rezil zenpre p..tlar eski altalar
afullah rezletten utanmaz iki 2311192291
Ne dindir ne arattir bu ne mehebdir alalar
Yolu ern berbd ittiiz heyht yazlar
A deyyslar a alalar a p..tlar a mnflar

637 Krk sekiz sene evvel sylemi olduum blda muharrer bu gazeli bugn grdm o zamanki halim
ile imdiki halime atm kaldm fesuphanallah Fi 10 Mays 1332 aramba [M.1913].-AEH

322

Hele 1212, 4474, 13551622 nn yodur mn

5152 ile 5171 abesiyle at ern
O mecliste idi derv 44484
Sizi ar eylesin Allah bu mudur dervlik unvn
Yolu ern berbd ittiiz heyht yazlar
A deyyslar a alalar a p..tlar a mnflar

(169b)
3 2351361/25613/ olu 137 nin cnna lanet
Zin olmu iken z nesinde olmad ayret
O...spu itmee kendi familyasn ider ayret
Ne cingne abl eyler bu ivn ne bir millet
Yolu ern berbd ittiiz heyht yazlar
A deyyslar a alalar a p..tlar a mnflar
4

arb kemterin sznden ala etmeyi ikrh

Szm ar doruya a doruya hep dorudur billh
ilfm var ise yet beni ahr eylesin llh
ar-i nzenii ba ne le oyduuz eyvh
Yolu ern berbd ittiiz heyht yazlar
A deyyslar a alalar a p..tlar a mnflar

362
(168a)
1 Nin siz doru yoldan dz ey fitne-i fslar
ard liizden hep muibbn ile lar
Size lanet ider elbette ikrrnda dlar
ur etse bugn Mehdi sizi sizi billh azlar
Yolu ern berbt itdiiniz heyht yazlar
A deyyslar a alalar a p..tlar a mnflar
2

Erenler lanet etmi bu arattaki alla

Ann cmle lem nefret etmidir zlbaa
Maallh in etmek olur mu z arndaa
Ne yzle primizdir dersiiz ac Bekta
Yolu ern berbd ittiiz heyht yazlar
A deyyslar a alalar a p..tlar a mnflar

Tutar bir gn sizi elbette h ehl-i mn

Pern ittiiz aran nki abyn
Familyasn elinden aldnz zor ile ivn
O..spularla icr ittiiz prn ern
Yolu ern berbd ittiiz heyht yazlar
A deyyslar a alalar a p..tlar a mnflar
323

Ne iler yaptz siz arlaanlla muibbna

Ve lakin hep edepsizlikleriiz d meydna
Boar bir gn 314211 sizi dery-y hicrna
Mamn ittiiz nki fen bir lde kerne
Yolu ern berbd ittiiz heyht yazlar
A deyyslar a alalar a putlar a mnflar

363
(228a)638
1 Gzm nru bei dile azer it sevme marru
Grme bir am evekleri sen olma mecbru
Bu ebe beyler glerler grseler bir merd-i madru
Ziyn yo bu zbbe beyleri olsa da menfru
2

Hemn sen evie ba bde i al ud u il [N]

Mer etme san Allah kermdir orma ey Nr

Cihn mihnetinden olmam bir kimse hi zd

an olsun far olsun felekden eyliyor feryd
Bu arn derdie aber ile etme gl berbd
ula virme am u lma dehre herce bd bd

Hemn sen evkie ba bde i al ud u anbur

Mer etme san Allah kermdir orma ey Nr

Bugn o niy vardr giriftr- belydr

Ba ibretle zenginden fari li aldr
Bugn liize kretmemek beyhde avadr
Daha gn omadan o ey oar derler bu dnydr

(228b)
6 emn sen evne ba bde i al ud u anbur
Mer etme san Allah kermdir orma ey Nr
M-bd
7

Bulur adan cezs mfsid-i lim olan mula

Bugn evden ayrlan zenginlere bir ba
Bize obet uru ekmekle virs aret-i all
Ne lzm bu zenginlik bize gstermesn hi a

[N]

638 Hasbul-icab sylenmitir.-AEH

324

Edb-s edb ol gel muabbet etme ndna

Grmek tilkilerle hi yamaz nki rlna
an her grdn em olma pervne
nnma alii arz eyleme bb u yrna

10 [N]

G- MERSYELER
364
(84a)639
1 On sekiz bin lemi cnndaki cnans
n sen ismi gibi bir Ysuf- Kenns
2

an u irfn u belat sende hatm olmu bugn

Kenz-i esrr- ds ifl-urns

Glistn srrul-aybul-ayb iinde

Bin hezr nlezensi once-i andns

Allah Allah her sz bir maz- urndr seni

lib bu ret-i insn ile ramns

Ey arb nam eyle h- velyetsi meer

Noa-i b dr mekn anda sen nihns

365
(194b)
1 Alar bu nu a bulanlar
Alar bu le mmn olanlar
2

o mslmnlar ter etti dni

Heder eylediler hm seyni

Davet idp de Kerb belya

ldlar eyvh ol mctebya

u virmediler mam- pke

an dld ol demde hke

639 Vehbi Beyin iltimas zerine Kenn Beyin hakknda istihza tarikiyle tanzim olunan mersiyedir.AEH

325

Zeynep, Sekine, Leyl, Zel

Feryd u zra hep dd ayfa

Hep ab byn oldu pern

Y Rabbi bunlar nal mslmn

ad lanet olsun Mervnyya

Hep avm-i sefiyn oldu bahne

sn-i amr gel eyle ihr

Gcdr arb mphem bu esrr

l-i resle iyn olur mu

Evld- aydar urbn olur mu

366
(16a)
1 tmeyp h- peyamberden hay adan azer
Kfyn- b-veflar naz- ahd etmi meer
urretl-ayn- resl eylemiler derbeder
Var ise gel h- reslullh eer
2

Ey ab var Kerbel detinde eyle bir gzer

Vir bize luf it seyn ibn-i Alden bir aber

Tenegne l nazar bir atre su bulmu mudur

Glistn- Amed-i Mutr gr solmu mudur
Kerbel topra hep al an ile dolmu mudur
Bul seyn-i Kerbely ba ehd olmu mudur

Ey ab var Kerbel detinden eyle bir gzer

Vir bize luf et seyn ibn-i Aliden bir aber

rdlar m glbeng-i640 h- nebni daln

Kestiler mi ol Aliyyel-Murtan plini
Hi soran var m641 garibnn avlini
Eyle tah nedn- ehl-i beytin hlini

Ey ab var Kerbel detinden eyle bir gzer

Vir bize luf et Hseyn ibn-i Aliden bir aber

640 SA s 98
641 SA. s 98

326

Gel yetimler hline ram et udn ana

Sdul-vadl-emn ol Musafn ana
Ftih-i Hayber liyyel-Murtazn ana
Kaffe-i erv-i pk enbiyn ana

Ey ab var Kerbel detinden eyle bir gzer

Vir bize luf et seyn bn-i liden bir aber

367
(16b)
1 azret-i Abbs ehd olmu eyle cstc
avm-i Sfyn ordugh- ha itmi mi ulu
Zaptna alm m dr nehr-i Frat ol ad
Virdiler mi bak yetimna acep bir are su
2

Ey ab var Kerbel detinden eyle bir gzer

Vir bize luf et seyn ibn-i Aliden bir aber

Anda var ba abb-i kibriyn lini

Sk-i kevser Aliyyel-Murtan hlini
Eyle tah bsegh- Musafn hlini
Evliy v enbiy ayrnnsn hlini

Ey ab var Kerbel detinden eyle bir gzer

Vir bize luf et seyn bn-i Aliden bir aber

Zulm ile seddoldu mu rh- ehd-i Kerbel

d m eflke dek h- ehd-i Kerbel
Ba zevle erdi mi mh- ehd-i Kerbel
n ile lde mi h- ehd-i Kerbel

Ey ab var Kerbel detinden eyle bir gzer

Vir bize luf et seyn bn-i liden bir aber

Mamn u mazlumn hep anda urbn oldu mu

Dmen-i pk-i sekine Zeynep al an oldu mu
sm u Leyl Zelh hep perin oldu mu
Ehl-i beyte bak esr-i l-i Mervn oldu mu

Ey ab var Kerbel detinden eyle bir gzer

Vir bize luf et Hseyn bn-i liden bir aber

Bir aber yok mu arb hdan aretteyiz

Alayp m u seher h h dza- firatteyiz
327

10 Har- nd etme pr-hzn keder uzletteyiz

Biz arbz mtem-i cansuz ile mihnetteyiz
11 Ey ab var Kerbel detinden eyle bir gzer
Vir bize luf et Hseyn bn-i liden bir aber

H- KITALAR
368
(95b)642
1 yle mest etmi beni sk-i bezm-i ezel
T ebed byle dehnmdan gelr by- arb
Ger varsam eylerim sermest al- maheri
n bu rh- revnmdan gelr by- arb
369
(203b)643
1 Udn nameleriyle beni dild it
Bu ylm dili Allah in bd eyle
Sazn telleri stndeki parmalar ile
Beni tesr idecek nameler cd eyle
370
(254b)644
1 Oturduunuz iltede bulmu bir aral
Ordan ieri girdi gher-br sigaral
aland dr-i bel-y dehengden
o yordu bizi kiciim ah u aral
371
(21b)645
1 ctinb et ni mla yani tahrr etme ge
Ben Serverden beter hicviye cd eylerim
htirz et pr-myu pern olmadan
Kim seni kibr-i kebrim anda efd eylerim

642 Blda muharrer eslfn sylemi oldular eylere kar izzetli Ceml Beyefendinin tevikleri
zerine sylemi olduum kta.-AEH
643 Bezmimizde ud almakta olan bir ihvana sylenmitir.-AEH
644 Ber-y muhabbethanemize gelmi olan ahibbdan ve urdan Hki Beyin gher-br sigara
azl oturduu iltenin sklm olan kk bir deliinden ieri girmi kalm ve birka gnden
sonra bulunub tanzim olunan zira muharrer kta ile beraber kendsne irsal olunmutur.-AEH
645 Marun-aleyhin hakknda ktadr.-AEH

328

372
(153a)646
1 Ba yreleri geti benim azma dt
Bs itmek in beklediim penbe yanalar
Billhi baa cam ayan ebedidir
Vulat gicesi emdii o atl dudalar
373
(125a)
1 Ey a seni a iptl idecekler
Beyhde yere fikrii igl idecekler
Na yere yirmi prelik yolu heyht
Alt liraya tza ml idecekler
374
(17b)
1 Snem gibi ala yanan sne bulunmaz
Glm gibi ey meh sana yne bulunmaz
Gel bezm-i harbta ara gevher-i a
Bir yer ki arb olmaya gencine bulunmaz

I- MSTEZATLAR
375
(29a)647
1 Rahm eyle dil-i gamr- sefile
oyma ki ezile
2

Bu andili yandrsa kii kendi eliyle

Bamaz m fitile

Hep kendi usurum ekerim almad ramet

Hep bize ymet

Blbl ne eker ba hele ol al- liyle

Hep kendi diliyle

Lanet baa ndn ile ger lfet idersem

Ya iret idersem

646 Hban- zamndan Hayri Bey hakknda sylenmitir.-AEH

647 Tuna umandan Arif Paa hakknda sylenmitir.-AEH

329

........648 benim oldu vesilem

.........649 ben zr u zalle

......650 el-feyul -akn dimi a

.......651 ol ali- mula

...... 652var m szle byle delle

...... 653urn- celle

Gel eyle Edb hkirine luf u inyet

Ey n- mrvvet

10 Arz eyledim ahvlimi sen meded dile

Ram eyle aybetle

376
(50b)654
1 S bize un n edelim derd-i arb
Soutma kebb
2

Rusr gster bize ref eyle nikb

aldr bu hicb

Varsn bize an eylesin o vi efendi

Kim diler o pendi

Dirse bize bu n- meyi var m evb

Var bizde cevb

Biz dirsek ana bde bizim keverimizdir

Cennet yerimizdir

Childir o fehm eyleyemez o byle ib

Bilmez bu hesb

648 Vyoo
649 Vyoo
650 Vyoo
651 Vyoo
652 Vyoo
653 Vyoo
654 Harb mahlasn abul etmi olduum gece bedahaten sylenmitir.-AEH

330

Ey s-i gl-ehre bize bde kerem l

Ua hmmm l

Cemd acaba grd m bu lem-i b

Dndr bu dolab

Mmknse eer eyliyerek ter-i melmet

Gel ekme seflet

10 Durma yr glende af eyle arb

N et mey-i nb

377
(26a)655
1 Ey gemii ...lu mene ba nerde yatubsa
Dn ki nolubsan
2

Gnghn pes vlide nnda satubsa

a tmen alubsa

Yldz n bilmem saa teng mi gelpdr

Mehd kr olubdur

urbnn olam syle balam badan atubsan

Pes rda alubsan

Tebrzi ise Mehedli Al men arabal

aner ama zl

T gr aburana ...um o ne atubsa

Menden ne kaubsan

Mirzna kedir ki yana kobarubtur

z aparubdur

ne yaman ya urusa bulubsan

Dada oyubsan

..... 656ta Mehedine rspi babal

Gemii nal

655 Ahter gazetesi muharriri Tebriz Mehdi Bey hakknda sylenmi acemne bir gazeldir.-AEH
656 Vyoo

331

10 .... eksik bir yerine leke atubsan

Yollarn soyubsan
11 ..............657
Bir kere gelende
12 Bac .....rim kr gene rna aubsan
Dalardan aubsa
13 Men hem dyim hem Arbm hem Acemolu
ama ..t ...lu
14 oum dedene sen mene Trk olu diypsen
...larm yiypsen

378
(69b)
1 Ey dil saa noldu gene asrette mi ald
Yaz saa yaz
2

Derd am dildar ile firatte mi aldn

Yaz saa yaz

Hem bezm idi ol yr ile andn ferhn

imdi saa noldu

Pr-zn-i keder e-i mihnette mi ald

Yaz saa yaz

annm seni dr etti felek onca terinden

Vh ey dil-i eyd

Meys u arb hicr ile urbette mi ald

Yaz saa yaz

Sen yr ile abp ile zev eyler idi hep

Yaz saa yaz

imdi tek tenh uzlette mi aldn

Yaz saa yaz

Sen a-i cta niyz eyle arbi

Bir cy- selmet

657 Vyoo

332

10 Yes ile skt eyleme aflette mi ald

Yaz saa yaz

379
(238a)
1 Y Rabbi fyn- cihn yrimin olsun
Yrim benim olsun
2

Elf ile hret n yrimin olsun

Yrim benim olsun

obet virp it mr ile iblini efzn

Hi eyleme mazn

evler de seflar da hemn yrin olsun

Yrim benim olsun

ntr ile nn dai ar ile neyler

S ile meyler

Ud u defanbur u kemn yarimin olsun

Ol yr benim olsun

Vallhi neyim vat ise rhnda feddr

Zannetme riydr

Vicdnm ile tendeki cn yrimi olsun

Yrim benim olsun

(238b)
9 Glzr- ybn- emenzr cihn
ubn- zamn
10 Kendsne her ly olan yrimin olsun
Yrim benim olsun
11 Meftn- kemlt olan mil-iirfn
fe-i ivn
12 Meclisdeki ar bulunan yrimin olsun
Ol yr benim olsun
13 mn ile dn aret-i Peyamber z-n
Hem ffe-i prn
333

14 Allah ile bu gn mekn yrimi olsun

Yrim olsun
15 Her laa arb an sen durma en et
ayr ile du et
16 Dnyda olan fey-i resn yrimi olsun
Ol yr benim olsun

380
(120a)658
1 Selmsa adar yazd mene nme birder
Avli serser
2

Ocan yad gene olun Ali Ekber

Gel maln ayr

slmbola geldim ki grem ara alubd

Peski ne olubd

Gidende bradm men ona munca fireler

Arsln kimi rlar

Vrn alas Yeniehir cnm yad

Ocam yd

............659

Abbs iittim ki dner ylduz nnda

Dada yannda

Gnghna somu dediler.............660

.....661 berber

(120b)
9 Grdm Hc Mirzy bir olan ucanda
S abanda
658 Hseyin Ann hakknda sylenmi bir gazeldir.-AEH
659 Vyoo
660 Vsoo
661 Vsoo

334

10 ardan aparubdur ne mene ya puserler

Her gece si.. pler
11 Saalna bir ba didim uan polu
Ey gemii bolu
12 tler s...a ta mezrna t dem-i maer
Mervnla berber
13 Aldatma gelen anlad iden elin ek
...........662
14 Bac si..erim za- dmn ardadr gster
te am- zencr
15 Hm ol Edb ya kelmlar danuubsun
Sen badan aubsun
16 Bu ehrde yodur bilrm hi sana menend
o nam u .....663

381
(257b)664
1 erin ine hille atan hep fuahdr
Erbb- riydr
2

ahrf eden am d-y ulemdr

Bunlar cheldr

Siz bunlar annedmeyiiz aa yandr

eyn- landir

Eflie amline ba ubb- sivdr

adan da cddr

Allah yalz cmide atle bulunmaz

Memlde olunmaz

Meyne de putne de bir beyt-i ddr

hhda aldr

662 Vsoo
663 Vsoo
664 Mstezd Kalenderi.-AEH

335

10 Her yerde olur a beyn olan nil-i mirc

Ey of gz a
11 Mirc denilen anma an seyr-i semdr
Ddr- ddr
12 Allaha kr oru imi dn-i arb
Hi ekilmez azb
13 Zr ki o mr l-i abdr
Billhi sezdr

382
(119b)665
1 Bir az beni ryda gelp etti ziyret
atm bu ne let
2

Avlini feryd iderek ld ikyet

Dile dedi luf et

Vardr bir efendim ki an ad Ziydr

Bama bir beldr

Zulmile beni eyledi dr- seflet

Bilmem ne advet

il zurna olup her gece utmada aamdan

Bdm bu adamdan

Virmez bu efendi gece gndz baa raat

B-crm-i abat

Ey az! Dedim efr nedir syle seninle

Az ur didi dile

Terbiye beni etmei ister bu ynet

Bu mr-i cehlet

665 Adliye hlefsndan Ziya Bey bir gece mest olduu halde hnesinde beslemekte olduu bir kaz
mesden karub kendi odasna getirip kazn burnundan tutup dvmeye balaynca kaz feryd- fign
etmee balar. Hnesi hal Beyefendi byle gece yars bu kazdan ne istiyorsun. dediklerinde, Siz susun
bilmezsiniz, ben bu kaz terbiye edeceim cevabn virmi. Ertesi gn bu hli komulardan birisi fakire haber
virdiinden zirdeki gazeli yaptm. Bir gece oturduum meygedede kendisine virince arp kald. Orada
bulunan cmle ahbab glp o gece gzel bir elence olduundan mezkur gazeli buraca yazdm.-AEH

336

Mmkn mi ki az terbiye ola gece vadi

o cnm yad

10 Yumrula beni dmee alt bu cenbet

Yo bunda hicbet
11 Vardr sebebi o dedim erken barrs
a a barrs
12 acz ediyorsun beyefendiyi a lanet
ekvya ne cet
13 Bl perni sen de Ziy her gece yolma
Chil ocu olma
14 Bu ulme taaddiye viri ayri nihyet
Ber-vech adlet
15 Sen merd-i sendn Edb uals
Hem mr-i Ziys
16 Bir az seni ly m ede byle ikyet
Billhi rezlet

- SEMLER
383
(149a)
1 Begim sen bir gl-i nevrestesi add-i nihlimsi
Gzm grd gl sevdi ceml-i b-milimsin
Minneti yo gzellikte leb-i lal-i zllimsi
Pern oldu lim ba- hzn-i mellimsi
2

[N]

Bel-y la ey dilber baa yevmul-ab oldu

Yld nmnm almad gitti arb oldu
Gnhdr itdiin cevr-i cef sanma ki evb oldu
Gl nr- firla yanub eyvh kebb oldu

[N]

337

(149b)
5 Seni a gz az yz yet gzeldir h
Ann byle t cn u glden sevmiim ey mh
Yere batsn nidem sensiz cihn istemem billh
Baa ram eyle bra ulm bua r deil Allah
6

Kendi lfe tad beni berdr- dr itti

Beni dvne itti l u fikrim tr u mr itti
ararm almad hicrnla ey h b-arr itti
Glerken ev iderken hep iim h ile zr itti

Saa cnm feddr sevdiim rhda urbnm

arb-ender-arbm uretile luf et arslnm
uludur ite bilmi ol Edb ey nazl cnnm
Nin bir kere sormazs benim hl-i pernm

[N]

J- SATRANLAR
384
(125b)
1 Grdm yz sevdim seni ah eyleyp ey mehla
Severim seni an alarm leyl nehr ey dil-rb
385
(125a)
1 Blbl-i eydsym ben gl-i ruhsrn merhmet et lime gel mlm yama
Ben gl-i rusrn vl ayrnym ba in ey peri ram l efgnma
2

Mermet et lime ba in ey peri yaralar at baa aner ebrlar

Gel mlm yama ram l efgnma aner ebrlarn yd benim cnma

386
(126a)
1 Dvnen oldum girdim bu hale grmez misin ey vekrm
Girdim bu hle hicrinle ey meh arttrdm zrm
2

338

Grmez misin sen Allah in gel yandm tutudum ram ile art
Ey vekrm arttrdm zrm ram ile art gel nazl yrim

387
(125b)
1 Ey dil-pesendim lf pesendim ben saa bendim add-i blendim
Zlfi kemendim ben derdmendim sn beendim ri-menendim
2

Ben saa bendim sn beendim cndan uzmazm yandm tkendim

add-i blendim yandm tkendim ram it efendim

h eyleyp leyl nehr ekim ner olsun saa

Ey mehlik ey dilrb olsun saa cnm fed

388
1 Ram it yeter brene alatma gel ey - en
B-rene cevr eyleme nz eyleyp once dehen
2

Alatma gel nz eyleyp gster yzn Allah in

Ey - en once dehen Allah in luf iyle sen

389
(126b)
1 Allah in cevr eyleme una ey dervi
Cevr eyleme ey h- en ub- mes ramet it yeter
2

na ub- mes nz iyleme lufu diler

Ey......666 rahmet it yeter lufu diler ftdeler

390
(125a)
1 ezel ill didik ter-i siv eyledik dost bize settrz
Ter-i siv eyledik Allah in hid dil bua Amed-i Mutrdr
2

ezel t ebed hid-i dil bua Amed-i Mutardr

Dost bize settrdr Ahmed Mutrdr aydr- Kerrrdr Haret-i Hnrdr

K- LUGAZLAR
391
(176b)667
1 Esm ile yl beyninde ayn- vi olur ise
Fal- hallullha ar bunu yazan bulur ise

666 Vsoo
667 Telgraf memuru smail Efendinin namna mahss sylenmitir.-AEH

339

L- MFREDLER
392
(176b)668
1 Grd bu aret-i Snbl Sinnn tacnda
d ile etmek ziyret mmni mircdr
393
(95b)
1 Azrl sermest olur bir kerre gelse yanma
Ben o rindnem ki cnmdan gelr by- arb
394
(95b)
1 Mr Vehb mest olur bir ara eksem burnuna
yle meyoram ki umdan gelr by- arb
395
(233)
1 Bir dilberi grsem severim anl olursa
Beyhde yere bildii aly alma
396
(28a)669
1 n-i zenbr- am itmee dilden ir
deriz dim biz erb-i den ile il
397
(124a) 670
1 alma ey ce san et gel sre ne
Syle Allah in olsun bana Allahsza ne
398
(27b)671
1 Ba neler itdi allim bize ehr-i Preveze
Biz skt ehli idik imdicek oldu geveze
399
(128b)
1 nnallh diyp devre kayd ol kelmullh
Ana hi sylemezdi lenterni aret-i Allah
668 Snbl Sinan Hazretlerinin tac altnda yazlmak zere talep olunan beyt.-AEH
669 Bahriyenin imal etmekte olduklar ttn tabakas zerine yazlmak iin mahall-i mezkurda
sylenmi bir beyittir.-AEH
670 hvanmzdan Tabur mam Mustafa Efendiye sylenmitir.-AEH
671 Latife tarikiyle Prevezeli ihvanlarma sylenmitir.-AEH

340

400
(263a)
1 O putgede inde grdk arb a
Mirca nil oldu Allaha vl oldu
401
(252a)
1 u p ider elbette temizler iyn
Lkin yedi dery yamaz bir hezeyn
402
(123b)
1 Grdm gndz vay vech danasn
....672 her eb la uratt beni
403
(243a)
1 uymu olayd eer olad u ny
Mutla eyler idi mest aret-i Mevlny
404
(123b)
1 Vech gibi vech gl rsz
Ren-i ran aneme gibi rmz
405
(27b)673
1 Firatile ben arb-ender-arb oldum Bedi
lime ram eylemezse mderi s.s Refi
406
(134b)
1 Ey dil acaba nemize yr gelecek mi
krm in her eyimiz var gelecek mi
407
(153b)674
1 Gerdek gecesi ryuuzu tellediler mi
Ey dilber-i ra uuu ellediler mi

672 Vsoo
673 Preveze mutassarf Refi Paann mahdumu Bed Beyefendi hakknda bedahaten sylenmitir.AEH
674 Bir taze gelin hanma sylenmitir.-AEH

341

408
(27b)
1
Bendeki syletdi bu nuu d-y ar- al
fzur-ramn ile terf eyle avnullhna gel
409
(27b)675
1 Cennet-i meyne mi Krne mi itdim sul
Hem arb risi vardr dedi Mir Cell
410
(173b)676
1 sm-i liz gibi ey Mr Kzm kzm ol
Km ol hem hm ol hem m ol hm ol
411
(173b)677
1 sm-i liz gibi ey Mr Mamd im ol
astalanma lme sa ol fiyetle dim evvel
412
(209b)
1 am yeme ger ems cehdden am saa etse hcm
Faa ider elbet cenb- aret-i Monl-y Rm
413
(123b)678
1 eyn vechini grmee sen hevesr ise
Vech tbna bir yine al ba vech
414
(123b)
1 eynetle dn gece beni sen ill itdin
S...dirp g...n mnm ill itdin
415
(154a)679
1 am ekme beyim sen dah pek o ekilirsi
Pek o plrs sevilirsi s...ilirsi
675 Narto hanedanndan izzetl Cell Bey Efendi hakknda sylenmitir.-AEH
676 sa kapsnda Kzm Bey sylemitir.-AEH
677 Doktor Mahmd Sim Beye sylenmitir.-AEH
678 hvanmzdan Vechi Bey hakknda Latife tarikiyle sylenmitir.-AEH
679 Sabri Bey hakknda sylenmitir.-AEH

342

416
(152b)
1 Bu dergh ire frfr frlanup o sem itti
Frlda el haydan aberdr olmadan gittik
417
(124a)680
1 Nuumu g eyle alat lma zinhr b-hun
Nuumu g eylemezse mderi s..sin mer
418
(123b)
1 Vech-i tbna ey vech sinekler sn
Azn ortasna cmle pekler sn
419
(152b)
1 Pek o frn ekmek saa lzm daha oysu
Bir merdiven al yanna nk iri boysu
420
(125a)
1 Bu ifte arlar darlmaz ekiirler
Sora barp yekdieriyle .....irler
421
(196b)681
1 Ey arb imdi abr et sn-i meyr gelir
sn-i meyhr giderse sn-i amr gelir
422
(117b)
1 Ger cmi dernunda du etti ter
Var bb- kilsede otur Hamdi Efendi
423
(259a)
1 Beni gezdirmek in emme bir r yetiir
stemem baa seni aret-i Madm yetiir
424
(95b)
1 Cmie varsam riyrn g andl olur
em-i mesrr fenrmdan gelr by- arb
680 Hc merzde Talat Efendi handa sylenmitir.-AEH
681 Hsnler hakknda bir beyittir.-AEH

343

425
(95b)
1 Bir ayam bast yerden geen sersm olur
T o rtbe-i rehgzerimden gelr by- arb
426
(95b)682
1 Destine Kenn- b-ezn olursam mest olur
Kim sm- mya girmeden gelr by- arb
427
(124a)
1 Mest olur t hare dek bir kimse yet itmese n
atldr hb-y lalzde-i helva-fr
428
(152b)683
1 Bir pi getirdi gene bu leme Cevdet
Byle dilden ismi ne mmkn ola met
429
(176b)
1 Destiizden hibir ey gelmez beyim tenbelsiiz
Baa yo re n hem kel hem foulsuuz684

II- HECE LS LE YAZILMI RLER

A- NEFESLER
430
(72b)
1 Sema-i semvttan yh dem urma
Gdeki bulular ile arma
Mdm yeemezsi hi ar durma
rarlar afa bri uruma
2

Ehl-i beyte cndan m dersi

Nin arda ml yani sylersi
Syleyip kendie ziyn idersi
Al irmedii yere arma

682 Emrh, Burhn, Vehbi ve Kenan Beylere latfe tarkyla sylenb glnmtr.-AEH
683 Cevdet Beyin dnyya gelmi olan smet nmndaki mahdmuna sylenmitir.-AEH
684 Hasbul icab Hulki Bey hakknda sylenmitir.-AEH

344

aati bilmek lf ile olmaz

Bu lde olanlar mevly bilmez
Derler ki mmin de darnl olmaz
Ey arb ayan san barma

431
(266b)
1 Ey hid gel benim szm dile
Vi szlerine a inanma
Allah seversen gel inf eyle
Bunlar avline inanp atma
2

nki bunlar a grmez hem bilmez

em-i vech Allaha niyz eylemez
Chillerin sz imlya gelmez
Vizlere uyub tee yanma

......685
yetine etmi bunlar muassan
Maallh adan bunlar mucezt
Her ilmi olan limdir anma

(267a)
4 l bunlardan ferat eyle
Bir pr-i muna iat eyle
a putlarna ibdet eyle
Byle bir namzdan san uanma
5

Bizi mutc etmez aret-i Mevl

Merd olam nmerde etmez iltic
Ey arb a tur lomn ala
am u chil ndana banma

432
(175a)686
1 Peder vlidem oldu bahne
Merecel-bariyani yeltekyne
Bin iki yz altm douzda ne
Eritim hire geldim cihne

685 Vsoo
686 Tarih-i mevldum ile tarikata intisap ettiim tarihi beyan ider nefestir.-AEH

345

Beratan urtuldum dm aradan

On yedi yanda dodum anadan
Muammed Al Hilm Dede Babadan
o kr amd olsun geldim imne

(175b)
3 Nmm Edb idi arb oldum
Erenlerin aya trb oldum
an bir muaddes kitb oldum
A olsun ouyan ehl-i irfna687

433
(269a)
1 Ey hid aldanma sz yalandr
oca heyetinde armzdeye
Her avli yalandr maz- urndr
Cehd etme beyhde istifdeye
2

Cn ar van gidp dilesen

Ehl-i beyti bize syle sylesin
Evld- resl sul eylesn
Mudedir deildir bir ifdeye

aberdr deildir srr- Sbndan

Va- nai ri lmndan
Bir ey l olmaz byle yalandan
nanma gnhdr byle mddeye

Chillere al- kelm idermi

Gy ki vri-i peyamber imi
(269b)
Allah lanet itsn arm der imi
adan bize ihsn olan bdeye

Bu m erv vi-i kmil olayd

Din-i arbye mil olayd
Mslmn olurdu nil olayd
arbla yanm bir seccdeye

687 Bu nutku sylediim tarih: 1318, Tarih-i mevldum: 1269, imdiki halde krk dokuz yandaym:
49, Nasip aldm zaman onyedi yandaydm: 17, Nasip alal tam otuz iki sene olmutur.-AEH
Vidinli Dervi Mehmedin hakknda sylenmitir.-AEH
Doksan senesinde bir muhabbet aleminde hasbul-icb Karc Veli Babaya sylenmitir.-AEH

346

434
(6b)
1 bls ivsyla cennet-i l
Ne deme ne de Havvya ald
Mr ahireyle ol Tr- Sin
Ne Firavna ne de Msya ald
2

Dem-i Cibril emm oldu bahne

B-peder Mesh geldi cihne
Dny ne sulna ne Sleymna
Ne Meryeme ne de sya ald

Bir kimse felekten olmam memnun

ani Porat Sorat ani Efltun
arb zengindi gayetle rn
Lkin dny ml dnyya ald

435
(203a)
1 Vi riy ile namz lmazd
alb-i selm yd- Sbn olayd
Boynuna gnh ul almazd
Vf- esrr- urn olayd
2

Bu l bir ibrettir merde mile

nki viz eyliyor chil chile
Dery adar ilmi varsa nfile
Yeterdi bir are irfn olayd

Rh- delletten aya ekerdi

Rh- aate doru giderdi
Ehl-i beyti cn u dilden severdi
Eer kendisinde vicdn olayd

(203b)
4 Bu sehv-i secdeye virmezdi cevz
a dvra ar lmazd nmaz
ble-i take eylerdi niyz
Glnde mye-i mn olayd
5

Esrr- dy ayn iderdim

Meknn size iln iderdim
Bu srr arb beyn iderdim
Eer zamn mekn avn olayd
347

436
(193)688
1 Hi kimse cihnda almazd chil
Bir kmil limden dersi alayd
Liman- mada olurdu vl
Bar-i aatte yolu bulayd
2

Rh- aa doru hid giderdi

Evld- resl candan severdi
Men aref srrn idr iderdi
Eer bu keyfiyet olay olayd

Zann itme arb darlur idi

Bir ince l yz bi yarlur idi
Bezm-i ie mula rlur idi
sn-i meyr gnl alayd

437
1 Y Muammed bize n diyorlar
Nedendir erleri bu alar
Ehl-i beyte aru dn olurlar
nki oru deil iddilar
2

Vlidemiz Havv Bac deil mi

Hadicetl-kbr bac deil mi
Fatmatz-Zehr bac deil mi
urnda bunlarn var senlar

(265b)
3 Ezvc- ahirt n olur mu
N diye erler a bulur mu
Byle kem sz erden hi umulur mu
Kim ourdu byle enbiylar
4

Abes bir ey al itmemidir d

Nl abl etmeyiz ala
Baclar bytt ite esal
Bu dnyya gelen evliylar

anmay ger ersiz olmaz dnyy

Dn bir kerre merc-i anay
Pedersiz ourdu oca sy
Baclar yodur mdrlar

688 Hakkak- ehir ihvanmzdan Hsn-i amhar hakknda ber-y latife sylenmitir.-AEH

348

Ey erler biz sizden ziyde eriz

nki size cndan met-i hrmet eyleriz
Gittiiiz yolda hep berberiz
tmeyiiz byle bo davlar

(266a)
7 Geri yfete size uymayz
aatde sizden geri almayz
Malmuuz olsun erden saymayz
Bize n diye budalalar
8

Ndan m geldi Ahmed-i Mutr

Nzde miydi aydr- Kerrr
Aanza n demeyi zinhr
Tesr ider size bed dular

Zehrn nuunu gzel dileyi

Ey erenler erler oru syleyi
Biz ourmad m beyn eyleyin
Sizi ird eden bu babalar

438
(267a)
1 Mezhebinden hid sul olunsa
Dersi ki mezhebin Eb anfe
Zerre adar seni mn olsa
mm demez idi byle herife
(267b)
2 mme mm deildir
Vallhi mm- Aam deildir
mml bir araf slm deildir
ula ama byle bir ercfe
3

Cenb- haret-i neb-i z-n

Evldna oldu bu herif dmn
arb sen mm Cfere balan
Baa mezhebleri itme vafe

439
(275a)
1 Ey ehl-i teberr apanmaz ala
Pr Blm uln ulu meydn
are dek srlr byle b-perv
Pr Balm uln ulu devrn
349

Bendegn rh- dda dr

Vf- esrr- h- levldr
Merd-i mcerreddir hir-i pdr
Pr Balm uln hep dervn

Avn- ala nil oldu bu deme

gh oldu kr srr- mpheme
nki nap olmaz her bir deme
Pr Balm uln yolu ern

ayetle mualladr esrr- d

Biz ghz amma itmeyiz if
Nmarem olana sylenmez ala
Pr Balm uln rz- nihn

Muammed Muaf cenb- ayder

Famtz- Zehr esbab- sebr
Enbiy evliy cmle erenler
Pr Balm uln enn

ahidi andan itmeyiz keder

a erenler elbet bize ram ider
Ey arb orma saa da yeter
Pr Balm uln odur irfn

440
(197b)
1 a kendini ala bildirmek in
nsn kendine timl eyledi
urn- n tefsri in
urn- miti inzl eyledi
2

Senrhim ytina fl-f

urnda buyurmu ol Rabbl-fel
A emii kendi ze bir ba
a sende unun ikml eyledi

nsn intta olmu b-bedel

Vet-tni sresini er etmi gzel
al ka in all- ezel
Bunca peymberler irsl eyledi

350

hid bu esrra deildir gh

Leyle-i mirta aret-i Allah
Muammede ar- ceml eyledi
Bir ret-i b emretti ngh

Ebsem ol uzatma sz arb

Gzel sz d ile odur evb
of krullha n- arb
Saa arm bize hell eyledi

441
(205a)689
1 Nr- nbvvetten olunca gh
lm-i Muammede mn eyledi
Ann cenb- azret-i Allah
a elden brama aat olmaz
2

Luf- ala Ahmed bir peyamberdir

Sye-i Amedde vel aydrdr
Bunlar al eden Allah Ekberdir
Her bir vel byle beyn eyledi

Geri her ey adr bil muaadr

Al adr faa mal adr
Alye al u a muladr
Diyenler beyhde gmn eyledi

Neb vel aa ayrn olmudur

Cmlesi vl- Sbn olmudur
a sende arb pinhn olmudur
Cemlini senden yn eyledi

442
(248a)
1 Ey hid arba eyle itirm
Mslmn ol ter et bu yl li
Ehline helldir n-ehle arm
Biz ieriz bize yodur vebl
2

evba girmekn ieriz arb

mezsek oluruz dr- azb
Al ermez seni bu baa esab
Meynede buldu biz bu kemli

689 ah- velyet Al Keremullhi Vech Hazretlerini halk- kinat zanneden baz berrnlere
hitben sylenmi bir nefesdir.-AEH

351

andil geceleri andil oluruz

andili inde fiil oluruz
a gstermee dell oluruz
Faa r olanlar grmez bu li

Sen mnkirsi saa armdr bde

Bekle ki iesi br dnyda
Ba ama arb bundan ziyde
nki bilmez arm ile helli

443
(180b)
1 Ey dervi sen skt eylemi olsan
ir itmezdi cehletii
Bu szm benim dinlemi olsa
Far etmezdi kimse abatii
2

Cehl-i merkebsin idrkin yodur

Seni gibi dervi cebimde odur
Yalan szlerine arnmz todur
Baasna var sat kermetii

Seni berbd etti rann dozu

Far eylemez oldu sz ile z
Yalz arb demez bu sz
Herkes bilir seni rezletii

444
(205b)690
1 er-i erf inr olunmaz amma
eriat var eriatdan ieri
aratsiz Allah bulunmaz amma
arat var aratden ieri
2

Grd erat erat deil

Gitdiin arat arat deil
aat sandn aat deil
aat var aatden ieri

Vech-i arbye gel eyle dikat

a cemlii eylersi ryet
Sade a var demek deil marifet
Marifet var marifetden ieri

690 Hakkk Musa azm Efendinin tevikiyle sylenmitir.-AEH

352

445
1 Ey of dnyy bo mu sanrsn
Her zamn vardr bir peyamberi
Sen kendi dnii o mu anrsn
Nin far etmezsi ayr ile erri
(268a)
2 Bul o peyamberi sen bat eyle
Her bir adine iat eyle
ld namza nedmet eyle
Mslmn ol alma byle serseri
3

Vilere uyan a bulamaz

Nr- nbvvetle gl dolamaz
aat bana vl olamaz
Bir demi ara olsa rehberi

Bu l dan vazgep ill der idi

Rh- aate sen girer idi
Hem fr-i mn far ider idi
Sevmi olsa idi l-i aydr

(268b)
5 Hangi a bilmezlerden ders ald
Neden byle bar- sfyna dald
Dallet ulmeti inde aldn
At eliden byle snk feneri
6

arb ime zemzem uyu i dersi

Allahn mekn yodur hi dersi
Meryemi oluna mne pi dersin
Biz bilriz vardr an pederi

Mescidde Meryemi kefli biziz

Nikh olur iken vekli biziz
Cibrli arb delli biziz
Teh mi ann itdin a erenleri

446
(258b)
1 Ey hid getirmez seni cennete
Ald bdestle bu avm u salt
Gel beyhde yere girme zamete
Cbbeyi tesbhi seccdeyi at
353

Zemzemi ter eyle n eyle arb

l ermez senin bu baa esb
Bir pr-i muna eyle intisb
hsn etsn saa i b- ayt

Cenneti riyi lmn ter it

d ile gl Allaha ber it
Cmilere gitme putneye git
Allaha vl ol Allahla al yat

Mermeri stne ne ekse bitmez

hd-i riy ile yol aa gitmez
Bizim indimizde be pre etmez
Met- van baasa at

ncitme Allah dedmendni

Gl rma ala an kendini
Dile arbni nu- pendini
Yorana gre aya uzat

447
1 Bir hudenk atld l-i Mervndan
yme-i aydr deldi de gedi
ha atlan alar o yandan
Ru- peyamberi deldi de gedi
2

l-i Musafya ulmettiler o

Ez v cefn nihyeti yo
Frat kenrndan attlar bir o
Mam Asar deldi de gedi

........691
.......692
eyh tz Al ubb- Haydr
Semh- anberi deldi de gedi

.........693
.........694
Hindye melnu murdr dileri
Muaddes cieri deldi de gedi

691 Vyoo
692 Vyoo
693 Vyoo
694 Vyoo

354

Hep an ile doldu rh- Kerbel

Neler ekti neler h- Kerbel
Tr-i haattir h Kerbel
Harb kemteri deldi de geti

448
(255b)695
1 Peder-i liz olursa bir gn
Var m kimse saa baba olaca
Allah seversen lii dn
nki kbeti fen olaca
2

Cehlet barine pek fen dald

Ouyub yazmada b-behre ald
Tenbellik ilminde diploma aldn
Ve lkin bana bel olaca

Gryoruz iin g anat yo sende

Herkesi yannda oldun ermende
Luf edi syleyin bileyim ben de
Kim seni derdie dev olaca

arb vaf etdi cehletini

Nin far etmezsin abatii
Ben bilirim seni nihyetii
Hep bu aflarn cef olaca

449
(283b)
1 Daha Allah ile cihn yo iken
Biz an var idp iln eyledik
aa hibir ly mekn yo iken
nemize ald mihmn eyledik
2

Kendisini henz ismi yo iken

smi yle dursu cismi yo idi
Hibir yfeti resm yo idi
ekil virp p insn eyledik

Allah ile ite burda birledik

Nod-y amya girdik birledik
Srr- nt-i kenziorda syledik
sm-i erfini rahmn eyledik

695 1316 senesi Sultaniyeli Muhammed Recai Babazade Hasan Hulki Beye hitaben sylenip
virilmitir.-AEH

355

ikr olunca t u ft
n dedik var itdik bu semvt
Birlikde yaratd hep bu int
Nm u ninn cihn eyledik

Yerleri gleri yapd yedi at

Alt gnde tamm oldu int
Yaratd inde bunca malt
Erzn virdik isn eyledik

Aslsz faslsz yapt cenneti

ri lmnlara virdik ziyneti
Drl vadlarla her bir milleti
Sevindirp d u ndn eyledik

Bir cehennem azd yetle derin

Lf tei ile eyledik tezyn
ldan yet ince ldan keskin
stne bir pr mn eyledik

Geri n emriyle var oldu cihn

Ar u rs gezdik urdu bir amn
Bo almasu dey bu kevn mekn
demi aln fermn eyledik

(284a)
9 rfn olan bilr srr- mphemi
zhr etmek in ism-i aam
amurdan yourdu yapd demi
Rumuzdan bir r revn eyledik
10 dem ile avv birlik idiler
Ne gzel bir mekn buldu dediler
Cenneti inde buday yediler
Srdk bir arfa pyn eyledik
11 demle avvdan geldi o insn
Nebler veller oldu nmyn
Yz b kerre oldu boald cihn
N- neciyullha fn eyledik

356

12 lihe bir deve eyledik isn

ayan inden d ngehn
Pek olar bua etmedi mn
Alar ile yeksn eyledik
13 Bir zamn ab- kehfi uyutdu
aret-i Msy rda outdu
ti ula yapd bezler touddu
drse bidirp aftn eyledik
14 Sleymn dehre suln eyledik
Eyybe acd dermn eyledik
Yabu alatd nln eyledik
Msy uayba oban eyledik
15 Yusufu uyuya attrm idik
Mrda ul diye sattrm idik
Zely aa attrm idik
Zellesinden pend-i ihsn eyledik
(284b)
16 Dvud peyambere aldrd du
adan urtard Lt ile Hdu
Ba ne le oydu nr- Nemrdu
brhime b u bostn eyledik
17 smile bedel cennetden urbn
Gnderdik d oldu allr-raman
Bal arn bir ayli zamn
Yunus Peyambere mekn eyledik
18 Bir mescide sodu Meryem Anay
Pedersiz ourtdu orda sy
Bir aa inde Zekeriyy
Bidirp ann rzn eyledik
19 Beyt-i Muaddesde uds ehrinde
Nehr-i eriada rdn nehrinde
athr etmek in gn birinde
Yayy sy ryn eyledik

357

20 Byle cilvelerle vad geirdik

Bu enbiy ile o i bitirdik
Baa bir neb-i z-n getirdik
An her nuunu urn eyledik
21 ffr- ureyi etdik bahne
Muammed Mutaf geldi cihne
al davet etmek in mna
Murtay aa ivn eyledik
22 Aa ys olmaz ala bir neb
Nebler hdr a abbi
Dnyn ubn odur sebebi
Biz an neb-i z-n eyledik
(285a)
23 a Muammed Al ile birledik
Hep beraber be avseyne gitdik
O mamda pek o muabbet etdik
Leyletl-esry seyrn eyledik
24 Bu szleri sanma her insn alar
u dilidir buu Sleymn alar
Bu srr- mphemi rifn alar
n chillerden pinhn eyledik
25 a ile a idik biz ezelde
rz- elest al belde
Mekn- dda bezm-i celde
Cemlii grdk mn eyledik
26 Vadet lemini bilmeyen insn
nsn retinde ald bir ayvn
Bizden ayr deil aret-i Sbn
Bunu urn ile ayn eyledik
27 Szlerimiz bize pek muaadr
oan len yapan bozan hep adr
Her nereye basa a- muladr
Avl-i vadeti beyn eyledik

358

28 Vadet saryna girenler in

a akel-yn grenler in
Bu srr arb grenler in
Birlik meydnnda cevln eyledik

450
(196b)
1 Mcid-i rh- arat
Mcib-i srr- arat
Rehber-i rh- aat
aydr- Kerrra geldim
2

Vri-i srr- peymber

if-i esrr- aydr
Primiz h- erenler
aret-i Hnra geldim

Oudum hep drt kitb

Almadm hibir cevb
o kr imdi arb
Vf- esrra geldim

451
(196a)
1 Bir gle ben blbl oldum
Bulmaa glzra geldim
Arayub cnn buldum
Almaa bazara geldim
2

Cmle varmdan ferat

Eyledim dil buldu raat
Emrine ittim iat
Alaman ikrra geldim

Bir maam- ldir bu

Tra geldim aa ar
d ile boynuma ya
Tamaa znnr geldim

Cn cnna virirler
Dost cemlii grrler
Ter-i cn ettim erenler
Manrum berdra geldim

359

erbetinden l yezli
and dil buldu kemli
amdullh a cemli
Grmee ddra geldim

albimiz nr ile doldu

Arayub dildr buldu
Bat etmek vcib oldu
Ahmed-i Mutra geldim

452
(193B)696
1 Merdd- ddr ehl-i riydr
Her kim arati tar iderse
aati bilmez bir budaladr
Velev ki urn tefsr iderim
2

Sende bende her bir yerde vardr a

Syleyene bama syledene ba
Her i olay olur g olmaz mula
Eer Allah an tadr iderse

Ey arb bende irfn olurdum

Bir nr- cemle ayrn olurdum
Sati Hsnye urbn olurdum
Gl satii tamr iderse

453
(252a)
1 ar-i nzenn gyet ldir
o kr amd olsun rlet itdim
Pr-i l-n Bekt Veldir
Ernna cndan riyet itdim
2

Ba muibbn li pek hodur

Balar gece gndz sarodur
Kimi ala dolmu kimisi bodur
Na olanlardan ferat itdim

Grdm bir am rezl ayy

te derdim bunlar chil bekt
Elmas ann iderdim parlayan a
Bu uda pek o amat itdim

696 Saati Hsn Efendi hakknda sylenmitir.-AEH

360

Her ne derler ise mn iderdim

Cnm bunlara urbn iderdim
nemize alp mihmn iderdim
Yanldm ylmadm ymet itdim

Bunlar muibb-i ad sanrdm

aatli cndn arda tanrdm
Yalan szlerine hep innrdm
Ey arb eyvh cehlet itdim

454
(204a)
1 Mecmuul-bareyne vardm zamn
r bulub cndan ulm oldum
Ledn ilmi bana eyledi isn
Srr- srrullhn tamam oldum
2

ayt- b cna d eyledim

Vadi-i inde du eyledim
Geldim ehl-i aa al eyledim
alt irfn mm oldum

Cn ula ile szm dileye

Ey rifler ehl-i aa syleyi
Birleerek beni avf eyleyi
nki l-mekn mam oldum

Her bir aratten istif ittim

ar-i dya iltic ettim
Ey arb aa iktid ittim
kr bektl-melmi oldum

455
(174a)
1 Bir zman cmiye devm iderdim
Almca sanrdm mslmn oldum
Va dinlemee her gh giderdim
Meml iderdim i mslmn oldum
2

ora putneye eyledim devm

Badm ki Muammed orada mm
mmeyn mameyn cmlesi tamm
Eski tamaatma pemn oldum

361

Grdm ki Muammed dede babadr

ble kendi namz niyz aadr
Ben de secde ittim emr-i ddr
arb pden mslmn oldu

456
(13b)
1 Gnl nin byle giryn idersin
Yosa giriftr- sevd msn sen
m u seher durmaz giryn idersi
Bir gle blbl-i eyd msn sen
2

Esrr- dernum itdin ikr

o derd belya oldum giriftr
Hep al u urum oldu trumr
Bama pskll bel msn sen

Bre Edbi divne itdi

Bir em-i cemle pervne itdin
Rz- eb skin-i meyhne itdin
Mil-i sar u mn msn sen

457
(138b)
1 Himmet-i evliy imdt eylese
Gl glzrn rn olayd
Bir mrid-i kmil ihsn eylese
Sen kendi znde a bulayd
2

rensen (m) esrr- reslullh

Aynel-yakn grsen (m) cemlullh
Fehm etmezsen(m) rumz- kelmullh
Esrr- hikmetle lle dolayd

Muammed Musafa olsun sebebi

Dim eyles bu l nesebi
uly niyz ider aman y Rabbi
........ 697 b olaydm

697 Vsoo

362

458
(131b)
1 Y Rab senin meknn yo
Yatan yok yorann yo
Hem dnin hem mnn yo
Her bir eyden mnezzehsi
2

Aman Allah subanallh

Her derdlere dermn Allah

Sesi maz avazn yo

Abdestin yo nmzn yo
Hibir yere niyz yo
ulhvellahu ahads

Kapu byk aa yodur

Seni apup aan yodur
Anan yodur baban yodur
Y Rab Allhu smedsin

Elmas yo boncuu yo
Aban keben ocuun yok
arn, z ocuu yo
Lem yelid velem yuledsin

(132a)
6 Dery seni ar seni
Dny seni ub seni
Bu grnen ey seni
Ve lem yeknleh kfven ehadsn la ek ahadsn
7

Her bir eye kudreti var

Ala smaz hikmeti var
Yetmi iki milleti var
Sen all- kn fe knsn

Sanda var solunda var

Eri oru yolunda var
Bir arb ulun da var
Afv et crm-i atsn

363

459
(249b)698
1 Emn ol emnim byle giderse
Znnr belinden zdreceksi
a Muammed Al himmet iderse
Kendii bir ara d...dreceksi
2

Nr- d ile olacasz

Menzil-i madu bulacasz
yle bir mevlevi olacasz
Dn dese dalar dndreceksi

em-i a ile arbye ba

ar znnr kerdnna ta
Bu lle cenneti edince ir
Yanan cehennem sndreceksi

Aman Allah subhanallh

Her derdlere derman Allah

460
(163b)
1 Y Rb sen Allah- am-ns
Her yirde her ferde mabl olursu
Mekndan mnezzeh bir l-mekns
Velin her eye medhl olursu
2

Bu kevn-i mekn sensi yaratan

Cmlesi mav olur sa aradan
Sensi ourtturan sensi ouran
t fil t mefl olursu

oup gelen lp giden bir sensi

nsn ayvn ldren sensi
Bu ne hikmet gene o len sensi
Kendi il kendi madl olursu

(164a)
4 L yseli amm yefaldir el-a
Sul etmem lin yaptna ba
Y Rab sen kendii etse istin
abati ar mesl olursu
698 Tark-i mevleviyyeden Emin Bey hakknda sylenmitir.-AEH

364

Sensi icr eden her cinyeti

Sensi abl eden her rezleti
Virip arbye hep abati
ars aradan mehl olursu

461
(136b)
1 Yedullh yeti bilemez ise
a naip etmese zhid neylesn
Allah emrini dinlemez ise
Cn kula yokur nal dilesn
2

Bu remz fehm ider irfn olanlar

Ne bilsn chil ndn olanlar
Vait-i esrr- urn olanlar
aati gelsin bize sylesn

Ey viz-i a Harb der ki

Dile bu nuu bilmezsi nki
Ben yle muaddes bir Kbeyim ki
Kbe gelsin beni avf eylesn

462
(263b)
1 Ey hid sen bizi sanma gnhr
Gnhmz yodur evbmz var
Grmez demi o grr settr
Bu srra urnla cevbmz var
2

Filimiz ba- azb anma

tiimiz arm bir bdr anma
aa arm olan arabdr anma
Cennet rmanda arbmz var

463
(17b)
1 Varl derysna dalma ey arda
ardalda birlik dirlik isterler
Benlik davsndan ge yava yava
Miplikte birlik dirlik isterler
2

Er ol hayla geir bu demi

Berzaa drr benlik demi
Reslullh dedi: Lhmike lhm
Dervlikte birlik dirlik isterler
365

Cem oldu bir yere bunca evliy

Gl birliiyle fetoldu dny
Gcenip srden ayrlma asla
Ha erenler birlik dirlik isterler

arb kemteri syleten adr

Senlik benlik lafz burda yasadr699
Kendini beenmek maz soadr
Ha erenler birlik dirlik isterler
(M-bd var)

(264a)
3 Elest bezmindeki ahd peymndan
Ayrlmayz biz ala o mndan
smile nzil olan urbndan
Soframza meze kebbmz var
4

adan bize her dem hidyet olur

Muammed Alden inyet olur
Saz alsa Allaha ibdet olur
Dvud peyamberden rebbmz var

Bu ana dein al beldan

aberimiz vardr her mcerdan
arbye ihsn olmu ddan
Ouyoruz ite kitbmz var

464
(225a)
1 aydr- Kerrra cnm feddr
nki kendileri h- veldir
Ba mfsidlerin sz hebdr
Sylyorlar Allah Aldir
2

Srr- aa bular gh deildir

aa gidenler hemrh deildir
Al adr faa Allah deildir
Byle annedenler mula delidir

Alnin pek byk kermeti var

Kermetden byk velyeti var
al diyenleri elleti var
Zr al Muammed Al Cel dir

699 SA s 88

366

Dile bu sz vi bendi deildir

Benden a sylyor ind deildir
mn arb imdi deildir
bezm-i elest ve al beldir

465
(233b)700
1 sn-i meyr yodur emli
Sicidir herkese nadi feddr
Nasl anlatrm bilmem bu li
Al odur faa biraz eyddr
2

Derd-i hicrn ile sergerdn olmu

Yesi am hzn fervn olmu
nesi eys pern olmu
olu ocuundan imdi cddr

Edb diyor aa dem budalas

Rayla yemek yer budur das
Grmeyenler grs ite imas
a Ms zm Hsn geddr

466
(271a)701
1 ay deil ehr-i raman
Drl drl yemek yemek aydr
bdet itmek olmuyor imn
Zr bir elenmek glmek aydr
2

Bu ayda gr nefse edile met

Baa ayda byle edilmez ayret
Her drl ama olunur rabet
aymal balava brek aydr

Bu mbrek ayda olan relet

Hibir vad olmaz olan ellet
Herkes ev ediyor nerde ibdet
zla zanla gnh itmek aydr

700 stihza olarak Hkkk Hsn Efendi hakknda sylenmitir.-AEH

701 Raman- erfe Nefesi.-AEH

367

Tiyatro oabz cnbz pehlivn

Her nerde de varsa giderler hemn
allar alnur a her mekn
ovardal itmek gezmek aydr

Bu avli grp almal ibret

Fslara olsun ad hezr lanet
Tervihden sora artar mubbet
abaa dek gzel sevmek aydr

(271b)
6 Ey arb bu ay gnh idenler
Her zamndan fala yemek yiyenler
Bu l ile oru utdum diyenler
nsn deil mula eek aydr

467
(229a)702
1 a- ehirdir sn-i meyor
Emli bulunmaz yet nldr
Bu nu ite eylerim tekrr
mit- kemli var anldr
2

Her sz dmna p bir odur

yadr kendnde cesret odur
Bcadan urundan pervs yodur
olay lmez nki yedi cnldr

Sanma pek snnin ii rkdr

Maallh var yet yrkdr
Yal gencdir ya kdr
Elli be yanda delikanldr

Edb edebsizdir fen yazyor

Kendi uyusunu kendi azyor
Gh uduruyor gh azyor
ayvndr eekdir Maruvanldr

468
(221b)
1 a- ehrdir sn-i meyhor
Emli bulunmaz yet nldr
Bu nu ite eylerim tekrr
mit- kemli var anldr
702 stihza olarak Hakkak Hsn Efendi hakknda sylenmitir.-AEH

368

Her sz dmna p bir odur

yadr kendnde cesret odur
Bcadan urundan pervs yodur
olay lmez nki yedi cnldr

Sanma pek snnin ii rkdr

Maallh var yet yrkdr
Yal gencdir ya kdr
Elli be yanda delikanldr

Edb edebsizdir fen yazyor

Kendi uyusunu kendi azyor
Gh uduruyor gh azyor
ayvndr eekdir Maruvanldr

469
(237b)
1 Chiller ekemez ehl-i mn
Zr yzlerini hikmeti vardr
Nasl anlataym bilmem bu li
Ehl-i dili n u hreti vardr
2

Vcd- merdim mil-i irfn

Szdrlm altn gibidir her an
Her nereye gitse olsa nmyn
tibr edenler ymeti vardr

milleri ilm-i irfn vardr

l u fikri fal u in malm
Sz z oru vicdn malm
Her ml lle udreti vardr

Bir insn chil ndn olursa

nsn retinde ayvn olursa
arbye aru dmn olursa
Mula anda ased illeti vardr

470
(254b)703
1 A ocan yandrma in
adan ihsn olmu yelpzem vardr
l-y irfn hem lmek in
Dervi peyamberden endzem vardr
703 Bir icaze almak in beni tevik eden ihvna sylenmitir.-AEH

369

ayli muibbna oldum rehnm

lmeden ldrp eyledim iy
Srr mutu able ente mtuya
Mahar olmu pek o cenzem vardr

Allahdan ezeli tadr olunmu

Dest-i Al ile tarr olunmu
Mhr-i nbvvetle tesr olunmu
Byle bir muaddes iczem vardr

ret-i hirde arbyim ben

Faat an baa esbym ben
Cmle enbiyn kitbym ben
Bozulmaz zlmez irzem vardr

471
(246a)704
1 Ey erenler erler nasl ersiiz
Syleyi sizinle davmz vardr
Baclara nin n dersiiz
Bizim de aret-i avvmz vardr
2

Bizi de al eden Sbn deil mi

Arsln diisi arsln deil mi
Syleyen mabl-i ramn deil mi
mm-i Glsm Zeynep ablamz vardr

Lufiye fare kemter bacdr

Muammed liye uldur bacdr
Cmle erenlerin ba tcdr
te Fatmatz-Zehrmz vardr

472
(185a)
1 Ey mminler beni ziyret idi
Yzm cemlullh ft bendedir
Drt kitbm yh rat idi
urn Zebr ncil Tevrt bendedir
2

dem- i afiyullh oldum bir zamn

Ms-y kelmullh oldum bir zamn
s-y rhullh oldum bir zamn
imdi Num gelin nect bendedir

704 Hasbul-icab Ltfiye Bac tarafndan sylenmi bir nefesdir.-AEH

370

arb-ve iseydiiz bu astan

al olurduuz err-i vesvstan
Dileiiz nedir r lysdan
Zemzem kever b- ayt bendedir

473
(142a)
1 Yh burada olan muibbna bak
yle sara bura karda deildir
Edebile otur yhdburadan kalk
Herkes seni gibi all deildir
2

a yzdr burda grd yzler

Velkn gremez kr olan gzler
Bizim erenlere sylenen szler
an esrrn .....705 deildir

....706 dervi ii gtr

Demir leblebi yemesi gtr
ariat libs giymesi gtr
nki o ipekli kuma deildir

(142b)
4 Putperest Yahdi ristiyn olan
Ayr ayr deil nmyn olan
aa mn idp mselmn olan
Yeilba zlba aba deildir
5

Sylenen szleri cmlesi otur

Dolularla dolu bolarla bodur
arb kemteri sanma serodur
Yer ier ev ider ayy deildir

474
(223a)707
1 Hsn-i an erveti odur
Geinmesi yet kibrnedir
Cevrdir kimseden pervs yodur
r- areketi arrnedir
705 Vsoo
706 Vsoo
707 Hattat Hsn Efendiye ber-y istihza irsl olunmutur.-AEH

371

adife deli odas vardr

Gzler amadrr mdas vardr
Teknesi sabunu sdesi vardr
Lkin yemekleri baa rnedir

O arb neler tarr idersi

Herkesi lii tefsr idersi
arda snyi tar idersi
Bu li dorusu umrnedir
M-bd

(223b)
4 Gryorum l-ek udretle oldu
Seni kim yaratd nasl al oldu
Sen bu Allahl nereden buldu
Beyn et albimde almasn gmn
5

Bizim stmze alanyorsu

Faa nin bizden alanyorsun
Hem darlanur hem de yolanyorsu
Gster cemlii gel ite meydn

a dedi ben seni yaratdm insn

Kendimi kendide eyledim pinhn
Srrm chile eyledim ayn
rif-i billha eyledim ihsn

a Msya byle itdi ib

Beni grmeklii ite cevb
p baa bezer ulum arb
Git an ziyret eyle her zamn

475
(150b)
1 Yodan deil vardan yourdu bizi
a her eye dir hkmeti odur
Tan ksmna da oyurdu bizi
O zamndan beri arnmz odur
2

372

Yazd defteri dremez dirsem

Beni derghndan sremez dirsem
Benim grdm gremez dirsem
dr etmeyene bu sz bir odur

arbyim mam mn silkinden

Yedimde sezer var udret kilkinden
Beni armaa kendi mlnden
Hazret-i Allahn udreti yodur

476
(279b)
1 a Msya rda itdi ib
Baa gelen bende birlemi olur
Faat bir ulum var ismi arb
Aa iren baa irimi olur
2

ahhr olduuma mn edenler

arbyi sevsin beni sevenler
Edb arabye aru gelenler
Benimle avaya girimi olur

ulum arbye hrmet eyleyen

zzet bulur aa izzet eyleyen
Anla riysz obet eyleyen
Bizt benim ile sylemi olur

Her kim ister ise olmaa b

b- ayt zre edbdir sk
Edb arbiye olan ml
Ta-i benim ile birlemi olur

(280a)
5 Esrr- urn her an u zamn
ulum arbye eyledim isn
An meclisinde buluna insn
Benim urumda oturmu olur
6

Her ulum bu srra deildir marem

Vahdet esrrn eyledim mphem
Abdm arbiyle gren dem
L-ek benim ile grm olur

Bu l-i vadeti beyn eyleyen

arb deildir adr syleyen
Eer inanmazsa bunu dileyen
Allahdan kendini ayrm olur

373

477
(222a)708
1 sni-i meyrn albi mkedder
er- lii yanmaz snkdr
Arada srada ini eker
Gs zavalln p rkdr
2

A ziydedir meyli szedir

tiyrdr faa gl tzedir
Saal pek gzel bir yelpzedir
Aznda dileri r dkdr

Rz- rabi sever ziyade ier

Mest olur soada amura der
Yatana s.ar donua ier
Virs e beli kdr

(222b)
4 Bizde ra grse o anda ker
ebtszdr ordan oraya gezer
aandan lanaya o abu iner
Rahvn ayvn gibi yet yrkdr
5

Zmre-i bende-i evliydandr

....709 ara indandr
Far li yodur niydandr
Belki paltolu yrt skdr

a- ehirdir emli gelmez

Sznde addr yalan sylemez
piyle uyuya ala iilmez
ni ipi fen lde rkdr

ancay sn ye tama arb

Yapt ilere bama arb
Zinhr an gibi ama arb
Seni berbd eden ba srkdr

708 Hakkk Hsn Efendiye okumak zere ber-y istihza gnderilmitir.-AEH

709 Vsoo

374

478
(241b)
1 a Ms zm snyi gren
Aldanub ann ider oru szldr
rensi lini varsa bilmeyen
Vallhi billhi iki yzldr
2

abnda serolu ilc vardr

tiyrdr faa ehveti vardr
Baclar sever ayreti vardr
adnlar anda a gzldr

Ayy olduundan o sever dzi

Tilki abatl muhammeldir sz
An braub am ars z
Ailece ii pek przldr

479
(151b)
1 Yolca bir dem er ise
Bende-i peyamber ise
Kendisine a der ise
Dr ile berdr bilr
2

mir olup ta elie

km idebilse dilie
Doru olanlar belie
Sard znnr bilr

Nu- arbiye inan

Deme falan ibn-i filan
a bilip rif olan
te bu esrr bilr

480
(29b)
1 Enbiy iinde aul-ameri
crs Ahmed-i Muhtara ma
Zlfir u Dldl feth-i Hayberin
Cenb- aydr- Kerrra ma
2

Ne erler al itti aret-i Bri

Kimi re bindi gem etti mr
Velkin yrtmek cnsz dvr
Hc Bekta Veli Hnkra mah
375

Men aref srrn idr eylemek

Mansr-tek enel-ha srrn sylemek
Mrid-i mili sesin dinlemek
Harb vf- esrra mahss

(30a)
4 Kn dedi var etti kevn mekn
Bu udret aret-i Kibriyndr
Levlke levl emr-i Sbn
Ki lemler Muhammed Mustafandr
5

Ala fikre smaz hikmet-i settr

Yr u ayr ider nrda glzr
Sre-i helet seyf-i zlfir
Cenb- Alyye l-Murtazndr

Her gemisi710 olan aptan deildir

Her zengin711 olan sltn deildir
Bu nutu sahibi irfn deildir
Edb arb budalandr

481
(151a)
1 a yolua doru giden
aret-i Settr bilr
Mrdine bat eden
Ahmed-i Mutr bilr
2

Teslim edenler serini

Ter edebildi errini
Kimki bilr rehberini
aydr-i Kerrr bilr

urma bu afletten uyan

ble-i ddra inan
Mrid eteii tutan
Dmen-i Hnr bilr

Szlerimi dile biraz

aa gerek nz u niyz
Zhid eer lsa namz
ble-i dvr bilr

710 SA s 89
711 SA s 89

376

Anlamad bir nicesi

Var bunu elbet hecesi
Bir kii mirc gecesi
Grdii ddr bilr

a diyerek ze
bret ile ba yze
bit olanlar szne
Virdii ikrr bilr

482
(269b)
1 Ey sof cenb- lik- mula
Bu arab bize inm eylemi
o med etmi a urn a ba
Mmn olanlara ihsn eylemi
2

Vad-i sadetde rezlet ede

Muammed liye advet eden
(270a)
Evld- resle cinyed eden
Mnkir mnfa arm eylemi

Biz ieriz lkin etmeyiz iyn

Hell etdi bize ann Sbn
Namz ldrmaa bize her zamn
Bir pr-i mun imm eylemi

Zemzemi ter idp geelim dey

arm hellden seelim dey
Muaddes arab ielim dey
Allah bize ma selm eylemi

Ey oca bu srra deilsi gh

An arbdan eylersi ikrh
alb-i arbye aret-i Allah
Bu oru szleri ilhm eylemi

483
(282a)
1 Ey Sof nuuma gel eyle mn
Her szm Mevln sz gibidir
p baa benzer aret-i Sbn
te yzm an yz gibidir
377

Eri olanlar szle dzlerim

nki hep yetdir benim szlerim
Her gizli vli grr gzlerim
Gzm a udret gz gibidir

Allahdan arb beri deilsi

Her yerde her vakit ayr deilsi
Rabbul-lemnden ayr deilsi
Seni zn an z gibidir

484
(8a)
1 Ddr- deme Hazret-i Sban
Hu- mphemi asr eylemi
Nsh-i kbrdr vcd- insn
Mye-i hikmetle tamr eylemi
2

be avseyn712 yazm ebrvna

Serhe veh aber d emna
ki gmzen ile hep mjgna
Sre-i fetehn tahrr eylemi

urnda buyurmu hall- ezel

nsndan yo imi bir nesne gzel
Ey arb resmii ressm- ezel
Hme-i udretle avr eylemi

485
(150a)
1 Ey dervi aldan etme ikyet
Tekkeyi bekleyen orba iermi
Dery kenrnda alma nihyet
At alan sdar geermi
2

Bir insnn doru z olursa

a ibat ider sz olursa
Kendini grecek gz olursa
Pirinci tan grp seermi

aret-i Peygmber ba ne sylemi

arbyi ana mn eylemi
Dny mezre-i iret imi
nsn ektiii mutla biermi

712 SA s 104

378

486
(18a)
1 arda muabbeti niin bozars
Ha erenler buna il olur mu
db u erndan yoldan azars
Bu hl ile dem kmil olur mu
2

Meyvesiz glgesiz sen bir eersi

Haddinden ziyde dolu iersi
Her szn nne durmaz geersi
nsn muabbete il olur mu

Bu713 yolda k ile yeksn olanlar

adeh tek boalp yine dolanlar
Hep kendi714 znde ha bulanlar
Baba erenlerden fil olur mu

Bu yolda715 arb gel alma sersem

Savutur yara var iken merhem
Hem kendi zn fehm itmeden dem
Hi kendi szne mil olur mu

487
(264b)
1 hid riy ile olan ibdet
aadr aret-i Settra ar
Byle namz ile olamaz mmet
Hi kimse hmed-i Mutra ar
2

aratsiz mmin olamaz kimse

Nr- nbvvetle dolamaz kimse
a peyamberi bulamaz kimse
Yatub alma ile dvra ar

Allah gzlerie ekmi bir perde

Yo virse Allah gde ve yerde
Gsterelim gel gr a nerde
Secde eyleyesn settra ar

713 S A s 128
714 S A s 128
715 S A s 128

379

(265a)
4 Ebsem ol arb sen nasl ersi
alli ml byle szler sylersi
ctinb et belki aa edersi
aydr- Kerrr- nra ar

488
(201b)716
1 Luf eyle ey arda a emn
Gzel ba sen vars senden ier
Bu szmle bozma sen mn
Der isem ben vardr benden ier
2

renmek istersem al ismimi

Gl levsna gel iz resmimi
ret-i hirde grme cismimi
Bu tenden ten var tenden ier

erat sandn erat deil

Grd aat arat deil
Bu seni bildii marifet deil
Ey arb fen var fenden ier

489
(285b)
1 Dnyda her bir insn
retle dem olmaz
Her ra t geyenler
brhim Edhem olmaz
2

Bu rh- nzenne
Dil olan o amma
Esrr- nt-i kenze
ffesi muarrrem olmaz

Ruul-udsden s
Bir kerre odu geldi
Her mile cihnda
ffetli Meryem olmaz

Allahn enbiys
o faa ind-i ada
uln- enbiy tek
Mabl-i ekrem olmaz

716 Hasbul-icb sylenmitir.-AEH

380

Merdler arb ala

T merde minnet etmez
Bir seferde oturmaz
Anlarla hemdem olmaz

490
(12a)
1 Bize tadr olmu al balden
Ann skin-i meyneyiz biz
Sehum amrn t ezeliden
dik dost elinden mestneyiz biz
2

a her bir eye dir bilrz

Dny v ubya nr bilrz
Her nereye basak r bilrz
Sacid-i Kabe v putneyiz biz

.......717
.......718
Ylm rm kne anma
Gencneler olu viraneyiz biz

491
(271b)
1 Ey vi sen bize va edemezsi
nki her bir ilmin derysyz biz
Bizim yurdumuza hi gidemezsi
aat fn ansyz biz
2

aberdr olayd srr- Sbndan

rt iderdi fr mndan
Bir ey alamad maz- urndan
urn esrr- mansyz biz

(272a)
3 Biz tertip eyledik be avseyni
urb- ev ednda urdu yni
Fehm eylemezsi sen o mbeyni
Mircn leyletl-esrsyz biz

717 Vyoo
718 Vyoo

381

rda biz Msy ird eyledik

sy armdan zd eyledik
ard glere imdd eyledik
Bunlarn sebeb-i iysyuz biz

f u nn daa nin yo iken

Bu grp bildii cihn yo iken
aa saca mekn yo iken
Bizde gizlenmidir amsyuz biz

brhime nr glzr eyledik

Tecr mintahtihel enhr eyledik
Yo iken arb biz var eyledik
Bu kevn mekn dsyuz biz

492
(234a)
1 A zre aradan sorma ey hid
Biz adan ders ald zorlu limiz
Chilsi mfsidsi Allah da hid
kmmz orudur dil kimiz
2

L ilhe lfn le almayz

Bar-i ellete ala dalmayz
Sen gibi be va namz lmayz
Lkin ibdet-i ada dimiz

Sanma biz mahr- mirc deiliz

Mircmz vardr mutc deiliz
Ramanda gndz yir a deiliz
arnmz o faa her an aimiz

arb Allahdan ayr deildir

Allah arbden ayr deildir
Ebsem ol arb yeri deildir
Biz sznde seni d im imiz

493
(66b)
1 Bre zhid zlba oldu
Dim bde-i glfm szeriz
Bezmimize mahbb bir s buldu
An in byle serho gezeriz

382

Bektiyz y h itmeyiz inr

Nmmz sylenir dillerde her br
Bizlere bir mahbb olursa ikr
r kiiyle onu hemen dzeriz

Harb nedir bu melmet hli

Efsne syleyip uzatma li
Zhid az bize torpa misli
ekince yular az bzeriz

494
(64a)
1 f u nn ib ihr olmadan
Biz bu int iptidsyz
Kimseler vl- didr olmadan
Ol be avseyni ev ednsyz
2

Yo iken demle Havv lemde

Ha ile ha idik srr- mphemde
Bir gececik mihmn ald Meryemde
aret-i sn z babasyz

Bize peder dedi fl- Mesh

Rabbi Erni deyu ard s
Lentern deyen biz idik ana
Biz r- Sinn tecellsyz

nt kenz srrn oldu gh

Aynel-yan grdk cemlullh
Ey ce bizdedir srr- ilhi
Biz Hc Bektn fuarsyz

Zhid nmz inna fetehn

Harb kemteri serseri sanma
Bir l r yarar miliz amma
Pir Balm uln budalasyz

495
(270b)
1 Ey oca sen bizi chil mi andn
Biz ledn ilmini ulemsyuz
Bizi mezhebie dil mi and
Biz ben srl enbiysyz

383

Geri ouyorsun levlke levla

Faa perdesini idemezsi
Chilsi Yezde itmedi idr
Biz o nt-i kenzi muammsyz

Mecmu- Bareyni bd eyledi

ra b- hayt imdd eyledi
rda biz Msy ird eyledik
Biz c Bekti hulefsyz

an arbyi dvne anma

Baub szlerine insne anma
l sen bizi bgne anma
Biz Allah li arabasyz

B- KOMALAR
496
(201a)719
1 Tesbh eke eke Hsn-i meyr
Esmy stne gene cratd
Dkna toplam biram meyr
Kendsini fen lde b..latd
2

Bu lii kimse ly grmedi

Nin byle yapar lm irmedi
Kendisinden sordu cevp virmedi
Sade biraz ala gz oynatd

Bu ocu arb insna bezer

ekdir kmil irfna bezer
aati vardr Lomna bezer
Pul ie inde il aynatd

497
(136a)720
1 .......721 bir dergh grdm
Or....pular dolmu krhne gibi
apnlar rezller toplanr her gh
Ur palasun gider meyne gibi
719 Hasbul-icab saati Hsn Efendiye gnderilmitir.-AEH
720 Uygunsuz bir dergah hakknda sylemitir.-AEH
721 Bu ksm air tarafndan bo braklmtr.

384

Mslmnz der yerler erat yoktur

Muhibbnz derler arat yoktur
Dervinz derler aat yoktur
Babas cmlesi cingne gibi

..... 722 Baba derler bir herif vardr

b..ler ahbeler hep aa yardr
.....723 mdemki sate vrdr
S...vir azna memine gibi

498
(235b)724
1 Minas Efendini hsn-i al
d bilr beni meftn eyledi
Ne erefdir oldum aa mlki
alb-i maznumu memnn eyledi
2

Ermenidir faa er mnl erdir

alm selm nzik l-gherdir
lm-i fal vardr ehl-i hnerdir
ktisb- ilm-i fnn eyledi

Devr-i istibddda ekdi o cef

oruluu oldu bana bel
ep ehl-i hkmet oldular ad
Lakin ffesini zebn eyledi Edb arb

499
(129a)
1 Bir a sene evvel ben bir gzeli
Cndn sever idim dilrb idim
imdi ayp ittim ol b-bedeli
Her derdime benim bir dev idi
2

per idim em-i ahlarn

olar idim zlf-i gl-blarn
Nal tarf dem ebrlarn
Sre-i cell fetthna idi

722 Bu ksm air tarafndan bo braklmtr.

723 Bu ksm air tarafndan bo braklmtr.
724 hibbdan izzetli Minas Efendi hakknda sylenmitir.-AEH

385

Sevmez idi ala yl ile li

Mstmul-etvr o idi li
Ru- tabnak hsn-i cemli
Mutlaa ......725

stesem cnn fed iderdi

Emr itdiim yere durmaz giderdi
Cndn arbyi yet severdi
Riykr deildi b-riy idi

500
(62b)
1 ayra rm oldu ol gl-i ran
Beyhde per ama glzre blbl
Ayre olatt kendini hayf
Durma bu glende bre blbl
2

Her seherde nle v giryn idersi

Nlele u hayrn idersi
Gonce derdiler mi nln idersi
Kim drd seni bu zre blbl

Pervne cn virir maz vz

emi ebistna yanma niyz
arbden ren nihn bu nz
Bl peri gel ya bu nre blbl

501
(121a)
1 Sylemez her kim ki sou anldr
ster genc olsun ara a olsun
nsn var sevilir nki anldr
ster saal brasn ister tra olsun
2

Erbb- .......726
Efl-i riydr adan b-aber
Toru insnlar Allah da sever
ster aba ister zlba olsun

Harb her kii kendini syler

Byle buyurmudur n erenler
Neylerse bir dem kendine eyler
ster pek sert ister pek yava olsun

725 Vsoo
726 Vsoo

386

502
(237a)
1 sn-i meyr eytn var
nd-i ilhide yz almam
Bu lini bizden edemez inr
nki gizli deil ikredir
2

Yol geen nnda o imi becr

S..imi p..tlara ra iirir
Krine ala gni geirir
Dehetli iddetli ulmpredir

Yanmaz silinmez yz aresi

Vicdnnda var ehvet presi
Ey arb yodur bunu aresi
are dek apanmaz mzmin yrdr

503
(135b)
1 Bir szm var saa mrim efendim
Nasl ar ideyim ay iderim
atta geen cuma syleyecektim
Lkin ordum belki a iderim
2

Chil ocuklarla lfetim yoktur

nki uramaa hi vadim yoktur
Size ders virmee udretim yoktur
Beni afv ediiz ric iderim

arb ister ki irfn olas

Yaz oku cehd ile insn olas
Ricl-i b-nma uln olas
Bundan ora byle du iderim

504
(134a)
1 Muabbet mvedded sevenlerdenim
Bunu bilmezlere yodur minetim
Her nereye eksen gelenlerdenim
nki her milletle vardr lfetim
2

Acib arib srr- mbhemim

Btn cihn batsa yansa b-amm
Yer ier ev ider ben bir adamm
El fakr u fahridir benim servetim
387

Neler ektim neler ey h- ubn

Beni ok dndrd cenber-i devrn
En nihyet sana eyledi isn
Velkn bilmedi adr u ymetim

505
(133b)727
1 Kimseni asn gremez idin
Kendi nosn bilmi olayd
Her bir sze cevap viremez idi
Benlik davsndan gemi olayd
2

Kula olayd szm duyard

rfn olayd bana uyard
Ayam srp ana boyard
Bir kelbin aznda ol di olayd

azeller yapars lflar odur

rfn olayd baa uyard
Geri hiddetine szmz yodur
Ey arb biraz geni olayd

Ben nereye asam gricek idi

Defter-i amlim trecek idi
Bilrim niyi srecek idi
Dervn stne teft olayd

506
(133a)728
1 Herkesin malbu bir gl olurdu
Bu glenden onca dermi olayd
Aynel-yakn grp a bulurdu
Bezm-i erenlere irmi olayd
2

Kendii bileydin a bilirdi

Eri yolda doru yola gelirdi
Bir sofraya konsan belki yenirdi
Byle i kalmayp pimi olayd

arb seninle dd davya

Giriftr olmadan derd belya
Daha l idi br dnyya
Ey ni postuu sermez olayd

727 Dervi ni dilinden kendi hakknda sylediim cevabdr.-AEH

728 Bu dahi Dervi ni hakkna sylenmitir.-AEH

388

507
(135a)
1 Bize buyur dersem gelmem dersi
Sz bilmez sen ar krars
Yz ekidip alar gidersi
Keyfimi zevimi hemn bozars
2

nsn gibi gelip lfet bilmezsi

Gzel sz syleyip obet bilmezsi
Yaz saa adr u ymet bilmezsi
Syle Allah in neye yarars

lib kendii kendi rars

nki ar gl bilmez yarsn
Bezm-i arbye gelmez kaars
Yanda sen an pek ok arars

508
(279a)729
1 Lf eyle k mey un
Diller mnevvir olsun
Tekrr birer ade vir
Lufu mkerrer olsun
Mey o krler olsun
2

Aran meyl-i andr

Vicdnlar uyandr
Leyl nehr maiyetin
Evld- aydr olsun

Sk-i kever olsun

Ey sk mey yetitir
Luf u inyet ile
Her bir uda yri
Gerek erenler olsun
rlar yediler olsun
Mest et bizi meyile
Ey sk himmet eyle
Her yerde destgri
h- peygamber olsun
Allhu Ekber olsun

729 Mstezd Sknme.-AEH

389

Ski saa arb

Olsun aya trb
Tekrr birer adeh vir
Ltfu mkerrer olsun

509
(237b)
1 Chiller ekemez ehl-i mn
Zr yzlerini hikmeti vardr
Nasl anlataym bilmem bu li
Ehl-i dili n u hreti vardr
2

Vcd- merdim mil-i irfn

Szdrlm altn gibidir her an
Her nereye gitse olsa nmyn
tibr idenler ymeti vardr

milleri ilm-i irfn vardr

Al u fikri fal u izn malm
Sz z oru vicdn malm
Her ml lle udreti vardr

Bir insn chil ndn olursa

nsn retinde ayvn olursa
arbye ar dmn olursa
Mula anda ased illeti vardr

510
(252b)730
1 a M zm sn ayvn
Afv olunmaz byk gnh vardr
Malmt olsun ubb- muhibbn
Cinyetden beter cinyeti var
2

Allaha nebye muhtc deilmi

aret-i Alye mutc deilmi
Prna Velye mutc deilmi
Her sz patlatr elleti var

Mecsler bile bunu sylemez

zm syler amma mmin dilemez
Syledii sz kendi de bilmez
Chillerden beter cehleti var

730 Hakkk Hsn azm hakknda hasbul-icb sylenmitir.-AEH

390

Mest olub meclisi peran ider

er i..er s.ar isyn ider
a inr idp hezeyn ider
Sylenmez tkenmez rezleti var

Bilmeyenler sanr oru zldr

lbuki kendisi iki yzldr
Tilki abatl bl szldr
rfn mutaldir amati var

abr ile arb neler olaca

Bir gn bileni elbet bulaca
imdiki linden beter olaca
nki aa an adveti var

511
(192b)
1 Gndzlk olara ry- zbdan
Lf- isn ile bir a bse vir
Unutma szm kimse duymad
Gece saat bete gel oynuma gir
2

ama bizden zinhr olma yabni

Ter eyleme ala bezm-i rindn
Adalm saa rh- uln
Srr- aati encmna ir

stdmz mslm-i mestnedendir

Ervh atmaa indandr
Bu esrra vf fualdandr
sn rbiye anlatd bir bir

512
(156b)
1 Eski li ey u bulamazsz
O atl muabbet bir zamn imi
Art baa siz yr olmazsaz
Arz-y vulat bir zamn imi
2

Geri evvel meftn etmidi beni

Ala yamt cn ile teni
imdi geti o l unuttum seni
tiy- asret bir zamn imi

391

Sevd-y lfle derbeder idim

Ruz- eb hecrile pr-keder idim
Otur aman gitme yavrum der idim
O rec-y minnet bir zamn imi

Edbne saa izzet iderdim

Gllere gre himet iderdim
l olmaza ayret iderim
O adm u ayret bir zamn imi

392

SZLK

br (Ar.): hesap defteri

bdl (Ar.): saylar yedi veya yetmi olarak gsterilen evliya zmresi
Acl (Ar.): aceleci, ii dar
gh (Ar.): bilgili, haberli, uyank
hz (Ar.): alak, menfur
hzn (Ar.): kederler, zntler
Akdem (Ar.): ilk nce, nceki
mil (Ar.): sebep
md (Ar.): direk, stun
Andelib (Far.): blbl
Anid (Ar.): inat eden, inat
Aparmak (Az.): alp gtrmek
Asel (Ar.): bal, cennetteki drt sudan biri
stan (Ar.): eik
At (Ar.): balama, bahi
Badezn (Far.): bundan sonra
Bad (Ar.): uzak, rak
Bde-i glfm (Far.): gl renkli kadeh
Ba- irem (Far.): cennette bir bahe
Brn- bel (Far.): bela yamuru
Basri (Ar.): gren
Bedd (Ar.): mehur, grnr, ak

Berd (Ar.): souk

Berdr (Far.): aslm (insan)
Bervechi (Far.): yznde
Berzh (Ar.): llerin, ruhlarn kyamete kadar bulunacaklar yer, can skc yer, zor, g
Bevvl (Ar.): ok sk ieyen
Bezm-i Vl (Ar.): ycelik lemi
Biat (Ar.): kabul ve tasdik muamelesi
Bister-i hk (Far.+Ar.): toprak yata
Bstn (Far.): k Ferhadn sevgilisi irinin emriyle Kermanah civarnda deldii da, gk
B (Ar.): koku
Bhtn (Ar.): yalan, iftira
Bnyd (Far.): asl, esas, bina, yap
Brhn (Ar.): delil
Cnib (Ar.): yn
Cedes (Ar.): mezar, kabir
Celb (Ar.): esir, satlk esir
Celil (Ar.): byk, ulu
Ceveln (Ar.): dnme dolama
Cife (Ar.): le
Cinn (Ar.): cennetler
C (Far.): akarsu, rmak
Cst (Far.): abuk, hareketli, yakkl
Dder (Far.): karde
Dmen (Far.): etek
Dn (Az.): konumak
Dehan (Far.): az
Dehr (Ar.): dnya, zaman, devir
Den (Ar.): alak
Dest (Ar.): el
Destar (Far.): sark, tlbent
Destgir (Far.): elinden tutan, yardmc
Det (Far.): bozkr, l
Drahn (Far.): parlak, parlayan
Dib (Far.): renkli dokuma motiflerle ssl lks bir eit ipek kuma, canfes kuma
Dilber-i Ran (Far.+Ar.): ho grnen sevgili

394

Dilpesend (Far.): gnle ho gelen

Dilrb (Far.): gnl kapan, gnl alan
Dirg (Far.): esirgeme, men etme, nleme
Dd (Ar.): kurt, bcek
Dzah (Far.): cehennem
Dldl (Ar.): Hz. Muhammedin Hz. Aliye verdii kr katr
Dvr (Far.): g, zor
Ecns (Ar.): cinsler, eitler
Efsnsz (Ar.): byc
Efss (Far.): yazk, eyvah gibi bir teesr edat
Eltaf (Ar.): daha latif
Emlh (Ar.): Tuz
Emvc (Ar.): dalgalar
Endh (Far.): gam, keder, tasa, znt
Fafr (Far.): in imparatorlarna verilen bir ad, inde porselenden yaplan kap kacak
Fakr (Ar.): fakirlik, yoksulluk, muhtalk
Fri (Ar.): vazgemi, ekilmi
Farzn (Ar.): rnein
F (Ar.): meydana kma, aa vurma
Fatn (Ar.): fitneci
Fehm (Far.): anlama, anlay
Feraiz (Ar.): farzlar
Ferhnk (Far.): sevinli, Trk mziinin mrekkep makamlarndan birinin ismidir
Ferzend (Far.): oul, ocuk
Fsk (Ar.): Hak yolundan kma, Allaha kar isyan etme, hainlik
Fiken (Far.): atc, ykc, drc
Firdevs-ialda (Far.+Ar.): cennette bir mekn
Firkat (Ar.): ayrlk
Fiten (Far.): fitneler, ayartmalar, azdrmalar
Fr (Far.): satan, satc
Frzn (Far.): parlayc, parlayan, parlak
Fzn (Far.): ok fazla
Galtan (Far.): yuvarlanc, yuvarlana
Genc (Far.): hazine, define
Germ (Far.): scak

395

Gr-i kebr (Far.): byk kavga

Gs (Far): kahkl, omuza dklen sa
Glfem (Far.): gl renkli
Glnihl (Far.): glfidan
Gzer (Far.): geme, gei
Hil (Ar.): korkun
Hb (Far.): uyku, rya
Hhikr (Far.): isteyici, istekli
Hakir (Ar.): itibarsz, deersiz, aa
Hals (Ar.): kurtulma, kurtulu
Halikul-ns (Ar.): insanlar yaratan
Hme (Far.): kalem
Ham (Far.): eri, bklm
Hr (Far.): diken
Harda (Az.): nerede
Harr (Ar.): ipek
Hayf (Ar.): hakszlk, cevir, zulm
Hyme (Ar.): adr
Hayrnnis (Ar.): kadnlarn hayrls
Hayy (Ar.): diri
Hza (Ar.): bu, u, o
Hazer(Ar.): saknma, kanma, korunma
Hecil (Ar.): vadi
Herc (Far.): karklk, grlt
Hrman (Far.): salna salna naz ve eda ile yryen
Hodbin (Far.): kendini beenmi, bencil
Homed (Far.): ho geldin
Hubbu-l beer (Ar.): insanlarn sevgilisi
Humr (Ar.): ikiden sonra gelen ba ars
Hn (Far.): kan
Hurrem (Far.): en, sevinli, gleryzl
Itrnk (Far.+Ar.): gzel kokulu
Iyd (Ar.): bayram
ctinab (Ar.): saknma, ekinme, uzaklama
dll (Ar.): naz etme, nazlanma

396

fy- Rz (Far.): gizlenen eyi aa vurma

v (Ar.): azdrma, batan karma
htikk (Ar.): srlme, kanma
hy (Ar.): diriltme, canlandrma
ktid (Ar.): tabi olma, uyma
mtisl (Ar.): gerekeni yapma, alnan emre boyun eme
nm (Ar.): nimet verme, iyilik etme
nhirf (Ar.): dnme, sapma, doru yoldan kma
re (Ar.): gsterme, tayin etme
rci (Ar.): dnme, dndrme
Kabak (Az.): arka
Kbe vseyn (Ar.): Hz. Muhammedin Mirata Allaha iki yay boyu yaklamas
Kffe (Ar.): hep, btn, cmle
Kl beli (Ar.): bezm-i elestte ruhlarn evet kabul ettim manasnda verdikleri cevap
anber (Ar.): Hz. Alinin sadk, vefakr klesi
Kasr (Ar.): saray, kk
Kemter (Far.): daha aa, aada bulunan
Kenz (Ar.): hazine, define
Kenz-i hak (Ar.): Allahn hazinesi
Kesel(Ar.): geveklik, tembellik, uyuukluk
Krat (Ar.): okuma
Ktmr (Ar.): Eshab- Kehfin kpeinin ad
Kibriy (Ar.): byklk, ululuk
Kilk (Far.): kam kalem
urn- Natk (Ar.): konuan Kuran
urn Smit (Ar.): sessiz Kuran
urretl-ayn (Ar.): gz nuru
Ks (Far.): byk davul
Kn (Ar.): ol, olsun
L Mekni (Ar.): meknsz
Lt: slmdan nce Kabede bulunan putlardan biri
Leyl nehr (Ar.): gece, gndz
Leyletl-isr (Ar.): Mira gecesi
Lik (Far.): lkin, fakat, ama
Ll(Ar.): inci, bakire, el dememi

397

Luc (Far.): a
Ll-i ll (Ar.): parlak inci
Mail-i sar (Ar.): ikiye eilimi olan
Madb (Ar.): gazaba uram
Mh rlar (Far.): ay yzler
Mahmil (Ar.): deve zerine konulan iki kiinin bindii sepet, her yl Harameyne hac
kafilesiyle gnderilen armaanlar
Mahnk (Ar.): boulmu, boaz sklm
Mnend-i Ummn (Far.+Ar.): denize benzer
Mamr (Ar.): bayndr
Mr (Far.): ylan
Medh sen (Ar.): vme, vg
Medyn (Ar.): borlu
Mefd (Ar.): l veya diri olduu bilinmeyen kayp kimse
Meftn (Ar.): gnl vermi, tutkun
Meh tbn (Ar.): parlak ay
Ment (Ar.): slm ncesi Kbedeki putlardan biri
Menhs (Ar.): uursuz
Merbut (Ar.): balanm, ulam, bitimi
Merhn (Ar.): rehin edilmi
Mes (Ar.): kuyumcu eyas
Mea (Ar.): akam
Mesm (Ar.): iitilmi, duyulmu
Mestr (Ar.): rtl, kapal
Mem (Ar.): uursuz
Mev (Ar.): yurt, mesken, yer
Mevc (Ar.): dalga
Meyi nb (Far.): halis iki
Merecel-bahreyn (Ar.): iki deniz kavuumu
Mezid (Ar.): artma, oalma
Mezmum (Ar.): yerilmi
Mihen (Ar.): eziyet, sknt
Mihmn (Far.): misafir, konuk
Mihr (Far.): gne
Mirt (Ar.): ayna

398

Mizban (Far.): konuu arlayan ev sahibi

Muhib (Ar.): seven, (Bekt tarikatna yeni giren kii)
Munharif (Ar.): sapan, doru yola gitmeyen
Mbhem (Ar.): belirsiz, rtl, anlalmaz
Mcteb (Ar.): seilmi, sekin
Mdm (Ar.): devam eden, sren
Mdavt (Ar.): devam etme, bir yere gidip gelme
Mnceli (Ar. ): parlayan, parlak, meydanda besbelli olan
Mnfail (Ar.): gcenen, gcenmi
Mnir (Ar.): nurlandran, k veren
Mrde (Far.): l, lm
Mstetb (Ar.): ho, gzel bulunan
Mstymul-etvr (Ar.): orta yol zre bulunan
Nbd (Far.); yok olan, bulunmayan
Nhid (Far.): Zhre gezegeni
Nks (Ar.): Hristiyanlarda ibadet vaktini bildirmek iin kiliseden alnan an
Nakz- ahd (Ar.): anlamay bozma
Nad (Far.): hznl, gaml
Nvek (Far.): ok
Nebt (Ar.): ot, bitki
Necbet (Ar.): soyluluk, soy temizlii
Necil (Ar.): soylu
Nefh (Ar.): boru vs. frme
Nesh (Ar.): lav etme, hkmsz brakma
Nevreste (Far.): taze
Nihn (Far.): gizli, sakl
Nush (Ar.): nasihat, t
Nm (Far.): gsteren, bildiren
Nsh-i Kbr (Ar.): byk zet (tasavvufta insan)
Pkize (Far.): temiz, leke
Pend (Far.): t
Perestn (Far.): taparcasna sevenler
Pertev (Far.): k, parlaklk
Peym (Far.): haber, bakasndan alnan bilgi
Peyker (Far.): yz, ehre

399

Peymne (Far.): byk kadeh

Peyrev (Far.): arkas sra giden
Pir-i mugan (Far.): meyhaneci, mecusilerin barahibi
Psi (Far.): rk
Pte (Far.): iinde maden eritilen tava
Rm (Far.): itaat eden, boyun een
Refref (Ar.): ince, yumuak kuma, Hz. Muhammedin Mira gecesi binei
Renc (Far.): ar, sz
Rhlet (Ar.): lm
Rifat (Ar.): ykseklik, ycelik
Rind (Far.): dnyevi ilere aldrmayan kimse
Rb (Ar.): sprme, sprge
Rb (Ar.): drtte bir
Rub (Ar.): korku
Ruhsr (Far.): yanak, yz
Sil (Ar.): sual eden, dilenci
Scid (Ar.): secde eden
Sahn (Ar.): avlu, orta, meydan, byk kse
Si-i sen (Ar.): vlen iki sunan
alat (Ar.): namaz
Smn (Far.): servet, zenginlik
Selset (Ar.): akc olma, kolay anlalma
Semender (Far.): atete yaar bir masal hayvan
Semm (Ar.): zehir
Senhn (Far.+Ar.): ven
Serfr (Far.): ba eme, sz dinleme
Serv-i add (Far.+Ar.): selvi boy
Settr (Ar.): rten, Allah
Sez (Ar.): mnasip, uygun
Syma (Far.): oru
Simak (Ar.): vasta, sebep, bir eyi kaldracak alet
Siret (Ar.): i
Sirkat (Ar.): hrszlk, alma, alnma
Sde (Far.): srlm, ezilmi, dvlm
Srh (Far.): delik, gedik

400

Suziim (Far.): yanma, yakma, byk ac

Sbhan (Ar.): Allah
Sendn (Far.): syleyen
Slb-i pk (Ar.): temiz nesil
Svr (Far.): ata binmi binici
aul-amer (Ar.): ayn ikiye blnmesi
yeste (Far.): yakr, uygun
ebb (Far.): genlik, tazelik
ebh (Ar.): benzeyen, benzeyici
ebistn (Far.): gece lkesi
ehdbe (Far.): bal erbeti
ehvr (Far.): aha yakacak surette, byk inci
iken (Far.): bklm, kvrm
ikest (Far ): krlm, krk
ir (Far.): arslan
m s (Ar.): uursuz esneme
rideler (Far.): hali perian olanlar
kfte (Far.): alma, alm olma
Taaddi (Ar.): saldrma, zulmetme, haddi ama
am (Ar.): yemek
Tt (Ar.): putlar
Thir (Ar.): temiz
Tahkr (Ar.): aalama
Tahmir (Ar.): mayalandrma, birine eek demek
Tahvif (Ar.): korkutma
Tathr (Ar.): temizleme
Tayyib (Ar.): iyi, gzel, ho
Tazyif (Ar.): zayflatma
Teberr (Ar.): yz evirme, uzaklama
Tehi (Ar.): bo
Tekfin (Ar.): kefenleme, sarma
Terahhum (Ar.): merhamet etme, acma
Ters (Ar.): Hristiyan
Tenegn (Far.): susamlar, istekliler
Tir-i kemn (Far.): keman oku

401

Tb (Ar.): cennette bulunan ve dallar

cenneti glgeleyen bir aa
Ttyn (Far.): papaanlar
Tmen (T.): on bin
Taaccb (Ar.): aakalma
Tavl (Ar.): uzun
Uba (Ar.): ceza, ahiret
Um (Ar.): derinlik
Uzlet (Ar.): keye ekilme, tenhada yaama
ftde (Far.): dkn, biare
Vl (Far.): yksek, yce
Vassal (Ar.): ulatran, birletiren
Vech-i abs (Ar.): surat ask
Yed-i bey (Ar.): Hz. Musann Firavuna kar kl olarak grnen eli
Yekt (Far.): esiz, benzersiz
Yeld (Far.): uzun
Ymn (Ar.): uur, bereket
Z (Far.): karga
hid (Ar.): zhd ve takva ehli
Zahm- t gamze (Ar.): gamze okunun kalnl
Zebni (Far.): cehennemde grevli bir melek
Zeheb (Far.): ok zengin adam
Zemm (Ar.): yerme
Zib (Far.): ssl, yakkl, gzel
Zr zeber (Ar.): alt ve st
Zin (Ar.): canl, erefli
Zlfiar (Ar.): Hz. Alinin klc
Zlf semens (Far.): yasemin zlfl
Znnr (Ar.): papazlarn beline balad kuak

402

KAYNAKA

AANOLU Yldrm, Osmanldan Cumhuriyete Balkanlarn Makus Talihi G, Kum

Saati Yay., stanbul, 2001.
AKKU Metin, Divan iirinin letiimde Yklendii Grev Asndan Hammzde
hsann Tarih Manzumeleri, Trabzon ve evresi Uluslararas Dil-Tarih-Edebiyat
Sempozyumu Bildiriler Kitab II, Trabzon Valilii Yay., Trabzon, 2002, s. 262.
AKSAN Doan, iir Dili ve Trk iir Dili (2. bsk.), Engin Yay., Ankara, 1995.
AKSEK Ahmed Hamdi, slam Dini, tikat, badet ve Ahlak, Ankara, 1933.
AKN Sina, ttihat ve Terakki, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi,
letiim Yay., C. V, stanbul, 1985, s. 1342-1345.
ARAZ Nezihe, Anadolu Evliyalar, Atlas Yay., stanbul, 1988.
ARMAOLU Fahir, 19.Yzyl Siyasi Tarihi, Ankara, 1999.
ASSMANN John, Kltrel Bellek (ev. Aye Tekin), Ayrnt Yay., stanbul, 1997.
ATALAY Besim, Bektailik ve Edebiyat (ev. Vedat Atilla), stanbul, 1991.
ATAY Tayfun, Batda Bir Nak Cemaati, letiim Yay., 1996.
ATKINSON, Rta L., ATKINSON R., v.d., Psikolojiye Giri (ev. Yavuz Alogan), Arkada
Yay., Ankara, 1999.
AYAS M. Rami, Trkiyede lk Tarikat Zmrelemeleri zerine Din Sosyoloji Asndan Bir
Aratrma, Ankara, 1991.
AYN M. Ali, Tasavvuf Tarihi (Sad. Hseyin Rahmi Yaranl), Kitbevi Yay., stanbul,
1992.
AYTEKN Sefer, Harb Divn (2. bsk.), Ayyldz Yay., Ankara, 1999.
BALKAN Kemal, Eski nasyada Kut (Veya Gut) Halknn Dili le Eski Trke Arasndaki
Benzerlik Erdem, C. VI, S. 16, AKDTYKY, Ankara, 1992, s. 1-57.
BANARLI Nihat Sami, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, C. I, s. 285

BARKAN . Ltfi, Osmanl mparatorluunda Bir skan ve Kolonizasyon Metodu Olarak

Vakflar ve Temlikler I. stil Devrinin Kolonizatr Trk Dervileri, Vakflar Dergisi,
C. II, stanbul, 1943.
BAGZ lhan, Folklor Yazlar, Adam Sanat Yay., stanbul, 1986.
BAYRI M. Halit, Edip Harb I, Folklor Postas, S. 17-18-19, stanbul, 1946, s. 13.
BEVERLY J. Stoeltje, R. Bauman., The Semiotics Of Folkloric Performance, The Semiotic
Web 1987 (Ed. by Thomas A. Seebok, Jean Umiker-Seebok), Berlin-New YorkAmsterdam, 1988.
BRGE J. Kingsley, Bektlik Tarihi (ev. Reha amurolu), Ant Yay., stanbul, 1991.
BLKBAI Rza Tevfik, Edib Harb Erenler, Yeni Sabah, S. 2216 (21 Temmuz),
stanbul, 1944.
BUHAR, Sahih-i Buhar Muhtasar Tecrid-i Sarih Tercemesi ve erhi, DBY., Ankara,
1991.
CASTELLAN Georges, Balkanlarn Tarihi (ev. Ayegl Yaraman Babuu), Milliyet Yay.,
stanbul, 1995.
McCHARTY J., Mslmanlar ve Aznlklar, nklp Yay., (ev. Bilge Umar), stanbul,
1998.
CLARKE Gloria, Alevi Kltrel Kimliinde Mziin Rol (ev. Hande A. Birkalan,
Kzlca Yrr), Toplumbilim, S. 12 (Mzik ve Kltrel Kimlik zel Says), Ankara,
2001, s. 127-137.
CONNERTON Paul, Toplumlar Nasl Anmsar, (ev. Alaeddin enel), Ayrnt Yay.,
stanbul, 1998.
AATAY Neet, Bir Trk Kurumu Olan Ahilik, TTKY, Ankara, 1974.
ETN smet, Trk Edebiyatnda Hz. Ali Cenknmeleri, KBY, Ankara, 1997.
OBANOLU zkul, Halkbilimi Kuramlar ve Aratrma Yntemleri Tarihine Giri,
Aka Yay., Ankara, 1999.
__________________, Osmanl Devletinde Trk Halk Kltrnn Deiim ve Dnm
Dinamikleri, Yeni Trkiye Yay., Ankara, 1999, C. IX, s. 51.
__________________, k Tarz Kltr Gelenei ve Destan Tr, Aka Yay., Ankara,
2000.
DERV RUHULLAH, Bektai Nefesleri, stanbul, 1340.
DEVELOLU Ferit, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lugat, (15.bsk.), Aydn Yay.,
Ankara, 1998.
DLN Cem, rneklerle Trk iir Bilgisi (2. bsk.), TDKY, Ankara, 1992.
DLTHEY Wilhelm, Hermeneutik ve Tin Bilimleri (ev. Doan zlem), Paradigma Yay.,
stanbul, 1999.
DURBLMEZ Bayram, Muhiddin Abdal Divn (nceleme-Tenkitli Metin), Frat niversitesi,
Sosyal Bilimler Enstits (Baslmam Doktora Tezi), Elaz, 1998. Dnden Bugne
stanbul Ansiklopedisi, ahkulu Sultan Tekkesi, C. VII.
EKZ Osman Nuri, Namk Kemal Hayat Sanat ve Eserleri, Gkin Yay., stanbul, 1984.

404

ELADE Mircae, mgeler Simgeler (ev. M. Ali Klbay), Gece Yay., Ankara, 1992.
ELLUL Jacques, Szn D (ev. Hsamettin Arslan), Paradigma Yay., stanbul, 1998.
ERAYDIN Seluk, Tasavvuf ve Tarikatlar, MFY, stanbul, 1994.
ERDEM Hsamettin, Panteizm ve Vahdet-i Vcud Mukayesesi, KBY, Ankara, 1990.
ERDKUT Hseyin Hsn, Edib Harbnin Divn, Bilgi Matbaas, zmir, 1950.
ERGUN Saadettin Nzhet, Edib Harb, Milli Mecmua X/109, stanbul, 1928, s. 1751-1753.
______________________ , Bekta airleri, Devlet Matbaas, stanbul, 1930.
EYBOLU smet Zeki, Alev-Bekt Edebiyat, stanbul, 1991.
FILALI E. Ruhi, Trkiyede Alevlik Bektlik (3. bsk.), Seluk Yay., stanbul, 1994.
FINNEGAN Ruth, Oral Poetry/Its Nature, Significance and Social Context, BloomingtonIndianapolis (USA), 1992.
FOLEY J. Miles, The Theory Of Oral Composition/History and Methodology, BloomigtonIndianapolis (USA), 1998.
FREUD-ADLER-JUNG, Psikanaliz Asndan Edebiyat (ev. Selahattin Hilav), Dost Yay.,
Ankara, 1981.
GEORGEON F., FENOGL ., Douda Mizh (ev. Ali Berktay), Yap Kredi Yay., stanbul,
1999.
GEORGEON Franois, DUMONT, P, Osmanl mparatorluunda Yaamak (ev. Maide
Selen), letiim Yay., stanbul, 2000.
GLSENAN M., Saint and Sufi in Modern Egypt, Oxford Universty Press, Oxford, 1973.
GKA Erol, TOPUOLU A., AKTAY Y., nce Sz Vard, Vadi Yay., Ankara, 1996.
GLPINARLI Abdulbk, Menkb- Hnkr Hac Bekt- Vel, nklp Yay., stanbul,
1958.
______________________, Vilyetnme (Menkb- Hnkr Hac Bekt- Vel), stanbul,
1958.
______________________, Alevi Bektai Nefesleri, nklp Yay., stanbul, 1963.
______________________, Halk Edebiyatmzda Zmre Edebiyatlar Trk Dili Trk
Halk Edebiyat zel Says, S. 207, Ankara, 1968, s. 357-376.
_____________________, Trkiyede Mezhepler ve Tarikatlar, nklp Yay., stanbul,
1969.
GRKEM smail, Baha Said Bey Trkiyede Alevi-Bektai, Ahi ve Nusayri Zmreleri, KBY,
Ankara, 2000.
GNAY Umay, Ahmed Yesevden Hareketle Yazl Kltrn Szl Kltre Etkisi
Konusunda Tespitler, Milletleraras Ahmed Yesev Sempozyumu Bildirileri, (26-27
Eyll 1991), Ankara, 1992, s. 26.
______________, Trkiyede k Tarz iir Gelenei ve Rya Motifi, Aka Yay., Ankara,
1992.
GZEL Abdurrahman, Kaygusuz Abdal, KBY, Ankara, 1981.
__________________, Tekke iiri, Trk Dili Trk Halk iiri zel Says III (Halk iiri)
S. 445-450, TDKY, Ankara, 1989, s. 251-454.

405

__________________, Abdal Musa Vilayetnmesi, TTKY, Ankara, 1999.

HACI BEKT-I VEL, Makalat (Haz. Esad oan), Ankara, 1996.
HALLAOLU Ahmet, Balkan Harbi Srasnda Rumeliden Trk Gleri (1912-1913),
TTKY, Ankara, 1994.
HANOLU kr, Trklk, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, C.
V, stanbul, 1985.
HEPER Metin, 19.Yzylda Osmanl Brokrasisi, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye
Ansiklopedisi, C. I, stanbul, 1985.
HERZOG George, Song: Folk Song and The Music of Folk Song, (Fund-Wagnals)
Standart Dictionary of Folklore p. 1032-1050.
BN FADLAN, Seyahatname, (Yay. Hz. Ramazan een), stanbul, 1975.
BN- ARAB, Harflerin lmi (ev. Mahmut Kank), Asa Yay, stanbul, 2000.
PEKTEN Halk, Eski Trk Edebiyat Nazm ekilleri, Birlik Yay., Ankara, 1985.
JANSKY Herbert, Der Bektai Dichter Edip Harabi, WZKM, Wien, 1960, s. 87-98
KAM Ferit, Vahdet-i Vcud, (Sad. Yrd. Do. Dr. Ethem ebeciolu), DBY, Ankara,
1994.
KARA Mustafa, Din, Hayat ve Sanat Asndan Tekke ve Zaviyeler (3. bsk.), Dergh Yay.,
stanbul, 1990.
KILI Sadk, slmda Sembolik Anlatm, nsan Yay., stanbul, 1995.
KISAKREK Necip Fazl, Namk Kemal, Sebil Yay., stanbul, 1966.
KOCA evki, Melmi-Bekti Metaforunda rd Paradigmas, Nazenin Yay., stanbul,
1999.
KOCA Turgut, Onaran Z., Gldeste, Ankara, 1987.
KOCA Turgut, Bektai Nefesleri ve airleri (XIII. yzyldan XX. yzyla kadar), Maarif Yay.,
stanbul, 1990.
KOER Hasan Ali, Trkiyede Modern Eitimin Douu ve Geliimi, MEB Yay., stanbul,
1991.
KOU Reat Ekrem, Bekta Tekkeleri, stanbul Ansiklopedisi, C. V, s. 2447.
KODAMAN Bayram, Abdulhamit Devri Eitim Sistemi, a Yay., Ankara, 1991.
KORKMAZ Esat, Ansiklopedik Alevlik Bektlik Terimleri Szl, Ant Yay., stanbul,
1994.
KPRL M. Fuad, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, DBY., Ankara, 1981.
_________________, Edebiyat Aratrmalar II, stanbul, tken Yay., stanbul, 1989.
_________________, Anadoluda slmiyet, (Yay. Haz.Mehmet Kanar), nsan Yay.,
stanbul, 1996.
KUEYR, Risle-i Kueyriye (ev. Sleyman Uluda), Dergh Yay., stanbul, 1978.
LEVEND Agah Srr, Divan Edebiyatnda Glmece ve Yergi, TDAY Belleten, Ankara,
1970.
LULL James, Popler Mzik ve letiim (ev. Turgut bla), iviyazlar Yay., stanbul,
2000.

406

MACT Muhsin, Divn iirinde Ahenk Unsurlar, Aka Yay., Ankara, 1996.
MARDN erif, slmclk, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, C. V,
stanbul, 1985.
MAY Rallo, Yaratma Cesareti, (ev. Alper Oysal), Ayrnt Yay., stanbul, 1998.
MELKOFF Irene, Yunus Emre le Hac Bekta, TDED, S. XX, stanbul, 1973, s. 29-35.
_______________, Uyur dik Uyardlar, Cem Yay., stanbul, 1983.
_______________, Namk Kemalin Bektailii ve Masonluu, Tarih ve Toplum, S. 60,
stanbul, 1998, s. 17-19.
MUHYDDN BNL-ARAB, Ftuhatul-Mekkiye (ev. Prof. Dr. Nihat Keklik), KBY,
Ankara, 1990.
NMETH Gyula, Atilla ve Hunlar, stanbul, 1966.
NOYAN Bedri, Bektlik Alevilik Nedir?, Dou Yay., Ankara, 1987.
OCAK Ahmet Yaar, Bekta Menkbnmelerinde slm ncesi nan Motifleri, Dergh
Yay., stanbul, 1984.
__________________, Alevilk-Bektlik Hakknda Son Yaynlar zerine Genel Bir Bak
ve Baz Gerekler I, Tarih ve Toplum, S. 91, 1991, s. 20-24.
_________________, Babailer syan, Dergh Yay., stanbul, 1996.
_________________, Osmanl Toplumunda Zndklar ve Mlhidler, stanbul, 1998.
_________________, Osmanl mparatorluunda Marjinal Sufilik: Kalenderler, TTKY,
Ankara, 1999.
OUZ M. cal, Halk iirinde Tr ekil ve Makam, Aka Yay., Ankara, 2001.
ONAR Sddk Sami, slam Hukuku ve Mecelle, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye
Ansiklopedisi, C. III, stanbul, 1985.
ONG J. Walter, Szl ve Yazl Kltr Szn Teknolojilemesi (ev. Sema Postacolu
Banon), stanbul, 1995.
ORTAYLI lber, mparotorluun En Uzun Yzyl, Hil Yay., stanbul, 1995.
ZARSLAN Metin, Erzurum klk Gelenei, Aka Yay., Ankara, 2001.
ZKIRIMLI Atill, Alevilk-Bektlik ve Edebiyat, Cem Yay., stanbul, 1985.
ZLEM Doan, Metinlerle Hermeneutik (Yorumbilgisi) Dersleri I-II, nklp Yay. stanbul,
1996.
ZMEN smail, Alev-Bekt airleri Antolojisi, Saypa Yay., Ankara, 1995.
ZTRK Yaar Nuri, Kuadal brahim Halveti, stanbul, 1982.
__________________, Tarih Boyunca Bektlik, Yeni Boyut Yay., stanbul, 1990.
__________________, Tasavvufun Ruhu ve Tarikatlar, Sidre Yay., stanbul, 1998.
ZNL nsal, Glmecenin Dilleri, Doruk Yay., stanbul, 1999.
PALA Ayhan, Yesevilikten Bektailie Trk Mslmanl, Erdem, ADTKYKY, C. 7, S.
21, s. 919-939.
PAMUK evket, Osmanl Ekonomisinin Dnya Kapitalizmine Al, Tanzimattan
Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, C. III, stanbul, 1985.

407

QUATEART Donald, 19. Yzylda Osmanl mparatorluunda Demiryollar, Tanzimattan

Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, C. VI, stanbul, 1985.
RAUF YEKTA, Bekta Nefesleri, stanbul, 1933.
REXHEBI Baba, Mstczma Islame Dhe Bektashzma, Tirane, 1970.
RFAT Mehmet, XX. Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar I, Om Yay., stanbul,
2000.
SALCI Vahit Ltfi, Edib Harb, Yeni Trk Mecmuas, S. 78, stanbul, 1939, s. 218-221.
SALCI Vahit Ltfi, Gizli Trk Halk Musiksi ve Trk Muskisinde Armoni, Numune Yay.,
stanbul, 1940.
SANDERS Barry, Kahkahann Zaferi/Ykc Tarih Olarak Glme (ev. Kemal Atakay),
Ayrnt Yay., stanbul, 2001.
SAY Yamur, Anadolu nan Oluumlar inde Kalenderi Anlay ve nan Yaam
Temelleri, Yol S.6, Ankara, 2000, s. 3-23.
SCOTT James C., Tahakkm ve Direni Sanatlar Gizli Senaryolar (ev. Alev Trker),
Ayrnt Yay., stanbul, 1995.
SEVK smail Habip, Edebiyat Bilgileri, stanbul, 1942.
SHAW J. Stanford, SHAW Ezel Kural, Osmanl mparotorluu ve Modern Trkiye (ev.
Mehmet Harmanc), E Yay., C . II, stanbul, 1983.
SZEN Edibe, Sylem Belirsizlik, Mbadele, G ve Refleksivite, stanbul, 1999.
STOKES Martin, Trkiyede Arabesk Olay (ev. Hale Erylmaz), stanbul, 1998.
STRAUSS Claude Levi, Irk, Tarih ve Kltr (ev. Haldun Bayr, R. Erdem, A. Oyacolu,
I. Ergden), Metis Yay., stanbul, 1997.
SU Sreyya, Trkiyede Batllama Srecinin Bir Tezahr Olarak Mzikte Kimlik
Sorunu, Toplumbilim, S. 12 (Mzik ve Kltrel Kimlik zel Says), Ankara 2001,
s. 55-65.
SUNAR Cavit, Ana Hatlaryla slm Tasavvufu Tarihi, AFY, Ankara, 1978.
ERF Muzaffer, Sosyal Kurallarn Psikolojisi, stanbul, Alan Yay., 1985.
EYH BEDRETTN, Varidat erhi (Haz. M. S. Bilginer), Sena Mat., stanbul, 1979.
TACOU Constantin, Din ve Fenemenoloji Mircae Eliadenin Eserlerine Toplu Bir Bak
(ev. Havva Kser), z Yay., stanbul, 2000.
TAHROLU Blent, Tanzimattan Sonra Kanunlatrma Hareketleri, Tanzimattan
Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, C. III, stanbul, 1985.
TANR Blent, Anayasal Gelimelere Toplu Bir Bak, Tanzimattan Cumhuriyete
Trkiye Ansiklopedisi, C. I, stanbul, 1985.
TANRIKORUR Cinuen, Mzik Kimliimiz zerine Dnceler, tken Yay., stanbul,
1998.
TATAR Burhanettin, Felsefi Hermentik ve Yazarn Niyeti-Gadamer Versus Hirsch-, Vadi
Yay., Ankara, 1999.
TEKEL lhan, Tanzimattan Cumhuriyete Eitim Sistemindeki Deimeler, Tanzimattan
Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, C. II, stanbul, 1985.

408

TEKN Talat, slm ncesi Trk iiri, Trk Dili Dergisi (Trk iiri zel Says), TDK
Yay., Ankara, 1986.
THOMPSON Paul, Gemiin Sesi (ev. ehnaz Laykel), TVY, stanbul, 1999.
TOGAN Zeki Velidi, Umumi Trk Tarihine Giri (3.bsk.), Enderun Yay., stanbul, 1981.
TOKAY Gl, Makedonya Sorunu, Jntrk htilalinin Kkenleri (1903-1908), Afa Yay.,
stanbul, 1998.
TOPRAK Zafer, II. Merutiyet Dneminde ktisadi Dnce Tanzimattan Cumhuriyete
Trkiye Ansiklopedisi, C . III, stanbul, 1985.
TULUM Mertol, Tarih Metin almalarnda Usul, Deniz Yay., stanbul, 2000.
TUNA Osman Nedim, Smer-Trk Dillerinin Tarihi lgisi ve Trkenin Ya Meselesi,
TDAY Belleten, 1989, TDK Yay., Ankara, 1994, s. 257-293.
TURAN Osman, Seluklu Trkiyesi Din Tarihine Ait Bir Kaynak: Fustatul-Adale fi
Kavaidis Saltana, Fuad Kprl Armaan, stanbul, 1953.
______________, Trk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi (12. bsk.), Boazii Yay.,
stanbul, 1999.
TURHAN Mmtaz, Kltr Deimeleri, MFY, stanbul, 1987.
Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, Hilmi Dedebaba, C. V.
Trk Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, Ahmed Yesev, C. II; Bektlik, C. II;
Batnyye, C. IV; Babailer, C. IV; Hz.Ali, C. V; Hurufilik, C. V; Girit, C.
XIV; Haydariyye, C. XVII; nsan- Kmil, C. XXII maddeleri.
UAROL Rifat, Siyasi Tarih, Filiz Yay., stanbul, 1995.
ULUDA Sleyman, Tasavvuf Terimleri Szl, Marifet Yay., stanbul, 1995.
ULUSOY A. Celalettin, Hnkar Hac Bekta- Veli ve Alevi-Bektai Yolu, Hacbekta,
1986.
LKTAIR M. akir, Bekti Edebiyatnn Nitelii ve Nazm Trleri, Trk Folkloru
Aratrmalar Yll Belleten, Ankara, 1974, s. 189.
NVER smail, evriyazda ml Birlii zerine neriler, Trkoloji Dergisi, C. XI, Nr. I,
Ankara, 1993.
ZM lyas, Gnmz Alevilii, SAMY, stanbul, 1997.
VATIN Nicholas, Merdivenky Bektai Tekkesi (ev. lhan Cem Erseven), Nefes, S. 18
stanbul, 1995, s. 34-35.
WLCOX Lynn, Sufizm ve Psikoloji (ev. Orhan Dz), nsan Yay., stanbul, 2001.
YAKIT smail, Trk-slm Kltrnde Ebced Hesab ve Tarih Drme, stanbul, 1992.
YAMAN Ali, Alevlik-Bektlik Bibliyografyas, Alev-Bekt Kltr Enstits Yay.,
Mannheim, 2000.
YAZICI Tahsin, Kalenderlere Dair Yeni Bir Eser, Necati Lugal Armaan, Ankara, 1968.
YILDIRIM Dursun, Orta Asyadan Urumuneline Trk Szl iir Sanatnn Yaylmas
zerine, Milletleraras Trk Folklor Kongresi Bildirileri, KBY, Ankara, 1986.
_________________, Dede Korkuttan Ozan Bara Dnm, Trk Dili Dergisi, S. 579,
Ankara, 1999.

409

_________________, Trk Edebiyatnda Bekt Tipine Bal Fkralar, Aka Yay., Ankara,
2000.
_________________, Trk Bitii, Ankara, 2000.
_________________, Trk Szel Kltrnde Sreklilik <Osmanl Hanedanl
Dneminden Cumhuriyete>, Trkbilig (Nisan) S. 2000/1, Ankara, 2000, s. 32-45.
YILDIZ Hakk Dursun, slmiyet ve Trkler, stanbul, 1976.
YRKOLU Fikret, Edib Harb Hayat ve Eserleri (Yaynlanmam Mezuniyet Tezi),
stanbul, 1945.

410