TRK DL II

nite 5
Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II:
Sanatsal Yazlar
Hazrlayan

Yrd. Do. Dr. Serap CAVKAYTAR

Okt. Sevgi ALIIR ZENC

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Sanatsal Yazlar

Sanat nitelii tayan yazlarda, bir dncenin ya da duygunun

anlatmnda yaratma, yeniden oluturma sz konusudur. Sanatsal
yazlar kurguya dayal yazlardr.

Sanatsal yazlar, edeb, yaznsal metinler ya da

kurmaca, kurgusal metinler olarak da ifade
edilmektedir.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Sanatsal Yazlarn zellikleri

Yazlarn trnn belirlenmesinde konudan ok, dilin

kullanm baat deikendir.
Sanatsal yazlarda dilin kullanm, dnce
yazlarndakinden farkldr.
Sanatsal yazlarda, szckler gerek anlamlarnn tesinde
yeni anlamlar yklenebilirler.
Sanatsal yazlar nesnel yaamn gereklerinden esinlenerek
kurmaca bir dnyay yanstr.
Sanatsal yazlarda, sanatnn iletisi ile okurun anlad
farkl olabilir.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Sanatsal Yaz Trleri

iir

Dz Yaz

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

iir

Genel olarak, Zengin

sembollerle, ritimli szlerle,
seslerin uyumlu kullanmyla
ortaya kan, hece ve durak
bakmndan denk ve kendi
bana bir btn olan edeb
anlatm biimi, manzume,
nazm, kouk olarak
tanmlanmaktadr.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

iirin zellikleri

iirde arm, imge, duyular, sezgi, duygular nemli bir

yer tutmaktadr.
Anlatm daha kapal, syleyi daha ritmik ve alglar daha
n plandadr.
iirin dz yazdan farklar arasnda armlar, imgeler
kadar iirde dizelerin kmelenii, uzunluk ksalk durumu
ve uyak dizilii gibi yapsal zelliklerdeki farkllk da byk
nem tar.
airler iirde mzikal etkiyi szcklerin kullanmyla
salamaya alrlar.
Szckler iirde gizemli bir hl alrlar.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

iir Trleri

Lirik iir
Dramatik
iir

Epik iir

R
TRLER
Satirik
iir

Didaktik
iir
Pastoral
iir

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Lirik iir
Duygular cokulu bir dille anlatan iirlerdir. Lirik szc Eski
Yunanda airlerin iirlerini telli bir eit saz olan lir ile birlikte
sylemelerinden kaynaklanm ve sonralar ie doan duygular dile
getiren iirlere lirik denmitir.

Ak, zlem, ac, lm benzeri duygular dile

getiren lirik iir dnya edebiyatnda olduu gibi
bizim edebiyatmzda da en yaygn iir trleri
iindedir.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Lirik iir Yazan airlerden rnekler

Fuzuli
Nedim

Nazm
Hikmet

Ak
Veysel

Cahit
Stk
Taranc

Atilla
lhan

eyh
Galip
Karacaolan
Yahya Kemal

Necip Fazl

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Epik iir
Bir ulusun bandan geen olaylar, savalar, byk gleri, ayaklanmalar,
toplum ile ilgili sorunlar, doal afetleri, olaanst olaylar ve bu olaylarda
kahramanlk gsterenleri, yurt sevgisini cokulu bir dille anlatan uzunca
iirlere epik iir denir.

Eski Yunan'da epik iire epos, Bat'da epope, Trk

Edebiyatnda destan denir.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Epik iir Trleri

Doal Epik iir

Yapay Epik iir

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Didaktik iir

Bilgilendirme, t verme, bir dnceyi aklama amac gden iirlere

didaktik iir denir. Konusu dncedir.

Didaktik iir yerine retici iir terimi de

kullanlmaktadr. Manzum hikyeler ve fabllar da bu
grup iinde deerlendirilmektedir.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Fabl

nsanlara ahlak dersi vermeyi amalayan fabllar da

genellikle manzum iirler olarak yazlr.
nsanlar arasnda geen olaylar dier canllar arasnda
geiyormu gibi gstererek anlatan fabllar, sonunda
okuyana bir ders verir.

Beydeba, Ezop, La Fontaine bu trde eser vermi nller

arasndadr.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Didaktik iir Yazan airlerden rnekler

Yusuf
Has
Hacib
Nbi
Mehmet
Akif

Ak
Paa

Ak
Veysel

Tevfik
Fikret

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Pastoral iir

Doay, doa gzelliklerini ve bunlar sevdirmeyi amalayan, obanlarn

yaamn, aklarn, zntlerini anlatan iirlere pastoral iir denir. Pastoral
szc obanlara ilikin demektir.
Yaln bir dille yazlan bu iirler, dorudan ozann
azndan anlatlyorsa (monolog) idil, obanlarn
karlkl konumas biimindeyse (diyalog) eglog adn
alr. diller, monolog tarznda olduu iin egloa gre
daha ksa olur.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Pastoral iir Yazan airlerden rnekler

Vergilus
Theokritos

Tevfik
Fikret

Cahit
Klebi

Behet
Necatigil

Karacaolan
Abdlhak Hamit

Cenap ehabettin

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Dramatik iir

Bir olay, durumu tiyatro gibi canlandran iirlere dramatik iir denir.
Dramatik szc dramadan tremitir. Drama hareket halinde oyun
demektir.

Batda Cornille, Shakespeare; Trk edebiyatnda gl

bir gelenei olmamakla birlikte Namk Kemal,
Abdlhak Hamit, Faruk Nafiz dramatik iirin ilk
rneklerini verirler.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Satirik iir
Bir kimseyi, bir dnceyi, bir durumu ak ya da kapal biimde, ineli bir dille,
eletirme yn ar basan iirlere satirik iir denir. Yergide de bir uyar olduu iin
didaktik (retici) bir yan da bulunur. Dilimize Franszcadan geen satirik terimi iin halk
edebiyatnda talama, divan edebiyatnda hiciv ve gnmz edebiyatnda da yergi
szckleri kullanlmaktadr.

Tarihin her dneminde satirik iire rastlanr. Eski Yunan'da

Diogenes, 18. yzylda Bat'da Voltaire; Trk edebiyatnda
Divan edebiyatnda Nef', halk edebiyatnda Seyrani, Pir
Sultan Abdal, Tanzimat dneminde Ziya Paa, air Eref, yeni
Trk edebiyatnda, Neyzen Tevfik, Orhan Veli satirik iir
rnekleri veren airler arasnda saylabilir.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

yk
Sanatsal anlat trleri iinde
nemli bir yeri olan yk iin
yaplan tanmlarn eitlilii,
toplumsal deiim ve geliim
dorultusunda eitlilik
gstermekle birlikte yaygn olarak
yk, yaanm ya da yaanmas
olas olaylar, durumlar bir kurgu
biiminde anlatan yaznsal bir tr
olarak tanmlanmaktadr (zdemir,
2008:267). Bu tanm btn
ykleri kuatmad iin kesin ve
deimez bir tanm deildir.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

yknn eleri
Olay/
Durum

nsann banda geebilecek her trl olay ya da insann karlaabilecei her durum yknn konusu olabilir. ykde olay
plan blmdr: serim, dm, zm. Serim, ykdeki kahramanlarn tantld, olaya giri paragraf ya da paragraflardr.
Dm, yknn gelime blmdr. Betimlemeler, duygular, duygu atmalar, zmlemeler, ana olay, ona bal yan
olaylar ile karlkl konumalarn bulunduu paragraflar hep bu blmdedir. zm, yknn sonu blmdr.

Kiiler

ykdeki olay ya da durumun kahramanlardr. yklerin kahraman insan dnda canllar ya da nesneler olabilir. yklerin
ksa olmas nedeniyle, kiiler genellikle ok derinlemesine betimlenmez ve derinlemesine duygu zmlemelerine yer verilmez.

Zaman

Zaman yknn balang, gelime ve bitiini kapsayan sredir. ykde zaman okura yazarn istedii gibi verilir. Bazen
kronolojik zaman denilen olay ya da durumun balad, gelitii, sonuland zamana bal kalr.

Yer

ykde olayn getii, yaand evre, yerdir. Yer olaya gre deiebilir.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

yk Trleri
Olay yks

Durum yks

Olay yks adndan da

anlalaca gibi olay arlkldr.
Olay yklerinde serim, dm
ve zm aamall vardr. Trk
edebiyatnda mer Seyfettin,
Refik Halit Karay, Yakup Kadri,
Orhan Kemal, Necati Cumal bu
trde eser vermi
yazarlarmzdandr.
Olay yks, klasik yk ya da
bu trn kurucusu saylan
Fransz yazar Guy de
Mappussantn adndan dolay
Mappussant tipi yk olarak da
bilinir.

Yaamdan bir kesit sunan ya da

belli bir insanlk durumunu belli
bir ortam iinde veren yk
biimidir. Durum ykleri olay
arlkl deildir. Trk
edebiyatnda Memduh evket
Esendal bu trn ncsdr. Sait
Faik de bu tr deneyen
yazarlarmzdandr.
Durum yksne kesit yks,
modern yk ya da bu yk
trnn kurucusu saylan Rus
yazar ehovun adndan dolay
ehov tipi yk de
denilmektedir.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Yabanc yk Yazarlarndan rnekler

Tolstoy
Boccacio
Stendhal

Victor
Hugo

Balzac

Flaubert

ehov
Emile Zola
A. de Musset

Dostoyevski

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Trk yk Yazarlarndan rnekler

Aka
Gndz
Mehmet
Rauf
Hseyin
Rahmi

Refik
Halit
Karay

Yakup
Kadri

mer
Seyfettin

Sait
Faik
Nabizade Nazm
Sami Paazade Sezai

Halit Ziya Uaklgil

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Roman ve zellikleri

Roman, yaanm ya da yaanmas olas olaylar, durumlar kurmacaya

dayal olarak anlatan dz yaz trdr.

Romanda olay ya da durum, kiiler, yer ve zaman geni

bir plan iinde ilenir. Roman, i ie gemi birok
ykden kurulmu gibidir. Bu ynyle ykden daha
karmak bir olay rgs vardr. Sanatsal yazlarn temel
nitelii olan kurmaca ve znel anlatm roman iin de
geerlidir. Romann insann, toplumun ve evrenin
deiimlerine kendini uyduracak esnek yaps en temel
trsel niteliidir.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Roman Trleri

eriklerine gre
romanlar
Serven roman,
macera roman,
tarihsel roman,
biyografik roman,
polisiye roman,
sosyal roman, tre
roman, egzotik
roman vb. ayrlr.

Yazarn sanat ve
edebiyat anlayna
gre romanlar
Romantik roman,
gereki roman,
natralist (doac)
roman, izlenimci
roman, yeni roman
vb. trlere
ayrlabilir.

Okur topluluuna
gre romanlar
ocuk roman,
genlik roman,
popler roman vb.
trlere ayrlabilir.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Yabanc Roman Yazarlarndan rnekler

Cervantes
Goethe
Balzac
Stendhal
Flaubert
Victor Hugo
Lamartine

Emile Zola
Charles Dickens
Pukin
Gogol
Dostoyevski
Tolstoy

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Trk Roman Yazarlarndan rnekler

Sami Paazade Sezai

emsettin Sami
Halit Ziya Uaklgil
Mehmet Raufun
Hseyin Rahmi
Halide Edip Advar
Yakup Kadri Karaosmanolu
Refik Halit Karay
Halit Ziya Uaklgil
Ahmet Hamdi Tanpnar
Peyami Safa
Ahmet mit
Hasan Ali Topta

Memduh evket Esendal

Rfat Ilgaz
Orhan Kemal
Aziz Nesin
Fakir Baykurt
Ouz Atay
Yaar Kemal
Orhan Pamuk
Mehmet Erolu
Ayla Kutlu
Elif afak

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Tiyatro

nsanolunun en eski sanatsal

yaratlarndan biri olan tiyatro,
yaznsal bir tr olarak, sahnede
canlandrlmak zere yazlm
eserlerin ortak addr.
Tiyatro eseri de insann kendisiyle
ve evresiyle ya da doayla
etkileiminden kaynaklanan olaylar
anlatr. Gze, kulaa seslenmesi
ynnden dier sanatsal yaz
trlerinden farkldr. Tiyatro eseri;
yazar, oyuncu, sahne, izleyici
drtgenine gre yazlr. Bunun iin
tiyatro eserleri hem sz hem eylem
sanatdr.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Tiyatronun zellikleri

Tiyatro eseri perdeler ve sahnelerden oluur. Tiyatro

eseri drt ge zerine kuruludur: olay ya da olaylar
zinciri, kiiler, olayn getii yer ve zaman
Tiyatronun dilinin dier anlat trlerinden farkldr.
Tiyatro eserinin temel anlatm biimi konumadr.
Konuma, bazen tek bana (monolog) biiminde, bazen
de karlkl konuma (diyalog) biimindedir. Tiyatro
eserinde konuma, amal ve ilevseldir.
Betimlemelerden yararlanlr.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Trk Tiyatro Yazarlarndan rnekler

Gll Agop
Yaar Nabi
Halit Ziya Uaklgil
Behet Kemal
Necip Fazl
Turgut zakman
Haldun Taner
Orhan Asena
A. Turan Oflazolu

Refik Erduran
Orhan Kemal
Cevat Fehmi Bakut
Oktay Rifat
Rfat Ilgaz
Recep Bilginer
Erol Toy
Adalet Aaolu
Necati Cumal

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Tiyatro Trleri

Trajedi
Komedi

Dram

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Trajedi

Tragedya: Okurda ya da izleyicide korku ve

acmaya ynelik hisler uyandrmay
amalayan, kurall bir anlatm olan tiyatro
trdr.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Trajedi Trnn zellikleri

Konusunu tarihten ve mitolojiden almas,

Erdemin ve ahlaksal deerlerin ele alnmas,
Kahramanlarnn sradan insanlar yerine sekin ya da
olaanst kiiler olmas,
Kanl, irkin, korkun sahnelere seyircinin gz nnde yer
verilmemesi,
Kaba saylabilecek szlere yer verilmemesi,
Klsik bir dil ve slp anlayyla yazlmas,
birlik kuralna uyulmasdr. birlik kural, bir olayn
belirli bir yerde(yer), belirli bir zaman (zaman) ierisinde ve
belirli bir olay ats (olay) altnda gereklemesidir.
Trajedi tr yazarlarna Shakespeare ve Corneille rnek
verilebilir.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Komedi

Tiyatro ile ilgili kaynaklarda komedi;

insanlarn, olaylarn ya da durumlarn
gln ynlerini genellikle eletirel bir
bak as ile ele alp ileyen tiyatro
tr olarak aklanmaktadr.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Komedi Trnn zellikleri

Komedide insanlar gln duruma drmeden, onlarn

zayf taraflar kaba ve alayl olmayan bir biimde ele alnr.
Klasik komedyada da birlik kuralna uyulur.
Komedinin temelinde elence, kalabalk, keyif ve yaamn
doal dngs vardr.
Komediler, konularn gnlk yaamdan alr.
Gncel sorunlar ele alan komedilerin kahramanlar da
sradan, yaamn iinden insanlardr.
Komediler toplumda, gnlk yaamda, siyasette bozuk ya
da garip olan eletirerek izleyicilerin bunun zerinde
dnmesini salama eilimindedir.
Komedi trnde yazlan eserlerde, iyimser tavrn doal bir
sonucu olarak oyunun sonu mutlu sonla biter.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Komedi Trleri ve rnek Yazarlar

Tre
Komedisi

Aristophanes
Moliere

Entrika
Komedisi

Karakter
Komedisi

inasi
Aziz Nesin

Haldun Taner

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Dram

Tiyatroda konunun ilenii ynnden

tanmlandnda, insan doal ve
toplumsal evresinden soyutlamadan,
yaamn ackl yanlaryla gln
yanlarn bir arada yanstan tiyatro
trdr.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Dram Trnn zellikleri

Dram tryle birlikte tiyatro, kesin ve deimez

kurallardan kurtulur.
Yaam bir ynyle deil, daha gereki bir biimde her
ynyle ele alnr. Konusu gnlk hayattan ve
kahramanlar her snftan insan olabilir.
Dramda birlik kural ve be perdeden oluma
zorunluluu ortadan kalkar.
Sahnede korkun ve ac verici olaylar gsterilebilir.

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Dram Tr Yazarlarndan rnekler

Victor
Hugo

Shakespeare

Goethe

Sanatsal Yazlar

Yararlanlan Kaynaklar
Arslan, N. (2009).yk, Trk Dili Yazl ve Szl Anlatm iinde. (Ed. N. Demir ve E. Ylmaz ). Ankara: Nobel Yaynevi, 179188.
_______ (2009).Roman, Trk Dili Yazl ve Szl Anlatm iinde. (Ed. N. Demir ve E. Ylmaz ). Ankara: Nobel Yaynevi, 189200.
Birinci, N. (2009). iir, Trk Dili ve Kompozisyon iinde (Ed: Z. Korkmaz vd.). Bursa: Ekin Yaynevi.
Gkalp Alpaslan, G. G. (2009).iir, Trk Dili Yazl ve Szl Anlatm iinde. (Ed. N. Demir ve E. Ylmaz ). Ankara: Nobel
Yaynevi, 173-178.
______ (2009).Tiyatro, Trk Dili Yazl ve Szl Anlatm iinde. (Ed. N. Demir ve E. Ylmaz ). Ankara: Nobel Yaynevi, 201-212.
ler, E. ve Trkylmaz, . (1997). Geleneksel Roman'dan ada Roman'a "Kiiler"in Anlatdaki Konumu, Pamukkale
niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi. (3), 102-107.
Kavcar, C., Ouzkan F., Aksoy, .(2007).Yazl ve Szl Anlatm. Ankara: An Yaynclk.
zdemir, E. (2000). Eletirel Okuma. Ankara: Bilgi Yaynevi.
_______ (2002). Yaznsal Trler. 5. bask. Ankara: Bilgi Yaynevi.
_______ (2008). Szl- Yazl Anlatm sanat: Kompozisyon. 15. Basm, stanbul: Remzi Kitabevi.
engl, A. (2001). Trk Drama Gelenei ve Tarih Oyunlarmz. Afyon: Afyon Kocatepe niversitesi Yaynlar.
Tekerek, N. (2003). Tiyatromuzun Modern Tiyatroyla Kesimesi Yolunda Gelenekselin nemi ve Baltacolu'ndan Bir
Deneme: Kafa Tamircisi, Tiyatro Aratrmalar Dergisi. (17), 35-49.