T.C.

EGE NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
FELSEFE ANABLM DALI

HANNAH ARENDTTE KAMUSAL ALAN KAVRAMININ

EPSTEMOLOJK TEMELLER

YKSEK LSANS TEZ

Seyran Baak CAL

DANIMAN: Yrd. Do. Dr. hsan Oktay ANAR

ZMR-2006

Ege niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne sunduum Hannah

Arendtte Kamusal Alan Kavramnn Epistemolojik Temelleri adl yksek lisans tezinin,
tarafmdan, bilimsel ahlak ve normlara uygun bir ekilde hazrlandn, tezimde
yararlandm kaynaklar dipnotlarda ve kaynakada gsterdiimi onurumla dorularm.

Seyran Baak cal

NDEKLER
NSZ...6
GR..7
BLM 1
1. ARENDTN KAMUSAL ALAN DEAL : ANTK YUNAN POLS
SSTEM ....19
a. Polisin Varolu Nedeni : Grkem Aray ve Ortak Dnyann
Kurulmas....19
b. Antik Yunan Felsefesi ve Arendtin Polise Bak As..29
c. Arendt in Kamusal Alanda Yurtta Olmann ve Politikann
nemi.........47
2. ARENDT FELSEFESNDE KAMUSAL ALAN NE ANLAMA GELR? ..55
a. Kamusal Alann Olumas in zel Alann Ayrmnn Gerei.62
b. Gereklik Algsn Salamas..66
c. Bireysel karlardan Arnm Ortak Bir Dnya in Biimlenmesi ..69
d. nsann lmsz Olma Tutkusuna Cevap Vermesi ...77
3. KAMUSAL ALANI OLUTURAN GLER...83
a. zgrlk.83
b. Emek ve ile Olan likisi inde: Eylem.....87
c. Konuma ve nsani oulluk Durumu...107

BLM 2
POLSTEN TOPLAMA KAMPLARINA UZANAN SRETE
KAMUSAL ALANIN K:
1. K HAZIRLAYAN TEORK VE PRATK ZEMN..114
a. Kamusal Alan Oluturan Bireyin Atomizasyonu....121
b. Toplumsaln Ykselii ve Kitle Toplumunun Domas....127
c. Din,Otorite ve Gelenein Kayb...140
d. zgrln Kayb157
e. zel Alandan Dar karak Yaam Kuatan Ekonomik
Etkinlikler:..161
1. Emek .162
2. 166
f. iddetin Politika ile likilenmesi.......169
2. KAMUSAL ALANI YOK EDEN BYK POLTK KTLKLER:
TOTALTARZM, EMPERYALZM, ANTSEMTZM......176
3. ARENDTN ZM NERS190
SONU......197
KAYNAKA 205
ZGEM..........214
ZET.215
ABSTRACT..............................................................................................................216
Ek-1- Hannah Arendtin Yaam....217

NSZ

Antik Yunan polisine derin yaknl ile modern dnyaya kar derin endieleri
olan bir filozofun bak asyla; gemite dnce zerine temellenen felsefe gelenei
tarafndan, zamanmzda ise ekonomik karlar tarafndan ikinci plana itilmi olan
kamusal alann ve bu alanla ayn anlama gelen politikann, insan iinde bulunduu
amazdan kurtaracak yegane etkinlik olduunu anlatmak, bu almann temel amacdr.
nsan olmay politik olmakla, politik olmay ise ortak bir dnya adna eylemde
bulunmakla tanmlayan Hannah Arendt iin, politikann, ekonomik karlarn
gerekletirilmesi iin bir ara durumuna indirgendii, ortak dnyaya olan inancn ise
kitle toplumunun konformist tavrlar tarafndan igal edildii modern dnya, insann
yitirilmesi anlamna gelen karanlk bir adr. Kamusal alan gelip geici bilgiler alan
olarak konumlandrarak, eylem ve dnme arasnda bir hiyerari kuran felsefe gelenei
ile, politik insan alma toplumu iinde eriten modern a, Arendti felsefenin srekli
hesaplama iinde olduu dnemlerdir. Bu anlamda Arendt felsefesini ele almak,
insanlk tarihine -Arendti ifadeyle, insanlk durumuna- kar derin soluklu bir ynelim
iinde olmak demektir. Bu almada Arendti izleyerek, modern dnyada yitirilen
kamusal alann insan iin tad varolusal anlamlarn altn izmeye ve insan bugn
ulat yozlamadan kurtaracak olan politik eylemin analizini yapmaya allacaktr.
Modern dnyaya ve modern insana ynelik, grnrde karamsar bir anlat olan
Arendti felsefe, asl olarak insana ve insann eylem yeteneine duyulan byk bir
umudun yansmasdr.
Bu almada, Arendti politika kuramn tm dayanaklaryla birlikte
serimlemeye ve Arendt dncesindeki umudun ve yeni bir balangca duyulan inancn
altn izmeye altk. almama verdikleri destek iin, tez danmanm Yrd. Do. Dr.
hsan Oktay Anara ve eim Gkhan cala; tez almam boyunca deerli
yardmlaryla beni ynlendiren hocam Do. Dr. Nilgn Toker Klna; teekkr ederim.
Seyran Baak cal
Austos-2006

GR
ki dnya savann yaand bir yzyln filozofu olan Hannah Arendt,
gereklik algsnn ykld, pek ok insan iin yurtsuzluun bir yaam biimi haline
geldii, devlete, topluma ve insana ynelik inanszln yaand bir dnyadan yola
karak, insanlara kaybettikleri bu deerleri, yeniden kazanabilmelerinin yollarn
gstermeye alr. Bu anlamda Arendt felsefesi, bir praxis olma kaygsndadr. O,
insanlara gemilerinde bulunan, ancak unuttuklar eyleri hatrlatma amacndadr.
Hannah Arendt, yirminci yzyln ac deneyimlerine tank olan bir entelektel
olarak, kuramn bu gereklerden yola karak oluturur. Yaanlan an ykcl
Arendti olup bitenler zerine dnmeye itmi ve buradan yola karak Arendt, modern
insan yaratan koullarn analizini yapmtr. Bu yolla totalitarizm, antisemitizm ve
emperyalizm gibi modern dnyann ac veren politik deneyimleri ile kendisini aan
modern insanlk durumunun kkenlerine ynelik bir kuram oluturur. Asl amac
ekonomik karlarn gerekletirilmesi iin her eyi bir ara durumuna indirgemek olan
modern politikaya kar; kendisini insann insanln amasnn temel koulu olarak
konumlandran antik Yunan politik yaants, Arendt felsefesinin temelini oluturur.
Arendt felsefesi ortak insani dnyaya duyulan inancn bir ifadesi olarak, kkleri
antik Yunana uzanan tarihsel bir srete, bu dnya zerinde etkisi olan politik ve
politika d insan deneyimlerini konu edinir. Bu anlamda Arendt felsefesinde antik
Yunan polisi de, modern dnyada ortak dnyay ykan totaliter ideolojiler de ele alnr.
Ancak Arendtin bu yaklam, onun felsefesini bir politika tarihi ya da sosyolojik bir
alma haline getirmez. nk onun tm yaklamlar, merkezdeki insann insanln
amasn salayan kamusal alan evresinde konumlanr. Arendt tarihsel sre iinde
insani dnyay kuran politik aktrleri ve eylemleri konu edinirken, bunu bir tarih
almas biiminde deil, geni bir arka plan olan felsefi kimliine dayanarak yapar.
Solondan Hitlere uzanan bir yelpazede, ortak insani dnyann en grkemli biimiyle
var olu ve yok olu srecini, polisten toplama kamplarna uzanan insanlk deneyimini,
Sokratesi anlamda insann kendini bilmesi erdemine duyduu, gl varolusal ve
fenomenolojik ba erevesinde ele alr. O, insann kendini bilmesinin, ya da -

Arendtin ifadesiyle- kendi gerekliini alglamasnn, yalnzca dnyann gerekliinin

garantisini veren dierlerinin varlnda ve onaynda mmkn olabileceini dnr.
Nilgn Toker Klnn syledii gibi, deneyimin belirledii Arendti dnce1,
benzer

ekilde,

totaliter

ideolojilerin

modern

insann

ontolojik

zelliklerini

dntrdn syler.
Bugnden yola karak gemii ele alan ve modern insann yitirdiklerinin neler
olduunu anlatan Arendt, bu sayede insan bir yurtta olarak tanyan ve insann
kendisini ifade etme ve dierlerine grnr olarak kendisini gerek klma tutkusu
zerine olumu olan kamusal alan kavram ile dncesini biimlendirir. Bu anlamda,
Arendti dncenin antitezini modern dnyada bulduu antik Yunan polis yaants,
Arendt tarafndan yceltilirken, modern dnya youn olarak eletirilir. Modern dnya,
ktln herkesin bildii brokratik yntemlerle gerekletii bir karanlk adr.
Gereklii grnrlkle ve grnrl aydnlk, gz kamatrc k metaforlar
ile tanmlayan Arendt iin, insan tanmna uygun yaam, insann gerekliinin herkese
ak, ortak bir alanda, eylem ve konumalarla mmkn olduu nclne yaslanr ve
bylece grkemli bir sahne olarak konumlandrlan yksek duvarlarla evrili olan antik
polis yaam, Arendti politika kuramnn temel motiflerini ieren ve buradan modern
ada kendini yitiren insanlk zerine derin bir analizde bulunmasn salayan bir
modeldir.
Yirminci yzyln byk politik ktlkleri, herkesin grd, bildii ancak
kar koyamad bir sistem iinde gereklemitir. Byk bir insan grubu nce vatansz
braklarak politik kimliklerinden soyutlanm, sonra lm odalarna gnderilerek
insanlktan dlanmtr. Arendt kendilerini yasal olarak dayatan bu cinayetleri ve
bunlarn gereklemesinde rol alan insanl, bir Nazi brokrat olan Eichmann ile
simgeletirerek, insann sadece iini yapmasn, salt buyruklara deil, yasaya itaat
etmesini ve tm bunlar bir grev olarak yapmasn, ktln sradanlamas olarak
tanmlar.2 te Arendti dncenin, kendisine kart olarak olutuu modern dnyann
yok edici deneyimi olan totalitarizm, budur. Yaamn gereklik zemininin yklmasyla,
1

Kln, Toker, Nilgn, Hannah Arendt, Felsefe Ansiklopedisi, ed., Ahmet Cevizci, Cilt 1, Etik
Yay., Kasm 2003, s., 542
2
Arendt, Hannah, Eichmann In Jerusalem, A Report on The Banality of Evil, New York, The
Viking Press, 1963, s.135

insanlarn inanacaklar, dayanacaklar sabit bir ilkenin bulunmamas, insanlar arasndaki

dayanmann yok olmas ve insann saduyusunu3 yitirmesidir. Arendt, modern
insann ulat bu yeni biimi sorgular. O, kendisini bir ktlk olarak sunan bu
modern grnrlkten yola karak, kendisini insann kendini amasnn koulu olarak
sunan antik modele dner. Bu

anlamda antik polis sistemi, insann ortak yaam

sorgulad, konuma ve eylemleriyle kendisini anlatt ve bir bakasnn dncesini

anlama abasna girdii, insann kiiselliinin tesine geerek ortak yaama katld bir
dnyadr. Arendt insanlara gemii hatrlatarak insanlarn bir araya gelebilmesinin
modern dnyann egemen yaam biimindeki gibi bir arkn dilileri olarak, bireysel
dinamiklere duyarsz, otomatik bir sistem iinde ve ekonomik karlara hizmet etmek
amal olmann dnda; konuarak, bireyselliin farkn ve grkemini sergileyerek,
dolaysyla kim olduunu anlatarak da mmkn olduunu ve asl insani yaamn bu
olduunu, gstermek ister. Yaamn insaniliinin yok ediliinin herkese ak bir
biimde gereklemesinden yola kan Arendt, insani bir yaamn kurucu gcnn
herkese ak bir alanda mmkn olduunu anlatr. Bu, kamusal alandr. O halde
gereklii grnr olmaya balayan Arendt, insann grnr olmasna giden yol
zerindeki etkinlikleri tanmlar: Emek (work), i (labour) ve eylem (action). Bu
etkinlikleri hiyerarik bir biimde sralayarak, insann insanln ifade eden etkinlik
biiminin konuma ile ayn anlama gelen eylem olduunu syler. Bu anlamda antik
yurttan, yaamn dngsellie ve zorunlulua ynelik insan etkinlikleri olan emek ve
iten zgrleerek, eylem ile bakalarna grnr olabilecei, kendi bireyselliini,
farklln aabilecei politik bir alan olan polise katlmas, Arendt iin insan
yaamnn doallnn alarak, insan rn olan bir deneyim alanna ykselmesi
demektir. Polis yurtta hane alannda sahip olduu kleler yardmyla, biyolojik
yaamn zorunluluklarn gideren emekten ve yapay bir eyler dnyasn oluturan homo
faberin etkinlii olan iten zgrleerek ve kendi tekelinde olan ynetme olgusunu terk
ederek, kendisini zorunlulukla deil, zgrlkle tanyan baka bir var olu biimine
geer. nsann, politik bir alanda konuma ve eylemleriyle brnd bu yeni var olu
3

Arendt saduyuyu; hepimiz iin mterek olan dnyay anlamamz ve orada yolumuzu
bulmamz salayan ortak duyu (common sense) olarak tanmlar. Bknz. Arendt, Hannah, Totalitarizmin
Kaynaklar/1 Antisemitizm, ev. Bahadr Sina ener, letiim Yay., 1996, s. 32. Modern dnyann
ykc ideolojileri, insann kamusal politik dnyay anlamasn olanakl klan bu yetisini yok etmitir.

biimi; yurttatr. te Arendt iin gerek bir insan olmay ifade eden yurtta, gnlk
yaamn zorunluluklarnn, ekonomik ilikilerin, bireysel karlarn, ynetme ve
ynetilme unsurlarnn tesine geen insann, konumudur. Yaamn zel alanna ait
etkinliklerin almas ile elde edilen bu konum, ancak politikayla ayn anlama gelen
kamusal bir alanda var olabilir.
Modern insan ise, asl olarak hane alanna ait emek ve i gibi ekonomik
etkinlikler tarafndan kuatlmtr. Modern ada alma, btn insan etkinliklerinin
nne gemitir. Bylece ekonomik davranlar tarafndan kuatlm olan politika
alan, insann zgrlnn gvencesi olma zelliini yitirmi, tam da iinde insann
zgrln kaybederek zorunluluun klesi durumuna geldii bir yaam alanna
dnmtr. Arendt polis modeliyle, ortak yaamn ekonomik etkinliklerle deil,
konuma ve eylemlerle kurulduunu ve asl olarak kamusal alann tahakkm ve itaat ile
deil, eitliki bir yaamn kurulmas ile insann ve dnyann gerekliini
salayabileceini anlatr. Modern yaamn ekonomik etkinlikler tarafndan kuatlmas
Arendte gre, modern yaamn genilemi bir zel alandan ibaret olmas anlamna
gelir. Bu, zel alana ait tm etkinlik ve deerlerin kendilerini kamusal bir formda
sunmalar ve hem kendilerinde bulunan asl zelliklerini kaybetmeleri, hem de insani
dnyay ykmalar anlamna gelir. Bununla birlikte zel alan, ak, sevgi, merhamet ve
nefret gibi yrein en temel duygularnn da yeridir. te tam bu noktada Arendtin kilit
dncesi belirir: Arendt yalnzca kamusal alann savunucusu deildir. O, insan
yaamnn zel ve kamusal alanlardan olumas gerektiini savunur. nsan, yaamn
kamusal boyutunu oluturabilmek iin, ncelikle olmas gerektii gibi var olan bir zel
alana sahip olmaldr. Modern dnyada yaamn zellemesiyle, yani yaamn her
alann yaamn srdrlmesi ihtiyacna cevap veren ekonomik etkinliklerin
kaplamasyla birlikte, insann en zel duygular da alenilemitir. te Arendt iin
yaamn insaniliini kaybetmesi budur. nsann ne zel ne de kamusal alannda kendi
evinde olamamasdr. Yaam salt bir kamusal alann kaplamas da, zel alann ar
boyutlarda gelimesi de ayn derecede, totaliter bir yaamdr.
Arendti felsefe, modern insann iine dt bu amaza bir alternatif olarak
politik yaamn, yalan, kar, hkmetme ve ekonomik unsurlarn dndaki, yapc
deerler zerine kurulduu gemii hatrlatr. Hatrlama, gemiin srekliliini salar.

10

te yaamn insaniliini salayan ey bu srekliliktir. Her eyin dngsel bir sistemin

arac durumuna geldii modern dnyadan bakldnda, hatrlama ile kurulan sreklilik,
yaamn insani olduunu anlatr. Bu almada Arendti felsefeyi takip ederek, insann
ortak yaamn kurmasnn antik biimi ile ortak yaamn yok etmesinin modern biimi
arasndaki farkn altn izmeye; insani yaamn ancak olmas gerektii gibi olan bir
zel alann almas sonucunda ulalan kamusal bir alanda mmkn olduunu
gstermeye alacaz.
Arendt, polisten Auschwitz kampna uzanan bir srete, grkem arayna
adanm bir hayatn srdrlme yolu olan kamusal alann kn izleyerek, bu
kaybn kkenlerine ilikin, felsefi ve politik bir analiz yapmaktadr. O, antik Yunan
insannn, yaamn en st basama olarak grd yurttalk statsn ve bu statnn
tannd mekn olan kamusal alan modern dnyada yok eden, yerine baz insanlar
yurtsuz brakan, dierlerini ise, benzerler olarak totaliter bir yap iinde yaamaya terk
eden, toplama kamplarn ve lm odalarn kuran insani unsurun kkenlerini anlamaya
alr. Modern dnyann kitle toplumu, belki insanln hayali olan eitlii
gerekletirmitir; toplumun tm katmanlar eitler olarak zgrlemitir; hane alanna
kapatlan tm snflar dar km ve geni bir toplumsal alan oluturmulardr. Ancak
bu eitlik, farkllklar tanmayan, insanlar anlamdan yoksun brakan, kimliin
ieriini boaltan bir eitliktir. Bu anlamda Arendt felsefesi, modern dnyaya ynelik
Nasl olabildi?, Neden oldu?4, sorularna yant arayan, politik ve toplumsal tarihin,
ontolojik ve fenomenolojik adan irdelenmesi, olarak okunabilir.
nsanlarn bir rka, bir dine olan ballklar nedeniyle dland ve toplama
kamplarnda ldrld bir an filozofu olan Hannah Arendtin, zgr, eitliki,
demokratik bir yaamn, doutan hazr olarak bulunan deil, yasalarla oluturulan yani
kazanlan bir rn olduunu dnmesi, insana ve insann yalnzca eylem yeteneinde
bulunan yeni bir balangca verdii nemle aklanabilir. Bu almada Arendtin
bakyla, insann yurtta kimliinin en nemli varlk biimi olduu anlayndan yola
klarak, bu kimliin tannd tek alan olan kamusal alann; etnik, dinsel ve blgesel
farkllklar aan, ortak bir yapya sahip olmasnn nemini ortaya koyabilmek
amaland. nsanlar aras farklar ve farkllamalar mmkn olduunca ortadan
4

Arendt, Hannah, Eichmann In Jerusalem, s. 3

11

kaldrmay umud eden kent devletler ile modern ulus devlet, etnik trdelik yaratarak,
insann ortak dnyasn deitirebilmesinin tm imknlarn yok etmilerdir.5

Bu

almada, modern dnyada evrenselleme ve kreselleme zerine dnceler hzla

yaygnlarken, gerekte olann, insanln ortak dnyasn daha yaanabilir klacak
oulcu bir kamusal alann olumas deil, ar ularda gelimi bir znelliin, tam da
byle bir ortak insani dnyay yok etmesi ynnde bir deime olmasndan yola
klarak, farkllklarn bir arada ve uyum iinde bulunabilecei bir kamusal alann,
Arendtin bak asyla insan iin ne anlama geldiini anlamaya ve ortaya koyabilmeye
altk. Bu anlamda Arendtin duruu, politikay ynetme ve boyun emeye indirgeyen
politika felsefesi geleneine olduu kadar, politikay znde ieriksiz bir yaam
kurmann arac durumuna indirgeyen modern politikaya da kardr. Yurttal
szlemeye dayandran Hobbescu ve Lockecu gelenek, konuya yalnzca iktidar
asndan yaklaarak, yurttalarn birbirlerine gre olan balaryla deil, devlete gre
olan konumlaryla ilgilenmilerdir. Bu dnce biimine gre doal durumdan
uygarla geiin bir biimi olarak yurttalk, ayn zamanda devletin de temelidir.
Politik iktidarn kaltm ya da tanrsal iradeyle merulatrlmasn reddeden
demokratik dncenin temelini oluturan6 Locke, Hobbes ve Rousseaunun ortak
yan, politik toplumun, bireylerin zgr karar, bir szleme ya da gven aray iin
oluturulduunu sylemeleridir. Arendtin konuya yaklam bunlardan farkldr. Arendt
iin yurttalk, uygar yaama geiin bir sembol deildir, ya da onun iin toplumlar
devleti oluturmaya iten faktr, Lockeda olduu gibi, doa durumundaki uyumun
srdrlmesi, ya da Hobbesta olduu gibi doa durumundaki atmadan kurtulmak
deildir. Arendt yurtta bal bana bir varlk biimi olarak konumlar. Hem geleneksel
olarak itaat etme ile tanmlanan yurtta, hem de yarg yetisini yitirmi modern atomize
birey, Arendtin anlad anlamdaki insan tanmnn dndadr. Arendt, aktif yurttal
savunur, yurttan pasifize edildii bir yaam reddeder. Modern dnyada politik yaam
ynlendirme gc olduu halde, yarglama yetisini kaybettii iin saduyulu kararlar
alamayan birey, sz sahibi olanlarn politikay kiisel karlar iin kulland bir
dnyada, bir kenara itilmi olarak yaamaktadr. Arendt, insann kaybettii zgrln
5

Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar-2 Emperyalizm, ev. Bahadr Sina ener, letiim
Yay., stanbul, 1996, s. 313
6
Touraine, Alain, Modernliin Eletirisi, ev. Hlya Tufan, YKY. , stanbul, Nisan 1994, s. 66

12

yeniden kendi ellerine almas gerektiini dnr. O, politika ile ayn anlama gelen
kamusal alann demokratik bir yap zerine ina edilerek, insann zgrlemesinin ve
insanlamasnn tek yolu olarak konumlanmasndan yanadr. Grn ve gereklik
arasndaki byk felsefe problemini, aydnlk, gz kamatrc k metaforlaryla
birlikte and grnten yana bir tavr alarak amaya alan Arendt, grnenin gerek
olduunu dnecek kadar olgucu bir bak gelitirir. Ancak onun olguculuu,
politikay bir rn olarak deerlendirmekle snrldr. Arendt temelde, insann,
yaamnn anlam zerine dnmesini ister. Felsefi bir ierii olan bu sorun, Arendtin
kuramnn nihai amacdr. Ona gre modern insan, anlam yitirmitir.7 Yaamn bir
anlam olduu, insann bu dnyaya bir ey uruna geldii dncesi, modern
insana yabancdr.
almamzda yola ktmz temel ncl, Arendtin politik eylemden yoksun
olmay, insan olmaktan kmak ile bir tutmasdr. Yirminci yzylda, milyonlarca
insann politik kimliklerinden soyutlanmalarnn ne anlama geldii, Arendti
dncenin anlalmasyla netlik kazanacaktr. Kendisi de Nazi Almanyasndan kat
1933 ylndan, Amerikan vatandalna getii 1951 ylna kadar vatanszl yaar. Bu
nedenle insan, kendisini politik olarak tanyan bir alanda tanmlama arzusu st
dzeydedir. nsanca bir yaamn kurulmas iin Arendtin nerisi, politik eylemdir. Bu
almada Arendti izleyerek, zamanmzda kiisel karlar tarafndan kuatlm olan
politika alannda, insann insanln temin etmesinin nasl mmkn olduunu ve bunun
dourgularn ortaya koymak istiyoruz. Modern ada, insann zgrln ve
gerekliini elde edecei bir meknnn olmamas, hatta bunun da tesinde, modern
insann bunlara ihtiya duyduunu bile hissedemeyii ile sonulanan srecin, pek ok
faili vardr. nsanlk tarihi boyunca, insanl dnsel ya da eylemsel anlamda etkileyen
her tr giriimin, bu sonuta pay vardr. Arendt, eylemin gz ard edilmi olan bu
zellii zerinde durur. Bu zellik, insann baka hibir etkinliinde bulunmayan,
potansiyel bir gtr. Her insan potansiyel olarak, yaamn deitirmeye, dnya
zerinde kalc bir eyler brakmaya ve bu sayede hatrlanmaya yeteneklidir. Dier
etkinliklerin rnleriyle, bunlar geici olarak elde edebilir. rnein i rn bir masa
ile kuaklar boyunca hatrlanabilir, ancak bu rn kendi olarak, iinin yaamn
7

Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, ev. B. S. ener, letiim Yay. 1994, s. 437

13

deitiremez. Oysa eylem kendisi araclyla, eyleyene yukarda sz edilen gleri

salayabilir. te, insann eyleme yeteneinde gizil olarak bulunan bu zellik, bir insan
herkese ortak olan politik bir alanda, dierleri ile birlikte eylediinde ve bylece
bitimsiz bir sreci balattnda, fiil haline gelmi, yani grnm olur.
Arendt, son zamanlarda zerinde nemle durulan bir politika kuramcsdr.
Geen yzyln byk politik olaylarna tank olan bir entelektel olarak Arendtin,
modern insana ynelik anlats salt bir eletiri olmann tesinde, zm arayna
yneliktir. Arendtin yaad an ykcl, onu bir entelektel olarak bir tr
hesaplamaya itmi ve kuramn zme ynelik olarak ina etmesine yol amtr.
Ancak insani bir politik topluluun ieriinin nasl olmas gerektiini ok net anlatmaz;
bunun nedeni, yerleik politik kurumlara ynelik inanmazldr. Toplumsal kurumlara
olan gvensizliin artmakta olduu, politik yaamn kendi yetersizlikleriyle yzletii
modern dnyadan bakldnda, bu gvensizlik ve yetersizliin asl olarak insann
yitirilmesinden kaynaklandn syleyen bir filozofun szleri, zaman ilerledike hakl
kmaktadr. Arendt, nemsendii lde de eletirilen bir filozoftur. Onun, politika
kuramn znelletirdii, romantik, nostaljik, ktmser, heyecanl, topik bir syleme
sahip olduu biiminde; iinde, onun cinsiyetiyle bile badatrlm grnen
tanmlamalarla eletirilmesi, Arendtin aslnda ne syledii zerinde durmamza yol
aarak, bizi Arendti anlama abasna yneltmitir. Yaln bir gzle bakldnda
Arendtin, yaamn grsellie ayrlm politik bir sahnede, konuma biimindeki
eylemlerle geirilmesini salk vermesi ve bunu yaparken temelde eitler arasnda bir
eitlie dayanan antik yaanty nemsemesi, kuramnn insanlar arasnda snfsal bir
farklln n kabulne ve yaamn gsterie adanmas inancna yasland biiminde
yorumlanabilir. Ama ona ynelik derin bir bak, bu felsefenin znde, insan dnya
zerinde anlaml bir yerde tanmlamak istediini grecektir. Psikolojik ierikli bir
yorum, Arendtin kiisel yaamndaki yersizlik deneyiminin, onun felsefesini
biimlendirdiini syleyecektir. Asl olarak bu dnce, bir kanya sahip olan herkes
iin geerlidir. nsan, doada, toplumda ve insanda, bulmak istedii eyi arar. Ancak
salt bu bak iinde kalmak, Arendti yanl deil ama, eksik anlamaya neden olacaktr.
Arendt, yirminci yzylda bir grup insann ortak insani dnyadan dlanmasn anlatarak
balad kuramn, dnya ve insan zerine evrensel ierikli bir anlatya dntrerek,

14

eylemlerin birbirlerine zincirleme olarak bal olduunu vurgulamak ister. nk bu

dnyada nsan deil, insanlar yaamaktadr.8 Bu almada yaplmak istenen de,
eletirilere kar

Arendti hakl karmaya almak deil, tpk Arendtin modern

dnyada olup bitenleri anlamak istemesi gibi, geni bir bak asna ve derin bir felsefe
birikimine sahip olan bu filozofu, anlamak ve anlatmaktr.
alma srasnda Arendtin kitaplar, en nemli yol gstericiler oldu.
Kitaplarnn kronolojik sralamas, dncesinin de temel seyrini anlatmaktadr.9
almamz ynlendiren ncller ve yol gstericiler u ekilde zetlenebilir:
Totalitarizmin Kkenlerinde anlatt gibi, modern dnyann ykc
ideolojileri olan antisemitizm, emperyalizm ve totalitarizm, insann ortak dnyasn;
kamusal alann yok etmitir; nsanlk Durumunda anlatt gibi, bu ortak dnya antik
Yunan polisinde ideal biimiyle yaanm ve bu yaam, insann zgr eylemleri ile
kurulmutur; On Revolutionda, ilk kitabnn antitez, ikincisinin ise tez olmasna ek
olarak, senteze ulam ve bu yok olan insani dnyaya bir zm nerisi sunmutur;
Eichmann in Jerusalemde, yeniden modern bireye dnerek, bir halkn lm odalarna
gnderilmesi iini yrten bir insandan yola kp, insann yarg yetisini yitirmesinin ne
anlama geldiini anlatmtr; Gemi ve Gelecek Arasndada anlatt gibi insann en
nemli etkinlii olan eylem, bitimsiz bir sre balatma mucizesidir ve bu mucizenin
aktarlmas ancak gelenein her yeni eylemle biimlenmesi sayesinde mmkndr;
iddet zerinede anlatt gibi, politika d bir olgu olan iddet, modern dnyada
yaam kaplayarak, insann dnyasn ykmtr; btn bu srecin sonunda modern
insann ulat belirsizlik ve anlamszl ise, Men in Dark Timesda anlatr. Bu
kitaplara ek olarak, Arendtin felsefe geleneine ynelttii eletirilere odaklanan
Bhikhu Parekhin And a Search for a New Political Philosophy adl kitab ile
Arendtin politika felsefesindeki yerini anlatan Seyla Benhabibin Kamusal Uzam
Modelleri balkl makalesi ve Nilgn Toker Klnn, iddete kar politika: Hannah
Arendtin iddet analizi balkl makalesi ile Felsefe Ansiklopedisinde Hannah
Arendti anlatt blm, almamza yn veren temel eserlerdir.
8

A.g.e., s. 18
Kln, Toker, Nilgn, a.g.e., 542

15

Arendt, genel olarak dnyay ykma srkleyen modern ideolojileri eletirirken,

asl olarak insann tehlikede olduunu vurgular. nsan, yirminci yzyla damgasn
vuran byk politik ktlkler tarafndan kuatlm ve bireysel dinamiklere duyarsz,
tek biimci bir sistem iine hapsedilerek, kendisini nemsiz ve gereksiz hissettirilmitir.
Bu nemsizlik ve gereksizlik, insann kendi aklna ve yarg gcne inanmayarak, boyun
een bir otomat haline gelmesine neden olmutur. Totalitarizm belirsizlik zerinde
ykselirken, yaam gerek deil kurgu kaplar. Grn ile gerekliin bann
koptuu, insanlarn ne birbirlerine, ne de kendilerine inanabildikleri bir karanlk ada,
kurtuluun bile gerekli olup olmad sorgulanacak bir ey olarak grlmez. te
Arendtin kamusal alan anlats, byle bir ada, byle bir insanlk durumu zerine bir
eletiri olarak konumlanr. Arendtin deyiiyle, Aya gitmeyi baaran modern insan, ok
yaknndaki Vietnam Savan bir trl sonulandramamtr.10 Modern insann
etkinlikleri insana deil, doaya yneliktir. nsanl ilgilendiren sorunlara duyarsz,
artk insanlarla deil, kendisiyle iliki iinde bulunan modern insan, ortak yaam iin,
toplum adna ve dnya adna eyleme yetisinden yoksundur. Oysa tam da insan insan
yapan zellik, budur: Bireysel farkllklar koruyarak, ortak bir yaam uruna eylemek
ve konumak. Konumann ve yz yze iletiimin bir lks haline geldii modern
dnyada, insan kendi iine dnm ve zel alan denilen bu modern hapishaneye
kapanmtr. Suskunluk, Arendt iin yaamann kartdr. Bu tez almasnda
amalanan da, Arendtin bak asn takip ederek, uzay anda karanlk zamanlar
yaayan modern insann, gelenekle ban kopard iin kksz; yaamn tamamyla
belirsizlik kaplad iin ngrsz bir durumda olmasnn, yani insann gemile
gelecek arasndaki yarkta yaadn duyumsamasnn11, epistemolojik ve varolusal
uzantlarn ortaya koyabilmektir. Genelde insana ve dnyaya, zelde de modern insana
ve modern dnyaya ynelik saysz anlat arasndan Arendti ayran, onun kuramn,
modern ve antik, politika ve felsefe, ekonomi ve tarih gibi geni bir alana yaylan
btncl bir sistemle oluturmasdr. Bu sayede, bir kitle toplumu eletirisi yaparak,
ada sosyoloji, psikoloji ve antropolojinin tezlerine bir katkda bulunmak deil,
insann modern ada ulat yozluu, politik ve felsefi bir platformdan izleyerek,
10
11

Arendt, Hannah, iddet zerine, ev. Blent Peker, letiim Yay., 1997, s. 104
Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, ev. B.Sina ener, letiim Yaynlar, 1996, s. 26

16

insan yalnzca kamusal bir alan iinde tanmlayan, her eyin tamamen farkl olduu
gemi bir dnemi anmsatan bir modern dnya filozofunun rehberliinde, modern
insan anlamak, bu almann temel amacdr. nsan kendi tarihsellii iinde anlamak,
bugn oluturan dnn ve gelecei oluturan bugnn deerini verebilmekle ilgilidir.
Arendtin genelde felsefe geleneine ve zelde antik felsefeye yaklam ile
antik yurttan kamusal yaamna yaklam birbirinin tam kartdr. lkini dncenin
alan olarak yererken, ikincisini eylemin alan olarak yceltir. Onun almasn ayn
tarihsel dnemlerde varolmu olan ve temelde birbirlerini olumsuzlayan bu iki farkl
alan zerinde younlatrmas, bizce Arendti felsefenin hem diyalektik bir biimde
ilediinin, hem dnyaya btncl bir sistem iinde baktnn, hem de dnce ve
eylem arasndaki uyumazln insani dnyann sonunu getirdiini gstermeye
altnn altn izer. Arendt, modern insana antik polis yaantsn hatrlatrken, ideal
yaamn ok uzak bir gemite bulunduunu ve byle bir yaamn yeniden kurulmasnn
ok da kolay olmadn ima eder gibidir. Dahas, kamusal alann yok edilme srecinin
yeni bir fenomen olmadn, kkenlerinin uzak bir gemie dayandn vurgular.
Arendt antik ideali, mkemmel bir politik sistem olduu iin sememitir. lk kez,
(Homerosun Akhilleusunun byk szler ve ilere12 nem vermesinden sonra ilk
kez) insanln, farkllklarn sergilemek iin ve iinde kendisini deil, oulluu
ilgilendiren konular herkesin bak asndan konumak iin kurduu polisin, gelecek
iin bir umut simgesi durumundayken, deien politik koullar nedeniyle kmesinin,
Arendt iin bir anlam vardr. Bu anlam, insann bu eylem alannn son derece krlgan
olmas ile karakterize olur. Arendt iin insan olmann tm formlarn ieren kamusal
alan, zamann doal ykmndan deil, amac insan yok etmek olan totaliter ideolojiler
tarafndan, srekli bir tehdit altnda olmutur. Bu krlganla kar diren, ancak insann
kendisinden kaynaklanabilir.

12

Truva Savan yzyllar sonraya kalacak ekilde lmszletiren Homeros, sz ve eylemleriyle

lmszle ulaan Akhilleusu anlatr. Bknz. Homeros, lyada, ev. Azra Erhat, A. Kadir, Can Yay.,
2005, Birinci Blm 75, s.75 ve Dokuzuncu Blm 443, s.233. Bu dnce, polisten nce; Sokrates
ncesi felsefede, eylem ve konumaya dayal politik yaamn neminin bilindiini ifade eder. Ancak
Arendtin kuramna balang noktas olarak neden Truva Savan deil de, polisi aldnn cevab
aktr: Arendte gre, bylesine istikrar kazandrc bir kurumsal korugan yalnzca polise zgdr.
Bknz. Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 271

17

almamz iki blmden olumaktadr. Blmleri kamusal alann olumas ve

yklmas zerine oluturarak, tarihsel olarak polisten, toplama kamplarna uzanan bir
srete kamusal alann konumunu irdelemeyi ve insann varolu tutkusunu, yok etme
hrsna dntren eyi, Arendtin gzyle ortaya koyabilmeyi amaladk. Bu anlamda
ilk blmde, antik polis yaantsn ele alarak Arendtin kamusal alan idealini
somutlatrmaya altk. Daha sonra Arendtin kamusal alan kavramna ykledii,
grnrlk, ortaklaalk, gereklik, lmszlk gibi anlamlar zerinde ve kamusal alan
oluturan zgrlk, eylem, konuma ve insani oulluk zerinde durarak, Arendtin
kamusal alan anlatsn tm dayanaklaryla birlikte serimlemeye altk. kinci
blmde, modern dnyada kamusal alan yani insann ortak dnyasn yok eden teorik
ve pratik unsurlar irdeledik. Bu balamda kitle kltr ve modern dnyann ykc
ideolojileri, antisemitizm, emperyalizm ve totalitarizm zerinde odaklandk. Bu yolla
kamusal alan yitiren insann, Arendtin belirlemesiyle, daha kkl bir eyleri yitirdiini
vurgulamak istedik. almamzn sonunda, Arendtin radikal olarak eletirdii modern
topluma kar gelitirdii ve sentez niteliini tayan, bununla birlikte somut bir yap
olarak deil, dnceleri arasnda ierilmi nitelikteki zm nerisini ele aldk.
Arendtin, kendisine zg edebi, felsefi ve ironik dili, felsefenin kendine zg bir
durumu hakl karr. otukskenin syledii gibi; ok zel bir konumadr felsefe.13
Arendt de bu zellii, kendisine zg duruuyla salamaktadr. Felsefenin
gerekliinin, ortaya konulan dncenin, kendi btnl iindeki uyumu ile orantl
olduu dnldnde, Arendtin bu uyumu, ok daha ileri amalar iin kurduu
sylenebilir. Bir toplumsal ve politik belirleme yapmann tesinde, insann
ykselebilecei en st mertebe olan kamusal yaantnn yitirilmesinin, en temel insani
yetinin yok olmas anlamna geldiini, ironik ve trajik bir sylemle ve geni bir felsefi
arka planla, ortaya koymay istemektedir. Dilini, acele formller bekleyen, zme ve
pratik kayglara duyarl modern insana, bir rpda alamayacak biimde kapal
tutmasnn nedeni, belki de, hegemonik bir tketim ortamnda her eyin sratle ortadan
kalkmasna karlk, dncelerinin bir sre iin de olsa, kalc olmasn salamaktr.

13

otuksken, Betl, Felsefi Sylem Nedir?, Kabalc Yaynevi, stanbul 1994, s. 91

18

BLM I

1. ARENDTN KAMUSAL ALAN DEAL:

ANTK YUNAN POLS SSTEM
Gelecein bugn iinde ekillendii dncesini temel alan Arendt iin, bugn
anlamak, gemii hatrlamak ile mmkndr. Arendtin, modern dnyada yitirildiine
inand tm unsurlarn grnr olduu tarihsel bir dnem olan antik Yunan polis
yaants, modern dnyann bir eletirisi niteliinde olan Arendt felsefesi iin, bugnn
kkenlerini barndrr. Arendt hem yaad an olumsuzlanmas, hem de temellerini
oluturmas asndan, antik yaantya byk nem verir. Bu nedenle, tarihsel ve
toplumsal bir dnem olarak antik yaanty anlamak, Arendt dncesini somutlatrma
abasnn tesinde, onun insani dnyaya derin baknn anlalmas asndan nem
tar.
a. Polisin Varolu Nedeni : Grkem Aray ve Ortak Dnyann Kurulmas
Polis, Arendt iin nemli bir deer olan ortaklaaln mekandr. Yurttalar
gnlk yaamlarnn byk ksmn, polis iinde birbirleriyle yaptklar konumalarla
geirerek, dnyay birbirlerinin duru noktasndan grebilmeyi ve birbirlerini anlamay
renmilerdir. Sofistlerin katks, ortak dnyann ok eitli bak alarndan
grlebileceini retmek olmutur. Arendt felsefesi, ite bu ortak dnyann ok eitli
bak alarndan grld dncesi zerinde temellenen ve bireylerin kendi gr
alarn ifade ederek, bu zenginliin korunmasn neren bir felsefedir. Arendt,
felsefesini insani oulluk zerine temellendirir. Bu oulluun ortak bir bak asyla
bir araya geldii antik Yunan polisi, Arendtin modern dnyada olumsuzlad eyin ne
olduunun anlalmas asndan temel kaynaktr.

19

Burada, antik Yunan polis yaants, ncelikle bu yaanty deneyimlemi olan

yurttan bak asyla ele alnarak, bu soruya cevap aranmaya ve Arendti dncenin
zemini oluturulmaya allacaktr.
Yurtta, Atina insannn polis iinde deneyimledii ve insan olmann koulu
olarak nemli bir varolusal ve politik deeri ifade eden bir konumdur. nsann kendini
bakasnn yerine koyarak, dnyaya onun gznden bakabilmesi14 anlamna gelen
Arendti yurtta, en yetkin anlamn antik Yunan polis sisteminde buldu. Yunanca
politeia kelimesinden gelen ve kamu dzeni anlamn tayan polis, iindeki yaam
biimiyle olduu kadar, fiziksel yapsyla da, insann ykselebilecei en st aama
olarak konumlanr. ki ayr konumda yer alan Yunan kentleri arasndan alaklara
kurulmu olanna asti; ykseklere kurulmu olanna; polis denilirdi. Tarmsal
etkinliklerin merkezi olan astinin ulam kolayd, ancak Yunan insan iin polis daha
nemliydi; orada bireysel yaamn kayglar alarak, politik bir sahneye klrd.
Polis, ykseklerdeydi, yksek duvarlarla evriliydi, Akropolisti.15 Polisin bu
konumu, Arendtin kamusal alan grmek istedii yeri simgeler. Arendt iin kamusal
alan modern dnyay kuatm olan toplumsal alann stnde olmaldr. Tpk, polisin
fiziksel varoluunun, ekonomik yaamn hkm srd astinin stnde olmas gibi.
Buna ek olarak yurtta iin polis, hane ii yaamn klelere devredilmesiyle oluan bo
zamann (schole) geirildii bir mekan olmann tesinde, st dzey bir yaam alanna
geme, grkeme, baarya ulama gibi derin varolusal anlamlar da tayordu. Antik
yurtta sahip olduu kleler sayesinde gnlk yaamn ilerinin tesine getiinde,
ykseklere kurulmu olan grkemli polise katlrd. Burada yapt konumalarla
yurtta, dnyaya bakasnn gznden bakmay ve dnyay bakasnn gznden
grmeyi; bu sayede anlamay renirdi. Konuma, Arendti felsefede iddete kart bir
etkinlik olarak konumlanmtr. iddet, lm hedefleyen bir davran olarak, insann
kalc olmasnn, lmszln koulu olarak konumlanan kamusal alan yok eden bir
unsurdur. Bu anlamda konuma ile bir dnya kurulur. Bu dnya, bakalarnn bak
asn ieren, bireyselliin terk edildii ortak dnyadr. te Arendtin polis

14
15

Toker, Nilgn, Yurttan lm, Medyakronik, Bilgi iletiim A.., 14 Aralk 2000
Timuin, Afar, Dnce Tarihi 1, Bulut Yay., Mart 2000, s. 129

20

yaantsnda idealize ettii kamusal alan budur. inde iddetin de bulunduu zel
yaamn almas ile girilen, ortak ve grsel bir deneyim alan.
Klelerin, kadnlarn ve yabanclarn girmesine izin verilmeyen polis, eitler
arasnda eitlie olanak tanyan bir yapyd. Poliste yurttan deneyimledii eitlik,
Arendt felsefesinin temel dayanaklarndandr. Bu eitlik (isonomi), Hobbes, Locke ve
Rousseau tarafndan ileri srlen doal eitlikle eliir, bu, kendisi gibi olanlar arasnda
kurulmu bir eitliktir. Antik Yunanllar doal olarak eit olmadklarn dndkleri
iin, kendilerini eit klacak bir yapya ihtiya duydular, polisi oluturan teorik neden
budur. Bu anlamda eitliin saland yer zel alan deil, politika alan oldu. Birey
olarak doutan sahip olamadklar eitlie yurtta olarak ulatlar. Bu isonomi, Arendt
iin de insanlarn ortak bir dnyay paylaarak elde ettikleri ok nemli bir
deneyimdir.16 O halde polis deneyiminde somutlanan Arendti dncenin temel
ncllerinden bir dieri, eitliin yapay bir rn olmasdr.
Poliste her ey tartlyordu; onun bu zellii felsefi dncenin bu topraklarda
yeermesine neden oldu. Yunan insan, olup bitenleri gndelik, mitsel ve faydac
kayglardan bamszlaarak, btnsel ve kkenci bir merakla ele almaya baladnda,
felsefi dnce dodu. Bilgelik sevgisi, basknn deil, zgr dncenin varolduu
byle bir corafyada kendisine yurt bulabildi. Filozofun zgr dncesine olanak
salayan politik ve toplumsal koullar, yurttan da zgr bir biimde lkesi ile ilgili
konularda rol alabilecei politik bir alan yaratt.
Sylendii gibi kamusal alana girmelerine izin verilmeyen kleler, kadnlar ve
yabanclar, bu politik alann oluumunda nemli rollere sahiplerdi. Joseph, M.
Schwartzn dikkat ektii gibi;
Perikles yurtta, ev idaresini karsna, tarlasn ekip
bimeyi klelerine, ticari ilerin idaresini yabanclara
brakt ve kendi gerek emsalleriyle konumak ve eylemde
bulunmak iin polise doru yelken at. Burada tek bana
16

Ronald Beiner, antik insann isonomi ile yaad deneyime benzer bir etkinlik olarak, Arendtin
jri grevine modern dnyann en stn politik deneyimi olarak gnderimde bulunmasnn artc
olmadn syler. nk bu etkinlikte farkl yetki tipleri ve farkl mesleklerden kiiler bir masa
evresinde beraberce oturarak bir yarg ortaklna katlrlar. Bknz. Arendt, Hannah, Recovery of The
Public World, ed. by. M.A.Hill ( New York: St. Martins Pres, 1979), 317,318; akt. Beiner, Ronald,
Hannah Arendt and Leo Strauss: The Uncommenced Dialog, Political Theory, Vol. 18, No.2, May.
1990, s. 249

21

-zel kayglarndan azad edilmi olarak- zgrln

havasn soludu.17
O halde, hane alannda ynetme ve hkmetme erkini elinde bulunduran
efendinin kamusal alana katlmasnn, yani gerek bir yurtta olmasnn koulu, evinde
iyi bir ynetici olmasdr. Bu da evinde iktidar, g ve iddeti en yetkin haliyle
kullanmasn gerektirir. Tam bu noktada Arendt, antik polis yaantsn yceltirken ayn
dnemde yaanan bu eitsizlii yermedii gerekesiyle eletirilir.18 Ancak Arendtin
amac, insann bu antik deneyimini nesnel bir gereklik olarak sergilemektir, bunun
tesinde znel bir yorumda bulunarak, kuramn bir dnya gr haline getirmek
amacnda deildir. Ayn eletiri, Yahudileri lm odalarna gnderme iinde grevli
bir brokrat olan Eichmannla ilgili olarak, Arendtin bu insann bir cani deil yalnzca
dncesiz; yarg gcn yitirmi bir insan olduunu ve bu eylemin ktln
sradanlamas olduunu sylemesi sonucu Yahudi halknn tepkisini ektiinde de
yaplmtr. Arendtin bir halkn fkesini anlatmad dnlmtr.19 Bu iki durum,
yani Arendtin antik polisteki klelik kurumu ve hane iindeki iddet ve eitsizlik ile,
modern dnyada Yahudilerin trajedilerini yeterince ele almad biimindeki eletiriler,
Arendtin amacnn herkesin grd ve bildii bu olaylar zerine bir kez daha
konumak deil, bunlarn nedenlerini anlamak olduunu gsterir. nk btn
kuramn ortak, eit, demokratik bir kamusal alan deneyimi zerine tesis etmi olan bir
filozofun, klelere uygulanan iddetin, ya da salt biyolojik ballklarndan dolay bir
rkn frnlarda imha edilmesinin akl dln grmediini dnmek akla uygun bir
sonu olmaz. yleyse Arendtin antik hane iinde ve modern yaamdaki bu insanlk d
davranlar zerinde odaklanmamasnn bir anlam vardr. Bu anlam, onun dncesinin
bir politika kuram olmasyla belirginleir. te tam da Arendti dncenin, politikay
znde hkmetme ve boyun emeye indirgeyen geleneksel politika felsefesine kart
17

Schwartz, Joseph, M., Arendts Politics: The Elusive Search For Substance, Praxis International,
Vol. 9, No:1-2, Ap.1989, s. 28
18
Benhabib, Seyla, Kamusal Uzam Modelleri: Hannah Arendt, liberal gelenek ve Jurgen Habermas,
Modernizm, Evrensellik ve Birey, ev. Mehmet Kk, stanbul, Ocak, 1999, s. 125
19
Canovan, Politics as Culture : Hannah Arendt and The Public Realm, History of Political
Thought, Vol. VI. No.3, Winter 1985, s. 633

22

olmas bu anlama gelir. Arendt politikay ynetim olgusuyla deil, yurttan tarafna
geerek anlatr. Bu nedenle Arendtin antik hane yaamndaki bu eitsizlii yermesini
beklemek, onu tm dncesi boyunca kart kutbunda yer ald politika felsefesi
geleneine dahil etmek anlamna gelir. Oysa o bu eitsizlikle deil, yurttan kamusal
alandaki deneyimleriyle ilgilenir.
Demek ki zel alan, antik Yunan polis inde, bireyin insan saylmas iin zorunlu
olarak sahip olduu bir yaant biimidir. Sahip olmak, zel alan karakterize eden
nemli bir ifadedir. nk Arendtte zel alan, kendisini en ak biimde, mlkiyet
olgusunda da vurur. Antik efendi, hane yaants iinde klelere sahip olduu ve bu
sayede zorunluluun hizmetkarlar olan kleleri ynetme gcne muktedir olduu iin,
geni bir bo zaman elde etmekte; bu bo zaman lkesini ilgilendiren konular
grmek ve dahas, kendisini tam bir insan gibi hissedebilmek iin kamusal alanda
geirmekteydi. Antik dnyada mlk sahibi olmak, yurttaln ve dolaysyla politik
yaama katlmann bir gereiydi. Ancak hemen u ayrm yapmak gerekir ki; antik insan
iin mlkiyet, bugn anlald gibi servet birikimi talebine karlk gelmez. Arendt,
mlkiyetin kken olarak insann dnyann belli bir ksmnda bir yer sahibi olmas
anlamna geldiini syler. nsann sahip olduu bu yer, onun kamusal alana girmesinin
bir gereidir. Hane yaamn kamusal yaamdan ayran itler ile zel ve kamusal
birbirinden ayran yasa20, ayn eyi ifade eder.
Antik Yunanda yaamn srdrlmesi ve trn devam etmesi ihtiyacna cevap
veren hane, bu nedenle, ekonomik etkinliklerin de merkezi konumundadr. Hane
yaamnda kleler ve kadnlar sayesinde ekonomik ilerinin stesinden gelen efendi, bu
ekonomik ilikilerden zgrleerek, politikann alanna ykselebilmektedir. Bu anlamda
bireysel kara ynelik olan, ekonomik bir yaantnn konusu olabilecek hibir eyin
kamusal alanda yeri yoktur. Polis, yurttalar arasndaki ilikinin sahip olunan maddi g
zerine kurulduu bir mekan deil, bu g sayesinde oluan bir mekandr. Bu konuda,
Arendtin Demosthenesten alntlad u cmle anlamldr:
Yoksulluk zgr adam bir kle gibi davranmaya zorlar.21
20
21

Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 92, 93

A.g.e.,s.93

23

O halde mlkiyetin antik anlam, yurttan srekli artrma ihtiyacnda olduu bir
maddi gc ifade etmez. Tersine, yurttan kendisine sahip olarak, kendisi iin
uramayacak olmasnn salad zgrl ifade eder. Arendtin szleriyle;
siyasi olmak insani varoluun en yksek olanana erimek
anlamna gelirken, kiinin (bir kle gibi) kendine ait bir yerinin
olmamas da artk insan olmaktan kmas demekti. 22
nsan olmann, yurtta olmak ile anlamlandrld antik dnya iin, snrlar
evrelenmi bir hane yaamnn lideri olmak, politik bir varlk, yani insan olmaya hak
kazanmak demektir. Byle bir yaam semek yerine, mlkn artrmay yeleyen bir
insan, kendi elleriyle zgrln feda etmi olur.23 nk zgrlk, tam da
mlkiyet ilikilerinin belirledii bu hane ii yaamdan kopmay gerektirir. Mlk,
ncelikle insann biyolojik yaantsn korumaktadr. Mlk, bazen evin drt duvardr,
bazen bir evi dierlerinden ayran it, bazen ise, bedensel aba gerektiren ileri yapan
kle ve dourganln ve trn devamnn teminat olan, kadndr. Ancak her durumda,
mlkn bireysel yaamn srdrlmesi ve ekonomik etkinliklerin gerekletirilmesi iin
bir korunma ve gven ortam sunma zellii vardr.
Demek ki antik yurttan insani yaam yani kamusal alan deneyimlemesi, zel
alann olmas gerektii gibi varolduunda mmkndr. Bu anlamda efendinin hane
yaamna sahip olmasyla ortaya kan mlkiyet olgusu, polis ncesi yaamn bir
niteliidir. Ancak politika d bir anlam tayan bu mlkiyet anlay, yurttan kendisi
sayesinde gerek bir insan olmann koulu olarak konumlanr.
O halde buraya kadar sylenenlerden yola klarak u sorulabilir: Hane yaants
iinde mlkiyet olgusu ve ekonomik ilikiler tarafndan belirlenen efendi, nasl olur da
ortak olan dnyaya, dierleriyle eitler olarak paylaabilecei bir ortak alana katlabilir?
znelliinin semalarnda dolaan

antik aile reisini, dierleri ile eit bir konuma

ulatran ve ondan paylamda bulunmasn bekleyen kamusal alana ynlendiren g

nedir? Arendte gre antik bireyi kamu alanna ynelten ey, Homerosun Yunan

22
23

A.g.e.,s.93
A.g.e.,s.94

24

lkesinin retmeni olmasnda karakterize olduu gibi, kendisinin herkesten daha iyi
olduunu, baarlarn, kimliini gsterme frsat verdii iin politik yapya duyduu
aktr.24 Bireysel yaam alan olan hane, benzerlikler alanyken, yurttan mekan olan
polis, farkllklar alandr.
Bu anlamda yurtta olmak, yaamla ilgili ilerin tesine geme hakkna ve
frsatna sahip olmak demektir. Arendt iin, tam bu noktada yurttaa eklenen en temel
erdem, cesarettir. nk kamusal alan, bireysel yaam ve bireysel karlarla ilgilenmez.
Kendi szleriyle;
evimizin drt duvar ile korunmu gvenlik alanndan
kmak ve kamu alanna girmek bile, bizi darda bekleyebilecek
belli tehlikelerin varlndan tr deil, yaam ilgisinin
geerliliini yitirdii bir alana girmi olmamzdan dolay cesaret
gerektirir. Cesaret, insanlar dnyann zgrl uruna,
yaamla ilgili endielerinden kurtarr. Siyasette yaam deil
dnya sz konusu olduundan, siyasi yaamda cesaret
vazgeilmezdir.25
O halde antik dnyada yurtta olmak, cesaret sahibi olmaktr. Bireyin zel
alanna ait niteliklerinin hie sayld bir dnyaya katlabilmesi iin, gnlk
yaamdakinden farkl bir tavr taknmas gerekir. Bu anlay, modern dnyada tersine
dnmtr. Modern dnyada politik yaam, yaamn her alan gibi tam da antik
dnyada terk edilen bu bireysellie yneliktir. Bu anlamda, modern dnyann politik
alannda cesaret gibi bir erdemin bulunmas bir yana, Huxley ve Orwelln tasarladklar
gibi yeni dnyann korku zerine kurulduunu sylemek, ok da dramatik
olmayacaktr.
Antik dnyada kamusal alana girmenin bir koulu olan mlkiyet, modern
toplumda, bireyleri birbirinden ayran bir unsur olmutur. Yalnzca devletin mlk sahibi
olmas, nasl

bireyselliin reddedilmesi demekse, zel mlkiyetin gelimesi de,

24

A.g.e s.64. Krat Bumin, Atina insannn politik yaantsndaki grkem araynn, kentin maddi
yapsnda gzlenemediini, Akropolisin eteklerindeki kentin kirli ve dar kaldrmlardan olutuunu,
kentte susuzluk sorununun bulunduunu syler. Ona gre bu durum, kenti kent yapann talar deil,
yurttalarn varl olduunu ve Atina insannn dnsel yaama daha ok nem verdiini gsterir.
Bknz. Bumin, Krat, Demokrasi Araynda Kent, Ayrnt Yay., Ocak 1990, s. 29. Atina insannn
politik yapya duyduu akn ifadesi olarak, alma, apolitik bir unsur olarak konumlanr ki bu, Arendti
felsefenin zerinde ykseldii temel ncldr.
25
Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s.212

25

yaamn ortaklaalna dair tm inanlarn ortadan kalkmas anlamna gelir. Bu

balamda modern perspektiften bakldnda, mlkiyetle ilgili konularn arlkl olarak
konuulduu bir kamusal alanda, zgrln varolabilmesi mmkn deildir. Arendt
iin, neyin sylendiine ve nasl sylendiine gre varolan kamusal alan, salt mlkiyet
ilikilerinin ynlendirmesi ile mlkiyete en yakndan elik eden, tketim olgusuna
mahkum kalacaktr. Zaten modern toplumda kamusal alann sonunu hazrlayan da,
insan yaamnn her alanna yaylan bu sonu gelmeyen tketim hrs olmutur.
Antik anlamyla insann kendisine ait bir yerinin olmasn ifade eden mlkiyet,
modern dnyada, srekli artrlmas gereken servet birikimi olarak anlalr. Antik
dnya iin mlk, insan olmann bir aracdr. Mlk sahibi olan insan, aabilecei bir
yaama sahiptir. Modern dnyada ise mlkiyet ya da Arendtin syledii gibi servet
birikimi, yaamn bir amac haline gelmitir. Modern dnyada servet, srekli artrlmay
talep eden bir olgudur. Bu sayede antik dnyadaki gibi kendisine sahip olan insann
kendisi sayesinde zorunluluktan kurtulmasn deil, tam da tersine, kendisini srekli
artrmak iin almann klesi durumuna gelmesini ifade eder. Mlkiyetin bu antik ve
modern anlamlar arasndaki fark, kamusal alan var ve yok eden unsurlar hakknda
nemli bir aklk salar.26
Konumuz asndan bizi ilgilendiren, Lockecu anlamdaki bu liberal mlkiyet
anlaynn, nasl olup da ortak bir yaanty kurabildiidir? zel mlkiyetin antik
biimi, servet artrmay deil, kamusal alana katlmak iin gerekli olan serbest zaman
yaratmas anlamnda bir arac ifade ettii iin, yani antik insan mlkiyeti yaamn nihai
erei olarak grmedii iin, kamusal alan var olmutur. Arendte gre znde mlkiyete
dayanan bir toplumsal sistemin ilerleyebilecei bir tek yn vardr: o da mlkiyetin
tamamen yok olmasdr. Srekli artrlma talebiyle zel mlkiyetin kamusal bir mesele
yaplmas sonucunda kamusal alan zel karlar kuatr ve sonunda ortak iyi, zel
iyi tarafndan yklr. Mlkiyete duyulan inancn bir ifadesi olarak Liberalizm,

26

Antik Yunanda zel mlkiyete duyulan bu ilgi, Aristoteleste de bulunur. Aristoteles Politikada, zel
mlkiyetin nemini savunur. deal devletinde, kamusal mlkiyetin olmas gerektiini savunan Platonu
eletiren Aristotelese gre, mlkiyet zeldir. Komnist mlkiyet anlay, ona gre doru deildir. Mlk
sahibi olmay, insana bazen mlkn bakalaryla paylamak istemesi gibi bir takm erdemler yklemesi
anlamnda olumlu bir zellik olarak gren Aristoteles, ortak mlkiyetin bulunduu bir devlette
gerekleen bu ar birliin, kt bir ey olduunu dnr. Bknz. Aristoteles, Politika, Remzi Kitabevi,
2002, Kitap II., Blm 3, 4, 5, (s. 33-39)

26

burjuva snfnn kamu ilerine duyduu igdsel gvensizlii27 ifade eder. Liberal
dnce ile kendisini sunan bireysel zenginlik, politik eylemin yerini alarak, ortak
dnyay ykmtr.
Arendtin szleriyle;
() zel mlkn drt duvarndan ibaret dnya, kamunun
mterek dnyasndan sadece orada olanlardan deil, grlr ve
duyulur olmaktan, yani tam da kamusallktan [ve kamusalla
ikin aklk ve aleniyetten] saklanlabilecek gvenilir tek yer
olarak grlmekteydi. Btnyle kamu alannda, bakalarnn
gz nnde geirilen yaamn bir yerden sonra slamas ok
muhtemeldir. 28

zel mlkiyetin gelierek modern toplumda servet birikimine dnmesi, bu

servetin devlet tarafndan korunmas gerekliliini dourdu.29 Servet srekli artrlmaya
ihtiya duyan doasndan tr, sre olma zelliine sahiptir. Srekli bir tketim
dnyasnda yaayan modern servet sahibi, servetini tketim arkndan koruyabilmek
iin, srekli artrmak zorundadr. Arendte gre eylemin bir defa harekete getikten
sonra, durmakszn devam etme ve bireysel yaam ama zellii ile insana salad
lmszlk, gnmzde servete ait bir zellik olmutur. Servet; bireyden nce ve sonra
var olan bir deer olarak, insann snrl mrn aan bir zincirdir. Arendt modern
dnyada kamusal alann ktn sylerken, eylemin yerine servet biriktirme
abasnn getiini kastetmektedir. Mlkiyet, insan varoluunun kamusal olan kadar
nemli zel boyutunu oluturan bir aratr. Bir mlk olarak evrelenmi zel bir alanda
yaayan bir insan iin, alan deitirme ans vardr. Her yerde olmak, hibir yerde
olmamaktr. sz, insan varoluunun belirli fiziksel mekanlar iinde birbirinden
ayrlmas gereinin bir ifadesidir. te bu yaanty salam olan antik insan, ne salt
27

Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/2 Emperyalizm, s. 47, 48

Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s.102
29
Arendtin mlkiyet kuram, Rousseaudan izler tar. Rousseau iin, insanlarn eit olarak bar ve huzur
ortam iinde yaadklar doa durumu, tarmn balamas ve buna bal olan mlkiyet kavramnn ortaya
kmas sonucu kapanmtr. Bir toprak parasn itlerle evirip, Buras benim. diyen ilk insanlar,
yurttalar toplumunun kuruculardr. Rousseau iin de mlk sahibi olmak, yurtta olmann temel
kouludur. Ona gre yurtta olarak kamusal alana giren insan, orada mlkn daha ok bytmeyi deil,
doa durumundaki eitlie ve dzene bir devlet yaps iinde yeniden dnmenin olanaklarn arar. Bknz..
Gkberk, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, 1990, s. 384
28

27

hane yaamn, ne de salt polis yaamn dierine tercih eder. kisi de dieri ile anlam
kazanr. Modern dnyada, ailenin ekonominin merkezi olmas zelliinin toplumsal
alana devredilmesiyle, yani bir zamanlar retim etkinliklerinin klesi olan emeki, ii
ve kadnn toplumsal yaama katlmalaryla birlikte, mlkiyet olgusu da aka
sergilenen bir fenomen olarak, insan yaamndaki yerini ald. Yaamn zellemesi,
aslnda yaamn ekonomik bir btnlk kazanmas anlamna geldi. zelin bir nitelii
olan ekonomi, artk, ortak dnyay kuatan unsurdur. Bu anlamda modern dnyada
mlkiyet, antik anlamyla; bir evi dierlerinden ayran it deil, zel iadamlarnn
giriimci ruhlar 30dr.
O halde, Arendt poliste insann ortak bir dnya adna var olma tutkusunu grd.
te Arendtin anlamak istedii ey budur; insann oulcu bir yaam iin kiisel
karlarn bir kenara itmesinin en basit biimi olan polisi, insanlarn birbirinden nefret
ettii bir kitle yaamna dntren ey nedir? Antik insan iin polisin anlam, insann
yaamn zorunluluklarn amasna imkan vererek, kendisini benzerleri arasnda gerek
bir insan gibi hissetmesini salayacak farkllklarn sergileme imkan vermesinde
bulunur. Bu anlamda polis, yurttalk hakk olmayan dierlerine kar, insann
rgtlenmesini ifade eder. nsann bireysel farkllklarn aabilecei ve ortak bir eylem
alan olan polis, nemli bir varolusal anlama sahiptir. Platonla balayan felsefe
gelenei tarafndan bu deneyim alanna, zel alana kar ayrcalkl bir konum verildii
ak olmakla beraber, felsefeye gre olan konumlannn ne olduu bir sonraki
blmde ele alnacaktr. u belirtilmelidir ki, Arendtin polise olan bak antik dnem
filozoflarnnki gibi deil, antik yurttanki gibidir. O, polisi nemserken, bunu bir
baka etkinlik alann -felsefe gibi- hakllatrmaya deil, yalnzca bu politik deneyimi
kendinde bir ey olarak anlamaya alr. Onun, kiisel olarak politika alanndaki teorik
ve deneyimsel birikiminin zenginliine karn, insanlk tarihinin bu derece kark ve
gelimemi politik yaamn sistemine merkez yapmasnn bir anlam vardr. Bu anlam,

30

Arendt, Hannah, a.g.e., s.103

28

polisin antik insan iin ifade ettii ve antik dnem filozoflarnn da reddettii eyde
ierilidir.

b. Antik Yunan Felsefesi ve Arendtin Polise Bak As

Buraya kadar belirtilenlerden yola klarak u sylenebilir: Arendt, eylemin asl
yuvasn poliste bulduunu dnr. Polis, insann gnlk yaamn kstlln
amasna izi verir. nsann hane yaamndaki ynetim ve iktidar unsurlarn amas iin,
bir frsattr. Arendt polis sistemini idealize ederken, dikkatini asl olarak, polisin
insann zgrlne olanak salayan olgusal varoluuna yneltir. Ortak bir grntler
dnyas, ancak byle bir aktif katlmla kurulabilir. Buna ek olarak Arendt, polisteki
politik yapnn henz gelimemi, dzensiz ve eksikliklerle dolu olduunun elbetteki
farkndadr. O, genel bir honutsuzlukla yaklat modern zamanlara alternatif olarak,
Atinann karmak toplumsal ve politik yaamn nermez, onu polis yaamnda
etkileyen ey, polisin, insanlarn grkem aray iinde konuma ve eylemleriyle,
kendi gerekliklerini amalarna olanak tanyan ve bylece, yurtta olmann gereklerini
salayan yapsdr. Yurtta, Arendt iin, insana en uygun olan konumdur. Gereklii,
grnme ve eyleme balayan Arendt, eylemin evini polis idealinde somutlayarak,
gereklii salayan eylemi, politika alanndaki eylem olarak konumlar. O halde politik
alann iinde bulunmann koulu olarak yurtta, Arendt felsefesinde, insann ve
dnyann gerekliini salayan en nemli
Dolaysyla

Arendtin

bak

motiftir.
asyla

polis,

insanlarn

farkllklarn

sergileyebilmeleri iin kurulmu, grkemli ve ortak bir dnyadr. Yoksa, Arendt

Atinalnn, mkemmel ve evrensel politik zmlere ulatn dnmez. Bu dnce,
Arendtin bir tarihi deil, felsefeci olmas ile egdmldr. O, tarihsel bir kaytlk
yapmann tesinde, polisin insan yaam iin ne anlama geldii zerinde durur. Antik
yurttan bu grkemli sahne iinde, bakalarna grnerek ve konuarak, varln
kantlamas ve bireysel olarak yaanan bu deneyimlerden, ortak bir yaam karabilmesi
ile ilgilenir. Arendtin polis konusundaki dnceleri, modern dnyann toplama
kamplarnda yaananlarla kartlk oluturur. Baka bir ifadeyle; yirminci yzyln ac

29

deneyimleri olan totaliter hareketler, bireyin, kendisinin ve dnyann gerekliini

alglayabilmesinin btn olanaklarn yok etmitir. Poliste insann kendisine ve
dnyaya ynelik olarak elde ettii farkndalk, kamplardaki tek biimlilie ve sessizlie
dnerek, bireyin gereklik imgesini, ortak bir dnyann kurulabilecei inancn
ykmtr. nsann zgr eylemleri ile varolan polis, yerini kiiliksiz bir tketim
toplumunun konformist davranlarna

brakmtr.

Arendtin polise olan ilgisi, polisin politik bir alan olarak, zgrlk zerine
kurulmu olmasndandr. Politik otoritenin toplumsal zgrle kart olduuna ve
zgrln, politikann bittii yerde baladna inanlan bir gemiten ve bugnden
bakldnda, polisin bu ideali gerekletirmi olmas, politik deneyimler iinde
kaybedilen zgrln, yine politik deneyimler iinde kazanlaca31 biimindeki
Arendti dncenin kkenini oluturur. Modern dnyada zgrln yurdu insann
zel alannn genilemesi ile ortaya kan toplumsal alanda aranmaktadr. Arendt,
modern dnyada insanlarn evsiz ve yurtsuz braklmalarna ve toplu olarak
katledilmelerine mekan olan politikann, bu deneyimlerin yadsnmas anlamna gelen
zgrlk motifi zerine temellendirilmesinden yanadr. Snrlar belirgin bir biimde
izilmi olan hane ve kamusal alanlardaki deneyimleriyle, insan olmann ne demek
olduunu renen site toplumu Arendt iin, adeta

modern toplumun fotorafnn

negatifi gibidir. Yaamla ilgili bireysel ihtiyalarn ve zel karlarn politika alanna
bulamasna izin vermeyen antik insann, zel ve kamusal olan arasnda oluturduu
belirgin snr, Arendti etkiler. Modern dnyada politikann zel karlarn arac haline
gelmesi, farkllklarn

ve kimliin

sergilenmesi

yerine,

yzeysel

ilikilerin,

gvensizliin ve Arendtin syledii gibi rgtl yalann32 alan olmas, Arendti

polis yaamna ilgi duymaya iten temel nedenlerdendir.
te yandan Arendt, polisi oluturan tarihsel nedenlerle ilgilenmez. O yirminci
yzylda ortak dnyay ykan totalitarizm fenomenini bir kendinde ey olarak anlama
abasna benzer biimde, polisi de insan rgtlenmesinin bir rn olarak
deerlendirir. Onun iin polis, hikayenin gvencesi, kalc olmann koulu, bu anlamda
lmszln mekandr. Polisteki konumalaryla kendi gerekliini salayan yurtta,
31
32

Arendt, Hannah, a.g.e., s. 50

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 305

30

ancak kendisinin sz ve edimlerini anlatan birileri araclyla, kalc olabilme ans

edinir. Bu anlamda polisi oluturan oulluk, insann ve dnyann gerekliinin
kurulmas iin nemlidir. Arendt iin polis, rgtlenmi bellektir.33 O polisi, insan
rgtlenmesinin mkemmel bir rnei olarak sisteminin merkezine yerletirir.
Arendtin polis anlats, genellikle bu tarihsel ve politik alan ycelttii
gerekesiyle eletirilmitir. Ancak onun polis ideali, modern dnyann ykcl
karsnda, eski bir zaman zlemek gibi romantik bir tavrn tesini ifade eder. Arendt
iin polisin zgnl, -ki ona gre polis, bilinen en zorbaca tahakkm biimidir-34
efendinin iddet aralarnn stnlne deil, iktidarn rgtlenmesindeki stnle
baldr. Dolaysyla Arendt insann ortak dnyasn iddet ile deil, rgtl bir
dayanma ile kurmasnn ideal bir modeli olarak polise, kuramnda merkezi bir yer
verir.
Bununla birlikte, Arendtin polise ynelik yceltici tavrnn altnda, bu yaamn
ayn dnemin felsefe gelenei tarafndan deerlendirilmemi olmasna duyduu tepki
bulunmaktadr. Antik Yunanda, yurtta iin nemli bir politik kimlik alan olan
kamusal alan, ayn dnem felsefe gelenei tarafndan genel olarak bir honutsuzluk ile
karlanr. zel ve kamusal alanlarn karsnda duran felsefe alan, ayn zamanda
deerler hiyerarisinin de en st basamanda yer alr. Arendte gre ilk kez Platon,
politika ve felsefe arasnda bir hiyerari oluturarak, politik eylemin insan iin tad
nemi deerlendimeyen, eylemi dncenin ilkeleriyle aklayan dahas, insann
insanln anlatan eylemi dncenin egemenlii altna yerletiren gelenei balatt.35
Bu gelenek asl olarak Kynik ve Kyrene Okullarnda ieriliydi. Aristippos, hi bir
politik toplumsal dzene balanmadan, bireyciliin snrlarnda bir felsefe gelitirir.
Filozofun, politikay gnlk yaamn bir ii olarak deerlendirmesi, Arendti
dncenin karsnda olutuu bak asdr. Nilgn Toker Kln, kendi ann ykc
deneyimlerine tank olan Arendtin, buradan yola karak geleneksel felsefe yapma
tarzna ve hatta felsefe geleneine mesafe koymaya ve felsefe geleneinin ele almad
trden konular zerinde durarak, politik olan dnceden deil, olaydan, deneyimden

33

Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 271

Arendt, Hannah, iddet zerine, s. 63
35
Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 159
34

31

hareketle36 anlatmaya yneldiini syler. Peki, Arendt geleneksel politika felsefesinde

neyi reddeder? O, dnce yaamnn asl olarak politik yaamn stnde tutulmasn ve
ikincisinin birincinin ltleriyle yarglanmasn reddeder.37 Polisin yksek duvarlarla
evrili

grkemli

fiziksel

mekannn,

astinin

yani

ekonomik

etkinliklerin

gerekletirildii mekann zerinde kurulmu olmas gibi, Arendt de politikay

toplumsal alann zerinde konumlandrmak ister. Ona gre insan iin polisin zerinde
baka bir yceli ura yoktur; nk politika alan insann insanln ifade eden
alandr. Politik hayvan dncesiyle Arendti felsefeye merkez argman kazandran
Aristoteles, Arendte gre vita activaya temel anlamn vermitir. Parekhin syledii
gibi, Arendt iin Aristoteles dndaki hibir byk filozof, politikay deerli bir etkinlik
olarak kabul etmemitir.38 te yandan Platon felsefesini bal bana antitez olarak alan
Arendt, kuramn Platoncu felsefeyi eletirerek oluturmutur.
Arendte gre Platonla balayan srete, antik Yunan filozoflar, polisin
yalnzca gnlk yaamn en st basama olduuna, oysa insann daha ulvi
niteliklerinin mekannn polis deil, bunun da tesinde bulunan felsefe alan olduuna
inanmlardr.39 Yani felsefe, insann ulaabilecei en st yaam biimi olarak
konumlanr. Bu nedenle filozof iin polis, yaamn en st katman olan felsefeden bir
nceki basamaktr, ya da baka bir adan sylendiinde, polis iin hane yaam ne ifade
ediyorsa, felsefe iin de polis o anlama gelir. Antik Yunan felsefesi, ancak gnlk
ilerin tesine geildiinde, yaamla ilgili kayglardan arnldnda, evrene ynelik
bilinli bir merak eliinde, felsefe ile megul olunabileceini syleyen dncelerle
doludur. Bu anlamda, Platon iin felsefe, bedensel ilere adanm bir klenin de, gelip
geici ilerin pesinde koan bir takm deersiz adamlarn da, ok uzanda yer alr.40
Platona gre, felsefeyle dp kalkmaya layk olanlarn says, pek azdr. Bu aznlk,
kendi bilinci ve isteiyle, gnlk hayatn kamusal ileri gibi grevleri kmseyerek,

36

Kln, Toker, Nilgn, Hannah Arendt, s.542

Beiner, Ronald, a.g.e., s. 239
38
Parekh, Bhikhu, Hannah Arendt and The Search For a New Political Philosophy, The Mc.
Millan Pr., London, 1981.s. 2
39
Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 32, 33
40
Platon, Devlet, ev. Hseyin Demirhan, Sosyal Yay., 2002, 495-c-d, (s. 234)
37

32

bunlar terk eden ve yeni bir varlk alanna ykselmeyi baaran bir aznlktr.41 Platon,
bu dnceleriyle felsefenin kamusal alan karsndaki ayrcalkl konumuna iaret eder.
Her ne kadar antik Yunan filozoflar polis yaamn, insann politik eylemlerini
nemseseler de, onlara gre yine de yaamn anlamn, evrenin bilgisini elde etmeye
yetenekli olan en temel etkinlik, theoria, yani dnmedir. Grld gibi Platonun
politika felsefesinde bu stnlk bulunmaktadr. O, insann ykselebilecei en st
mertebenin, polisin yksek duvarlarla evrilmi mekan deil, sonsuz gkyzndeki
ideal dnya olduunu dnr. Bu dnyaya ulamann arac ise, yrmek deil,
dnmektir; her trl yaamsal gerekliliklerden arnarak, akln yol gstericiliine
gvenmektir. Arendte gre politik adan Platon felsefesi, filozofun polise
bakaldrsn anlatr. Bunun nedeni, filozof ile polis arasndaki atma ve Sokratesin
lmyle sonulanan yarg srecinin Platonda yaratt dmanlk42tr.

Platon,

insan mutlulua ulatran etkinliin felsefe olduunu43, politika ile ilgilenmenin fani
ve bo olduunu syleyerek, felsefeye adanm bir yaam yceltir. Nitekim Platon, bir
tirann hane iindeki yaamn anlatrken, insann ev hayat, yani yapmacktan,
gsteriten en fazla syrld zamanki halidir.44 ifadesini kullanr.

Burada Platon,

kamusal alann yapaylndan sz eder. Yapmacklk ve gsteri, kamusal alan

tanmlayan dier kavramlardr. Ancak bu tanmlamalarn Arendte deil, Platona ait
olduu bir kez daha hatrlanmaldr. nk Arendtin, yapmack bulduu bir yaam
nemsemesi beklenemezdi. Arendt bu sfat olsa olsa, modern toplumun kitle kltrne
yaktrabilir. yleyse, insann Platonun syledii gibi en doal haliyle bulunduu ev
yaam, Arendte gre, insann gerekliini onaylamaz. Bu yapmacklk ve gsteri,
bakalarnn bulunuuyla anlam kazanr ki, ite bu durum Arendti felsefe ve Platon ile
balayan felsefe geleneinin birbirlerinden apayr bir duru noktasna sahip olduklarn
anlatr.
Buraya kadar sylenenlerden yola klarak u belirlenmelidir ki, Platona gre,
zel alan kamusal alann ilk basama olarak konumlanmtr. yi yaamn ancak
yaamn zorunluluklarnn giderilmesiyle mmkn olduunu dnen Platon iin, zel
41

A.g.e. 496-b-c, (s. 235)

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s.148
43
Platon, Devlet, V. Kitap, 496-b, s. 235
44
A.g.e., IX. Kitap, 577-b, (s.337)
42

33

alan insani yaam hiyerarisinin ilk admdr. Platon, kiinin kendisini ynetmesini,
devleti ynetmesine benzetir.45 Bu anlamda, kamusal alanda baarl olmann yolu, zel
alanda yetkin

olmaktan geer. Arendt, Platonun bu dncesini, filozofun krala

hkmetmesi; ruhun bedene; dncenin ise, eyleme hkmetmesi46 olarak yorumlar.

Arendt, bu anlamda oluturulan bir kamusal alan imgesine kar kar. nk byle
tasarlanm bir kamusal alan, yani, znde ynetim ve hkmetme unsurlarnn yer ald
bir kamusal alan, Arendtin politik yaamn mimar olarak grd eylemin, hibir
biimde varolamayaca bir mekandr. Benzer biimde Platonun, eylemi kamusal
alandan uzaklatrmakla sonulanan bir baka dncesi de zel mlkiyeti kaldrmak
istemesidir. Platon, zel mlkn olmad, yurttalarn ayn eye, benim47 diyecei,
evlerin, mallarn ve topraklarn ortak olduu bir devlet nerir. Bu, okluun birlik
iinde erimesi ve devletin adeta byk bir aile olmas anlamna gelir. Antik dnyadaki
aile ynetiminin zellikleri gz nne alndnda, Platoncu politik yaamn, Arendtin
cumhuriyeti-demokratik devlet anlay ile taban tabana zt olduu aktr. Platonun
sistemi eylemi dlar, onun iin kamu, byk bir ailedir.
Arendt, Platonun yaam deneyimlerinin onun polise bakaldrmasna ve bundan
byle ikna yerine itaati, politik bir erdem olarak temellendirmesine neden olduunu
dnr. Ancak her durumda filozofun polise yaklam, felsefe ve filozofun
gvenlii iin48dir. Arendte gre Platonun temel amac, iddetsiz bir politik oluum
kurmaktr. Bu sayede, felsefeyi politikaya uygulamak istemektedir.
Aristoteles ise, Nikomakhosa Etikin VI. kitabnda bilgelik ve siyasetin ayn
ey olmadn, Anaxagoras ve Thales gibi bilgelerin karsnda pratik bilgelerin, yani
politikayla ilgilenenlerin bulunduunu49 sylerken, eylem hakknda Platondan daha
lml bir tavra sahiptir. Aristotelese gre, bir devletin dnda olan, ya insanln
stnde ya da onun altndadr.50 Bu dnce, Aristotelesin ayrt ettii hayat tarzn
45

A.g.e., IV. Kitap, 443e, 444a, (s.168,169) Ayrca Platon, insann devlete benzediini, kleci bir
toplumda efendinin bile ruhunu klelik ve bayalk sard, ruhunun en sekin yanlarnn klelie
dt szleriyle anlatr. Bknz. Platon, a.g.e., IX. Kitap, 577-d, (s. 338)
46
Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 307
47
Platon, a.g.e. V. Kitap, 464a ve devamnda, (s.193)
48
Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s.148
49
Aristoteles, Nikomakhosa Etik, ev. Saffet Babr, Kebike Yay., 2005.VI. Kitap, 1141a30
ve devamnda (s.121)
50
Copleston, Aristoteles, ev. Aziz Yardml, dea, 1986, s.116

34

hatrlatr: Arendt Aristotelesin, bedenin hazlarna; polisin sorunlarna ve felsefeye

adanm hayat tarzlar arasnda yapt ayrm ile, polis yaamnn da stnde olan bir
baka yaama iaret ettiini dnr. En alttaki yaam tarz, bedenin ileri ile ilgilidir;
bu zel alan ifade eder, bu yaamn zorunluluklarndan kurtulan insan, politik yaam
alanna, yani polise; kamusal alana ynelir, politik yaamn sorunlarndan kurtulan
insan ise, tm etkinliklerin nihai erei olan theoriaya, yani felsefeye ynelir.51 Sonu
olarak Arendtin dikkati, Aristotelesin eylemi insani iler alanna yaktrmas
zerinedir.

Bu

anlamda

eylemi

politikadan

kovmak

isteyen

Platonla

karlatrldnda, Arendti felsefenin, Aristotelesin temel tezlerini nemsedii

grlr.52
Platonda bulunan antik yurttan kamusal alana girmesinin koulunun,
kendisinden zgrleebilecei bir zel alannn bulunmas ile mmkn olduu
dncesi, Aristoteleste de bulunur. Aristoteles de hane reisinin ncelikle evinde iyi bir
ynetici olmas gerektiini dnr. Aristoteles, Hesiodosun ilkin bir ev ve bir kadn
edin ve bir kz sabana komak iin53 szne hak verir. O da Platona benzer biimde,
efendinin aile iindeki ynetiminin, kyn ynetimini, bunun da polisin ynetimini
belirlediini dnr. Aristotelesi erekselcilikle aklanabilecek olan bu dnce,
insann ev yaantsnn, znde polis yaants olmaya doru yneldiini anlatr. Ev
yaam, polisteki iyi yaam salamak iindir. Ev yaamndaki gerekliliklerden
bamszlaan insann, zgr bir yurtta olarak polise katlmas ve oradaki konuma ve
eylemleriyle katld politik yaam iinde kendisini gerekletirmesi ile sre
tamamlanr.
Aristotelese gre yurtta, her trl aalk ilerden kurtulmu insandr;
devletin varolmas iin gerekli insanlar deil (nk bu durumda ocuklar ve iileri
51

Arendt, antik Yunan filozoflarnn hayatn zorunluluklarndan kurtulmak anlamna gelen Yunanca
skhole kelimesine, politik etkinlikten zgr olma anlamna gelen Latince otium kelimesini eklediklerini
syler. Bknz. Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, 25, 27, (10.dipnot). Bu durum, filozoflarn kabul ettii
bir baka alana, zel alandan zgrleen insann katld kamusal yaamn da zerinde bulunan ve
kamusal alandan zgrleme sonucu insann ykselebilecei bir baka alana iaret eder: Bu felsefe
alandr. zel alan, kamusal alan ve felsefe arasndaki hiyerariyi anlatan bu dnce, Arendti felsefenin
neden felsefe geleneine kar durduunun da ifadesidir.
52
Beiner, Arendt felsefesinde neredeyse onun Aristotelesi olduu sylenecek kadar Aristotelesten
izler bulunmaya alldn, ancak kendisine gre bunun doru bir aba olmadn syler. Ona gre
Arendt asl olarak sekinci ve homojen bir topluluk iinde asillerin ynetimini bekleyen Kant
egalitaryanizme baldr. Bknz. Beiner, Ronald, a.g.e., s. 242
53
Aristoteles, Politika, s. 8-9

35

de yurtta olarak grmek gerekir), ynetim ayrcalklarnda pay olan kimsedir.54

Doann insana bir ayrcalk saladna inanan Aristoteles, yurttan da kleye ve
yabancya gre ayrcalkl olduunu dnr. Aristotelesin bu dnceleriyle, insanlar
arasndaki eitsizlii politik bir sorun olarak grmedii aktr. Ona gre adalet,
birbirine benzer olan herkesin, ynetme ve ynetilme iini srasyla paylamasdr.55
Aristotelese gre polis , ite bu amac gerekletirmek iin vardr.
O halde felsefe gelenei iin politik yaam belli bir deer tamakla birlikte, o
yine de dncenin alan olan felsefeyi tm insan etkinlikleri arasnda ayrcalkl bir
konumda deerlendiriyordu. Bununla birlikte Arendt, Fransz Devriminden bu yana
btn devrimlerde bulunan, modern dnyay ayakta tutacak bir unsur olarak otorite
araynn, Platon ve Aristoteleste de bulunduunu dnr. Arendt, insani dnyay
kuran unsur olduuna inand otoritenin, modern dnyada bulunmad kansndadr.
20. yy.n politik bir bunalm olarak grd bu durum, totalitarizmin bir sonucudur.
Ortak insani dnyay ykan totalitarizm, bu dnyay ayakta tutan otorite unsurunu da
yok etmitir. Arendte gre otorite insanlarn iinde zgrlklerini muhafaza ettikleri bir
itaat eklidir.56
Arendt politik yaamn ayakta kalabilmesinin temel koulu olarak grd
otoritenin antik Yunana deil, Romaya zg bir fenomen olduunu, ancak Platon ve
Aristotelesin de polise otoriteye benzer bir eyler sokmak istediklerini syler. Bunu
da bildikleri snrl ynetim biimleri olan kamusal politik ynetim ile, hane ii yaamn
ynetiminden, yani tiran ile efendinin ynetim rneinden aradklarn belirtir.57 Yani
poliste bir dzen salayc unsur olarak otoritenin tesis edilmesi, toplumun felsefeden
nceki en st katmanndaki sorunlarn zlmesi ve sorunlarn buradan filozofun
alanna yaylmasn nlemek iindir.
Hem Platon hem de Aristoteles iin politik yaamn gerei, yurttalarn
eitilmesidir. Platon; ocukluktan balayarak erdem yolunda mkemmel bir yurtta
olma tutku ve hevesini uyandran, haka ynetmeyi ve ynetilmeyi bilen kii olmay

54

Aristoteles, a.g.e., , s. 77-78

A.g.e., s. 221
56
Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 141
57
A.g.e., s.127-144
55

36

salayan bir eitim olmal.58 diyerek, politik yaamda eitimin nemini vurgular.
Arendtin bak asyla Yunan felsefesinin bu abalar, gelenei kuaklara aktarmak,
bylece de polis yaamnn devamlln salamaya yneliktir.

Modern dnyada

otoritenin yitimi, srecin bozulmas ile ayn anlama gelir. Romallarn, Yunan
geleneine bal kalarak onu srdrmeye almalar ile devam eden sre, modern
toplumda krlmtr.
Arendt, ortak dnyann kurucu gcnn otorite olduunu sylerken, bunu Platon
ve Aristotelesten farkl bir vurguyla kullansa da, kkeninde yatan ama asndan
aralarnda ortak bir nokta vardr: Politikann alan olan kamusal alann, yaamas
gereine duyduklar inan. Bu inan antik filozoflar iin felsefenin, Arendt iinse,
insann insanlnn mmkn olmas iindir. O halde kken olarak Romaya ait bir
politik deneyim olan otoritenin poliste bulunmamas, polisin yklma nedenlerinin
banda gelir. Benzer biimde modern dnyada insann ortak dnyasnn yklmas, bu
dnyay ayakta tutacak bir otoritenin bulunmamasndan kaynaklanr. Arendtin
politikann bir dzen unsuru olan otorite zerine kurulmasnn gerekliliine inanmas,
politikann, geliigzel ve keyfi bir biimde ilememesi gereken bir etkinlik alan olarak
grdn gsterir. Ona gre keyfilik, yalnzca iddete ait bir niteliktir.59 Bu anlamda
Arendtin gelenee ve sresellie verdii neme bal olarak, bunu salayacak bir unsur
olan otoriteyi politikann kurucu gc olarak devreye sokmas, modern dnyann
alkantl yaamnda sabit bir dzen tutturulmas iin,

politikay

ne kadar ok

nemsediini gsterir.
Platon ve Aristotelesin polisi ayakta tutacak bir otorite araynda olmalarnn
aksine, Arendte gre kamusal alan kuran temel bir etkinlik olarak eylem de, antik
Yunan felsefesinde deerlendirilmemitir. Bu gelenek, politika alannda eylemin deil,
yapmann (techne) rol oynadn syleyerek, eylemi kamusal alandan kovmutur.
rnein Platon, filozof-kraln ynettii ideal devletini, bir heykeltran, heykel
yapmas gibi, yaptn syler. Bir heykeltran, heykelini aslna uygun renkler ve
biimlerle ortaya karmas gibi, ynetici de kendi sitesini ideal bir biimde ina

58
59

Platon, Yasalar, ev. Candan entuna, Saffet Babr, Kabalc Yay., 1998, 644-a, (s.26)
Arendt, Hannah, iddet zerine, s. 10

37

etmelidir.60 Bu, Arendt iin son derece nemli bir tarihsel belirlemedir. Kamu alannn
imalat rn bir nesne imgesine gre kurulmas, Platonla balayan gelenein, uzak bir
gelecekte kapitalist toplum anlayyla yani bir deer ve al-veri kltryle
sonulanmasna neden olmu, bu ise, insann zgrln elde ettii yaam alannn
dengesini bozarak, gerek anlamyla kamu alannn kne yol amtr. te
Arendtin, eylemin sre olma zellii ile kastettii budur. Eylem, doasnda bulunan
bu zellii ile, kendi zgnlnn de sonunu getirmitir.61
O halde, Arendtin kamusal alan savunusu, salt bu yaam en yetkin
halindeyken yitiren modern zamanlara deil, bu olguyu tarihsel bir gereklik olarak
yaam olmasna karn, felsefi anlamda deerlendirmemi olan, Platon ile balayan
felsefe geleneine de kardr. Aristoteles dndaki hibir filozofun politikaya hak ettii
deeri vermediini dnen Arendt, her ne kadar Aristotelesin, sisteminde dnceye
ayrcalk tansa da, eylemi kamusal alan kuran etkinlik olarak konumladn dnr
ki, bu Arendt felsefesinin temel ncldr. Bununla birlikte, Sofistler gibi nasl iyi bir
yurtta olunabilecei ile ilgilenenler de felsefeyi gnlk yaamn hizmetkar durumuna
getirdikleri gerekesiyle, bata Sokrates olmak zere, pek ok filozof tarafndan
eletirilmilerdir.
Arendtin penceresinden bakldnda Sofistler, iyi yaamn ancak iyi bir yurtta
olmakla mmkn olabileceini, ok nceden kefetmilerdir. rnein Protagorasn
amac, bir insann ev ilerinde ve devlet ilerinde ne yapacan bilmesini salamak,
evini en iyi ekilde nasl yneteceini ve politikada eylemek ve sylemek iin nasl en
gl olunacan62 retmektir. Arendt, yazlarnda Sofistlerin zerinde fazlaca
durmaz, ancak duru noktalar bakmndan aralarnda nemli benzerlikler vardr.
Sofistler de kendilerinden nceki felsefe geleneine bir tepki olarak domu, felsefenin
ayaklar yere basan bir bilgi olmas iin uramlardr. Arendt de, geleneksel felsefeyi
60
Platon, Devlet, 420b ve devamnda, (s.136) Ayrca Platon, yeni topluluklar kurmann doru yolundan
sz ederken, yapmay, kurucu g olarak devreye soktuunu gstermektedir. u szleri de bu
dncesini desteklemektedir. Eer devlet bir zanaatkar tarafndan yaplacaksa, bu konuma en uygun
kii, tirandr. Bknz. Platon, Yasalar, 710-711, (s.110-111)
61
Leroy A. Coopera gre politikay bir masa yapmaya benzer bir etkinlik olarak konumlayan bu
bak as, yalnzca politikann sonunu ifade eder; nk politikada yapma; karar verme ve
tartma iin deil, dizaynn tamamlanmas iin dier insanlar gerektirir. Bknz. Cooper, Leroy, A.
Hannah Arendts Political Philosophy : An Interpretation, Review of Politics, Vol.3, No.2, April 1976,
s.158
62
Kranz, Walter, Antik Felsefe, ev. Suad Y. Baydur, Sosyal Yay., Eyll, 1994, s.193

38

youn biimde eletirir. Ancak bunu yapmaktaki amac Sofistlerin aksine, felsefeyi
deil, politikay temellendirmektir. te yandan Sofistler grelilik dncesini
gelitirmilerdir. Dnyann tek bir bak asndan grldnde sonunun geldiini63
dnen Arendt iin de grelilik, kamusal alan oluturan ve insann kamusal yaant
sayesinde deneyimledii son derece nemli bir kavramdr. u var ki, grelilik, yani
bilginin kiiden kiiye deitii dncesi, Sofistleri herkes iin geerli tek bir bilginin
olmad konusunda amasal bir kukuculua ulatrrken, ayn durum Arendt iin,
gerekliin kurulmas demektir.
Arendt ve Sofistler arasnda benzerlik tayan bir dier konu; felsefe teknikleri
ile ilgilidir. Sofistler, hitabet sanatn gelitirmilerdir. Dncelerin ikna yoluyla
bakalarna kabul ettirilmesi iin, konuma byk nem tar. Arendt iin de konuma,
kamusal alan oluturan ve dolaysyla insann gerekliini salayan merkezi bir
unsurdur. Dnme etkinlii ile kyaslandnda, praxise en yakn olan etkinlik,
konumadr. Konuma ayn zamanda, bakalarnn bulunuunu gerektirir, ki bu da
Arendte gre kamusal alann yaamasn mmkn klan insani oulluk durumunu
salar. Arendt felsefesi ve Sofistler arasnda kurulan bu ilgiden sonra u sylenebilir ki,
Arendtin politika alanna olan yaklam, Sofistlerin aksine, burada elde edilen
baarlarla bireysel yaamn glendirilmesi deil, ortak dnyann herkes iin
yaanlabilir olmas amacn tar. O halde Sofistlerin Arendtten ok nce kefettii
ey, iyi yaamn, -iyilik ile kastettikleri herkes iin geerli bir iyi deil, bireysel iyi
olmakla birlikte- politika alanndaki eylemlerle mmkn olduudur. Arendti ortak
iyinin yasland grelilik dncesini felsefe tarihine kazandran Sofistler, belki
Arendti anlamda insan eyleminin onuruna hak ettii deeri vermemilerdir, ancak
yurttan birbirinin bak asn renmesine yol amalar asndan insanlk tarihinde
ilk kez antik Yunan insannn bir bakasnn dncesini anlamasn salamlardr. Bu
anlamda gr okluunun gereklii ykt dncesine ulaan Sofistler ile, ayn
durumun gerekliin kurucu gc olduunu syleyen Arendt arasnda yntem ve teknik
asndan bir iliki olmakla beraber, ulatklar sonular asndan iki farkl duru
noktasn temsil etmektedirler. Salt bu durum bile, her iki dnce biiminin temel
tezlerini hakl karmaya yeter.
63

Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s.85

39

Antik insan ve antik felsefenin bak alar arasndaki bir baka fark, lmszlk
hakkndadr. Antik insan iin

lmszlk, byk bir tutkudur. Xenophaneste

sistemleen antropomorfik tanr anlay, antik bireyin kendisini tanrlara yaklatrarak,

onlardaki lmszlkten pay alma tutkusunu ortaya koyar. nsan Arendtin ifadesiyle,
her eyin dairesel bir dzende hareket ettii bir evrende, dorusal bir hat boyunca
hareket eden64 tek varlk olarak, kendisindeki lmllk potansiyelini srekli hisseder.
Kalc olabilmenin koulu ise, hatrlanmakla mmkndr. Bunun iin de arkasnda
brakt iler, edimler, szler65, insan varlnn gelip geiciliinin gvencesidir. te
polis, insann lmszlemesini salayan iler, edimler ve szlerin mekan olarak
antik insan iin, yurttaln tesinde derin anlamlar tayordu. Bununla birlikte,
Herodot ve Thukydides, gemiteki insan eylemlerini tanklarn ifadeleriyle
kantlayarak, nesnel tarih yazcln balattlar. nsani iler alanndaki deimeden yola
kan Yunanllarn genel geer bilginin olamayacan dnmeleri, ayn zamanda tarih
yazclna da duyduklar ilgiyi gsterir. Arendte gre ayn dnem felsefe gelenei ise,
lmszlk deil, ebediyet dncesi zerinde durarak, zaman ve uzam aan bir ideal
peindeydi ve bu idealin gerekletirilme mekan, lml yaamn bir eseri olan polis
deil, ancak Platonun tasarlad gibi zihinsel bir dnya olabilirdi.66 nsan yaamnn
anlamn felsefede bulan bu dnce, pratik yaama seslenen polisi nemsemez.
Benzer ekilde Aristoteles iin, iir tarihe gre daha felsefi ve daha stndr. nk
tarih tekil olann bilgisini; iir ise, genelin bilgisini verir.67 Tarih olgularn bir
koleksiyonudur, iir ise bu olgulardan tmel bir yarg karr. Praxisin alan olan tarih
ile, theoriann alan olan felsefe arasndaki bu ayrm, somut olan ile soyut, ya da eylem
ile dnce arasndaki ayrma denk gelir.
Theoriann, praxis; dncenin, eylem konusundaki bu stnl, salt antika
Yunan filozoflarnda deil, sonraki tm ortaa felsefesinde hkm srecek olan
Hristiyan inannda da bulunmaktadr. Ge dnem antikitesi ve Hristiyanlk, her trl

64

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 63

Arendt, Yunancada i ve edimin birbirinden ayr szcklerle ifade edilmesinin zellikle Sofistlerin
yapma ile eylemi birbirinden ayrmalarndan sonra mmkn olduunu syler. Bknz. Arendt, Hannah,
nsanlk Durumu, s. 34. Bu nemli bir tarihsel belirlemedir, nk politikann bir zel i gibi deil,
zerk bir etkinlik olarak grlmesi anlayn destekler.
66
Arendt, Hannah, a.g.e.,s.35
67
Aristoteles, Poetika, 1451-b ev. smail Tunal, Remzi Kitabevi, Mart,2005, s. 30
65

40

dnyevi ilerden syrlarak, tam bir dinginlik iinde geirilen bir yaam yceltirken,
polisin fiili deneyimi olan, insann eylemlerini, grnrln, konumasn yadsyan
bir tavrdadr.
te, Arendtin kar kt felsefe gelenei budur. Ona gre dnmenin eylem
karsndaki bu stnl, temelde insana kar doann stnlne duyulan inanla
aklanabilir. Antik insan doadaki mkemmel dzeni gzleyerek, kendi etkinliinin ve
rnnn deersizlii dncesine ular, bu nedenle eyleme deil, dnmeye nem
verir. Arendt, vita activa kavramn insann praxis etkinliklerini ifade etmek anlamnda
kullanrken, btn bir felsefe geleneini karsna aldnn farkndadr. Onun abas,
gelenein, vita contemplativa ile birlikte ele ald vita activa kavramn, otonom yaps
ile, yani ne stn, ne de aa olan yaps ile konumlandrmaktr.68 Onun bu gelenekte
eletirdii ey, insani bir yaamn alan olan kamusal alan otonom ve dinamik
karakteriyle deerlendirmemesidir. Parekhin syledii gibi, filozoflar bir ynetimin
huzurlu bir toplumu nasl yaratabileceini sormu, ancak kamusal kltrn nasl
gelitirilebileceini sormamlardr. Onlar bir ynetimin sujelerini boyunduruk ve bask
altna alabilecei ara ve yollar aratrmlar, fakat sujenin kendisi araclyla insiyatif
ve g kullanabilecei kurumlar nadiren nemsemilerdir. Onlar yurttalarn yasalara
itaat etme grevini ve ynetimin otoritesini vurgulamaktan teye gitmemilerdir. Arendt
iin politik yaam bir amacn gerekletirilmesindeki mutluluu, insann ardnda ho
anlar brakabilmesinin gururunu, bir eyleri deitirebilmenin verdii zgrlk hissini
ve skntl alternatifler arasnda tercih yapma heyecann da sunmaktadr. Geleneksel
politika felsefesi bunlar zerinde fazlaca durmaz. Sadece devletin zora dayal niteliine
nem verir ve politikay yalnzca insanlarn birbirini ldrmesini engelleyen bir kurum
olarak grr, bu yzden politik yaamn kuru ve soluk bir resmini yapar. Dolaysyla
geleneksel politika felsefesi daha ok kuvvet, g, cezalandrma, hapishaneler gibi
negatif kavramlarla ilgilenmitir, oysa politikada, kamusal mutluluk, kamusal zgrlk,
bir neden iin ortaya konulan eylemin heyecan gibi olumlu politik deneyimler de
yaanr. Geleneksel politika felsefesi bunlar dikkate almaz. Geleneksel felsefe ve
Arendtin politikaya olan yaklamlar

68

arasndaki temel farkllk, lm ve yaam

Arendt, Hannah, a.g.e.s. 31

41

arasndaki farktan kaynaklanr. Geleneksel felsefe iin politika lm asndan bir

anlam tar, Arendt iinse, politika yaamn kendisi demektir.69
Arendte gre bu gelenei radikal olarak sorgulayan filozoflardan ilki Kant
olmutur. Politikann insan etkinliklerinin ikinci dereceden bir formu olduunu
syleyen Kant, dncenin dier tm etkinlikler karsndaki ayrcalkl konumu artk
kabul edilmezse, politik yaamn deerinin yeniden savunulabileceini syler. Arendt
buna politik yaam tarzna kar felsefi yaam tarz hiyerarisinin ortadan kalkmas
der.70
O halde Platon ile balayan felsefe gelenei, polise gereken deeri vermemitir.
Felsefeye ve dolaysyla dnceye tannan ncelik, polisin filozoflar tarafndan
yeterince desteklenmemesine ve bu nedenle insani yaamn taycs olan gelenein
kurulamamasna neden olmutur. Bhikhu Parekh, Arendtin politika felsefesinin, onun
bat felsefesine ynelttii youn honutsuzluun rn olduunu syler. Arendtin
otantik bulmad bu gelenek, gerekte politikann deil, sivil felsefenin bir
geleneidir.71 Arendtin felsefe geleneine ynelttii eletiriler, almamzn II.
blmnde ele alnacaktr, burada unu sylemek gerekir ki, Arendt, kuramn
olutururken geleneksel felsefe ile srekli bir hesaplama iinde olmutur. lk
dnemlerinde Augustinein ak teorisi zerine alan Arendt, olgusal dnyann
basknl sonucu, deneyime ynelerek, insani dnyay kuran ve ykan fenomenlerin
kkenlerine ilikin bir sorgulamada bulunmutur.
Arendt, vita activa kavramn ite bu felsefe geleneine kart olarak, praxis
zerine temellendirir. nk iinde yaadmz dnyann karanlk eylemleri birer
praxis olarak, salt biyolojik yaamn deil, felsefi dnce gibi, evrene ve varla
ynelik derinlemesine dnme ve sorgulama biimi olan tm entelektel etkinliklerin
de alann paralamtr. Bu modern praxisin geride brakt ey, tam da felsefenin
karsnda olutuu motif olan, salt yaama ihtiyac olmutur. Bu anlamda Arendt
geleneksel politika felsefesini eletirirken, bunu insanlarn tarihlerinde bulunan ancak
modern zamanlarda yitirilen tm deerleri adna

yapar.

69

Parekh, Bhikhu, a.g.e., s. 16,17,18

Arendt, Hannah, Lectures on Kants Political Philosophy, ed. by M.A. Mge, (London: T.N. Foulis,
1911), 11, akt, Beiner, Ronald, a.g.e., s. 240
71
Parekh, Bhikhu, a.g.e., s. 1
70

42

O halde, Platon ile balayan felsefe gelenei, zel alan, kamusal alan ve felsefe
arasnda bir hiyerari kurarak, insan yaamnn en st mertebesinin felsefe olduunu,
dier alanlarn nemsiz ve deersiz olduunu dnr. Bu gelenee gre zel alan
kamusal alann ilk basamadr; kamusal alan ise felsefenin yaamas iin gereklidir. Bu
gelenei karsna alan Arendt ise, insan yaamnn iinde getii alanlara antik yurtta
gibi bakar. Antikler zel ve kamusal birbirine tercih etmeden, ikisini de ayr olarak
deerlendirmilerdir. Arendt iin de insan yaam zel ve kamusal alanlardan oluur ve
bunlarn arasnda bir hiyerari deil, tam bir ayrlk vardr. Antik insann bu iki alan
arasnda keskin bir snr izmesinden dolay, Arendt polisi idealletirir. Arendt iin
felsefe ise, tam da insann iinde insanln deneyimledii kamusal alan konu
edinmelidir.
Sonu olarak, eylemin ve deneyimin alan olan kamusal alann felsefi adan
deerlendirilmeyii, asl olarak felsefe geleneinin kamusal alana ynelik derin bir
inanmazlnn gstergesidir. Bu durum II. blmde ele alnacak olan modern dnyada
kamusal alann kn hazrlayan teorik ve entelektel zemini oluturur. Felsefe
geleneinin, eylem alan olan kamusal alana deer vermeyii, insani yaamn
deikenliine duyulan horgrden kaynaklanan ve tekilin deil, tmelin bilgisine
ulamaya

alan

felsefenin

genel

karakteriyle

tutarl

bir

sonutur.

O halde Arendt, Antik dnyada politik ve toplumsal yaam iinde gerek bir
deneyim olan polisin, insan bir yurtta olarak tanmas ve sergiledii eylemler ile
lmszln

salamasnn,

Platonla

balayan

felsefe

gelenei

tarafndan

deerlendirilmeyiinden yola kar. Ulat yer, modern dnyada yaamn her alannn,
antik dnyada zel alann etkinlikleri olarak konumlanm olan emek, i, itaat, ynetme
ve iddetin kaplam olmasdr. Bu anlamda antik insann yaam piramidi, modern
dnyada tersine dnmtr. Kimliin almas, ortak bir dnyann kurulmas ve
felsefi dncenin oluturulmas idealleri, tam da kendisinin almas sayesinde
gerekleebildikleri zel alan tarafndan; yani biyolojik ve ekonomik idealler tarafndan
igal edilmitir. Arendt, salt insanl deil, zel olarak gelenein politika filozoflarn
da, bu srecin failleri olarak grr. Kendi szleriyle:
Dncemizin konusu nedir? Deneyim! Baka hibir

43

ey deil! Ve eer deneyim zeminini kaybedersek tm

[soyut] kuram trlerine dalarz.72
Grlen o ki, Arendt iin insann politik yaam iindeki eylemleri, insan insan
klan etkinliktir. Ancak belirtildii gibi, polis byle bir ideali, Arendti dncenin
yadsyaca bir duruma ramen gerekletirmitir. Polisteki zgrlk, hanedeki
yaamsal zorunluluklarn stesinden gelmek iin, efendinin iktidarn otorite ve iddet
zerine kurmasyla olasdr. te yandan Aristoteles, klelik kurumunu politik olarak
tartlabilir bir konu olarak grmemekle birlikte, klelii kabul ediini, efendinin
yetkisini ktye kullanmamas gerektiini syleyerek yumuatr. Coplestona gre
gerekte klelii kabul etmeyen Aristoteles, felsefi dzlemde klelii aklsallatrarak,
aklamaya alr.73 Klenin bamszlama talebinde bulunmasnn onun doasna
uygun olmad anlayna dayal byle bir kan, Rousseaunun, Kleler zincirleri
iinde iken her eyi, hatta zincirlerinden kurtulmak isteini bile kaybederler.74 szn
hatrlatr. Arendt ise yazlarnda polisi nemsedii kadar, ayn oranda hane alannda
yaanan bu olumsuzluu yermez. Bunun nedeni, politikay hangi adan grdyle
ilgilidir. O, politikay yurttan tarafndan ele alr. Bu anlamda antik Yunan hane yaam
ile polis yaam arasndaki fark, iktidar ile zgrln, iddet ile diyaloun, topluluk
yaam ile toplum yaamnn kkenlerinin anlalmas asndan nemli ipular ierir.
Arendt insanda ynetilmeye, tahakkm altna girmeye ynelik psikolojik bir meyil
olduunu

syler.

Bu

anlamda,

klenin

varlk

koulu

bakalarnn

hayatn

kolaylatrmaktr ya da birilerinin, kendisi araclyla zgrlemelerini salamaktr.

Arendt bu durumu, efendinin perspektifinden de ele alr; efendi kamusal varln
duyumsamak iin ok sevdii aile ii yaamn terk eder. Aile ii yaam kendi
idaresinde olan, ynetim ve iktidar erkini btnyle elinde bulundurduu bir yaamdr.
Oysa o bu gc terk ederek, bakalaryla farkn sergileyebilecei, toplumla ilgili ilerle
ilgilenecei, dierleriyle bir ynden ortak olduu bir dnyaya girer. Arendte gre bu,
insan iin cazip olann, iktidar elinde bulundurma gc olmadn gsterir. Hane

72

Arendt, Hannah, The Recovery Of The Public World, ed. by M.A. Hill (New York: S.t.Martins
Press, 1979) 308, akt, Beiner, Ronald, a.g.e., s. 242
73
Copleston, a.g.e s. 117,118
74
Rousseau, J.J., Toplum Szlemesi, ev. Cenap Karakaya, Sosyal Yay., 2005, s.14

44

reisi evini terk ettiine gre, ynetmek o kadar da zevkli bir ey deildir.75 Benhabib
benzer biimde, Arendti felsefenin antik Yunan kamusal alanna yaplan bir vg
olduunu, ancak onun sz konusu dnemi idealletirirken baz sorunlar ihmal ettiini
dnr. Ona gre de polisteki zgrln aralar olan; kadnlar, kleler, iiler ve
yabanclarn, yani kamusal alandan dlanm tm insan gruplarnn, kendi emekleriyle
gndelik ileri hallederek, yurtta olabilen aznla politika alanna ykselmeleri iin
bo zaman salamalarnn, Arendtin kamusal alan kavramnn ieriindeki demokrasi
ve oulluk anlayyla atan, sekinci bir tavr olarak grlebileceini syler.76
Bugn byk bir aile haline gelmi olan modern devlette, zgrln ve diyaloun
mekan olan kamusal alann k, yerini devasa bir zel alana brakmtr. Bu, zel
alan antik Yunanda karakterize eden ekonomik etkinlikler, iktidar, otorite ve iddet
zelliklerinin modern toplumda kamusal alan kuatarak ortaya kmas demektir.
Sanayileme sreci iinde ailenin ekonominin merkezi ve dier yaamsal gerekliliklerin
karland kurum olma zelliini kaybetmesiyle birlikte, ykselen yeni toplumsal alan,
ite antik Yunandan miras kalan haneye ait bu zelliklerle biimlenmitir. Buna ek
olarak modern toplumda kamusal alann yerini alan toplumsal alan oluturan insan
gruplar da yine, antik dnyann kamusal alandan dlanm kleleri, kadnlar, iileri
ve yabanclardr. Benhabib, Arendtin modern toplumdaki ayn dlanmlara ynelik
eletirisinin politikann evrenselcilii anlay ile uygun olup olmadn sorgular.
Arendt Totalitarizmin Kaynaklarnn nsan Haklarnn kmazlar blmnde,
genel olarak nsan Haklar Bildirgesinin eksikliklerini anlatrken, antik ve orta alarda
yasalarn koruyuculuundan mahrum edilmenin, gnmzdeki insanlktan karlmaya
gre daha merhametli olduunu syler.77

Arendtin bu dncesi, onun antik

dnyaya ynelik bakna yneltilen eletirilere cevap niteliindedir. Arendt iin

modern dnya, daha nceden grlmemi bir ykcla sahne olmutur. nk burada
insanlar, farkllklarndan dolay toplu bir ekilde lm odalarna kapatlarak, imha
edilmilerdir. Milyonlarca insan iin yersizlik, bir yaam biimi olmutur. Hibir
devletin kabul etmedii, yasal olarak tanmad bu insan topluluklar, yaam ile lm
arasndaki izgiyi belirleyen eyin, biyolojik bir ba olduunu grmlerdir. Irklk,
75

Arendt, Hannah, iddet zerine, s. 52

Benhabib, Seyla, a.g.e., s.125
77
Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/2 Emperyalizm, s. 315
76

45

tarihte hibir zaman modern adaki kadar ykc olmamtr. te bu nedenlerle,

Arendtin temelde eitliksizci bir yaam biimine dayal antik dnya karsndaki
duruu, asl olarak eletirel deildir. Her dncenin bir bakasyla anlam kazand
Arendti felsefe iin, antik gereklik de bir baka yaam biimiyle karlatrldnda
anlam kazanr. Modern dnya ile kyaslandnda polis, zgrln ve demokrasinin
merkezi olarak grlecektir. Eer Arendt Aydnlanma dneminde yaam, dolaysyla
modern dnyann ac deneyimlerine tank olmam olsayd, antik dnyadaki bu
eitsizlie ve dlamaya ok daha eletirel bakabilirdi. O, kendi anlad biimiyle,
gr alarnn zenginliine ve insann kendisini ifade etmesi anlayna dayal politik
karakterli bir rnek olan antik yaanty nesnel olarak sistemine dayanak yapmtr.
Dolaysyla bu gemi, iyi ve kt tm zellikleriyle gemitir. Bu anlamda Arendti
dnce, znel bir yarglama biimi olarak deil, bugnn anlalabilmesi iin, kamu
ve zel yaam sahalarnn ortadan kalknn insani varolu bakmndan dourgularn
deerlendiren 78 bir dnce olarak grlmelidir.
te bu anlamda, Arendtin polis idealini, salt nostaljik bir tavr olarak okumak
doru olmayacaktr. Beiner, Arendtin politikay ve aktif yurttal onaylamasnn
ardndaki gcn ne romantizm, ne de topyanizm olduunu; ancak korku ve dehet
olduunu syler. Kuramn oluturmaya totalitarizm zerine ciddi bir dnmeyle
balayan ve bundan sonraki tm yazlar orada grdklerinin bir sonucu olan Arendt,
modern yaamn bir sr yaam olduunu syler.79

O, kitlesel yalnzlk iine

gmlm olan modern bireye, insanlk tarihinde bulunan ok nemli bir gereklii,
insann kendisinin ve dnyann gerekliini elde etme deneyimini,

hatrlatma

abasndadr. Arendti felsefe, modern zamanlarda gelinen noktann, rklk ve iddet

ile, insani dnyann yok edilmi olduu gereinden hareketle, insann yaptklar
zerine dnmesini salama giriimidir. Buna ek olarak, onun felsefesi salt bir
arivsel alma da deildir. nk Arendt iin, insann kamusal yaam iinde
deneyimledii gereklik, ancak bakalarnn tankl iinde olasdr. nsann bu sayede
lmszlkten pay almas ise, hikayesinin kendisinden sonra kalc olmasna, yani
anlatlmasna baldr. Bu anlamda Arendt iin hatrlatma olarak adlandrabileceimiz
78
79

Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 100

Beiner, Ronald, a.g.e., 251

46

tarih yazcl, ya da yk anlatcl bir belgesel nitelii tamaktan fazlasn ifade

eder. nsann gelecek kuaklara kalmas anlamndaki lmszl, insann ortak bir
dnyada gerek bir insan olarak, ortaya koyduu tm eylemlerinin ynlendii en son
idealdir ve Arendt bize polisi hatrlatarak bu ideali yerine getirmektedir. Nilgn Toker
Klnn szleriyle;
Arendti dnce, tarihe kaytl deneyimleri ve tank olunan
deneyimleri dnen, onlar yarglayan bir dnce olarak
aslnda antiklerin Herodotdan bekledikleri eyi yirminci
yzylda gerekletiren dncedir.80

c. Arendt in Kamusal Alanda Yurtta Olmann ve Politikann nemi

Yurtta; insann gereklik deneyiminin politik bir alanda, bakalarnn varl ile
mmkn olduunu dnen Arendt iin, insann insanln anlatan bir durumdur.
Tokerin syledii gibi; doutan sahip olunan yurttaln, yasayla sahip olunandan
daha avantajl olduu81 bir an filozofu olan Arendt iin yurttalk, insanlk durumu
ile en ilintili olan konumdur. Arendt iin yurttan ne ifade ettiini anlamak iin,
politika felsefesinde yurttaa ynelik yaklamlara ksaca gz atmak uygun olacaktr.
nsanlarn doa durumundaki kargaa ve terr ortamna, egemen bir devlet gc
yaratarak son verdiklerini dnen Hobbes iin yurtta, bu egemen gcn karsnda
zayf, pasifize edilmi, kendisini politik bir zne olarak aamam bir kiidir. Hobbesun
tanmlad yurtta, egemene baml olan ve boyun een bir insandr. te yandan
politik gr asndan Hobbesla kart olan Locke ise, politik yaanty Hobbes gibi
szlemeye dayandrrken, Hobbesun aksine, doa durumu hakknda iyimser bir
toplumdan sz eder.82 Sylendii gibi Locke iin doa durumundaki bar ve huzur yine
de belirli bir gvenlii salayamad iin, insanlar, yaama, mlkiyet edinme gibi baz
temel haklarn korumas iin, bir devlet oluturmak zere szlemilerdir. Devlet,
dzeni ve gvenlii salamak iin vardr. Locke iin yurtta, devlet karsnda zerktir;
80

Kln, Toker, Nilgn, a.g.e.,s. 546, 547

a.g.e.,s. 541, 542
82
Sabine, George, Siyasal Dnceler Tarihi II., ev. Alp ktem, Ankara, Trk Siyasi limler Dernei
Yayn, Ankara, 1969, s. 212
81

47

yaama, mlkiyet edinme gibi eitli haklar vardr, ancak Locke, yurttan politik
yaamda aktif bir zne olmasyla ilgilenmez. O halde Lockea gre de yurtta, devlete
kar edilgen bir konumda tanmlanr. Dier yandan Rousseau ise, nsan zgr doar
ama her yerde zincire vurulmutur.83 diye balad Toplum Szlemesinde, insann
temel amacnn kendi z varln, zgrln muhafaza etmek olduunu anlatr.
Bunun yolu da aktif yurttalktan geer. O, politikay yneten-ynetilen, efendi-kle
ilikisi ile ele alan bu gelenee eletiriler yneltir. En temel haklardan olan yurtta
olmann, ynetimde irade sahibi olmak anlamna geldiini dnr. Rousseau, yurtta
politik bir zne yapmaya alr.
O halde buradan yola klarak ncelikle u sylenmelidir ki; Arendtin yurtta
tanm, Rousseaucu dnceye daha yaknken, yurttal herkesin kendi karlarn
oluturabilmesinin bir arac olarak gren liberal dnceye karttr. Tm bireylerin
zgr ve eit doduu anlayna dayal Liberalizm iin yurtta, bakalarnn haklarn
inememeleri iin izilen snrlar ierisinde kiisel haklarna ulamak iin haklarn
kullanan kiidir. Bu liberal dncenin karsnda yer alan yaklam, Arendtte de
olduu gibi, politik katlmn deerini vurgular. Bu gelenein en yetkin haliyle grnr
olduu deneyimler, antik Yunan ve Roma yaants ile Rnesans dneminin talyan
cumhuriyetleridir. Arendt bireyin politik katlm ile zgrln birbirinden ayran
liberal gelenee kart bir konumda yer alr. O bireyin haklarnn ve uygun bir politik
yapnn nasl birleebileceini sorgular. Yurtta zel alana indirgeyen dnce
geleneinin en nemli temsilcilerinden olan Bodine karlk Arendt, cumhuriyeti
gelenekte yer alarak, yurttan en zgn ifadesini Aristoteleste bulan kamusal boyutunu
takip eder.
Arendtin, iinde politikann kendisine yurt bulduu mekan olarak grd
kamusal alann davran biimi, zgr eylemdir. Eylem, olgusal bir yaantdr. Eylemin
grlebilir bir fenomen olmas, onun ieriinde mkemmellii barndrmasna yol aar.
Arendte gre grnrlk, gsteri sanatlarna atfedilen bir mkemmelliktir.84 Bu
anlamda fenomenal karakterleri ve bakalar tarafndan alglanmaya ve onaylanmaya
ihtiya duymalar bakmndan sanat ve politika arasnda, bir benzerlik vardr. Arendtin
83
84

Rousseau, J. Jacques, a.g.e., s. 12

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 208

48

politikay grkemli bir sahne olarak konumlanan polis idealinde somutlamas da

politika ve sanat arasnda, dahas, politika ve tiyatro arasnda kurduu benzerlii
simgeler. Joseph M. Schwartz bu konuya yle deinir:
Arendte gre politikada insanlar, ne gdleriyle ne de
eylemlerinin sonularyla yarglanmallar. Gdler yalnzca terr
araclyla kamusal klnabilen kalbin meseleleridir. ()
Arendte gre gerek politik zgrlk, karlkl sz vermelerle
sonulanr. zgr bir toplum, insanln oul doasn bozan
monolitik bir oulluun iradesiyle oluturulamaz. Arendte gre
politik zgrlk yeniden kurulacaksa, toplumsal oulluk ekonomik ve sosyal karlar- politik arenadan uzaklatrlmaldr.
() Arendtin bak asna gre, politik baar rnn sonunda
deil, performansn niteliinde bulunur.85
Schwartz, Arendt iin politikann bir gsteri sanat, politikacnn da bir aktr
olduu konusunda Arendti takip eder. Eylemi politik klan unsur, onun sergilenme
srecindeki niteliidir. Arendtin eylemi sonucuyla deil, sreciyle deerlendirmesi,
onun bu etkinlii, rne odaklanm olan emek ve iten neden ayrdn da anlatr. Her
eylem bir balangtr. Bir insann dnyaya gelmesiyle birlikte, yeni bir sre balar.
Her yenilik sonsuz olaslklar tama zelliiyle, bir mkemmellik barndrr. Bu
nedenle her ikisi de ilerinde mkemmellii barndran politika ve sanat arasnda bir
benzerlik vardr. Politika, bitmi bir rn deildir. Oysa bir sanat eseri, bir yapntdr.
Ortaya kt andan itibaren bamsz bir varla sahiptir. rnein Ayiekleri Van
Goghun ortaya kard andan itibaren, kendisinden bamsz bir varolua sahip olan
bir yapntsdr. Bundan byle, Van Goghun deerini bilen bir sanatsever iin, o resmin
gzelliine, yaratcsnn imgesi daima elik etmekle birlikte, esas olarak Van Goghun,
resim elinden ktktan sonra, resmin yaam sreci zerinde, zamann yaratt tahribat
kadar bile

pay olmayacaktr. Bu anlamda sanat eserleri, ortaya ktklar andan

itibaren, insandan bamsz bir yapya sahiptirler.

te yandan, Antik anlamyla hane yaamndan bamsz olmann, modern
anlamyla ise global bir perspektiften, ulusal ve bireysel bamszln temin edilme

85

Schwartz, Joseph M., a.g.e.,s. 26

49

arac olarak politika, varln srdrmek iin yeni eylemlere, dolaysyla insanlara
bamldr. Politika, eylem rndr. Emek rn bir ekmek, ya da i rn bir masa
gibi, politika da insann eylem ve konuma etkinliinin rndr. Ancak ekmek ya da
masadan ok farkl olarak, kendisini ortaya karan insana olan bamlln, onun
zgrln temin ederek karlar. Bu da politikann, rnler arasnda ve eylem ile
konumann da, etkinlikler arasnda en yksek basamakta bulunmalarnn nedenidir. Bu
anlamda, ancak gsteri sanatlar ile politika arasnda bir ba kurulabilir. rnein dans,
tiyatro, mzik, srekli eylemle biimlenerek varolan sanatlardr.86 Dolaysyla Arendte
gre politika, bir gsteri sanat olarak grlebilir. Politika, eylem ile oluturulan ve
varln bir sre iinde aan, bir rndr. Zaten onun politikay, kendisini en bata
grsel olarak ortaya koyan antik poliste somutlamas, bu deneyim alannn grsellik
unsurunun nemini ortaya koymaktadr.
Politikann doal deil, insan rn bir eser olmas gibi, yurttalk da, bireyin
doutan getirmedii, eylemleri ile elde ettii ve demokratik topluluk tarafndan
gvenceye alnan bir statdr. Dentrevese gre, Arendtin politikann bir rn
olduunu vurgulamas, politik topluluun temeli olarak halka ve etnik kimlie ynelik
romantik bak alarn reddetmesi87 ile sonulanmtr. Arendt insann etnik, dinsel ya
da rksal kimliinin, onun yurtta kimliiyle bir ilgisi olmadn dnr. Bu nedenle
Arendt, insann etnik ya da dinsel kimliiyle, bir yurtta olarak sahip olduu politik
stats arasnda ilke olarak her tr ba reddeden Amerikan Anayasasn ver.
Arendtin zgnl, znelciliin ve tketim eyleminin egemen olduu modern
bireyi, iinde bulunduu olumsuz durumdan kurtaracak olan eyin, poplaritesini
oktan yitirmi olan, politika alanndaki eylemleri olduunu dnmesidir. Poliste
varolan dzeni hatrlatma amac, Rnesansn politika felsefesiyle benzerlik tar.
Arendti felsefenin

olduu gibi, Rnesans da, yaanlan politik, toplumsal, ahlaki

gereklikten rahatszlk duyarak, bunun deitirilmesi ynnde bir abay temsil ederler.
Bu abalarnda da rehber olarak, antik Yunan polis yaantsn rnek alrlar. Bu
anlamda, Rnesansn, kendisine miras olarak aktarlm olan ortaa karakteristiine
86

87

Arendt, Hannah, a.g.e., s. 209

Dentreves, Maurizio, Passerin, Hannah Arendt ve Yurttalk Kavram ev. Erturul Baer,
Birikim, say: 55, 67- 81, s. 70

50

alternatif olarak antik dneme uzanmas ile, bu sreci oktan am olan sanayi toplumu
filozofu olarak Arendtin, antik gereklii temel almas, ayn ey deildir. nk
Rnesansn Ortaa dnda bildii tek politik ve toplumsal gereklik, antik dnemdir.
Oysa Arendt iin, antik Yunandan sonra araya giren pek ok yaam biimi olmasna
ramen, srarc bir tutumla antik ideal zerinde durmas ve bunu zengin bir felsefe
birikimi ile yapmas, neme ve dikkate deer bir tavrdr. Bu, Arendtin antik Yunan
dnemine olan hayranlnn, bir Rnesans filozofu olan ve btn devlet felsefesini
polis yaantsn temel alarak oluturan Makyavelliden bile daha gl olduunu
gsterir. Antik dnceyi, Yenian ulus-devlet anlayyla birletirmeye alan
Makyavelli, devlet adamna ve devlete tand haklar ve ayrcalklar nedeniyle ve tm
st yap

kurumlarn devletin gcn artrmak amacyla birer ara olarak

kullanlabileceini nerdii iin, ayn tarihsel dnemden hareket ettikleri halde,

Arendtten farkl bir kamusal alan dncesi gelitirir. Arendtin bak asndan
deerlendirildiinde Makyavellide eksik olan; politik yaamn, yurttan aktif
katlmyla srdrlecei ve bunun iin de yurttan bamszlamas gereken, bir zel
alann bulunmasnn gerekliliidir. O halde polis, -Coplestonun Aristotelesin politika
alanndaki deneyimlerinin ok kstl olduu88 uyarsn yapmasnda olduu gibikstl olan politik birikimine ramen, modern dnyann eitlilikler gsteren politik
yaantsn hatrlatabilecek konular ieren, bir prototip olarak grlebilir.
Grld gibi, Arendt iin kamusal alann nemi, ancak onun zel alan ile olan
bants dolaysyla anlalabilir. O, kamusal alan; insanlarn zel alana ait
zorunluluklardan bamszlaarak, zgr yurtta sfatyla katldklar, toplum ve devleti
ilgilendiren konular tarttklar bir zgrlk ortam olarak tanmlar. Bu tanmn
resmedilmesiyle ortaya kacak olan tablo; polis yaantsdr. Bu ideal gnmzn
sanayi toplumuna uygulanmak istenirse, tabloda pek ok boluk olaca ortadadr.
Elbetteki Arendtin yapmak istedii ey; antik polis yaantsn olduu gibi modern
topluma uyarlamak deil, ancak yaanm olan bu gereklii varolusal anlamda
bunalm yaadn dnd modern insann

nne, bir ideal olarak koymaktr.

Politik eylemin poplaritesini oktan yitirdii modern topluma, yeniden politik

yaantnn nemini gsterebilmektir. Arendtin bu abas, an deerlerine kar
88

Copleston, a.g.e., s. 117

51

karak

bireyselliin

nemini

vurgulamaya

alan

Aydnlanma

dneminin

Romantiklerine de benzetilebilir. te yandan Arendtin modern toplumda gzden

dm bir etkinlik alan olan politikay diriltmeye abalamas, kendisine gre de
paradoksal bir durumdur. nk Arendt iin, kamusal alan oluturan etkinlik olarak
politikann en nemli zellii, insana bir zgrlk ve gereklik ortam salamasdr. Bu
antik ablon, modern topluma uyarlandnda bir takm problemler ortaya kar.
Problemlerin odak noktas, modern toplumda gereklik nitelii tayan eyin, ortaya
konulmasyla ilgilidir. Felsefenin varolu nedeni olan hakikati arama abas, modern
toplumun tanmad bir tavrdr. nk modern zamanlara egemen olan etkinlik,
bilginin ve insann etkenlik alannn snrlarn geniletmektir. Modern insan iin
hakikat, srekli aranan bir unsur deildir, o, antik trdeine gre felsefi anlamda hakikat
denilen eye daha yakndr belki, ancak modern insann ilgisi, felsefi hakikat deil,
bilimsel ilerleme ve zmler zerinedir. Felsefenin arad hakikat, gnmzde
grler ile yer deitirmitir: Artk, evreni kuatan, btncl bir hakikat yoktur.
Grler bolluu, hangisinin gerek olduu gibi sofistik bir kukuyu glgede
brakmtr. Buraya kadar, Arendt tarafndan problem olarak grlecek bir nokta yoktur.
nk tam da Arendt, gr okluunun kamusal alann varolmas iin, en temel unsur
olduunu dnr. Ancak buradan bir adm ileri geip, modern toplumda varolan gr
okluunun, bir sre sonra Arendtin tabiriyle rgtl yalan89a dnmesi, antik
kamusal alan idealinin modern toplumda varolamamasnn nedenini kantlar. Bugn,
hakikatin yerini rgtl yalan ald. rgtl yalan, olgusal dnya hakknda devlet
tarafndan yaplan btn aklamalarn yalan olmas anlamna gelir. Bu yalanlar
herkesin bildii eyler hakkndadr. Arendte gre yalan, totaliter toplumlarn her eyi
ortadan kaldrma amacnn bir aracdr. Dolaysyla iinde iddet gesi barndrr.
Gnmzde yalann hakikat olarak grlmesi ve hakikat olann da yalan olarak
anlalmas, doruluun zemininin ykldn ve gerek dnyada ynmz
belirlememizi salayan duyumuzun tahrip olduunu90 gsterir. Totalitarizmin neden
olduu en kkl sorun budur.91
89

Arendt, Hannah, a.g.e., s. 278

A.g.e., s. 310
91
Arendtin, yalana kar doruluk kategorisini zihnin aralar arasnda grdn gsteren bu
dncesi, insan yaamn zel-kamusal ve eylemleri iyi-kt olarak ayrmasnda olduu gibi, her tr
90

52

Bu yzden politikann bylesine gvenilmez bir yapya brnd modern

toplumda, Arendtin, insana en uygun den yaantnn, politika ve kamusal alanda
olduunu sylemesi, anlalmas g olan ve bir o kadar da merak uyandran bir
dncedir. u var ki, Arendt iin politika yalnzca iddet, sava, lm gibi negatif
kavramlardan deil; kamusal gurur, kamusal mutluluk gibi pozitif kavramlardan oluur.
Dolaysyla onun iin politika, kl, kalkan sava deildir. O iddet ile deil,
evrensel bir ilgi ve insan eyleminin onuru ile ekillenen bir alandr. Bu anlamda Arendt
felsefesi, tam da modern dnyay; politikay olumsuzlayan iddetin ve ekonomik
etkinliklerin kuatmasndan dolay, insann bu en gereki deneyim alanna hak ettii
deeri gsterme abas olarak okunabilir.
Arendte gre btn politik dnce geleneimiz, politik yaama aktif olarak
katlmak ile, olup-bitenleri yalnz bana uzaktan seyretmek arasndaki atmadan
ibarettir. Bu gelenek, Platonun maara benzetmesi ile balam ve dnme ile
eylemin yollar ayrlmtr. Politikay karanlk, sahte, gelip geici bilgiler alan olarak
konumlandran bu gelenek, insann insanln anlatan eylemi politikadan kovmutur.
Bu ayn zamanda, felsefe ve politikann yollarnn da ayrlmasn haber verir. Felsefe ve
politika, iki farkl konuma biimine iaret ederler. Felsefenin konuma ekli olan
diyalog, politikada retorik ile yer deitirir. Diyalogda, karlkl konuma ile hakikati
arama abas vardr. Retorikte ise, gzel ve etkileyici konuarak kardaki kiinin ikna
edilmesi sz konusudur. Politikada yaplan, daha ok Sofizme uygundur. Politika iin
nemli olan ikna etmek iken, felsefe, anlama giriimidir.92 Arendt politikay bir
praxis olarak deerlendiren gelenein takipisidir. Joseph M. Schwartz, ad geen
makalesinin, Arendtin Anti-Politikas: Toplumsal karlara Dmanlk blmnde,
Arendtin bakyla, modern ada politikann konumunu irdeler. Schwartza gre;
Politika artk zgrlk alan deil, mlk sahiplerinin tketim
aralar, reticiler, brokratlar ve karclar tarafndan alt st
edilen bir alandr. Brokrasi (Hi Kimsenin ynetimi) politik
karar vermenin yerini alrken, eylem, -konuma ve fiziksel
insani etkinlik ve deeri kategorize etme isteinin bir rn olarak grlebilir. OSullivan, Arendtin
politik konular yalan ve doru olarak ikiye ayrmasn, saflk olarak deerlendirir. Bkz. OSullivan,
Noel, Hannah Arendt- Eski Yunan zlemi ve Endstri Toplumu ev. Glaye Koak, ada Siyaset
Felsefecileri, Anthony De Crespigny- Kenneth R. Minogue, Remzi Kitabevi, 1994, s. 229
92
A.g.e., s.9

53

cesaretin alan- kitle toplumunun konformist davranlarnn

yerini ald. Kamusal insan yok oldu ve modern insan,
yaltlm bireyselliin i znelliinde, anlam aramaya terk
edildi. 93
Schwartz, Arendtin modern ada politikann ve kamusal alann konumuyla ilgili
dncelerini paylamaktadr. Gnmzde politika, karlarn alan olmutur.
Politikann tartld kamusal alana, alk, ktlk sorunlar ve savalar egemendir.
Politika, zm mekanizmas olma grevini srdrrken, pek ok konuda
yetersizlikleriyle yzlemektedir. O halde Arendte u sorulabilir; kamusal alan
oluturan temel unsur olarak politika, kendisini oluturan zeminin deikenliinden
dolay, nasl, yaamda daima bir dzen araynda olan insana en uygun varlk alan
olabilir? Bylesi deiken karakterli bir etkinlik, nasl olur da kitlesel yalnzlk iinde
yaayan modern insana, zledii ve belki de tanmad zgrl ve gereklii
salayabilir? Arendtin cevab, onun daima tutarllk gsteren dnceleri arasnda
bulunabilir. Politika, kendisine uygun bir alt yap zerinde ykselen bir eylem alandr.
Bu uygun yap, almann ilerleyen blmlerinde ele alnacaktr. imdilik u kadarn
sylemek uygun olur: Politikann insani dnyay kurmas ve insan eyleminin onurunu
salamas iin, modern insann ncelikle gemiiyle hesaplamas ve geleceini kendi
ellerine almas gereklidir.
Gnmzde politika, ekonomik karlarn gerekletirilme arac olarak varolmaya
devam etmektedir. nsanlarn ilgisi, politikadan ok politikaclarn zel yaamlarn
renmeye yneliktir. Artk, biliim teknolojisinin gelimesiyle birlikte, konuma,
yerini sembolik dnme olarak da adlandrlabilecek, yeni bir sanal iletiime
brakmtr. Dolaysyla gnmzde, insann farkllklarn sergilemesinin tek yolu,
herkese ak bir mekanda, grlebilir eylemlerde bulunmak deildir. Mahremiyetin
kefi denilen yeni modern grng, iine, biliim stratejileriyle yaayan modern insan
da almaktadr.
almann bu blmnde, Arendtin kamusal alan ideali olan antik Yunan polis
yaants ele alnarak, Arendtin kamusal alandan ne anladn somut olarak ortaya
koymak amaland. Tarihsel ve toplumsal bir gereklik olarak antik topluluk, Arendt

93

Schwartz, Joseph M., a.g.e., s.25

54

felsefesinin temel duru noktalarn ifade eden bir yaama alanna sahiptir. Bu nedenle
buraya kadar, bu yaanty yurttan ve felsefe geleneinin bak asndan ele alarak,
asl olarak kamusal alan antik yurtta gibi deerlendiren Arendti dncenin temel
motiflerinin ne olduu ve ne olmad belirlenmek istendi. Bu blmn sonunda Arendt
iin antik dnyann; insanlarn politik bir yapyla bir araya gelebilmelerinin ve retimtketim ve iddet gibi olgularn tesine gemeyi sembolize ettii aklk kazanmaktadr.
Buradan sonra, Arendtin kamusal alana ykledii anlamlara geilecektir.

2. ARENDT FELSEFESNDE KAMUSAL ALAN NE ANLAMA GELR?

Kamusal alan kavramnn ifade ettii ey insann dnya karsndaki duru
biimine gre deiir. Bu kavramn ierii, insann birey-devlet ilikisini nasl
grdyle balantldr. Burada ilk olarak Arendtin kamusal alan kuramyla takip
ettii dnce gelenei zerinde durularak, Arendti felsefenin yeri belirginletirilmeye
allacaktr. Daha sonra Arendtin kamusal alan kavramna ykledii anlamlar ele
alnacaktr.
Buraya kadar sylenenlerden yola karak, Arendtin kamusal alan idealinin,
iktidar hkmetme-boyun eme ile aklayan gelenei deil, yurttan aktif bir katlmla
oluturduu ideal bir rgtlenme olan antik Yunandan miras kalan gelenei temel
ald ortaya kmaktadr. yleyse onun iin kamusal alan, yurttan, iinde kendini
aktif, kendi iradesiyle karar veren, bamsz dnebilme ve en nemlisi bakasnn
yerine geerek dnebilme yetisi olan bir zne olarak konumlandrd politik bir
deneyim alandr. Ksaca kamusal alan, yurttan alandr. Temel karln
Aristotelesin homo politicusunda bulan Arendti yurtta anlay, modern biimini
Rousseaunun zgrlk anlayndan alr. Sylendii gibi, Arendtin temel ald
antik Yunan gelenei yurttan bak asyla oluan gelenektir. te yandan Arendt, vita
activa ve vita contemplativa arasnda bir hiyerari oluturarak, dnceye tartlmaz
stnlk tanyan Platonla balayan felsefe gelenei ile srekli bir hesaplama iindedir.
Bu anlamda antik politikay nemseyerek antik felsefeye eletiriler ynelten Arendti
felsefe, Macchiavelli ile balayp Nietzsche ile devam eden ve Heideggere uzanan

55

klasik-sonras gelenein mirassdr. Bu gelenein zellii Grek politikasna deer

verip, ayn dnemin felsefesini yermesidir. Yurttan, iinde toplumu ilgilendiren
konular aktif olarak tartt bir alan ifade eden Arendti kamusal alan, antik Yunan
polisi dnda modern dnyann baz deneyimlerinde de grnr olmutur; rnein,
1776daki Amerikadaki ehir meclisi toplantlarnda, 1789-1793 arasnda Paristeki
halk derneklerinde, 1871 Paris konseyinde ve 1905 ve 1917deki Rus Sovyetleri ve
1918de Almanyadaki konsey demokrasisi94 gibi, politik zgrl tesis etme
abasnda olan devrimci giriimlerde, Arendtin idealize ettii kamusal alan grnr
olmutur. yleyse Arendti dnce, kamusal alan devletin alan olarak gren liberal
gelenekten ve yurttalarn kendilerini devlet olarak rgtledii bir alan olarak gren
sosyalist gelenekten farkldr. Dentrevesin syledii gibi, bu alan devrimlerde olduu
gibi birdenbire de ortaya kabilir, zaman iinde bir takm yasa ve politikalarn
deitirilmesi ynndeki abalarda; rnein bir tarihi eserin ya da bir doa parasnn
kurtarlmas, aznlklarn baskya kar korunmas, ya da nkleer silahszlanma iin
verilen mcadelede olduu gibi yava yava da.95 Dentrevesin somutlatrd bu
Arendti kamusal alan rneklerinin ortak zellii, srekliliklerinin greceli olmas ve
asl olarak potansiyel bir mekn olmalardr. Bu durum her insan birlikteliinin
potansiyel bir kamusal alan oluturma gcn simgeler ki, bu, insann yaamnn her
annda ortak dnya adna bir eyler yaparak, hem dnyay daha yaanabilir klma, hem
de bu sayede kalc olabilme imknnn bulunduunu gsterir. yleyse Arendtin
kamusal alan polis sisteminde somutlamas, onun politikann alann sabit bir mekana
bal, deimez, kurumsal ve kat bir dnya olarak grd anlamna gelmez. Bu
anlamda polisin nemi bir kent devleti olmas deildir, insanlarn birbirlerinin
konumalarna tank olmalarndan doan bir rgtlenme olmasdr. Yunan insannn
Nereye gidersen git yannda polisi de gtreceksin.96 sz, konuma ve eylemin her
an ve her yerde bir kamusal alan oluturabilme potansiyelini anlatr.

94

Lukas, Steven ktidar ve Otorite, ev. Sabri Tekay, Sosyolojik zmlemenin Tarihi, Tom
Bottomore, Robert Nisbet, V Yay., 1990, s. 679
95
Dentreves, Maurizio, Passerin, a.g.e., s. 69
96
Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 272. Ayrca Habermas, antik Yunanda kamusal hayatn
agorann dnda, mahkemede, meclis grmelerinde, savata veya sava oyunlarnda da grldn
syleyerek, kamusal alann potansiyel mekansall konusunda Arendti dnceye katlr. Bknz.

56

yleyse Arendti kamusal alan somutlayan politik deneyimler; polis, Amerikan

ve Fransz Devrimleri, 17. yy.dan itibaren Amerika, ngiltere ve Pariste oluan halk
dernekleri ve ehir meclisi toplantlar dikkate alndnda, Arendtin bu kavram ile ne
kastettii aklk kazanmaktadr: Bireyin politik bir kimlik sahibi olarak, iinde ortak
dnyann konularn konutuu ve eylemde bulunduu alan. Buna ek olarak Arendtle
ayn tarihsel dnemlere odakland halde farkl bir kamusal alan okumas
gerekletiren Habermas, gnmzde kamusal alan konusunda grlerine bavurulan
bir dier filozoftur. Habermas, 19. yy.da devlet ile toplum arasnda uzlamc bir rol
stlenerek ykselmeye balayan burjuva kamusu zerinde durur. eitli kulpler,
dernekler ile znde zel bireylerin kamusal alan, yani liberal ekonominin alann
simgeleyen burjuva kamusal alan, zel alandan ve devletin alanndan farkldr. Burjuva
kamusal alan, yurttan kamusal alanndan da farkldr. Bu alan gazeteleri, dergileri,
edebiyat alann elinde tutma gibi bir zellie sahiptir. zel alan ile alma alan
arasnda yer alan kamusal alan alan olarak gittike genilerken ilev itibariyle gittike
gszlemektedir.97 Siyasal alann ykselie geiiyle, demokrasinin ykselmesi
arasnda Arendte gre daha umutlu bir kuram gelitiren Habermas, letiimsel eylem
modelini devreye sokarak, Arendtten farkl bir biimde modern dnyann egemen
gc medyay sorgular.98
Habermas, Jurgen, Kamusalln Yapsal Dnm, ev. Tanl Bora, Mithat Sancar, letiim Yay.
1997, stanbul, s. 60
97
Habermas, a.g.e., s. 61
98
Arendt ve Habermas arasnda bir karlatrma yapan Tanl Bora iin Arendt, modern toplumda
kamusal alann konumu hakknda olumsuz bir syleme sahiptir. Bora, Arendt ve Habermasn kamusal
alan, insani varoluun en yksek mertebesi, bir yceli ura olarak grme konusunda bir ortaklk
tadklarn, ancak Arendtin kamusal ile kamusal-olmayan arasndaki asimilasyonlartrajik bir bilinle
algladn syler. Onun modern topluma ynelik ktmserlii ve ar ulardaki
gvensizliini ise,
Habermastan farkl olarak tarihsel adan daha az analitik bulur. Arendtin melankolik slubu
karsnda, Habermasn modern dnya karsndaki iyimserliini daha fazla nemsediini belirtir.
Bununla birlikte Habermasn ar konformizme ynelen tarihselci tutumuna karn, Arendtin tersliinin
zihin ac bir etki yaratacan belirtir. Bknz. Levent Cantekin Tanl Bora ve Mithat Sancar ile
Syleisi: Kamusalln Dnm Serveni, Virgl 5, Pusula Yaynclk, ubat 1998, s. 48-50. Benzer
ekilde Nilfer Gle, Trkiyede kamusal alan tartmalarna Habermasn yol atn syler. Bugne
dair ok nemli ipularna sahip olan Arendte bu yaktrmay yapmamasnn nedenini, Habermasn
batda oluan kamusal alann bir tarihesini yazmas ve kamusal alan ile demokrasi arasndaki ilikiyi en
ak ortaya koyan kii olmas olduunu belirtir. Bu belirleme, Glenin, Arendtin tarihsel perspektifini
yetersiz grd ve kamusal alan-demokrasi ilikisini kuramadn dnd biiminde yorumlanabilir.
Sivil Toplum, Rportaj: Nilfer Gle, Kamusal Alan ve Sivil Toplum zerine Yl: 1, Say:2 / Nisan
- Mays - Haziran 2003, s. 89-98.

57

Arendtin modern dnya karsndaki olumsuz duruu, insann insanln temsil

eden kamusal alandaki zlmeden kaynaklanr. Modern dnyada Fransz ve Amerikan
devrimleri sonrasnda, kamusal alana giren her yeni grupla birlikte kamusal alann
kapsam genilemitir. inin ve kadnn zgrlemesi ekonomik ilikilerin, rksal
ayrcalklar kltrel sorunlarn kamusal bir konu haline gelmesine neden olmutur.
Ksaca modern kamusal alan, genilemi bir zel alandr. Gemite zel alann
kapsamnda olan tm sorunlar, gnmzde kamusal hale getirilmitir. Mlkiyet,
ekonomi, retim-tketim ilikileri, kadn sorunlar, Bunlar Arendtin hibir biimde
yadsmad, ancak yerlerinin politikann alan olmadn dnd konulardr.
Modern dnyada politika, zel alana ait bu tr konular tarafndan kuatlmtr. Bunlarn
hibiri bireysel kimliin almasna imkn tanmayan, tersine yaama; bireysel kimliin
yadsnd, toplum psikolojisinin egemen olduu bir yerden bakan ve ortak dnyayla
ilgisi olmayan; karlarn belirledii konulardr.
Arendt, kamusal alanda

yurtta anlatarak, insann bir yuvaya ait olmasnn,

kklerinin olmasnn nemini vurgular. Tm bunlardan mahrum olmay ise, tamamen

bir belirsizlik iinde bulunmak anlamna gelen kkszlk ile tanmlar. Modern sre,
insann kkenlerini yok etmitir. Modern dnya baz insanlar gereksizler olarak bir
kenara ayrrken, nce onlar yasal haklarndan soyutlam, sonra da bu insanlarn
yaama haklarna meydan okumutur. Bu nedenle yasalar tarafndan tannmann,
yaama hakkn elde etmek anlamna geldii modern dnyadan bakldnda, Arendtin
politika teorisini, kamusal alan zerine ina etmesinin anlam ortaya kar. Fiziksel
byme ile varolusal zlme arasndaki uurum, modern dnyay karakterize eder.
Arendt modern dnyaya kar karamsar olmakla eletirilir, ancak Arendtin amac trajik
bir sylemde bulunmak deildir, insan, yaad yozlamann boyutlarndan haberdar
etmek ister. Yerleik politik kurumlara ynelik genel bir inanmazlk iinde bulunan
Arendtin anlats, zme yneliktir elbette. Modern dnya hakkndaki ktmserlii,
onu kkl bir zme itmitir; bu zm insann zgrln, devrimci bir eylemle
yeniden kendi ellerine alabilecei zerinedir. Devrim deneyimi, Arendt iin ideal
toplumsal oluumun ipularn verir. Modern yaamn tm kurumlarna olduu gibi,
insan haklar, zgrlk gibi deerlerine kar da genel bir inanmazlk iinde olan
Arendtin zm nerisinin, ncelikle insanda ve politik yaamda varolusal sorgulama

58

ve dnmler yaratmaya ynelik olduu sylenmelidir. Bu yeni yaam, ancak byle

bir dnmden sonra kurulabilir.
O halde Arendtin kamusal alan kuramnn genel olarak kamusal alan sylemi
iindeki yerini belirledikten sonra, ortaya yle bir tablo kar: Arendt, insan, insann
yaad politik evreyi ve bunlar zerinde etkiye sahip olan tm unsurlar ele alrken,
daima oulluk dncesini gzetir. Onun, iinde ve tesinde bulunan her ey ile
birlikte dnya karsndaki duruunda; ok sesliliin, farkllklarn uyum iinde bir
arada yaayabilirliinin, insann, kendisinin ve dnyann gerekliini alglama
imgesinin oluturulmas gereine duyduu inan bulunmaktadr. Arendt bu ideallerin,
insann ulaabilecei en yksek aama olarak grd, kamusal bir alanda
gerekleebileceini dnr.
Arendtin bak asyla kamusal alan, insann zel alannn dnda bulunan ve
insann konuma ve eylemleriyle katld bir dnyadr. Bu dnya, insan bir yurtta
olarak tanyan, zgnln, kimliini aabilecei politik bir mekandr.99 nsann, en
temel insani etkinlik biimi olarak grd konuma ve eylemleriyle politik yaama
katlmas, toplumu ve topluluu ilgilendiren konular irdelemesi ve bakalaryla
kurduu bu ilikiler dolaymyla, kendisinin ve dnyann gerekliini alglamasndan
yanadr. Arendt iin kamusal alan bir zgrlk alandr. Canovan, Arendtin kamusal
alan kavramna yaklam konusunda yle der:
Arendtin kamusal alandaki politik eylem ve zel alandan ok
kamusaln bir zellii olan zgrlk zerinde nemle durduu
iyi bilinir. Daha az bilineni ise Arendtin kamusal alan
kavramyla ne kastettii ve neden ona bu kadar nem verdiidir.
() Onun kamusal ve zel alanlar arasndaki tartmas dikkat
ekici grnmeyebilir. Biz ne de olsa kamusal ve zel yaam,
ekonomide kamusal ve zel sektrler, kamusal ve zel
sorumluluklar ve dierleri arasnda ayrm yapmaya altk. te
yandan gnmzde kamusal ve zel alanlar arasndaki yarn,
ataerkilliin temel bir grnm olduunu savunan feminist
yazarlar, bu iki alan arasndaki ayrm tartrlar. Ancak
Arendtin bu ayrm ele al, onlardan farkldr. Onun zerinde
99

Arendti kamusal alann insan iin ne ifade ettiiyle ilgili olarak, Parekh yle der: Arendt iin insan,
kendisinin ve dnyann gerekliini duyumsamak, () hayalgcnn snrlarn gelitirmek, dnme
yetenei kazanmak, fizik yaamn dzenlemek, kiilik kazanmak v.b. iin dzenlenmi bir kamusal alana
ihtiya duyar. Bknz. Parekh, a.g.e., s. 100.

59

durduu nokta tam olarak, modern zamanlarda kamusal ve zel

alanlar arasndaki snrlarn arptld ve toplumun btn
yaygn alanlarnda kamusal olmas gereken eylerin, zel
karlar ve iler tarafndan devralnrken, zel olmas gereken
pek ok eyin de kamusal yaplddr. O, okuyucularna otantik
bir kamusal
alann varlnda ierilen eyi hatrlatmay
umar.100

O halde Arendtin kamusal alan dncesi, tam olarak oulluk kavram zerine
kuruludur. Bu anlamda Arendti Yahudi toplumu ile ilgili dncelerinden dolay salt
aznlklarn haklarn savunan bir perspektife yerletirmek doru olmayacaktr. O
kamusal alan karsnda evrenselci bir baka sahiptir. Ayrca, Coopera gre kendi
kimliklerimizi aa vurabilmemiz iin dierlerinin varlnn gereklilii, Arendti
Hegele yaklatrr. Cooper, Hegel iin, benim bir insan olduum dncesinin bir
dierini ya da dierlerini alglamam gerektirdiini syleyerek, insann ancak dier
insanlar tarafndan alglanyla nesnel gereklik olarak onaylanabileceini syler. Bu
anlamda Coopera gre Arendt, Hegel gibi insan gerekliini ve kimliini, toplumsal
gereklik iinde grr.101 Hegelin anlatt efendinin trajedisi, efendinin kimliinin
ancak klenin onu kabul etmesine bal oluunda yatmaktadr. Burada efendi ve kle
tek bir bilincin iki ayr bedeni olarak, aralarnda herhangi bir alan yaratamazlar.
Kamusal alan oluturan oulluk, benzer bireylerden oluan deil, gr farkllklarna
ramen birbirinin duru asn alglayabilen kiilerden oluan bir oulluktur. Bu
konuda Parekh yle der:
Efendinin mal olan kle kiisel bamszln terk eder. O,
efendisinin syledii her eyi tekrar ettiinden ve onun bak as
ve yarglar efendisininkinin bir uzants olduundan hibir
uzaklk onlar ikiye ayramaz ve bu yzden onlar aralarnda bir
100

Canovan, Margaret, Politics as Culture : Hannah Arendt and The Public Realm, History of
Political Thought, Vol.VI.No.3, Winter 1985, s. 617-618. Ayrca Canovan, Arendti kamusal alann
yapsnn anlalmas iin Oxford niversitesi rneini verir. Canovana gre buras, bir dnya ile
birletirilmi olan ortak bir grnler alandr. Ona gre bu rnek, hem Arendti kamusal alan anlatr,
hem de Arendtin zel ve kamusaln birbirinden ayr olduu dncesini aklar. Oxfordun, binadan ieri
giren rencilerden farkl bir kamusal alan vardr. Bireyler yksek notlar almak, renimleri sayesinde
iyi bir i bulmak gibi bireysel karlarn gerekletirmek iin Oxfordu kullanrlar. Ancak Oxfordun
varolu nedeni (raison detre) bu deildir. O, entelektel varoluun kamusal cisimlemesidir. Bknz.
Canovan, a.g.e., s. 625
101
Cooper, Leroy, A., a.g.e., s. 153

60

alan yaratamazlar. Benzer ekilde iki birey temelde ayn ynden

dnyaya bakarsa ve ayn kany tarlarsa zihinsel olarak deil,
fiziksel olarak ayrlm olduklar iin aralarnda bir alan
yaratamazlar. Onlar iki farkl duru noktasn deil, tek bir algnn
kopyasn yanstrlar. Arendte gre bu temelde dnyay ayn
perspektiften gren bir grup insan ynnda meydana gelir. Onlar
toplanm tek bir varlk olur ve aralarndaki btn alanlar
paralarlar.102

Arendt iin kamusal alan oluturan oulluk, dnyaya ayn perspektiften bakan
insanlar deil, farkl bir benlik bilincine sahip olarak kendi bak alarn anlatan ve
kendini dierinin yerine koyabilen insanlardan oluan bir oulluktur. yleyse, kamusal
alan insanlar aras ilikinin biimine bal olarak oluan bir mekandr. O, insann ortak
bir yaam adna rgtlenmesinin sonucunda ortaya kan bir rndr. Buna ek olarak
Canovan, Arendtin kamusal alan kavramn balk halinde incelemitir: Politikann
ve kamu alannn yapayl, mekansall ve zel ve kamusal karlar ayrmna
dayanmas. Canovan, kamusal alann yapayl konusunda yle der:
Kltrn doaya kart olmas gibi, Arendtin kamusal alan
kavray da yalnzca topluma deil, toplulua da karttr:
Gesellschafta gre olduu kadar, Gemeinschafta da karttr.
zel yaamdaki scakla ve doalla byk deer vermekle
birlikte Arendt, iinde insanlarn duygularndansa eylemlerinin
nemli olduu, doal akrabalk ve yurttalk ilikilerinin dier
yurttalarla dayanmadan yana bir kenara brakld; insanlar
arasnda insanlarn dierlerini soukkanllk ve nesnellikle
yarglayabilecei ve kar koyabilecei, biimsel ve yapma
kamusal alann nemini vurgulamtr.103
Kamusal alan doaya deil, kltr dnyasna ait bir rndr. Arendt yapayl
zlecek deil, sevinilecek bir ey olarak grr. nk Arendte gre, doal olarak
varolmayan, insan yapt olan her ey, en temel insani yeti olarak grd eylemin bir
rndr ve bu yolla, bitmeyen bir sreci balatan bu edim, insann rn sayesinde
lmszl yakalamasna neden olur.

102
103

Parekh, Bhikhu, a.g.e., s. 92

Canovan, Margaret, a.g.e., s. 632

61

O halde Arendt iin kamusal alan, her eyin herkes tarafndan grlebildii,
hepimiz iin ortak ve insan eseri olan bir dnyay ifade eder. yleyse kamusal alana
katlacak olan insann zel alanndan, ev ii yaamndan uzaklamas gerekir. Polis
sisteminin ele alnd blmde de zerinde durulduu gibi, Arendt insan yaamnn
iinde getii zel ve kamusal alanlar bir bak gibi ikiye ayrr. O halde, insann
kamusal alan deneyimleyebilmesi iin ilk olarak, zel alannn snrlarnn belirgin bir
biimde izilmesi gerekir.
a. Kamusal Alann Olumas in zel Alann Ayrmnn Gerei
nsan yaamnn kamusal alan dndaki dier boyutunu oluturan zel alann
Arendt iin, iki zellii vardr. Birinci olarak, bu alan karakterize eden zellik,
zorunluluktur. Arendt iin zorunluluk ve yaam ayn eydir. Bu, insann yaad srece
zorunluluktan kurtulamayaca anlamna gelir. Zorunluluun ortadan kalkmas
zgrl getirmez, yaamn bittiini gsterir. O halde zgrln elde edilebilmesi
iin, yaamsal zorunluluklar ve bu nedenle de zel alan gereklidir. kinci olarak,
kamunun aydnlndan saklanlabilecek104 tek yer burasdr. Arendtin, salt kamusal
alann ycelticisi olmamas bu anlama gelir. Bir insann yaamn yalnzca ortak
dnyaya adamas, yaamn yalnzca hane iinde geiren bir kleninki kadar
yozlatrcdr.
Polis sistemi anlatlrken, zel alann Arendt iin tad ilk anlam olan,
zorunluluk zerinde duruldu. Zorunluluk, yaamn srdrlmesi amacna hizmet eden
ekonomik ilikileri ifade eder; bu anlamda antikler iin zel alan yani hane alan
retimin, tketimin; ekonominin merkezidir. Kamusal alann yaamas iin bu zel
etkinliklerin kamusal alana tanmamas gerektii zerinde duruldu. Burada ise, Arendt
iin zel alann ikinci anlam zerinde durulacaktr. Arendte gre, zelin bu korumac
ve yaamsal zorunluluklar giderici zellikleri yannda, bir takm ok zel duygularn
da, tek mekan olma zellii vardr. Bunlar, kamusal alann parlak klar altnda
varolamayacak olan ve yrein en temel duygular olan ak, iyilik, merhamet, nefret
gibi duygulardr. Arendte gre;
104

Arendt Hannah, a.g.e., s. 102-103

62

dostluktan farkl olarak ak, kamu alanna karld anda

ldrlm, daha dorusu yok edilmi demektir. 105
O halde kamusal alanda grnr olmakla anlamn bulan eylere karn, ak gibi,
bakalarnn grne sunulan bir insani duygu da yok olacaktr. Cooper, Arendtin zel
alan konusundaki dncelerini yle zetler;
lk olarak zel alan kamusal alan iinde yol gsterici ilkeler
haline geldiklerinde yok olabilecek veya bozulabilecek olan, ak
ve merhamet gibi insani duygular iin gizli bir alan yaratr. ()
Arendt sklkla, kamusal ve zel alanlar tanmlamak iin,
karanlk ve aydnl ifade eden metaforlar kullanr. (rnein
gz kamatrc k, aydnlk, parlaklk.) () Bununla
birlikte, zel alann karanl iinde saklanmas gereken eyler
de vardr. Bu adan bakldnda zel alan, ocuklarn byyp
olgunlaabilecei ve dnyann gz kamatrc ndan
korunabilecei bir gvenlik alandr.106
Bu anlamda Arendt iin, insan kalbinin zel bir duygusu olan ak, yalnzca zel
alanda varolabilir; o ortaya dklecek bir ey deildir; bu anlamda aka politik bir
takm anlamlar yklemek anlamszdr. Bunlara ek olarak Parekh, Arendtin apolitik
olduunu syledii ak ile ilgili dncesini yle rneklendirir:
ki sevgiliyi dnelim. perek ve dokunarak birbirlerine
aklarn gsterdikleri srece ne psikolojik, ne de fiziksel bir
alan onlar ayrr. () imdi onlardan birinin evlilikleri
hakknda bir ey sylediini ve bunun herhangi birinin ailesine
kar olduunu varsayalm. Bu sz bir kannn ifadesidir ve
onlarn yaantsnda dikkate deer bir deiiklik yaratr.
Konumaya ve dnmeye balarlar ve sonu olarak basit bir
psikolojik alan, onlar arasnda olduu kadar onlarn ilerinde de
ortaya kmaya balar. Byle bir alann ortaya kmasndan
sonra, fiziksel bir alan olumaya ve sonra elleri ve vcutlar
birbirinden ayrlmaya balayabilir. Tartmalar devletin evli
iftlere olan sorumluluu ve vergilendirme zerine dnebilir.
Onlar artk kamu meseleleri hakknda konumakta ve ()
kamusal bir alan yaratmaktadrlar. Aralarnda yarattklar bu

105
106

A.g.e., s. 76
Cooper, Leroy, A., a.g.e., s. 155, 156

63

alan, artk onlar birbirlerine sevgililer olarak deil, kamusal

varlklar olarak balar.107
Parekh bu rnekte Arendtin syledii gibi, kalple ilgili bir konunun, nasl
kamusal alann parlak klar altna getirildiinde yok olduundan sz etmektedir.
Benzer biimde, iyilik de kamusalla aykr bir edimdir. Bu anlamda Arendte gre,
Tertulliann; bize kamu ilerinden daha yabanc bir ey yoktur.108 sz Hristiyanlk
ile kamu alan arasndaki olumsuz ilikiyi yanstr. sann, kimsenin hatta yapann bile
bilmedii iyiliin, iyilik olaca eklindeki buyruu ile, gereklii bakalarnn
bulunuu ve insani yaamn politik onaylanma iinde mmkn olaca biimindeki
Arendti dnce, birbirine karttr. sann buyruu, insann insanln bir
yaltlmlk iinde alglayabileceine dair bir kan oluturur ve isel yalnzlna
gmlen birey, bu yalnzlktan tanrya snarak kurtulur. O halde dinsel dnce ile
sonulanan iyi davran, kamusal alan olumsuzlar. Arendte gre Makyavelli, nasl iyi
olunamayacan109 anlatarak, iyiliin bu ykc zelliine dikkat ekmitir.
Makyavelli, erdemli olmann felaket, erdemsizliin ise emniyet ve gven110
getireceini syleyerek, yeni bir politik eylem biimi nermektedir. Arendte gre
Makyavelli, asl olarak zel alanda bile kendi topranda olmayan iyiliin ve dinin,
ortak dnyann konusu klndklarnda hem bu ortak dnyay ykacaklarn, hem de
kendilerinin yklacan vurgular. yleyse modern dnyann byk politik ktl
olan totalitarizmin kamusal alan ykmas, ktln de iyilik gibi, asl olarak politika
ncesi bir karakteri olduunu gsterir.
Bunlar tamamyla znel ve kalp ile ilgili konulardr. Arendtin yazlarndan, kalp
ile ilgili konular karsnda, son derece muhafazakar olduu anlalmaktadr. Kamusal
alann en temel zellii, ortak bir dnyay ifade etmesidir. nsann zel yaamyla ilgili
bu duygular, ortak bir dnyada gzler nne serildiinde, ne kadar gerek olabilir?
Varln ne kadar srdrebilir? te, bu ve bunun gibi duygular, Arendtin temel tezi
olan, neden insan yaamnn zel ve kamusal alanlardan olumas

ve bunlarn

snrlarnn birbirine karmamas gerektiini aklar.

107

Parekh, Bhikhu, a.g.e., s. 94

Arendt, Hannah, a.g.e., s.107
109
A.g.e., s.111
110
Makyavelli, Hkmdar, ev. Selahattin Badatl, Sosyal Yay., 1984, s. 90
108

64

Modern dnyann zel alana ynelik ilgisi, zel alann doasn bozarak zel ile
kamusal alan arasndaki snr ykmtr. Arendt 20.yy. insannn, kendileri sayesinde
zamann ykmndan korunduunu ve kendisine ait olduunu dnd, dolap ve
yatak, masa ve sandalye, kedi kpek gibi kk eylere yneldiini111 syler. Bu
sre, insann bakalaryla kurduu ilikinin ynn kendisine evirdi. Arendte gre
modern insann mahremiyeti kefetmesi, ncelikle sanat alannda gerekleti. Bu
durumun olumsuz sonular da oldu. Sanat eseri, sanatnn fildii kulesinden dar,
toplumsal yaama kt ve yarglama nesnesi haline geldi. Zamanla parasal deer
sanatsal ifadenin nne geti, sanat eseri de bir kullanm nesnesi haline geldi.
Habermasn syledii gibi, sanat artk hi de iin ehli olmayan bilgisizlerin elinde,
kamusal topluluk iinde yer alan herkesin dilediince yarglamay kendinde hak
grd bir etkinlik alan haline geldi.112
Modern toplumda sanatn konumu, bilginin durumuna benzemektedir. kisi de
kolaylkla ulalabilecek bir durumdadr, ancak elde edildikleri an eskimeye yz tutmu
bir haldedirler. retim-tketim dengesinin, hzl ileyen arknn iinde bir yerlerde
varolmaya almaktadrlar. Platonun gereklikten uzak bir hayal aleminde yaad
iin, deal Devletinden kovduu sanat, gnmz dnyasnda yaamn gvence altna
alabilmek iin, kamusal takdire ihtiya duyan bir konuma indirgenmitir. Modern insan,
isel dnyasnn zenginliini kefetme pahasna, kamusal alan yok ettii iin
zgrln de yitirmitir. Belki modern toplumda insanlarn bir arada bulunmalarnn,
-antik kamusal alann konumu ile kyaslandnda- pek ok kolay yolu vardr, ancak bu
bir aradalk, tek bana kamusal bir alann kurulmas iin yeterli deildir. Arendtin
syledii gibi;
Bir araya gelmemizi salayan bir ortak dnya olarak kamu
alan, tabiri caizse, birbirimizin zerine yklmamz nler.113
Arendt, kamusal alann yapc zelliine dikkat ekmektedir. Kitle toplumu,
insanlar benzerler olarak bir araya getirir. Ancak onlar birletirme, ayrma,
ilikilendirme zelliinden mahrumdur. Antik idealde, insan kamusal alana katlarak,
111

Arendt, Hannah, a.g.e., s.77

Jurgen, Habermas, a.g.e., s. 109
113
Arendt, Hannah, a.g.e., s. 78
112

65

bakalaryla iletiim kurmakta ve kiisel farklln sergiledii iin gurur duymaktayd.

Kitle insan iin ise, bu tarz bir deneyimin salad gurur, pek de nemsenecek bir ey
deildir. Arendt, insann o eski konumuna, ancak karlkl bamlln olduu bir
toplumsal ortamda ulaabileceini dnr. O, bir yalnzlk ve yaltlmlk iinde geen
bir hayata ve hangi biimde olursa olsun byle bir hayatn destekisi olan her tr
dnceye kardr. znelciliin en u snrna ulat gnmz dnyasnda, herkesin
kendi farklln ortaya koymakta eit olduu, bir nesnellikten yanadr.
Dolaysyla, ortaya kan tablo udur ki; Arendt, insan yaamnda her eyin
yerli yerinde olmas gerektiinden yanadr. Kamusal alann parldayan klar altnda
sergilenmesi gereken eyler kadar, zel alann kuytu kelerinde tm gerekliiyle,
gizlenmesi gereken eylerin de olduunu savunur. nsani varoluun iki ayr formuna
seslenen zel ve kamusal alanlar karsnda; evrenselci ve demokratik bir duru
iindedir. O, insann dier insanlarla paylat toplumsal ve politik yaamn, tam da
kamusal bir varoluu gerektirdiini dnr. yleyse, ak, sevgi, merhamet, inan,
iyilik ve nefret gibi duygu ve deerler, insan iin ne kadar nemliyse, toplum yaamnn
olmas gerektii gibi srmesi iin de

kamusal eylem, o kadar nemlidir. nsann

kamusal alandaki en nemli deneyimi, kendisinin ve dnyann gerekliini alglamaktr.

Bu dnya, bize ait olandan ayr bir gereklik mekandr. O halde Arendtin kamusal alan
kavramna ykledii bir dier anlam, insan ve dnya arasnda bir ba kurmas sonucu
dnyann ve insann gerekliini salamasdr.

b. Gereklik Algsn Salamas

Gereklii grnme balayan Arendte gre, kamusal bir alanda bakalaryla
kurulan ilikiler dolaymyla insan, kendisinin ve dnyann gerekliini alglar.
Arendte gre insann gereklii vardr: Dnya, kendisi ve toplum. Tekil bir
birey olarak insann, zerinde doduu dnya ile olan ilikisi insann genel anlamda
teki ile olan ilikisini ifade eder. Dnya, iinde barndrd dier insanlar ve onlarn
oluturduu kltr ile, bireye etkileimde bulunaca sonsuz eitlilikler sunar. Bireyin
bu yaama katlma olasl, salt kendisinin verecei bir karardan fazlasn ifade eder.

66

Arendti dnce, insan eyleminin doada ve dnyada yol at zincirleme olaylar

dizisini, her eyin ilk nedenlerine gitmek gibi fenomenolojik bir tavrla sorgulayarak,
insan yaamnn pek ok bireyin etkisine maruz kaldn dnr. Bu nedenle bireyin
dnya ile olan ilikisi, bireyin dnda dnyann ilerini ynlendiren dierlerine de bal
olarak kurulur. Kurulan bu ilikinin niteliine gre, bireysel varoluun en nemli
deneyimlerinden biri olan gereklik algsnn dnya ile ilgili olan ksm, tamamlanr.
Dnyann gerekliini alglayan birey, buradan, kendi gerekliini alglama deneyimine
ular. inde yaayan dierleriyle birlikte dnyay alglayan kendini, bir kamusal alan
iinde fark eden insann, aya olan gereklik algs tamamlanm olur. nsann
Arendti anlamdaki bu epistemolojik deneyiminin ardnda, aklsal ya da duyusal bir
zemin bulunmaz. Bu, insann dier insanlarla kurduu iliki dolaysyla kendi
farklln, biricikliini fark etmesi zerine kurulu bir tr aydnlanmadr. Dolaysyla,
gereklik, farkllklar temelinde ykselen bir deneyimdir. Varln, bilinten bamsz
olarak varolu tarzdr. nsanlarn birbirine benzer olduu bir dnyada, gereklikten sz
etmek mmkn olmayacaktr. Orada ancak nesnenin kavramna uygunluu114
anlamndaki doruluktan sz edilebilir.
O halde Arendt iin dnyann gerekliini alglayan bireyin, buradan bu dnyay
paylat dier insanlarla olan ilikisi srasnda, kendi bireyselliinin algsn elde
etmesi, yaamnn epistemolojik zemininin nesnellik zerine kurulduu anlamna gelir.
Arendt felsefesinde iki ayr gereklik olan birey ve dnya bylece birbirine
indirgenmeden, birbirinin varln gerektirerek kendi zerkliklerini kantlam olurlar.
Bu algya ulaan bireyin kendi gerekliini aaca yer, politik topluluktur. Bu politik
topluluk, ancak herkesin birbirine grnr olduu kamusal alanda kurulabilir. yleyse,
dnyann ve kendisinin gerekliini alglayan insann, insanlarn politik bir ama
olmadan bir araya geldii toplumlarda, bu deneyimin toplum basama tamamlanmad
iin, varolu deneyimi daima eksik ve sorunlu olacaktr.
nsann kendisinin ve dnyann gerekliini bakalarnn varlnda alglamas
zerine kurulu olan Arendti felsefe, insann kiisel grlerinin tek bana yetersiz mi
olduu, bakalarnn grnn doruluundan nasl emin olunabilecei115, gibi
114

115

zlem, Doan, Mantk, Anahtar Kitaplar, stanbul 1996, s.50

Tormey, Simon, Hannah Arendt, Totalitarizm, ev. Osman Aknbay, Abdullah Ylmaz, Ayrnt

67

eletirilere maruz kalmtr. Arendt gereklik algsn bakalarnn bulunuuna

balarken, burada basit bir bireysel yetersizliin tesinden seslenmektedir. Kendi
szleriyle;
nsann kendinden emin olamay ya da kendine tamamyla
inanamay (ki ayn eydir), insanolunun zgrlk iin dedii
bedeldir; [insanlarn] yaptklarnn yegane hakimleri olarak
kalmalarnn, [yaptklarnn] sonularn bilip gelecekten emin
olmalarnn imkanszl, oulluk ve gereklik uruna, her bir
kii iin gereklii baka kiilerin mevcudiyetiyle gvence altna
alnm olan bir dnyada bakalaryla birlikte yaamann
holuu iin denmi bir bedeldir.116

Bakalaryla birlikte yaamann holuu iin, kiiselliin snrlarnn almas,

zgr olabilmek iin, insann kendisinden emin olamay ile anlamn bulan insann
gereklik algs, kamusal alan iinde deneyimlenen en nemli insani yaantdr.
Kendinden emin bir insan, Arendte gre zgr olmamay gze almtr. Bu, bir insann,
yalnzca kendi grdnn gerek olduunu sanmas anlamnda totaliter bir baktr.
Dnyaya yalnzca kendi penceresinden bakan ve bu bak asnn doru olduunu
dnen bir insan iin, kamusal alan uygun deildir. Kiisel bilginin gvensizlii, insan
en insani yaamn iine sokar. Bu dnce, Arendt felsefesindeki paradokslardan biridir.
Genel olarak ikili kartlklar zerine kurulu olan Arendti felsefe, diyalektik bir
sistemle iler. Her dncenin kartyla anlam kazand Arendti felsefede gereklik
algs, bireyselliin gvensizlii sonucu elde edilebilecek bir deneyimdir. Arendtin
modern dnyada iyi ile ktnn birbirine kartn117 sylerken kastettii de buna
benzer. Arendte gre, totaliter sistemin, yani bu byk politik ktln bile, bir iyilii
vardr: nsan iin ortak dnyann ne denli nemli olduunu gstermitir. Benzer
biimde insann kendi dncelerine inanmamas, ortak insani dnyann yolunu aarak,
insann lmszle yaklamasn salar. Bu, iyi ile ktnn i ie gemesi demektir.
O halde Arendt iin gereklik, benim grdm gren bakalarnn bulunuuna
baldr ve bu dnce, insann kendi dncesinin tek bana yetersiz kald gibi, basit
Yay., 1992.a.g.e., s. 106
116
Arendt, Hannah, a.g.e., s. 334
117
Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/2 Antisemitizm, s.12

68

bir psikolojik yaklamdan tesini ifade eder. Bu, zne ve nesne arasndaki empatik
iliki biimine iaret eden bir dncedir. Dolaysyla salt kendi grdnn gerek
olduunu zanneden tek biimci anlay, insani bir varoluu temelinden ykm demektir.
oulluk zerine temellenen Arendti felsefe, doruluk deil gereklik zerine
kurularak, bu dnyada nsann deil, insanlarn yaadn gsterme amacndadr. O
halde Arendt iin insani bir yaamn kurulmas; bireyin dnya, kendisi ve toplum ile
kurduu ilikinin her basamanda yapc olmasna baldr. Bu ilikinin tm boyutlarda
yok edilmesini amalayan totalitarizm, Arendt felsefesinin gereklik ksmn kaplayan
aydnln tersine, her eyin bir yalan ve herkesin birer yalanc konumuna getirildii,
karanlk bir aa iaret eder.
Sonu olarak; herkese ak ortak bir dnyaya katlan insan, yani zel alannn
snrlarnn dna kan insan, ilkin dnya, sonra kendisi ve nihayetinde toplum ile olan
ilikisinin tutarl olmasn salayacak olan gereklik algsn deneyimler. Bylece hem
fiziksel olarak kamusal bir alanda bulunduu iin, hem de epistemolojik olarak
gereklik algsna sahip olduu iin, etkin, yani gerek bir insan olur. Onun etkinlii
ortaya koyduu eylemlerle anlam kazanr. Bu eylemlerin ierii ne olursa olsun, Arendt
iin tmnn ortak yan konuma formunda ortaya konulmalardr. rnein, ister bir
yasaya kar kmak iin, isterse bir gruba ynelik iddete engel olmak iin olsun,
kendilerini konuma biiminde ortaya koyarlar. yleyse kamusal alann talep ettii
eylem biimi, insann ortak dnyasnn daha yaanlabilir klnmas iin gerekletirilen
eylemdir. Bu, kamusal alann Arendt iin ifade ettii bir baka anlam ortaya koyar.
Kamusal alan, bireysel karlarla ilgisi olmayan bir ortak dnyadr.
c. Bireysel karlardan Arnm Ortak Bir Dnya in
Biimlenmesi
Buraya kadar sylenenlerden ortaya kt gibi, kamusal alan, bireyselliin alan
olan zel alann ve zel karlarn karsnda yer alr. Bu nedenle yaamlarnda bir birlik
ve dzen arayanlar, bireysel yaamlarn iyiletirmek ya da gzelletirmek amacyla
kamusal alana katlan insanlar, kamusal alan oluturan deil, ykan oulluu ifade
ederler. Bu anlamda Yaamn srdr! sloganyla koullanm modern bireyin, znel

69

bir kar ile ortak dnyay nasl yok ettiini anlamak g deildir. Arendt bu durumu,
metaforik bir tarzda yle ifade eder;
zkar, gerek kara (yani benliin karlarndan
farkl olarak yeryznn karlarna) boyun emesi
istendiinde, daima yle yant verecektir: Gmleim
yakn, ama derim daha yakn!118
Arendt, insann kendi bedensel varoluunu en temel gereklii olarak grdn
ve yaamn bedensel varlnn srdrlmesini ncelik alarak dzenlediini dnr.
nsann kendi varln alglad ilk mekan, hane alandr. Daha sonra Arendtin
yukardaki cmlede ifade ettii gmlee, yani kamusal alana ular. Kamusal alan
gmlek gibi yapay bir rndr, kollektif bir abann rndr, gereklidir ve insan
(giyinme/katlma eyleminden dolay) insan yapar. Ancak insanln merulatrlmas,
salt giyinmek, ya da baka bir ifadeyle, salt kamusal alanda bulunmakla deil, ona kendi
farklln, biricikliini ekleyen eylemlerde bulunmakla, salanabilir. O halde insann
bedensel varoluunu ifade eden deri metaforuyla Arendtin kastettii, kamusal alann
bireyselliin tesini anlatan bir alan olduudur. Arendtin znel karlarla ilgili
dncesi, Rousseaudan izler tar. Rousseauya gre, zel irade, srekli olarak genel
iradeye kar faaliyette bulunur.119 Rousseau bu szyle, insann ynnn asl olarak
zel karlarna ynelik olduunu vurgulamaktadr.
Her ne kadar insann yn asl olarak zel karlarna ynelik de olsa, tarih, bu
karlarndan bamszlaarak ortak bir dnya kuran insanlara tanktr. O halde gerek
bireysellik; kimlik, bu karlarn almasyla kendini gsterir. nk tm insanla zg
bir davrann snrlarnda kalmak, bireysel farkll deil, ancak bir sr yaamn
ifade eder. Peki insan bireysel karlaryla ilgilenmeyen bu alana ynelten g nedir?
Arendt iin, insan kamusal alana yaam dzeyini ykseltmek iin katlmaz, zgrlk,
eitlik, adalet, dayanma, cesaret gibi, politik yaamn ierdii ilkeleri gerekletirmek
iin katlr. Bunlar, bireyi deil, toplumu ilgilendiren ortak deerlerdir. Bu nedenle
yaam koullarn gzelletirmek gibi, kiisel bir kara ynelik bir amacn kamusal
alanda yeri yoktur. Arendt, zel karlarndan arnan insann, bakas haline
118
119

Arendt, Hannah, iddet zerine, s. 95

Rousseau, J. Jacques, a.g.e., s. 99

70

geldiini120 syler. Bakas olmak ise, gereklik deneyimini kurmak yani bir yurtta
olmak demektir.
Politika, tartma alandr, doas gerei tek bir gr ile varolamayacak bir
sistemdir. Arendt insann politika alannda, bakasnn yerine gemeyi, bakasnn ne
dndn anlamay rendiini dnr. Bu bir empati deildir, kendi grnn de
bilincinde olarak, baka bir gr asn fark edebilme deneyimidir. Bakasnn
dnce biimini anlayabilmek iin ilgisiz olmak gerekir, yani kiisel karlardan
arnmak gerekir. Bu u anlama gelir ki, salt kendi dnce biiminin snrlarnda
kalarak, bakalarnn ne dnebileceini dnemeyen insan, politik ve kamusal
varoluu deneyimleme ansndan uzaktr. Ortak ilgi, herkesin baka bir pencereden
dnyaya baktn varsayarak, bu bak alarnn dikkate alnmas kouluyla elde edilen
bir deerdir.
Arendt aydnlanm kar dedii, benliin karndan farkl olarak yeryznn
karlarnn, gnlk bireysel yaam iinde kendisine yer bulamayacan, ev sahibi ve
kirac ile ilgili rneinde anlatr: Ev sahibinin zel kar kiray artrmak, kiracnnki ise,
daha az kira vermektir. Oysa rasyonel kar, insan yerleimine uygun bir bina
kavramnda odaklanr. Buna gre zamansal olarak dnldnde, binann kar, hem
ev sahibinin hem de kiracnn gerek kardr. Demek ki zkar, binann
kendisinden sonra da uzun bir mr yaamas ile ilgilenmez, o kendi bireysel mr iin
geerli bir soruna, kendi yaam sresi iinde bir zm arar. te tam da bu noktada
rasyonel, nesnel ve aydnlanm, ortak kar dikkate almam olur. 121 Arendt bu
rnekte, bireyselliinin snrlarnda kalan bir insann, zaman ve uzam aan ve
insanln ortak dnyasn ifade eden kamusal varoluu gerekletiremeyeceini anlatr.
O halde u sylenmelidir ki; ortak dnyann bizden talep ettii ey, bireysel yaam
srecimizin gndelik ileri ile deil, yeryznn ilgisi ile, yani herkesin bak asn
hesaba katarak ve bir arada eylemde bulunmamzdr.
Canovan, Kamusal Haklar ve zel karlar balkl makalesinde, kamusal
ilgilerin zel karlarla hibir ilgisinin olmad konusunda Arendtin dncelerini
paylar. Bu balamda Canovan, Arendtin bir jri yesi ile ilgili rneini ele alr:
120
121

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, 290

Arendt, Hannah, iddet zerine, s. 94, 95

71

Bir jri yesi olduumuzda bizden drstlk gibi kamusal ilgiler

beklenir. Bunlar kendi kiisel karlarmza engel olur, zel
yaammzda risk ve skntya yol aar. Arendte gre kamusal
ilgilerin bizden istedii bu tr risklerin karl, birer yurtta
olarak insanlarn kamu alannda, hep birlikte davranmasnn
getirdii, kamusal mutluluktur. Yalnzca kamu alannda
eylemde bulunarak, kamusal ilgilerimizi fark edebilir ve zel
karlarmzn tesine geebiliriz.122
Canovann da belirttii gibi, Arendtin bak asndan ortak bir ilgiyi paylaan
insanlar ortak bir dnyayla birletirilirler. Onun kamusal alan devlet gibi kurumsal ve
kat bir dnya deildir. O, iinde zgr eylemlerin yer ald bir grnler alandr.
Dolaysyla ortak ilgi, yalnzca kurumlarn evreledii bir kar deildir, zgr
eylemlerin ortaya konulmas anlamn da tar.123 Bununla birlikte Canovana gre
Arendtin ortak doal ballklardansa, yapay kamusal deerleri benimseyii
Eichmann in Jerusalemi yazdnda bana dert at. Burada su kavramn toplumla
deil, bireysel iradenin yitirilii ile aklamas, Canovana gre Yahudi halkn zd.
Yahudiler, Arendtin Yahudi halkna duyduu ak grmek istiyorlard. Ancak Arendt
piman olmadn gsteren bir yant verdi. Ona gre ak, sevgi yalnzca bireylere kar
hissedilebilecek bir duygudur, Yahudilerinki gibi, topluluklara deil. Dier bir deyile o
kiisel bir duygudur, kamusal balamda yeri yoktur. Politikada kalbin rol,
tartmaldr. Bireysel olarak hissedilen ve Yahudilerinki gibi toplumsal bir konuma
duyulan ak, zel bir niteliktir ve kamu alannda yeri yoktur.124
Demek ki kamusal alanda eyleyen insan, kiisel bir mutluluk deil, kamusal bir
gurur duyar. Bireyin kamusal yaam ile fark ettii zgrlk, toplumsal paylam,
onaylanma, yurttalk gibi ilgilerin yaamsal ihtiyalardan sonra geldii dncesi,
psikoloji biliminde de kabul gren temel bir bak asdr. Maslow, ihtiyalar
hiyerarisi yaparken, insann bedensel ihtiyalardan kaynaklanan alk, susuzluk gibi
gdlerinin belirli bir dereceye kadar giderilmesinden sonra, onaylanma, toplumsal
kabul, kendini gerekletirme gibi toplumsal ihtiyalarna yneleceini syler. Benzer
122

Canovan, a.g.e., s. 636- 637

A.g.e., s. 639
124
A.g.e., s. 633
123

72

ekilde sosyoloji biliminde, toplumlarn sanayi, ekonomi, retim etkinlikleri gibi alt
yap gelerinin, belirli bir dereceye kadar gelimelerinden sonra, aile, hukuk, ahlak,
gelenek, politika gibi st yap kurumlarnn olutuu teorisi benimsenir. Bu anlamda
Arendtin syledii, yeni bir ey deildir. Yeni olan, onun bu psikolojik ve toplumsal
ilkeyi, felsefe ve politika alanna uygulayarak, buradan tutarl bir sistem gelitirmi
olmasdr.
Arendt, felsefesinde nemli bir yer igal eden iddet olgusunu, bu balamda ele
alr: Ona gre zel alanda ya da kamusal alanda iddete bavuranlar, zel karlarn
ortak dnyann karlarnn zerinde tutan insanlardr.125 Toplumu ilgilendiren sorunlara
ilgisiz kalan gnmz insannn, zel ileriyle ilgili akl-d ve iddet ieren
davranlar, Arendtin sisteminin bandan beri zerinde durduu kamusal alann
kn hazrlayan insan faktrn oluturur.

Bireysel kar, iddet biiminde

grnerek, ortak insani dnyay yok eden bir niteliktir. Arendt, vicdan da bu balamda
ele alr. Ona gre vicdan zel alana ait bir niteliktir. Dolaysyla vicdan, politika
kartdr.126 nsann kendisine saygsn yitirmesine, yanl bulduu bir eyi yapmasna
engel olan vicdan, kamusal bir nitelik tamaz. O, Kant anlamda evrensel bir ahlak
yasasn benimser, Sokratesinki gibi, kiisel bir ahlak deil. Sylendii gibi Arendt
iin insann yalnzca kendi bireyselliinin snrlarnda kalarak, kendi eylemlerini
sorgulamas apolitik bir davrantr. Arendt zel bir yeti olan vicdann, ancak bir
yasaya kar ortak bir kanaate dntnde, kamusal bir nitelik kazanacan belirtir.
Bu durumda, vicdanlarnn sesini dinleyerek ortak bir eylemde bulunan bir grup insan
yine de salt bireysel bir duyguyla ba baa deillerdir. Onlar artk, kamu dncesinin
bir paras olmulardr.127 Sivil taatsizlik adl makalesinde, zel alana ait bir nitelik
olan vicdann, kamusallk d olduunu anlatr. Bu nedenle Arendt kiisel vicdanlarnn
sesini dinleyerek, yasaya kar sivil itaatsizlik rnei veren Sokrates ve Thoreauyu ele
alr. Onlar kamunun karsna kendi vicdanlaryla kmlar ve insanlk tarihinde byk
bir etki yaratacak pasif direniin ilk temsilcileri olmulardr. Arendt sz konusu

125

Arendt, Hannah, a.g.e., s. 95

Arendt, Hannah, Diktatrlk Dnemlerinde Kiisel Sorumluluk, Kamu Vicdanna ar Sivil
taatsizlik, Arendt, Hannah ve dierleri, ev. Yakup Coar, Ayrnt Yay. 1997, s. 84
127
A.g.e., s. 89
126

73

makalede, bireysel kara ynelik bir eylemin, bu haliyle kamusal bir karakter
kazanamayacana dikkat eker.
Sokrates ve Thoreau, devlete itaati reddeden bireylerdir. Konformist tavrlara
kar kmlar ve kendi i seslerini dinlemilerdir. Arendte gre Sokratesin davas
yasalarla deil, yasay uygulayanlar, yani hakimlerledir.128 Mahkemenin kendisine
verdii cezadan kurtulma imkan olmasna karn, Sokratesin lm semesi, Arendtin
deyiiyle;
Hem kendi benliine, hem de hitap ettii yurttalarna
olan sorumluluundan dolaydr. 129
Kendi benlii ile Arendtin kastettii, zel alandr; yurttalar ise, kamusal
alan simgeler. Dolaysyla Arendtin bak asyla Sokrates, zel bir nitelik olan
vicdan, kamusal bir konu haline getirmeye almtr. Arendt, Sokrates ve Thoreau
rneinde, vicdann dikkatini dnyaya deil, bireye ynelttiini anlatr. Thoreau,
klelii srdrd ve Meksikaya kar at haksz sava durdurmad gerekesiyle,
Amerikan ynetimine tavr alarak, onunla hibir ilikisi olmadn belirtmek iin
vergisini dememi, bu yzden hapse atlm ve ertesi sabah kefaretinin denmesi
sonucu serbest braklmtr. 130 Thoreau, yurttalara u d verir:
nsan toplumsal bir kurumun hakszlk ettiini grr ve
ona iten inanrsa, kar koymaldr ona.131
Thoreaunun nerdii eylem, Gandhide yanksn bulan, savasz, baksz,
kamasz bir direnmedir. Thoreaunun dncelerinden etkilenen Gandhi, bireysel bir
eylemi, bir ulusu kurtulua gtren ara olarak kullanmtr. Sokratesin lm
cezasndan kurtulmak iin kamay da, orada kalarak cezaya arptrlmay da
sululuunu kabul etmi olaca gerekesiyle reddetmesi ve kendi kararyla yaamna
son vermeyi semesi; Thoreaunun yurttalarna bir insann Devletle olan ilikisini
kesip, kendi bana bir lokma, bir hrka yaayabileceini gstermek iin Walden Gl
128

A.g.e., s. 82
A.g.e., s. 83
130
Thoreau&Lafargue, Haksz Ynetime Kar- Tembellik Hakk, ev. Vedat Gnyol, Cumhuriyet
Dnya Klasikleri Dizisi: 43, Nisan 1999, s. 13
131
A.g.e., s. 14
129

74

kysnda kendi eliyle yapt bir kulbede Devletten uzak olmann hazzyla yaamay
semesi132 Bu rnekler, Devlete kar bireyselliin kendisini gsterme abalardr.
Tek tek bireylerin katlm ile oluan kamu yaamnn, znel bir inan dolaysyla terk
edilebileceinin kantdr. Ancak yine de Arendtin, bu kiisel eylemlerin grkemiyle
bylenerek, eylemin znelliinin snrlarnda kaldn sylemek doru olmayacaktr.
Arendt, vicdann roln tamamen bir tarafa atmaz. Vicdann, benimle benliim
arasndaki bir i diyalog olarak, beni bir takm canavarlklara girimekten ya da
katlmaktan alkoyacan133 belirtir. O halde vicdan iddeti nler. Arendt iin apolitik
bir unsur olan iddetin hedeflenmesi kadar, nlenmesi iin giriilen abalar da tamamen
zel bir konudur. Birinde bireysel bir kar gerekletirme amac vardr; dierinde
bireysel bir mutluluu salamak yani insann kendiyle bark olarak yaamas amac
vardr. Kendilik, bireysellik Arendti felsefede apolitik kavramlardr. Ortak dnyann
bizden bekledii, kamusal gurur duymamz salayan eylemlerdir.
Arendtin iyi insan ile iyi yurtta arasnda yapt ayrm134, onun zel ve
kamusal alanlar arasndaki ayrmna denk der. yi insan vicdannn sesini dinler,
vicdan ona bazen ortak kanaate uygun olan bir eilime kar gelmesini salk verir. Bu
davran iyi yurttan yaamna yansr. Dolaysyla iyi insan, iyi yurtta
ynlendirir; iyi yurtta ise iyi insan snrlandrr. lki zel alana, ikincisi kamusal
alana ait olan bu adlandrmalardan, kamusal alann nemine inanan Arendtin tercihi,
daima iyi yurttaa yneliktir. Bu iki kavram, iki farkl disipline iaret eder. zel alan
yneten etik ile kamusal alan yneten politika, Arendtin ikilemelerine eklenen yeni bir
ifttir.
Kamusal yaamda vicdann rol nedir? Kiisel karlarndan bamszlap, bir
grup adna dnen insan, kamusal anlamda bir vicdanla kar karyadr. yleyse,
dnyann ve bireyin gerekliini gr alarnn eitliliine balayan Arendt, insan
harekete geiren gdnn bireye deil, dnyaya ynelik olmas gerektiini dnr.
Ancak zel bir yeti olan vicdann, bireysel bir tavr olarak kalmas durumunda, Arendti

132

A.g.e., s. 14
Arendt, Hannah, Thinking and Moral Considerations: A Lecture, Social Research, vol. 51, no.1,
Spring 1984, s. 7-37, ; The Life of The Mind, Harcourt& Brace, Jovanovich, New York, 1978, s. 190-3,
akt. Dentreves, Maurizo, P., Hannah Arendt ve yurttalk kavram, s. 74
134
A.g.e., s. 84
133

75

felsefede inandrcl olmayacaktr. O halde Arendt, vicdann kollektivitesiyle

ilgilenir. Kendi szleriyle:
Kamusal alanda vicdann sesinin kaderi, filozofun dorularnn
kaderinden farkl deildir: kisi de k noktalarndan
bamszlap, dierlerinden ayrt edilemeyecek fikirler haline
gelirler. Ve bir fikrin gc vicdana deil, onu paylaanlarn
saysna baldr: Xin kt olduuna dair ortak kanaat, ()
byle bir varsaym, yani Xin kt olduu kabuln daha
inandrc hale getirir. 135
Arendt her durumda ortak yaamdan yana olduu gibi, kanlarn da
destekleyicilerinin nicelii orannda, gc olduunu dnr.136 Onun, gereklii
bakalarnn onayna balamas, Arendte yneltilen eletirilerin banda geldii
belirtilmiti. nsan, bakalarnn onayna ihtiya duyan bir konuma yerletirmesi,
Arendtin bireysel kanaate hemen hemen hi gvenmediini gsterir. Bu anlamda
yasaya kar sivil itaatsizliin, znel bir davran olarak kald srece kamusal anlamda
bir deeri yoktur.
Kanlarn, destekleyicilerinin nicelii orannda gc olduu dncesi,
Arendtin, felsefi dnce geleneine neden inanmadnn da aklamasdr. nk
felsefe, tam da bir konuyla ilgili olarak kiisel bir kanaatten, evren karsnda, bireysel
bir durutan yana olan bir bilgi trdr. Filozofun benimsenmek ya da onaylanmak gibi
bir kaygs yoktur. O, zaten yn ilgilendiren sorunlarn tesine getii iin, filozoftur.
Dolaysyla kendi yolunda yalnz olacan, daha bandan bilmektedir. Yalnzln
gideren ey, en fazla baka filozoflarn da farkl yollarda, yalnz balarna, yrmekte
olduklarn bilmesi olabilir. Arendt ise, geni bir yolda, hep birlikte, ama farkl
biimlerde yrmekten yanadr. Bu yol antik dnemin geni, kenarlarn stunlarn
ssledii gsterili caddeleri gibidir. Modern kentin dar kaldrmlar deil. Bu anlamda,
vicdann kamusal bir gereklik haline gelebilmesi iin, destekleyicilerinin okluuna
nem veren Arendt, sistemiyle tutarl bir biimde, ahlak konusunda da olgucu tavrn
korumaktadr. Arendt, Rosa Luxemburg iin, dnya ile ok fazla ilgilenmi, ama

135

Arendt, Hannah, Diktatrlk Dnemlerinde Kiisel Sorumluluk, s. 89-90

Arendtin bu dncesi Aristotelesten izler tar. Aristotelese gre bir aile ya da ehri meydana
getiren, bu konularda ortak bir gr paylamaktr. Bknz. Aristoteles, Politika, s. 9
136

76

kendisiyle hi ilgilenmemiti.137 der. O halde, Arendt iin belirleyici olan, insan

harekete geiren drtnn belirgin olmasdr; dnya iin mi, kendimiz iin mi?
Bireysel ahlak, apolitik yaps nedeniyle, Arendtin kabul etmeyecei bir eydir. Ancak
eer, byk dnya savalarnn yaand bir ada, insanlar kendi zel btnlklerini
korumaya almak yerine, evrensel adalet iin mcadele etmi olsalard, yaananlar
ok daha farkl olabilirdi. Arendt, modern an insannn bu temel yetisini kaybettiini
dnr. nsanlar politik bir eyleme ynelten tek yetinin politika d bir unsur olan
vicdan olmas, kamusal alann zel alan tarafndan istila edildiini bir kez daha kantlar.
Sonu olarak; herkese ak bir grnler alanna, zel alannn dna kan
insan, kamusal bir yaama katlr, burada bakalaryla olan ilikileri dolaymyla kendi
gerekliini alglayan insan, gerek bir insan olur. Konumalar ile bireyselliinin
tesine geerek ortak dnya adna eylemde bulunur. Dnyann srekliliinin ve insann
sz

ve

eylemleriyle

kendisinden

sonraki

kuaklara

kalmas

anlamndaki

lmszlnn gvencesi, ite bu yaantdr. Dnya iin sreklilik, insan iinse

kalclk anlamna gelen lmszlk dncesi, olgudan yola kan Arendti felsefenin
ulat nihai amatr.
d. nsann lmsz Olma Tutkusuna Cevap Vermesi
Daha nce ele alnd gibi, antik insan iin polisteki yaam lmszln
bir biimidir. nsan, her eyin lmsz olduu bir kozmosta, sz ve edimleriyle
lmsz olabilir. Kendisini lmsz klabiliyor olmas, insann tanrlar karsndaki
gizil bykldr.138
zel alann biyolojik gerekliliklerinin tesine geen insan, ortak bir dnyaya
katlarak, kamusal bir varlk olur ve bu sayede kendisine kadar kesintisiz devam eden
srece, greceli bir zaman diliminde elik eder. Kendisinden nce olduu gibi, sonra da
devam eden bu sre, lmszln bir biimidir. nsann kuaklar sonra da
hatrlanmasn salayan ey, herkes iin ortak olan bir dnyadaki eylemleridir. Politika
alanndaki konuma ve eylemlerin ortak dnyay oluturma gleri asndan
137

Arendt, Hannah, The Recovery of The Public World, ed. M.A. Hill, St. Martius Pres, New York,
1970, s. 311; akt., Dentreves, Maurizio, P., a.g.e., s. 74
138
Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, 34

77

bakldnda, insan bunlar araclyla zamana kar koymaktadr. Arendt iin her
eylem, insann bu abasnn bir yansmasdr. Kendi szleriyle;
()lm varolan en antipolitik deneyimdir. Grnler
dnyasndan ve dostlarn arasndan ayrlacamz gereini
simgeler, ki bunlar, tm siyasetin olmazsa olmaz kouludur.139
O halde, dnyaya gelmek ile insani bir kimlie ulama hakkn potansiyel olarak
elde eden insan iin lmsz olmak, bu hakkn deneyimleyerek ulaabilecei en st
mertebedir. Tam bu noktada, Arendtin kamusal alana ykledii yceltici anlam, en u
snrn bulmaktadr: nsan kamusal yaants ile dnyann ve doann lmszlne
katlr. Doa, dairesel bir olu iindedir; bu, onun lmszl demektir. nsan ise,
sreklilik ve ilerleme gsteren lml bir varolua sahiptir. Doa ve insan, Arendt
felsefesinde iki ayr gerekliktir. Birbirine indirgenemeyen, iki farkl varolutur.
Canovan, Arendt dncesindeki dnya kavramna dikkat eker. Ona gre bu kavram
Arendtin eylem kadar temel, ancak daha az bilinen kavramdr. Canovana gre
Arendt, Heideggerden alm olabilecei bu kavram, ondan farkl olarak, zel bir
vurguyla kullanr:
Arendti anlamda insani evremizin iki farkl ksmn ifade
eden dnya (world), yeryz (earth) ile karttr. () Yeryz
bize verilen ve kendisinden kaamadmz, doal evremizdir.
Fiziksel yeryz; hava, deniz ve genel olarak doa ve bizim
kendi bedenlerimizin ileyiini ierir. Fakat insanlar
uygarlatklar lde, hayvanlarn yapt gibi yeryz zerinde
basite yaamazlar. Onlar kendi trlerini srdrmekten te ayn
zamanda, () ikinci bir evre, yapay bir insani dnya
oluturmak iin yeteneklerini kullanmaktadrlar. Bu ikinci
dnya, onlarla yeryz arasnda durur ve lml insanlar insani
olmayan bir doaya kar korur. Bu, uygarln, binalarn,
makinelerin, sanat eserlerinin, devlet gibi kurumlarn
dnyasdr.140
Canovann dikkat ektii konu,

Arendt felsefesinde ierilmi olan doal ve

yapay yaam alanlar arasndaki farkllktr. Yaamn doal zorunluluklar tarafndan

belirlenen zel alan ve yapay bir rn olan kamusal alan arasndaki ayrm, yukarda
139
140

Arendt Hannah, iddet zerine, s. 83

Canovan, Margaret, a.g.e., s .619

78

konu edinilen yeryz ve dnya ayrm gibi, Arendt felsefesinin temel kartlklarndan
biridir.

Modernleme iinde insann, doa alannda da eylemde bulunmaya

balamasnn, iki farkl sonucu olmutur. Birinci olarak insan Arendtin tabiriyle, dz
bir izgi biiminde ilerleme zelliiyle, doa alannda eylemde bulunarak doann
dngsel varoluunu bir bak gibi ortasndan keser. Bylece doann mkemmel
ileyiini bozar. kinci olarak, eylemleri ve rnleriyle, doa alannda kuaklar boyunca
varolacak izler brakarak doann lmszlnden pay alr. 141
Kendi szleriyle:
potansiyel bir yeryz lmszl ynnde bu aknlk
olmadan ne siyaset, ne ortak dnya, ne de kamu alan mmkn
olabilir.142
Antik dnya insann kamu alanna iten ey, kozmosla arasndaki uyumun, insana
lmsz bir yaam hakk verdii inancyd. inde felsefi dncenin de gelime imkan
bulduu, zgr ve evrensel bak asnn sonucu olarak, antik insann yaamnn bir
gerei olan evrensel sistem, insan varoluu ile zdelik iinde grld. Bylece akn
bir gereklikten, insani bir forma dnen lmszlk, insan yaamnn en st
basamanda, yani kamusal alanda gerekleecek bir ideal olarak anlald. te bu
nedenledir ki, antikler iin kamusal alan ok ey ifade etti. Yalnzca gnlk yaamn
anlamszln amann bir yolu deil, ayn zamanda evrenselci bir dnceyle,
dnyann anlamszln amann da bir formuydu.
O halde antik Yunan iin polis, insann sz ve eylemleriyle lmszl
yakalayabilecei bir mekand. Bununla birlikte, antik insann bu inanc, Sokrateste
bulunmakla birlikte, Platonla birlikte tersine evrilmitir. Arendt, Sokratesin vita
activay setiini syler. Dncelerini kada dkmedii iin, kamusal alandaki
lmszl semitir. Bu nedenle biz, dncelerinin ve eylemlerinin hikayesini
bildiimiz iin, Sokratesi Platon ya da Aristotelesten daha iyi biliriz. te yandan
Platonla balayan felsefe gelenei ise, kamusal alanda elde edilen bu lmszlk
idealinin yerine, dncenin stnln vurgulayan ebediyet anlayn gelitirir.
Arendte gre ebediyet, metafizik bir dncenin merkezi kavramdr. Platonun nl
141
142

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 63-64

Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 81

79

maaras, ebediyetin alandr. Arendte gre ebediyet lme benzer, nk ikisinde de

insanlar arasndan kmak vardr. 143
Felsefi dnceyi reten yaam insani iler alannda deil, filozofun fildii
kulesinde kurulur. Platona gre, bir tanrnn deil bir lmlnn ynettii ne kadar
devlet varsa, insanlara felaketten ve aclardan kurtulu yoktur. O, mutlu bir devletin
akll yaratklara egemen olan tanrlarn adyla anlmalar gerektiini144 syler. Platon
antikitedeki salam bir politik ynetimin, lmsz olmas gerektiini dnr.
Aristoteles de, insann tanrlara yakn bir yaanty yakalayabilmesi iin, lmllerle
ilgili eylerle ilgilenmemesini, insann kendisini olabildiince lmszletirmesini145
nerir. Aristoteles buradan, insann kendi zgl olan akln temel alarak, akla uygun
yaam semesi gerektii dncesine ular. Grld gibi, antik dnem filozoflarnn
lmszlk anlay, iinde yaanlan gerek dnya ile deil akn bir dnce alan ile
ilgilidir. Oysa antik yurtta iin lmszlk, eserin maddi dnyadaki kalclna
baldr. te polis byle bir kalcla izin verir.
O halde antik insan iin politik oluum lmszln teminat olarak grlr.
Ortaada

ise,

bu

yaklam

deiir,

doann

lmszl,

yerini

bireyin

lmszlne brakr. Hristiyan inana gre, yalnzca birey lmszdr, doa ve

dnya lmldr.146 nsan ktle ittii dncesiyle kamusal alan da reddeden
hristiyan dncesi, sylendii gibi Arendt ile kart grlere sahiptir. lk
hristiyanlarn, toplum yaamndan tamamen uzak, tecrit edilmi bir hayat yaamalar,
Arendtin

herkesin gz nnde geirilen bir hayat yceltirken, gnderme

yapamayaca bir durumdur.

Gnmzde ise, sonu gelmeyen retim-tketim ilikisi, kalcln yerine, her
eyin sratle buharlat bir ortam yaratt. Modern dnyada, yalnzca trn yaam
lmsz olarak grlr. Arendtin szleriyle;

143

A.g.e., s. 35-36
Platon, Yasalar, 713 ve devamnda, s. 113-114
145
Aristoteles, Nikomakhosa Etik, 1177b30, (s. 208)
146
Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s.76 ve nsanlk Durumu, s. 436
144

80

Modern ada kamu alannn yitirilmi olmasnn belki de en

iyi kant lmszle duyulan sahici ilginin neredeyse tmyle
ortadan kalkm olmasdr.147
Arendte gre modern insan lmszlk konusundaki samimiyetini yitirdi. Bugn
insann byle bir tutkusunu dile getirmesi olsa olsa, kibir olarak grlebilir.148 Modern
dnyada insann gelecek kuaklara ulamasnn tek yolu ortak bir dnyadaki eylemleri
deil, zenginlik ve servet birikimi, daha uzun sre dayanabilecek tketim mallar gibi,
nesnelere yaktrlabilecek bir nitelik olabilir.
Arendte gre lmszlk, Platon ve Aristotelesin ne yna nerdii gibi
ocuk sahibi olarak gelecek kuaklarda yaama anlamn tar, ne de filozoflarn
lmszl iin nerdikleri dnme, yani felsefe etkinlii ile ilgilenmekle elde edilir.
Arendte gre lmszlk, yalnzca kamusal bir alan iinde, konuma ve eylem ile elde
edilir. nsann lmll, bireylerin yapp ettiklerinde bulunan ortak hafza ile ksmen
de olsa alabilir. nsan bir kua dierine balayan bir dnya ina edip, onu koruyarak,
zamann ykmnn nne geebilir. Platoncu gelenek ve Hristiyan felsefesi tarafndan
dlanan szler ve edimler, Arendt iin yalnzca air ve sanatlarn deil, tm insanln
en temel nitelikleridir. lmszlk konusunda, Arendtin antik felsefenin inann
tersine evirdii sylenebilir.
Arendtin lmszle nem vererek, bunu yaamdan vazgeecek kadar,
lmszl idealletiren Akhilleusda simgeletirmesi,149 baz yorumcular tarafndan
Arendtin romantik varoluuluu olarak deerlendirilir. Arendt genel olarak
nostaljik, romantik,
150

eletirilir.

znel ve ktmser bak alarna sahip olduu gerekesiyle

Onun insann kamusal varoluunu, yaamn bir ideal iin hie saylacan

simgeleyen Akhilleus ile somutlamas, insann politik eylemlerine verdii nemin

boyutlarn anlatr. O halde kamusal alann lmszl salama nitelii, Arendtin
romantik bir tavrn deil, yaamn sratle tketilen nesnelerden olumas srecinin
Arendtte yaratt endie ve kaygy yanstr. 151
147

Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 81-82

A.g.e., s. 82
149
Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 75
150
O Sullivan, Noel, a.g.e., s.226
151
Ronald Beiner, Arendtin politika ve aktif yurttal onaylamasnn ardndaki gcn, ne romantizm,
ne de topyanizm olduunu, ama korku ve dehet olduunu syler. Beiner, kariyerine totalitarizm zerine
148

81

Arendtin kamusal alana ynelik bu yceltici tavr, sylendii gibi baz olumsuz
eletirilere maruz kalmtr. Nitekim Tormey, Arendtin kamusal alana ynelik bu
tavrn, zel alana kar srdrmedii ve zel alandaki baz sorunlar ihmal ettii
gerekesiyle eletirir.152 Arendtin, insann salt insan olmasnn, kendi bireysel
yaamnn gzelliini alglamasnda yetersiz kaldn, bunun yalnzca grsellik ve ikna
etmenin geerli olduu bir kalabalk iinde fark edilebileceini sylemesi, Tormeye
gre bir adan bakldnda son derece sekinci bir tavrdr. Ancak Arendti felsefenin
oulluk kavram zerine kurulduu dikkate alndnda, bu felsefeyi temel
argmanyla eletirmenin, bu felsefeyi daha birinci admda yok saymak anlamna
geldiini gsterecektir. Bu nedenle Arendtin nsanlk Durumunun nsznde
syledii; Bu dnyada nsan deil, insanlar yaamaktadr. sz, onun felsefesinin
zerinde ykseldii temel argman yeterince ak olarak ortaya koymaktadr.
Bu blmde, Arendt felsefesinde kamusal alann ne anlama geldii zerinde
duruldu. Grlebilirliin ve ortaklaaln alan olan kamusal alann anlamn, zel alan
ile aralarndaki snrdan ald grld. Buna ek olarak, bireysel karlardan arnm bir
ortak ilgiye yaslanan kamusal alan, insann lmsz olma tutkusuna cevap verir.
Bylece Arendtin kamusal alana toplumsal ve olgusal anlamlar yklerken, baz
metafizik ve akn gelerle de yaklat grlmektedir. nsann gerekliini
grlebilirliine balayarak, felsefi dnce biimine ve felsefe geleneine bakaldran
Arendt, insann lmszlk tutkusu gibi metafizik bir ideali, eserleriyle yaamak
biiminde bu dnyaya dnk bir tarzda alglamas, tezindeki, akn geleri de olgusal
klma arzusunun bir rn olarak grlebilir.

ciddi bir incelemeyle balayan Arendtin, bundan sonra yazd her eyin orada grdklerinin bir sonucu
olduunu syler. Bknz. Beiner, Ronald, s. 251
152
Tormey, Simon, a.g.e., s. 111

82

3. KAMUSAL ALANI OLUTURAN GLER :

a. zgrlk
Arendtin tm kuramnn temelinde yatan kavram olarak zgrlk, politikann da
varolu nedenidir. Arendt felsefesini oluturan her kavram gibi, zgrln de
grlebilir olmas gerekir. Arendt, geleneksel felsefenin eylemden ok dnceye nem
vermesini eletirirken, zgrln de her zaman irade zgrl anlamnda isel bir
yeti olarak, ele alnmasn eletirir.153 zgrlk, kamu alann kuran gtr. zgrln
gerekleme biimi ise, eylemdir. Dolaysyla Arendte gre, dnce alannda bir
zgrlkten sz edilemez. nk dnce alan Arendte gre, kalbe aittir. Kendi
szleriyle;
bildiimiz kadaryla insan kalbi son derece karanlk bir
yerdir ve bu karanlkta olup-bitenleri kantlanabilir olgular
saymak pek mmkn deildir. Kantlanabilir bir olgu olarak
zgrlk, siyasetle akr ve ayn konunun iki yz gibi
birbirleriyle ilikilidirler. 154
Arendt geleneksel felsefenin uzunca bir sre, zgrlk kavramn ele almadn
dnr. Geleneksel felsefenin, somut bir olgu olarak zgrlk yerine, bilgi, dnce,
akl gibi soyut nitelikler zerinde durmasn eletirir. stelik antik dnyada yurtta,
gerek anlamda zgrlk duygusunu tatmtr. Bu, modern dnyann zgrlksz
penceresinden bakldnda son derece nemli bir deneyimdir. Yunan ve Roma
antikitesinde zgrlk, kent devletinin ve yurttaln zn oluturan politik bir
kavramd. Hane yaamndaki zorunluluklardan kurtularak, bu ileri klelerine devreden
hane reisi, zgr bir yurtta olarak kamusal alana katlrd. zgrlk, daha nce ele
alnd gibi, politika alannda deneyimlenen bir fenomendi. Ancak ilgin olan udur ki;
ayn antik yurtta, somut anlamda yaad bu zgrlk deneyimini, felsefi olarak
sorgulanmas gereken bir kavram olarak grmemitir. Bunun temel nedeni, filozofun
yaam tarznn, politika ile kartlk gstermesidir. Bu, zgrln kaybetmi olan

153
154

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda. s. 199-205

A.g.e., s. 202

83

modern insan iin aslnda lks bir yaantdr. Antik dnemin filozoflar, gndelik
yaamda gzledikleri yaanty dnce alanna tamamlar, daha ok akn ve isel
deerlerle ilgilenmilerdir. Arendte gre zgrlk, somut bir gerekliktir. Bireyin
politik yaam iinde eylem ile kazand bir niteliktir. Arendtin geleneksel felsefenin
her eyi dnce merkezli olarak ele almas karsndaki tavr, pozitivisttir. dealar, tz,
cevher, erek gibi felsefe geleneinin ele ald konular, Arendt iin zihin karklna
yol aar. Oysa yaam, olduka nettir. Grdn bilen insann, gereklii tm
yalnlyla alglamasna imkan verecek kadar, berraktr.
zgrln felsefi bir sorun haline gelmesi iin, yurtta kavramnn, yerini bireye
brakt, kamusal alann aslen zel alann konusu olan dinsel dnce ile belirlenmesini
beklemek gerekti. Arendte gre Augustinusun isteyen benile yapan ben ayrm ile,
zgrlk felsefi dncede tartlmaya balanmtr.155 nsanda doutan varolan zgr
isten, ilk gnah ilemesine neden olmu ve bylece insan zgrln
ktyekullanmtr.156 Arendte gre Augustinusu anlamda yapma zgrl ile,
zgrlk felsefi tartmalar iine girdi.
Benzer biimde Rousseauya gre de eylemi oluturan iki neden vardr; irade ve
kuvvet. rade, zgrln dnceyle ilgili ksmdr, kuvvet ise eylemsel bir unsurdur.
Rousseau, zgrl yle aklar:
Ben bir eye doru yrdm zaman, nce o eye doru
yrmeyi istemem; sonra da ayaklarmn beni o eye doru
gtrmesi lazmdr. Felli bir kimse komak ister, te yandan
ayana abuk bir kimse bunu istemez ise, ikisi de olduklar
yerde kalrlar. Siyasi vcut da ayn ekilde hareket eder: Onun
iin de kuvvet ve irade ayrm sz konusudur.157
Augustinusta ve Rousseauda ortak olan, zgrln eylem ile gereklik kazanan
bir yeti olduudur. Bu dnce Arendtin, zgrl, politikay kuran temel etkinlik
olarak konumlamasna yol aar. Arendte gre Kant, zgr istem ve zgr eylem
arasndaki kartl, zgrln pratik akln bir ilevi olduunu syleyerek amaya
almtr. Kanta gre eylemin bir maksim olabilmesi iin, genelin bak asn
155

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 215-216

Gkberk, Macit, a.g.e., s. 155
157
Rousseau, J. Jacques, a.g.e., s. 67
156

84

dikkate almas gerekir.158 Eylemin dnceye olan bu stnl konusunda Arendt

yle der:
Ne daha nce ne de daha sonra - insanlar eylemde
bulunduklar srece zgrdrler; bir zgrlk yetisine
sahip olmak ise apayr bir eydir. 159
zgrln, varolabilmek iin kamusal alana ihtiyac vardr. zgrlk kamusal
alanda deneyimlendii iindir ki insanlar, isel zgrlk diye bir eyin ayrdna
varmlardr. Arendte gre,

kendimizle etkileim iinde deil, bakalaryla

etkileimimiz srasnda zgrln farkna varrz.160 Modern adan nceki zgrlk

Arendte gre, insann evden uzaklamasna, dnyaya girmesine, konuma ve eylemle
baka insanlarla bir araya gelmesine olanak tanyan bir stat biiminde anlalmaktayd.
Richard Kingin syledii gibi;
zgrlk dncesi bir alana gereksinim duymaz. Ancak
zgr eylem duyar. zgr eylemlerin rn olarak tarihi
anlarsak, imdi ve gelecekte zgrce eylemde bulunmamz
mmkn olacaktr.161
Ancak bu, zgrln her tr insansal etkileimde baat olarak bulunduu
anlamna gelmez. nk rnein insanlarn bir arada yaad, ama politik bir kurum
olmayan hane alannda zgrlk deil, zorunluluk vard. te yandan, despotik
ynetimlerde de zgrlk bir gereklik haline gelmez. nsann zgrle politik yaam
iinde ulaaca gerei kadar, politik bir yaam iinde zgrln kaybedecei
dncesi de dorudur. Totalitarizm, politik bir yap olarak bireyin zgrln,
zgrln arama abasn, zgrln bulaca mekanlar, deyim yerindeyse silip
sprm ve bir kez onu deneyimleme hakkndan mahrum kalan modern insann, asla
kendi iinde de zgrlk diye bir eyi hissedemeyecei bir yoksunluk yaamasna yol
amtr. nk kamusal alanda renilemeyen zgrlk, zel alana da giremeyecektir.

158

Kant, Immanuel, Pratik Usun Eletirisi, ev. .Zeki Eyubolu, Say Yay., 2001. s. 56
Arendt, Hannah, a.g.e., s. 207
160
A.g.e., s. 201
161
King, Richard, Endings And Beginnings : Politics in Arendts Early Thought, Political Theory,
Vol. 12, No.2, May 1984, s. 245
159

85

Arendt kamusal alana katlmamz salayan zgrlk (feedom) ile, eskiden beri
sregelen temel haklarmza saldran devletten kurtulma anlamna gelen zgrleme
(Liberation) arasnda bir ayrm yapar. Ona gre isteksiz ve korkusuzca kendi
taleplerimize kattmz zgrlk (serbestlik: liberty), asl olarak olumsuz bir
zgrlktr. Kamusal alana katlmamz salayan gerek zgrlk bu deildir ve eer
devrim, yalnzca sivil haklarn garantisini amalam olsayd, gerek zgrl deil,
temel haklarmza saldran devletten kurtulmay (liberty) amalam olurdu. Arendte
gre buradaki glk udur, modern ada devrim, hem zgrlk (freedom) ile hem de
serbestleme (liberation) ile ilgilenmektedir.162 Demek ki Arendte gre kamusal alana
katlmay salayan zgrlk ile devlet karsnda zgrl kazanma farkl anlamlara
gelir. Nilgn Toker Arendtin serbestlik (liberty) ve zgrlk (freedom) kavramlarn
birbirinden ayran ve ilkini engelsiz her ey iin kullanlabilen, ikincisini ise, kamusal
alana katlmla ieriklendiren tek dnr olduunu syler. Tokere gre bu nemlidir,
nk onun politika retisi tam da bu ayrmda temellenir.163
zgrlk, u gnlerde nostaljik bir kavramdr. zgrl tartan tm modern
teoriler, gzleri doutan grmeyen bir insann, krmznn nasl bir ey olduunu
anlamaya almas kadar g bir durumdadr. Arendtin, hi eitim almam olan bir
klenin, geometri problemini zmesinin ardnda yatan nsel mucizeye asla
inanmad da dnlecek olursa, zgrlkle ilgili eletirileri, daha iyi anlalr.
Sonu olarak Arendt felsefesinde zgr eylem, dncenin zgrlnden nce
gelir. zgrlk de tpk kamusal alan gibi, var olmak iin eyleme gereksinim duyar.
Arendte gre insan, zgrlk ve eylemde bulunma yetisi sayesinde gereklik duygusu
edinir.164 Antik insann zgr olmas iin, yaamn zorunluluklarndan kurtulmas
gerekirdi, bu ise kendilerini bu ilere adam kleler aracl ile mmknd. Bylece
antik dnyada, politik yaam iin gereken zgrlk, klelere sahip olmakla, baka bir
ifadeyle mlk sahibi olmakla e anlamlyd. Mlkiyetin, zgrlk anlamna geldii
antik dnyadan, servet sahibi olmann bu serveti srekli artrmak iin almak

162

Arendt, Hannah, On Revolution, New York, Viking Pres, 1963, s.32

H. F. Pitkin, Are Freedom and Liberty Twins?, Political Theory, Vol, 16, No.4, 1988, s., 523-551,
akt., Toker, Nilgn, iddete kar politika: Hannah Arendtin iddet analizi, iddete kar politika :
Hannah Arendtin iddet analizi ; Birikim, say: 41, Eyll, 1992, s. 69 (3. dipnot)
164
Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda., s. 231
163

86

gerektii anlaynn egemen olduu modern dnyaya uzanan srete, insann uruna
mcadele vererek elde ettii zgrl yitiriinin de izi srlebilir. Mlkiyetin bu antik
ve modern dnyadaki ifte anlam, yani zgrl elde etme ve yoketme arac olmas,
kamusal alan oluturan ve ykan insan eyleminin ortak niteliine iaret eder.

b. Emek ve ile Olan likisi inde: Eylem

Eylem, Arendt iin insann praxis yann ifade eden, vita activann emek ve
iten sonra gelen, nc etkinliidir. Vita activa terimi, insann dnme etkinliini
vurgulayan vita contemplativann aksine, rnleri somut olarak grlebilir olan, insan
ve nesneler dnyas ile ilgilidir. Vita activa iindeki etkinlikler antik Yunanda kesin
izgilerle birbirlerinden ayrlmlardr. Platon ideal devletinde kiminin ifti, kiminin
duvarc, kiminin de dokumac,165 olmas gerektiini syleyerek, meslekleri emek ve i
ile ilgili olarak snflar. Aristoteles de meslekleri snflarken bir yurttan; bir beden
iisinin ya da bir tccarn yaamn srdrmemesi gerektiini, yle bir yaamn soylu
ve erdemli olmadn166 syler. Burada Aristoteles, insan yaamnn pratik etkinlikleri
olan emek, i ve eylemi snflamakta ve yurtta kesin izgilerle emeki ve iiden
ayrmaktadr. Buna ek olarak, Nikomakhosa Etikte yaam tarzlarn ayrrken, bios
politikosu insani iler alannda anlatr.167 Kavram Aristotelesi anlamda ele alan
Arendt, vita activann antik kent devletinin ortadan kalkyla birlikte, asl anlamn
kaybettiini ve dnya ile ilgili her tr etkinlii kapsamaya baladn syler.168
Aristotelesin bios politikosu, insani iler alanna iaret eden bir kavramdr. Arendt de,
vita activay insani iler alann temsil etmek zere kullanr. Ancak kapsad
etkinlikler iinde yalnzca eylem, tam anlamyla, insani iler alann oluturan
etkinliktir. Emek ve i ise, yaamn srdrlmesine ynelik olan, filozofun gnlk
yaamn edimleri olarak grd ve bu nedenle dikkate almad, kendileri araclyla

165

Platon, Devlet, II. Kitap, 369-d, (s.72)

Aristoteles, Politika, Kitap VII. Blm 9, (s. 210, 211)
167
Aristoteles, Nikomakhosa Etik, 1096ba 5, (s.13)
168
Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 26
166

87

nesneler dnyasn oluturan ve bu sayede yaamn zorunluluklarn karlayan

etkinliklerdir.
O halde Arendte gre antik insan, yaamn zel ve kamusal alanlar arasnda
izdii kesin snra ek olarak, emek ve i arasnda da belirgin bir fark grmekteydi. Her
ikisini de klelerin yerine getirdii bu etkinlikler; yurttan kendilerinden zgrleerek
bunlarla uramak zorunda olmad yeni bir yaam alanna; polise ulamasna olanak
salayan etkinliklerdi. Bu iki etkinliin arasndaki fark; zorunluluk ve fayda
kavramlaryla simgeletirilebilir. Emek, zorunluluk anlamna gelir; i ise asl olarak ara
gere yaparak doay dntrmeye; insann dnyada yaamasn olanakl klan
nesneler eitliliini oluturmaya; dolaysyla doadan faydalanmaya ynelik bir
etkinliktir. yleyse Arendtin dikkati, emek ve ii birbirinden ve bu ikisini eylemden
kesin izgilerle ayran antik dnya zerinedir. Ac ve strap anlamlarna gelen ve
serflerin tarm etkinliklerini anlatan Yunanca ponein kelimesi ile; ta yada aa gibi
sert maddeleri ileyen sanat ve imalaty anlatan faber kelimelerinin hem
birbirlerinden hem de

bir eyleri harekete geirmek anlamna gelen archein

kelimesinden kesin snrlarla ayrlmas; emek, i ve eylemi snflandrma konusunda

antik insann zihin berrakln ifade eder.169
te yandan antik dnemin emek ve i arasndaki ayrm, modern dnyada
yoktur. Modern dnya btn etkinlikleri emek ad altnda toplayarak, yaamn salt
retim-tketim zinciri iinde geirilmesine tank olmutur. Arendte gre yalnzca Marx
ve Smith, retici olan ve retici olmayan emek arasnda bir ayrm yapmlardr. Bu asl
olarak emek ve i arasndaki ayrma denk gelir.
Arendtin kamu alann kuran g olmas nedeniyle, sisteminde eyleme verdii
merkezi nem, olduka aktr.170 Bununla birlikte, vita activann dier etkinlikleri
karsndaki tavr, onlar yadsma deil, insann bir dnya kurmasna yardmc olmalar
asndan, bir deerler hiyerarisi oluturma amacn tar. nsann kimliini veren
etkinlik, eylemdir. Arendt felsefesinin merkezi dncesi olan oulluk, burada da
ortaya kar. Nasl ki Arendt iin gereklik, benim grdm gren bakalarnn
varlna baldr, bunun gibi, eylemin kamusal alan oluturma gc de, onun dier
169
170

A.g.e., (ponein) s.115, ( faber) s.187, (archein) s.242

Arendt, Hannah, a.g.e., s. 271

88

etkinliklerle tad ilikiyle anlam kazanr. Dahas, Arendt iin eylemin ne demek
olduunu anlamak, emek ve iin ne anlama geldiini anlamaya baldr. Aredti
anlamda kamusal alann olumasnn koullarn ve Arendti kamusal alann
zelliklerini ele aldmz birinci blmde, kamusal alann kurucu gleri olan eylem,
insani oulluk durumu, zgrlk ve konumay anlatrken bu kavramlarn dier durum
ve etkinliklerle olan ilikileri de ele alnmtr. Burada da eylemin, kendisinin var olma
koullarn salayan, ancak yaamn insaniliini salamalar asndan kart kutbunda
yer alan emek ve i ile olan ilikisi ele alnacaktr. Ayn iliki, bu defa politika
alanndaki eylemi yok ederek kamusal alan ykmalar asndan; almamzn kamusal
alann yklnn anlatld ikinci blmnde yeniden ele alnacaktr. Ayrm, emek ve
iin kamusal alann varoluuna olan katklar anlamnda antik konumlanlar ile;
kamusal alann yklmasna yol amalar asndan modern konumlanlarnda ortaya
kmaktadr.
Arendt iin emek, vita activann ilk basamandaki ve insan bedeninin biyolojik
ihtiyalarn karlayan bir etkinliktir.171 Eer Arendtin bak asyla kamusal bir
nitelik tamas anlamnda emek ve i arasnda bir derecelendirme yaplacaksa, emek
yaamn biyolojik ihtiyalarn karlama amacnda olduu iin, kamusal alandan en
uzak etkinliktir. nsann hayatta kalmasnn koulu olarak ihtiya duyduu rnleri
salamak, emekinin iidir. Emeki, antik perspektiften bakldnda, kle ve kadndr.
Emek ve i ile uraanlar, yaamlarn zel alann snrlar iinde geiren ve bu nedenle
gerek bir insan olma ansna eriemeyen, alanlardr. Platon, yaratl gerei el
sanats ya da esnaf olan bir kimsenin, kamusal alanda sz sahibi olan bir yurtta haline
gelmesinin, siteyi ykma srkleyeceini syler.172 Benzer biimde Aristoteles, beden
gcyle alan insanlarn doaca kle olduklarn syler.

Dnme ve ynetme

yeteneine sahip olan zgr insan ile, bir hayvan gibi, almak ve retmek zorunda
olan kle arasnda, varolusal bir farkllk gren Aristotelesin, emek ve i karsndaki
kmseyici bak as, aktr.173 Emek, insann kendini gerekletirme piramidi
olarak adlandrabileceimiz piramidin en alt basamadr. Bu basamaktaki insann
stnl yalnzca hayvanlardan bir derece farkyla ayrlmakta oluudur. Arendt
171

Arendt, Hannah, a.g.e., s. 17

Platon, Devlet, IV. Kitap, 434-b-c, s. 155
173
Aristoteles, Politika, s. 14
172

89

Aristotelesin animal rationaldeki (akl sahibi hayvan)

hayvan kelimesinin son

derece sorunlu olduunu ancak, animal laborans (alan hayvan) kavramnn

tamamyla meru olduunu syler.174
Emekte, eylemde olduu gibi bir dnya kurma abas yoktur; biyolojik yaamn
srdrlmesi ve trn devamn salamak, insann emek yoluyla stesinden geldii
ilerdir. nsann hayatta kalmasn salayan nesnelere olan ihtiyac, srekli
yenilenmektedir. Bu nedenle emeki, srekli retmek zorundadr. Arendti felsefe
gemi ve gelecek arasnda srekli bir karlatrma yaparak ilerleyen bir felsefedir,
onda yaamn zel ve kamusal alanlarnn, zgrln, almann, konuma, iddet ve
ynetmenin gemi ve modern biimleri srekli bir analize tabi tutulur; bunun gibi,
insann ekonomik etkinlikleri olarak konumlanm olan emek ve iin de sre iindeki
dnmlerini ele alr. Bu anlamda, antik dnyada yaamn zorunluluklarn gideren bir
etkinlik olduu iin hor grlen emek, modern dnyada yceltilmektedir. Bununla
birlikte, insana yaamn anlamn veren, insann insanln anlatan etkinlik olarak
konumlanan eylem ise; modern zamanlarda hor grlr. Dolaysyla modern dnyada
insann yaam deneyimleri asndan bir tersine evirme yaanmaktadr. alan insan
ycelirken, politik eylemci deersizlemektedir.175
Emein modern toplumda ykselie gemesinin nedeni, retkenliidir. Bu
anlamda antik emek ise; retken olmayan emektir, nk emeki arkasnda efendisinin
zgrl dnda kalc hibir ey brakmaz. Arendte gre modern insann antik
emee bak hep bir yanl anlamaya dayaldr. Antik dnyada emein hor
grlmesinin nedeni, klelerin uramas deildi; bu iler zorunlu olduu iin onlarla
kleler urayordu. Modern insann anlamad ite budur; modern insan, insanlar aras
eitlik postulasyla antik klelik kurumuna yaklat iin, efendinin kendisini klesiyle
karlatrdn dnr. Oysa Arendte gre antiklerin kafas baka trl alyordu.
Antik insan, yaamndaki her eyi srekli kategorize etme abasnda olarak, kleliin
174

Arendt, Hannah, a.g.e., s. 120

Emein antik ve modern kullanllar arasndaki farka ek olarak Arendt, ortaada emein
konumunun yeterince deerlendirilmediini syler. Augustinein ve tm hristiyanln emei nerirken,
bunu, bir emek felsefesi gelitirme amacyla deil, bu etkinliin insan tembellikten kurtard, yoksullara
kar hayr ilenmesine neden olduu iin yaptklarn belirten Arendte gre, hristiyanln emek
karsndaki bu duruu, vita activaya nem vermemesinden kaynaklanr. Bknz. Arendt, Hannah, a.g.e., s.
432. O halde, emek zerine politik ve felsefi bir deerlendirme yaplmas iin, bu etkinliin yaam
kuatmasn, yani modern a beklemek gerekecektir.
175

90

insanlktan bir nceki, hayvanlktan bir sonraki basamak olduuna inanrd. Bu nedenle
kle, yaamn zorunluluklaryla ayn basamakta yer alr ve o basamaktaki ilerin
stesinden gelmeye alr. Dolaysyla bir efendinin o ilerle uramas, kle olmas
anlamna gelmez; zorunlulua tabi olmas anlamna gelir. nk zorunlulua tabi olan
tek canl, kle deildir. Arendte gre antik insann meslekler konusundaki lt asl
olarak politiktir; yani etkinlik bir zel i olarak m gerekletiriliyor, yoksa kamusal bir
i olarak m? Bu anlamda hane yaamnn ve bireysel yaamn srdrlmesi iin
gerekletirilen iler (balklk, tavukuluk, katiplik, dlgerlik gibi) klece iler olarak
deerlendirilirken, kamusal nemi olan (mimarlk, tp, tarm gibi) iler liberaldiler.176
Modern toplumun bu meslekler karsndaki lt kafa ve kol emekleri ayrmna denk
gelir; beyin gcyle ortaya konulan liberal iler ile, iini eliyle gren tccarn ii
birbirinden farkldr. Arendte gre modern an tm insan etkinliklerini emek
balnda deerlendirmesi ile, felsefe geleneinin tm insan etkinliklerini dnme ile
karlatrmalar benzerdir. Bu anlamda filozofun dnme ile karlatrldnda,
politik etkinlii bile bir zorunluluk olarak grmesinde olduu gibi, modern a da
entelektelleri bir yarara hizmet etme konumuna yerletirir. Arendte gre entelektel
etkinliin hizmet ettii yarar, kitaplar, heykeller, iirler ile yaamn kalcln
salamaktr.177 Bu anlamda Arendte gre, eylem, konuma ve dnme; emek ile
benzerdir; nk kendi balarna bir ey retmezler. Ancak onlarn hepsini emekten
ayran, onlar yazl eserlere, iirlere, kitaplara dntren bir etkinlik vardr: Hatrlama.
Modern perspektiften bakldnda ise emeki, sanayi toplumunu oluturan,
retim-tketim frtnasnn ba aktrdr. nsan bir animal laborans olarak tanmlayan
Marx her trl emein, fizyolojik anlamda insann emek gc harcamas anlamna
geldiini syler.178 Bu, emein insan ile doa arasndaki zorunluluk ilikisi olduu
anlamna gelir. Fabrikadaki ii ve tarladaki emeki, kendileri araclyla nesneler
dnyasnn sonu gelmeyen dngselliini salamaktadrlar. Modern toplum, emek ve
ii ycelterek, bu etkinliklerin yaam kaplamasna neden olmutur. Marxn belirledii
anlamda, animal laborans, ortaya koyduu etkinliin nitelii asndan, antik
176

A.g.e., 128
Arendt, Hannah, a.g.e., s. 117-129
178
Marx, Kapital, Kapital, ev. Alattin Bilgi, Sol Yaynlar, Birinci Cilt, 1978, s.61
177

91

trdeinden hi de farkl deildir. Ancak, toplumsal stat asndan adeta, antik klenin
hayalinin gerek oluunu yanstr. Modern emeki, haneden darya kmtr.
almas, herkese aktr. Kamusal bir stats vardr. Ancak yine de bunlar Arendt iin
emein ve iin kamusal bir etkinlik olma asndan, eylemin bulunduu basamaa
ykselmelerini salayamaz. Her ne olursa olsun, emeki ve ii yaamak olgusuna
hizmet ederler, oysa eylem; iinde lm ile kartl barndran, insann lmsz olma
arzusuna cevap verir.
Marxn emei doarlkla, Lockeun da zel mlkiyetle ilikilendirmesinden
yola kan Arendt, emein insann insani bir dnya kurma gcnn en alt ve apolitik
basama olduunu yani antik insan gibi, yaamn zorunluluklarn gidermeden kamusal
alandaki zgrl elde etmenin mmkn olmadn dnr. Dolaysyla hem
doarln, hem de mlkiyetin politika ncesi yaama ait nitelikler olmalarndan dolay,
emek de politika ncesi bir etkinliktir. Ancak yaam, salt zorunluluklardan olumad
gibi, salt politik konulardan da olumaz. Bu nedenle emek, biyolojik yaama hizmet
ederek, insann dnyada bulunma abasn destekler. Kamusal alana katlmann ilk
koulu doarlk ise; emek bunun temin edilme biimidir.
Animal laboransn modern a ele geirmesiyle birlikte, insan, yaam
piramidinin ilk basamanda kalm, insani bir yaam alanna geememitir. Arendt iin
tehlike, emek ile uraan insann anlamdan yoksun olmasndan kaynaklanr. Modern
insan emee en yakndan elik eden tketim iinde yaarken, anlam yitirmitir. Arendt
iin bu, artk insani bir dnyada yaamadmz anlamna gelir. Emekle uraan insan,
animal laborans, bir dnya kurmak iin deil, kendi yaamnn gerekliliklerini yerine
getirmek iin alr.179 Bir dnya kurmak Arendtin politika felsefesinin temel
dncesidir. Eyleme verdii deer, bunun en ak kantdr. nk eylem ile, dnya
deitirilir. Emek ise, varolan dzeni korumaya ve srdrmeye odakl, yaamak iin
gerekli bir etkinliktir. Emek, dnyay deitirmeyi deil, aksine, dnyadaki uyumu, arztalep dengesini korumay hedefler. Leroy A. Coopern belirlemesi ile;
Arendte gre emek, doann tm fenomenal zelliklerine
sahiptir. nsanlar tketim iin rettiklerinden, tketilen her eyi
179

Arendt, Hannah, a.g.e, s. 201

92

yeniden retmelidirler. almal, dinlenmeli, enerji toplamal

ve yeniden almaldrlar. Yemek yemeli, dinlenmeli ve
yeniden yemelidirler. Bulak ykamal ve kirlenen bulaklar
yeniden ykamaldrlar. Dahas emek, hibir eyi srekli
retmez, onun rnleri retildii an, yaamn yntemleri ile
kullanlr ve yeniden retilmeleri gerekir. rnein bir ekmek
yemek iin yaplr, dnyay gzelletirmek iin deil. Dier bir
deyile, emein rnleri tketim nesneleridir. Onun rnleri,
yeryznde nesnel bir dnya yaratamaz. 180
Arendt tam da, emein salayamad bu nesnel dnyann varolma koullarn
arar. Bununla birlikte, kamusal alan doaya karttr, yapaydr, yaam srdrmek iin
gerekli etkinliklerin almasn gerektirir. Yaamlar bu ihtiyalarn karlanmasyla
geen insanlar, animal laborans (alan hayvan) karakterindendir.

Martin Levin;

Arendtte Animal Laborans ve Homo Politicus zerine balkl makalesinin, Animal

Laborans Kimdir? blmnde, yle der;
Arendtin animal laboransa ynelik sulamas, bir etkinliin,
bir yaam biiminin, hatta dnyaya bir yaknln sulamasdr,
ama toplumsal bir snfn deil. Arendte gre animal laborans,
modern zamanlarda insan yaamnn baskn bir modeli haline
geldi. Ancak bu, alan snfn, kamusal alann ynetimini ele
almasndan dolay deil, hepimizin kamusal dnyaya
ballmzda ve kendi zel ilerimizde alan hayvan haline
gelmemizden dolaydr.181
Sonu olarak, Levinin belirttii gibi, Arendtin emek ile ilgili dncelerinden
dolay onun emekiye kar snfsal bir honutsuzluu olduu sonucunu karmak,
yanl olacaktr. Arendt kavrama rn asndan, yani ekonomik bir perspektiften deil,
alann bireysel kimliinden, yani politik bir perspektiften bakar. Bununla birlikte
Arendt, emekinin tek biimli yaam hakknda herhangi bir aklama yapmad
gerekesiyle eletirilir.182 u belirlenmelidir ki, Arendt politika d bir etkinlik olan
emek zerinde deil, politikay kuran eylem zerinde odaklanr. Baka bir deyile o,
eylemden yana bir politika kuram gelitirir.
180

Cooper, Leroy, A., a.g.e, s. 169

Levin, Martin, On Animal Laborans And Homo Politicus In Hannah Arendt, Political Theory,
Vol.7, No.4, November, 1979, s.523
182
OSullivan, Noel, a.g.e., s. 241
181

93

Vita activann dier bir etkinlii olan ve emein bir st basamanda yer alan
i (alma) ise, zel ve kamusal alanlarn ihtiya duyduu nesneler dnyasn
oluturur. Onun kamusallkla olan yakn balants budur. Dolaysyla i, kendisiyle
ilgilenen insan kamusal bir varlk haline getirmez, ancak ortaya kard rnlerle,
insann ihtiya duyduu kamusal alana malzeme salar. nk kamusal alann olumas
iin her ne kadar sosyolojik ilikiler nem tayorsa da, o ncelikle fiziksel bir
mekandr. Arendte gre;
, lml hayatn beyhudeliine ve insani zamann uarlna
bir kalclk ve sreklilik kazandrr. 183
in rnleri kullanm nesneleridir. in emee olan stnl, yukarda ele
alnan kafa ve kol emekleri ile benzerdir. Arendt, nasl dnme etkinliinin ardnda
brakt somut bir rn olmad iin, onun insann lmszlkten pay almasn
salayamadn dnyorsa, emei de rnnn hayatta kal sresinin ksalndan
dolay, benzer biimde deerlendirir. , bu adan ele alndnda bir derece daha
deerli bir etkinliktir. nk rnein i rn bir masa, emek rn bir ekmein aksine
kuaklar boyunca hayatta kalabilir. Bylece i, nesneler dnyasnn srekliliini salar.
Kamusal alann bireysel yaam ama imgesi, en bariz biimde i etkinliinde ortaya
kar. rn de kamusal alan gibi, bireyden daha uzun sren mr sayesinde, nesneler
dnyasnn kalcln salar. yleyse biri nesnelerin, dieri insani dnyann
lmszln salama asndan, i ve kamusal alan arasnda bir yaknlk vardr.
Arendt iin iin zellii, dnyann nesnelliini salamasdr.184 , nesneler
dnyasn oluturduu iin, insan ve doa arasna girerek, insann dngselliine ve
znelliine kartlk oluturur. Bu anlamda Arendtin konumlayyla yalnzca ie zg
bir nitelik vardr: Bir balangc ve kesin bir amacnn olmas. Dolaysyla Marxn
syledii gibi, sre rnle sonlanr. Eylemin bir balangc vardr, ama bir sonu yoktur;
emein ne balangc vardr, ne de sonu; ama iin hem balangc hem de sonu vardr.
Bununla birlikte iin emek ve eyleme olan bir dier stnl de, bamsz olmasdr:
Emeki doaya, eylemci dier eylemcilere bamldr. Oysa i, sadece rnne baldr.
183
184

Arendt, Hannah, a.g.e., s. 19

A.g.e., s. 189

94

malat yalnzca rnnn imgesine sahiptir. Dncenin imalata dnmesi olarak

adlandrlabilecek bu durum Platonun idea kuramnda da yer alr. Platon, marangoz ve
doramacnn yaptklar ilerin, hakikatin taklitleri olduunu185 anlatr.
yleyse, emei belirleyen unsurun zorunluluk olmasna ek olarak, ii
belirleyen unsur da, yararllk ve uygunluktur.186 i, alet ve aralar retir. Ancak o
bunlar, insan yaamna yardmc olmalar iin deil, bir dnya kurmak zere retir. te
onun bu bir dnya kurma yetenei, kamusal alan ile olan balantsdr. nk Arendt
iin insan, kamusal alandaki eylem ve konumalaryla kendi lmszln,
zgrln ve gerekliini salayan, yeni bir dnya kurar. te yandan homo
faberin rettii bu alet ve aralar, Sanayi Devriminden sonra, iiyi de egemenlik
altna almtr. Sanayi toplumunun bireyleri, makinelerin egemenliinde yaamaktadr.
Bu, ada toplumbilimin ve klasik ekonominin temel nermesidir. Arendtin bu
dnceye ekledii unsur, bu durumun, yabanclama olgusu dnda, insann en temel
insani yetisi olan, gereklik algsn da yok ettiidir.
yleyse sylendii gibi, biri tketmeye; dieri kullanmaya ynelik olan bu iki
etkinlii modern dnya ayn anlamda grr. Bu modern insann kullanm ile tketimi
eitlediini gsterir. Modern dnyada eyler kullanldka tkenmektedir. Arendt emek
ve iin zde kullanmn en iyi anlatan rnein, asl olarak bir emek olan topran
srlmesi olduunu syler. Emek harcayarak topra sren ve zaman iinde arkasnda
slah edilmi bir toprak olarak bir kullanm nesnesi brakan ifti, modern insana gre
artk bir ii olmutur. Onu emekiden ayran fark; rndr. Emek nceki balkta
sylendii gibi arkasnda efendisinin zgrlnden baka hibir ey brakmaz.
Ancak Arendte gre emek ve i arasndaki bu zdelik geerli deildir. nk artk ii
haline gelmi olan iftinin, toprann slah edilmi olarak kalabilmesi iin, ona zaman
zaman emek vermesi gereklidir. Dolaysyla hibir kullanm nesnesi ilelebet kalc
olamaz.187
nsann daha nce bir dnya kurmak iin oluturduu ara ve gereler modern
ada, imalat, bant ve montaj hattndan oluan otomasyon sreciyle birlikte, dnyay ve
eyleri ynetmeye ve yok etmeye balamtr. Modern a, homo faberin ihtiya
185

Platon, Devlet, X. Kitap, 595-602, (s.361-371)

Arendt, Hannah, a.g.e., s. 209
187
A.g.e, s. 190
186

95

duyduu malzemenin elde edilmesi iin, doaya ynelik iddeti hakllatrr. Bu

anlamda homo faber, doay tahrip eder. Arendt, animal laborans ve homo faber
arasnda yle bir hiyerari olduunu syler: Animal laborans, doa ve yeryznn
hizmetkaryken, btn canl varlklarn efendisidir; homo faber ise, btn yeryznn
efendisi gibi davranr.188
ile megul olan insan, (homo faber), emekiden (animal laborans) ayran en
nemli fark, onun kamusal alan ile tad bu ortaklktr. Emekden farkl olarak i,
kendisiyle megul olan insann, kamusal bir alan oluturmasna imkan verir. inin
kendisini ilk kez toplumsal bir varlk olarak hissetmesi, agora larda ve ortaaa ait
pazar yerlerinde gerekleti. En son kamu alan, homo faberin kurduu bu al-veri
piyasasdr. Arendte gre;
()bir nesneye deer baheden, emek, i, sermaye, kar ya da
malzeme deil, bilhassa ve sadece nesnenin rabet ve talep
grd ya da es geildii kamu alandr. Deer, bir eyin
zellii/gizlilii iinde asla sahip olamayaca, ama kamu
alannda grnmekle otomatik olarak kazanaca bir
niteliktir.189
Homo faberin oluturduu bu yeni kamusal alanda, konuma ve sz deil,
mallarn al-verii sz konusudur. Bu yeni kamu alan, daha sonra kamusal alann
kn hazrlayacak olan, toplumsal alandr. , ancak rn bakalarnn beenisine
sunulduunda, kendisiyle ilgilenen insann gerekliini salar. Dolaysyla iinin
kamusal alana kn salayan ey, rndr, oradaki varlnn devamn salayan ise,
rnn bakalarnn gznde beenilmesi, yani tad deerdir. Dolaysyla al-veri
piyasasnda iinin gereklii, rnn deerinden sonra gelir. Yine de i, kendisiyle
ilgilenen insann kamusal alana girmesinin koullarn salad iin, emekten bir derece
daha yksek bir etkinliktir. in kamusalln salayan unsur, etkinliin gerekletii
an deil, rn ortaya ktktan sonraki, pazarlanma andr.
Bu anlamda, yalnzlk veya kalabalk iinde gerekletirilen alma etkinlii,
rn asndan kamusal; etkinlii gerekletiren insan asndan ise, zel bir
188
189

A.g.e., s. 192
A.g.e., s. 223

96

davrantr. , bir kalabalk iinde de gerekleebilir, ancak o bu durumda yine kamusal

bir etkinlik saylamaz. Arendt iin oulluk, kamusal alann oluturulmas, bireyin ve
dnyann gerekliinin salanmas asndan son derece nemlidir. Ancak oulluun
nitelii ve ne yapt da bir o kadar nemlidir. rnein bir fabrikada, otomasyon sreci
iinde makinelerle yararak alan iiler, oulluk olmalarna karn, kamusal bir
topluluk oluturmazlar. Benzer biimde, tarlada bir uyum iinde alan insanlarn
oluturduu topluluk da kamusal bir topluluk deildir. nk o topluluu oluturan
bireyler orada, aynlklar lsnde kabul grrler, farkllklarnn sergilenmesi iin
kurulmu bir mekanda deillerdir. Arendtin szleriyle;
Hi phesiz emeki de yaarken bakalaryla bulunur, onlarla
bir aradadr, ama bu bir aradalkta gerek oulluun hibir
ayrt edici belirtisi bulunmaz. Bu bir aradalk (benzersiz kiiler
arasndaki ilikileri geelim) i-ilikte olduu gibi farkl beceri
ve meslekler arasnda amal bir terkibi iermez; bu
biraradalkta canl organizmalar olarak bulunduklarndan,
temelden birbirlerine benzeyen trdelerden oluma bir okluk
halinde vardrlar.190
Salt oulluk durumunun, Arendt iin kamusal alan oluturma konusunda kendi
bana yetersiz kald grlmektedir. Kamusal alan oluturan oulluk, ortak olarak
paylalan dnyay, konuma ve eylem ile biimlendirmeleri; bireysel varolularnn
snrlarndan karak, toplumsal yaamn gerekliliklerini yerine getirmeye hazr kiiler
olmalar halinde, kamusal bir yaant iine girebilirler. Dier yandan emek ve i,
kalabalk iinde gerekletirilen etkinlikler olarak, toplumsal kabul edilebilirler, ancak
bu etkinliklerin oluturduu toplumsal alan bireyleri, bireysel farkllklaryla tanmaz.
Aksine, tek kiilermi gibi birlikte reten aynlklar olarak kabul eder. Dahas, onlarn
ortaya kardklar rn de pek ok kopyas gibi kusursuz ve seri retim nesnesidir.
Otomasyon srecinin gelimesinden nceki emek-youn retimin gerekletirildii
dnemlerde, bir usta asla tpatp bir benzerinin olmad rnn, kendi varlndan bir
eyler katarak oluturur. Dolaysyla el rn bir masa, zerindeki darbe ve kesiklerle,
bizi reticisinin varlndan ve belki eserini yaratma anndaki durumundan haberdar

190

A.g.e. ,s. 292

97

ederdi. Aynsndan birka ift reten bir ayakkabcnn, ayakkablarn her birinde oluan
ve kendi varln yanstan izleri, hem kendisinin, hem de rnnn biricikliini
kantlamaktayd. te yandan otomasyon sreci, rnn mkemmelliini, kolay
oaltlabilirliini, kolay ulalabilirliini salarken, emekinin

ok nemli bir

zelliini yok etmitir: Kendi gerekliini alglama yeteneini.

Arendt, modern zamanlarn egemen gcnn dnme ya da deney deil,
insann

imalat etkinlii olduunu dnr. nk ona gre modernleme srecini

balatan etkinlik, insan eseri bir ara olan teleskobun imal edilmesi olmutur. Bu
durum, Platonun maara meselesi ile ne kard felsefenin yerini imalatn, baka bir
ifadeyle, Varlkn yerini Srein aldn gsterir. Bu, Marxn syledii gibi rnde
sona eren imalat srecidir.191 te yandan insani eylemin sonucu olarak, ktalarn ve
okyanuslarn kefedilmesi, dnyann haritasnn netlemesi, Arendte gre insann
dnmeden ve grmeden salt bir dnya maketi ile, yaadmz yer kre hakknda bilgi
elde etmesinin olanaklarn salamtr. Tm bu gelimeler, modernizmle balayan
srete, felsefenin gzden derek,

bilimin n plana gemesine neden olmutur.

Modern ada felsefe, Arendtin benzetmesiyle; bilimin yannda ikinci hatta nc

keman durumundadr.192 Felsefe, evreni ve insan anlama amacn, artk kendisine
ayrlm kk bir alanda srdrmeye almaktadr. Ayrca gnmzde felsefenin
konu alan, bilim ve analitik dncedir. Felsefenin de gnmzde bir bilim felsefesi
niteliinde olmas, bilimin baskn konumunu kantlamaktadr. Ancak Arendtin
problemi, tam da bu noktada balamaktadr. Ortaada dinin hizmetkar olarak
grlm olan felsefe, ikinci kez -bu kez bilimin karsnda- benzer bir konumdadr.
Arendt, bu konuda geleneksel politika filozoflarn eletirir. Felsefenin, yaamn
gndelik boyutu zerinde durmamas, hem bu yaam zerinde sz sahibi olamamasna,
hem de ykselen gndelik deerlerin kendisi iin de olumsuz bir durum hazrladn
grememesine neden oldu. Gnlk yaamn grnrde basit, ama Arendti anlamda
derin boyutu, felsefi adan deerlendirilmedii iin, insann kltrel, bilimsel ve politik
geliimi hep eksik kald. Felsefenin bu alanlardaki etkisizliinden kaynaklanan bu
eksiklik, gelenek ile bugn arasndaki boluklar oluturdu. te bu anlamda Arendt,
191
192

A.g.e., s. 399-404
A.g.e., s. 400

98

felsefenin, kendisini kamusal bir varlk olarak amaya alan insan, bandan beri
yalnz braktn dnr. Gnmzde bilimsel dncenin egemenlii, hibir biimde
insann da belki teknik olarak deilse bile, varolusal adan huzur iinde olduunu
kantlamaz. te Arendtin problemi; tarih boyunca bilme abas iinde olan insann,
dnya zerinde u isimde ve u tarihte domu tekil bir birey olarak srdrd
yaantsna, gereken zeni gstermemesi ve kendisini anlamaya alrken, dier
insanlarla ortak olarak paylat insani dnyay gzden karmasnn yaratt,
yabanclama srecidir. nsan bu sreten kurtarabilecek olan etkinlik, bilim ya da
felsefe deil, zgrln, yalnzca kendisi araclyla elde edebilecei, politik
eylemdir. Bunun gerekleebilecei tek ortam ise, insani ilikilerin yaand kamusal
alandr.
Vita activann son etkinlii olan eylem ise, Arendt iin etkinlikler hiyerarisinin
en st basamanda bulunur. Eylem, kamusal alan kuran etkinliktir. Onda vita
activann dier etkinliklerinde bulunmayan bir zellik vardr; eylem, kendisiyle
ilgilenen insann ve dnyann gerekliini salar. Bununla birlikte, gereklemek iin
bakalarnn bulunuunu gerektirmesi asndan, grnrlk ve ortaklaalk ile
karakterize olan kamusal alana, emek ve iin salayamad oulluu salar.193
Arendte gre, insanlar almadan da eyler dnyasn kullanarak yaayabilirler, ancak
konumadan ve eylemde bulunmadan yaamak mmkn deildir.194 Eylem, insann
lmek iin deil, yeni bir eylere balamak iin doduunun ifadesidir. Bu anlamda
doadaki dngselliin ve otomatik srelerin tarafndan bakldnda, eylemde
bulunan ilerleme ve yeni bir eylere balayabilme potansiyeli, bir mucizedir. Eylem
insann doarlk durumuyla yakndan balantldr. Her yeni doan insan, yeni bir
mucizedir, yeni bir eylere balamann inanc ve umudunu tayan bir mucizedir.
Arendte gre, Yunanllar insann doarlk durumunda ierili olan inanc ve umudu
nemsememilerdir. Bunun mucizevi bir anlam tadn, Hristiyanlk anlamtr.
Arendte gre, ncilde yer alan u sz, insann biricikliine ve eylemlerinin

193
194

A.g.e., s. 258, 259

A.g.e., s. 241

99

mucizeviliine duyulan inan ve umudun bir ifadesidir: Mjdeler olsun: Bu ocuk

bize geldi.195
Arendtin merkez kavramlarndan biri olan eyleme ilikin bu anlats, insann,
dnyaya gelmesi ile balayan farkllna duyduu inanca dayanr. Arendti felsefe
kamusal alan ycelten, insann toplumsal ve politik varln temellendirmeyi
hedefleyen bir felsefe olmakla birlikte, her insann biricik varoluu zerinde ykselir.
Asl olarak onun insanlar tek biimci bir modelde konumlandrmak isteyen totaliter
ideolojileri reddeden felsefesi, her insann bambaka biri olduu inancyla aklanabilir.
te bu nedenle Arendt felsefesinde, modern insan iinde bulunduu kuatlmlk
durumundan, insanilikten uzak yaantsndan kurtaracak bu mucizeyi gerekletirecek
olan tek insan etkinlii, konuma ile karakterize olan politik eylemdir; ne emek, ne i,
ne de dnce; bu mucizeyi grnr klabilir.
Arendt iin eylem; insann farklln, kimliini ortaya koyan etkinliktir. nsann
herkesten farklln anlatan kimlik, Arendte gre insann kendisinden nce
kimsenin yaamadn196 syleyebilecei kadar, zgn var oluun gstergesidir.
Kimlik kendisini eylemin formu olan konuma ile gsterir. Suskunluk ise kimliin
deil, neliin anlatmdr. nsann ne olduu, salt fiziksel duruuna baklarak
anlalabilir. Ancak insann esizlii anlamndaki kimlik, kendisini yalnzca konuma
ile aa karr. Konuma ise, yalnzca kendisine tank olan bakalarnn bulunuunda
anlam kazanr. O halde insann kim olduunu anlatan ve insann dnyaya gelmesiyle
birlikte balayan sreci anlamlandran eylem, insani oulluk durumunda anlamn
bulur. O halde insann en stn etkinlii olan eylem doarlk ile balar, insani oulluk
iindeki konumalarla kendisini ve eyleyeni, yani insan gerekletirir.
Bununla birlikte, insann kalc olmasn ilk adm olan konuma, tek bana yeterli
deildir. nsann kalcl anlamndaki lmszlnn teminat, sz ve edimlerinin
yani hikayesinin anlatlmasdr. te Arendt iin yk anlatcl, hatrlatma, ya da
rgtl bellek, eyleyenin yani kahramann kalclnn yegane kouludur. Herkes
eylemde bulunur, ama kimse kendi yaam yksnn yazar deildir. te bu nedenle
biz Arendte gre Sokratesi Platon ve Aristotelesten daha iyi biliyoruz. nk onu bir
195
196

A.g.e., s. 338
A.g.e., 243

100

bakas anlatmtr. te insann lmszl budur: Hikayesinin bir bakas tarafndan

anlatlmas ve bu gelenein srmesi. nsann lmszl anlamna gelen bu sre,
dnyann da srekliliini, yani insani bir dnya olduunu anlatr.197
Arendt iin eylem ve grkem ayn anlama gelir. Eylem, insann grkeminin
aa karlmasdr. Bu anlamda Yunan polisi, Arendt felsefesinde eylemin evi olarak
konumlanr. Antik yurttan bakalarndan farklln sergilemesi ve konumalarnn
faniliine bir zm olmas iin kurduu polis, Arendt iin insann var olu nedeninin
politik yaam olduunu anlatr. Arendte gre, Yunanllarn hem fiziksel olarak yksek
duvarlarla evirdikleri, hem de yasalarla koruma altna aldklar polis, kendi bireysel
varlklarn gerekletirerek gvenceye alma konusundaki hassasiyetlerini anlatr. Antik
insan Homerosa ihtiya duymadan kendisini dinleyen hemehrileri sayesinde, kendisini
gerekletirir.198 O halde eylem kamusal alan kuran etkinliktir. Zaten ortak dnyann
Sokrates ncesi felsefede de bulunmasna karn, Arendtin ideal model olarak polis
zerinde durmas, bu anlama gelir: Hikayeyi anlatacak bir Homerosa ihtiya
duymadan, insanlarn hemehrileri sayesinde lmszle kavumalar.
Arendtin emek, i ve eyleme olan bakn ele aldmz bu blmde, emek ve
iin insan yaamnn biyolojik ve ekonomik boyutuna hizmet ettikleri grld. Buna ek
olarak, kamusal alann k srecini balatan toplumsal alan ile birlikte, insan
yaamnn bu temel etkinlikleri bir kesintiye ve deiime neden oldu. Modern toplumun
kamusal alandan anlad ey, parann egemen g olduu, bir al veri ortam haline
geldi.199 Arendte gre i iin, ortaya kard rn, emek iinse, hizmetkar olduu
yaam; kutsaldr. Bu nedenle bu iki etkinlik de, politika ddr. nk yaamn bu
etkinliklerle srdren insan, koullu bir varlktr.200

Hem insan, yaamak iin bu

rnlerin varolmasna baml, hem de rnler, ortaya kmak iin kendilerini reten
bir insann, bulunuuna bamldr. Bu anlamda, alann ve nesneler dnyasnn, zerk
bir hayatlar yoktur. te yandan bu etkinlikler asndan bakldnda, eylem ile
konuma da; bo iler olarak grlr. nk eylem ve konuma ne hayat kolaylatrr,
ne yaam gzelletirir, ne de etkinlik sona erdiinde, arkalarnda somut bir varlk
197

A.g.e., s. 255
A.g.e., s. 270, 271
199
A.g.e., s. 221
200
A.g.e., s. 20
198

101

brakrlar. Oysa Arendte gre, eylem tam da bu faydac isteklerin tesinde yer alan,
insan yaamnn ykselebilecei en son basamak olan, kendini gsterme ve
gerekletirme tutkusunu karlar. Arendtin szleriyle;
() bir tezahr sahas olmadan ve eylem ile konumaya bir
arada olmann bir biimi olarak itimat duyulmadan, ne bireyin
kendi gerekliini, ne kimliinin gerekliini, ne de [onu]
evreleyen dnyann gerekliini btn kukularn tesinde [bir
gereklik olarak] oluturabilmek mmkn olabilir. 201
Bu yzden emek ve i asndan, bo bir ura olarak grlebilecek olan eylem,
asl olarak bu etkinliklerin elde edemedii gerek zgrl salar. alma
koullarnda kendi kimliini bulamayan emeki ve ii, kamusal alandaki eylem ve
szleriyle, bunu gerekletirebilir. Herkesi ilgilendiren konular hakknda konuurken o,
tekil bir ahstr, herkesten farkldr ve bu yzden gerektir, nk farklln grmesi,
onun yeri doldurulamaz bireysel varln ne karr. Arendte gre, yaam insani
yapan ey budur; insann, dnyann, yaamn ve kendisinin farknda olmasdr. Eylem
ve konuma, bu farkndal salayan biricik etkinliklerdir.
O halde u sylenmelidir ki, eylemin karakteristik zellii, bir sre
balatmasdr. Eylem, ortaya konulduu anda eylemcinin de yaamn aan bir yapya
sahiptir. Yeni eylemler ve eylemcilerle etkilenen eylem, insann gelecekte ne olacan
kestiremeyecei bir zellie sahiptir.202 Eylemin ngrlemezlii, Arendt iin insan
yaamnn en byk handikapdr. nk bu durum potansiyel olarak iinde, hem bir
gelimeyi, hem de gerilemeyi barndrr. Eylemin karakterini belirleyen lt, eyleme
katlan insanlarn nitelikleri ve yaanan zamann gerekliidir. Modern ada insann
her alanda eyleme hakkn elde etmesi, rktc sonulara yol amtr. Arendt, insann
doaya mdahale etmesinin olumsuz sonularna dikkat eker. O, insann snrlar
izilmi belirli yaam alanlar iinde, belirli bir uyum ve etkileim iinde yaamasndan
yanadr. Canovann syledii gibi;
Tm gereken, birer yurtta olarak girebilecekleri ve
kendilerinden sonrakilere brakabilecekleri ortak bir politik
201
202

A.g.e., s. 285
A.g.e., s. 319

102

dnyaya sahip olabilmeleridir. Onlar birletiren, her birinin

iinde bulunan bir nitelikten ok, aralarndaki mekandr.203
Olmas gereken, insanlarn eit katlm iinde bulunabilecekleri ve seslerini
duyurabilecekleri bir alana sahip olabilmeleridir. Canovann altn izdii gibi, kamusal
alan oluturan ey, bireysel bir nitelik deil, insanlarn bir oulluk olarak bir araya
gelmeleridir. Snrlarn ortadan kalkmas ve neyin zel, neyin kamusal ve neyin doal,
neyin kltrel olduun belirsizlemesi, insann dnya ve toplum karsndaki konumunu
anlatmaya ve bu konumu ykseltmeye alan bir politika felsefecisi olarak Arendti
rahatsz eder. O, Platonun M.. 5. yy.da birbirinden ayrd iki farkl dnyann, tm
dnce geleneimiz boyunca korunmasna karlk, modern ada snrlarnn birbirine
karmasna kardr. Bu durumun kltrel alanda yol at sonular; atomikletirilmi
bireylerin ortaya kmas, insann yabanclama sreci ve kitlesel yalnzlk
fenomenleridir. Doa alannda yaanan ise; doal srelerin bozulmasdr. Arendt,
modern dnyada doa bilimlerini sre bilimleri olarak adlandrr.204 Bu, insann
eylem etkinliinin, her alana yaylmasnn getirdii bir zincirleme olaylar dizisinin,
kltr alanndan sonra, doada da baladnn ifadesidir.
nsann zgr eyleminin, eylemin ncelikli amacna ulamasnn dndaki temel
karakteristii; ilerisi iin bir belirsizlik yaratmakta oluudur. Eer kamusal alan bizleri
aynlklar olarak kabul edip snflandrsayd, bu farkllklarmz hibir zaman
sergilenemeyecek ve bu sayede, yaamn hibir alannda ngrsz olmayacaktk. Bu
durum, kamusal alann temel bir zelliidir. Bizi farkllklarmzla tanr, ancak bunun
sonularna da katlanmak zorunda kalr. Bu, zgrlne kavuturduu klesinin, bir
birey olarak yaad hayata mdahale etme istei ile karlaan efendinin yaad
durum gibidir.
Arendt temelde bu paradoksa fazlaca nem vermez. Onun srarla vurgulamak
istedii ey; insan tek biimli gren totaliter eilimlerin, en nemli nitelii olan eyleme
zgrln yok ettiidir. Modern insan, yapp-etmelerinin bir eylem zinciri balatmas
sayesinde lmszl yakalamtr. rnein Nietzschenin stn insan idealinin,
Hitlerin Yahudi-kartl dncesini gelitirmesi ve gnmzde de Yahudi
203
204

Canovan, Margaret, a.g.e., s. 634

Arendt, Hannah, a.g.e., s. 316

103

topluluundan

her

bireyin

bu

tarihsel

perspektiften

bamsz

kalnamadan

deerlendirilmesi; te yandan kapitalist ekonominin, kar elde etme amacyla gelitirdii

smrgeciliin, dnya uluslarn byk bir savaa srklemesi ve ardndan gelen alk,
ktlk, hastalklar sonucu, salksz ve korku dolu bir neslin ortaya kmasBuna
benzer ekilde, barutun bulunmas ve atom bombasnn gelitirilmesi; Amerika ktasnn
kefedilmesi ve smrgeciliin douuBunlar, yukarda sz edilen bitimsiz eylemler
zincirinin, halkalardr. nsann en nemli gc olan eylemin, srekliliinin
gstergeleridir. Bunlar Arendti dncede, ortak insani dnyann kurucu eylemleri
deil, bu dnyay yok eden, ykc eylemlerdir.
Doadaki ve kltr dnyasndaki bu nedensellik ilikisi, gitgide daha kt bir
dnya yartmakta olduu iin insan yaamnda belirli bir plan ve dzenlilik aray iinde
olan Arendti, son derece endielendiren bir problemdir. Kendi szleriyle;
nsanlar insan elinden kma her nesneyi yokedebilirler, hatta
bugn kendi eserleri olmayan eyi bu yeryzn ve yeryz
doasn- bile potansiyel manada ortadan kaldrmaya
muktedirler, ancak eylem yoluyla harekete geirdikleri
srelerden tekini bile ne iptal edebilmi, ne gvenle
denetleyebilmilerdir, ne de bunu yapmaya muktedirler. 205
nsan, eylemin politika alanndan doaya ynelmesi sonucu, yaam ve dnya
zerinde kendi gcn denetleyemez hale gelmitir. Oysa ayn eylem, Arendtin ideali
olan kamusal alan oluturan ve kendisi sayesinde insann gerekleebildii; benzer
ekilde, dnyann insana layk bir hale gelmesini salayan bir etkinliktir. Modern
toplumda eylem, insann kendisi araclyla elde ettii zgrln, yok ettii bir
etkinliktir. zgrln yok olmas ise, Arendt iin, kamusal alann ortadan kalkmas
demektir. O halde kamusal alan reten eylemin, te yandan onun kne neden
olmas, modern an bir paradoksudur. Fabrikadaki bir iinin kendi rnne
yabanclamasnda

olduu

gibi,

insanlk

da

kendi

eylemine

ve

dnyaya

yabanclamtr. nsan temel bir gvensizlie iten bu durum, Arendt iin, modern
insann grntsdr. Makyavelist bir

kuan eylemlerinin ykc sonularyla

yzleen modern insan Arendte gre, ama-ara arasndaki tutarll kaybetmitir.

205

A.g.e., s. 318

104

Amacn gereklemesi iin tm aralar kullanan modern insan, uygarln en u

noktasnda caniyane davranlar gsteren bir kuaa dahildir.206 Kamusal alan kuran
glerden

ikincisi olan eylemin, modernizm srecinde ulat durum, budur. Alt

izilmesi gereken ey, eylemin bu duruma, failiyle birlikte gelmi olduudur.

Arendt iin modern dnyada kamusal alann ktnn en bariz kantlarndan
biri de gemite birbirlerinden kesin snrlarla ayrlm olan emek, i ve eylemin
snrlarnn birbirine karm olmasdr. Arendt bu etkinliklerin kesin izgilerle
birbirinden ayrlmas gerektiini savunur. te yandan Parekhe gre, Arendtin bu
terimleri konumlaynda baz glkler bulunmaktadr: Kendi szleriyle;
lk olarak vita activa iindeki bu etkinlik, akta ya da
insanlarn iyilii iin almakta olduu gibi, vita activay
tketmez. kinci olarak Arendt, her ne kadar bu etkinlikleri
farkl biimlerde tanmlasa da, onlarn ortaklk tadklar
noktalar vardr. rnein yaama ihtiyacn karlamak iin bir
ite alan ve yaamn kazanan bir insan, bunlara ek olarak,
uyur, dinlenir, fizik egzersizlerini yapar ve mzik dinler. Dahas
bir insan ok eitli yollardan, rnein bir dkkana sahip olarak,
bir niversitede ders vererek, bir fabrikada alarak yaamn
kazanabilir. Arendt yaama ihtiyacna ynelik olan tm bu
etkinliklere emek (alma) adn verir. nc olarak bu
etkinlik karlkl olarak zel deildir. rnein bir ressam
yaamn kazanmak iin bir resim yaptnda, hem emek hem de
i ile megul olacaktr, eer resmi politik bir mesaj tayorsa
eylemle de. Bu etkinliklerin nasl snflandrlaca, yeterince
ak deil. Arendt bu snflandrmalarda pek ok gle der.
Grlen o ki, onun snflandrmalar keyfi ve dogmatiktir.
rnein ona gre bir marangoz bir masa yaparsa emekle megul
olur, ama yaamn kazanmak iin pek ok masa yaparsa i ile
megul olacaktr. Apak olan bu glklerden baka, bir
etkinliin benzerliini nesnel yapsndan ok, znel nedenlere
dayandrma giriimi olan bu tarz bir snflandrma, Arendtin
temel tezlerine kar durur.207
Parekh, Arendtin dnya karsndaki nesnel tavr ile emek, i ve eylem teorisi
arasnda bir eliki grr. nsan etkinliklerini konumlaynda, znel yarglarnn
etkisinde kaldn dnr. Vita activann etkinliklerini konumlayn, kiisel ve
206
207

A.g.e., s. 312
Parekh, Bhikhu, a.g.e., s. 108-109

105

geliigzel verdii bir karar olarak deerlendirir. Parekhin de Arendtin eylem

kuramn znelletirdii biimindeki eletirisi, asl olarak Arendtin zgn bir kuram
gelitirdiini anlatmakla birlikte, kuramnn temelde insann emek, i ve eylem
yaantsn anlatmaya ve snflandrmaya odakl olmadn da gsterir. nk Arendt
felsefesi, insann kamusal; politik yaantsna odaklanmtr. Kuramnda, bu alanlar
birbirinden ayran snr izgilerini son derece net olarak izmektedir. Arendtin
sylemediklerindense, sylediklerine dikkat edilirse, onun, yaamn tekrara dayal,
hayatta kalma ihtiyacna ynelik, insann kimliini gstermeyen etkinliklerle deil,
onu bireysel olarak grnr klan, kendisi deil oulluk adna gerekleen eylemlerle
geirmesinin nemini anlatt grlecektir. Emek, i ya da eyleme ynelik kategorik
formller vermesini beklemek, Arendti felsefeye kart bir beklenti olacaktr. nk
Arendt, teknik dnen bir mhendis ya da zme odakl bir bilim insan, deildir.
Arendt her eyden nce bir felsefecidir ve onun dnyaya baknda anlama abas
baskndr. O, insann praxis yaamn analiz etmektedir.
Buna ek olarak Canovan, Arendtin politik teorisinin zaman zaman bir
znelletirme iinde yorumlanarak yanl anlaldn syler. Ona gre Arendt znelci
kamusal alan terimini hesaba bile katmaz. Arendt iin kamusal alanda varolmayan biri,
onun bir paras olamaz. Canovan bu anlamda, rnein, telefonda oy veren bir insann
kamusal bir etkinlik iinde olmadn belirtir. Kamusal alan her bireyin katld bir
alandr.208
Dolaysyla Parekhin de belirttii gibi:
Arendt iin bu etkinlik, toplam olarak insann praxis
dnyasn olutururlar. Her biri zorunludur. Emek olmadan ne
bireyler ne de trler yaayabilir; i ve onun ina ettii dnya
olmadan, insan kozmosda kaybolur, bireysel kimliini
gelitiremez; ve eylem olmadan insan yaam zgrln,
anlamn ve kiisel kimliin eksikliini yaar. 209
Arendtin vurgusu, insann, emek ya da i ile megul olmaktan vazgemesi deil,
toplumun hangi snfnda bulunuyorsa bulunsun, yaamn kamusal alanna katlmn
208
209

Canovan, Margaret, a.g.e., s. 635

Parekh, Bhikhu, a.g.e., s. 120

106

gerekletirmesi zerinedir. nk eylemin belirli bir faili yoktur, bu ii de olabilir,

emeki de, servet sahibi de. nemli olan, bireyselliin alp, dnya ve toplum ile ilgili,
evrensel bir tavr iine girmeyi baarabilmektir. Ancak gnmzde, bakalarn
ilgilendiren bir konunun, herhangi bir insan ne derece ilgilendirdii dikkate
alndnda, ya da ailesinin geimini salamaya alan emekinin, toplumu ilgilendiren
konulara ne derece duyarl olabilecei dnldnde, Arendtin modern toplumda
kamusal alann ktn sylerken ne kastettii, daha aklk kazanr. Fiziksel bir
yozlamadan ok, kltrel ve politik bir kntden sz

etmektedir.

Bununla birlikte Arendt, kamusal hayat ve eyleme dair muhteem bir retorik
sergilerken, bu hayat ve eylemin neyi ierecei konusunu mulak brakt dncesiyle
eletirilir. Bu bak asna gre, Arendt ssl retorik haricinde, modern insanlarn neyi
paylatn ya da paylamas gerektiini aklayamaz.210 Bermana gre Arendt,
Marx hibir zaman bir politik topluluk teorisi gelitirmedii gerekesiyle eletirmekte
ve bunun da ciddi bir sorun olduunu sylemekte hakldr. Ama ona gre sorun u ki
modern kiisel ve toplumsal gelimenin nihiliste ak iinde modern insanlarn nasl
politik balar yaratabilecei belirsiz.211, dolaysyla Arendtin Marxta bulduu,
Bermann da Arendtte bulduu bu sorun, bizzat modern yaamn yapsnda bulunan
bir sorundur.
c. Konuma ve nsani oulluk Durumu
Arendte gre, kamusal alan oluturan eylem; konumadr.212 nsan ortak bir
dnyada herkesi ilgilendiren konular hakknda konuarak, kimliini ortaya koyar.
Arendt felsefesinde eylemin konuma ile karakterize edilmesi, nemli bir noktadr.
nk, insan salt fiziksel davran anlamndaki bir eylemi, rnein robotlarla da ortak
olarak paylar. Konuma ise, insann zgldr. Bu anlamda Arendtin, insan dier
canllardan ayran yeti olarak geleneksel anlamda kabul gren dnmenin yerine,
konumay geirdii sylenebilir. Arendt bu dncesini Aristotelesten etkilenerek
210

Berman, Marshall, Kat Olan Herey Buharlayor, ev. mit Altu, Blent Peker,letiimYay.,
1994, s. 163
211
Arendt, Hannah, a.g.e., s. 163
212
A.g.e., s. 241

107

gelitirmitir. Aristotelese gre; insann politik bir hayvan olduunun en bariz kant,
insandaki konuma yeteneidir. Doa insana dili, anlaml konuma yeteneini vermitir.
Ona gre konumak ve ses karmak ayr eylerdir. Ses karma zellii, dier
hayvanlarda da vardr. Aristolelese gre insann konuma yetisi, onun doa ve toplum
yaam iin belirlendiini gsterir. Benzer ekilde doa, klenin bedenini ise almas
iin yaratmtr.213 Aristotelesin erekselci bir biimde ele ald insann konuma yetisi,
Arendtte, politik bir deneyimin kurucu unsuru olarak konumlanr. nsann kimliini
ortaya koyan bir ara olur. Cooper bu konuya yle deinir:
nsanlarn zde olduu bir dnyada konuma ve eylem
gerekmezdi, iaretler ve sesler iletiim kurmak iin yeterli
olurdu. nsanlarn ortaklaa sahip olduklar hibir ey olmasayd,
konumaya da ihtiya duyulmazd. Ve eer byle olsayd,
iletiim bir imkanszlk olurdu. Konuma, benliin kendisini
aa vurmasnda eylemden daha nemlidir. nk eylem,
kendi bana anlalmazdr. Konumakla eyleyen, kim olduunu
ve ne yaptn aa vurur. () Bylece Arendte gre biz
Sokratesi, Platon ya da Aristotelesten daha iyi biliyoruz.
Sokratesin hibir yazsna sahip olmamamza ramen,
konumalarnn ve yapp etmelerinin yksn bildiimiz iin,
onu daha iyi tanrz.
Elbette ki Sokrates, diyaloglarn kamusal arenada
oluturdu. Konuma ve eylem araclyla kimlikin aa
vurulmas, zel alan terk etmemizi, grnler alannda
dierleri ile karlamamz gerektirir. 214
Cooper, Arendti dnceyi takibederek, konumann insann kimliini aa
vuran temel nitelii zerinde durur. Bu anlamda gerekliin, benim grdm gren
dierlerinin varlna bal olduu dncesinden hareketle, kamusalla en yakn
etkinliin konuma olduu sylenmelidir. Arendte gre konumann ve eylemin
olmad bir yaam, yaarken lmek demektir.215 nk insann, herkesten farkl
olma gibi son derece nemli bir zellii vardr. Yalnzca konuma ve eylem, bu
farkll ortaya serer. Onun konumaya byk nem vermesi, sistemi ile doru orantl
213

Aristoteles, Politika, s.9. Ayrca Aristoteles, kamusal iler hakknda konuacak bir insann, o ilerle
ilgili geni bir bilgiye sahip olmas gerektiini syler. rnein bir yurttan, kendi lkesindeki kprler,
yollar, savunma stratejileri, yiyecek kaynaklar konusunda konuurken, bu konularla ilgili geni bir bilgi
birikiminin olmas gerekir. Bknz. Aristoteles, Retorik, s. 46
214
Cooper, Leroy, A. , a.g.e., s. 149-150
215
Arendt, Hannah, a.g.e., s. 241

108

bir seimdir. inde yer ald disiplin, politika felsefesidir. Dolaysyla politikaya
grlebilir olma kavram elik eder. Eylemcinin grlebilir olmasn salayan unsur
ise, konumasdr. Antik insan iin, politik yaama katlmak, toplumun gz nnde
konumak demektir.
Konuma kimi anlatr, suskunluk ise gizler. Bu nedenle insanlar sessizlie
brndren totaliter rejimler, kimlikleri yok eder. nsann ne olduu ise, salt grnr
olma ile cevaplanabilecek bir sorudur. yleyse Arendt iin, insann ne deil, kim
olduu, politik bir sorudur. Dieri dinsel, metafiziksel bir bakla, aydnlatlabilecek bir
problemdir. nsann kim olduunun cevab, yalnzca insan tarafndan verilebilir.
Parekh ise; Arendtin kamusal alan kavramnn, bir araya gelen insanlar arasnda
kurulup, diyalog sona erdiinde de bozulan bir yap olmasna dikkat eker. Bu anlamda
greceli bir sreklilie sahip olan kamusal alan, zel yaamn duraan mekanna kar
son derece krlgan bir konumdadr. Bu anlamda zel alann deimeyen -ya da en
azndan kamusal alan kadar hzl deimeyen- sabit mekanndan bakldnda, burada
varolan anti-dinamizmin, ne kadar zgrlk olduu sorgulanabilir. Kamusal alan,
tam da zel alanda bulunmayan, bu deiken ve greceli sreklilii sayesinde, bireyin
lmszln gvence altna alr. Parekhin szleriyle;
Arendtin anlad biimiyle, kamusal alan ya da grnler
alan, ortak ilginin konusu olan nesneler hakknda konumak
iin toplanm insanlar arasnda varolan alandr. rnein, bir
niversite blmnn yeleri ortak sorunlarn tartmak iin
toplandklarnda, kendi aralarnda, iinde her birinin grnr
hale geldii () bir alan yaratrlar. Grme bittiinde grn
alan kaybolur. niversite senatosu, ynetim kurulu,
parlamento, renci dernekleri ve ii konseyleri olarak bir
araya gelen insanlarn grmelerinde de kamusal alan var olur.
Kamusal alann baz biimleri, iki insann resmi olmayan bir
biimde ortak bir konu hakknda konumak zere bir araya
geldiklerinde de varolur. Kahve odasnda gren iki
akademisyen, dersleri hakknda konuan iki renci, fabrika
ynetimi hakknda konuan iki ii, kendi aralarnda resmi
olmayan (geici) kamusal alanlar yaratrlar.216

216

Parekh, Bhikhu, a.g.e., s. 92

109

nsanlarn bireysel yaamlarnn tesinde, yurtta olmak bakmndan sahip

olduklar haklar ve karlar ile ilgili olarak bir araya gelerek konumalar ve eylemde
bulunmalar durumunda, kamusal alan var olur. Sylendii gibi hane alannn duraan
mekannn dnda, kamusal alann bu her yerde oluturulabilirlii, kamusal alann
zgnldr. Bu zgnlktr ki, insann istedii an, kamusal yaantya katlmak gibi
en insani deneyimi yaamasn mmkn klar ve insan bu yaant sayesinde, kendisini
gerek anlamyla zgr hisseder. Arendtin syledii gibi, insann kendisini zgr
hissedebilmesi iin, zgrln gerekleebilecei bir evinin olmas gerekir. Bu ev,
kamusal alandr. Deiken bir fiziksel mekan iinde, greceli bir sreklilie sahip olan
kamusal alan, insanlarn arasnda duran bir masa gibidir; insanlar hem birbirine
balar, hem de ayrr.217 Kamusal alann greli srekliliine Parekh, bir baka rnei
politikaclardan verir;
Bir grup politikac, yasann iyiletirilmesiyle ilgili bir stratejiyi
tartmaya baladklarnda kendi aralarnda kamusal bir alan
yaratrlar.Yasalar ya da benzer sorunlar hakknda tarttklar
srece kamusal alan srer. Sarho olduklarnda, ya da
skldklarnda, ark sylemeye ya da kendi zel yaamlarndan
sz etmeye baladklarnda kamusal alan kaybolur. () Onlar
kamusal alan neyi syledikleri ve nasl sylediklerine gre
yaratr ve yok ederler. Btn konuma ve tartmalarda kamusal
alan artc bir hzla grnr, yok olur ve yeniden grnr.
Tartma bir sre iin devam ettikten sonra, yorulan ve sklan
bir katlmc, bir akayla ya da ciddiyetsiz bir yorumla kamusal
alan keser ve ykar. Kk bir aradan sonra, grmenin
ciddiyetini onarma amacn iaret ettiinde ve tartlan konuyla
ilgili olan ciddi bir yorum yaptnda, geici olarak durdurulan
kamusal alan, hissedilmeden yeniden grnr. Arendtin
ortaya koyduu gibi, kamusal alan asla depo edilemez ve
kurumsallatrlamaz.218
Kamusal alan neyin sylendiine ve nasl sylendiine gre yaratlr. O
halde

kamusal alan oluturan temel unsur, konumadr.

Ancak bu, herhangi bir

konuma deil, zel bir konumadr. Bu; sradan, gndelik, bilinsiz ve kiisel bir
konuya ilikin bir konuma deildir. Politika alanna ilikin, bireyden ok toplumu
217
218

Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 77-78

Parekh, Bhikhu, a.g.e., s. 96

110

ilgilendiren, bilinli ve sistematik bir konumadr. Parekh, Arendtin konumak ile

yalnz szl deil, yazl iletiimi de kastettiini syler. Arendte gre, rnein
matemetikte olduu gibi baz disiplinlere zg semboller de konumann yerini alr.219
Parekhe gre konumann ekli ne olursa olsun, iki temel nitelie sahiptir. lk olarak
insanlar arasnda alan yaratr, ikinci olarak ona egemen olur.220
Bu anlamda insani dnyann kurucular olarak konumlanan zgrlk, eylem ve
konuma, aslnda ayn insanlk durumunun farkl formlardr. zgrleen insan gerek
bir insani dnyaya adm atar, konuurken insan dierlerine kendisini anlatr, eylem ile
dierlerine grnr olur, gereklik algs ile de dierleri arasnda kendi tekilliinin
farkna varr. Dolaysyla bu insanlk durumlar, insani oulluk ortak paydasnda
birleirler. Bu etkinliklere tank olacak bir oulluun bulunmay, Arendtin bakyla,
yaamn anlamnn edinilmesi srecini eksik brakacaktr. Arendtin szleriyle:
Ortak bir dnyann koullar altnda gereklii temin
eden, esas olarak onu oluturan, herkesteki mevcut ortak
doa deil, konum farkllklarna ve buradan kaynaklanan
perspektif eitliine ramen her kiinin ayn nesneyle
ilgilenmekte olmasdr. Eer bir nesnenin aynl artk
fark edilebilir olmaktan kmsa, bir kitle toplumunun
doa d konformizmini brakalm bir yana, insanlarn
ortak doasnn da ortak dnyann urad bu tahribat
nlemesi mmkn olmaz. 221
Ortak dnya, herkesin farkl duru biimi ile varolduu bir dnyadr. Aksine,
herkesin ayn konuyla ayn biimde ilgilenmesi durumunda oluan toplum ancak bir
kitle toplumu olur, bu toplumun beklentisi ise, kamusal toplumun gereklik
deneyiminin aksine, konformizmdir. Arendt iin her biri olgusal bir varolu gerektiren
zgrlk, eylem, konuma ve insani oulluk durumu, biri olmadan dierinin yetersiz
kalaca, ortak dnyann kuruculardr. nsan, yaamn zorunluluklaryla uramama
zgrln elde ettiinde, gerek bir insan olmann olanan elde eder. zgr insan
eylemde bulunur, eylem politik bir anlam tamak iin konuma ile grnr hale gelir,

219

Arendt, Hannah, a.g.e. ,s. 244

Parekh, Bhikhu, a.g.e., s. 93
221
Arendt, Hannah, a.g.e., s. 84
220

111

konuma ise, ancak kendisine tank olan bakalarnn varlnda, kamusal bir kimlik
kazanabilir. Parekhin syledii gibi;
Dnmek, birinin kendiyle konumasdr, konumak
dierleriyle dnmektir. 222
almann I. blmnde Arendt iin kamusal alan kavramnn ne ifade ettiini
anlayabilmek iin, onun idealletirdii antik polis yaants ele alnd. Ardndan Arendt
iin kamusal alan kavramnn ne anlama geldii irdelendi. Arendtin kavrama ykledii
anlamlarn, onun genel olarak tm kuramnn dayand nclleri de ifade ettii
anlalmaktadr. Buradan sonra,

Arendte gre kamusal alan oluturan gler,

zgrlk, eylem, konuma ve insani oulluk durumu ele alnd. Burada amalanan,
Arendti kamusal alann dayanaklarn ortaya koyabilmekti.
Kamusal alann k, insann imal etme etkinliinin ynlendiricilii sonucu,
bireyde, toplumda ve dnyada yaanan dnmlerin bir uzantsdr. Aydnlanma ile
birlikte akln mahkemesi nnde sorgulanan dogmalar, bireycilik ve Hmanizmann
domasyla sonulanmtr. Kaptalizmin douuyla birlikte, emeki snflarn zgrlk,
eitlik idealleri sonucunda birey, kutsal olarak grlmeye balanmtr. Arendtin felsefi
platformdaki mcadelesi, bu bireyselci anlaya kardr. Bu bireyselci anlayn,
yalnzca kendi karlarn dnerek, ortak dnyann varolma koullarn ortadan
kaldrmasna kardr. Moderniteye kadar bireyin zel ve kamusal olmak zere, iki
perspektiften oluan yaam, otonom bir karaktere sahipti. Modernizm sreci, devletin
tm kurumlarnda yaanan dnmler ve bireye eklenen yepyeni statler, bireysel
yaam zenginletirirken, merkeziyeti bak asn da ortadan kaldrmtr. Birey, artk
tek bir merkezden tanmlanamayacak zenginlikte, devlet adndaki byk aile dnda da
yaam biimlerine ait olan, toplumsal bir varlktr. Bireyin eitli toplumsal snflarn
yesi olmas ve zamannn byk ounluunu bu snflarn iinde geirmesi, tarihsel
karakterini yitirmi olan geleneksel ailenin k srecini hzlandrmtr. Toplumsal
snflar ya da Arendtin tabiriyle toplumsal alan, birey ve devlet arasna giren, yeni bir
oluumdur. Modern a toplumu yceltirken, aile ile karakterize olan zel alan
yozlatrm ve kamusal alan ykmtr. Arendt iin kamusal alan, antik dnem
222

Parekh, Bhikhu, a.g.e., s. 94

112

filozoflarnn kendisi adna felsefi dnce geleneini balattklar, insan zihni ile ayn
eydir. Felsefe iin, insan akl ve dnce yaps ne ifade ediyorsa, Arendt iin de
politikann merkezi olan kamusal alan, o anlama gelir.

113

II. BLM

POLSTEN TOPLAMA KAMPLARINA UZANAN SRETE

KAMUSAL ALANIN K:

1. K HAZIRLAYAN TEORK VE PRATK ZEMN

Tarih, insanlarn kiisel zgrlklerine ve ok nemli ilgilerine

gereken nemi gsteren politikaya olan ilgilerini kestikleri,
kamusal alann karanlkta kald ve dnyann ylesine
gvenilmez bir hale geldii pek ok karanlk zaman
dnemlerine tanktr. Byle zamanlar yaayan ve onlar
tarafndan biimlendirilen insanlar, aralarnda uzanan dnyaya
aldrmadan,
byk
olaslkla
benzerleriyle
karlkl
anlamalarnda baarl olabilmek iin; daima dnyay ve
kamusal alan olabildiince hor grme, nem vermeme, ()
eiliminde oldular.223
almamzn bu blmnde, I.blmde ortaya konulduu biimiyle Arendtin
kamusal alan teorisine antitez olan modern dnyann, toplumsal ve politik yaam
irdelenecektir. Arendte gre modern a, insann ortak insani dnyay kaybetmesine
sahne oldu. Kamusal alann yok olduu, zel alann ar boyutlarda geniledii bu yeni
yaam, gerein yerini yalana brakt bir deneyim alandr. nsann kendini ifade
edebilecei tek yerin zel alan olmas, insann yaln bir varolu

224

olarak kalmas

demektir.
Arendt iin modern dnyada insan olmak, ne tanrsal dzlemde, ne tarihte ne de
toplumda yerleik olamamak demektir. 19. yy.da byk umutlarla oluturulan nsan
Haklar Bildirgesinin de ilemediinin grlmesi Arendt iin, tanrsal, tarihsel ve
toplumsal dzlemde belirsizlik yaayan insann, kendisine olan inancnn da yok

223
224

Arendt, Hannah, Men In Dark Times, s. 11-12

Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/ 2- Emperyalizm, s. 312

114

olmasna neden olmutur.

225

Yaamda anlaml bir ilkenin dayanaca hibir anlaml

temelin olmay, insann teorik ve pratik yaamda bolukta olduunun ifadesidir.

Onun felsefesinin, insann bir yurtta olarak sahip olduu politik kimlii ve bu
kimliin gereklenmesini salayan tek mekan olan kamusal alan zerine kurulmas,
modern dnyada byk bir insan kitlesinin; Yahudilerin, bu alandan dlanmas
srecine duyduu derin honutsuzluun rndr. Baka bir ifadeyle Arendt, insann
politik kimliini aabilecei bir devlet iinde ve zel yaam ile kamusal yaamnn
snrlarnn birbirine karmadan yaamasnn gerekliliine duyduu inanc, yirminci
yzylda bir halk toplu olarak ortak insani dnyadan sren, yurttalk hakkndan ve bir
evden yoksun brakarak, lm kamplarnda imha eden bir ideolojiyi karsna alarak
gelitirmitir. Dolaysyla Arendt iin, antik dnyada kamusal yaantya sahip olan bir
insan ne ifade ediyorsa, modern dnyada kamusal yaam ellerinden alnan insan
gruplarndan biri olan Yahudi halk, bu anlamdan tamamyla yoksun braklmtr.
Yahudi olmak evsiz, devletsiz, kksz olmak demektir: nsann zel bir yaamnn
olmamas anlamnda evsizlik, politik bir kimlie sahip olmamas anlamnda devletsizlik
ve kendisini dnyaya tandk klan bir gemiinin olmamas anlamnda kkszlk, insan
olmaktan kmak anlamna gelir. Toplumun ve devletin dlad bu halk, Arendtin,
insan iin bakalar tarafndan onaylanp kabul edildii kamusal katlmn ne byk bir
nem tad dncesini gelitirmesine neden olmutur.
Bu anlamda kuramn modern dnya eletirisi zerine temellendiren Arendt iin
modernlik, zgrln ve zerkliin tamamen ortadan kaldrlmasn temsil eder.
Modernizmi eletiren bata Marx olmak zere dier kuramclardan Arendtin fark,
onun radikal olumsuzluunda yatmaktadr. Marx ve Weber iin modernizm baz kurucu
geler de tamaktadr. Ancak Arendte gre modernizm sreci Tourainein syledii
gibi; birey, toplum ve doa arasnda yava yava ama kanlmaz kopmann
tarihidir.226 te Arendt bu kopuun insanda yaratt varolusal sorunlar zerinde
durur. Modern insan, kamusal alann parlak klarnn snd karanlk bir
zamanda227 yaamaktadr. Nazilerin iktidara gelmesiyle ykselmeye balayan Yahudi
225

Arendt, Hannah, a.g.e., s. 294

Touraine, Alain, Modernliin Eletirisi, ev. H.Tufan, YKY, stanbul,Nisan 1994, s. 174
227
Arendt, modern dnyaya ithafen kulland ve en son yazd kitabnn da ad olan karanlk
zamanlar tanmlamasn, Bertolt Brechtin Gerekten karanlk bir adr yaadm! dizesiyle
226

115

dmanl, insanlarn ortak dnyasn yklmas srecinin olgusal zeminini oluturur. O

halde modern dnya, insani yaamn yok olmas demektir. Modernizm srecinde
kamusal alann grnd birka devrimci pratiin dnda -Fransz ve Amerikan
Devrimleri- polisin hibir rnei yoktur.
Onun polis ideali, 20.yy.n ac deneyimlerine kar hissettikleri gcnde
ykselir. yleyse Arendtin bak as, antik dnyadan modern dnyaya doru deil;
modern dnyadan antik dnyaya dorudur. Arendtin modern dnyaya ynelik
eletirisi, asl olarak insann tehlikede olduunu vurgulama amacn tar. nsann bir
zamanlar yakn aile balaryla tutunduu bu dnyaya yabanclamas, bir yere, bir
yuvaya

ait

olduunu

hissedemeyii,

her

eyin

zamann

doal

ykmndan

korunamayacak kadar krlganlat bir yaam srdrmesi, varolusal sorunlar

yaratmtr. Bu sorunlar besleyen modern dnyann ykc ideolojileri; totalitarizm,
antisemitizm ve emperyalizm, Arendt tarafndan, ortak bir grnler alann ykarak,
insan tehdit altna alan ktlkler olarak konumlandrlr. nsanlar arasndaki
dayanmann son krntlarnn da buharlaarak yokedildii228 Birinci Dnya
Savandan sonra, devletsiz halklar ortaya km ve hibir yere ait olamayan bu insan
topluluklaryla birlikte, yaamn ortaklaalna dair btn umutlar yok olmutur.
Arendt felsefesi, insann vatansz olmasnn, insanlktan karlmak anlamna geldiinin
anlatsdr.
Antik dnyada kamusal alana sahip olmak ile, modern dnyada toplumdan
dlanmak arasndaki kprde kurulan Arendti felsefe, asl olarak yalnzca 20.yy.n
dlad bu insan gruplarnn deil, genel olarak insanln sesidir. O, ac deneyimlerin
modern insana insan olmann ne anlama geldiini unutturduu dncesiyle, modern
yaamn tam kart olan antik yaam biimini hatrlatarak, insann gemii bu gne
balayan, Bizden Sonra Doanlara (To Posterity) balkl nl iirinden etkilenerek setiini syler.
Brecht bu iirde, Hitler Almanyasnda tank olduu anlamszln, hilenin, dzensizliin, aln,
smrnn, yurtsuzluun dnyasn Karanlk Zamanlar olarak adlandrr. Arendt bu iirin zellikle,
Snf savalarnn ortasnda aresiz/ hakszln olup fkenin olmad yerdedizelerinin, kamusal alann
yeni yzn anlattn dnr. Arendt bizden sonra doanlara brakacamz eyin, tm klarn
snd bir karanlk olduunu syler. Bknz. Arendt, Hannah, Men in Dark Times, s.,viii,x. Ayrca
Arendtin Brecht tutkusu, Eichmann in Jerusalemde de kendini gsterir. Bu kitabnn ilk sayfasnda
Arendt, Brechtin Almanya adl iirini alntlar: Almanya, senin evinden nlayan konumalar duyan
biri glmser./ Ama kim seni grrse, bana sarlr. Bknz. Arendt, Hannah, Eichmann in
Jerusalem, s.1
228
Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/2 Emperyalizm, s. 257

116

ulatran sre zerine dnmesini salamaya alr. Daha nce sylendii gibi,
Arendt gemii analiz ederken, bunu tarihin failleri olarak grd belirli karakterler
erevesinde yapar. Her karakterin belli bir bak asn simgeledii Arendti felsefede
Yahudi halk ise, kamusal kimliin yitirilmesinin ve dolaysyla insanlktan
karlmann simgesidir. Jeffrey C. Isaac, 20. yy.n ortalarndaki dnya savann
yaratt travmay yaayan Arendt ve Camus arasnda bir ilgi kurduu Arendt, Camus
ve Postmodern Politika balkl makalesinde, Arendtin kiisel yaamndaki srgn,
gzalt ve evsizlik deneyimlerinin, onun felsefesini belirlediini syler. Arendt
Nazizmin ykseldii dnemlerde Alman hristiyanlarna yardm eden bir Siyonist
olarak alr, bu durumdayken tutuklanr, sekiz gn alkonulur, bunun zerine
Almanyadan ayrlarak nce Praga, oradan Cenovaya ve Parise gider. 1940da
Almanya ve Fransa arasnda birden bire sava patlak verince, Pariste Alman snmac
olarak Siyonist rgtnde alan Arendt, ironik bir ifadeyle;229
Anlalan ada tarihin yaratt yeni insan trn arkadalar tarafndan gzalt kamplarna ve dmanlar
tarafndan toplama kamplarna konulan tr- hi kimse
bilmek istemiyor.230
Arendt, Nazi Almanyasndan kat 1933 ylndan, Amerikan vatandalna
getii 1951 ylna kadar vatanszl yaar. Isaaca gre, bu yersizlik deneyimi
travmatiktir.231 Arendtin szleriyle:
Gndelik yaammzn samimiyetini ifade eden evimizi
kaybettik. Bu dnyada bir ie yaradmzn gvencesini
ifade eden meguliyetimizi kaybettik. Hislerimizin
yapmacksz ifadesi, jestlerimizin yalnl, tepkilerimizin
doalln ifade eden, dilimizi kaybettik. Polonya
gettolarnda
akrabalarmz
kaybettik,
toplama
kamplarnda en iyi arkadalarmz ldrld, bu, zel
yaamlarmzn kopmas anlamna gelir. Bir zamanlar
insanlarn umursad, arkadalar tarafndan sevilen ve

229

saac, J. C., a.g.e., s. 50

Arendt, Hannah, We Refugees in Arendt, The Jew as Pariah, ed. Ron H. Feldman (New York,
1978), p. 56 akt. J. Isaac, a.g.e., s. 50
231
Isaac, J. C., a.g.e., s. 50
230

117

hatta, dzenli olarak kira dedii iin pansiyon sahipleri

tarafndan da tannan insanlardk.232
Modern dnyann dlad ve ldrd bu insanlardan hayatta kalanlar
(bunlara Hannah Arendt de dahildir) asl olarak yeni, yabanc ve zor bir yaam
biimiyle kar karya braklmtr. nsann, Camusnn Yabancs gibi, yakn
arkadalk ilikileriyle baland dnya karsndaki yabancl, yaamn insaniliinin
yok olduunu gsterir. Gelenein zincirinin koptuunu, insani dnyann srekliliini
salayan otoritenin ykldn ve ortak dnyay tayan iktidarn yok olduunu gsteren
bu yabanclk, insanln modern dnyadaki konumudur. Buna gre, Arendti felsefe
btn bu olanlar anlamaya alan ve Ne oldu?, Neden oldu? sorularna yant
arayan bir felsefedir.233 Arendtin szleriyle;
Bugn gerek aa kt: ne dnyada ne de cennette,
ak bir cinayetin herhangi bir koruyucusu yoktur ve bir
insana caddeden ya da bir zamanlar herkese ak olan
genel alanlardan, herhangi bir anda, biri saldrabilir.234
Bu yeni insan tr, modern dnyada yaamn insanilii anlamna gelen kamusal
yaantdan yoksun olmay, baka bir deyile insanlktan karlmay ifade eder. Bu
srecin faili, modern insandr. Arendtin doal hukuk geleneinden farkl olarak, insan
doas zerinde durmadna deinilmiti. O, insann bir doas olduu gibi, metafizik
bir yorumda bulunmaz. Hobbesun insann insann kurdu olduu dncesini kabul
etmez. Bu nedenle onun felsefesi insann nelii deil, kimlii zerinde durur. Nilgn
T. Kln, Arendtin, modernizm sreci ile birlikte ortaya ktn syledii yeni insan
trnn, gnmzde yaanan bunalm ve totaliter ideolojileri douran temel olarak
grdn belirtir.235 Bu yeni insan trnn ilk tasla, 17.yy.da belirginlemeye
balamtr. Bireysel iradenin yerini, devletin mutlak g olarak tannmas ile oluan bir
uyumluluk hali almaya balamtr. Arendt, politik alanda katlm, sz hakk
bulunmayan bireyin, kendi bireysel yaamnn snrlar iine gmlmesini kanlmaz
232

Arendt, Hannah : We Refugees in Arendt, The Jew as Pariah, ed. Ron H. Feldman (New York,
1978), p. 56 akt. J. Isaac, a.g.e., s. 50
233
Kln, Toker, Nilgn, a.g.e., s. 542
234
Arendt, Hannah, a.g.e., s. 90; a.k.t. Isaac, J. C., a.g.e., s. 50
235
Kl, Toker, Nilgn, Hannah Arendt, s. 542

118

bir sonu olarak grr.236 Oy kullanma hakknn temel bir insan hakk olduunu
dnen Arendt iin, bu haktan yoksun olmak, ayn zamanda insanlktan kmak
anlamna gelir. Amerikan Devriminin temel nedeni olan bu talep, Arendti anlamdaki
kamusal alann da varolu nedenidir. Modern dnyada kamusal alann ktn
sylemek, temel bir insan hakknn da ortadan kalktn sylemektir. Modern dnyada
savalar, devrimler ve byk uluslarn yaylmac ideolojilerine temel olan zenginlik
aray, yaamn retim-tketim ilikilerinin tekeline braklmas ve bu yolla insani
niteliklerini kaybetmesi srecini balatt. Bu sre, insann kendi evini, yurdunu ve
zgrl zerinde temellenen kamusal alann yok eden ve insan yersiz brakan
totaliter bir sretir. Bu srecin faili, insan olduuna gre, Arendtin modern dnyada
kamusal alann kt tezinin anlalabilmesi iin, antik yurtta, modern bireye
dntren srecin ve modern insann zelliklerinin ortaya konulmas uygun olacaktr.
Arendt, gemite yalnzca katlmclaryla deil, seyircileriyle de uyumlu bir birlik
yaratm olan kamusal alan ve dnya karsnda, 20.y.n dahilerinin bile bir uyumazlk
gelitirdiklerini syler. Modern insann dnya ve kamusal alan karsndaki sorunlu
ilikisinin, olup-bitenlere sradan insanlardan farkl alardan bakabilen yzyln
dahilerinde bile varolmas, insann yaad dnmn boyutlarn ortaya sermektedir.
Arendt iin dnyann ortada brakld yerde, kamusal alan kendi doasndan
kaynaklanan nn gcn kaybeder.237 nsann dnyadan uzaklama sreci Arendte
gre, antik dnyann batyla birlikte ykselen bir fenomendir. Antik dnyada politik
bir deneyim olarak zgrl yaam olan insan, yaam istila eden zorunluluklarn
egemenliine girmeye balaynca, kendi gerekliini tanmayan bu dnyadan
uzaklamaya balad.238 Modern dnyada insann kendisine doru bir ka iinde
olmas ile sonulanan bu sre, asl olarak, zel alann devasa boyutlarda genileyerek,
insann tm yaamn kuatmas anlamna gelir. Ortak dnyann modern dnyada
iddetle, savalarla, toplama kamplaryla tanmlanmas, insann insani bir dnyann
kurulabileceine olan inancn ortadan kaldrmtr.
Politik yaamn yerini, zel alann konusu olan bireysel ahlakn ald modern
dnyada, insani gerekliin mekan olan kamusal alan, sanayi toplumu bireyine zg
236

Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/2 Emperyalizm, s. 40

Arendt, Hannah, Men In Dark Times, s.4
238
A.g.e., s. 4
237

119

moral deerler kuatmtr. Bunlar, yaam srdrme abasnn en stn ideal sayld,
bireyin gcnn sahip olduu metalar ile lld ve bireysel tavr almann yerini, her
koulda uyumu salama ediminin igal ettii moral deerler, Arendtin politikann
yeniden oluturulmas srecinde mcadele edilmesi gerektiini dnd, konulardr.
Makyavelist bir ahlakn kabul grd modern toplum, Arendtin gznde, artk tarihi
yapan deil, izleyen bir toplumdur.
Modern dnyada kendisi dnda hibir eyle ilgilenmeyen, toplumsal olaylara
duyarsz ve yarglama yetisi olduunu unutmu olan bireyin, ilk dnmleri onyedinci
yy.da ykselen ulus devlet ile balar. Modern dnyada zel alann yaamn her alann
kaplayarak, bireyin kamusal alan deneyimini ve insanln yok etmesi, yurttan politik
katlmnn engellenmesi sreciyle ortaya kar. Kamu ilerinin antik yurttanki gibi
zgrl deil, zorunluluu ifade etmesi ile birlikte, kamusal alan asl anlamn
kaybetmi olur. Bireysel iradenin kaybolduu bu yeni yaam biiminde, insann
sorumluluk duygusunu yitirdii ve olup bitenleri bir tr kader olarak grmeye balad
yeni bir dnem balar.239 te Arendt iin en tehlikeli bireysel karakter, bu, olaylar
akna brakan, kendi etki gcnden habersiz olan, ya da bunu kullanmayan ve olup
bitenleri doal grmeye balayan insandr. Polis yurttann, zel yaamla ilgili hibir
etkinliin kamusal alana girmesine izin vermemesi konusundaki kararl tutumu, modern
dnyann bilmedii bir tavrdr. te Arendtin; modern dnyada insann onurunu,
kiiliini kaybettii dncesinin temel kaynaklarndan biri, modern insana zg bu her
eyin ortada olmas karsndaki kaytszlktr. Modern a ite byle bir insan
manzaras ile, totaliter ideolojilerin ac verici politik deneyimlerini yaad. Tarihi
insann yapt zincirleme bir eylem alan olarak gren Arendtin, modern zamanlarda
insanda yaanan dnmlerle ilgili dncelerini anlamak, totalitarizmin ortak insani
dnyay ykmasyla sonulanan srecin anlalmas bakmndan nem tamaktadr.
Klnn syledii gibi, Bir yuva, bir snak deil, bir sava alan olan bu dnyann en
trajik olaylarna tank olan bir entelektel olarak240 Arendtin kuram yaadklarnn
rndr.241 Bu nedenle almann 2. blmne, kamusal alann sonunu hazrlayan
239

Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/2- Emperyalizm, s. 40 (38. dipnot)

Kln, Toker, Nilgn, a.g.e., s. 542
241
Arendtin yaam, Ek-1de ele alnmtr.
240

120

modern insanda ve onun yaratt yaamda deien eylerin ne olduu konusu ile
balanacaktr. Arendti felsefeyi Arendtin kiisel yaamnn bir rn olarak gren
bak asn takibederek, ayn yaklam yaadmz dnyaya kar da srdrlecektir.
Dnyann bugn ald biim, onun gemiten beri yaadklarnn bir rndr.
a. Kamusal Alan Oluturan Bireyin Atomizasyonu
Arendt iin kamusal alan, bireyin toplumsal sorumluluunu fark ettii bir yerdir.
Sorumluluk, Arendt iin nemli bir kavramdr. Diktatrlk Dnemlerinde Kiisel
Sorumluluk adl makalesinde, bireyin, iinde yaad toplumun ve devletin
eylemlerinden sorumlu olduunu anlatr. Sz konusu makale, Hitler dneminin Yahudi
sorunuyla ilgili st kademe grevlilerinden biri olan Adolf Eichmannn, 1960 yl
mays aynda srail komandolar tarafndan saklanmakta olduu Arjantinden karlp,
Kudse getirilmesi ve burada mahkeme nne karlmasndan sonra yazlmtr.
Btn sorular yalanlarla yantlayan Eichmann242, Arendtin insani dnyann ykl
srecinin faillerinden biri olarak ele ald karakterlerdendir. Bu karakter, deien
dnya ile birlikte, modern insann ald yeni biimin de simgesidir. Eichmann, sade ve
dzenli bir yaam srdrrken, kendi yaptklarnn sonucunda, bir anda politik
olaylarn merkezi durumuna gelerek, pek ok masum insann zarar grmesine yol aan
ve kendi de politikadan zarar gren bir insandr. Eichmannda sembolleen modern
birey, yurtta olma bilincini yitirmi243, kendi dnda kimseyi dnmeyen, insani
yetilerinden en nemlisi olan yarglama yetisini yitirmi bir insandr. Arendtin
ktln sradanlamas olarak ifade ettii; bir halkn lm kamplarnda yok
edilmesi sreci, sade ve dzenli bir yaam sren ve iyi bir aile babas olan
Eichmannda, yapt iin arlndan habersiz, tamamen emirlere uyan, sradan bir
insanda, sembolleir.244 Bu insan, operasyonun en nemli taycsdr. nk
insanlarn nasl topluca nakliye edilecei ya da edilmesi gerektii onun tarafndan
belirlenmese de, resmi izinler onun ofisinden geilerek alnyordu.245 Bu, operasyonla
242

Arendt, Hannah, Eichmann in Jerusalem, s. 3

Toker, Nilgn, Yurttan lm, Medyakronik
244
Bumin, Krad, Medine Bircan olaynn asl nedir?, Yeni afak, 2 Temmuz 2002, sal
245
Arendt,Hannah , Eichmann in Jerusalem, 70, 85
243

121

ilgili her eyin rutinletii bir sistemdir. Arendtin gznde Eichmann bir sadist, ya da
bir deli deildir, yalnzca dncesizdir, yaptklar zerine dnme gcn yitirmi
biridir. te asl dehet verici olan; modern insana her eyin bylesine sradan
gelmesidir. Gaz odalar ve frnlarda insanlar imha eden kiiler, i k
arkadalaryla elenmeye gidebilirler nsann yaptklar zerine dnme gcn
yitirdiini gsteren bu yaam, Arendt iin dnyann insanilikten ktn gsterir. Bal
bana, insann kendisinin ve insanln yaptklar zerine dnmesinin deerini
anlatan Arendti felsefe iin, insann felsefi anlamdaki dnme zelliini yitirmesi, her
eyin anlamsz ve ieriksiz olduu bir hayat yaamakta olduu anlamna gelir.246 Bu,
Arendt felsefesinin temelini oluturan eylemin mucizeviliine olan inancn yok olmas
demektir. Arendte gre Yahudi sorununun temelinde, yani bir iddetin kurbanlar
olarak Yahudilerin seilmesinde, tamamyla duygusal bir neden vard. Ona gre
tamamen masum olan bu insanlar ne dndklerine, ne yaptklarna ya da
yapmadklarna bakmadan, keyfi bir biimde seilmilerdir.247 te ktln
sradanlamas budur. Kendi szleriyle:
Eer insanln aa yukar ikibin yldr Yahudileri azimle
katlettikleri doruysa, bu durumda Yahudi ldrmek olaan,
hatta insanca bir meguliyettir ve Yahudilere duyulan nefret,
temellendirilmeye ihtiya gstermeyen, kendi bana meru bir
eydir.248
Antik yurttan, klelik kurumunu yaamn doal bir oluumu olarak grmesinde
ve bu konuyu politik bir sorun haline getirmemesinde olduu gibi, modern dnya da btn aydnlanma, demokrasi, devrim deneyimlerini yaam olmasna ramen- byk
bir insan grubuna ayn eyi yapmtr. Ancak aradaki fark, modern insann tm bu
ktlkleri, tam da politik alann iinde, yani kamusal bir konu olarak gerekletirmi,
hatta merulatrm olmasdr. Arendt iin antik ve modern dlama asla eit deildir,
her koulda antikler merhametlidir, modern insann yapt daha nce grlmemi

246

Arendt vita activa ile hi karlatrmad dnme hakknda aslnda olumlu dnr. Ona gre
bugn dnmeyi de eylemi de bir avu insan biliyor. Bugn az sayda dnr kalmasn, insanln
gelecei asndan nemli grr. Bknz. Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 441
247
Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/2- Antisemitizm, s. 26
248
A.g.e., s. 27

122

brokratik bir cinayettir.249 Apolitik bir anlam olan lmn, yine kamusallk d bir
anlam olan iddet araclyla gereklemesi ve tm bunlarn insani dnyann kurumlar
tarafndan gerekletirilmesi, modern insann yaad elikiyi ve yozlamay tm
aklyla gzler nne serer. Tlin Buminin syledii gibi:
Modernlik kamusal alan daraltt ve ahlak da iinde olmak
zere pek ok ynyle bireyi zel alana hapsetti. yi bir aile
babas, iyi bir insan olduuna inanan ve kamusal alanda
yaptklarnn (Yahudileri gaz odalarna gndermek), Kantn
dev ahlakna uyduunu dnen Eichmann rneinde olduu
gibi, bireyin zel alan dnda kendi eylemlerinin znesi
olmaktan kp bir otomat gibi buyruklara uyabilmesine,
bamsz hkm verme yetisini yitirebilmesine yol at.250
Tlin Bumin, 20.yy.da deien eyin, insanlarn sann sesine uyma tavrnn,
Hitlerin buyruuna uyma tavrna zemin hazrlamada rol olup olmadn sorgular.
te yandan modern bireyi ortak ahlaktan uzaklatran eyin, konformist gerekelerinin
dnda, Sokratesle sembolleen apolitik moralin, bu ykc eylemlere katlmama
tavrna yol ap amadn ele alr. Bumin, 20.yy.n btn moral deerleri ba aa
getirdiini syler. 251
Arendt, fiziksel niteliklerini byk bir zenle betimledii Eichmannn, bu orta
boylu, orta yal, sa yaps, gz rengi ve dileriyle benzersiz olan bu tekil ahsn
byk bir politik ktln balang noktasnda yer aldn syler. Arendtin bu
betimlemesi dikkat ekicidir, nk bunu yaparken vurgusu, insann birey olarak dnya
zerinde yeri doldurulamaz bir zellie sahip olduu ve bu nedenle her insani eylemin
nemli ve biricik olduu zerinedir. Bu nedenle Eichmann, Yahudilerin, Alman
halknn ya da insanln ac ekmesinden dolay deil, kendi eylemlerinden dolay
yarglanr.252 Arendte gre Eichmann ve dierlerinin iledii sular, Yahudi halkna
249

Camus ve Arendti postmodernizmin iki temsilcisi olarak karlatran Isaaca gre, bu iki filozof iin
totalitarizmin en temel karakteri, cinayetin brokratikletirilmesidir. Camusnn Bakaldran nsanda
kendi nelikine bakaldrarak adalete ve dorulua ulamaya alan insan anlats ile Arendtin
Eichmann in Jerusalemde anlattnn ayn ey olduunu syler. Isaaca gre iki yazar iin de
ideolojiler, anlamsz bir manta dayanan totaliter dnya manzaralardr. Isaac, Jeffrey, C., a.g.e, s. 54,
55
250
Bumin Tlin, Ahlak Politikann Yerine Geerse, Radikal ki, 24.08.2003.
251
A.g.e.
252
Arendt, Hannah, Eichmann In Jerusalem, s. 3

123

deil, insanlar aras farklara, insann eitliliine bir saldrdr. Arendt iin, Yahudilerin
frnlarda imha edilmesinden sorumlu brokratlardan biri olan Eichmannn iledii su,
insanlk tarihinde benzeri olmayan bir sutur. Bu nedenle Arendt, mahkemenin yetersiz
kaldn, onun uluslararas bir mahkemede, insanla kar ilenmi bir su nedeniyle
yarglanmasn ister. Ama baaramaz, Eichmann, sradan bir sutan dolay, sradan bir
mahkeme tarafndan lme mahkum

edilir.253

Kiisel ve politik sorumluluk birbirinden farkldr. Arendte gre byk bir

katliam gerekletirmi bir grubun iinde yer alan bir insann sorumluluk hissetmemesi
ne kadar garipse, hibir ey yapmadan kendimizi sulu hissetmemiz de o kadar gariptir.
Arendt Eichmannn karld mahkemede, bir ideolojinin deil, bir insann
yarglandn syler. Bu anlamda Neden yaptn? sorusunun cevab Ben yalnzca
arkn kk bir dilisiyim. deildir.254 Oysa totaliter ideoloji, insan arkn kk bir
dilisi, dolaysyla gerektii an yeri doldurulabilecek bir ey konumuna getirmeyi
hedefler: Bireyi, ana yapya hizmet eden ve sistemden bamsz hareket etmesi mmkn
olmayan bir otomat konumuna getirir. Bir gruba ait olmann, sorumluluk duygusunu
hafiflettiinin farknda olarak Arendt, sava sonras Alman ulusunun, gerekleen
cinayetlerden kendilerini sorumlu tutmalarn ister. Arendt burada, Varoluular gibi
dnr. Sartren, insann sava desteklemiyorsa kendini ldrerek buna kar
gelebilecei dncesiyle, Arendtin dncesinin benzerliini grmemek mmkn
deildir. Sartre, birey olarak sahip olunan yaamn her annn, insann kendi iradesi
tarafndan biimlendirildiini vurgular. O halde Yahudilere uygulanan iddet, yalnzca
Hitlerin ya da st dzey yetkililerin bir suu deildir. Eylemde bulunarak ya da sessiz
kalarak, bu duruma katlan herkesin bu suta pay vardr. Arendte gre kamusal alanda
itaat geerli deildir. taat zel alana ait, kle yaamn karakterize eden bir davrantr.
Kamusal alanda bireysel irade ve sorumluluk sz konusu olduu iin, orada
gerekletirilen eylemler, ancak desteklenebilir.255 taat, itaat edileni meru klan bir
eylemdir, destekleme ise destekleyenin bilinliliini ne karr. Desteklemede, Arendt

253

Borren, Marieke, Felsefe Ekibi Dergisi, nsan Yzl Hayalet Kuklalar, ev. Birten Lostar,
Filozofie Magazine, Say: 2, Mart 2005
254
Arendt, Hannah, Sivil taatsizlik, Kamu Vicdanna ar Sivil taatsizlik iinde, s. 174
255
A.g.e., s. 183

124

iin insann en temel zellikleri olan eylem ve konumann etkisi vardr. Oysa itaat, salt
dnme ve boyun eme ile salanabilir.
Arendt, kamusal alann bu biimine kardr. O, insanlarn modern dnyadaki gibi
genilemi bir zel alan olan
zgrlklerini zerk bir

kamusal alandan kamalarndan deil, tam da

kamusal alanda bulmalarndan yanadr. Bununla birlikte,

bireyin bir topluluk iinde bireyselliini eritmesini de istemez. Aksi taktirde kamusal bir
eylemin sorumlusu kim olacaktr? Arendt, kamusal alann kurucu gc olarak, ortak
ahlaka inanan bireysel iradenin, modern dnyada yeniden grnebilmesinin yollarn
arar. Modern bireyin yitirdii ey, olup bitenleri herkesin bak asndan, ayn konuya
kar baka duru noktalar olduunu da dikkate alarak eyleme yeteneidir. Kiisel
irade, insann, bamsz dnebilme ve yarglama yetisidir. Modern yaam igal eden
bireysellik, bu anlamda gelimi bir bireysel alglama deildir, nitelii zayflatlm,
neyi hangi adan dnecei belirlenen atomik bireydir. Bununla birlikte Arendt,
atomizasyon kavramnn olayn deheti karsnda ok masum bir kavram olduunu
dnr.256
O halde sava suundan dolay mahkemede yarglanan bir insan, arkn bir dilisi
olmaktan fazlasn ifade eder. Eichmann olaynda, Arendtin nemle zerinde durduu
kamusal gurur kendini gstermez. Buna benzer ekilde, savalarda biri dierinden daha
sulu olabilir. Arendte gre kollektif su olmad gibi, kollektif susuzluk da yoktur.
yleyse Hiroshima ve Nagazakiye Atom bombasn atan uan pilotu, herkesten daha
fazla suludur. Her insan tektir ve kendi iradesiyle yaama katlr. Bu nedenle
mahkemelerde; sen, u tarihte, urada, u isimde domu bir insan olarak giri
cmlesi kullanlr.
Arendtin

abas,

insann

bireysel

kararlarnn

toplumsal

sorumlulukla

biimlenmesi gerektii zerinedir.Dolaysyla, sava sonras Almanyada, kamusal

alandan kendilerini uzak tutmay baaran bir grup aznlk, insanlk suu olan eylemler
karsnda da sorumluluk almamlardr. Arendt, bu cinayetlerin kamusal alanda
gerekletirilmesini dehet verici bulur. Eylemlerin gerekletirilmesi iin resmi
yazmalar yaplm, kamu binalar kullanlm ve eylem tam anlamyla kamusal bir
nitelik almtr. te Arendt iin, kamusal alann kmesi bu demektir. Bu ortak
256

Arendt Hannah, iddet zerine, s. 68

125

dnyann ykc ve iddet ieren yzdr. Byle bir kamusal alana katlmay reddeden
bir avu aznlk Arendte gre, savan gerek kahramanlardr.257 Bu insanlar, her ne
kadar dierleri tarafndan sorumsuzlukla sulansalar da, onlar yaama yeni bir anlam
ykleme abasndaydlar. Onlar byle bir cinayet iledikten sonra bir katille, yani
kendileriyle yaamay semeyen insanlard. Bu insanlar kiisel sorumluluklarnn sesini
dinleyerek, konformizme kar gelmilerdir. Bu anlamda, Walter Benjaminin II. Dnya
Sava srasnda snr geemeyince intihar etmesi, su ileyen tarafta yer almad gibi,
buna sessiz kalarak kabullenmi grnmeyi de istemediinin ifadesi olarak grlebilir.
Bunlar modern birey iin anlalmaz eylemlerdir. Salt kendi yaamsal karlarnn
gdmnde olan modern bireyin, uzay anda alktan ve hastalktan len insanlar iin
bir eyler yapmasn, ya da lm odalarnda ldrlen masum insanlara kar toplumsal
bir ayaklanma balatmasn beklemek, pek de anlaml grnmemektedir. Sokratesin
ahlak gibi, kendisinden yola karak erdemli bir yaamn yollarn bulmaya alan
birey idealinin, modern toplumda kendisinden yola karak yine kendisine dnen ve
erdem yerine erdemsizlii temellendiren bireye dnmesi ve yaamn her alannda bu
dnmn gzlenmesi, modern an iinde bulunduu durumun insani boyutudur.
Ortak ahlakn, 20.yy.n byk politik ktl olan Nazizmin ve tm totaliter
hareketlerin ykt ortak dnyay yeniden oluturabilmesinin ve bireysel ahlakn politik
yaamdaki etkisinin ne olduu sorularnn yantn, Arendti felsefe irdeler. Tlin
Buminin syledii gibi;
Ortak ahlak genellikle krlgan, ou kez konformist ve bazen
de tehlikelidir. Arendt her eyden nce bu deneyimi bir Hitler
kazas olarak grmeyi reddetti. Genel olarak totaliter rejimler
yasal olarak yerleti, halk destei grd ve hatta devlet ve sivil
toplum ayrmn ykacak lde kitleleri politize etti. O halde
bu rejim politik olarak kt olduu kadar genel bir ahlaki
kntye iaret ediyordu.258
Buminin dikkat ektii, Arendtin sorusu, yaplan iyiliin bakas tarafndan
grlmediinde iyilik olaca eklindeki emirin, nasl olup da ldreceksin
buyruuna dntdr. Arendti felsefe, ortak bir dnyay kuran ahlakn, 20.yy.a
257
258

A.g.e., 180
Bumin, Tlin, a.g.e.

126

damgasn vuran totaliter ideolojiler tarafndan nasl yerle bir edildii, insann
(toplama kamplarna gnderilenlere seyirci kalmak gibi) insanlk d eylemlere
direnmek yle dursun, onu zaman zaman tam da bu tr eylemlerin aktr haline
getirdiini anlama abasdr. 259
Sonu olarak, Arendti dnceyi de belirleyen modern ktlkler, yeni bir insan
yaratarak, insann dnyadan uzaklamasna neden oldu. Fransz Devrimi ile yeniden
gndeme gelen citoyen (yurtta), 19. yy. iinde Arendtin tabiriyle soysuzlaarak
burjuvaya dnmtr.260 Burjuvann kendini kamusal kayglardan tamamen
kurtard bu dnem, yurttan sorumluluk duygusunun burjuva deerleri tarafndan
talan edilmeye balad yeni bir sretir. Modern dnyay karakterize eden atomize
bireyin, yani bu yeni insan trnn, asl olarak ne zel alann ne de kamusal alann bir
rn olduu sylenebilir. Bu yeni insan, modern dnyada kitle toplumu olarak anlan
toplumsal alann bir rndr.

b. Toplumsaln Ykselii ve Kitle Toplumunun Domas

Toplum, Arendt iin son derece nemli bir oluumdur. Politik ve toplumsal
yaama katlma, insan yaamnn temel amac olmaldr. Ancak onun srarla altn
izdii konu, insann, toplumun ve toplumsal yaamn iinde kendi bireysel varln,
biricikliini, tekliini eritmeden, tam da bu zellikleriyle eylemesinin nemidir. Antik
Yunan, nfusun kalabalk olmamasndan dolay, bu ideali gerekletirmitir.
Aristotelese gre devletin iyi ynetilebilmesi iin, nfusun belli bir sayda tutulmas
gerekir.261 Platon da devletin ancak nfusun belirli bir sayda (bu say 5040tr.)
olduunda, ideal bir biimde ynetilecei konusunda Aristotelese katlmaktadr.262
Benzer dnce Arendtte de vardr. O da nfusun artmasnn kamusal alan ykarak,
toplumsal bir alan oluturaca grn paylar. Buna ek olarak Arendt bir araya

259

A.g.e
Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/2 Antisemitizm, s. 150
261
Aristoteles, Politika, s. 203
262
Bumin, Krat, a.g.e., s.39

260

127

ylm ok sayda insann despotizm ynnde bir eilim sergilediklerini belirtir. 263 O
halde Arendt, geni bir kamusal alandan yana deildir. Stoallarda olduu gibi dnya
yurttal ideali, ya da 17. yy.da gelimeye balayan ulus devlet idealindeki gibi, bir
at altnda toplanan benzerlerin oluturduu byk ailenin, bireysel farklln dikkate
alnd bir ortak dnyay kuracana deil, tam tersine onun yklmas anlamna gelen
totaliter bir iktidar douracana inanr. Modern ekonomi biliminin temel nermesi olan
nsanlar eylemez, davranrlar. dncesi, Arendt iin kalabalk, modern topluma zg
bir dncedir.264 nk insanlar kalabalklatka ortak davran gsterme olaslklar
artar. Bu nedenle modern toplumda eylem alan olan politika deil, davran alan olan
etik ve ekonomi n plandadr. Bireyleri konformizme zorlayan, herkes gibi
davranmayanlarn anormal sayld byk toplumsal alan, bireyselliin, kimliin aa
serilmesinin hem koullarn, hem de nedenlerini yok etmitir. Geriye kalan, herkes gibi
olma abasnda olan, onurunu ve yarglama yetisini yitirmi atomize bireylerden oluan,
kitle toplumudur. Bu anlamda, antiklerin nfus patlamasnn douraca sorunlarla ilgili
olarak endielenmelerinde, hakllk pay bulmak mmkndr.
zel alandan kamusal alana gei, ya da baka bir ifadeyle, aile ii ev
yaantsndan, dierleriyle dnce al-veriinde bulunduumuz baka bir hayata
geiin, Arendt iin insanlk tarihinin son derece nemli olan bir baka dnmne
iaret ettii daha nce sylenmiti: zel alandan kamusal yaama geme durumu,
dnceden eyleme gemeye denk gelen bir deiimdir. Arendt iin modern zamanlarn
-bu dnem 17.yy. doa bilimlerinin geliimi ile balayan sretir- ilk dnemlerinde
egemen bir ekilde genileyen kamu; bireyin i dnyasn yanstan zel alan adeta bir
keye sktrm ve belki de bu hegemonik durutan dolay, zelin birey iin tad
cazibesini artrmtr. Bylece zel alan ev yaamnn da snrlarn am, insann
kamunun gzlerinden saklanabilecei i yaantsn yanstr hale gelmitir. Arendte
gre, bu durum en bariz biimde sanat alannda gzlenebilir. 18.ve 19.yy.da iir ve
mzikte gelime yaanrken, ok daha kamusal nitelikli sanatlar olan roman ve
mimaride yaanan gerileme, modernin mahremiyeti kefettiinin kantdr.265 Modern
insan iin sanat, doa ya da toplumun bir yansmas deil, kendi iine dnk bir
263

Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s.66

A.g.e., s. 68
265
A.g.e., s. 61
264

128

etkinliktir. Sanatn gittike bireyselliin snrlarna gmln anlatan bu gelime, bir

yandan teknolojinin, dier yandan doann insaniletirilmesi srecinin habercisidir.
Edebiyatta Romantizm ve Gerekilik, felsefede ise, Fichte, Schelling ve Schopenhauer
ile gelien Benin felsefesi, bireyin i dnyasna doru balayan bir ynelimin
semboldr.266
Burada alt izilmesi gereken nokta, zel alana ynelik bu ilginin, zel ile kamusal
alan arasna giren yeni bir alann genilemesi sonucu ortaya kmasdr. Toplumsal
alann gelimesi, yani bireyin bir toplumsal grubun, bir toplumsal snfn yesi olarak
yaamn srdrmeye balamas, dnyaya egemen olan yeni bir praxis alannn varlna
iaret eder. Sanayileme srecinde, iblmnn gelimesine paralel olarak,
uzmanlama ve kazanlm statler n plana geer. Gemite ailenin stlendii retimtketim grevini, zamanla toplum ele geirmi, geleneksel geni aile yerini topluma
brakmtr. Artk ailenin her bireyi, ekonomik yaant iinde aktif bir rol stlenmekte
ve ailede bireyler aras olmad gibi, cinsler arasnda da farkllk gzetilmemeye
balanmtr. Ailenin kaln duvarlarnn krlarak toplum yaamna karmas ve
toplumun gn getike bymesi, zel alann karsnda yer alan ve insan yaamn
daha geni bir zaman diliminde kuatan yeni toplumsal rgtn douunu kantlar.
Ailenin ve kamunun ktnn gstergesi olan toplumsal alan, modern bireyi bir
gruba aidiyeti lsnde kabul etmeye ynelik, konformist bir tavrn da kaynadr.
Modern dnyada birey, birden ok statye sahiptir. Zaman tarafndan
kuatlmtr. Toplum denilen byk bir organizmann, proto-tipidir, ya da baka bir
ifadeyle, toplum, bir araya gelen tek tek bireylerin ortak zelliklerini kuanm byk
bir bedendir. Birey ve toplum arasndaki bu karlkl ba, bireye psikolojik olarak ait
olma duygusunun huzurunu salarken, onu tek biimli bir davran biimine de
ynlendirerek Arendtin vurgulad bireysel kimliini yok etmesine neden olur.
Bireyi konformist bir tavr iine sokan toplumsal gelime; Varoluu, Romantik,
Hmanist filozoflarn ve Arendtin srarla zerinde durduu, bireysel kimlikn silinip
gittiini gstermektedir. Bir zamanlar farkllklarmzla tanndmz kamusal yaam,
imdi aynlklarmz lsnde kabul grdmz bir toplumsal alana dnmtr.
Konformizm asl olarak, zel alana kar olduu gibi, kamusal alana da kardr. zel
266

Lunn, Eugane, Marksizm ve Modernizm, ev. Yavuz Alogan, Alan Yay., 1995, s. 55-57

129

alana kardr, nk zel alann koruma altna ald, insani farkllklarn eritilmesini
ister; kamusal alana kardr nk, kamunun varolu nedeni, ortak davran biimi
oluturmak deildir, kamusal alan farkllklarn gzetilerek ortak yaamn dzenlenmesi
amacn tar. Ne antik Yunan hane reisi, ne de modern toplumda Arendtin Hi
Kimsenin ynetimi dedii brokrasi, farkllklar yok sayma konusunda modern
toplumla yaramaz. Eer kii, Herakleitos ya da Diogenes gibi toplumdan ayr
yaamay gze almyorsa, kurallar yok sayarak kendi Beninin tutkularn dinlemiyorsa,
o halde kendi kimliini, zn hibir zaman fark edemeyecei bir yaam srdrmeyi
kabul

etmi

demektir.

Hibir

zaman

fark

edemeyecei

bir

zellik

iin

hayflanamayacana da gre insan, iine doduu toplumsal yaamn, -Arendtin

ifadesiyle- sre olma haline katkda bulunarak ve kendisi de bu yaamdan tat
alarak/zannederek, dnya zerindeki macerasn srdrr. Arendt geleneksel felsefeyi,
insan yalnzca dnme boyutuyla ele ald iin eletirse de, aslnda kendisinin de
vurgusu, insann ontolojik yaants zerinedir. Bu anlamda Arendtin kendini bilen
insan, Herakleitosu anlamda bir toplum dman olmamakla birlikte, kalabalk
iindeki yaam seen bir sofist de deildir. nsann kendini bilmesi, hem snrlar net
olarak izilmi bir zel alana sahip kmas, hem de sergilenmesi gereken niteliklerini
ortaya koyabilecei bir kamusal alana sahip olmas ile mmkndr.267 Arendte gre,
modern toplum tam anlamyla zel alan dlam deildir. Tam tersine kiinin kendi i
yaants, ortak dnyann kurallarndan kap kurtulabilecei bir snak olarak
grlmtr.
Bu, tamamen modern bireye zg bir fenomendir. Antikler iin, zel alann
kefedilmesi gereken nemli zellikleri yoktu. zel alan zorunluluklar tarafndan
kuatlmt. Oysa modern toplumda, toplumsal alan, bireyi belirli kalplar iinde
davranmaya zorlarken, zel alan bireyin zgrleebilecei bir ortam sunmaktadr. O
halde Arendtin geleneksel felsefenin temel tezlerinin, Kierkegaard, Marx ve Nietzsche
tarafndan tersine dndrldn sylemesi gibi, modern dnyann da antik yaamn
politik deneyimlerini tersine evirdii sylenmelidir.268

267

Canovana gre Arendt her ne kadar kamusal alan zerinde odaklansa da, onun asl dncesi gerek
bir insani yaamn zel ve kamsual boyutlar iermesi gerektiidir. Bknz. Canovan, a.g.e., s. 620
268
Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 43

130

O halde, antik dnyada gerek bir insan olmay deneyimleyen yurtta, modern
dnyann kitle toplumunda kayboldu. Arendte gre toplum ile kitle toplumu arasndaki
fark, toplumun kltrel eylere deer vermesine, onlar meta haline getirerek kendi
karlar iin kullanmasna karlk, onlar tketmemesidir. Tm kullanlmlk ve
ypranmlklarna ramen bu kltr rnleri ey olarak ortada kalabilmilerdir. Oysa
kitle toplumu kltre deil, elenceye ve elence endstrisinin sunduu eyalara
odaklanmtr. Bu eyalar da dier tketim mallar gibi, insann biyolojik yaam
zorunluluklarn gidermeye ynelik etkinliklerden artan zamanlarda tketilirler.
Arendte gre bu etkinliklerin gerekletirildii bo zaman, insann insanca eylemlerini
gerekletirebildii politika alanndaki eylemleri iin gereken bir serbest zaman
anlamn tamaz. Buradaki daha ok bir vakit ldrme biimindedir. Arendte gre
modern dnyada insann biyolojik ihtiyalarnn bakiyesi olan ve tketim ile geirilen
bu bo zaman aral, gn getike artmaktadr. Bu da zorunluluk ve elence ile ilgili
etkinliklerinin modern koullarda eitlendii anlamna gelirken, asla bir kltr
nesnesinin yerini alamayacak olan elence endstrisinin rnlerinin tketilip bir kenara
atldn gsterir. Adeta ekmek ile oyunun ortak tketim paydasnda eitlendii
modern dnya, insan yaamnn kalc rnleri olarak, yaamn insaniliinin garantisi
olan sanat ve kltr rnleri de ayn kategoriye dahil edilme tehlikesi ile kar
karyadr. Bununla birlikte Arendt, elence endstrisinin sunduu rnleri tamamyla
yadsmaz, bu rnleri de insann yaam sreci iinde bir biimde ihtiya duyduu eyler
olarak grr, ancak ona gre buradaki tehlike, elence rnleri ile ilgilenen kitle
toplumundan ya da bu rnlerin kendisinden gelmez, nk bunlar karlkl olarak
birbirleri iin vardrlar, onlarn zaten kltr ve sanat nesneleri ile ilgileri yoktur.
Tehlike, srekli bir tketim frtnas karsnda direnecek meta stoku bulmakta zorlanan
kimselerin, bir zm olarak kltr rnlerine el uzatmalarnda yatmaktadr. Arendte
gre bunu yapanlar toplumun okumu ve entelektel olarak adlandrlan kesimidir. te
bu insanlar sayesinde, kitle toplumunun bilmedii bir gemi dnyann kltrel
tayclar olan kltr ve sanat rnleri, ortaya karlar. Bu rnler, moda olan
deerlere gre dntrlr, zerinde oynama, ekleme ve karmalar yaplarak, kitle
kltr rn haline getirilirler.269 Sonuta olan ise, gerek ok eski bir gemiten gelen,
269

A.g.e., s. 242 ve devamnda

131

gerekse yakn tarihin kltr ve sanat rnleri, yok edilir. Kalcln ve ortak hafzann
yitirilii ile, gemi ve gelecek arasnda kurulan kpr yklm olur. nsanln elinde
kalan tek ey, gelenei gelecee tayacak olan unsurlarn yok edildii kksz bir bugn
ile, Kleinbaumun l Ozanlar Derneinin temel dncesi olan, bugn yaa
slogan ile -ancak eserdekinden farkl olarak, ierii boaltlm bir biimde yaamak
anlamnda- yaamn srdren bir insan neslidir.
Bu anlamda dnyasalln ve yeni bir dnya retme yetisinin kurucular olarak
kltr ve sanat rnleri, gemiin bellekleridir. Bu rnler kullanmak iin ya da Van
Goghun Keke satn alnabilecek bir resim yapabilseydim. sznde ima ettii gibi,
gnlk yaamn karlarna ynelik olarak retilmemilerdir, onlar insann bir dnya
kurma amacna cevap veren ve ncelikli olarak insan bellei ile yeni kuaklara
aktarlarak dnyann sreselliini salayan rnlerdir. Arendtin syledii gibi:
Tketicilerden oluan bir toplum, ne dnyay ne de dnyann
grn alanna ait eyleri saknmay bilir, nk onun btn
nesnelere kar taknd temel tavr, tketici davran, dedii
her eyi birer harabeye dntrr.270
Buraya kadar sylenenlerden u sonuca ulalabilir: Arendte gre, antik Yunan
iin zgrlk alan olarak grlen kamusal alan, modern toplumda bu ilevini yitirerek,
adeta bireyi kitlesel yalnzlk fenomeninin klesi yapmtr. Modern toplumda zel
alan ve kamusal alan arasndaki snrn kaybolduu dncesi, salt Arendtin deil, pek
ok ada politika felsefecisi ve teorisyeninin de ilgi alandr. Dolaysyla kamusal
alann k teorisi, Arendte zg bir dnce deildir. Habermas ve Sennett,
Arendtin kamusal alann modern toplumdaki durumuyla ilgili dncelerini paylarlar.
Daha nce de deinildii gibi; Habermas modern toplumda kamunun ktn ve
kapitalist sre iinde bireyin, mahrem yaantsnn iine adeta gmldn dnr.
Modern dnyann kapitalist ideolojisi, bireyin retim ve tketim ilikileri iinde
yaamasn zorunlu klm ve yaamn insaniliini yok etmitir. Antik dnyann politik
insan, modern dnyann ekonomik insan

haline gelmitir. Arendte gre, eitlik

zerine kurulu bir insani varolu anlamna gelen politik insann, eitsizlik ile donatlm

270

A.g.e., s. 250

132

bir insani varoluu ifade eden ekonomik insana dnmesi, Roma dneminde balayan
bir srecin sonucudur.271 Arendtte yeni olan, onun modern toplumdaki bu zlmeyi
durduracak, bu kargaann iinden bireyi sapasalam karacak olan tek etkinliin,
politik eylem olduunu sylemesidir. Elbette, politikann insann kendisini aabilecei
tek alan olduunu sylemek, antik Yunan site toplumunda ve modern toplumda, farkl
anlamlara gelir. Bu dnce antik yurtta tarafndan yadrganmaz, nk onun zaten
hane ilerindeki ynetiminden arta kalan zamanlarda katld ve kendisini gerek bir
insan gibi hissettii, lkesinin ynetiminde sz sahibi olduu, bir kamusal yaants
vardr. Bu dncenin

o dnemde dile getirilmesi, olsa olsa yaanan gerekliin

merulatrlmas olarak anlalabilirdi. Oysa sonsuz bir tketim hegemonyas iinde,

her geen gn biraz daha znelliinin snrlarna kstrlarak yaayan, tarihi yapan deil,
izleyen modern insan iin, zgrln yaayabilecei bir kamusal alan ideali, ok ey
ifade eder. Bu dnce, modern perspektiften bakldnda, kaytsz kalnamayacak bir
zgnlktedir. Modern insan iin, kabul grmenin tek yolu olarak anlalan
konformiteden, farkllklarn tannmas temelinde ykselen bir kamusal alan idealine
gemek, elbetteki grnte son derece caziptir.
Temelde ekonomik eitsizlikle karakterize olan modern yaam, byk bir
toplumsal alan olarak ortaya kar. Bireyin ii ve rnyle katld bu yaam, insann
kim olmasn anlamsz klmtr. Arendtin modernizmin oluturduu kitle toplumu
karsndaki eletirileri, Varoluu felsefeyle benzerlik gsterdii sylenmiti.
Varoluu felsefenin u haykrlar, Arendtin dncelerini de yanstr:
Modern an insan! geri ok ey kazandn, ama her eyini
yitirmek tehlikesi iindesin. Btn evreni ele geirmenin sevinci
iindesin, ama kendi kendini yitirmek zeresin. Geri dev
tekniin iinde kendine verimli bir glenme arac elde ettin,
ama kendini glendirme aracnda kaygl bir korkuya dtn.
Geri atom srlarn zdn ama kendi kendine yabanc oldun.
Modern an insan, senin ok eyini aldlar ama bir tanesinin
alnmasna izin verme: Kendi gerek varoluunun. Yaamn
yeniden kendi eline al.272

271

Arendt, Hannah, On Revolution,Penguin Boks, Harmondsworth, England 1973s. 12-13 akt. Toker,
Nilgn : iddete kar politika : Hannah Arendtin iddet analizi, Birikim, s. 69, 14. dipnot
272
Akarsu, Bedia, ada Felsefe, nklap Kitabevi, 1987, stanbul, s. 190

133

Yadsnan

ey, insann n alnamaz znelleme srecinin getirdii kitle

yaamdr.Topluma kar, bireyi konumlandrmak amalanr. Ancak Varoluulukun

nerdii subjektif existence, Arendtin ortak dnyaya girilmesi iin ancak bir
basamak olarak kabul ettii bir durumdur. Varoluu felsefe bireysel yaamn snrlarn
geniletmeye alrken, Arendt, birey olarak zenginliini fark eden insann, bu
farklln ortak bir dnyada sergilemesi ve farkllklarn deneyiminden ortak bir yaam
olumasndan yanadr. Varoluulukun nerdii znelcilik, bazen toplum dmanlna
kadar da ulaabilecek bir tavra neden olur. Oysa topluluk ve toplum yaants, Arendt
iin kanlmas gereken bir durum deil, tam tersine bireyin gerekliinin kurulmas
iin zorunlu olan bir yapdr. Ondan kamak deil, ona katlmak amalanmaldr. Ancak
Arendt, toplumun niteliinin deimesi konusunda Varoluular gibi dnr. Buna ek
olarak Camusnn Yabancs ile Arendtin modern insann yabanclamas tezini de
benzetirmek mmkndr. Her ne kadar Camusnn varoluuluu metafizik geler
tasa da, modern insann makinelerin hegemonyasnda srdrd yaantsnn, insann
kaderinin kendi ellerinde olmadbiiminde yorumlanmas, Arendti dnceyle
benzerdir.
J.Ortega Y Gasset, kentsel yaamn hzl nfus art sonras anlamsz bir kitle
toplumuna dntn sylerken, Arendtin dncelerini seslendirir:
Kentler insanlarla dolup tayor; evler insanlarla; oteller, trenler
gezginlerle, kahveler, sokaklar gelip geenlerle; nl doktorlarn
bekleme salonlar hastalarla; tiyatrolar, sinemalar seyircilerle;
plajlar dinlenmek isteyen insanlarla dolup tayor. Eskiden hi
zerinde durulmayan bir ey bugn sorun oldu: Bir yer
bulmak.273
Bu pasajda, kent yaamnn kalabalklamasnn, insann temel insani edimlerini
tehdit edecek boyuta ulat anlatlr. Gasset iin byk bir problem haline gelmi olan
kent yaam, znellii tketmi, bireyi hangi snfn, hangi grubun yesi olduuna gre
deerlendirir olmutur. Modern insan antik yurtta gibi, hane yaamn terk etmi ve
toplum yaamna katlmtr. Ancak modern bireyin, antik trdei ile tad tek
ortaklk budur. nk antik yurtta tekil bir gereklik olarak kabul eden toplumsal ve
273

A.g.e., s. 188

134

politik yaam, modern bireyi btncl bir sistem iinde, herkes gibi olmaya itmektedir.
Ortegann syledii gibi;
Artk kahramanlar yok, yalnz koro var.274
Koro, katlm demektir, ortaklaalk, topluluk ruhu, demektir. ounluktan kan
tek ses, bir dzeni dourduu gibi, koroyu oluturanlarn hep birlikte susmalarnda da
rktc bir sessizlie yol aar. te Arendti tedirgin eden bu, hep birlikte ve ayn
cmlelerle konumak ve hep birlikte susmaktr. Onun temel tezi, dnyann ve bireyin
gerekliinin, gr alarnn okluu iinde bir anlam kazanddr. Bu durumda
toplumsal alan tarafndan kuatlm insan, Arendtin varoluu bir tavrla yadsd bir
durumdadr. nsan bir politik bir partiye ye olma, bir gruba ait olma gibi, toplumsal
yaamn zorunluluklar tarafndan kuatlmtr. Bir mekanda ve bir sfatla (renci,
mteri, semen) bulunma zorunluluu, antik emekinin yaam mcadelesi kadar doal
ve zorunlu bir hale gelmitir. Arendtin zm nerisi, politik yaamdr. Bizi bu tez
almasnda ilgilendiren temel sorun da kamusal alann kt gnmz dnyasnda,
politik yaamn kendisine nasl bir varlk alan bulabileceidir.
Arendt sadece insandan deil, insanlk durumundan yanadr. nsanlk durumu
dedii ey ise; bireyin eyleminin ve alglamasnn nesnesi olan, her eyle bantsdr.
zne ve nesnenin her tr iletiimidir, insan rn dnyadr. Dolaysyla Arendt; insan,
Varoluu felsefe gibi salt znel yetileriyle deil, onun nesneler dnyasyla olan
bantsyla birlikte ele almaktadr. nsanlk durumu ile insan doas ayn ey deildir.
Arendt insan doas konusunda bilinemezci bir tavr iindedir. Ona gre, kim
olduumuzu asla bilemeyiz. Kim olduumuz zerine yapacamz her tr eylem, adeta
kendi glgemizin zerine atlamak olur.275 Bu nedenle felsefe tarihi, insann kim deil,
ne olduu sorusu zerinde durmutur. Arendte gre, insann ne olduu sorusunun
cevabn ancak Tanr verebilir. Bu nedenle Platondan beri insann nelii sorusu hep
Tanrya balanarak aklanmaya allmtr. te bu nedenledir ki, felsefeye yzyllar
boyunca metafizik egemen olmutur. Kim olduumuz, kendimizden yola karak
274
275

A.g.e., s. 189
Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 21

135

cevabn bulamayacamz bir sorudur. Bu sorunun muhatab, birlikte olduumuz

dierleridir. Dierleri ile olan iliki ve bantlarmz iinde kim olduumuz ortaya
kar. Kimlik, en gzel ifadesini kendisini politik bir eylem iinde ortaya koyan yurtta
kavramnda ve bir grnrln saland kamusal alanda bulur. Arendt, geleneksel
felsefenin insan doas konusuna gereinden fazla yer ayrdn dnmekte ve bu
nedenle, insann kamusal yann grmezden geldiini sylemektedir.
Arendt hocas Jaspersden de dncesinin temel karakterlerini almtr. Jasperste
Arendt felsefesini etkileyen ey, onun iletiim kavramnda kendisini gsterir.
Jasperse gre insan insan yapan ey, iletiimdir. nsan asl kimliine, kendi olmaya
baka varolularla tinsel iletiim iinde eriebilir. letiimi salayan yol vardr:
Yalnzlk, yreklilik, savam. nsan ncelikle kendisi ve dierleri arasna bir mesafe
koymaldr, herkesle dostluk kurmak yerine, nce kendisiyle yalnz kalabilmelidir,
sonra da kendi iini bakalarna verebilme konusunda yrekli olmaldr. nk kendi
iini bakalarna verme, bakalarnn zgr mdahalesini douracaktr. nc olarak
da bu konuda gerek bir savam iinde olmaldr. Ona gre felsefe yapmak iin de,
iletiim zorunludur.276
Jaspersci iletiim kavram Arendt felsefesine, konuma biiminde girmitir.
Jaspersin, insann kendisini nce kendisine, sonra bir bakasna amas, Arendtin ele
ald antik efendinin hane yaamndan kamusal alana gemesini hatrlatr. Bu sayede
insann Dasein (burada olan) olarak varoluu, nesnel bir gereklik kazanacaktr.
nsan Dasein olarak tanmlayan bir baka filozof, Heideggerdir. O da rencisi
Hannah Arendte sistemini ynlendiren temel karakterleri kazandrmtr. Heidegger tek
insann bir defalk varoluunu kastetmek iin, bir tr kavram olan insan deil,
dasein kullanr. Yalnzca insan Daseindr, yalnzca o varln duyumsayabilir. nsan
hem dnyann-iinde-olmak, hem de birlikte olmak zelliine sahiptir. Ona gre
insani varolu, d dnyann varoluunu kantlar. nsan ve d dnya birliktelii, bizi
Arendte ulatrr. Arendt, insann eylem yetenei ile dnyaya insani bir nitelik
kazandrdn syler. Benzer dnce Heideggerde de vardr. Heideggere gre de,

276

Akarsu, Bedia, a.g.e. s. 209

136

d dnyayla karlama biimimiz eylemdir. Eyleyerek dnyayla bir ilgi iine

gireriz.277
Arendtin vurgusu, birey ve dnya zerinedir. Hi kimseyle asla ayn olamayaca
lde, tekil bir gereklik tayan insann, emek, i ve eylem etkinlikleri araclyla
biimlendirdii dnya ile olan ilgisini, konu edinir. Hocas Heideggerin bat metafizii
konusunda eletirilerinden etkilenen Arendt, insann praxis yannn nemini gstermeye
alr. Heideggere gre de felsefe gelenei Greklerden beri, insann kendini
anlamasnn hep bir theoriadan, bir transandantal Benden hareketle mmkn
olacan sanmtr.278 Bu nedenle Heidegger Husserlci kurucu fenomenolojiyi
eletirirken, genelde felsefe geleneini eletirmektedir. Ona gre insan, yalnzca bir
dnme objesi deildir. Kendi szleriyle;
Ben, bir salt grme, masa banda oturup felsefe yapan
birisinin iinde gerekliini bulan bir salt grme deildir.
Bu ben, insandr. Bu insan hi phesiz kendisini bir salt
teori gelitirmeye de adayabilir, rnein bir kurucu
fenomenoloji gelitirebilir, fakat o her zaman nesnelerle
etkin bir praxis iindedir, dier insanlarla ilikileri
vardr.279
Heidegger, felsefenin, dnyann mevcut durumunu deitirebilecek bir etki
retemeyeceini syler.280 Ona gre felsefe, artk sonuna gelmitir. Onun yerine modern
teknik ve bilim, yaam devasa boyutlarda deitirebilecek bir gce sahiptir. Felsefenin
sonuna gelmi olmas, dnce etkinliinin de salt kendi bana gcn yitirdiini
gsterir. Heideggere gre deiim, Arendtin de srarla zerinde durduu gibi, dnce
ile deil, eylemle mmkn olabilir. Kendi szleriyle;
Dnmek, hi bir ey yapmak deildir, dncenin
kendisi de kader olarak anlalan dnya ile syleimi
iindeki faaliyettir. Burada belki Dnmek Ne
277

A.g.e., s. 216
Otto Pggeler ; Beda Alleman, Heidegger zerine ki Yaz, ev. Prof. Dr. Doan zlem, Gndoan
Yaynlar, Kasm 1994, s. 21
279
A.g.e., s. 21
280
Der Spiegelin Heideggerle Syleisi, Profesr Heidegger 1933te Neler Oldu? ev. Turhan
Ilgaz, YKY., stanbul, Mart, 1995, s. 29

278

137

Demektir? bal altnda 1954te yaymlattm

derslerime gnderme yapabilirim. Belki de bu yaznn
imdiye kadar yaymlam olduklarm arasnda en az
okunan olmas da zamanmzn iaretlerinden biridir.281
Arendt Heideggerin bu dncelerini paylar. Ona gre de zamanmza egemen
olan edim, insann eylem yeteneidir. Modern insan Heideggerin de belirttii gibi,
olaylar zerinde disiplinli ve derinlemesine bir dnme etkinlii gstermez. Modern
zamanlarda dnyay biimlendiren bir etkinlik olarak eylem, benzer biimde insanln
felaketini douracak ortam da hazrlar.
Bunlar, bat metafiziinin dikkate almad konulardr. Heideggere gre, insan
salt bir theoria iinde deildir. O korku duyar, kayg, znt yaar. Bunlar sradan ve
kiisel zellikler deildir, nk insan bunlarla zamana katlr. Heideggerin insan
doas konusunda, ucu Kierkegaard ve Sartrea ulaacak boyutta karanlk dnceleri
de vardr. Sartre Bulantda, zerinde amur olan bir akl ta grnce bulant duyan
bir insandan yola karak, yaamn ktl karsnda bulant duyma davrannn,
bizi existencee ulatracan dnr. Tpk Kierkegaardn dnyada yalnz kalaca,
Tanrnn kendisini unuttuu dncesiyle yreinin derinliklerinde korku duyan
insann, varoluunu uyandrabileceini sylemesi gibi.
Arendti bir okumayla, Jaspers, Heidegger, Kierkegaard ve Sartreda ortak olan,
insann kendi varln ancak bir eylem ile fark edebileceini dnmeleridir. Arendt
felsefesinin temel nermesi olan bu dnce, praxisi ne karmas bakmndan
geleneksel felsefe ile kartlk tar. Arendtin kamusal alann olumas iin zorunlu
grd insann eylem etkinliini, Varoluu felsefe tarafndan da ele alnmaktadr.
Varoluu felsefe, insann kendi varoluunu fark etmesi ile ilgilenirken, Arendt buradan
bir adm daha ileri atar ve insann kendisinden sonra dierlerinin varlklarn da
alglamas zerinde durur. Jeffrey C. Isaacn Arendt, Camus ve Postmodern Politika
adl makalesinde belirttii gibi, Arendtin felsefesini 20.yy.da yaanan olaylardan ayr
dnemeyiz. Isaac, Arendtin yaamnn onun tm felsefesini etkilediini syleyerek,
Arendt incelemesinin, psikolojik arka planyla birlikte ele alnmasn nerir. Bu nerisi,
bir teoriye sahip olan her insan iin geerlidir. rnein Isaac, Arendtin yabanclama
281

A.g.e., s. 35

138

balnda ele ald, evsizlik (homeless) teriminin, Heidegerin belirlemesiyle;

dnyadaki evimizden uzaklamamz durumunun, onun Nazizm etkisiyle geirdii
srgn yaantsnn bir sonucu olduunu dnr.282 Richard H. King de Arendtin
Erken Dncesinde Politika, Sonlar ve Balanglar adl makalesinde, Isaacn bu
dncesini paylar. Ona gre de devletsizlik ve evsizlik deneyimi, Arendtin
genel bak asn belirlemi, geirdii srgn yaants btn felsefesine sinmitir.283
Arendtin Yahudi kimliinin etkisi, felsefesinin genelinde hissedilmektedir. Genel
anlamda kamusal alan kavramn da, ok seslilie ve aktif yurttalk imgelerine
indirgemesi, etnik kkeni nedeniyle ortak dnyadan dlanm bir topluluun yesi
olmas ile anlamlandrlabilir. Ancak, Nazi dnemi Almanyasnda bu olaylara herhangi
bir tepki vermeyen entelekteller de vardr. rnein Frankfurt Okulunn ou yesi;
Adorno, Horkheimer, Felix Weil, Franz Neumann, Friedrich Pollock gibi aydnlar,
Yahudi sorunuyla somut anlamda herhangi bir ekilde ilgilenmemilerdir. nk onlara
gre, Yahudi destekisi bir hareket de bir milliyetiliktir.

284

Arendt bu tavr yle

aklar:
Bu adamlar Yahudi halknn ya da Yahudiliin saflarna
geri dnmek istemiyorlard, zaten bunu isteyemezlerdi.
lerlemeye ve Yahudi dmanlnn kendiliinden
ortadan kalkacana inandklar ya da ok fazla asimile
olduklar ve Yahudi mirasna yabanclatklar iin deil,
btn gelenek ve kltrler kadar btn aidiyetler de
onlar iin ayn oranda sorgulanabilir olduu iin. 285
nsan bir gruba, bir ideolojiye ya da dnceye ait olmakla yarglayan her tr
dnce, Arendt felsefesiyle taban tabana zttr. Diktatrlk Dnemlerinde Kiisel
Sorumluluk adl makalesinde Arendt, en gvenilir filozoflarn aslnda Kukucular
olduunu syler. Bunun nedeni kukuculuun salkl bir ey olmas deil, bu
filozoflarn her dnceyi sorgulamalar ve dogma biiminde olan hibir dnceyi
kabul etmemeleridir. Buradan yola karak Arendt, sonu iddete varan kltrel ve
282

Jeffrey, C, Isaac, a.g.e., s. 50

King, Richard, Endings and Beginnings : Politics in Arendts Early Thought : Political Theory,
Vol.12, No:2, May 1984, Safe Publications, Inc., s. 242
284
Benjamin, Walter, Son Bakta Ak, Yayna Haz., Nurdan Grbilek, Metis Yay., ubat, 1993, s. 17
285
Arendt, Hannah, Illuminations, Harcourt, Brace and World, s. 36; akt. Benjamin, Walter, a.g.e, s. 18

283

139

fiziksel Totalitarizmin, hkmeden ve hkmedilenler arasndaki karlkl dogmatik

kabullenmeden doduunu dnr. Toplum psikolojisine kar bireyi yceltmeye ve
insana kiisel sorumluluklarn hatrlatmaya alan Arendt, ortak dnyann farkllklarn
gzetilmesi sayesinde varlk kazanabileceini dnr. Farkllklar eritmeye alan
totaliter hareketler, bireyin zgrln elde ettii kamu alannn klarn da
sndrmtr.
Modern dnyada zelin genilemesi, zel alana kapatlm olan tm deer, duygu
ve etkinliklerin dar kmas ve bylece zelliklerini kaybetmeleri anlamna gelir.
retim-tketim ilikilerinin grnrl; birbirine benzeyen ekonomik bireyleri
yaratm, ak, sevgi, merhametin grnrl; bunlarn yalan haline gelmesine yol
am, bylece tm bu zel nitelikler kamusal alan formuna dnm, ancak aslnda
kamusal alana aykr olduklar iin, hem kamusal alan kertmi, hem de kendileri
kmtr. Modern dnyada kamusal alann yok olmas, kamusal alan oluturan temel
bir zelliin de insan hayatndan silinip gittiini gsterir. Otorite, Arendti felsefenin
insani oulluk durumu kadar nemli olan bir baka kavramdr. Hangi biimde olursa
olsun insan ilikilerinde belli trde bir otorite bulunmasndan yana olan Arendt, modern
insann yaamnda bir tutarllk ve devamllk bulamamasnn nedeninin bu unsurdan
mahrum olmas olduunu dnr.
c. Din,Otorite ve Gelenein Kayb
Eylemin, anlatldnda, kalclnn salandnda, insani bir nitelik kazanacan
dnen Arendt iin gelenekten kopmak, insanlktan uzaklamak anlamna gelir.
Bununla birlikte, gelenee nem verdii iin Arendti yenilie kart olarak grmek
doru olmayacaktr. Tam tersine Arendt,

her eylemin yeni bir balang olmas

anlamnda bir mucize olduunu dnerek, yaamn srekli yeniliklerle ekillendiini

ve bu sayede insaniletiini syler. nsann zgr eyleminin gelenei tama zelliini
yitirmesiyle, yani insanln kendisini bugne tayan sreten kopmas ve bu balar
unutmasyla birlikte, insani yaam ve dnya da kklerini yitirdi. Bolukta braklan
dnya ve insani yaam, her an her eyin mmkn olabildii yeni bir kltrel duruma
girdi. Bu, nceki balkta ele alnan kitle toplumu ve onun yaratt kitle kltrdr.

140

Tketim zerine kurulan bu kltr, yaamda sreklilik tayan ne varsa ortadan kaldrd.
Arendt iin gelenein k, salt eski deerlere dknlk anlamnda bir kaygy deil,
gelecei gemie balayan halatlarn kopmas286 anlamnda, insani dnyann ortada
braklmas anlamn tar.
Arendtin tersine evirme olarak adlandrd, geleneksel dnceye bakaldr,
19.yy.da yaylmaya balayan Totalitarizmin bir sonucudur. Arendte gre gelenek
kavramn ilk kez deerlendiren dnem Roma dnemidir. Romallar nlerinde bulduu
Yunan geleneini deerlendirerek ilerlemilerdir. Rnesansta da benzer durum
yaanmtr. Rnesans da kaynak olarak antik gelenei temel almtr. Arendte gre
gelenekten yararlanma gelenei, modern insann bilmedii bir durumdur. nk
insanlk, Sanayileme Devrimi ve kapitalist srecin arklarnn ilemeye balamasndan
sonra, alma olgusunun klesi durumuna getirilerek kendisini bugne ulatran
gelenei deerlendirme gibi kltrel bir talepten uzaklatrlm ve kuaklar ncesinden
gelen tankln yitirerek dnyaya yabanclam; adeta, evsiz braklmtr. nsann
dz bir izgi gibi ilerleyen varoluu, doaya ynelik eylemlerinin ve retim tketim
arknn dngselliine kaplmasndan sonra bozulmutur. Artk ne doa, insan unsuru
karmadan nceki gibi mkemmel bir dngsel ileyie sahiptir, ne de insan yaam
anlaml bir gelime halindedir. Bu bozulmann temel nedeni

politik alanda

totalitarizmdir, kltr alannda ise insann tketme arzusunun geleneksel birikimini dahi
kuatm olmasdr.
Doa bilimlerinde yaanan gelimeler sonucunda, insann doa zerindeki
egemenliinin artmasyla, imal etme etkinlii ne kt. Artk insan alma
konusundaki etkinliine gre tanmlanmaktayd. Gelenekteki ilk krlma, teleskobun
bulunmas ile dnyay bir makinenin ele geirmesi sonucunda yaanmtr. Dnen
insann yerini eyleyen insana brakmasyla yaanan dnm, modern dnyada eylemin
imal etme olarak anlalmasna yani homo faberin yaama egemen olmasyla
sonuland.

Bilimsel gelimenin insan dncesinde yaratt krlmann felsefi

dzlemde de ncleri olmutur. Arendt, insann gelenee bakaldrsnn byk

filozofun felsefe sistemlerinde formle edildiini dnr: Kierkegaard, Marx ve

286

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 26

141

Nietzsche.287 Burada bu filozofun gelenekle hesaplamalarna deinilerek, insann

ortak dnyasnn yklmasna yol aan kopukluklarn nerede ve nasl balad ortaya
konulmaya allacaktr. Gelenekten kopuun izini srmek, modern toplumda ortadan
kalkm olan kamusal alann k srecinin anlalmas asndan nemlidir.
Gelenekten kopu olarak ifade edilebilecek olan, bizim de konumuz asndan
iinde kamusal alandan bamszlamay da barndran dnm, znde, soyut
varlktan somut olana gemektir. Felsefe geleneinin hemen her alannda ierilmi olan
akn, dnsel gerekliin irdelenmesi abas, modern bilimin ve teknolojinin
gelimesine bal olarak yerini gzle grlen, somut gereklie brakmtr. Aslnda bu
olgucu gelimenin, insann bakalar tarafndan grlmesine olanak tanyan ve var oluu
bedensel katlmla da aklayan kamusal alan dlamas ilk bakta tutarsz grlebilir.
nk dncenin egemen olduu bir dnyada kamusal alan en yetkin haliyle
yaanmken, olgunun kabul grd bir ada, bir grn alan olan kamusal alann
bulunmamas eliik bir durumdur. Ancak kamusal alandan kastedilenin salt grn
deil, insann ontolojik ve epistemolojik nitelikleri olduu dikkate alndnda;
gnmzdeki olgucu bakn bir ontoloji ya da bir epistemoloji deil, bilimsel bilgi,
mantk ve fenomenoloji oluturmas ynndeki eilim; insan anlamaya deil,
aklamaya ynelik tavr; temel amac insan iin anlaml bir yaam sunmak olan
Arendti kamusal alan yok eden yaklam biimidir.
Arendte gre modern dnyann en gze batc zelliklerinden biri, btn
geleneksel yerleik otoritelerin pratikte ortadan kalkmasdr.288 Bugn yaanmakta
olan bunalm znde politiktir ve aslnda, din, otorite ve gelenek lsnn
yklmasndan ve buna bal olarak kamusal alann temellerinin oyulmasndan
kaynaklanr. 17. yy. ile birlikte dini dogmalara kar inan kaybnn yaandn
dnen Arendte gre, te dnya ve cehennem korkusu, artk ounluun eylemlerine
ket vurabilecek bir etkiye sahip deildir. Modern ada kamusal alann otoriteyi, yani
hiyerarik bir biimde politik yaam dzenleme amacnda olan bir gc yitirmesi gibi,
sekler yaamn bir sonucu olarak din de politik niteliini kaybetmitir. Romann
Yunan
287
288

politika

felsefesinin

nda

anlad

otorite

ise,

modern

dnyada

A.g.e, s. 45
A.g.e., s. 138

142

kurulamamtr. Arendtin genelde insan yaamnda, zelde ise politika alannda

eylemleri ynlendiren belli trde bir otorite bulunmas gerektii dncesi, bu
almann ilk blmnde ele alnd. Buna ek olarak antik Yunanda otoritenin sz
konusu olmad ve Platon ile Aristotelesin polisi yaatacak bir unsur olarak belli
trden bir otoriteyi tesis etmeye altklar sylendi. Bunu da bildikleri snrl ynetim
biimleri arasndan yani tiran ile efendinin ynetim biimleri arasndan kurmaya
almlard. Bu anlamda otorite, kamusal alan kuran bir gt. almann bu
blmnde ise otorite, modern dnyada kurulamad iin kamusal alan ykan bir unsur
olarak yine ele alnmaktadr. Kavramlarn birbirinden ok ince farklarla ayrld
Arendti felsefede, kamusal alann ve politikann ayn eyi ifade etmelerine benzer
biimde, otorite ve gelenek de ayn konuyu imleyen unsurlardr. Gelenek sresellie
sahip olduu iin insan eylemlerine keyfilik yerine bir dzen, yani bir otorite
kazandrmakta; otorite ortak dnyada var olduu iin, yaamn sreklilii anlamnda
gelenei ayakta tutabilmektedir.
O halde Arendt iin, modern dnyada bizi bir arada tutan din, gelenek ve otorite
gibi herhangi bir eylem ltmz olmadan yaadmz bu hayatn, ne kadar insani ve
tutarl olduu konusu bir problemdir. 289 Kendi szleriyle;
Tarihsel adan sylenecek olursa, yklm olan, Romann
yzlerce yldr din, otorite ve gelenei balayan lsdr. Bu
lnn kaybedilmi olmas gemii kertmezKaybedilmi
olan gemiin srekliliidirBu durumda size hala bir gemi
kalr, ama bu, deerlendirme yapma kesinliini kaybetmi olan
blk prk bir gemitir. 290
Kaybedilen; din, gelenek ve otoriteyi balayan bir ortak dnya olan kamusal
alandr. Kamusal alann kaybedilmesiyle birlikte, insani szler ve edimlerin
lmszl de kaybedilmi oldu. Dnyann kalcln salayan otoritenin
yitirilmesiyle birlikte, yaamn tm alanlarn, keyfi bir tarzda ileyen iddet kaplamaya
balad. Arendte gre iddet, otorite anlamna gelmez; ancak modern dnyann iddeti

289

A.g.e., s. 191,193
Arendt, Hannah, The Life Of The Mind, Vol.1 : Thinking ,Harcourt, Brace and Jovanovich, New
York, 1977, s. 212, akt. Benhabib, Seyla, a.g.e., s. 126-127

290

143

otorite ile eitlediini syler.291

Totaliter ideoloji, kitleleri belli bir sistem iinde

yaamay kabul ettirecek bir g olan terr, yeni bir otorite tr olarak devreye soktu.
Arendti anlamda otoritenin kurulmasn deil, tam da yaamn insanilii anlamndaki
otoritenin yok olmasn ifade eden terr, insan yaamnn iddete zg anlamsz bir
sessizlik ve belirsizlik iinde kalmas anlamna geldi.
O halde, insan yaamnn temelini oluturan otoritenin modern dnyadaki yitimi,
gemii bugne balayan gelenein koptuunu gsterir. Peki bu gelenein, ortak insani
dnyaya yaklam nasld? Ortak dnyaya hak ettii deeri vermemi bir gelenekse
eer, modern dnyada gelenein izlerinin kaybolmas, kamusal alan asndan olumlu
bir gelime olarak grlebilir mi? Bu sorularn yantn bulmak iin, Arendtin
gnmzde ortadan kalktn syledii gelenein politika felsefesini ele almak uygun
olacaktr.
Arendt,

politik

kltrn

balang

noktas

olarak

Platonun

maara

benzetmesini alr: Nesnelerin duvardaki yansmalarnn gerek olduunu zanneden

maaradaki topluluun iinden birinin dar karak, gerek renkleri ve nesneleri
grmesiyle devam eden dnm srecinin, hane alan ve kamusal alana denk gelen bir
yaps olduunu syler. Dar kan insann gzlerini kamatran nesneler dnyas, ilk
aknln yaamasna neden olur. kinci aknl ise, asl gerekliin ideal bir
dnyadan daha parlak bir n gcyle yansdn ve bunun duyularla deil, akl ile
kavranabileceini fark ettiinde yaar. Daha sonra yeniden maaraya dnen bu insan,
yzn tekrar glgelere evirir. 292
Bu benzetmede, insan zihninin ve deneyiminin farkl dnmlerinin izini
srmekteyiz. Algladklarnn gerek olduunu zanneden insann, bunlarn sahte
olduunu fark etmesiyle duyularn gvensizliini kavramas, daha sonra ise; doru
bilginin kayna olarak akl temellendirmesi, Arendtin modern zamanlarn iinde
bulunduu olumsuz durumun balangc olarak grd bir deneyimdir. Arendt bu
benzetmedeki maarann iini gnlk ilerin srdrld zel alana; maarann dn
ise, toplumsal konularn egemen olduu kamusal alana benzetir.

293

Baka bir ifadeyle,

maarann d politikann alann temsil eder. Platonun maaradaki insanlar, gelip291

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 142

Platon, Devlet, VII. Kitap, 514-a ve devamnda, (s.257 ve devamnda)
293
Arendt, Hannah, a.g.e., s. 60
292

144

geici bilgiler alan olan politikaya yz evirerek, felsefeye ynelmi ve varln

bilgisine grerek deil, dnerek ulamay semilerdir. Arendt Platonla balayan
insani iler alann reddeden bu gelenein, Aristoteles, Augustinus, Aquinas, Hobbes,
Locke, Rousseau, Bentham ve Hegelle devam edip, Marx ile sona erdiini dnr. Bu
durumda antik Yunanda, ynn yaam ile filozofun yaam arasnda bir fark olduu
ortaya kmaktadr. nk poliste nesnel bir gereklik olarak yaanan ve insanlarn
kendisine katlmak iin, hane alannda eitli glklere katlandklar bir kamusal alan
vardr. Bu bir gerekliktir ve stelik sosyal ve politik yaamn ynn belirlemek gibi
olduka nemli bir konumu da vardr. Kamusal alan, hane yaamndaki zorunluluklar,
belirli bir dereceye kadar karlayan hane reisinin, iinde zgr bir yurtta olarak
kendisini var ettii olgusal bir gerekliktir. Buna karn filozofun, yaamn bu kamusal
ynne gereken ilgiyi gstermemesinin nedeni, felsefenin kendisine zg nitelikleriyle
anlamlandrlabilir. Felsefe, ortaya kt ilk dnemlerden itibaren yn deil, bir avu
aznl ilgilendiren, ilgilenen kiiden st dzey bir zihinsel etkinlik ve yaamsal
zorunluluklarn almasn isteyen bir bilgi tr olarak anlald.
Bu anlamda salt yaamn biyolojik zorunluluklarndan bamsz olmak ya da salt
bu ilerle ilgilenecek klelerinin olmasyla edinilen bo zaman, kiinin felsefe ile
uramasn salayamazd. Bunun iin farkl trden bir bilimsel ve zihinsel merak ve
dnyaya kar zgn bir ynelim biiminin bulunmas gerekliydi. Bu anlamda insann
zel alann snrlarn aarak, kamusal alana girmesini salayan nitelikler, felsefenin
alanna girmesi iin yeterli deildi. Bu nedenle, antik Yunanda zel ve kamusal
alanlarn yannda, bir de dier alanlarla arasna bir snr izmi olan felsefenin alanndan
sz edilebilecei birinci blmde sylenmiti. Arendt, bu sekinci yaklama kardr.
O, herkese ak bir alan olarak kamusal alandan yanadr. Aristoteles durumlar elverili
olan efendilerin, klelerini bir bakcya brakarak kendilerini devlet ilerine ya da
felsefeye verdiklerini sylerken, kamusal alann dnda bir baka varlk alanna iaret
eder.294

Benzer biimde Platon, politika ile ilgilenmenin ciddi bir ura olmadn

dnr. O, Arendtin dndnden farkl olarak, yaamn zorunluluklarndan

arnm insann, bir dinginlik ve olgunluk iinde felsefeye ynelmesi gerektiini

294

Aristoteles, Politika, s. 17

145

dnr.295 Arendtte politikann egemen olduu kamusal alan, Platonda felsefenin

egemen olduu dnce alan olarak karlanr. Platonun devlet ilerine temel olarak
gvenmedii aktr. Bunun zerinde, ok sevdii hocas Sokratesin Atina demokrasisi
tarafndan idama mahkum edilmesinin pay byktr. Platona gre, u ana kadar
filozofun yapsna uygun bir devlet biimi henz yaanmamtr. Bu nedenle filozoflarn
temel niteliklerinin bozulduunu syleyerek, filozofun lkeyi ynettii ideal devlet
biimini nerir.296
Sylendii gibi, Arendt sistemini olutururken geleneksel felsefeye ciddi
eletiriler yneltir. Daha tesi, Arendtin felsefesi geleneksel politika felsefesine ynelik
eletirileri zemininde ykselir. Temelde Arendt felsefesi, geleneksel politika
felsefesinin ele almad konulardan oluur ve gelenein filozoflarnn uzak durulmasn
nerdikleri bir alann savunuculuunu yapar. Dahas, geleneksel politika felsefesi ve
Arendt felsefesi, insan yaamnn birbirinin karsnda yer alan iki yann temsil eden iki
farkl duru alar gibidirler.
Bhikhu Parekh, Arendtin geleneksel politika felsefesinde eletirdii konular ele
alr. O da Arendtin temel amacnn, geleneksel dncenin bugne kadar zerinde
durmad bir yaam eklini nermek olduunu syler. Parekhin syledii gibi
Arendtin politika felsefesi, onun Bat felsefesine ilikin youn honutsuzluu ile
birlikte gelimitir. Parmenides ve Platonla balayan politik dnce geleneimiz
polise ve onun yurttalna kart olarak gelimitir. Arendtin Byk Gelenek
dedii grupta, Platon, Aristoteles, Augustinus, Aquinas, Hobbes, Locke, Rousseau,
Hegel ve Marx bulunur. Arendt bu grubu, politika filozoflar olarak adlandrr; bu
tanmla, grkemli felsefe sistemleri ile politika hakknda felsefe yapanlar kasteder.
kinci grupta ise Arendtin politik yazarlar diye adlandrd Macchiavelli, Tocqueville,
Montesquieu, Jefferson ve Tom Paine gibi, politika hakknda geni, ancak felsefi
olmayan dzeyde yazanlar kasteder. Parekh Arendtin geleneksel politika felsefesi
eletirisinin, yalnzca onun politik filozoflar olarak adlandrd kiileri kapsadn
syler.297 Arendt tm gelenei, politikann doasna aykr olmakla eletirir. Yaplann,
politik yaam teorik bir etkinlik olarak konumlandrmaya varacak boyutta byk bir
295

Platon, Devlet, VI. Kitap, 498-b, (s. 237)

A.g.e., 497-b-c, (s. 236)
297
Parekh, Bhikhu, a.g.e., s. 2
296

146

hata olduunu dnr. Parekhe gre Arendt, geleneksel politika felsefesini

epistemolojik ve ontolojik yetersizlikler iinde grr. Epistemolojik anlamda,
Rasyonalizm, Empirizm ve Entisyonizm ile gelimi olan, aklc, deneyci ve sezgici
grler, insann yalnzca zne olma halini dikkate alr.298 Bu felsefelere gre insan ya
salt akl ile, ya salt deney ile ya da salt sezgi ad verilen zel bir yeti ile tanmlanabilen
bir varlktr. nsan Kant anlamda bir kendinde ey olarak ele alan bu felsefeler,
Arendtin gzyle varl yalnzca bir yanyla ele alma gibi ontolojik bir yanlg iine
dmlerdir. Adeta Arendtin tm cmlelerinin kendisiyle bittii kamusal alan
kavramndan uzak bir bireysellii konumlandrmaya alan bu felsefeler, zne
sorununu eksik bir tarzda ilemilerdir. nsann paylaan, iletiimde bulunan, seen,
karar veren yann grmezden gelerek, hatta kendisinden kanlmas gereken bir durum
olarak

gstermeye

alarak,

insani

yaam

ve

yzeysel

bir

bakla

deerlendirmilerdir. Arendt iin insan salt bir zne deil, ayn zamanda dier znelerin
alglamalarnn da nesnesidir. nsann gerekliinin bilgisi ise insann zne ve nesne
olarak iletiim iinde bulunmas ile elde edilebilir. Arendte gre Aristoteles dnda
hibir filozof, politikay deerli bir etkinlik olarak grmemitir. Aristoteles, insann
politik bir varlk olduunu sylerken, Arendtin de altn izdii, insann eyleyen
yannn nemini vurgulamaktadr. Platon ideal devletinde filozoflarn lkeyi ynetmesi
gerektiini sylerken, eylemin deil, dnme etkinliinin nemine deinir. Antitezini
Marksist felsefede bulacak olan bu gr, dnce tarihi zerinde uzunca bir dnem
etkili olmutur.
Parekhe gre Arendt ontolojik eletirisini ise, varln grn ve gereklik
ayrmna yneltir: Geleneksel ontolojinin varln fenomenal yann ikinci plana
indirgediini dnr. Parekhin de syledii gibi Arendt, fenomenal dnyann farkl
perspektiflerden grlen, okluk tarafndan karakterize edilen, nemine deinir. Her
insan tektir, dnyada farkl bir yer igal eder ve dnyay farkl bir ekilde deneyimler.
Dnya kendisini her birimize farkl bir biimde aar ve bundan dolay da, her birimiz
dnya hakknda farkl gr ve dncelere sahip oluruz. Buna karn fenomenal
farkllklardan yoksun varlk alan, perspektif okluunu kabul etmez. Arendt bu

298

A.g.e., s. 3-4

147

ontolojik yaklamn praxisin kmsenmesine yol atn syler. Arendte gre tm

insani etkinlikler iinde politika, grnler dnyasna en yakndan balantldr 299
Parekh Arendtin zorunlulukla ilgilenen geleneksel felsefenin, olaslkla hi
ilgilenmedii dncesini ele alr. Parekhe gre Arendt olaslk konusunda yalnzca
Duns Scotusun farkl dndn, onun olasl varln bir modu olarak grdn
dnr. Arendt ou filozofun olasl anlamszlkla eitledii iin, insani ilere
kmseyici bir gzle baktklarn dnr. Bu filozoflar iin, insani iler, kararsz,
irrasyonel, geici ve felsefi adan ilgin deildir. Dzeni, uyumu, lmszl
karsnda hayranlk duyduklar doa dnyasnn tersine, onlar, insani iler dnyasna
gizli bir dmanlkla baktlar. Bu filozoflar insanlarn hepsinin ok farkl olduuna,
farkl grlere sahip olduklarna, tahmin edilemez eylemlerde bulunabileceklerine
armadlar. Platon iin tm insanlar biraz delidir, dnya bir tmarhane gibidir ve
ciddi bir insan, insani iler iin dikkatini harcamaz. Augustinus, Spinoza ve dier birok
filozof benzer bir gre sahiptir. 300
Buraya kadar sylenenlere gre; Arendtin temel dncesi, geleneksel felsefenin,
fenomenal dnyaya ve dolaysyla politikaya, hak ettii deeri vermediidir. Politika da
Platonun duyusal dnyas kadar yzeysel, yanltc ve gelip geici olarak grlmtr.
nk politika noumenal deil, fenomenal alanda yer alr. Fenomen ve numen
kavramlar arasndaki ayrm, Kantta tepe noktasna ulamtr. Kanta gre de biz
yalnzca grnlerin bilgisine ulaabiliriz, fenomenlerin ardndaki gerek, insann akl
kategorilerinin tesindedir. Duyularmzla algladmz gerekliin, akln aposteriori
kalplaryla ilenmesi sonucu, bilgi oluur. Kritik felsefe olarak adlandrlan bu gr,
bilginin insan trne greceli olduundan sz eder. Tm bu felsefeler, Parekhin bak
asyla Arendt tarafndan eksik ve yanltc bulunur. Arendtin kaygs, insann eyleyen,
tartan, konuan, bu sayede zgrleen yann ne karmaktr. Onun bu tavr, psikoloji
bilimi iindeki Hmanistik Yaklamn temsilcileri olan Maslow ve arkadalarnn,
kendilerinden nceki psikoloji ekollerine ynelttikleri eletirilerle badatrlabilir.
Yapsalclk, Fonksiyonalizm ve Freudun bireyi yalnzca, bilin ya da bilinalt
gibi, bir tek ynyle ele alarak, psikolojinin konusu yapmaya altklarn syleyen
299
300

A.g.e., s. 5
A.g.e, s. 7

148

Hmanistik Yaklam, bireyin alglayan, karar veren, seen, bilinli ve aktif bir yan
olduunu ve her bireyin bu nedenle dnyay farkl bir biimde algladn syler.
Dolaysyla Hmanistik Yaklama gre psikoloji biliminin yapmas gereken, her
bireyi kendi tekillii iinde anlamak ve dnyaya onun gzlerinden bakabilmektir.
20.yy.n yaklam olarak Hmanizmin bu grlerinde nerilen, bireysel empatidir.
Bu dnce Arendte uygulanacak olursa, o da benzer nedenlerle geleneksel politika
felsefesini eletirir. Ancak o, bireysel deil, toplumsal bir empatinin geleneksel felsefe
tarafndan kurulamadndan sz eder. Parekhin de syledii gibi bu gelenek, bir
insann ezeli-ebedi olandan ok, grnlerle ilgilendiini kavrayamamtr.301
Aslnda Arendtin geleneksel politika felsefesi karsndaki eletirilerinin
merkezinde, onun genel olarak felsefe geleneine ynelttii eletirileri bulunmaktadr.
nk Platondan beri filozoflar, lmsz yaam, ahlaki mkemmellik ve kiisel
mutluluk aray iinde bulunmulardr. Ancak bunlar zaten genel olarak felsefenin
insandan bekledii etkinliklerdir. Bilgiye/bilgelie ulama abas olarak felsefe, bal
bana Arendtin eylemsel felsefesine kart bir grnm arz etmektedir. Arendt, insann
kendi bozduu dnyay, hi deilse kendi adna ve yine kendinin dzeltmesi gerektiini
savunur. Arendt iin gemi gerekten gemi deildir. Gemi, bu gnn iinde devam
eden bir sretir. Arendtte tm yollarn felsefe geleneine kmasnn nedeni, tam da
budur.302
Parekhin de syledii gibi, Arendt iin geleneksel felsefe politikayla yalnzca
iktidarn ve devletin tarafndan ilgilenmitir. te yandan, felsefe geleneinde eksik olan,
deneyimlerdir. Felsefe her eyi sorgular, ancak bu sorgulama kavramsal boyuttadr.
Felsefe, rnein zgrlk kavramn sorgular, ancak tarihte bir kiinin zgrlk
mcadelesini ele almamtr. Arendt sanki felsefeyi sokaa karmak ister gibidir. Bir
zamanlar Descartesn da halk felsefeyi anlasn diye, yazlarn gndelik dille yazmaya
301

A.g.e., s. 7
Arendt; Yunandaki balanglarndan gnmze dek bildiimiz haliyle metafizii ve tm
kategorileriyle birlikte felsefeyi bir sredir paralayp datmaya girienlerin saflarna aka katlm
oldum. Byle bir paralama ilemi ancak gelenek bann koptuu ve bizim bunu onaramayacamz
varsaymyla olanakldr. der. Bknz. Arendt, Hannah, The Life of The Mind, Vol.1: Thinking (Harcourt,
Brace and Jovanich, New York 1977), s. 212; akt. Benhabib, Seyla, a.g.e., s. 126. Arendt bu szleriyle
felsefe geleneine ynelik tavrnn an egemen yaklam olan pozitivizm ile benzetiini istemeden de
olsa itiraf eder grnmektedir. Ancak bu durumun bir srecin sonucu olduu biimindeki Arendti
argman belli ederek, bu tavrna felsefe geleneinin izin verdiini sylemekte ve iinde yetitii bilgi
trn eletirmekten ok da memnun olmadn ima etmektedir.
302

149

alt bilinir. Yine bunun gibi, Sokratesin ar-pazar dolaarak, halka bilgelik
alamaya almas da Arendtin bak asna yakn tavrlardr. Ancak bununla birlikte,
bu tr abalar, felsefe gelenei iinde kk bir yer kaplamaktadr. Aksi takdirde ortaya
kacak olan ey, felsefe olmazd. Bu tarz bir aba iinde olan Sofistleri yeren Platon,
ak biimde, politika gibi gsteri alanna ait bir etkinlik ile ilgilenen insanlar ile,
filozof adn hakkyla alacak kimseleri birbirinden keskin bir biimde ayrr.303
Arendtin karsnda durduu gelenei balatan, ite bu dncedir.
Peki Arendtin geleneksel politika felsefesi karsndaki eletirilerinin, gncel
yaam zerindeki yansmas ne olabilir? Felsefenin modern adaki konumu
dnlecek olursa, Arendtin modern an iinde bulunduu yabanclamann ve
bunalmn nedenlerinden birinin felsefe gelenei olduunu sylemesi, felsefenin etki
alannn dnlenin aksine ok daha byk olduu anlamna gelir ki, bu, felsefe
taraftar her insann inanmak isteyecei bir ey olur. Bu gelenein yol at en byk
olumsuzluk, Parekhe gre, politik yaamn aktrlerinin, gemiten herhangi bir
rehberlik grmemi olmalardr.304 Yani felsefe, elindeki muazzam bilgi birikimini,
pratik fayda anlamnda kullanmamtr.
Arendt gelenein kopu srecinde, felsefeyi barole yerletirir. nsani dnyann
gerekliinin altn oyan totaliter ideolojiler, k srecinin olgusal zeminini
olutururken, kamusal alana yaklam biimi asndan geleneksel politika felsefesi de,
bu srecin teorik zeminini hazrlar. Bu teorik zeminde, Arendtin ele ald insann
dnsel yaamnn mimarlar, Kierkegaard, Marx ve Nietzschedir.
Arendt, geleneksel politika felsefesinin Kierkegaard, Marx ve Nietzsche
tarafndan tersine evrildiini syler. Bu dnce, politika felsefesi geleneinin sona
erdii anlamn tamakla birlikte, insann dnme biiminde yeni bir bak asnn
doduunu da haber vermektedir. Birincisi Arendt iin, olumlu bir gelimedir, ancak bu
filozofun gelitirdii yeni sistem, Arendtin grne uygun olsa da, onun modern
ada ald biimden honut deildir. Baka bir biimde ifade edilecek olursa, olgucu
bak as modern dnyada Arendtin insann temel nitelikleri olarak grd baz
zelliklerini yitirmesine neden olmutur. O halde, bu filozofun yapt nedir?
303
304

Platon, Devlet, V. Kitap, 476-b, (s. 210)

Parekh, Bhikhu, a.g.e., s. 13

150

Kierkegaard, Marx ve Nietzchenin yapt, an atmosferine uygun olarak, znde

dnceden, eyleme; soyuttan, somuta gei olarak adlandrlabilecek bir dnmdr.
Bu durum konumuz asndan ele alndnda, kamusal alann zaferi olarak
adlandrlacak bir gelime gibi grlebilecekken, gerek hi de yle olmamtr. Gerek,
eylemin, yaamn her alanna yaylmas ve beraberinde, totalitarizm, iddet, doann
ykmgibi, yok edici deneyimleri gelitirmesidir. Dolaysyla insann kamusal alann
kuran temel etkinlik olan eylem, artk her tr ykc etkinliin de ad olarak anlald.
Bunlar, var olduklar her yerde Arendti anlamdaki kamusal alann, adnn bile
anlamayaca olgulardr.
Kierkegaard, Hegelde en st noktasna ulaan akl ve sistem felsefesine kar,
bireyin

var

oluunun

akl-dl

paradoksunu

ortaya

koymutur.

nanc

temellendirmeye alrken, insann umutsuzluunu gidermenin yollarn arar. Kendi

szleriyle inancn forml udur;
Benin kendine dnerken, kendi olmak isterken, kendi
saydaml arasndan onu ortaya koyan gcn iine
atlamasdr.305
Kierkegaard, gelenein akl yceltmesine tepki duyarak, akln karsna inanc
yerletirir ve varolu paradoksunu zmeye alr. Nietzsche ise, Sokratesle balayp
Hegele uzanan srecin, insan yalnzca dnce yanyla deerlendirdiini, bu srete
duygular ve bir ruhu olan insann konu edilmediini dnr. Nietzsche, byle bir
tarihsel gelenee bakaldrm ve felsefenin somut bir bilgi haline gelmesi iin
uramtr.306 Arendtin takipisi olduu gelenein temsilcilerinden olan Nietzsche,
felsefe geleneinin insan salt bir dnen varlk olarak deerlendirilmesine tepki
duyar. O bu yaklama karn, Kopernik devrimiyle birlikte baklar gkyznden
yeryzne inen insan konu edinir. Buraya kadar Arendtte de yansmasn bulan bu
dnce, daha da ileri giderek, eyleyen, retim-tketim sreci iinde aktif, srekli
ilerleyen insan yceltir.

305

Kierkegaard, Soren, lmcl Hastalk Umutsuzluk, ev. M.Mukadder Yakupolu, Ayrnt

Yay.1997, s. 11
306
Nietzsche, Frederick, Eylem devi, ev. smet Zeki Eyubolu, Broy Yay., Ekim 1997, s. 17-18

151

Marx, Arendtin gelenekten kopu olarak adlandrd srecin, son filozofudur.

Onun

yapt,

dnceden

eyleme

geerek,

felsefenin

yerine

politikay

temellendirmektir. Temelde, Marx ile ayn amac tamalarna karn Arendtin, Marx
eletirdii pek ok konu vardr. Platonun maara rneinde anlatt insani
dnmler, Marxta tam tersi bir biimde meydana gelir. Marx Platon gibi, gerekliin
dnce ile kavranan soyut bir dnyada deil, tam da iinde yaadmz bu dnyada;
grdmz, duyduumuz somut varlk alannda bulunduunu syleyerek, kendisinden
nceki gelenee bakaldrr.
Arendtin dncesinde Marx, politik dnce geleneinin tersine evrilerek
sonlandrld noktadr. Marxn kendi zaman iin topik, ancak antik dnya iin,
gereklik tayan ve kendileri araclyla geleneksel politika felsefesine meydan
okuduu temel nermeleri vardr: Devletsiz ve snfsz toplum, bedensel emek ve
alma gerektirmeyen geni bir serbest zamanBu idealler, antik Yunan polisinin
gerekleriydi. Atina devleti ne demokrasi, ne oligari, ne de monari ile ynetiliyordu.
Orada da bedensel emek gerektiren iler, insanlarn kendilerinden kurtulmak istedikleri
etkinliklerdi; bylece yurtta olabilecekleri bilim, felsefe ve politika zerine
konuabilecekleri geni bir serbest zaman bulabileceklerdi. Marxn nermelerinden
ilki, nsan yaratan emektir. nermesi, Arendte gre, Tanry ve insann hayvandan
farkl olan akl yann grmezden gelen bir dncedir. Buna ek olarak, Marxn insan,
insanlk tarihi boyunca olumsuz bir konumda grlm bir etkinlik biimi olan emek
ile tanmlanmas, Arendte gre geleneksel felsefenin akl yceltmesine bir meydan
okumadr. kinci olarak iddet tarihin ebesidir. nermesi, Arendte gre tiranlara zg
bir zellik olan iddetin, yceltilmesidir. Antik dnemde iddet, kle ve barbarlarn
ynetiminde kullanlrd.307

Btn bir

politika kuramn, iddetin politik yaamn

dnda bulunduu ideal sistem ile; iddetin politik bir fenomen haline gelerek, insani
dnyay yok ettii modern zamanlar arasndaki kprde oluturan Arendt iin, iddetin
bir dnya kurmak gibi politik bir sorumluluk yklenmesi, kabul edilemeyecek bir
dncedir. Bununla birlikte, Marxn felsefenin gereklendiinde; yani dnyay
deitirdiinde ortadan kalkaca nermesini, Arendt ironik bir tarzda eletirir. Hibir
byk filozofun bile, felsefeden yaam deitirme konusunda en ufak bir beklentisi
307

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda., s. 37, 38

152

yokken, Marxn felsefeye bylesine can alc bir grev yklemesi, Arendti hayrete
drr. O, bu durumu gen Marksn idealleri eklinde yorumlar.308 Felsefenin
gereklenmesinden, felsefenin herkesin ura olmas anlam kmaktadr ki, bu da
felsefenin modern yaanma zg her eyin aleniletii bir yaamn etkinlii haline
gelmesi demektir.
Arendte gre Marxn bu idealleri gerekleir ve rnein insann en retken
etkinlii olan emek ortadan kalkarsa, geriye ne tr bir etkinlik kalaca bir sorunsaldr?
Dahas, devletsiz bir toplumda iddet de olamayacana gre, insann en nemli insani
etkinliinden mahrum kalmas, nasl bir yeni etkinlii

douracaktr ve felsefe

gereklendiinde ve ortadan kalktnda, geriye hangi etkinlik kalacaktr? Arendte gre

Marxn bu tutarszlklar309, onun asl olarak kendisinin de kavramsal boyutta
yararland

bir

gemii,

bugnn

grngsyle

olgunlamam bir aba olmasndan kaynaklanr.

eletirme

abasnn

henz

Arendte gre emein modern

dnyadaki kurtuluu, tm insan etkinliklerinin emek bal altnda deerlendirilmesinin

yannda, iddetin geri plana dmesine de yol amtr. Ona gre emek etkinliinin
toplumun tm katmanlarna yayld 19.yy. esas olarak tarihin en bar yzyllarndan
biridir.310

iddetin en azndan bir sre toplumun geri planna dmesinin nedeni,

insanlarn toplu bir ekilde emek karsndaki hayret verici eitlenmeleridir. nk

iddet uygulayacak olan efendi de, almann bir klesi durumuna gelmitir. Ancak
Arendt, emein toplumun gznde ykselii ile birlikte iddetin geri plana dmesinin,
zgrlk ynnde bir ilerleme olmad kansndadr.
Arendte gre Marx, bu elikiyi grd. O, almann kurtuluunun zgrlk
ynnde bir ilerleme deil, toplumun tamamyla zorunluluun egemenlii altna girmesi
anlamna geldiini grerek, devrim ile, alan insann kurtuluunu deil, insann
almaktan kurtuluunu salamay umdu. Marxa gre halkn afyonu, emein insan
boyunduruk altna almas ile salanr. Marxa gre, emekten kurtulmak zorunluluktan
kurtulmaktr, bu ise tketimin temel insani etkinlik olarak grld insanlk d bir
yaamdan kurtulmak demektir. Ancak otomasyondaki gelimeler, tketimin gittike
daha da ilerleyeceinin haberini vermektedir. Emein insan yaamnn her alann
308

A.g.e., s. 41
A.g.e., s. 40
310
Arendt, Hannah , nsanlk Durumu, s. 179, 80. dipnot
309

153

kaplamas, modern toplumda bo zamann nemli bir sorun olarak bydn

gstermektedir. Arendte gre modern toplumun bo zaman ile, antik dnyann
scholesi arasnda hibir benzerlik yoktur. Antik schole almaktan artan bir bo zaman
deildi, o, hayatta kalmak ile ilgili btn etkinliklerden bilinli bir uzak duruu ifade
etmekteydi.311 Modern insan iinse, almaktan kurtarlm bir bo zamann nasl
yaratlaca konusu bir sorundur. Modern insan kuatan retim-tketim zinciri, dnyay
daha kolay yaanabilir hale getirirken, insann kendisi ve dnya iin yaayaca,
zamansal ve uzamsal gereklii yok etmitir.
Emek, iddet ve felsefe, Marxa gre insann en temel etkinlikleridir. Bunlarn ilk
ikisi ayn zamanda, felsefe geleneinin temel tezlerinin de tam karsnda yer alan
kavramlardr. Arendt, kendisinin de kar kt geleneksel felsefeyi eletirmesi
konusunda Marxla hem fikirdir, ancak eletirinin ierii ve yn konusunda Marxla
aralarnda byk farklar vardr. Arendt felsefe gelenei karsndaki eletirilerini,
dnce yerine eylem, felsefe yerine de politikadan yana bir tavr alarak yapar. Bunlar,
birlikte kamusal alan oluturan etkinliklerdir. Marxn kamusal alan reddettii
dnlecek olursa, Arendt ve Marxn neden zm olarak ayn yolu benimsemedikleri
anlalabilir. Arendte gre Marxn bu gelenee katks; dnceyi de, eylemi de
anlamszlatrmak olmutur. 312
Marx,

yeni

bir

grngy

plana

karmak

amacndadr.

Henz

sistemlememi, dahas gelenei olmayan bir konuyu; insann emek etkinliini

yceltme abasndadr. Bir gelenei ykmak, yerine kurulacak olan sistemin elbette ki
eksiklerle dolu olmasn hakl karr. Marx, teoriye deil, praxise nem vermekle
Arendti felsefenin saflarnda yer alr gibi grnr, ancak salt praxisin Arendt iin
insani bir yaam kurmaya yetmedii dnldnde, Arendtin bak asndan
Marxn yapt dnceyi ykarken, insan en antipolitik etkinlikle tanmlamak gibi
ontolojik bir yanlgya dmektir. Marshal Berman a gre, Arendtin Marxa ynelik
iki temel eletirisi vardr. Temel dnce, Marxn emek ve retimi eletirmeksizin
yceltirken, dier insan etkinliklerini ve varlk tarzlarn ihmal ettiidir. Bermana gre

311
312

A.g.e., s. 181, 84. dipnot

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 41

154

Arendt, Marx manevi imgelem yokluuyla sular.313 O, Arendtin Marx

eletirilerinin, Adornonun hi yaymlanmayan kitabnda syledii gibi,

Marxn

dnyay dev bir atlyeye dntrmek istedii yorumuyla zetlenebileceini belirtir.314

Gelenei ykan Marx, insan yine insani bir yaamdan uzaklatran bir etkinlikle
tanmlama

amacndadr.

Benzer

biimde,

Marcusenin

Marx

mitolojik

kahramanlardan, emein, retimin, baarnn simgesi Prometheus ile zdeletirirken,

barlk ve pasifliin, duyusal mahmurluun simgesi olan Orfeus, Narsissus ve
Diyonizosu hi dikkate almamas,315 Arendtin belirttii gibi, Marxn dnceyi de
eylemi de anlamszlatrd yorumuyla benzerlik tar.
Bermana gre, Arendt nsanlk Durumunda, liberal eletirmenlerin gznden
kaan bir eyi anlamtr: Marxn dncesinde asl sorun vahi otoriterlik deil,
herhangi bir otorite iin temel olmamasdr. Otorite Arendt iin ideal bir rgtlenmenin
kurucu gcdr. Bermana gre Arendt, Marxn komnizminin temelinde yatan
bireyciliin derinliini anlamaktadr.

Bu bireyciliin

gidebilecei

nihiliste

dorultular da anlamaktadr. Marxn ideali olan, her bireyinin zgrce geliebilecei

bir toplumu bir arada tutan eyin ne olaca belirsizdir. nk yle bir toplumda
insanlar ortak bir amac paylasalar da, gerek bir kamusal alanda deil, aka
sergilenen zel etkinliklerin alannda yaamaktadrlar. Bermana gre Arendtin bu
Marx eletirisi, acil ve otantik bir sorunu ortaya koymaktadr. Ancak Bermana gre bu
sorunu, Arendt de Marx gibi zememitir.316 Yeni toplum olutuktan sonra, insanlar
bir arada tutan eyin ne olaca konusunda, yeterli yant vermedii gerekesiyle Arendt
de Marx gibi eletirilere maruz kalmtr. Modern toplum karsndaki alternatifleri ne
kadar farkl da olsa, biri eylemin, dieri emein ycelticisi olan bu iki byk teorisyen,
alternatif toplumlarn ayakta tutacak eyin ne olduu konusunda yeterince ak
olmamak gibi bir ortakl paylamaktadrlar. Berman Marxn, Arendt tarafndan
manevi imgelem yokluundan dolay eletirilirken, Arendtin bu yokluu, asl olarak
deneyimsel bir etkinlik olan eylem ile ne derece giderebildiini bir sorunsal olarak
grr. Arendt modern dnyann bunalmndan kurtulmak iin, politik eylemi nerir,
313

Berman, Marshall, Kat Olan Her ey Buharlayor, s. 160

A.g.e., s. 160, * dipnot.
315
Marcuse, Herbert, Eros Ve Uygarlk, ev. Aziz Yardml, dea Yay., stanbul, 1995, 8. Blm
316
Berman, Marshall, a.g.e., s. 162-163
314

155

ancak bu eylemin ieriinin nasl olmas gerektiini anlatmaz. Eylemi somutlad

birka durumdan biri, balama ve sz verme konularndadr. Gereklik tayabilmek
iin bakalarna baml olan bu iki eylem tr, kendileri sayesinde, insann yeni bir
eylere balayabilme mucizesinin devamlln salarlar.317 Arendtin bu iki rnekle
somutlad eylemin, en belirgin karakteri, yalnzca insani meseleler alannda
uyguland taktirde, politik bir kimlik kazanacaklardr.
O halde modernizmle balayan dnm, dnceye kar eylemin stnlk
kurmasdr. Theoria, yerini praksise brakmtr. Bu, eyleyen insann kamusal alana
kmas anlamna gelir, ancak ayn ekilde, iddet denilen ve bedensel eyleme dayal
yeni bir etkinlik biimi olarak totalitarizmin gelimesi de, ayn srecin sonucudur.
Bugn gelenein yitirilii, ya da Arendtin deyimiyle gemii bugne balayan
halatlarn

kopuu,

insann

insanl

bugne

ulatran

dnce

zincirini

renememesine, gemii unutmasna ve dolaysyla bugn anlayamamasna neden

oldu. Arendte gre, bu byk bir tehlikedir. nk unutu, () bir boyuttan; insani
var olutaki derinlik boyutundan mahrum kalacaz anlamn tar.318 Ona gre bu
dnyay ayakta tutan otoritenin yitirilmesi, dnyann temellerinin yitirilmesi
demektir.319 Hatrlama anlamna gelen bu derinlik de olmadan, insan, yaamn
yzeyinde kalr; her eyin kkenini sorgulama, ilk nedenleri anlamaya alma gibi,
kendisini insan klan temel yetilerini kaybeder.
nsann kendi emeine, elinin iine ve politika alanndaki eylemlerine gven
duymas, bunlar baka bir eye gre olan konumlar ile deil, salt kendileri olarak
deerlendirebilmesini salar. Arendt, insann kendisinden daha gl ve mkemmel
olduunu dnd herhangi bir g bulmadan, kendi potansiyelini olabildiince
amasndan yanadr. El emeine kar duyulan antik horgrnn, modern zamanlarda el
emei olan makinelerin rettii silahlarla yaamn insaniliinin yok edilmesi ile
sonulanmas, Arendt iin insann bu temel etkinliine daha yakndan baklarak, ondaki
potansiyelin grlmesini gerektirir. Bu nedenle Arendt, gelenein Marxla birlikte
tersine evrildiini sylerken, emek ve iin artk yalnzca almas gereken etkinlikler
olarak kk grlmediini, bu etkinliklerin yaamn genelini kapsadn ve hatta bir
317

Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 325-326-327

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 131
319
A.g.e., s. 132

318

156

zamanlar kendisi iin var olduklar kamusal alan yktklarn syler.320

Platonla

birlikte ynmz evirdiimiz idealar, Marxla birlikte u an burada olan ile yer
deitirmitir. Metafizikten, deneyime doru gerekleen bu dnm, ne metafizik
dncenin srekliliini salam, ne de insann eylem zgrlnn kkenlerini
barndrmtr. Olan ey, geleceksiz bir metafizik ile, gemisiz bir deneyim alandr.
Kesime yeri bulunmayan insan yaamnn bu iki boyutunun yol at en byk
tehlike; insann ortada braklmasdr.

d. zgrln Kayb
Kamusal alann insana kazandrd en nemli nitelik, zgrlktr. Antik
dnemde birey zgrln, kamusal alann boy gsterdii kent yaamnda tand.
Ancak modern toplumda kamusal alan zgn biimini yitirdii iin, bireyin
zgrln tanma zelliini de yitirmitir. Bu durumun zerinde, politika alann
kuatan bireysel karlarn, savalarn ve kitle toplumunun etkisi olmakla birlikte, kent
olgusundaki mimari dnmlerin de etkisi vardr.
Modern kent, gerek mimari, gerekse i ileyii asndan bireyselciliin
gelimesine yol aar. Kentteki yapsal deiiklikler, bu durumu kantlar. inde ortak bir
dnyann kurulduu, bireysel farkllklarn sergilendii ve dnce al-veriinde
bulunulan agoralar; kent dna kurulmu dev al-veri merkezlerine, i ilerinde
zgr siteler, merkezi ynetime bal belediyeliklere, kenarlarn kemerlerin ssledii
geni caddeler, yayalarn yryemeyecei kadar dar kaldrmlara, kirli ve bozuk
yollaradnt. Benzer ekilde Habermasn belirttii gibi, eski geni avlulu evler,
misafirlerin zenle arland misafir odalar, ortadan kalkt ve ilevleri evin dier
odalarna datld. 321 Habermasn szleriyle;
Byk ehirlerdeki modern zel evlerde, evin ilevlerinin
tmn birden ayrtrmadan kapsayan mekanlar olabildiince
320

321

Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 31

Habermas, Jurgen, Kamusalln Yapsal Dnm, s. 118

157

kltlmtr: girilerdeki geni salonlar kle kle iyice

daralp hollere dnmtr, hele avlular genellikle darack, pis
kokan, rutubetli keler haline gelmitir. Byk ailenin oturma
salonunda oluan, kadnn kocasyla birlikte, uaklar ve
komular nnde evi temsil ettii kamusallk, ekirdek ailenin
kar-kocann reit olmayan ocuklaryla birlikte hizmetlilerden
yaltld, oturma odas tarafndan yok edilir.322
Rnesans ile balayan yaamn zellemesi sreci, mimari tarzdaki dnmde de
gzlenebilir. Geleneksel geni ailenin topluluk yaamn srdrd geni avlulu evi,
Habermasn syledii gibi, ekirdek ailenin minyatr odalardan olumu ve
bireysellie davet eden apartmanlarn, mmknse birbirini fazla grmeyen dairelerinin
makbul olduu yaama alanlarna dnt. Dahas, gelimi toplumlara zg bir nitelik
olarak, yalnz yaayan bireylerin saysal art ve bu talebe ynelik olarak gelien tek
kiilik evler, modern toplumda bireyselciliin ne kadar byk bir hzla yaylmakta
olduunun gstergesidir. Tm bu gelimeler Arendte gre, insani zgrln ve
gerekliin teminat olan oulluk olgusunun, kitlesel yalnzlk grngsne
dntn anlatr. Krat Buminin Demokrasi Araynda Kent adl kitabnda
and bir Alman atasznn syledii gibi, ehrin havas insan zgr klar.323 Buna
karn gnmzde kent yaam, insan her ynden kuatan aracl ilikiler yuma haline
gelmitir. Buminin syledii gibi;
Antik Yunanda, zellikle Atina demokrasisiyle siteye sokulan,
eski uygarlklarn tanmad, otoriter rejimler ve mutlak
iktidarlarnsa korkutucu bulduu toplumsal bileen yani yurtta,
bugnn kentinde kaybettii yerine ve gcne tekrar
kavumaldr: () Artk zellikle son yzyl iinde giderek
devleen () kentlerde agoralar yok. ehirden srlen
diyalogun yerini, her eyi dzenlemek isteyen iktidarn
monologu alm. Bugn kentlilerden istenen, artan devlet
mdahalesinin giderek gszletirdii yerel ynetimler ve
onunla uyum iinde alan birok bilim ve uzmanlk dal
karsnda suskunluunu korumasdr. 324

322

A.g.e., s. 118
Bumin, Krat, Demokrasi Araynda Kent, s. 51
324
A. g.e., s. 18-19
323

158

Suskunluk, modern bireye zg bir fenomendir. nsann theoria yanna en ok

yaklaan etkinliktir. Dolaysyla suskunluk, Arendtin, insann insanln fark etmesini
salayacak bir etkinlik olarak kabul etmedii bir durumdur. Ancak modern a, bireyi
demokratik ynetim altnda sessiz bir kitleye hapsetmitir. Bu anlamda suskunluun,
kamusal alan kuran diyalog ile tad kartlk aktr. Krat Buminin syledii gibi;
Artk kent merkezinden ok uzaklam bir Belediye
Saraynn yerini bile bilmeyen kentliler, bizim kentimiz diye
bir yerden sz edebilir mi? 325
Kentlerin kalabalklamasnn bir sonucu olarak, bireyin kentin ynetimi
zerindeki egemenlii azalmtr. Fiziksel byme, yurttan kamu alan zerindeki
roln zayflatmtr. Artk kamusal alan, geip gittiimiz bir yerdir. Habermasn
syledii gibi modern toplumda kentler ve evlerin mimari tarzlarnda yaanan
deiiklikler, kamusal alann ada grntsnn aklamasdr. Oturma odasyla,
salonun ayn at altnda olmas326 gnmzde yaamn kamusal ve zel alanlarnda
yaanan karkln gstergesidir. Habermas ve Arendtte ortak olan dnceye gre,
modernin oturma odasnn yani zel alann zenginliini kefetmesi zerinde, edebiyat
alannda Goethe ile balayan mektuplamalarn yaymlanmas etkili olmutur. Edebiyat
alannda kefedilen znellik toplum alanna yaylm ve bylece modern ada ykselen
bir deer olarak zel alan, yaamn her alann kuatmtr.
Sonu olarak, Arendt iin insann kamusal alandaki eylem ve konumalarn
gerekletirebilmesi anlamndaki zgrlk, insan yaamnn en deerli niteliidir. Bu
zgrln yaamas iin, kamusal alann insani eitlii salayacak biimde tesis
edilmesi gerekir. Yalnzca yaamlarn zorunluluklarn belirledii insanlar, bu
zgrlkten mahrum kalrlar. Yaamn zel alana ait zorunluluklar tarafndan
kuatlmas durumunda, insann bilinlilik dzeyi tek bir noktada toplanr. Buradaki
bilin, insann kendisini tekil ve yeri doldurulamazln fark etmesine ve bu sayede
325

A.g.e., s. 19
Habermas, Madame de Staelin sergiledii bir oyunda, yemekten sonra herkesin bir keye ekilerek
birbirine mektuplar yazmasnn, bireylerin hem kendileri hem de bakalar iin bir kurgu znesi haline
geldiklerini ifade ettiini syler. Bknz. Habermas, Jurgen, a.g.e., s. 126. Bu anlat, Arendtin teorik
olarak ele ald modern zamanlarda ykselen zel alann kamusal yok ettii teziyle ayn eyi
sylemektedir. Aradaki fark, Arendtin bu sylemde daha teorik bir dil kullanrken, Habermasn
anlatsn yaamsal rneklerle renkli tutma konusundaki srardr.

326

159

lmszlkten pay almasna ynelik deil, tam tersine yaamn lmden bir nceki
basamak olduunu anlamasna ynelik bir bilinliliktir.327 Bu deneyimde yaplmas
gereken, bu basama olabildiince uzun bir srede gemek, yani hayatta kal sresini
uzatmaya almaktr. Baka bir ifadeyle, zel alan ve zel alana ait tm etkinlik ve
sfatlar, insan Platoncu anlamda akn, Arendti anlamda olgusal bir deneyim olan
lmszlkten yoksun brakr. Bu sayede kalc olma ansn yitiren modern insan iin
yaamda igal ettii yer, lmeden nce yaad yllarn toplam kadardr. Byle bir
yaamda Arendt iin, en nemli deer olan, anlam sz konusu olamayacaktr. Arendtin
kamusal alana ynelik tm anlatsnn temelindeki deer olan anlam, insann zel
alandan ve zel niteliklerden zgrletiinde deneyimleyebilecei bir eydir. nsann,
zel alan aarak katld kamusal alan yok etmi olan modern dnya, insann at
her yaam biiminin alternatifini, birbirine benzer yaamlardan oluturmutur. te
totalitarizm budur: nsan, her katman birbirinin daha da gelimii olan benzer
yaamlarn iine hapsetmektir. Tam bu noktada Arendtin totalitarizmle ilgili soan
imgesini328 hatrlamak uygun olacaktr. Modern insann her alan kaplam olan zel
alan iindeki yaants, adeta bir soan andrr. Bir yaam biiminden kurtulan insan
bekleyen yeni yaam, bir ncekinin daha gelimiidir. Sarmallar halinde bireyi
evrelemi olan bu sistem, bireye baka bir var olu alan sunmad iin, bireyi
katmanlar iinde bir yerlerde yaamaya zorunlu brakr. inde yaad kk toplumu
terk etmek isteyen ve bunun iin eitim grerek stat atlamak isteyen birinin ulat
yaam, bir ncekinin daha da gelimi modelidir. yleyse, i ie gemi katmanlar
halinde bireyi sarmalam olan modern yaam, insann belleinde bir gereklik alan
diye bir ey oluturmad iin ve toplumsal hafza ile nceki kuaklardan bu bilginin
aktarlmasn salayacak olan gelenek de ykld iin, zgrlk, ii bo, anlamsz bir
kavram halini almtr. Mimari yaantsn da bu durumu destekleyecek biimde
dzenleyen modern insan iin, zel alandan zgrlemek ve bireysel farklln anlatan
szler ve edimleri ile lmszle ulama ansn yakalamak, yalnzca masallarda
anlatlan bir imgedir. lmszlk tutkusu denilen ey de, yerini, lmllk bilinci ile
deitirmitir. Yaam, her gn lme biraz daha yaklamann pratiidir. Byle bir
327
328

Arendt, Hannah, A.g.e., s. 182

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 137-138

160

sistem iinde zgrlk, olsa olsa adada yaayan Robinsonun, ngiliz alkanlklarn
srdrd yaantsnn uygar oluu kadar, gerektir.
e. zel Alandan Dar karak Yaam Kuatan Ekonomik Etkinlikler
Arendte gre modern ada batda yaanan ac deneyimler, emek ve iin, yani
ekonomik insann yceltilmesinden kaynaklanr. Kendileriyle ilgilenen insan, st dzey
bir insani yaama ulatrmak yerine, yaamn zorunluluklarnn iine iten bu etkinlikler,
antik dnyada sahip olduklar gizlilik zelliklerini modern dnyadaki kamusal
kimlikleriyle deitirmilerdir.329 Bu bak asnn Platonda dabulunduu nceki
blmlerde ele alnd. Platon; el sanatlarnda almaktan bedenleri bozulduu gibi
ruhlar da ypranp sakatlanm bir sr dk yaradll insandan sz eder.330 te
yandan Platon iin bu insanlarn ruhlarn arttklar yer, Arendtin nerdii gibi
kamusal alan deil, felsefenin alandr. Arendt iin ise, bu ilerle urat iin gereklik
algsn yitirmi insann yeniden bu algsn elde edecei yer grnler alandr. Emek
ve iin zel alandan dar karak, Komnist Manifestonun deyiiyle, halklarn
mantar gibi yer stne karak onbinlerce konfeksiyon ve basm iisine, kasaba,
badanacya331 dnmesi ile birlikte, toplumun dlanmlar, insan yaamnn tm
alanlarn kuatt. Bu durumda modern ada insann ortak dnyas olan kamusal alan,
yaamsal zorunluluklar tarafndan ele geirildi. Arendt, bu nedenle liberalizmi bir
alma felsefesi, Marksizmi de bir emek felsefesi olduu iin reddeder. nsan politik
kimliinden uzaklatran bu iki etkinliin ycelticisi olan Marksizm ve Liberalizm,
Arendti felsefenin karlarnda ykseldii sylemlerdir.332
almann birinci blmnde, kamusal alan oluturan gler anlatlrken, antik
Yunanda zel alann etkinlikleri olan emek ve iin kamusal alan karsndaki rolleri ele
alnd. Burada ise, bu iki etkinlik kamusal alan yok eden unsurlar olarak yeniden ele
alnacaktr. Bu noktada emek ve iin Arendtin gznde hibir zaman kamu alan

329

Parekh, Bhikhu, a.g.e., s. 108-111, akt. Toker, Nilgn, iddete kar politika: Hannah Arendtin
iddet analizi, s.69, 13. dipnot
330
Platon, Devlet, V. Kitap, 495-d-e, s. 234
331
Berman, Marshal, a.g.e., s. 439
332
Toker, Nilgn, a.g.e., s. 69, 13. dipnot

161

kurmaya yetenekli etkinlikler olmadklarn sylemek anlaml olacaktr. Antik dnyada

kendileri sayesinde, efendinin, yaamn zorunluluklarndan zgrleerek, kamusal alana
katlmasna frsat veren emek ve i, kamusal alann yaamas iin dolayl bir etkiye
sahipti. Modern dnyada ise bu iki etkinlik, hane alanndan dar karak, her alana
yaylm ve dorudan kamusal alan yok etmilerdir.
1. Emek
Arendte gre gnmzde bir tketim toplumunda yaamamz, asl olarak bir
emekiler toplumunda yaadmz anlamna gelir. Emek etkinliinin yzlerce yl
ncesine uzanan kurtuluunun bir sonucu olarak, bugn yaamn her alann bu etkinlie
ait bir fenomen olan, zorunluluk kuatmtr. Bu noktada Arendti ilgilendiren,
emekinin ya da alan snflarn modern ada kamu alanna girmesi ve toplumun
dier kesimleriyle eitlenmeleri deil, bu eitlenmenin,

insann tm etkinliklerinin

yaamsal zorunluluklarn giderilmesi gibi bir ortak paydada birlemesine yol amasdr.
Baka bir ifadeyle Arendt, alan insann deil, alma etkinliinin ulat modern
biimi irdeler. nsann tm etkinliklerinin yaam kazanmak amacna indirgenmesinin,
yaamn insaniliini yok etmesi ile ilgilenir. Ona gre, toplumda bu eilime kar olan
insan says gn getike azalmaktadr. 333
Toplum dlanmlarnn kamu alanna k olarak adlandrlabilecek olan bu
sre, Marxn syledii gibi, kas gcnn bir deer unsuru olmaktan karak, zayf,
gsz bireylerin de ynetebilecei makineler dnyasn oluturmu, bu da kadn ve
ocuklarn da makinelerin hizmetine koulmasna yol aarak, hem aile yapsn, ilevini
bozmu hem de bo zaman yok etmitir.

334

Antik dnemde, bilim ve felsefenin

gelimesine izin veren leisure (serbest zaman), sanayi toplumuna gei srecinde,
insann almaktan kaamayaca, almamann kt sayld yeni bir anlam
yklenir. alma saatlerindeki en youn art, 19.yy.n ilk yarsnda gerekleti. Bu
dnemde yeni yaplan makinelerle yaran emeki, gnmzdekinden ok daha youn

333

334

Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 175

Marx, Karl, Kapital (Birinci Cilt), ev. Alattin Bilgi, Sol Yaynlar, Birinci Cilt, 1978.s. 409, 481

162

bir alma temposu iindeydi.335 nsani yaamn, makinelerin kontrolnde gerekleen

alma etkinlii tarafndan kuatlmas ile birlikte, almaktan kurtulma idealleri
ykselmeye balad. nsal Oskaya gre insann kurtuluunun almaktan kurtulmakla
mmkn olabileceini gren Marxa gre insan almad iin deil, alt iin
yoksullamtr. 336 Emekinin kurtuluu anlamna gelen, emekinin kamusal kimliinin
tannmas sreci, hzla gelien kapitalist sre iinde emekiyi makinenin klesi
durumuna getirdi.

Marx Platondan esinlenerek kapitalist toplumun bir arac olan

ekonomi politiin, emek-youn, ya da makine-youn srete alan iinin emeinin

verimlilii iin teoriler gelitirdiini dnr. Platon, bir insann birok sanatla deil,
bir tek sanatla urat zaman daha iyi i grdn syler; ona gre i, iinin bo
vaktini beklemez, tam tersine ii ie ayak uydurmak zorundadr.337 Platon;
() herkes baka ileri brakp yeteneine uygun tek bir ile
urarsa, bunu da zamannda yaparsa, hem daha ok, hem daha
iyi, hem de daha kolay i karr. 338
Marxa gre Platon, sanayi lkesinin temel amacn ok nce fark etmitir.339
nsan emeinin verimliliini artrmak iin teoriler gelitiren modern ekonomi
kuramclar, Arendtin srarla zerinde durduu insann insaniliinin yok edilmesine
hizmet etmektedirler. Yalnzca tketmek iin retmek abasna indirgenen modern
yaam, nsal Oskayn syledii gibi; insan grsel yaamn klesi durumuna getirerek
tketmek iin alan uygar yabanilere340 evirdii, bunu da insann insanlama
olaslnn ortadan kaldrlmas anlamna geldii yeni bir yaamdr. Modern
Zamanlar adl filmde, bant sisteminde alan bir iiyi canlandran Charlie Chaplin,
srekli artan bir hzla banttan gelen rnlerle yarrken, kahkahadan krlan seyircinin
bu durumun gerekte hi de elenceli olmadn, tam tersine iinin alma biiminin
trajedisini yanstan bir anlatm olduunu fark etmesiyle, salon bir sessizlie brnr. Bu

335

Arendt, Hannah, a.g.e., s. 182, 85. dipnot

Oskay, nsal, Ykanmak stemeyen ocuklar Olalm, YKY, Cogito, 1998, s. 187-189
337
Platon, Devlet, II. Kitap, 370-b-c, s. 73
338
A.g.e., 370-c, s. 73
339
Marx, Karl, a.g.e., s. 381
340
Oskay, nsal , a.g.e. ,s. 192
336

163

anlatm, modernizm srecindeki insann makinelerin yani almann klesi haline

gelmesinin trajedisini vurgular.
Arendte gre, modern toplumda insan etkinliklerinin birletirilerek bu dzeye
indirgenmesini, gnmzn emek-oyun kategorisi bariz biimde tanmlamaktadr. Bu
teori, yaamla ilgili tm ciddi etkinlikleri emek balna dahil ederken, yaam sreci
bakmndan zorunlu olmayan her etkinlii oyun olarak deerlendirir. Arendte gre
emek-oyun kategorisinin temelinde, zel ve kamusal alan karsndaki antik dnyann
zorunluluk ve zgrlk kategorileri ile tanmlad ayrm yatmaktadr. Emek, yaamn
zorunluluklarn gideren etkinlik iken, oyun, kamusal alana atfedilen tm insani deer
ve etkinliklerin modern dnyadaki genel addr. Arendte gre, modern dnyann asl
olarak sanat oyun balnda deerlendirmesinin, insann en st etkinliklerinden biri
olan sanat, yaamn dnda, ciddiyetsiz, hobiye benzer bir etkinlik olarak grlmesine
ek olarak, tm etkinlikler arasnda emee byk bir stnlk salanmas gibi bir sonucu
olduunu syler. Sanat Arendt iin, insan eseri dnyann kalcln salayan ve
modern koullarn ypratmakta en zayf kald etkinliktir. Dolaysyla gelenei
tayacak, bu sayede dnyann insanlnn teminat olacak nemli bir anlama sahiptir.
Ancak modern dnya sanatn insanlk durumu asndan tad bu anlam
deerlendiremez. Arendte gre modern dnyann insani etkinliklere bak u ekilde
zetlenebilir: Hayat kazanma asndan, emekle ilgisi bulunmayan her etkinlik bir hobi
saylmaktadr.341
Modern toplumda emeki kamusal bir aktrdr, kamusal statleri vardr, kamu
tarafndan tannr, ancak hayatnn byk blmn kuatan retim aamasnda,
bireyselliini hibir biimde yanstamayaca bir kuatlmlk iindedir. Bu nedenle
yabanclama olgusu, yani otomasyon srecindeki bir insann hem kendisinden hem de
rnnden uzaklamas durumu, modern bireye zg bir yaantdr. Gerekliin
kayb, Arendt iin nemli bir ontolojik yoksunluktur. Kent olgusu iinde eriyen
bireysel

kimlik,

ekonomik

yaantda

da

varln

gsteremez.

Dolaysyla

farkllklarmz sergileyerek eylemde bulunduumuz kamusal alan, bizi gereklik

deneyimimizi de tanyamayacamz, bir biime dntrmtr.

341

Arendt, Hannah , a.g.e., s. 176-177

164

Arendte gre modern toplumun bir tketim toplumu olmas, vita activann
zenginlik, bolluk ve ynlarn mutluluu anlamna geldiini gsterir. Bentham, insan
eylemlerinin saladklar haz ve verdii acya gre lldn dnerek, olabildii
kadar ok sayda insann olabildii kadar ok mutlu olmas342 dncesiyle bu objektif
ly formle eder. Benzer biimde Marx, herkes iin gerek bir refah arayndadr;
bu parasal bir refah deil, yaamn insaniliinin koullar olan geliimin, duyarlln
bolluu anlamnda bir refahtr. Bu anlamda belli bir adan bakldnda antik dnyann
insan bir noktaya kadar tatmin ettiini dnen Marxa gre, modern dnya hibir
tatmin duygusu yaratmaz.343 O halde nihai amac mutlu olmak olan modern insan iin
alma, bu amac gerekletirecek bir aratr. Ancak bu, ama ile ara arasnda baka
bir unsurun olmad, yani mutluluun almayla eitlendii bir yaamdr. te modern
insana zg durum budur; yaamnn her alann kuatm olan emek etkinliini, bir
zamanlar antiklere politikann verdii hazla benzetirmesidir. Arendt de Marx gibi,
modern insan kendi eyleminin aa kard insanl kavrayamadn dnerek
eletirir.
Arendte gre Marxn zgr zaman ideali, insann emek etkinliine harcad
enerjinin, baka etkinliklere dntrlmesi gerektii inancn tayordu. Modern ada
olan, Marxn bu umudunun tam tersidir. Animal laborans emekten kurtulamam, tam
tersine zamann tketim dnda baka hibir eyle geirmek istemeyen, kalan artk
zaman ise doymak bilmeyen gdlerini tatmin ederek geiren birey haline gelmitir.
Bu, emek ve tketim etkinliinin salt zorunluluktan karak, yaamn hobi alann ifade
eden tm katmanlarna yaylmas ve zgrln ve insaniliin alann bile kaplad
anlamna gelir. Dolaysyla emein yaamn tm alann kaplamas, her eyin bir
tketim nesnesi haline geldiinin kantdr.344 Bu durumun yol at sonu, yaamsal
zorunluluklarn insann kamusal alann da kaplayarak, kamusal alan grnmez
klmasdr. Arendtin syledii gibi,

342

Gkberk, Macit, a.g.e., s. 375

Berman, Marshall, a.g.e., s. 123
344
Arendt, Hannah, a.g.e., s. 183
343

165

()animal laboransn tasarrufunda bulunduu srece gerek

bir kamu alan sz konusu olamaz, sadece zel etkinlikler aka
sergilenmi, tehir edilmi olur. 345
Arendte gre emek ve iin egemenliindeki bu yeni toplumsal durum, kitle
kltr denilen eydir. Kitle kltrn karakterize eden tanmlama, evrensel
mutsuzluktur. Bu, modern insann kendisinden honutluk duymasn salayacak
alma koullarndan yoksun bir emek toplumunda yaadn gsterir. Arendte gre
bylesi bir honutluu isteyen yalnzca emekidir. , ya da eylemin byle bir amac
yoktur.346
Sonu olarak, animal laboransn ideali gerekleti, modern dnya eylerin hzla
tketilip yeniden retildii bir israf ekonomisine dnt. Arendte gre byle bir
dnyada yaamamz, eylerin doasndaki dngsellie kapldmz anlamna gelir.
nk daha nce deinildii gibi, insann dnyadaki yaay dz bir izgi halinde ve
en insani etkinlii olan eylem ve konumalar ile gelecein nceden kestirilemedii bir
yenilikler zinciridir. Buna karn yeryz ve doann yaam, bir sonraki basaman
nceden bilindii bir dairesellik iindedir. Modern insan emek ve tketim ilikisinin
klesi olarak, ayn eylemin sonsuz kere tekrarland dairesel bir yaama kaplm,
bylece doal yaama yaklam ve insani yaamn tm niteliklerini kaybetmitir.
Modern insan bir retim-tketim dngs iinde yaarken, varln duyumsamasn
salayacak, kalc olabilen herhangi bir ey bulamad iin yaamn insaniliini
kavrayamaz. nsann kendini gerekletirmesinin tm koullar tketim nesneleriyle
birlikte tkenmi, yerine iini tamamlam olmann verdii ii boaltlm bir mutluluk
kalmtr.
2.
Marxa gre, politik hayvann antikitenin insan tanmn oluturmas gibi,
Benjamin Franklinin insan alet yapan olarak tanmlamas da Yankeeliin, yani

345
346

A.g.e., s. 183
A.g.e., s. 184

166

modern an bir zelliidir.347 Arendte gre, Marxn bu belirlemesi dorudur.

Arendte gre antikitenin homo faberi dlamas gibi, moden a da politik insan, yani
eyleyen

ve

konuan

insan

dlamtr.

Bu

her

iki

dlama

da

emekiler ve mlksz snflarn 19.yy.daki kurtulularna kadar dlanmalarnda olduu

gibi, doal bir durum deildir. Ona gre modern a, devletin her durumda reten
insan koruyamayacann farkndayd. Ancak Arendtin szleriyle; ()yasa ve
dzenin yrtlmesi dnda kalan her eyi, boa konuma ve kibir olarak grd. 348
Arendte gre homo faberin kamu alanna kn salayan ey, modern a bir
aletin, homo faberin yapt bir aletin balatmas olmutur. Bununla ilgili olarak Marx,
James Wyattn 1735te yapt iplik eirme makinesinin, makinelemenin hayatmza
girmesi ile ilgili olduunu syler.349 Emek ve iin sanayi toplumunda zel alandan
dar klaryla oluturduklar toplumsal alann biimi, emeki asndan bir tketim
toplumuyken, i ve alma etkinlii asndan al-veri piyasasdr. Alet yapan modern
insan, emein klesi durumunda olan animal laboransa gre, bir derece daha
saygndr. nk o, rnlerini sergileyebilecei bir pazar yeri oluturmaya ve bu sayede
toplumsallamaya yetkindir. Arendte gre antik Yunan insan, ayn tarihsel dnemde
kendileri gibi bir kamusal alana sahip olmayan baka toplumlar olduunu biliyordu. Bu
toplumlarn ortak zellii, kamusal alann yerine, zanatkarn rnlerini sergileyip,
mbadele edebilecei pazar yerlerine, agoralara sahip olmalaryd. Arendte gre
tiranlar, yurttalarn polisin ileriyle uramak gibi eylemlerini gerekletirdikleri
kamusal alan, dou dnyasnn pazar yerlerine benzetmeyi istemilerse de bunu
baaramamlardr. Bunun gereklemesi, yani poliste bir araya gelen ortak dnyann
kurucularnn, rnlerini mbadele etmek iin bir araya gelen reticilere dnmeleri,
ortaada gerekleti 350
Animal laboransn kamusal alan deneyimine olan uzaklna karn, homo
faberin oluturduu bu al-veri piyasas, Smithin syledii gibi, insan hayvandan
ayran yetiyi kazandrmaktadr. i tam bir yaltlmlk iinde rettii rnn, ortaa
pazar yerinde sergilerken, iinin alma etkinliine, retimine katlmak, salt yargda
347

Marx, Karl, a.g.e., s. 196

Arendt, Hannah, a.g.e., s. 218
349
Marx, Karl, a.g.e., s. 386
350
Arendt, Hannah, a.g.e., s. 218-219
348

167

bulunmann tesinde zanaatkara ortak olmak isteyen kiilerin katlmasyla birlikte,

toplumsal alan ykselmeye balad. Bu yeni toplum, almann antik karl olan,
zellik, gizlilik, yaltlmlk ile tanmlanan retim srecinin yok olduu, retim
etkinliini srdren ailenin bu grevinin sona erdiini haber veren yeni bir dnemdir.
Bu deiim, daha nce ele alnd biimiyle, kamu alann tahtna aday olan yeni bir
oluumdur. inin ihtiya duyduu toplumsal ortam, ustann ran yardmna
gereksinim duymas ya da sanatn bakalarna retmek istemesi durumunda
gerekleir. Ancak buradaki bir aradalk, insann konuma ve eylemleriyle katld,
insanlarn birbiriyle uyumlu olduu politik yapdaki insani dnyayla ayn ey deildir.
Bu bir aradalk gerek bir bir aradalk deil, her bireyin, iini kendi yaltlml iinde
gerekletirdii bir birlikteliktir. rn bittiinde, bir aradalk da biter. Bu her insann,
kendi zel alannn snrlar iinde bulunarak oluturulan yeni bir alandr.
Arendte gre tarihsel olarak en son kamu alan, homo faberin rnlerini
sergiledii bu alveri piyasasdr. Mlkiyet olgusuyla biimlenen bu yeni toplumsal
alan Arendte gre, Marxn insanlarn metalar haline dntrln anlatan
yabanclama saptamasnn devreye girdii andr. Alveri piyasasnda karlaan
insanlar, deiim deeri sahipleridir. Deiim deerinin kullanm deerinin nne
gemesi, Marxa gre kapitalizmin douu ile balayan bir sretir. Nesnenin yararll
anlamna gelen kullanm deerinin yerini, zaman ve yere gre durmadan deien,
metann znde bulunan bir deer olan deiim deeri almtr.351 O halde deerin bir
eyin zellii/gizlilii iinde asla sahip olamayaca bir nitelik olduu konusunda
Arendt ve Marx ayn dnr.
Her nesnenin baka nesnelere gre lld, dolaysyla, hibir eyin nesnel bir
deere sahip olmad yeni kamu alan olan al-veri piyasas, kamusal alanda eylem ve
konumalaryla insani dnyay biimlendiren aktrlerin yerine, arz-talep ilikisine gre
birbiriyle rekabet eden nesneleri geirmitir. Mutlak ltlerin kayb olarak
adlandrlabilecek olan bu toplumsal durum, en byk deiim deeri arac olarak
konumlanan, para ile karakterize olur. Arendte gre, greliliin egemen olduu bu alveri piyasasn ngren, Protagoras olmutur352: nsan her eyin lsdr. szyle,
351
352

Marx, Karl, a.g.e., s. 50 ve devamnda

Arendt, Hannah, a.g.e., s. 226-227

168

nesnel ve mutlak ltlerin olmadn kastetmitir. Evrensel kurallarn yitirildii, her

eyin deiim deeri tayan bir nesne dzeyine indirgendii kapitalist toplum, ortak
insani dnyann da, zel karlar tarafndan kuatlmasna yol amtr.
f. iddetin Politika le likilenmesi
Politik bir eylem olan diyalogun yerini, anti-politik bir durum olan iddetin
almas, antik Yunan polisiyle balayan ve modern dnyaya uzanan insanlk durumunu
ifade eder. Her nekadar polise olan yaklamlar bakmndan iki farkl duru noktasn
temsil etseler de Arendtte ve felsefe geleneinde bir insan etkinlii olarak grlmeyen
iddeti dlamak gibi ortak bir zellik vardr. Ancak Tokerin belirttii gibi, Arendtin
iddeti konu edinmesi kanlmaz bir sonutur. nk savalar ve devrimler yzylnda
yaayan bir politika filozofunun, bu an temel gerekliini grmezden gelmesi
mmkn mdr? Toker, iddet zerine bir kitab olan Arendtin, baz eletirmenlerin
dndnn aksine iddeti temellendirdiini deil, tam da modern dnyann bir
grngsnn, politikann yeniden tesis edilmesi gerektiine inanan bir politika
felsefecisinin de problemi olmas dolaysyla, iddeti konu edindiini dnr.353
yleyse Arendtin iddet okumas, byk bir insan kitlesinin yok olmasyla, ya da
yurtsuz braklmasyla sonulanan totaliter ideolojilerin yaylm arac olan bu
fenomenin, dayand temelleri anlamaya yneliktir. Bu aba, bir insann, bir halkn ve
insanln, en temel hakk olan karar verme, politik yaama katlma ve yurtta
kimliinin tannmas hakkn yok sayan bir davran biimi olan iddeti, modern
dnyaya getiren eyin ne olduunu, politik yaam ele geiren bu davrann kkenlerini
ortaya koyma abasdr.
Antik Yunanda iddet, yalnzca hane reisinin zgrlemek uruna, klelerine
uygulad bir davran biimiydi; kamusal alana girmenin bir kouluydu, dolaysyla
politika ncesi bir deneyimdi.354 Modern toplumda zel alann duvarlarnn yklmas,
hane iine gizlenmi olan iddeti de dar karm ve iddet, hem kamusal, hem de
toplumsal alann bir gereklii haline gelmitir. iddetin kamusal bir etkinlik haline
353
354

Toker, Nilgn, iddete kar politika : Hannah Arendtin iddet analizi, s. 62

Arendt, Hannah, a.g.e., s. 51

169

gelmesi, politika-d bir unsurun, politikann tam kalbine yerlemesi sonucunu

dourmutur. iddet zel alanda da, kamusal alanda da var olabilir, ancak Benhabibin
syledii gibi, iddetin dili, acnn dili olduu iin, o asl olarak zeldir.355
iddet ve savan, Arendtin kuramnn tamamen karsnda olduu aktr.
iddetin istenileni hemen elde etmek gibi bir stnl vardr. Bu da modern dnyann
yaratt, tketim zinciri iinde yaayan koullu insana cazip gelebilecek bir durumdur.
Ancak Arendte gre modern insan istenileni elde etmenin tek yolunun iddet
olmadn, insanlk tarihinde iz brakan birka olayda renmi olmalyd: Gandhi,
pasif direni adyla anlan eylemi sayesinde, Hindistan halkn kurtulua ulatrmtr.
iddet sayya ve iddet aralarnn stnlne bamldr. Bu nedenle kendisine itaat
eden insan bulamazsa iddet baarl olamayacaktr. te 20 .yy.da politikay ele geiren
bu anlay zerine, Arendt iddetin kkenlerine ynelik dncelerini ortaya koyarak,
insann eylem yeteneinin ulat modern grngy gzler nne serer.
iddetin, insanla hayvann ortak zellii olarak tanmlanmasn eletiren Arendt,
iddetin ne akl-d, ne de canavarca bir davran olduunu syler. Modern dnyadaki
gelimelere bakarak, insan hayvandan ayran yetinin akl deil, bilimsel ve teknik
ilerlemelere yol aan alet yapma yetenei olduunu dnr. Aralarla etkinleen
iddetin, insan akl ile arasnda mesafe olmad aktr. nsann toplama kamplar,
ikence ve alk felaketleri ile insanlktan kt zamanlar olduunu kabul eden Arendt,
bunun insanlarn bylesi koullarda hayvansalltklar anlamna gelmediini syler.356
O halde insann aklsal bir davran olan iddeti nlemenin yolu, patolojik bir zmle
deil, deerler alannn yeniden inas ile mmkn olabilir. Ancak Arendtin iddeti
insanca bir tepki olarak konumlamas, onu insani bir yaamn gerei olarak grd
anlamna gelmez. Kendi

szleriyle;

Akl bir tuzak olarak kullanlyorken, akl kullanmak rasyonel

deildir; tpk meru mdafaa halinde silah kullanmann
irrasyonel olmad gibi.357

355

Benhabib, Seyla, a.g.e., s. 129

Arendt, Hannah, iddet zerine, s.77- 85
357
Arendt, Hannah, a.g.e., s. 81
356

170

te yandan iddetin hedefi lmdr ve Arendt iin grnler dnyasna,

dostlarn arasnda olmaya adanm bir hayatn reddedilmesidir. Bu nedenle lm
hedefleyen bir ey politik olamaz. iddet, kamusal alann olumsuzlad ve kendisi de
kamusal alan olumsuzlayan bir davrantr. Baka bir biimde sylenirse, iddet
iktidarn bittii yerde balar. ktidarn alan, kamusal alan olduuna gre, iddet ve
kamusal alan, bir araya gelemeyecek iki unsurdur. ktidarn iddet gsterdii durumlar
ise onun, otorite salayacak baka aralardan mahrum olduunun, yani zayflnn bir
kant358 olarak salt kamusal alann deil, toplumun her kesiminin toptan ykmna yol
aar. Bu balamda Arendt, kiisel yaamnda da etkisini youn biimde gzledii
rklk olgusunun, salt tanmnn bile, iddetle ykl olduunu dnr. Ona gre
rklk, insann isel dnyasna deil, renk ve biimine, Arendtin deyiiyle; bir
olguya, siyah ya da beyaz deriye359 yneliktir. Bu, modernizm srecinde pozitivist
bak asnn, felsefeden politikaya tanarak, totaliter bir karakterde ortaya kmasdr.
Totalitarizmin her biimine kar olan Arendtin, bu ideolojinin kendisini daima bir
olgu ile ortaya koymas, sisteminin merkezine fenomenal varl alan Arendt iin
almas gereken bir paradoks oluturur. Bu noktada olgusalln her boyutunda totaliter
ideolojinin sz sahibi olduu modern dnyadan baklnca, Arendtin zmn yine
olgusal bir deneyim olan devrimden yana gelitirdii grlmektedir. Felsefenin nerdii
isel zenginlii, isel huzuru bu aamada da yardma armayan Arendtin
dncelerinde yine de politik yaam yeniden tesis edildiinde, bu yeni yaamn
felsefenin nerdii gibi bir zenginlikle de olumas gerektii ile ilgili

ipular

bulunmaktadr. Arendt, insani yaamn kurucu gcnn olgusal bir deneyim olduunu
dnse de bu dncesinin temelinde, insann kendi yaamnn anlamn bulmas
gereine duyduu gl inan vardr. Felsefi bir deer tayan bu inan, Arendtin
dncelerinin zeminini kaplayan motiftir.
Arendte gre iddet ilk olarak, Fransz Devrimi ile birlikte politik bir olgu
olarak ortaya kmtr. Ancak bu, devrim ve iddet arasndaki ilikinin zorunlu bir
ilki olduu anlamna gelmez. Arendtin amac devrimin iddet iermek zorunda

358
359

Toker, Nilgn, a.g.e., s. 69

Arendt, Hannah, a.g.e., s. 92

171

olmadn, dolaysyla iddetin apolitik bir unsur olduunu gstermektir.360 Arendtin

szleriyle;
Bir sava ya da devrim kuram, iddet olmak bakmndan
iddeti hakl karmaya ya da vmeye kalkrsa, bu durumda o
artk politik deil, anti-politiktir.361
Arendte gre, iddet keyfidir. inde tm insan eylemlerine oranla daha fazla
nceden kestirilemezlik gesi vardr. Bu nedenle iddet var olduu yerde, insanl bir
belirsizlie sokma eilimindedir. 20.yy.n karanlk zamanlarn yaayan birey,
gelecek konusunda bir bilinmezlik iindedir. te bu zellii nedeniyle iddet, Arendt
iin anti-politiktir. iddet ykcdr, politika kuramlar ise bir dnya kurmak iin
tasarlanr. Bu dnya Marksizmde olduu gibi, var olann yklmas ile kurulacak yeni
bir dnya da olabilir, ancak gene de bu durum, iddetin teorisini yapan bir politik
kuramn, kendi zemini iin bile ihtiya duyduu yapc politik ortam tesis edebileceini
gstermez.
Marx, bu konuda bir istisnadr. O eylem ve iddeti zdeletirerek, klasik
felsefeye meydan okur. Arendt iinse iktidar, bir grubun dier bir grubu ynetme arac
deildir. Arendte gre;
iddet, davalar destekleyemez; ne tarihi ne de devrimi, ne
ilerlemeyi ne de tepkicilii destekleyebilir. Ama skntlar
dramatize edebilir ve onlar kamu gndemine getirebilir.362
yleyse iddet bir ama deil, aratr. iddet ile dnyann deitirilmesinin
koullar hazrlanr. nsanlarn kar gelme, rgtlenme, ayaklanma abalarn yok
ederek, hedeflendii gibi baskc bir dnya yaratlmasna yardmc olur. Ancak bu yeni
dnyay biimlendirecek olan iddet deil, totaliter rejimin belirsizlik zerinde oluan
programdr. Belirsizlik ortamnda ayakta kalan tek ey, boyun emi insanlarn
bedensel var olulardr. nsann onuru, eylemde bulunma zgrl, eyleminin ve

360

Toker, Nilgn, a.g.e., s. 61

Arendt, Hannah, On Revolution, s. 14; akt. Toker, Nilgn, a.g.e., s. 62
362
Arendt, Hannah , iddet zerine, s. 95, 96
361

172

konumalarnn yarataca mucizeleri grme tutkusu; zenginlik, g ve yaylma

talepleri tarafndan ortadan kaldrlmtr. Arendtin szleriyle,
Her eylem gibi iddet pratii de dnyay deitirir; ama en olas
deiim, daha iddetli bir dnya dorultusundadr.363
iddetin egemen olduu dnya kamusal mutluluun ve gururun olmad, tam da
bunlarn yklmak istendii bir dnyadr. 20. yy.a devrimler ile giren iddet, bundan
nce savalarn iinde var olan bir eylemdi. Bylece insann en insani etkinliklerinden
biri olan devrimin apolitik bir unsur olan sava ile tad bu ortaklk, iddetin politik
bir unsur olarak konumlanmasna yol am ve politika alann ykmasna yol amtr.
nk iddeti dlamak iin tesis edilmi poliitka alannn bu unsur tarafndan
kuatlmas, politika alannn, anlamn ve ieriini kaybetmesine yol amtr. iddeti
hane alannda brakarak, bu eylemin yadsnd polise katlan antik yurtta; modern
dnyada politika iinde, politik kurumlar ve organlar kullanarak, kimlere nasl iddet
uygulanaca, hangi yaam alannn yok edilecei gibi konularn bir karara balar
duruma gelmitir. Arendtin syledii gibi, kamu alan kendisini kiisel karlar iin
kullananlardan c alyor gibidir.364
Modern dnyada teknolojide yaanan gelimeler, ara-gere ve aletlerin devasa
boyutlarda artna yol amtr. Sava aralar reten silah sanayinin de geliimi, ayn
srecin iinde yaanr. Gnmzn iddet egemen toplumu, kaynan bu teknolojik
gelimeden alr. Arendte gre bilimsel ve teknolojik gelimelere bu denli bal olan
iddet, bugne kadar bilimsel bir aratrmann konusu yaplmamtr. nk;
Herkesin aklkla grd bir eyi hi kimse sorgulamaz,
incelemez. 365
iddetin ortak dnyadaki genilemesine paralel olarak, bu ykmn karsnda yer
alan toplumsal bilin, Arendtin bak asyla yle yorumlanabilir: Atom bombasnn
yaratt karanlk zamanlara tank olmu olan 20. yy.n az saydaki saduyulu
363

A.g.e., s. 97
Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 101
365
Arendt, Hannah, iddet zerine, s. 14-15
364

173

insanlar, Vietnam Sava srasnda sava kart sloganlarla tarih sahnesine kmlardr.
Ancak hzl toplumsal ve politik deiim, toplumsal bir bilin olarak byyen bu
durumu da zamanla yozlatrm ve bu bilinci, kk bir aznln eline brakmtr. Bu
deiimin itici gc, teknolojik yaylmdr. Teknoloji, yani insann doaya
egemenliinin bilimi, makineleme srecini hzlandrm, bu durum ise hem isizlii,
hem de insann tamamen yok olu srecini dourmutur.
nsan politik bir varlk yapan ey, eyleme yetisidir. Bu yeti, insana toplumsal bir
ortam iinde bireysel farklln sergileme imkn verir. Modern dnyada emek
etkinliinin makinelerin tekeline devredilmesi, insan iin geni bir bo zaman
dourmutur. Ancak bu, nceki blmde de deinildii gibi zgrce kullanlabilecek bir
bo zaman deildir. Bireyin gerekliini alglamasnn koulu olan zgr eylem
yeteneinin kayb, gereklik alglamasnn da yitimine ve ngrszle yol amtr.
Belki de insanlk hibir zaman, imdi olduu kadar byk bir belirsizlik iinde
bulunmamtr. Geen yzyln sonlarnda belirmeye balayan korku topyalar,
Orweln 1984 ya da Huxleyin Yeni Dnya adl yaptlar, yaanan kaygy
yanstmaktadr. Arendte gre gnmzde artan kitlesel ayaklanmalar, insann eylem
yeteneinin bir ekilde engellendiini gsterir.366 Bask altna alnan zgrlk, iddet
biiminde ortaya kmaktadr. Daha ak bir ifadeyle, kamusal alan ina eden insann
eylem yetenei, modern toplumda iddetin taycs durumuna gelmitir. O halde
almamzn bandan beri, insann kamusal alan ykarak zgrln ne pahasna
yitirdii sorusunun bir dier cevab; insann yaamn her alanna yaylan iddet
olgusunun, maduru ya da faili olmas pahasna gerekletiidir.
nsan var olusal problemler iine iten bu kn, olgusal dayanaklar iinde en
nemlisi, demografidir. Hzl nfus art ve bunun beraberinde getirdii ve ada
toplumbilimin nemle zerinde durduu sorunlar, kamusal alann kn hazrlayan
bilimsel gereklerdir. Kentlere yaylan kalabalk, kamunun yetersizliklerini gzler
nne sermeye balad. Eitim sistemi, p toplama, posta, ulam gibi temel yurttalk
hizmetleri zayflad. Modern insan, neyin doru olduunu artk alglayamayaca bir
durumdadr. nsann bilgi birikiminde yaanan gelimeler ile, insann insana uygulad
akl-d davranlar arasndaki eliki, insan iradesinin salam dayanaklarn
366

A.g.e., s. 101

174

yitirmesine yol at. stelik Hi Kimsenin sulanamad bu eylemler, Arendtin

bandan beri srarla zerinde durduu, eylemin ngrlemezlik zelliinin ne anlama
geldiini aklamaktadr.
Antik dnyada, yurttan kamusal alana girmesinin koulu olan insann
dierleriyle birlikte eyleme yetenei, ieriindeki sre balatma zellii sayesinde
halkalar bugne uzanan bir zincir oluturmutur. Elbette ki bugn yaanan durum,
insann binlerce yllk gemiinin bir uzantsdr. Kamusal alann k zerinde,
buhar makinesinin bulunmasndan, Amerika ktasnn kefine kadar, her tr insani
eylemin etkisi bulunmaktadr. Eylemin kontrol edilemez oluu ile, Arendtin kastettii
budur. Temelde insan iradesinin yadsnmas anlamna gelen modern sre, insan
yceltmeye alan felsefelere ramen, bir daha yeri asla doldurulamayacak olan
ontolojik bir boluk yaratt.
Modern zamanlar ele geiren iddet, hem kendisi bir ara olan, hem de var
olmak iin aralar gerektiren bir eylemdir. Bu anlamda modern dnyay ele geiren,
homo faberdir, yani alet yapan insan. Antik dnyada politika d olarak
konumlandrlan bu etkinlik, modern dnyay ele geirmitir. Yaam srdrmek
amacyla yapt aletler, bilim ve teknolojinin gelimesi ve sava aralar reten silah
sanayisinin gelimesine neden olmutur. iddet, suskunlua bamldr. Oysa politika,
yaamla ilgilidir. Grld gibi Arendte gre insan politik klan eylem;
konumasdr. Dil dnda ne akl ne de bilin, insan hayvandan bylesine radikal bir
biimde ayrabilir.367 Peki byle politika d bir eylemin, gnmzde modern toplumu
kuatmas nasl mmkn olmutur? Arendte gre bunun yant, iktidar genellikle
yaylmac bir yap olarak sunan politika felsefesi geleneinde aranmaldr. Alann
geniletmek isteyen iktidar, ayakta kalabilmek iin iddeti bir ara olarak kullanmtr.
Arendt, yapmay politikaya indirgeyerek, bir iktidarn kuruluu iin iddetin ara
olarak kullanlabileceini syleyen; iddetin merulatrlmasn simgeleyen ve btn
modern devrimcilerin atas olarak grd Makyavelli ve Robespierre felsefelerini,368
kendi ironik slubuyla u ekilde eletirir:
367

A.g.e., s. 99
Makyavel ve Robespierrein bu konudaki otoriteleri, Platondur: Platon bir kentin trelerini
deitirmek isteyen bir tirann, yle uzun boylu abalara gerek kalmadan, istedii gibi davranmayanlar
cezalandrarak, amacna en ksa yoldan ulaabileceini syler. Bknz. Platon, Yasalar, (Cilt-1) IV. Kitap,

368

175

Masay, aalar katletmeden yapamazsnz; yumurta krmadan

omlet yapamazsnz, insanlar ldrmeden de bir devlet
kuramazsnz.369

2. KAMUSAL ALANI YOK EDEN BYK POLTK KTLKLER:

TOTALTARZM, ANTSEMTZM, EMPERYALZM

Yerkrenin fethini ve btnsel tahakkm amalayan

totaliter giriim, btn krdmlerin en ykcsdr. Onun
zaferi, insanln yok olmas demek olabilir ancak; egemen
olduu her yerde insann zn ykmtr. Yzylmzn bu
ykc glerine srtmz dnmenin hibir yarar yoktur.370
almamzn, kamusal alann modern dnyada ykl srecini ele aldmz
ikinci blmnde, u grlmtr ki; insan ncelikle yarg gcne sahip bir zne olma
zelliini yitirerek, kendi varoluuna en uygun yaant biiminin adm adm
yitirilmesine neden ve tank olmutur. Burada, bu yitiriin en son basama olan modern
dnyann ykc ideolojileri ele alnarak, kamusal alann yok oluu ile kastedilenin ne
olduu ortaya konulmaya allacaktr. Arendtin bu ideolojilere yaklamnda tarihi
bir kimlik rol oynamakla birlikte, burada asl olarak amalanan, tarihsel bir alma
yapmak

olmad

iin,

daha

ok

Arendtin

tarihsel

bulgularnn

ardndaki

dncelerinin izi srlmeye ve onun bu ideolojilerden ne anlad ortaya konulmaya

allacaktr.
Arendt felsefesi, modern dnyay kuatm olan totalitarizm olgusunun ikiye
bld insanlk durumunun bir anlatsdr. Politik yaamn bu ktlklerin
dlanmasna dayal olduu antik dnem ile politikay insanln yok edilmesi anlamna
gelen bu ideolojilerin kaplad modern dnem arasndaki fark, Arendti felsefeyi
oluturan temel motiftir. nsann, gerek bir insan olmasnn, farkllnn tannmas ile
711-a, (s.111) Bu dncesiyle Platon, yapmay politikaya indirgeyerek, politika alann anti-politik bir
unsur olan iddetin kuatmasna giden uzun soluklu yolu amtr.
369
Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 191
370
Arendt, Hannah , Totalitarizmin Kaynaklar/1 Antisemitizm, s. 11

176

mmkn olduunu dnen Arendt iin, bu farklln eritilmesini ifade eden

totalitarizm, onu insanlk durumu zerine dnmeye yneltmitir. nsan, totaliter
ideolojileri yaratmaya iten sreci anlamak, Arendt iin, bugne kopukluklar biiminde
ulam olan gelenei anlamak demektir. Her eylemin bir balang noktas olduuna
gre, totaliter ideolojilerin kkenleri nereye kadar uzanr? Bu soruya cevap vermek,
insann herkesin bak asndan grlen dnyann gerek olduu inancnn, nerede
ykldn anlamak, dolaysyla, yaamn ne zamandan beri gereklik deil, sanlar
zerine ina edildiini anlamak demektir. Sofistlerin tam aksine bilginin kesinliinin,
grler okluu iinde mmkn olduunu dnen Arendt iin bu oulluun kayb,
gerek bilginin yerini yalana brakmas anlamna gelir. te totalitarizm, 20. yy.n bu
byk politik ktl, insan, her eyin yalan olduu bir dnyaya mahkm etmitir.
nsann bireysel, ekonomik ve biyolojik yaamn ifade eden zel alann da paralayan
modern dnya, insan, her eyin ortada olduu, ancak hi bir eyin gerek olmad bir
yaamn iine brakmtr.
nsanlar

birletiren

bir

ortak

dnya

olarak

kamu

alannn

k,

modernleme sreci iinde ortaya kan, Yahudi halkna ynelik reddetme

faaliyeti ile birlikte gelimitir. Arendt Totalitarizmin Kaynaklarnn 1. kitabna
yazd nszde, insanlk tarihinin ykc ve ac deneyimleri olarak grd Yahudi
sorununu, ulus-devleti ykan emperyalizmi ve btnsel tahakkm amalayan
totaliter

giriimi

modern

toplumun

iine

dt

bunalmn

kkeni

olarak grerek, hesaplamamz gereken gemi bir deneyimimiz olduunu

syler. nk onun temel tezi olan eylemin kesintisiz bir sre olduu dncesi,
insanlk tarihindeki eylemlerin zincirleme olarak birbirine bal olduu anlayna
dayanr.

Tormeye

gre

totalitarizm

fenomenini

ele

alan

dier

kiilere gre Arendtin fark, bir sistemi totaliter yapan eyin ne olduunu
anlamak yerine, daha ok fenomenin kendisinin gerekte ne anlama geldii
zerinde durmasdr. Tormeye gre, Arendtin totalitarizmin kkenlerini anlama
abas, insan deneyiminin btn biimlerini tek bir btnc (holistic) sistem iinde
anlamaya almaktr.371

371

Tormey, Simon, a.g.e., s. 84

177

Arendt, bu dnyada nsan deil, insanlarn yaad dncesinden hareketle,

bireysel ve politik eitlilii yok etmeyi hedefleyen totalitarizmi, kuramnn hareket
noktas olarak alr. Bireysel farklln, kimliin sergilenme alan olan kamusal alann
yerini, tek biimli bir insanlk oluturmay hedefleyen totaliter ideolojinin almas,
bilimsel ve teknik gelimeler karsnda moralitenin ktnn kantdr. Homo
faberin istila ettii modern dnya, insann doayla olan ilikisini artrm, dnyann
ihtiya duyduu sonsuz nesneler eitliliini artrmaya alrken, doaya olan
stnln kantlam, ancak insanlar aras balar koparmtr. nsanlar aras balar
kuran homo politicusa yaama alan brakmayan modern dnya, herkesin herkese,
zellikle de en yakn komularna dman olduu372 yeni bir hayat yaratmtr.
Totalitarizm, en temel nitelii eitlik olan kamusal alan yok etmitir. Nazi
dneminde, daha nce grlmemi olaylar yaanmtr; bir grup insan nce politik
kimliklerinden; yurttalk haklarndan soyutlanm, sonra da yaama haklar ellerinden
alnmtr. Arendt tarih boyunca politik ya da ekonomik nedenlerden dolay, insanlarn
gruplar halinde g ettiklerini, ancak Nazi dneminde yaananlarn hepsinden farkl
olduunu anlatr. Bu farkllk, bu insanlarn yalnzca yurtlarndan srlmesi deil,
kendilerini kabul edecek hibir toprak paras bulamamalarndan kaynaklanr. Bu
insanlar nfus art gibi herhangi bir gereke olmadan, birden bire, evsiz ve yurtsuz
braklan lzumsuzlardr. Naziler, bu insanlar nce yasal durumlarndan soyutlayarak
yurttalktan kardlar, sonra bir ulustan dlanan bireyin btn uluslardan dland bir
dnyada, bu insanlar gaz odalarna kapatp dnyadan soyutladlar ve kimsenin sahip
kmadndan emin olduktan sonra, gaz odalarn altrdlar. Arendte gre, antik
dnyadaki eitsizlik de, ortaadaki aforoz edilme de, bu kadar acmasz deildir.373
Yeryznde olup biten hibir eyin, insan kavraynn dnda olamayacan
dnerek, gemii anlamaya alan Arendt'in ilgisi, insani dnyay ykan
Antisemitizm, Emperyalizm ve Totalitarizmi yaratarak, tarihte hibir zaman olmad
kadar glenen modern insann, bu dnyay anlamakta gsterdii acizliidir. Arendt,
modern yaamn omuzlarmza brakt ykn altnda ezilmeden onu bilinle

372
373

Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/2 Emperyalizm, 257

A.g.e., s. 299-315 (55. dipnot)

178

tamak374

abasndadr. Bu nedenle Arendt, dncesini temellendirmeye bu

ideolojilerden yola karak balar. Onun ilk almalar, totalitarizm zerinedir. Somut
olandan yola karak, insanlk durumunun dnsel ve maddi koullarn anlama
abasnda olan Arendt felsefesi, bugnden, geriye doru bir baktr. Tlin Bumin,
Arendtin ve Straussun, Heideggerin iki rencisi olmann dnda, modernlikte
kaybolan bir eyleri antik Yunana dnerek anlamaya almak gibi bir baka ortak
zellii daha paylatklarn syler. Ancak modernlikte kaybolan eyler konusunda
aralarnda fark olduunu belirtir. Arendte gre, politikann kendisidir bu, Straussa
gre ise, doal hukuk olarak belirledii politika felsefesidir. kisi de amzn bu
politik deneyimi ile felsefe yoluyla yzlemeyi semilerdir. Bumine gre;
()her ikisi de fark terimlerle u nemli soruyu srarla
sordular: Yirminci yzyl niin iki Totaliter rejimi dourdu?375
20. yy. insann bu ykc ktlkleri oluturmaya iten nedenler nelerdir?
Olgunun kendisini anlama abasyla Arendt, bu ykc ideolojiyi analiz eder. O halde ilk
olarak zerinde durulacak olan konu Arendtin totalitarizm fenomenine yaklam
biimidir.
Arendt iin totalitarizm ne ifade eder? Arendt iin totalitarizm, otorite
biimlerinin gelitirilmesini deil, yok edilmesini temsil eder. Totaliter sistem herhangi
bir planlama yapmadan, tamamen keyfi bir kararla iler. Grld gibi keyfilik,
iddete zg bir niteliktir. Bu yapda egemen olan unsur otorite deil, belirsizliktir.
Tormeyin syledii gibi, lider insanlar birbirine kar kkrtt srece konumunu
koruyabilir. Hepsini belirsizlikte tutmal ve rahat nefes almalarna frsat verilmemelidir.
Totaliter bir sistemde otoritenin bulunmay, liderin kendisine kar gelen kiilere izin
vermeyeceinin gstergesidir.376

Bireyin hareket dndaki kii ve gruplarla olan

sadakat bann koparlmasn hedefleyen totalitarizm, d dnyay tehdit edici bir

dman olarak gsterir. Arendt totalitarizmi, daha nce deinildii gibi, grnrde son
derece basit, ancak ideolojiyi tm ayrnt ve ana hatlaryla anlatt iin Arendtin
yaratclnn derinliini ifade eden soan imgesiyle anlatr: Merkezde bir tr bo
374

Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/1 Antisemitizm, s. 11

Bumin, Tlin, Bakann Btn Filozoflar, Radikal ki, 04/05/2003
376
Tormey, S., a.g.e, s. 76-77
375

179

alanda lider bulunur, lider ne yaparsa yapsn bunu ieriden yapar. Rejimin ok katl
paralar; eitli meslek kurulular, parti yeleri, polis gruplar, hepsi birbirleriyle
iliki iindedir ve hem d dnyay hem de dier katman iin merkezi olutururlar. Her
bir tabaka normal bir dnya gibi alglanr.377 Bylece halkn enerjisi hareketin
iindekilere duyulan ballk ile dardakilere duyulan nefret tarafndan ikiye blnm
olur. Katmanlarn iindekilere duyulan ballk ile dndakilere duyulan nefret,
milliyetiliktir. Arendte gre totalitarizmi besleyen milliyetilik her zaman:
() Kendi halknn dman bir dnya ile kuatldn,
hepsine kar tek bana olduunu, bu halk ile dier tm
arasnda temelli bir fark bulunduunu vurgular. Halknn
benzersiz, tekil, dier hibiriyle karlatrlamaz olduunu iddia
eder ve insann insanln ortadan kaldrmaya alkanlk
kesbetmeden ok nce ortak bir insanln olanan teori olarak
reddeder.378
Her eyden nce kamusal alann teorisini reddeden bu dnce, insanlarn
ortak

bir

dnyada

bir

araya

gelmelerinin

tek

biiminin

kendileri

gibi

olmayan ve bu nedenle tehdit unsuru tayan dier insanlara kar dayanma

hali olduuna inanr. stn rk idealiyle, tam da ortak dnyann kendisine
kart

olarak

olutuu,

Rejimin

doru

gereklik

alglarnn

drlerek

tek

saylacak

dman

eyi

temelleri
olarak

biimli

bir

srekli

sarslr
grlr.

ve

toplum

yaratmay

hedefler.

tanmlamas

zerine

bireylerin

herkes

yalanc

konumuna

trn

korumay

Rejim,

bir

yalnzca

amalayan yeni bir insan yaratmay hedefler. Bunun gerekletirilme biimi

de insanl sanki sonsuz eitlilikten deil de, tek bir bireyden oluuyormu
gibi dzenlemektir. Totalitarizmin uyumlu bir toplum yaratmay hedeflemesi,
bu anlama gelir: Herkesin tek bir bireymiesine davrand, btncl bir
sistem.
Totalitarizm politik oulluu, toplumsal atmay ve diyalogu yok etmeyi
hedefler. Bunlar insani bir yaamn kurucu gleridir. Partinin tepede tek paral bir

377
378

Arendt, Hannah,Gemile Gelecek Arasnda., s. 137, 138

Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynalkar/2 Emperyalizm, s. 187-188

180

yap kurarak mutlak iktidar kurmak istemesi ile iler hale gelen totaliter ideoloji,
uyumlu bir toplum yaratmak ister. Bu, ortak dnyann yaamasn salayan, bireysel
dinamiklere duyarl olan oulluun, yok olmas demektir. Demokratik yaklamn
tamamen kart olan bu ideoloji, her eyden nce insann bireyselliinin yok edilmesi
anlamn tar.379 nsanlarn ortak bir dnyada bir araya gelmeleri dncesi zerine
kurulu Arendti felsefe iin bu tarz bir yaam, kamusal alan kerten bireysellik
hakknda nemli bilgiler verir. Totalitarizm en bata, atomiklemi bireyi hedefler.
Arendte gre, totalitarizm, tm iktidarlardan, dostlarnn iktidarndan bile korkar.380
nk totalitarizm, kontroln iktidarda deil, iddette olmas durumunda ortaya kar.
iddet ise nceki blmde ele alnd gibi, iktidarn yok olduunu gsterir. Bu nedenle
totalitarizm, iktidarszlk demektir. Toplumun her zaman iktidar gerektirdiini dnen
Arendte gre, ikidarn olmad yerde politik bir yaamdan, dolaysyla insana uygun
bir yaamdan sz edilemez. iddetin ele geirdii politika alannn, asl olarak politik
bir tavr olmayan insan grubunu yok etmeyi hedeflemesi, dnyann gvenilir hibir
tarafnn kalmadnn en ac gstergesidir. Demek ki Arendtin totalitarizm incelemesi,
bu ykc ideolojinin ne anlama geldiini anlama abasnn bir sonucudur. Bu ideolojiyi,
modernizm srecinde ortaya kan, imal etme ve alma gdmnde yaayan insan
yaratmtr; ortaya ktktan sonra da ideoloji ncelikle kendisini yaratan insan
tamamen tahakkm altna almtr. O halde buraya kadar Arendtin totalitarizme olan
yaklam ele alndktan sonra, bu ideolojinin gereklemesinin nasl mmkn oduuna,
yani ideolojiyi besleyen olgusal dayanaklara geilebilir.
nsan totaliter ideolojiyi yaratmaya iten sre, bir tarihi gzyle bakldnda
belli bal dnm noktalaryla tanmlanabilir. Arendtin de sklkla vurgulad, ulusdevletin gerilemesi ile Yahudi kartl dncesinin ykselie gemesi arasnda bire
bir koutluk vardr. Bir grup insann ortak dnyadan srlmesine yol aan totaliter
sre, kendisine yardmc olan iki ykc ideolojinin, antisemitizm ile emperyalizmin
ykselie gemesiyle birlikte palazland. Arendt ulus-devletin ykselie gemesiyle
birlikte ne kan Yahudilerin, lm odalarnda son bulan totaliter srelerini tarihsel
dayanaklaryla birlikte yle ele alr:
379
380

Morin, Edgar : Avrupay Dnmek, ev. irin Tekeli, Afa Yay., 1988, s. 225-226
Arendt, Hannah, iddet zerine, s. 69

181

Arendte gre I. Dnya Sava ncesi ve sonras adeta bir patlama etkisiyle iki
farkl dnemi birbirinden ayrd. Sava, Avrupa uluslar topluluunun paralanmas,
enflasyonun ortaya kmas, isizliin inanlmaz boyutlara ulamas gibi nne
geilemeyen zincirleme felaketlerden oluan bir sreci balatt. Gittike yaylan i
savalar,

hibir yere kabul edilemeyen ve hibir yerde asimile olamayan gmen

gruplar yaratt. Bunlar, yurtsuz, devletsiz ve insan haklarndan yoksun braklan,

yeryznn posas381 olarak grlen insanlard. Savala birlikte toplumun her
tabakas devletle atmaya girdi, bu nedenle devlete duyulan nefret, devleti temsil eden
Yahudilere yneltildi. Arendtin eylemin geri dndrlemezlii ile karakterize ettii bu
olaylar, ortak, insani dnyann yok edilmeye balad anlamna gelmektedir.
Bu yok olu srecinden nce insanlk

yepyeni umutlarla tarih

sahnesine

kmt. Fransz Devriminin miras olan yeni zne, kendi tarihine egemen olan aktif
bir yurttat. Bu znenin temellerini att btn Rnesans topyalarnn da hayali olan
ulus-devlet, insanln ortak bir at altnda toplanmas umudunu tar. Zamanla birey,
ailesinin dnda ulusuyla olan soy ilikisiyle de tanmlanmaya balar. Bu, devrimin ve
Aydnlanmann ideali olan aktif yurttan, yerini kitle insanna brakt yeni bir
dnemdir. Bamszlama abasnda olan bu yeni ulus devlet, 17.yy.'da balayan
ekonomik karlarn artn karlayabilmek iin daha nce grlmemi oranda byk
bir borlanma iine girdi. Avrupa'da yalnzca Yahudiler soylu ailelere olan yaknlklar
ve ekonomik deneyimleri sayesinde devletin bu ihtiyacna cevap verdi. Bu durum,
Yahudilerin devleti temsil etmeye baladklar anlamna gelir. nce Yahudilerin
kurtuluu anlamna gelen bu gelime, zamanla Yahudilerin ykselen bor talebini
karlayamamalarna ve yerlerini "emperyalist kafal iadamlarna" brakmalarna neden
oldu. Bylece, ulus devlet ile ykselen Yahudiler, 19. yy.'da emperyalizmin gelimesi
ile dlanmaya baladlar.382 Arendt, Totalitarizmin Kaynaklarnn ilk kitab
Antisemitizmde Nazi ideolojisinin Yahudileri yok etmeye ynelik ykc eylemlerinin
bir rastlant olmadn, bunun temelleri gemie dayanan birtakm olaylarla ilgili bir
nedensellik zincirinin bir halkas olduunu gstermeye alr. Yaadklar lkelerde ne
ii, ne orta snf, ne toprak sahibi ve ne de kyl olarak bir toplumsal snf
381
382

Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/1 Emperyalizm, s. 256

Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/2 Antisemitizm, s. 36, 41

182

oluturabilen Yahudilerin statleri, rklaryla tanmlanmaktayd. Nilgn T. Klnn

syledii gibi, "homojen ulus kimlii yaratma abasna girimi olan"383 bu toplumsal
ayrmclk anlay ile zaten ayr bir grup olarak grlen Yahudiler arasndaki ba,
totaliter hareketin yaylmas anlamna gelen emperyalist ideolojinin tarih sahnesine
ktn haber verir. Arendte gre emperyalizm kapitalizmin son evresi olmaktan ok,
burjuvazinin siyasi hakimiyetinin ilk evresidir. stelik ayn burjuvazi hibir kamusal
soruna ilgi duymamtr.
Devleti mali ynden destekledikleri iin nceleri ayrcalkl bir konuma ykselen
Yahudilerin, daha sonra daha zengin birilerinin ortaya kmas ile zaten hi ait
olmadklar toplumdan dlanmalar, Arendt'e gre Yahudilerin tarih boyunca bir rolden
dierine srklenip durduklarn gsterir.384
Emperyalist yaylmayla birlikte ykselen bir deer olarak iddet aralarnn ortaya
kmas ve zenginleen i adamlar karsnda ekonomik gcn koruyamayan ulus
devletin gszlemesi sonucunda, iddet ve ekonomik deerler, devleti kuatt.
Acizleen devlet, tm yetkilerini polise devretti. Bylece tarihte ilk kez polis, kendi
bildii gibi hareket etme, insanlar zerinde dorudan tahakkm kurma yetkisine
sahip oldu. Emperyalizm, mlkiyeti yaamn bir sonucu deil, nedeni olarak gsterdi.
Bu nedenle amaca giden her yolu uygun gren bir nesil, iddeti, mlkiyetini artrmak ve
alann geniletmek iin ara olarak kulland. Bu srecin sonucunda, devletin kendisini
iddetin uygulaycs olarak dayatt totaliter ideoloji tarih sahnesine kt. Devletle
olan tek yaknlklar, devletin ihtiya duyduu ekonomik gc salamak olan
Yahudilerin bu glerini "emperyalist kafal iadamlar"na brakmalarndan sonra,
devletin toplum karsnda kendilerine salad ayrcal kaybeden Yahudiler,
toplumdan dland. Ayn zamanda paraya odaklanm burjuva toplumunun douunu
anlatan bu sre, insann kamusal alannn zel alan tarafndan istila ediliini anlatr.
Ulus devletin kmesiyle yaylma olana bulan totaliter ideolojiler ile birlikte,
baka rklar daha aa grmek, yasal hale geldi.385 O halde Aydnlanma ile ortaya

383

Kln, T., Nilgn, Hannah Arendt, s. 543

a.g.e., s. 29
385
Isaaca gre, Arendt Totalitarizmin Kaynaklarnn deoloji ve Terr balnda, unu vurgular:
Totalitarizmin dayand temel argman, kabul edilmemenin yasalldr. Bknz. Isaac, Jeffrey C.,
a.g.e., s. 56
384

183

kan birey ile totalitarizmi oluturan birey arasndaki fark, eyleme olan yaknlklaryla
oluur: Aydnlanmann bireyi haklar iin mcadele eden, ilerlemeye ve gelimeye
duyarl aktif znedir; oysa totalitarizmi yaratan birey, istendii gibi maniple
edilebilen, sry izleyen bir hayvan386dr. Politik insan, toplumsal insana
dnmtr. Arendt, totaliter ideolojinin yaratt bu yeni insan tr hakknda yle
der:
"Siyasi haklardan yoksun braklm, kamusal ve resmi
yaamn karsna zorunluluk klnda kan birey, kendi zel
yaamna ve kiisel yazgsna yeni ve artan bir ilgi gsterme
olanana kavuur. Btn yurttalar ilgilendiren kamusal ilerin
idaresine katlmas nlenmi olan birey, hak sahibi olarak
toplumdaki konumunu ve hemcinsleriyle doal ban yitirir.
imdi bireysel zel yaamn, ancak bakalarnn bireysel zel
yaamlaryla karlatrarak yarglayabilir; hemcinsleriyle
toplum iindeki ilikileri rekabet biimini alr."387

Farkl

olan

reddeden

antisemitizm,

tm

kaynaklarla

birlikte

kltrn de smrlmesini hedefleyen ve ideolojisi rklk olan emperyalizm,

ve son olarak, "insann kendisini grnmez klarak"388, insani dnyann olumasnn
umudunu yok eden totalitarizm, bireyi devasa boyutlarda genilemi zel alann snrlar
iine hapsetmitir. nsann politik yaam iindeki haklarnn, en temel insan hakk
olduuna inanan Arendt iin, bu haklardan yoksun olmak, insan olmaktan kmakla
ayn anlama gelir. Totalitarizmle birlikte yaylan iddet, politik yapnn gszlnn
bir kant olarak ykselirken, ncelikle politik olaylar ve buna bal olarak da
evrelerindeki her eyi anlamsz grmeye balayan insanlarn says hzla artmaya
balad. Aydnlanma ile ortaya kan nsani olan her eye duyulan hogr yerini;
farkl olana duyulan hastalkl bir ehvete389 brakt.
Bununla birlikte, grld gibi, Yahudilerin dlanmalaryla yani insanln
ortak dnyasnn yklmasyla sonlanan bu srecin tarihsel dayanaklarn ak olarak

386

Tormey, Simon, a.g.e., s. 72

Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/2 Emperyalizm, s. 40
388
Kln, Toker, Nilgn, a.g.e., s. 542
389
Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar- Antisemitizm, s. 131
387

184

ortaya koyan Arendt, Eichmann in Jerusalem'de sorduu "Neden Yahudiler?"390

sorusunun, yine de tutarl bir cevabnn olamayacan dnr. nk bu insanlar ne
yapp yapmadklarna gre yarglanmadlar. Arendt'e gre hibir zaman politik bir
kimlik sahibi olamayan Yahudilerin masumiyetini gerekten kimse anlamad. Bu
insanlar tarih boyunca iyi ya da kt bir ekilde ayrcalkl bir konumda olduklar iin,
politik konularda da bilgisiz kaldlar.391 te, Arendti felsefenin temel tezi olan ortak
bir yaama ve bireysel grkemin sergilenmesine adanm bir yaamn antitezini
oluturduu

modern

dnya,

insanlarn

yapp

ettikleri

zerine

dnme yeteneklerini kaybettikleri bir yerdir. En yalnlatrlm haliyle sahip olma

tutkusunun, insani bir yaam yok etmesi olarak zetlenebilecek olan bu sre hakknda
Arendt yle der:
Sahip olmann en radikal ve en emin biimi, ykmaktr, nk
ancak yok ettiimiz bir eyin sonsuza dek bizim olduundan
eminizdir. Tketmeyen, tersine sahip olduklarn durmadan
geniletmeye alan mlk sahipleri, srekli olarak bir byk
mnasebetsiz
snrla
karlarlar:
Ne
yazk
ki
insanlar leceklerdir. lm, mlkiyetin ve edinimin hibir
zaman gerek bir siyasi ilke olamamasnn gerek nedenidir.392

Ulus devletin zlmesiyle birlikte, gittike politik bir temsiliyet rol stlenen
devletin ulusun odandan kmas ve tiyatronun yeni bir gereklik alan olarak ortaya
kmas arasnda koutluk kuran Arendt, bu gelimenin ayn zamanda nce ele alnd
gibi toplumsaln ykselie gemesi olduunu syler. Toplumsaln ykselmesi,
Yahudilerin de politik ve ekonomik alandaki eitlik taleplerine bir yenisini ekledi:
Toplumsal alandaki eitlik. Bu talep Yahudilerin edebiyat ve sanatta kendilerini
gstererek "Yahudi olmak ama yine de olmamak"393 iin uramalarna neden oldu. Bu
talep Arendt'e gre Yahudilerin "sokakta insan evde Yahudi"394 dncesine
kaplmalarna ve dnya, toplum ve kendileriyle olan ilikilerinin sorunlu bir hal
390

Arendt, Hannah, Eichmann in Jerusalem, s. 3

Arendt'e gre tam da Yahudilerin bu politik ilgisizlikleri nedeniyle bir Yahudi olan Marx, Yahudi
sorununa ilgisiz kalmtr. Bknz. Arendt, Hannah,. Totalitarizmin Kaynaklar- Antisemitizm, s.73
392
Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/2 Emperyalizm, s. 47
393
Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/1 Antisemitizm, s. 111
394
A.g.e., s. 129
391

185

almasna neden oldu. Sonu olarak modern dnyada Yahudilerin karsna yle bir
seenek kt: Toplumdan tamamen dlanmak m, yoksa topluma moral bozucu bir
ekilde uyum salamak m? te her adan bireysel kimliin yok edilmesini hedefleyen
bu toplumsal ayrmclk ve konformizm, Yahudilerin zel alannn kamusal sorunlarla
dolup tamaya baladnn gstergesidir.

Etnik kkenine sahip karak yaamdan

vazgemeyi gze almak ile kkenini reddederek yaamay garanti altna almak gibi,
insann benliini paralayc nitelikteki bu seim, temelde bu insanlarn bireysel olarak
hibir ey ifade etmediklerinin bir gstergesidir. Nazilerin basks altndaki insann,
onuru ve kiiliinin ykmn amalayacak boyutta seimler yapmak zorunda
braklmasn anlatan Sofinin Seimi adl film, lm kampndan kurtarlmas iin iki
ocuundan birini seme zorunluluunda braklan bir annenin trajedisini anlatr.
Benzer biimde, Roberto Benigninin Hayat Gzeldir. adl filmi, Nazi kampna
kapatlan bir baba ve kk olunun hikyesini iler. Baba, olunun hayatta kalmay
baarabilmesi iin, rejimi bir oyun gibi anlatmaya ve hatta lm bile bir oyun gibi
gstermeye alr. Bunlar, yirminci yzylda yaanan ac verici gereklerdir. Arendtin
abas, bu olaylarn dramatikliini bir kez daha hatrlatmann tesinde, modern insann
ulat yeni biimin korkunluunu gzler nne sermek ve bunlar zerine
dnlmesini salamaktr.
Sonu olarak modern dnyada insan olmak, bir rka, bir soya ball
lsnde anlam kazanmak demektir. Baka bir ifadeyle insan olmak, herkes gibi olmak
demektir. Bu anlamda Yahudi olmak, salt biyolojik farkllktan dolay almamzn
bandan beri zerinde durduumuz gibi, yurtta ve dolaysyla insan olamamak
anlamna gelir.395 Arendtin szleriyle,
()yurttaln yitirilmesi insanlar sadece [yasalarn]
korumasndan deil, ayn zamanda tamamen ak biimde
yerlemi, resmen tannm bir kimlikten de yoksun brakmt.
Ulusal haklarn ellerinden alan lkeden hi olmazsa bir doum
kad almak iin gsterdikleri bitip tkenmek bilmeyen
hummal almalar, bu gerein en kesin belirtisiydi; () btn
395

Irksal ayrmcl ve dlanmay Yahudileri temel alarak anlatmas, Arendtin kar olduu ideolojideki
gibi tek biimci bir bak iinde kald biiminde deerlendirilmemelidir. Arendt, zencilerin en eitsiz
konumda yer aldn, ancak zencilerin ve de inlilerin Yahudilerden daha az politik tehlike altnda
olduklar iin kuramnda Yahudi rkn ele aldn syler. Bknz. Arendt, Hannah, a.g.e., s.110, 1. dipnot.

186

toplumsal tabakalardan mltecilerin srekli yineledikleri beni

burada kimse tanmyor szlanmas, nihai karln sadece n
sahibi olmakta bulacakt; ve tpk ad olan bir kpein yaama
ansnn, sadece genel anlamda bir kpek olan sokak
kpeinden daha fazla olmas gibi, nl mltecilerin ansnn da
daha yksek olduu dorudur.396
Arendt iin totalitarizmin ne ifade ettii ve bu ideolojiyi tarih sahnesine karan
dayanaklarn neler olduu ele alndktan sonra u belirlenmelidir ki, Arendt'in
totalitarizm incelemesinin altnda, bu ideolojinin her eyin mmkn olduu dncesine
yaslandn gsterme amac vardr. Bireyin, bir zamanlar yakn arkadalk ilikileri
iinde paylat dnyay, herkesin herkesten nefret ettii bir karanlk zamana
evirmesi, doru denilen eyi srekli yeniden tanmlamas nedeniyle, insanlarn neyin
doru olduuna dair bir gvencelerinin bulunmamas; insann, ne kendisinin ne de
dnyann gerekliini deneyimleyememesi, totaliter ideolojinin, insan dncesinde ve
deerler alannda yol at ykmlarn bir ksmdr. Marx'n retim-tketim ilikileri ile
belirlenen bireyin kendi emeine yabanclat tezini, Arendt, modern insann dnyaya
yabanclamas biimine evirir. Modern insan, kendisini ait hissettii yaama alanlarn
kaybetmitir. Bir zamanlar yaamak iin ihtiya duyduu ve kamusal alann parlak
klarndan kamak iin snd zel alan, bugn yaamn her alann kaplayacak
boyutta genilemitir. Doruluk zeminin belirsizliinden dolay insann dnyaya
yabanclamas, yani bu dnyada yaarken kendini ne evinde hissedebilii, ne de bu
belirsizlik durumuna alabilmesi, Arendt'e gre totalitarizmin, ncelikle insan eseri
dnyay, ikinci olarak da samimiyete dayal insan ilikilerini yktnn gstergesidir.
Arendt'in

szleriyle;
"Dnyadan radikal llerde bir yabanclamann var olduu bir
durumda tarih de doa da anlalr olmaktan kmtr. Dnyann
bu iki noktada da yitirilmi olmas -yani doann kayb ile,
btn tarih de dhil en geni anlamyla insan yatrmlarnn
kayb geride onlar hem birletiren hem de ayran mterek bir
dnyadan yoksun, ya umutsuz bir terkedilmilik iinde ayr
dm, ya da kitle halinde bir araya gelmi insanlardan oluan
bir toplum brakmtr. Zira kitle toplumu, hala birbirleriyle

396

Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/2 Emperyalizm, s. 288

187

ilikisi olan ama bir zamanlar hepsi iin ortak bir anlam olan
dnyay yitirmi insanoullar arasnda otomatik olarak ortaya
kan bir rgtlenmi yaamdan baka bir ey deildir." 397

Kamusal alann savunucusu olarak grlen Arendti felsefe, asl olarak snrlar
belirgin bir zel alann var olduu bir dnyada kamusal alann bulunabileceini
dnr. Coopern syledii gibi, Arendti yalnzca politik eyleme bal bir yaamn
avukat, ortaklaa amalarn takipisi, ya da i etkinliinin deersizliinin knaycs
olarak grmek yanltr. Tersine Arendtin yaklam, insan varlnda yer alan ve kendi
zel niteliklerine sahip olan i, emek, eylem, dnce, ak gibi her bir etkinliin iinde
oulcudur. Bu nedenle Arendt, bunlarn snrlarn bozan her tr felsefeye kar bir
eletiri getirir.398

Bu nedenle insann bireyselliinin yok edildii bir yerde ortak

yaamn kurulmas mmkn olamaz. Arendt'in totalitarizme yataklk eden antisemitizm

karsndaki en temel dncesi, bu dmanln, bu insanlarn bireysel olarak ne yapp
yapmadklarna baklmadan srdrlmesidir. Arendt bir monolog halinde u soruyu
sorar: "Neden Yahudiler de bakalar deil?" Ona gre bunun cevab: "Doal ebedi
dmanlk"tr. Arendt modern dnyann ideologlarn antik dnyann Sofistlerine
benzetir, ancak aralarnda yle bir fark vardr: Sofistler insan dncesinin, modern
sofistlerse insan eyleminin, onurunu yok etmilerdir. 399
Tm bu olaylar, gelenein kyle ilgilidir. Gelenekten kopu, gemii
bugne balayan kprnn yklmasna ve modern insann kamusal dnyay
anlayamamasna neden oldu. nsann dnyay anlamasn mmkn klan ve kamusal
alann kurucu gc olan bireysel irade ve saduyunun kaybnn yaratt boluu, bu
modern ideolojiler doldurdu. Bunlarn da yapt ilk i, kendi varlklarnn bir tehdidi
olarak srekli engel yaratacak olan, insann kamusal alann ykmak oldu.
Ortak dnyay yok eden unsurlar ele aldmz bu blmde ortaya kan sonu
udur: Arendte gre modern ada insann yitirdii ey, kendisinin ve dnyann
gerekliidir. Modern insan, Arendtin kamusal alann temelleri olarak konumlad her
trl etkinliin ve niteliin yadsnd bir dnyada yaamaktadr. Kamusal alana
397

A.g.e., s. 125
Cooper, Leroy, A., Hannah Arendts Political Philosophy : An Interpretation, s. 157
399
Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/1 Antisemitizm, s. 31
398

188

katlmak da dhil olmak zere her trl etkinlii kendisi adna gerekletirdii lmsz
olma arzusu, kendisini bir tekil varlk olarak alglama tutkusu, dnyann ve kendisinin
gerekliini fark etme abas, modern ada yok olmu, yerini, yaamn gereklilikleri
iin alma fenomeni kaplamtr. retim-tketim zincirinin zorunlu bir eleman haline
gelen modern insan, makinelerin kontrolnde srdrd yaantsn, ailesi ve
kendisinin yaamn srdrmek iin adamak zorunda kalmtr.400 Bu asl olarak,
insanlk tarihinin yeniden baa dnmesi demektir. Animal laborans, antik dnyada
yaamak iin gerekli ileri yapan ve bu nedenle insan olma sfatna layk olmayan
bireyin genel adyd. imdi ise dnya, animal laboransn ve onun rettii makinelerin
srtnda dnmektedir. Kamusal alann ve dolaysyla kamusal alann temelleri olarak
konumlandrdmz her trl etkinliin ba kahraman homo politicus, yani politika
alannda diyaloglar ile var olan insan, yerini kendisinden daha aa bir konumda olan
emek ve ie baml, modern, atomikletirilmi bireye brakmtr. nsanlk, sanki
balad yere geri dnmtr. nsan, doada olduu gibi dngsel bir sre
oluturmutur. Belki de bu, insann lmsz olma arzusunun farkl bir biimde
gerekletiinin gstergesidir. Arendtin; modernizm srecinde gerekleen bilimsel
ilerlemeler, teknoloji ve insann doaya hkim olma sreci zerindeki eletirilerinin
merkezinde, tm bunlar karsnda, insann temel bir yeteneini kaybetmi olduu
gerei bulunmaktadr. Bu tez almasna da temel olan, Modern insann, kamusal
alan ve onun salad zgrl, ne pahasna yitirdii sorusunun cevab; Arendtin
szleriyle;
()insann [anlam ve insanilii] tecrbe etme [vasfn]
yitirmi olmasdr.401

400
401

Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 437

A.g.e., s. 437

189

3. ARENDTN ZM NERS
Arendti felsefeyi salt eletirel bir teori olarak deerlendirmek doru
olmayacaktr. almann banda, Arendtin modern topluma ynelik kkl
eletirilerinin temelinde, bu yaam biimine kar bir zm nerisi bulunduu, ancak
bunun, Platonun Devleti gibi, somut bir model halinde deil, kuramnn pek ok
yerinde ierilmi bir halde olduu belirtilmiti. Burada, Arendtin modern dnyann
eletirilmesiyle oluan kuram, zm nerisi odanda ele alnacaktr. Onun,
modernizm srecine ynelik derin honutsuzluu ortadadr. Bugn iin karamsardr,
ancak gelecek iin byle dnmez, her eyin ideal olarak yaanabilecei bir gelecek
mmkndr; bu da yine, insann en mucizev etkinlii olan eylemin, belirli bir forma
brnmesiyle kurulabilecek bir yaamdr.
Deerler hiyerarisi biimindeki Arendti felsefede, politika alan, toplumsal
alann zerinde yer almas gereken bir deneyim alan olarak konumlanr. nk ona
gre politika, en temel insani etkinlik olmakla birlikte, insandan st dzey bir donanm
beklemektedir. Politika, zgrlkler alandr. Burada kastedilen zgrlk, her trl
yaamsal zorunluluun almas ile elde edilen bir deneyimdir. Bu nedenle zel hayatn
snrlarndan

dar

kp,

toplumsal

alana

ykselen

bireyin,

kendini

gerekletirebilecei bir st basamak olan politik alana gemesi gerekir. Ancak modern
toplum zerk bir alan olan politikay; popler kltre, deiken deerler zeminine
mahkm etmitir. Baka bir ifadeyle, modern dnyada politika, kitle kltryle
ynetilen bir etkinlik alan haline gelmitir. Bu nedenle ortaya ktklar ilk
dnemlerden beri, farkl varlk alanlarn ele alan felsefe ve politikann, modern
toplumda ortak bir kaderi paylatklar sylenebilir. kisi de, bireyin yeni yaam alan
olan, zamannn ve emeinin byk ksmn geirdii toplumsal alan iinde, kendilerine
ayrlan kk bir alanda var olma abasndadrlar. Felsefe ve politikann ierik
anlamnda olmasa bile, biimsel olarak paylatklar bu yeni ortaklk, onlarn antik
dnemdeki konumlar dikkate alndnda iki farkl sonu olarak deerlendirilebilir:
Arendtin gzyle, Platonun nl benzetmesinde gelip geici ve sahte sanlar alan
olarak konumlandrd ve felsefe gelenei tarafndan da bu ekilde deerlendirilen
politikann, felsefeye e bir konuma ykselmesi, demokratik deerlere uygun bir sonu

190

olmutur. te yandan bu eitlenmenin, srekli bir retim-tketim zincirinin egemen

olduu bir alana indirgenerek, felsefe ve politikann bamszlklarnn ellerinden
alnmas ve egemen bir g olarak konumlanan bilim, teknoloji ve moda olan deerlere
yardmc birer disiplin haline gelmeleri gibi bir sonucu daha olmutur. Arendtin
modern insann anlam yitirdiini sylerken kasttetii, yalnzca eylem tamamlandktan
sonra insann yapt ilerden karabilecei bir deerdir. nsann kaybettii anlamn
yerini, ama-ara kategorisi almtr. Modern ada insan ulat her amac, derhal yeni
bir ama iin ara haline getirir ve Lessingin syledii gibi, peki faydann faydas
nedir?402 diye soracak kadar anlam yitirmitir. yleyse, biri dnsel yaamn, dieri
eylemsel yaamn anlamn sorgulayan felsefe ve politikann, anlamn yerini
anlamszln ald modern dnyada etkinlik alanlarnn daralm olmas, olaan bir
sonutur.
Arendtin ideali, politikay toplumun zerine yerletirmektir. Onun bu ideali,
Alain

Tourainee

gre

imknsz

bir

abadr.

Touraine,

toplumsal

alan

gereksinimlerin ynettiini, politikann ise zgrlkler alan olduunu kabul etmekle

birlikte, gnmzde toplumun ykselie geerek, hayatn her kesimini kapsad
konusunda Arendte katlr. Ona gre de politik alan, toplum iinde erimitir. Bu
gerein handikaplarndan en nemlisi Tourainee gre; demokrasinin de zemininin
sallanmasdr. nk o, Arendtin yurttalk idealine en uygun den ynetim biiminin
demokrasi olduunu, demokrasinin de ancak, devletin yurttalarnn haklarn koruduu,
politik bir alan olutuunda var olduunu syler. Tourainee gre demokrasi, ancak zel
ve kamusal alann yasalar tarafndan tannp, gvence altna alnmasyla var olur.403
Buradan yola klarak Tourainein demokrasi tanm ile Arendtin kamusal alan
tanmlarnn ortak olduu grlecektir. Tourainee gre demokrasinin var olma nedeni,
tekinin tannp kabul edilmesidir. Ancak tekinin, yalnzca teki olarak kabul
edilmesi, tek bana demokrasiyi ina etmeye yetmez, farkllklarn uyumlu bir btn
iinde korunmas durumunda demokrasi var olur. Yani demokrasi, ancak farkllklar ve
benzerlikleri hem bir arada, hem de ayr olarak yaatmak istendiinde var olur.

404

402

Arendt, Hannah Gemile Gelecek Arasnda, s. 113

Touraine, Alain, Demokrasi Nedir?, ev. Olcay Kural YKY, Mart 2002, s. 44-45
404
A.g.e., s. 277

403

191

Benzer dnce Aristoteleste de vardr. Ona gre de bir aile ya da ehri meydana
getiren, bu konularda ortak bir gr paylamaktr.405 Touraine ve Aristoteleste
ifadesini bulan, katlmc demokrasi ve aktif yurtta idealleri, Arendtin sisteminin
merkezinde yer alan grlerdir. te yandan ada politikann deiken zemini
zerinde bu ideallerin gereklemesini beklemek, Tourainein syledii gibi marjinal
bir tavr 406 olarak grlebilir.
Modern dnya politika d bir eylem olan iddetin ve asl olarak zel alana ait
olan ekonomik etkinliklerin yaam kuatmas sonucunda, ortak insani dnyay
kaybetmitir. Yirminci yzyl, iddetin yzyldr. nsanda boyun eme, gl biri
tarafndan ynetilme arzusunun bulunduunu407 dnen Arendt, modern ideolojilerin
bu psikolojik ilkeye dayanarak, kitleleri srklediklerini dnr. Arendtin amac ortak
dnyann altn oyan totaliter ideolojilerin yerine, insann insanlna en uygun olan
eylem ve konuma yetisini kurmann yollarn salamak, insann gerekliini salayan
kamusal alan politika d unsurlarn egemenliinden karmann yollarn aramaktr.
Arendte gre tm deerlerin alt st olduu, antik gerekliin tersine evrildii modern
dnyada, iyi ile kt de garip bir ekilde birbirine karmtr: Emperyalist yaylm
sayesinde tek bir dnyann varolmas; burjuvazininin iktidar abas sayesinde insan
gcnn boyutlarnn anlalmas; totalitarizm sayesinde daha byk bir felaketten
kurtulmamz, bir ktln iyiliidir. zel alan ve kamusal alan gibi, iyi ile kt de i
ie gemi durumdadr. Arendte gre insann bu kt eylemlerinin iyi sonucu u
olmutur: Bu ideoloji, insan onurunun yeni bir gvenceye ihtiyac olduunu
gstermitir. Arendte gre bu; yeni bir yasadr. Bu yasann tesis edilme yolu ise;
devrimdir.408
Arendt, devletsiz bir toplum ya da iktidarsz bir yaama biimi nermez. Ancak
onun anlad iktidar, boyun eme ve iddet zerine deil, yasa zerine temellenen bir
iktidardr. Antik yurttan isonomi ile emir-itaat ilikisine deil, yasaya dayal olarak
kurduu rgtlenme ile; 17. yy. devrimcilerinin cumhuriyet anlay, Arendtin modern
topluma alternatif olarak grd deneyimlerdir. Yeni politik rgtlenme, insann insan
405

Aristoteles, Politika, s. 9
Touraine, Alain, a.g.e., s. 44-45
407
Arendt, Hannah, iddet zerine, s. 51
408
Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/1 Antisemitizm, s. 11, 12
406

192

zerindeki egemenliine son verecek bir yapy salayacaktr. te Arendtin politik

ideali budur: ktidar iddetle deil, yasa ile eitleyen, katlmc demokrasiyi savunan
anlaytr. O halde Arendt iin iktidar, tek bir bireye deil, bir toplulua aittir. Ortak bir
iradenin oluturulmasna dayal olan bu iktidar anlay, modern dnyann btn
devrimci giriimlerinde ve antitezini ise totaliter ynetimlere dayal bir kamu alannda
bulur.
18. yy. Aydnlanmann ideallerini temel alarak Arendt, bu dnce geleneini
modern dnyaya hatrlatmak amacndadr. nsann poliste yaad zgrlk ile lm
kamplarnda yaad trajedi arasndaki fark, insan olmak ile insanlktan kmak
arasndaki fark kadardr.

O halde gemite kurulan bu yapnn, modern dnyada

yeniden tesis edilmesi mmkn mdr? Bireyi nemsemeyen bir rgtlenme, iddet
kullanmak zorundadr. O halde iddetsiz bir politik rgtlenme iin, sistemin birey
zerine temellendirilmesi gerekir.
Arendtin zm nerisi, bireyin hiyerarik bir yapda deil, birey olarak
iktidara katld, demokratik bir devrim yapsdr. Devrim; insann en nemli politik
eylemi olduu iin doas gerei iddet iermez. Politik eylemin iinde bir deer tayan
eylem olduuna inanan Arendt iin, iddet, politik bir eylem deildir.409 Sava ve
devrim arasnda fark gren Arendt, savan uluslararas ilikilerde hakem rol oynayan,
devrimin ise her zaman zgrl hedefleyen bir fenomen olduuna dikkat
eker. Modern an devrimleri, Arendtin szleriyle;
()bu temelleri onarmaya, gelenein kopan balarn
yenilemeye ve yeni siyasi teekkller kurarak yzyllardan
bu yana insan ilerine belli llerde itibar, eref ve
byklk bahetmi olan eyi restore etmeye ynelik
muazzam abalar olarak grnecektir.410

Ona gre Amerikan Devrimi, byle bir baardr. Kurucu Babalar, iddete
bavurmadan ve yeni bir anayasann yardmyla yeni bir politik yap kurdular. Devrim,
kurucu bir g olarak, politik bir eylemdir ve her politik eylem gibi, iddeti dlar.
409
410

Toker, Nilgn, iddete kar politika: Hannah Arendtin iddet analizi, s. 67

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 192

193

Modern dnyadaki krlmay ve kopuu onaracak en nemli gtr. O halde

almamzn ikinci blmnde ele alnan kamusal alan yok eden tm insan
etkinliklerini ortadan kaldrarak, yeniden yaamn insaniliini tesis edecek olan
muazzam politik eylem; devrimdir. Devrim, gelenein, otoritenin, iktidarn, ortak
dnyann yaamas gereklilii inacnn bireysel ve ekonomik karlar tarafndan yok
edildii modern dnyada, tm bu yok olan unsurlar yeniden grnr hale getirecek
olan kamusal gtr.
Bununla birlikte Arendtin devrim anlats, yine insan etkinliklerinin ieriinin
nasl olacan tam olarak aklamad biimindeki eletirileri hakl karacak tarzda,
ak deildir. Sylendii gibi, Arendt kendi anlad biimiyle ideal bir politik
oluumun rnei olarak, modernizmin baz deneyimlerini temel alr. Bu modern
deneyimler, zgrlk istemi zerine kurulmu Fransz Devrimi ile iddete bavurmadan
ve bir anayasann yardmyla batan aa yeni bir politik yap kuran Amerikan
Devrimidir. Hala varln srdren bu yap, Arendte gre sistemin ileyiinin
kantdr. Bununla birlikte, 1776da Amerikadaki ehir meclisi toplantlar, 17891993
arasnda Paristeki halk dernekleri, 1871 Paris Komnnn blmleri ve 1905 ve
1917deki Rus Sovyetleri ve 1918de Almanyadaki konsey demokrasisi

411

gibi

modern deneyimler, Arendt iin modern dnyada yklm olan politikann yeniden
yaplandrlmas srecinde rehber olabilecek deneyimlerdir. Devrimin ierii konusunda
ayrntl bir anlatmda bulunmayan Arendtin idealletirdii bu modern deneyimler,
onun devrim ile ne kastettiini, ya da yeni toplumun nasl olmas gerektiini
anlatmaktadr.
Yeni toplum, insanlarn doutan bir takm haklara sahip olduu anlay zerine
kurulmamaldr. Temel biimini nsan Haklarnda bulan bu dnce, Arendte gre,
haklarn insann doasndan kaynaklandn kabul etmektedir. Bu, bireyin
farkllklarna duyarsz, totaliter bir baktr. Hak, insann ortak bir dnyada eylem ile
kazand ve sre iinde yeni unsurlarla biimlendirdii bir eydir. Dnyada tek bir
insan kalsa da ya da bir insan, topluluun dna atlsa da412 hak geerliliini
srdrmelidir. Bu nedenle Arendtin ideali olan toplum, insan haklarn baz
411
412

Nisbet, Robert, Sosyolojik zmlemenin Tarihi, s. 679

Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/2 Emperyalizm, s. 306

194

deitirilemez n kabuller stne deil, bireysel ve toplumsal dinamiklere duyarl bir

insan rn haline getirmelidir.
Devrimle kurulacak olan bu politik yap,

ilk bakta paradoksaldr. Ancak

Toker, devrim annn ortaya koyduu ve iddet kullanm gerektirmeyen bir bir arada
olma biimi olduunu syler. Bu bir aradalk ortak katlma dayal, dolaysyla
hiyerarik bir itaat ile ortaya kan iddeti dlayan bir yaplanmadr. Devrim
aamasnda, bireyin birey olarak nem tad bir sistem vardr. te byle bir anlay
zerinde temellenen ve devrimle kurulmu olan yeni yaam iddeti dlayabilir.413
Tm kurumlar, deer yarglar, anlamlar ve grntleriyle yozlam olan
modern dnyann yeniden insanileebilmesi iin, kkl bir zm gerektiine inanarak
Arendt, kuramn devrim pratiinde sonlandrr. Bylece bugnden yola karak gemii
hatrlamaya ve bu sayede bugn gelinen noktann kkenlerini ortaya koymaya alan
Arendti felsefe, her ne kadar modern dnya karsnda fazlaca karamsar olmakla
eletirilse de onun bu yozlam yaamn iinden karmaya alt, yeni ve gzel bir
dnyaya duyduu inan, modern topluma kar hissettii karamsarlktan daha fazladr.
Bu da Arendti felsefenin salt onun travmatik yaamnn414 bir rn olmad,
Arendtin kiisel deneyimlerinden yola kp, insanln ortak dnyasnn yeniden
kurulmasnn yollarn arayarak, bunu tutarl, sistemli ve evrensel bir politika kuram
olarak sunmas, modern dnyann bir filozofu olan Hannah Arendtin kamusal
sorumluluk duygusunun younluunu ifade eder.
Devrimle kurulacak olan dnya, yeni bir dnyadr. Arendte gre devrimci ruhu
esinlendiren ey, Romallarn temel atma tutkusunu yeniden yakalama arzusudur.415
Bireyin kendi kaderini kendi ellerine ald, yaamn insanca olmas iin dzeni kkten
deitirdii ve yeni yapy dzenli bir yasa ile temellendirdii bu model, Arendti
felsefenin

modern

dnyaya

nerdii

alternatiftir.

Eylem

felsefesi

olarak

tanmlanabilecek olan Arendti felsefenin, eylemin ierii konusunda yeterli akl

salamad konusundaki eletirilere verdii en ak cevap, eylemi somutlayan; devrim
nerisidir. Devrimde, yeni bir balang istemi vardr ki, bu, eylemi karakterize eden
413

Toker, Nilgn, a.g.e., s. 64

Isaac, Jeffrey, C., Arendt, Camus and Postmodern Politics, s. 50
415
Arendt, Hannah, On Revolution, s. 49, akt. OSullivan Noel, ada Siyaset Felsefecileri iinde, s.
239

414

195

mucizev potansiyelin aa karlmas anlamna gelir. O halde eylem, yeni bir eylere
balama gcn iinde tad iin, ona en yakndan elik eden kavram umuttur.
Devrim, bu gcn ve umudun, muazzam bir kamusal grntsdr.
Arendtin syledii gibi, Lenin ve dier btn byk devrimciler u dnceyi
tarlar: Yeni bir eyler dzeni kurmaktan daha byk tutkuyla istenebilecek bir ey
daha yoktur.416

416

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 193

196

SONU
almamzda, Arendtin insan tanmn karlayan yaam biiminin, yalnzca
kamusal bir alanda gereklik tayabileceini grdk. Btn kuramn kamusal alan
kavram evresinde oluturan Arendtin, kendisine ynelik eletirilerin aksine, yalnzca
kamusal alann savunucusu olmadn, asl olarak insan yaamnn iki farkl boyuttan
olumas gereine duyduu inanc anlamaya ve bu inanc tm dayanaklaryla birlikte
ortaya koymaya altk. nsan yaamnn zel ve kamusal alanlardan olumas
gerektiine inanan Arendt, snrlarnn belirgin olduu bir yaam sorgular. Bu anlamda
Arendt, modern koullarda insann birey ve yurta kimliklerinin birbirine kart,
dahas, insann kimliinin sergilenmesine ihtiya duyulmayan bir an penceresinden
bakarak, antik gemii hatrlar. Kendisi araclyla antik Yunan polis yaantsnn, salt
bir tketici kimliiyle yaayan modern insana gemi bir deneyim olarak aktarlmasn
salayan Arendt, bu sayede, anlatlan bu eylem alannn kalclna katkda bulunur.
Gemiin bugn iinde yaamas, bu anlama gelir: Temel insan etkinlikleri olan eylem
ve konuma ile oluan deneyimin, kuaklar ile aktarlmas. Bu anlamda Arendt iin
gelenek, ortak insani dnyann kalcln olanakl klan en nemli motiftir. Arendtin
gelenekilii, dogmatik bir karakterde deildir. O, her yeni unsurla biimlenen ann,
gelecee aktarlmasndan ve bu deneyim alannn srekli yenilenmesinden yana bir
baka sahiptir.
Bu almada, Arendtin kamusal alann kurucu gleri olarak konumlad
eylem, konuma, oulluk ve zgrlk kavramlar ve bu kavramlarn gemiten bugne
konumlanlar ile kamusal alan yok eden modern sre ele alnd. Bu sayede,
Arendtin tm insanln ortak dnyas olarak konumlandrd kamusal alann, modern
koullarda nasl mmkn olduu sorusuna cevap arand. Bu arayta iaret levhamz,
Arendtin idealize ettii antik yunan polis yaantsyd. Her kavramn kartyla anlam
kazand diyalektik perspektiften bakldnda, Arendti kamusal alan okumasnn,
daima antik ve modern biimleriyle birlikte gelitii ortaya kar. Bu sonuca dayanarak,
almamzda bugnden gemie bakp, polisi, lm odalarna dntren eyin ne
olduunu Arendti felsefenin rehberliinde anlamaya ve ortaya koymaya altk.

197

Sonu olarak; insann insanl anlamna gelen kamusal alan modern dnyada zel
alan tarafndan ele geirilmitir. Modern insan, ekonomik etkinlikler ve politika d bir
etkinlik olan iddet tarafndan kuatlm ve antik dnyann dlanmlar gibi, yaama
olgusuna kle edilmitir. Arendte gre yaamn en st basamana ykselmesinin, yani
politik bir kimlik kazanmasnn tm koullar modern sre tarafndan ortadan
kaldrlm olan insann, kaybettii zgrln yeniden ele almasnn bir tek yolu
vardr: Eitlie ve katlma dayal yeni bir demokratik yasa. Bu yasay hazrlayacak
politik koullar oluturmann ise en kesin yolu devrimdir. Arendt iin, politikann
yeniden ve nemle tesis edilmesine dayal bu zm, Arendt felsefesinin birincil amac
olmamakla birlikte, onun politika ve insan zerine dnceleri, devrimle yaplandrlan
yeni bir sistemin teorisini anlatmaya yneltmitir. Arendtin amac, bugnk insanlk
durumunu anlamaktr. Anlama, olguyu kendi gereklii ile kavrama edimidir. Arendt
kendisinden yola karak, znel bir yorumda bulunmann tesinde, insan bugnk
amazlara iten fenomenleri, bir kendinde ey olarak anlama abasndadr. Bu nedenle
Arendt felsefesi, salt znel bir yarglama olmann tesindedir; insanln ortak
yaamnn nesnel ltlerini temellendirme abasdr.
Arendte gre modern dnya toplumsal alann dnyasdr. Toplumsal alan, zel
ve kamu arasna giren yeni bir alandr. Toplumsal alan, bu arada olma haline, toplumun
emekiyi kabul etmesiyle birlikte gelmitir. Emek sakland yerden dar km,
emeki toplumsal olarak tannan bir statye kavumutur. retim dngsnn
hizmetkar olan emeki, Lockeun syledii gibi, kendi rnne sahip olma, yani mlk
edinme hakkyla birlikte, artk kabul gren bir toplumsal snfn yesi haline gelmitir.
Emekinin haklarn savunan bir sendika, sesini duyurabilecei eitli rgtler tarihte
kamusal alann oynad rol oynamaya balamtr. inin ve emekinin alt
fabrika, ona, antik klenin hissettiklerinden ok farkl eyler hissettirmese de, ondan
farkl olarak i yaam dnda, bir yurtta olarak tannma ve kabul grme duygusunu
tatmtr. te ona bu duyguyu tattran ey; gnmzde kamusal alann yerini alan
toplumsal alandr. Toplumsal alann gelimesi, ailenin k ile karakterize olur.
Modern toplumda toplumsal alan hem ailenin, hem de devletin koruyuculuk ve
sahiplenme zelliini devralmtr. Ancak bunu yaparken de, insan yaamndaki alanlar
arasndaki tarihsel dengeyi tersine evirmitir. Toplumsal alan bireyi kamudan korunma

198

gereksinimine bir cevap olarak ortaya km ve modern toplumda zel ve kamusal

alanlarn yerini almtr. Toplumsaln ykselmesi ile kamunun k arasnda bire bir
iliki kuran Arendtin bu yorumu, onun anti-modernizmin bir nvesi

417

olarak

grlmesine neden oldu. Daha nce de sylendii gibi, Arendtin modernizm eletirisi
youn olarak olumsuzdur.
Arendtin antik polis yaantsn ycelten ve modernizmi eletiren kuram, temelde
kamusal alann grnr ve yok olduu yaam biimlerini ele alr. Bedensel gce
dayanan ve yaamn srdrlmesini hedefleyen ekonomik etkinlikler olan emek, i ve
hedefi lm olan iddetin kuatt modern dnya, insann eylemleriyle, kalc
olmasnn, lmszln teminat olan kamusal alan yok etmitir. lmszlk ideali,
lmllk bilinciyle yer deitirmitir. nsan yaamak iin makinelerin ve zamann
klesi durumuna gelmi ve dngsel bir srece kaplarak insani niteliklerinden
uzaklamtr. Modern dnyada zel alan, kamusaln tahtn bireye salad zgrleme
nitelii sayesinde ele geirmitir. Birey herkesle ortak olarak paylat bir dnyada
ortak eylemlerde bulunurken, kendi tekliini fark etmek iin, isel yalnzlna
gmlmtr. Bu, modern teorisyenlerin kitlesel yalnzlk dedii durumdur. Sonu
olarak ulalan nokta udur; Arendtin syledii gibi, Platonla balayp Marxla biten
politik dnce geleneimiz, kamusal alann dlanmas gereine dayaldr. Btn bir
dnce tarihi boyunca desteklenmeyen kamusal alann, kamusal alann tam anlamyla
kt modern ada, Arendt gibi bir savunucusunun kmas dikkat ekicidir. stelik
insan modern bunalmdan kurtaracak olan eyin, politik eylem olduunu sylemesi,
Arendtin btn bir tarihe bakaldrs biiminde yorumlanabilir. Ancak onun yapmaya
alt basit olarak, ilerleme sreci kesintiye uram olan insani yaama ve insani
yaam ile arasnda hibir ayrm izgisi bulunmayan kamusal alana, yeniden bir k
yolu bulabilmektir. Dnya apnda byk savalarn yaand bir yzyln filozofu olan
Hannah Arendtin, acil zmlerin arand bir zamanda, felsefesini de zm odakl
olarak ina etmesi, kanlmaz bir sonutur.

417

Habermas, J., Hannah Arendts Communications Concept of Power, Social Research, Hannah
Arendt Memorial Issue , no.44 (1977), s. 3-24 akt. Benhabib, Seyla, a.g.e., s. 125

199

te Arendt felsefesi, modern dnyada insani yaant alan olan kamusal alann
yitirildii dncesinden yola karak, bu yaanty, olmas gerektii gibi yaadn
dnd polis sistemi iinde anlatr. Modern dnyann gereklii ile polisin idealini
uzlatrma ve buradan, modern zamana alternatif olabilecek bir oluum tasarlama
amacyla Arendt, bugn yaananlarn nedenlerini ele alr. Bugn olan, insani deerleri
asnda yozlaan modern bireyin, 20.yy.n ac deneyimleri ile kendi gerekliini yok
etmesidir. Arendt, modernleme srecindeki bireyin, bilimsel ve teknik alardan
yaad gelimelere karn, insani deerlerini kaybetmesinin ac bir ifadesi olan, byk
politik ktlkler olarak grd modern an ideolojilerini ele alr. Yalnzca insan
yaamnn kamusal boyutuna deil, zel yaantsnn en crasna kadar yaylan
totalitarizm, terr zerinde ykselir. deoloji, bu terrn teorisidir. Arendt
Totalitarizmin Kkenlerinde, 1933 ve 1942den sonra giderek artan totalitarizm
adna ilenen sular, tanmlamaya alr. Onun abas, fiziksel olarak glenen modern
bireyi, insani deerlerini yitirmi bir robota dntren eyin ne olduunu anlamaktr.
nsann insana yapt bir ktlk olarak totalitarizm, temelde, farkllklar reddeden,
insanlar tek biimli, soru sorma ve yarglama yetisi olduunu unutmu varlklar haline
getirir. Bu ideoloji, 20. yy.da kendisine yardmc olan iki ideoloji ile birlikte
ykselmitir. Antisemitizm ve emperyalizm, ortak paydalar totalitarizm olan ve byk
bir insan topluluunun, Yahudilerin ortak dnyadan dlanmasna dayal, modern
ktlklerdir. Modern dnyada insanlktan dlanan gruplar, nce yurtlarn, sonra da
politik bir ynetimin korumasn yitirdiler. Arendte gre hibir devletin yurtta
olmayan bu insanlar, nsan Haklarnn uygulanabilir olmadnn kantdr.418 Arendt,
kamusal alann kn iktidarn zl ile birlikte ele alr. nk kamu ile iktidar
kavramlar, ayn durumun farkl biimlerini ifade eder. nsanlarn bir araya gelerek
kamusal alan oluturmalar, onlarn ayn zamanda bir iktidar oluturmalarn salar.
ktidar merutiyetinin kaynan bu bir araya geliten alr. Gnmzde antik Yunandan
beri varolan iktidar biimlerine yeni bir iktidar ekli eklenmitir. Gnmzn iktidar ne
bir kiinin iktidar olan monari, ne bir grubun egemenlii olan oligari ve ne de
ounluun egemenlii olan demokrasidir. Modern toplumda brokrasinin egemenlii
yaanr. Arendte gre bu hi kimsenin egemenliidir. nk burada ynetimden hi
418

Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/2 Emperyalizm, s. 298,299,300

200

kimse sorumlu deildir. Bu nedenle brokrasinin iktidar, tiranlktan ok daha

tehlikelidir. nk olup-bitenlerin sorumluluunu stlenecek Hi Kimse yoktur.419
O

halde

ideolojilerin

Arendt

insanlk

felsefesi

tarihinde

btnyle,

yeni

bir

modern

fenomen

dnyay
olduunu;

blen

ykc

gemite

bu

karanlk zamanlar yaamam toplumlarn da olduunu gsterme abas olarak

okunabilir.

Onun

antik

iinde

yaad

aa

bugn

ulat

bunalmdan

polis

duyduu
bir

yaantsn
kiisel
k

bir
yolu

idealize

etmesinin

honutsuzluun
bulabilme

temelinde,

tesinde,

amac

insana

vardr.

Bir

zamanlar ortak insani dnyay yaratarak, varoluun en st mertebesine ulam olan

insan, elinin dedii her eyi tketme amacnda olan yaln bir benlik durumundadr.
Gemite kendi eyleminin ve isteminin rn olarak yaratt ortak dnya, imdi
insann iradesizletii, herkes gibi davrand, grkem arayn kendi bireyselliini
konuma ve eylemleriyle sergileyerek deil, sahip olduu metalarla kantlamaya
alt, bir yaama alanna dnmtr. O halde tm bu gelimelerin temelindeki
insan faktrn, insanda yaanan dnmleri anlamak, dnyay bir felakete gtren
srecin anlalmas asndan nem tar.
Arendt, dncesini baz tarihsel karakterlerde simgeletirir. Dncesini
deneyime dayandrdnn en ak ifadesi olan bu durum, Arendt felsefesinin temel
motiflerinin insanlk tarihinin baz karakterlerinde canlanmasn ve bu sayede grnr
olmasn salar. Bu anlamda Arendti felsefede, Akhilleus; yaamn bir ey uruna
adanmasnn, Sokrates ve Thoreau; itaatin reddedilmesinin, Eichmann ise; yarglama
yetisinin kaybedilmesinin simgeleridir. Felsefesini bu balamda insan zerine, insann
varolusal deneyimleri zerine temellendiren Arendt, gereklikten, ideale ynelir. Bu
karakterler srasyla, insann lmszlk idealinin, yaamnn anlamn oluturduunu
ve politikaya adanm bir eylem yaamnn yceliini, bireysel iradenin devlet
karsndaki gcn ve saduyunun yitirilmesinin insanlktan kmakla ayn anlama
geldiini, anlatrlar.
Arendt, insan anlamaya, insann onurlu bir yaama ulamasnn yollarn
aramaya; zgrlk alan olarak grd politikadan balar. Ulat yer, yine insann en
st dzey etkinlik alan olan politikadr. nsann eylemeye ve tasarlamaya ynelik
419

Arendt, Hannah, iddet zerine, s. 50

201

etkinliklerini ifade eden, vita activa ve vita contemplativa arasnda ayrm yapan Arendt,
felsefenin alan olarak grd vita contemplativay deil, insan eyleminin alan olan
vita activay zgrlk ve gereklik zerine temellendirir. nsann yeni bir balangta
bulunma gcn ifade eden eylem, her insan etkinliinde ortaya konulur. Ancak insan
tanmna en ok uyan ve anlaml bir yaamn mimar olan eylem, politikann alan olan
kamusal alandaki eylemdir. Yaltlmlk ve yalnzlk iinde retilmesi, dnce alann
konu edinmesi ve onaylanmaya ihtiya duymamas nedeniyle felsefe, Arendt iin,
politikann karsnda yer alan bir alandr. Bu balamda da, geleneksel politika
felsefesine eletiriler yneltir. Dahas Arendti dnce, geleneksel politika felsefesine
ynelik eletirileri ile ykselir. nsann kendisinin ve dnyann gerekliini elde
etmesinin yolunun, kamusal bir yaamdan getiini dnen Arendt iin, kamusalla
aykr doas nedeniyle felsefe, insann kim olduu sorusunun cevabn aramamtr.
Oysa Arendt iin kimlik, bir yanyla zel, dier yanyla kamusal olan yaamn iki
boyutu iinde ilerleyen insann, politikada kendini amas sonucu elde edilen bir
fenomendir. Dncesini deneyimden yola karak oluturan Arendt iin, insann
modern zamanlarda kaybettii kimliini, yaamn ve eylemin anlamn arama abasn,
ancak eyleme dayal bir politika felsefesi destekleyebilir. nsann ktlkle
hesaplamasnn, bir gelenee, bir gemie, bir yere sahip olmasnn, yaamn
srekliliini ve bu sayede eylemin kalcln salama ynnde bir giriim olduunu
dnr. Benzer olarak gemiin balarn yitirmenin, kkszlkn, insann u anda
ve gelecekte, belirsizlik iinde, anlamdan ve insanilikten uzak bir yaam
srdrdnn gstergesi olduunu dnen Arendt, kendi politika felsefesini byle bir
araya adanm bir yaamn, modern koullarda oluturulmasna duyduu inan zerine
tesis eder. Arendt felsefesi, toplumsal yaam ve modern statler iinde kaybolmu
bireyin, bulunduu yerden ykselerek, kendini bugne ulatran gemie ve bugnn
ynelttii gelecee doru bir bak ve anlama giriimidir. nsann, birey olarak yeri
doldurulamazln ve her eyleminin saysz olaslk zincirine neden olan bir sreci
balattn grmesi, insann kaybettii mkemmelliini ve onurunu, yeniden ele almas
yolundaki ilk admdr. Arendt iin, bireysel dzlemde yaanan bu tarz bir aydnlanma,
modern deneyimler ile klar sndrlm olan ortak dnyay; insann kamusal alann

202

yeniden parlatacak ve yirminci yzylda karanlk zamanlar yeniden yaayan modern

bireyi, nitelikli ve anlaml bir dnyaya dahil edecektir.
Bu anlamda Arendt, insann kendi yaamn kendi ellerine almas gerektiini
dnd iin bir varolu felsefesi, bakn, ortak dnyann yok edildii modern
dnyadan, bu yaamn en yetkin haliyle yaand antik dnyaya doru ynelttii ve
yaamn anlamn yok eden kkenleri anlamaya alt iin bir fenomenoloji ve insan
varoluunun ve evrendeki yeri ve rolnn, kim olduu sorusuna verilecek cevapla
mmkn olduunu dnd iin, bir ontoloji gelitirir. Kendi dneminin, Heidegger
ve Jaspers gibi byk filozoflarnn da rencisi olan Arendt, dncesini oluturan
temel motifleri bu filozoflardan alarak, dncesini entelektel ynden gelitirir.
Dncesini etkileyen olgusal zemin ise, yirminci yzyl kuatan ac deneyimlerdir. Bu
anlamda deneyimden dnceye, bugnden gemie uzanan Arendti felsefe, insann
ortak bir dnyada zgrce yaamasndan yana, bir bak gelitirir. Her insann
bireyselliinin korunduu bir ortak dnya, insann bir yeri, bir duru noktas ve yaamn
bir anlam olmas gerektiini anlatr. te bu anlamda Arendt felsefesi, insann yalnzca
ortak bir dnya olan kamusal alanda kendisini gerekletirebilecei dncesi zerinde
ykselerek, modern dnyada tketilen bu ortaklaaln yeniden tesis edilebilmesinin
koullarn arar. Modernleme sreci, modern dnya, modern insan ve bunlarn yaratt
yeni rgtlenme biimi olarak kitle toplumu, Arendt tarafndan radikal ve bazen de
ironik bir sylemle eletirilir. Arendtin antitezini totaliter ideolojide bulduu politik
yaam ile ilgili tezi, antik Yunan polisinde gereklemitir. Bu iki kart yaam biimi,
Arendtin zgn ve felsefi adan zengin bak asndan geerek, devrimle yaratlacak
olan yeni toplum senteziyle sonulanr. Her iki kart yaam alann yaratan insan
olduuna gre, insann, yaamn yeniden kendi ellerine almas gerekir. Varoluu
sylemin de temel ncl olan bu dnceyi Arendt, insann aydnlanmasn kalabaln
aydnlanmasyla rttrerek, ondan ayrlr. Bylece bireyi deil, dnyay merkeze
alarak, kuramn nesnelletirme eilimindedir. Arendt iin ayr gereklik olan birey,
toplum ve dnya; bylece birbirine indirgenmeden varlk kazanr ve birbirlerini
gerektirirler.
Modern zamanlarda insann yaad temel yoksunluk, yaamn tad anlama
ilikindir. Modern insan, yaamn anlamn yitirdi. nsann yaamn, bir ey uruna,

203

bir ey iin dzenlemesi, modern insann bilmedii bir idealdir. 420 Bal bana felsefi
bir sorun olan bu ideal, tm dncesi, geleneksel felsefeye ve geleneksel felsefe yapma
tarzna ynelttii eletirilerle biimlenen Arendti dncenin kkenlerindeki felsefi
bak asnn basknln gsterir. Deneyimlerin, insann ynn bulmasn salayan
iaret levhalar olduunu syleyen Arendt, antik ve modern dnyada, politik ve politik
yaam ykan anti-politik deneyimlerden yola karak, insann en st idealini tanmlar:
Yaamn anlamn bulmak.421 Asl olarak felsefi bir sorun olan yaamn anlam sorunu,
Arendti felsefenin, fenomenal yaamdan yola karak ulamak istedii son noktadr.
nsann gerekleme piramidinin en st basamanda fark edebilecei bu anlam, insann
bu dnyaya, bir ey iin geldiinin aklamasdr. Bu yaantnn grlebilir olduu
deneyim alan ise, tam da bu tarz bir sorgulamann yaplabilmesi ideali zerine ina
edilmi, kamusal alandr. Arendt iin kamusal alan, insan dncesinin felsefe iin ifade
ettii eydir. nsann kamusal alandaki eylemleriyle tanrlara yakan bir lmszl
elde etmesinin sembol olarak Akhilleus, Arendt felsefesinde, kamusal alann poliste
somutland gibi ideal insann bir grntsdr. Polisin antitezi, lm kamplardr;
Akhilleusinki ise, EichmannOrtak bir dnyaya adanm bir yaamn, lm deil,
lmszlk iin, bireyselliin ve grkemin sergilenmesi iin yaanmas ve bu sayede
kuaklar boyunca anlatlan hikayesi ile lmszl elde etmesi, insann Akhilleus
olmasdr. nsann, tek biimli bir dnyada; farkllklarnn tannmad, farkl olduu
iin dland ve hatta ldrld ve bu eylemin sradanlat bir dnyada, uyumlu,
soru sorma ve yarglama yetisi olmayan bir robota dnmesi, insann Eichmann
olmasdr. Metafizikten, bilime uzanan insanlk durumunun da anlats olan bu
simgeletirme, Arendt dncesinin derinlii iinden karlm bir yorumdur.

420
421

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 112

A.g.e., s. 32

204

KAYNAKA

Arendt, Hannah

Totalitarizmin Kaynaklar/1Antisemitizm, ev. Bahadr Sina ener,

letiim Yay., 1996.

Arendt, Hannah

Totalitarizmin Kaynaklar/2Emperyalizm, ev. B. S. ener, letiim Yay.,

1998.

Arendt, Hannah

nsanlk Durumu, ev. B. S. ener, letiim

Yay. 1994.

Arendt, Hannah

On Revolution, PenguinBooks,
Harmondsworth, England 1973.

Arendt, Hannah

Eichmann In Jerusalem, A Report on The

Banality of Evil, New York, The
Viking
Press, 1963.

Arendt, Hannah

Gemile Gelecek Arasnda,

ener, letiim Yay. 1996.

Arendt, Hannah

iddet zerine, ev.

Yay., 1997.

Arendt, Hannah

Men In Dark Times, Harcourt,

Brace&World, Inc., New York 1968.

Arendt, Hannah

Sivil taatsizlik, Kamu Vicdanna ar

Sivil taatsizlik, Hannah Arendt ve dierleri
ev. Yakup Coar, Ayrnt Yay. 1997.

ev. B. S.

Blent Peker, letiim

205

Arendt, Hannah

Diktatrlk
Dnemlerinde
Kiisel
Sorumluluk: Kamu Vicdanna ar Sivil
taatsizlik, ev.Yakup Coar, Ayrnt Yay.
1997.

Akarsu, Bedia

ada Felsefe, nklap Kitabevi, 1987.

Aristoteles

Metafizik (Cilt-1), ev. Ahmet Arslan, Ege

niversitesi Basmevi, Bornova, 1985.

Aristoteles

Metafizik (Cilt-2), ev. Ahmet Arslan, Ege

niversitesi Basmevi, Bornova, 1993.

Aristoteles

Retorik, ev. Mehmet H. Doan, YKY, 1995.

Aristoteles

Politika, ev. Mete Tunay, Remzi Kitabevi,

2002.

Aristoteles

Nikomakhosa Etik, ev. Saffet Babr,

Kebike Yay., 2005.

Aristoteles

Poetika, ev. smail Tunal, Remzi Kitabevi,

2005.

Beiner, Ronald

Hannah Arendt and Leo Strauss: The

Uncommenced Dialog, Political Theory,
Vol. 18, No.2, May. 1990.

206

Benhabib, Seyla

Kamusal Uzam Modelleri, Hannah Arendt,

liberal gelenek ve Jurgen Habermas,
Modernizm, Evrensellik ve Birey, ev.
Mehmet Kk, stanbul, Ocak, 1999.

Benjamin, Walter

Son Bakta Ak, Metis Yay., ed., Nurdan

Grbilek, stanbul, 1993.

Berman, Marshall

Kat Olan Her ey Buharlayor, ev. mit

Altu, Blent Peker, letiim
Yay., 1994.

Borren, Marieke

nsan Yzl Hayalet Kuklalar, ev. Birten

Lostar, Filozofie Magazine, Say: 2, Mart
2005.

Bumin, Krat

Demokrasi Araynda Kent, Ayrnt Yay.

1990.

Bumin, Krat

Medine Bircan olaynn asl nedir?, Yeni

afak, 2 Temmuz 2002, Sal.

Bumin, Tlin

Bakann Btn Filozoflar, Radikal ki,

04.05.2003.

Bumin, Tlin

Ahlak Politikann Yerine Geerse, Radikal

ki, 24.08.2003.

Canovan, Margaret

Politics as Culture : Hannah Arendt and The

Public Realm, History of Political Thought,
Vol. VI. No.3, Winter 1985.

207

Colligwood, R., G.

Tarih Tasarm, ev. Kurtulu Diner, Ara

Yay., Ekim 1990.

Copleston, Frederick

Aristoteles, ev. Aziz Yardml, dea Yay.,

1986.

Copleston, Frederick

n-Sokratikler ve Sokrates, (Felsefe Tarihi,

Cilt 1) ev. Aziz Yardml, dea Yay., 1990.

Cooper, Leroy A.

Hannah Arendts Political Philosophy : An

Interpretation, Review of Politics, Vol.3,
No.2, April 1976.

otuksken, Betl

Felsefi Sylem Nedir?, Kabalc Yay., 1994.

Dentreves, Maurizio, Passerin

Agency, Identty And Culture : Hannah

Arendts Conception of Citizenship : Praxis
International 9: , April&July 1983.

Dentreves, Maurizio, Passerin

Hannah Arendt ve Yurttalk Kavram ev.

Erturul Baer, Birikim, say: 55.

Gjertsen, Derek

Bilim ve Felsefe, ev. Feride Kurtulmu, Say

Yay. 1989.

Gkberk, Macit

Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, 1990.

Habermas, Jurgen

Kamusalln Yapsal Dnm, ev. Tanl

Bora, Mithat Sancar, letiim Yay., stanbul,
1997.

208

Homeros

lyada, ev. Azra Erhat- A. Kadir, Can Yay.,

2005.

Hhnerfeld, Paul

Heidegger Bir filozof Bir Alman,

Doan zlem, Gndoan Yay., 1994.

Isaac, Jeffrey C.

Arendt, Camus and Postmodern Politics :

Praxis International, Vol. 9, No:1/2, April
1989.

Kant, Immanuel

Pratik Usun Eletirisi, ev. .Zeki Eyubolu,

Say Yay., 2001.

Kln, Toker, Nilgn

Hannah Arendt, Felsefe Ansiklopedisi Cilt

1, Ed., Ahmet Cevizci, Etik Yay., Kasm 2003.

Kierkegaard, Soren

lmcl Hastalk Umutsuzluk, ev. M.

Mukadder Yakupolu, Ayrnt Yay.1997.

King, Richard

Endings and Beginnings Politics in Arendts

Early Thought, Political Theory, Vol.12,
No:2, May 1984, Safe Publications, Inc.

Kranz, Walter

Antik Felsefe, ev. Suad Y. Baydur, Sosyal

Yay., Eyll, 1994.

Levin, Martin

On Animal Laborans and Homo Politicus In

Hannah Arendt : Political Theory, Vol..7,
No.4, November 1979.

ev.

209

Lukas, Steven

ktidar ve Otorite, ev. Sabri Tekay,

Sosyolojik zmlemenin Tarihi, Tom
Bottomore, Robert Nisbet, V Yay., 1990.

Lunn, Eugane

Marksizm ve Modernizm,
Alogan, Alan Yay. 1995.

Marcuse, Herbert

Eros ve Uygarlk, dea Yay., 1995.

Marx, Karl

Kapital, ev. Alaattin Bilgi, Sol Yaynlar,

Birinci Cilt, 1978.

Morin, Edgar

Avrupay Dnmek, ev. irin Tekeli, Afa

Yay., 1988.

Mouffe, Chantal

Demokratik Yurttalk ve Siyasi Topluluk

ev. Koray alkan, Birikim, say: 55.

Nietzsche, Friedrich

Eylem devi, ev. . Zeki Eyubolu, Broy

Yay., Ekim 1997.

Oskay, nsal

Ykanmak stemeyen ocuklar Olalm,

YKY, 1998.

OSullivan, Noel

Hannah Arendt- Eski Yunan zlemi ve

Endstri Toplumu ev. Glaye Koak,
ada Siyaset Felsefecileri, Anthony De
Crespigny, Kenneth R. Minogue, Remzi
Kitabevi, 1994.

ev.

Yavuz

210

zlem, Doan

Mantk, Anahtar Kitaplar, stanbul, 1996

Parekh, Bhikhu

Hannah Arendt and The Search For a New

Political Philosophy, The Mc. Millan Pr.,
London, 1981.

Platon

Devlet, ev. Hseyin Demirhan, Sosyal Yay.,

2002.

Platon

Yasalar, Cilt 1, ev. Candan entuna, Saffet

Babr, Kabalc Yay., 1998.

Pggeler& Alleman

Heidegger zerine ki Yaz, Gndoan Yay.,

Kasm 1994, ev. Doan zlem.

Rousseau, J. Jacques

Toplum Szlemesi, ev. Cenap Karakaya,

Sosyal Yaynlar, 2005.

Sabine, George,

Siyasal Dnceler Tarihi II., ev. Alp

ktem, Ankara, Trk Siyasi limler Dernei
Yayn, Ankara, 1969, s. 212

Schwartz, Joseph M.

Arendts Politics : The Elusive Search For

Substance, Praxis International, Vol. 9,
No:1-2, Ap.1989.

Thoreau&Lafargue

Haksz Ynetime Kar- Tembellik Hakk,

ev. Vedat Gnyol, Cumhuriyet Dnya
Klasikleri Dizisi: 43, Nisan 1999

211

Timuin Afar

Dnce Tarihi-1, Bulut Yay., 1994.

Toker, Nilgn

iddete kar politika : Hannah Arendtin

iddet analizi ; Birikim, say: 41, Eyll, 1992

Toker, Nilgn

Yurttan lm, Medyakronik, Bilgi iletiim

A.. 1999, 14 Aralk 2000.

Toraine, Alain

Modernliin Eletirisi, ev. H.Tufan, YKY,

stanbul,Nisan 1994.

Toraine, Alain

Demokrasi Nedir?, ev. Olcay Kural YKY,

Mart,2002.

Tormey, Simon

Hannah Arendt, Totalitarizm, ev. Osman

Aknbay, Abdullah Ylmaz, Ayrnt Yay.,
1992.

Sylei
Der Spiegelin Heideggerle Syleisi, Profesr Heidegger 1933te Neler Oldu?
ev. Turhan Ilgaz, YKY., stanbul, Mart,
1995.

Sivil Toplumun Nilfer Gle Rportaj, Kamusal Alan ve Sivil Toplum zerine
Yl:1 Say:2 / Nisan - Mays - Haziran 2003, s.
89-98.

212

Levent Cantekin Tanl Bora ve Mithat Sancar ile Syleisi: Kamusalln

Dnm Serveni, Virgl 5, Pusula
Yaynclk, ubat 1998, s. 48-50

213

ZGEM
1972 orum doumluyum. lk ve orta renimimi ayn ilde tamamladm. 1990
ylnda renim grmeye baladm Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Felsefe
Blmnden, 1994 ylnda mezun oldum. Ayn yl, Sosyal Bilimler Enstits
Sistematik Felsefe Anabilim Dalnda yksek lisans renimime baladm. Halen, bir
lisede rehber retmen olarak grev yapmaktaym.

214

HANNAH ARENDTTE KAMUSAL ALAN KAVRAMININ

EPSTEMOLOJK TEMELLER
Seyran Baak cal
ZET
Bu almada, modern dnyada insanlarn farkllklarn koruyarak bir araya
gelmelerine ve ortak dnya iin eylemde bulunabilmelerine imkan veren kamusal bir
alandan yoksun olduklarn syleyen bir filozofun, bu tezinin dayanaklarn ortaya
koyabilmek amaland. Modern insann yaad bu yoksunluk, salt bir yaama alannn
bulunmamasnn tesinde; daha kkl bir yoksunluu ifade eder: nsan oulluk
iindeki eylem ve konumalaryla tanmlayan Arendt iin, bu yaantnn kaybedilmesi,
insan olmaktan kmak anlamna gelir. Bu almada, modernleme srecinde emek ve
i gibi ekonomik etkinlikler, iddet, terr, bireysel karlar ve rgtl yalanlar
tarafndan kuatlm olan kamusal alan ile birlikte; insann kendisi, toplum ve dnya ile
olan ilikisinin tutarl olmasn salayacak en nemli dayanak olan gereklik algsnn
da yok olduu vurgulanmak istendi. almann birinci blmnde kamusal alan var
eden, ikinci blmde ise yok eden insani, politik ve anti politik unsurlar ele alnarak,
Arendt felsefesinin temellerini ortaya koyabilmek amaland. Bu anlamda ilk blmde,
Arendtin kamusal alann ideal olarak yaandn dnd antik Yunan politik
sistemi zerinde, ikinci blmde ise, totalitarizm, antisemitizm ve emperyalizm
araclyla kamusal alan ykan modern dnya zerinde odaklanld. almann
sonunda Arendtin modern topluma sunduu zm nerisi incelendi. Sonu olarak;
olgusal bir yaam alanndan yola kmasna karn, bu yaamn salad anlam
zerinde odaklaan Arendti anlamak, kendisini salt bir olgular yn olarak sunan
modern dnyaya ynelik derinlemesine bir bak ans verir ki; bizce yaam insani
klan ey, ite bu derinliktir.

215

THE EPISTEMOLOGICAL FOUNDATIONS OF THE PUBLIC REALM

CONCEPT IN HANNAH ARENDT
Seyran Baak cal
ABSTRACT

In this study it is aimed to bring up the basic supports of a philosopher, who says
that people in the modern world deprive of a public realm, which gives a chance people
to come together protecting individual differences and be able act for common world.
This deprivation of modern people, expresses fundamental depravation further side of
significant deprivation of a phenomenon life realm. Loosing this way of living for
Arendt, who describes human being with politic individual actions and speechs in
plurality, means that leaving human being. In this study, it is aimed to underline that in
the modernism process together with public realm, which is surrounded by economic
activities like work and labour, violence, terror, individual interests and organized
lies, also the perception of reality, that is located in Arendts philosophy as the most
important support, which provides to be consistent of man relation with himself, the
world and the society, have been destroyed. In the first part of the study; the humane,
politic and anti-politic components, which exist public realm and in the second part
those forces which destroy it, are considered. In this way, it is aimed to bring up to
determine Arendts perspective and foundations of Arendts thought. Therefore, in the
first part it is focused on ancient Greek politic system, which is the ideal form of public
realm for Arendt, and in the second part, it is focused on the modern world, which
destroys public realm by totalitarism, antisemitism and emperialism. At the conclusion
of study, it is considered that Arendts suggestion which is presented to modern society
as an alternative and the quality of the synthesis. As a result, to understand Arendt, who
focused on the meaning which is provided by the public life, inspite of beginnig from a
phenomenal life realm, has given us a chance to reach a deep look to the modern world,
which offers itself just a phenomenon mass. ndeed, the thing, which makes the life
humane, is this depht.

216

EK-1
HANNAH ARENDTN YAAMI*
Martin Heidegger, Aristoteles hakkndaki derslerine, Aristoteles dodu, alt
ve ld. eklindeki dikkate deer cmlesiyle balad. Heidegger, bir dnrn
yaamnn onun eylemlerinde deil, dncelerinde ve dncelerinin nnde yattn
kantlamak niyetindedir. Hannah Arendt, bir insann hayal edebilecei kadar korkun
zgn bir entelektel, yaam zihnin yaam olan bir dnrdr. O, doumla deil,
yazlarnn engin bilgi ve parlakl ile entelektel aristokrasi iinde bir yelie ulam
olan bir Yahudidir ve o kendini bilinli bir ekilde bir parya olarak kabul eder. Bu
kelime Yahudi gelenei iinde kesin bir ahlaki drstlk anlamnda kullanlr. Onun
yaam, onun dnceleridir ve dnceleri, Sokratesten fenomenolojiye uzanan bir
dnce silsilesiyle kaplanmtr: Politika felsefesi, ideoloji tarihi, biyografi, sosyoloji,
klasik almalar, iddet ve devrim ve din zerine almalar, Siyonizm ve antisemitizm,
edebiyat, ahlak, epistemoloji, liste bylece devam eder. Onun zel ve kamusal,
ktln bayal, dnme, isteme, yarglama, kitle toplumunun bir sonucu olarak
totalitarizm gibi temel dncelerinin bir taslan karmak, buradaki btn
zamanmz alrd. Sonu olarak herhalde onun biyografisi ve entelektel biyografisi
arasnda bir uzlama yapmak en iyisi olacaktr, zaten byle bir uzlama iin de baz
nedenler vardr. Bu yakc zel kadn, (ki televizyondaki ilk grnnde, kameraya
srt dnk olarak grebileceini art komutu.) iki ey iin yaamtr: Kitaplar ve
konuma; entelektel ilginin ikiz kaynaklar. Tabiki konumalar iin partnerlere ihtiya
duydu, bu yzden biz hakl olarak onun biyografisi ile ilgilenmek durumundayz. Kendi
kua iindeki Avrupa ve Amerikann baz nl entelektelleri, Hannah Arendtin
arkadalarydlar. Onlarn bazlarnn isimleri; Martin Heidegger, Walter Benjamin, Karl
Jaspers, Paul Oscar Kristeller, Randall Jarrell, Alfred Kazin, Dwight Mc Donald, Hans
Jonas, Philip Rahu, Robert Lowell, Harold Rosenberg, Mary McCarthy, Rosalie Colie,
J. Glenn Gray, W.H.Auden, Benno Von Viese, Eric Hoffer, Romano Guardini.

217

Bu ok zeki, fazla hassas, kibirli, doutan aristokrat, zel, cmert, dalgn kadn,
hem kendi kuann hem de II. Dnya Sava ncesi ve hemen sonrasnn Avrupa ve
Amerika entelektel balarn anlamamz asndan ok nemli bir kiidir.
Bu dikkate deer kadn, 1906da, Almanyann en byk filozoflarndan biri
olan ve Arendtin en son bitirilmemi almasnn da konusu olan Immanuel Kantn
18. yy.daki doum yerinde; Dou Prusyada Koenigsbergte (Bugnk adyla
Kollingrad) dodu. Onun erken ocukluu babasnn lmyle damgalanr. ki yandan
yedi yana kadar, babasnn frengi hastalna bal olarak ortaya kan ilerlemekte
olan acsnn neden olduu, merhamet, lm, anlamszlk gibi duygulara maruz kald.
Hannahn kendisi de frenginin kaltmsal olabilecei dncesiyle tetkik edildi, ancak
herhangi bir ize rastlanmad. Babasnn lmne ramen ekonomik olarak rahat bir
ortama ulat ve I. Dnya Savandaki en son Almanya-Rusya karlamas boyunca
gerginlik verici durumlara katlanmak zorunda kalmad. Annesi 1920de Martin
Beerwald ile evlendi, bu sayede Hannah Arendtin evine, Eva ve Clara Beerwald adnda
iki vey kz karde geldi. O, Prusyann eitim sisteminin skclna bakaldran,
yana gre erken gelimi, hastalkl bir ocuktu. Onun bakalarnn duygularn
paylaan anlayl annesi, kznn haddinden fazla olan pedagojik disiplinden kamasna
imkan tanrd, ayrca Hannah, sklkla okulda devamszlk yapmasna ramen, henz
ok gen bir yata Latince ve Grekeye hakim olarak, 1924te Koenigsbergte liseden
bir yl nce mezun oldu.
Arendt gen bir yatan itibaren ok istekli bir okuyucuydu, on altsndayken
ktphanesinde Kant ve Goethe bulunmaktayd. Liseden mezun olduktan sonra, belki
de ktphanesinde bulunan Kierkegaardn teolojik ve romantik dncelerinin
etkisiyle, Marburg niversitesinde, Rudolf Bultmannn yannda teoloji okumaya karar
verdi. 1927de Martin Heidegger Marburgda Varolu felsefesi retmekte ve Varlk ve
Zaman yazmaktayd. Marburgta geirdii zaman boyunca, Heideggerle aralarnda
tutkulu bir ballk yaand. Arendt Heideggerin Nasyonel Sosyalist Partiye kartn
rendiinde bu ilikiye son verdi. Ancak arkadalklar drt yl daha devam etti ve
Heideggerin fenomenolojik yntemi Arendtin almasnda dikkate deer bir etkide
bulundu.

218

Arendt Heidelberg niversitesinde bir renci olarak, Varoluu Karl Jaspers

ve Edmund Husserl ile fenomenolojik yntem almaya devam etti. Jaspersin yannda
St. Augustinein Ak Teorisi balkl tezini yazd. Jaspers ve Arendt yaamlar
boyunca, yakn bir iliki srdrmlerdir.
() 1929 Eyllnde, Arendt doktorasn kazand ve Gnther Stern ile evlendi.
() Almanyada antisemitizm ykseliyordu ve Arendt aznlk durumlar ve Alman
Nasyonalizmi arasndaki uyumazl anlamasna yardmc olacak bir projeyi stlendi.
Rahel Varnhage: Bir Yahudi Kadnnn Yaam, adl kitab 1800lerin balarnda
Hristiyanl seen bir Yahudi salon hostesinin biyografisiydi.422 O, 1958e kadar
yaynlanmadan kald.
1933te Nasyonel Sosyalizm ykseldiinde, Arendt kendi politik etkinliklerini
artryordu. Kurt Blimenfeldin rehberliinde, Nazizm madurlarna ilikin kamusal bir
danma derneinde, Alman Siyonist rgtnde alt. Antisemitik propaganda
zerine aratrma yrtt iin, Gestapo tarafndan tutukland, ancak bir yolunu
bularak mahkum edildii hapishaneden kat ve Parise utu. Pariste Walter Benjamin
ve Raymond Eronun dostluunu kazand ve Yahudi ocuklarn Almanyadan Filistine
gtren bir rgtte alarak politik eylemlerine devam etti.
1939da Arendt ilk einden boand ve ertesi yl, 1936da tant Heinrich
Blcher ile evlendi. Blcher, Almanyadan kaan siyasi bir mlteci, bir komnist ve
Rosa Luxemburg tarafndan yrtlen Spartacus Leagunen bir yesiydi. Evliliklerinin
henz altnc aynda, 1940da, Welrmacht kuatldnda pek ok devletsiz Almann
kaderi gibi, ift ayr ayr Gney Fransada hapsedildi. Arendt gzaltna alnd
Gurstan kamay baard. Blcher ile yeniden bir araya geldi ve Mays 1941de tarafsz
Amerikaya gvenli bir gei buldu. II. Dnya Savann ardndaki sre boyunca, New
Yorkta yaad ve en sonunda Totalitarizmin Kaynaklar olarak yaynlanan
almasn yapt. almas en sonunda 1951de yaynland, ayn yl o, Amerika
422

Arendti felsefede, Yahudilerin toplum tarafndan asimile edilmelerini simgeleyen Rahel Varnhage,
zgn, allmadk zekas, insanlara kar boucu ilgisi ile Yahudi kadnlar arasnda en ilgi ekici
olanyd. Yahudi olmay tehlikeli bulduklar iin Hristiyanl seen bu kadnlar, aydn aristokratlar bir
araya getiren salonlar atlar. Daha sonra antisemitik hareketin merkezi haline gelecek olan bu salonlar,
Yahudilerin topluma tutunarak, topluma karmaya almalarnn, dahas, iddet ve terrn paralad
insan onurunun anlatsdr. Varnhage, Arendti felsefede Yahudilerin hayatta kalanlarnn- vakit
geirilecek insanlar olduunun ve parya gibi parvenunun da baarszla uradnn simgesidir. Bknz.
Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/1 Antisemitizm, s. 116-130

219

Birleik Devletlerinin yurtta oldu. Totalitarizmin Kaynaklar cokuyla Arendtin

entelektel nn salad. 1958de Macar Devrimini hesaba katarak geniletilmi bir
bask olarak yeniden basld.
Arendt NewYorkta iki temel entelektel evreye dahil oldu. Onun yazlar
Yahudi Sosyal almalar (Jewish Social Studies) gazetesinde grnd ve editr ve ei,
Salo ve Jeanette Baron ile dost oldu. Aufbau ve Jewish Frontier gibi dier dergilerde,
Yahudi topluluu iin makaleler yazd. Schocken Booksta editr olarak alt. Baron
Arendti Yahudi Kltrel Yeniden Yaplanma iin Yahudilie ait eski sanat eserlerini
tasnif etme ve sanat bataktan kurtarma ile grevlendirdi. Arendtin dier entelektel
evresi Partisan Review ile birletirilen ve Mary McCarthy ve Dwight McDonald
kapsayan etkinlikler evresiydi. Bu evrede Totalitarizmin Kaynaklarn yazmasnda
kendisine yardmc olan eletirmen Alfred Kazin ile tant.
Arendt 1957de Marksizm ve Totaliteryanizm almak iin Guggenheim
Foundation Granta kabul edildi. Onun sonraki kitab bu almadan geldi: nsanlk
Durumu (1958); Gemile Gelecek Arasnda (1961) ve Devrim zerine (1968). Bu
yazlarda Arendtin fenomenolojik kavramlarla politika felsefesini yeniden tesis etme
arzusunu okuyabiliriz. Siyahlarn sivil haklarn ortaya karan tartmal metni
Reflections on Little Rock (1959) alt. 1960larda, New York Review Of Books
iin makaleler yazd ve 1970lerin balarnda, Vietnamdaki askeri mdahaleye ortaklk
edenleri ve Arendtin emperyal bakanlk olarak and yrtmeye ilikin gcn
ktye kullanlmasn eletirdi. O, Princeton niversitesinde profesrl elde eden ilk
kadn oldu ve New Yorkta Chicago niversitesinde, Wesleyan niversitesinde ve
New School for Social Researchte ders vermeye devam etti.
1963te kariyerinin en tartmal almas olan Eichmann in Jerusalemi
yaynlad. Arendt Eichmannn denemesini, Yahudilerin lm kamplarna nakliyesinde
sorumlu S.S. stemen ve albaylarn, srail gvenlik gleri tarafndan yakaland yl
olan 1960da; The New Yorker gazetesinin bir muhabiri olarak yazd. Arendtin
Eichmann denemesi, Yeni Kantlk ve yarglama zerine (The Life of Mindn bir
ksm olan) bir dizi konferans vermesine neden oldu. Scotland Aberdeende iken,
Gifford Lecturesi verirken, bir kalp krizi geirdi. kinci ve ldrc kriz, 4 Aralk
1975te, New Yorktaki apartman dairesinde Barronlar arlarken meydana geldi. The

220

Life of The Mindn ilk iki blm; 1. Blm Dnme ve 2. Blm steme (ve 3.
Blm olan Yarglama lm nedeniyle yarda kald iin) lmnden sonra
yaynland.
Arendtin yaam, kiisel mcadeleleri ve romantik yaam son derece merak
uyandrd iin, Arthur A. Cohenin An Admirable Woman (1983) adl kitabna esin
kayna oldu. Yaam boyunca, televizyonda grlmeye ya da rportaj yapmaya kar
olmasna neden olacak biimde, kendi zeline kar iddetle tedbirli davrand. Amerika
Birleik Devletlerinin en nl entelektellerinden biri olmasna ramen, pragmatizm,
empirizm ve liberalizmin Anglo-Amerikan felsefi eilimlerini reddetti. Onun yazlar
politika teorisi zerinde mthi bir etki yaratt ve pek ok konferans, kitaplar ve
antolojiler onun almasn kutlamaya devam ediyor. 1975te Arendt, Danimarka
hkmeti tarafndan Avrupa Uygarlna Yardm iin, Sonning Prize ile; daha nce
ne bir Amerikalnn, ne de bir kadnn ald bir dlle; dllendirildi.
*Bu yaz, aadaki kaynaklar kullanlarak hazrlanmtr:
- Hannah Arendt
European Graduate School- Resources- Philosophers
http://www.egs.edu./resources/arendt.html
-The Life of Hannah Arendt
www.polaris.nova.edu/alford/lectures/arendt/html

221

222