ANKARA NVERSTES,

SOSYAL BLMLER ENSTTS,

FELSEFE (FELSEFE TARH) ANA BLM DALI.

GIAMBATTISTA VICO'NUN ' YEN BLM' ADLI ESERNN

FELSEFE TARHNDEK YER.

DOKTORA TEZ
Hazrlayan
SEMA NAL AKKA

Tez Danman
DO. DR. LKER KTEM

ANKARA, 2003

ANKARA NVERSTES,
SOSYAL BLMLER ENSTTS MDRL,
FELSEFE (FELSEFE TARH) ANA BLM DALI.

Tezin Ad: GIAMBATTISTA VCO'NUN 'YEN BLM' ADLI

ESERNN FELSEFE TARHNDEK YER.
DOKTORA TEZ
Hazrlayan
SEMA NAL AKKA

Tez Danman..................DO. DR. LKER KTEM

Tez jri yeleri:
Ad Soyad.

mza.

.......................................
.......................................
.......................................
.......................................
.......................................

2003, ANKARA

NDEKLER

NSZ
GR.................................................................................................................
Vico'nun Yaam ve Yaptlar.............................................................................
Dnsel Arka Plan............................................................................................
Etkileri.................................................................................................................
Beslendii Kaynaklar ..........................................................................................

I.TAHLL
BLM I
ESERE GENEL BR BAKI.........................................................................
Resim...................................................................................................................
Resmin Aklanmas............................................................................................
Birinci Kitap.........................................................................................................
kinci Kitap...........................................................................................................
nc Kitap........................................................................................................
Drdnc Kitap.....................................................................................................
Beinci Kitap.........................................................................................................
BLM II
TOPLUMSAL VARLIK OLARAK NSAN.................................................
nsan Anlay
Din ve Tarih
Ortak duyu

Ibn Haldun ve Vico

Yeni Bilimin lkeleri
BLM III
VCO'NUN

BLG

KURAMI

VE

YNTEM

HAKKINDAK

DNCELER..............................................................................................
Genel Olarak Bilim Nedir?
Vico'nun Bilim Anlay
Bacon ve Vico
Descartes veVico
Vico'nun Yntemi
BLM IV
YEN BLM'N YAPI TALARI DL, MTOS, HOMER........................
Neden Homer
Tarih ve iir
Dil Sorunu
Kltr Anlay
BLM V
DEAL SONSUZ TARH FKR...................................................................
Tarihte nayetin (Providence) Rol
Tarih'teki deal Sonsuz Dng
Ulus Anlay
Vico ve Hegel
Vico'nun Dier Tarih Felsefeleri indeki Yeri
BLM VI
DN, KANUN VE DEVLET ANLAYII......................................................
Din, Devlet, Tarih likisi

Vico ve Hegel'de Efendi-Kle

nsan Tabiat ve Toplum Arasndaki Benzerlik
lk Kanun Olan iirsel Kanun
Doal Hukuk
Doal Kanun Fikrinin Etkileri
SONU VE DEERLENDRME.............................................................
KAYNAKA

II. YEN BLM (NUOVA SCENZA) 'N TERCMES

BRNC KTAP (YEN BLMN LKELER)
KNC KTAP (RSEL HKMET)
NC KTAP (GEREK HOMER'N KEF)
DRDNC KTAP (ULUSLARIN AKII)
BENC KTAP (ULUSLARIN YENDEN AKII)

III. NGLZCE METN

The New Science of Giambattista Vico.
Book I.

Establishment of Principles.

Book II. Poetic Wisdom.

Book III. Discovery of True Homer.
Book IV. The Course The Nations Run.
Book V. The Recourse of Human Insttutons Whch The Nations
Take When Rise Again.

NSZ
Tarih ve kltr dnyasnn, tabiat dnyasndan farkl yntemlerle
incelenmesi gerektii dncesi, insanoluna, kltrn ve tarihini anlamay
grev edinmi olan disiplinlerin yolunu amtr. Biz de, bu almaya konu
olarak, Tanr'nn yaratt tabiat alann bilinemez ve insann yaratt tarih
alann bilinebilir olarak belirleyen; tarih ve tabiat dnyasnn farkl
yntemlerle incelenmesi gerekliliini vurgulayan; ve, insann kendi retimi
olan dnyann nasl incelenmesi gerektii zerinde dnen, zellikle, sosyal
bilimler alanndaki dnsel geliimi etkileyen; talyan filozof, hukuku ve
tarihi Vico (1668-1744)'nun Yeni Bilim adl eserini semi bulunuyoruz.
Bu tezi hazrlamaktaki amacmz, Vico'nun, Yeni Bilim 1 adl eserinin
nemini, deerini, orijinal ve orijinal olmayan taraflarn belirterek, Vico'nun,
bu eserle yapmak istedii eyi ortaya koymak; ve, kendinden ncekilerden
ald etkilerle birlikte, kendinden sonrakileri, hangi fikirler bakmndan
etkilediini gstermektir. Bylece, bu eserin, felsefe tarihindeki yerini de
belirlemektir. Vico'yu anlamak iin, zaman zaman Tevrat'a ve ncil'e de
1

Biz, Yeni Bilim adl eserin orijinal nshasnn (Prncpj D Scenza Nuova D'

intorno Alla Comune Natura Delle Nazon D Gambattsta Vco") yani, talyancasnn,
A.. Hukuk Fakltesi kitaplnda bulunduunu tespit ettik. Ancak, eseri grm olmakla
birlikte, talyancamzn yeterli dzeyde olmamas nedeniyle, birinci el kaynaktan ne yazk ki
inceleyemedik. Eseri, 1744 te yaplan edisyonundan, Yale Universitesi, Roma dili profesr
olan Thomas Gaddard Bergin ve linous niversitesi, felsefe profesr, Max Harold Fsch 'in
ngilizce'ye evirmi olduu metninden inceledik ve eseri Trke'ye evirdik. Ancak, nasl ki,
Fsch, bir Roma dili profesrne ihtiya duymusa ayn ekilde biz de Trke'ye evirdiimiz
bu eseri bir Roma dilbilimcisi ve hukukusuna gstermek ihtiyacn hissettik ama bunu henz
gerekletiremedik. Geri, bu durum, almann gidiatn etkileyecek derecede nem
arzetmemitir. Daha nce de belirttiimiz ve bu eseri baka dillerden okuyan birok yazarn
eserlerinde de grdmz gibi temel kavramlar bakmndan metnin talyanca'sna bavurarak
mmkn olduu kadar doru anlamaya ve anlalmaya nem verdik.

bavurarak onun esas kavramlarn belirlememiz ve onlar tanmlamamz

gerekmitir. Bu temel kavramlar, konunun akna gre, yer yer dipnotlarda,
yer yer de konunun iinde verilmitir. Bunun yansra, tez, u sorular
dorultusunda gerekletirilmitir. Tarihte bir model var mdr? nsan tabiat
her yerde ve her ada ayn mdr? Ayn deilse hangi ynlerden farkllar?
nsan tabiat ve buna bal olarak sosyal deime nasl ve niin ortaya kar?
Vico, neden sosyal bilimlerin kurucusu olarak tantlmaktadr?
Bu sorular erevesinde deerlendirdiimiz Vico, insanln tabiatn ve
tarihini incelemek iin genel bir yntem bulmak zere yola kar. Bunun iin,
kendine, Bacon'un Novum Organum'unu rnek alr. Bilindii gibi, Bacon,
Aristoteles'e dayal skolastik yntemi ykmak iin at savata, Aristoteles'in
terim ve kavramlarnn hatta ynteminin etkisinden kurtulamamtr. O, tecrbe
ve endksiyon yntemini nermitir, ancak, bu yntem ile Aristoteles'in
yntemini tamamen ykamad gibi, sadece, niteliksel aklamalarda
bulunmutur. Demek ki, gnmzden geriye bakldnda, Bacon, Novum
Organum adl eseriyle, tabiat incelemek iin farkl bir yntem nerememitir.
O, yalnzca, tabiattaki mterek noktalardan evrensel bir yasaya ulamaya
almtr. Vico'nun, Bacon'u kendine yakn bulmasnn nedeni, onun da, tpk
Bacon gibi, insan tabiatta, yasa haline gelebilecek mterek noktalar
aramasndandr. Vico, kendi zamanndaki bilimin etkisinde de kalarak, bu
yasann genel geer ve zorunlu, yani, a priori olmasn da istemitir, fakat,
tabiat alannda bu zorunlu yasaya Galileo'nun yntemi ile ulald
bilinmektedir. Vico da, tarihte ve kltrde, evrensel zannettii yasalar bulduu
iddiasndadr. Onun iin, tarihin ve kltrn evrensel yasalarnn olmas
koulu, insann mterek tabiatdr. Ancak, kanmzca, bu mterek tabiat,
genel geer, zorunlu, a priori yasalar biimlendirmekte yeterli deildir. Bu,
yalnzca Vico'nun ngrsdr.

Tezimizde, genel erevede, tabiat ve insan bilim alanlarndaki

yntemsel farklla dikkat ekmekteyiz. Vico'nun, insan bilimler alanna olan
katklarndan bahsederken, onun tarih felsefesini oluturan temel kavramlarna
deinmekte ve insan tabiatn incelenmesinde, Vico'nun hakl ve hakl olmayan
taraflarn gstermekteyiz. Onun tarih anlaynda, din ve devlet ilikisi, kltr
gesi olarak dil ve mitolojinin insanlk tarihindeki nemi v.s gibi konulara da
tezimizde yer verdik. Vico'nun insan bilimleri asndan nemi, tarih felsefesi
dnrleri bakmndan yeri, onun toplumda grdkleri ve dikkat ektii
noktalar, insana bir ideal verip vermedii, iinde bulunduu 18. yzyl ve bir
nceki yzyln tartmalar erevesinde ne srd grleri, yntem
hakkndaki dnceleri, etkilendii filozof, hukuku ve tarihiler v.s gibi
konulara da deindik.
Ancak, eserin mulak ve dank yaps, problemlerin ve konularn bir
araya toplanmasnda glkler karmtr. Ayrca, Vico'nun kelimelerinin
tarihsel kkenleri hakknda verdii rnekler, Latince, Greke ve talyanca
dilinden karlatrmal olarak yaplmtr. Bu durum, kendi dilimiz olan
Trke'mize uyarlamak bakmndan glkler yaratmtr. Bunun yansra,
konularn btnln salayabilmek iin baz tekrarlarda bulunmak zorunlu
olmutur.
Bu tezi gerekletirirken izlediimiz alma yntemi, Felsefe Tarihinde
uygulanan yntem olmutur. 'Felsefe tarihinde, iki basamakl bir yntem
kullanlabilir. Bunlardan birisi, dilsel-tarihsel yntem olup, ncelikle,
konunun hazr edilmesine dayanr. Bu yntem, ou yazmalardan oluan
mevcut kaynaklar mmkn olduu kadar aslna yaklatrarak anlamaya
dayanr. Eser, hangi tarzda yazlm olursa olsun metni, mellifin anlad
ekilde anlamaya almak ve onuna sylememi olduu veya sylemek
istemedii eyleri ona yklemekten saknmak da metnin dilsel-tarihsel ynden
incelenmesine girer. Bunun iin kelimelerin hangi anlamlarda kullanld veya

yeniden terim tekil edilip edilmediini kontrol etmek gerekir. O halde, metnin
anlalmas da dilsel-tarihsel yntem erevesine girer.
Yntemin ikinci basama, hazr edilmi konunun ilenmesi demek olan
problem yntemidir. Felsefede, konu genellikle karmza bir problem olarak
kar. Bilgi problemi, bilginin olana ve snr problemi v.s. gibi. Bu yntemin
gerektirdii eylerden biri, bir meselenin meydana ktn gstermek,
problemler arasndaki ball ortaya koymaktr.
Problem ynteminin temel yardmclar, kltr tarihi yntemi ile
psikolojik yntemdir. Birincisi, problemin iine domu olduu artlar
inceler, bu artlarn problemin douu zerindeki etkilerini aratrr. Dieri de,
problemi zen kiinin problemin ortaya konmasnda ve zmnde bireysel
farknn ve ahsiyetinin bir etkisi olup olmadnn aratrr. Bu etkinin
derecesini lmeye gayret eder' 2 .
Vico'nun, Yeni Bilim 3 adl eserini incelerken de biz, dilsel-tarihsel
yntemi kullandk. Metnin doru anlalmasna dikkat ederek ve yazarn
sylemedii eyleri ona yklemekten saknarak kelimelerin ve terimlerin tam
manalarn vermeye altk. Daha sonra, ele alnan eserdeki asl problemi
ilemek ve problemin kltr tarihi iindeki yerini gstermek amacyla, yazarn
kendinden nceki alardan alm olduu etkilerle, kendi an ve kendinden
sonraki alar ne ekilde etkilemi olduunu gstemek iin problem yntemini

Orhan Saadettin, Felsefe Tarihinde Usul, s.23, stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi
Neriyat, stanbul, 1930 Devlet Basmevi.
3
Vico, Giambattista The New Science 1725 translated by Thomas Goddard Bergin and Max
Harold Fischer, Cornell University Press, Ithaca and London.

ve onun alt dal olan kltr tarihi yntemini kullandk. Ayrca, filozofun
bireysel farkll ve ahsiyeti de problemi ele al tarz bakmndan deiik bir
a oluturmaktadr. Bu nedenle, zaman zaman problem ynteminin dier bir
alt dal olan psikolojik ynteme de incelememizde yer verdik.
Vico'nun, iddiasna gre, getirdii yntemle kltr ve tarih bilimleri
yeni batan ina edilecek ve daha da ilerleyecektir. Tezimizin temel noktas ite
burasdr. Acaba, Vico, gerekten yeni bir yntem getirmi midir? Bu yntem,
insanlk ve kltr tarihini anlamada ne lde etkili olabilmitir? Bu sorulara
cevap verebildiimizi ve eserin felsefe tarihindeki yerini gsterebildiimizi
dnyoruz.
Vico'nun kendisine rnek aldn syledii Francis Bacon'un "Novum
Organum" adl eseri de Yksek Lisans almamz olmas dolaysyla,
Vico'nun eseri zerinde alrken kavramlarn anlalmas bakmndan olduka
yol gsterici olmutur.
Tezle ilgili bibliyografya incelememizi, ngiliz dilinden takip ettik.
Vico hakknda, eitli dillerde yazlm ok geni bir bibiliyografya mevcuttur.
Hatt, sadece, bibliyografyadan oluan Vico: A Bibliyography of Works in
English from 1884 to 1994 adl bir kitap vardr. 1994 den gnmze kadar da
daha bir ok eserlerin yazldn nternet araclyla grebiliyoruz. Elbette ki,
bu kadar ok eseri incelemek bir insann mrne bile smaz. Bu durumda,
btn yazarlarn kulland temel kitaplar tespit etmek ve mmkn olduunca
onlara ulamaya almak, yaplmas gereken en uygun i olarak dnlm
ve bu yol izlenmitir.
Felsefe, soyoloji ve tarihle ilgili Trke'de yaynlanm bir ok
kitaplarda, Vico'nun adnn getii sayfalara rastlamak mmkndr. Ancak,
ok ayrntl denebilecek tarzda herhangi bir esere rastlamam bulunmaktayz.

Bu eserler, genellikle, onun insanlk tarihi hakknda verdii aa deinip

gemekle yetinmilerdir ve ounlukla, asl kaynaktan deil de, dolayl
kaynaklardan yararlanmlardr.
Bu tezin gereklemesinde, ncelikle deerli katklaryla bana byk
destek olan, danmanm, sayn Prof. Dr. Mbahat Trker Kyele
teekkrlerimi bir bor bilirim. Kendisinin ya haddinden emekli olmas
nedeniyle, resm danmanlm stlenen ve emekli retim yesi Prof. Dr.
Mbahat Trker Kyel ile almalarm srdrmemi salayan, tez izleme
komitesindeki deerli fikirleriyle, teze yeni bir boyut kazandran sayn Do.
Dr. lker kteme ve tez izleme komitelerinde nemli katklaryla bana yol
gsteren, ok deerli hocalarm, sayn Prof. Dr. ahin Yeniehirliolu'na, Prof.
Dr. Ahmet nam'a, Prof. Dr. Sabri Bykdvenci'ye, Yrd. Do. Dr. Erturul
Rufayi Turan'a teekkrlerimi sunarm.

10

GR

Vico'nun Yaam ve Yaptlar:

Giambattista Vico (1668-1744),

bir talyan hukuku, filololog ve

filozoftur. Napoli'de domu ve orada lmtr. O, fakir bir kitap satcsnn

oludur ve byk lde kendi kendisini yetitirmitir. 1699'dan 1741'e kadar
Napoli niversitesi'nde, Latin dili retorii krssnde grev yapmtr. Hukuk
bilimi ile ilgilenmi ve bu konuda bir ok eserler yazmtr. 1723'de, sivil
kanun krss iin alan bir snav kaybedince, tarih incelemelerine
dnmtr. Bylece, onu, mrnn sonuna kadar megul edecek olan Yeni
Bilim adl eser belirmeye balamtr. Onun temel eserleri unlardr:
The New Science., The Autobiography of Giambattista Vico., On the
Study of Our Time., Discovery of True Dante.,On the Heroc Mnd., Juno to
Apollo., On the Most Ancient Wisdom of the Italians, Unhearthed from the
Origins of the Latin Language. 4
Giambattista Vico'nun, lmnden krk yl sonra, Napoli'de bir Vico
klt bymeye balam, eserleri bir ok dile evrilmi ve Vico incelemeleri
iin iki kurum ve bir dergi ona adanmtr.
Vico, Yeni Bilim adl eserini 1725 te yaynlamtr. Eserin ikinci
edisyonu, 1730 da ve nc edisyonu 1744 te yaplmtr. Eserin tam ad
4

Vico'nun yaptlar hakknda ayrntl bilgi, "Vico: A Bibliography of Works in English

from 1884-1994. Molly Black Verene. Published by Phlosophy Documentation Center.
Bowling Green State Universy." adl eserde bulunmaktadr.

11

yledir: 'Uluslarn Mterek Tabiat zerine Giambattista Vico'nun Yeni

Biliminin lkeleri (Principles of New Science of Giambattista Vico
Concerning The Common Nature of the Nations. nl tarihi, Jules Mchelet
(1798-1874), Yeni Bilim ve Otobiyografi'yi Franszca'ya evirmi ve Vico,
onun araclyla bir ok tarihiyi etkilemitir.
Vico'nun Yeni Bilim iin byk mitleri vardr. Bu eserinde, sivil
dnya veya uluslarn dnyasn veya toplumu incelemeyi dnmtr. Vico,
Principia Mathematica'y yazan byk bilim adam Newton (1642-1727)' a,
incelemesinin bir kopyasn, bir haham aracl ile gndermitir. 5

Bu

kopyann ona ulap ulamad bilinmiyor.

Giambattista Vico, Yeni bir bilimin ilkelerini sunduu eserinde, yalnz
hkmdarlarn deil, uluslarn, mit ve efsanelerinin, siyasal, kltrel ve
kurumsal yaplarnn tarihini de kapsayacak ekilde, bir tarihin ilkelerini verir.
O, eserini, kendisinin de sk sk vurgulad gibi, u kaynaklar erevesinde
deerlendirir: Herodot, Homer, Varro, Livy.
Vico'nun Yeni Bilim adl eserinin felsefe tarihindeki yerini gsterirken
incelememizi, zellikle, onun 'uluslarn ideal sonsuz tarihi' fikri erevesinde
deerlendireceiz. nk, Vico'ya gre, her ulusun dou, byme, ykselme,
ini ve d itibariyle ebed bir dngsel kaderi vardr. te, Vico buna
'uluslarn ideal sonsuz tarihi der. Asl incelememiz, Yeni Bilim olmakla
birlikte, Vico'nun dier iki nemli eserinden de sk sk yararlandk. Bunlar,
onun "Autobiography" ve A study of on Our Time adl eserleridir.
Dnsel Arka Plan:

Burke, Peter; Vico, s.28. Oxford University Press, 1985.

12

ncelememizin konusu olan eseri, etraflca, dikkatle ve titizlikle ele

alrken, ncelikle, Vico'nun, bu eserine, neden Yeni Bilim baln verdiini
ve yeni bilimin ne olduunu, Vico'nun iinde bulunduu tarihsel dnce ve
kltr ortam iinde deerlendirmek gerektiini ve Vico'yu bu eseri yazmaya
ynlendiren o sreci amak ihtiyacn hissetmekteyiz.
Bilindii gibi, Vico, 17.yzyl gibi byk bilimsel devrimlerin
gerekletii ve byk yzyl olarak nitelendirilen yzyln etkilerinin gl bir
ekilde

devam

ettii

18.yzyln

dnr,

hukukusu,

tarihisi

ve

belagatsdr. Ayrca, Rnesans'n merkezi olan talya'da doan ve oradan

karak btn dnyay etkisi altna alan gl dnce ortamlarnn iinde
yetimitir.
talya, hem klasik dnem Grek dncesi hem de Ortaa dini
dncelerinin yaylp gelitii ve Latince dilinin bilim ve yazn dili olarak
kullanld, baz bilimlerin kklendii geni ve her yan kltrle yorulmu bir
corafyadr. O halde, bu corafyada eski, yeni, modern ve klasik dnceler bir
arada ve i iedir. Vico, tabiat bilimindeki son gelimelerden etkilenmi ve
"yeni" kavram onu da olduka etkilemitir.
imdi, Vico'nun bilimine, neden "yeni" dediini ve "eski"nin ne
olduunu inceleyelim:
15. ve 16. yzyllarda grlen Rnesans dncesinin amac, "eski"den
kopmak "yeni"yi aramak, bulmak ve kurmakt. Burada 'eski' szcnn
anlamn tam olarak belirlemek gerekir: "eski", geleneksel, a gemi,
snm, bozulmu, a d, gerici gibi yklemleri stlenir. Ancak,
Rnesans'taki "eski"den kurtulmak dncesi, zellikle, ortaa dncesinin
temelinde olan klasik ve skolastik eitim ve retimden kurtulmak ile e
gsterilebilir. Aksi takdirde, 'eski' sfat, Rnesans'n kendisinden ok

13

etkilendii eski Yunan dncelerini de kapsam iine alr. Halbuki, Rnesans

bilindii gibi, eski Yunan dncelerinin yeniden douu gibidir.
O halde, Rnesans'n kurtulmak istedii ve 17. ve 18. yzyl
dnceleri ile birlikte, Vico'yu etkiledii grlen bu klasik, skolastik ve
modern'in tanmna deinmek yerinde olacaktr.
Bildiimiz gibi klasik terimi, Latince ve Yunanca dersleri iin
kullanlmtr.

Bu

Yunanca

ve

Latince

incelemelerine

Hmaniteler

(Humanitus) ad verilmitir. Hmanitelerle uraanlara Hmanist denmitir.

Ancak, ulusal diller ve bilimsel gelimelerle birlikte 'klasik' eitime kar
klarak Yunancasz ve Latincesiz snflar almtr.
Humanitas, insan olan uralardr. nsann ortaya koyduu er trl
rn, kltr ve uygarl da ierir.
Skolastik, kiliseye bal okullarda ve Ortaada niversitelerde
okutulan, genel olarak Hristiyanlk dini ile akln doal nn verdiklerini
uzlatrmaya alan, Aristoteles felsefesine dayanarak Kilise babalarnn
ortaya koyduu bir akmdr.
Modern szc ise, VI. yy dan sonra Latince'de 'yenileyin, imdi olan
son zamanlarda' anlamn tayan bir szck olarak belirmitir. Modo, X.
yzyldan dan balayarak felsefe ve din tartmalarnda kullanlmtr. Ortaa
ve klasik kartdr. 17 yy. da 'Modern Felsefe, Bacon ve Descartes'in eliyle
kurulmu felsefe, 'Modern Bilim' Galile eliyle kurulmu bilime iaret etmitir. 6

Oxford niversal Dictionary, prepared W.Little, H.F.Fowler, J. Coulson, Oxford niv.

Press,1967.

14

Ortaaa baktmzda, byk filozoflarn hep din adamlar olduunu

grrz. Bu aa baktmzda, slam dnyas dnda, zellikle, felsefe, bilim
ve din alanndaki almalar birbirinden henz ayrlmamt. Rnesans
dneminin dnrleri ise, yazarlar, airler, bilginler vs. dir. Rnesans'la
birlikte, ulusculuk anlay da gelimitir. Ulusal dillerle birlikte, ulusal zellik
tayan felsefeler de grlmeye, birok dil, Ortaa'daki Latince ve
Yunanca'nn yerini alarak kltr dili olarak gelimeye balamt. Ayrca,
Rnesans'taki byk bulular, pusula, barut, matbaa dncenin gelimesi ve
iletilmesinde de etkili olmutur.
Rnesans felsefesi, insan nedir? sorusunu sorarak hmanist bir tutumla
insann bu dnyadaki yerini ve anlamn daha etraflca aratrmtr. Bunun
yantn da Antik Felsefe kaynaklarna dayanarak aklamaya almtr.
Rnesans dnrleri, genel olarak, lik, zgr bir insan kltrn
gerekletirmek amacyla hareket etmilerdir. Antik a tutumunun yeniden
domas demek olan Rnesans'ta, Yeni Platonculuu, talya'da, Floransa'da
kurulan 'Platon Akademisi' ileyip gelitirmitir. zellikle, Marsiglio Ficino
Platon'un yaptlarn byk bir baaryla evirecektir. Ayrca, Aritotelesilik,
Epikurosuluk gibi akmlar da ilenip gelitirilmitir. Martin Luther'le balayan
reformasyon akm Stoa dncesinden byk lde etkilenerek doal din
veya akl dini dncesini balatmtr. zellikle, Jean Bodin ve Herbet
Cherbury akl dinini, tarih boyunca olumu btn dinlerin kayna sayarlar.
Bu doal dine gre: Bir tanr vardr. Ona tapmaldr. Tanr'ya kar bu sayg
davran, erdemli olmay salar. Su ve gnahn cezas pimanlkla
ekilmelidir. lmsz olan ruh, bu dnyada yaptklarnn dln veya
cezasn br dnyada ekecektir' 7 .

Gkberk, Felsefenin Evrimi,. Remzi yay, 1950.

15

Rnesansla birlikte, bildiimiz gibi bamsz ulus devleti anlay

gelimitir. Makyavelli, Jean Bodin, Hugo Grotius, Selden, Pufendorf gibi
dnrler, Vico'nun kendisinin de belirttii gibi doal kanun ve devlet
modelleri bakmndan Vico'yu etkilemilerdir. 8
Bir talyan olan Makyavelli (1469-1527)' ye burada ksaca deinmek
gereini

duyduk.

nk,

Vico,

Bodin'in,

Grotius'un,

Pufendorf'un

dncelerine Yeni Bilim adl eserinde deinmekle birlikte, Makyavelli'den hi

sz etmemektedir. Oysa, burada, ksaca gstereceimiz gibi Makyavelli'den
etkilenmitir. Makyavelli'ye gre, 'din, sadece, devletin gelimesine ve
korunmasna yarayan bir aracdr. Halbuki, Vico'ya gre, din, btn kurumlarn
temelinde yer almaktadr. Din, kutsallk ve ycelik duygusu, insan tabiatnda
vardr. Makyavelli, dinin kendisinde kutsallk ve ycelik olup olmadn
dnmez bile. Din ona gre, bir aratr. nsanolu ise, kt ruhlu ve ahmak bir
yaratktr. Bu yaradlndan dolay insan disiplin altna almak iin, bir kanuna
ve erke itaat ettirmek, iddet ve zulm yapmak gerekir. Bu dnceleriyle
Vico'dan farkllamakla birlikte, tarih felsefesi bakmndan Vico'yu etkiledii
grlmektedir. nsanln tarihi ile birlikte, uluslarn tarihi, yersel ve gksel
cisimler gibi dngsel bir yol izler. Onlar, sonsuz bir ini k ve gidi gelie
mahkumdurlar. yi bir toplumun gereklemesi iin gerek siyaset bilimi tarih
zerine temellenmelidir. Siyasi eyler, insan aklnn yaratm deildir. Doal
bir fenomendir. Siyasi dzen de, hayvanlar, bitkiler, insan varlklar gibi tabiat
kanunlarna maruzdur. Doar, byr, yalanr ve lrler. En iyi siyasi toplum
olan Roma dahi dten ve lmden kurtulamaz' 9 .

Vico, Giambattista; New Science, paragraf 318, 329,350,394-397.

The Encylopedia of Phlosophy. Editor, Paul Edwards, volume, fve. Macmillan Company
and the Free Press, New York London, 1967.

16

Makyavelli'nin ksaca verdiimiz bu dncelerinin etkisi, zellikle

Vico'nun

dngsel

tarih

anlay

erevesinde,

tezimizin

ilerleyen

blmlerinde grlecektir. Makyavelli ile Vico arasnda yeri gelmiken

kurulan bu benzerlikten sonra yeniden tarihsel arka plan vermeyi srdrelim.
Yeni a ile birlikte, tabiat ve insan dnyasna farkl bir yaklam
belirmitir. Ortaada, din temelinde yaplan aklamalar, Rnesans ve
Humanism hareketiyle hem insana hem de tabiata dnmtr. Bu dn, nce
bir estetik akm halinde kendini gstermi ve sonra ahlak bir tavr olmutur.
Rnesans'ta Grek ve Latin klasiklerinin incelenmesiyle, dnce mitolojiden
balayarak felsefeye ynelmi, din, insan ve tabiat olaylar merak ve
aratrmann hr imkanlarna gre ekil almt. Vico, bu mitolojinin
aratrlmas gerektii dncesini Rnesans'yan alm ve kullanmtr.
16.yzyl'dan 19. yzyla kadar bilimin katettii grkemli gelimede,
fizik, kimya, biyoloji, teoloji gibi farkl konular erevesi aka belirlenmi
bamsz disiplinler haline gelmiti. Ayn zamanlarda, bilimsel yntemin
ierdii zellikler de ortaya konmaya balamt ve bylece de farkl disiplinler
kendi yntemlerini gelitirmilerdi.
18.yzyl'a gelindiinde Vico'nun iinde bulunduu kltr ortam ve
onu hazrlayan tarihsel sre ok gl dnce akmlarnn etkisi altndadr.
17.yzylda, Avrupa'da Descartes ile balayan modern felsefe, 18.yy'da
kendisine Kant (1724-1801) vastasyla u sorular sormutur. Neyi bilebiliriz?
nsan nedir? Nasl hareket etmeliyiz? Ne mid edebiliriz? Bu soruyu
Vico'nun da kendisine sorduunu gryoruz. nk, Vico da, Kant'tan ok
nce bilinebilir ve bilinemez eklinde iki farkl alan ayrmtr. Ona gre,
insan, kendi yaratt kltrel ve tarihsel alan bilebilir, Tanr'y ve Tanr'nn

17

yaratt tabiat ise bilemez 10 Grlyor ki, Vico, tabiat, Kant'n numen alan
gibi, insann tam anlamyla bilemeyecei alan olarak belirlemitir. Bununla
balantl olarak, o, ayn zamanda, insan nedir sorusuna da cevap aram ve
gnmze kadar ulaan ve amzda, insan aratran akmlarn domasna
yol aan dnce izgisine katkda bulunmutur. 11
Vico, 17.yzyl'n bilimsel yapsnn, insan ve onun kendisinin yaratt
kltr ihmal ettii grndedir ve eserinde, gzmz tabiattan insana
dndrmemiz gerektiini, byk bilimsel devrimlerin insan yaratm olduunu
bize hatrlatmakta ve aslen, insann kendi rn olan kltrn incelenmesi
gerektiini vurgulamaktadr.
Etkileri:
Yukarda sz edilen ilerlemeler, insan bilimlerinin temeli zerinde
yeniden dnmeye yol amtr. nsann aratrlmas, tabiatn aratrlmas
kadar eskidir. Sofistler, Socrates, Platon gibi filozoflar insan deerleri
bakmndan ele alp incelemilerdi. Ortaalar ve Rnesans boyunca, insan ve
insanlk rnlerin aratrlmas bakmndan eitli ynlerden ilerleme
kaydedildi. Fakat, yaklak '1750-1850 arasnda bu insan bilimleri alannda
byk bir atlmn heyecan yaand. Tarih yazcl, ahlak dersi veren
eilimini reddederek, olaylarn kendilerine ulamak iin daha amansz bir azim
gsterdi ve bilimsel bir hle geldi. Ve alann toplumsal iktisadi tarihe kadar

10

Vico, New Science, paragraf 331.

Sosyoloji, sosyal antropoloji, dilbilim, halkbilim, felsef antroploji, varoluculuk,
fenomenoloji, psikoloji gibi insan sosyo-kltrel bir varlk olarak ele alan ve dil, din, det, rf
gibi kurumlar bakmndan insanlar aras ilikileri, kltrler aras ilikileri ve bizzat, insann
tabiatn, mizacn, alkanlklarn, yaay tarzlarn, duygulanmlarn, hayallerini, inanlarn
konu alan bilimlerde ve dnce sistemlerinde Vico'nun dncesinin izleri vardr. nk,
Vico, insann yaratt ve insan ilgilendiren her eyi konu almaya almtr ve asl
incelenmeye deer olann, insann yaratt bu kurumlar olduunu dnerek felsefesini bu
temel zerine oturtmutur.
11

18

geniletti. Psikoloji, toplumbilim, iktisat ve toplumsal insanbilim (sosyal

antropoloji) bamsz disiplinler olarak ortaya kt.
19.yzyl'da iyice yerlemi bu disiplinler grubunu tabiat bilimlerinden
ayrmak iin Stuart Mill 'ahlaki bilimler (moral sciences) adn ortaya att.
Almanya'da bu deyim Gestes Wissenschaften (manevi bilimler) biiminde
Almancaya evrildi. Bu ayrdedici deyim insann aratrlmasn tabiatn
aratrlmasndan (Naturwissenschaften) farkl olduunu telkin etti ve
metodolojik tartmalara yol at. Toplumbilimler ve humanities daha yaygn
olduu halde "insan bilimleri" terimi giderek daha ok kullanlan bir terim
haline geldi. "nsan bilimleri", insan zihninin ileyii ve bu ileyi ne olursa
olsun rnlerini veya bu ileyiten etkilenen eyleri ele alan disiplinlerdi'12 .
nsan bilimleri alannda, kendinden sonraki yzyllar etkileyen ve
temel dncesi bakmndan insan bilimlerine, tabiat bilimlerinden farkl bir
yntem ile ynelinmesi gerektiini dile getiren 18.yy'n ikinci yarsnda
yaam olan Vico, insann yaratt kltr dnyasn incelemek iin yeni bir
bilim ortaya koymaya alr. Vico, Yeni Bilim dedii bu eserinde, insanln
ilkelerini ve btn toplumlarn kendi tarihsel hayat srelerindeki gelimenin
mterek admlarn aklar. Ayrca, insan dnce eyleminin akl ile olduu
kadar hayal gc ve bellek ile nasl balants olduunu gsterir.
'Vico, genel olarak, Batda modern tarih felsefesinin kurucusu olarak
kabul edilir. Ayrca, kltr felsefesi ve mitoloji felsefesinin de kurucusu olarak
kabul edilir. Ernst Cassirer, Vico iin "mitin gerek kifi" der. Vico'nun eseri,
dil, iir, estetik, kanun, eitim, politika metafizik, toplum, kltr ile nemli
derecede ilgilidir.

J Mchelet, Vico'nun Yeni Bilim ve Otobiyografi'sini

Franszca'ya evirmekten baka, B. Croce, Vico ve Hegel'in balants zerine

12

H.P.Rckman , Anlama ve nsan Bilimleri s.11-12. ev: Mehmet Da. Ankara niversitesi
Yaynlar, 1992.

19

kendi idealist felsefesini kurmu ve Fausto Nicolini ile birlikte, Vico'nun

eserlerinin talyanca standart edisyonunu oluturmutur. Finnegan Wake'in
genel yapsn temellendiren James Joyce, Vico'ya eitli yerlerde atfta
bulunmutur. Goethe, Yeni Bilim'in bir kopyasn ele geirmitir. Herder ve
Hamann ise Vico'nun eserini okumutur. Coleridge, Vico'nun fikirlerini yayan
ilk ngilizdir. Marx, Vico'yu Das Kapital'de tartmtr. Yeats, Vico ile
ilgilenmi ve Giovanni Gentile'nin yorumundan etkilenmitir. Sorokin, Vico'yu
okudu. Trotsky, Rusya Devriminin Tarihi adl eserinin ilk sayfasnda Vico'yu
aktarmtr. Collingwood, Croce'nin Vico zerine olan kitabn evirmi ve
Vico'nun tarih kavramndan etkilenmitir.' 13 Bu rnekler daha da oaltlabilir.
Genel olarak, Vico'nun eserlerine baktmzda, onun, zellikle, insan
tabiat zerinde durduunu ve felsefesini bu kavrama dayandrdn grrz.
Akln tarih iindeki geliimi, toplumun ve kltrn insanlk tarihindeki
geliimi ile ilgili dncelerini insan tabiat kavram zerine kurduunu ve bu
grlerini vurgulayan bir bilgi teorisi gelitirdiini gryoruz. Bununla ilgili
olarak, ilkin, kendinden nceki dnrlerce yanl anlalm veya ihmal
edilmi insan tabiat ve insanlk rnleri hakkndaki doru bilginin nasl elde
edileceini ve nereden balamak gerektiini aratrm, insann rettii ve
yaratt hibir eyi kmsemeden incelemek gerektiini vurgulam, bylece,
insanlk rnlerin aratrlmaya ncelikle deer olduunu gstermeye
almtr. Bunun iin halk kltrnden yola km, mitolojileri, destanlar,
halk dilindeki iirleri esas almtr. Toplumsal yaam ve kanun anlaynn nasl
balad sorusunu sormu, doal kanun ve hukuk ilmine sahip uluslar
hakknda aratrmalar yapmtr. Gerekte, 'Vico, sosyal antropoloji ve
filolojinin mukayeseli ve tarihsel incelemelerini, linguistik, etnoloji, hukuk
ilmi, edebiyat (literature) mitoloji, en geni anlamda medeniyet tarihini de iine
13

Vico zerine yazlan ve kaynakada gsterilen bir ok incelemeden derlenmitir.Bunlardan

iki tanesi: Robert Caponigri. Tme and Idea niversity Of Notre Dame London, 1968
Leon Pompa. Vico: A Study of the New Science. Cambridge University Press. 1990

20

alan sosyal bilginin yeni bir sahasn icat etmitir. Son olarak, o, insanlk
tarihinin dngsel olduunu ileri srmtr ki onun bu gr Platon,
Aristoteles, Polybius ve talyan Rnesans'ndaki dier dnrlerin grnden
tamamen farkldr. Vico'nun, kendinden hemen sonraki dnrler zerinde
etkisi az olmutur. Ve bu konudaki fikirleri belki de onun baarlar arasnda en
iyi bilinen ve en az deerli olandr' 14 .
Vico'nun Beslendii Kaynaklar:
Vico'nun, yukarda ad geen eserine baktmzda verdii tarihsel
bilgilerin ve dncelerinin ok zengin, ok kark olduunu ve gnmzde de
tartlmakta olan bir ok meseleyi ele alarak zmler nerdiini grrz.
Vico, eserinde doal kanun kuramclarna, yeni Stoallara, yeni
Epikrcilere, Kartezyenlere kar eletirilerde bulunur. Ona gre, Platon,
Varro, Scavelo, Lucretius, Tacitus, Ulpian gibi kendinden ncekiler, kendi
zamannn yazarlarndan daha gerekidir. F. Bacon'un dncelerine ar
derecede sayg gsterir. 15 Descartes'e ise, zellikle, tarihi kmsedii iin
kardr. Vico, bu eseriyle byk bir keif yaptn ve dnyaya yeni bir kap
atn zaman zaman vurgulamtr.
Vico'nun eseri, ok eitli tartmalara yn verecek niteliktedir .Vico'yu
iinde bulunduu 18.yzyl erevesi iinde dnecek olursak, onun, 18.
yzyldaki Romantik ve Kartezyen akm izgilerinin, Romantik akm izgisi
tarafnda olduunu grrz. Bilindii gibi, Kartezyen akm Descartes,
Malebranche, Geulinex, Leibniz, Spinoza ve gnmzde, Analitik filozoflar
Viyana evresi yeni pozitivistler tarafndan temsil edilen akmdr. Romantik
akm ise, Alman romantikleri, zellikle, Schelling, tarih ekolleri, Yeni
Kantlar, zellikle, Baden okulu, Rickert, Windelband, Dilthey okulu vs.
14
15

Ad geen eserler (dip not 13)

Vico, New Science. 40, 88, 62, 47, 80, 163, 359. 342, 345, 387,

21

Herder, Humbolt, izgisidir. Vico, batda, tarih felsefesinin balatcs olarak

saylmakla bu izgide yer almaktadr.
Vico, bizzat kendisinin 'sivil 16 dnya' dedii insan tabiat ve insann
tabiatnn rn olan kurumlar sistemli biimde ilk kez incelediini ve bir
"bilim formu"na sokmaya altn sylemektedir. Vico gibi sistemli ve
dorudan olmasa da kendinden nce bu konuda alan filozoflar olmutur.
rnein, Platon, devlet kurumlaryla, kanun, toplum ve hukukla uramtr.
Ayn ekilde, Aristoteles, Ibn Haldun, Makyavelli, Bacon, Hobbes, ve Hegel,
Marx vs. gibi kendinden sonrakiler ve daha bir ok dnr saylabilir. Ancak,
tarih ve kltr alann ilgilendiren konular bir bilim formuna sokma denemesi
bakmndan -Douda, 14.yzyl dnr Ibn Haldun da dikkate alnarak- Bat
dncesi erevesi iinde Vico hakl karlabilir.
Vico, kltr inceleyen bir filozof olarak bilginin ve bilimin kaynan
tarih sreci iinde ele alr. Daha ilerde, ayrntl ekilde greceimiz gibi, Vico,
kendi iinde bulunduu Hristiyan kltrnn etkisinde kalarak, tarihi, ilk insan
olan dem'in cennetten kovulmasndan balatarak, insanl, ikiye ayrmtr.
Gentiller ve braniler. branileri, gerek Tanr'nn seilmi ulusu olarak
deerlendirmi ve bunlar konu dnda brakmtr. Onun asl incelemek
istedii grup, gentillerdir. Daha ilerde ayrntl olarak deineceimiz iin
burada gentil terimini ksaca yle tanmlyoruz: Kitapl dinlerden habersiz,
kendi tanrlarn kendileri yaratan, putperest ve kendi yollarn kendileri
izen, kendi dorularn kendileri bulan ve kendi kurumlarn kendileri
oluturarak meden veya sivil hayata kadar ykselenler. Vico, bu eserinde,
insanln, cennetten kovulduktan sonra, yani, D ile, iinde bulunduu
vahi durumdan balayarak, meden ve insan duruma mcadele ederek nasl
16

Sivil (civil) bizim dilimizde gnlk dilde asker olann karl olarak kullanlmaktadr.
Vico'nun burada kastettii ey, insann toplumsallama ve medenileme srecinde yaratt
herey anlamndadr.

22

ulatnn tarihini, yani gentillerin tarihini, filolojik, tarihsel ve felsef

kantlamalar yaparak gstermeye alr.
Bu genel aklamalardan sonra, artk, Yeni Bilim adl eseri nasl ele alp
incelediimizi aada verelim.
Tezin Plan
Esere Genel Bir Bak adn tayan Birinci Blmde, Vico'nun Yeni
Bilim adl eserinin banda verdii resmin aklamas yaplacaktr. Bu resim
eserin ve tezimizin anlalmas bakmndan ok nemlidir. nk, bu resim
eserin ana fikri gibidir. nsanlk tarihinin btn kltrel geleri ile Vico'nun
'Tanrlar, Kahramanlar ve nsanlar a' olarak adlandrd alar, belli
simgelerle hiyeroglif tarzda bu resimde sunulmutur. Bu nedenle, tezimizin bu
blmnde her bir simgenin aklamas yaplacaktr.
Toplumsal Varlk Olarak nsan adl kinci Blmde, Vico'nun nsan
anlaynn dinsel, toplumsal ve tarihsel balantlar aratrlarak, zellikle,
'ortak duyu' kavramnn insann toplumsal varlk oluundaki nemi
vurgulanacaktr. Bu arada, 'ortak duyu' kavram erevesinde Dou'da ve
Bat'da tarih felsefesinin babalar saylan iki filozof olarak Ibn Haldun ve Vico
karlatrlacaktr. Son olarak, toplumsal varlk olarak insan inceleyen yeni bir
bilimin ilkelerinin hangi toplumsal kurumlardan elde edildii tespit edilecektir.
Vico'nun Bilgi Kuram ve Yntem Hakkndaki Dncelerinin
incelenecei nc Blmde, Vico'nun bilim anlay tespit edilerek, yntem
bakmndan kendisine rnek ald Bacon ile yine, yntem bakmndan
eletirdii Descartes'in grleri arasnda bir karlatrma yaplarak Vico'nun
ynteminin ne olduu 'doru ve olgunun dnm' tezi erevesinde
tartlacaktr.

23

Yeni Bilim'in Yap Talar, Dil, Mitos, Homer adl Drdnc

Blmde, Vico'nun neden insanlk tarihini incelerken Homer'den baladn,
neden tarihin anahtarn iir olarak belirlediini; ve, bununla balantl olarak,
dil ve kltr anlayn tarttktan sonra, Homer'in lyada ve Odysess'sndan
daha eski bir destan olan Kumarbi Destan'nn, bu iki destandaki anlatmlarla
benzerliini gstermeye allacaktr.
deal Sonsuz Tarih Fikri adn tayan Beinci Blmde, Vico'nun
dngsel tarih anlay, tarihte nayet'in rol, dngsel tarih anlaynn
temelinde yer alan ulus anlay tartlarak idealist tarih filozoflar arasndan
setiimiz Hegel'le karlatrma yaplacaktr.
Din, Kanun ve Devlet Anlay baln tayan Altnc Blmde,
din, devlet ve tarih anlaylar arasndaki bant gsterilerek, soylular ve
plepler aras mcadelenin, dinsel inanlarn, devlet ekillerini nasl
oluturduu ve tarihin seyrini nasl ynlendirdii Hegel'in efendi-kle anlay
ile benzerlii de gsterilerek vurgulanmaya allacaktr. Bu blmde, ayrca,
Vico'nun kanun hakkndaki dnceleri ve eletirileri de gsterilecektir.

24

BLM I
ESERE GENEL BR BAKI
Giambattista

Viconun

Yeni

Bilim

adl

eseri,

be

kitaptan

olumaktadr. En bata, be kitabn tamamn zetleyen bir resim

bulunmaktadr. Bu resim, 'yerel bir sanat olan Domenico Vaccaro tarafndan
yazarn yardmyla izilmi' 17 Bu resim, be kitapta veilmek istenen
dncelerin ya da ilenen konunun ana fikrini temsil eder. Viconun
deyimiyle, bu resim, Yeni Bilimin her bir gesini gsteren bir hiyerogliftir. Bu
resimdeki gksel yuvarlak, tabiat dnyasn, akaklarnda kanat bulunan bayan,
bu Bilimin metafiziini, iinde bakar durumda gz bulunan parlak gen,
Tanr'nn inayetini, resimdeki dier hiyerogliflerde, insanlarn dnyasn, sivil
dnya veya uluslarn dnyasn gstermektedir. Eserin Ana Fikri balkl
aklamalardan sonra bu be kitaba geilir. Birinci Kitap,

lkelerin

Kurulmas. kinci Kitap, iirsel Hikmet. nc Kitap, Gerek

Homerin Kefi. Drdnc Kitap, Uluslarn Ak (corso). Beinci Kitap,
Uluslar Yeniden Ortaya ktnda nsan Kurumlarn Geri Dn
(rcorso). Eserin Sonucu. Ayrca bir de Ek ksm bulunmaktadr.
Resmin Aklamas:
Eserin Ana Fikri blmnde bulunan ve eserin btnndeki fikr
yapy ortaya koyan resim, eserin btnne k tutacak ve okuyucunun
belleinde canl kalacak ekilde, bu Bilim'in hiyeroglifi gibidir. Bu resme gre,
gksel yuvarlan veya tabiat dnyasnn zerinde duran ve akaklarnda

17

Peter Burke, Vico s.30, Oxford Universty, 1985.

25

kanatlar olan bayan, metafiziktir. stte parlayan genin iinden bakan gz,
inayetinin bir ynyle Tanr'dr. Ektaz halinde Tanr'ya bakan metafizik,
Tanr'y imdiye kadar filozoflarn temaa ettiklerinin iinden geerek, sivil
dnya veya uluslarn dnyas zerinde temaa eder. Yani, asl metafiziksel
dnya, sivil dnya veya uluslarn dnyas olan insan zihinlerinin dnyasdr.
Metafizik, ite bu dnyay Tanr'da temaa eder.
Yuvarlak, fiziksel dnya veya tabiat dnyas, yalnzca, bir tarafyla
sunaa dayanr. nk, ilh inyeti, yalnzca, tabiat dzeni iinde temaa eden
filozoflar, onu bir ynyle gstermilerdir. Tanr bize, tabiat iinde varoluu
vermitir. Fakat, filozoflar, Tanr'nn inyetinin insanlara en zg tarafn,
insan tabiatnn temel zelliini henz temaa etmemilerdir. Yani, sosyal olma
zelliini. Bu zellii salarken, Tanr, insan kurumlar yle takdir etmi ve
dzenlemitir ki, insanlar, ilk gnahla, ilhi adaletten dtkleri zaman, dil
insanlar gibi yaamak ve bylece, kendi sosyal tabiatlarn anlamak ve
toplumda kendilerini korumak iin farkl, hatta, zt yollara sapmlardr. 18
Resimde, gksel yuvarla evreleyen Zodyak kemerinde, Leo ve
Virgo'nun iaretleri grnmektedir. Leo (Aslan), una iaret etmektedir: Her
eski gentil ulus, kendi kurucusunu ver. Vico, Grek mitolojisinden ald
Herkl ile her ulusun kendi kurucusunu temsil eder. Herkl, ilkin ate pskren
Aslan' ldrerek, Nemean Ormann yakm ve Aslann derisiyle sslenmitir.
Bylece, aalk blgeleri ekime hazrlamtr. Herkl, ayn zamanda asker
kahraman tipini nceleyen politik kahraman tipidir. Bu olay, Grekler arasnda
zamann balangcn temsil eder. Olimpiyatlar da, Herkl'n Aslan katlederek
kazand zaferi kutsayan oyunlarla balar. O halde, Grekler'in zaman saym
tarlalarn ekilmesi ile balar. 19

18
19

Vico, New Science, paragraf 2.

Vico, New Science, paragraf 3.

26

kinci iaret, Virginin (baak) iaretidir. Virgin, Grek tarihinin altn

ala baladna iaret eder. airler, bu an dnyann ilk a olduunu
vurgulamlardr. Altndan kast, metalik altn deil, buday baaklardr.
Astronomlar, Virgini, airler tarafndan tahl veya buday baaklarnn
talanmas olarak tasvir edilmi bulmulardr. Yllar, nceleri, hasat
zamanlaryla saylrd. Dnyann ilk altn da tahl veya buday idi. airler, bu
ada, tanrlarla kahramanlarn arkadalk ettiine inandlar. Greklerin Altn
a, Latinlerin Satrn a ile ayndr. Sati, tarlalarn ekilmesi demektir.
Satrn'n Greke ismi, zaman manasna gelen Chronostur. Msrllar, Grekler,
Latinler ve daha bir ok ulus, birbirlerinden habersiz, fikirlerinin bir rneklii
ile tanrlar gezegenlere, kahramanlar da sabit yldzlara ykseltmilerdir.
Satrnden dolay kronoloji veya zaman teorisi iin yeni ilkeler elde
edilmitir 20 .
Resimde grlen sunak alttadr ve yuvarlaa dayanmaktadr. Gksel
lem, gn, yeryznde insanlar zerinde egemen olduunu ve insanla
byk nimetler sunduunu dnen airler tarafndan ykseltilmitir. Byyen
insan rknn ocuklar olan airler, gkyznn dalarn doruklarndan daha
yksek olmadna inanmlard. Tpk, imdiki ocuklarn, gklerin, evlerin
atlarndan daha yksek olmadna inanmalar gibi. Homer'in bahsettii
Olympus'ta tanrlar ikmet ederler. Sunak da gksel bir iarettir. Sunan
zerindeki ate, Aslann evi olan Nemean Ormann temsil eder. nk, bu
orman ekim alanlar amak iin Herkl tarfnda atee verilmitir.
Metafiziin gsn ssleyen ve ilh yanstan dbkey
mcevher, temiz ve saf kalbin simgesidir. Bu ruhun gururu ve bedensel
hazlarn bayal ile kirlenmemi metafiziin temiz ve saf kalbine iaret eder.
Anlaldna gre, Vico, bununla, insandaki tanrsal taraf kastetmektedir.

20

Vico, New Science, paragraf 4.

27

Bunu, Zenon, 'kader'e; Epikr, 'ans'a atfetmitir. Aklsal kurumlardan gelen

zel bir ktan dolay, Tanr bilgisi, yalnzca, ahlk kurumlar dzenleyen
metafizikte son bulmaz. yle olsayd dz bir mcevher olurdu. Halbuki, bu
mcevher konvekstir. O halde, metafizik, tanrnn inayetinin halkn ahlak
kurumlarnda ve sivil detlerinde olduunu gstermek iin yanstr ve
dar yayar. Bu halka ait (vulgar) kurumlar ve sivil detlerle, uluslar varla
gelir ve dnya zerinde varlklarn srdrrler.
Ayn k, metafiziin gsnden Homer'in heykeline de yansmtr.
nk, Vico'ya gre, Homer, ilk gentil yazardr. Metafiziin balangc,
buradadr. nk, salam duyu ve engin hayal gcne sahip gentil uluslarn
ham zihinlerini inme imkann vermitir. Homer, atlak bir temel zerinde
durur. Bu da gerek Homer'in kefine iaret eder. nk, Vico, Homer'in bir
ahsiyet olarak yaamadn, onun halkn dnce ve duygularn yanstan bir
simge olarak, halk tarafndan yaratldn dnmektedir. 21
Resimde grlenlerin en nemlisi sunaktr. nk, sivil dnya, din ile
balamtr. Sunak zerinde, solda grdmz ey, sdr. Bu s, falclarn
kehanetlerine iaret eder. Gentiller arasnda, ilk kurumlar, kaynaklarn
kehanetlerden almtr. Sunan zerinde, snn yannda su ve ate
grlmektedir. nsan kurumlarn ilki, sunak zerinde atele tututurulmu
meale ile sembolize edilen evliliktir. nk, evlilik, btn devlet adamlarnn
hemfikir olduu gibi, ailenin; aile de ulusun tohumluudur. Meale, su ve ate
ile birlikte, sunak zerinde yer almtr. nk, hayat iin ok gerekli olan su
ve ate insann toplum iinde yaamasna nderlik etmilerdir.
kinci insan kurum, ller iin yaplan trenlerdir. Bu, ormann
iindeki l kl vazosu ile temsil edilir. Bu simge, ruhlarn bedenler ile

21

Vico, New Science, paragraf 5,6,7.

28

birlikte lmediine, ruhun lmsz olduuna iaret eder. Bu vazo, ilk arazi
taksimine de iaret eder. nk, ilk hkimiyet blgeleri (dominyonlar),
lenlerin oullar tarafndan sahiplenilmitir. 22
Resimde, ilk gentillerin babalarnn, tarihin ilk gl insanlar olduuna
iaret eden bir pulluk (saban) durur. lk ulus kurucular, Herkl ile temsil edilir.
Vico'nun tespitine gre, Varro, tam krk tane Herkl saymtr. 23 Bunlar, ilk
ekime hazrladklar topraklardan dolay, ilk babalar, kehanet kurumunu
ellerinde bulundurduklar iin, ilk din adamlar, soylular ve kanun koyucular,
ksaca, ilk otorite oldular. Bylece, btn deerler, kkenini, ilk olarak din ve
dindarlkta bulmutur. Oullar, babalarna, tanrnn yaayan imajlar olarak
sayg duydular. Bylece, ilk kanunlar da ortaya kmaya balamtr. 24
Sunan sol tarafnda, deniz yoluyla halkn g etmesini temsil eden
gemi dmeni durur. Dmen, sunan ayana doru ban eer. Bu g
edenlerin ilhilii bilmeyen atalarn temsil eder. Onlar, vahiler gibi evlilii
bilmeyen ve kark cinsel hayat sren dinsiz insanlardr. Ayrca, sefil ve
mutsuzlard ve emniyete kavumak iin, dindar ve iyi insanlarn bulunduklar
blgelere g etmilerdir. Ekime alan yerlerdeki sunaklara snmlardr.
Bunlar, sunaklara snan dinsiz gebe ve zayf kiilerdir ve burada
famulileri 25 oluturmulardr. lk ehirler de bylece, sunaklarda kurulmaya
balanmtr. Dmen, sunan nnde duran ve kendi bulunduu yerden onu
tehdit ederek dmene dmanca tavr sergileyen sabandan biraz farkldr.
nk, soylularn ellerinde bulunan topraklar paylamam olan famuli, daima
kendi efendilerine hizmet ediyor olmaktan bkmtr ve isyan etmitir. Birleen
22

Vico, New Science, paragrar 8-14.

Vico, New Science, paragraf 196.
24
Vico, New Science, paragraf 14.
25
Famuli: Vico, bu terimi anne, baba ve ocuklardan oluan aile anlamndaki famly
teriminden farkllatrarak kullanr. nk, famuli, anne, baba ve ocuklar ile birlikte babaya
snan ve hizmetini gren kiileri de kapsar. Hatta uluslarn gelime aamasnda bu famuli
daha sonra babaya kar isyan etmitir.
23

29

babalarn gcne kar yenilen famuli, g etmek zorunda kalmtr ve

kendilerini denizin tehlikelerine atmlardr. Denizar koloniler kurarak
dnyann her yerine yaylmlardr. 26
Sabann nndeki Latin alfabesiyle yazlm tablet, vulgar dillerin
kkenine iaret etmektedir. Diller, uluslarn kurulmasndan ok zaman sonra
meydana gelmitir. Yerli diller, ilkin, kendi topraklarnda biimlenmi daha
sonra gler yoluyla btn yeryz ormanna dalmtr. 27
Resimde, en altta, baltal denek demetleri (fasces), buna dayal bir
kl, bir para kesesi, bir terazi ve Merkr'n ylanl ss grlmektedir. Baltal
denek demetleri, babalarn glerini birletirerek ilk sivil imparatorluklarn
ortaya kmasn temsil eder. Bunlar, tanrdan baka kimseye sorumlu olmayan
kimselerdir. Denekler, her bir babann kehanetleri ald slar temsil eder.
Bunlar, ilhliin denekleridir ve hkmdarlk slardr.
Baltal denek demetlerine yaslanan kl, kahramanlar zamannda
kanunun g kanunu olduunu temsil eder. Bu, Homer'de silahlar hakkn
yargc yapan Achilles'in kanunudur ve dellolarn kkeni de buraya dayanr,
yani, arpmay kazanan hakl saylmtr. 28
Para kesesi, ticaretin para yoluyla yaplmasnn sivil imparatorluklarn
kurulmasndan sonra olduunu gsterir. Bu hiyeroglif, aile armalaryla ayn
olduu grlen madeni parann kkenine de iaret eder. Aile armalar da arazi
armalaryla balantldr. Askeri bayraklar ve ve halk bayraklarnn kkeni de
buraya

dayanr.

Vico,

buradan

karlabileceinden szetmitir.
26

Vico, New Science, paragraf 15-21.

Vico, New Science, paragraf 21-24,
28
Vico, New Science, paragraf 24-28.
27

30

numismatik

iin

yeni

ilkeler

Para kesesinin yanndaki terazi, kahramansal ynetimler olan

aristokratik ynetimlerden sonra, insan hkmetlerin geldiini gsterir. Halk,
sonunda, gerek insan tabiat olan aklsal tabiatn btn insanlarda eit
olduunu anlamaya balamtr. Bylece, uluslar, derece derece sivil eitlie
doru yol almaya baladlar. Bu eitlik, teraziyle sembolize edilmitir. nk,
halk ynetimlerde, herey, hisse ile veya denge ile gider. 29
Ylanl sa ve Merkr'n bal ise, doal gcn en yksek olduu
dnemlerde, insanlarn birbirlerini srekli dmanlar olarak grdklerine ve
yamaclk ve korsaln yaygn olduuna, halbuki, insan ynetimler ve
monarilerin gelmesi ile birlikte, savalarn, habercilerle yapldna ve bar
grmelerinin savalar sona erdirdiine, yani evrensel kanunlarn geldiine
iaret eder. Ylanlar, kanunlar temsil eder. sa, bildiimiz gibi, kraln
egemenliini, Merkr'n bal ise, kraliyet mlklerini temsil eder. 30
Bu eserin btn fikri yle zetlenebilir: Resmin arka planndaki
karanlk, belirsiz, ekilsiz, mulak olan Kronolojik Tablo'da ortaya konan bu
Bilim 'in metaryalidir. lh inyetin metafizii aydnlatt k, Bu Bilim'in
Elemanlar olarak ald Aksiyomlar, Tanmlar ve Postulalar temsil eder. Bu
Elemanlardan da lkeler karlr. Bu lkeler zerinde Yeni Bilim ve Yeni
Bilim'in Metodu temellenir. Btn bunlar, Birinci Kitap'n konusudur.
Metafiziin barndan Homer'in heykeline yansyan k, kinci Kitap'taki
iirsel Hikmete verilen en uygun ktr. Buradaki aklamalardan sonra Gerek
Homer'in Kefi nc Kitap'ta aklanr. Drdnc Kitap'ta tarihte,
Uluslarn Ak (corso) Beinci Kitapta ise, Homer'in heykelinin ayaklarna
varld iin Uluslarn ayn dzende Tekrar Ak (ricorso) incelenmitir.

29
30

Vico, New Science, paragraf 28-30.

Vico, New Science, paragraf 30.

31

Birinci Kitap, lkelerin Kurulmas, I. Ksm, Kronolojik Tablo ile

balar. Vico, insanlk tarihini evrensel tufan ile balatr. Burada dnyann
bilinen en eski uluslarn sayar. Kronolojik Tablo bu Bilimin materyalidir. Bu
Kitapta Vico, kendi zamanna kadar bilinen tarihi yeniden ele alr,
deerlendirir. Bu arada, tarihteki birtakm zel olaylardan rnekler verir.
Burada Vico, her ulusun kendini tarihin balangcna koymasn, kendini
uygarln balatcs olarak grmesini ve bunu ispat etmeye almasn
eletirir. Ona gre, uluslarn mterek tabiatndan dolay, uluslardaki
uygarlama veya insanleme sreci paraleldir. Her ulus, belli birtakm
aamalardan geer. Bu durum, insanlarn ortak tabiatlarnn, uluslarn doal
geliimlerinin, toplumsal ve ekonomik artlarnn bir sonucudur. Viconun
iddiasna gre, eer, bir ulus, baka bir ulusla tems etmeksizin kendi iine
kapal kalm olsayd bile, her biri ayn sreci izlerdi. Aratrldnda
grlecektir ki, btn insanlar arasnda tanrlar, kk farkllklar dnda, bir
rnektir ve kahramanlar, birbirinden habersiz, gentil insanlar arasndan
kmtr. Bilimlerin balangc, halk ihtiyalar ve faydalardr. lk bilim,
mitoloji ve fabllerin 31 yorumu olmaldr. Dnyann ilk halk, Yahudilerdir.
dem ise, onlarn prensidir. Gentil uluslarn tarihlerinin balangc onlarn ilk
tarihleri olan fabllerdir. Bilimlerin kaynaklar da buradadr. nk, bilimler,
baka bir kaynaktan deil, uluslardan karlar. 32
Vicoya gre, her ulus kendisinin en eski olduunu iddia etmitir.
Bunun iin vesikalar sunmutur. Halbuki, bu iddia yalnzca Yahudilerin

31

Vico, fablin ne olduunu kinci Kitabnn iirsel Mantk ksmnda inceler. Buna gre,
Greke'de, fabl, mytos, myth, talyanca'da, favella, mantk (logos) teriminin ilk manasdr.
Latince, mute, mutus (sessiz) buradan gelir. Konuma ilkin zihinsel ve iaret dili olarak sessiz
zamanlarda domutur. Bundan dolay, logos, hem kelime hem de bir fikirdir. Fabller, Vico'da,
yaratc snf kavramlardr. Mitolojiler de bu fabllere uygun allegorilerdir. rnein, Achilles,
bir fabl, o ve dier tanrlar ve kahramanlara ilikin anlatmlar da mitoloji. O halde, fabli, efsane
olarak da evirebiliriz. Ancak, fabl kelimesi, Trkemize, yanzca, hayvan masallar olarak
yerlemitir.
32
Vico, New Science, paragraf, 43,44,47-51.

32

hakkdr. Sonra Kaldeliler gelir. nk, ilkin i uluslar, daha sonra deniz
ticareti ile uraan uluslar nfuslanmtr. Kaldeliler, ilk gentil bilgelerdir.
Kaldeli Zoratester (Zerdt), onlarn prensidir. Sonra, Asurlular gelir.
Kronolojik tabloda nc stun, lkada Msrllar bozguna uratan skitlere
aittir. IV. Stun Fenikelilerindir. nk, onlar, quadrantn kullanln ve
kutup yldznn ykseli bilgisini Kaldeden aldklar iin Msrllardan nce
onlara yer verilmitir. Msrllar ise btn uluslarn en eskisi deillerdir, onlar,
bu stnda ancak beinci yeri hak ederler. Altnc ulus Grek, yedincisi ise
Roma'dr. 33
Vico,daha sonra kendi anlatmna gre, dnya tarihini, kronolojik
olarak izer. Nuh tufanndan sonra Nuh'un olu Ham, Sam, Yafes'in
rklarnn dnyann eitli blgelerine daldn belirtir. Sam'n rkn
braniler olarak belirlediinden, etimolojistlere gre, btn gentil uluslarn
Nuh'un dier iki olu Ham ve Yafes'ten ktn delil olarak gsterir 34 daha
sonra devlerle balayan gentil insanl anlatr. Burada, zellikle, en eski yazl
belge olan Homer'deki anlatmlar amlar. Bylece, Tanrlar, Kahramanlar ve
nsanlar alarn belirler. Kronolojik olarak, dnyann tarihini ve nemli
olaylar aklayarak Roma ulusunu bu an ispat olarak verir.
II. Blm'de, Elementler bal yer alr. Burada, Vico, tartmay farkl
bir yere getirir. Elementlerin giriine nsz olarak nemli bir yorum yapar.
Viconun yapmak istedii ey, tarih olgular, kkenlerine kadar geri
gtrmektir. Kendisinin dier tarihilerden farkllatn syler. nk, ona
gre, bilimsel olan, uluslarn insanleme srelerinin ilkelerini aratrmaktr.
Eski uluslarn tarihleri ve kkenleri zerine esasl bir aratrma, bir ok
gl zecektir. Bunun iin insanln ilk anlatm tarz olan fabllere kadar
geri gitmeli ve onlarn gerek ve ilk anlamlar aratrlmaldr. Bu blmde
33
34

Vico, New Science, paragraf 53-58.

Vico, New Science, paragraf 63.

33

Yeni Bilim'in ilkesinden sz eder. Dinsel inan, evlilik, ruhun mszl.

nk, btn kurumlarn temelinde bu ilke vardr. 35
Vico, insan rknn ortak duyusundan, toplumsal varlk oluundan, her
bir ulusun, ayr ayr i yapsnda ayn srelerden getiinden ve bunun
etimolojik temellerinden bahseder. Burada, insann toplumsal bir varlk oluu,
uluslarn meydana gelii, ak ve ideal sonsuz tarihin aksiyomlarn ileri srer.
nsann ortaya k, gereksinim ve faydadan dolay biraraya gelileri,
kurumlar ve uluslar oluturmalar ile ilgili aksiyomlar ve sonular verir.
Vico'nun bu bak as, Leon Pompaya gre, Viconun tarihsel
yorumlarla, tarihsel yorumlara dayal ilkelerin eitli trleri arasndaki ayrm
yakaladn gsterir. 36
Vico, akla uygun ve yerinde postulalar vererek ve baz aklamalarda
bulunarak filolojik ve felsef deliller ileri srer ve tpk kann bedenimizde
akmas gibi bu Elementlerin de Bilimin iinde akacan ve onu uluslarn
mterek tabiat hakknda akl yrtmelerimizde canlandracan syler. 37
I.Kitap, ilkelerin kurulmasna ayrlm 114 maddeden oluur. Vico,
bunlara

aksiyomlar

baln

vermitir.

Bunlar,

btn

eserin

temel

varsaymlarn ve sonularn zetler niteliktedir.

Elementler Blm, 144 Element ierir. Elementlerde, Vico, asl genel
varsaymlar kurar. Bunlar, kabaca snfa ayrlabilir. lki, insan eylemlerin
sosyal ve tarihsel tabiat hakkndaki bilgi teorisini kuran en nemli felsef

35

Vico, New Science, paragraf 130.

Pompa Leon, A study of New Science, s. 47 Cambridge Univ. Press. 1990.
37
Vico, New Science, paragraf 119.
36

34

ilkeler veya metafiziksel teoridir. kincisi, sosyolojik teorilerdir. ncs,

tarihsel metodun yeniden dzenlenmesi iin bir grup teoridir.
III. Blmde, Yeni Bilim'in ilkesini aklar. Bunlar, insanln
yapt sivil toplum dnyasnn ilkesidir. Bu ilkeler, evrensel ve sonsuz
ilkelerdir. nsanlk tarihinin deimez ilkesi, din, evlilik, ruhun lmszl
inancna dayal defin trenleri.
IV. Blmde, Yntem'den bahseder. Vico'ya gre, filolog ve filozoflar
fablleri incelemek iin ortak almaldr. ncelemeye tanr kavramndan
balanmaldr. Halkn dili ve metafizii incelenmeli ve sonra insanln dier
kurumlar

incelenmelidir. 38

Uluslarn

balanglarna,

ilhi

ve

insan

kurumlarn kkenlerine kadar inmelidir. Bunlar, halk hikmetinde aranmaldr.

Bu Bilimin ayredici zellii incelenecek eyin sonsuz ya da evrensel
zelliklerinin olmasdr. Ancak, bu kurumlar tekil zamanlarda yerlerde ve
biimlerde meydana gelmemi olsayd, bu sonsuz zellikler doamazd. 39
kinci Kitap olan iirsel Hikmet blmnde, uluslarn mterek
tabiatnn temelinde iirsel veya nazm anlatm trnn esas olduunu
gstermeye alr. Btn uluslar, ilkalarnda bu tr anlatm tarzn
kullanmlardr. nk, insanlarn ilk anlatm - simge ve jestlerle anlatm
saymazsak - ilk ifde biimleri szseldir. Bu anlatm ise aklsal olmaktan daha
ok hayal gcne dayal ve kurgusaldr.
iirsel Hikmet, bu bilimin asl anahtar denilen eyle ilgili olarak
ocuklar, airler, ilkel insanlar arasndaki mukayeseye deinir. iirsel mantk,
politika, kronoloji, corafya, vs. ayrntlaryla bu kitapta betimlenmektedir.

38
39

Vico, New Science, paragraf 338-339.

Vico, New Science, paragraf 346.

35

Vico, bu kitapta akln zayf olduu, hayal gcnn gl olduu bir

toplumun aamalarn, zelliklerini, gelerini, dinamik ve duraan ynlerini,
deiimlerini rneklendirerek ve efsanelerle zenginletirerek gzel bir anlatm
yoluyla aklamaya alr. kinci Kitap, bu nedenle tarih, toplumsal,
etimolojik ynler ierir.
nc Kitap olan Gerek Homerin Kefi'nde Vico, u iddiada
bulunur: Homere atfedilen yazlar aslnda tek bir yazara ait deildir. Bu
yazlar,

Yunanistann

farkl

blgelerinde

farkl

zamanlarda

yaayan

rapsodlarn hikayeleridir. Homer de bir tek kii deildir. Halk arasnda

anlatlan btn hikayelerin kendisine atfedildii bir efsanedir, bir sembol, bir
kurgudur.
Drdnc Kitap olan Uluslarn Ak (corso) ok ematik olarak
insanlk tarihinde, uluslarn iinden getii a sra ile anlatyor. Her bir
an kanunu, dili, ynetim ekli ve hatta insan tabiat tipi var. Bu sra Vico'ya
gre tersine dnemez.
Ksaca, Vico, burada, 'ideal sonsuz tarih'in temel grnlerinin
aklamasn ierir. Yani, uluslarn douu, gelimeleri, ykselileri ve
dleri. zgr olarak gelimekte olan btn uluslar, bu srelerin iinden
geerler. Bu kitap, en soyut ekilde, Viconun tarihsel sosyolojik teorilerini
ierir. Vurgu, teorilerden ziyade olaylar zerinedir. 'Corso' yani uluslarn ak
yn bu eserde ortaya konur.
Beinci Kitapta, uluslar, yeniden ortaya kp gelimeye balad
zaman, bu uluslardaki insan kurumlarn da yeniden ortaya k ilenir. Bu
kitap, Batnn kendi iinde Karanlk a dedii dnem ile Avrupann erken
feodal zamanlarn "ideal sonsuz tarih" teorisinin nda yorumlamaktadr.

36

Vico, Avrupa, Ortaa rneini, Kahramanlar veya Barbarlk ann yeniden

ak olarak vermektedir.
Burada, nemli olan, tarihsel olaylarn, "ideal sonsuz tarih" 40
teorisinin altnda incelendii zaman, aydnlanacann gsterilmesidir.
'Ricorso' denilen ve uluslarn aknn dngsel olduunu gsteren veya ispat
eden bu blmdr.
Buraya kadar, Yeni Bilim adl eserin yapsn ksaca zetledikten sonra
Viconun fikirlerini ak seik anlatabilmek ve, eserin mulak ve karanlk
yapsn aydnlatmak iin, anlatmlar baz balklar altnda toplamak gereini
duyuyoruz.

40

Bu ifade, Vico'nun uluslarda varolduunu tespit ettii tarihsel dngsy anlatr. Yani,
uluslar, srekli olarak, Tanrlar, Kahramanlar ve nsanlar andan geecektir. Vico, Yeni
Bilim adl eserinin Drdnc Kitabn tamamen bu dngnn anlatlmasna ayrmtr.

37

BLM II
TOPLUMSAL BR VARLIK OLARAK NSAN
Bu blmde, ncelikle, Vico'nun insan anlayn ele alacaz. nk,
insann tabiat gerei toplumsal olduu sav, onun felsefesinin temel
aksiyomudur 41 . Ayrca, Vico'nun insan anlayn, Kutsal Kitabn insan
anlay ile karlatrarak, Vico'nun din, toplum ve tarih arasnda nasl bir
bant kurduunu gstereceiz. nsann toplumsal bir varlk olmasnda "ortak
duyu"nun nemini vurgulayacaz. Fikirleri arasnda byk bir benzerlik
bulunan Ibn Haldun ile Vico'nun insann toplumsal ve tarihsel varlk oluu
konusundaki grlerini karlatracaz ve insan anlayna bal olarak Yeni
Bilim'in ilkelerini nasl belirlediini gstereceiz.
Her filozof, iinde yaad kltrn etkisini tar ve dncelerinde ve
yazlarnda, bu kltrnn etkisini gzler nne serer. te, bu nedenledir ki,
incelemekte olduumuz filozofu da kendi kltrnn bir rn olarak dnp
o kltr erevesi iinde deerlendirmek zorunluluunu hissetmekteyiz.
Hristiyan dininin etkisi altnda bir filozof olan Vico'nun kendi tarih felsefesini
olutururken, Kutsal Kitab'a dayal dnceler rettiini gryoruz. O,
insanln tarihini dem ile, gentillerin tarihini ise, Nuh tufanyla balatr.
Evrensel, laik, modern anlamda, yani, Ortaan dini dncelerinden arnm
bir tarih felsefesi oluturmak amacndadr. Buradan yola karak, kutsal
kitabn, insann yaradl hakndaki anlatmlarn esas alarak, gentil
insanln gelimini ise, sapma olarak deerlendirir.'Bu sapma, beden iine
dalm ve orada gml kalm, insan zihninin zayflnn bir sonucudur'
41

Vico, New Science, paragraf 134, 135.

38

42

Vico, branileri, toplumu kuran yasalar, Tanr'nn kendilerine vahiy ile

ilettii ve prensleri dem olan gerek Tanr'nn insanlar olarak deerlendirir.

"Gentiller 43 "in tarihini ise D le balatr. Buradan yola karak,
"gentil"lerin dinsel ve insan kurumlar nasl oluturduklarn anlatr. Onun
tarih teorisinin konusu, ite, tarihleri dle balayan bu gentil insanlktr. Ona
gre, braniler de, "gentiller" arasnda uzun sre bilinmeden yaamlardr.
Vico, "gentiller"in tarihsel ve toplumsal yaplarn incelerken Kutsal Kitabn
verilerinden habersiz kabul ettii gentil insanla dayal, laik bir tarih modeli
ileri srmtr. Bu laik tarih modeli, onun temel kavram olan insan tabiat
kavramna dayaldr. Bu nedenle, ilkin, onun insan anlayna deinmek
yerinde olacaktr.
nsan Anlay:
Vico, neden insanl gentil insanlk ve braniler olarak ikiye
ayrmaktadr. Buna bal olarak onun insan anlay nedir? imdi bunlar
sorgulayalm:
Vicoya gre, insann en temel zellii, toplumsal varlk oluudur.
Vico, insan, dediinde toplumsal bir varl anlar. Toplumsal olu, insann
temel tabiatdr. nsann toplumsal varlk oluu, onun felsefesinin temelini
oluturan ilk metafiziksel ve ontolojik ilkedir. Bu, insan tabiatnn gereidir ve
Vico'nun bir aksiyom olarak ne srd 'eyler doal yaplarnn dnda
varolmazlar' 44 savndan dolay, insan, toplumsal tabiatndan ayr dnmek
mmkn deildir. Bu durumda, insan doutan m toplumsaldr? sonradan m
toplumsal olmutur? tartmas anlamszdr 45 . nk, bu iki sav da ayn eyi
sylemektedir. Vico'ya gre, insan tabiat zgrdr, seme ansna sahiptir.
42

Vico, New Science, paragraf 331.

Gentil:Kitapl dinlerden habersiz, kendi tanrlarn kendileri yaratan, putperest, kendi
yollaron kendileri izen kendi dorularn kendileri bulan ve kendi kurumlarn kendileri
oluturarak medem ve sivil hayata ve uygarla ykselebilen anlamndadr.
44
Vico, New Science, paragraf 134.
43

39

Ancak, tutkular nedeniyle deerleri oluturmakta zayftr. Buna ramen ilahi

inayetin yardmyla, deerleri oluturabilmektedir. nsani seim, ihtiya ve
faydaya dayaldr. Bu ihtiya ve fayday isteme, nce insann bireysel yararn,
sonra ailesinin yararn, daha sonra da mensup olduu toplumun faydasn ve
yararn gzetmesini salamtr. Bylece, insanlar arasnda 'ortak duyu'
temellenmeye

balamtr. 46

Bu

nedenlerle,

Vico'nun

metafizii,

epistemolojisinden nce sz konusu edilmelidir. nk, epistemolojisi

metafizik teorisini art koar. Demek ki, insan doutan sosyal bir varlktr.
Vico'nun Yeni Bilim adl eserinin incelenmesine yntem ile deil de
metafizik anlay ile balamamzn bir baka bir nedeni de udur: Vico, ilk
drt aksiyomunu metafizikle balatr. Sivil toplum dnyas, insanlar tarafndan
yaplmtr derken, insan ve yapma fiilini zel anlamda kullanmtr. Tarihi
yapan insan olarak deerlendirilmi, insan da bir tarihsel varlk olarak ele
alnmtr. nk, insanlk sreci deitikce, insann tabiat da deimektedir.
nyet kavram da insanlarn yaptklar ilerin ekillenmesinde ve insan
tabiatn deiiminde rol oynar, ancak, bu rol nasl oynadn, Vico, tam
anlamyla aklayamamtr.
Vico'nun insann toplumsal varlk olduu ilkesinden yola kmas, ona
gre, dnce tarihinde insan doutan m sosyal, yoksa, sonradan szleme
(convantion) ile mi sosyal olduu tartmasn bitirir demitik. yle ki, insan
tabiat iinde varolmakta ve kendi kendine yetemeyen tabiatndan dolay baka
insanlarla ibirliine ihtiya duymakta, gereksinim ve fayda insan toplumsal
bir varlk haline getirmekteydi. u halde, Vico, insan, nce toplumsal yapnn
temeline koyarken, bunu, insann tabiatnn yetersizliine ve ihtiyalarna
dayandrmaktadr. O halde, temelde ister brani, isterse gentil insanlk olsun
tabiatlar gerei toplumsaldr. Ancak, branilerde toplumsal deerleri Tanr,
45
46

Vico, New Science, paragraf 135.

Vico, New Science, paragraf 136,141.

40

dorudan doruya bildirmekte, gentiller ise bu toplumsal deerleri kendileri

zor artlar altnda arayp bulmaktadrlar. nk, Tanr, insanlar yaratrken
toplum iinde yaama ihtiyacn onlarn tabiatlarna yerletirmitir. rnein,
insanolu dier canllardaki gibi kendi kendine yetme becerisine sahip deildir.
nsann toplumsal bir varlk olarak ele aln bakmndan elbetteki Vico
ilk deildir. Aristoteles, asrlar nce bu konuyu Politika adl eserinde
tartmtr. Ona gre, insan toplumsal ve siyasal bir hayvandr. Bir 'zoon
politikon'dur. Toplum halinde yaamayan veya kendi kendine yettii iin bir
eye ihtiyac olmayan kimse, ya bir hayvan ya da bir tanr olabilir. O halde,
tabiat btn insanlar birlikte yaamaya srkler. 47 Demek ki, hem Aristoteles
hem de Vico insann tabiat gerei sosyal olduunu dnmektedirler.
Vico'ya gre, insann sosyal bir varlk oluu, Tanrnn inayetinin
insanlara en zg tarafdr. nsanlar, ilk gnahla ilah adaletten dtklerinde
tpk vahiler gibi yalnz kendi zel faydalar iin yaadlar. te, bu nedenle de
insanlar, hem yollarn ayrdlar hem de kendi faydalar iin biraraya geldiler,
sonra, bir toplum iinde adalet iinde yaamaya doru yol aldlar ve bylece
kendi sosyal tabiatlarn yerine getirmeye altlar. Bu insan tabiatnn
kanunudur. Kanun, o halde, insan sivil tabiatta vardr. Adalet anlay da
toplum iinde, srete gelime gsteren bir kavramdr. Tpk, insan aklnn
sre iinde gelimesi gibi. nk, insanlarn gelenek, grenek det ve
dn tarzlarna gre toplumsal olgular ortaya kmakta ve toplumsal
dorular bunlar belirlemektedir. O halde, det, gelenek ve greneklerin
deimesi ile birlikte, olgulara gre belirlenmi dorular da deimektedir.
Olgu, doruyu, doru ise olguyu belirlemektedir.

47

Aristoteles, Politika, s.3-10 ev: Niyazi Berkes (Dnya Edebiyatndan Tercmeler Yunan
Klasikleri. 64) M.E.B, Ankara, 1946.

41

O halde, insann sosyal bir varlk oluu, insan, toplum ve kanun

arasnda zorunlu bir balanty gerekli klar. Kanun, tabiatta vardr. nsan da
tabiat gerei sosyaldir. Toplum hayat, insan iin gereklidir. Daha nce de sz
edildii gibi bu metafiziksel ilk ilkedir. O halde, Grotius'un da dedii gibi
toplum, insann toplumsallamaya duyduu doal isteinden dolay varolur. 48
Toplum, konvansiyon veya szleme deil, insann tabiat gerei bir yasadr.
nk, insanlar, eer yapabilselerdi, vahiler gibi yalnz yaarlard. Vico'ya
gre, insan, tabiatndaki bu yasaya kar gelememektedir.
nsann tabiat gerei sosyal olmasn Vico, Grotius'tan daha temel bir
zemine yerletirir. nk, 'Grotius iin toplum niha bir kavram olamaz. Ona
gre, toplum, insan akl tarafndan temellenmekteydi' 49 . Oysa, Vico iin,
insann tabiat gerei sosyal oluu temeldi, yani, toplum, akln sonucu deildi,
doal ve igdsel olarak meydana gelmekteydi. Hatta, Vico'nun iddiasna
gre, insan, tpk ocuklar gibi anlamadan insan olmutu. nk, insann
tabiat, hayal gc ve somut dnceden balayarak, akla ve soyut dnceye
doru ykselme gstermekteydi. stelik, anlama bir refleksiyon iiydi.
Anlama, filozoflarn ortaya kmaya balad nsanlar anda mmkn
olmutu.
Yeni Bilim'in insanlk tarihi zerine bir metafizik ve ayn zamanda bir
teoloji olduunu syleyen Vico'nun insanln ortaya k ile ilgili
dnceleri, semavi dinlerin anlatmn destekler niteliktedir. Vico, yazlarna
bir tarihi ya da bir bilim adam gibi olgudan ya da olaydan balamaz. Mark
Lilla'nn dedii gibi 'O, bir teolog veya bir metafiziki gibi Tanr ile
balar...Vico'nun btn yazlarnda ilhi ve insan eyler arasnda bir bant
vardr...Vico, insanlarn Dm (The Fall) olduuna inanr ve bu d

48
49

Vico Vico New Science paragraf 2

Leon Pompa. Vico. A study of the New Science, s 20. Cambridge University Press, 1990.

42

onlarn baz aktivitelerini snrlandrmtr. Vico, bu D le balantl olarak

insan ne hibir eydir ne de hereydir der'. 50
imdi, Vico'nun din ve tarih hakndaki dncelerini ve Kutsal Kitap'n
sylediklerini, karlatrarak aklayalm:
Din ve Tarih
Vico'nun, balangta, insanl, ibraniler ve gentiller diye ayrdn
yukarda sylemitik. braniler, ona gre seilmi halktr. Onlar, dorudan
doruya, Tanr'dan gelen emirlere gre hareket ederek temiz kalmlardr.
Ancak, tufandan sonra, Nuhun olunun yeryzne daldn bunlarn bir
ksmnn, gerek Tanr'dan gelen hkmlerle hareket ettiklerini ve kendi
ilerine kapal olarak kaldklarn aklar. Geri kalanlar ise, dnyann eitli
blgelerine dalarak gentil insanl meydana getirmilerdiler. Gentil
dnyann tanrlarn, gentil insanlk kendi fikrine gre yaratmtr. Onlara gre,
bu tanrlar, bedensel bir tze sahiptirler. Yahudilerin tanrs ise, Gerek
Tanrdr. O, mutlak akldr ve her eyi bilir ve yaratr. Gerek Tanr'da bilgi ve
yaratma bir ve ayn eydir. Bu nedenle, Tanr'nn inyeti, bunun byle olmasn
yani, bir yandan gerek Tanr'y tanyan ve bilenler, dier yandan, ondan
habersiz olanlarn varolmasn istemi olmalyd. Bu, insanln d idi ve
bu Dten sonra Tanr inayeti ile insanlara yardm edecek ve giderek gerek
Tanr'ya daha ok yaklamalarn salayacakt. Ancak, gentil insanlk bu
gidiatta kendi yolunu bulurken ok nemli mcadelelerden geecek ve
dngsel bir tarzda ilerleyecektir. Bu dngsellik iinde corso ve ricorso sz
konusudur. Corso, insanln iinde getii a temsil eder. Bu a
udur. Tanrlar a, Kahramanlar veya Barbarlk a ve nsanlk a.
nsanlk yaratldndan beri bu dngsellik iinde bulunduundan, bu a

50

Mark Lilla. G.B.Vico the Making Anti- Modern,.s.8, Harvard University Press, 1993.

43

ayrmn daha nce Msrllar yapmlardr. Vico'da bunu doru kabul ederek
kullanmtr.
Grlyor ki, Vico'nun tarih teorisini, Tanr'dan ayr dnmek
mmkn grnmemektedir. Tarih, tanrnn inyetinin bir almdr. Tanr'dan
ayr bir varlk olamayan insan- nk, Vico'ya gre herey Tanrda'dr- tarih
iinde dnmektedir. Bu dnm, hem ilerleme, gelime, hem de bozulma ve
balangtaki vahi ve yabanl hale dnme eklinde olmaktadr.
Vicoya gre, btn uluslar arasnda, sivil dnya, din ile balamtr.
Genel olarak insanln tarihini dem'den balatt gibi, gentillerin tarihini de
byk tufanla balatr 51 . Tanr, Tevrat'ta yle konumaktadr: "ve Rab dedi
yarattm adam ve hayvanlar srnenleri ve gklerin kularn topran yz
zerinden sileceim; nk, onlar yaptma nadim oldum. Fakat, Nuh
RABBN gznde inayet buldu...Nuh Allah ile yrd ve Nuh oul babas
oldu: Sam, Ham ve Yafet" 52
Vico, bu balangtan sonra, tarih felsefesini gelitirmeye devam eder.
Tufandan sonra, Nuhun oullar, Ham ve Yafesin rklar byk yeryz
ormanna dalm birbirlerinden ayrlm ve konumay unutarak vahi hle
gelmilerdir. Hamn rk, Gney Asya, Msr ve Afrikaya, Samn rk orta
Asya iinden douya, Yafesin rk, Asya, skitya ve Avrupaya yaylmtr.
Vahi ve yabanl dnya ormanna dalm durumdaki ilk insanlar, tpk kk
ocuklarn yapt gibi nce evrelerini duyularyla alglamaya balamlardr
ve hayal gleriyle gelitirdikleri bir tr anlatm yolunu kullanmladr. Gk
grlemesi ve imein onlarda meydana getirdii korku sonucu tanrlar
yaratmlardr ve tabiatn kendine zg olan bu tr iaretlerini tanrlarn dili
51

Vico, New Science, paragraf 9.

Tekvin bab 6 ve bab 7 de Tufan anlatlmaktadr. (Kitab Mukaddes Eski ve Yeni Ahit,
1993, stanbul.
52

44

olarak kabul etmilerdir. Tanrlar, onlara, bu iaretlerle bir eyler

anlatmaktadr. te, bunun sonucunda, kahinlik ve kehanet ile ilgili kurumlar
ortaya kmaya balamtr. Tanrlarn dilini anlad iddiasnda olan bu tr
kehanetsel kurumlar, gentil dnyann insanlarnn en eski kurumlardr 53 .
imdi Vico'nun 'gentil' terimini biraz daha aalm: Vahi ve yabanl
hayat, normal insan llerin zerinde devleri ortaya karmtr. Viconun
tespitine gre, Grekede ve Latinler arasnda, devlere soylular anlamna gelen
Yerin Oullar giant denirdi. Vico'ya gre, Gentil szcnn kkeni de
buraya dayanr. Yer, devlerin annesidir. Ayrca, Kutsal Tarih de Emim ve
Zomzomim denilen iri yapl insanlar anlatr. 54 Yahudi ekolleri, bunlar devler
olarak ele alr. Vico'ya gre, demden ve Nuhun soyundan gelen Yahudiler,
temiz yetitirildikleri iin uygun bir boya sahiptiler ve onlar, devlerle ilgili
anlatmlardan (gigantizmden) nefret ederler ve onlarn temizlie ait kanunlar
vardr. O halde, Vicoya gre insanlk, uygun boya sahip olanlar ve devler
olarak ayrlmtr. Vico, Sam'n rkn ayr tutarak Ham ve Yafesin rklarnn
kendilerini yanl dinlere kaptrdklarn ileri srer. Gerek Tanr'dan haberi
olmayan gentil insanln kurulmasnn Mezopotamyada tufandan 1.yzyl
sonra gerekletiini ileri srer. Gentillerin, gkyzn byk canl bir beden
olarak betimlemeleri sonucu, ilk tanr, Jove 55 ortaya kmtr. 56 Her ulusun bir
Gk tanrs (Jove) nn olmas tufann evrenselliini ispat eder. Bunlar, eski
fiziksel tarihlerdir. Msrllarn, kendi Jove'lar, Ammonun en eski Jove
olduunu sanmalar da Vico'ya gre doru deildir. 57 nk, btn gentil
uluslara bakldnda, tanrlar bir rnektir. Burada, Vico'yu destekler
dnceleri bakmndan Hume'un dncelerine yer verelim: "hangi a ya da
53

Vico, New Science, paragraf 72, 925, 381.

54

Ktab Mukaddes te Nefilim adnda deve benzer bir yaratktan bahsedilmektedir. Tekvin
bab 6.
55
Vico, btn uluslarda varolduunu kabul ettii gk tanr iin Grek mitolojisinden Jove'u
rnek olarak kullanmtr.
56
Vico, New Science, paragraf 377.

45

lkeden olurlarsa olsunlar, hemen btn putatapclar, bu genel ilke ve

anlaylarda birleirler hatta tanrlarna yaktrdklar belirli zellik ve gler
bile ok farkl deildir. Yunanl, Romal gezgin ve fatihler pek glk
ekmeden kendi tanrlarn her yerde bulmular ve yabanc tanrlara ne gibi
adlar taklm olursa olsun bu Merkr, u Vens bu Mars.. diyebilmilerdir." 58
Vico'ya gre de insanlar, grdkleri, yaptklar, hayal ettikleri hereyin
Jove olduuna inandlar. Halk arasnda yaygn olan her ey Jove ile doludur
deyimini, Platon, daha sonra, her eyi dolduran ve her eye nfuz eden eter
olarak anlamtr. Gentiller, yldrm ve gk grlemesinden sonra Jove'un
kular olduu savunulan kartallarn uuundan gelecei haber veren
kehanetlerde bulunmulardr. Tabiat, Joveun dili, Jove'un iaretleri olarak
kabul etmilerdir. Bu iaretler, gerek kelimelerdir. Bylece, tanrlarn dilinin
bilimi anlamna gelen teoloji kurulmutur. Jove, en gl tanr nvann
almtr. nk, o, imek aktrarak insanla nasihatta bulunmutur. Kurtarc
sfatyla (Jotr, Savior) insanlara faydal olmutur. Destekleyen (statofor)
lakabn almtr. nk, vahilerin dolamalarna son verdikten sonra kurucu
(estabilsher) nvann almtr. Bu unvan, Romallar Sabinlerle savamalarna
son vermek iin Romulus tarafndan uyandrlan Jovedan gelmektedir. Hayal
gcnde bir yaratc ve tanrsal bir karakter olan Jove, o halde iirden
domutr. iirsel hikmet, tem hlindeki bu iirsel metafizikle balamtr.
Onlar,

teolojik

ir

veya

tanrlarn

dilini

anlayan

bilgeler

olarak

adlandrlmtr. Ancak, doudan gelenler arasnda gezegenlerin hareketi ve

yldzlarn gzlenmesinden daha ince bir bilgelik domutur. Bu nedenle,
Zerdt, gentiller arasnda ilk bilge olarak ereflendirilir. O halde, ilk kahinler,
ilk bilgelerdir. Tpk, ilk hikmetin doudan gelenler arasnda domas gibi.
Vico'ya gre, bu kahinlerin kehanetleri daha sonra filozoflarn kehanetlerine
dntrlmtr.
57
58

Vico, New Science, paragraf 47, 62

Hume, Din stne, s.55 mge yay, 1995.

46

O halde, Vico'ya gre, insanda doutan gelen kutsallk deeri vardr.

Bu nedenle, insan, evresindeki eylerin ne olduunu bilemediinde, onlara
kutsallk atfeder. yle ki, ilk insanlarn zekalar henz gelimemi olduu iin
bilgi (scienza) ile kendilerini tatmin etmeleri sz konusu olamaz. Ama,
iradeleri yoluyla evrelerindeki eyler hakknda bilinlenebilirler (coscienza) 59
Uygarlk tarihine baktmzda din ve kutsallk kavramlarnn n planda
olduunu grrz. nsan kmil duruma getirme, evren ve tanr ile uyum iinde
yaama istei btn uygarlk tarihinde hep varolmutur. Filozoflar, akl yoluyla
ideal bir toplum yaratmaya almlardr. nsann olgunlamas, akln
gelimesi ve sonra bilimlerin gelimesi sz konusu olmutur. Din, by, bilim
toplumu kuran ve gelitiren geler olarak hep varolmutur. Bu ge, zaman
zaman birbirleriyle kavga etmilerdir. nsanlk tarihinde zaman zaman by,
din, bilim n plana gemitir. Bilim bir yana din ve bynn cazibesini
devaml olarak korumasnn nedeni insann tm duygu ve dnceleri gz
nne alndnda onun irrasyonel bir varlk olduudur. Filozoflarn amac, bu
irrasyonel tarafn payn kltmek ve bu yolla insann bilinlenmesini,
zgrlemesini salamaktr. Vico'nun dedii gibi ilkin yalnzca hayal gcn
ileten insanln irrasyonel taraf mitolojik anlatmlarda grlmektedir.
Tevrat'ta, "Allah, dem'i yaratt gnde onu Allah benzeyiinde
yapt" 60 Demekki, Tanr, bilgi ve yaratmas ile insann tabiatn bilir nk,
onu kendisi yaratmtr ve kendi benzeyiinde yaratmtr. O halde, Tanr'nn
ltfundan ve mkemmellik durumundan dm olan insanda, Descartes'in da
ifade ettii gibi mkemmellik gizli bilinci vardr. nsan, Tanr'nn inayeti ile bu
dmlk durumundan kurtulup mkemmellie doru giden bir evrim sreci
iine girecektir. Ancak, bu gidite geriye dnler de sz konusudur.
59
60

Vico, New Science, paragraf 137.

Ktab Mukaddes, tekvin: bab 5.

47

Kutsal Kitap, Tanr'nn dem'i yarattktan sonra, insann gnah

ilemeye eilimli tabiatndan dolay, D' insan tabiatndaki ktln
kayna olarak rnek vermekteydi. Kutsal Kitab'a dayanan inanca gre, evren,
alt gnde yaratlm, o zamandan beri imdi iinde bulunulan btn gksel
yaratklara, btn hayvanlarla bitkilere, Byk Tufann yok ettii daha baka
bir ok canlya yurtluk etmiti. D zamannda, evrene yasa olabilecek bir
gelime yle dursun, her trl ktln korkun bir kaynamas
grlyordu. nsanlk kaos iindeydi. Vico'nun dedii gibi insann tabiatndaki
ktlk vahet, ihtiras ve cimrilik ve kark cinsel iliki insann tabiatn
bozmutu. Tanr, dem ile Havva'ya belli bir aacn meyvesini yememelerini
syledi, ama, onlar, dinlemeyip yediler. Bunun zerine, Tanr, onlarn, kendi
soylarndan geleceklerin btnyle birlikte lml olmalarn, kk bir
aznlk bir yana, en uzak torunlarnn bile cehennemde sonsuz ceza ekmelerini
emretti; bu kk aznln da neye gre seilecei tartmalyd. dem, gnah
iler ilemez, hayvanlar birbirlerini avlamaa, dikenler germee balam,
birbirinden ayr mevsimler ortaya km, toprak da lanetlenmi, ar bir emek
karl olmadka insanoluna hibir ey vermemesi emredilmiti. nsanlar
ylesine azmlard ki, tanr, Nuh ile olu ve elerinden baka hepsini
Byk Tufanda bomutu. Bunlar, ya Kutsal kitapta yer alan ya da Kutsal
Kitap'takilerden karlan kesin gereklikler olarak benimseniyordu.
Vico da bunlar gereklikler olarak kabul etmitir. Burada u soru akla
gelebilir. Vico'nun tarih teorisinin hristiyanln tarih teorisinden fark nedir?
Fark udur: Vico, insanln tarihini Kutsal Kitab'a dayandrmasna ramen
onun asl tarih teorisi, gentillerin, yani, gerek Tanr'dan dorudan doruya
yardm almayan insanln tarihidir. Gentil insanlk, Dten sonra byk
yeryz ormanna dalm vahi hayatn iinde tanrnn insana verdii
tabiattan dolay ve tanr'dan dorudan yardm almakszn, kendi kurumlarn
kendisi kurmu, kendi yasalarn ve kurallarn belirlemitir. Tanr, Vico'nun

48

inancna gre, tarihe dorudan mdahale etmez. Ancak, Tanr, yaratt insann
tabiatn bilir. nsan da bir ynyle Tanr'ya benzemektedir, fakat, yine de
zgrdr ve belirlenmi deildir.
nsan toplumsal ve tarihsel olarak temellendiren Vico'nun tarih
felsefesini dier tarih felsefelerinden ayran en nemli zellik onun tarih
felsefesinin temelinde paralelci tarih anlaynn olmasdr. yle ki: nsanl
oluturan her ulus, douu, gelimesi, bymesi,d ve k asndan i
yaps bakmndan farkllasa da ortak zellikler bakmndan ayndr. Her
ulusun balangcnda efsaneler vardr. Kahinlik ve kehanet te her ulusun
balangcnda

vaolmutur.

Bu

efsaneler,

mitolojiler

insanln

ilk

yaratmlardr. Vico'ya gre, bu efsanelerin ve mitsel anlatmlarn gerek

anlamlarna inilmeli ve bu anlamlar aratrlmaldr. Bu, Vico'ya gre, ancak,
felsefe ve filolojinin ibirlii ile yaplabilir ki zaten Vico bunu bir yntem
olarak nermitir. Onu dier tarih felsefelerinden ayran en nemli nokta
burasdr. te, gerek hikmet, orada, yani, efsanelerde, mitolojilerde
destanlarda sakldr. Bu iirsel hikmet veya halk hikmetidir. Gentil insanln
bu efsanelerinde kurumsallamann izleri gizlidir. Bu kurumlar, uygarlamann
ilk basamaklardr. lk insanlar hakknda, bize, doru bilgiyi verecek olan
kaynak bunlardr. nsann tabiatnn bir aratrlmas yaplarak ie balanabilir.
Vico, bu dncelerini ortak duyu kavramyla temellendirir. imdi bu kavram
daha derinletirerek inceleyelim.
Ortak Duyu
Vico'ya gre, insanlarda ortak duyu (commonsense) mevcuttur. Bu
ortak duyu, gereksinim ve faydalar erevesinde belirlilik kazanr. Vico'nun
asl temas etmek istedii nokta burasdr. O, kendi an etkisi altna alm

49

olan Grotius, Pufendorf, Selden gibi doal kanun anlaynn prenslerini

eletirir; ve, gereksinim ve fayday, doal kanunun iki kayna olarak gsterir 61
Ortak duyu nedir? ve Vico'nun tarih felsefesi bakmndan nasl bir
nemi vardr?
Vico'da ortak duyu, bir halk, bir ulus veya insan rk tarafndan
paylalan yeniden dnme (reflection) olmadan verilen hkmdr 62 . Bu ortak
duyu, ilhi inayetin uluslara verdii bir lttr. Bu ortak duyunun varl,
etimolojik ve felsef aratrma sonucu, ilk uluslarn fabllerine bakldnda
grlmektedir. Her ulusun bireylerinin ortak duyusu olduu gibi, btn
insanlarn sahip olduu ortak duyu da vardr. O halde, ortak duyu, biri greli,
dieri de evrensel olmak zere iki trldr. Ancak, tikel yaantlar olmasayd,
bu tmel ortak duyu ortaya kamazd. te, bu evrensel ortak duyu "ideal
sonsuz tarih" dngsnn itici gcn (conatus) 63 oluturmaktadr. Ancak
medeni bir insan, bedeni ve zihninin eilimlerini, tutkularn kontrol eder ve
zgr iradesini iyi ynde kullanr. O halde, demek ki, conatus, hem ortak
duyuyu oluturmakta hem de ortak duyu yoluyla ideal sonsuz tarih dngsn
meydana getirmektedir.
Vico'ya gre, ortak duyu uluslar meydana getiren kurumlarn
domasna neden olmutur. Bunlar, dinsel inan, evlilik ve ruhun
lmszlne dayal l gmmedir. Vico'ya gre, evlilik, insan topluma
doru ykselite gerekli bir kurumdur. Vico'da, iki ortak duyu var demitik.
'Mutlak ortak duyu ve greli ortak duyu. Bir ulusa veya bir ulusun baz
61

Vico, New Science, paragraf 141.

Vico Vico New Science paragraf 141-142
63
Conatus: Bilincin isten boyutu.Felsefe literatrne Spinoza tarafndan armaan edilmi olan
conatus kavram, eyleme ve daha zel olarak da kiinin kendi varln korumas ve srdrmesi
amacna byk bir gle ynelmi eilimler ve gler btnn gsterir. Vico'ya gre, beden
ve zihin zerine etki eden eylemleri kontrolde tutan zgr istetir. Bu zgr isten, btn
deerlerin evi ve merkezidir. Vico, New Science paragraf 340.
62

50

kesimlerine ait olan inanlar, tarihlerdeki baz belirli sreler greli ortak
duyudur. Mutlak ortak duyu ise l gmme, evlilik ve dindir. Bunlar, btn
uluslarda mevcuttur. 64
Ortak duyu, insanlar, kurumsal ve sosyal bir durumu paylatklar
zaman, ve onlar, ayn sosyal ihtiyalar hissettikleri ve ayn zmleri
aradklar ve kabul ettiklerinde ortaya kar. Bylece, insann sosyal
aktivitelerini belirleyen inanlar, kabuller ve deerler, sosyal bir fenomen
olarak belirir. Ortak duyuyu belirleyen nemli bir dier zellik de kurumlarn,
yalnzca, yeni ihtiya ve faydalardan, hkmlere ykselmelerinin yansra
nceki fayda ve gerekliliklere de uymalardr. Yani, kurumsal yaplar birbiri
iinden domakta ve gelimektedirler.
Vico'nun daha nce sz ettiimiz gibi, dem'le balamas, Hristiyan
dinini esas alm dn tarih felsefelerinde grld gibidir. Ortaa, hristiyan
bir tarih filozofu olan 'St. Augustinus'a gre de dem, bir tanr deildir. Ancak,
tanr vergisi yetenee sahip olarak Tanr ile uyum iinde yaayan orijinal
durumdaki dmemi insandr. Bu yetenek, onun zihni, ruhu ve
konumasdr...nsann zihni en tanrsal olandr. St.Augustinus'ta, insan,
Tanryla sevgiyi ve iradeyi paylar akl deil'

65

Vico'ya gre de, insan zihni

ile Tanr'ya en yakndr. nk, zihin Tanrsaldr ve Tanr'nn yansm imaj

gibidir. Zihin, tanrsal anlamda, asla mkemmel deildir. Ama, insan manada
mkemmeldir. nk, D' le birlikte, tanrsal taraf olan zihin, cehalet ve
gnahla engellenmitir.
Dier iki yetenek olan ruh ve dile gelince, ruhun gnahlar araya
girmeseydi akl mkemmel duruma ulaabilirdi. Dil ise, o kadar mkemmeldi
ki, dem, canllar, konvansiyona (insanlararas uzlama) gre deil, onlarn
64
65

Vico, New Science, paragraf 336-7.

Mark Lilla, G.B.Vico the Making of Anti Modern. s.17, Harvard niversity press, 1993.

51

kendi tabiatlarna gre isimlendirebildi (onomathesia). 66 "ve btn dnyann

dili bir ve sz birdi " 67
Bu anlatmlarda grld gibi Vico, hristiyan dininin ilk ilkesini kabul
ettiini ve yeniden doruladn gryoruz. O halde, onun felsefesinin
temelindeki esas tema, Tanr ve

Cennetten Kovulu veya Hristiyanln

deyimiyle Dtr. Vico, buraya kadar hristiyan dininin temel dogmalarn

kabul eder. Ancak, gentil insanln tarihinin D'ten sonra balatr.
dem'in cennetten kovulmasyla tanrsal akldan pay almas sona eriyor
ve tufan ile birlikte, gentil uluslar, branilerin sahip olduu zel durumdan
uzaklaarak ruhta dknlk durumuna ve gnaha balyorlar. nc olarak,
da tanrsal konuma yetisini kaybediyorlar. Vico'ya gre, insan, kutsal tarihteki
bu olaydan ayr olarak anlalamaz.
Platon'un Phaidros'unda 68 da belki kutsal kitabn izleri olarak da
dnebileceimiz insan ruhuyla ilgili u metaforik anlatmlara tank oluyuruz:
insan ruhu iki at tarafndan idare edilir. Biri soylu ve gl erkek; dieri, zayf,
kadns ve duygusal. nsan, her ikisi tarafndan da idare edilir.
Demek ki, insan ruhundaki birinci yn, tanrsal olandan pay alm olan
yndr. Akl, irade, sevgi bunlar arasnda saylabilir. Dieri ise, bedensel
hazlarn eiliminde olan yndr. nsan, akli iradesi ve sevgisi ile tanrsal
planda, bedensel yn ile fiziksel planda yer almaktadr.
Vico, sekin ve yolundan sapmam halk olarak braniler ve brani
olmayanlar yani gentiller diye iki grup insan varl kabul ettiine gre,
66

Vico, New Science, paragraf 310,401.

Ktab Mukaddes Tekvin: bab 11.
68
Platon, Phaidros, 246 b, 253 d - 255 b Bat Klasikleri M.E.B. 1997.
67

52

Vico'ya u soruyu sorabiliriz. Gentiller bu dten sonra nasl kurtulacaklar ve

tanrsalla nasl katlacaklardr? Elbette ki bu sorularn cevab bizi ister tatmin
etsin isterse tatmin etmesin Vico tarafndan kendi anda ok etkin olarak
Epikrc ve Stoac grlerin de bir rtlmesi yaplarak cevaplandrlmtr.
Vico, Stoa ve Epikrclerin felsefesini reddeder. nk, Vico'ya gre,
felsefe, 'insan rkna faydal olmak iin, zayf ve dm insan ykseltmeli,
dorultmal, ayaa kaldrmal ve onun tabiatn paralamamal ve onun
bozulmasna izin vermemelidir' 69 .
Vico'ya gre, Epikr ve Stoa felsefeleri ise, pratik bir yarar salamak
yle dursun, zayf ve dm insan ykseltememi ve dzeltememi, insan
tabiatndan kurtaramam ve onu bozulmaya terketmitir. Stoallar, kader,
Epikrcler ise ans kavramna taklmlar ve bunlarn iine kapanmlardr.
Her iki felsefe de ruhun beden ile birlikte ldn iddia eder. Ruhun
lmszl fikrine dayanmadklar iin de kendi balarna bir grup olarak
yaamak zorunda kalmlardr. Halbuki, Vico'ya gre, insan kurumlarn
olumasn ve gelimesini salayan ilkeden birisi ruhun lmszl
ilkesidir. nk, ancak bu ekilde tutkular lml ve ll hle getirilebilir ve
erdemlere dntrlebilir. Deerlerin dayana ruhun lmszl fikrinde
yatar.Vico'nun hocalarmdan bir dedii Platon'a gre, ruhdaki iyi ile ktnn
mcadelesi ruhun lmszl anlay ile dizginlenebilir. Btn kanun
yapclar ve kanun koyucularn balang noktas da burasdr. Vico, bu noktay
bkmadan usanmadan vurgular. nk, ona gre, insanlk yolunu ruhun
lmszl anlay ile bulmutur ve din, devlet, sanat, bilim, hukuk gibi
deerler de bu fikrin zerinde ykselmitir 70 . O halde, evren ne rastlantsal
olarak hareket eder ne de etki edemeyeceimiz ekilde kader zinciriyle

69
70

Vico, New Science, paragraf 129.

Vico, New Science, paragraf 130.

53

rlmtr. imdi, Epikr ve Stoa ve felsefelerini biraz daha aarak tartmay

srdrelim.
Bilindii gibi, Epikuros'a gre, evren "cisim ve yerden-topos- meydana
gelmitir" ve

"cisimlerin cevherleri blnmez elemanlar, atomlardr."

Epikrclere gre, evren atomlarn tesadfi olarak dolamasndan olumutur.

ve insan da bu tesadfi evren iinde yer almaktadr 71 . O halde, insan, ansa
tabidir ve onun tarafndan idare edilir yani hayat tamamen ansa baldr.
Epikrcler dinin temelinin korku olduunu dnmlerdi. Evren atomlarn
ans eseri birlemelerinden ibarettir ve bu nedenle, korkuya gerek yoktur.
Halbuki, Vico, Epikrclerin ana bal felsefelerini reddeder, ancak, Vico'ya
gre de korku gereklidir ve dinsel deerleri dourmutur. nk, korku,
yukarda szn ettiimiz ilk conatus dur. nsanlarn hayatta kalmalarn ve
yce deerlere doru ykselmelerini salamtr. Kadn ve erkekler, ormanda
vahi ekilde yaarken korku sayesinde insan hayata dnmeye balamlardr.
Kendilerinden stn bitakm glerin yaptklar kt eyler yznden
kendilerini

cezalandrdklarn

dnmler

ve

bylece

iyi

ile

kt

kavramlarnn ierii dolmaya balamtr.

Stoallara gre ise, ' ruh ve beden bir varln iki tarafdr. Varlklarn
temelinde iki ilke vardr. Bunlardan biri aktif ilke, yani ruh (to poioun), dieri
pasif ilke, yani madde (to paskon) dir. Hibir nitelii olmayan maddedir. Aktif
ilke, ruh veya yaratc prensip, akldr. Akl, madde iindedir ve onu
ekillendirerek, hereyin yaratcsdr. Yaratc ilkenin bedeni, bu evrendir.
Ancak, Stoa Okulu, gerek olan hereyin madd olmas gerektii grn
savunur. Tanrsal ilke, madddir, ancak, ok ince yapda ve grnmeyen bir
maddedir" nsan varln belirleyen kendisinden daha yksek bir varlk bir
eit tanr ya da evren zinciridir. Bu durumda da insan varl, kendisini

71

Epikr, Mekuplar ve Maksimler s.42 ev. H. rs. st, 1962.

54

belirleyemeyen bir kukla durumundandr. Akla uygun yaayan insan, evreni

yneten yce yasaya uygun yaayan kimsedir. Erdemli kii veya bilge akla
uygun doas ile tm evrenle uyum halinde olan insandr, ksaca, gerek bir
dnya yurttadr'. 72
Vico'ya gre, insan ne kaderle zincirlenmi ne de yalnzca ans eseri
yaayan bir varlktr. nsan zgr seme hakkna sahip bir varlktr. Ancak,
tutkularnn esiri ve zayf olduu iin baka insanlara ihtiya duymaktadr.
Toplum halinde yaamasyla da bir takm deerler oluturmaya balar.
Deerlerini oluturmakta Tanr insana inayet sfat ile yardm etmektedir. 73
Ancak bu yardmn nasl olduu Vico'nun anlatmlarnda ok ak deildir.
Vico, insan seim hakknda iki temel iddia ile balar. nsann tabiatnn
belirsizliini reddeder .nsann tabiatn belirli klan ortak duyudur. Vico, bu
dncesini, Stoa ve Epikrclerin nedensellik teorilerini eletirerek yapar.
Vico'ya gre, Stoallar, Tanr'y sonsuz bir beden iinde sonsuz bir kadere
boyun een sonsuz bir zihin yaptlar. 74 Spinozaclar da Stoallarn devamyd.
Vico, Spinoza'nn yer verdii eklindeki metafiziksel bir kader anlayn
reddeder. Ancak, Spinoza ile benzeen noktalar da vardr. lk nce Yeni Bilim'i
kurma dzeni Spinoza'nn Etik'te yapt geometrik dzene benzer. Spinoza,
eserini, nerme, ispat ve sonu eklinde kurmutur 75 . Her ikisi iin de
felsefelerinin bilgi ve yntem anlaylarnn merkezi Tanr kavramdr. Bilgi ve
yaratma dncedeki dzen ile geekteki dzenin birlii anlay her ikisinde
de mevcuttur. Ancak, Spinoza da, Tanr ile evren aynlarken Vico'da evren
Tanr'nn yaratsdr ve insan ksmen Tanr plannda dururuken tanrda ksmen
insan planda bulunmaldr.
72

Weber Alfred Felsefe Tarihi s.86-87.ev. Vehbi Eralp 1938 Istanbul. Univ. Basmevi
Vico, New Science, paragraf 136
74
Vico, New Science, paragraf 335, 1108-9
75
Spinoza Etika, s. 33, 34, ev. Suut Kemalettin, Istanbul, 1934.
73

55

Vico, Tanr'nn inyetinin insan ruhunda oynad rol sayesinde

dten sonra

insan yeniden ykselie getiini dnrken Polybius'un

'yeryznde, balangta filozoflar olsayd dine ihtiya olmazd' 76 szn kabul

etmez. nk, ona gre, din duygusu olmasayd, filozoflar da ortaya kmazd.
yle ki, halk hikmetinin zerine temellendii din duygusunun dourduu
sonular filozoflara malzeme olmutur.
O halde, yukarda akladklarmz ksaca toparlarsak, 'ortak duyu',
btn bir snf, btn bir ulus veya btn insan rk tarafndan paylalan
zerinde

dnlmeksizin

verilen

hkmdr'

77

Ortak

duyunun

temellenmesinde, ne Epikrcilerin ans, ne de Stoa'nn kader anlaynn yeri

olamaz. nk, bu felsefeler, ortak bir deer oluturmaktan uzaktr. Ortak
duyu sonucu toplumun gelime aamasnda ortaya kan ortak varlk, uluslarn
kurulmas ve gelimesi iin arttr. Bu kavramn tarihsel ve sosyolojik nemini
tespitlerimize gre, Ibn Haldun Vico'dan 4yzyl nce deerlendirmi ve
hemen hemen ayn erevede tartmtr. Ibn Haldun'da 'ortak duyu', Asabiyye
kavram olarak belirmektedir.

Ibn Haldun ve Vico.

Neden Vico'nun dncelerini Ibn Haldun ile karlatrma gereini
duyduk. Bunu Giri ksmnda aklamtk. Burada tekrar edelim. Her iki
filozof da tarih felsefesinin kurucusu olarak kabul edilmektedir ve her ikisi de
sosoyoloji bilimine temel olabilecek verilerden sz etmektedirler. 14. yy

56

filozofu Ibn Haldun ve 18.yy filozofu Vico'nun dnce sistemleri biribirini

andrmaktadr. Byle bir tezde bu iki filozofun grlerini karlatrmadan
gemek bir eksiklik olurdu. Ayrntl olmamakla beraber, her iki filozof
arasndaki temel kavram benzerkliklerine dikkat ekmek istedik. Ibn Haldun'da
ve Vico da, Homeros ve Hesiodos da grlen rivayeti tarihilikten ayr olarak
sosyal tarihilie yol am filozoflardr. Rivayeti veya nakilci tarihler bir
kere olup bitmi olaylar (vak'a) aktarrken, Ibn Haldun ve Vico, tekrar eden,
dzen gsteren olgulara (vaka) dikkat ekmilerdir. nsan topluluklarnn ya da
uluslarn dou, byme, zlme devrelerinin kanunlarn, insanlararas
ilikileri belirleyen temel kanunlar ararken manevi nedenler yansra corafi,
biyolojik, ekonomik nedenleri de gz nne almlardr. Vico, sosyal
gelimenin en gl motifinin snflar aras mcadeleye dayandn da
gstermeye almtr.

imdi, Ibn Haldun'un Tanr, insan, toplum ve daha sonra da ortak duyu
kavramlarn ve bunlarn birbirleriyle ilgisini gzden geirelim. Ibn Haldun iin
'her eksiklikten uzak olan Tanr, insanlar, yaayabilmesi iin gdaya muhta
halde yaratm olduundan insan tek bana yaayamaz.... Toplumsal hayat,
insanlar iin zorunludur, nk, toplum iinde yaamak insanlar iin bir
ihtiyatr. Yoksa, insanlar yaayamazlar ve Tanr'nn, insanlar vastasyla

76
77

Vico, New Science, paragraf 179.

Vico, New Science, paragraf 142.

57

dnyay imr ve onlar yeryznde kendinin halifesi yapmak hususundaki

iradesi yerine getirilmemi olurdu 78 .

Vico'dan 4 yzyl nce yaayan Ibn Haldun'da da toplumsal hayat,

insan hayat iin zorunludur. Ibn Haldun, tpk, Vico gibi bu temel zerinde
sosyal hayatn kanunlarnn neler olduunu aratrmt. Her iki filozofa gre,
sosyal hayat, siyasal hayat ile iiedir. nsanlar, tabiatlar gerei, yani, topluluk
halinde yaamaya balar balamaz, ortaya kan otorite fikri ve bunun zerine
ekillenene siyasal erk veya egemen g kanlmaz olarak domutur. Bu
egemen g, yasaklama, hkmetme, dzenleme, iktidar olma, yaam ve lm
hakkna karar verir. Vico'ya gre, dnyadaki ilk ynetimler, monariktir ve aile
devleti eklindedir. Babalar, ilk monarklar olarak, ocuklar ve tebalar
altndaki kiilerin yaam ve lm hakkn bile ellerinde tutarlar. Oullar da
dahil olmak zere, tebann rettii herey babann yararnadr. Siyasal hayat ile
sosyal hayat birbiri iine gemitir. 79

'Mukaddime'de toplumlarn geirdii aamalar gsteren dnemler,

ihtiya, rahatlk, lks, israf evreleri Vico'nun uluslarda tespit ettii dou,
byme, ykselme, d ve k evrelerine benzer. Vico'ya gre, insanolu,
ilkin ihtiya hisseder sonra tatmin arar, daha sonra rahatla ynelir. Sonra
ssle bezenmeye balar giderek lks iinde bozulur, sonuta, lgnlar ve
zn harcar. Uluslar da insanlardan olutuundan ayn yolu izler. Ibn Haldun
da, uluslarn, zafer, istibdat, fera, msalamat, israf alar gibi be aamadan
78
79

Ibn Haldun, Mukaddime, s.100-103.ev: Z. Kadir Ugan, M.E.B, istanbul,1968.

Vico, New Science, paragraf 256.

58

getiini ileri srer. Yine, Vico, insan tabiat, ilkin kaba, sonra sert, sonra,
yumuak, sonra narin, en sonunda da yoz olur diyerek Ibn Haldun'u artran
bir geliim panoramas izecektir. Aslnda, Ibn Haldun'dan haberi olmad
varsaylan Vico, Ibn Haldun 'un tarih ve tarih yoluyla kurduu toplum ve
siyaset teorisinin bir benzerini Yeni Bilimi' yle yeniden kuracak tarihin
bamsz bir disiplin olarak kendi kanunlar olduunu ne srecektir. Bu ve
benzeri zellikler bakmndan Ibn Haldun ve Vico arasndaki benzerlie eitli
eserlerde deinilmeden geilmemitir' 80
Ibn Haldun, toplumun durumuyla ilgili olarak, 'durumlar deiir,
durumlarla birlikte gelenek ve grenekler de deiir ve deienler kendi
cinslerine ya da benzerlerine ya da tmyle baka olanlarna kartlarna
dnr ' demektedir. 81 Ibn Haldun'un bu fikri de Vico'da mevcuttur. nk,
Vico da, kltr alannda olgunun doruyu, dorunun olguyu deitirdii
grn benimser. Eserin birok yerinde bu dncesini vurgular. Ibn
Haldun'un asabiyye ve Vico'nun ortak varlk (commonwealth) kavram da ayn
anlamlarda kullanlmaktadr. Dman saldrsndan korunmak, saldranlar
kovmak, servet kazanmak, istillarda birlikte hareket etmek ve dier sosyal
faaliyetler, din tren, ayn inan. Devlet, asabiyyenin kuvvet ve kudreti
altnda kurulur. Tpk, Vico'da ortak varlk (commonwealth) gibi. Bu ortak
varlk, ortak duyudan kar. Ayrca, Ibn Haldun'daki Tanr'nn, insanlar
vastasyla dnyay imar ediyor olmas dncesi, Vico'nun, inayet
(providence) kavramn artrmaktadr. Bunlar gsteriyor ki, Vico, hi
szn etmemi olmasna ramen, Ibn Haldun'un dncelerinden ok fazla
etkilenmitir ve benzerlikleri oktur.

80

Ibn Haldun Mukaddime, s. 134. Togan, Tarihte Usul, s.262, Abadan, Devlet Felsefesi
s.163.
81
Ibn Haldun, Mukaddime I.Kitap, s.109

59

Ancak, Vico'nun Ibn Haldun'la benzerlikleri yannda onu aan bir yn

de vardr. Ibn Haldun, tarihin alann belirlemekte ilk olarak gsterilirken,
Vico'nun ondan farkl ve asl nemli noktas tabiat-tarih kartln ne srm
olmasdr. Tabiat-tarih kartl bilindii gibi Antikadan beri hep
sregelmitir. Ancak, Vico'yu farkl klan yn udur: Vico'ya kadar tabiat
bilinebilir alan, tarih ise bilinemez alan olarak belirlenmi idi. Vico, ilk olarak,
tabiat bilinemez alan olarak, insann retimi ve yaratm olan tarihi de
bilinebilir alan olarak belirlemitir. Bu fikir ileriki blmlerde ayrntl olarak
tartlacaktr. Vico'yu farkl klan baka bir farkl nokta, Vico'nun tarihi
anlamakta filoloji ve felsefenin ibirliini istemesidir. 82 Filoloji, ona gre,
yalnzca kelimeleri deil, insan eylemlerini ve bunlarn dildeki yansmalarn
da aratrmaldr. Her iki filozof da tarihe dtan bir obje gibi bakmazlar ve
olaylarn rntsn, olaylar yapan etkenleri aratrrlar. Ancaki Ibn Haldun,
bunu yaparken olaylarn iinde gelitii tabiat ayrmazken hatta ou zaman,
iklim, corafya gibi etkenleri tarih olaylarnn nedeni bile gsterirken 83 , Vico,
tabiat, tarihten ayr tutar.
Ayrca, Vico'nun eserinin temel yn, Grotius, Selden ve Pufendorf'tan
farkl bir biimde doal kanunun ilkelerini kurmaktr. Bu maksatla, o, ilkel
insann veya kendi deyimiyle, ilk insanlarn dnyasn mitos ve fabllerin ilk
anlamlarna inerek tahminen yeniden kurmaya teebbs etmitir. Yeni Bilim'de
eski hikmeti de aratrmaktadr, tpk, talyanlarn Eski Hikmeti zerine adl
eserde olduu gibi. Ona gre, bu eski hikmet sylendii gibi ilk filozoflarn
baars deildir. Tersine, o bir halk hikmetidir (vulgar wisdom). Bu hikmet,
kendini, gelenek mit ve rituellerle ifade etmitir. Vico'ya gre, Bacon, Platon,
Makyavelli, Grotius, hepsi bir anakronizma yapmaktdrlar. nk, onlar, ilk
insanlar, kendi zamanlarndaki fikirlerine gre deerlendirmilerdir. Oysa,
Vico iin, bu en byk hatadr. Yaplmas gereken, modern dnceleri bir
82
83

Vico, New Science, paragraf 331,140.

Ibn Haldun. Mukaddime I.Kitap s.1-11

60

yana brakp ilk insann tabiatn anlamak iin onun mdrikesinin veya
imgeleminin gcn anlamaya almak olmldr. Vico'ya gre, bu, filoloji ile
felsefenin ortak almas ile yaplabilir. Filoloji, kelimelerin kkenini
aratracak, felsefe ise kelimelerdeki anlamlara ynelecek ve bu kelimelerin
neden bu anlamda kullanldn aratracaktr. nk, insanln kltr dilde
yansmaktadr, Vico, bunu farketmitir. Kelimeler ve dil, bize, o kltrn
kurumlar hakknda ipular verebilir ve buradan yola karak, ilk insanlarn
hayal gcne ve dncelerine girilebilir.
O halde, Vico, kurumlarn tarihi kadar dnce tarihi ile de
ilgilenmitir. Dncenin ve kurumlarn tarihini, devir olarak ayrmtr.
Tanrlar dnemi, Kahramanlar dnemi ve nsani dnem. Bu alarn her
birinin, kendine ait bir kanun biimi vardr. Her bir devrin kendi dili de vardr.
nk, bu bilimin temel ilkesi Vico'nun 25 yllk aratrmasndan sonra
kefettii gibi, ilk insanlar airler oluudur. nk, ilk insanlar, akllarndan
okhayal

glerini

dnmlerdir.

kullanmlardr.

Dncelerini

de

Soyut

deil,

somut

sembol,

ritel

ve

bir

mitlerle

tarzda
aa

vurmulardr. 84
Bu a iinde, Vico'ya gre, akl, tarih iinde gelimektedir. Akl
yrtme gc zayf iken hayal gc ok yksektir. Hayal gcnn rn olan
fabller ise ilk tarihlerdir. 85 Vico'ya gre, insan tabiatnn ve dolaysyla akln
da tarih iinde geliimi fikri, kendinde sonraki dnrleri de etkilemitir.
nk, bildiimiz gibi insan dnme gc ile hem gemie hem de gelecee
uzanabilir. Gemiini sorgulayabilir. Gelecee ynelik olarak felsefi bir sistem
iinde ngrlerde bulunabilir. Akln gelime izgisi bunu hep mmkn
klmtr. Bylece, insan, deerler sistemini oluturup, kltrn kurmutur.
Kltr, incelenmeye deer bir olgu olarak en ok Aydnlanma ile birlikte n
84
85

Vico, New Science, paragraf 214- 217.

Vico, New Science, paragraf 185,198.

61

plana km, kltr olgusunun incelenmesi 19 ve 20. Yzyllarda daha da

gelierek parlak bir dnem yaamtr. 'Vico, Hamann, Humbolth ve Herder
araclyla Dlthey'i etkilemitir. 86 .

Yeni Bilim'in lkeleri

Metafiziksel ilk ilke olarak, insann toplumsal varlk oluundan
balayan Vico'nun tarih anlaynn din ile balantlarn da gsterdikten sonra;
ve, onun temel kavramlar olan, insan tabiat ve ortak duyu kavramlarn
akladktan sonra, Yeni Bilim'in ilkelerinin ne olduunu belirlememiz gerekir.
nk, bundan sonraki blmde ele alacamz Vico'nun bilgi teorisi, bu
ilkeler erevesinde ortaya kmaktadr. Yani, bu ilkeler bilinmeden, Vico'nun
bilgi teorisi anlalamaz. imdi, bu ilkeleri gsterelim:
Vico'ya gre, bu ilkelerden ilki, ilhi inyettir. Uluslar, medenleme
ve insanleme srecinde kendi tabiatlarnn deiimi ile birlikte u sray
izlemilerdir. Onlarda, ilkin, ilh inyet (providence) anlay gelimitir.
Tabiat iinde, korku iinde yaayan kaba ve vahi insanlar, kendilerini
koruyacak ve tabiata stn olan bir eye ihtiya hissetmiler ve bylece, henz
akllar gelimemi olduu iin, duyusal yolla, ilhi inyeti kavramlardr.
Burada, Vico'nun sylemek istedii ey, onlarn, kendilerinden stn bir gcn
varln hissetmi olmalardr. Yani, gerek Tanr 87 , onlara, duyusal yolla
varln ve inayetini hissettirmitir.
Vico der ki: 'Yeni Bilim, inyet sfat altnda Tanry tem ederek
uluslar kuran kanun koyucularn halk hikmeti ile balar ve onlarn doal
86

Leon Pompa Vico: A study of New Science. s.48, Cambridge Universty Press. 1990.
Vico, gerek tanr deyimi ile semavi dinlerin tanrs olan tek Tanr'y kasteteder ve eserde bu
tanr byk harfle God olarak gsterilmektedir. Gentillerin veya paganlarn, doa olaylarna,
verdikleri her bir tanr ise, god kelimesi ile yani, kk harfle gsterilmektedir.
87

62

teolojilerini aklsal yoldan ispat eden filozoflarn esoterik (srr) hikmeti ile
tamamlanr. Bylece, bu bilim ilh inyetin rasyonel sivil teolojisi olur' 88 .
nk, Tanr'nn inyet sfat sonucu, otorite anlay da gelimeye
balamtr. Otorite de ilkin, kutsal biimde anlalmtr. Dalara yaylm dev
biimli insanlar, gk grlemesiyle, dalarn altna maaralarn derinliklerine
itmitir. Vico, Grek fablinde, devlerin, kalplerinden yksek bir kayaya
zincirlenmi Tityus ve Prometheus olarak hikaye edilmesini bu duruma rnek
olarak verir. Yani, onlar, gk tanr Jove'un kehanetlerinden (gk grlemesi,
imek akmas gibi) ibaret olan din ile zincirlenmilerdir. Vico, burada,
Stoallarn dnyay kuatan bir sonsuz kader zincirinden bahsettiklerini de
syler ve yle der: Gentillerde, insanlar ve pagan tanrlar bu zincirle
srkleme, Joveun seimine bal iken, Stoallar, Jove'u de kadere boyun
edirmi oldular 89 . Bu otorite anlayndan dolay, insanlar, bedenin
hareketlerini kontrol etmek ve onlara iyi bir yn vermek iin, insan
seimlerdeki zgrl incelemeye baladlar. nsan tabiatn bu otoritesini
doal kanun otoritesi izlemitir. Vahi ekilde dolaan devler, rastlant sonucu
bulduklar yerlerde yerleik kalarak oralarn efendileri (lordlar) oldular.
Bylece, dnyada ilk dominyonlarn kayna ortaya kt. Bunlar, Jove'un
sevdii kiiler olarak kabul edildi. Daha sonra, bu anlay, filozoflar tarafndan
sahip olduklar deerler ve doal yetenekleri nedeniyle, Tanr tarafndan tercih
edilen insanlara dntrld. Bu ilk dominyonlarn insanlar, birok ailelere
ayrlan eski soylu evler (gentes) olan daha byk kabile veya klan
diyebileceimiz (gentes)lerin prensleri oldular .Bylece, ilk krallklar ve
ehirler olutu. 90
Artk kendisine kutsallk atfedilen gksel lem, beden gz ile tem
edilmeye ve kehanetler alnmaya balandktan sonra insan fikirlerin tarihi de
88

Vico, New Science, paragraf 385.

Vico, New Science, paragraf 387.
90
Vico, New Science, paragraf 385-391.
89

63

olumaya balad. Khinlerin, salaryla, gkyznde iaretledikleri blgeler,

gkyznn tapnaklar olarak adlandrld. Vicoya gre, Greklerin ilk tanrsal
eyleri tem etmek olan theoremata ve mathematas buradan kt. Buradan
da matematiksel ve metafiziksel soyutlamalar kt. rnek: Jove'un
yldrmlar, onlarda iyi ile kty ayrdetme duygusunu ortaya kard.
Bylece, Homerin iyi ile ktnn bilgisi olarak tanmlad ilk Mz (Musae)
dodu. lk Mz, Urania daha sonra astronomiye yerleti.
Vicoya gre, bu ekilde fikirler tarihine bakldnda, uluslar arasnda
kullanlan uygulamal bilimlerin kkenlerinde, mitolojinin kavramlarn ve
bilgililerin (learned) iledii speklatif bilimleri grebiliriz.
Yeni Bilim'in temelleri arasnda, insani fikirlerin tarihinin dikkate
alnmasndan sonra felsef eletiri gelir. Uluslarn kurucular zerine, doru bir
hkm vermeyi mmkn klacak ekilde, bir felsef eletiri yaplmaldr. Gentil
uluslarn kurucular olan teolojik airlerin zihinlerinde biimlenmi doal
teogoni zerine bir felsef eletiri yaplmaldr. Bu doal teogoni, kahramansal
sreten sonra gelen vulgar tarih balamadan nceki iirsel tarihin 9 yy lk
aklsal kronolijisini ve tanrlarn oluumunu verecektir. 91
Vicoya gre, soyut cmleler, filozoflarn iidir. nk, onlar,
evrensellerle urar. Tutkular zerine dnceler retmek de duygusuz
airlerin iidir 92 . Halbuki, insanln, karanlkta kalm alarn iyi anlamak
iin bu teolojik airlerin dili ok iyi anlalmaldr. Bu da ancak, o a kendi
iinde ve o zamanki dilin kavramlarn zerek ve bunun zerine etraflca bir
aratrma yaplarak mmkn olabilir. Gnmzde emik yaklam olarak
adlandrlan ve her a ve her konuyu kendi bnyesi iinde deerlendirmek
gerekir dncesine, Vico'nun da katks olduu burada aka grlmektedir.
91
92

Vico, New Science, paragraf 391-393.

Vico, New Science, paragraf 704.

64

Buraya kadar belirlenen Yeni Bilim'in ilkelerine bakldnda 'ideal

sonsuz tarih' iinde insanln kendini dinle ehlilletirdii grlr. nsanln
oluunun temel etkeni olan uluslarn oluumu dinle balar, geliir, byr ve son
bulur. Bu sre, tpk insann tabiat gibidir. Bir insann nasl ocukluk,
genlik, ihtiyarlk ve lm gibi evreleri varsa uluslarn da byle evreleri vardr.
Ancak, uras kesindir ki, btn uluslar, dinle kurulmutur. Ateizm zerine
hibir ulus kurulmu deildir 93 .
Yeni Bilim'in dier bir ilkesi kanun fikridir. Vicoya gre, kanun fikri,
Jpiter fikrinin uluslarn kurucularnn zihninde domaya balad zamana
kadar geri gtrlebilir ve gtrlmelidir de. nk, ona gre, dola kanun
kuramclarnn by prensi olan Grotius, Selden ve Pufendorf, buradan
balamadklar iin kuramlar eksik kalmtr. Vico, kanun kelimesinin
kkenini aratrr ve unlar tespit eder: Latince, ous, Jove (Iove)
anlamndadr. us latince ous dan gelir. Dios latince subdio sub Iove ak
gkyz altnda demektir. Viconun tespitine gre, Platon, Kratylos 412 D2 de
Greklerde kanunun, ilkin, diaion anlamnda olduunu gstermitir ve
Platonda Iove hereyin iine akan ve dolu olan eterdir. Greklerde Iove, Dios
diaion Iove den gelir ve diaion ses ahenginden dolay dikaion olmutur. O
halde, kanun fikri ile ilh inyet fikri birlikte balamtr. Kken olarak,
tanrsal olan ve uluslarn btn insan kurumlarn dzenleyen tanrsal
kanundur. Hugo Grotius, Pufendorf ve Selden, de ortadan balamlardr.
Yani, adalet fikrinin ykseldii filozoflar zamanndan balamlardr. Grotius,
ilh inayeti bir kenara koymutur. Vicoya gre, Grotiusa baklrsa, Tanr'nn
tm bilgisi braklsa bile onun sistemi ayakta kalr ki bu doru deildir. Selden
ise, inyeti varsayar, ancak, braniler ve gentiller ayrmna dikkat etmez.
Pufendorf, Epikrc bir varsaym ile balar ve ona gre insan, Tanr'nn

93

Vico, New Science, paragraf 393,518.

65

yardm ve ilgisi olmakszn bu dnyaya atlmtr. Vicoya gre, Pufendorf,

inyeti ilk ilke olarak almadnda kanun hakknda konumaya balayamaz
bile. 94
O halde, Vico'ya gre, ilahi inayet olmakszn ne kanundan ne de otorite
anlayndan bahsedilemez. Toplumsal ve siyasal yaamn temelinde, ilahi
inayet anlay yer almaktadr. Byk bir imparatorluu ynetmi olan ve bu
gnk kanunlarn ve hukuk anlaylarnn temelinde bulunan Roma ulusunun
hukuk ilmi de ilahi inayet anlayna dayand iin bu kadar etkili olmutur. 95
Btn bunlara dayanldnda artk Evrensel Tarih lkelerinin
Grnm belirmeye balar. Btn insan kurumlar, tanrlarla balar.
rnein, Grek airleri, evrensel tufan ve devlerin varln ve bylece profan
tarihin varln doru bir ekilde anlatmlardr. Ancak, sonraki insanlar, gentil
insanln hayal gcne girmeyi baaramayp o insanlarn tanrlar grdn
dnmeye balamlardr. Bu nedenle, tarih, insanlarn hayal glerinin gl,
akllarnn zayf olduu dneme kadar geri gitmelidir. 96
Btn bunlarn nda Vico Yeni Bilim i neden bir teoloji ve metafizik
olarak ele almaktadr diye sorabiliriz. Vico, bilim ve teoloji arasnda ne tr bir
iliki kurmutur? Bu soruyu yle yantlayabiliriz: Vico'ya gre, insan tabiat
gerei doutan sahip olduu korku duygusunun dourduu inanma ihtiyacna
sahiptir. Gentillerin iinde bulunduu belirsizlikler veya kaos durumu, byk
yeryz ormannda bu korkuyu bytm ve yine insann tabiatnda var olan
bir dzen arama eilimini dourmutur. Dier canllara gre, genetik olarak
yetersiz olan insanolu, kaos durumundan kurtulmak ve bir dzen kurmak iin
inan veya deer sistemlerini gelitirmeye balamtr. Dzen aray sonunda
belli yerlere yerleerek hem maddi hem de manevi veya tinsel ynn
94

Vico, New Science, paragraf 394-398.

Vico, New Science, paragraf 335.
96
Vico, New Science, paragraf 399.
95

66

gelitirmitir ki bu da kltr demektir. te, Vico'ya gre, insanlk yerleme

sonucu birarada yaayarak inanlar ve deerler sistemini gelitirdikten sonra
felsefe ve bilimler domutur. Bylece insanlk uygarlamaya doru adm adm
ilerlemitir. nanlar ve dogmalar yerini gittike, soyutlama gcnn gelitii,
felsefe ve bilimlerdeki aksiyomlara terk etmektedir. nanlarn ve dogmalarn
sorgulamanaz oluu, aksiyomlarn da sorgulanamaz oluunu getirmitir. Yani
dogmalar da aksiyomlar da ya kabul edilir ya da red edilir. Vico'da Yeni Bilim i
olutururken temele sorgulanamaz kabul ettii aksiyomlar koymutur. En
temel aksiyomu ise insann toplumsal varlk oluudur.
imdi, toplumsal bir varlk olarak belirlenen insann ve insanlk
rnlerinin, nasl bir yntemle incelenmesi gerektii konusunda, Vico'nun ne
srd tezler bundan sonraki blmde incelenecektir.

67

BLM III
VCO'NUN BLG KURAMI VE YNTEM HAKKINDAK
GRLER
Bu blmde, gnmzdeki bilim anlay ile Vico'nun bilim anlayn
karlatracaz ve zellikle, Vico'nun Descartes'e yapt eletirileri
deerlendirereceiz. Ayrca, Bacon'un yntemini kendisine yakn bulmas
dolaysyla Bacon ile Vico'yu karlatracaz ve Vico'nun yntem bakmndan
tarih alann nasl deerlendireceini gstereceiz.
Bilindii gibi, felsefenin ontoloji ile ilgili problemi "varlk var mdr?"
"varsa ne eittendir?" "Gerekten varolan nedir?" sorulardr. Daha sonra,
epistemoloji ile ilgili problemler gelir. Onlar da bilginin kayna, arac, deeri,
bu varl bilen suje ile varlk arasndaki ilikinin nasl olduu sorulardr.
Platon, bu konuyu diyaloglarnda tartmtr. Ona gre, dncenin nesnesi
tmeldir, evrenseldir. Duyusal alan olan tikeller alan, bilginin konusu olamaz.
Platon, bu dncelerini zellikle Theaitetos 97 adl eserinde tartmtr.
Platon, Vico'nun retmenlerinden biridir (dierleri Tacitus, F.Bacon ve
Grotius). 'Aristoteles'e gre de aratrmann konusu varlklarn ilkeleri ve
nedenleridir.

Ancak, phesiz burada varlk olmak bakmndan varlklar

szkonusudur'

98

. Vico da, varlktaki evrensel ilkeleri aramaktadr. Ancak,

onun varlk alan insanlarn kendilerinin kurduu dnyadr. Tabiat dnyas

deildir. Ona gre, insan, tabiat iinde varolur ve tabiata deer katan
kendisidir. Vico, her ne kadar kendisine hoca olarak Platon'u semise de,
Aristoteles ile daha ok benzeir. Hatta, Vico, 'Aristoteles, kesinlikle Retorik,
Etik ve Politika adl eserleriyle skolastiklerin deil, hmanistlerin ba filozofu

97

Platon Theaitetos 177d, 185e, 187a,201d Diyaloglar 2, Remzi Kitabevi ,1993.

Aristo, Metafizik s.291, ev:A.Aslan, sosyal yaynlar, stanul,1996.

98

68

idi...airlerin ba Homer tarihilerin ba Thuckyidides'tir 99 demitir.

'Aristoteles iin, bireysel olan, duyumun konusu olduu iin, bilim, tmeli
konu olarak alr. te yandan, bu tmel, okluun birlii olmakla birlikte, bu
okluktan ayr olarak var deildir' 100 Yeni Bilim adl eserin konusu da okluk
dnyasdr

ve

evrensel

ve

zorunlu

ilkeler

bu

okluk

dnyasndan

karlmaktadr. Yeni Bilim'in bir ok yerinde bu dnce farkl ekillerde dile

getirilmektedir.
Genel Olarak Bilim Nedir?
Vico'ya gre, bilinecek alan nedir? Bu bilginin kayna nerededir ve bu
bilgiye nasl ulalacaktr? Yeni bir bilim nasl ortaya kmaktadr? Bunlar
aklamadan nce, bilimin tanmna deinmek yerinde olacaktr. nk, bunun
sonucunda, Vico'nun Yeni Bilim dedii eyi ortaya koymak mmkndr.
nsanolu, gemiten gnmze kadar bilgisini edinmek istedii varlk
tr hakknda nasl bir aratrma yapmas gerektiini kendisine sormu ve bir
ok aratrma yntemi bulmutur. Hep en yksek ve en kesin bilgiyi aramtr.
Felsefe, bilim, sanat, din hep en yksek ve en kesin bilginin aray iinde
grlr. 'Felsefe, balangtan beri bilim olarak ortaya km bilim diye
anlalmt'

101

Ancak, felsefenin, gerekten bilim olup olmadn anlamak

yeni bilimlerin evrimini anlamakla mmkndr. Bilimin, sanatn hatta dinin

evrimini anlamak ise felsefeyle mmkndr. Buna ramen, zellikle 19.
yzyldan sonra bilimler, felsefeye dayanmadan gelimeye altklar gibi,
ou zaman ona kart ta olarak yzeysel bir biimde gelimelerini
srdrmlerdir. Bilimin ve bilimselliin anlam da insann tarihsel ak iinde
deimitir. Bilimin, kesin ve genel geerlik tayan bilgi olarak anlalmas
99

Vico, The Autobiography, s.26, translated by Thomas Goddard Bergin and m.H.Fischer,
Cornell universty press, Ithaca and London.
100
Airtoteles, Metafizik, s. 578,
101
Karl Jaspers Felsefe Nedir? s.15 ev: smet Zeki Eypolu. Say yay. 1995.

69

Grekler'de vard. Bilimler, bu anlamn peine dmler ve bu anlam

pektirmeye ve temellendirmeye almlardr. Bacon'un 'varla layk olan
her ey bilgiye de layktr' 102 sznn etkisiyle bilimler iin varolan her nesne
ilgiye ve aratrmaya deerdi. nk, Bacon iin bilgi varln imaj idi.
Bacon'dan sonra gelien zellikle doa bilimleri bu ifadenin etkisiyle her
nesneyi aratrdlar. Vico da ite tam bu nokta da bilimi yaratan insan tabiat ve
tinselliinin de aratrlmaya deer olduunu dnm ve kendisine konu
olarak bu alan semitir. nk, o, Platon deer verdii gibi, Bacon'a da ok
deer verir ve kendisinin retmeni olduunu syler. Yntemsel bakmdan da
Bacon'u izleyeceini belirtir. Vico'nun bilimden ne anlad ve yntem olarak
kendisine Bacon'un yntemini rnek ald onun u szlerinde belirir:
'...Aristoteles tarafndan ifade edilen her bilimin zellii udur: Bilim, evrensel
ve sonsuz olan eyle yaplmaldr... nermeler bize, kesin olann temellerini
verecektir. Onlar kulllanarak biz gerekte olgusal olarak incelediimiz
uluslarn bu dnyasn ideada grebileceiz. Bunu yaparken de felsefe
yapmann en iyi yntemi oldu iddia edilen Lord Verulam Bacon'un
yntemini kullancaz. Bacon, Cogita et visa adl kitabn tabiatn kurumlarna
dayanarak oluturmutur. Biz, bu yntemi, insanln sivil kurumlarna
aktaracaz 103 .
Vico, tabiat bilimlerinden farkl bir alan incelemek istiyordu. Halbuki,
'Descartes'ten beri felsefenin ald yn, bilimle (zellikle tabiat bilimleri)
zdeleme eklindeydi. Descartes'ten sonra Kant bile bu genelci bilim anlay
iine skp kalmtr. Hegel de btn olarak gerek bir bilim gelitireceine
ve btn bilimleri kendi tinsel evreninde elde edeceine inanyordu... Ancak,
ne yeni bilim kavram, ne de bilim dncesi

Platoncu anlamda gerek

felsefeye zg bilim dncesiyle bir araya gelemez .' 104 Platon'un ortaya att
102

Bacon, Novum Organum, paragraf 120, ev. Sema nal Akka, Doruk yay. Ankara,1999.
Vico, New Science, paragraf 163.
104
Karl Jaspers Felsefe Nedir? s.230
103

70

gereklik varlkla yani her varlktan stn olan eyle ilgilidir. Yeni bilim
anlay ise Platon'un terimleriyle, tam tersine, varolmakta olann veya
grnler evreninin neden sonu ilikilerini aramaktadr. O halde, 'felsefe,
yeni bilimsel aratrma anlamnda daha az, bilimden (ki burada genel ve kesin
bilgiyi arayan anlamnda hikmet) ise daha ok bilimdir' 105 Felsefe varlk olarak
varln bilgisidir.
Vico, bu perspektif asndan deerlendirildiinde nerede durmaktadr.
Vico, Platoncu anlamda bilim kavramyla, genel, zorunlu doru olan bilgi ile
emprik alann bilgisini birletirmeye almtr. Bundan dolay, hem Platon'u
hem de Bacon'u retmeni olarak grmektedir. Bacon'un dn ve gr
yntemini kullanarak, Platon gibi olgusal alanda, ideann bilgisine ulaacaktr.
Bunun iin felsefe ve filolojinin ibirlii gereklidir. Filoloji Vico'ya gre,
insan kurumlarn aratrlmasnda, emprik alann bilgisini bize verir. Felsefe,
ise, insanl bir btn olarak kucaklayarak, tikeller alannn stnde, tarihsel
ve toplumsal yasalar belirlemelidir.
Vico, bilinebilir olarak kabul ettii evreni veya varlk olarak kabul ettii
eyi, ve bu evrenin veya varln nasl bilindii sorusunu ve o bilgiyi
kendimize nasl sunduumuz sorusunu yantlamaya alrken, felsefenin bir
dal olarak epistemolojinin alan iinde; ve, belli alanlarda ve belli koullar
altnda bilgi kazanmamz salayan yollar aratrrken de metodolojinin alan
iinde yer almaktadr. Yani, o, iinde bulunduu an etkisiyle felsefe ile
bilimsel almay birletirmek istemitir. O, ilk olarak, hangi ilke ve
varsaymlarn bir eyi bilmede gerekli olduunu gz nnde bulundurarak
varsaymlarn, aksiyomlarn ve ilkelerini belirlemi ve bunlar Birinci
Kitapta balklar halinde toplamtr. kinci olarak da, bunlarn aratrma
konusuna gre nasl deikenlik gsterebileceini gz nne almtr. kinci
105

Bilim en yksek ve kesin bilgi anlamnda kullanlyor. Karl Jaspers Felsefe Nedir? s.234

71

Kitap ta aratrd alann deiik aklama ve anlatm biimleri olabileceini

zellikle mitolojiden rnekler vererek bize gstermitir. Daha sonra, insanln
genel kavramlar nasl elde ettiini bize gstermeye almtr. Bu noktada
felsefe ve filolojinin ibirliine bavurmutur ki bu tutum onun metodolojik
tutumudur. Son olarak, Vico, epistemolojinin bir gerei olarak elde ettii temel
kavramlar sistemli bir biimde birbirine balamtr.
imdi onun bilim anlaynn ne oldun gstermeye alalm.
Vico'nun Bilim Anlay
Bu blmde nce, Vico'nun bilim anlayndan nce o dnemdeki bilim
anlaylarndan bahsedeceiz. Vico'nun bu bilim anlaylarna tepkisini
gstereceiz ve sonra da onun bilim anlaynn dier bilim anlaylarndan
farknn ne olduunu aklayacaz.
Bilindii gibi, bilim incelenecek konu veya varlk hakknda belli bir
ynteme dayanlarak yaplan aratrmadr. Varlk trlerinini okluu ve
eitlilii incelenecek varla eitli bilimsel yntemlerle yaklamay
gerektirebilir. Gnmz bilimlerine baktmzda, pozitif bilim modelinin
geerli olduun gryoruz. Bu bilimler, olgular arasnda llebilir geler
arayarak

deneye

ve

gzleme

dayanarak

bilimdeki

ilerlemelerini

gerekletirmilerdir. Bilim adamlar ve dnrler de genel bir bilim tanm

zerinde anlamlardr. Bilim, din, dil, milliyet ayrm yaplmakszn salam
ve gvenilir bilgi elde etmektir. Bununla birlikte, bilmsel yntemlerin ve
aratrmalar geerlii konusunda tartmalar her zaman varolmutur. rnein,
Francis Bacon, 17.yzyln banda gzlem ve aklama arasndaki farktan
ikayeti idi. Aklamalar ile gzlemler, birbirini tutmuyordu. Onun
maksadnn bir paras da aklamann gzlemden karlmas gerektii
hakkndayd. 'Galileo, zamannn Aristotelesilerinin kar kmalarna
aldrmadan dme ile ilgili deneyler yapt ve Aristotelesi aklamalarn

72

yanllnn gzler nne serdi. Bilimsel devrim ok nemliydi ve astronomi

ve mekanik sahasndaki baarlar dikkate deerdi. Galileo, kendisinin
matematiksel metot dedii eyi en iyi Aristotelesilerin deneysel sistemine
kar bile savunma durumundayd. Bu, Francis Bacon'un kendi a iin
yetersiz bile olsa neden deney akyla dolu olduunu ve 17yzyln Bacon'un
matematikteki eksikliine ramen, eletiriye ne kadar ak olduunu gsterir.
Bacon, belli bir anlamda matematiin nemini grd. Fizikteki deneylerin
sonularn kaydetme ve hesaplamalar yapmann nemini grd. Ancak, onda
bir geometricinin gz eksikti. Asl gelime, Descartes zamannda en st
dzeye eriti. Descartes u gr ileri srd. "Dzen ve l ieren bilimler
ister saylar biimler, ekiller, sesler isterse dier objeler olsun matematie
baldr. Bu nedenle, ortada genel bir bilim olmaldr. O da matematiktir.
Matematik dzen ve l hakknda bilinebilecek her eyi aklamaldr"
Descartes, byle bir bilimin faydada ve nemde gerekte kendisine bal olan
dier bilimleri artacan iddia etti. Kepler dedi ki kulak nasl ses iin ve gz
nasl renk iin yaplmsa insan zihni de nicelikleri dnmek iin vardr. Zihin
niceliksel dnmeyi brakt zaman karanlkta dolamaya mahkumdur.
Galileo dedi ki evren matematiksel dille yazlm bir kitaptr. Onun alfabesi,
gen daire v.s ieren geometrik figrlerdir. Hi phe yoktur ki Kepler ve
Galileo, bunlar sylerken Rnesanasla canlanan Platoncu ve Pitagoras
etkiler nemli derecede rol oynamtr'. 106
Vico'nun iinde bulunduu ada, elbetteki Descartes, Galileo ve
Bacon'un fikirleri tartlmaktayd. Onun, bunlardan, kendine Bacon'u yakn
grmesi ok doald. nk, Bacon, dier ikisine gre felsefeye daha yakn
matematiksel yntemden en uzak olan kiiydi. Vico'nun bu modernlere kar
olduu bir baka nokta ise, Rnesanstan beri ilkan hep ksmen
incelenmesiydi. Kimi gruplar, Yeni Platonculuu, kimi Aristoculuu, kimi
106

H. Butterfield, Origins of Modern Science,s. 79, 84, 87, 90, G. Bell and Sons Ltd. London,
1958.

73

Epikrcl incelemiti. Ancak, hepsini btn olarak kucaklayacak bir bak

as gelitirilememitir.
Vico, kendi zamannndaki almalar iin unlar sylemektedir:
'Zamanmzdaki entelektel gayretlerimizin tek hedefi, btn abalarmz
fizksel fenomenin aratrmasna adadmz gerekliktir. nk, onlarn tabiat
belirsiz, mphem deil grnr. Fakat, biz insan tabiat aratrmakta
baarsz oluruz. nk, insann iradesinin zgrln belirlemek gtr' 107 .
Vico, grld gibi, burada kendi zamannn almalarna kar hakl
bir eletiride bulunmaktadr. Bilimsel almalar, hep fiziksel fenomene
ynelmitir. nk, tabiatta, dzenli aralklarla devam eden olgular
szkonusudur. Vico, insan tabiatn anlalmasnn fiziksel fenomene gre daha
g olduunu ne srmektedir. nk, insan, Vico'ya gre, belirlenmi
yasalara tabi bir varlk deildir. zgr ve iradesine gre davranan bir varlktr.
Bu nedenle, bilimlerin konularna gre deiik yntemler kullanmalar gibi,
insan inceleyen bilimler de, insann bu tabiatn yadsmayacak ekilde bir
yntem kullanmaldr. Vico'nun u szleri bunu bize gsterir:
'Bilimlerin yeni cihazlarndan(instrument) bazlar bizzat bilimlerin
kendileridir. Bazlarnnki sanatlardr. Bazlar ya sanatn ya da tabiatn
retimleridir. Modern felsefi 'kritik' btn bilimlerin ve sanatlarn ortak
cihazdr. Geometrinin cihaz 'analiz' dir. Fiziin ki ise, geometri ve geoemtrik
metottur (ve bir manada modern mekanik). Tppn cihaz kimya ve onun bir
dal

olan

farmakolojik

kimyadr.

Anatominin

cihaz

mikroskoptur.

Astronomininki telescop Corafyannki ise, pusuladr' 108

107

Vico, On the Study of on Methods of Our Time s.33 translated Elio Ganturco,
translaton by Donald Phlp Verene, Cornell Universty press, 1995.
108
Vico, a.g.e s.8.

74

Grld gibi Vico, bu aklamalaryla da tabiat dnyas ile insanlk

dnyasnn aratrlmasndaki farklla dikkat ekmek istiyor. Ona gre, insan
dnyann aratrlmas tabiat dnyasnn aratrlmasnda farkl bir yntem
gerektirmektedir.
Vico, varlk tr olarak, insanln tarihini alm ve onu bir yntemle
incelemek istemitir. Yeni Bilim, bu bakmdan hem ontolojik hem
epistemolojik temeller ierir. Bir nceki blmde, Vico'nun ontolojik
temellerini verdikten sonra imdi, onun bilgi kuram ve yntem hakkndaki
grlerine yer verelim.
Vico'ya gre, insan alanda seme ve ans, tutkular, duygular akldan
daha fazla iin iindedir. Gnmzde "ideal bilgi, doruluk deeri en kesin
llerle deerlendirilmeye en elverili bilgi matematik dili ile ifadesini bulan
bilgidir". 109 'Matematikte, insan zihni, kendi kendisi ile yeterli olabilir. Burada
rasyonellik en nemli unsurdur' 110 .
Vico'cu anlamda bilim nedir, hangi tr ifade bilimsel olur? Bu sorulara
yant olarak, Vico'nun klasik Grek gelenei anlayn srdrdn
gryoruz. Ona gre de, bilim genel, zorunlu ve doru olandr. Aristoteles'in
kinci Analitikler 111 inde grld gibi bu gelenek, Vico'da devam etmitir. O
halde, bir incelemenin uygun bir bilim formuna sahip olmas iin genel zorunlu
doru olmas arttr. Yeni Bilimin yapsna baktmzda bilim formuna ters
dmeyen ifadeler grrrz. Aksiyomlar, tanmlar, postulalar elemenlar v.s
Bunlarda, Vico, yeni bilimin ilkelerini karmaya almaktadr. Ve bir metotla
da bu almasn ilerletmektedir. 112 O, btn insanln kurumlar zerine
109

a.g.e. s.16
a.g.e. s.20
111
Aristoteles, Organon IV , kinci Analitikler, s.3-8, 27 M.E.B Bat Klasikleri 1996
112
Vico New Science paragaf.41
110

75

aratrmas srasnda evrensel ve sonsuz ilkeler bulduunu iddia eder. Bunu

mmkn klan metodoloji btn sorularn tesinde olan bir gereklikten,
verum/factum ilkesinden kar. Yani, biz, yalnzca, kendi yaptmz eyi kesin
olarak bilebiliriz. 113
Vico iin Yeni Bilim, fiziksel fenomeni deil, ilk insanlarda, doal
kanun anlayndan balayarak "civil dnya" veya "uluslarn dnyas"n
inceleyecek ve bylece 'evrensel sonsuz tarih'in ilkelerine ulaacaktr. O halde,
Vico'ya gre de bilimde aranlacak olan ey, apriori ve zorunlu olan yasalarn
bulunmasdr. Tabiat bilimleri, apriori ve zorunluyu nesneler dnyasnda
aramt. Vico, ise bunu insanlarn yapt uluslarn dnyas veya sivil dnyada
arayacaktr. Vico'nun ilk metafiziksel ilkesi, insann tabiat gerei toplumsal bir
varlk oluu ve kendi kurumlarn kendisinin oluturduudur. Bu nedenle,
insan, ancak, kendisinin oluturduu veya yaratt bir eyi bilebilir. Tabiat
dnyasn Tanr yaratmtr. nsan, ne kadar urarsa uran Tanr'nn
yaratt tabiat dnyasn tam olarak bilemez. O halde, Vico, burada iki ayr
alan belirlemi olmaktadr. Tanr'nn yaratt tabiat alan (verum) ve insann
yaratt alan (factum). Vico, Newton'un (1642-1727) Principia Matematica
adl eserinin paralelini civil dnya iin yapmak istemitir.
Vico, "civil dnya" y hangi yntemle nasl incelyecektir? Bunun iin
hangi kaynaklara inmelidir? Vico, gerekten bir yntem nerebilmi midir? Bu
factum alannda Descartesi anlamda ak seik fikirler aranmal mdr? ve
bunlara ulamak mmkn mdr?
O halde, bilincek ey, insanlk dnyasnn yada sivil dnyann ya da
uluslarn dnyasnn olgulardr (factum budur) Vico'da kesin ilke, mantksal
delil, ispat gsterme gibi szcklere rastlanmasnn yansra, o, zellikle, halk
113

Vico, New Science, paragraf 331.

76

hikmeti kavramn sk sk vurgulayarak kulanmtr. nk, ona gre, insanlk

dnyasnn bilgisi, halk hikmetinde gizlidir. Vico'ya sorulacak en nemli
sorularda biri de bylece belirlenmi oldu. Vico'ya gre, hikmet nedir? Bilim
ve hikmet arasnda nasl bir balant vardr?
Vico da bilimi, ta ilk uygarlklardan beri bilinen ve Grek 'paida'snda
da zellikle Aristoteles'in iyice ortaya koyduu gibi genel, tmel, ve zorunlu
bilgi olarak anlamtr. Aristoteles'e gre, 'ilmi bilgi btncl bilgiden
ibarettir..Btncln deeri nedeni bildirmesidir..Btncl bilgi duyumun ve
sezgilerin ok stntedir..' 114 nk, inceledii konu hakknda evrensel ve
zorunlu ilkelere ulamak istemektedir. Bilgelik ve bilim kavramn ifade eden
'sophia', kelimesi..Aristoteles'te iki farkl anlama gelir. 'Sophia, ya genel olarak
bilim ve felsefedir ya da ilk Felsefe veya Metafiziktir. Bu son anlamda o, btn
bilimlerin ilkelerini kantlama gcne sahip olan...asl anlamnda bilgeliktir
(sophia haplos). Eer 'nous', kantlanamaz dorularn, episteme kantlanabilir
dorularn bilgisi ise, 'sophia' en yksek ve en tanrsal eyleri bilmeye
ynelmi zihnin kendisidir... ilk ilkelerin ve ilk nedenlerin bilgisi olarak
tanrsal nitelikli bir ey olarak tanmlanmaktadr' 115 . Vico'gre de sophia veya
hikmet, insanl meydana getiren tm bilimler ve sanatlar kendisiyle
kazandmz btn disiplinleri yneten yetidir...Hikmet, insan kurumlar en
yksek iyiye sevketmek iin ilhi kurumlarn bilgisini retmelidir..Bu
evrendeki en yksek kurumlar, Tanr'y bilen ve Tanr'ya dnm
kurumlardr 116 . Yeni Bilim, bilim olmak bakmndan btncl bilgiye
ynelmektedir. Ancak, bu btncl bilgiyi Aristoteles'in sylediinin tersine
algladmz, duyumsadmz, hislerimizin sezgilerimizin, tutkularmzn
olduu dnyadan karacaktr. Bu nasl mmkndr? Vico'ya gre, btn bu
114

Aristoteles, Organon IV s.79.

Aristoteles, Metafizik s.80.
116
Vico, New Science, paragraf 364.
115

77

saydklarmz insan tabiatnn zellikleridir. detler, gelenekler, yaantlar,

duygular deise de insan tabiat her yerde ayndr. Btncl bilgiye varmak
iin kkende insann tabiat ve onun yaratt rnler incelenmelidir. Bu
alanda, dzenli olgulara rastlanabilir ve bunlar btncl bir bilimin konusu
olabilir. Vico'nun deyimiyle bilim, insanlarn dnyasnda Tanrsal zihni
gren, tanrnn inayetini temaa eden bir metafiziktir. Btncl bilgi, gerek
bilgi, ilk ilkeler, insanlar dnyasnda aratrlmaldr. Tabiat dnyas insanlk
rnlerinin gereklemesi iin gerekli olan bir mekandr, insann varoluunu
mmkn klan bir alandr. O halde, Vico, insan merkezli bir dnce etrafnda
sisitemini gelitirmitir ve tabiat ona gre olduu gibi bilinemez bize
grnd veya Tanr, bize onu gsterdii kadaryla bilinebilir. Demek ki, ister
fiziksel tabiat, isterse insanlk dnyas, Tanr'nn inayetinin bize sunduu
kadaryla bilinebilir. Vico'ya gre, filozoflar, bu inayeti tabiat zerinde temaa
etmilerdir ve bu nedenle de onun ancak bir ksmn grm ve
gsterebilmilerdir. Tanr, insana, tabiat iinde varolu vermitir, ancak insann
en nemli zellii toplumsal oluudur. nk, insan toplumsallamam
olsayd ne bilim ne felsefe ne de dier insanlk rnleri ortaya kamazd.
filozoflar, Vico'ya gre bunu temaa edememilerdir.
Bacon ve Vico
Vico, insanlk dnyasn aratrken kendisine Bacon'un yntemini rnek
alr. Vico'nun Platon'dan sonra kendisine retmen setii ikinci filozof
Bacon'dur. O, neden kendine Bacon'u retmen semitir. Bacon ncelikle
bilimsel aratrma da kyas ynteminin kullanlmasn eletrmekteydi. Vico,
onun bu

grn destekler. imdi, bunu grelim: O, yntemle ilgili

yazlarnda bunu aka ortaya koyar: 'Francis Bacon kyas kulanan Galen'in
izleyicilerini hastaln nedenleri konusunda yanl sonulara ulamakla itham
eder. Ben de Bacon gibi, Greklerin sorites dedii deduktif akl yrtme
biimini ar bir tutku ile saptrdklarn dnyorum. Kyas kullanan kii
yeni bir ge ileri sremez. nk, sonu zaten isel olarak daha nceki

78

nermelerde gizlidir. Benzer ekilde soritesi kullanan kii de temel ifadenin

iinde bulunan ikinci derecedeki gereklii aklar. O halde, hastalk, daima
yeni ve farkldr ve iki hasta insan da birbirinden farkldr. Ayrca ben u anda
bir dakika nce hasta hakknda konuan kii ile ayn deilim. Saysz yaant
rnekleri u anda gemitir. Saysz hareketler u anda yer almtr ki onlarla
ben son gnme doru devaml olarak yol almaktaym. Bylece, her cins (ve
her gerek cins, tikel durumlarn bir serisini ierir) ok sayda zel
rahatszlklar ierdiinden ve bu rahatszlklar tek bir genel snf ad altnda
kategorize edilemeyeceinden bu alanda bizim iin gereklii elde etmek
imkanszdr. Bu ister byk ncln genel bir kavram ierdii (ve zel
rneklerin genel bir kavram altnda snflandrlamayaca) kyas yoluyla,
isterse de sorites in kat deductive ileyiiyle olsun 117
Burada da grld gibi, Vico da, Bacon gibi kyas, bir yntem
olarak benimsemez ve tikel durumlarn dedktif bir karsama ile
anlalamayacann gzel bir rneini verir. O halde, demek ki, Vico'nun
yntemi kyas yntemi olmayacaktr.
Bacon, yine, "bilmek egemen olmaktr" gr ile de Vico'yu
etkilemektedir. Vico, Bacon'un doada yapt eyi insanlarn dnyasnda yani,
"sivil dnya"da yapmak istemektedir. O halde, Bacon'un ne yapmtr? Bacon,
'tabiat'

118

incelemenin gereini ortaya koymutu. O, skloastik dncenin

117

Vico, A study On the Methods of Our Time... s. 32

Bacon'da 'tabia'nn eitli anlamlar vardr:. 1. Dmzda grdmz tek tek nesneler
(gne, ay, insanlar, v.s.) 2. Bu tek tek gelerin tekil ettii birliin ta kendisi veya bu geler
arasndaki ilikiler. 3.kendimize inceleme konusu olarak belirlediimiz her ey, 4.Zihnimizdeki
kavramlar, 5.Bir eyi o ey yapan ey, yani z, (Platon'daki idea, Aristotelesteki ikinci
dereceden cevher veya tz), 6. u e (Aristotelesteki birinci derecden cevher veya tz), 7. u
varlk, 8.Zihnimizde veya darda olan, belirli olan veya belirli olmayan ey, yani, obje,
9.'form' (Bu terim de tabiat teriminde olduu gibi bir ok anlamlar ierir. yle ki: a)Bu gn
bizim tabiat kanunu dediimiz ey, b)Bir eyin z, yani, Platon'daki idea, Aristoteles'te ikinci
dereceden cevher, yani aklsal suret veya tanm, c) 'tasvir' (description), yani, 'yakn cins ile
ilinek veya zellik'in birletirilmesiyle yaplan belirleme (Bacon, kinci kitabn z olan
formlar aratrrken sy rnek verir, sonuta s, formunun ne olduunu belirlerken bir tanm
118

79

teorik bilgisi karsna emprik bilgiyi koymak istemiti.

Vico, 'insanlarn

dnyas, sivil dnya veya uluslarn dnyas dedii 'tabia'y, Bacon gibi
incelemek istemektedir. Bacon, 'tabia'y, doru, genel ve zorunlu nermeler
kurmak anlamnda inceleyebilmi midir? Hayr! Vico, 'zaten, Yeni Biliminin
rasyonel sivil bir teoloji 119 olduunu sylemekle, onu rasyonel temellere sahip
bir inana indirgemektedir. Tabia'y, evrensel anlamda incelemeyi ve evrensel
zorunlu yasalar bulmay, Galileo gerekletirmitir. Fakat, Vico, yine de
evrensel ve zorunlu yasalar bulma peindedir. Bunun iin bir yntem biimi de
belirler. Ancak, 'sivil dnya' veya 'insanlar dnyas' veya 'uluslarn dnyas'
hakknda evrensel ve zorunlu yasalara varacak bir yntem nerememitir. O,
sonuta, tarih zerine bir felsefe yapmakla yetinmitir. 'deal sonsuz tarih'in
ilkelerini belirlemitir. Ama, bu ilkelerin evrensel ve zorunlu olduu
iddiasndadr.
Demek ki Vico'nun Yeni Bilim (La Scienza Nouva ) adl eseri, tpk,
Bacon'un tabiat dnyasnn aratrlmas iin nerdii model gibi, evrensel ve
genel bir tarih anlayn dile getiren bir model nermektedir. Bu nedenle de bir
bilim olma iddias tamaktadr.
Vico, Bacon'dan, eserin ekilsel yn bakmndan da etkilenmitir.Yeni
Bilim'in iirsel Hikmet baln tayan kinci Kitab, be kitabn en
uzunudur. Vico, Kahramanlar ann halk hikmetini burada incelenmektedir.
Bu kinci Kitabn blmleri: iirsel Metafizik, Mantk, Ahlak, Ekonomi,
Politika, Fizik, Kosmoloji, Astronomi, Kronoloji ve Corafyadr. Tpk,
Bacon'un Byk Yenilenme (Great Instauration) adl eserinin kinci Kitabnn
Novum Organum olmas gibi. Bacon'un Novum Organum adl eseri, kendi
yapar), d) sebep (Bacon'a gre sebep) tikel tzlere form verme aralardr, 10. Yaratcnn
yarattklar zerine vurduu damga (yani, yaratc yaratt varlklar her ne ekilde yaratmsa
o ekil) Baco, Novum Organum, s.7,8.
119

Vico, New Science, paragraf 385.

80

zamanndaki bilimlerin nasl mkemmel hale getirilebilecei hakknda neriler

ileri srmt. Vico'nun tarihin Novum Organum'u diyebileceimiz Yeni
Bilim'i ise, bilimlerin eski dnyasn aa vurdu ve onlarn kkenlerinde nasl
ham ve kaba olduklarn ve imdiki biimlerine varana kadar nasl derece
derece inceldiklerini gstermitir. Vico'nun ilk iki aksiyomu, 'insan her nerede
ve ne zaman cehalete dse kendini hereyin ls yapar. Hatann kayna
budur'

ve

'bilinmeyen

eyler,

bilinen

ve

eldeki

eylerle

aklanr'

aksiyomlarnda Bacon'un etkisini aka gstermektedir. Bacon, bunlar,

Novum Organum adl eserinde idollerin nedeni olarak vermektedir 120 .
Ancak, tikel tabiatlar arasnda benzer noktalar bulmak demek olan
induction yapma konusunda, her iki filozof arasnda benzerlik bulunur. nk,
Bacon, s veren,

vermeyen, s veriyormu gibi grnen tabiatlarn

aratrmasn yaparak oluturduu tablololar sonucu 's, yukarya doru

genileyen yaylan bir formdur' sonucuna ulam ve s tabiatna sahip olan
maddeler arasnda mterek ve evrensel olduuna inand bir noktaya
ulamtr. Vico da ayn eyi, deiik gelenek ve greneklere sahip insanlar
arasndaki mterek noktalardan yola karak, insan tabiatnda bulunan
mtereklik nedeniyle benzer kurumlar yarattklarn gstermeye alm; ve,
insanln belli alardan getii eklinde evrensel birtakm sonulara
varmtr. Bylece, 'ideal sonsuz tarih' teorisini ileri srmtr.
Descartes ve Vico
Vico, Bacon' u kendisine ne kadar yakn bulmusa, Descartes'i de o
kadar uzak bulmutur. 17yzyl'da, tabiatn matematiksel yapda olduu
dncesi ilenmi ve daha ok tabiattaki nesnelerde llebilir nitelikler
aranmtr. 17. yzyl felsefesinin balatcs Descartes'tir ve 17.yzyl felsefesi
ise bir Descartesiliktir. O, aritmetiin yntemini geometriye uygulayarak
120

Vico, New Science, pargraf 120 ve 137. ve Francis Bacon, Novum Organum, paragraf
38-68

81

analitik geometriyi ok gelitirmitir. Descartes'e gre felsefe eer, bir doru

bilgiler

balants

kullanmaldr.

olacaksa,

Buna

ilikin

analitik
olarak,

geometri
bilgiyi

ile

fiziin

oturtmak

yntemini

istedii

temeli

'dnyorum yleyse varm' nermesinde bulur. Buraya varmak iin de phe

metodunu kullanr. Btn varlklardan hatta kendi varlndan bile phe eden
Descartes, bilince baktnda orada mkemmel fikri olduunu grr ve ancak
tanrnn

mkemmel

ve

en

gerek

varlk

olduunu

yokluk

ile

badaamayacan ve tanrnn yok olduunu dnmenin bizi elikiye

gtrecei sonucunu karr. Tanr kavram gibi doutan sahip olduumuz
ak seik dncelere 'doutan dnceler' der. 121 Bunlarn bilgi deeri
yksektir halbuki dardan gelen ve hayal gcmzn oluturduu dnceler
bulank ve karktrlar bunlarn bilgi deerleri de dktr.
Hemen sylemeliyiz ki Vico, Descartes (1596-1650)' in fikirleriyle ters
derken, kkende Euclid geometrisine dayal olan geometrik ynteme olan
hayranln kaybetmemitir. nk, o da Yeni Bilimi olutururken akln
zdelik ilkesine dayanarak aksiyomlar ne srm ve kendi tanmlarn
kurarak bunlardan sonular karmtr. 122 Geometri, ona gre, insan zihninin
bir

kurgusudur.

Yani,

insan

alana

aittir.

Geometriyi,

insanlar

yapmlardr.Tanr'nn yapt nesneler alanna ait deildir.

Vico, Descartes'in tam tersine 123 hayal gcnn rettii rnlere ok
deer vermektedir ve bilginin kaynan buraya kadar indirgemek istemektedir.
Ona gre, bu gnden gemie baktmzda bize karanlk grnen alar, o
zamanki insanlarn hayal glerine inildiinde ancak doru olarak anlalabilir.
nk, insanlar, henz, soyutlama gc yksek akll varlklar olmadan nce
evreni ve kendilerini, hayal gleriyle anlatyorlar ve hayal gleriyle
121

Descartes, Metot zerine Konuma, s.38 ev: Sahir Sel. Sosyal yay. 1984
Vico, New Science, paragraf 119.
123
Descartes, Metot zerine Konuma, s.39. de hayal gcnn rettii rnleri yadsr.
122

82

oluturduklar bir dil kullanyorlard. Bu nedenle, bu gn bile dilimizde

bulunan metaforlar, bunun doru olduunu ve o zamanki anlatmn hite
kmsenmeyecek tarzda olduunu gsterir.
Descartes'a gre, matematiksel olmayan bilimler salam bilimler
deildirler. 124 Vico'nun tersine olarak detlere ve geleneklere inanmaktansa
kesin ve phesiz bilgiyi aramalyz der. 125 nk, bizi ou kez yanltan
geleneklerde ve anlamlarda hibir mutlak aklk yoktur. Biricik kesinlik
cogito ergo sum. 126 te, matematik, bilimsel olann temelinde yer almaktadr.
Descartes'in felsefesinde ve kartezyen akm iin de tabiat bilmek
esastr. nsan zihni, duyulur eylerin tesinde apakl ve kesinlii aramaldr.
'ak ve seik olarak kavradmz btn eylerin doru olduu kural tanr var
ya da mevcut olduu mkemmel bir varlk olduu ve biz de varolan her ey
ondan geldii iin dorudur' 127 Oysa, Vico iin bilinecek olan ey, duyusal
alandadr, insann ortaya koyduklar, rettikleri yarattklar eylerdedir. Vico'ya
gre, tabiat hakknda insanlarn dnceleri, gerekten tabiat olduu gibi
yanstmaz. nk, tabiat, Tanr yaratsdr. nsan, tabiat olduu gibi bilemez.
Bacon'a gre de 'insan tabiat hem nesneleri hem de zihni iin iine katarak ve
yapt gzlemler kendisine izin verdii lde anlayabilir ve onunla ba eder.
Aksi halde ne daha fazlasn bilebilir ne de yapabilir'. 128
Vico iin de, tabiat yasalar dediimiz eyler, insanlarn orada bir dzen
aramasndan ve oraya bir dzen yklemesinden ileri gelmektedir. genler
daireler vs. insan yarats eylerdir. Bunu, insan, tabiata ykler. Burada
Bacon'da ayn ekilde dnmektedir. ' nsan anl kendine has tabiatndan
124

Descartes, Metot zeirne Konuma, s.30

Descartes, Metot zerine Konuma, s.20
126
Descartes Metot zerine Konuma s. 30
127
Descartes Metot zerine Konuma s.38
128
Bacon Novum Organum. s.7
125

83

dolay eylerde gerekte olduundan daha byk bir dzen ve eitlik olduunu
kolaylkla kabul eder. Tabiattaki nesneler 'sui generis' (kendine zg) ve
dzensiz olmasna ramen insan anl paralller, ilenikler ve bantlar icat
eder, oysa, tabiatta byle eyler yoktur'

129

. .Bacon'un Vico'ya etkisi burada da

aka grlmektedir.
Vico Zamanmzn nceleme Metotlar zerine (On the study of our
Time) adl eserinde yle der: 'Hi phe yok ki bilmek iin varolan insann
bilgisi tpk kendisi gibi snrl ve mkemmel deildir. Eer biz zamanmz
bilginin avantajlar ve eksikleri ynnden ilka ile mukayese edersek bizim
bilgimiz ilkaa gre daha byk ve dengelidir. Biz, modern an insanlar
Eskilerin tamamen habersiz olduu bir ok eyi kefettik. Dier yandan da
Eskiler de bizim iin hala bilinmeyen bir ok eyi biliyorlard...Hangi inceleme
metodu daha incelikli ve daha iyidir. Bizimki mi eskilerinki mi?...Amacm,
bizim inceleme metodumuzun Eskilerinkine hangi ynlerden stn olduunu
gstermek yerine onlarn neden iyi olmadklarn kefetmek ve buna are
aramaktr' 130
Vico'ya gre, geometrik metoda dayal gereklikler olarak ileri srlen
fiziin ilkeleri, hakiki gereklikler deildir. Fakat olasln benzerliini tar.
Fiziin ilkelerine ulaan metot, geometrinin metodudur, ancak, fiziksel
gereklikler geometrinin aksiyomlar ile gvenilir ekilde ispat edilemeyecek
kadar aydnlktadr. Biz geometrik nermeleri ispat edebiliriz. nk onlar biz
yaratrz. Fiziin nermelerinin ispatn yapmak biz onlar yokluktan (ex nihilo)
her naslsalar ite o ekilde yaratabilseydik mmkn olurdu. O halde, bu alan
yokluktan var eden Tanr'nn alandr. Vico Tanr'nn alan Platon ile ayn
gr paylar.yle ki:

129
130

Bacon Novum Organum s.17

Vico. A Study On Our Methods... s.4-6

84

'Gerekliin ideal biimleri olan arketip formlar, yalnzca Tanr'da

varolur. Fenomenal dnya olan eylerin fiziksel tabiat bu arketiplerin
biimleridir. Bizim grevimiz, filozoflar olarak, zihnin speklatif terkibi iinde
fizii incelemektir. Yani, tahminimizi frenlemektir. Eskilerin bizi artmasna
izin verelim. Onlar, tabiattaki aratrmalarn mutluluk iindeki tanrlara
benzemek iin yaptlar. Halbuki, biz, gururumuzu engellemek iin fiziin
incelemesini yapmaktayz 131 .... Geometrik metot, bize, geometrinin konusu olan
eyleri saf (pure) bir geometrik tarz iinde apodeiktik bir formda kurmaya
imkan verir ve onlar belli bir planda hibir estetik kaygs tamadan ve
sslemeden retmeye imkan verir. ' 132
Gerek Tanr mutlak akl olarak her eyi bilir ve bu bilgisine gre
eyleri yaratrken ve gerek Tanrda Bilgi=Yaratma iken, Gerek Tanrdan
haberi olmayan veya Gerek Tanr'y unutmu olan gentil insanlk, evresini
ve kendini, kendi anlay ve alglayna gre bedensel tzlermi gibi
dnerek yaratt. Bu da Vico'nun aksiyomlarnda belirttii gibi insan
bilmedii eylerde kendini evrenin ls yapar szyle aklanabilir. lk
insanlar kendi bedenleri ve hisleri hakknda bildikleri kadaryla iinde
bulunduklar dnyalarn aklamaya altlar. rnein gkyzn byk bir
beden olarak tasarladlar. lkin kutsal dalara yaylm olan devler gk
grlemesinden korkarak maaralara saklandlar. Yere, demir halka ile
zincirlenen Tityus ve Prometheus fabli bunu aklamaktadr. Yani, korku onlar
belli bir yere zincirlemiti. Stoallar'da da ayn ekilde zincir , kader zinciri
kaderine

zincirle

zincirlenmek

eklinde

dncelere

rastlyoruz..

Bu

maaralarda balayan hayat devlerin elerini maralara srklemesi ve orada,

onlar birlikte yaamaya mecbur etmesi ile birlikte ilk otorite ortaya kt. nsan
tabiat otoritesini, doal kanun otoritesi izledi. 133 .nsani fikirlerin olumaya
131

Vico, A Study On the Methodsof Our Time, s.23.

"
s.24
133
Vico, New Science, paragraf 389.
132

85

balamas ile birlikte filozoflar hikmetin balangc dindarlktr fikrini sokmaya

baladlar. 134 Grotius ortadan balad. Vico'ya gre kanun fikri ile inayet fikri
ayn anda balad. Evrensel tarihin ilk grnm belirmeye balad.
Vico'nun rasyonalizme kar tepki gstermesinin nedeni, doa
bilimlerinin ykseltmeleri ve tarihi kmsemelerinden ileri gelmektedir. Vico,
rasyonalistlerin tam tersine doa bilimlerini de tarih iine ekerek kendi
yerlerine koyar ve kendinden sonraki u gr nceler: 'gerek bilim felsefesi,
aslnda onun tarihidir.' 135
Vico, Desartes'in rasyonalizminin baz hatalar tadn

hisseden

andaki ilk dnrdr denebilir. Bu ngr ile Descartes'e yaklaan Vico,

yeni bir yol ortaya koymutur. 'O, daha sonra Aydnlanma kart olanlarn
yolunu aanlardan biriydi'

136

. Vico, ilkin, Aydnlanma dogmasna kar

alternatif ileri srd. Aydnlanma dogmas diyoruz, nk, Vico, akln bu

kadar yceltilmesine ve n plana karlmasna karyd. Ona gre, insan akln
kullanmadan ve anlamadan insan olmutu. Akl, ona gre sre iinde gelimi
ve bu gnk haline gelmitir. nsan tabiat deiebilir ve bizzat insanlar, bu
deiime katkda bulunur. nsan, yalnzca, kendi yaratt eyi bilebilir. Bu
nedenle de insan bilimler doa bilimlerinden farkl ve onlara stndr.
Vico, 1725 te orijinal biyografisinde niyetini u szle aklar: 'Biz,
burada Descartes'in kendi felsefesini ve matematiini ycelterek, tanrsal ve
insanla ilgili bilgiyi kmseyerek almalarnda kurnazlkla metot nerir gibi
grnd eyi yapmayacaz Daha ziyade, bu tarihiye uygun bir drstlk

134

Vico New.Science paragraf 391

Vico The Autobiography, s.60
136
Berlin saiah. Vico ve Herder, Two studies in the History Of Ideas s.5, Chatto & Wndus
London, 1980.
135

86

ve tarafszlkla aka ve adm adm btn almalar aktaracaz.' 137 ...

'Descartes,bilim kavramn matematiksel tipin rasyonel bilgisi olarak zenle
iledii zaman humanizmin eletirisini yapt...'bilimleri akln dscoursu
olmakszn elde edilen diller, tarih, corafya ve genelde, yalnz tecrbeye bal
olarak elde edilen ve malumat tarz bilgiden bilimleri ayran farkll
gzlemenizi rica ederim.' 138
Vico, bu alntdan da anlalaca gibi aslnda Descartes'in bir yntem
nermediini, kurnazlkla bir yntem nerir gibi grndn ifade
etmektedir. nk, Vico'ya gre, insann iin iinde olmad bir bilgi tr
yoktur. Descartes'in anlad anlamda bilim de bir insan etkinliidir. Vico,
tecrbeye dayal olan bilgiden

dil, tarih, corafya gibi bilimleri ayrmak

gerektii dncesindedir. nk, ona gre, geekte bilim olma deerine sahip
olanlar bu bilimlerdir. Bunlar insanln yaratmdr ve ancak bunlar bilinebilir.
Tabiatn bilgisi tam anlamyla bilinemez, nk, insan yaratm deildir.
Vico'nun Yeni Bilimi de tarihin Novum Organum'udur demitik. Bacon
der ki bilgiler piramit olduklarnda tarih en temeldedir

139

. Vico, bu

dnceden olduka etkilenmi grnyor. Hobbes ise Leviathan'da tarihi,

yle tanmlar 'olgularn bilgisinin kaydedilmesine tarih denir. ki tr tarih
vardr. nsan iradesine bal olmayan doal olgularn veya sonularn
tarihi,madenler, bitkiler, hayvanlar, blgeler ve benzerlerinin tarihi byledir.
Dieri ise, toplum halinde yaayan insanlarn irad eylemlerinin tarihi olan
toplumsal tarihtir' . 140 O halde, Hobbes da tarihi, tabiat tarihi ve sivil tarih
olarak ayrmtr. Vico'nun Leviathan' grm olduuna dair bir Yeni Bilim'de
bir iz yoktur. Ancak, Hobbes'un Sert ve Vahi Adamlar adl eserinden haberi
137

Vico. The Autobiography s.7 translated from the talian by Max Harold Fsch and Thomas
Goddard Bergin, Cornell Un. Press, fifth Prntng 1995.
138
Vico. a.g.e s.29
139
Bacon, Advancement of Learning IV 5, IV 2
140
Hobbes, Leviathan s.68

87

vardr. Vico, Hobbes'u ilk ilkeleri aratrrken asl konudan uzaklam

olmakla, insanlarn oluturduu kurumlarda ilahi inayeti grmekte baarsz
olmakla ve Epikrclerin ans kavramna taklm olmalaryla eletirir. 141
Genel olarak, bu grlerin nda bilimlere baktmzda, tabiat
bilimlerinde, bilimsel yntemler, labaratuvar deneyleri, lme ve istatistik
zmleme olarak bilindiine yukarda deinmitik. Bilimin birlii ne kadar
isteniyor olsa da, insan bilimlerinin konusu yntem bakmndan kkl bir
deiiklii gerektirmitir. 17.yzylda felsefe... mutlak hareket noktasn hi
kuku gtrmeyen bir kesinlikte, baka bir deyile mkemmel bilgi rneinde
aramt....Aklclar,

bunu,

matematik

karmn

ve

teki

karmsal

dncelerin kantlanabilir sonularnda, deneyciler (ampiristler) duyularn

dorudan doruya tanklnda bulacaklar iddiasn ileri srmlerdir.
Descartes, dnen benin kendi bilincinden hareket etmitir. teki bilgiler,
bylece, bu lye gre deerlendirilmi ve ounlukla salt san inan yada
tahmin olarak kabul edilmitir. Bir kez, basit hareket noktas kabul edince,
fiilen deneyimimizin zenginlik ve eitliliine asla geri dnemeyiz. Aklc,
birbirlerinden farkl ve uyumsuz olgular ayn dnce planna sokmaya
abalar. Deneyci ise, btn bilginin duyum deneyiminden geldiini dnd
iin matematik bilgiyi nedensellik yasalarn ve bizim insanlar ve nesneler
hakkndaki bilgimizi aklamakta glkle karlar Descartes, insan bilincini
dayanak noktas yapt iindir ki, insan vcdu ve etrafmzdaki evren
hakkndaki bilgiyi yeniden kabul ederken glkle kar karya kalmtr. 142
Vico da, Descartes'in 'cogito'dan kalkmasn eletirirken, sofistlerle
ortak bir gr paylar. Toplumdaki nermeler, 'panton metron antropos'a
yani insan hereyin ls olarak alan anlaya baldr. Bunlar, kosmos'un
141

Vico New Science paragraf 179.

Goldman , nsan Bilimleri s.22-23, ev: Afar timuin, Fsun Aynuksa, Kavram yay.
1997.

142

88

deil, nomosun nermeleridir.

Vico'ya gre, nomos alannda da ncller

yaparz ve onlardan neticeler karabiliriz. nk, tarih ve toplum insann

meydana getirdii kurumlarn dzeninden kmaktadr.Vico, tabiat bilimler ve
insanlk rnlerinin bilgisinin farkn u szleriyle ortaya koyar:
'Soyut bilgi-bilim- en yksek gereklikle (verity) ilgilenir. Ortak duyu
ise, tersine en dk(sradan) gereklikle ilgilenir. Bu temel zerinde
insanlarn eitli tiplerinin ayr zellikleri iaretlenmelidir. Aptal, akll ama
cahil kimse, basiretten yoksun bilgili kimse ve bilge. Hayatn aknda rnein
aptal kimse, en yksek veya en deersiz gerekliklere dikkat etmez. Akll ama
cahil kimse, en vasat eylere dikkat eder. Onun en yksek eyleri alglamasna
imkan yoktur. Bilgili ama basiretsiz kimse en yksek gerekliklerden en
vasat/dk gereklikleri karr. Bilge ise, tersine en nemsiz olanlardan en
yksek gereklikleri karr. Soyut ve genel gereklikler sonsuzdur. Somut ve
zel olanlar ise, andan ana gereklikten gereklik olamaya doru durmadan
deiir. Sonsuz gereklikler, tabiatn stnde dururlar. Tersine, tabiatta
herey, sabit deildir ve deiebilir. Fakat, iyilik ve gereklik arasndaki uyum
varolur. Onlar, ayn ze ve ayn niteliklere katlrlar. Hem tmel hem de tikel
gerekliklerde habersiz olan aptal kimse kibri yznden srekli cezalara
katlanr. zel gereklikleri kavrayabilen ancak tmel gerekliklerden habersiz
olan akll ama cahil kimse, bu gn iin faydal olan belki de yarn iin zararl
olabilecek olan bulur. Bilgili fakat, basiretsiz kimse, tmel gerekliklerden
tikel gerekliklere doru bir izgi zerinde seyahat eder. Hayatn dikenli
yollarnda yolunu bulamaz. Fakat, insani eylemlerin ve olaylarn belrsizlii ve
dolambal yollar iinden geen bilge kimse, gzn sonsuz gereklikler
zerine odaklayarak ve doru bir izgi zerinde seyahat edemez ve evrimsel
(roundabout) bir yolu izleyerek yolunu bulur ve zamann ak iinde eylem

89

sahasnda eylerin tabiatnn izin verdii lde faydal olduunu ispat edecei
kararlar alr. 143
Bu alntdan anlalaca gibi Vico iin yaplmas gereken ey, en
sradan ya da vasat grnen gerekliklerden en yksek gerekliklere ulamaya
almak olmaldr. Belli bir zaman iin faydasz gibi grnen eyler genel
olarak bakldnda ok faydal olabilir. nsani eylemler ve olaylarn belirsizlii
ve karkl, onlar aratrmak ve incelemekten bizi vazgeirmemelidir. Bu
kk ve ya nemsiz gibi grnen eyler bizi gerekliin bilgisine eritirebilir.
te bilge bir kii de bunu yapar.Deimelere ve belirsizliklere ramen iyilik ve
gereklik arasnda her zaman bir uyum vardr. te, insanl kuran ve gelitiren
de bu uyumdur.
Vico'nun Yntemi
Vico, buraya kadar zamanndaki metotlarn ve ilkan inceleme
metotlarnn mukayesesini yaptktan sonra ve onlarn, avatajlarn ve
desavantajlarndan sz ettikten sonra kendi metotunun her ynden daha doru
ve daha incelikli olduunu dile getirir. 144
Vico, bunu yaparken Kartezyen metoda gndermede bulunur.
Kartezyenci 'mantk devrimi' Descartes'in Discourse on the Methodunun nl
drt kuralndadr Metot, Descartes tarafndan belli ve kolay kurallarn bir dizisi
olarak tanmlanr. yle ki tam olarak bunlara uyan kimse, ilkin yanl, doru
diye almayacaktr. Ve ikinci olarak, bilebilecei hereyin bilgisini baarana
kadar zihinsel gayretlerini boa harcamadan adm adm ilerleyecektir.145
Kartezyen metodun a iin nemi, yalnzca, Discourse'un bir incelemesini
yapmak

deildir,

kurallar

koymaktr.

Dahas

zihinde,

Kartezyeni,

Skolastiklerin kyas metodundan ayran nemli zellikleri korumak gereklidir.

143

Vico, A Study On Our Methods... s. 34-35

Vico A Study On Our Methods s.77
145
Descartes, Akln daresi in Kurallar. Kural 4
144

90

Descartes, kavrama ve arm zerine temellenen skolastik mant reddeder.

Descartes'in metodunun matematik ncller zerine temellendii ok iyi
bilinir. O, akl yrtmenin ortaya koyduu ierikle

tabiattan btnyle

bamsz olarak akl yrtme iin kurallar ve ncller sunduunu farzeden bir
metota sahip olan bilim fikrini reddeder. Yani, tamamen biimsel olan kurallar
ve nclleri reddeder.
Analiz kartezyen metodun ilk admdr. Akln daresi iin Kurallarda
kural 5 unu syler: Eer, biz, karmak ve karanlk nermeleri, adm adm,
daha basit nermelere indirgersek ve bundan sonra zihinsel sezgimizden en
basit nermelere doru gidersek ve dierlerinin bilgisine ulaana dek
admlarmz srdrrsek metota titizlikle bal kalm oluruz. Grld gibi
Descartes'in metodu analitik-sentetik metottur. 146
Ancak, Vico iin, insan dncesinden yola karak insan tininin
meydana getirdii kurumlar, tarihsel delil olarak anlamak, kltr anlamak
iin bir temel olamaz. Baka bir yntem ileri srlmelidir. Vico'nun orijinal
taraf u dur: Mitoslardan balayarak her olayn yeniden anlatm o olayn
yeniden yorumlanmasn salamaktadr. Ancak, yine de tarihte genel ilkeler
sz konusudur. Elementlerde de syledii gibi 'insanlar uzak ve bilinmeyen
eyler hakknda hibir fikir retemezler, benzer ve tandk ve eldeki eylerle
hkm verirler' 147
O halde, Vico'ya gre, biz neyi bilebiliriz sorusunun yant en genel
anlamda insann yarattklardr.. Bunlar kltr ve uygarlk geleridir. Burada
kltr nedir sorusu gndeme gelir. Kltr, insann her trl maddi ve manevi
rnleri, doaya kattklar olarak tanmlayabiliriz. Vico iin, tarih ve kltr
alannda da evrensel bir gereklikten ve evrensel ilkelerden szetmek
146
147

a.g.e Kural 5
Vico New Science paragraf 122,180,181.

91

mmkndr. A priori, genel nermeler ona gre Yeni Bilimin ulamak istedii
amatr. Vico, felsef kelimesini epistemolojik ve metafiziksel teorilerle
birlikte, genelde apriori teoriler yani btncl ve genel biligiyi araya teoriler
anlamnda kullanmaktadr.
Vico'ya gre 'kltrler btndrler. Kltrler esas itibariyle insann
kendini ifade biimidir. Sanat da bu anlatmn byk bir biimidir ve biz
gemi, imdiki ve dier kltrlerin de ifade biimlerinini, kurgusal hayal
gcn inceleyerek anlayabiliriz. Vico'nun bu grleri kendi zamanna gre
olduka modern grlerdi. Bir Vico uzman olan Berlin iin, 'Vico'nun
yazlar rasyonalizmden kurtulmu modern bilgi felsefesini temsil eden ilk
nemli gayreti temsil ediyordu. Daha da nemlisi dier kltrleri
yarglamaktan ziyade kendi yaplar ve dnemleri iinde anlamamza izin veren
yeni bir yaklam ortaya koyuyordu. Halbuki, Aydnlanma, sonsuz akln
egemenliini

yceltmekteydi

Vico,

bu

dnceleriyle

Aydnlanma

dncesinden byk lde farkllamaktayd. Duygu, imgelem, nyarg ve

gelenek Aydnlanma kart durumda episremolojik kltrel oulculuun
geleri haline gelmiti. 148
Btn bunlara gre deerlendirdiimizde, Vico'ya gre neyi bilebiliriz
sorusunun cevab, tarihsel srete insann yaptklarn bilebiliriz idi. Bunlar
yukarda da sylendii gibi insann tabiatndan kaynaklanan duygu, imgelem,
nyarg,

det,

gelenek

v.s

den

ayr

deilidir.

imdi,

Vico'nun

Otobiyografisindeki u szlerine dikkatle eilelim:

'Btn ilhi ve insani bilgi (learning) elemetten ibarettir. Bilgi
(knowledge),

irade(will), ve g(power) bunlarn tek ilkesi zihindir. Bu

148

Isaac Berlin Vico ve Herder XVII-XIX, Two studies in History of Ideas, Chatto & Wndus,
London, 1980. Mark Lilla ,G.B.Vico: the Makng of an Anti-Modern s.5 Harvard Un.
Press,1993.

92

nedenle, zihnin gz sonsuz gerekliin (eternal truth) n veren Tanr'ya

dnktr.O halde, tpk yaadmz bildiimiz gibi, kesinlikle varolduunu ve
bize ait olduunu bildiimiz bu element, unu aklamamza izin verir.
Elbetteki, hibir ekilde phe edemeyeceimiz ey dncedir. imdi daha
kolayca anlamak iin bu tartmay e blelim. Bunlarn ilki, bilimlerin
(sciences) btn ilkelerinin Tanrdan ktn gstermemize izin verir. kincisi,
ilahi k veya sonsuz gereklik. Yukarda ad geen element btn bilimlere
nfuz eder ve onlar birbirlerine en yakn ba ile bal olan bir dzen iinde
aar ve onlar hepsinin kayna olan Tanr'ya balar. ncs, ilahi veya
insani bilgi (learning) zerine yazlm veya sylenmi her ne olursa olsun bu
ilkelerle uyum iinde ise dorudur. Deil ise, yanltr. Bu eyden daha
fazla olarak ilhi ve insan eyler hakknda sylemeye altm ey udur:
Onlarn kkeni, dngsel (crcularty) ve tutarldr (consisteny) ve ben hereyin
kkeninin Tanrdan ktn ve bir dng halinde tanrya geri dndn
gstereceim. Hepsi de Tanrda olduunda bur tutarlla sahiptir. Tanrdan
ayrldnda onlar karanlk ve hataldr' 149
Vico'nun bu aklamalarnda Bacon'un zellikle lahi ve nsani Bilginin
lerlemesi (Advancemet of Learning Dvne and Humane) adl eserinden byk
lde etkilendii grlyor. Bacon, yle sylemektedir: 'Yce bilgiyi
Tanr'nn sfatlar ve eylemlerindeki arke-tiplerde veya ilk platformlarda
aramalyz. Onlar her nekadar insana bildirilmi olsa da , ve byk bir
titizlikle aratrlmal ve gzlenmelidir, Ancak, biz bu bilgiyi , kazanlm bilgi
veya renilmi(learning) adyla arayamayz. nk, Tanr'daki btn bilgi
gerek bilgidir (knowledge) ve bu nedenle biz onu baka bir adla aramalyz,
yani, tpk Kutsal Kitabn dedii gibi, hikmet veya bilgelik (wisdom or
sapience) ile. 150
149

Vico. Autobiography, s.156

F. Bacon, Advancement of Learning Dvne and Human, s.17 VI, 1. Great Booksof
Western Books, v. 30,
150

93

Grld gibi, Bacon'un da etkisiyle Vico, insn ve ilah bilginin

ayrmn yapar. Felsefenin grevi insanlarn gerekletirdii her alanda
zellikle halk hikmeti alannda o hikmetin tabiatn anlamaya yardm edecektir.
Halk hikmet, mitolojiler, fabller, semboller, deyimler kelimelerin zel
kullanmlar metaforlar v.s gibi dilde bulunan ve kltr temsil eden gelerdir.
zellikle, halk hikmetinin tabiat ancak o zamann durumunun ve kurumlarnn
tam olarak incelenmesi ileanlalabilir. Bunun iin felsefe ve filoloji ortak
almaldr. Tanr da, insan da kendi yaratt dnyay bilir. O halde, Tanr
yaratt doay, insan da kendi yaratt kltr iyi bilir. Bu bakmdan ilh ve
insan eyler arasnda fark vardr. nsan, bu bakmdan Tanr'ya benzemektedir.
Biz gerek bilgiyi (knowledge) Tanr'nn insana bildirdii kadaryla biliriz ve
bizim bilgimiz (learning) tanrsal anlamdaki gerek bilgi (knowledge) deildir.
Bu farkll belirledikten sonra Vico, kltr ve tarih zerine edinilecek
bilginin peine dmtr. Bildiimiz gibi, filozoflar, tarih zerine genel ve
evrensel aklamalarda bulunan bir ok modeller ortaya koymulardr. Bu tarih
modellerinin kimi izgisel kimi dngsel bir tarzda aklamalarda bulunur.
Bazlar, pozitif bir bak as kullanrken, dierleri anlamac ve zmlemeci
olarak tarihe yaklar. imdi Vico'nun 'uluslarn dnyas' veya 'insanln
tarihi'ne yaklamna bakalm.
Vico, felsefenin allm terimleri olan kosmos ve nomos gibi evreni,
sivil dnya ve tabiat dnyas diye ikiye ayryor. Ona gre, Tanr, tabiat
dnyasn ve sosyal gereklik alann yaratt. Vico bu kabulne bal olarak
yasalar nerede olduu sorusunu sorar. Yasalar, sosyal gereklik alannda m
yoksa tabiatta mdr? Vico'nun ortaya koyduu ve zdn iddia ettii en
nemli sorunlardan biri de budur. Yasalar, insan tabiatndan kmaktadr.
nk, Tanr, ilhi inayeti ile insann tabiatn ister kendi dnda ister kendi
iine yasa ve dzen arayacak ekilde yararmtr. nsan akl, hep yasa ve dzen

94

aramtr. Bu nedenle, Vico, Yeni Bilimi o, ilhi inayetin aklsal sivil teolojisi
olarak adlandrr. Sivil dnya dinle balar. lahi inayet, tabiat iinde sosyal
olma tabiatn gerekletirmektedir. nsan sivil tabiatn iinde ve onu
gerekletirendir. Ona gre, tabiatta sivil kanun vardr.
imdi bu aklamalarn nda, Vico'ya gre, gerekten varolan nedir?
ve bilinecek alan hangisidir? Varlk ve bilgi arasnda nasl bir iliki vardr.
Doru bilgi nedir? Doru ile olgu arasnda nasl bir iliki vardr? Bunlar
ayrntl olarak inceleyelim.
Doru ve Olgunun (Verum, Factum) Dnm
Vico, gerekten varolan nedir ve kesinlik alan neresidir Bunlar
aratrr. Vico'ya gre, insan bilimleri, Descartes'in yapt gibi, ite, bu
kuramsal olarak ak ve seik hareket noktas saptama giriimlerinden zarar
grmtr. nsan tabiat hakkndaki bilgimiz, ne yalnzca bir duyum izlenimi
sorunu, ne de mekanik gibi matematik gibi bir ileme uygun der.'Ancak
insan ilerle yaplan kurumlar, nokta, izgiler, yzeyler ve ekiller tamamen
daha byk bir gereklie sahiptir' 151
Vico, gereklik ve kesinlik arasnda fark gzetir. Ancak, bunu ak ak
dile getirmi deildir. Kesinlik veya certum(certainity), insanlarn yaratm olan
dnyada, tikel olgular hakkndaki inanlar bilmektir. Bu, btn dncelerin
ve eylemin n artdr. Gereklik (truth veya verum), evrensel gerekliin
bilgisidir. Vico, bunlar arasndaki balantnn nasl olduunu birinden dierine
geiin nasl olduunu aklamaz. Ama ona gre, genel gereklikler olmadan
bir bilim de olamaz. Verum, yukarda da szn ettiimiz gibi Vico iin, a
priori bir gerekliktir. Kesinlik alan, sosyal yaayla ve sosyal balantlarla
ilgilidir. Bunlar, toplum iinde gerekli olan fayda ve gereksinimden doan

151

Vico, New Science, paragraf 349.

95

balantlardr. Ona gre, herkes, bir kltr iinde doar ve bu kltr sosyal
hayat gerekli klan gereksinim ve faydada temelini bulan kurumlar andan
olumutur. Bu kurumlar, bizim hayatmz, dnmz, varoluumuzu
etkilerler. Bunlarn sonucunda bu kurumlar zaman iinde gelime gsterirler
rnein, dil, devlet

byle kurumlardr. Ayrca, Vico iin dil mi ncedir,

dnce mi ncedir tartmas samadr. nk, akl tarihsel sre iinde

geliir.Akln gelimesi dillerin gelimesi ile paraleldir. Yani, diller gelitike,
dnce de gelimitir. Biz, dili inceleyerek kltrmzde sahip olduumuz
eyleri bilebiliriz. Buradan, kurumlarn yapsn insanlarn yaay ve inan
eklini gelenek ve greneklerini tespit edebiliriz.
Vico, bunlara gre, bilgi tiplerini ayrr. Scienza, veruma gereklie
dayal bilgidir. Yani, bir kimse, ancak, kendi yaratt eyi bilebilir. Tanr'nn
tabiat, matematikinin kendi kurgulad objeleri bilmesi gibi. Scienza,
evrensel ilkelerin bilgisidir. Coscienza, btn insanlarda mterek olan olgu
nesnelerinin bilgisidir. Yani, certuma ilikin bilgidir. Olaylarn insanlarn
davranlarnn ekillendirdii d dnyann bilgisidir. Vico'ya gre vahiy de
bir bilgi trdr. 152
Bu dnceler, Vico'nun kendi zamannda lkesinde yaygn olan Yeni
Platonculuktan etkilendiini gsterir. 'Bat dncesi tarihinde bu teori ilkin
erken Kilise Babalarnn yazlarnda grlmtr. Onlar, Hristiyanlk ile
Platonculuu badatrmay kendilerine bir grev edinmilerdi. Bilindii gibi,
Platon, arketipler ( arketipsel idealar, paradeigmata) ve imajlar (ferdi objeler,
eidola) arasndaki fark ne srmt. Erken Kilise babalar, Platon'un fikirleri
ile Hristiyanln grlerini birletirmeyi, Albertus Magnus ve St. Thomas'n
Aristoteles ile Hristiyanl birletirmesinden daha kolay bulmulard. Onlar,
Platon'un idealar dnyasn, Tanr'nn zihnine yerletirerek daha iyi anladlar ve

152

Vico, New Science, paragraf 137-142.

96

tanrsal kavramlarn bir sistemi olarak cosmos noetos u akladlar. Bu

arketiplere gre, Tanr, yaratlm eylerin eitli tiplerini biimlendirmiti.
Ortaada, Platon'un dncelerinden etkilenen St.Augustine'e gre de (De
divinatione, Q. XIVI) idealar, eylerin belli orijinal formlardr, onlarn
arketipleridir. Bu arketipler, tanrsal bir zekada bulunduklarndan dolay
sreklidir ve blnmezler. dealar ne balar ne de son bulur. Varla gelen ve
varlktan giden dnyadaki trl trl eyler, bu idealar tarafndan
ekillendirilmitir' 153 .
Vico'ya gre de gerek varln bilgisi Tanr'dadr. Bilgi ve Yaratma bir
ve ayn eydir. 154 D ile insanolu tanrsallktan uzaklamtr ve gerek
varln bilgisine ulamas mmkn deildir. Ancak, Tanr'nn inayetinin bize
gsterdii kadarn bilebilir.
Vico bu meseleye, yani tmel ve tikel balantsna, tanrsal olana ait
kld gereklik (truth/verum) ve dm olan insan varlklara ait kld
kesinlik (certainity/certum/yakn) arasnda ayrm yaparak baladndan sz
etmitik. Verum/certum ayrm onun btn dncelerinin temelinde yeralan
ve yukardaki teolojik probleme temel olacak varolusal veya ontolojik bir
ayrmdr. Asla epistemolojik bir ilke olarak ne srlm deildir. Bu iki
ayrc sfatn varl, onlarn bilgideki rollerini de nceler. Tanr gereklik
alannda insan ise kesinlik alannda yaar. D grne uygun olarak Vico,
ilhi ve insani olann nasl temasta olduunu belirlemek zorundadr. nsan hi
olmazsa ksmen verum alannda yani Tanrsal planda da yaayabilmelidir.
De ramen, Tanr da insan certum alannda iinde yaamaya tenezzl
etmelidir. Bu dnce biimi bize Tanr'nn olu sa'nn insanlar iinde
yaamasn artrmaktadr, yani, Tanr, zaten insan planda ksmen
yaamaktadr.
153

'dealism' Catholic Encylopedia s.634, New York,. D. Appleton Co. 1910 Vol VII

97

Verum ve certum arasndaki fark, Vico'nun conatus gc dedii zel bir

gcn varln iddia etmesine nderlik edecektir. Bu Tanr ve dm insan
arasnda uzun sreli bir balantdr. Conatus, ilkin insana kendinden daha yce
bir varl hissettiren korku duygusu ile ortaya kmtr.
Verum, ncelikle yaplan eydir. Bu nedenle, ilkin, Tanr'dadr. nk,
Tanr, lk Yapc, Yaratcdr. lk gereklik sonsuzdur. nsan yaratlm bir
varlktr. Btn gereklikler son kaynan Tanr'da bulur.
Vico'nun certum (kesinlik) dedii Descartes'in ak ve seik fikirler
dedii kesinlik deildir. Descartes'te bu ak ve seik fikirler btn bilgi iin
bir temel salar. Vico'da tersine o, insann yaratt varlklarn bir
karakteristiidir. Tanr'nn tabiat dnyasn yaratmasna karn insan da kendi
dnyasn yaratmaktadr ve her iki yaratan varlk, kendi yaratt dnyay iyi
bilmektedir Tanr'da bilgi ve yaratmann ayn olmas durumu, insann yaratt
lem iin de sz konusu olmaktadr. nk, insann bilecei kesinlik burada
kendi yaratt lemdedir. Bu durumda Tanr'nn yaratmas olan 'creatio De ye
karlk imitatio Dei sz konudur. Yani, insan, Tanr'y taklit etmektedir ve
kendi kurumlarn kendisi yaratmaktadr.Bu inayetin gereidir. Dolaysyla da
bu kurumlar hakknda kesin bilgiye sahip olmaktadr.
Henz, Vico iin verum (truth) / certum (certain) ne demek olduunu
tam olarak grm deiliz. Tanr'da bilgi ve yaratmann ayn olmasndan
dolay, Tanr bilgisiyle yaratmaktadr, yaratt hereyi de yaknen bilmektedir.
Vico'nun iirsel mantk tanmnda belirttii gibi logos = akl= sz, ayn
zamanda Greklerde ey, nesne (thing); branice'de eylem (deed) anlamlarna
gelir. Ayrca, fabl, mytos, myth talyanca, favella mantk teriminin ilk ve en

154

Vico, New Science, paragraf 349.

98

uygun manasdr. Latince, mute, mutus (sessiz) buradan gelmektedir ve

konuma ilkin zihinsel veya iaret dilidir 155 . Buradan da anlalaca gibi Tanr
zihinsel olarak insan planda (certum) yaamaktadr. rendiimiz her ey,
formlarn iinden gelen tanrsal yaratma teorisi zerinde durmaktadr. Tanr,
sonsuz metafiziksel formlar vastasyla her eyi yaratarak gerekliin tanrsal
krallnda i grr. Bu formlar arasnda yaayan insan, eylerin evrensel
zelliklerinde o formlar grdn dnr. Fakat, eer, o, bilge ise, formlar
Tanr'ya brakacaktr ve ekiller ve kurallarn aratrmasn yapmak yerine
gururlu bir eylemle tikellerin kesin bilgisiyle ilgilenecektir. O, metafiziksel
dnyadan uzak olan fiziksel grnler dnyasnda yaamaktadr. 156
Vico, bu noktada bir aklama yapar. eyler hakkndaki sanlar,
tarikatlar (sect) doururken, bilgi (knowledge) blnemez. Deer, hibir yerde
ayn deildir. Halbuki, iyilik, her yerde ve genitir. Adalet, tektir, ktlk
sayszdr. En iyi eylerin bir ok eidi vardr.... Fiziksel dnya mkemmel
olmayan sonlu ve blnebilir eylerden yaplmtr. Metafiziksel dnya
fikirlerden yani en iyi eylerden ve blnemez deerlerden yaplmtr.

Vico, 'insanlk leminde kurallar btnn oluturan etiin, tabiat

leminin kurallar diyebileceimiz fizie gre daha az kesinlie sahip olduunu
iddia eder. nk, biz, ruhun iini gremeyiz. Fizik, ise mekanikten daha az
kesindir. nk, biz fiziin objelerini yapamayz. Mekanik ise geometriden
daha az kesindir. nk, geometri fiziksel bir ispat gerektirmez. Ayn ey,
sanatlar iin de geerlidir. Resim, heykelcilikten, heykelcilik mimariden daha
az kesindir' 157 .

155

Vico New Science paragraf 401.

Vico, A Study On Our Methods... s.23
157
Vico, A Study On Our Methods... s.33.
156

99

Bir Vico yorumcusu olan Lilla bu konuyla ilgili olarak yle

sylemektedir: 'Vico'da, metafiziksel ve fiziksel dnya arasndaki fark, verum
ve insani certum arasndaki farkla ayndr. Vico, kartezyenizmin zihin beden
dualizminin stesinden gelmeye alrken yeni bir dualizm yaratmtr:
metafiziksel/ fiziksel veya real/ nominal. 158
O halde, Vico, ilkin, kartezyenizmin dalizmini baa evirerek
felsefesini kurmaya balamtr. Yani, kartezyenizm tarihi ve tabiat ayrp,
bunlardan tarihi bilinemez kabul ederken Vico, tabiat, bilinemez, tarihi
bilinebilir alan olarak kabul etmiti. Tabiat ancak, Tanr bilir, nk, onu
kendi yaratmtr. nsan da kendi yaratm olan eyleri bilir. Matematik te bir
insan yaratsdr. Vico'ya gre, insan bir matematiki olduunda Tanr'ya en
yakndr. nk, Tanr gibi kendisinin oluturduu elemanlarla matematii
kurmutur ve kendi elemanlaryla bilmek ister. Vico der ki: Akl Tanr'dadr ve
ona ilhi hikmet denir. O, yalnzca, bilge tarafndan bilinir ve bu durumda da
insan hikmet olarak adlandrlr 159
Yalnzca Tanr, varln bilgisini (scientia) bilir. Biz, onun hakknda
yalnzca uurlanmakla, bilinlenmekle (conscientia)yetiniriz. Mitos ve fabller
aslnda varln bilgisi hakknda henz akllar gelimemi olan ilk insanlarn
bir tr bilinlenmesidir. O halde, akl tarih iinde gelime gstermektedir.
Btn insan ve ilh eylerin kkeni Tanrdadr. Tanr ayn zamanda
ius (kanun)'un yeridir. nsan bu bilgiye yetenei ile katlr. Bilgi, irde, g.
Bunlar, Vico, daha sonra, insann zel deerlerinin temeli olarak verir gurur,
lllk, metanaet veya sabr (prudence, temperance, fortitude). Bu

158
159

Mark Lilla, G.B.Vico: The Makng of an Anti-Modern s.28.

Vico, New Science, paragraf 365,506.

100

deerin, insann doal hakk iinde ele alnd grlmtr (dominion,

liberty, protection). Bunlar, conatustan g alan akl ve faydadr (utulitas).
Vico iin verum/certum' a gre, rendiimiz her ey, formlarn iinden
gelen tanrsal yaratma teorisi zerinde durmaktadr. 'Tanr, sonsuz metafiziksel
formlar vastasyla her eyi yaratarak gerekliin tanrsal krallnda i grr.
Bu formlar arasnda yaayan insan, eylerin evrensel zelliklerinde o formlar
grdn dnr. Fakat, eer, bu kii

bilge ise, formlar Tanr'ya

brakacaktr ve ekiller ve kurallarn aratrmasn yapmak yerine gururlu bir

eylemle tikellerin kesin bilgisiyle ilgilenecektir. nk, o, metafiziksel
dnyadan uzak olan fiziksel grnler dnyasnda yaamaktadr'. 160
Btn bu anlatmlardan grlyor ki Vico'nun anlayna gre, insan
her ne kadar fiziksel dnyada yayor olsa da akl sayesinde tanrsal alanda
bulunmaktadr ve bu nedenle btn deerlerin kkeni, dindarlk ve dindedir.
Din ile btn deerler eylemde etkin klnmtr. Bu durumda, Vico'ya u soru
sorulmaldr: Akl m, iman m Yeni Bilim'in temelinde yer almaktadr? Vico,
Yeni Bilim'ini "rasyonel sivil teoloji" olarak adlandrmaktadr. O halde, burada,
bir paradoks ortaya kmaktadr. Grld gibi Vico, aklsal bir takm
nermelere dayanarak deil de Kutsal Kitaba dayanarak bir felsefe
yapmaktadr.
Vico'da verum ve factum alan arasnda ayrlk sz konusudur. nsann
toplumsal oluu insann tabiatnn znden gelir. nsan, yalnzca kendi yapt
eyi tam olarak bilebildii alanda olumsallk (contigenty), ans, seim bir tarafa
braklamaz. Gnlk iler dnyas empirik alandr. Byle bir alanda, bilgi
(scienza) sz konusu olamaz. Ancak, insann, bu gnlk iler dnyasnda
bilinlenmesinden sz edilebilir (coscienza). nsan tabiatta bir gelime sz

160

Vico, A Study On Methods Our Tme... s.23

101

konusudur. nsan, hayal gcn kulland ilk yllardan balayarak akln

kullanmaya doru gittike gelimektedir. nsann tabiat gelitike, insann
yapt kurumlar ve toplumun tabiat da gelimektedir. te, insan tabiatnda
ortak olan bu zellikler bizim gemiimizi yeniden yaratmamz, tarihi
anlamamz mmkn klacaktr. Ancak, bunu yaparken bir anakronizmaya
dmemek iin gemii inceleyecek olan kiinin gemie bu gnn teorileri
iersinden bakmamas, gemii, kendi i yaps bakmndan anlamaya almas
gerekmektedir. Uluslarn dnyas, insanlar tarafndan yaplmtr. Bu Vico'nun
temel iddiasdr. nsan tabiatnda, ortak duyunun (common sense) olmas,
uluslarn da mterek bir tabiata sahip olduunu aklar. Uluslarn bu
dnyasnn ilkeleri, insan zihninin deimeleri iinde yeniden kefedilebilir. Bu
ilkeler, insan zihninin deimelerinin metafiziini salar.
Vico'ya gre, insanln dnyas hakknda bilgi edinmek ve birtakm
ilkeler belirlemek iin felsefe ve filoloji birbirinden yardm grmelidir. Filoloji,
tikel olanla emprik olanla urar. Dilleri, kurumlar, eylemleri, ksaca, insann
yaptklarn incelemelidir. Burada, Vico'nun sylemek istedii kltrn dilde
yansd ve bu nedenle dilin incelenmesi gerektiidir. Vico'ya gre kesinlik
(certum) alan burasdr. Felsefe ise, bunlara bakarak, akln soyutlama gcn
kullanarak, insanln tarihi zerine teoriler retmeli, aklamalarda bulunmal
ve evrensel ilkelere ulamaldr. Filoloji, bu ilkelere gre, tarihsel gereklie
ularken felsefe yerinde ve uygun bavurmalarda bulunarak insan tabiat
zerine teoriler retmelidir ve en temel ilkelere ulamaya almaldr. nsan
tarihsel gelimenin ve bylece tarihsel bilginin nda kapsayc ve kavrayl
bilgiye ulamaldr. Gncel tarihsel gemile ban devaml koruyarak buna
uygun ve uyumlu "ideal sonsuz tarih"in ilkelerini ortaya koymaldr. Byle bir
ideal sonsuz tarihte, felsefe teorilerini apriori olarak kuramaz, yani, yntemi
deduktif

olmamaldr.

Felsefe

gemiteki

gncel

tarihsel

olaylardan,

ifadelerden kard evrensel ve zorunlu ilkelerle bunu yapmaldr. Bu

nedenle, devaml olarak, filoloji ve felsefe mukayeseli alma yapmaldrlar.

102

Diller, kurumlar, o dnemde insan aklnn ileyi biimi, insan tabiat

zellikleri, uluslardaki ynetim ekilleri, deer anlaylar incelenmeldir.
Bunun baarl olmas iin iki eye dikkat edilmeli ve bunlar bertaraf
edilmelidir. Birincisi, uluslarn kibri, ikincisi, bilginlerin kibridir. nk, her
ulus, kendisini dnyann en eski ulusu olarak belirler ve bunun iin belgeler
ileri srer. Dieri, yani, bilginlerin kibrine gelince, bilginler kendi teorilerine
gre insanln tarihi iin bir balang belirlerler ve kendi teorilerinin
dierlerininkine gre daha doru olduunu ileri srerler. Doru bir aratrma
yaplrken bunlar bertaraf edilmelidir.
Yntemini felsefe ve filolojinin birliine dayandran ve kartezyen bilgi
teorisinden dolay derin bir tatminsizlik hisseden Vico, unu farkederek bu
gln stesinden gelmitir. Evrensel ve sonsuz bilgi, Platon ve Descartes'in
dnd ekillerde, yalnzca, kavramsal olarak doru olan eyin bilgisiyle
snrl deildir. Bu evrensel ve sonsuz bilgi gncel insan davranlarn ve
olaylar da ieren ve bunlar belirleyen emprik kanunlarn bilgisini de ierir.
Vico'ya gre, tpk, Platon gibi, fiziksel dnya, grnler dnyasdr.
Gerekler, Tanr'nn zihninde bulunan formlardr. Fakat, bu gerekler, ayn
zamanda grnler dnyasnda yaayan insann zihninde de bulunmaktadr.
Biz, ancak, iinde yaadmz ve kendi yarattmz dnyann kesin bilgisine
sahip olabiliriz, Tanr'nn yaratt alanda ise kesin bir bilgiye sahip olamayz,
ancak, bu alanda bilinlenebiliriz. Yeni Bilim'de, Vico, insann tabiatnda
mterek noktalar olduun farketmitir. nsann tabiatnda, onlar, birtakm
eyleri yapmaya sevkeden ynelimler vardr. Bu ynelimlerin nedensel olarak
belirlenmesi gerekmektedir. Bu da yalnz soyut genel bir formu gerektirir. Bu
nedenlerin ieriinin belirlenmesini gerektirmez. Ancak, bu nedenler, empirik
olgulardan elde edilebilir. Bylece, bu nedenlerin ne olduunu bularak, somut
olgularda onlarn ileyiini aarak insani ilerin bilgisine ulamak mmkndr.

103

Vicoya gre, insan fikirlerin dzeni, ispat yapmak iin eylerin

benzerliklerini gzlemeyi gerektirir. spat iin tek benzerlik veya tek rnek
yeterlidir. Tmevarm iin ok rnek gerekir. Aristoteles, Socratesin
tmevarmna

bir

evrensel

olmadan

devam

edemeyen

kyas

ile

mkemmelletirdii diyalektii sokmutur. Ancak, gelimi zihinleri ikna

etmek iin tek benzerlik yeterlidir. rnek: Aesop tarafndan icat edilmi bir tek
fabl tr ile Agrippa isyankar Roma pleplerini itaat ettirmitir.
Vico ispat yntemini kullanarak ne yapmak istemitir. "Tanrsal
inayetin rasyonel sivil teolojisi"ni aratrmak istemitir.

161

Bu bilim, tarihte

imdiye kadar yaplmam bir ispattr 162 lk kurumlar olan kehanetler olmak
zere kurumlar evrensel ve ilahi ebedi inayet tarafndan yaplmtr. Bu bilim,
ebedi inayeti temaa ederken kendini dorulayan ve ispat eden baz tanrsal
deliller bulur teolojik delilleri mantksal delillerle dorular. Bu bilim, btn
kurumlarn tanrsal inayetle baladn ve uluslarn aknn byle olduunu
ispat eder. lk insanlarn iirsel tarzda konuan airler oluunun kefi Yeni
Bilimin anahtardr. 163
Vico, gemi hakkndaki gereklii aa vurmay kendine en temel
grev olarak belirler ve ilk insanlarn, kendilerini, metaforik ifade etmesi
hakkndaki buluunu yeni bir ey olarak yorumlar. nsanlar, ilkin kabaca ve
gl imgeleme sahipti. Yeterli snf kavramlar yoktu. Onlar, kendilerine zg
dnlerine gre eyleri yaratlar 164

Fabllerinde hayali evrenseller

belirlediler. rnein, Achilles'e btn gl insanlarda bulunan eref deerini

atfettiler. Onlarn airlii, nedenleri bilmemelerinden domutur. nk,

161

Vico, New Science, s. 385.

Vico, New Science, s. 342.
163
Vico, New Science, 34.
164
Vico, New Science, 375-376,403.
162

104

cehalet merakn annesidir ve hi ey bilmeyen insanlara, her eyi olaanst

gsterir. 165
Vico'ya gre ilk insanlarn air olmalar bu gnk anlamda deildir. Bu
ilk insanlar, akl gcyle soyutlama yapamadklar iin hayal gleriyle
soyutlama yapmlardr. Biz genel bir kavramn, bir snf kavramn ifade
ettiini biliyoruz. Vico'da mitolojik tanrlar, byle bir genel bir kavram olarak
deerlendiriliyor. rnein, Neptn, deniz tanrsdr ve denizle ilgili herey bu
tanr ile ilikilendirilmeden anlatlmaz.
Mark Lilla'nn dedii gibi "felsefede nominalistlerin tmeli yalnzca
addan ibaret grmeleri ve gereklie tekabl etmediini sylemeleri belki de
buna dayandrlabilir. Bu da felsefe ve bilimde mantksal ve epistemolojik
adan karmza hep unu karr. Hibir genel kavram, hibir tmel hibir
evrensel nesnesi ile rtmez. nk, onun rtebilecei trden alglanabilir
bir evrensel nesne yoktur". 166
Burada, bilim ile iir arasnda nasl bir ilgi vardr sorusu akla gelebilir.
Vico, ilk bilimin mitoloji olmas gerektiini eserinde sk sk vurgular. nk,
ilk insanlar, evreni iirsel bir tarzda hayal gleriyle alglamlardr ve soyut
olmayan tarzdaki ifadelerle bunu dilde yanstmlardr. Bu nedenle, dilbilim,
Vico'da ok nemli bir yer tutar. Kesin deliller ve tartmasz ilkeler yardmyla
bu Bilim, ilk insanlarn iirsel mant gzler nne sermektedir. Bu Bilim, ilk
insanlardan bize kadar gelmi olan mitoslar ve dier linguistik kalntlar
zmek iin kullanlacaktr.
Vico'nun ortaya koyduu bu bilim, insan dncenin ne zaman ve
nerede baladn gstermek iin, kronoloji ve corafya vastasyla bu yeni
165
166

Vico, New Science, 375, 383 Social Research s.453

Mark Lilla ,G.B. Vico the Making Of Anti-Modern s. 25 Harvard University prass, 1993.

105

bilime bir kesinlik vermek iin uluslarn kurucular ile ilgili eletiri sanatna
bavurur. Eletirinin lt, insan rknn ortak duyusudur. Nasl, geometri
nicelikler dnyasn kendi elementlerinden kurduu zaman kendisi iin
yaratyorsa, bu bilim de uluslarn dnyasn byle yaratr. Ancak, insan eyler
nokta izgi v.s den daha byk bir gereklie sahiptir. Bu bilimin elementleri
olan deliller de tanrsal bir zevk verir, nk, nasl Tanr'da bilgi ve yaratma
ayn ey ise, insan da kendi dnyasn kendisi yaratr. Bu aslnda Tanr'nn
insan planda bulunduunun da delilidir. Hristiyanla gre, Tanr'nn Hz. sa
grnmnde insanlar arasnda yaamas gibi.
Vico'nun ynteminin nemi, tarihin ilkelerinin bilimsel olarak
incelenmesi amacndan ileri gelir. Bu yntem, tarihte bilimsel ilkeleri
aratrmak bakmndan giri niteliindedir ve Vico'nun ileri srd fikirler,
bu boyutta ele alnabilir. Yukardaki tartmalarmzdan da anlalaca gibi,
Vico, tarihin bilimsel ilkelerine ulatn iddia etmektedir. Filozoflar,
filologlarn otoritesine, filologlar da filozoflarn otoritesine dayanrlarsa bu
grev mmkn olacaktr. 167 Ancak, Vico, Bacon gibi, tarihte tmevarmsal bir
yol izlemi ve

bu nedenle de maksadn gerekletirememitir. Sonuta

speklatif bir tarih felsefesi ortaya koymutur. nsan sahada alan btn
bilimlerin temelinde yer alabilecek bir yntem ortaya koyamamtr.
Vico'nun, Yeni Bilim'de dzensiz ve kark bir ekilde ileri srd,
felsefe ve filolojinin ortak almas gereklilii fikri, u bakmdan nemlidir.
Filoloji, olayn; felsefe ise, evrensel ve sonsuz olann bilimidir. Bu bilimler,
birbirlerini ihmal ettikleri iin tarih, btnlkten ve duygudan yoksun
kalmtr. Vico, somuttan ziyade soyutla uratklar iin bu bilimlere eletiride
bulunmaktadr. Ona gre, insan zihni, teoriyi kurarken ve felsef hakikatlere
ularken, ayn zamanda da tarih gereklii de vcda getirmektedir. yle ki:

167

Vico, New Science, paragraf 140.

106

nsan, kendisinin bilinlenme srecinde kltrel rnlerini yaratrken, ilkin,

anlama yeteneine sahip deildir. Ayrca, Tanr'nn yaratt ve sadece, onun
bilebilecei birtakm olaylar da kavrayamaz. Ve, daima, tabiatta gizemli bir
ey olacan dnmtr. Hatta, Ona gre, 'insan, anlamadan insan
olmutur' 168 . nk, anlama bir refleksiyon iidir ve ocuklar dikkate alrsak
onlar da bir ok eyi anlamadan sadece renmektedirler ve itaat etmektedirler.
Bu nedenle, insan, ancak kendi yarattn anlayabilir. Tarihi

veya

aratrmac, tarihsel belgeler ve diller zerinde refleksiyon yaparak kltr

incelerken, filolojik alma yoluyla emprik olaylardan, felsefenin yardmyla
tmevarmsal karmlar yaparak soyut ilkeler elde ederken, ayn zamanda,
tarihsel olaylar da anlamakta ve yorumlamaktadr.

168

Vico, New Science, paragraf 405.

107

BLM IV
YEN BLM'N YAPI TALARI: DL, MTOS VE HOMER
Bu blmde, Vico'nun dil, mitos ve bunlara kaynak olarak gsterdii
Homer'i ele al tarzn deerlendireceiz.
Neden Homer?
Homer'in iirleri'nin Vico'nun zamannda yaplan aratrmalara gre
bat geleneinde en eski kaynak olarak gsterilmesi nedeniyle; ve, Vico'nun
'doktrinler, incelemelerine meselenin balad yerden balamaldrlar' 169
aksiyomu dolaysyla, Homer'e atfedilen lyada ve Odysses, Yeni Bilim adl
eserin temel yapsn oluturmaktadr. nk, Yeni Bilimin anahtar iirdi ve
dolaysyla, Vico'nun tarih felsefesinin anahtar iirdir. nk, ona gre,
airler, halkn iinde km veya halkn kendisi olan tarihilerden nce gelmi
olmaldr. Buu nedenle de, tarihin, ilkin, iirsel olmas gerekir 170 . Vico, bu
dncesini de Gerek Homer'in Kefi blmnde temellendirir.
Homer, neden Vico iin nem tamaktadr? Vico'nun, insanlk tarihinin
iki hazinesi dedii, Homer'in varsaylan bu eserlere bak as, olduka farkl
ve ilgintir.
Homerin iirlerini, temel dokman olarak ele alan Vico,

insan

bilincinin(coscienza) ilk anndan balayarak, insann toplumsallamasn

salayan ve dzenleyen bilincin ne olduunu, bu bilincin dnm ile
mitlerin veya fabllerin bozularak dnm arasndaki ilikinin; ve, buna bal
olarak, bu dnm kanunlarnn ne olduunu belirlemek iin Homerik
fabllerden yararlanr ve bylece, insanln, hangi evrede olduu belirler. Vico,
bu dnm kanununu airlerin ayla aklar. lki, teolojik airlerin
169
170

Vico, New Science, paragraf 314

Vico, New Science, paragraf 813.

108

adr. Bu ada, bizzat kahramanlar airlerdir ve fablleri doru ve yaln

olarak, yani, deimemi ve bozulmam ilk halleriyle, evrelerini, stn hayal
gleriyle nasl alglyorlarsa, ylece, sylemilerdir. kincisi, kahramansal
airlerin adr. Bunlar, fablleri deitirip bozmulardr ve ncs,
Homer'in adr ki, bu ada airler, fablleri bozulmu ve deimi halleriyle
almlardr. 171
Bu ada esas nokta, kahramansal airlerin adr ve bu dnemde,
fabllerin bozulma nedenlerinin belirlenmesi gerekir. Bu dnm ve bozulma,
u aksiyomlarda grlr: 'nsan zihni belirsiz tabiatndan dolay cehalete
dt zaman kendini hereyin ls yapar. 'nsanlar, uzak ve bilinmeyen
eyler hakknda hibir fikirleri yoksa, benzer ve elde olan eylerle hkm
verirler. 172
Vico, bu aksiyomu ile, bu dnemde insanlarn kendi tabiatlarndaki
tutkular dasvranlar, ahlakszlklar tanrlara yklediklerini anlatmak
istemektedir. Zamanla, insanlar, fabllerin gerek anlamlarn unutmular ve bu
iirsel karakterler ile fabller, insan ruhunun, nce, faydaly aramakla balayan,
bedensel arzularn n plana karan ve gittike lkse ynelen ve sonunda da
delirmeye doru giden,

gei ve genel kanunlarna maruzdur. Baka bir

aksiyomda, Vico, 'insanlar, pheli ve karanlk her ne ile karlarlarsa doal

olarak onlar kendi tabiatlarna tutkularna ve alkanlklarna gre
yorumlarlar' demektedir. Vico, bu

aksiyomu dorudan doruya fabl

rneklerinde gzlemitir. Yani, yukarda da sylediimiz gibi, insan evrelerini

ve kendi yarattklar tanrlarn bu tutkularna ve alkanlklarna gre
yorumlamlardr. Bu aksiyom iin 'bizim mitolojimizin byk Canon'udur der
Vico. Buna gre, ilkin, kaba ve vahi insanlar arasnda ortaya kan fabller
ok geneldi. Sonra, detlerin deimesi ve zlmesiyle Homer'den nceki
171
172

Vico New Science paragraf 905

Vico New Science paragraf 120,122

109

aprak, mstehcen hline getirildiler. 173 detlerin bu zlmesi, u

aksiyomla kuruldu: 'insanlar, ilkin gereklilii, sonra fayday, sonra rahat, zevk
ve elenceye ynelirler. Sonra da, tutkular yznden, byk bir zlmeye
urayarak delirirler ve kendi zlerine zarar verirler'. 174 Demek ki, Vico'ya
gre, insanlarn tabiat, ilkin, kaba saba, sonra sert, sonra yumuak, incelmi
son olarak da zlm ve delirmi haldedir.
Vico'ya gre, insan, irrasyonel bir varlk durumundan rasyonel bir
varlk olma durumuna doru gelime gstermitir. Bir nceki blmde,
Vico'nun, insann evresi ve kendisi hakknda irrasyonel bilinlenme ve
rasyonel bilgi edinme srelerini, iinde bulunduklar an tabiat ve o
adaki insanlarn tabiat gz nnde bulundurularak aratrma yaplmas
gerektii ve tarihin seyri de buna uygun bir yntemle incelenmelidir dncesi
zerinde durmutuk. Vico, insanlk tarihinde, nce ailelerin, sonra bu ailelere
snm olanlarla birlikte meydana gelen birlikler, aristokrasiler, monariler ve
demokrasilerin geldiini gstermeye almtr. Bu alarn her birinin kendi
kanunlar vardr. Vico'ya gre, insanln bu siyasal yndeki gelimesi,
psikolojik gelimesiyle de ilgilidir. O, insanln iinden getii evreleri, akln
zayf, hayal gcnn ise, gl olduu dnemden balayarak olgunluk ve aklc
dneme kadar getirir. Vico'ya gre, ilk insanlarn hayal gleriyle rettikleri
her bir metafor aslnda bir cinstir, bir tmeldir. O halde, mitolojilerdeki her bir
tanr bir tmele iaret etmektedir. lk insanlarn soyutlama gc olmad iin
her bir tmeli nce byk bir beden olarak betimlemilerdir ve ona kutsallk
atfetmilerdir. Gkyz Jove; Yer, Berentina; deniz, Neptn olarak
anlalmtr v.s. Fakat, soyutlama gc bydke hayal gc zayflam ve
fabller ilk anlamlarn kaybetmiler, bozulmu ve deimilerdir. Bunu iyi
anlayabilmek iin yukarda szn ettiimiz gibi, insanlarn vahi ekilde
173
174

Vico New Science paragraf 220-221.

Vico New Science paragraf 241-242.

110

yeryznde yaadklar dneme kadar geri gitmek ve o dnemdeki insanlarn

dilleri araclyla yaay ve kltr biimlerini belirleyerek insanln
kltrndeki deimelere bakmak gerekir. Bunun iin de eskilerin hikmetini
aratrmak gerekir.
Hikmet, Vico'ya gre, genelde, insanl meydana getiren tm bilimleri
ve sanatlar kendisiyle kazandmz yetidir. Gerek hikmet ise, insan
kurumlar en yksek iyiye sevketmek iin ilahi kurumlarn bilgisini
retmelidir. Homer, Odysses'de hikmeti iyi ile ktnn bilgisi olarak
tanmlamtr ve hikmetin Mzlerle baladna iaret etmitir. Ona gre,
Yahudiler de hikmeti Tanr tarafndan esinle bildirilen sonsuz eylerin bilimi
olarak adlandrmtr. 175 O halde, hikmet, Platon, Bacon ve daha bir oklarnn
zannettii gibi filozoflarn hikmeti deildir. Tersine, bu, halk hikmetidir
(vulgar wisdom). Yani, halkn kendi belleklerinde yaratt, kendi yaay ve
dn ekillerini konu alan ve yazya dkme eylemi olmad iin, bellekte
tutulmas kolay olsun diye iir eklinde sylenen olaylar, dinsel konular,
detler hakkndaki iirlerdir. O halde, bu hikmet, bu konular hakknda iir
syleyen airlerin hikmetidir. te, bu gentil dnyann ilk hikmetidir ve Vico'ya
gre, bu iirsel anlatmlar, ilkin yava yava deitirilen sonra bozulan gerek
tarihlerdir. Demek ki, tarih, ilkin, iir eklinde sylenmitir. Mytos kelimesi,
Grekler tarafndan 'gerek yklenme' olarak adlandrlmtr. Tarih,
gerekliin basit bir ifadesi iken iir bir taklittir

176

. Bu iirsel hikmet,

bilinmedii iin fabllerle ya da efsanelerle dolu zamann kurumlar bizden sakl

kalmtr. 177 Halk hikmeti, zamann olaylar hakknda airlerin hissettiklerinden
filozoflarn esoterik hikmeti ise, bu halk hikmetini anlamak iin bu hikmet
zerine ikincil bir dnce demek olan refleksiyon ile gereklemitir. Halk
hikmeti, insan rknn duyusu, esoterik hikmet ise, insan rknn akldr. Vico,
175

Vico New Science paragraf 364,365.

Vico New Science paragraf 808,812.
177
Vico New Science paragraf 6.
176

111

bununla ilgili olarak, 'doktrinler, aratrmalarna meselenin balad yerden

balamaldrlar' 178 aksiyomunu ileri srer. O halde, aratrlacak nokta
burasdr. Bu halk hikmeti kendisini detler, gelenekler, mit, fabl ve ritellerle
ifade etmitir. Bu halk hikmetini anlamak iin yaplmas gereken ey, bu ilk
insanlarn tabiatlarn, dnme glerini, hayal glerinin snrlarn, dillerini,
simge ve jestlerle anlatmlarn anlamaya almak olmaldr.
Vico, kendi zamanndaki en eski kaynak, Homer'in destanlar olduu
iin aratrmasna buradan balar ve Grek tarihinde, insan bilincin ilk
zamanlardaki biimini belirlemek iin Homerik yapy, temel bir dokman
olarak temellendirerek, mitin dnmn, bunun kanunlarnn ne olduunu ve
Homerik fabllerin belirlendii zaman bu oluumunun hangi sahnede olduunu
belirlemeya alr.
Vico'ya gre, ilk insanlarn hayal gleriyle oluturduklar fabller,
bozulma srecine geldiinde, din, Yunan halk iin nemliydi ve onlar,
tanrlarn isteklerine zt dmekten korktular ve kendi detlerini tanrlara
atfettiler. Fabllere, uygunsuz irkin ve mstehcen mnlar verdiler. Bu srete,
kahramanlarn ve iirsel karakterlerin, fiziksel imajlarn da ilk manalarndan
uzaklatrldklar grlmektedir. Jove (gk tanr), ok kk ve nemsiz
olmutur. Bir kartal tarafndan uurulabilmitir. Neptn ve Kibele bir aslan
zerine bindirilmitir, kahramanlara olumsuz deerler yklenebilmitir v.s.
Vico'ya gre, iddia edildii gibi Homer esoterik ve felsefi hikmeye
sahip bir ahsiyet deildir. Homer, bu bozulma srecinin son admnda
grlm ve fablleri bozuk ve deimi biimleriyle almtr. 179 Fabllerin bu
bozulmasn Vico, Homer'in esoterik veya felsefi hikmetini ykmak iin
kullanmtr ve 'Grek kltrnn tarihin ideal sreci iinde Homer'e yer
178
179

Vico New Science paragraf 314, 338.

Vico New Science paragraf 402, 808, 905.

112

vermesine imkan vermitir' 180 . Yani, Vico'ya gre, Homer, filozoflarn

zannettikleri gibi felsefi bir hikmete sahip deildir. O, yalnzca, halk arasnda
sylenen hikayeleri nakletmitir.
Tarih ve iir
Homerik iirler, ilka insanlarnn evrenin oluumu, tanrlar ve
insanlar aras iliikiler hakknda nasl dnm olduklarn gzler nne
sermektedir. Vico'ya gre, bu tarihlerde geen olaylar, iirsel olarak anlatlm
ve bu bakmdan bellekte tutulmas kolay olmutur. Bu iirlerden de kolayca
anlalmaktadr ki, insanolu, ilk zamanlarda, zihninden nce hayal gcn
kullanmtr. Bu nedenle, iirsel ifadeler szkonusu olmutur. Bu iki iirsel eser
(lyada Odyses), kltr sreci iinde, insan zihninin nasl biimlendiini
gsteren ilk kaynaklardr. te, bunlar anlamak bakmndan Homer'e atfedilen
iirler, Vico'nun temel kayna olmak durumundadr. nk, orada, insann
vahi ve yabanl durumundan kurtulup insanca dnmeye baladnn
rnekleri gzkmektedir. Bu destanlar, eski Grek detlerinin sivil tarihleridir
ve Yunanistan uluslarnn doal kanununun iki byk hazinesidir. 181
Tarih, iirle balamt. Vico'ya gre, 'bu iirler, kahramansal ve ve
iirsel karakterleri anlatan fabllerle doludur. Bu fabller, bilinmeyen zamanlarn
sivil tarihleridir' 182 ve iirsel hikmet, ilkin, teolojik airler (dinsel konular
iirsel olarak anlatanlar), tarafndan sonra da kahramansal airler tarafndan
yaplm olan halk hikmetidir. Homer'in hikmeti de bunlardan farkl deildir.
Ancak Vico, gerek Homer'i kefetmek istemektedir. Homer, sanld gibi
yce bir esoterik hikmet ortaya koymu deildir. Vico'ya gre, esoterik (srr)
hikmet, halk hikmeti zerinde refleksiyon yaparak filozoflarn ortaya
180

A. Robert Caponigri, Tme and Idea, s.198, Universty of Notre DamePress, London,
1953
181
Vico New Science paragraf 186-187
182
Vico, New Science, paragraf 904 . Peter Burke Vico, s.191

113

koyduklar hikmettir, yani felsefedir. Ancak, o, burada, felsefe derken daha ok

kendi iine kapal sekt nitelii tayan felsefi dnceleri kasteder.
Epikrclk, Pytagoraslk gibi. Bu nedenle, onlara esoterik (srr) der.
Homerik iirlerin hikmeti, yani, Grek halknn halk hikmeti, esoterik veya
felsefi karakterle birletirilmitir

183

. Vico, Homer'in aslnda syledii kadar

byk bir filozof olamayacan gryor ve buna dikkat ekiyor. Sonraki

admda, bu iirlerdeki hayal gcnn yapsna da dikkat ekiyor. Ayrca, bu
destanlar, ya da iirler Vico'nun tarih felsefesi asndan son derece nemlidir.
nk, iir, kendisinin belirttii gibi tarihsel balam asndan bir anahtardr.
Bu nedenle de, Yeni Bilim adl eserin genel yaps bakmndan da nemlidir ve
bu Bilimin yap tadr.
Tarih alarn e ayran Vico, insanln tabiat ile tarihin alar
arasndaki benzerlii ve deimeleri Homer'e atfedilen bu eserlerde gstermeye
alacaktr. Vicoya gre, lyada ve Odysses, insanlarn, insanca dnmeye
baladklar

kendi

bilinlerine

ulatklar,

insann

ruh

ve

bilincinin

biimlenmeye balad zaman bize gsteren ilk eserlerdir.

O halde, Homer'e atfedilen bu iirler, Vico'nun Yeni Bilim'in vermek
istedii ana fikir bakmndan ok nemlidir. nk, "Homer, Platon'un bile
kendisinden ayrlmaya cesaret edemedii Grek 'paidea'snn bir dogmasyd.
Homer'in

destanlar

dnlmekteydi" 184

tarihsel
'Homer,

bilinlenmenin
Grek

afak

paideasnda

skmesi
insaniyet

olarak
ve

toplumsallamann dnsel ilkelerinin iirlerin karld felsef yorumlar

reten retmen imajdr'. 185 Vico'ya gre, filozoflar, felsefelerini Homer'in
iirlerinden kefetmemiler daha ok oraya sokmulardr. Platon da, Homer'in

183

Vico, New Science, paragraf 780.

Burke, Vico. s 189
185
A.R.Caponigri. Tme and Idea s.192
184

114

iirlerini kendi felsefi dncelerine evirmi ve btn dier filozoflar da onun

balatt gelenei izlemilerdir 186 .
Gelenee gre, bu iki iir tek bir airin eseridir. Vico, bu gelenei kabul
etmez. Ona gre, Homer, aslnda kendi tarihlerini ark olarak syleyen
Yunanistan halknn bir ideas veya iirsel karakteridir. 187
Vico'ya gre, esoterik, reflektif ve felsef hikmetin bilgesi ve retmeni
olarak Homer'in bu imaj, Homerik anlatmlarn ruhu ve ierii ile
karlatrldnda devam etmez. nk, tanrlar ve kahramanlar zerine olan
her ne varsa, kaba vahi yabani ve aklddr. Homer'in tanrlar, sefih
insanlarn ktlkleri, aldanlar, yanlmalar ve zayflklar ile doludur. Jove,
insanlarn ve tanrlarn kral olduu byk zincir fablinde zorla gcn ispatlar,
Ulysses, lmszlk bitkisini arar. lyada'nn prensi Achilles ve Grek
kahramanlarnn en by Agememnon btn deerlerin imajdr.
Homer'in destanlarnn analizi, Vico'yu u sonulara vardrr. Homer,
aslnda doal biri olarak bile varolmamtr. Onun sanlan destanlar, eitli eller
tarafndan derlenmitir. Her iki iir, farkl kltr temsil etmektedirler. Vahi
ve kaba detler, lyada'da;

ince detler ve davranlar ise, Odysses'de

bulunmaktadr. Bunlar, aslnda halkn belleinde kalan hayal gcnn yaratt

eylerin Homer'e atfedilerek hikye edilmesidir. "Homer, lyada'y genliinde
yazd" sz Yunanistan halknn ilk yllarn temsil eder. Vahi duygu ve
tutkularnn esiri olduu yllar dile getirir. O halde, Homer'in iirleri
Yunanistan halknn farkl alarnn ve farkl kltrlerinin aynasdr.
Filozoflar felsefelerini Homerik fabllerle kefetmemilerdir. Daha ok oraya
kendi felsefelerini sokmulardr.

186
187

Vico, New Science, paragraf 780.

Vico, New Science, paragraf 873.

115

Vico'ya gre, Homerin anavatan ve ann bilinmiyor oluu da

bunlar kantlar niteliktedir. Odyssesy yazan Homer, Yunanistann batsndan
gneye doru olan blgedendir ve lyaday yazan Homer ise, doudan kuzeye
doru olan blgedendir. nk, bu iirler o blgelerin detlerini temsil
etmektedirler. Ar grler, onu, Trojan Savana kadar erkene ve Numa
Savana kadar ge bir tarihe koyar. Homer, kendini, byklerin ziyafetlerinde
ark syleyen kr bir air olarak betimler. Vico'ya gre, krn belleinin ok
gl olmas insan tabiatn bir zelliidir. Homer, fakirdi ve kendi iirlerini
syleyerek Yunanistann pazar yerlerinde dolard. Vico, Homerle ilgili
olarak u sorular sorar: Homer asla varolmad m?, Homer bir idea m?,
Kahramansal bir karakter mi? Ve u sonulara varr: Grek halk Homerin
anavatan iin arpmtr. Onun anavatan belli deildir. nk, Grek halk,
bizzat, kendileri Homerdir. Homer, Trojan Savandan, Numa zamanna kadar
btn sre boyunca Yunanistan halknn dilinde ve belleinde yaamtr.
Homere atfedilen fakirlik ve krlk homeros olarak adlandrlan btn
rapsodlarn karakteristiidir. Hatta, lyadann yazar olan Homer, Odyssesin
yazar olan Homere gre birka yzyl ncedir. Homere atfedilenler
unlardr: Grek devleti veya medeniyetinin kurucusu olma. Btn airlerin
babas olma. Btn Grek felsefelerinin kayna olma. 188
188

Homer ve Kumarbi Destan:Vico, grld gibi, en erken yazl metin olarak kendini

Homeros'un metinlerine refere ediyor ve Kahramanlar an Homer'den ald efsaneler ile

aklyor demitik. Ancak biz bu gn biliyoruz ki elimizdeki en eski destan Homeros destan
deildir. Kumarbi efsanesi, A.. D.C.T.F Hititoloji Blmnn deerli almalar sonucu,
Homeros'tan daha eski bir destan olarak ortaya karlmtr.Her iki destan arasnda
benzerlikler vardr. 'Kumarbi, ad Hurrice olan bir Tanr'nn addr. Bu eserde tanrlarn
babas Sumer tanrs ile e tutuluyor. Kumarbi'nin ehri Urkis tir.Bu Urki ehri M.
1500lerde kurulmu Dou Dicle ilinde veya kuzey Mezopotamya'dadr' Gterbock Kumarbi
Destan s.45,51.
Vico'nun her ulusun, Tanrlar, Kahramanlar ve nsanlar andan getii ile ilgili
tespiti ve her ulusun tanrlar ve kahramanlar hakkndaki efsanelerinin benzer olduu tespiti u
karlatrmada grlebilir.

116

Demek ki, halkn hayal gcnn rettii fabller, aslnda o halkn

tarihini oluturmaktadr. Bu fabller, iirsel karakterlere iaret eder. Bunlar,
Homerik destanlarn yaps iin kullanlan ilkelerdir. Halkn hayal gc,
fablleri ve iirsel karakterleri bozulmadan korur. 189

Yunanistan airi Hesiod'un (8yy) tanrlarn vcuda gelmesinden bahseden mehur

destan Teogoni'de balangta Chaos, sonra Gaia yani Yer vardr. Yer Uranos'u yani g
vcuda getirir. Uranos ve Gaia bir ift olarak dierleri ile birlikte Titanlar meydana getirir.
Bunlarn en sonuncusu en nemlisi Kronos'tur. Uranos, ocuklarna kin besler ve onlar
Gaia'nn vcdundan dnya na kartmaz. Bu yzden Gaia, Kronos'u intikama tevik eder.
Kronos, bir orak ile babasn erkeklik uzvundan mahrum eder. Yeryzne akan kandan
Erny'ler (dii intkam tanrlar) devler, ve melos perileri ve denize atlan uzvun kpnden ak
tanrs Afrodit meydana gelir.
Kumarbi efsanesi metninin 1a da Anu (Gk tanrs) gkte ikinci kraldr. Kendinden
evvel Hesiod'da karl olamayan Aalau kral idi. Burada aka sylenilmemesine ramen
Anu'nun olu olmas gereken Kumarbi (Alalu-Anu arasndaki baba oul mnasebeti de
anlmyor) mcadele esnasnda Anu'yu uzvunu srmak ve yutmak suretiyle erkeklik uzvundan
mahrum eder. Fakat, Kumarbi, korkun tanrya gebe kaldn renince yuttuunu tekrar
tkrr. Tkrlen tohumdan...Yer gebe kalr ve Frtna Tanrsnn Dicle'yi ve Tamisu'yu
dourur.
Bu benzerlikler byle devam ettirilebilir. Gterbock, Yunanllarda paraleller
bulduuna gre iki soru ile karlarz der ve u sorular sorar:
1. Bu efsanenin menei nerededir?
2.Hangi yoldan Hurrilerden yunanllara varmtr?
Cevap olarak efsanenin meneini Babilonya olarak gsterir..Efsanelerin alnd yolu
ise Fenike olarak gsterir ve yle der: 'Efsanelerimizin hangi yoldan Yunanllara vard
meselesine gelince...efsane teekklnde Babilonya ve Hurri hissesini aka ayrmak mmkn
olmam ise de...imdiki bilgimize gre, Yunan mitolojisine Fenike tesiri, ilmi, geen
yzyldan beri devaml olarak megul etmitir. Bu tesir, Fenikeliler, artk bu efsanenin
yaratclar deil araclar olduklar iin imdi yeni bir k altnda grlyor.
H.G. Gterbock, Kumarbi Destan s.45,51 ve s.66.eviren Sedat Alp. 1975, A..D.T.C.F
yaynlar.
189
Vico, New Science, paragraf 861-863,869,873,903,904.

117

Homer'in iirleri kendine zg bir tarzda iinde bulunduklar an

gerek tarihleridir demitik. lyada'nn iirsel karakteri Achilles, Odysses'nnki
Ulysses'tir. Yunanistan, Kahramanlar anda iken yce deerlerle dolu
Achilles, onlarn iirsel karakteri idi. Birtakm kahramansal deerler ona
atfedildi. Kahramansal hikmetin deerleri de Ulysess'e atfedildi. Sabr, uzgr,
bu iirsel karakterle halkn hayal gc tarafndan oluturuldu. Bu tr
karakterler, tarihin akn etkileyen bireysel karakterler olarak sunuldu. Byle
kiiler, belki de tarihte gerek varolua sahip olmasalar bile btn halkn ortak
duyusunu temsil etmektedirler. Daha nce de vurguladmz gibi 'ortak duyu'
kavram Vico iin ok nnemlidir. nk, adetleri gelenekleri, dini yaay,
siyasal yapy temellendiren bu 'ortak duyu'dur. Vico iin ortak duyu kavram
kadar dil konusu da ok nemlidir.
Dil Sorunu
Vico, temele koyduu soru olan kanun tabiatta m vardr? Yoksa,
konvansiyonla m elde edilmitir tartmasn dil problemine de tar ve dilin
kkeni ve tarihini konvansiyonla m elde edildiini yoksa tabiatta m
varolduunu tartr. Dilin doal m yoksa konvansiyonla m elde edildii
tartmas bildiimiz gibi Platon'un Kratylos diyalogunda da tartlmtr. Bu
diyalogda, Kratylos'a gre, kelimelerin anlamlar, nesnelerle uyumlu olan belli
doal niteliklere sahiptir. Hermogenes ise, kelimelerin, kkende tamamen keyf
olduunu, anlamlarn sosyal konvansiyonla belirlendiklerini syler. Socrates,
onlardan hangisinin doru olduunu bilmez ve eylere yakn biimde bal
kelimelerin etimolojilerinden bir dizi rnekler verir 190
Vico'ya gre dil, ilkin, zihinsel veya iaret dili olarak sessiz zamanlarda
domutu ve nesnelerin tabiat ile uyumluydu. nk, Tanr dem'e her
nesnenin tabiat ile uyumlu olarak nesnelere isim verme olan kutsal

190

Platon, Kratylos. ev: Suat Baydur Yunan Klasikleri. 20. Maarif Matb.

118

'onomoathesia'y bahetmiti. Teolojik airlerin konutuu dil ise, fiziksel

tzlere canllk atfeden fantastik bir dildi ve mitler bylece balad. Gn
veya denizin glmsemesi, rzgarn hiddeti, dalgann mrlts, buday
pskl, yamacn srt v.s. gibi rneklerin de gsterdii gibi Vico'nun 'insan
cehalet halinde kendini evrenin kural yapar...nsan, aslnda kendisine btn
bir dnya olarak anlam vermitir' 191 dem'in kutsal dili nedeniyle, bu fiziksek
tzlere de kutsallk atfedildi ve tanrsallk yklendi. nsanlar, bunu hayal
gleriyle yaplar, akllar ile deil. Buna gre, gk grlemesi ve aydnlanma,
tanrlarn insanlarla yapt konumayd ve gerek dilin ilk kelimeleriydi. Bu
kehanet diliydi. 192 'Tabiat kavram, adalet kavram gibi kavramlar, byle bir
dilde, ancak, simgesel veya hiyeroglifler eklinde olabilirdi'.

193

Vico, bu

hiyerogliflerin veya simgelerin nemini belirtmek iin eserinin bana bir resim
koymu ve tarih felsefesinin dngsn bu resimde ok gzel ekilde
anlatabilmitir.
Vico'ya gre, insan ayn zamanda yaratc hem rasyonel olamaz. Soyut
dnme ve tikelleri belli bir snf altnda toplayarak aklsal cinsler tekil etme
tarih dngs iinde nsanlar anda gereklik bulmutur. Bundan nceki iki
a olan Tanrlar ve Kahramanlar alarnda, insanlar, evrenselleri ya da
cinsleri mitolojik olarak belirliyorlard. Denizle ilgili hereyi Neptn'e, sabr,
uzgr, yiitlik v.s gibi deerleri Ulysses'e atfetmelerinde grld gibi. 194
Fakat, bu ilke insan tabiat zerinde baz temel gereklikleri dnmeden
anlalamaz. Bunlar da insanlardaki ortak tabiat ve ortak duyudur.
Aydnlanma'da, akln n planda tutulmasn karn, Vico'nun, insann
hayal gcn veya imgelemini n plana karmaya ve insann, akln
191

Vico, New Science, paragraf 405.

Vico, New Science, paragraf 401
193
Pompa Leon, Vico A study of New Science. s.106
194
Vico, New Science, paragraf 402,403.
192

119

kullanmadan nceleri, uzun ve karanlkta kalm yllarn da aratrlmas

gerektiini ileri srmesi, onun zgnln tekil ediyordu. Ona gre, insann
bu gnk duruma gelmesinde akl kadar irrasyonel, yani, akll olmayan taraf
da ok yardmc olmutu. nsan, ona gre, anlamadan insan olmutu. 195
Anlama, daha sonra ikincil bir dnce eidi olan refleksiyonla ancak
mmknd. O halde, insan, meydana getirdii ve ifade ettii bir ok eyi
yaratt eserleri anlamadan ve irrasyonel taraf ile de yapabilmiti. Soyutlama
ve genelleme yapmaya baladka da bu zelliini yava yava kaybetmitir.
nk, Vico'ya gre, 'insan anlad zaman zihnini geniletir ve eyleri
daraltarak iine alr. Anlamad zaman ise, kendisinden eyleri yapar ve
kendisini onlara dntrerek onlar olur' 196
Vico'nun yaad yzyl olan 18. yzylda, Platon'un M. 500 lerde ele
ald dil problemi tartlmt. 17 ve 18. yzylda, matematiin gelimesi, hi
bir yanl anlalmaya meydan vermeyecek ekilde, her bir iarete bir anlam ve
her bir anlama bir iaret karlk gelecek ekilde, evrensel bir dil icat etmeyi
mmkn gibi gsteriyordu. Ancak, yeni dnyalarn kefi deiik biimli dilleri
gndeme getirmiti. Japonca , ince v.s gibi.
Vico, deiik lkelerin dillerine, jestlere ve imajlara bakldnda,
ortaya kan durumun, dilin, konvansiyonel olmaktan ok, doal olduunu
dndrdn ifade etmektedir. Francis Bacon'un Bilginin lerlemesi
(Advancemet of Learning)'inde zetledii gibi, Rnesans dncesi bu konuyla
ilgili olan dilin iki trn belirlemitir. Dil, hem doal he de konvansiyoneldi.
Platon'a kadar bu meseleyi indirgeyenlerin yansra, Kutsal Kitaba da
dayandranlar da vard. nk, dem, her bir kuu ve vahiyi, canly

195

Vico, New Science, paragraf 405.

196

Vico, New Science, paragraf 405.

120

isimlendirmiti 197 ve btn dnyann dili bir ve sz birdi 198 Bu bilginlerin

ouna gre, dem, branice konuuyordu. Bazlarna gre, ince, bazlarna
gre, Avrupal yerel dillerde, Danimarkaca, svee vs. konuuyordu.
Vico, bunun nedenini iki hata trne yormutur: Bilginlerin veya
uluslarn gururu. Ona gre, her kltr evresinde, kendi dilini ve ulusunu
temele koyan ve dier kltrleri bu noktadan aklayan teorilerle
karlalmtr.
Platon'un Kratylos'undan Bacon'un Advancement of Learning'den
haberdar olan Vico, aa uygun olarak dil biimi ayrmtr. Vico'nun
tespitlerine gre, Tanrlar anda, insanlar, riteller, sessiz dinsel davranla
ve dinsel trenlerle iletiim kurdular. El iaretlerinin dili hakimdi bu ada. O,
btn uluslar arasnda, elin gce iaret ettiini belirlemitir. rnein, eski
Grekler, gc temsilen balarnn zerine ellerini koyarlarm. lk insanlar
kutsal karakterleri kulland. Msr hiyeroglifleri bunlarn en nlleridir
Gerekte Vico, yalnzca Msr hiyerogliflerine deil Meksikallarn resim
yazlarna ve inlilerin ideogramlarna da dikkat ekmitir. Dilin bu ilk biimi,
ona gre, doald. Hem hiyerogliflerin hem de ritellerin iaret etmek istedii
fikirlerle doal balantlar vard. Kahramanlar anda konvansiyonel olarak
imajlarn sembolik dili kullanlmaya baland (hanedan armacl dili). Vico,
Ortaa da Kahramanlar ann tekerrr olarak tartr.

197

198

Kitabi Mukaddes, Tekvin bab 2:19-20.

Kitab Mukaddes, Tekvin Bab 11:1

121

Son olarak, nc a olan nsan ada, insanlar eitli alfabeleri icat

etti.Konuulan dil de Vico'ya gre, doaldan konvansiyonele doru bir evrim
srecine girdi. nce dil, iaret ve iaret edilen ey arasnda onomo poetic
seslerle balad. Vico, filologlarn vulgar dillerde manalarn konvansiyonelle
yerletii inancn eletirdi. Tersine ona gre, diller, doal kkenleri nedeniyle
doal iaretlere sahiplerdi. 199
Vico, ilkel dilin somut tabiat zerine vurgu yapt ve dier srelerdeki
airlerin dili olan benzerlie vurgu yapt. Szlk olarak snrl olan insanlarn
dili ifadede ok yceydi. rnein kan kalbimde kaynar ifadesi fkeli bir
durumu airce anlatyordu. Daha sonra, bu ifade, soyutlama gc bydke
kzgnm ekline dnt

200

.Bu nokta, onun sisteminin merkezidir. Yeni

Bilimin anahtar ilk insanlarn air oluuydu. iir, dzyazdan daha erken
varolmutur. Kahramanlar anda da, insanlar, kahramansal msrada
konutular. Vico'ya gre, eski Roma Kanunu da cidd bir iirdir 201 . lk
tarihiler airlerdir. Gerekte, iir, vahi yaamdan meden yaama gemede
nemli bir rol oynamtr.
Vico'nun kuramnn nemli bir ayrc taraf, msra, metafor ve somut
dnce zerine yapt vurgudur. Uluslar, ilahi ve kahramansal karakterleri
birletirerek iirsel dil tekil etmiler ve halk dilinde, sade bir ekilde, bunlar
ifade etmilerdir. Halkn hayal gc, fablleri ve iirsel karakterleri
oluumlaryla, ilk andan itibaren msra, metafor ve somut anlatmlarla korumu
ve tamtr. Ancak, bu tama sreci iinde, fabller, insan zihnin
deimeleriyle birlikte deiikliklere urayabilmitir.

199

Vico, New Science, paragraf 444

Vico, New Science, paragraf 935.
201
Vico, New Science, paragraf 1037
200

122

Kltr Anlay
Bilindii gibi, kltr, insann genlerine, kaltma dayanmayan olumlu
ve olumsuz her trl zellikleridir, rnleridir insann maddi ve manevi neyi
varsa iinde yaad tabiata bu yolla kattklardr. Dil, toplumsal kurumlar,
adetler, rfler, gelenekler, bilim, teknik, felsefe, ahlak, din, hukuk, sanat,
iktisat, ticaret...Bunlar kltr oluturan gelerdir. Bu saylamayacak kadar ok
olan katklardr. nsan toplumu kuran ve insanln tarihini oluturan btn bu
geleri renme yoluyla ve eitilerek doutan hemen sonra edinilmeye balar.
Bu sreler, ancak, bir toplum ierisinde cereyan edebilirler. Kltr olmayan
bir insandan szetmek mmkn deildir. nk, insan toplumsal tabiatndan
ayrmak mmkn deildir. Tanr insan toplumsal bir varlk olarak yaratmtr.
nsan demek, douu ve lm arasnda biyolojik varlna kltr eklemi
varlk demektir. nk, insann bir zoon politikon toplumsal varlk olarak tarif
edilmesinin nedeni ite budur. Kltr ve kltrel geler, kendisini dil ile
anlatr. Dil kltr ve uygarln en genel ifade eklidir. nsann, dier insanlarla
ve evrenle olan ilikilerinde dilsel anlatm kltrn temel gesi olarak
grnmektedir. 'Spengler ve Nietzche'nin dedii gibi, ne kadar kltr varsa o
kadar ahlak, o kadar felsefe vardr. O halde, o kadar tarih ve tarih yazm
vardr..her kendine zg kltr st metebeden niter bir varlktr, tarihin en
byk kiisidir' 202
Vico da kltr incelemek istiyorsak dili incelemeliyiz der ve dili
incelemeyi kltr anlamada bir yntem olarak gsterir. nk, 'Humboldt'un
da dedii gibi insan insan yapan ancak dildir. Dil dorudan doruya insann
insann tabiatna baldr. Oysa, Herder'e gre, akl olmadan dil de olmaz' 203 .
Vico, akln gelimesinden ok nce dilin gelitiini ifade ederken Herder gibi
dili akla deil de, Humboldt gibi insan tabiatna balamaktadr. nk, dil ilkin
202

F.Braudel, Tarih zerine Yazlar, s.274-275, ev. M.A.Klbay, mge Yaynlar,1992,

Ankara.
203
Bedia Akarsu, Wlhelm von Humboldt'da Dil- Kltr Balants, s.20, nklap yay. 1998

123

simgelerin veya hiyerogliflerin dilidir ve akln soyutlama gc gelitike,

insanlk dili akln emri altnda ilemi ve gelitirmitir. Dil ve dnce
karlkl olarak birbirlerini ilemi ve gelitirmilerdir. Vico'ya gre, dilin
geliimi dier kltrel kurumlarn geliimi ile paraleldir.
Vico, elbette ki, kltrlerin karlatnn, etkiletiinin ve birbirlerinin
ierisine kalklar braktnn farkndadr. Kltrlerin etkileimi, eitli
modellere gre aklanmtr. imdi, Vico'nun hangi kltr modelini ortaya
koyduunu grmek iin ileri srlen kltr teorilerine ksaca deinelim:
Tarih ve kltr olgusunu, Beno Landsberger aymtr. 'Diffzyonist
(kltr bir noktada domu, oradan dnyaya yaylmtr) ve paralelci (kltr,
yer yznde ayr ayr noktalarda domutur) modeller yannda kltrn
yaylma eklini hem Lineer (kltr kendisini dz bir izgi zerinde aar) hem
de spiral (kltr bir burgu yolu izler) ve cyloid (kltr kapal eriler izerek
alr) emalar da dnlmtr. St. Augustinusu, bn Haldun'cu, Tenasuh'u,
Dehri eitlemeleri ile Kltr yaratan ba etmen olarak 'rk' model (yle bir
kltr yle bir rk yaratmtr) evrimci model (kltr basitten mrekkebe
doru geliir. Darwinci, Hegelci, Marx, Comte'u, Spencer'ci eitlemeleri
ile), 'panbabilonist model (kltr gelerini Babil kltrne indirgemek esastr),
ruh antropolojik model gibi modeller ve emalar gelitirilmitir. Dahas,
kltr, asl, bir sosyal, sosyal psikolojik, psikolojik ve antropolojik olay olarak
labarotuvara sokulmaya allmtr. Labaratuvarda incelemelere alnmtr.
Kltrn k, yaylmas ve yaratlmas hakndaki aklama emalar veya
modelleri her ne olursa olsun, easa olgu, kltrlerin karlam ve etkilemi
olmalardr; bu srelerin yeni birtakm kltrlere varlk vermi olmalardr'. 204

204

Beno Landsberger. 'Kadim nasya Tarihinin Esas meseleleri' II. T.T.K Tebli

1937,1947

124

Buraya kadar ki aklamalardan anlalaca gibi, Vico, kendi anda

egemen olan kltrn bir noktadan yayldn ifade eden 'diffzyonist kltr
anlaynn karsndadr ve onu eletirmektedir'

205

nk, ona gre, uluslar

insann ortak tabiat ve ortak duyusundan dolay, farkl yerlerde paralel olarak
ayn aamalardan gemilerdir. Her ulus, tpk, insanlarn doup byyp
yalanmas ve lmesi gibi ayn aamlardan geerler. nk, uluslarn dnyas
insanlar tarafndan yaplmtr. te bu ortak tabiattaki paralellikten dolay da
"ideal sonsuz tarih"in ilkeleleri kar.
Biz, bu blmde, 188. dip notta belirtiimiz gibi Homer'den daha eski
bir destann varln gstererek Vico'nun Yeni Bilim adl eserinde savunduu
'uluslarn ideal sonsuz tarihi' grn rtmekten ok salamlatrm
olmaktayz. nk, Vico, kendi zamannda bilinen en eski kaynak olarak
Homeros'u gstermekle birlikte, paralelci kltr teorisini de benimseyerek ve
dnyann bilinmeyen ve bilinen alarnda da Tanrlar, Kahramanlar ve
nsanlar alarndan, dngsel olarak getiini syleyerek, uluslarn ve
kltrlerin birbirlerine etkisi olmakla birlikte, daha ok uluslarn kendi i
yaplarndan ykseliini temele koymutur. O, hangi ulus, bir dierinden
etkilenmitir aratrmasn yapmak yerine, her ulus ayn alardan geer ve
insann ortak tabiat gerei, her ne kadar kltrler farkllk gsterse de uluslarn
oluumu ve uluslar oluturan halklarn mterek insan tabiatndan
kaynaklanan paralellikleri aratrmtr Buradan anlaldna gre, Vico
paralelci ve dngsel olan bir tarih ve kltr modeli ileri srmtr.

205

Burke, Vico s.67

125

BLM V
DEAL SONSUZ TARH FKR
Bu blmde Vico'nun ortaya koyduu 'ideal sonsuz tarih' fikrini
deerlendireceiz. Vico, her ne kadar tarih alannda bilimsel olmay iddia etmi
ve bir yntem bulmak zere yola kmsa da, sonuta, o bir tarih felsefesi
yapmtr. imdi, onun tarih felsefesi ile ilgili grlerini inyet kavram
balamnda tartalm.
Tarih'te nayet (Providence)'in Rol
Vico'nun tarih anlay, inyet anlayndan ayr olarak dnlemez. O
halde, ilkin, inyetin ne olduunu ortaya koymaya alalm. Vico, inayeti,
tarih dncesinin temeline koymutur. nsan, sonlu bir varlk olarak tarihi
yapar. Tarih, sonlu varlklarn birbirlerine braktklar kltrel mirasla ilerler.
Oysa, Tanr, sonlu bir varlk deildir. Sonlu varlklar olarak insanlar, Tanr'nn
inyetinin tarih iindeki hareketini ve ereini tam olarak bilemez. nsanolu,
ancak, kendi yapt kadaryla tarihi bilebilir. Tarih iinde birtakm ilkeler
arayabilir ve Tanr'nn inyetini gzlemleyebilir. Ancak, nasl, birey olarak
insan kendi byme, yalanma, lm gibi sreerine mdahale edemiyorsa,
uluslarn da doma, byme, ykselme ve kme gibi srelerine mdhele
edemez. Dnya tarihi, daha sonra Hegel'in de syledii gibi tek bir 'Akl'n
grndr 206 . Vico'ya gre, inyetin ispat gerekli deildir. nyet, insanln
tarihinin hareketidir. Hayal gcnn giderek yerini soyutlama gcne veya
fikre,

fiziksel

gcn,

adalet

anlayna,

zellikle,

soylulara

tannan

ayrcalklarn devlet iindeki herkesi kapsayan kanunlara, bilgisizliin bilime

kendini brakt her yerde, inyet, kendi etkin gereklii iinde vardr.
nyetin fonksiyonu ise, insanln tarihini yeniden dzenlemektir Yani, ilk
gnahla dm olan insann kendi bilincinin farkna vararak kendini

206

Hegel, Tarih'te Akl, s.33. ev: nay Szer, Kabalc yay. Felsefe Dizisi, stanbul, 1995.

126

bulmasn salamaktr. Kutsal tarih bu durumda insanlk tarihinin yklmam

imajdr. nayet, ilk ilkedir, tarihin arkesidir. Ve tarihsel sre iinde de
btnyle isel olarak vardr. nayet, tarihin hereyin stnde ideal olana doru
ykselmesini salarken zaman iinde insan ruhu sapmalar, ztlklar,
bocalamalar geriye dnler gsterir. nsan, bu duygu ve eylemler arasnda
gidip gelerek 'ideal sonsuz tarih' dorultusundaki ak da belirler. Kurumlarn
geliimi ve ykselii, inyetin ebedi hareketidir. nayet, insana, fayday,
hikmeti, doruluu retir. Bunlar, Tanr'nn sonsuz iyiliinin de delilleridir.
nsanlk, Tanr'nn inyet sfatyla, kendi lml bedeninde tanrsal zevki,
tanrsal fikirleri mhade eder. En iyi ve en byk Tanr'nn her eye gc
yeten bilge ve iyilik eden iradesini tanr. 207
Vico'ya gre, herey Tanrda'dr. Gerek tanr mutlak akl olarak her
eyi bilir ve bu bilgisine gre eyleri yaratrken ve gerek Tanr'da,
Bilgi=Yaratma iken, Gerek Tanr'dan haberi olmayan veya Gerek Tanr'y
unutmu olan

gentil insanlk, evresini ve kendini, kendi anlay ve

alglayna gre bedensel tzlermi gibi dnerek yaratmtr. Bu da,

Vico'nun aksiyomlarnda belirttii gibi insan, bilmedii eylerde kendini
evrenin ls yapar szyle aklanabilir. lk insanlar, kendi bedenleri ve
hisleri hakknda, bildikleri kadaryla, iinde bulunduklar dnyalarn
aklamaya almlardr. rnein, gkyzn byk bir beden olarak
tasarlamlardr. lkin, kutsal dalara yaylm olan devler gk grlemesinden
korkarak maaralara saklanmlardr. Yere, demir halka ile zincirlenen Tityus
ve Prometheus fabli bunu aklamaktadr. Yani, korku onlar belli bir yere
zincirlemitir. Stoallar'da da ayn ekilde zincir, kader zinciri kaderine zincirle
zincirlenmek eklinde dncelere rastlyoruz.. Bu maaralarda balayan hayat,
devlerin, elerini maralara srklemesi ve orada, onlar birlikte yaamaya
mecbur etmesi ile birlikte ilk otorite ortaya kmtr. nsan, tabiat otoritesini,

207

Vico, New Science, paragraf 342-343,345.

127

doal kanun otoritesi izlemitir. 208 .nsan fikirlerin olumaya balamas ile
birlikte,

filozoflar

balamlardr.

209

hikmetin

balangc

dindarlktr

fikrini

Vico'ya gre, kanun fikri ile inayet fikri

sokmaya
ayn anda

balamtr. Bylece, evrensel tarihin de ilk grnmleri belirmeye balamtr.

Btn bunlar, Tanr'nn bilgisi ve inayet sfatnn dnda gelimemitir. Sanki,
tarih, Vico'ya gre, Tanr'nn inayet sfatnn bir alm gibidir.
Vico'ya gre, inyetin insanlar tarafndan ilk alglan, korku ile balar.
nsan, ilkin, korkak ve rkek bir ekilde etrafn alglam ve evresine mistik
anlamlar yklemitir, sonra, bir ok olay, imajlarla anlatyor ve daha sonra da
ak bir zihinle dnmeye balamtr. Vico, baka bir aksiyomda, insann
deiiminin kurumlarn srasyla yakndan ilgili olduundan, fikirlerin dzeni
ve srasnn, kurumlarn dzenini ve srasn etkilediinden ve belirlediinden
bahsetmektedir. lkin, ormanlar sonra srasyla, kulbeler, kyler ehirler ve
akademiler gelmitir. 210 Kurumlarn byle bir dzende gelimesini yneten
ey, ilhi inyettir. Yeni Bilim'de tartld zere uluslarn bu dnyasn
insanlar yapmtr. Ancak, bu bir tek insann zihninden km deildir. zel
bir ok olaylara ramen insanlar, zekalaryla bir ok ey yaptlar, ancak, bu
rasyonel soyutlama ile deil, irrasyonel yeteneklerle balamtr. Bu durum,
Stoa'nn dedii gibi sonsuz kader zincirinden kaynaklanmamaktadr. nk,
insanlar, bir ok eyi seerek yapmlardr. Halbuki, Stoa'nn anlayna gre,
logos, akl, tabiat ayn anlamdadr. nsanolu, hep ayn kalan tabiatn iinden
kmtr, lm ile birlikte yine ona dnecektir. Bu sonsuz kader dngs,
bylece srp gidecektir. Stoa'nn grnde insan kader zinciriyle
balanmtr. Halbuki, Vico'ya gre, uluslarn dnyasn kuran insanlk zgr
olmaldr. Ancak, insanlarn ve uluslarn dnyasn kuran Epikrclerin dedii
gibi ans da deildir. nk, bir ok yerde, bir ok insan, farklklara ramen
208

Vico, New Science, paragraf 389.

Vico, New Science, paragraf 391.
210
Vico, New Science, paragraf 238-9.
209

128

ayn eyleri yapmtr. Demek ki, Tanr'nn inayetinin de bir gstergesi olarak
insann tabiat her yerde ayndr. detler, deise de -ki bu zgrln bir
gstergesidir-insan tabiatnda ortak bir takm geler mevcuttur.
Tanr, inyet sfatyla, kendi varln insanla ilkin, korku yoluyla
duyumsatmtr. O halde, Tanr, henz soyutlama gc olmayan ilk insanln
duyusal tarafna hitab etmitir. Vico iin tarihin veya insanln itici gc, 17yy
terimiyle, conatus'u korkudur. Korku, insanln hayatta kalmasn ve vahi
durumdan kurtulmasn salamtr. nsanln, vahi durumdan, meden
duruma doru ykseliini balatan ve kendinden ok daha gl bir varln
olabileceini kendisine sezdiren korku duygusudur.
Vico'nun tarihe yaklamn anlamak iin, ncelikle, onun metafiziksel
temelini anlamak gerektiinden bunun da conatus ile temellendiinden
szetmitik. 'Conatus terimi, 17yzyl'da modern hareket teorilerine sokulmu
olmasnn yansra, teolojik bir nemi vardr. Vico,

conatus teriminden

yalnzca ilhi ve insani eylerin birliini anlamaz. Bu metafiziksel birliin nasl

daha sonra siyaset ve tarih alanna transfer olacan da grr.' 211
Vico'ya gre, bu korku, aslnda, ilhi inyetin bir tecellisidir. Onun
inyet teorisi, tarih teorisi ve hukuk ilmi iin ok nemlidir
Tarih'teki deal Sonsuz Dng
Vico, LXIV- LXVIII Elementlerde ideal sonsuz tarihin genel ilkelerine
kurarken, u felsefi iddasn dile getirmektedir. nsanlarn sosyal hayattaki
fikirlerinin gelime dzeni, kurumlarn gelime dzeniyle belirlenir. Kurumlar
gelitike ve yeni kurumlar tekil edildike, bu kurumlarn yap ve oluumuna
gre dnen ve hayatn bu kurumlar dorultusunda yaayan insanolu, yine

211

Lilla, G.B. Vico Anti Modern... s.37.

129

bu kurumlar dorultusunda geleceini kurmaya alr. Bu da bir ulusu tekil

eden insanlarn ortak duyusunu ve dolaysyla tarihini meydana getirir. nk,
kurumlar, insanln bellekleri, dolaysyla tarihleridir. Her ulusun kurumlarn
yapsyla ve deimesiyle ilgili olarak ideal sonsuz tarihi vardr. Yani, her ulus,
sosyal olma yolunda kurumlarn olutururken Tanrlar, Kahramanlar ve
nsanlar andan geer. Bu alar, dngsel olarak her ulusun hayatnda
devam eder. Aslnda, Vico'da 'ideal sonsuz tarih' dedktif bir teori olarak
sunulmaktadr.
Tarih, Vico'ya gre, insanln zihinsel ve ruhsal geliiminde vahi ve
kaba halinden kurtulup, insan olan, meden hline gelinceye kadar geirmi
olduu sretir. Tarih, insann kendi yaptklarnn, rettiklerinin rndr,
yani, insan varlnn btn olarak tinselliinin rndr. lk fabller sivil
gereklikler olmalar dolaysyla ilk insanlarn tarihlerini iermilerdir. Tarih,
insann kendi yaratmdr ve insan olmadan tarihten sz edilmemez. Tarih,
insann somut, gncel, bireysel varoluunun rndr. Bireysel varolular
insanln varolu tarzn belirler. Ancak, Vico, bireysel varolular zerinde
durmamtr.Daha ok bir ulusun insanlarnn ortak duyusu ve genel insanlk
zerinde durmutur. Vico, hem tarihsel olgularn teklii zerinde temellenen ve
insan tarihsel bir varlk olarak ele alan tarzda ilerler. Hem de tarihte
metodolojik ilkelere dayal olarak bir tarih teorisi kurar. Bunlar yaparken, o,
tarihten, mitolojiden ve hukuktan saysz rnekler verir. Ona gre, tarih ve
doal kanun anlay, ayn zamanda balamtr. Onun tarih teorisi, ayn
zamanda genteslerin doal kanununun da teorisidir. Ona gre, somut gncel
tarihi belirlemek iin filolojik alma esastr. Tarih teorisi iin ise felsef
alma gerekir. nk, tarihte evrensel ve zorunlu ilkelere ulamay
salayan, felsefe olacaktr. 212

212

Vico, New Science, paragraf 142, 163, 165, 171, 198, 238, 242-247, 349, 359.

130

Vico'ya gre, btn tarihsel ve kltrel sre, anlalr bir yapda

ilerlemitir. nsanln ilk yaratmlar olan ilk tarihsel rnekler olan fabllerin
irkin, mstehcen ve sama anlamlar da aslnda anlalmaz deildir. Dillerin
etimolojik incelenmesi yaplarak onlarn ilk anlamlarna ulamak gerekir. Bu
noktadan sonra, fabllerdeki bozulma ve deimenin nedenleri anlalabilir.
Kendisi, bunu birtakm fabller zerinde yapmtr. Bu nedenle, Yeni Bilim adl
eser mitolojinin ilk ve gerek anlamlarnn aratrlmas bakmndan nemli bir
denemedir. nk, insanln kendini ilk ifde ekli olan iir ve mitoslar,
insanlk tarihinin de ilk biimleridir. Mitoslar, Vico iin, kendiliinden oluan
(spontane) anlatm biimlerdir. Tpk, bir ocuun hayal gc ile olaylar
anlatmas kadar doaldr. Zaten, ilk insanlar, aslnda, insanln ocukluk
dnemlerini temsil etmektedir. Bu tarih sreci iinde insan a iinden
geer. Tanrlar a, Kahramanlar a, nsanlar a. nsan, ilk a olan
Tanrlar anda, akllarn henz kullanamayan korkun devsel yaratklar ve
vahiler halindeydi. nk, onlar, daha nce de sz edildii gibi Vico'nun
Kutsal Kitaba dayal olarak bize sunduu anlatmlarn nda, Nuh tufanndan
sonra byk yeryz ormanna dalm ve vahiler gibi beslenen yaratklard.
Bu nedenle de vcut lleri devsel boyutlardadr. Bu konuda, Vico, kendini
Lucretius'a refere eder. Onun Tabiat'a Dair 213 adl eserinde devlerden
szedilmektedir. Bu devler gkgrlts ile korkuya kaplyor. Ve sonra,
maaralara saklanyorlar. Ve kendilerinden stn glerin olduu korkusuna
kaplp tanmlayamadklar hereyi tanr olarak nitelendiriyorlar.
Vico, Homer destanlarnda, Homer'in "tanrlarn dili" diye kendinden
nceki bir aa atfta bulunduunu belirtir. Tanrlar a olan bu ada,
insanlar, hereyin bir tanr olduunu veya bir tanr tarafndan yapldn
dnmlerdir. nk, onlar henz akllarn kullanamadklar iin evreni

213

Lucretius On The Nature of Things , Great Books of Western World, cilt.12, Robert
Maynard Hutchins, Editor in Chief, USA 1952.

131

byk bir beden olarak alglamaktaydlar. 214 Bu durum da Tanr'nn inyetinin

bir gstergesidir. nk, insanlar, gerek Tanr'nn varln soyut biimde,
ancak akllar gelitiinde anlayabileceklerdir.
Bir sonraki a olan, Kahramanlar a, Vico tarafndan, her hakk
mzran ucunda gren bir a olarak tanmland. O, Homer'deki kahramanlar
rnekleyerek bu a anlatmaya alr ve bu a, ok sert, iddet dolu, zalim
mizca sahip insanlarn a olarak yorumlar. Bu ada, insanlar, kahramanlar
kendilerine tanr edinmilerdir.
Vico, bu aa rnek olarak, Roma'nn Kahramanlar a hakknda
anlatmlarda bulunur. Soylular veya kleler veya Roma ehri plepleri arasnda
geen mcadeleleri inceler. Sonra, Kahramanlar an, kendi zamannn
Avrupa'snda gstererek ayn zamanda Barbarlk a olarak adlandrd bu
an Avrupa'nn feodal yapsnda grldn belirler. Dellolardan rnekler
verir. Bu adaki hkmlerin hi te adilne olmadn gstermeye alr ve
yukarda szettiimiz gibi, bu ada, hakkn, mzran ucuna dayal olduunu
yani, dello'yu kazanann tanr tarafndandan hakl kabul edilmi sayldn
belirtir.
nc a olan nsanlar anda, insanlarn, artk, sert vahi ve zlim
olmaktan syrlp, insan, lml ve yumuak, efkatli ve merhametli tabiata
sahip olduklarn, toplum iinde birbirlerine destek olarak yaadklarn, kendi
faydalar ile birlikte, ailelerinin ve iinde yaadklar toplumun faydasn
dndklerini ileri srer.
Burada belirtilmesi gereken nokta, Tanrlar ve Kahramanlar anda
grlen iirsel ifade ve anlatmn, insanlk, insanleme srecine doru

214

Vico, New Science, paragraf 193-222.

132

ilerledike zayflayarak bunun yerini akln ve refleksiyon gcnn alddr.

Halbuki, ilk a olan Tanrlar anda, insanlar, henz akln kullanamazken
imgelem yoluyla kurguluyor ve evreni byle ifade ediyorlard. Hereyde bir
tanrsallk grmek metafor ve allegoriler yapmak bu ilk iki an zellii idi.
Bunlar, bilinli bir metafor ve allegoriler deildi. Onlarn tabiat byleydi,
soyutlama yapamyorlard, somut dnebiliyorlard bu da metaforlara yol
ayordu.
Vico'ya gre, Achilles, Scipo, Caeser Tiberus, Nero gibi tarihsel
karakterler bile bu uluslarn bu a ve insani tabiattaki deiikliklerle
uyumludur. Bu a, onlar oluturan insanlarn tabiatlar gibi, ilkin, kaba;
sonra, sert; sonra, lml; sonra ince; son olarak zlm durumdadr. Bu
anlamda Nero bile iirsel karakterdir. 215
Bunlara balantl olarak, bu a, insanlk tarihi iinde, dngsel
olarak hareket etmektedir. nce, Tanrlar, sonra Kahramanlar, daha sonra da
nsanlar a. Bu hareket, Vico tarafndan 'corso' yani tarih ak olarak olarak
adlandrlr. nsanlk, bu a tamamladktan sonra, nc a olan nsani
ada, lks ve elenceye dknlk sonucu, bu aa kadar oluan insan
deerlerin zlmeye balamasyla, yeniden, vahi ve barbar, efkatli ve insan
dnemler srasyla birbirini izlemeye balarlar. Bu yeniden dn eylemine
'rcorso' denir. Ancak, bu 'ricorso', alarn tekrardan akmaya balamas
olmakla birlikte, her ey 'corso' yani tarihin veya alarn ilk aknda olduu
gibi ayn deildir. Evrensel diyebileceimiz birtakm ilkeler dnda bu alarn
i zellikleri birbirine benzemez. rnein, Homer'de geen Kahramanlar a
ile veya Roma Kahramanlar a ile, Vico'nun kendi zamanndaki Bat
Avrupa'nn yaad Kahramanlar veya Barbarlk zaman bir takm benzerlikler
gsterir. Ama, tamamen ayn zellikleri tamaz. Vico, bu benzerlikleri

215

Vico, New Science, paragraf 243.

133

rneklendirir. Ona gre, her ulus kendi iinde bu alardan gemitir. nk,
ona gre, bu, insann tabiatnn gelimesinin bir sonucudur. Her ulusun kendi
mitolojik tanrlar kahramanlar vardr. Her ulus, barbarlar dnemi ve insan
dnemden gemitir veya geecektir. Her ulusun yerel ve isel bir kltrel
dokusu vardr. rnein, Vico'ya gre, "Oniki Levha Kanunlar"nn Roma'ya
Grek "Solon Kanunlar"nn gelmesiyle gerekletii dncesi samadr.
nk, her iki ulusun da kltr dokusu ayr ayr kendi kanunlarnn
kurulmasn salamtr. Bir ok mitolojik tanrnn Babil'deki tanrlarn
tanmasyla ve yaylmasyla olutuu gr yanltr. Her ulusun kendi
tanrlar, kahramanlar, gelenekleri, detleri dorultusunda oluturduu kendi
dilleri vardr. 'Aksiyomlarda bunu yle ifade eder: birrnek fikirler ortak bir
gereklik zeminine sahiptir 216 . Bu ortak gereklik ise, her nerede olursa olsun
insanlarn ortak bir tabiata sahip olduklardr. Gerek Tanr'dan kaynan alan
bu ortak tabiat, yresel, iklimsel v.s gibi farkllklara ramen ortak zellikler
gsterirler.
Vico'nun bu fikirleri kendi a iin olduka ileri dzeydedir. Vico,
tarihi geici olaylarn tarihi ve mantksal tarih olarak ayrmaktadr. Halbuki,
tarih bir tanedir ve sonsuzdur ve dncede vardr. Tarih, emprik olaylardan
elde edilmekle birlikte, kendisi somut bir olgu deildir. Ancak, Vico'ya kar
yaptmz bu eletirinin yansra, Burke'nin u fikirlerine de katlmaktayz.
Burke, Vico'nun bu fikirlerinin nemini yle dile getirmektedir:
'Dardan sokulan deiikliklerden ziyade, bir toplum veya kltr iinden
gelime zerine bir dnceyi kabul eden Vico'nun dncesinin merkezinin
z birdir. Biri, onun isel gelimeye inanmak zorunda olduunu syleyebilir.
nk, gelimenin bu tr gereklilikten dolaydr ve bu nedenle, bir sistem
iinde betimlenebilir, Yeni Bilim'de olduu gibi. D glerin etkisi veya

216

Vico, New Science, paragraf 144

134

etkilerin yaylmas olumsaldr ve bu nedenle de sistemin btnlne

direnlidir. Onun, isellik hakkndaki dncesi, yalnzca, onun dncesinin
merkezi deil en nemli zelliidir de Diffzyonizmin yani, kltrn yaylmc
olduu dncesinin yaygn olduu bir dnemde o dalgaya kar yzyordu.' 217
Burke, Vico'da uluslarn benzerliklerinin i yaps bakmdan paralel
olmasnn, sistemin btnsel direncini saladn syler. Gerekten de
Vico'nun tarih felsefesinin esas buraya dayanr. Her ulus, kendi i yaps
bakmndan gelime gstermektedir. Vico, her ulus baka bir ulustan ald
kltrel etkiyle gelimitir dncesini reddeder. Ona gre, grlen
benzerlikler, uluslarn tabiatnda varolan ve isel gelimeye dayanan
paralellikten kaynaklanmaktadr. imdi, Vico'nun ulus anlaynn ne olduunu
ortaya koymaya alalm.
Ulus Anlay
Ulus, Vico iin tarihsel ve sosyal yaamn doal olarak ortaya kard
bir birliktir. Ulus, zaman iinde akan insan znenin sonlu ile sonsuzun kendi
iinde biimlendii dinamik ilkesidir. Ancak, ulus, bal bana tarihte zne
durumunda deildir. nk, belli bir ada ortaya kmakta, gelimekte,
solmakta sonra da yokolup gitmektedir. Uluslar, ilhi inyetin, tarihteki
hareketinin grnmleridir. Caponigri'nin u sz bizim savmz destekler.
'Ulus, Vico iin, tarihin etkili bir ilkesi iken, tarih iindeki birliin en st ilkesi
deildir. Bu ilke, daha ziyade nsaniyet (humaite) dir. Bu insaniyet, somut
tarihin znesi deildir daha ziyade ideal sonsuz tarihin znesidir. nayet ise,
bunlarn birletirici ilkesidir ' 218
Buradan anlalaca gibi, uluslarn tarih iindeki geliimi ve dngs,
insaniyeti olutururken ve Tanr'ya doru ykselen insanl gerekletirirken
217
218

Burke , Vico s.58

Caponigri, Tme and Idea s.119

135

Tanrsal inyet, bir ok ulusun dngsel tarihi ile birlikte insanln

ykselmesinde birletirici ilke olmaktadr. Uluslarn ortaya kmasnn ve
gelimesinin temelinde kurumlar bulunur. Vico'nun bilimi, aslen, kurumlarn
bilimidir. Vico iin, Yeni Bilim, doan gelimeye balayan, olu halinde olan
ile ayn eydir. zellikle, uluslarn mterek tabiat udur: Her ulus, kendi
kkeninden kar geliir olgunlar ve batar.
Ulus (natio, nation), etimolojik olarak doum, domaya balama,
buradan bir rkn akrabal veya soyun mterek bir kaynaktan mterek bir
dilden ve bunun gibi baka eylerden meydana gelmesidir. Ancak, Vico, bu
terimi farkl ekilde kullanmtr. lk anlam olarak, rk, slale, ve soya deil,
kurumlar sistemine yer vermitir. kinci anlam olarak, bir ulusun dierinden
ayrlmas anlamn yklemitir. Yani, bu anlam, kurumlarn bir baka ulustan
etkilenmeden, sistemlerini bamsz olarak gelitirmesi ile ilgilidir. Ve eer,
kurumlarn sistemleri arasnda benzerlik veya paralellik varsa, bu kltrel
yaylma sonucu deildir. nc olarak, bir ulus, belli bir zamanda bir grup
insan tarafndan paylalm kurumlarla kurulmutur. etkilerle snf
mcadelesi ile v.s.
Vico'ya gre, '17. ve 18. yzyllarn esas tarihi problemlerinden
biri,...ada ilkellerle temasta bulunan kaifler ve misyonerler tarafndan
getirilen tarihsel dkmanlar ve anlatlan hikayelerden karlan delillere
gre, bu ada ilkellerle meden dnyann eski uluslar arasnda grlen
kurumsal ve kltrel benzerlikleri aklamak idi. Baz tarihiler, bu
benzerlikleri, bu uluslarn mterek olarak sahip olduklar tarihsel kkene
dayanarak aklamaya altlar. Tarihsel tartma, hangi ulusun ilk olarak
meden hayatn kurumlarn geltirdii ve hangi tarihsel rota ile dier uluslarla
yolculuk ettiidir.' 219
219

Vico, A Study On Methods of Our Tme, s.7. translated Elo Ganturco, translaton by
Donald Phlp Verene, Cornell University Press, 1995.

136

Vico'nun kalk noktas ise tamamen farkldr. Dier tarihiler ortak bir
tarihsel kkenden yola karken Vico, ortak bir tarihsel tabiat kavram zerinde
durmaktadr. Bu bak asndan farkl uluslardaki kurumsal ve kltrel
benzerlikler, bu ortak tabiatn baz temel zde noktalarnn bir sonucudur.
Vico'ya gre, her ulus iin orijinal ve bireysel bir dou sz konusu
deildir. nk, yokolup giden her kltr gesi, yeni bir kltr iinde maddi
veya manevi kalnt brakmtr. Bu nedenle, yeni kurumlarn srekli bir
doumu, eski olanlarn deiimi, dnm ve son bulan uluslarn yeniden
doumlar sz konusudur.
Vico, insanlar henz sosyallemeden ve ulus haline gelmeden nceki
evreleri aklamak iin baka terimler kullanmtr. Bunlardan en nemlisi
latince gens terimidir. Anlam, ailelerin snrlar, evlerin snrlar zellikle
Roma'da soylularn evleri demektir. Bunun yansra, insanlarn ve uluslarn
snrlar anlamnda vardr. Gens'in etimolojik kkeni natio'nunkiyle ayndr. Bu
nedenle, Vico, gentlerin doal kanunu derken uluslarn daha domaya
balad anda kendiliinden oluan doal kanununu kastetmektedir. Bu
konuya daha sonra Vico'nun Kanun ve Devlet anlaynda deinilecektir.
Vico, meden ve barbar uluslar arasnda zamandan ve mekandan
bamsz olarak eyin mterek olduunu gzlemliyor. Hepsinin dinleri
vardr. Resmi trenle yaplan evlilikleri vardr. Ve l gmme trenleri vardr.
Ve bunlar sonsuz evrensel detlerdir. Bir de dilden sz eder bu dil yazya
geirilmemi olabilir, ancak, ataszleri, maksimler ve

bu ekilde, tm

uluslarda mterek zihinsel bir dil vardr. Hem eski hem de yeni uluslara
baktmzda ayn anlamlara gelecek szcklerle karlaabiliriz. Birbirinden
bamsz olarak gelien diller ve arasnda ayn anlama gelecek szckler ve
deyimler vardr. Bu da mterek zihinsel bir olduunu mmkn klacak bir

137

gsterimdir. Vico'nun mterek dedii bu yol, Socrates ve Platon'un

gsterdikleri tikeller yoluyla evrensellere vardran indksiyon yoludur.
Kurumlar nce, felsefeler sonra geldii iin bu mtereklik nce kanunlarda
grlmtr.
Vico'ya gre, ateistlerin ulus kurmalar mmkn deildir. nk, tm
insanlar, dini riteller, evlilik ve l gmme trenleri yapmlardr. Bunlar,
temelde dinsel kanunlar olmakla birlikte, bir ulusu varla getiren ortak varlk
deerlerinin (comonwealth) domasna yolamlardr. Ateistler, bu nedenle,
hi bir ulus kuramamlardr.
Vico'da insan kurumlar, insani gereksinimlerden domutur. Evrensel
ilkelerin temelinde de varolan fayda anlaydr. Dil bir iletiim aracdr ve
kurumlarn zellikleri her ulusun dilinde yansr. Vico'ya gre, insan, kendini ve
tarihini

etkinlik

yolu

ile

oluturmakta,

etkinlii

sayesinde

dnyay

deitirmekte ve deitirdii dnyann altnda bu kez kendini deitirmektedir.

Vico'ya gre, Tanr, ilhi inyeti ile bu sreci bilir ama ona karmaz, yani,
insanlarn bu ekilde kendilerini ve tarihlerini oluturmalarna seyirci gibidir.
O halde, tarihini oluturan insan zgrdr. Tanr, sanki Aristoteles'in ilk
muharriki gibi insanlk dnyasn, onlarn iine korku salarak ve kendilerinden
stn yce bir varlk olduu duygusunu vererek balatm ve sonra onlarn
dnyay oluturma ve deitirme srelerine seyirci kalmtr. Kutsal Kitab'ta
buna ilikin anlatmlar vardr. Yasak aacn meyvasn yedikten sonra, artk,
dem Rabbn sesinden korkmaktadr "Senin sesini bahede iittim ve
korktum" 220 Tufandan sonra gkgrltsn duyan devler de gkyzne
tanrlk atfetmilerdi. Baka bir rnek:"..ondan yemiyeceksin diye sana
emrettiim aatan yediin iin toprak senin yznden lanetli oldu; mrnn
btn gnlerinde zahmetle ondan yiyeceksin; topraa dnnceye kadar alnnn
220

Kitab Mukaddes, Tekvin Bab:10.

138

teriyle ekmek yiyeceksin;nk, ondan alndn; nk topraksn ve topraa

dneceksin"

221

nsanla ilgili olan bu dngsellik, Vico tarafndan, btn

kurumlara ve uluslara, hatta tarihe de tanmtr. Tanr'nn inayeti ile balayan

tarih, artk dngsel bir tarzda devinip duracaktr ve Tanrya doru
ykselecektir. 'lahi inayetin rasyonel sivil teolojisi' budur.
Vico, tarih yazm konusunda hatalarn olduundan bahseder. Tarihin
olduu gibi anlalmamasnn iki nedene dayandrr. Uluslarn ve bilginlerin
gururu. Her ulus, kendini, dnyadaki uluslarn en temeline koyar. Bilginler ise,
kendi aratrdklarnn en doru eyler olduunu savunurlar. Uluslarn ve
bilginlerin bu tutumunun nedenini II. ci Elementte aklar 'nsanlar uzak ve
bilinmeyen eyler hakknda hibir fikir retemezler onlar benzer tandk ve
eldeki eylerle hkm verirler. Bu eilim tarihilerinde eilim gsterdii iki
hata trne yol aar. lkin uluslarn gururu. Yani ulusal bir gr as
belirleyip kendi tarihlerini ve dnya tarihini bu adan yazmak. Vico'ya gre,
bu eilim, lkeler arasndaki anlamazlklar aklar. Bir tarihi de bu hataya
eilimlidir. nk, o da kendi ulusunun dier uluslardan nce insan hayatnn
gerekliliklerini icat ettiine inanr ve kendi ulusunun tarihini dnya tarihinin en
balarna kadar geri gtrr. Bu nedenle, tarihi, nesnel bir bak asndan
yoksundur.
kinci hata olan bilginlerin kibrine gelince, bilginler, ada bilginin
tmne sahip olduklarna inanmaya eilimlidirler. Bu da tarihilerin kendi
alarnda sahip olunan bilgileri eski alara atfetmelerine neden olmutur.
Vico, bununla ilgili rnekler verir: Marsham, Spencer ve van Heurn gibi
tarihiler, skenderiyeli akademisyenlerin iddiasn kabul ettiler. Onlara gre,
ilk medeniyet, Msr'd ve eski tarihte meden uygulamalar, Msr'dan karak,

221

Kitab Mukaddes, Tekvin Bab 17-20

139

dnyann geri kalanna yaylmtr. Vico'ya gre, onlar, Msrl yazarlarn

"uluslarn kibri"ne dayandklarn farketmediler. 222
"Bilginlerin gururu" hakknda Vico, Platon'dan balayp Francis
Bacon'a kadar tm otoritelerin Grek fabllerini esoterik ve felsef doktrinlerin
sembolik bir temsilcisi olarak yorumladklarn ve bunun bir hata olduunu
syler. Onlar, eskilerin esiz hikmetine taklp kalmlardr. Halbuki, onlarn
filozoflarn hikmeti sandklar bu hikmet o zamann insanlarnn, inanlarn,
geleneklerini yanstan pratik ve toplumsal bir hikmettir. Bu fabller, felsef
doktrinler iermezler. Filozoflar sonradan bu hikmetin iine felsefi
dncelerini sokmulardr.
Vico'ya gre, filozoflar, halk (people) krallk (kingdom) zgrlk
(liberty) gibi kavramlarn son zamanlardaki anlamlarn erken tarihteki
anlamlarna ykleyerek bilginlerin kibri hatasna dmlerdir 223
Vico, esas olarak, Drdnc Kitap ta Uluslarn akn 'corso'
betimler. Uluslar eitli ekillerde ve eitli detlerle ilerlemiler; ve, uluslar,
dnyada Msrllarn sz ettii adan gemitir. Tanrlar a,
Kahramanlar a ve nsanlar a. Her ulus, tr tabiatn iinden geerek
de bu blnmeyle uyum gstermitir. Bu tabiatlardan trl det, bu
detlerden de genteslerin doal kanunlarnn tr kar. Bu kanunlar
sonucunda ise, trl sivil devlet veya ynetim kurulmutur. Sonunda insan
topluma ulam olan uluslar, birbirleriyle iletiim kurabildikleri iin
kurumlarn tr ve dillerin tr ortaya kmtr ve harfler biimlenmeye
balamtr. Daha sonra, adalet anlaynn ortaya kmas ile otoritenin ve akln
tr ile desteklenen hukuk ilminin tr ortaya kmtr.

222
223

Vico, New Science, paragraf N.S 125,144,147.

Vico, New Science, paragraf 105, 108, 666.

140

 tr tabiatn ilki, iirsel ve yaratc tabiattr. Bu tabiat, fiziksel

nesnelere bir tanr ideas yklemitir. Bu tabiat, gentil uluslardaki en bilge
kiiler olan teolojik airlerin yani tanrlar ve evren hakknda ilahiler syleyen
airlerin tabiatdr. Bu zamann insanlarnn tabiat sert ve kaba bir tabiattr.
nsanlar, kendi yarattklar tanrlardan ok korkmaktadrlar. Buradan, Vico, u
iki sonucu karr:
A. nsanlarn vahiliini snrlamakta yeterince gl olan tek vasta
dindir.
B. nsanlarn nderleri, dine sayg gsterdiinde dinler yaylr.
kinci tabiat, kahramansal tabiattr. Kahramanlar kendilerinin tanrsal
kkene sahip olduklarna inanrlar. Onlar, her eyi tanrlarn yaptklarna
kendilerinin de Jpiterin kehanetleri altnda meydana geldiklerine inanrlar.
Bu nedenle kendilerini doal olarak soylu kabul ederler.
nc, tabiat, zek, lml, iyi kalpli, makul kanunlarn uurunda olan,
grev ve sorumluluunu bilen insan tabiattr. 224
detlerin ilki, Deucalion ve Pyrrannki gibi din ve dindarlk dolu
olandr. kincisi, Achillesinki gibi asab ve terifatta fazla titiz olandr.
ncs, sivil grev anlayndaki herkesin grevini bilmesidir. 225
Doal kanunun tr ise aa uygun olarak yledir: lk kanun
ilh idi. nk, insanlar her eyin tanr olduunu ya da tanrlara bal
olduunu dnyorlard. kincisi, din ile kontrol altna alnm g kanunu
olan kahramansal kanun, yani, her hakk mzrann ya da silahnn ucunda

224
225

Vico, New Science, paragraf 916-919.

Vico, New Science, paragraf 919-922.

141

gren Achillesin kanunu idi. ncs, insan akln tamamen gelimesiyle

yazl olarak ilan edilen insan kanundur. 226
Ynetimlerin ilki, tanrsaldr veya Greklerin dedii gibi teokratiktir. Bu
trde insanlar, her eyin tanrlar tarafndan emredildiine inanmlardr. Bu, en
erken kurum olan kehanetler adr. kincisi, kahramansal veya aristokratik
ynetimlerdir. Bu ynetim ekli soylularn ynetim eklidir. ncs,
kanunlar altnda herkesin kendi ehirlerinde zgr doduu ve herkesin
kanunlar nnde eit olduu insan ynetimlerdir. Monarilerdeki durum
budur. 227 Anlald gibi Vico, monariyi benimser.
Dillerin trnden ilki, dn hareketler veya trenlerden ibaret olan
tanrsal zihinsel dildir. kincisi, hanedan armalarnn dili veya sembolik dildir.
ncs, bugn kullanlmakta olan articulate dillerdir. 228
Yaz karakterleri de aa uygun olarak yledir: lki, tanrsaldr ve
hiyeroglif denen trdendir. Bunlar, hyl evrensellerdir. rnein, Greklerin
kehanetlerle ilgili olan her eyi Jpiter, evlilikle olan her eyi Junoya
indirgedikleri gibi. kincisi, kahramansal karakterler olan hyl evrensellerdi.
rnein, yiit kavgaclarn Achilles ile, akll adamlarn Ulysses ile temsil
edilmesi gibi. Son olarak da halka ait (vulgar) dillerle beraber halka ait
karakterler icat edilmitir. 229
Hukuk sisteminin trn Vico, yasal hikmet diye de adlandrr.
Bunlardan ilki, tanrsal konuma bilimi anlamna elen mistik teoloji de denilen
tanrsal hikmettir. Kehanetlerden alnan bu tanrsallk bilimi teolojik airlerin
226

Vico, New Science, paragraf 922-925.

Vico, New Science, paragraf 925-928.
228
Vico, New Science, paragraf 928-932.
229
Vico, New Science, paragraf 932-937.
227

142

halka ait (vulgar ) hikmetidir. kincisi, kahramansal hukuk ilmidir. ncs,

olaylarn gerekliine bakan ve bir kanunu ayn nedenlere balayan insan
hukuk ilmidir. Bu sonuncu hukuk ilmi, insan ynetimler ve serbest halk
cumhuriyetlerinde ve monarilerde gzlenir. Tanrsal ve kahramansal hukuk
ilmi, uluslar, cahil iken ortada olana veya grnene nem vermektedir. nsan
hukuk ilminde ise, insanlar aydnlanm olduklar iin grnenin tesinde
geree bakmlardr. 230
Otoritenin trne gelince, yine ilki, tanrsaldr. Bu ilh inayet
otoritesidir. kincisi, kanunlarn ciddi otoritesi zerinde duran kahramansal
otorite, ncs ise, aklsal konularda ince bir hikmete sahip olan kiilerdeki
gereklik zerine temellenen insan otoritedir.
Otoritenin bu tr, uluslarn aknda hukuk ilmi tarafndan
kullanlmtr. lki, zel mlkiyet otoritesidir auctores denilen zel mlkiyet
szc buradan elde edilmitir. Bu mlkiyet, Vico'nun tespitine gre, On ki
Levha Kanununda auctotaritas olarak adlandrlmtr. Aileler devleti
zamannda, tanrsal otorite, tanrlara verilmiti. Kahramansal aristokrasilerde
senatolara verildi. Son olarak, uluslar, halk zgrlnden monariye getiler.
Burada da monarklar altndaki senatolarn otoritesi sz konusudur. 231
Akln eidi ise unlardr: tanrsal akl, devlet akl ve doal akl.
Tanrsal akl, yalnzca, Tanr tarafndan anlalr. nsanlar, bu tanrsal akl
yalnzca tanrnn kendilerine at kadaryla bilirler. Btnyle akl olan
tanrda akl ve otorite ayn eydir. Bu nedenle, iyi bir teolojide ilh otorite, akl
ile ayn yeri tutar.

230
231

Vico, New Science, paragraf 937-942.

Vico, New Science, paragraf 942-947.

143

kincisi, devlet akldr. Bu akl Ulpiann tanmna gre btn insanlar

tarafndan bilinmeyen, fakat, insanla sunmak iin gerekli olan eyi aa
vuracak ynetimdeki birka uzman tarafndan bilinen eydir. Vico, bu noktada
u soruyu sorar: Eer, Ulpian haklysa Roma'da, nasl devlet hnerinde ok
bilge olmulardr? Cevap olarak unu verir: Romallar sivil eitlie bel
baladlar. nsanlarn sivil eitlik emniyeti, en yce kanun olacaktr Vico'ya
gre, Ciceronun bu sz btn kanunlarn kraliesi olmutur. 232
Vico'nun tespitlerine gre, hkmlerin tr yledir: lki, tanrsal
hkmlerdir. nsanlar, hatalar dil ekilde yarglamak iin tanrlar tank
olarak armlardr. Gentiller, btn kurumlar tanrlar olarak hayal
etmillerdir. lahi hkmlerce koruma altna alnan haklar da tanrlar olarak
kabul edilmitir. rnek: Lar tanrs, ev halk sahiplii, Genius, evlilik hakk.
Dii Manes, defin hakk v.s. Grekler'de lanet tapnaklar bile vardr. Lanetlenmi
insanlar, anathemata olarak adlandrlmtr. Lanetlileri Fury(ylan sal tanr)'
lere adayarak ldrmlerdir. skitler de yere bir bak saplar, ona tapar ve
sonra onunla adam ldrrlermi. Grekler'de ara kelimesi, adak, fke
anlamlarnda, Latinlerde ise hem sunak hem de kurban anlamlarna
gelmektedir. rnein, bir bakasnn tahln atee veren Cerese adanmtr ve
canl canl yaklmtr. Pleplerin savunucusuna hrmetsizlik eden tanr
Jpitere adanmtr. Kahramansal savalarn hepsi, din savalardr ve dman,
tanrya adanmtr. Malup krallar, Romallar tarafndan Capitolinede tanr
Jpitere sunulmutur sonra da ldrlmtr. Teslim olmu insanlar, tanrsz
kabul

edilmi

adlandrlmtr.

ve

kleler

cansz

eyalar

gibi

mancipia

olarak

233

Vico, Tanrsal hkmn baka bir trn, dellolar olarak belirler.

Aristoteles de Politics adl eserinde dedii gibi kahramansal ynetimlerde zel
232
233

Vico, New Science, paragraf 947-950.

Vico, New Science, paragraf 954-959.

144

sular iin kanunlar yoktur. Vico, dellolarn ilk rneklerinden birini Grek
birini de Roma tarihinden gsterir. Trojan Sava, Menalaus ve onun kars
Heleni batan karan Paris arasndaki dello tr mcadeleden balamtr.
Romallar ve Albanlar arsndaki mcadele de byle bir dellodur. Dello ile
ilgili hkmlerde hak zaferin talihiyle llmektedir.234
nsan hkmler ise, zekann ocuu olan lmllk ile doludur, iyi inan
vardr. Vico'ya gre, bar srecinde uygulanan bu hkmlerden Grotius,
Selden ve Pufendorfun kanunlarnn sistemi kmtr. 235
Grld gibi, Vico, her an yapsn ayrntl olarak aklamaktadr.
Btn bunlarn temelinde, evrensel ilke yer almaktadr. Din, evlilik ve
cenaze trenleri..
Vico'ya gre, Yeni Bilim aslnda kurumlarn bilimidir demitik.
Kurumlarn korunmasna, Junonun kskanl ile balar. Yani, bu fabl, irkin
karkla kar ailelerin belirlenmesini dile getirir ve tanrsal zamanlarda
balar. Bu soylularn dzeni iinde aile ilikilerini korumak isteyen aristokratik
cumhuriyetlerin doal bir zelliidir.Kehanetler pleplerden esirgenmitir.
Bylece hem halka ait hem de zel kurumlar soylularn dzeni iinde
korunmutur. zel kurumlar unlardr: Resm evlenme, babaya ait g,
dorudan miraslk, baba tarafndan akrabalk, gentiller, haleflik, vasiyetneme
ve vasilik. Bunlar sonradan pleplere geniletilmitir.
Vicoya gre, inayet, dnya ahlakszca karkla geri dnmesin diye,
mlkiyetin kesinliini ve zel kurumlarn korunmasn aristokratik ynetimler
iinden geerek tamamen salamtr.

234
235

Vico, New Science, paragraf 954-965.

Vico, New Science, paragraf 974.

145

O halde, Vico'ya gre, insanln tarihi, hem insann iidir hem de

ayn zamanda ilahi inayetin iidir. Bu iki iddia badatrlamaz grnmektedir.
Zaten Vico'nun bu konudaki grleri ak deildir. Ancak, yntem ksmnda
da akladmz gibi Tanr ksmen insan planda insan da ksmen tanrsal
planda yaamaldr sz bu sorunu bir lde zmektedir. Yani insan
kendindeki tanrsal taraf kefettike insan aa doru yikselmektedir. Onun
zekas veya rasyonel taraf Tanr ile uyum iindedir. rrasyonel tarafndan
uzaklatka insan, Tanr'ya daha ok yaklamaktadr. Zaten, Vico'ya gre, bir
matematiki Tanr'ya en yakn kimsedir. nk, Tanr'da bilgi ile yaratma ayn
eydir. Tanr yaratt insann tabiatn iyi bilmektedir.
Buraya kadar anlatlanlarn nda, "deal Sonsuz Tarih"in tarihsel
ieriini zetlersek: Vico'nun izdii model, 'ideal sonsuz tarih' olarak grnr
ve Vico, bunu, l bir geliim emas iinde aklar. Ona gre, her ulusun
tarihini belirleyen a vardr. Ya da bu l blnmeyi sonsuz ekilde
belirleyen insani tabiat vardr. Bu tr blnmenin her birinin ana
zellikleri vardr. lkinin tabiat irsel, yaratc veya tanrsal oluudur.
kincisinin tabiat, kahramansal, erefli gc, kahramanlk ve deeri tanyan bir
tabiattr. Bu temel zerine sosyal ekonomik yasal ve politik staty ayrr ve
belirler. ncs, insani tabiattr. eyler zerinde akln gcnn egemenlii
olan ve onlarn gerek tabiatn anlama gcne sahip olan tabiattr.
Tabiatlarn bu srasna uygun a vardr. iirsel, kahramasal, insani.
Bunlarn her biri insani tabiatn sonucu olarak gelimesi gereken kurumlarn bu
sistemini temsil eder. Son olarak, an bu sras iinde bir tek kurum
rnein politik ve yasal hayat kurulup geliebilir.
Grld gibi, Vico, ok ayrntl bir ekilde, tarihsel alar ve bu
alarn zelliklerini vermitir. Eser, bunlar aklayan ok sayda rnekle
doludur. Vico, bu rneklerle bir tr ispat yapmaktadr. Ona gre, her an

146

dokusunu aklayan bir rnek yeterlidir. O,bo alarn zelliklerini sralayan

rnekleri verirken tmevarmsal bir nermeye ulamamz salayan bir eit
tablo vermektedir, tpk, Bacon'un s rneklerini verdii tablolar gibi.
Buraya kadar, tarih felsefesini ve tarihsel alarn irdelediimiz Vico'nun tarih
felsefesini, tarihi, Vico gibi idealist izgide yorumlayan Hegel'in tarih
felsefesiyle karlatrmak istiyoruz.
Vico ve Hegel
Vico'nun idealist tarih felsefesini, baka bir idealist tarih felsefesi
sistemi sunan Hegel ile karlatrarak, idealist izgideki yerini gstermek
istedik nk, her iki filozof ta, tarihte, olann ve gelienin dnda bir anlam
aramaktadrlar ve speklatif bir tarih felsefesi ortaya koymaktadrlar. Her iki
filozofta da tarih, felsefi bir deer tar. Bizim, bu gn tarihten anladmz gibi
bir aratrma veya bilim dal deildir. Tarih, yine her iki filozofta akp giden bir
sretir. Ancak, bu sre, Vico'da dngsel iken Hegel'de Akl (Gest)'a doru
ykselir. Her iki filozofta da tarih, metafiziksel ve din geler tar. Vico iin,
tarih, ayn zamanda bir teoloji bir metafizik olarak anlalmaktadr. Fakat, bu
teoloji olan tarih, rasyonel olmakla da dinden ayrlmaktadr. nk, vahiyle
insana bildirilen dorular olan din dogmalar karsnda, yeryz ormanna
dalm olan insanlk, kendi kltrn ve kendi tarihini kendi oluturmu sivil
veya meden yann Tanr'nn dorudan yardm olmakszn gerekletirmitir.
Ancak, yine de tarihte insan ve Tanr arasndaki benzerlikten ve birlikten
kaynaklanan, Vico'nun conatus gc dedii bir gle belirlenen bir neden,
insann zgrce seimleri bakmdan etkili olmutur. nsan, bu gc kendi
iinde bulmutur. Tpk, Tanr gibi insan bilmek ve yaratmak istemektedir ve
Vico'nun belirledii her ada insan bildii kadar yaratabilmitir. Bildike ve
bilinlendike yaratm, yarattka bilgisi artmtr. Tarih dngs iinde insan,
bellei sayesinde gemiini korumu ve geleceini hazrlamtr. Halbuki,
Hegel'e gre, 'dnya tarihinde her ey usa uygun olmaktadr. Dnya tarihi,

147

dnya tininin usa uygun zorunlu gidii olmutur. Dnya tini, tarihin tzdr,Bu
doas hep bir ve ayn olan tindir ve dnyann varoluu bu doay aklar. Bu
durum tarihin bir rndr 236 .
Vico ve Hegel iin grld gibi, tarih, olaylarn ak srecidir. Her
ikisi de tarihi speklatif olarak aklarlar. Tarihsel olaylar, insann anlama
snrlarnn da tesinde bir nem ve anlam tamaktadr. Vico tarih anlay
iinde, genel geer evrensel akla tarihsellik srecini sokmutur. Ancak, bu
sre tamamen gelien bir sre deildir, ayn zamanda geri dnen bir sretir.
Vico, akln kapasitesinin de soyut bir biimde tarihsel bir retim olduunu
iddia eder. Vico'nun kurumlar, deimeleri ve zamanlar arasndaki balant
kavram akln tarih iindeki gelimesiyle de paralellik gsterir.
Vico'nun akla doru ykselii ile Hegel'in Gest'a ykselii arasnda
benzerlik kurulabilir. Ancak, Vico'nun teorisinde insan tabiatn gelimesini
belirleyen ilkeler, karakter olarak tarihsel ve sosyolojiktir. Vico'nun zerinde
durduu, insan tabiatn gelimesi iinde insan eylemleri tarihsel ve sosyolojik
yapdan kan bir eydir. Hegel'in Akl (Gest) kavramndaki gibi tamamen
tarihsel

karaktere

ynetmektedir

sahip

deildir.

'Ancak

Akl

dnyay

dzenleyip

237

Hegel'de Evrensel Akl olan Gest'n veya Tin'in kendi gelimesi

srecine doru yukar kan limit vardr. 'Nesne kendi kendine aklsaldr.
Kendini gereklie karp edimselletiren ve varolan dnya olarak douran
ey, zgrl iindeki Tin'dir, z-bilincine varm akln doruudur.Bilimin
grevi, nesnedeki ikin akln bu kendine zg almasn bilince ulatrmaktan

236
237

Hegel, Tarihte Akl, s.33 ev: nay Szer, Kabalc yay. Felsefe Dizisi, stanbul, 1995
G.W.Hegel, Seilmi Paralar s.112. ev. Nejat Bozkurt. Remzi Kitabevi, istanbul, 1993.

148

ibarettir 238 . Vico'da , tersine yalnzca yukar doru kan bir limit yoktur.
nsani akl dngsel durumdadr, bozulur ve srekli olarak barbarln geri
dnyle ideal sonsuz tarihin iinde insanlk ann son bulmasyla insan
akl, iirsel dnce tarzyla yer deitirir. Hegel'de bilimin grevi, nesnedeki
ikin akln bilince ulatrlmas iken Vico'da bilimin grevi ilahi inayetin
insanlar dnyasndaki ileyiini gstermektir.
Vico, Hegel gibi, akla kendi gelimesi bakmndan kapasite atfetmedii
gibi, akldan ziyade insan tabiatn n plana karr. Tarihsel deiimin temel
nedeni, tarihsel ve sosyolojik artlarda gelien insan tabiattr. nsan tabiat,
Hegel'in Gest gibi kendisinden hereyin ykseldii bir ey deildir. 'Hegel'in
dncesinde insan Tanr ile ayn ze sahiptir' 239 . Vico'ya gre de insan da
tnarsal bir taraf vardr ve bu insann tabiatnda gizlidir. lahi inayet insann
tabiatnda bulunan bu tanrsal taraf ile tarihte rol oynamaktadr.
Vico'ya gre, insan tabiat, tarihsel toplum tarafndan paylalan bir
toplumun gemii tarafndan artlandrlan retimler iinde grlen zihnin
genel inanlarn deerlerin andan baka bir ey deildir. O, insanlarn detleri
ve kanunlar zerinden olan bir ey deildir. nsan tabiat, onlar iinde
aklanr. Bu detlerin kanunlarn tarihi, insan tabiatn tarihidir.
Hegel'deki Akln kendiliinden geliimi kavram Vico'da bu ekilde
deildir. Akl, insani tabiat iinde meydana gelen dorultuda nedensel ve
tarihsel sre iinde geliir. Deerler ve inanlar deiirken, insanlar, bunlar
kendi kurumsal sistemleri iinde belirlerler. te, bu gerek tarihsel gelime
budur. Vico, akla doutan bir kapasite atfetmez. Ancak, Vico akl dedike,
insann soyut dnme yeteneini anlamaktadr ve bu yetenek, insanln
238

G.W.Hegel, Btn Yaptlar (semeler) ev. Hseyin Demirhan. Onur yaynlar, stanbul
1976.
239
Hegel, Hukuk Felsefesi Prensipleri s.237, ev. Cenap Karakaya, Ist,1991.

149

balagcnda yoktur, uluslama ve uygarlama sreci kurumlar gelitirirken

soyut dnme yetenei de gelimitir. Felsefe ve bilimler ise, insanln soyut
dnme yeteneini kazandklar zamanda ortaya kmlardr. Bu da insann
en zgr olduu a olan nsanlar anda mmkn olmutur ve tarihsel dng
iinde de hep bu ada mmkn olacaktr. Ancak, tarihi diyalektik bir dng
olarak anlayan Hegel'de, 'Tinin tarihsel diyalektik ilerlemesi zgrln somut
gereklemesine dorudur. Somut yaam olarak ruhun alm tez, antitez,
sentez lsnn diyalektik dngsdr. Tin'i her gsteren yaam, somutlam
ilerleyen bir dngdr' 240 .
Hegel'e gre, 'evrensel tarihte insanla ilgili geen ve geecek olan her
ey bir ussal dzeni izlemektedir. nk,...evrensel tarihin usuz bucaksz
kapsam ussaldr ve ussal olmak zorundadr'...Yalnz, Hegel,... unu sylemeyi
unutmaktadr: Dnyay ve insan deitiren ve deiime uratan, insana dsal
olan bir Us deildir. Buna karn, o tamamen insana ait olan bir us'tur. Yani, o
insana iseldir Dorudan doruya insann iinde varolmaktadr, ve onu,
dnyay ve insann kendisini deitirmesi ve deiiklie uratmas iin,
itmektedir Tarihsel bir plana gre gerekleen tarihte, belli dnemlerde belli
birtakm ilkeleri gerekletirmek belli bir ulus seilip grevlendirilir. Bu ulus
iini bitirince tarih sahnesinden ekilir. Yeni bir grevle yeni bir ulus sahneye
kar. Bu trden uluslara Hegel 'tarihsel uluslar 'diyor 241
Vico'nun uluslar hakkndaki grleri 19.yy'da ulus kavramn ortaya
karm ve bu kavram, yeni Avrupa kltrnn bir rn olmutur. Bireysellik
ve tekillik bir deer olunca ki bunda tarih aratrmalaryla ilgili almalarn

240
241

Hegel, The philosophy of History ev. J.Sibree New York 1956.

Yeniehirliolu, Hegel Felsefesinde Birey Toplum Devlet likileri, s.105, s.118

150

byk etkisi vardr. 1789 Fransz. Devrimini de etkilemi uluslarn kendi sanat
dili zellikleri 19'yzyln ulusuluk lks dnemini balatmtr. 242
Sonu olarak, Hegel ile benzerlik ve farkllklarn gsterdiimiz
Vico'ya gre, tarihsel deiimin temel nedeni insani tabiattr. nsani tabiat ta
insani kurumlardan ayr deildir. nsani kurumlar a da tarihsel bir toplum
tarafndan paylalan ve o toplumun gemii tarafndan artlandrlan zihnin
durumu, genel inanlar ve deerlerden baka bir ey deildir. O da, insanlarn
detleri ve kanunlar stnde olandan baka bir ey deildir. Btn bunlarn
tarihi akln da tarihidir. Bu tarih de, ilhi inyetin bir almdr.
Vico'nun Dier Tarih Felsefeleri indeki Yeri
imdi tarih zerine ileri srlen dnceler ve felsefeler arasnda
Vico'nun yerini gstermeye alalm. Btn tarih felsefelerini burada ele
almak olanakl olmadndan genel hatlar itibariyle, Vico'nun tarih grnn
de bunlar arasndaki yerini belirlemeye alalm. Tarih zerine ileri srlm
dnceler,

teokratik,

materyalist,

pozitivist,

idealist,

ekspresyonist,

hmaniteci, rasyonalist v.s olarak sralanabilir. 243 Ancak, gnmzde tarih

felsefeleri, artk, eletirel ve speklatif olmak zere iki tr iinde
incelenmektedir. 244
Dini veya teokratik tarih felsefelerine baktmzda, Vico'nun da
syledii gibi her ulusun balangcn dayandrd mitolojilerde grld gibi
evren ve insana ilikin aklamalar ve teogoni ve kozmogoniler vardr. Ayrca,
olu proplemiyle de ilintli olarak insanln balangc kltrn geliimi ile
ilgili dnceler ileri srlmtr (Demokritos, Protagoras). Ancak, tarihin
242

Caponigri, Tme and dea s.120-121

Z.Veld Togan, Tarihte Usl, (aadaki tarih felsefeleri hakkndaki grler iin bu
eserden yararlanlmtr) , Enderun Kitabevi, stanbul, 1995.

243

244

Wllam H.Dray, Phlosophy of History, s.3, Prentce-Hall, 1964, USA.

151

manas ve tarihteki geliimin bir plana gre olup olmad sorusunu Yunanllar
sormamlardr. Eski an ilk tmel grl tarihisi Romal Polybius'tur.
Ona gre, tarih ebedi bir dntr, ne kadar kudretli olursa olsun, Roma
imparatorluu da kecektir. Bu tarih anlaynn ve Polybius'un tarih
hakkndaki grlerinden haberi olan Vico da, nceki aklamalarmzda
grld gibi dngsel bir tarih anlayna sahiptir. Vico, bu ebedi dnn
birinci ana, Tanrlar an yerletirmitir.
Bunun yansra, tarihi, Hristiyanlk ve slam'a gre aklayan tarih
felsefesi grleri vardr.. St. Augustinus, St.Thomas birinciye, bn Haldun,
M.kbal, ikinciye rnek gsterilebilir. Vico ise, Kutsal Kitabn anlatmlarn
zellikle, D dogmasn felsefesinin merkezi olarak gstermekle, ksmen
de olsa, Hristiyanlk dinini esas almtr. Vico'nun tarih felsefesi, tarihte, ilahi
inayetin oynad rol bakmndan dnlrse, teokratik tarih felsefeleri iinde
de incelenebilir.
Materyalist tarih anlaynda, dnyay idare eden kuvvet ilahi ve tabiat
st deildir, maddi kanunlar hkm srmektedir. Tarih bilimi, bu maddi
kanunlar insan toplumunda da etkili olduklarn gstermeye alr. Vico'nun,
tarih anlaynda da maddi etkenlerin ekonomik, corafi v.s gibi etkenlerin
yeri ok nemlidir. nk, bu etkenler uluslarn kurumlarn belirlemede
nemli roller stlenmilerdir. Ancak, maddi etkenler tarihin seyrinde tek bana
yapc rol oynamamaktadr. nk, Vico'da insan unsuru ve onun tinsellii n
planda gelmektedir. Materyalist tarih anlay iinde en nemli filozof olarak
Marx'n toplumu ynlendiren ekonomik ilikiler ana dayal teorisini
sayabiliriz.

152

Pozitivist tarih anlay, Fransz filozofu Aguste Comte'un tarih

anlayna dayanr. Bu gr,

tarihte tabiat st etkenler tanmaz. Ancak,

materyalizm ile de alakas yoktur. Comte, ilerleme ve insanlk tarihinin ayr

devreden getiini, bunlardan, teolojik ve metafizik devrelerinin geride kalm
olduunu, artk, insanln, pozitif bilim devresine girdiini ve dolaysyla
ilahiyat ve metafizik konularla uralmamas gerektiini ileri srer. Tarih,
anlaynda ise tarih, ona gre, sava artlarndan bar iindeki sanayi
artlarna dnmektedir. nk, ilm dncenin ilerlemesi, insanl bara
gtrmektedir. Comte'un bu devresi, bize, yine, Vico'nun Tanrlar,
Kahramanlar ve nsanlar a'n artrmaktadr.
dealist Tarih Felsefesine gelince, idealizm, Kant'n 1784 ylnda kan
deen zu einer allgemeinen Geschichte in weltbrgerlicher Hinsicht adl nl
makalesiyle balam ve Fichte, Hegel, Schiller ile devam etmitir. Kant'a gre,
'tarih insann zgrlnn oluumundan baka bir ey deildir. Tarihe,
insann zgr eylemlerinin gelime ve ilerleme tarihi olarak bakmazsak, o
zaman insana ilikin olaylar, anlamsz bir gidi olarak kalr. Tarih sorunu,
yeryznde iyi ve kt glerin atmas sorunundur.' 245 . dealist tarih
felsefesinin dier bir byk temsilcisi Hegel'dir. Ona gre, tarih, byk tarihi
ahsiyetlerin

uursuz

birer

alet

olduu

ikin

bir

mantn

gelimesidir..nsanln ilerlemesi atmalar, savalar darbeler ve ihtilallerle

doludur. Hakiki devlet de byle teekkl eder...Hegel'in sisteminde tarih, en
yksek dnya mahkemesidir. Devletler hakknda hkm o verir. Bu bakmdan
onlarn kaderini tayin eden de tarihtir. Tarihin diyalektik ilerleyiinde her
merhaleyi beli tarihi bir millet temsil eder. Bu millette tarih plannda ruhun
belli bir vazifesi verilmitir. Bu vazifeyi yerine getiren tarih sahnesinden ekilir
ve yerini bir bakasna brakr.Hegel'e gre.'Dnya tarihi doudan batya

245

Henz Hemsoeth I.Kant'n Felsefesi, s. 186-189, ev. Takiyeddin Mengolu. Remzi

Kitabevi Istanbul, 1993.

153

doru Asya'da balayp Avrupa'da son bulacak olan mutlak tarihin

yolculuudur' 246 .
Bu filozoflarda grld gibi tarihin bir sonu vardr. izgisel veya
ereksel tarih anlay sz konusudur. Vico ise tam tersine dngsel bir tarih
anlayn savunmaktadr.
Ekspresyonist tarih felsefesi anlaylarna baktmzda, Vico'nun
etkilerinin grndn sylemek hi te yanl olmaz. Bu tarih anlaynn
temsilcileri Leo Frobenius ve Oswald Spenglerdir. Temel olarak, modern
sanattaki ekspresyonizmden yola karak gelitirilen bu fikir sistemine gre,
tarih, insan hayatnn cereyan eden halini idrak etmek iin bir vastadr. Bunun
iinde vakanvistlerden renilmekten ziyade intutionla, hadsle sezilir ve ciddi
tarih kitaplarndan ziyade destanlardan anlalr. Artk, son eklini alm olan
tarihi olaylar 'tabiat' biliminin esaslarna gre tetkik edilmeli, fakat henz
cerayan eden ve gelimekte olan 'tarih' hakknda ise iir sylemek gerekir.Vico
da yaayan tarihin iirsel olduunu bize eserinde gstermitir. Sivil tarih, yani
halk hikmetinin anlatt tarih iirseldir. nsann iirsel tabiat, tarihe ekil
vermektedir 247 . Vico gibi, Oswald Spengler, Toynbee de daha olgun
olmadn zannettii tarihin allagelmi ekillerini tanmamakta, bn Haldun
gibi medeniyetlerin ykseli ve klerinde bir dng grmekte bireyle
toplumun biyolojik birliine inanmaktadr.
Hmaniteci Tarih Anlay, Kant ile ayn zamanda yaam olan Leo
Herder'in deen zur philosophie der Geschichte der Menschen adyla 1788
ylnda kard eserinde ileri srlm sonra ayn fikri Herman Lotze 1856
ylnda kan Mikrokosmus, deen zur Naturgeschichte und Geschichte der
Menscheit ismindeki eserinde daha etraflca izah etmitir. Bu iki humanitecinin
246
247

G.W.F.Hegel, The Philosophy of History ev.J.Sbree, New York 1956.

Vico, New Science, paragraf 34.

154

grleri az ok farkl olmakla birlikte zetle yledir: nsan tabiat zerinde

hakim olmak iin yaratlmtr. Fertler, milletler ve rklar zerinde hakim olan
bir insaniyet vardr. Tabiat ile kar karya bulunan bu tmel haldeki
insaniyettir. Kltrler, ne kadar eitli olursa olsun bunlar zerinde uurlu tek
bir etken vardr bu da insandr. nsanln hayat ayr lkelerin, devletlerin v.s.
tarihi olarak renildii halde, bunlar ancak tek bir insann hareketi, dncesi,
eylemleri olarak dnlmeli ve orada tek bir insan medeniyeti idesi
aranmaldr. 248 Herder ve Lotze tarih biliminde, edebiyatta ve sanatta buna bir
metot eklini verebilmilerdir.
Lotze, bu tarih zerine bu dnceyi yalnzca bir hmanite kuram
olmaktan karp tarih felsefelerinin stnde bir kuram haline getirmitir.Ona
gre insanlar, genel bir ideale doru yrmektedir
Humaniteci tarih anlay ile Vico'nun tarih anlayn karlatracak
olursak, yine Vico'dan etkilenmi fikirler olduuna ahit oluruz. nk, Vico
da, hereyden nce tabiat deil insan ve insann yaratt kltr rnlerini n
plana karr ve tarihi, uluslarn dolaysyla da insanln tmel bir dngs
olarak ele alr.
Rasyonalist tarih felsefesi, Aydnlanma devrinin tarih anlaydr.
ngiltere'de Hume, tabiat ilimlerine ynelen ve tmevara phe ile bakan bir
metot ile insanlar arasndaki ruhsal ve sosyal ortaklklarda fertler arasndaki
ruhsal ilikilerde tarihin srkleyici etkenini bulur. Adam Smith ise tarihi
rekabet sava ve iblm ile

aklar. Voltaire'e gre, tabiat ilimlerinde

olduu gibi tarihte de tek tek olaylar birbirine balayan kanunlar aranmaldr.
Voltaire, tarihi akla uygun ve aykr olu ile deerlendirir. Montesquieu tabii
artlar ile neden sonu ilikisi iinde tarihi artlar tesbite alrken, Rousseau
248

Macit Gkberk, Kant ile Herder'in Tarih Anlaylar, stanbu niv. Edebiyat Fakltesi
yaynlar, stanbul,1948.

155

ise, tarihin gidiini bir ykselme deil gerileme ve alalma olarak grmtr.
nk, sanat ve ilimlerin ilerlemesi ahlki adan insanlar ve toplumlar
bozmu, aslna yabanclatrm ve doallktan sunilie ve gsterie sevk
etmitir.
Bu tarih anlaylarnn yannda, tarihe bireyden hareketle ynelen
varolucu, bir an sabit kalm yapsal zelliklerini incelemeyi esas alan
yapsalc, tarihsel bilgiyi birlikli bilim (unifed science) idesinden hareketle ele
alan ve kendi iinde bir ok tre ayrlan Neopozitivist tarih anlaylar, tarihi ve
tarihsel olaylar biriciklii iinde anlama ve yorumlamay esas alan
Hermeneutik tarih anlaylar da vardr. Heidegger, insan, kendi tarihi iinde
evreni deil kendini anlamakta ve dolaysyla, hermeneutik yapmaktadr
demektedir. 249
Bu

aklamalarn

nda

Vico'nun

tarih

anlayn

yle

deerlendirmeye tabi tutabiliriz.

Tarihi bir bilim saymayan Descartese kar olan Vicoya gre tarihin
konusu genel anlamda tarih deil, insanln tarihidir.Yukarda da belirtildii
gibi Humaniteci ve Hermeneutik tarih anlaylar da bu izgidedir. Vicoya
gre tarih, kkleri tanrda olan bir plann gereklemesidir Vico'ya u soruyu
sorabiliriz: Eer, tarihi, Tanr yapyorsa insan bunu nasl kavrayabilir? Doay
neden kavrayamaz? Vico, mistik bir anlaya m sahiptir? Hem Plotinus,
Ortaalarn Hegel'i Proclus'a gre "Bir", hem de Hegel'in kendi dncesine
gre, "Gest" kendini ayor, dnce kendini ayor evreni gerekletiriyor.
nayet te mi byledir? Vico'da Bilgi ve yaratma'nn ayn ey olmas yukarda
ad geen filozoflarn dncelerinin bir tekrar gibidir. Fakat, farkl olan ey,
Plotinus ve Hegel panteist olmalarna ramen, Vico, evren tanrdr demez

249

Doan zlem, Tarih Felsefesi, s. 169-181, Anahtar Yaynlar, 1994.

156

ancak, o, herey, Tanr'dadr diyen dncesiyle bir pananteisttir. Bu da hull

dncesini getirir ki, zaten Vico, bir hristiyan olarak, tanrnn ksmen de olsa
insan planda yaamas gerektiini vurgulamtr. Tarihin ak, Tanrnn
eliyledir. Ancak, Tanr, hem akn olarak hem isel olarak bu aka mdahale
etmektedir. Yani, Tanr, zaman ve mekan d olmakla beraber, zaman ve
mekann iindedir. Zihin, bunun ispatdr. nk, zaman ve mekan iindeki
zihin ayn zamanda evrensel ve sonsuz eyleri dnebilmektedir ve insan
matematiki olduuna Tanr'ya en yakn varlktr.
Yeni

Bilim,

"rasyonel

sivil

teoloji"

olmas

bakmndan

deerlendirildiinde, imann yerini bilim ve bilgelik nasl alacaktr sorunu

gndeme gelmektedir. Yeni Bilim, bir felsefedir. Bir teolojdir. nsanln tarihi
alannda bugn kullandmz bilim kavramnn yerini hikmet alacaktr. nk,
Vico'ya gre, hikmet, insan deerlerin bilgisidir ve bu bilgi yalnz akl deil
duygu ve eylemleri de kapsar. Tanrya yakn olan bu bilgidir. Vico'da bir eyi o
ey yapan ey deerdir. nsan, ilkin deeri kurmutur. Ateistlerin kurduu
hibir kurum ve ulus tarihte yoktur. Vico'nun grlerini sralamak gerekirse,
insan toplumu tabiattan nce gelir. nk, insanlar, bu toplumla birlikte, vahi
tabiatlarn brakmlar ve birarada yaamann zorunluluunu anlamlardr. lk
topluluklarda su kenarlarnda ortaya kmtr. Gk grlemesi ile insanlar
tanrlarn kendilerine birtakm uyarlarda bulunmak istediini dnmler ve
kehanet adn verdikleri iaretleri yorumlamaya balamlardr. Bylece, bir
anlamda, felsefe de iin iine girmeye balamtr. nk, filozoflarn eskilerin
hikmeti dedikleri ey, aslnda, mitolojilerin yorumlanmasndan ibarettir. Bu
somut dnce rnleri ya da daha iyi bir deyile hayal gcnn rnleri soyut
akl araclyla felsefi dnceye dntrlmtr. Vico'ya gre, bu aslnda
humando l gmmemekten gelir. nk, toplumlar u u devrelerden
gemilerdir. nsanlk a filozoflarn ortaya ktklar adr. nk, artk
diller

de

gelimi

insanlar

dnceleri

ile

soyut

fikirler

retmeye

balamlardr. Filozoflar, imdiye kadar ilahi inayeti doa dzeni iinde

157

aramlardr. Oysa onu insann tarihsel znde aramalar gerekmekteydi. lahi

inayetle filozoflar arasnda nasl bir ilgi kurulabilir? Tm toplumsal hayat bir
tanrsallk klt ile balamtr. Polybius'un filozoflar olsayd, dine ihtiya
olmazd szne kar din olmasayd felsefe de olmazd savn ortaya koyar
Vico.
Vico'nun ileri srd tarih balangcnn ve tarih evrelerinin,
gnmzde

ortaya

karlan

arkeolojik

almalarla

paralellii

de

dndrcdr. Kramer 'Tarih Smer'de Balar' adl eserinde yle

demektedir:
'Arkeolojik buluntular manevi ve kltr mirasna gzlerimizi at.
'Tevrat Memleketindeki arkeolojik almalarn en nemli bulgularndan birisi,
Tevrat'n balangc ve temeline parlak ve aklayc bir k tutmasdr. 250
Vico da tpk Kramer'in yzylmzda syledii gibi, ilk uygarlklarn
Kalde gibi i kesimlerde ortaya ktn syler ve Tevrat'ta geen tufan
hikayesi ile tarih anlayn balatr. O da Tevrat'n memleketindeki
bulgulardan sz eder. Vico Eski Msrllarn a blmlemesine (Tanrlar,
Kahrmanlar ve nsanlar a) uygun olarak Kronolojik Tablosunu yle
belirler. 'Kronolojik Tablo, evrensel tufan ile balayarak ve eski Msrllara
gre, branilerden geerek, Kaldeliler,skitler Fenikeliler, Msrllar, Grekler
ve Romallarn iinden geerek kinci kartacal savana kadar eski uluslarn
dnyasnn ana hatlarn izer.'

251

Kramer, sanki Vico'yu dorularcasna

yle devam eder:

Tufan hikayesinin brani yazarlar tarafndan yaratlm olmad
Brtish Mzesinden Georg Smith'in Babil 'Gilgam Destan'nn onbirinci
250
251

Kramer, Tarih Sumer'deBalar s.122

Vico, New Science, paragraf 43

158

tabletini kefedip zmn yaptktan sonra anlald, Bu tabletin kapsam

yalnz, ana konu olan tufan hikayesinden dolay nemli deil, giri olarak
yazlan tufandan nceki olaylar anlatmas dolaysyla da ilgi ekicidir. Metnin
bu ksm krk olmamasna ramen insann yaradln kralln balangcn
ve tufandan nce en az be ehrin tufandan nce var olduunu aklayan bir
takm szler bulunur...metnin anlalmaya balanan yerinde bir tanr dier
tanrya insanlar yok olmaktan kurtarmak istediini bylece, insann da
karlnda tanrlara, ehirler, mabetler yapacan anlatyor'. 252
Vico da Tevrat'taki tufan hikayesine bal olarak, Dnya yaratld
zamanda dnyann ilk halknn gerek Tanr tarafndan yaratlan Adem'in
kendilerinin prensleri olan Yahudiler olduu olgusundan balayarak... gentil
bilgiyi incelemek ister. Buradan yola karak da ilk bilimin mitoloji ve fabllerin
yorumu olmas gerektiini ileri srer. Vico'ya gre, bilimler, baka bir
kaynaktan deil uluslardan karlar. Mitoloji ve fabllerin yorumu olan ilk
bilimle, uluslarn olduu kadar bilimlerin de balangc kefedilecektir. 253

Vico, bununla ilgili olarak Msrllarn piramitleri kadar hatta ondan

daha nemli bir bulu yaptklarndan sz eder. Bu bulu udur: Msrllar,
dnyann alarn e ayrmlardr: Tanrlar, Kahramanlar ve nsanlar a.
Vico, bu blmlemeyi byk filolojik gereklik olarak tanmlar. 254 Ona gre,
btn uluslar, ilkin krallarnn Jove olduunu savunduklar Tanrlar ann
iinden gemilerdir. Sonra kendilerini Tanrlarn oullar saydklar

252

Kramer, Tarih Sumerde Balar s.128

Vico, New Science, paragraf 51
254
Vico, New Science, paragraf 52
253

159

kahramanlar andan gemilerdir ve Herkln bu oullarn en by

olduuna inanmlardr' 255
imdi, Kramer'in yine Vico'yu dorularcasna uygarlk tarihinde
uluslarn kahramanlk alaryla ilgili sylediklerini aktaralm.
'nsanln uygarlk tarihinde yerden yere ve devirden devire ortaya
kan eski kahramanlk alarnn, hayal rn birer edebi yapt olmadklar,
zamanlarnn sosyal olaylarn yansttklar gnmz tarihileri tarafndan
ak olarak bilinmektedir. (Bunu ounlukla ngiliz Bilgini H. Munro
Chadwick'e borluyuz.) yi bilinen kahramanlk an rnek gsterebiliriz.
Birisi .. ikibinin sonlarna doru, kendi topraklarnda ortaya kan Yunan
kahramanlk a, ikincisi, Yunan'dan bir veya iki yzyl kadar sonra gelen
Hind kahramanlk a, nc olarak daha ok Kuzey Avrupa'da .S.
drdnc yzyldan altnc yzyla kadar sren German Kahramanlk a. Bu
kahramanlk an sosyal yaps, devlet dzeni, dini kavramlar ve
anlatlarndaki estetik ekli birbirlerine ok benzemektedir. Bu gsteriyor ki
hepsi ayn sosyal, politik ve ruh ortamnda meydana kmlardr. 256
Kramer'in bu anlatm bize gsteriyor ki, her ulus, Kahramanlar a
denilen bir adan gemitir. Vico da Yeni Bilim adl eseri boyunca ortaya
koyduu tarih dngs anlay iinde, bize, her ulusun Tanrlar, Kahramanlar
ve insanlar a olmak zere adan getiklerini gstermeye alrken
zellikle, her ulusun, douu, bymesi ve gelimesi bakmndan paralelellik
tadn ve bu paralelliin dngsel olduunu anlatmaya almtr.
Kramer, yle devam eder:
255

Vico, New Science paragraf 53. Bu alntda verilen Jove, btn uluslarn gk tanrsn,
Herkl ise, her ulusun kurucusu olarak simgelenen ilk kahraman belirtmek zere, Vico
tarfndan, Grek mitolojisinden alnp rneklendirilmitir.

160

'...Sumer kahramanlk hikayeleri dnya ve edebiyat tarihinde yeni bir

kahramanlk an ortaya koyuyor. .. 3.nc binin ilk balarna rastlayan
a, Sumer kahramanlk a. Bu en eski olan Yunan andan 1500 yldan
daha nceye ait olmasna ramen kltr ana hatlar birbirine uymaktadr.' 257
Vico da, kendi kronolojik tablosunda ilk yeri Yahudilere, ikinci yeri
Kaldelilere ayrr. nk, Yahudiler, dnyadaki ve kutsal tarihteki ilk
insanlardr ona gre. Daha sonra, Kaldeliler gelir ve Kaldeliler ilk gentillerdir
ve Zerdt ise, onlarn prensidir, yani ulus kurucular (Herkl gibi). Vico, ite
evrensel tarihin balangcn Kalde halk arasnda ekil almaya balayan Asur
monarisine kadar geri gtrr 258 . Kalde, Kramer'in Smer dedii uygarln
bir dier addr. Yine, Kramer ve yzyllar nce Vico'nun anlatmlar uygarlk
tarihinin balangcn ayn blgeye indirgemektedir.
Vico, Kahramanlar anda, ulus kurucularnn kendilerini tanrlarn
oullar saydklarndan sz etmiti 259 . Kramer de, ayn eyi Kahramanlar
ann zellii olarak dile getirir. 'Baz kahramanlar, tanrsal bir kuaktan
gelmitir, ama, hibir zaman onlara bir tanr gibi taplmaz. Yunan, Hind ve
Kuzey Avrupa kahramanlk anda bulunan btn bu zellikler Sumer
kahramanlk a iin de karakteristiktir.
Vico, gibi Kramer de uluslardaki paralellie ilikin olarak unlar syler:
'Fakat, paralellik daha da ileri gidiyor. Gerekte, bu, estetik anlamda
zellikle edebiyatta grlyor. Bu drt ada da kahramanlk hikayelerinin iir
halinde sylenip alnm olmas gze arpan baarlarndan biridir. Onlar,
alarnn ruhunu ve his dnyasn yanstrlar...Kral ve prenslerin servenleri
256

Kramer. a.g.e. s.173

Kramer a.g.e. s.173
258
Vico, New Science, paragraf 54,55
257

161

ve baarlar ...harp ve lir eliinde alnmtr.. Sumer destanlar da ayn

karakterleri tamaktadr. 260
Demek ki, son arkeolojik kazlar ve belgeler Vico'nun tarih felsefesini
destekler niteliktedir. Vico, tarihin anahtar iirdir demekle, gzmz bu
alarn kltrel zelliklerine evirmemizi istemektedir. iir demekle Vico,
aslnda zellikle halk dilinde varolan edebi anlatm tarzn kastetmektedir.
alarn dngselliini anlamak, her bir an zelliklerini tanmakla
mmkndr. Bunlar, ise, fabllerde, mitolojilerde, dilin anlatm gcnde,
iirlerde, destanlarda ve bir ok edebi trde yansr. Ancak, Vico, bu gnk
anlamda, bizzat bir belge almas yapm deildir. O, kendi zamanndaki
literatre dayanarak bir takm yorumlarda ve varsaymlarda bulunmu ve
bunlardan sonular kararak tarih zerine bir felsefe yapmtr.
Vico'nun tarih zerine dnceleri aslnda felsef bir giriimdir. O tam
olarak yntemsel bir inceleme yapm deildir. Ancak, tarihsel aratrma
yaparken, filoloji ve felsefe ibirliini, kendisi, yntem olarak nermektedir.
Vico, ayn zamanda hem bir tarih felsefesi hem de tarih zerine bir
felsefe yapmaktadr. Bilindii gibi historizm, insan tarihsel bir varlk olarak
ele alr.

Vico da tarih problemini felsef olarak ele alr ve insan ve insann

yaratt tarih alann felsef olarak inceler. Vico, Yeni Bilim'de ayn zamanda,
tarihte bir yn ve ak belirleyerek, speklatif sonulara varr. Bu ynyle de o,
ayn zamanda historisisttir, yani, tarihsicidir. Tarih, belli bir yerden balar belli
bir yne doru akar demektedir. Yani, insan aklnn deimeleri ile insan
varl kendini tarih iinde belirler, ancak, insan yine de yalnz bana deildir.
lahi inayet tarafndan desteklenmektedir. Bu inayet, Tanr'nn insanlara
sunduu veya gsterdii en ak tarafdr. 'ideal sonsuz tarih'te uluslarn zaman
259
260

Vico, New Science, paragraf 53.

Kramer, Tarih Sumer'de Balar, s.176.

162

iindeki ak ile hem insanln evrensel tarihininin hem de uluslarn zel

tarihlerinin zaman iindeki incelemesidir.
Vico'nun yalnz insan tarihsel bir varlk olarak almas dncesi kadar
btn varlklarn tarihsel olduu dncesi de dorudur. nsan varl, tarihsel
bir varlk olduu kadar tarihi hi umursamayan bir varlk ta olabilir Nitekim,
insan olan hereyin tarihsel olduu iddias felsefe ve bilimsel dzeyde asla
dorulananmaz. nk, insan yaants iinde her zaman bilginin konusu
ierisine girmeyen bir eyler bulunabilir. rnein, sezgi bunlardan biridir.
Arnold Tonbee de "Tarihin Deeri ve Faydas" adl almasnda yle
demitir :'Eer, tarih msbet bir ilim olsayd, pratik maksatlar iin ilimlerin
ah olurdu' 261
Gerekten de tarih, insan yaants ve tinselliini her ynyle ele alp
inceleyebilecek ekilde bilgi konusu yapabilseydi, insanlar aras ilikiler,
ynetim ekilleri v.s gibi bir ok alanda mevcut olan sorunlar zm
bulabilirdi. Ancak, insann ve toplum yaantsnn karmak dokusu, bilimin
istedii dzenli olgularn ortaya konmasn gletirmektedir. Ayrca, tinsel
alanda, yine bilimin istedii gibi, gelecee ynelik n-kestirmeler yapmak
imdilik mmkn grnmemektedir. Vico da, tarihi ve kltr olgusunu bir
bilim formuna sokmaya alrken, ncelikle, tmevarm yntemini kullanm
ulat sonucu kantlamak iin de tmdengelim yntemine bavurmutur.
Roma ulusunu rnek vererek ideal sonsuz tarih fikrini kantlar. Ve bu ispatn
tm uluslara uygular. Ancak, biz her bir ulusun gelecek alarda adan
geip geemeyeceini bilemeyiz. Ancak anlald zere, Vico'nun buna
cevab, ortak insan tabiat kavramnda temellenmektedir. nsan, birey olarak
ocukluk, genlik ve olgunluk dnemlerinden gemekte ve sonra yokolup

261

A. Toynbee, Tarihin Faydas ve Deeri, DTCF dergisi, s.94.

163

gitmektedir. Lks elence onun tabiatna ters dmektedir. Sonraki alarda

iir heyecan ve zevk vastasdr Halbuki, daha nceki ilk insanlarn dnyasnda,
iir, ilk insanlarn evrelerini anlamak ve kontrol etmek iin gsterdikleri
teebbsn doal bir ifadesiydi. lk fabller ve mitler hayal gcnn bozulmu
bir aklamas deil metafiziksel bir grn ifadesiydi.
'17. yzyln son yarsnda yaayan bir fransz bilgini de Fontenelle
zamanndaki aydnlarn tarihe baklarn "Tarih, herkesin bildii efsaneden
baka bir ey deildir" (l'historie n'est qu'une fble convenue) diye zetlemitir.
Bu sz vecize gibi Fransz edebiyat araclyla dier Avrupa milletleri
arasnda yaylmtr. Avrupa, henz, tarihe bir bilim deeriyle bakmaz iken
slam aleminde ortaalardan beri bu ilme gereken deer verilmiti' 262 .
Vico'da belki bu yaygn kanyla efsanenin ne olduunu ve tarihin
insanlk asndan nemini vurgulamak gereini hissetmitir.
Vico'ya gre, kendi zamanndaki tarih anlaynn temellendii
varsaymlar keyf karakterdedir ve arkasnda her medeniyetin kendini tarihin
temeline koyma eilimi yatar. Bu varsaymlar, ona gre, milliyeti
varsaymlardr.
Genel olarak, Vico'nun itiraz, tarih ve toplum, kltr zerine yaplan
yorumlarn yetersiz oluuna ilikindir. Filozoflar, insan zihninin tarihsel olarak
artland olgusunun farkna varamamlardr ve gemi alara yalnzca daha
sonraki zamanlarda geerli olabilecek kavramlar atfetmilerdir.
Ancak, Vico, yetersiz bulduu yorumlar kadar kendisi de yetersiz
yorumlarda bulunmutur. Tarih aratrmalarnda dilin incelenmesi esasn

262

Togan, Tarihte Usul, s.31

164

vurgulamas dnda gerekten bir tarih aratrmasnn nasl yaplaca

konusunda ak fikirlere sahip deildir. O da, kendisine rnek ald Bacon
gibi, tarihin farkl bir yntemle aratrlmas gerektiini vurgulam ancak
bunun nasl yaplaca konusunda bir yntem nerememitir. Yalnzca, tarih
zerine bir felsefe yapmakla yetinmitir.
Vico'nun asl nemi, insann ortak tabiat gerei her ulusun kendi
kltrn kendisinin oluturabilecei yolundaki dnceleridir: yle ki:
Yabni bir ekilde yaayan insanlar, birtakm etkiler yoluyla topra ileme v.s
gibi eylerle dnyay deitirmi ve uluslarn kurarak dnyann altnda bu kez
kendilerini deitirmitir. Siyaset yapm, medenilemi, insanlemitir, Dili
ilemitir, eitli kurumlar tekil etmilerdir. Her bir ulus bunu kendi i bnyesi
iinde gerekletirmitir. Yoksa baka bir ulusun retimlerini almay
beklememitir. Ancak, bu uluslarn birbirlerinden etkilenmedikleri anlamna da
gelmez. Ticaret, mallarn olduu kadar kltrn ve dilin de tanmasna
yardmc olmutur. Vico, uluslarn dnyas zerine savlarn ortaya koyarken
zellikle, Roma ulusunu rnek verir ve detayl olarak tartr. rnein 'fief'
(orijinal eserde feudi) sistemi, topraklarn tasarruf hakk diyebileceimiz ve bir
eit bizim kltrmzde, Osmanl imparatorluunda grlen tmar sistemini
genel erevesiyle andran bir sistem, hem eski Roma mparatorluunun
Kahramanlk zamamnda hem de Avrupa'nn Vico'nun zamanndaki feodal
yapsnda grlmektedir. Roma'daki plepler ve Ortaadaki vassallar (bir eit
kle) birbirine benzer. Bunlar, efendilerine bal klelerdir. Bir takm haklar
vardr. Roma barbarlk zaman ile Avrupa'nn hanedan armacl, yani,
hiyeroglif dili benzerlik gsterir. Vico, rnekleri, dnyann devaml olarak
adan getiinin ispatlar olarak verir.
Yeni Bilim adl esere baktmzda Vico'nun, ok fazla rnek verdiini
gryoruz. Tpk, Bacon'un tablolar gibi, sayabiledii ve toplayabildii btn
rnekleri gstermeye alr. En ok da mitolojinin ortak anlamlarndan

165

yararlanr. Roma rneini deiik alardan ele almakla birlikte asl gstermeye
alt ey, bir ulusun bu an iinden nasl getiidir. zellikle, patrici
ve plepler arasndaki mcadeleleri uzun uzun anlatr. nk, bu mcadeleler,
Vico'ya gre, tarihteki tekrarlarn zel bir durumu olduu gibi olgunun
doruyu dorunun olguyu nasl dntrdnn ve doal kanun ilkelerini
nasl bir ulusun ve devletin kanunu haline geldiinin gstergesidir.
Grld gibi, Vico da dahil olmak zere bir tarihi tarihsel bir olgu
ile karlatnda nasl bir tutum iinde bulunacaktr. Emprik ve somut olaylar
bakmndan bunu aklayabilen bir tarih filozofuna rastlanmyor. Bylece,
insanln en ilkel alarndaki barbarlk dnemlerinden balayarak ulam
olduuna inand aydnlanm yksek kltr ana varncaya kadar btn
hayat ilerleme ve evrimleme safhalar, felsefi anlamda, tarih ve tarih
yazarlnn esas konusu olmaktadr. O halde, diyebiliriz ki, Vico, insanlk
tarihini bir btn olarak ele alm ve st yapsal bir biimde kurgulamtr.

166

BLM VI
DN, KANUN VE DEVLET ANLAYII
Bu blmde, Vico'nun din, kanun ve devlet zerine fikirlerini
inceleyeceiz. Vico'nun tarih felsefesinin temel geleri olan din kanun ve
devlet anlaynda, Vico'yu yine Hegel ile karlatracaz. nk, nceki
blmde, idealist tarih filozoflarndan Hegel'i semitik. Bu nedenle, bu
blmde de Vico'nun ve Hegel'in dncelerindeki benzerlik ve farkllklar
gstereceiz.
Din, Devlet ve Tarih likisi
Vico'ya gre, Yeni Bilim'in ilk ilkesi olan inyet, Tanr'nn dorudan ve
tabiat st faaliyeti olarak insann toplumsal ve kltrel yaplarndaki
gelimenin btn ynlerine nderlik etmekteydi. lkel durumdan balayarak,
tarih iinde gelien insann ruhsal hayat, onun eylemleri ve aratrmalar ile
birleerek bir btn oluturmaktadr. Bu gelime, Vico'ya gre, kanun ve devlet
anlaylaryla paraleldir.
Kanun ve devlet sorunu, Vico iin ok nemlidir. nk, Vico, tarih
kuramnn ilevini gstermek iin, tarihsel retimin bir paras olan devleti ele
alr ve siyaset felsefesi ile tarih teorisini amlar. Ona gre, hukuk ilminin ve
doal kanun teoristlerinin balamas gereken yer, inyettir. nk, kanun fikri,
inyet fikri ile birlikte kurulmutur. O halde, kanun fikri halk hikmetinin
iinden gelmektedir. Halbuki, Vico'ya gre, Grotius, Selden ve Pufendorf,
doal kanun anlayna, filozoflarn hikmeti ile ve yani, ortadan balarlar.
Kanun da o halde, ncelikle, somut balantlar erevesinde ortaya kmtr ve
ilkin, karlkl faydaya ve gereksinime dayaldr, yani, o da gncel ve somut
tarihsel alan iinde, certum/certain alannda varolmutur. nceleri, bireysel
hukuk sorunlara bireysel zmler retilmi, daha sonraki alarda, ancak,
insanlk, soyut dnceye ulatktan sonra, kanunlar, evrensel ereveye

167

(verum alanna) oturtulabilmitir. Kanun fikrinin okluk ve eitlilikten

kurtulup, genel ilkelere ulamas ve bir ok benzer olay iin bir tek kanunun
karlmas dncesi ile birlikte, toplum dncesinin ve bilincinin de gelitii
grlmektedir. Bu genel aamaya ulaan kanun bilinci, birlik, btnlk ve
topluluk balarnn glenmesini gerektirmitir. nsan da, bu balam iinde,
kendi tabiatnn, ald eitim biiminden ve iinde bulunduu toplumun
kltrel yapsndan ayr olmadn farketmitir. Vico'nun da srarla zerinde
durduu toplumsal birlik ve balantlar ynetim biimlerini dourmutur.
Ynetim sorunlar, daha ilk insanlarla birlikte balamtr. nk, ynetim
biimi olgusu, sosyal olmann gereidir. Ynetimler sayesinde, insanlk,
birarada yaam ve birlikler oluturmulardr. O halde, devlet, temel bir sosyal
yapdr. nsann tabiatnn gerei olan, birarada yaamadan dolay, insann
olduu her yerde ynetim ve devlet sorunu varolmutur.
Vico, devlet sorununu din, kanun ve hukuk ilmiyle balantl olarak
dnr. Devlet, kanunun yeridir. Yeni Bilim'de o, ok zel tarihsel olaylarla
kanun ve devlet ekillerini gstermeye alr. Bunun iin her adan
getiini dnd Roma ulusundan rnekler verir. Bu a deitike
bununla ilintili olarak, insan tabiat, dnce ekli ve kanunlar ve ynetim
ekilleri de deimektedir.
Vico, ilkin, Jean Bodin'in ilk ynetimlerin sras hakkndaki fikrini
doru bulmaz. Bodin'e gre, ilk ynetim biimi, monariktir, sonra halk, daha
sonra da aristokratik ynetimler gelmitir. 263
Halbuki, Vico'nun, kinci Kitabn iirsel Politika ksmnda belirttii
gibi ilk ynetimler, en yaygn ekilde aristokratik bir biimde domutur. lk
aileler, kahramanlarn gc ve korumas altndaki famulilerle kurulmutur.

263

Vico New Science paragraf 1009-1019

168

Bunlar, dnyadaki ilk topluluklardr (socii). Socii, karlkl faydaya dayanan

ilk birlikleri ifade etmektedir. lk toplum biimi, ailedir ve ailenin ynetim
ekli de babaya ait gten dolay aristokrasidir. nk, ilk insanlar, imek
akan gkyzne tanrsallk atfettikten sonra, uzun sre saklandklar
maaralardan km ve uzun sre kaldklar yerlerde, llerini gmmlerdir.
Vico, humanitas teriminin kkenini l gmme anlamna gelen "humando"
kelimesine dayandrr. nk, insanlar, llerini gmdkleri yerlerde, ilk
hakimiyet blgelerini (dominion) kurmaya baladlar. 264 Bu hakimiyet
blgelerinin efendileri, devler olarak adlandrlmaya baland "Giant"
gmlm olanlarn oullar veya "yerin oullar" anlamnda Greke bir
kelimedir. Onlar, kendilerini, yerin oullar, dolaysyla, tanrlarn oullar
kabul ettiler. Gkyznn kehanetlerinin anlamlarn biliyorlard. Bu nedenle,
rahip, baba, kral nvanlarnn hepsine sahiptiler ve kendilerini, ayrcalkl veya
soylu olarak kabul ettiler ve bylece, ilk soyululuk anlay dodu. Onlar,
'giant' dev kelimesinden gelen gentes denilen ilk soylu evleri meydana
getirdiler ve ilk aile birliklerini kurdular. Onlar, ayn zamanda tanrnn
oullarydla ve ulus kurucularydlar. lk gentil ulus kurucularnn batdaki
simgesi Herkl doudaki simgesi Zerdt idi 265 Mitolojide, Herkl, orman
atee vererek tarma hazr topraklar meydana karan kahraman olarak tasvir
edilir. Vico'nun tespitine gre, Greke'de 'nomos' ayr, otlak, kanun dzen gibi
ayn anlama gelmektedir. O halde, tarmsal hayat ile birlikte kanun anlay da
balamtr. 'Vico'ya gre, ilk szcklerle bunlarn anlamlar arasnda doal
bir balant vardr'. 266 Bildiimiz gibi, dil, bir kltr gesidir ve kltr dilde
yansr, kltr dil de tanr, dil insann doasnda bulunur savn kabul eden
Vico, zaten bir yntem olarak da nerdii dilin incelenmesi iini, kendisi de
yapmtr ve dildeki kelimelerden halkn yaay biimini bulmaya almtr.
Tezimizin IV. Blmnde dil sorununa deinmitik.
264

Vico, New Science, paragraf 12,13-25.

Vico, New Science, paragraf 55,59,737
266
B.Akarsu, Humbold'ta Dil Kltr Balants, s.17, s.20.
265

169

Vico'nun tespitine gre, baba, kral, tanr ayn anlamlara geliyordu.

Zeus, veya Jove, hem btn tanrlarn babas hem de kral idi. Bylece, iirsel
politika domutu. Ona gre, mitolojinin henz bozulmam olan ilk anlamlar,
bize, bunu vermektedir. O halde, siyasetin, ynetimin ilk biimi, aileler
durumunda ve onlarn yapsnda aranmaldr. nk, genteslerin doal
kanunun kk oradadr. Tarih de, kanun da oradan balar. Ancak, Vico, aileyi,
yalnz, anne baba ve ouklardan oluan bir yap eklinde aklayan Bodin'i
eletirir. Onun zel terimi 'famuli'dir. Bunu, yukarda sz edilen yapdan
aileyi ayrmak iin kullanr. 'Famuli', vahi durumdaki insanlarn birbirlerine
kt davranlarndan kaan ve aile kurucusu olan babalara snan
snmaclarla birlikte anne baba ve ocuklardan olumaktadr. 267
Bylece, ortak bir iyiden ve faydadan dolay oluan grup hayat
(socii) baladktan sonra politika da balamtr. Grup hayatnn isel yaps
siyaseti gerekli klmtr.
Siyaset, insanlarn tabiatnda varolan ortak duyu ile mmkndr. Ortak
duyu ile tarihsel ve sosyal deiim arasndaki balant, ortak duyunun insan
ihtiya ve faydalardan kaynaklanmas yoluyladr. Ve bu hkmler genteslerin
doal kanunun iki kaynadr. Vico, insanlar, ilkin gereklii hissederler sonra
fayday ararlar sonra rahat ararlar, daha sonra da zevklere ynelirler.
Bylece, lkste zlme byr ve son olarak delilik oalr ve insanlar,
tzlerini, enerjilerini boa harcarlar

268

diyerek doal kanunun insan

tabiatndaki ynelimini gstermitir

Yukardan da anlalaca gibi balangta bir yanda 'baba' dier yanda
onun 'famuli'si vardr. Baba, onlarn korunmasn ve gereksinimlerini salarken
267
268

Vico, New Science, paragraf 556, 1016.

Vico New Science paragraf 241

170

onlar da baba iin alrlar. Bu durumda, babann 'famuli'si zerindeki hakk

ok genitir. Hatta, onlarn yaam ve lm hakk bile babann elindedir. Onlar,
babann doal mlkdr. Babann etrafna ekillenen bu birlikte babann iyilii
herkesin iyiliidir. Babaya faydal olan herkese faydal olandr. Bu nedenle, ilk
ynetim ekli monarik deil, aristokratiktir. Oullar, babalarnn lmyle,
doal mlk olmaktan kurtulduktan sonra doal klelelik durumundan tedirgin
olunmaya balanmtr. Vico, bu noktada u aksiyomunu ortaya koyar:" nsan
doal olarak kendini klelikten kurtarmay gaye edinir" 269 Bunlar, mitolojide
u ekilde betimlenmitir: Tantalus'un meyvaya (kahramanlarn topraklar
zerinde yetien altn elma (yani, buday) bouna ulamaya almas ve susuz
kalan Tantalus'un suyun dudaklarna kadar gelip geri dnmesi. Ixon'un
tekerlei devaml dndrmesi, Sisifos'un kayay durmakszn yukar doru
itmesi hep bu nedenledir. Yani 'famuli veya kleler, uzun zor ve acl bir grevi
yerine getirmeye mahkumdurlar. Vico'ya gre, 'famuli, plepler veya kleler, bu
nedenle isyan etmiler ve bunun sonucunda cumhuriyetler domutur. 270
Vico, isyankar Roma pleplerinin efendilerinin insafszlna dayanmak
iin fabller yarattklarn Aesop'un u iiriyle rneklendirir:
Kulak ver bana, ben imdi ksaca aklarken
Fabl sanatnn nasl ortaya ktn,
Klelikle kuatlm mutsuz kleler,
Gstermek

istemediler,

efendilerinin

sertliini

ve

insafszln

zihinlerine.
Fakat, fabllerin rts altnda,
Buldular bir yolunu, ifade etmek iin dncelerini ve duygularn,
Kurtulmak iin efendilerinin fke dolu hakaretlerinden... 271

269

Vico New Science paragraf 583

Vico New Scinece paragraf 582-4, 719
271
Vico, New Science, paragraf 425.
270

171

Vico, plepler ya da klelerin, savan ve barn btn tehlikelerini ve

zorluklarn paylatklarn, ancak, zaferleri ve ganimetleri paylamadklarn
ifade eder.
O halde, Vico'ya gre, ortak iyi kavram, ilk aristokratik ynetim eklini
oluturmutur ve daha sonra, bu otorite anlay ve bu otonomi korunmaya
allmtr. Daha sonralar, babalar, famulinin isyanlar ile onlara birtakm
haklar bahetmilerdir. Vico, 'famuli'yi kahramansal dnemin ynetimindeki
plepler olarak yorumlar ve Aristoteles'in u szn sk sk vurgular: "soylular
pleplere kar sonsuz dmanla yemin ettiler". 272 nk, soylular, kendi
kurduklar dzeni daima korumak plepler ise bu dzeni deitirmek isterler 273 .
Vico'ya gre, bunun nedeni neydi? imdi bunu grelim:
Soylular, kendilerinin tanrsal famulinin ise vahi kkene sahip
olduna inanyorlard. Famuli, bir klelelik kurumu olarak yaad 274 , daha
sonra, soylulara hizmet etmekten bkm ve isyan etmitir. Topraklarn
paylalmas iin mcadele etmilerdir. Bunun zerine, soylular, glerini
birletirmilerdir. Aralarnda en sert ve hiddetli olan kral semiler ve bylece
kahramansal dnemin krallklar balamtr. Babalar bir dier babaya itaat
eder hle gelmilerdir. Dolaysyla, ilk cumhuriyetler (burada, soylularn,
meclisler kurarak ald ortak kararlara dayal ynetim biimi), soylularn
gcn korumak iin kurulmutur. Bu gc korumak iin temel nokta da
kurumlarn ve snrlarn korunmas olmutur. lkin ailelerin korunmas, daha
rahipliin ve kutsal sr olarak kabul edilen kanunlarn korunmas gelmitir.
rnein, Roma'da fasces denilen denek demetler bu g birliini temsil eder.
nk, bu deneklerden herbiri asalaryla kehanetleri alan babalara iaret

272

Vico, New Science, paragraf 588

Vico, New Science, paragraf 271.
274
Vico New Science paragraf 25, 40,556
273

172

eder. 275 Hatta bir alg aleti olan lir de bu g birliine iaret eder. airler
tarafndan kanun, lyraregnorum 'krallklarn liri' olarak belirlendi

276

. Ondan

kan uyumlu sesler babalarn birlikte kanunlar oluturarak ynetmesini dile

getirir. 277
Vico, soylular ve kleler arasndaki mcadelenin insann tabiat
temelinde, adan aa ve deitiini ve bu deiimle ilgili olarak ynetim
biimlerinin de ekilendiini uzun uzun rneklendirerek aklar. Bu alara
uygun mlkiyet tipleri belirler ve mlkiyet temelinde deien ve gelien
kanunlar sz konusu eder. Ancak, bu ayrntlar, felsefeden daha ok hukukun
iinde yer aldndan konumuz dnda braklmtr.
Yeni Bilim, toplumun geleri olarak unlar sayar demitik. Din, evlilik,
l gmme. Vico'ya gre, din, toplumun en yce temelini salamaktadr. Yani,
din yoluyla insanlar, vahi hayattan kurutulup insan hayata doru dnmeye
balyorlard. Aileler kuruyorlar, bylece, grup halindeki yaam tarzna
balyorlard. lk din, doal olarak kehanetlere dayalyd. Kehanet, gkyznde
kartallarn uuuna gre gelecekten haber verme dini olarak balamt. Vico'ya
gre, bu kehanetler dini, Tanr'nn varlnn duyusal yolla kavranmas ve
evrenin hayal gc yoluyla anlatm idi. Bu nedenle, ilk insanlar, iirsel tarzda
konutuklar iin gksel fkenomeni de tanrlarn iaretleri ve emirleri olarak
iirsel tarzda alglyorlard. O halde, onlarn ilk sanat veya bilimi, kendi iyilik
ve faydalar iin bu iaretleri yorumlama sanatyd. Bylece, ilkin, ortaya g
ve otoriteye sahip babalarn din adam veya rahiplii de km oluyordu.
Yani, onlar, kehanetleri okuma ve bildirme grevini yapmaktaydlar. Aslnda,
ilk kanun da ite budur. Yani, tanrlar, insanlara birtakm iaretler
275

Vico, New Science, paragraf 24,25,617.

Vico, New Science, paragraf 615
277
Bizim kltrmzde de var olan 'kanun' adl alg Vico'nun bu aklamalar iin halk
276

hikmetinin gzel bir rneini tekil etmektedir.

173

gnderiyorlar ve bu iaretler babalar tarafndan tebalarna bildiriliyordu.

Dolaysyla, babann sahip olduu aristokratik g ayn zamanda politik bir g
haline dnyordu. Bundan dolay da soylular, kendilerini tanrlarn oullar
saymlardr. 278
Daha sonra, babalarn sahip olduu bu g, aristokratik ayrcala
dnmtr.

Onlar,

evlilik

kurumunu

oluturarak,

kendi

soylarnn

belirlenmesini ve mal, mlk edinmede soyun devamn salamlardr.

Bylece, resmi evlilik trenleri domutur ve bu resmi evlilik pleplerden veya
famuliden esirgenmitir.
Vico, burada zellilkle bir noktaya dikkat eker. Evlilik ve ailelerin
belirli oluu soylularn hakkdr.Yani, soylular, resmi evlilikler yapabilmekte,
belli kadnlardan belli ocuklar olmakta ve dolaysyla miras brakabilmektedir
Tarihler hep pleplerin, soylularla evlenme hakkn istediini yazar, halbuki,
pleplerin istedii, kendi aralarnda, resmi evlilik yapma hakkdr (connibium).
Bylece, onlar iin de kendi soylarn belirleme ve sonraki nesillere bir eyler
brakma hakk doacaktr. Aksi takdirde, plepler, karklk ve belirsizlik iinde
kalmaktadr. Bu nedenle, mitolojijde yar insan yar vahi yaratklara
rastlanmaktadr. Bunlar, famuliyi ya da plepleri temsil etmektedir. 279
Kehanetleri alma gcn ve otoritesini elde tutan soylular, bunlar
pleplerden saklamlar bu hakk onlara vermemiler ve bu durum daha sonra
kanun yapma gcnn soylularn elinde kalmasna yol amtr. Bylece,
famuli veya plepler babalarn topran onlarn faydasna olacak ekilde ilemi
ve soylular da onlarn ilk snmac olduklar dnemdeki gibi kalmalarn
istemilerdir.

278
279

Vico New Science paragraf 521,531

Vico. New Science. paragraf 525-530 zelikle, 527.

174

Kehanetlerin dili de vulgar dilden farkldr. nk, soylular, doal

iaretler ve sembollerle ifade ettikleri kehanetlerin dilini, pleplerden
esirgenmitir. O halde, Homer'in de vurgulad gibi tanrlarn dili de insanlarn
dilinden farkldr. Tanrlarn dili aristokratik dzene nderlik etmitir.
Vico'ya gre, aristokratik dzen ve plepler arasndaki asl engel,
mlkiyetten kaynaklanmaktadr. Bunun da temelinde resmi evlilikler yer
almaktadr. Bu evlilik hakkna sahip olan soylularn sosyal kimlikleri vardr,
ancak, pleplerin yoktur. Onlar, toplumsal hayat iinde, kimlikleri aileleri
olmad iin tpk ormandaki ilk yaay gibi, belirsizlik iinde yabanl bir
yaam srmektedirler.
Bu durum, yani, pleplerin belirsizlik hli, doal eitlik saylmaktadr.
Eer, soylularn sahip olduu 'connibium denilen evlilik hakk pleplere
verilirse bu onlar kehanetlere yaklatrr. 280 Kehanetlere sahip olma ise bu
dnem iin gcn en st noktasdr. O dnemde, soylularn, pleplere gre sahip
olduu ksm eitlik doald. Bu dnemde, dil, kutsal sembol ve ritellerin
diliydi ve kanunlar tanrlarn dili olarak kabul edilmekteydi. Ancak, Tanrlar
andan nsan aa doru ykseldike doal eitlik hakk, pleplere de eitli
haklar tanyan sivil eitlie dnmeye balad. Eitlik hakk, mterek iyi
kavramndan balamt. lkin, babalarn iyilii iin olan famulinin de iyilii
iindi. Vico'ya gre, aristokratik ynetim iiminden sonra gelen ynetimlerde
mterek iyi kavram btn halkn yararna olacak ekilde geniletilmitir.
Vico'ya gre, uluslarn kurulmasn ve dayanklln salayan bu
mterek iyi kavramdr. nk, mterek iyiyi yadsyan ateizm ve anarizm
dncesi zerinde hibir ulus kurulamamtr ve kurulamaz da. 281
280
281

Vico, New Science, paragraf 567.

Vico, New Science, paragraf 518.

175

O halde, Vico'ya gre, mterek iyi kavram, adalet ve devletin

oluumu arasnda nasl bir iliki vardr? Bunu grelim:
Adalet anlay, btn insanlar arasnda, doal olarak, dindarlkla
balamtr. nk, ilk babalar, Jove'un ilahi emirler saylan kehanetleri alma
dindarl iinde bulunuyorlard ve bu emirleri doru almak iin kurbanlar
sunuyorlard. lk, birlikler olan aileler, bu emirler dorultusunda hep birlikte,
kendi iyiliklerine ve faydalarna uygun ekilde davrnyorlard. Yani mterek
iyi kavram etrafnda bu birlikler olumutu. Aile babasnn iyiliine ve
yararna olan famulinin de iyilii ve yararnayd. te, btn kurumlar, buradan
balanglarn almaktadrlar. Kendi iyilii ile birlikte, bakasnn iyiliini ve
faydasn arama ortak duyusu, adalet anlayn ve dolaysyla ynetim
biimlerini dourmutur. Vico'ya gre, halk hikmetinin ve filozoflarn esoterik
hikmetinin kkeni de burasdr. Diyebiliriz ki, Vico, btn deerlerin kkenini,
insanln kkeninde bulunan duyusal din anlay ve hayal gcne dayal
ifadelerle balayan ve mterek fayda

ile temellenen din ve dindarlkta

bulmaktadr.
Vico'ya gre, insanlk tarihi boyunca, insan tabiatnda byk ktlk
grnmtr: Vahet, cimrilik, ihtiras. Buradan da snf ortaya kmtr:
Askerler, tccarlar ve yneten snf. Buradan g, ynetimlerin hikmeti ve
insanl ykan bu ktlkten insanl koruyacak olan kanunlar ortaya
kar. 282 Vico'nun bu dnceleri bize Platon'u artrmaktadr.
Platon'a gre, insanlar snfsal dzene inandrmak iin 'yararl bir yalan'
nerir. Bu yalan udur: tanrlarn, insanlar yaratrken, yneticilerin mayalarna

282

Vico, New Science, paragraf 132.

176

altn, savaclarn veya askerlerin mayasna gm, reticilerin mayasna da

demir ve tun kattklar sylenecektir. 283
Vico'nun yneticilerin insan tabiatndaki ihtirastan kaynaklanan hikmeti
Platon 'da altnla, cimrilikten kaynaklanan retme ve biriktirme eylemi
Platon'da tun ve bakrla, vahetten kaynaklanan savama eylemi de gmle
ifade edilmitir. Demekki her iki filozofta da sz konusu olan byk
ktlk, insanlk boyunca, bir takm snflarn ve ynetim biimlerinin
kmasna neden olmutur.
Vico'nun tezini, kendi zamannda gndemde olan siyaset teorileri
karsnda farkl klan gr udur. Yalnzca, anne baba ve ocuktan oluan
ilk ynetim sahnesi, dine dayal aristokrasiydi. Bu siyasi yap, babann ei ve
ouklar zerinde mutlak gcnden kklerini alr. Bununla beraber, famuli
dneminde ailelerin ba, babas veya kral arasndaki iliki btn kahramansal
kanunun ve kahramansal hukuk ilminin temel eklidir. Aile bann gc
mutlaktr ve ona kral denir bu karakter de dierleri zerindeki gc nedeniyle
rahip olarak adlandrlr.
Aile balarnn birliinden, ilk ehir plepleri olan famuli zerinde aile
birliklerinin oluturduu ve Vico'nun Roma denek demetleriyle (fasces)
sembolize ettii

aristokrat yap ykselir. Aile balarnn birliine de daha

nce, ailede grnen ayn otorite ve ayn hukuk ilmi geniletilerek

uygulanmtr. Bunun gibi Homer, her birine kral dedii her bir kahramandan
bahseder. Onlar, ayn zamanda her biri aile krallar olan kiilerden olumu
egemen senatolarn yeleri olarak da anlalr. Buna gre, o halde Homerik
anlatmlarda,

Agememnon

ile

Achilles

obanlardr 284
283
284

Platon Devlet 415 a

Vico, New Science, paragraf 582-585,

177

eittir.

Krallar,

insanlarn

Vico'ya gre, yukarda da ksaca, bazlarna deindiimiz gibi, iirsel

politikann ilkeleri u drt kahramansal karakterle dorulamtr. Orpheus veya
Apollo'nun liri, Medusa'nn ba, Roma denek demetleri (fasces) ve
Antacus'la Herkl'n mcadelesi.
Lir'deki teller, babalar, lir ise, babalarn gcnn birliidir. Hatta
kanunlar 'lyrargenorum' (krallarn liri) olarak belirlenmitir.
Tapnaklarda grlen Medusa'nn bandaki ylanlar, babalarn aile
devletinde sahip olduu byk aile mlkleridir. Bu ylanlardan birisi, kanunlar
kanla yazd sylenen Draco'dur.
Roma'daki denek demetleri (fasces) de babalarn birliine iaret eder.
Son olarak, Antaeus'la Hekl'n mcadelesidir. Herkl, burada,
Kahramansal ehirlerin soylularn, Anteaus ise isyankar famuliyi temsil
etmektedir. Herkl havaya kaldrarak onu yener. Yani, isyankar famuliyi
yksekliklerde kurulan ilk ehirlere geri dndrerek, topraa bal kle haline
getirmeyi simgeler. 285
Demek ki, Vico'ya gre, insanlk, daha topraklarn ilk paylamndan
beri bir efendi-kle mcadelesi vermektedir. te, bu mcadele, toplumun itici
gcn oluturmaktadrlar. Dolaysyla, bu mcadele, tarihi belirleyen bir
etken olmaktadr. Devlette ve toplumda kanunlar ve kurallar, bu mcadelenin
ald sonulara gre ekillenmektedir. Tarihte, en genel anlamda kle veya
ynetilen konumunda olanlar, ynetenlerin veya efendilerin sahip olduklar
ayrcalklara sahip olmak istemektedirler. Efendiler veya soylular ise, kendi

285

Vico, New Science, paragraf 614, 615

178

soyluluklarnn bir simgesi olan bu ayrcalklar vermek istememektedirler.O

halde, toplum iinde yaayan insan iin bir efendi- kle sorunu, deiik
boyutlarda olsa da hep varolmutur. Rousseau'nun u szleri bu aklamalar
desteklemektedir:'nsan zgr doar, oysa, her yanda zincire vurulmu
durumda. Kendilerini bakalarnn efendisi sananlar bile onlardan daha az
kle deil.. 286 '
imdi, bu konuyu Vico ve Hegel'de daha derinletirerek inceleyelim.
Vico ve Hegel'de Efendi-Kle
Vico'ya gre tarih iinde efendi-kle atks balangtan beri
varolmutur. Bir ok filozof bu konuyu ilemitir. Bunlardan birisi de
Hegel'dir.
Vico'nun, insan anlamak iin, Descartes'n dnceden balamasn
eletirdiini III. Blmde grmtk. Vico'ya gre, insan dnceden ibaret bir
varlk deildi. nsanlk, dnen bir varlk haline gelmeden nce bir ok
aamalardan gemiti ve tarih eer, doru anlalmak isteniyorsa, insanln
henz aklnn gelimedii ve evreni hayal gc ile anlad zamana kadar geri
gitmeliydi. nsanlar, toplumsal tabialarndan dolay, baka insanlarla beraber
olmak zorundayd ve bu zorunluluk gl ile zayf kar karya getirmiti.
Gentillerde, gkyznn kehanetlerini bildiren kiiler, hem rahip, hem kral
hem baba olarak egemen gcn simgesiydi ve onun etrafndakiler, bu gce
itaat ediyorlard. Tanrsal kehanetlere sahip kiiler soylulard ve bu soyluluun
onlara, tanrlar tarafndan verildii dnlyordu. Soylu veya soylularn
evresindeki insanlar, vahi yaamn tehlikelerinden kap kurtulmak iin
soylulara snm ve onlara hizmet eden kiilerdi. nceleri, kendi faydalarn
babann veya soylulunun faydasndan ayrmayan Vico'nun famuli olarak

286

J.J. Rousseau, Toplum Szlemesi, s.29, teki Yaynlar, Ankara, 1999.

179

adlandrd bu grup, daha sonra, insanlk tarihi iinde, bilinlenme sonucu

kendi faydalarn soylunun faydasndan ayr tutmak istemilerdir ve kanunlarn
olumasnda etkili olmulardr. Vico yle der:'Zayf, kanunlar ister, gl ise
onlar elde tutmak ister' 287 O halde, gl zaten zgr iken zayf zgrletiren
ve glnn gcn snrlayan devlet iindeki yasalar olmaktadr. Yasalar,
insan aklnn soyutlama gcnn gelitii nsanlar anda en st dzeye
erimektedir. Hegel'inde dedii gibi, 'insan, yalnzca, devlette ussal varlna
kavuur'. 288 Vico'ya gre, en iyi devlet ekli insanlar anda ortaya kan
monaridir. nk, Ancak, us yada akl, devleti tekil eden yurttalar
birbirinden ayrmakszn yine akln rettii yasalar nnde eit ve zgr
klmaktadr. Devlet, ussal olarak ne srlm kanunlarn yeridir. Tmel ile
tekilin birletii yer devlettir.
Hegel'e gre de, 'tarih srecini balatan etmen, insann 'ben neyim?'
sorusuna, Descartes'in dedii gibi 'dnen bir varlm' diye cevap vermekle
yetinmeyerek, istein kendisini istemesidir. Yani, bir bakas tarafndan insan
olarak bilinip tannmay ve kabullenilmeyi istemesidir ve bunun iin, giritii
ve prestij amac gden lmne mcadelenin sonucu, efendi ve klenin ortaya
kmasdr'. 289 Vico'ya gre tarih, soylularla nceleri famuli olarak balayan
klelelik kurumu arasndaki mcadelenin yaratt ve gelitirdii kurumsal,
geleneksel, st yapsal dizgedir, dngdr. Btn alar ve dnyann
yzyllarnn kaderini belirleyen yasalar, ahlaki deerleri, ynetim trlerini bu
mcadele ve bu mcadelenin o zamandaki sonucu belirler. Ancak, insanlk,
klelelik kurumunu en aza indirgedii nsanlar andan sonra da tarihin
dngs gerei yeniden klelie dnmeye ve bu mcadeleyi yaamaya tabiat
gerei eilimlidir. Vico'nun

bu dncesi belki de Hegel'in u szn

destekler ' Bakas iin varolma kendisi iin varolmann sine qua non
287

Vico, New Science, paragraf 283.

Hegel, Tarihte Akl, s.111 , eviren: nay Szer. Kabalc Yay. 1995.
289
A.Kojeve Hegel Felsefesine Giri s.13 ev. Selahattin Hilav YPK stanbul 2000
288

180

kouludur' 290 nk, Vico'da vahi ve tehlikelerle dolu orman yaantsndan

kurtulup ilk hakimiyet blgelerini ellerinde tutan babalara snan ve Vico'nun
famuli dedii insanlar, bu babalara hizmet etmekten, snacak gvenli bir yer
vehizmetlerinin karl olarak yiyecek bulmu olmaktan dolay, ok
memnun idiler. Bylece, bakalarna hizmet ederken kendi varlklarn
korumu olmaktaydlar.
Zamanla insanlarn gerekli ve faydal olandan daha fazla bir eyler
istemesi, toplumun gelimesi ve karmaklamas sonucu, kendi varlklarnn
bilincine varan kleler, kendi rettikleri rne kendileri sahip olmak istediler.
Bu, ayn zamanda, zgrlk elde etme abasyd. Famuli veya kleler,
soylularn elinde tuttuklar eyi istiyorlard ve buna kar soylular birleerek
kendi menfaatlerini koruyacak yasalar yaptlar, bu arada, isyan etmelerinden
kroktuklar klelere de bir takm haklar tandlar. Bylece, hem klelerin
zgrlk haklarn hem de kendi zgrlk haklarn snrlandrdlar. O halde,
zgrlk kavram, aslnda iinde snrlandrlml da barndrmaktadr.
'Hegel'e gre de, yasallaan zgrlk,

snrlanm ve hesaplanm bir

zgrlktr, o artk, srf znel ve vahi bir zgrlk olmayp tam tersine ussal
ve uscu bir zgrlktr. Dolaysyla, doal halde varolmay, doadaki ilk
durumu terk edip toplumsal bir duruma girilmektedir Bylece, vahi ilkel
adam, insanolu, akl banda erdemli ciddi iyi niyetli bir adama dnr. te,
insanolunun evrensel tarihi bu gereklik iinde doar. Orada, kendini zgr
ve toplumsal bir insan olarak belirginletirir ve tanmlar. Bu hem onun
kendisinin kendi kiiliinin hem de topluluun ve devletin gereklemesidir' 291
O halde, hem Vico iin hem de Hegel iin zgrlk yasalarla
mmkndr. Vico der ki, klelik kurumu, pleplerin ilkin soylulardan evlenme
290

Tulin Bumin Hegel Bilin problemi, Kle Efendi Diyalektii Praksis Felsefesi s.24 YKY
stanbul 1998.
291
Yeniehirliolu, a.g.e s. 45

181

hakkn elde etmeleriyle kalkmaya balad. nk onlar, bylece, bir kimlie

ve aile adna kavutular. Vesayet ve mlk edinme haklar belirlendi ve sonra
yava yava vatandalk haklarn elde etmeye baladlar. Bu da onlarn artk
yasalar nnde zgr olarak birtakm haklara sahip olmas demekti.
Bilindii gibi, tarih, Hegel iin evrensel akl olan Tin'n kendini zaman
iinde amasdr. 'Us, yani tz sonsuz g olarak btn doal ve tinsel yaamn
sonsuz maddesidir. Sonsuz form olarak da kendinde tad ieriin
gereklemesidir'

292

Oysa, Vico'da, insan akl, tarihi retmez. Tarih iinde akl,

kendini oluturur ve gelitirir. nsan, mlkiyet, irade ve bilme eylemlerini

gerekletirendir. nsann akl da bu faaliyetler erevesinde gelimektedir.
nsan, Tanr gibi sonsuz bir varlk deildir. Sonlu bir varlktr. O, ilkin kendi
faydasn arar. Sonra, kendisiyle birlikte ailesinin faydasn arar ve ve en
sonunda da kendisi, ailesi ile birlikte iinde yaad toplumun faydasn arar
ve bunun iin alr. Bu ise insanda adalet fikrini dourmutur. Her somut ve
siyasi yap adil olduu kadar adaletsiz bir yapdr da. Yani, adaletin maksimum
dzeyde salanmas pratikte ok mmkn grnmemektedir. Bu nedenle,
yneten ve ynetilenlerle birlikte, zgrlk ve adalet sorunu da isel ve hatta
dngsel bir hl almaktadr. Yukarda da sz ettiimiz gibi, 'insan doal olarak
klelikten kurtulmay gaye edinir 293 .' Ancak, soylular veya ayrcalklar
ellerinde bulunduranlar, bu ayrcalklarnn ve egemen glerinin ellerinden
gitmesini istemezler. te, kleler ve efendiler arasndaki bu mcdele tarih
boyunca srp gitmitir ve gc elinde bulunduran snflara gre ortaya eitli
devlet ve kanun biimleri kmtr. O halde, adalet ve zgrlk arayndaki
insan, tarihin icisidir. Bu dng iinde tarihi kurmaktadr.

292
293

Hegel Tarihte Akl s.32 ev. nay szer Kabalc yay. Felsefe Dizisi. Istanbul 1995.
Vico, New Science, paragraf 583.

182

Hegel iin insanln tarihi, insann zgrlnn gelimesinin

ilerlemesinin tarihidir. 'Dnya tarihi, tinin kendini, kendi asl dorusunu bilip
gerekletirdii tanrsal srecin, basamakl gidiin serimidir..Tinin zne
seslenen en yksek buyruk, 'kendini tan' dr kendi neyse, onu bilip meydana
getirmektir'. 294 Halbuki, Vico iin, tarihte geri dnler sz konusudur. Tarih,
insanln rnlerinin tarihidir. nsanlk tarihi iinde, uluslar Tanrlar,
Kahramanlar ve nsanlar andan getikten sonra tekrar vahi ve kaos
hayatna dnmektedir. nk, insan tabiat,doma, byme yalanma. kme
ve lm ile karkarya olduu gibi, fayda da lkse doru ilerleme
gsterdikten sonra zlmeye balar. Uluslar da insanlardan olutuu iin
uluslarn tabiat da byledir ve onlarn hayatnda da geri dnler
szkonusudur. Ayn ekilde, devlet ekilleri ve devlet ekillerini meydana
getiren kanunlar da insan tabiat ile paralel olarak deimekte ve
yokolmaktadr.
Hegel yle sylemektedir: '... ortaya k halindeki insan, hibir
zaman tastamam insan deildir; her zaman ve zsel olarak ve zorunlu olarak
ya Efendi ya da Kledir' 295 '...Demek ki, hem Hegel'e hem de Vico'ya gre,
kle, kendisini klelikten kurtarmaya alr ve kendisinin

iinde zgr

olabilecei bir dnya ister.

Hegel'e gre, dnya tini kendi ilerlemesi iin bireyleri ara olarak
kullanmaktadr. Yani, bu efendi- kle atks tarihin ve dnya tininin amacn
gerekletirdii bir alandr. Bu tarihsel bir gerekliktir.
'Hegel, zgrl tarihsel bir rn ve diyalektik bir kavram olarak ele
alr'

296

. Vico'ya gre, insan tabiat gerei zgr olmay ister ve bunu hep

294

Hegel, Tarihte Akl, s.76

Kojeve. Hegel Felsefesine Giri. s.85
296
Yeniehirliolu, Dnce Kosmozu s.15
295

183

korumak ister. Ancak, bu mutlak bir zgrlk deildir. nsan seme hakkna
sahiptir.Ancak, her iki filozofun dncelerinden de anlalaca gibi, insan
zgrle mahkumdur, hep toplumsal durumunu daha iyiye gtrmek ister. O
halde, uluslarn tarihini ileten ve ilerleten daha ok pleplerin veya klelerin
mcadelesi olmutur. Tarihi, yapan ve ileyen efendilerden ok klelerdir.
nk, onlar, bedensel ve dnsel olarak yapc ve yaratc, gdleyici olarak
tarihi

harekete

geirmektedirler.

nsan,

bedensel

olarak

klelikten

kurtulamadnda zihinsel olarak bundan kurtulmak istemitir. Vico, bunu, u

gzel ifadeyle dile getirir:
Plepler, daima devlet eklini deitirmek, patriciler ise korumak
istemilerdir. 297 Bu mcadeleler ise insanlk ana doru ykselmeyi
salamtr. Kahramanlar dneminde patriciler tek kanun koyuculard.
Dnyadaki ilk ynetimler aristokratik formda dodu. 298 . Onlar, kanunlar gizli
bir dille koruyarak pleplerden sakladlar, bylece gc ellerinde tuttular. Onlar,
feodal bir yap iinde topraklar pleplerin ilemesine izin verip ellerinde
tuttular, marurudular ve btn mlkleri ellerinde tutmak istiyorlard. 299
Vico, tarih ierisinde devlet ekillerini verdikten sonra, en iyi ynetim
ekli olarak nsanlar anda grlen monariyi gsterir. nk, ona gre,
monari zgrlk ve adaletin en iyi ekilde gerekletii yerdir. zgrlk ve
kardelik kavramlar mutlak monariyle mmkndr ve kleliin en az
grld snflar aras farklarn en aza indii, yasalarn en iyi ekilde ve insan
yararna en uygun ekilde dzenlendii ynetim ekildir monari. O halde,
onun siyaset grnn temelinde, insann kendi g ve iradesiyle kendi
kaderine egemen olaca gr hakim olmakla birlikte, ilahi inayetin yardm
da tarihte rol oynamaktadr.
297

Vico, New Science, paragraf 609.

Vico, New Science, paragraf 582.
299
Vico New Science paragraf 582, 272
298

184

Demek ki, Vico'da zgrlk, ancak, monariyle biimlenen insan

ynetimlerde

mmkn

olmaktadr.

Hegel'de

ise,

'zgrlk

kavram,

Tin+Us+Bilin btnnn us yoluyla tarihsel yapda bulduu bir sonutur.

nsann varlk durumunda kendi bilincine varmas, kendini kii olarak kabul
etmesi doal haktan hukuktan toplumsal hak ve hukuka ulamas mlkiyet
edinmesi aile kurmas ve toplum olarak kendini bir devlet erevesinde
gelitirmesi ...konularna Hegel Tinin Olgubilimi adl eserinde Efendi-Kle
balamnda deinmektedir. Efendi Kle ilkileri Vico'nun da kabul ettii gibi
retim emek- bamllk diyalektiine dayanr...Kle, kendi varolmasn
efendinin varolmas ile zde klmtr...Klenin retim iin kulland fiziksel
g ve somut biimde gerekletirdii i, kendini de biimlendirmektedir.
Ancak, kle, bu adan Bilincsizlik durumundadr. Bu onun gerek
durumudur...Efendisinin mutluluu onunda mutlluudur...klenin herhengi bir
rastlant sonucu retememsi efendinin yaamn alt st eder. Kle kendi
gcnn

farkna

vardnda..artk

tarih

iinde

srekli

olarak

kle

kalamaz...Efendi-Kle ilikilerini deitiren ite bu Bilinli Anlamadr 300

Vico'ya gre de klenin kendi bilincine varmas ve haklarna ulamaya
almas, bunun iin mcadele etmesi tarihsel sre iinde insan aa doru
gidii salamtr. Vico gibi 'Hegel'in inancnda da insan, kendi zgrln
bir devlet iinde aramakta ve bulmaktadr Devlet olmasayd,..ailenin ve
toplumun varln dnp tasarlamak olanaksz olacakt' Hegel iin Vico
gibi, 'Devleti harekete koyan canl klan ona bir yaam veren halk tinidir.
Devletin en yksek en yce otoritesini zellikle oluturan ortak istencidir' 301 .
Vico'nun da ortak varlk (commonwealth) dedii ve her iki filozoftan nce Ibn
Haldun'un asabiyye kavramyla aklad ey Devletin nedenidir.

300
301

Yeniehirliolu, Dnce Kozmosu s16-19

Yeniehirliolu Hegel Felsefesinde. Birey, Toplum Devlet likileri s.224-226

185

Vico gibi Hegel' de de 'aile, sivil toplumun temelini oluturmakta ve

devlet'in kuruluu ailede kendi zgn kavramnn kkenini bulmaktadr' ve
ailenin

oluumunda

Vico

vurgulamaktadr. 'Aile ve

gibi

Hegel'de

tresel

ilevin

nemini

evlilik Hegel iin Devletlerin balangcn ve

kuruluunu gstermektedir....Demek ki, aile, ilk ve balca belirleyici bir ge

olarak toplumun ve onun nesnel ahlaknn temelinde bulunmaktadr. 302
Vico gibi Hegel'de Devletin en ideal biimi olarak monariyi
savunmaktadr' Hegel halk ile devleti monarkn araclyla zde klmakta bu
zdelik sonucu da egemenlik ile monark edeer bir tasarmla birbirine ikin
klmaktadr. 303 Vico gibi Hegel'de de tarihin her evresinde her lkede devlet
deimektedir ve ynettii toplumun zellikleriyle belirginlemektedir. ..her
toplum ortak karlar savunmak iin rgtlenmekte ve kendisine ait
organizmalar kurum ve kurulular yaratmaktadr 304 .
Vico ile Hegel arasndaki bir baka benzerlik de Vico'daki inayet
kavram ile Hegel'deki Akln Hilesi kavramdr. Nasl ki, inyet, insann
tabiatnda ikin ekilde varoluyor ve tarihin olumasnda rol oynuyorsa
Hegel'de de 'toplumsal ahlak, bir halk meydana getiren bireylerin ve bu halkn
bilinci olarak gerek mevcudiyetinde kendinin bilincinde yerleen Kutsal
tin'dir. Zira, din ve toplumsal ahlak zekann bir parasdr. Ve onlar, dnce
ve bilmektir. Us'un oyunun hilesi, demekki, aslnda, Tanr'nn oyunu
hilesidir.Aka grld gibi Hegel, burada, iin iine Tanr'y sokarak
toplumsal ahlaka dini kartrm olur...Hegel, her insansal olguyu tanrya mal
ediyorsa insanlarn oluturduu toplumu da doallkla tanrya mal etmektedir.
Nitekim, insan, yurtta, toplum, Devlet, Tarih.. Tanrnn birer maldr onun

302

Yeniehirliolu a.g.e s.211-213

Yeniehirliolu. a.g.e s.266
304
Yeniehirliolu. a.g.e s.289
303

186

hilesinin rndrler. 305 Bunlarn nda, Vico'nun Tanrda bilgi= yaratma

sz Hegel'de Tinin tarihte kendini amas olarak gsterilebilir.
nsan Tabiat ve Toplum Arasndaki Benzerlik
Vico, eserinde, insan tabiat ile uluslarn ve devletlerin tabiat
arasndaki paralellie de deinir. Ayn ekilde, devletin mr ile insan mr
arasnda bir paralellik vardr. Ayn zamanda, insann mterek tabiat ve devlet
arasnda da aynlk vardr. Ortak duyu ve tarihsel ve sosyal deiim arasndaki
balant, ortak duyunun insan ihtiya ve faydalardan kaynaklanmas
hakkndadr. Ve bu hkmler genteslerin doal kanunun iki kaynadr. Vico,
insanlar, ilkin, gereklilii hissederler sonra fayday ararlar sonra rahat ararlar,
daha sonra da zevklere ynelirler. Bylece, lkste zlme byr ve son
olarak, delilik byr ve insanlar, tzlerini boa harcarlar diyerek doal kanunun
insan tabiatndaki ynelimini gstermitir 306
Toplumsallama ve devlet olma gerei bu mterek tabiattan
kmaktadr. Doma, gelime, kme ve yokolma szkonusudur. O halde,
devlet, bireyin mrne benzer bir evre geirmektedir. Bunun yansra,
ynetimler de ynetilenlerin tabiat ile uyumludur. Vico'ya gre, btn uluslar,
tanrsallk klt ile balad gibi, Platon'un btn krallar, filozof btn
filozoflar kral olmaldr 307 sz anlamszdr. nk, zaten halk hikmetinde ilk
krallar olan babalar, hem rahip hem bilge, hem de kanun koyuculardr. 308
Vico'ya gre, bu gnk anlamda, ilk kanun, tarmsal kanundur,
genteslerin doal kanunu ise, kanunla deil, detlerle kurulmutur. Bu
grn desteklemek iin Vico, Dio Cassio'nun u szn rnek verir: 'det
bir kral gibi, kanun bir tiran gibi emreder'. nk, detler uluslarn ortak
305

Yeniehirliolu . a.g.e s.296.

Vico New Science paragraf 241
307
Platon, Devlet. 473 cd
306

187

tabiatndan kan insan detlerle balar ve bylece insan toplumu kurar

detlerin kkeninde yer ald insan tabiat ta toplumsaldr. Genteslerin doal
kanunun kurucusu inyettir.
O halde, kanunlar detlerden kmtr denilebilir. Kanunlar yoluyla bir
devlet iinde eitlik salanabilir. Vico, eitlii, doal ve sivil eitlik olarak
ayrr. Kanunun kural, Vico'ya gre, sivil eitliktir. O, Ulpian'n sivil eitlik
anlayn benimser. 'Ulpian'a gre, sivil eitlik, btn insanlar tarafndan
bilinmeyen fakat, gurur, tecrbe, bilgi ve renime dayal, birka kiinin,
insan toplumda korunmas gerekli eyin ne olduunu bilen olanakl bir hkm
trdr' Bu devletin nedenini oluturur. 309
Doal eitlik ise, faydaya dayal ilerde uygulanan hikmetin sonucudur.
nk, hikmet, eylerin tabiatnn emrettiini yapma bilimidir. Bu tr eitlik
daha ok detlerde grlr. Oysa, sivil eitlik devletin bekasn salayan
evrensel kurallardr. detler ise, blgeden blgeye deiebilir.
O halde, uluslarn dnyas veya insanlar tarafndan yaplan sivil
dnyay meydana getiren sivil dnyada btn insanlarn zerinde anlat
kurumlar vardr: te, evrensel ve sonsuz ilkeleri veren bu kurumlardr:
1. Uluslara bakldnda, hepsinin bir dini vardr. Bu nedenle, Vico,
Bayle'n "insanlar tanrnn olmadan da adalet iinde
yaayabilirler" ve Polybius'un "eer, dnyada kanunun deil de
akln gc ile adalet iinde yaayan filozoflar olsayd, dinlere
ihtiya olmazd" szlerini kabul etmez. Drt dinden sz eder.
"Yahudi, gentil, Hristyan ve Muhammed'in dini".

308
309

Vico, New Science, paragraf 550-555

Vico, New Science, paragraf 320,321,940.

188

2. Btn uluslar dindar bir ekilde evlilikleri kutsamlardr. Vico'ya

gre, eer, insanlk kanunun ba olmadan birlikte olurlarsa, doan
ocuklarn reddederler ve eer, insanlk ocuk yetitirmez ve din,
dil veya baka bir deti retmeden bytlrse, insanlk, vahi
karmaklk durumu olan orman yaantsna geri dner.
3. Btn uluslar, lleri iin tren yaparlar. nk, insanlarn l
bedenlerinin gmlmeden veya baka bir ilem (yakma gibi)
yaplmadan kald durumlar, vahi detler, ekilmemi tarlalar ve
henz yerleilmemi ehirler zamanna aittir. 310
4. Homer, Vico iin Bodin'in ve 18. yzyl siyaset kuramclarnn ilk
siyasi ynetimler monarilerdi eklindeki yorumunun ztln
gstermesi iin temel dkmandr. nk, Vico ilk ynetim
eklinin aristokrasi olduunu gsterir.
Demek ki, Vico'da din, devlet, toplumsal hayat, kanun, fikirlerin
geliimi, ilkin, yalnz kendisi iin gerekli ve fayday arayan, sonra
ailesi,daha sonra da ailesi ile birlikte kendi ulusu iin gerekli ve fayday
arayan insann, doma, byme, gelime ,zlme ve kme (lm)
evreleriyle paralel gitmektedir.
lk Kanun Olan iirsel Kanun
Btn bunlarla uyumlu olarak, Vico, doal kanun anlayn yle
temellendirir: Uluslarn, gk tanrlar olan Dios, Zeus, Iove (Jpiter)den
dolay, Latinlerin ious, Greklerin dikeion dedikleri kanunlar domutur. O
halde, kanunlarn kkeni tanrsaldr. Btn uluslar, ilh inan iinde doan bir
inyetten domulardr. lk insanlar, gkyzne bakarak yldzlarn grn

310

Vico, New Science, paragraf 331-337.

189

ve hareketleri ile gelecei nceden haber vereceklerine inanmlardr.

Astronomi, yldzlarn kanunu, Astroloji, yldzlarn dilidir. Gkyz,
Jpiterin tapnadr. Grekler'deki teorem, mathemate kutsal semavi bir
kkene sahiptir. Roma kanununda, adl astrologlar (gkyz lmleriyle
uraan kiilere verilen ad ) iin kullanlan matematikiler terimi
mathematadan gelir. Her yerde tapnaklar ok yksek yerlerde kurulmutur.
Ormanlar, kartallarn kehanetlerinin nereden geldiini gzlemeye imkan
vermesi iin almtr. Mimaride de eski tapnaklarda kartal simgeleyen
eylere rastlanmtr. O halde, ilk kanunlar her yerde Jpiterin ilahi
kanunlardr. kez byk Hermes veya Merkr, Msrllarn ilk kurucularnn
iirsel karakteri, kanunlarn ve harflerin mucididir. Ayn zamanda, ticaret
tanrsdr. Bunlar aile armalar, madalya ve paralarn ilk kkenleridir. Sessiz
zamanlarda, mlkiyetin kesinlii, iaretlerle belirlenmektedir. Daha sonra,
bunlardan madalyalar elde edilmitir. Madalya, kehanetler zerine kurulmu
kahramansal kurumlara iaret etmektedir. Barbar zamanlarda canon hem
kiliseye ait kanun hem de efendiye yaplan deme anlamndadr. Greke'de
nomos, kanun; nomiuma, para anlamndadr. Franszcada loi, kanun; aloi, para
anlamndadr. O halde, kurumlar, kanunlar, aile armalar, madalyalar, paralar
ayn dinsel kkene dayanmaktadr.
Vicoya gre, gentil uluslarn ilk kanun koyucular, evrensel kanunlar
kurmamtr. nk, eski kanunlar, tek bir durum iin tasavvur edilmitir.
nk, eski insanlar tmellere ulaamamaktadr. Ayrca, olay ortaya kmadan
emir vermenin gerekliliini de anlayamamaktadrlar. Aristotelese gre de
kahramansal lkelerde, zel kusurlar, hakszlklar ve zararlar zerine kanunlar
yoktur. lkin, gerek somut rnekler, sonra, mantk ve retoriin rnekleri
gelmitir. Tmeller, anlalmaya balandnda, kanunun esas mahiyeti
anlalmtr ve hukuk ilminin maksimi kurulmutur. Yani, artk, rneklerle
deil, kanunlarla hkm verme gerei anlalmtr.

190

Kanun meselesi, Vico'nun aratrmasnn temel noktalarndan biridir. O

ada, bu konuyla ilgili almalarn yaygn olduunu gryoruz, Rnesans'la
gelen uluslama dnceleri bakmndan zellikle Montesquieu da bu konuyla
ilgilenmitir. Her ikisine gre de farkl farkl toplumlarda farkl devlet ve
kanun ekilleri grlmektedir.
Tarih boyunca dnrler, hangi ynetimlerin insann tabiatna daha
uygun olduunu tartmlardr. Hobbes, monariyi; Rousseau, halk ynetimi
Locke, merutiyeti savunmutur. Bunun yansra, filozoflar, daima toplumsal
dzenin,

bozukluk ve hakszlklarnn nasl dzeltilecei konusuyla da

uramlardr. Bir ok dnr, toplumsal dzeni gya tek tek insanlarn

beraber yaamak zere bir anlama yapm olduklar eklinde tasavvur
etmilerdi. Ancak, Vico'ya gre, insanlar, gnn birinde bir toplum kurmak ve
birlikte yaamak iin bir anlama imzalam deillerdi. nsanlar, Vico'nun
tespit ettii gibi gereksinim ve faydadan dolay eskiden beri herhangi bir
ekilde topluluk halinde yaamlard.
Voltaire, eseri Milletlerin Ruh ve rfleri Hakknda Deneme adl
eserinde tarihi bir yaznn siyasi ve askeri olaylardan ziyade halklarn rf ve
adeti maddi ve manevi kltrnn anlatm olmas gerektiini aka ifade
etmektedir. Demek ki kltr tarihi ile uralmaldr. O halde, esas arlk
merkezi, devlet ve hkmdarlarn tarihi olmamal, kltrn ortaya kt
toplumsal hayat olmaldr. Vico da, bu bakmdan Voltaire ile hemfikirdir. Ona
gre de uluslarn ve devletlerin hayatn belirleyen halkn rf ve detleri
zerine temellenen halk hikmetidir. 311

311

Yavuz Abadan, Devlet Felsefesi, Ankara,1959.

191

Doal Hukuk
Doal hukuk teorisi ve doal kanun anlay, 17 ve 18.yzyl toplumsal
ve siyasi hareketlerinde nemli derecede rol oynamtr. Hollandal'larn
spanya'ya kar yapm olduu kurtulu mcadelesinde bile urunda savalan
hrriyet hakknn rasyonel temelllendirmesine hizmet etmitir. ngiliz
parlementosunun krala kar ayaklanmas ve zellikle Cromwell a
ihtilallerinde de ayn durum sz konusudur. Hele Fransz ihtilali, tamamen
doal hukuk dncesinin izinden yrmtr. Rousseau'nun Toplumsal
Szleme teorisi, nc zmre ihtilalini ve daha sonra Fransz devletinin
kurulmas hareketlerini besleyen esas manevi kuvvet kayna olmutur. nk,
insan zgrl, hakknn mutlakiyete kar doal hukuk esasna dayal temsil
ve mdafaas asl burada yaplmtr. Geleneksel ayrcalklara kar btn
insanlarn doal eitlii monariye kar halk hakimiyeti prensipleri fikri hep
burada temsil edilmitir. 312
'Fransz devrimine dayanan ok sayda Neapolitanlar yerel baronlarn
gcn ve ayrcalklarn kaldrmak isteyenler Vico'ya hayrandlar. Onlar 1799
da srgn edildikten sonra Vico'nun fikirleri Milano'da ve her yerde yaylmaya
baland...Fransz Karl von Savigny (1779-1861) Alman tarihsel okulunun
kurucusu, kanun ve kanunun korunmas hakknda ve kanunun bir ulusun
gemiinin doal retimi olduu fikrinde Vico'yu nc olarak ve yanl
anlalm bir dahi olarak grd 313 .
Vico, Yeni Bilim'i bir doal hukuk sistemi olarak sunar. Onun sistemi
genteslerin doal hukuku ile balar. Bildiimiz gibi, Vico'da sosyal olma
aslnda bir tabiat kanunudur. Vico, Aristoteles'in tanmn kabul etmitir.
Aristoteles de, insan, sosyal bir varlk olarak ele almaktadr. nsann Polis'e
bal olmas, onu dier canllardan ayran zelliidir. Polis, aile, kabile, ky
312
313

Hans Freyer, timai Nazariyeler Tarihi s.19

Burke, Vico, s.3.

192

gibi aamalardan geerek insanlarn ulaaca son uygarlk basamadr.....'Kii

ancak, bir polis iinde yurttalk' sfatn kazanarak gelimesinin doal hedefine
ulam olur. Kii doasn, varln gerek anlamda bir polise balayarak
bulur. Bu nedenle, insan hem sosyal hem de siyasal bir varlktr. Polis iinde
gelimesinin doruuna varr. Kendi kendine yeterlie ulaan son birlik polis
yani devlettir. ' 314 .
Vico iin de sosyal olma tabiat siyasal hayattan ayr deildir.
Toplumsal hayatn balad her yerde siyasal hayat ta balam olmaktadr.
Etic'te, Aristoteles, siyaseti 'insanlar iin en yce iyiyi inceleyen
bilim' 315 olarak tanmlar. Ona gre, siyasetin amac hi phesiz mutluluktur.
Adalet, yetkin bir deerdir, evrensel bir deer..Siyasal adalet, doal veya sivil
kanun zerine temellenmelidir. Adetlere dayal adalet, politik adalete benzer
ama farkldr 316 . O halde, Aristoteles, adaletin, yalnzca, konvansiyonel bir i
olduu fikrini reddeder. O, adalet ve detler arasna kesin bir izgi eker.
detler, anlama zemini stnde konvansiyonla belirlenmi kurallardr.
detler, blgeden blgeye farkllar. Dier yandan, Aristoteles tarafndan
doal olarak adlandrlan adalet deimez ve evrenseldir.
Aristoteles'teki bu doal kanun veya adalet fikrinin, 16 ve
17.yzyllarda doal hukuk anlaynn odak noktas olduunu gryoruz.
'Avrupa'ya, Amerikann kefi farkl detleri tantmtr. Uluslarn kanunu,
doal kanun mudur? Organize olmu devletler ve toplumlar varla gelirken
hangi kanunu izlemitir. Vico, doal hukukun prensi dedii Grotius, Selden
ve Pufendorf'u incelemitir. Grotius Sava ve Bar Kanunu adl kitabnda
uluslar aras kanun zerine inceleme yazmtr. Burada, doal hukuku da
314

Aristoteles, Politika K.I. B.2 s.9

Aristotle, Ethics, s. 53, translated J.A.Thomson Penguin Classics,1984, London.
316
Aristotle, Ethics s.s6-57.
315

193

tartmaya gerek duymutur. Onu, doru akl veya ortak duyu olarak
tanmlamtr. Eer tanr var deil ise, bu hukukun geerli olacan
aklamtr'. 317
Vico, doal kanun veya hukuk anlaynn prensi dedii Pufendorf,
Grotius ve Selden'i Tanr'nn inayetini gremedikleri iin eletirir. Onlar,
gentillerden deil de ortadan balamlardr 318 . Gentillerin doal hukukunu
anlamak iin kanunun iki tr arasnda bir ayrm yapmak gerekir. Bir
karlm kanun vardr. Bu tr kanun,uygun ekilde, yasal bir mekanizma
olarak resm retim olan kanundur. Dier yandan, sosyal hak ve adalete dair
olan kavramlar, rf ve adetler vardr. Bunlar, insanlarn hayatlar, kurumlar ve
toplumlar hakknda ok temel dzeyde hissettikleri eylerdir. Bu ikinciler,
kurumlar ve hayat biimlerini deitirme grevine sahip hareketlerin kayna
olabilir. Doal kanunun temel karakteri, Vico'nun karlm kanun ve doal
kanun

arasndaki

fark

belrleyen

yorumlarndan

karlabilir.

Bunlar

Elemetlerin sonuna doru ortaya kar. nsan, ister tabiat gerei sosyal olsun
isterse toplum asndan varolmas gerekli veya olumsal olsun 'adalet kral gibi,
kanun bir tiran gibidir" 319 . Kanun ister insanlarn tabiatnda isterse
dncesinde olsun insan doal olarak sosyaldir. Hereyden nce, genteslerin
doal kanunu, detler tarafndan kurulur. Kanunlar deil (kanun gle
emreder) detler, zevkle emreder. Genteslerin doal kanunu, uluslarn
mterek tabiatndan karak, insan detlerde balar ve o insan toplumu korur.
Keza, insan detleri gzlemekten daha doal bir ey yoktur. Btn bu
nedenlerle bu detlerden kkenini alan insan tabiat, toplumsal olutur.

317

Burke Vico, s. 32
Vico, New Science, paragraf 318, 329, 350, 394-397.
319
Vico, New Science, paragraf 308
318

194

Vico, doal adalet kavramn tarihsel olarak sunar. Tarihte verilmi

herhangi bir srete insan kendini gelecek sosyal deiim artlar iinde bulur.
Doal adalet kavram, sosyal bir kavramdr 320 .
Kurumlar ve doal hukuk arasnda karlkl bir balant vardr.
Kurumsal bir sistem belli bir hayat eklini mmkn klarken, yeni ya da
gelimekte olan adalet kavram iin temel salar.
Vicoya gre, kahramansal aristokratik ynetimlerin iki byk zellii
kurumlar ve snrlar korumadr. Snrlarn korumas, vahi karklktan
kurtulmak iin gereklidir. Bu snrlar, ilkin, gentlerin, sonra, ailelerin, sonra da
uluslarn snrlarnn belirlenmesini gerektirmitir. Snrlar, iyice belirlendikten
sonra imparatorluklarn yaylmasna doru giden halk cumhuriyetleri ve daha
sonra da monariler gelmitir.
Vico, bu gr temelinde, doal kanunun prensi dedii Selden,
Pufendorf ve Grotius'u yle eletirmektedir: Bir ngiliz dnr olan Selden
(1584-1654), doal kanun ilkeleri bakmndan branilerin detlerini mukayese
ederken allmam bir gr savunmutur. Ona gre, btn ilk insanlar, Tanr
emri gelene kadar tam bir ahlaki zgrlk iinde yaamlardr. Alman
Pufendorf (1632- 1694) ise daha Aristotelesi bir gr savunmutur. Ona
gre, ilk insanlar, tabiat kanunu tarafndan idare edilmitir. Bu kanunun en
temeli ise sosyal olma kanunudur. Toplumda yaamak, insann tabiatna gre
yaamaktr. Grotius'un doal kanun sistemi, Pufendorf'un doal kanun sistemi
gibi Tanr'nn varln gerekli klmaz.
Vico, Platon gibi, evrensel sonsuz adalete inanr. O doal kanunu lik
bir tarzda vermesi bakmndan prenslere (Selden, Pufendorf, Grotius)

320

Leon Pompa Vico. A study of The New Science. s.39

195

yaklamasna ramen, yine de bunun Tanrsal inayetin ii olduunu dnr.

Pufendorf'u Epikrc varsaymlarndan dolay eletirir. Bu varsayma gre,
insan, Tanr'nn yardm olmakszn bu dnyaya atlmt. 321 .
Bu dnceleri bakmndan Vico, kendisinin de belirttii

gibi

Platon'dan etkilenmitir. Platon'a gre de toplumsal hayat, yardmlama ve

iblm gereksiniminden domutur. O, yle demektedir:
'nsanlar iin yiyecek, barnak ve giyecek en bata gelen ihtyalardr En
kk toplum, biri itfi, bir duvarc bir de dokumac olan en az be kiiden
oluacaktr. Bunlar aralarnda yardmlaacak her bir kendi sanatn
dierlerinin hizmetine koyacaktr' 322 .
O halde, Platon iin insann eksik ve kendi kendine yetemeyen
tabiatndan dolay, toplumda iblm gereklidir. Ancak, bu toplum eitliki
bir toplum deildir. Ona gre, toplumda, aslen, ynetenler ve ynetilenler snf
vardr. Buna ilikin olarak unlar syler:
nsanlar byle snfsal hiyerarik yapya inandrmak onlara bu dzeni
benimsetmek zorunludur. Bunun iin, Platon, 'yararl bir yalan' nerir ve bu
yalanla sorunun zmleneceine inanr. Bu yalan udur: Tanrlar, yaratrken
yneticilerin mayalarna altn katmlardr. Bu nedenle, onlar, toplumda batc
olacaklardr. Savaclarn mayasna gm, reticilerin mayasna demir ve tun
katld halka sylenmelidir. Bu yalana inandrlan herkes toplumda hak ettii
yeri bilecek ve kabullenecektir 323 .

321

Vico, New Science, paragraf 397.

Platon. Devlet. 370.
323
Platon Devlet 415 ac.
322

196

Adalet, Platon'a gre, bir devlette herkesin bakasnn iine karmadan

kendi iini yapmasdr Yani yerini ve haddini bilmesidir. 324
Aristoteles'de, devlet, bireyden nce gelir '...el ya da aya tm
bedenden ayrn, artk el ya da ayak olmaz. Byle bir eylem sonucunda, devleti,
devlet yapan g ve ilevi yitirmi olaca iin ortadan kalkacaktr...' 325 .
yleyse, Vico'nun, bu iki filozofun grlerinden etkilendii ve onun
iin de devletin hem hem doal, hem de bireyden nce olduu apaktr.
Platon, bir toplumda yasalarn gerekli olduuna inanmaktadr. Yasalar
adl eserinde de ynetenlerle ynetilenleri ayrr ve bunlardan 7 ift sayar: 1.
Ailede, ana-baba, ocuklar ynetir. 2. yi doulular, yani soylular, kt
doulular (kleleri) ynetir. 3. Yallar, genleri ynetir. 4. Efendiler, kleleri
ynetir. 5. Gl, ynetir, gsz ynetilir 6. Bilge kiiler, nderlik ederler ve
ynetirler, cahiller ynetilir. 7. Yneticilerin kura ile belirlenmesinde kurada
kazanan ynetir, kaybedenler ynetilir 326 .
Vico, Platon'un bu grlerini paylar. Daha nce de sz ettiimiz gibi
Vico'ya gre de, kk bir topluluun bile olutuu her yerde, derhal bir
otoritenin varl grlmektedir. Gereksinim ve fayda, insanlar buna zorunlu
klmaktadr.
Doal Kanun Fikrinin Etkileri
Toplum hayatndaki deiiklikleri hazrlayan byk olaylar, aslnda,
nce dnce aamasnda hazrlanmaktadr. Btn Avrupa'y ve dnyay da
etkileyen Fransz ihtilalinin fikri ncleri Voltaire, Diderot, J.J. Rousseau v.s
324

Platon Devlet 434 c.

Aristoteles. Politika. K.I. B.2, s.9
326
Platon.Yasalar, III 690
325

197

dir. Belli ki, bu izgiye Vico'yu da yerletirebiliriz. Bu dnemlerde devlet

anlay, doal hak kavramlar irdelenmi bireye yklenen anlam tartlm
vatanda kavramnn ne olduu sorgulanmtr. Aydnlanma, kltrel alanda bir
ok yeni dnceyi beraberinde getirmitir. Devlet birlii kavram, Roma
imparatorluu devrinde domu, Ortaalarda devlet kavram Kilisenin
etkisiyle dinsel bir ierik kazanmtr. Aslnda, slamiyetin hkm srd
douda da dinsel devlet

anlay

hkimdir. Bu anlaya gre, krallar

imparatorlar, devlet bakanlar tanrnn temsilcisi ve vekili olarak kabul

edilmektedir. Vico, bunun kklerinin ok eski halk hikmetinde ve mitolojide
bulunduunu gstermitir.
XIII. yydan itibaren Humanizma Rnesans, Reform hareketleri bireyin
kendi kiiliini bulmas davran ve dncelerinde bamsz olarak kendi
akln kullanmas olanan getirmektedir. 16yy'daki reform hareketleri
sonunda vicdan zgrl anlay gelimi humanizma, rnesans, reform ve
akmlardan sonra birey, devlet hukuk anlaylarnda temelden veya kkl
birtakm deiiklikler olumu ve Aydnlanma balamtr Aydnlanma'nn
temel kavram akl birey, bilgidir. Akl, imann emrinde olamaz. Birey, bir
ynyle toplumun bir gesi olmal dier ynyle dier bireylerden farkn da
bilmelidir.

Bu

individualizmi

dourmutur.

Bilginin

olabildiince

yaygnlamas nedeniyle dil de gelimitir Dinsel ve tanrsal haklar yerine doal

haklar anlay gelmeye balamtr. Vico da XIII. yzyldan beri tartlmakta
olan bu dncelerin iinden gelmi o da akl bilgi iman ve insan tabiat ile
ilgili sorulara cevaplar aramtr. Sonun da doal kanun anlay ile ilgili olarak
zamannda tartlan dnceler bakmndan bir senteze varmtr.
Aydnlanma'nn nc temsilcileri olarak zellikle Hobbes ve Grotius
gsterilir. Hobbes'a gre ruh yoktur. Bireylerin can ve mal gvenliini

198

salayacak g varl devlettir. nsanlar, gven iinde yaayabilmek iin

btn haklarn bir szleme ile bir tek egemen gce devrederler. Bu g kral
hkmda veya bir meclis olabilir. O halde, Hobbes'a gre, hukuk insann
doasnda temellenen insann znden doan bir ilkeler btn, sistemi
demektir. Devletin varolma koulu, insanlarn bireylerin gvenliini salama
kouludur.
Devlet, insan topluluklarnn bir arada yaamalar iin meydana
getirdikleri

siyasal

kurumun

addr.

Hukuk

ise,

bireylerin

birarada

yaamalarnda geerli kurallar saptayan bir dzenlemedir.

Hobbes'a gre, Tanrsal hak ve tanrsal hukuk dayanan devlet, krallk
anlayn temelden sarsar. Hukuk ve devlet insanlarn oluturduu kurallar ve
kurumlardr. Bu yeni hukuk, Ius Naturale (doal hukuk) adn alr.
Grotius (1583-1645) 'Sava ve Bar Hukuku' adl eserinde klelii
yerer ve savalar belli kurallara balamann gerekliiini vurgular. Grotius'a
gre insan doarken baz haklar birlikte getirir. En bata ise, 'yaama hakk'
gelmektedir. Yaamak, bireyin doal hakkdr. Yaarken sahip olduu mal da
onun doal hakkdr. nsan canndan ve malndan gven duyma haklaryla
birlikte domaktadr. Halbuki, Vico'nun da gsterdii gibi aristokratik
zamanlarda babalarn ocuklar ve kleleri zerindeki haklar arasnda onlarn
yaamlarna son verme hakk da bulunmaktadr. Hobbes'un ve Grotius'un bu
aklamalar Vico'ya gre, doal kanun anlayna ortadan balamaktr. Bu
sylenilenler Vico'nun ancak nsanlk a dedii nc ana tekabl
etmektedir.
Vico'nun Hobbes ile baz grleri paylatn gryoruz. Vico'nun
tabiat durumu hakkndaki grlerine gre, bu zamanda, dev bedenlerdeki
yava zihinli insanlar, duyusuz, insafsz ve korkun vahiler olarak

199

yayorlard.

Bu

gr,

ngiliz

filozofu

T.Hobbes'un

Leviathan'daki

grlerinden ok uzak deildir. Leviathan'da, Hobbes, tabiat durumunu

tamamen unutulmu olarak tasvir etmitir. Bu durumda, insan hayat, bireysel,
zayf, vahi ve ksadr. Hobbes, Leviathan ile devleti temsil etmektedir.
Leviathan, insana benzeyen yapay bir yaratktr. Yarg ve yrtme grevlerini
yapan memurlar bu yaratn eklemleri organlar gibidir. Hobbes'a gre,
insanlarnn gven iinde yaamalarn salayacak kurallar koyan ve bunlar
uygulama gcne sahip bir kurum olmaldr. Bu kurum da devlettir 327
Devleti, insanlar, aralarnda yapacaklar anlamaya gre kuracaklardr.
Vico'nun Leviathan' grdne dair eserde bir iz yoktur.

Fakat,

otobiyografisinden anlaldna gre, Hobbes'un On the citizen adl eserini

Latince'den incelemitir. Bununla birlikte, Vico, Hobbes'un grleriyle ok
benzemez. Vico'nun doal kanun hakkndaki grleri Grotius, Selden ve
Pufendorf'un grlerinin sentezidir. O, doal kanunun, kendi ideas iinde
'sonsuz' (eternal) olduunu savunur. Fakat, bu doal kanun eitli admlardan
geerek farkl zamanlarda farkl biimler alr ( a). nk, insan tabiat
tarihinin ak iinde kendini gelitirir. nsani tabiat gelitike, doal kanun
deiir.
Vico, bylece, doal kanunla ilgili olarak farkl yerlerde ve zamanlarda
geerli olan detler ve kanunlardaki farkllklar tartr. Bu farkllk doaldr
ve gereklidir. Bunu gstermeye alr. Roma kanunu veya sivil kanun da
denilen kanun hakknda ok ayrntl eyler sylemitir. Eserinde, Roma
kanunun kkenlerine inip onlarn eski Roma

detlerinden nasl ktn

rneklendirmeye alr. Oniki Levha Kanununu ile ilgili bilgiler verir.

Romallarn inanlann tersine kanunlar kimseden dn almadklarn kendi
detlerinden yaptklarn anlatr. Romal bir delegenin Grek'e gidip orada

327

Hobbes, Leviathan s. 128-138

200

Atinal Solon'un kurmu olduu kanunlar Romaya getirmitir fikrinin

yanlln gstermeye alr. nk, ona gre, her bir ulus kendi iyaps ve
gelimesi dolaysyla bu tr kanunlara ulamtr.
Oniki Levha kanunu da Roma'nn yer ald Latium blgesininin yerel
detlerinin bir sisteme balanarak kanun halinde toplanmasndan olumutur.
Bu yasa hazinedir. nk, insan tabiatn gelime gsterdii yeri, zaman ve
biimi gstermesi bakmndan deerlidir. Ancak, yeterince ilkel deildir. Daha
geride olan bir zaman incelemek ister Vico, yani bu trden kanunlarn ve
ehirlerin olmad zamana kadar geri gitmak istemektedir. Kanun dzeni
olmadan nceki duruma yani insan aklnn henz tamamen gelimemi olduu
dneme gitmek istemektedir. Ona gre, ilkel insanlarda da bir hak veya doru
kavram vardr. Ancak, bu hak ve hukuk kavram zel bir durum iin geerli
olan bir hak veya doru kavramdr. Genel bir yasa eklini almamtr.
Vico'nun, Homerik iirleri de Oniki Levha Kanunu gibi doal kanun
hazinesi olarak grdnden sz etmitik. Bu iki eserde, Vico, Grekler'de
henz yasa yokken g kanunun olduunu gsterir. Yani, Achilles'in kanunu
her hakk mzran ucunda grr. Bu durum, tairhin ikinci dngsnde, kinci
barbarlk veya kahramanlk anda, dellolarn hakly belirledii ada da
geerli olmutur.
Vico'ya gre, devlet dtan gelecek saldrlardan ve insanlarn
birbirlerinden gelecek saldrlardan koruyacak kendi emekleriyle rettiklerinin
karln alabilecekleri byle huzur iinde yaayabilmeyi salayan gtr.
Bunun iin bu g bir bir kimse veya heyette toplanmaldr.Ynetme gcl,
insana ne kadar zarar verirse versin, gcn yokluu her zaman daha byk
zarar verir.

201

Bu nedenle, Vico'ya gre, otorite ihtiyac, insann tabiatnda

balangtan beri hep varolmutur. Tarihte, ateizm zerine bir devletin
kurulduu grlmemitir. 'Gcn yokluu veya 'anarizm, paradokstan ilham
alan ve paradoksla dolu bir inan sistemidir.....Anarizmi benimseyenlerde,
anarizmin doal insan itkilerin bir bir tezahr olduu ve otoriter kurumlar
yaratma eiliminin geii bir sapma olduu inanc hakimdir. 328
O halde, Vico tarihte gcn veya otoritenin yokluunu kabul etmez.
Tarihte, otorite ihtiyac ve bu otoriteyi deitirme ihtiyac hep
varolmutur. Toplumsal hayat, siyasal hayat ile i iedir ve tarihi
belirleyen, toplumun nasl bir ekilde ynetilmesi gerektii ve hangi
ynetim eklinin insan tabiatna daha uygun olduu hakkndaki
mcadeleler olmutur.

328

George Woodcock. Anarizm s.43 eviren. Alev Trker.

202

SONU VE DEERLENDRME
Bu blmde, tezde tarttmz noktalardan kardmz sonular bir
deerlendirmeye tabi tutarak vermek istiyoruz. Vico'yu hazrlayan etkenleri,
onun, tabiat bilimi dnda, insan bilimleri denen sahann daha nemli
olduunu vurgulamasn; insann, yalnzca akl deil, duyu, eylem, ruh, his
olarak bir btn halinde ele alnmasnn nedenlerini, tezimizde, alt blmde
tartarak gsterdik. Burada, toparlayacak olursak, unlar syleyebiliriz:
Birinci Blmdeki resmin aklanmas, bize gstermitir ki, her bir simge veya
hiyeroglif, vahi yeryz ormanndan balayan ve medeniyete doru ykselen
ve sonra tekrar vahi ve yabanl durumuna dnen insanln tarihsel hikayesini
anlatan birer gedir. Vico, gerekten de tarih felsefesini bu resimle, bir sayfada
ok gzel bir ekilde anlatmtr.
kinci blmde, Vico'nun tarih felsefesinin ilk metafiziksel ilkesini
'insan, toplumsal varlktr' savna dayandrdn ve btn tarih felsefesini bu
ilke zerine kurduunu grdk. Onun, insan anlaynn temelinde Kutsal
Kitabn dogmalarnn bulunduunu gstermeye altk. nsann yabanl
hayattan kurtulup medeniyete doru ykselmesinde, Epikrclerin dedii gibi,
'ans', ve Stoallarn dedii gibi 'kader' in hibir etkisinin olamayacana dair
Vico'nun eletirisini; ve, insann yabanl durumdan kurtulup meden bir varlk
oluunda 'asl etkenin 'ilahi inayet' olduunu gsterdik.
Buna gre, tarih ilhi inyetin bir gstergesidir. Yeni Bilim, bu nedenle,
bir teoloji olarak sunulmutur. Vico, tarih iinde, uluslarn dnyasn, adan
aa ve blgeden blgeye deien insani kurumlar ve olaylar bilimsel bir
yntemle incelemek istemekle birlikte,

deiken ve komplek bir felsef

problemi setiinin de farkndadr. Vico, bu kurumlarn ortaya kn

belirleyen hem tarihsel hem de toplumsal artlarn incelenmesi gerektiini ne
srm; ve, bu artlarn, insann ortak tabiat ile ilgisini kurmutur. Vico, bu

203

ynden Ibn Haldun'u artrmaktadr ve biz de bu benzerlii tezimizin kinci

Blmnde gsterdik.
Tezimizin nc Blmnde, Vico'nun temel deerlerin ve ada
baarlarn kkeninde yer alan ilk insanlarn hayal gcn ve fabllerin, mitlerin
gerek anlamlarn anlama umuduyla- ki, Vico'ya gre, medeniyetin kkleri
buraya kadar iner- nasl bir yntem nerdiini gstermeye altk. Tarih
alann kmseyen Descartes'e kar hangi eletirileri getirdiini gsterdik ve
Bacon'un 'varla layk olan herey bilgiye de layktr' sznden etkilenerek
insan sahada hibir olguyu kmsemeden Bacon'un tmevarm yntemini
kendine rnek aldn gsterdik. Bu blmden u sonucu kardk: Vico,
'felsefe ile filolojinin ibirlii yapmas gerektii dnda metodik bakmdan bir
yenilik getirebilmi deildir.
Tezimizin Drdnc Blmnde, lk iirsel tarih olarak, Homer'i alan
Vico'nun, ilk tarihsel anlatmlarn iir olduunu nasl belgelediini gsterdik ve
gnmzde, Homer'den de daha eski bir destan olan Kumarbi destanyla
Homer destannn paralelliklerini gstererek Vico'nun her ulusun dou,
byme ve gelimesinde parallellikler olduu savn destekledik.

Tezimizin Beinci Blmnde, en genel anlamda tarih felsefesini

speklatif ve eletirel diye ayrdmzda, Vico'nun tarih speklatif bir tarih
felsefesi olarak deerlendirilebileceini gsterdik. nk, speklatif tarih
felsefeleri, gncel tarihsel olaylarn ardnda bir model veya bir anlam ararlar.
Vico da, bize, bir tarih modeli ileri srmtr. Buna gre, tarihte, Tanrsal
inayetin anlaml bir rol vardr. Halbuki, eletirel tarih felsefeleri, tarihinin
yapt aratrmann tabiat zerine yorumlar yapar, onun almas, yereldir.
Speklatif tarih felsefeleri ise, genel sonular zerinde durur. Hegel'in tarih
felsefesi gibi genel ilkeler veren Vico'nun tarih teorisi de speklatiftir.

204

Tezimizin Altnc Blmnde, Vico'nun, tarihsel incelemesini, sosyal

yaantsndan,

hukuktan,

dinden,

ekonomiden,

siyasetten

v.s

ayr

dnmediini gsterdik. Uluslarn hayatnda, snf mcadelesinin, devlet veya

ynetim ekillerini nasl belirlediini, Vico ve Hegel arasnda balantlar da
kurarak gstermeye altk. Vico'nun en iyi ynetim ekli olarak monariyi
benimsediini gsterdik.
imdi, Yeni Bilim adl eseri, ve Vico'nun bu eserde yapmak
istediklerini genel bir deerlendirmeye tabi tutarakm bir takm sorulara cevap
arayarak genel bir tartma iinde fikirlerimizi sunmak istiyoruz:
Vico'ya gre, tarihinin grevi, olgular aktarmak deil, anlamak ve
aklamak da olmaldr. Felsefe ve filoloji bunun iin ibirlii etmelidir. O
halde, Vico'ya gre, tarihinin ii, yalnzca olgular toplamak deildir. Tarih
yazlrken, ilkel toplumlar, medeni bak asyla deerlendirilmemelidir. lk
insanlarn ortaya koyduu mitler, fabller, Vico iin uluslarn hayatnn ve
dolaysyla tarihin doru yorumlanmas bakmndan temel tekil etmektedir.
Demek ki, Vico, tarih yazmnda her ulusu kendi i bnyesi ve kurumlar
bakmndan deerlendirmek gerekir dncesiyle nemli bir noktaya dikkat
ekmitir. Ayrca, Vico, tarihilerin dili de incelemesini yapmalarn ve insann
tabiat ve kltrndeki ortak noktalardan yola karak evrensel ilkelere
varlmas dncesine sahipti. Bu dnceleri ile Vico, gerekten de tarih
yntemi asndan ok olumlu bir tavr sergilemi bulunmaktadr.
Vico, bunlarla balantl olarak, Semavi dinlerden, Hristiyanln baz
dogmalarn ve Tanrsal inayeti de tarihin aklanmasnda gerekli geler olarak
belirlemektedir.

205

Genel olarak, bu kitapta tarttmz gibi, Vico, Yeni Bilim adl eserini
insanlk tarihinin bilimi olarak sunmu ve ayn zamanda felsef temeller de
salamaya da almtr. Bunun yansra, insanln tarihi ve kltr dnyas
iin yeni bir yntem aray iine de girmitir. Ancak, bir yntem bulamamtr.
Sadece, insanlk toplumu ve insanlk tarihi ile ilgili baz ngrlerde
bulunmutur. nsan ilgilendiren her alanda, iir, ekonomi, politika, corafya
v.s tarihsel aratrmalarn nemini vurgulamas, onun ok nemli bir ynn
tekil etmektedir.
Ancak, Vico, insanlk tarihini ve kltrn incelerken nerdii yntem
zere almalarn gerekletirememitir. Oysa, biz onun almasn, nszde
de bahsettiimiz zere, felsefe tarihinde kullanlan yntemle inceledik. Biz
eserde, toplumsal ve tarihsel bir varlk olarak belirlenen insann, bilimsel bir
yntemle incelenip incelenmediini gstermeye altk. Bunu yaparken,
felsefe tarihini ilgilendirecek konularda izlenen yntem olan felsefe tarihi
yntemini kullandk. Bylece, eserin felsefe tarihindeki yerini ve nemini
gstermeye altk.
Yntem blmnden de anlalaca gibi, Vico'nun bu eseri, bir bilim
kitab deildir. nsan iler, bilimsel bir ekilde incelenmemitir. nk,
gnmzde bilimsel olma vasfn labaratuvar, rasathane, hastahane gibi
kurumlarda yaplan incelemeler almaktadr. Yani, pozitif bilim modeline
bilimsel denmektedir. Tarihte ise, bu bilim modeline uygunluk "belgeleme" ile
mmkndr. nk, tarihte sonu karrken ya da salama yaparken belgelere
dayanlr. Tarih ynteminin nemi, insann dnce admlarn atarken,
dayanm olduu belgeler vermesidir, belgeleri deerlendirmesidir.
Vico bunu yapabilmi midir? O, tarih yntemi bilinciyle hareket
ederken, ilkin, yarglarna ak olacak metni eletirel bir yntemle kurup sonra
otoritelere aldrmadan srf doruyu ortaya koymak adna gereklik saygs ve

206

doruluk sevgisiyle davranarak, tarih yntemini titiz ince ve keskin biimde

tam anlamyla uygulamaya alm mdr?
Vico, ilkin, kendine konu olarak btn bir insanlk tarihini almtr.
nsanln balangcn Kutsal Kitap ile belgelemeye almtr. Onun elinde
arkeolojik buluntular ve belgeler yoktur. Bunun yansra o, Bacon gibi bir
otoritenin yntemini inceledii tarih alannda gerekletirmeye alr ve
insanln gelecei hakknda "insanlk adan geecektir" eklinde
ngrde bulunur.
O halde, Vico, yukarda belirttiimiz anlamda tarih yntemini
uygulayamamtr. O, bir retorik profesr olarak, tarih alannda bilimsel bir
almann dili incelemekle mmkn olduunu vurgulamaktadr ve kltr
taycs olarak dile verdii nem ok byktr. Buradan kalkarak yeni bir
bilim tr retmeye teebbs etmitir. Bu anlamda 'yeni'dir. Her ne kadar,
kendine geometrinin aksiyom, delil ve sonu biiminde gelien modelini rnek
almsa da yapt ey, herhangi bir bilim modeline uymamaktadr.
Vico'nun bilgi teorisi ilk insanlarn yaratc kapasitesini anlama zerine
temellenmektedir. Ayrca, insann tabiat da hep sosyal bir yap iinde
vurgulanmaktadr.

Bireysel

dnce

ve

davranlar

bakmndan

deerlendirilen insan, bilin i yaps bakmndan deerlendirilmemektedir.

Yani, onun bilgi teorisi sujenin yapsn deil, toplum iindeki insann ortak
bilincini ele almaktadr. Bu nedenle, Vico'nun teorilerinin

aslnda bir

sosyolojizm olup olmad tartmas gndeme gelmektedir.

Bununla balantl olarak da "ideal sonsuz tarih" fikri de sosyal bir yap
iinde deien insan tabiatnn gelime ve gerileme emas olarak
sunulmaktadr. Bunun yansra, bu "ideal sonsuz tarih", her ulusun kendini
idare ettii kanunlarn varlna baldr. Bu kanun da bu uluslarn ortaya

207

kn, gelimesini, iniini ve dn belirler. Bu anlatmlar, ister istemez,

tarihte bir determinizm olup olmad sorusunu artrmaktadr. Fakat,
tarihteki bu zorunlu gibi grnen srecin yansra, insan, kendi tarihini kendisi
yapmaktadr. nyet ise, doal kanunu ortaya karan g ile birlikte balayarak
ve uluslar ortaya karan g ile birleerek tarih iinde egemen olmaktadr.
Btn bunlara ramen, Vico, insann zgr olduu varsaymnda srar eder.
Burada bir tutarszlk grnmektedir. Ona gre, insanlar, kltrel dnyay
kendileri yaratmaktadrlar ve bunu yaparken de yaratc ve yeniden
yaplandrc hayal gcn kullanmaktadrlar. "deal sonsuz tarih" ise, inyetin
salad kanunlarn retimidir. O halde, kanunlar tamanen insann yapt bir
ey deildir. Byle olmasna ramen, yine de, zihnin deimeleri iinde
kurgusal hayal gc insana malzeme olacak her eyi snflandrp
yorumlamaktadr.
Bu

durum,

Vico'nun

tarih

iin

nerdii

modelde

glkler

karmaktadr. Birincisi, "ideal sonsuz tarih", yalnzca insann yapt bir ey

deildir. Tanr da inyeti ile ideal sonsuz geeklii yapmaktadr. Fakat, Vico,
Tanr'nn yapt eyi yalnz Tanr bilir demekle birlikte, modele gre, "ideal
sonsuz tarih"in bilgisine erimi bulunmaktadr.
Baka bir sorun da, insan zihni, bellei, hayal gc, tarihin mi
rndr, yoksa, tarih mi bunlarn rndr, birbirlerini karlkl olarak m
gerektirmektedirler? Bu hususlar da eserde net deildir. Bellek ve hayal gc
sosyal ve kltrel dnyann kayna olarak ele alnd gibi tarihin nedeni
olarak da gsterilmitir. Bu sorularn yant da ok net bir biimde verilmi
deildir.
Ayrca, eseri genel olarak deerlendirdiimizde, ilk problemin tanrsal
inayet problemi olduunu grrz. nayet tarihin arkesi olarak, btn eser
boyunca hkm srmektedir ve Vico, Yeni Bilim i bir iman, bir teoloji kitab

208

olarak ortaya karmaktadr. Bu iman, hereyin Tanr'da olduunu ve insanlk

ve kltr srecinin de inayetinin bir ynn sergileyen Tanr'nn ltfu
olduuna imandr. Tanr, uyarsn dinlemeyerek cennetten kovulan Adem'in
soyundan gelen insanl nce cezalandrm ve sonra yeniden ykseltmitir ve
bir dng halinde insanlk srecinde bu d ve ykseliler srp gidecektir.
te, bu noktada, bir sorun ortaya kmaktadr. Bu dng ka kez olacaktr.
Tanr'nn inayeti neden bu dngnn defalarca olmasn istemitir. Bu
dngnn ne zaman sona ereceini yalnzca Tanr m bilir? Biz, byle bir
dngnn tarih iinde en az birka kez olacan doru bilgisini nasl
edinebiliriz? Bu sorularn yant da Yeni Bilim de verilmemektedir.
Vico'ya determinist diyebiliriz miyiz? Bu soruya tamamen hayr
diyemeyeceimiz gibi tamamen evet de diyemeyiz. Vico, orta bir yol tutturur
ve yar determinist kabul edilebilir. nsan tabiat ve tarih iindeki eylemlerini
kendisi belirler, tarihe ve tabiata balang vermi olan Tanr'dr. Ancak, Tanr
insanlara kendi yollarn bulma imkann tanmtr. nsann madd ve manev
olan iki yn vardr. nsan, manev yani zihinsel yn ile Tanr'ya yakndr ve
seme, tercih etme, ama belirleme, inanma iradesi ile kendisini tayin edebilir
ve bu yn, onun madd taraf ile deil manev yn ile balantldr ki ondaki
bu yn akn varlk olan tanrya en yakn olan yndr. O halde, insan,
seebilmesi, kurallarn koyup bu kurallara gre kendini ve toplumu
ynlendirmesi ile zgr bir varlktr. Ancak, yine de insann ortak tabiat onun
belirlenmi yandr ve bu taraf ile ortak varl oluturur. Bununla ynetimler,
uluslar, alar biimlenir bu durumda insan kendini olutururken tarihini de
oluturur ve bylece akn olan yapda bir belirlenmilikten bahsedilebilir.
Ancak, fiziksel alanda olduu gibi insan alanda bir prediction "nceden
grme" sz konusu deildir. Tarihsel olaylar her ne kadar orijinal ve tek olsalar
da insan tabiatndan kaynaklanan genel ereve iinden bakldnda kiiler ve
olaylarn farkllamasna ramen ayn tr karakterler ve olaylarn yaanmas
sz konusu olabilmektedir. En azndan bir ulusun doma byme ve gelime

209

kme ve yklma aamalarndan geme zorunululuu sz konusudur. nk,

uluslar da insanlarn mr gibidir. Uluslar da insanlardan olumutur. Onlar
baka bir kaynaktan km deillerdir.

Vico'nun temel sorusu: "gentiller", gerek Tanr'nn dorudan yardm

olmakszn, hayvan duygudan, aklsal dzeye doru nasl ykseldi, nasl oldu
da vahi ve yabanl durumdaki insanlar birlikler oluturdular ve bir kanuna
boyun eer hale geldiler ve bir grup dierlerine hizmet eder hale geldi?"
sorusudur. O, bunu aratrmtr. Ona gre, bu soruyu aklsal yolla zmek
mmkn deildir. Akl n plana karan felsefe bu soruyu zememitir.
Vico'ya gre, akl, tarih iinde deimektedir. Halbuki, modern felsefe, ilk
insanlar rasyonel varlklar olarak kabul etmi ve bu rasyonellik sonucu
insanlarn toplumu oluturduklarn iddia etmiti.
Vico, insann akll bir varlk olmasnn yansra irrasyonel bir varlk
olduunun da bilincindedir. Akl ycelten "Aydnlanma" dncesine

bu

nedenle kardr; ve, onun, insann, bu ynyle de ele alnmasn istemesi

insan aratran disiplinler bakmndan ok nemli olmaldr.
Kitap, btn olarak ele alndnda doal kanun sisteminin ileyiini
temsil eder. Fakat, dier ynlerden o insan dncelerin deiimine de dikkat
ekmektedir. Dncelerdeki deiimin, detlerdeki deiime bal olduu da
bu eserde gsterilmeye allmtr. Vico'nun byle bir konuyu ele alp
yazmaya iten nedenleri birisi de 17. ve 18.yzyllarn bilim anlaynda insann
kaybolup gitmesidir, insana ynelik bir inceleme yazma ihtiyacn doyurmak
zere bu eseri yazm olabilir.

210

Vico, tarihe ilikin aklamalarnda tarihselcilikten tarihsicilie 329

kaymaktadr. Yani, insan tarihsel bir varlk olarak ele almann yan sra, ayn
zamanda tarihe bir yn ve hedef belirlemektedir. Bir ngrde bulunarak
tarihin iinden getii ve daima geeei a vermektedir. Tanrlar,
Kahramanlar ve nsanlar a. Vico, hereyi, mitolojiye indirgemektedir. Bu
da btn bilimlerin sihir ve byden kp kmad sorusunu gndeme
getirmektedir. Ona gre, iir insanlarn doal yapsdr ve gereklidir. Bu
dncenin izleri olarak ,gnmzde, gncel tarih iin iir sylemek gerekir
dncesinde olan tarihiler vardr. nk, tarih, ancak gemi hakknda
hkm verir. Hatt, Tanr bile kyamet gn olu bittii andan sonra, insanlarn
yaptklar hakknda hkm verecek, doru ve yanl o zaman belli olacaktr.
Vico'da tarih problemi de aslnda doal kanun probleminin iindedir.
Kanun, tanrsal kkeninden alnarak btn insanlarn insanileme ve
medenileme srecindeki gelimesiyle birlikte incelenmitir. Kanun, tanrinsan, insan-insan balantsnn temelindeki anlaytr. Kanun, bylece, toplum
fikri ile bereberdir. Vico, metafiziksel ilke olarak, insann toplum iinde
ekillendiini vurgularken ve bilimi de bir insan yarats kabul ederken, bilimi
de deer probleminin iine ekmektedir. nk, ona gre, ilk bilim mitolojidir.
Mitler ise insanlarn evrene ykledii deerler btndr. Halbuki, bu gnk
manada, bilim, deer probleminin dnda ve st yapsal bir kurum olarak ele
alnmaktadr.

329

Tarihselcilik (historismus, historism), farkl filozoflarda farkl anlamlarda kullanlmasna

ramen en genel anlamda, insan tarihsel bir varlk kabul etmek demektir.Tarihin taycs
insan ve insann yaratt eylerdir. lk kez Novalis tarfndan 19'yyda kullanlmtr. Hegel
sisteminin paralanmasndan sonra eitli hatta birbirine kart anlamlar iermitir. Tarihe,
aklc yntemlerle eilmek, onda bir genellik aramak anlamlarnda kullanlmtr. Tarihsicilik
(historisizm) ise, insan, tarihsel bir varlk olarak ele almann yansra, tarihte bir yn ve ekil
belirlemektir. Baz yazarlar, tarihsicilii bir eit tarihselcilik olarak da yorumladklar iin bu
iki kavram kartrlarak kullanlagelmitir. Doan zlem, Tarih Felsefesi, 154-160. Anahtar
Kitaplar, stanbul, 1994.

211

Vico, btn kurumlar, hatta, devleti bile ruhun lmszl fikri ile
temellendirir. Demek ki, insan hayat ve kurumlar ruhun lmszl fikri ile
anlam

kazanmaktadr.

Bu

dnce,

evrensel

deerlerin

temelinde

bulunmaktadr. nk, adalet, iyilik, zgrlk v.s gibi yce deerler, ancak
ruh lmsz ise mmkn olmaktadr. Burada Platon'un etkisi aka
grnmektedir. nsanlar, bu idealara ulaabilmek iin almaktadrlar ve bu
nedenle, vahi ve yabanl durumdan kurtularak insan duruma gemeleri
mmkn olmaktadr. Vico'ya gre, insanlk, hilie doru deil geldikleri yer
olan Tanr'ya dneceklerdir.
Akl, Vico'ya gre, sre iinde gelimektedir. Akl yalnzca soyutlama
yapabilma yetenei olarak almaktadr. Akl, tarih iinde nasl geliti? nsanlk
akla sahip deilken bunu nasl kazand? Balangta akl, ne durumdayd? Bu
sorularn cevab da verilmemektedir. Bu da onun tarih teorisini zayf klan bir
baka yndr. Vico'ya gre, insan akl sayesinde Tanr'ya yakn olmaktadr.
Bedensel hazlar ile de hayvani tabiata yakn olmaktadr. O halde, akl insana
zaman geldiinde Tanr tarafndan verilmi ilhi bir ltuf mudur? Tanr, akl
insana, onu yaratt anda m yoksa sonradan m vermitir? Ayrca, Vico'nun
kablne gre hepimiz dem'in soyundan isek -dem akll bir varlkt ve
eyann tabiatn her ne iseler, ite o ekilde adlandrabilmiti - insan, Dle
birlikte akl yeteneini kaybedip sonra, inyet sayesinde yeniden mi
bulmaktadr? Bu noktalar, Vico'nun eserinde aklk kazanmamtr. Tarih
iinde, alar deitike insanlarn ruhlar ve akllar deimektedir. Fakat, bir
ulus, rnein, kahramanlk veya barbarlk anda iken o ulus iinde ideal tip
diyebileceimiz kmil insan tipine rastlanabilir. Biz, bunlar an aanlar
olarak deerlendiriyoruz. Vico, bunlar nasl akayacaktr? Onun anlatmlarna
gre, sanki her an belli insan tipi vardr. Peygamberler, veliler, byk bilim
adamlar, filozoflar bu bakmdan nereye konacaktr?

212

Vico, bir tarihinin tarihsel bir olguyu veya olay incelerken, o belge ile
kar karya kaldnda nasl alacan yeterince aklayamamaktadr.
Tarihi, o belgeyi incelerken Vico'nun syledii gibi, deienin ne olduunu
srekli kalann ne olduunu nasl bilecektir? Byle bir tutum, evrensel bir bak
asn, felsef refleksiyon tavrn ve bilgisini gerektirir.
Vico ile bugnn dncesi arasndaki temel balant, insan
problemindedir. O, bildiimiz gibi, tarih ve tabiat arasna kesin bir ayrlk
koymutur. Ve insann, kendi tinselliini farketmesini salamtr. nsann
kendi kurduu evren, insann dnda varolan bir evren deildir ve tabiat gibi
ona yabanc olan bir evren deildir. Tarihsel gerekliimiz, somut bir
gerekliktir ve

insanln oluturduu kurumlar zerinde ykselir. Tarihin

amac, bu kurumlarn zamansal ve varolusal yaplarn, eylemlerini incelemek

olmaldr. Bunun iin, Vico, saysz lde, tarihten ve kltrden rnekler
verir. Onun zgn taraf, yukarda da sylediimiz gibi, tarihsel bir alma
iin yntem belirlemeye almas ve bunlara dayal olarak hem yntemsel hem
de speklatif ilkeler vermesidir.
Vico'nun eserinin gnmz sosyal bilimcileri arasndaki etkisi u
alntda aka grlecei gibi devam etmektedir: "Sosyal bilimler, doa
bilimleri ve insan bilimleri ayrm artk apak bir doru olarak
grnmemektedir. Bunlar bartrma gcne sosyal bilimler sahiptir... Max
Weber modern dncnin izledii yolu dnyann bysnn yok edilmesi
olarak zetlemekteydi..Dnyann bysn geri verme dncesi insann
zgrln geri vermeyi amalar. Tarafsz bilim, bilim adamn veya bilim
kadnn keyf banazlktan kurtarma amacnda ama hibir bilm adam veya
kadn iinde yaad fiziksel ve sosyal balamdam kurtulamaz her
kavramsalamann temelinde felsef inan yatar. 330
330

Gulbenkian Komisyonu 2. Sosyal Bilimleri An s.67, 72

213

'...Btn insanln benimsedii baz ortak deerlerin varolabilecei de

gzden karlmamaldr. Batl olmayan pek ok sosyal bilimciye gre dinsel,
bilimsel ve siyasal olan birbirinden ayrmak mmkn deildir' 331 .
Sonu olarak, insanln tarihi ve kltr zerine bir model ileri srm
olan Vico, Descartesin tmdengelimsel yntemini eletirerek Baconun
tmevarmsal yntemini benimsemi ve bunu kltr dnyasna uygulamak
istemitir. Biz, onun bu abasnn, bugnk sosyal bilimlerin gelimesinde
dikkate deer bir katksnn olduunu, fakat, nerdii bu yntemin sosyal
bilimler asndan yeterli olmadn tespit etmi bulunmaktayz. Ancak, o,
bugn sosyal bilimlerin hedef ald yolda, kltrel alanda, dinsel, bilimsel,
siyasal ve sosyal olan birbirinden ayrmadan incelemek gerektiini de ne
srm ve bu dncesini, incelediimiz bu eserinde bizzat uygulamtr. Bu
nedenle, Vico'yu, bir bilim aratrcs olarak deil, bir kltr filozofu olarak
ele almak, kanmzca, onu, hakettii yere koymak olacaktr.

331

age s.83-84

214

KAYNAKA
Ababan, Yavuz. Devlet Felsefesi. Seilmi Okuma Paralar. Ajans- Trk
Matb.,1959.
Akarsu, Bedia. Dil- Kltr Balants. nklap Yaynevi, 1998.
Aristoteles. Poetica. eviren. smail Tunal, stanbul, Remzi Yaynevi, 1963.
-------------. Metafizik, eviren: Ahmet Aslan, Sosyal Yaynlar, stanbul, 1996.
-------------. Politika. eviren: Niyazi berkes (Dnya Ed. Tercmeleri, Yunan
Klasikleri.64), Ankara,1946.
--------------.Organon IV. kinci Analitikler. ev.Hamdi Ragp Atademir,
M.E.B,1989.
-------------.Ethcs. Translated J.A Thomson. Pengun Classcs, 1984, London.
Aysevener, Kubilay. Collingwood'un Tarih Felsefesi, mge Kitabevi 2001.
Bacon Francis. Novum Organum, Tabiatn Yorumu ve nsan lemi
Hakknda zl Szler, eviren: Sema nal Akka, Doruk yaynlar Ankara,
1999.
----------------. Advancemet of Learning Divine and Human, Great Books
of The Western Books 30.Francis Bacon.

215

Barrow, R.H. Romallar, eviren: Ender Grol, Varlk Yaynevi istnbul 1965
Berlin, Isaah. Vco and Herder, Two Studies in the History of Ideas,
Chatto & Wndus London, 1980.
Berlin, Sir Isaiah. "Vico and the Ideal of the Enlightenment", Social Research,
Winter, 1976.
Bernheim Ernst. Tarih lmine Giri Tarih Metodu ve Felsefesi, Devlet
Basmevi, stanbul, 1936.
Burke, Peter. Vico. Oxford University Press, 1985.
Bumin, Tlin. Hegel, Bilin problemi, Kle-Efendi Diyalektii, Praxis
Felsefesi. YKY, stanbul,1998.
Butterfield, H. Origins of Modern Science 1300-1800, London G.Bell and
Sons Ltd. 1958.
Cabonigri, Robert. Tme and Idea (The Theory of Hstory n Giambattista
Vico), University of Notre Dame, London, 1953.
Cassirer, Ernst. nsan stne Bir Deneme, eviren: Necla Arat, 1980.
Collingwood R. Tarih Tasarm, eviren: Kurtulu Diner, Gndoan,
Ankara, 1991
Dallmay, Fred R. "Natural History and Social Evolution. Reflections on Vico's
Corsi e Ricorsi" Social Research, Wnter, 1976.

216

Del Veccho, Gorgo. Hukuk Felsefesi Dersleri, eviren. Suut Kemal Yetkin,
stanbul, 1940.
Descartes, Rene. Felsefenin lkeleri, M.E.B, stanbul, 1988.
------------------- Metod zerine Konuma, ev: K.Sahir Sel, Sosyal Yaynlar,
stanbul, 1986.
-------------------Akln Ynetimi in Kurallar, eviren: Mntekim kmen,
Sosyal Yaynlar, stanbul, 1986.
Dray, William H. Philosophy of History, Universty of Toronto, Prentce-Hall,
1964.
Durant, Will. Medeniyetin Temelleri, eviren: Nejat Muallimolu, Birleik
Yaynclk, stanbul, 1996.
Epikr. Mektuplar ve Maksimler ev. H.rs. stanbul 1962
Fndkolu, Z.Fahri. Metodoloji Nazariyeleri, stanbul niversitesiYaynlar,
1950.
Freyer, Hans. tima Nazariyeler Tarihi. eviren: Tahir aatay Ankara,
1977
Goldman, L. nsan Bilimleri ve Felsefe. eviren: Afar Timuin, Fsun
Aynuksa, Kavram Yaynlar, 1977.
Gkberk, Macit. "Positivizm ve Gest Felsefesi" Felsefe Arkivi, cilt IV. say
12, 1961.

217

-------------------- Kant ile Herder'in Tarih Anlaylar, ..E.F, stanbul,

1948.
-------------------- Felsefe Tarihi, stanbul, 1985.
--------------------. Felsefenin Evrimi Remzi Kitapevi 1950
Gulbenkan Komisyonu. Sosyal Bilimleri An, Metis yaynlar 1995
Gterbock. Kumarbi Destan

eviren. Sedat Alp. 1975 A. D.T.C.F

yaynlar.
Haddock, B.A. "Vico and the Problem of Historical Reconstruction" Social
Research, Winter,1976.
Hegel, Friedrich. The Phlosophy of Hstory, ev: J.S.sbree, New York,
1956.
----------------------Hukuk Felsefesi Prensipleri ev. Cenap Karakaya,
Istanbul, 1991.
---------------------Tarihte Akl, ev: nay Szer, Kabalc Yay. FelsefeDizisi
Istanbul 1995.
----------------------Btn Yaptlar Semeler I, ev: Hseyin Demirhan Onur
yaynlar 1976.
---------------------Mantk Bilimi, eviren. Aziz Yardml, dea, stanbul,1996.
---------------------Seilmi Paralar, ev: nejat Bozkurt, stanbul, 1993.

218

Hemsoeth, Henz. I. Kant'n Felsefesi, ev: takiyettin Mengolu. Remzi

Kitabevi, Istanbul, 1993.
Hobbes, Thomas. Leviathan. Yap Kredi Yaynlar, 1999.
Heusterman, W,E. "Tabiat, nsan ve Tarih" Felsefe Arkivi, cilt IV. say 2,
1959.
Hume, David. Din stne, ev: mete Tunay, mge yay. 1995.
Ibn Haldun, Mukaddime, eviren:zakir Kadr Ugan, M.E.B. stanbul, 1968.
Jaspers, Karl. Felsefe Nedir? ev: smet Zeki Eypolu, Say Yay. stanbul,
1995.
Karadeniz-elebican zcan, Roma Hukuku, A.. Hukuk Fakltesi Yaynlar.
Ankara, 1997
Ktab Mukaddes. stanbul, 1993.
Kojeve, Alexandre. Hegel Felsefesine Giri, eviren: Selahattin Hilav,
stanbul, 2000.
Kramer, S.N. Tarih Sumer'de Balar, eviren. Muazzez lmiye . Ankara,
T.T.K Matbaas, 1990.
Landsberger, Ben. "Kadim nasya Tarihinin Esas Meseleleri" TTK II.Tebli,
1947.

219

Lilla, Mark. G.B.Vco the Making of an Anti-Modern, Harvard Universty

Press, 1993.
McMullin, Ernan. "Vico's Theory of Science" Socal Research, Wnter, 1976.
Mengolu, Takiyettin. Deimez Deerler ve Deien Davranlar,
stanbul, 1965.
Miller, Cecilia. Giambattista Vico, Imagination and Historical Knowledge,
St. Martin's Press, 1993.
Nisbet, Robert, "Vico and the Idea of Progress", Social Research, Winter,
1976.
Oxford Universal Dctonary, prepared W.Lttle, h.Fowler, J. Coulsn. Oxford
niversty Press. 1961.
zlem Doan, Tarih Felsefesi. Anahtar yaynlar, stanbul. 1994.
Parsons, Talcott. "Vico and History", Social Research, Winter, 1976.
Platon. Devlet. eviren: E. Eypolu , M.A Cimcoz. stanbul 1962
--------- Kratylos, ev:Suat Baydur, Yunan Kl. 20 Maarif matb.1944
---------Theaitetos. Diyaloglar 2.

ev: Macit Gkberk, Remzi Kitabevi,

Istanbul, 1993.
---------Yasalar, ev: Candan entuna-Saffet Babr, Kabalc Yay. Istanbul,
1998.

220

---------Phaidros. ev: Hamdi Akverdi. Bat Klasikleri M.E.B,1997.

Pompa Leon. Human Nature and Hstorcal Knowledge, Hume, Hegel and
Vico, Cambridge University Press, 1990.
Pompa, Leon "Human Nature and the Concept of a Human Scence" Socal
Research, Wnter, 1976.
Pompa, Leon. Vco A study of the New Science, Cambridge niversity press,
1990.
Rckman, H.P. Anlama ve nsan Bilimleri, eviren: Mehmet Da Ankara
niversitesi Yaynlar 1992
Rothacker, E. Tarihselcilik Sorunu, eviren: Doan zlem, Ara Yaynclk,
1990
Russel. B. Din ve Bilim, ev: Akit Gktrk stanbul, 1983.
Schimmel, Annemarie. Dinler Tarihine Giri, A.. lahiyat Fakltesi
Yaynlar, Ankara, 1955.
Stace, W.T. Hegel stne, eviren: Murat Belge, V Yaynlar, 1986.
Stone, Harold Samuel. Vco's Cultural History, The production and
Transmission of deas in Naples 1685-1750, Brll's Studies n Intellectual.
Togan, A. Zeki Veld, Tarihte Usl, stabul, 1985.
Toynbee A.Tarihin Deeri ve Faydas, A.. D.T.C.F Dergisi, 1946.

221

Umur, Ziya. Roma Hukuku, Beta Yay. Ist. 1999.

lken, Hilmi Ziya Bilgi ve Deer, Krs Yaynlar, 1967.
Verene Molly Black. Vico. A Bibliography of Works in English from 1884
to 1994, Publshed by Phlsophy Documentaton Center Bowlng Green State
Universty, Bowling Green, Ohoio U.S.A.1994
Verene, Donald Phllp. Vco and Joyce, State Universty of New York Press,
1987.
Verene, Donald Phillip. "Vico's Phlsophy of Imagination" Social Research,
Wnter, 1976
Vico, Giambattista, A Study On the Methods of Our Tme, traslated Elo
Ganturco, translaton by Donald Phlp Verene Cornell Universty press, 1990
-------------------- The Autobiography, translated from the Italan by Max
Harold Fisch & Thomas Goddard Bergin, Cornell Universty Press, fifth
printing 1995.
----------------- The New Science 1725, translated by Thomas Goddard Bergin
and Max Harold Fischer, Cornell University Press Ithaca and London.
------------------ "On the Heroc Mnd" Socal Research nternatonal
Quarterly of the Social Sciences, Autumn 1976.
-----------------Vico selected Writings, edited and translated by Leon Pompa
Cambridge niversity press,1982.

222

----------------.Prncpj di SCIENZA NUOVA D'ntorno Alla Comune

Natura Delle Nazon, Mlano, seconda la terza mpressone del 1730,
Mlano 1844.
Weber Alfred. Felsefe Tarihi ev. Vehbi Eralp. Istanbul, 1938.
Woodcock George, Anarizm, eviren. Lev Trker kaos Yaynlar, 1997.
Yaynlar
Yeniehirliolu, ahin. Hegel Felsefesi'nde Birey Toplum Devlet likileri,
Ankara, 1985, kinci bask, 1995.

223

ABSTRACT
This thesis is based upon New Science of Giambattista Vico. Firstly, I
tarnslated New Sciene from Englsh toTurkish and after this, a discusssion
formed that why did Vico write this book and what did he do with it?
He wanted to discover a method for explanation of the historical facts.
And he begun with natural law of gentes. Because, he seek the principles of
humanity on there Vico's New Science is in fact ascience of nstitotions.
Institutions shows the common natre of nations. Each nations turn out in ts
origin,devolopment,maturity, decline and fall.
When he calls the world of nations the world of men, he means that
what were beasts in the world of nature become men in the world of nations.
Vico, as a philosopher of history, distinguishes three succesive ages in
the nature or devolopment of nations- that of gods, that of heroes, and that of
men; and he distunguishes three corresponding natures - divine, heroc and
human.
Vico's theory of natural law of gentes begins where law began. First law
is the divine law. History is a act of providence.
Vico distingushes coscienza and scienza. Coscienza introduces
particular facts, events, customs, laws, nstutions. Scienza introduces universal
and eternl principles. Pursuit of scienza is of the common and pursuit of
coscienza is philology or history.

224

According to vico, everything grows out of religion. Social evolution

begins with religion. Religion, marriage, asylums, first agrarian law are four
elements of this civil world.

Tarihsel meselelerle balayan Vico, bilginin ve insan ilerin tabiatna

dayal olarak, bir ok felsef problemin olduunun farkndandr. O, bu felsef
problemlerin yansra, insan kurumlarn eitli mmkn trlerinin ortaya
kn belirleyen artlar ile birlikte, tarihsel ve sosyal problemleri de
belirlemeye alr.

225

Yeni Bilimin yaps, insanlk tarihindeki gereklii nasl anlayacamz

ve kuracamz bize gstermeye alr. Vico, zamanndaki tarih yazcln
eletirmekteydi. Bu, bizce, onun, tarih yazmyla ilgili ok nemli bir noktay
farkettiini gsterir. Ona gre, zamann tarih yazmnn problemleri, ada
uluslar arasndaki medenlik ve ilkellik farknn nasl aklanaca ile ilgiliydi
ve ilkel toplumlar meden bir bak asyla incelemek doru deildi. ada
ilkel uluslarla temasta bulunan gezginler ve misyonerlerin anlattklarndan
birtakm

tarihsel

dkmanlar

elde

edilmekteydi.

Baz

tarihiler,

benzerliklerden yola karak birtakm teoriler reterek bunlar aklamaya

girimilerdi. Bylece, ok eitli tarih ve kltr teorileri ortaya kmt.
Halbuki, Vico, ilkel veya meden olsun btn uluslarda mterek olan
kurumsal ve kltrel benzerlikleri bulmaya alarak dierlerine gre daha st
bir ura gelitirdi. Onlara gre, birtakm temelsiz tarihsel teoriler retmek
yerine
Vico'ya gre, insanlk tarihi dz bir izgide veya tam bir daire eklinde
ilerlemez, daha ok bir spirale benzer. Bu spiral Tanr'ya doru ykselir bu
ykselite geri admlarda sz konusudur.
Vico'nun tarih anlaynda temel ekil olan corso dan ricorso'ya gidi
btn uluslarn izledii bir yoldur. Yani, her ulus ilkel durumundan
medenileme durumuna doru ilerliyor ve ayn zamanda byme ve gelime
gsteriyor.
Halbuki aydnlanma dncesi fiziksel tabiatn incelenmesi temelinde
insan tabiat bilimini kurmaya teebbs ediyordu. Vico'ya gre bu yanlt.
nk, yalnzca insann yaratm olan kltrel fenomeni anlama doal tabiatn
ilkeleri ile bir tutulamazd. nsan kltrn btn incelemesi indktif bir
inceleme ile anlalabilirdi.
Vico'nun tarih anlaynn esas buradadr. Her bir ulusun kendine zg
yaps vardr. Tpk, bireyin deiimi gibi, alarn kltrel deiimi de

226

paraleldir. Her bir a, kendi deer ve kurumlarna sahiptir. Bunlar uygun

ekilde anlamak iin, insanln ocukluk ana gitmek ve doal vahi
durumdan kurtulup insan oluncaya kadar geen sre aratrlmaldr.
'Vico'nun Ibn Haldun'dan yararlandn somut ve kesin ekilde ortaya
koyan bir belge yoktur. Zaten, fikir ilikilerinde, byle belgesel tespitlerin
yaplmasnn mmkn olamayaca aktr. uras gerektir ki Vico'nun 1725'
te yaplan La Scienza Nuova adl eserinin Ibn Haldun'un fikirlerinin yeniden
nasl doduunu incelemek bamsz bir aratrmann konusu olacak derecede
nemlidir. Vico'da Ibn Haldun'u artran benzerliklerin yansra, terim
olarak, Ibn Haldun'un kurmu olduu "Yeni Bilim" den sz etmi bulunmas
bile dikkat ekmektedir... Ibn Haldun 15yy da Avrupa'da duyulmu olabilir. Bu
imkan sonucunda veya daha da muhtemel olarak spanya'daki slam kltr
yoluyla Vico'nun Mukaddime'den haberi olmu olabilir Franz Rosenthal,
Vico'nun yaad uygarln bn Haldun'un yaad kltr ortamna kyasla
tad tkanklklara iaret etmekte ve unlar sylemektedir. Mukaddime'de
mevcut ya da bu eitten yanllklar hayret verici derecede azdr. Buna
kyasla, Vico'nun La Scienza Nuova s yanl bilgi ve tarihlerle doludur.
Tabiatyla Vico, zamannn bilimsel verileri konusundaki eilimleriyle
engellenmekteydi. 332

332

mit Hassan, Ibn Haldun'un Metodu ve Siyaset Teorisi s.23 .

227

Varolucu felsefeden bir rnek verelim: Sartre, Bulant adl yaptnda, Roquentin'i tedirgin
mizacn iler. Roquentin'i umutsuzlua dren ey, kendi bireysel varlnn anlamsz ak
iinde batp gitmesidir ve onun istedii bir baka biimde varolmak zlemidir. Sartre burada,
birey ve toplumu yaant balamnda kar karya getirerek ele almaktadr. Vico'nun nsanlar
a'ndan sonra toplumsal deerlerde balayacan syledii zlme, Bulant adl eserde,
Roquentin'in bilinli bir birey olarak topluma yabanclamasnda grlmektedir.

Vico'nun kanun ve devlet hakkndaki grlerimizi u alnt ile

balyoruz: 'nsan toplumlarnda, iki dnce ve eylem akm her zaman
atma

iinde

olmutur...Bu,

bir

tarafta,

kabile

detlerinin,

ky

topluluklarnn, ortaa loncalarnn ve yasamayla deil, kitlelerin yaratc

ruhuyla gelitirilen ve ilenen tm kurumlarn rnekledii karlkl
yardmlama eilimi; dier yandan ise, bycler, amanlar, sihirbazlar,
yamur yadranlar, khinler ve rahiplerle balayp yasa koyucular ve askeri
eflerle devam eden otoriter akm....O halde, anaristlerin ve devletilerin her
zaman varolduu sylenebilir' 333 .
Bu alntya gre, kitlelerin yaratc ruhu Vico'daki detlerle, otoriteye
itaat tarz ynetim, emredici yasa ile benzetirilebilir. Vico der ki det, bir kral
gibi, yasa bir tiran gibi emreder.

333

Anarizm s. 44

228