Tarih Sinif I Hindistan Tarihi

TARH
Hindistan Tarihi
IK VE UZ
SA
AK
TE
NE
TA
ES
2010
T M FAK
L
T
UL N VE
ANB
RS
ST
Prof. Dr. Muall UYDU YCEL
T.C
.
1. Blm e-Ders Kitap Blm
ZET
lk hafta Hindistan hakknda genel bilgiler verildikten sonra, Hindistann fizik ve beer corafyas, nemli
blgeleri, ehirleri tarih boyunca kapsad snrlar anlatlacaktr. Ayrca Hindistann ekonomisine de ksaca
deinilecektir.
BRNC BLM
HNDSTAN HAKKINDA GENEL BLGLER
1-GENEL BLGLER:
Hindistan, Uman Denizi ile Bengal Krfezi arasnda, kuzeyde Himalaya sradalarndan gneyde
Hind Okyanusuna doru giderek daralan bir gen biiminde uzanan topraklar ierisinde yer almaktadr.
Byk ksmnn devs boyutlarda bir yarmada olmasndan dolay corafya literatrnde alt-kta olarak
adlandrlmtr. Hindistan bu kadar geni topraklar zerinde yirmi iki eyaletle federe devlet birlii (union
territory) statsnde kurulmu, dokuz blgenin birlemesinden meydana gelen federal yapl bir cumhuriyet
zelliini tamaktadr. Hinde ad Bhrat Varsa iken; Birlemi Milletler tarafndan kullanlan resm ad
Republic of India olup ksaca Union of India, Indian Union adyla da anlmaktadr; bakenti 1934ten beri
Yeni Delhidir.
Birlii oluturan her eyaletin ayr bir hkmeti ve parlamentosu vardr; hkmetin banda
parlamentonun tayin ettii bir vali bulunmaktadr. Eyaletler adalet, eitim, salk ve i gvenlikle ilgili konular
ile birlikte ayrca 1947 anayasasnda belirtilmi dier baz alanlarda zerktirler ve yasama yetkisine sahiptirler.
Ancak savunma, d siyset ve ekonomik planlama gibi konular merkez hkmetle birlikte belirlenmektedir.
Eyaletlerin bazlar orta byklkte bir lke kadar geni ve kalabalk iken (Mesela Andra Prade, Bat Bengai
ve Maharatra); baz eyaletler ise kktr.
Kara snrlarnn uzunluu 15.000 kilometreyi geen Hindistan, kuzeybatda Pakistan, kuzeyde in,
Tibet, Nepal, Btan ve douda Benglade ile komudur; gneyde Palk Boaz ve Mannar Krfezi ile Sri
Lankadan ayrlr. Ad geen boaz ve krfez arasnda deta srama talar gibi dizilmi dem Kprs
Adalarnn yan sra gneybat kylar aklarndaki Lakkadiv (Lakshadvveep) Adalar ve dou kylarndan
1200-1500 km uzaklkta bulunan Bengai Krfezindeki Andaman ve Nikobar Adalar da lke snrlar ierisinde
yer almaktadr.
Hem ok hareketli, hem de ok nemli hava, deniz ve kara yollar zerinde yer alan Hindistan, ayn
zamanda dnyann topraklar en geni yedinci ve en kalabalk ikince (inden sonra) lkesidir.
Hindistan yar ktasnn topraklarnn, baharat ve ipek yolu zerinde bulunmas ve kymetli ta, kereste
ve madenlere sahip olmas Avrupal tccar ve kif denizcilerin ilgisine mazhar olmu ve bu ilgi Hindistan
esrarl, zengin ve aaal masallar lkesi haline getirmitir. ok uzun ve karmak tarihi boyunca siyas
bakmdan Bbrller ve ngiliz hkimiyeti dnemleri hari genellikle paralanm bir manzara gsteren
bu geni topraklar, bugn Hindistan, Pakistan, Benglade, Myanmar ve Sri Lanka arasnda paylalm
durumdadr. Bu blmede tabii kaynaklar bakmndan en zengin ve sanayi bakmndan en gelimi blgeler
ile nfusun byk ksm (% 66) Hindistan Cumhuriyetinin payna dmtr.
2-FZK VE BEER CORAFYA:

Hindistan jeolojik bakmdan en yal yer kabuu paralarndan, en gen kvrml yaplara, jeomorfolojik
bakmdan da farkl yapsal karakterler sergileyen hemen hemen btn yer ekillerine sahiptir. Bununla
birlikte lke yap ve yzey ekilleri bakmndan byk ana birime ayrlmaktadr. Bunlarn birincisi, ilk
zamanlar lkenin gney kesiminde yeryznn en yal paralarndan olan Gondvana ktasnn bir ksm
iken; bu toprak 130 milyon yl kadar nce ondan krlarak ayrlan ve kuzeydouya doru ilerleyerek en
sonunda bugnk mevkiine ulaan kabaca gen biimli Dekken Yarmadasdr. Kristalin istler ile dier
metamorfik kayalardan oluan, kuzeybat kesiminde bu eski kayalar rtm mezozoyikyal kaln bir bazalt
rtsyle kapl olan Dekken genelde bir plato zellii gstermektedir. zerindeki pek ok yer 500-1000 m
ykseltisinde bulunan bu platonun kenarlar da basamaklar halinde douda Dou Gat Dalar ile yer yer
bataklk deltalarla kapl Koromandel kylarna, batda ise daha yksek Bat Gat Dalar ile en yksek doruu
olan Anai Mudi Mala Bar kylarndan aaya doru iner. Uman Denizine ulaan Narmada ve Tapti Nehirleri
dnda arazinin genel meylini tkip ederek ou batdan douya doru Bengal Krfezine ynelen Go-davari
ve Krina gibi akarsu vadileriyle yarlm bulunan Dekken platosunun yzeydeki en geni alan, devryal
blgeleri karakterize eden yer ekilleri ve toprak trleri ile kaplanmtr.
kincisini, lkenin kuzeyinde boyu 2500 kilometreyi aan bir yay halinde uzanan Himalayalar oluturur.
zerinde 8000 metreden yksek on drt kadar doruun bulunduu bu sradalarn Hindistan snrlar iindeki
en yksek yeri Nepal-Sikkim snrna rastlayan Kangchen-junga Doruu (8585 m)dur. Paralel sralardan
meydana gelen ve batda Karakurum Dalarnn bir kesimini de iine alarak 50-300 km. genilie ulaan bu
dalk alan, ikinci zamann Trias devrinden bu yana geen yaklak 200 milyon yllk sre iinde, kuzeye doru
ilerleyen Dekken ile Asya arasndaki bir izgi boyunca giderek daralan karmak ktlenin skp kvrlmasyla
ortaya kmtr. Himalayalar buzullar, karlar ve bol yalar ile lkenin can damar durumundaki byk
akarsularn kaynak ve beslenme alan olarak Hindistann hayatnda ok byk rol oynamaktadr.
ncsn, Himalayalar ile Dekken platosu arasnda yer alan ve birbirinden Pencap eii ad verilen
daha yksek bir kesimle ayrlan ndus ve Ganj Ovalar meydana getirir. Ykseltisi hibir yerde 300 metreyi
amayan bu alviyal dzlklerin Dekken platosundan Aravalli Dalar ile ayrlan gneybat kesimi Thar
l ile kapldr. Buna karlk ayn dzlklerin kuzeybatdan gneydouya doru Ganj Nehri ve kollar
boyunca ok hafif bir meyille alalan ve genilii 300 kilometreyi aan dou kesimi Hindistann en verimli,
en kalabalk ve en byk ehirlerinin yer ald blgesini oluturur. Ovann Bengal Krfezi kylar, burada
birleen Brahmaputra ve Ganj Nehirlerinin birok aznn kollara ayrlarak denize ulatklar, bataklklarla kapl
byk bir deltasdr; bu deltann yarya yakn ksm da Bengladee aittir. ndus gibi Ganj da Himalayalardan
doarak eriyen kar ve buzul sular ve muson yamurlar ile beslenir. Ganj Nehrinin ortalama saniyede 15.000
m3 olan debisi kabarma zamannda 75.000 m3e karken, Kurak mevsimlerde 8000 m3e inmektedir. Buna
karlk buzul ve kar sular ile daha ok beslenen Brahmaputra sularn ekildii zamanlarda bile Ganjdan
yaklak iki kat daha fazla su geirmektedir. Ganj ve Brahmaputra baz yllarda ok byk taknlara yol
aarak, zellikle btn deltay su ile kaplarlar.
Hindistanda iklim elemanlarn, bunlarn rejimini ve dolaysyla iklim tiplerini belirlemede balca
rol bir yandan lkenin coraf konumu ile byk boyutlar, dier yandan da ykselti, bak ve denizden
uzaklk gibi etkenlerle gelen muson rzgrlar oynar. lkenin yaklak olarak 25 paralelinin gneyinde kalan
ksm scak iklimler kuana girer. Bu kesimde yer alan blgelerde en souk ayn ortalamas bile 18 derecenin
zerindedir. Ya miktar, ya rejimi ve ayrca scakln yl iindeki seyrini belirleyen en nemli faktr
muson rzgrlardr. Esasnda lke btnyle rnevsimsellikle yn deitiren ve adn bu zelliinden alan bu
rzgr sisteminin etkisindedir. Bundan dolay genel olarak en yal mevsim rzgrlarn Hind Okyanusundan
karaya doru estii yaz iken, en kurak mevsim de rzgrlarn karadan denize doru estii kta yaanmaktadr.
Buna bal olarak Thar lnde 100 milimetrenin altnda olan yllk ya tutar Himalayalarn yamalarnda
11.000 milimetreyi gemektedir. Yal mevsiminin sresi de konuma ve dier artlara bal olarak on bir ay
(gneybatda Kerala) ile bir-iki ay arasnda deimektedir. En yksek ortalama aylk scaklk genellikle yaz
musonlarnn henz balamad dneme (Mays) rastlamaktadr. klim unsurlarndaki farkllamalara bal
olarak lkede baz blgesel iklim tipleri ortaya kmaktadr. Bunlarn balcalar:
lkenin gney ve gneybat ky blgelerinde hkm sren her mevsimi
1)
yal tropikal iklimi;

Dekkenin byk ksmnda grlen yaz yal scak muson iklimi;
2)
3)
Ganj Ovasnn orta kesimlerindeki yaz yal lman muson iklimi;
4)
Aravalli Dalar ve ndus Nehri arasndaki yar kurak step iklimi;
5)
Thar blgesindeki l iklimidir.
Dalk alanlarda ykseltiye bal olarak iklim tipleri daha da eitlenmektedir. Mesel Kemir ve
Himalaya Vadilerinde k souk ve karl, yazlar ise olduka scak lman bir iklimle karlalr.
Bitki rts ok zengin olan lkenin snrlar iinde tesbit edilebilmi tr says 20.000 civarndadr.
Balca bitki formasyonlarnn fizyonomik ve fizyolojik zellikleri esas itibariyle blgesel iklim farklarn
yanstr. Hemen hemen btn yl boyunca ya alan gney ve gneybat ky kesimlerinde daima yeil olan
yamur ormanlar gelimitir. Bu kesimin dalk alanlarnda tik ve sandal gibi kerestesi ok kymetli aalar
barndran ormanlar yer alr. Dekkenin orta yal (500-800 mm.) i kesimlerinde en yaygn bitki rts
kuru ormanlar, savan tipi yksek ot topluluklar ve bambulardr. Biraz daha yal blgelerde tropikal ve
subtropikal muson ormanlar ile karlalr. Dou kylarnn bataklk kesimleriyle Ganj deltasnda mangrove
formasyonlar geni yer kaplar. Himalaya yamalarnda ise eteklerde balayan sk ormanlarda ykseklere
doru kldka orman alt gllerinin yaygn olarak grld yayvan yaprakl orman daha ykseklerde de
ine yaprakl orman katlar yer alr. Buna karlk Pencap kuru ormanlar ile Thar lne komu alanlar ise
steplerle kapldr.
Hindistann bir dier zellii de ar kalabalk ve ayn zamanda hzla artan bir nfusa sahip olmasdr.
1900de 238 milyon olan lke nfusu, 1960ta 360 milyonu, 1981de 685 milyonu am, 1991 nfus saymnda
ise 844 milyonu bulmutur. Doum kontrol uygulanmasna ramen 1950li yllarda binde 30 dolaynda olan
nfus art oran 1980den sonra ancak binde 21 dolayna indirilebilmitir. Hzl nfus artnn balca sebebi,
lm orannn giderek azalmasna karlk doum orannn hl yksek seviyede kalmasdr. Bu art hz ile
lke nfusu 2011de 1 milyar 210 milyona ularken, XXI. yzyl ortalarndan itibaren ise 1,6 milyar aaca
tahmin edilmektedir. Hind nfusunun hemen tamamna yakn lke snrlar iinde yaamaktadr. Yabanc
lkelerdeki Hindlilerin toplam says ancak 15 milyon dolayndadr ve bunlarn byk ksm Nepal, Malezya
ve Moritus Adasna yerlemi durumdadrlar. Hindistanda ortalama nfus younluu 1991 ylndaki
tespitlere gre kilometrekarede 256 kii iken gnmzde 300 kadardr. Bu oran blgelere gre byk lde
deiiklik gstermekte ve belirleyici rol ya miktar ve sulamaya bal olarak genelde tarm imknlar
oynamaktadr. Bundan dolay yal Dou Bengaf ile Keralada daha kesif nfus younluu yaanrken,
fazla ya almayan fakat gelimi sulama tesislerine sahip bulunan Pencapta, Dekkenin i ksmndaki daha
az yal Andra Pradete, Racastanda orta younlukta nfus bulunmaktadr. Buna karlk kuzeydoudaki
tarm arazisinin snrl olduu dalk Arundal Pradete ise ok azdr. Nfusu yarm milyonu aan ehir says
elliden fazla olmasna ramen halkn % 70ten ou krsal yerlekelerde, % 28 kadar da byk ksm gecekondu
mahallelerinden oluan ehirlerde yaamaktadr. Hindistanda nfus saym 10 ylda bir yaplmaktadr ve
2011 ylnda yaplan son nfus saymna gre en byk ehri: Bombay 20 milyon, Delhi 17 milyon ve
Kalkta 15,5 milyondur.
Hindistan, yirmi sekiz eyalet ve yedi tane birlik blgesinden olumaktadr. Pudueri ve Delhi kendi
seilen hkmetlerine sahiptirler. Dier be birlik blgesinin kendilerine atanm memurlar bulunmaktadr
ve bunlar dorudan Cumhurbakannn idresi altnda almaktadrlar. 1956da uygulanmaya balayan ve
halen de defam eden States Reorganisation Actine gre eyaletler, dillere gre olumaktadr. Eyaletler ve
birlik blgeleri 610 tane ileye de blnmektedir.
Hindistandaki Eyalet ve Blgeler

Eyaletler: 1) Andra Prade, 2) Arunachal Prade, 3)Assam, 4) Bihar, 5) Chahhttisgarh, 6) Goa, 7) Gucerat, 8)
Haryana, 9) Himaal Prade, 10) Cammu Kemir, 11) Cammu Kemir, 12) Karnataka, 13) Kerala, 14) Madya
Prade, 15) Maharatra, 16) Manipur, 17) Megalaya, 18) Mizoram, 19) Nagaland, 20) Orissa, 21) Pencap, 22)
Racastan, 23) Sikkim, 24) Tamil Nadu, 25) Tripura, 26) Uttar Pradei, 27) Uttarakand, 28) Bat Bengal.
Birlik blgeleri: 1) Andaman ve Nikobar Adalar , 2) andigar, 3) Dadra ve Nagar Haveli, 4) Daman ve Diu,
5) Lakadvip, 6) Delhi Blgesi, 7) Pudueri.
Uzun tarihi boyunca deiik rklardan eitli insanlarn istilsna uram ve istilclar iin deta bir
kmaz sokak tekil etmi olan Hindistann etnik yaps ok karktr. lkenin en eski halklarndan biri koyu
renkli Dravidler ve Avustraloidlerdir (Veddalar). Daha sonra bu topraklara M. . II. Binyln ortalarnda
Hind-r kkenli beyazlar, M.. VI. yzylda Persler, M.. IV. Yzylda Yunanllarla Makedonlar, ardndan
Ak-Hunlar, Moollar, Trkler ve Afganlar gelmitir. Deiik rk, dil ve dinden insanlarn gelii ve tamamnn
veya bir ksmnn mevcut halkla kararak buraya yerlemesi Hindistanda dil ve kltr bakmndan byk bir
eitlilie yol amtr. lkede konuulan dillerin says 1600 kadardr; fakat bunlar Dravid, Hind-r, AustroAsyatik ve Tibeto-Birman olmak zere drt byk dil ilesi halinde gruplandrlr. Hindistan Birliinin
resm dili anayasaya gre Hindedir (Hind, Hindustn); ancak zellikle gney eyaletlerden gelen iddetli
muhalefet zerine 1967de karlan bir kanunla bu dilin kullanlmas mecburi olmaktan karlmtr. lkede
yksek retim ngilizce yaplmaktadr. Federe devletlerde kullanlan resm dillerin says on be kadardr;
Mslman nfusun ounluu ise Urdu dilini kullanmaktadr.
En byk din grubunu Hindular ile Mslmanlar, geri kalann ise Sihler, Hristiyanlar, Budistler ve
Jainistler meydana getirirler. Saylar 1971 ylnda 61 milyon kadarken 2011de 161 milyonluk byk bir topluluk
haline gelen Mslmanlarn yaad balca federe devletler Utar Prade, Bat Bengal, Bihr, Maharatra,
Kerala, Asam, Andra Prade, Karnata, Camm-Kemir, Gucert, Tamil Nadu, Medya Prade, Racastandr;
ancak Mslman Hindlilere lkenin baka taraftarnda da rastlanmaktadr. Baz ehirlerde nfusun byk
ksm Mslmanlardan olutuu gibi bunlar lkenin en byk ehirlerinden bazlarnda da nemli bir aznlk
tekil etmektedirler.
2.a-Hindistan Ekonomisi:
Hindistan, blgeleri arasnda ekonomik gelime dzeyi bakmndan byk farklar gstermektedir. Bir
yanda kk bir aznlk olaanst bir refah iinde yaarken, buna karlk byk ounluun sefalet iinde
yaad bir hayat sz konusudur. Bununla birlikte baz endstri dallarnn ok gelimi olduu, hatta nkleer
enerji ve uzay aratrmalar gibi ok ileri teknoloji gerektiren baz alanlarda baarl almalarn yapld
da grlmektedir. Ancak bu geni topraklarn takn ve kuraklk penesinden henz kurtarlamad da bir
gerektir. Bu yzden dir ki Hindistan, kendin yeterince besleyemeyen, ancak baz tarm rnleri retiminin
ok byk miktarlara ulat ve grkemli sanat yaplar ile bezenmi kentlerin halkn byk ounluunu
barndran gecekondularla evrili olduu bir elikiler lkesi olarak tanmlanabilir. Mill gelirin kii bana 350
dolar amamas sebebiyle az gelimi lkeler grubunda yer alan Hindistann tarm yaplan ve yaplabilecek
nitelikte olan geni topraklar, kerestesi deerli aalar bakmndan zengin geni ormanlar, baz dallarda
olduka ileri gitmi endstrisi ve nemli saylabilecek baz yer alt kaynaklar ile gelimi ve mreffeh lkeler
arasnda yer almas beklenir. phesiz imknlarla gerekler arasndaki bu byk elikinin birok sebebi
vardr; bunlarn banda da otuz yl gibi ksa bir srede ikiye katlanan ar kalabalk bir nfus gelir. Saatte
3000 kiinin nfusa katld bu lkede her yl 5 milyon insan i talebinde bulunur, fakat bunlarn ancak % 10
kadar amacna ulaabilir. Resm kaytlara gre isizlerin says birok lkenin nfusundan daha fazladr.
Hindistan arlkl olarak bir tarm lkesidir. 350 milyon kiiyi aan faal nfusun yaklak % 6O
tarm kesiminde alr ve mill gelirdeki en byk pay da % 30 ile bu kesimden elde edilir. Tarma elverili
topraklar 165.000.000 hektar bulur ve bunun % 27 kadarnda sulu tarm yaplr. Zaman zaman meydana
gelen kuraklklar, ar yalarn sebep olduu seller, kutsal saylan hayvanlara kar gsterileri msamaha
sebebiyle ineklerin, maymunlarn, ekirgelerin ve farelerin zellikle tahl rnne verdikleri byk zararlar,
ok ykanm topraklarn besin maddeleri bakmndan fakirlii, toprak tuzlanmasna yol aan kt sulamalar
ve iletmelerin kkl tarmn karlat balca sorunlar arasnda en nde gelenleridir. Balca toprak
rnleri ay, eker kam, pirin, buday, msr, pamuk, kahve, ttn, yer fst, susam ve dier birok
toprak rn ile baharattr.
Hindistan byk rakamlara ulaan hayvan varl ile de dikkat ekmektedir. 200 milyonu aan sr
says ile dnyada birincidir. Yine byk saylarda manda koyun (53 milyon), kei (107 milyon), domuz (10
milyon) ve deve (1,4 milyon) beslenir. Balklk da olduka gelimitir; yllk av miktar 3 milyon tonu geer.
67.5 milyon hektar geniliinde bir alan kaplayan ormanlar lkenin dier bir zenginlik kaynadr; fakat
sandal, tik, abanoz, gl aac gibi kerestesi ok kymetli aalar salayan asl ormanlarn byk bir ksm
tahrip edilmitir.
lkenin en byk enerji kayna maden kmrdr. Millletirilmi durumdaki kmr yataklarnn
toplam rezervi 83 milyar ton dolaynda tahmin edilmektedir (dnyada yedinci). 200 milyon ton civarnda olan
yllk retimin bir ksmn Japonya gibi devletlere ihra etmektedir. Linyit retimi azdr. zellikle Asam ve
Bombay evrelerinde yer alan petrol yataklarnn toplam rezervinin 1 milyar tonu getii tahmin edilmektedir.
Yllk retim 60-70 milyon ton civarndadr, fakat tketimi karlamak iin ayrca petrol ithal edilmektedir.
Elektrik enerjisi retimi lke ihtiyacn karlamaya yetmemektedir. Kylerin ancak ok aznda elektrik vardr.
Hindistan baz nemli maden yataklarna da sahiptir. Bunlarn balcalar inko, kurun, demir, kaya
tuzu, bakr, boksit, mika, manganez, krom, elmas ve eitli deerli talardr. zellikle Maharatra. Bat Bengal,
Tamil Nadu, Gucert, Utar Prade, Bihr, Andra Prade ve Medya Pradete gelimi olan endstri alan
nfusun % 1ni kapsar ve mill gelirin % 5ini salar. En nde gelen endstri kollar dokuma, eker, imento,
demir elik, makine, otomotiv, elektrikli cihazlar, kimya ve petrokimyadr. Demiryollarnn uzunluu 70.000,
karayollarnn uzunluu 2,2 milyon kilometreyi bulur. lke 10 milyon tonilatoluk bir deniz ticaret filosuna ve
olduka gelimi bir ticar havayollar filosuna sahiptir.
Balca ihra mallan inci, elmas ile kymetli talar, makine ve motorlu tatlar, giyim eyas, pamuklu
kumalar, pamuk iplii, ay, deri ve deriden yaplm maddeler ile deerli keresteler, demir cevheri ve baz
kimyasal maddelerdir. hracatn byk ksm nem srasyla Amerika Birleik Devletleri, Rusya, Japonya,
Almanya, ngiltere, Belika, Hong Kong ve Fransaya yneliktir. thaltta ise en n sray eitli makineler,
maden yalar, demir ve elik alr. thalt yaplan balca lkeler yine nem srasyla Amerika Birleik
Devletleri, Japonya, Almanya, ngiltere, Belika, Suudi Arabistan ve Rusyadr.
lkenin gelir kaynaklarndan biri de turizmdir. Ylda yaklak 6-7 milyon kadar turist Hindistan ziyaret
etmektedir. Bunlarn % 80den ounu ngilizler, geri kalann da dier lkelerin vatandalar, zellikle de
Amerikallar, Almanlar, Franszlar ve Japonlar oluturur. En fazla ziyaret edilen yerlerin banda, nl Bbrl
eserlerinin yer ald lkenin kuzeyindeki Agra ve Delhi gibi ehirler ile Orta ve Gney Hindistandaki baz
yreler gelmektedir.
SONU
Bu hafta Hindistan hakknda genel bilgiler verilmitir. Fiziki ve Beeri corafyas grsel materyallerle akla
kavuturulmu, yllar ierisinde kapsad snrlar anlatlmtr. Ayrca Hindistann belli bal ekonomik
kaynaklar hakknda bilgiler verilmitir.
KONUYA LKN SORU RNEKLER
1)Aadaki ehirlerden hangisi Hindistann 1934 ylndan bu yana bakentidir?
a) Dekken
b) Yeni Delhi
c) Bombay
d) Kalkt
e) Ahmedabad
2) Aadakilerden hangisi Hindistan eyaletlerinin zerk olduu konular arasnda yer almaz?
a) Eitim
b) Salk
c) gvenlik
d) Ekonomik planlama
e) Adalet
YANITLAR:1-b, 2-d
KAYNAKLAR
AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

______, Bbrnme, DA, C. IV, s. 404-408.
AHMAD, A., Studies in Islamic Culture in the Indian Environment, Oxford 1964.
BBR, Z. M., Vekyi (Bbrn Htrat), Dou Trkesinden ev. R.R. Arat, C. I-II, TTK. Yay., 22, Ankara,
1987.
BALJON, J. M. S., The Reforms and Religious Ideas of Sir Sayyid Ahmad Khan, Leiden, 1949.
BALLHATCHT, K., Christianity, Cambridge Encyclopedia of lndia, New York, 1989.
BAYUR, Y. H., Hindistan Tarihi, I-III, Ankara, 1987.
BIYIKTAY, H., Timurlular Zamannda Hindistan Trk mparatorluu, TTK. Yay., 33, Ankara, 1991.
BRGG, M. S., Mslim Architecture in India, Oxford, 1951.
BUSSAFA, M., Indian Miniatures, London, 1966.

CHANGR, The Tzuk-i Jahngiri or Memoirs of Jahngir (trc. A. Rogers-H. Beveridge). New Delhi, 1978.
DULAT, H. M., Tarih-i Reid, ev: O. Karatay, Selenge Yay., stanbul, 2006.
ELOT, H. M.- DOVVSON, J., History of lndia as Told by Its Own Historians, I-VIII, London, 1866-77.
FARUK, Z., Avrangzib and His Times, Bombay, 1935.
GROUSSET, R., Bozkr mparatorluu, (Attila, Cengiz Han, Timur), ev: M. R. Uzmen, tken Yay., 55, stanbul,
2006.
HUNTER, W. W., The Indian Musalmans, London, 1871.
BN HURDADBH, el-Mesalik vel-memlik
KAKAEND, An Arab Account of indian in the 14h Century, Trc. O. Spies, Aligarh, 1941.
KAFESOLU, -YILDIZ, H. -MERL, E., Mslman-Trk Devletleri Tarihi (Osmanllar Hari), SAR Yay,
stanbul, 1999.
KONUKU, E., Bbrller, DA, C. IV, s. 400-404.
__________, Bbrller; Hindistandaki Temrller, Trkler, C. VIII, Ankara, 2002, s. 744-760.
__________, Hindistandaki Trk Devletleri, Doutan Gnmze Byk slm Tarihi, C. IX, Ed. K. Seyithanolu,
stanbul, 1989.
MUGHUL, M. Y., Kanuni Devri: Osmanllarn Hind Okyanusu Politikas ue Osmanl-Hind Mslmanlar
Mnsebetleri: 1517-1538, stanbul, 1974.
NATH, R., The Immortal Tac Mahal, Bombay, 1972.
NZAM, K. A., Studies in Medieval India History and Culture, Allahabad, 1966.
PARRNDER, G., World Religions, New York, 1983.
PGGO, S., Prehistoric India, London, 1961.
ROSS, E. D., Hindu-Muhammadan Feasts, Calcutta, 1914.
Sharaf al-Zamn Thir Marvazi on China, the Turks and India (trc. ve nr. V. Minorsky), London, 1942.
SRVASTANA, M. P., Society and Culture in Medieval Indiana 106-1707, Allahabad, 1975.
The Cambridge Encyclopedia of India (ed. F. Robinson], Cambridge, 1989.
The Handbook of lndia, New Delhi, 1958.
The History of Cartography (ed. B Harley-D Wood-ward), Chicago-London, 199.
THOMAS, T. W., Mutual Influence of Muhammadans and Hindus in India, Cambridge, 1892.
YCEL. B., Bbr Divn, Atatrk Kltr Merkezi Yay., Ankara, 1995.
10
ZET
kinci hafta, kaynaklarda Hindistan corafyas ile Hindistan adna deinilecek, slm corafyaclarnn
gznden eski Hindistan corafyas anlatlacak, Tarih boyunca oluan din yap ve kast sistemi zerinde
durulacak ve Eskia Hindistan Tarihi anlatlacaktr.
3.TARH KAYNAKLARDA ESK HNDSTAN CORAFYASI
3.a-Kaynaklarda Hindistan Ad:

Farsa Hind lkesi anlamna gelen Hindistan (Hindsitn) ismi Eskiada Kuzey Hindistanda
oturan rlerin yerletii alan ifade etmitir. Eski Farsada Hindu kelimesi, rlerin kenarnda oturduu
byk nehrin Sanskritedeki nehir, rmak anlamn tayan ad Sindhdan gelmektedir. Greke ve Latince
ile eitli Bat dillerinde grlen Sindon kelimesi de Hind kuma, dou meneli kuma anlamndadr. Pers
mparatorluunun ndus Nehrine kys olan en doudaki topraklarna da Hindu Satraph denilmitir.
lk Arap corafyaclar, muhtemelen Perslere uyarak Hindistan Hind ve Sind adlaryla ikiye ayrmlard.
Bugn Hindistana bu lkenin dillerinde eskiden Sanskritede de olduu gibi Bhrat Varsa denilmektedir.
3.b. slm Corafyaclarnn Gzyle Kadim Hindistan Corafyas:

Hrizm, drs ve Hamdullah el-Mstevf gibi Mslman corafyac ve haritaclar Hindistan Batlamyus
sistemine gre yedi iklimden birinci ile ncnn arasna, Mesd ve Brn gibi tarihilerde eski ran
sistemine gre ikinci kivere yerletirirler. Birok Arap corafyac ve seyyahnn blge snrlarn Maharac
Krallnn hkm srd Sumatray iine alacak ekilde Gneydou Asyaya kadar genilettikleri
grlr. Bunun sebebi, Hind kltrnn yayld veya etkisinin grld yerlerin tamamn Hindistan
saymalardr. Mesel Ahbr-n ve1-Hind adl kitapta Hindistan inin iki kat olarak tasvir edilmitir.
Buna karlk dnyann corafyasn X. asrda izen Huddl-lem adl eserin ad henz tespit edilemeyen
mellifi Hindistann dousunda in ve Tibet, gneyinde Byk Deniz (Hind Okyanusu), batsnda Mihrn
Nehri (ndus), kuzeyinde de eknan lkesinin bulunduunu ve Tibete mcavir olduunu belirtmitir. Esere
gre Sindin snrlarn douda Mihrn Nehri, gneyde Byk Deniz, batda Kirman topraklar ve kuzeyde
Horasana bitiik l tekil etmektedir.
Hindistann coraf konumu hakknda geni kapsaml bilgi veren ilk mellif Brndir. Ona gre bu
lke kuzey ktas (Asya)nn Byk Denize snr olan blmdr ve tarafndan (kuzey, bat, dou)
inden Avrupaya kadar uzanan yksek dalarla evrili bir ovadr; dalarn gney yamalarndan kan
rmaklar Hind ovalarna doru akar. Ayrca Brn Hindistann eski zamanlarda deniz olduunu kabul eder
ve bunu rmak boylarndaki talarn ald ekillerden gzlemleyerek kardn syler. Talar dalara yakn
blgelerde iri ve yuvarlak olduu halde dalk blgeden uzaklatka giderek klmekte ve nihayet nehir
azlarnda kuma dnmektedir. Brn, Kathiavar (Gucert) halknn mevsimleri yamurlu mevsim, k ve
yaz eklinde e ayrdn kaydeder ki bu ayrm Hindistanda bugn dahi yaygn olarak yaplmaktadr. Kemir
ve Dob blgesi iklimlerini ayrntl biimde anlatan Brn buralarda yamurlarn pek youn olduundan
sz eder. Hindistan yamurlar Arap seyyahlarnn zellikle dikkatini ekmitir. Bunlar Hind topran da
vlmeye deer bulmulardr. Mesd portakal ve greyfurtun Bat Asyada dikildiinde tadn ve turuncu
rengini kaybettiini, tavus kuunun da yine Bat Asyaya gtrldnde yavrularnn kldn ve asl
gzelliklerinin yok olduunu sylemektedir.
Hindistandaki birok da Mslman corafyaclar tarafndan sz konusu edilmitir. drs, Himalayalar
arsenik ve slfr dalar diye adlandrr. Onun neden byle bir isim verdiini anlamak mmkndr; nk
eserini Hindistan grmeden Sicilyada yazmtr ve bilgileri Batlamyusa dayanmaktadr. Nitekim birtakm
dalarn adlarn da Grek telaffzuna yakn kulland grlmektedir; mesel Vindiya sradalarna ndiran
demesi gibi. Brnye gre ise Himavanta (Himalayalar) Hindistann kuzey snrn oluturur ve ortasnda
da karl Kemir srada uzanr. Brn, muhtemelen bir seyyaha dayanarak Tibet yaknlarndaki bir dadan
11
bakldnda gzlemlenebilen ilgin bir olguyu anlatr ve Bhotear ile bu dan en yksek zirvesi arasndaki
mesafenin 20 fersah kadar olduunu, bu noktadan Hindistann sis altnda kara bir dzlk eklinde, Tibet
ile inin ise kzl grndn syler. Bu zirveden Tibet ile ine iniin 1 fersahtan az olduunu kaydeder.
Huddl-lemin mellifi Orta Hindistan sradalarn, Hindistann bat sahilinden balayp douya
ynelen ve dtaki Himalayalarla Karakorum, Pamir ve Amuderyann kuzeyinden geen srada, iteki
Himalayalarn Kemirin kuzeyinde Hinduku Dalaryla birleen ksmn oluturan iki ana kol eklinde
tarif eder. Bu mellifler Hindistann birok nehrini de ayrntlaryla tantmlardr; ancak ayrntlar genelde
ndus ve ona dklen kk rmaklarla ilgilidir. Ganj ve Yamuna Nehirlerini de biliyorlard. zellikle Ganj,
Hindlarn kendilerini kurban ettikleri mukaddes nehir olarak tannyordu.
Hindistan, Basra Krfezinden ine uzanan deniz yolu zerinde bulunmaktadr. Bu yzden Arap
gemileri dzenli olarak Hind limanlarna uramlardr. IX-X. yzyl kaynaklarnda zikredilen en nemli
limanlar arasnda ou bat sahillerinde olmak zere Deybl, Kenbye (Cambay), Berc / Bers (Broach), Tana
(Thana), Saymr (Chaul), Maharatra, Kullam Mulay (Quilon) ve Kerala bata gelmektedifr. Bazan gemiler
Maskat (Muskat)tan dorudan Kullam Mulaya gelir, daha sonra rzgrn yardmyla bir ayda Arap denizini
geerlerdi. Gneydou sahilinde bulunan Bulln (muhtemelen bugnk Negapatam: Nagapattinam) de nemli
bir limand; gemiler burada demir atar ve iki- ay kendilerini ine veya Bengal Krfezinin kuzeyine gtrecek
rzgrlar beklerlerdi. Koro-mandel kys gei noktas olarak bilinirdi. slm mellifleri, Arap Denizi ile
Bengal Krfezindeki Andaman ve Nikobar gibi adalar da eitli zellikleriyle anlatrlar ve bunlardan Maldiv
Adalarnda hkm sren bir kralienin lkesinde para birimi olarak bir tr deniz kabuunun kullanldn
sylerler.
bn Hurddbihten bn Batttaya kadar birok Arap corafyacs ve seyyah Hindistana ait eitli ehir
ve kasabalardan bahsetmilerdir. Bunlarn en nemlileri yle sralanabilir: Mansre, Nrn, Multan (Multan),
Lehvr (Lahore), Addhistn, Ratrakutasn baehri Kannevc-Kinnevc (Kanauj), Nehrevle (Patan). Mehur
bir Hind mabedinn bulunduu Sment (Somnath), nemli bir rasathanenin bulunduu zeyn (Ujjain),
Hindu haccnn nemli ehri Benres(Varanasi) ve Dihl (Delhi). Baz mellifler yollar hakknda da bilgi
vermiler ve zerinde bunlar gsterdikleri haritalar izmilerdir. stahr, bn Havkal ve Makdis Sindi tasvir
ederler. Belh corafya ekolne mensp olan stahr ve bn Havkalde yollar gsteren haritalar izmilerdir.
Brn de Hindistan yol sistemini ortaya koyan gzel bir harita vermitir.
Bu dneme ait Arapa kaynaklar, zellikle tadklar ticar deeri gz nnde tutarak Hindistanda
yetien bitki ve hayvanlardan geni lde bahsetmilerdir. Bunlar arasnda d aac ve eitli buhur bitkileri,
karabiber, karanfil, zencefil ve kakule gibi baharat trleri, abanoz ve tik aac gibi ahab kullanlan kymetli
aalar, gergedan, fil, misk kedisi ve misk geyii gibi boynuzundan, diinden ve dier zelliklerinden
faydalanlan hayvanlar byk yer tutmulardr.
4. ESK DN YAPI VE KAST SSTEM:

4.a. Hindistann Din Yaps:
Araplar, slmiyetin ortaya kndan itibaren sath de olsa Hindlilerin itima ve din hayatlar hakknda
bilgi sahibi olmulardr. Ancak bu husustaki ilk sistematik alma, 800 yllarnda Abbas Veziri Yahya b. Hlid
el-Bermeknin gnderdii bir kii tarafndan yaplmtr. Kimlii bilinmeyen bu grevli Hind inanlar ve din
uygulamalarna dair toplad bilgileri bir rapor haline getirmi ve daha sonra bu rapordan birok Arap ve
Fars mellifi istifade etmitir. O sralarda, 1000 yldan uzun bir sredir Hind hayat ve dncesine hkim
olan Budizm bir d srecine girmiti ve Hindistan, filozof Shankarcharya (. 7881)nn dncelerinin
etkisiyle bir reform hareketi yayordu. Yahya b. Hlidin elisi muhtemelen smil idi ve Hind inanlar ile din
uygulamalarn kendi bak asndan deerlendirmiti. Onun hazrlad rapora gre Hindistanda doksan
dokuz eit inan sistemi vard ve bunlar krk drt grupta toplanyordu. Ayrca halk bir yaratcya inananlar,
yaratcnn varln kabul edip peygamber gnderdiine inanmayanlar, yaratcya da peygamberlere de
inanmayanlar, her eyi inkr edip ancak ceza ve mkfatn hak olduuna inananlar -ki bunlar Budist zahidi
olan amanlard- eklinde drde ayrmak mmkndr. Bir ksm da ceza ve mkfatn mutlu veya mutsuz
12
bir yeniden doutan ibaret olduuna, cennet ve cehennemin ebed olmayp insanlarn amelleriyle orantl
biimde buralarda kalacaklarna inanmlardr.
Brahmanlar yaratcya inanrlar ve ayn zamanda Vasudeva (Bastiv)y Tanrnn elisi olarak kabul
ederler. Mahadevann takipileri olan Kapalika da (Kabaliya) bu kategoriye girer ki bunlar iva (b) adl
bir melein kendilerinin peygamberi olduunu kabul ederler. Mahadeva, mensplarna ibling (ivlinga)
olarak adlandrlan, erkein tenasl uzvuna benzer bir cisim yapmalarn ve dnyada insan neslinin devamn
salad iin ona tapmalarn emretmitir. Mahakal adl puta tapan Mahakaliya, suya tapan Jalabhaktiya
ve atee tapan Agnihotra (Aknhutriya) gibi din gruplar da bu kategoride yer alan topluluklar arasndadr.
Buna karlk ikinci kategoriyi yaratcya, mkfat ve cezaya inand halde peygamberlii inkr eden gruplar
oluturmaktadr.
Brnnin Hind inanlar hakknda yukardaki bilgilerden daha geni bir tahlil sunduu grlmektedir.
Aydnlarn ve avam tabakasnn inanlarn birbirinden ayran Brn yle demektedir: Hindular Tanrnn
tek olduuna inanmaktadrlar. Onun balangc ve sonu yoktur, istediini yapar, her eye kadirdir, her eyi
bilir, her eye hayat veren Odur, evreni yneten ve koruyan da Odur. Brn Hind aydnlarnn Tanrya
Isvara (ifar) adn verdiklerini, fakat soyut tanr kavram avama sunulmak istendiinde onlarn bunu
anlayamayacan dndklerini syler.
4.b. Hindistann Kast Sistemi:

Yahya b. Hlid el-Bermeknin gnderdii memurun hazrlad raporda ele alnan Hind sosyal hayatna
ait bir zellik de kast (snf) sistemidir. Portekizce kelime anlam rk demektir. Kast, Hindu cemaati ierisinde
insanlar oymak, devlet ve saire gibi balardan ayr olarak birbirine balar. Raporda yedi kast saylmaktadr:
Shakthariya (muhtemelen Chakravartis veya Skyaputras, Budistler); Brahmanlar Kshatriya Vaisiya dra.
Bu be ana kast dnda ayrca Dmbas (Dm) ve Candlas (endl) adl iki kast daha zikredilir ki bunlar kast
d (outcasts) kategorisine menspturlar. Brn kendi zamanndaki kastlar daha iyi bir ekilde anlatmtr.
Onun kaydettiine gre Hindular bu kastlar Berene (Varna, renkler) ve nesep asndan Ctek (doumlar)
diye adlandrrlar. Brn drt ana kast tanttktan sonra, nemli bir fonksiyona sahip olduklar halde herhangi
bir snf iinde saylmayan ve Enteze (Antyaja) diye adlandrlan meslek erbab grubundan bahseder. Bunlar
amarc, ayakkabc, hokkabaz, denizci ve balk gibi meslek mensplardr. Daha sonra algc Dmbalar
(Dm)dan, Candlalar (endl)dan ve Badhataular (Bedhetev, kylerin temizliiyle uraan pler)dan
bahseder. Bu son grup gnmzdeki Haricanlara tekabl etmektedir.
Genelde Araplar Hindlilere hikmet sahibi ve esrarl insanlar olarak bakarlar ve onlar felsefe, ilim, sanat
ve byde ileri gitmi kiiler olarak kabul ederler. Brn Hindlileri Greklerle kyaslar. Araplar iin Hindistan
Asyann her tarafna yaylm olan dinlerin beiidir. Pek ok mellif Hindlilerin gelenek ve grenekleri
zerine ilgin gzlemler yapm, onlarn yeme ime ve giyinme alkanlklar, su ilemeleri, adalet yntemleri,
ile mnsebetleri vb. hakknda eserler kaleme almlardr. Umumi olarak kast sisteminin genel zellikleri
aadaki gibidir:
1. Her
kastn bir ad vardr ve kasta mensp olan kiiler kendi adlaryla birlikte kastlarnn
adn zikrederler. Kastn yeleri arasnda her bakmdan dayanma vardr. Byk ve kalabalk kastlar
birok ubeye ayrlmlardr. Kastlar ve ubeleri arasnda ykseklik ve asalet bakmndan ok dikkat
edilen bir mertebe zinciri vardr.
2. Evlenme
ilerinde kii kendi kast iinde ama Gotras dnda evlenmek zorundadr.
Gotra ayn cedden indikleri sanlan zmreye verilen isimdir. Baba Gotras iinde evlenmek
kesin olarak yasaklanmtr. Kastn en nemli balar evlenme yoluyla kurulanlardr. Bu yoldaki
balar daha ziyade alnan ilk kadn iin kesin saylr (Hindular istedikleri sayda kadn alabilirlerdi).
Kast d evlilik yoluyla dnyaya gelen ocuklar ok aa bir mertebede saylrlar. zellikle yksek
kastlara mensp olan ocuklar kk yata nianlandrlr. Kzlar ise evlenme ana gelmeden
evlendirilirdi. Bu uygulamadaki ama kzlarn akllar erecek yaa gelip kast dndan bir evlilik
13
yapmalarn nlemekti. Dul kalan bir kadnn tekrar evlenmesi hemen hemen her kastta yasaktr.
Yksek kastlarda dul kalan kadnn kendi rzasyla diri diri yaklmas ok makbul grlr ve bunun
gereklemesi iin madd ve manev bask uygulanrd. Baz Trk ve bugnk ngiliz idresi bunu
yasaklamtr. Yksek kastlarda boanmak yasaktr.
3. Yemek
balar nem bakmndan evlilik balarndan sonra gelir. Genel olarak bir Hindu
kendisinden aa kasttan birisiyle yemek yiyemez; keza onlarn piirdikleri yemei de yiyemez. Baz
aa kastlar vardr ki glgelerinin bir yemein stne gelmesi yemein yksek kastlar tarafndan
pislik olarak grlmesine sebebiyet verir. Btn Hindular inekleri mukaddes grr ve etlerini
yiyemez. Brahmanlar kurban olarak kesilmeyen hibir hayvann etini yiyemezler.
4. Aalk saylan iler (lamclk, sprntclk gibi) sadece aa kastlar tarafndan yaplr.
5. Kast
usllerine saygszlk ve itaatsizliin en byk cezas kasttan atlmaktr. Atlan kiinin

kasta yeniden dnebilmesi hayli zordur. Bunun gereklemesi iin u ilerin byk bir blmnn
veya tamamnn yaplmas gerekir; Kasttan af dilemek, kendin alaltmak, uzakta bir mabedi ziyaret
etmek ve Gencede ykanmak, ba ve dilini kzgn demirle dalamak, inein be mahsulnden
yaplm bir halitay (st, ya, kaymak ve iki pislik) yemek.
6. Her
kastn kendine zel merasimleri vardr. Bunlardan en nemlisi ba veya ip takma

merasimidir. 7 ile 9 yalar arasndaki erkek ocuklarna birka gn sren enliklerde boyunlarna ip
aslr ve bu ipi lnceye kadar tarlar. Bu merasimden sonra tam Hindu saylrlar. Kast gelenek ve
grenekleri din zde sayld iin ok kere bunlar Brahmann istiaresiyle veya bakanl altnda
yaplr.
KNC BLM
TARH
1.
ESKA HNDSTAN TARH
Hindistan alt ktasnda yaplan arkeolojik aratrmalar Ge Yontma Ta devrinden sonra ilk yerleik hayata
milttan nce VII. binyl balarnda ndus havzasndaki Mehrgarhta geildiini gstermektedir. Erken Cill
Ta devrine ait olan kerpi ev ve tahl ambar temellerinin bulunduu kltr katlarnda VI. binyldan itibaren
de seramie rastlanr. Bu uygarlk ilerledike 5000-500 yllar arasna tarihlenen Erken ndus Uygarln, o
da en parlak dnemini 2300-1700 yllarnda yaayan ndus veya Harappa adyla bilinen yksek uygarl
dourmutur. En nemli kaz alanlar Harappa. Mohenjo-Daro ve Kalibangan olan bu uygarlk, bugn dahi
hayranlk uyandran bir ehircilik anlayna sahipti. Henz zlememi bir yaznn da icat edildii ndus
uygarl milttan nce 1500 yllarnda Asyann ilerinden gelen Hind-Avrupal rler tarafndan ykld.
Halen Gney Hindistann eitli kesimlerinde ve Seylan Adasnn kuzeyinde yaayan Dravidlerin rlerin
nnden kaan ndus Uygarl insanlar olduklar sanlmaktadr.
Aslnda gebe ve ranllarla akraba olan riler yktklar ndus Uygarln hemen her unsuruyla
kendi bnyelerinde asimile etmiler ve geldikleri bu yeni topraklarda yerleik dzene geerek adna Ganj
Uygarl denilen medeniyeti kurmulardr. Milttan nce 1500-1000 yllar arasnda yaayan Ganj Uygarl
Hindistan din inan ve sosyal geleneklerinin de olumaya balad dnemdir. Sanskrite yazlm Hindu
kutsal metinleri Vedalar ve kast sistemi bu zaman diliminde ortaya kmtr. Ganj Uygarlnn sonuna doru
sosyal hayatta belirginleen sistemler kk krallklarn olumasna zemin hazrlam ve kutsal metinlerde
adlar zikredilen Gandhara, Kurupanala, Matsya, Kai, Avanti, Kasala, Malla, Magadha, Avaka ve Cedi gibi
devletler kurulmutur. Zaman ierisinde yaanan mcadelelerde galip gelen Magadha Krall milttan nce VI.
yzylda Ganj vadisinin kontroln eline geirmitir. Bu arada Hindistann kuzeybat kesimlerini de milttan
14
nce 518de Pers mparatoru I. Dr ele geirmi ve bu topraklar Byk skender tarafndan zaptedilinceye
kadar Perslerin hkimiyetinde kalmtr. Milttan nce 327de skender ndusu geerek Hydaspes (Jhelum)
Nehrine kadar ulam; fakat askerlerinin geri dnme arzular karsnda daha ileri gidememitir. Bu seferin
ardndan burada kurulan koloniler Bat Asya ile ticaret ve haberlemeyi salayarak nemli siyas sonular
elde ederlerken; ileride slm kltrn de etkileyecek olan Dou Helenizmini balatmlardr. skenderin
ekilmesinden sonra, onun Pers mparatorluunu ykmasyla kuzeyde ortaya kan otorite boluundan
yararlanan andragupta adl bir prens milttan nce 321de Maurya Kralln kurmu ve Magadha Kralln
ykarak ksa zamanda Kuzey ve Orta Hindistann denetimini eline geirmitir. nc hkmdar Aoka ise
(M.. 73-37) bu krall bir imparatorluk haline getirmi ve Dekkenin gneyi hari btn alt ktay idresi
altna almtr. Ancak mparator Aokann lmyle dalmaya balayan devlet, M.. 185te tamamen
ortadan kalmtr.
Maurya mparatorluunun yklmasyla ortaya yeniden ok sayda kk devletler km ve bu durum
milttan sonra IV. yzyla kadar devam etmitir. Bu devletlerin en nemlileri:
1.
Ganj vadisi ve Orta Hindistanda Sungalar (M. . 185-73);
2.
Kuzey Dekkende Satavahanalar (M.. 185- M.S. 5). Kuzey Hindistanda

krallklar (M.. II-I. yzyllar);
3.
Bat Hindistanda Sakalar (M.. I- M.S I. yzyllar);
4.
lkede Budizmin kuvvetlenmesine nclk eden Kuanlar (78-48)dr.
Hind-Grek kkenli
Kuzey Hindistann tekrar gl bir devletin hkimiyeti altnda birlemesi Gupta hanedan ile
gereklemitir. 330-540 yllar arasnda hkm sren Gupta mparatorluu zamannda eski Hind
medeniyeti en yksek seviyesine ulam; Brahmanizm de bu devletle daha nceki gcne kavumutur.
VI. yzyln balarndan itibaren lke kuzeyden gelen Akhunlar (Eftalit)n saldrlarna marz kalm ve
Gupta mparatorluu i isyanlarn da etkisiyle 540ta yklmtr. Arkasndan bu topraklarda birok bamsz
devlet domu ve Hindistan bir kez daha siyas birliini kaybetmitir. lkede siyas birlii daha sonralar VII.
yzylda Thanesvar Kral Harsa (606-647) salamtr. Hemen hemen Orta ve Kuzey Hindistann tamamn
hkimiyetine alarak bir imparatorluk kuran Harsa, nceleri Hinduizmin, sonralar da Budizmin etkisinde
kalmtr. Haradan sonra alt kta yine birok blgesel kralla ayrlmtr. Kuzey Hindistan, Orissa, Dekken,
Tamil Nadu ve Kerala blgelerinde kurulan baz krallklar birka yzyl varlklarn srdrmlerdir.
Bunlardan zellikle Gney Hindistanda VI. yzylda ortaya kan Pallava ve alukya Krallklar uzun sre
gl birer devlet olarak hkmranlklarn korumulardr.
SONU
Bu hafta Hindistann slm corafyaclar gznden nasl grnd, Hindistan adnn nerden geldii, din
yap ve kast sisteminin nasl olduu ile eskia Hindistan tarihi anlatlmtr.
1)Aadakilerden hangisi Hindistandaki be ana kast arasnda yer almaz?
a) Shakthariya
b) Brahmanlar
c) udra
d) Dmbas
e) Kshatriya
2) Hindistan Asya ktasnn Byk Denize snr olan blmdr ve tarafndan (bat-dou-kuzey)
inden Avrupaya kadar uzanan yksek dalarla evrili bir ovadr. Dalarn gney yamalarndan kan
rmaklar Hind ovalarna doru akar.
15
Yukardaki bilgilerin sahibi olan ve Hindistan corafyas hakknda ilk defa bu kadar ayrntl bilgi
veren slm corafyacs aadakilerden hangisidir?
a) Birun
b) Mesud
c) dris
d) Harizm
e) Hamdullah el-Mstevf
YANITLAR:1-d, 2-a
KAYNAKLAR
AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

______, Bbrnme, DA, C. IV, s. 404-408.
1987.
2006.
stanbul, 1999.
16
stanbul, 1989.
17
18
ZET
nc hafta Hindistandaki Trk Hkimiyeti konusuna giri yaplacak, Akhunlar hakknda bilgi
verilecek ve Hindistana slmiyetin geli sreci ile Gazneliler ve Gaznelilerin ilim ve kltr hayatlar
anlatlacaktr.
1.
HNDSTANDA TRK HAKMYET
2.a.AKHUNLAR:
Ak Hunlar (Bizans kaynaklarnda Eftalit, in kaynaklarnda Ak Hiung-nu, Hind kaynaklarnda ise
Sveta-Hna olarak geer), drdnc yzyln balarnda Issk Gl evresinde Avarlara bal yaarlarken bu
yzyln ikinci yarsnda Maverannehire ve Toharistana yaylm bir Trk devletidir.
Batya doru ilerlemelerine devam ederek inin kuzeybatsndaki Gobi lnden Hazar Denizi
kenarna kadar yaylan bir devlet kurmulardr. Ak Hunlarn gneye inen bir kolu da Kabil evresinde bulunan
Kuanlar yenerek Hindistana doru ilerlemi ve Hindistanda bulunan Gubta mparatorluunun 40 ylnda
paralanmasndan sonra 530 ylnda nds Vadisini ve Ganj Vadisini almlardr. Fakat Hindistandaki Ak
Hunlar beinci yzyln yarsndan sonra tarih sahnesinden ekilerek yerli halk arasnda kaybolmulardr.
Bat Ak Hunlar ise, bir taraftan Orta Asyada hkimiyeti temin eden Gktrklerin; bir taraftan da randa
hkm sren Ssnlerin arasnda kalmlar, iki taraftan saldran kuvvetli dmanlar ile baa kamayarak
567 ylnda Gktrkler tarafndan tarih sahnesinden silinmilerdir.
Ak Hun Devleti, Hiung-nularn blnmesinden sonra batya kayanlar tarafndan kurulan bir devlettir.
ada devletleri olan Ssn, in ve Bizansn kaynaklarnda bu devletten bahsedilmektedir. Yaplan
aratrmalar sonucu bu devletin kurucularnn Hun birliinin bozulmasndan sonra Afganistan blgesine
gelen Uar ve Hun kabileleri olduu tespit edilmitir. Fars ve Bizans kaynaklarnda Eftalitler olarak geen bu
devletin ynetici ilesinin Eftal sllesi olduu kans yaygnsa da Heftal adnda bir kaann sllesi
olduunu syleyenler de vardr. Fakat Ak Hunlarn Orta Asya bozkrlarndan geldikleri kesindir. inlilerin
ise bu devlete Hua dedikleri bilinmektedir.
Bunlar blgedeki ynetim boluundan yararlanarak bugnk Afganistan ve Tacikistan evresinde
devletlerini kurmulardr. lk dnemlerde Ssnler ile iyi geinmiler, Kuzey Hindistan, Pakistan ve
Kemire doru yaylmlardr. Bu arada Ssnlerin i politikalarna da yardmc olmulardr. Ssnlere
gre, Ak Hunlar, beinci yzyln balarnda Ceyhun Irman geerek komular Ssnlerin snrlarna
dayanmlardr. Sava hkmdarlar Hakann ynetiminde Rey nlerine kadar ilerlemilerse de Ssn
Hkmdar V. Behram bu aknlar durdurmay baarmtr. Asyada, Hun idresinden sonra iktidara gelen
Sienpilerin yerine kurulan Avar Kaanlndaki, Uar ve Hun adlarndaki iki kabile, 350lerde, bilinmeyen
bir sebeple bu hakanlktan ayrlarak, bugnk Gney Kazakistan bozkrlarna gelmi ve buradaki eski Hun
halkn tile doru ittikten (Avrupa Hunlar) sonra gneye ynelerek, Afganistann Toharistan blgesine
inmilerdir.
Hkimiyetini, batda Hirkania (Gurgan, Hazar Denizinin gneyi)ya kadar genileten bu devlet,
beinci asr ortalarndan itibaren Heftal adnda yeni bir hkmdar ilesine sahip olmu (bu ad ilk defa 457de
grlmtr) ve ykld 567 ylna kadar hem slle, hem kavim olarak, teki adlar ve Ak Hun ad ile
birlikte bu ad da tamtr. Yaplan tespitlere gre, devlette rol oynayan kabilelerden bazlar unlardr:
Kadis-hun (Herat civarnda. Pers kaynaklarnda Hvon, Prokopiosda Eftalit diye zikredilen bu kabile,
sonra rann batsna gmtr ( bundan Kadisiya).
Zavul (Zabul; bundan Zabulistan)
ol (Gurgan: Curcaniye, havalisinde)
Kernikhion (Karmir-hyon)
Askil ya da Eskil.
19
Bunlardan bazlarnn yerli olduu ileri srlmektedir.

Akhunlar, hkmdara idre etme hakknn Tanr tarafndan verildiine inanrlard. lkede ikili idre
vard. Gne doudan doduu iin dou taraf kutsal saylrd ve idrede dou taraf stnd. Bat tarafnda
ise ileride lkeyi ynetecek olan veliaht otururdu ve merkezdeki kaana bal olarak o taraf ynetirdi.
Ak Hun Devletinin en byk iki kabilesi yukarda da sylediimiz gibi Uar ve Hun kabileleri idi.
Ynetime daha ok bu kabileler hkim oluyordu. Ak Hun Devleti kuruluunu saladktan sonra ran zerine
basklarn arttrm ve 358 ylnda Ssnler ile bir anlama yapmtr. Ssnlerin bana Bahram Gor
gelince Ak Hunlar tekrar saldrya gemiler ve onlar ok ar bir ekilde yenilgiye uratmlardr. 430da
Ak Hunlarn bana Aksuvar gemi ve rann i ilerine karmtr. Aksuvar himayesine ald Firuzu ran
tahtna karm, bunun karlnda Firuz da, Tirmiz ve Vasgirt blgelerini Ak Hunlara vermitir. Ancak daha
sonralar aralar alm ve sonunda Firuz, Ak Hunlara sava ilan etmitir. Aksuvar ile Firuzun ordular kar
karya gelmi ve yaplan savata Aksuvar, Turan taktiini uygulayarak Firuzu pusuya drp yenmitir.
Firuz, Aksuvarn nnde diz kerek, zr dilemi ve bylece ordusunu kurtarmtr. Ama ok gemeden
kendisini gl hissedince yeniden Ak Hunlara sava ilan etmitir. Bu savata da Ssnler, Aksuvarn
kazdrd ukurlara derek mahvolmulardr ki mahvolanlar arasnda Firuz da yer almtr. Bundan sonra
iki devlet arasnda yeni bir anlama yaplmtr.
480 yllarnda randa patlak veren Mazdek syannn bastrlmasnda Ak Hunlar etkin rol oynamlardr.
Baz Ssn imparatorlar Ak Hunlara snmlardr. 30 bin kiilik Hun ordusuyla Mazdek syan bastrlmtr.
Hunlarn yeni istikametleri bu zaferden sonra Hindistan olmu ve bu lkeye seferler dzenlemilerdir.
Ancak bu srada yeni kurulan Gktrk Devletini hesaba katmamlardr. Gktrkler ise, Ak Hunlarn bu
ilerleyiinden rahatsz olmular ve onlar sktrmlardr. Gktrklerin glenmesi ve stemi Yabgunun
batya ynelmesiyle Ak Hunlar ile Gktrkler kar karya gelmilerdir. Glenen Ssnler de eski
mttefikleri Ak Hunlarn zayflndan istifade etmek iin Gktrkler ile antlama yaparak Ak Hun Devletinin
yklmasna katk salamlardr. Ak Hunlar ile Gktrkler arasndaki siyas ilikilerin neden ktletiine
dair fazla bilgi olmamasna karlk baz kaynaklara gre Ak Hun yabgusunun kz Gktrk Kaan Kolonun
olu ile evlendirilmek zere eyizi ile birlikte yola karlm ancak yolda kervana bir rivayete gre Ssnler
tarafndan; bir rivayete gre de inliler tarafndan saldr dzenlenmi ve gelin aday ldrlp eyizi
yamalanmtr. Bu olaydan her iki taraf da birbirlerini sorumlu tutmu ve bylece dmanlk balamtr.
ki devlet arasndaki mcadele yaplan bir savala neticelenmi ve bunun sonunda da Ak Hun Devletinin
paralanmas gereklemitir.
2.b. HNDSTANA SLMYETN LK GEL:

slmiyet Hindistan alt ktasna 710-711 yllarnda Muhammed b. Kasm es-Sekaf kumandasndaki
Arap kuvvetleri tarafndan Sind blgesinin fethiyle girmi ve ndus vadisindeki Multana kadar ulamtr.
Bu bakmdan X. yzyln sonlarna doru balayan Gazneli aknlar Hindistandaki slm fetihleri asndan
yeni bir dnemin balangc olmutur. Gazneli Mahmud buraya on yedi sefer dzenleyerek pek ok ehri ele
geirmitir. Ancak Lahor dnda fethedilen blgelerde kalc bir yerleim dnlmemi, bununla beraber
slmiyetin yaylmas iin zemin hazrlanmtr. Xl. yzyl boyunca sadece Lahora Orta Asya ve randan ok
sayda ilim adam ve mutasavvf gelerek yerlemitir. Gazneliler Pencapta slm dinne gl bir dayanak
noktas salam ve bylece daha sonraki fetihleri kolaylatrmlardr.
2.c. GAZNELLER:
a. Siyas Tarih:
Adn baehir Gazneden alan hanedana Mahmd- Gaznevnin Yemnd-devle lakbna nisbetle
Yemnler, babasna nisbetle Sebk Teginler (t-i Sebk Tegin. l-i Nsrddin) de denilir.
20
IX-X. yzyllarda Smn Devletinin en parlak devrinde Mvernnehir yoluyla slm dnyasna giren
Trklerin byk bir ksm, Abbas halifelerinin ve eyaletlerdeki Arap ve ranl valilerin hizmetinde asker
veya muhafz olarak hizmet grmekteydiler. Bu srada Bveyhler ve Smnler mahall kuvvetlerin yannda
ordularnda Trk askerlerini kullanmaya balamlardr. Nitekim 912 ylndan sonra Smn Devletinde Trk
vali ve kumandanlarna rastlanmaktadr. Merkez hkmetin otoritesi zayflaynca bu Trk kumandanlar
devlet ynetimini ele geirerek yar bamsz bir ekilde hkm srmlerdir.
Smn Devletinin Horasan ordular kumandan olan Alp Tegin, 961 Vezir Eb Ali el-Betam ile
birleerek kendi adayn Smn tahtna karmak istemi, fakat baarszla uramtr. Alp Tegin bunun
zerine beraberindeki ok az bir kuvvetle birlikte Dou Afganistandaki Gazne ehrine ekilmeye mecbur
kalm ve mahall bir hanedan olan Levikleri uzaklatrarak buray ele geirmitir. Bylece de Gazneli
Devletinin temelleri atlmtr. Gazneli Devleti sadece Alp Teginin beraberinde getirdii Trk askerlerine
dayanmam; bu blgeye uzun yllar nce gelen Trkler de bu devletin ierisinde yer almlardr.
Levik hanedan Gazneyi kolay kolay elden brakmayacan Alp Teginin yerine geen olu Eb
shak brahim zamannda (963-966) bu ehri ele geirerek gstermitir. Ancak Eb shak, Smn emrinin
yardmn salayarak Gazneye tekrar hkim olmutur. Bylece Smnler de blge zerinde hi olmazsa
ismen de olsa hkimiyet kurmulardr. Eb shak brahimin olu olmadndan lmnden sonra devletin
bana Trk kumandanlar gemitir. Bunlarn ilki Bilge Tegindir. Bilge Tegin, Gerdz Kalesini kuatt srada
lm (974-75), yerine Bri Tegin (Pr Tegin) gemitir. Ancak Bri Tegin de Gaznede fazla hkm srmemi;
kabiliyetsizlii sebebiyle Trkler tarafndan grevinden uzaklatrlarak yerine Alp Teginin en gvendii
kiilerden biri olan Sebk Tegin getirilmitir (977).
Krgzistan snrlar iinde bulunan Issk Gl sahillerindeki Barshn blgesinde dnyaya gelen Sebk
Teginin Karluk Trklerine bal boylarn birinden olmas kuvvetle muhtemeldir. Sebk Teginin baa
gemesiyle Gazneli Devleti hkmdarln babadan oula getii bir hanedan eklini almtr. Grnte
Smnlerin bir valisi olarak hareket etmesine ramen bamsz Gazneli Devletinin gerek kurucusu Sebk
Tegin olmutur. ok gemeden Trklerin gc Gazneden Dou Afganistandaki Zblistan blgesine kadar
yaylmtr. Sebk Tegin, Zblistan asillerinden birinin kz ile evlenerek yre halkn kendi lehine evirmeye
alm; ayrca rakip Trk gulm gruplarnn bulunduu Bst ehrine bir sefer dzenleyerek buray ele
geirmeyi (977) baarmtr. Kuzeydou Belcistandaki Kusdar blgesini de Gazneli topraklarna katm ve
bylece hkimiyetini Tohristan ve Zemindvere kadar geniletmitir. Daha sonra Hindistana ynelmitir.
X. yzylda Lmgn ve Kabile kadar Aa Kabil (Kbl) vadisi gl Vayhand Hindh
hkmdarlarnn hkimiyeti altndayd. Bu hkmdarlar slmiyetin Kuzey Hindistanda yaylmasna engel
tekil ediyorlard. Neticede etin savalardan sonra Hindh racas malp edilmi ve Sebk Tegin, Kabil
Nehri boyunca Pevere kadar ilerlemeye ve orada slmiyetin tohumlarn atmaya muvaffak olmutur (98687).
Sebk Teginin bundan sonra Smnlerin i siysetinde nemli rol oynamaya balad grlmektedir.
Smn Emri II. Nuh, Trk kumandanlarndan Eb Ali Simcr ve Faik el-Hssann ittifakna kar Sebk
Tegini yardma armtr. Sebk Tegin ve olu Mahmud Horasana giderek bu isyanclar malp etmilerdir
(995). Bunun zerine Smn emri onlara unvanlar ile birlikte Mahmuda Horasan ordular kumandanln
vermitir. Sebk Teginin 997 ylnda lm zerine yerine veliahd kk olu smail tahta kmtr. Ancak
gl bir ahsiyete sahip olan byk olu Mahmud bu karar dinlemeyip mcadeleye girimi ve smaili
malp ederek Gazneli tahtn ele geirmitir (998). Mahmud daha sonra Smn Devletinin i ilerine
mdahale etmitir. Ayrca Smnler tarafndan tannmayan Badat Abbas Halifesi Kadir-Billh adna hutbe
okutmutur. Halife ona Yemnd-devle ve emnl-mille lakbn vermitir.
999 ylnda Karahanllar Smnleri ortadan kaldrmlardr. Her ne kadar Eb brahim smail
el-Muntasr Smn hanedann diriltmeye alm ise de Gaznelilerin ve Karahanllarn bu devletin
topraklarn paylatrmalar sonucu emelini gerekletiremeden lmtr. Mahmud, Horasanda iktidarn
salamlatrdktan sonra Smn Devletinin snr blgeleri olan Sstan, Czcn, Cagniyn, Huttel ve Hrizmi
kendi kontrol altna almtr. Mahmud daha sonra o dneme kadar putperest bir blge olan Guru kontrol
21
altna almaya almtr. Buraya birincisi 1011de ikincisi 1020de olmak zere iki sefer dzenlemi ve baz
mahall reisleri zorla itaat altna almtr. slm dinnin esaslarn retmek iin blgeye hocalar tayin etmitir.
Fakat Gur blgesi Gazneliler tarafndan tam olarak itaat altna alnamam ve slmn bu blgede yaylmas ar
bir seyir takip etmitir. Mahmud, Smn Devleti topraklarnn byk bir ksm zerinde hkimiyetini kabul
ettirdikten sonra Hindistan almaya ve burada slm dinni yaymaya teebbs etmitir. Bakent Gaznenin
Kuzey Hindistan ovalarna hkim yksek bir yaylann tepesinde bulunmas bu seferlerin gereklemesinde
byk kolaylklar salamtr. Mahmud, baz arkiyatlarn iddia ettii gibi zengin kaynaklar ele geirmek
iin deil slm yaymak iin Hindistana on yedi sefer dzenlemitir. Bunlarn en nemlisi, 1025-1026deki
Somnat (Sment) seferidir. Bu sefer sonunda kazand zaferin yanklan btn slm lemine yaylm
ve Sultan Mahmudun Snn slm dnyasnn kahraman olarak tannmasn salamtr. Abbas Halifesi
tarafndan kendisine sultan ve ilesine yeni eref lakplar verilmitir. Sultan Mahmud zaman zaman
Karahanl Devleti ile de savam ve onlara stnln kabul ettirmitir. Ayrca bat ynnde devletini
genileten Mahmud, Iraktaki Bveyhleri malp ederek Irak- acemi kendi imparatorluk snrlar iine
katmay baarmtr.
Sultan Mahmudun 1030da vefatndan sonra Gazneli Devletinde tekrar taht mcadelesi balamtr.
Sonuta Mesud kardei Muhammedi malp ederek Gazneli tahtna gemi ve Muhammed gzlerine mil
ekilerek hapsedilmitir. Mesud yetenekli ve cesur bir asker olmasna ramen devlet idresinde babas kadar
baarl olamamtr. Mesud, babasnn Hindistandaki baarsn korumak ve kalc hale getirmek istediyse de
Karahanl ve Seluklu tehlikesi karsnda buraya babas kadar ok sayda sefer dzenleyememitir. 1033te
yapt bir seferle Sarsve Kalesini ele geirmitir. Seluklular 1035-1036 ilkbaharnda Gazneli hkimiyetinde
bulunan Horasana g ederek Merv, Serahs ve Ferve arasndaki topraklara yerlemilerdir. Sultan Mesudun
Seluklulara kar gnderdii Hcib Beg Tod kumandasndaki ordu Hisr- Tkta ar bir yenilgiye
uramtr (1035). Sultan Mesud Seluklular Horasandan atmak iin ok uram, ancak 1037 ve 1038de
ar Beyin mhirane siysetiyle ordusunun iki defa daha bozguna uratlmasn engelleyememitir. Bu
malubiyet Gaznelilerin Horasandaki hkimiyetlerine son vermitir. Mesud, Hindistana yapt seferlerde
baar kazanmasna ramen Seluklular karsnda byk bir baar elde edememitir. Nihayet Turul Bey ile
Dandenakanda karlam ve gn sren savatan sonra ar bir yenilgiye uramtr 1040. Bunun zerine
Mesud ilesini ve hazinelerini toplayarak Hindistana doru ekilmitir. Ancak bir ayaklanma sonucu tahttan
uzaklatrlarak kardei Muhammed ikinci defa tahta karlm ve kendisi ldrlmtr (1041).
Mesudun olu Mevdd, amcas Muhammed ve taraftarlarn malp ederek ayn yl Gazneli
Devletinin bana gemitir. Ancak Mevddun da devleti kurtaracak meziyetlere sahip olmad ksa bir
sre sonra anlalmtr. Sadece Hindliler ve Seluklular ile mcadele edip Seluklu istilsn bir sre iin
durdurabilmitir. Komu devletlerle bir ittifak yaparak Seluklular zerine yrd bir sradaki lm
(1048) Mevdud iktidarnn sonu olmutur.
Mevdddan sonra ksa srelerle olu II. Mesud ve 1. Mesudun olu Ali, daha sonra da Mahmudun
olu Abdrred sultan olmutur (1049). Bundan sonra Turul adl bir Trk kumandan, Abdrred de dhil
olmak zere on bir ehzadeyi ldrerek Gazneli Devletinin bana gemitir (1052). Ancak onun da hkimiyeti
ok ksa srm ve o da yine bir Trk kumandan tarafndan ldrlmtr. Daha sonra Gazneliler tahtna
I. Mesudun olu Ferruhzd geirilmitir. Ferruhzd Seluklulara kar baaryla mcadele etmi ve 1059
ylnda lmtr. Ferruhzddan sonra tahta geen kardei brahimin baarl en nemli olay, uzun yllar
devam eden Seluklu-Gazneli mcadelesini bir barla sona erdirmesidir (1059). Sultan brahim, babasnn ve
dedesinin zamanndaki Gazneli Devletinin gcn yeniden salamaya alm ve bu bar srasnda Seluklu
sultanlar ile eit artlarda mzakereye girimitir. ki devlet arasndaki bar yaklak elli yl yrrlkte kalm
ve evlilik mnsebetleriyle daha da salamlatrlmtr. Sultan brahim Hindistanda da baz kaleler zapt
etmi ve Gur blgesini hkimiyeti altna almtr. Sikkeleri zerinde lk defa sultan unvan grlen brahim
krk yl hkm srdkten sonra 1099da vefat etmitir.
Sultan brahimin yerine oullarndan III. Mesud gemitir. Bu hkmdar zamannda devlet daha
ok Hindistan seferleriyle megul olmutur. III. Mesudun 1115 ylnda lmnden sonra olu rzd bir
yl kadar hkm srm, daha sonra III. Mesudun teki oullar arasnda taht mcadeleleri balamtr.
22
Bunun zerine Seluklular Gazneli Devletinin i ilerine mdahale etmilerdir. rzddan sonra tahta Arslan
ah geti ise de kardei Behram ah, Horasan meliki olan Sencerin yardmn salayarak Gazneliler tahtna
sahip olmutur (1117). Arslan ah nce Hindistana ekilmi, ardndan Gazneli taht iin yeniden mcadeleye
girimek iin harekete gemi ise de bu yolda hayatn kaybetmitir (1118). Behram ah, Hindistanda daha
ok isyanclarla uramak zorunda kalmtr. demeyi vaad ettii yllk 250.000 (veya gnlk 1000) dinar
vergiyi gndermemesi, Seluklu Sultan Sencerin Gazne zerine yrmesine sebep olmutur (1135). Sultan
Sencer Gazneye kadar ilerlemi ve Hindistana kaan Behram ah affederek yerinde brakmtr. Behram
ah devrinin olaylar arasnda Gaznelilerin Gurlular ile olan mnsebetleri dikkat ekmektedir. Gittike
kuvvetlenen Gurlular intikm duygular ierisinde Gazne ehrini yakmlarsa da (1150-51), Behram ah
yeniden Gazneye hkim olmutur (1152). Ancak bu hkimiyet Gaznelilerin k srecine girmelerini
engelleyememitir. Behram ah 1157de lm ve yerine olu Hsrev ah gemitir.
Sultan Sencerin Ouzlar tarafndan esir alnmasnn yaratt kargaa ve Gaznelilerin bu sultann
yardmndan mahrum kalmas Gurlularn iine yaram, bundan faydalanarak sratle hkimiyet sahalarn
geniletmilerdir. Sonuta Hsrev ah, Gazneyi terkederek Lahor ehrine yerlemitir. Bundan sonra Gazneliler
Hindistandaki topraklar zerinde hkm srmeye balamlardr. Hsrev ahn 1160ta lmnden sonra
yerine olu Hsrev Melik gemitir. Ancak bu gei, Gurlularn onu bir hile ile esir alarak Gazneli Devletine
son vermelerine (1186) engel olamamtr.
b. Gazneli Devletinin dr Tekilt:

Gaznelilerde sultan, devlet ynetimine mutlak bir ekilde hkimdi ve Allahn yeryzndeki glgesi
saylrd. Hkmdar saray hem Trk gelenei hem de ran gelenei esas alnarak tekiltlandrlmtr. Sultan,
saraydaki toplantlarda ahs muhafzlar ile (gulmn- saray) evrilmi oln altn bir taht zerinde otururdu.
Sarayda sk protokol kurallar uygulanmakta ve sultann halk ile dorudan temas engellenmekteydi. Gazneli
saray tekiltnda da teki Mslman-Trk devletlerinde mevcut grevliler yer alyordu. Divan tekilt
Dvn- Vezret, Dvn- Rislet (Dvn- Resil/n), Dvn- Arz, Dvn- rf ve Dvn- Veklet Dvn-
stifa, Dvn- Berid, Dvn- Ab (Dvn- M). Dvn- Msdereden olumaktayd. Debrlerin (memur-ktip)
ou Dvn- Rislette grev alrlard.
Adliye tekiltnda yarg ilerini kadlar yrtyordu. Her ehirde bir kad ve her eyalette bir kdlkudt
bulunurdu. Kadnn devlet idresinde zel bir konumu vard.
Kadlarn drst grev yapmalarn salamak amacyla onlara yksek cret denirdi. Sultan Mahmud
adalet tekiltna byk nem vermi, kadlar bilgi ve drstlkleriyle n kazanm mft ve fakihler
arasndan semiti. Gaznelilerde Dvn- Mezlime bizzat hkmdar bakanlk ediyordu. Sultan burada
halkn ikyetlerini dinler ve karar verirdi.
Bir eyalette devlet tekiltnn nemli kolu mevcuttu. Bunlardan sivil idrenin bandaki grevliye
shib-dvn denirdi; shib-dvn vergilerin toplanmas ve ynetim ilerinden sorumlu idi. Eyaletteki
ordunun ihtiyacn karlamak da onun grevleri arasndayd. Bunun dnda eyalette ordu kumandan (slr,
sipehslr), mil, kdlkudt ve shib-i berd gibi grevliler de vard.
Gazneli Devleti balangta genileme siyseti takip ettiinden ordu bunu salayabilmek iin daima
savaa hazr durumda bulunurdu. Gazneli ordusu genelde gulmlar, dzenli birlikler, eyalet askerleri, cretli
askerler ve gnlllerden olumaktayd. Gulmlarn ounluu Trk olup saylar yaklak 4000-6000 kiiydi.
Sonralar bu gulmlara Hindliler ve Tacikler de katlmtr. Bunlarn kumandan slr- gulmn unvann
tayordu. Gulmlarn iinde sultann muhafz kuvveti de yer alyor ve bunlara gulmn- hs deniliyordu.
Gazneli Devletinin kne kadar gulmlar ordu iinde nemli bir unsur olarak yerini korudular. Orduda
kuzeyden gelen cretli askerler de yer almaktayd. Ouzlar, Karluklar, Yamalar ve Halalar gibi gruplardan
yardmc kuvvet olarak da faydalanlyordu. Eyalet valileri de mahall savunmada kullanmak zere kabilelerden
asker kaydetmekteydiler. Devletin kuruluundan itibaren dzenlenen Hindistan seferleri, orduya Horasan
ve Mvern-nehirden gnll gazilerin katlmasn salamt. Sultan Mahmudun 1018daki Kannevc
23
seferine Mvern-nehirden 20.000 gazi katlmt. Gazneli ordusunda nemli bir unsuru da Hindistandan
hara olarak alnan sava filleri tekil ediyordu. Filler savata dman saflarn bozmak ve yarmak, okulara
at imkn vermek, kumandanlara orduyu sevk ve idre etmek iin yksek bir yer salamak, ar silh ve
mancnk gibi kuatma makinelerini ekmek iin kullanlyordu. Ordudaki fil says 1700 civarnda idi.
Gazneli ordusunun saysna gelince, Sultan Mahmudun 1023te baharda teftii srasnda ordunun
mevcudu 54.000 civarnda idi. Bu say, sava zamannda gnlller ve eyalet kuvvetleriyle byk lde
artmaktayd. Mesel Mahmud 1015-16da Hrizm seferi iin Belhe ilerledii zaman ordusunun 100.000 kiiden
olutuu kaydedilmektedir.
c. lim
ve Kltr Hayat:
Gazneliler devri siyas bakmdan olduu gibi kltr bakmndan da parlak gemitir. Sultan Mahmud
ve olu Mesud geleneksel slm kltryle yetimilerdir. Her iki sultan da kendi saraylarnda devrin en
byk simalarn toplamaya almlar, airlere ve ulemya hrmet ve sevgi gstermilerdir. Ayrca komu
lkelerden airleri kendi lkelerine armlardr. Resm dilin Farsa olduu Sultan Mahmudun saraynda
400 airin bulunduu yolundaki rivayet mbalaal kabul edilse bile iir ve edebiyata verilen nemi gstermesi
bakmndan dikkat ekicidir. Bu airlerin banda, devaml olarak efendisini ve dier saray mensplarn
vmekle megul olan Melik-uar Un-Sur geliyordu. Sebk Tegin ve Mahmud dneminin byk edip ve
mnilerinden biri de Eb1-Feth el-Bst idi. Daha sonra Sultan brahim ve halefleri devrinde de Gazneliler
saraynn ran edebiyatnn gelimesine yardmc olduu grlmektedir. Bu airler arasnda Trk asll Ferruh-i
Sstn ve Minihr-i Damg-n, Esced, Gazir ve hnme mellifi mehur Firdevs, Eb1-Ferec-i Rn, Sen,
Osman Muhtri, Mesd- Sad- Sel-mn ve Eref-i Gaznev (Seyyid Hasan) saylabilir. Bizzat Sultan brahim de
her yl bir Kuran istinsah eder ve onu dier hediyelerle birlikte Mekkeye gnderirdi. Sultan Mesudun da iyi
bir hattat olduu bilinmektedir.
Tarih yazcl bakmndan da Gazneliler dnemi parlak gemitir. Sebk Tegin ve Mahmud devrine
ait Kitbl-Yemn adl bir eser kaleme alan Utb, eseri Zeynl-ahbr Sultan Abdrre-de sunan Gerdz,
Trih-i Beyhak mellifi Muhammed b. Hseyin el-Beyhak Gazneliler devrinin nde gelen tarihileridirler.
Trkler hakknda Tafill-etrk al siril-ecnd adl bir risale yazm olan bn Hassl de bir sre Gaznelilerin
hizmetinde almtr.
Sultan Mahmud Hrizme hkim olunca, Ortaan en byk limlerinden biri olan Brn ile hocalar
Eb Nasr bn Irak, Abdssamed b. Abdssamed el-Hakm ve Grgente ilm mnsebet kurduu filozof hekim
Eb1-Hayr bnl-Hammr da Gazneye gtrmtr. Sultanla beraber Hind seferlerine katlan Brnnin
Hindistandaki temaslar, dier inan ve detler hakkndaki snrsz merak Tahkikti mli1-Hind adyla byk
bir eser yazmasna vesile olmutur. Bu kitap, Hindlarn inan ve detlerini tarafsz olarak inceleyen ilk
slm eser olma zelliini tamaktadr. Bu eserde Hindistann corafyas, ilm ve din hayat hakknda geni
bilgi bulunmaktadr.
Gazneli hkmdarlar mimari faaliyetleriyle de dikkat ekmilerdir. Sultan Mahmud ve Mesud byk
inaa faaliyetlerinde bulundularsa da onlarn eserlerinden ok az gnmze kadar gelebilmitir. Mahmud
arlar, kprler, su kemerleri yaptrmtr. Bunlardan Gaznenin kuzeyindeki Bend-i Mahmd bugne kadar
varln korumu ve kullanla gelmitir. Sultan Mahmud ayrca Gaznede birok cami ina ettirmitir. Gazneli
sultanlarnn byk ehirlerde kendilerine saraylar ve baheler yaptrdklar bilinmektedir. Byk bir mimari
kabiliyete sahip olan Sultan Mesud, Gaznedeki sarayn plann bizzat izmi ve inaasna nezaret ettii bu
saray drt ylda tamamlanmtr. Bundan baka Gaznede bir de kpr yaptrmtr. Fransz arkeologlar
tarafndan son yllarda yaplan aratrmalarla Bstteki Leker-i Bzrda ortaya karlan byk saray, Gazneli
saraylarnn btn zenginlik ve ihtiamn ortaya koymaktadr. Ayrca Sebk Tegin ve Mahmudun trbeleri
bugne kadar gelmitir. Sultan brahim ve III. Mesuda ait olduu sylenen trbe ve mezar talar zamanmza
kadar mevcudiyetini bozmadan gelmiler ise de bunlarn mimari ve sanat bakmndan fazla bir deerleri
olmad sylenmektedir. Ancak Gaznelilerin Ts valisi Arslan Czibin trbesi gelimi mimari zelliklere
sahiptir.
24
Gaznelilerden gnmze intikal eden sikkeler bu devletin para basmyla ilgili faaliyetleri konusunda
da bilgi vermektedir. Mahmd- Gaznev zamannda Lahorda zerinde Arapa ve Sanskrite yazlar bulunan
tengeler baslmtr. Sultanlar ayrca Abbas halifeleri tarznda dinar ve dirhemler de bastrmlardr.
Gaznelilerin Trk ve slm tarihindeki en nemli rolleri Kuzey Hindistann ftuhatna yol aarak
slm dinne Pencapta gl bir dayanak noktas salamalar ve daha sonraki Hindistan fetihlerine zemin
hazrlam olmalardr. Gazneliler, Hind dnyas kltryle de dorudan doruya temas kurmular ve yllar
sonra Pakistan Devletinin kurulmasnda birinci derecede etken olmulardr. Sultan Mahmud ve Mesud
hafzalarda halk kahramanlar olarak yerlemilerdir. Mahmud daha sonraki ran edebiyatnda adalet ve insaf
timsali mehur bir hkmdar olarak yer almtr.
SONU
Bu hafta Hindistanda Trk hkimiyeti, Akhunlar, Hindistana slmiyetin geli ve yayl sreleri ile Gazneliler
ve Gaznelilerin ilim ve kltr hayatlar zerinde durulmutur.
1) Akhunlar ile ilgili bilgilerden hangisi yanltr?
a) Akhunlar, Hiung-nularn blnmesinden sonra batya gidenler tarafndan kurulan bir devlettir.
b) Fars ve Bizans kaynaklarnda ismi Eftalitler olarak gemektedir.
c) inliler bu devleti Hua adyla anmaktadrlar.
d) Akhunlar devleti bugnk Afganistan-Tacikistan evresinde kurulmutur.
e) Akhunlar Devletine Ssnler tarafndan 567 ylnda son verilmitir.
2) Gaznelilerle alakl bilgilerden hangisi yanltr?
a) Sultan mutlak hkimiyet sahibidir ve Allahn yeryzndeki glgesi saylmtr.
b) Hanedanlk adn baehir olan Gazneden almtr.
c) Trk asll airler bu dnemde ran etkisinde kalmlar zgn eserler verememilerdir.
d) Firdevsi, Ebl-Ferec-i Runi, Gazari dnemin nl ahsiyetleridir.
e) Gazneli devleti 1186 ylnda son bulmutur.
YANITLAR:1-e, 2-c
KAYNAKLAR
AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

______, Bbrnme, DA, C. IV, s. 404-408.
1987.
25

2006.
stanbul, 1999.
stanbul, 1989.
26
27
ZET
Drdnc haftada Delhi Trk Sultanl, slmiyetin Hindistann dier blgelerine yaylmas, Timurun
Byk Hindistan Seferi ve ekildikten Sonraki Dnem ile Seyyit Hanedanl konular anlatlacaktr.
3. DELH
TRK SULTANLII:
Gur Sultan Muizzddin Muhammed b. Sm tarafndan XII. yzyln son eyreinde kurulmutur. Ancak
bamsz bir sultanlk haline gelii, Trk kumandan Kutbddin Aybegin Muizzddini 1206da ldrp tahta
gemesinden sonra olmutur. Sultanln gerek anlamda kurucusu ise Kutbddin Aybegin damad ve halefi
emseddin ltutm (letmi (1210-1236)tr. ltutm, Kutbddin Aybegin lmnden sonra taht iddiasnda
bulunan Tceddin Yldz ve Nsrddin Kabceyi ortadan kaldrarak tahta oturmu ve Bihr, Ranthambhor,
Mandor, Lahor, Multan, Bengal, Bilsan (Bhilsa) ve Uccaini zaptederek yerini salamlatrmtr. Ayrca
Celleddin Hrizmahn yardm isteini geri evirerek Mool tehdidin de nlemitir. ltutmn 1229da
Abbas Halifesi Mstansr-Billhtan menur ve hilat almas onun bamsz bir sultan olarak meruiyetini
kuvvetlendirmitir. Daha sonra lkenin uzak topraklarnn merkeze balln glendirmek iin ikt
sistemini uygulamaya balam ve dzenli bir ordu kurarak adna para bastrmtr.
ltutmn 1236da lmnden sonra sultanlk otuz yl kadar sren siyas kargaa ve karklk dnemi
yaamtr. Arka arkaya be Delhi sultan ldrlm veya tahttan indirilmitir. Sultanlk 1266da Giyseddin
Balabann tahta gemesiyle istikrara kavumutur. Gyseddin Balabann akll ynetimi ve isyanclara kar
sert tutumu ksa zamanda dzenin salanmasn salamtr. Balabandan sonra torunu Keykubad tahta
gemitir (1287). Ancak Keykubad ynetimde dedesi kadar baarl olamam, salnn da iyice bozulmas
sultanlkta ilerin yeniden ktye gitmesine vesile olmutur. Nihayet 1290da Emr Celleddin Frz ah Halac
bir darbe ile taht ele geirmi ve Keykubad ldrtmtr. Bylece Delhi Sultanlnda Halac hanedan
dnemi balamtr.
slm kaynaklarndaki bilgilerin aksine Halacler de Trk asll bir hanedandr. Onlarn idrede Afgan
unsurunu n plana karmalarnn sebebi, kendi ynetimlerini glendirmek iin Afgan beylerinin destek ve
ballklarn kazanmakt. Halacler dneminde de Delhi Sultanlnda karklklar devam etmitir. Celleddin
Firz ah ok gemeden yeeni ve damad olan Aleddin Muhammed tarafndan ldrlmtr. Bylece
1296da tahta sahip olan Aleddin, be yl sren baarl bir asker harekttan sonra Gucert, Ranthambhor,
Cithor, Mnd, Sivana ve Jaloru topraklarna katmay baarmtr. Ayn ekilde Gney Hindistanda Devagiri
(Deogiri), Telangana, Dvarsamudra ve Madura gibi vilyetler Delhi Sultannn stnln kabul ederek
vergiye balanmlardr. Sultan Aleddin kendi saltanat dneminde olduka baarl olmutur. Vergi sistemini
dzenlemi, lke ekonomisini istikrara kavuturmu ve Mool tehdidin tamamyla nlemitir.
Aleddinin 1316da lmnden sonra ksa sren bir kargaa dnemi yaanmtr. nde gelen
kumandanlardan Melik Kfur iktidara sahip olarak Aleddinin byk oullarn hapsetmi ve henz bir ocuk
olan ehbeddini tahta oturtmutur. Ancak ok gemeden Melik Kfur, Aleddinin nc olu Mbarek
Halacye bal saray muhafzlar tarafndan ldrlm ve Mbarek Halac sultan iln edilmitir (13161320). Mbarek babasnn sert idre tarzn deitirmi; tekrar istikrar salam ve bu arada Halfetullah
unvann almtr (bu unvan alan ve kullanan tek Delhi sultandr). Fakat Mbarek de bir mddet sonra yine
bir saray darbesiyle ldrlmtr. Onu ldrtenler arasnda bulunan eski Hindu mhtedi Hsrev Han,
Nsrddin Hsrev ah unvanyla tahta gemitir. Ancak eski sultana kar tutumu ve Hindu asll olmas
huzursuzluklara sebep olmutur. Trk kumandan Melik Gazi Tuluk, Hsreve kar bir isyan balatm ve onu
ldrterek Gyseddin Tuluk unvanyla kendisini sultan iln etmitir (1320-1325). Bylece Delhi Sultanlnda
Tuluklular dnemi balamtr.
Gyseddin Tuluk, bir yandan vergileri azaltrken te yandan Hindu toprak sahiplerinin imtiyazlarn
arttrarak onlarn balln glendirmitir. Bu arada Bengalde Telangana, Jajnagar ve Leknevti zaptederek
topraklarna katmtr. Fakat 1325te Bengalden dnerken esrarl bir ekilde lmtr. Baz tarihilerin,
yerine geen olu Muhammed Tulukun bunda parma olduunu sylemelerine ramen son aratrmalar
28
bu iddiay dorulamamaktadr. Muhammed Tulukun (1325-1351) uzun saltanat olduka youn gemitir.
Muhammed ncelikle merkez bir idar yap oluturarak en uzak eyaletleri bile dorudan kontrol etmek istemi,
fakat bu husus birok idar gle yol amtr. Muhtemelen bu yzden bir mddet sonra Devagiri (daha
sonra Devletbd)yi ikinci idar merkez yapm ve Delhiden idreciler gndermitir (1327). Fakat btn bu
tedbirler sonu vermemitir. Delhi Sultanlnn Gney Hindistandaki otoritesi gittike zayflaynca Madura,
Vlcayanagar ve Behmeni gibi krallklar bamszlklarn iln etmilerdir. Muhammed Tulukun Horasana
ve kuzeyde Karachile yapt seferlerle baz iktisad tedbirleri de beklenen sonucu vermemitir. Bununla
birlikte Muhammed Tuluk aydn, msamahakr ve ilme deer veren bir sultand. Sradan Mslmanlara ve
Hindu grevlilere destek vererek kabiliyetli olanlar nemli grevlere getirmitir. Hindlara deer veriyor,
limleriyle sohbetlerde bulunuyor, hatta onlarn festivallerine bile katlyordu. Ayn durum Hindistandaki
dier dinler iin de sz konusuydu. Muhammed Tuluk, bn Teymiyyenin talebelerinden olan Abdlaziz
Erdeblyi de saraynda arlamtr.
Muhammed Tulukun halefi Frz ah Tuluk (1351-1388)un saltanat boyunca Delhi Sultanlnda
istikrar ve insan deerlere nem veren bir idre anlay hkim olmutur. Sululara ikence yasaklanm,
ulemya baz imtiyazlar tannmtr. Ayrca yeterli rn alamayan iftilerin vergileri azaltlm ve bu
arada slm olmayan yirmi sekiz eit vergi kaldrlmtr. Evlenecek fakir genler iin bir hayrat-hne ile
cretsiz hizmet veren bir shhathne kurulmutur. Ayn ekilde isizlere i bulmak iin bir tekilt faaliyete
geirilmitir. ada olan kaynaklar Frzu barsever bir sultan olarak zikretmekle birlikte onun Bengale,
Jajnagara, Nagarkofa ve Tattaya seferler dzenlediini ve Etavahtaki isyan sert bir ekilde bastrdn da
bildirmilerdir.
Frz ahn lmnden sonra sultanlkta yine bir taht kavgas ve kargaalk dnemi balamtr.
1398de Timurun Delhiyi talan etmesi bu kargaay iyice arttrmtr. Bu arada Jaunpr (1394), Mlv (1401)
ve Gucert (1407) valileri bamszlklarn iln etmilerdir. Tahtn ksa aralklarla el deitirdii bu karklar
ierisinde son Tuluk Sultan Nsrddin Mahmudun lmnden (1413) sonra Delhi, Multan Valisi Seyyid
Hzr Han tarafndan zaptedilmi ve bylece Delhi Sultanlnda Seyyidler hanedan dnemi balamtr.
Seyyid Hzr Han (1414-1421) Sultan Muhammed Tuluk tarafndan Multan valiliine tayin edilmiti.
Timurun Hindistan seferi srasnda ona destek verince Timur kendisine dokunmamtr. Ancak Seyyidler
zamannda da ortalk bir trl sknete kavumamtr. Arka arkaya gelen drt Seyyid sultan Seyyid Hzr
Han, Mbarek ah, Muhammed ah ve Aleddin ah, civardaki valilerle ve kabilelerle srekli otorite sava iinde
bulunmulardr. Bu yzden de genelde Seyyid sllesinin Delhi Sultanl tarihinde nemli bir yeri olmad
gr arlk kazanmaktadr. Bu dnemde Delhi gittike artan bir tehditle kar karya kalm, bunun zerine
Aleddin 1447de Delhiden ayrlp Bednu baehir yapmaya karar vererek oraya yerlemitir. Delhide
de veziri Hamd Han brakmtr. Ancak Hamd Han, Sirhind Valisi Behll-i Ldiyi davet ederek Delhiyi
igal etmesini istemitir. Behll-i Ld, Delhiyi zaptedince Sultan Aleddin tahttan resmen ekilmi, bylece
Ldler hanedan devri balamtr (1451).
Behll-i Ld (1451-1489), Frz ah Tuluk zamannda Hindistana g eden Afgan asll bir ileye
mensptur. Tuluklulara olan hizmetlerinden dolay nce Sirhind valiliine tayin edilmi, daha sonra Lahor
ve Dipalpr onun ynetimine braklmtr. Bu arada kendisine hn- hnn unvan da verilmitir. Behll-i
Ld, saltanat srasnda Afganlarn genel karakteri olan mutlakiyeti bir ynetim ekli uygulamam; daha
ok katlmc bir tarz gelitirerek Afganl kabilelerin desteini kazanmtr. Bu sayede Orta ve Dou Hindistan
blgelerindeki isyankr kabilelere hkimiyetini kabul ettirmitir. Dzenledii seferler neticesinde 1482de
Jaunpru zaptettikten sonra Mevar ve Gvalioru da kendisine balamtr. Bylece Delhi Sultanlnn
stnl tekrar btn Hindistanda kabul edilmi ve sultanlk eski itibarn kazanmtr.
Behlln olu skender-i Ld (1489-1517) babasnn yolundan giderek sultanln snrlarn
geniletmitir. Yeni hkimiyet salanan Jaunpr, Bayana Tirhut, Dholpr, Gvalior, Narvar ve Chanderi gibi
blgelerin daha iyi ynetilebilmesi iin sultanln merkezi Delhiden Agraya tanmtr (1506). ada
kaynaklar, mutaassp bir Mslman olan skenderin gayri mslimlere kar msamahakr olmadndan
sz ederler. skenderden sonra tahta geen brhm-i Ld ise (1517-1526) maiyeti altnda bulunan beylere
kar sert davranlar ile onlarn tepkisini ekmitir. Kardelerine ve baz kumandanlarna yapt kt
29
muameleler neticesinde brahime kar bir isyan balamtr. Pencap Valisi Devlet Han ile brahimin amcas
lem Han o srada Kabilde oturan Bbrden yardm talep ederek kendilerini brhm-i Ldiden kurtarmasn
istemilerdir. Bunun zerine Bbr, Delhiye yrm ve nl Panipat Savanda brhm-i Ldyi malp
ederek ldrtmtr (21 Nisan 1526). Bylece Hindistanda Delhi Sultanl dnemi sona ermi ve Bbr Trk
Devletinin hkimiyeti balamtr.
Delhi Sultanl Hindistann sosyal, ekonomik ve siyas hayatnda byk deiikliklere sebep olmutur.
Her eyden nce Hindistandaki ok sayda devletik zamanla ortadan kalkmtr.
Delhi Sultanl dnemi Hindistandaki slm mimarisi asndan da nemlidir. Bu devrin en mhim
eserleri Delhide bulunmaktadr. Delhi sultanlarnn adyla anlan Tulukbd, Frzbd gibi Delhi ehirleri
de bunu gstermektedir. Eski Delhide Hindistandaki Trk-slm hkimiyetinin muhteem ant, 1119da
Kutbddin Aybeg tarafndan inas balatlp 1130da ltutm zamannda tamamlanan Kutub Minrdr.
4. TMURUN
DNEM:
HNDSTAN SEFER LE HNDSTANDAN EKLDKTEN SONRAK
1397 ylnda Timurun torunu Pir Muhammedin, Multan almas zerine 1398de Timur, Hindistan
sultanlarnn puta tapma ilerini ortadan kaldrmam olmalarn bahane ederek Hindistana girmitir.
Delhiyi alm ve byk yama faaliyetlerinde bulunmutur. Ayrca Hindular yle bir ezmitir ki o devirde
Mslmanlarn egemenliini tehlikeye drmeleri imknn ortadan kaldrmtr.
Timur 1399da Trkistana dnerken Tuluk Devletinin beylerinden olup kendi hizmetine gemi
olan Hzr Han Multanda vali olarak brakmtr. Timur dndkten sonra Delhi blgesinde baka bir beylik
ortaya km ve bu Hzr Hanla mcadeleye balamtr.
Timurdan sonra Hindistandaki durumu ksaca u ekilde zetleyebiliriz:
Bu srada douda da Cenvpurda bamsz bir devlet kurulmutur. 1393de son Tuluk Sultan Nasird Din Mahmud tahta ktnda Hoca Cihan adyla nlenen Melik Server adndaki beyi, Gencenin dousunda
olduka kalabalk bir ekilde ayaklanm olan Hindulara kar giden ordunun bana Sultan-ark unvaniyle
geirilmi ve bu isyan bastrmak gayesi ile 1394de yola kmtr. Cevnpura yerletikten sonra resmen olmasa
da bamsz bir hkmdar gibi davranmaya balamtr. Ancak 1399da Timurun Hindistandan ekildii
srada lm ve yerine evlatl Melik Karanfil, Mbarekah adn alarak gemitir. Mbarekah, resmen
bamszln ilan etmi ve hutbeyi kendi adna okutmutur.
Gcarat valisi Zafer Han da yine Tuluk ehzadelerinin kavgalar srasnda 1396da gerek anlamda
bamsz hareket etmeye balamtr. 1397de olu Tatat Hanla birlikte Delhiyi almak ve orada yeniden gl
bir devlet kurmak dncesiyle Delhi zerine yrmeye hazrlanm, ama Timurun geleceini duyunca
Gceratta bamsz kalmakla yetinmenin daha iyi olacana karar vermitir.
Gceratn batsnda ve Malvann gneyinde bulunan kk Hande lkesi (Han lkesi) de
bamszn 1382de kazanmtr. Bu devletin kurucusu Melik Ahmed, Halife mer soyundan geldii
iddiasnda bulunduu iin Handeteki bu devlete Faruki Devleti de denmitir.
Malvada vali olarak grev yapan Gur sllesinden Dilaver Han, Timurun Hindistan seferi srasnda
bamsz kalm ve 1406da lnce olu Alp Han resmen bamszln ilan ederek Hueng ah adn almtr.
Aa Sintte ise Muhammed Tuluk zamanndan beri kh yar bamsz, kh Delhiye bal kalm ve
kendilerini nl efsane kahramanyla ilgili gstermek iin Cem adn tayan bakanlar ortaya kmtr.
Timur aknndan sonra Tuluk adnda biri Aa Sintte bamsz hkmdar olarak karmza kmaktadr.
Timurun seferinden sonra Bengal, Kemir ve Dekkendeki devletlerin durumlarnda nemli bir
deiiklik olmamtr.
Btn bu devletlerden ksaca bahsetmeden nce Hindistann gl ve kurucu unsuru olan Trklerin
30
durumunu ksaca gzden geirmeye alalm:

XIV. yzyln ikinci yarsnda Timurun Moollar Trkistandan srmesi ve oradaki Trkleri byk
bir devletin bana geirmesi, Hindistana gitmekte olan Trk gnn durmasna veya ok azaltmasna yol
amtr. Bu da Hindistan Trkln gsz brakmtr. Bylece Pencabn kuzeyindeki dalk blgelerde
yaayan ve byk lde Trk olan baka bir milletin, Afgan milletinin Hindistann en nemli ksmlarna
egemen olmasnn yolu almtr. XV. yzyln banda Afganlar arasnda en ok sz geenler Ludilerdir ki
bunlar da bilindii zere Afganlam eski Hala Trklerindendirler.
Ludilerden Devlet Han Ludi son Tuluk Sultan Mahmudun beyleri arasnda en gls olmu ve bu
hkmdar bir kukla gibi kullanmtr. Bu srada baz beyler ile nce Timurun ondan sonra da olu ahruhun
Multanda valisi olan Hzr Hana kar mcadeleye girimitir. 1413de Sultan Mahmut lnce, Devlet Hann
kendini sultan ilan ettirmesi bir ie yaramam ve Hzr Han, Delhiyi kuatp alarak oraya yerlemitir (1414).
Bu durum sadece Afgan saltanatnn kurulmasn 37 yl gecikmitir.
5.
SEYYT HANEDANLII (1414-1451):
Yukarda da bahsettiimiz gibi Multanda Byk Timurun valisi olarak kalan ve komu beylerle savaan
Hzr Han 1414de Delhiye yerlemi ve lnceye kadar kendin Timurun olu ahruhun Hindistan valisi
saymtr. Bu srada Rayat-i-Ala yani En yksek bayraklar unvann almtr. Bununla birlikte Hindistanda
tamamen bamsz hareket etmitir. Hzr Han ldkten sonra olu Mbarek kendisine ah dedirtmi ve
Trkistanla ilgisini keserek Delhi tahtna yeni bir hanedan karmtr. Bu hanedana Seyyid Hanedanl
denmitir; ancak bunlarn Seyyidlii, Seyyid-s-Saadet denilen Buharal nl eyh Celal-l-Hak ve-er vedDinin Hzr Hann babas Sleymana bir yaktrmasndan ibarettir. Sleyman, Multan valisi Malik Merdann
yetitirdii bir ocuk olup sz geen eyh onu bu valinin evinde grm ve Seyyidlii ona yaktrmtr. Firuz
Tulukun koyduu bir yerin valisinin hep ayn soydan seme gelenei dolaysyla Multanda, Merdandan
sonra onun olu, ondan sonra sras ile evlatl Sleyman ve onun olu Hzr vali olmulardr. 1395-96 ylnda
Dibalpur valisi Sareng Han, Hzr Hanla savam ve Multan ondan almtr; dolaysyla 1397de Timurun
torunu Pir Muhammed Multan ald srada oras Sareng Hann elinde bulunuyordu ve Hzr Han, Biyanada
bir snt gibi oturuyordu.
Timur, Delhiye girince Hzr Han yanna gitmi ve hizmetine girmitir. Timur Hindistandan
ekilirken ona: Delhiyi ve btn alnm olanlar sana baladm der ve daha sonra Lahorda iken Multan
ve Dibalpuru da Hzr Hana brakr. Bu bilgi Seyyid Hanedannn tarihesi olan Tarih-i Mbarek ahinin
yazar Yahya Sihrindi tarafndan bildirilmitir. Buna gre Hzr Han kendin, Multan ve Dibalpurun valisi
grrken, Timurun gemi olduu yerler iin de oralarn genel vekili saymtr.
Hzr Han dnemi esas itibar ile son Tuluk devrinden pek farkl deildir. Bu dnemde devlet ve
hkmdar daha gl iken, beyler saraylarda hkimiyet kuramamlardr. Dzendeki karklk devam etmi
ve vergi toplamak iin biteviye seferler gerekmitir. Zaman zaman vali veya beyden dahi vergi alnamamtr.
Bu durumda onlarn kurganlar (kaleleri) kuatlm veya onlara ait yerler yama ettirilerek vergi alnmtr.
Hzr Hann olu silik, gsz bir devlet adam ve komutan portresi izmitir. Yukarda grdmz
gibi Mbarek ah unvann alm ve Grkanllarla (Timur oullar) her trl ilgiyi kesmitir. Saltanat yllar
genelde ayaklanmalar iinde gemitir. 1434de nfuzunu krmak istedii veziri Server-l-Mlk tarafndan
ldrtlm ve yerine kardeinin olu Muhammed ve ondan sonra da 1444de onun olu lem ah tahta
kmtr. Hepsinin saltanatlar kargaa, ayaklanma, i ve d savalar iinde gemi ve devlet gittike daha
gsz bir hale dmtr. Devlet ileri gnden gne Pencabn byk bir ksmna egemen olan Behll Han
Ludi adnda bir Afgan beyinin eline gemitir. 1451de lem ah, Behlln basksna dayanamayarak taht ona
brakarak Badaunda kk bir toprak sahibi gibi yaamaya balamtr. Bylece -Birinci Delhi Trk Sultanl
sona ermi ve onun yerine Birinci Delhi Afgan Sultanl kurulmutur.
31
6. HNDSTANDA SLMYETN DER BLGELERE YAYILMASINDA ETKL OLAN DEVLET
VE HANEDANLAR:
XII. Yzyln ikinci yarsnda Gurlularn Gazneye hkim olmalarndan sonra slmiyet Hindistann
dier blgelerinde de yaylmaya balamtr. Hrezmahlarn basksyla karlaan Gurlu Sultan Gyseddin
Muhammed b. Sm ve arkasndan ilk olarak Gaznenin idresini verdii kardei Muizzddin Muhammed b. Sm
Hindistana ynelmilerdir. Muizzddin Muhammed 1186da Lahoru zaptederek Hindistandaki Gazneli
hkimiyetine son vermi; 1193te de Racptlar yenerek Aligarh ve Ecmre kadar olan blgeyi ele geirmitir.
Daha sonra kumandanlarndan Kutbddin Aybeg birka yl ierisinde Kuhram, Smne, Bedn, Kannevc,
Gevliyr ve Klincr gibi yerleri alrken, onun adna hareket eden htiyrddin Muhammed Bahtiyar
Halac de Bihr ve Bengaldeki baz blgeleri fethetmitir. Bu ekilde Leknevt Halaclerinin temeli atlmtr
(1202). XIII. Yzyln balarnda Hindistan valiliine tayin edilen Kutbddin Aybeg, 1206da Gurlu Sultan
Muizzddinin vefat zerine Lahorda bamszln iln ederek Delhi Sultanln kurmutur (1206); Gurlu
Sultan Gyseddin Mahmd da bu durumu onaylam ve ona Sultan unvann vermitir. Ancak Delhi
Sultanlnn gerek anlamda kurucusu Kutbddin Aybegin damad ve halefi emseddin ltutm (1211-1236)
tr. Kutbddin Aybegin lmnden sonra tahtta hak iddia eden vrislerini saf d brakp sultanla hkim
olan ltutm, Pencaptan Bihra ve Kemirden Orta Hind yaylasna kadar uzanan topraklar ele geirerek
hkimiyetini glendirmitir. Daha sonra 1229da Abbas Halifesi Mstansr-Billhtan menur ve hilat alarak
meruiyetini tasdik ettirmitir.
ltutmn 1236da vefatyla siyas bir kargaa balam ve bu durum 1266da Gyseddin Balaban
Hann tahta gemesine kadar srmtr. Daha sonra kumandanlardan Celleddin Frz ah Halac, Delhi
Memlk Sultan Muizzddin Keykubad ldrp iktidar ele geirmi ve bylece Delhi Halacleri dnemini
balatmtr (1290); ancak Celleddin Frz ah da 1296da yeeni Aleddin tarafndan ldrlmtr. Bylece
tahta kan Aleddin, be yl kadar sren bir asker hareketle Gney Hindistann baz blgelerini sultanln
snrlar ierisine katmtr. Aleddinin 1316da lmnden sonra ksa sren bir kargaa dneminin ardndan
Kutbddin Mbarek Halac sultan iln edilmitir. Onun da bir saray darbesiyle ldrlmesinden sonra (1320)
ba gsteren karklklar srasnda kumandanlardan Gyseddin Tuluk duruma hkim olmu ve Delhi
Sultanlnda Tuluklular dnemi balamtr. Hindistann Leknevt, Delhi ve Mlv blgelerinde hkm
sren Halacler buralarda kltr, sanat ve edebiyat alannda nemli izler brakmlardr. Tuluklu sultanlar
snrlar geniletmeye muvaffak olmularsa da ok genilemi bulunan topraklardaki hkimiyetleri gittike
zayflamaya balamtr. kan isyanlar neticesinde Vicayanagar ve Mandra Racalklar ile Behmen Sultanl
kurulmutur. Drdnc hkmdar Frz ah Tuluktan sonra taht kavgalar ve kargaa dnemi balamtr.
Bu srada Mlv, Gucert ve Cavnpr valileri bamszlklarn iln ederken Delhi de Timurun istilsna
uramtr (1398). Tuluklularn yklmasndan sonra Multan Valisi Seyyid Hzr Han Delhiyi ele geirerek
Seyyidler hanedan dnemini (1414-1451) balatmtr. Ancak bu dnemde de istikrarszlk srm ve 1451de
buray alan Sirhind Valisi Behll-i Ld (I451-1489) Ldler hanedann kurmutur. Ldler dneminde
uygulanan kat politikalar sonucunda Delhi Sultanl eski gcne tekrar kavumu; zellikle skender-i Ld
zamannda (1489-1517) yeni fetihler gerekletirilmitir. brhm-i Ld dnemi ise (1517-1526) genellikle i
ekimelere sahne olmutur. 1526da Bbrn brhm-i Ldiyi malp etmesiyle Delhi Sultanl sona ermi
ve Bbrl Devletinin temelleri atlmtr.
Delhi Sultanl Hindistan tarihini ok etkilemi ve nemli sosyal, ekonomik, siyas deiikliklere yol
amtr. lkedeki pek ok mahall devletik ortadan kaldrlarak merkez idre gelenei gelitirilmi, bata
Delhi olmak zere ehirler mimari eserleriyle sslenmi, bu arada Mool istilsndan kaan limlere kucak
almas ile ilim ve kltr alannda nemli gelimeler kaydedilmi, ticaret hayat canlanm ve zellikle Delhi
her adan zamann en byk merkezlerinden biri haline gelip milletleraras bif hviyet kazanmtr.
1347de Delhi Sultanldan ayrlp bamszln iln eden Aleddin Hasan Behmen ah (1347-1358)
Dekkende Behmen Sultanln kurmutur. Behmenler ksa zamanda snrlarn geniletip idar sistemlerini
yerletirmilerdir. Aleddinden sonra tahta geen I. Muhammed ah zamannda (1358-1375) Varangal ve
Vicayanagar Racalklarna kar stnlk salanmtr. Behmen saraynda 1. Muhammed ahtan sonra ksa
bir mddet karklk yaanm; bu arada Vcayanagar Racal tekrar glenmi ve lke ancak 11. Muhammed
32
ah (1378-1397)n duruma hkim olmasyla dzene girmitir. Tceddin Frz dneminde de (1397-1422)
istikrar korunmu; Horihara ve Gondvana Racalklar ile yaplan mcadeleler baaryla sonulanm ve lkede
slmiyetin yaylmas iin faaliyet gsterilmitir. I. Ahmed (1422-1436) Telingana topraklarnn byk ksmn
zaptettiyse de ondan sonra tahta kan II. Ahmed zamannda (I436-1458) saray iinde nfuz mcadelesi ba
gstermitir. Onun olu Aleddin Hmyun (1458-1461) bu zaaf giderebilmek iin sert bir politika takip
etmi ancak baarl olamamtr. 1461de tahta geen III. Ahmedin yann kkl sebebiyle idre vezir
Mah-md-i Gvna braklmtr. Onun 1481e kadar devam eden idresi srasnda Behmen Sultanl en
geni snrlarna ulam; idrede istikrar ve otorite salanmtr. Mahmd- Gvnin lmnden (1481) sonra
dzen tekrar bozulmaya balam ve ksa srede devlet zlerek Berrda mdhler, Bderde Berdhler,
Bc-prda dilhler, nce kuzey ve Bat Maharatrada, daha sonra Ahmednagarda Nizamhler ve
Golkonda da Kutubhler hanedanlar kurulmutur. Bengalde Bengal Sultanl, Kemirde Kemir Sultanl,
Gucertta Gucert Sultanl, Cavnprda ark Sultanl, Mlvda Mlv Sultanl ve Kandete Frkiler
Bbrller ncesi Hindistanda hkm sren nemli devletler arasnda yerlerini almlardr.
SONU
Bu hafta Delhi Trk Sultanl, slmiyetin Hindistann dier blgelerine nasl yayld, Timurun Byk
Hindistan Seferi ile ekildikten sonraki dnem ve Seyyit Hanedanl ile slamiyetin yaylmasnda etkili olan
devlet ve hanedanlar anlatlmtr.
1) Timur, Hindistan sultanlarnn puta tapmaktan vazgememelerini bahane ederek ka ylnda Hindistan
zerine harekete gemitir?
a) 1398
b) 1396
c) 1397
d) 1399
e) 1395
2) Hindistandaki pek ok mahalli idre ortadan kaldrlm, merkezi idre gelenei gelitirilmitir.
Hindistandaki bu nemli deiiklie yol aan devlet hangisidir?
a) Gazneliler
b) Akhunlar
c) Delhi Sultanl
d) Timurlular
e) Ssnler
YANITLAR:1-a, 2-c
KAYNAKLAR
AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.
33
______, Bbrnme, DA, C. IV, s. 404-408.

1987.
2006.
stanbul, 1999.
stanbul, 1989.
34

35
36
ZET
Beinci hafta Babr Devleti (Babrller), Babrn menei ve ocukluu, hayat ve vefaat sreci, devletin
kuruluu, Babr yazs ve eserleri ayrntl bir ekilde grsel malzemeler kullanlarak anlatlacaktr.
3.
BABR DEVLET (BABRLLER):
Babr Devletinin tarihine gemeden nce, kurduu devletle Hindistandaki Trk hkimiyetinin
temellerini atan ve devlete adn veren Babr hakknda detayl bilgi vermeye alarak konuya balayalm:
7.a. Babr Dnemi:

1.
Babrn Menei ve ocukluu:
15 ubat 1483 (6 Muharrem 888) tarihinde Ferganada dnyaya gelen Bbrn soyu, baba tarafndan
Timura; anne tarafndan ise, Cengiz Hana dayanmaktadr. Timurun drdnc kuaktan, Cengiz Hann da
on beinci kuaktan torunu olan Bbrn babas, mer eyh Mirza; annesi ise, Yunus Hann kz Kutlu Nigr
Hanmdr. Bbr, Zahrddn Muhammed adn slm geleneine gre almtr. Hoca Nasrddin Ubeydullah
tarafndan verilen bu isminin yanna, eski Trk geleneine riayet edilerek kaplan veya panter anlamna
gelen Bbr ad da eklenmitir. Bbrn ocukluu hakknda bilinenler olduka snrldr. Babas mer eyh
Mirza Ferganada kk bir Timurlu prensliine hkim iken annesi ile birlikte Endican (Andican) Kalesinde
oturduklar srada, babas bir kaza sonucu vefat etmitir. Bunun zerine Bbr, henz on iki yanda olmasna
ramen, 10 Haziran 1494 Sal gn Fergana Hkmdrl tahtna oturmutur. Bbre babasndan kalan
topraklar ok da geni deildir.
2. Hkmdrl, Siyas Mcadeleleri ve Vefat:

Babrnamede10 Haziran 1494 (5 Ramazan 899 Sal gn)de, Fergana vilyetinde, on iki yanda padih
oldum diyen Bbr, Hindistan Sultan olmadan nce Ferganann son Timurolu hkmdr idi.
Bbrn 36 yllk saltanat hayat ve siyas mcadeleleri, ana ksmda ele alnabilir: Fergana hkimiyeti
(1494-1504), Kbil hkimiyeti (1504-1526) ve Hindistan hkimiyeti (1526-1530). Bbr, siyas hayatnn
balangcnda akrabalaryla ve kendisini tanmayan kumandanlarla uramak zorunda kalmtr. Amcas ve
Semerkant hkimi Sultan Ahmet Mirza skntsndan kurtulduktan sonra Takent hkimi Sultan Mahmud ile
mcadele eden Bbrn asl amac Endicanda saltanat srmek deil, atalarnn daha nceki yllarda sahip
olduklar Semerkant ele geirmekti. Bbr Semerkanta 1497 ve 1501 yllarnda iki kere hkim olmu, fakat
elinde tutamamtr.
Bbrn iki defa ele geirdii bu ata yurdunu kaybetmesinde en nemli sebep ise, Mvernnehirin
kuzeyinde var olan zbek tehlikesi olmutur. Bbr, zbek Hkmdr eybn Muhammed ile mcadeleye
girimi, 1501 ylnda gerekleen Ser-i Pl Meydan Savanda zbeklere yenilmitir. Bu malubiyetten sonra
dostlarnn, yaknlarnn ve akrabalarnn vefaszlna kzarak inzivaya ekilen Bbr, 1504 ylna kadar da
bu hayatn devam ettirmitir. Bir ara Moolistan Hkmdr olan akrabasnn yanna snan Bbr, pek
itibar grmemesi zerine oradan ayrlarak Afganistana g etmitir. zbeklere yenilmesine ve akrabalar
tarafndan dlanmasna ramen, mcadelesinden asla vazgemeyen Bbr, nce Kbil Kalesini, sonra da
1507de Kandahar ele geirmi, bylece ayakta kalmay baarmtr. Bbr, bu son fetihleriyle, HindistanAfganistan ve ran yolunu kontrol altna almtr.
Bbr, Kandahar ve Kbil Kalesini ele geirmesine ramen, Mvernnehire hkim olma hevesinden
vazgememitir. Bu arada 1501 ylnda ran tahtna kan ah smail de, zbekler ile olan mcadelesi dolaysyla,
37
tahta kar kmaz Bbr-zbek mcadelesine katlmak zorunda kalmtr. 1511 ylna gelindiinde de,
zbeklerin karsnda yine Bbr ve Safevler grlmektedir. Bbr, Safevlerin yardm ile Mvernnehirin
baz ehirlerini ve Semerkant hkmdrln ele geirmitir. Fakat ksa bir sre sonra nce Safevler, sonra
da Bbr, zbeklere yenilmilerdir. Bu durum zerine Bbr nce Hisra, sonra da Ceyhunun gneyine
ekilmek zorunda kalmtr.
Bu arada, 1514 ylnda ah smailin, aldran Savanda Yavuz Sultan Selim karsnda yenilmesi zerine
zbekler yeniden Mvernnehirde glenmilerdir. Bunun zerine, Safev desteinden btnyle mahrum
kalan Bbr, btn mitlerini kaybetmi bir ekilde Kbile geri dnmtr. Bbr, Kunduz taraflarnda bir
mddet kaldktan sonra yeniden harekete gemi, 1522 ylnda Kandahar tekrar ele geirmitir.
Bbr btn bu olanlardan sonra, Fergana, Semerkant ve Horasanda artk kendisine yaama hakk
tannmayacan anlamtr. Bundan sonra Bbr yzn gneye, Afgan geitlerinin tesine, farkl iklimlere
yni, zengin Hindistana evirmitir.
Bbr, Hindistana kendisinden nce Trkler ve Mslmanlar tarafndan gerekletirilen seferleri,
htratnda u ekilde anlatmtr:
Hazret-i Peygamber zamanndan bu tarihe kadar, dar padihlardan kii, Hindistan vilyetlerini ele geirerek,
orada saltanat srmtr. Biri, Sultan Mahmut Gzi ve evlddr; Hindistan memleketinde uzun mddet hkmdrlk
tahtnda oturmulardr. kincisi, Sultan habeddin Gr, kullar ve tevbiidir; ok senelerde bu memleketlerde padihlk
srmlerdir. ncs benim; fakat benim iim o padihlarnkine benzemez.
Bbrn Hindistan hkimiyeti 1526-1530 yllar arasnda gemitir; ksa zaman ierisinde de, beylerinin
ve zellikle de olu Hmyunun gayretleri ile baarlar ard ardna gelmitir.
Bbrn, Kbili zaptettikten sonra en byk arzusu Hindistana yrmek olmutur. Ancak, beylerinin
kararszl ve kardelerinin muhalefeti sebebiyle Hindistan seferi ve hkimiyeti bir trl gerekleememitir.
Fakat en sonunda btn engeller ortadan kalkm, Bbre Hindistan yolu almtr.
Bbrn kesin ve en byk Hindistan seferi 1525 ylnda gereklemitir. nce Pencap istil etmi,
hemen ardndan da Delhi zerine yrmtr. Bu srada Hindistandaki siyas gelimeler de Bbrn
yryn kolaylatracak ekilde cereyan etmitir. yle ki; Kuzey Hindistann hkimiyetini elinde tutan
Ldlerin hkmdr brhm-i Ld, yaknlar olan Lahor valisi ve lem Han ile neredeyse mcadele
ierisinde idi. Bu durum, Bbrn Hindistan seferine kmasnda etkili olan sebepler arasndadr. Bbr,
Sultan brahimin zerine yrmek iin Panipat Ovasna doru ilerleyiini srdrm, Panipat yaknlarnda
kararghn kurmutur. ok gemeden de, Panipat Kalesi nlerindeki ayn ad tayan ovada, Bbr ve Ld
kuvvetleri kar karya gelmilerdir. Taraflar arasnda gerekleen Panipat Meydan Sava, 21 Nisan 1526
gn cereyan etmitir. Ldnin ordusu ok kalabalkt ve 1000 kadar fili vard. Buna karlk Bbrn ordusu
12.000 civarnda idi. Fakat Osmanl sava usln uygulayan ve ateli silahlar kullanan Bbr karsnda
Sultan brahim byk bir yenilgiye uram ve ldrlmtr. brhm-i Ldnin lm zerine Ldlerin
hkimiyeti de sona ermitir. Bbr bu zaferden sonra Delhi ve Agray da hzl bir ekilde ele geirmi, hemen
ardndan da Bbrl Hnednn kurmutur.
Bbr, bu zaferden sonra Panipatta fazla kalmam, olu Humyunu dmann takibi ile
grevlendirmitir. Bunun zerine derhal harekete geen Humyun, Delhiyi aldktan sonra sratle Agra
zerine yrm, buradaki zengin hazineleri ganimet olarak ele geirmitir.
Bbr de daha sonra Cemne kylarn takip ederek, Dehliye gelmitir. Burada Hce Kutbeddin Kki,
Gyseddin Balaban, Aleddin Kala gibi byklerin trbe ve imretlerini ziyaret etmitir; Cuma namaznda
da hutbe Bbr adna okunmutur.
Bbr daha sonra, Ldlerin bakenti Agray ziyaret etmi, Sleyman Fermul kknde dinlendikten
sonra asl kaleye gitmitir. Bu arada Humyun tarafndan ele geirilen ganimetler de kendisine takdim
edilmitir. Bbr, Ld ilesine olduka iyi davranm, onlara geinebilecekleri kadar toprak vermitir.
38
Bylece Bbr, yava yava kuzey Hindistan tamamen hkimiyeti altna almtr. Ancak karsnda
iki byk dman bulmutur. Bunlardan birincisi Afgan emrleri idi ki bunlar brahimin kardei Mahmudu
sultan semilerdi. teki dman ise, itor racas Rn Sngnn banda bulunduu Racputlar idi. Hi vakit
kaybetmeden harekete geen Bbr, Humyun kumandasndaki kuvvetleri Afganlarn zerine gndermi,
bylece Afganlar geri pskrtlmlerdir. Bbrn kendisi ise, asl kuvvetleri ile Rn Sng zerine
yrm, 17 Mart 1527 gn, Kanvadaki mcadelede Racputlar bozguna uratmtr.
Bu zafer kolay olmamtr. Kar tarafn ordusunun kalabalkln gren Bbr, sava idresini bizzat
kendisi stlenmitir. Bbr bu Kanva Meydan Savanda da ateli silahlar kullanmtr. Bbrn sava
taktikleri ve bu ateli silahlar karsnda Hindularn yenilmekten baka areleri yoktu. Bu yenilgi zerine
itor racas, askerlerine toplanma emri vermi, kendisi de hzla Mevat tarafna kamtr. Bu zaferden sonra
Gazi unvann alan Bbr, o yl kestirdii paralara da, bu unvan yazdrmtr.
Bu fetihten sonra Bbrn turasna da Gazi unvan yazlmtr. Bbr ayrca fetihnmesinde,
turasnn altna u rubaiyi yazmtr:
slm urunda lde avre oldum,
Kfirler ile hep arptm,
Kendimi ehit etmeye azmetmitim,
Allaha kr ki, Gzioldum.
Bbr, Rn Sng zaferinden sonra Hindistanda hakl bir hret kazanmtr. Daha nce kendisine ve
olu Humyuna itaat etmeyen kaleler ve hanlar da artk ballklarn gstermilerdri. Bbrn, Hindistan
hkimiyetine alp, dmanlarn malup ettii zamanlarda, oullarndan Humyun ve Kmran da delikanllk
alarna gelmilerdi.
Bbr bundan sonra dikkatini, btnyle itaat altna alnmam olan Afganlar zerine evirmitir. Bu
arada Mahmud Ld ise, btn Afganlara hkimiyetini kabul ettirmi ve Bihr ele geirmitir. Bbr son
olarak 1529 ylnda, Ganj ve Gagra Nehirlerinin birbirine kart noktaya yakn bir yerde, Mahmud Ld
ile karlam, onu kesin bir malubiyete uratmtr. Hemen ardndan da Bengal zerine yryen Bbr,
Bengal Hkmdr Nusret ah ile galip taraf olarak bir bar antlamas gerekletirdikten sonra Agraya
dnmtr (24. 06. 1529).
Bbr, genliinden beri sk sk hastalanmakta idi. zellikle de bataklk hummasndan zaman zaman
lmle peneleen ve ayrca birka defa da zehirlenen Bbr en sonunda, brhm Ldnin annesi tarafndan
enigir Ahmed aracl ile verilen ve uzun vadede etkisini gsteren zehir yznden yataa dmtr.
1530 ylna gelindiinde Bbrn rahatszl artmaya balaynca beylerini ve yaknlarn huzuruna
arm, siyas vasiyetini aklam, salnda olu Humyunun veliahdln kabul ettirmitir. Henz 47
yanda olan Bbr, ksa bir sre sonra, 25 Aralk 1530 gn, Agrada hayata ved etmitir.
Bbrn lm haberi gizli tutulurken, saray mteme brnmtr. En sonunda Arayi Hann
tavsiyesiyle haberin halka duyurulmasna karar verilmi ve krmz elbise giymi olan telll, Bbrn vefatn
iln etmitir. Arada topraa verilen Bbr iin altm kadar gzel sesli hafz, devaml olarak, mezar banda
Kuran- Kerim okumulardr. Bbrn cesedi daha sonra vasiyeti gereince, Aradan alnarak merasimle
Kbile nakledilmitir. Orada, kendisinin yapt on baheden birine, sevgili einin yanna defnedilmitir.
Bbr arkasnda drt oul ve kz ocuu brakmtr. Oullar; Humyun, Asker, Hindal ve
Kmrndr. Kmrn ve Humyun aatayca eserler yazmlardr. Kzlar ise; Glrenk, Glehre ve Glbeden
Begimlerdir. Glbeden, Humyunun hayatn ve faaliyetlerini kaleme alarak, bir kadn yazar olarak devrine
damgasn vurmutur. Bbrn 1526-1530 yllarna ait altn, gm ve bakr paralar u anda eitli mze
koleksiyonlarnda bulunmaktadr.
Bbr, birok eitli maceralarla dolu hayatnn ksa oluuna ramen, XVI. yzyl Dou tarihinde
39
oynad roln nemi ve kurduu devletin devamll bakmndan, Trk tarihinin nemli simalarndan
biridir. Bbr, srf kendi zek ve irdesinin gc ile muhteem bir saltanat meydana getirmitir.
Bbr, Hindistanda be yl gibi ksa bir zaman kalmasna ramen, Panipat zaferini ebediletiren Kbilh Cmii, Sambhal Cmii, gra Cmii gibi eserleri yaptrmaya da zaman bulabilmitir.
3. Bbr Devletinin Kuruluu ve Menei:

Devletin kurucusu ve ilk hkmdr olan Bbr, 21 Nisan 1526 tarihinde Panipat Meydan Savan
kazanarak Ld Sultanlna son vermi ve Bbrl Hnedann kurmutur. Bylece temelleri atlan ve
ksa zaman ierisinde Hindistan ve Afganistanda ykselen bu byk devlet, Batllar tarafndan Mool
(Mughal) olarak adlandrlmtr. Bbrller iin Mool tbirini ileri sren Batl aratrmaclar; R. S.
Avasty, B. Gascoign, P. Kennedy, J. de Laet, Niccolao Manucci, F. Bernier, W. rvine ve . H. Qurey olarak
sralanabilir. Batllarn kulland bu Mool tbirinin, son mene aratrmalarna bakldnda, ilm temellere
dayanmad grlmektedir. Batllar aslnda, Bbrllerin byklklerini gstermek maksadyla Mool
ismini kullanmlardr. Fakat Bbr ve dier Bbr Devleti hkmdrlar her zaman Trklkleri ile gurur
duymular, eitli vesilelerle de bunu gstermilerdir.
Ayrca Bbrn, Moollar pek sevmedii u cmlelerinden anlalmaktadr:
Ktlk ve bozgunluk dim Mool milletinden kagelmitir. imdiye kadar benimle be defa dman oldular.
Dman olmalarnn sebebi benimle anlaamadk- larndan dolay deildi.
Bbrlerin dilleri Trke idi. ngiltereden Hindistana gelen eliler hkmdr ile ancak Trke yoluyla
anlaabilmilerdir. Kmrn Mirzann divn da, Bbrllerin resm dilinin Trke olduunu ortaya koyan
dier bir delil olarak gsterilebilir.
Bbr Devletinin ad konusunda, Batllarn kulland Mool tbirinden baka da eitli grler
bulunmaktadr. nk kurulan devletin ad belli olmad gibi, para ve yaztlar zerinde de aklayc bilgi
bulunmamaktadr. Daha ok tarihilii ile tannan, Bbrn teyzesinin olu Mirza Haydar Dulat, dnemin
yaygn kullanmn takip ederek Bbrlleri aatay olarak nitelemitir. Bbr ise teyzeolunu Mool
olarak tavsif etmitir. Humyun zamannda onun misafiri olan ve kendisinden byk sayg gren Osmanl
denizcilerinden Seyd Ali Reis ise Bbr Devleti iin, Padiah- Hindistan veya Humyun Padiah isimlerini
kullanmtr. Bbr Devleti iin, Y. Hikmet Bayur Gurkanl (Kregen); Z. V. Togan, F. Kprl ve son olarak
da E. Meril Babrller yazln kabul etmilerdir.
Bbrller, 1526-1858 yllar arasnda, 332 yl boyunca saltanat srmler ve 28 hkmdr tarafndan
idre edilmilerdir. Bu hkmdrlardan Bbr, Humyun, Ekber, Cihangr, ah Cihan ve Evrengzib, Bbrl
hanedn tarihinin en nemli ahsiyetleri olmulardr. Bu hkmdrlar zamannda, Hindistandaki Trk
40
hkimiyeti altn an yaamtr. Devletin bakentleri ise, Dehli, Lahor, Agra, Fetihpur Sikri gibi merkezler
olmutur.
4.Babrn ahsiyeti
Bbr; stn bir komutan, mahir bir diplomat ve ayn zamanda byk bir devlet kurucusu olarak,
Trk ve dnya tarihinin en nde gelen ahsiyetleri arasnda yer almaktadr. Ayrca ir, edebiyat nazariyats,
bestekr ve yaz (hat) mucitliinin yannda; mimarlk, peyzaj mimarisi, botanik, zooloji, astronomi ve slm
fkh gibi pek ok konu ile yakndan ilgilenen Bbr, ok ynl bir kii olarak, eitli dallardan pek ok ilim
adamnn dikkatini ekmeye devam etmektedir. Kl kuanmada, ok atmada, at biniciliinde btn rakiplerine
kar her zaman stnlk salayan Bbr, sava meydannda da askeriyle omuz omuza arpan, yiit bir
cengver idi. O, ayn zamanda, sahip olduu stn komuta yetenei ile kendi asker birliklerinden birka kat
fazla ordular bile dize getirmeyi baaran, cihangir bir hkmdr idi. Bbr, disiplinli ordularna ve devaml
fethetme isteine ramen, hibir zaman kan dkmek taraftar olmam, hatt kendisinden af dileyen en azl
dmanlarn bile affetmi bir ahsiyet olarak, bu konuda da ne kadar byk bir insan olduunu gstermitir.
Bbr kendisini her zaman bir Trk olarak kabul etmi, Trkl ile gurur duyduunu da, Biyne
Emiri Nizm Hana vaat ve tehdit fermanlarnn yannda yazp gnderdii u cmlelerle gayet ak bir ekilde
ifade etmitir: Ey Biyne Emri, Trkler ile kavgaya girme; Trklerin eviklii ve kahramanl mlmdur. Eer abuk
gelmez ve t dinlemezsen, mlum olan beyna ne lzum vardr.
Bbr, hakszla asla tahamml edemez, zorbalk ve yamaclk yapanlar lmle cezalandrrd.
Masum halkn ekinlerini ve mallarn yamalayan apulcular, ldrldkten sonra tehir edilirdi. Bbr, bir
yerlinin ya testisini zorla elinden alan askerini, herkesin gz nnde lnceye kadar dvdrtmtr. Bu
cezadan haberi olmayan ah smailin askerleri de ayn akbete uramlardr.
Son derece mtevaz bir kiilie sahip olan Bbr, halk ile ayn artlarda yaamak iin elinden gelen
gayreti gstermitir. Htratnda, halk ile birlikte tutulduu bir kar frtnasnda yaadklar zorluklar anlatan
Bbrn, halkna kar ne derece duyarl olduunu apak gsteren bu cmleleri ise u ekildedir:
O gn iddetli bir tipi oldu. Herkes lm korkusu iinde idi. Ben maarann nnde krekle kendime bir yer
yaptm. Maaraya gitmemi sylediler ise de gitmedim. Btn halk karda ve tipide iken, ben scak yerde ve istirahatte
ve btn halk burada strapta ve meakkatte iken, ben orada uykuda ve refahta bulunursam, bu, insaniyetten uzak bir
hareket ve halka kar lkaytlk olur; ne gibi strap ve meakkatlik olursa, ben de greyim ve halk nasl tahamml edip
duruyorsa, ben de duraym, diye dndm.
Bbr ayrca dindar bir kii idi. Din limlerine her zaman byk sayg gsterir; hatt onlarla sk sk bir
araya gelerek din konularda bilgi alveriinde bulunurdu. Bbr, baarlarn da her zaman Tanrnn ltuf,
efkat ve yardmna balamakta idi.
Bbrn tek kusuru, 28 yalarnda balayp, gittike miktarn artrd iki alkanl idi. Hatt ok
zararl olduunu bildii halde afyon macunu da kullanan Bbr, daha sonra ikiyi brakmak iin kendi
kendine sz vermi, sz verdii tarihte, yni 1527de de, tvbe ederek ikiyi brakmtr.
Bbrn en byk zelliklerinden biri de, komutanndan askerine, asilzdesinden hizmetisine kadar,
herkesin kalbini kazanmasn bilmesi, ayn zamanda da yksek otorite sahibi olmasdr. O, sk sk tertipledii
iki lemlerinde arkadalar ile diz dize oturup elendii ve birlikte saz sohbetleri yapt zamanlarda dahi,
otoritesinden bir ey kaybetmemitir.
Bbrn faziletleri arasnda, son derece cmert oluu da gze arpmaktadr; O, dnya malna
asla ehemmiyet vermemi, Hindistan saltanat zamannda zengin hazinelerin sahibi olduunda, halk ve
askerlerine verdii gibi, en uzaktaki beylerine dahi pay gndererek, hazineden kendisine neredeyse hibir
ey brakmamtr. Bu sebeplerle olsa gerek, ordusu Bbre, mala rabetsiz anlamna gelen Kalender
unvann vermitir.
Bbrn en byk tutkusu ise, oka okumak ve devaml olarak yazmak idi. Ondaki yazma sevdas,
41
adalar ah smail, eybn Han, Hseyin Baykara, Selim ve Knundeki gibi sadece bir merak ve gzel
sanatlarn koruyuculuu olarak kalmam, Trk dili ve edebiyatna ok daha nemli katklar salamtr.
Souk k aylarnda ve yamurlu gnlerde ktphanesine ekilip, tarih ve edebiyat okuyan; yine astronomi,
mimarlk, hat, tezhip ve mzikle megul olan Bbr, sahip olduu yaratclk ruhu ve sanat-estetik merakyla,
Uygur harfleri ve stili ile Arap harflerini kaynatrarak yeni bir yaz eidi, yani Hatt- Bbryi icat etmitir.
Bbr ayrca bu yazs ile bir Kuran- Kerm yazarak Mekkeye gndermitir.
Bbrn yazma tutkusu o derecedir ki; O, seferde, at zerinde, sava esnasnda, otanda dinlenirken,
ksacas her zaman ve devaml olarak yazard. Hatt hastalk bile onun yazmasnn nne geemezdi. Ayrca,
yazd ktlarn seimine varana kadar her iiyle bizzat ilgilenir, yazma iini son derece titizlikle yapard.
Bir gn Bbr otanda yazarken aniden yamur bastrm, slanan ota frtna ile yklmt. Bbr, slanan
ktlarn ve kitaplarn nasl kuruttuunu htratnda yle dile getirmektedir:
Yamur dindikten sonra yatak adrn kurdurup, mum getirtip ve zorlukla ate yakarak, sabaha kadar uyumadan,
ktlar ve kitaplar kurutmakla megul oldum.
Bu durum, Bbrn bu konudaki hassasiyetini gzler nne sermektedir. Ayrca iir de, Bbrn
hayatnn vazgeilmez bir paras idi. Hayat felsefesi ve sanatkr ruhunun aynas olan iirleriyle kendin
evresindekilere sevdirmi; onlarn zerinde ayn zamanda manev hkimiyet de kurmutu. Trk tarihinde
edebiyatla megul olan, hatt eserler veren pek ok hkmdr vardr; fakat Bbr, sanatkr bir hkmdr
olmaktan te, hkmdr bir sanatkrdr.
Trk kltrnn Hindistandaki temsilcisi ve Trk siyset ve kltr tarihinin mmtaz simalarndan
biri olan Bbrn kiilii ve faziletleri, Bat dnyasnn her zaman dikkatini ekmitir. Mesel; S. Lane-Poole,
W. Erksine, S. M. Edwards ve F. Grenard yazdklar biyografi ve aratrmalar ile Bbrn tarihi nemini
vurgulamlardr.
Bbr Yazsnn Anahtar
5. Eserleri:
Vekyi (Bbrn Htrat/Bbrnme/Vkanme/Vkt- Bbr/Bbriyye/ Vekyinme-i Pdihi/Tzk-i
Bbr):
42
Bbr, on iki yanda iken Fergana tahtna kt zamandan balayarak, vefatnn bir yl ncesine
kadar olan zaman dilimi ierisindeki hayatn kaleme ald bu eserinde, her yl ayr bir fasl halinde ele
alm, herhangi bir nsz veya giri ksm olmakszn, olaylar dorudan anlatmaya balamtr. Bbr bu
eserinde, sadece siyas mcadelelerini ele almamtr; O ayrca eserinde, yaad maceralar mekn balants
ierisinde ilemi, Fergana, Semerkant ve Kbil gibi ehirlerin yannda, Hindistan sahasnn da iinde
bulunduu pek ok blgenin coraf-iklim, idar, sosyal ve etnik zelliklerini gzlemleyerek, birok deerli
bilginin gnmze kadar ulamasn salamtr. Dier yandan botanik, zooloji, tp ve tarih hakknda da
kymetli bilgiler barndran eserde, irlere ve mehur simalara da yer verilmitir.
Her eyden nce bir otobiyografi olan Bbrnme, ilk balarda htrat olarak balam, daha sonra
ise, gn gnne veya araya fazla zaman mesafesi girmeden yazld iin, gnlk eklini almtr. Esere,
muhtevas ynnden bakldnda ise, yukarda da aka belli olduu zere, adeta bir ansiklopedi zellii
tad grlmektedir.
Anlald zere Bbrn, kendi hayatn bizzat kaleme ald bu eseri aatayca yazlmtr; fakat
sadece aataycann deil, Trk edebiyatnn en gzel mensur rnekleri arasnda yerini almtr.
Bbrnmede gergedan av tasviri
Eserin bilim dnyasnca takdir edilmesini salayan en byk zellii ise, Bbrn, hayatnn her
ynn anlatrken son derece iten ve drst davranm olmasdr. O, kusur ve zaaflarn, baarszlklarn
hibir ekilde gizlemeksizin, byk bir itenlikle anlatm, siyas dmanlarnn bile yalnzca kusurlarn
deil, faziletlerini de belirtecek derecede drst davranmtr.
Bbrn bu mstesna htratnn, bir hkmdrdan beklenemeyecek derecedeki samimiyeti ilim
cmiasnda hayranlk yaratmtr. Eser ayrca eitli dillere tercme edilmi, birok defa da yaymlanmtr.
Netice itibariyle Bbrn Htrat pek ok zellii ile birlikte, devrinin aynas olmas bakmndan da,
paha biilmez bir kaynak eser niteliindedir.
- Aruz Rislesi:
Bu eser, Bbrn edebiyat nazariyatl ynn ortaya koymaktadr. Aruz konusunda yazlan
Trke ve Farsa benzerlerinden biraz farkl olan bu eserinde Bbr, bilinen vezin, sanat ile nazm ekillerini,
kendisinden ve baka irlerden rnekler vererek aklamtr. Bbr ayrca bu eseri ile edebiyat nazariyatl
ynn de gzler nne sermektedir.
- Mbeyyen:
43
Bbrn, Hanef fkhyla ilgili baz konular (sefer, misafirlik, zekt, r, hara..) mesnev tarznda
ve failn vezniyle yazd bir risledir. Byk bilgin bu eseri ile de, Risle-i Vlidiyye Tercmesi adl eserinde
olduu gibi, din-tasaffuf bilgiler konusunda da donanml bir kii olduunu ortaya koymutur.
- Risle-i Vlidiyye Tercmesi:
Bir Nakibend eyhi olan Hoca Ubeydullahn, tasavvuf ahlk konusunda Farsa olarak yazm
olduu Vlidiyye rislesinin manzum tercmesidir. Bu eser, Bbrn ikiyi brakp tasavvufa yneldiinin
bir delili olarak kendin gstermektedir.
- Dvn:
Bu eser, Bbrn hayat felsefesini, karakterini ve sanat gcn gstermesi asndan son derece
nemlidir. Bu eserinde Bbrn, ak, tabiat, gzellik gibi kav- ramlar iledii iirlerinin yan sra; ictima,
ahlk ve tasavvuf iirleri de bulunmaktadr. Bylece Bbrn olduka hacimli bir ir olduu da gzler
nne serilmektedir.
Bbrn bu eserinin en az alt adet nshas bulunmaktadr. Bunlar u ekilde sralayabiliriz:
1- niversite
2- Paris
Nshas (); stanbul niversitesi Ktphnesindedir.
Nshas; Pariste bulunan Bibliotheque Nationalede bulunmaktadr.
3- Topkap
Nshas; Topkap Saray Revan Ktphnesinde bulunmaktadr.
4- Muallim
Cevdet Nshas (C); stanbul 100. Yl Atatrk Kitaplndadr.
5- Rampur
Nshas; Hindistandaki Nevvab Ktphnesinde bulunmaktadr.
6- Tahran
Nshas; Tahranda bulunan Ktphne-i Saltanatde bulunmaktadr.

SONU
Bu hafta Babrn ahsiyeti, hayat, siyas mcadeleleri, Babr Devletinin kurulu sreci ile Babr yazs ve
eserleri konular ele alnmtr.
1) Babr ka ylnda Fergana hkmdar olmu ve ka sene saltanat srmtr?
a) 10 Haziran 1495te hkmdar olmu, 37 yl saltanat srmtr.
b) 10 Haziran 1494te hkmdar olmu, 36 yl saltanat srmtr.
c) 20 Haziran 1494te hkmdar olmu, 36 yl saltanat srmtr.
d) 20 Haziran 1495te hkmdar olmu, 37 yl saltanat srmtr.
e) 1 Haziran 1494te hkmdar olmu, 36 yl saltanat srmtr.
2) Babr ka senesinde Babr hanedanln kurmu ve ilk hkmdar olmutur?
a) 21 Nisan 1526
b) 21 Mart 1528
c) 21 Nisan 1527
d) 21 Mart 1526
e) 21 Nisan 1525
YANITLAR:1-b, 2-a
44
KAYNAKLAR
AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

______, Bbrnme, DA, C. IV, s. 404-408.
1987.
2006.
stanbul, 1999.
stanbul, 1989.
45
46
47
ZET
Altnc hafta Babrden sonra devletin bana geen olu Hmayun dnemi, Ekberah dnemi, Ekberah
dneminin genel zellikleri ile izledii siyset (genel siyset, din siyset) anlatlacaktr.
7.b. Hmayn Dnemi:

Bbrden sonra olu Hmyun (1530-1540) Agrada tahta kmtr. Devletin o srada nde gelen rakibi
Ld ilesinden gelen Afganlard. Bengale iltica etmi olan Mahmud Han Ld, batya doru ilerleyerek
Cavnpru ele geirmitir. Hmyun 1531de Cavnpru kurtardktan sonra r Hana ait unr Kalesi zerine
yryerek kaleyi drt ay kadar muhasara etmitir. Bbrllerin gneybatdaki komusu Sultan Bahadr ah
Gucert, 1534te Hmyun douda megul iken itoru muhasara ettii bir srada Agra yaknlarna kadar
ilerlemitir. Bunun zerine Hmyun Gucert seferine karar vermi ve Bahadr Mandasorda bozguna
uratarak kamaya mecbur etmi ve daha sonra Kambay Krfezine kadar ilerleyerek Gucert topraklarna
katmtr (1535). Blgenin idresini kardei Askerye brakarak Agraya dnmtr. Asker Gucertn
muhafazasnda baarl olamamtr. Bunun zerine Bahadr, Ahmedbda hcum ederek Bbrlleri
lkesinden atmtr. Bu srada i karklarla uraan Hmyun hibir bir ey yapamamtr. Kardeleri Hindal
Mirza ve Kmrn Mirzann ayaklanmalar ve tahtta hak iddia etmeleri Hmyunu epey uratrmtr. O
srada rah, Ganj boyunca batya doru nfuzunu yayd gibi Benresi de topraklarna katmtr. rah
27 Haziran 1539da avsada ani bir gece basknyla Hmyunu beklenmedik bir ekilde ar bir malbiyete
uratmtr.
17 Mays 1540ta yaplan Kannevc Meydan Sava Bbrllerin yenilgisi ile sonulanmtr. Babrller
bu yenilgi ile Agra ve Delhiyi boaltp Lahora ekilmilerdir. Bunun zerine kardeler Hindal Mirza, Kmrn
Mirza ve Hmyun Lahorda buluarak hep birlikte mcadeleye karar vermilerdir. Ancak bir taraftan
Hindal-Kmrn rekabeti, dier taraftan douda rah tehlikesi Hmyunu Hindistandan uzaklamaya
mecbur etmitir. Bbrller on be yl kadar srgnde varlklarn devam ettirmeye almlardr. Bu srada
Hmyun Safevlere snm ve Tahmasbn yardmn grmtr. Hindal Moollarla yapt savata lm,
Asker ve Kmrn da hac iin gittikleri Mekkede vefat etmilerdir. Hmyun ancak 1555te Hindistana geri
dnebilmi ve Srlerden skenderi malp ederek Delhiyi zaptetmitir. Bylece Bbrller ikinci defa
Hindistanda hkimiyeti ele geirmilerdir. Mirtl-memlik mellifi Seydi Ali Reis bu srada Delhiye gelmi
ve Hmyunla grmtr. Hmyun 28 Ocak 1556da ktphnesinden kitap alrken merdivenden derek
yaralanm ve ksa sre sonra da lmtr. Hmyunun lm o srada stanbula dnmekte olan Seydi Ali
Reisin tavsiyesi zerine gizli tutulmutur.
7.c. Ekberah Dnemi:

Hmyunun lmnden sonra tahta oturan olu Ebu-Feth Celaleddin Muhammed Ekber ahtr. Ekber
ah ismiyle anlmtr. Ekber ah 23 Kasm l542de Amarkotta dnyaya gelmitir. Annesi Hmayunun ikinci
ei Hamide Banu Begimdir. Ekber, babas Hmayun ldnde babasnn tecrbeli komutan, arkada ve ayn
zamanda kendisinin de Atal (kk yataki veliahtlarn eitimden sorumlu komutan) olan Bayram Han onu
14 ubat l556da tam bir gvenlik ierisinde tahta oturtmutur. Bu srada devletin nnde iki mesele vard ve
saltanat boyunca da bunlar halletmeye gayret etmitir. Bengalde Surlular ile Hzr Han Bahadurah ve halefi
Celaleddinah, eski topraklarn geri almak iin gayret sarfetmilerdir. Devleti idre edemeyecek kadar kk
yata olan Ekber ynetim ilerini kendisine Atalk ve Han Baba dedii Bayram Hana brakmtr. Bayram
Hann yardmlar ile devlete ynelik ilk tehlikeler ortadan kaldrlm ve hkimiyet 4 yl boyuca onun nfuzu
altnda olmutur. Bayram Han, gerekli tedbirler alarak i huzuru salamtr. Gc zirveye ulam, yapt
seferlerle douda Cevnpur ve unar, gneyde Gavalyar, batda Rantampor ve Caunpur fethedilmitir. Afgan
sultan Adlnin veziri Hem 1556 yl sonlarnda malp edilmitir. Bu durum 1560dan itibaren deimeye
balam ve bu yl yetkileri elinden alnarak, azledilmi ve Mekkeye gitmesi emredilmitir. Azledilmesinin
en byk sebebi saray entrikalar ile stannesi Mahan Anagann Ekberi, ona kar kkrtmasdr. Bayram
48
Han, Mekkeye giderken yolda lmtr. Bundan sonra Ekber ah, yirmi yanda olmasna ramen devletin
sorumluluunu tam olarak stlenememi ve stannesi Maham Anaga ile olu Adham (Edhem) ve akrabalarnn
etkisinde kalmtr. Ekber ah, bu srada Afganlarn idresinde olan Malvay almas iin Adham gndermi
o Malvay almsa da ksa sre sonra kaybetmi ve yerine nl komutanlardan Abdullah Han zbek, geni
yetkilerle gnderilmi ve o da kolayca ele geirmitir. Ekber, saraydaki i ekimelerden gittike rahatsz olmu
ve sonunda Edhemin yakalanp ldrlmesini salamtr (1562). Bundan sonra devlet ilerini dorudan
kendi eline almtr. 1562-1568 yllar arasnda yaplan savalarla devletin hkimiyet alan geniletilmitir.
Ekber 1568de Racistana bir sefer yapm, nce Rana Sangann olu itor racas Udey Singe kar yrm
ve lkesini almtr. itordan sonra Austos l569da da Kalincar almtr. 1570 ylnn bandan itibaren
Racput devletleri, ak veya gizli onun hkimiyetini tanmaya balamlardr. Bunda onun uygulad Sulh-
Kl Siyasas yani herkesle bar ve herkesin inalarna sayg siyseti de olduka etkili olmutur.
1562den itibaren lkesine eliler gelmeye balamtr. Bunlardan ilki rann Trkmen hkmdar
ah Tahmasp l562de babasnn lm zerine ba sal dilemek ve onun tahta kn kutlamak zere
amcasnn olu sait Beyi eli olarak gndermesi olmuutur. 1564de gnderdii eli aracl ile Sind (Beker)de
Ekberin hkimiyeti altnda olan Sultan Mahmut, Tahmasptan pek ok altn gndererek, Ekberin kendisine
Hanlar Han unvann vermesi iin araclk etmesini istemi o da elisini gndermitir. Ancak bu istek Ekber
tarafndan reddedilmitir. 1572de Turann zbek hkmdar Abdullah handa ona eli gndermitir.
1572de Ekber, Gurkanllar yani Kuzey Hindistan idresi altna almtr. Bu blgenin en zengin
lkelerinden olan Gucerat yeni hedefi olmu ve douda Bengale batda ise Gucerata sefer yaparak Guceratta
yerli beyler ile anlam ve lkeyi kl sallamadan almtr. Ancak ksa sre sonra beyler kendisine kar
taraf almlar ve etin bir mcadelenin yaanmasna sebep olmulardr. Ekber, Gney Guceratta zellikle
Suratta skntl bir sre yaam ama sonuta 1573de Gucerat alarak devletinin bir ili yapmtr. Daha
sonra Fetihpur-Sikriye geri dnm ve buray bakent yapmtr.
Ekber ah 1573-1574de Bengal ve Bihara da seferler yapm ve buralar topraklarna katmtr. 15801585 yllarnda ise Ekberin din otorite olarak sadece kendisini grmesi ve bu konuda en yksek hatta tek sz
sahibi yaptrmas hocalarn kzgnlna sebep olmu ve ilk ayaklanma 1580 balarnda dounun merkezi olan
Cevnpur kadsnn Ekbere kar ayaklanmann vacip olduunu bir fetva ile ilan etmesi zerine balamtr. Kad
ve yanndakiler hemen ldrlmlerse de bu fetva Bengal ve Biharda kan ayaklanmalara manevi destek
olmutur. Bengal ve Bihar ayaklanmalar Ekbere zor anlar yaatmtr. Bu srada kardei Abd-l Hakmde
kendisine kar harekete gemitir. Ekber hem ayaklanmalar bastrm hem de kardeini yenmitir. Ancak
onu kaybetmek istememi ve Afganistann idresini ona brakmtr. Bu srada Guceratta da ayaklanmalar
km ve 1584de bastrlmtr. 1585de kardeinin lm zerine hem Kabili hem de Kemiri hkimiyeti
altna almtr. 1586da rana snr olmasndan dolay Sindi alarak bu srada cereyan eden zbek-SafeviOsmanl savalarndan faydalanmay uygun grmtr.
Ekber 1595de Kandahar Trkmenlerden geri alm ve zbek ve Trkmen devletleri ile iyi ilikiler
kurmutur. Ekberin asker alandaki baarlar Dekken savalar ile devam etmitir ki bu savalar Nizamahlar
yani Gurkanl padiah Ahmednagar ile babas Burhann lmnden sonra iktidara gelen olu brahim
Nizamah arasnda karklklar kmas zerine taraftarlarn kendisinden yardm isteinde bulunmalar
zerine yapmtr. Ekber valisini 1595de gnderip Dekkeni kuatm, l599da da Dekkene bizzat kendisi
gelmitir. 1602de anlama yaparak Agraya geri dmtr.
1602den lmne yani l605e kadar byk hazrlk ve hareket gerektiren savalar ve hadiseler durmu
ve Ekber daha ziyade tekilt kuvvetlendirmek ve memleketinin imar ile uramtr. Bu arada Ekberin iki
olu (Murat, Danyal) lm ve byk olu Selim tarafndan yaplan isyandan mteesir olmutur. zellikle
ok sevdii byk lim Ebulfazln Selim tarafndan ldrlm olmas onu ok zmtr.
Ekber ah devrinin en nemli kayna dneminde veziri Abul-Fazl el Allm tarafndan yazlan
Ekbernme adl eserdir.
49
7.c. Ekberah Dneminin zellikleri:
Ekber, bir taraftan devletini kurarken dier taraftan lkesinin idar, mal ve asker tekiltn da vcuda
getirmitir. Ekberin uygulad siyseti genel ve din olarak ikiye ayrabiliriz.
a.
Genel Siyseti:
Bu siyastin temeli insanlara insaniyet gstermek ve insana deer vermek; iyi yneterek ekonomik
kaynaklarn deimesine nem vermek ve tebann devlet iin deil, devletin teba iin olduunu hep gz
nnde bulundurmak; Hindulara Mslmanlarnkine e haklar tanmak, yksek makamlarda ve orduda
Hindulara da yer vermek; idresi altndaki beyleri sk surette el altnda turarak, onlarn bamszlk isteklerini
krmak ve onlar srekli denetleyerek ynetim ve ordusunun iyi olmasn ve halknn ezilmemeye almasn
salamak olmutur.
b.
Din Siyseti:
1.
Her eyden nce bir hkmdar olarak kendisini hocalarn egemenliinden kurtarmak ve
Hindistanda Mslman dinnin ba olmak,
2.
slmiyet ile Hindu Dinleri arasnda benzerlik ve yaknlk aramak ve bunlar bulunduka belirtip
aradaki uurumu doldurmak,
3.
Hem Mslmanlarn hem de Hindularn gidebilecekleri bir trl din yol bulup o yolun nderi
olmak,
4.
Mslmanlar ile Hindularn dayanmasn artrmak,
5.
Din temellere dayanan ve trl dinlerden olanlar iin baka baka olan birok kanunlar yerine
herkese uyulmas gereken ve din esaslardan ayrlan laik zde kanunlar yapp halk arasnda
kurmak istedii eitlii salamak,
6.
Btn halkn birlikte kutlayaca bayramlar yapmak ve eitli kavimleri birletirmek.
Ekber ahn, kimsenin din inanlar yznden bir zarar grmemesi ve bir baskya uramamasn ana
gaye edinen din siysetine Sulh-u Kl yani herkesle bar ve herkesin inanlarna sayg ad verilmitir.
Bu siyseti herkes kendi dncelerine ve yaaylarna gre anlamtr. Bu siyset baz tarihiler mesel
Ebul Fadl tarafndan savunulurken, baz tarihiler tarafndan Badauni ve birok mutaassp tarafndan iren
olarak karlanmtr. zellikle Hristiyan misyonerler bu saiyasetten faydalanmaya almlardr. 1579da
Hind Denizlerindeki Portekiz smrgelerinin genel merkezi olan Goaya bir mektup yazarak, iki rahibin ncil
ve Hristiyanl anlatan baz kitaplarla gnderilmesini istemesi zerine Cizvit misyonerleri onun aracl ile
btn Hindistan Hristiyanlatrma midine kaplarak bu isteini yerine getirmilerdir. Bu siysetin aslnda
asl amac Mslmanlarla Hindular yaklatrmak, Hindularn sevgisini kazanmak, zellikle askerlie yatkn
olan Racputlarn desteini almak olmutur.
Ekber, 1580den sonra din anlamda tam bir reform yapm ve Din-i lahi adn verdii yeni bir din
anlayn ortaya atmtr. ok dinli ve kltrl Hind toplumunda Mslman, Hindu, Hristiyan ve dier
din mensplar arasndaki kavga ve ekimelere son vermeyi gaye edinmi, slm, Hinduizm, Zerdtilik
ve Hristiyanln baz prensiplerini bir araya getirmeyi hedeflemitir. Din-i lahinin temel prensiplerinden
bazlar unlardr:
1.
Allah birdir ve o herkesin Allahdr
50
2.
Bu dnyada sadece Ekber Allahn tek halifesidir.
3.
Bu dinn mensplar nderleri iin sahip olduklar her eyi feda etmeye hazrdrlar.
4.
Her ye kararlatrlan miktarda zekat deyecektir.
5.
Din-i lahi mensplar et yemeyecekler.
6.
yelerin kendi nderleri iin cann, maln, erefini ve dinni, her eyini feda etmeleri gerekmektedir
vb.
Ekber, mal, idar ve asker ileri birbirinden ayrm, vergi sistemin dzenlemi, cizyeyi kaldrarak
Mslmanlar ile Gayr-i Mslimler arasnda ayrm kaldrmtr. Aznlklara nem vermi, onlarn hak ve
hukuktan faydalanmalarn salamtr. Ayrca o ynetimin en iyi ekilde srdrlebilmesi iin mevcut idar
sistemi deitirip Mansabdari adn verdii yeni bir ynetim sistemi kurmutur. Buna gre idar sistem
yeniden kurulmu ve her birinin bana da doruluklar bilinen, tok gzl kiiler getirilmitir.
Ekber ah dnemi Hindistandaki Trk hkimiyeti iin bir dnm noktas olmutur. Siyas ilkelerinin
Hindistan ilerinin yrtlmesi iin en elverili ey olduunu dnen ngilizler dahi bunu deitirememi ve
onun bu ilkelerini devam ettirmilerdir.
SONU
Bu hafta Babr devletinde Hmayun dnemi, Ekberah dnemi, Ekberah dneminin genel zellikleri ile
Ekberahn genel ve din siyseti konular anlatlmtr.
1) Hmayun Gucerat ka ylnda ele geirmitir?
a) 1535
b) 1536
c) 1537
d) 1538
e) 1534
2) Aadakilerden hangisi Ekber ahn din siysetlerinden biri deildir?
a) Hkmdar hocalarn egemenliinden kurtarmak Hindistanda Mslman dinnin ba olmak
b) slm din ile Hindu din arasnda yaknlklar aramak
c) Mslman Hindu dayanmasn arttrmak
d) Mslman ve Hindularn birbirleriyle akrabalk kurmalarn engellemek
e) Btn halkn birlikte kutlayaca bayramlar yapmak ve eitli kavimleri birletirmek
YANITLAR:1-a, 2-d
KAYNAKLAR
AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

______, Bbrnme, DA, C. IV, s. 404-408.
51
1987.
2006.
stanbul, 1999.
stanbul, 1989.
52

53
54
ZET
Yedinci haftada Ekberahtan sonra Babrller, Babr Devletinde Tekilat ve Kltr konular anlatlacaktr.
7.e. Ekber ahtan Sonra Babrller:

Hindistan-Trk tarihinde byk akisler brakan Celleddin Ekberin 1605te vefatndan sonra byk
olunun muhalefetine ramen Nreddin unvan ile tahta kan Cihangir, Bbrllerin Ekberden sonraki en
gl ahsiyeti olarak kabul edilmitir. 1612de Afganllarn Bengaldeki tehlikeli ayaklanmasn bastrmtr.
Mevar Racas Amar Sing de Cihangir ile siyas rekabete balamtr. Onun saltanat srasnda Portekiz,
Hollanda, Fransa ve ngiltere Hindistana kar smrge politikalarn gelitirmilerdir.
Vereenidge Dost-lndische Compagnie adl Felemenk Dou Hindistan Kumpanyas, Compagnie
Franaise des Indes Orientales ve ngilizlerin kurduu East Indian Company ile Portekizlilerin Hindistan
kylarnda ticar merkezleri bir bir yer almaya balamlardr. Trke bilen William Hawkins 1608de
Gucerttaki Srata gelmi ve lkesi iin ticar imtiyazlar istemitir. Bu mnsebetle 1609da Cihangirin
huzuruna karak onunla dostluk kurmutur. 1615te Sir T. Roe ngiltere adna Bbrl hkmdar tarafndan
kabul edilmitir. Cihangirin olu ve Dekken valisi Hrrem ona istedii baz ticar kolaylklar salamtr.
Dekkende Melik Amber ayaklanmas ve Maratalarn onunla i birliine girmesi Cihangiri epeyce megul
etmitir. ehzade Hrrem babas adna Dekkende skneti salamay baarmtr (1621). Bu srada Safev
Hkmdar ah Abbas Kandehar ele geirmitir (1622). Cihangir bat snr iin nem arzeden bu kaleyi
almak zere Hrremi grevlendirmitir. Ancak ehzade emrine itaat etmeyerek Bbrllerin can dman
Melik Amberle birlemeyi tercih etmitir. Daha sonra Cihangir yaptna piman olmu ve iki olu Dr
kh ile Evrengzbi bakente yollamtr. 1626da Mahbet Han Cihangire kar ayaklanm ve hkmdar
esir almsa da ayn yln sonuna doru Cihangir onun elinden kurtulmutur. ehzade Hrrem de bu kargaa
srasnda si veziri desteklemitir.
Cihangir 7 Kasm 1627de Kemirden Lahora giderken yolda lm ve Ravi Nehri kysnda ah Dr
denilen yere gmlmtr. ehzade Hrrem bu srada Dekkende bulunuyordu. Cihangirin kars Nur
Cihann kardei saf Han, Cihangirin torunu Dver Bah Bulkiyi hkmdar iln etmitir. Ancak Dver
Bah, ksa bir sre sonra saf Hann kendisine ihanet ederek amcas Hrremi sultan iln ettiini renerek
Safevlere snmtr (1628). I. ah Cihan adyla Agrada tahta kan Hrrem, Cihan Ld ve Bundelas
ayaklanmalaryla megul olmutur. ok sevdii ei Ercmend Bn Mmtaz Mahalin htrasna Tac Mahal
adl bidev eseri yaptrmtr. Behmenlerin son kalnts olan mahall hanedanlar da Bbrl topraklarna
katmtr. Portekizlilerle Huglide yapt mcadele ah Cihan lehinde sonulanmtr. Dekkendeki ordu
olu Evrengzbin emrindeydi. Bder ile Kalyan da bu ehzade tarafndan alnmtr. ah Cihann 1657de
hastalandn haber alan dier ehzadeler ayaklanmlardr. Murad Bah kendisini hkmdar iln ettiyse de
bir ihanet sonucu ele geirilerek hapsedilmi ve daha sonra da ldrlmtr. ah cda Hacvada malp
edilerek Murad Bahn akbetine uramtr. Dr kh, Samugarhta Evrengzbin kuvvetleri nnde bir
varlk gsteremeyerek yenilmitir. Bylece rakipsiz kalan Evrengzb, Muhyiddin I. lemgr unvanyla 21
Temmuz 1658de Agrada tahta km ve babasn da kalede gzaltna aldrmtr.
1662de doudaki Assam Racasnn Bbrllere kar ayaklanmas zerine Evrengzb muktedir ve
gvenilir valilerinden Mr Cumly onun zerine gndermitir. Bu arada Ysufzay ve Afridlerin 1667 ve
1672de birbirini takip eden isyanlar da bastrlmtr. Cesvent Singin bir halef brakmadan lmesi zerine
de Mrvr, Bbrl topraklarna katlmtr. Hindistanda Hindluun en gl temsilcilerinden biri de
Racptlardr. Evrengzb, olu Ekberi bunlar tedib etmekle grevlendirmitir. Fakat tecrbesiz ehzade
Racptlarn vaadine aldanarak babasna kar isyan etmitir. Bbrl ordusu hemen hkmdarn dier olu
Muazzamn idresinde Ekberin zerine yrm, Ekber nce Dekkene, sonra da Maratalara snmtr.
Evrengzbin sk takibi dolaysyla cann kurtarmak arzusu ile rana kam ve orada lmtr. Maratalar
gn getike Bbrllere kar dmanca tutumlarn daha da arttrmlardr. Reisleri hc, Ahmednagardan
evreye sk sk basknlar dzenleyerek birok yeri yamalamtr.
55
Evrengzb daha sonra hcnin olu Svc ile megul olmutur. Amber Racas Cay Singi Maratalara
kar harekete geirmitir. siler yenilgiye uratld gibi zapt ettikleri arazi de Bbrller tarafndan
alnmtr. Dilir Han Racapra yryerek ehir ve kale yaknlarnda Maratalar ar bir malbiyete
uratmtr (1679). Svacfye kendisi gibi muharip olan olu Sembhc halef olmu ve Evrengzbi drt be yl
kadar uratrmtr. Kara koyunlulara mensp Kutbhler ile Osmanllarla akraba olduklarn iddia eden
dilhler Bbrllerin hkimiyetini tanmak zorunda kalmlardr (1687). Dekken blgesi ve civarnn
hkimiyet altna alnmasndan sonra sk bir ekilde takip edilen Sembhc de esir alnmtr. Baz kutsal
deerlere hakaret etmesinden dolay Evrengzbin emriyle 1689da idam edilmitir. Ancak Maratalar bu defa
Raca Ram ve II. Svc gibi liderler vastasyla Bbrllere kar mcadeleye devam ettmilerdir. Evrengzb
1705te Maratalar zerine son seferine kmtr. Vkinkera Kalesini kuatt srada hastalanm ve 3 Mart
1707de Ahmednagarda lmtr. Cesur ve ileri grl bir kii olan Evrengzb Bbrllerin alt byk
hkmdarlarndan sonuncusudur. Devlet ynetimi hakknda on iki maddelik bir de vasiyetname brakmtr.
Hindular karsnda Mslman nfusu dengeleyebilmek iin Trkistandan getirilen ok sayda Trk byk
ehirlerde iskn ettirmi, onlara toprak datt gibi ordusunda da grev vermitir.
Evrengzbin lmnden sonra oullar Azam Muhammed ah ve Km Bah 1707de ksa bir sre taht
ellerinde bulundurmulardr. Azam Muhammed ah babas gibi gl bir ahsiyete sahip deildi. Km Bah,
Bcpr sbedar iken Turaniyanl beylerin desteiyle tahta sahip olmak istemi, kendi adna hutbe okuttuu
gibi para da bastrmtr. Bu arada Evrengzbin dier olu ah lem I. Bahadr ah da ayaklanm, Azam
ah yendikten sonra hkmdarln iln etmi ve Dekkende istikllini iln eden Km Bahn kendisine
itaat etmesini istemitir. Bunun zerine Km Bah, Pdih- Dnpenh unvann alarak I. Bahadr ahla
mcadeleye karar vermitir. Ancak Haydarbd yaknlarnda meydana gelen savata malp olmu, ksa
bir sre sonra da ald yaralarn tesiriyle lmtr. I. Bahadr ah daha ehzade iken Muazzam unvann
tamtr. Babas adna Dekkeni ynetmi ve Goadaki Portekizlilerle savamtr. Ancak Bbrllere
sonraki tarihlerde byk darbeler indirecek olan Maratalara malp olmaktan kurtulamamtr. 1699da
Afganistanda Kabil valiliine gnderilmi ve 1707de Bbr tahtna gemitir. Saltanatnn ilk yllar Marata
ve Racptlarla mcadele ierisinde gemitir. lmnden ok ksa bir sre nce Pencaptaki Sihleri tedib
edip dalk blgeye srmtr. 27 ubat 1712deki lm zerine byk olu Azmen halef olmu ve
vezir Zlfikar Hann desteini de almtr. Bu destee ramen taht muhafaza edemememitir. Multanda
vali olan Muizzddin Cihandar ah gn devam eden savatan sonra Azmeni bertaraf ederek Bbrl
tahtna kmay baarmtr. Ancak isyan eden Azmenin byk olu Ferruhsiyerin isyann bir trl
bastramad gibi, olu zzeddin, Barhe Seyyidlerinin desteklediini alan Ferruhsiyere malp olmaktan
kurtulamamtr. Sadk veziri Zlfikar Han da 1713te si kuvvetlerle Agrada savamaya devam etmitir.
Durumun aleyhinde gelitiini gren Cihandar ah Delhiye sndysa da burada ele geirilmitir. Ferruhsiyer
10 Ocak 1713te Bbrl tahtna oturmutur. Ancak kendisine bu mevkiiyi salayan Bre Seyyidleriyle bir
trl anlaamamtr. Bu srada Bengalde ve dolaysyla Kalktada nfuz kazanm olan ngilizler frsattan
istifade ederek Ferruhsiyerden gmrk resminden muaf olduklarna dair izinname almay baarmlardr.
Ferruhsiyerden sonra srasyla emseddin Refdderect ve Refddevle II. ah Cihan 1719da Bbrl
tahtna kmlardr. Bunlarn dneminde Seyyidler ve baz Hindu ileri gelenleri hkmdarn zayflndan
faydalanarak dzeni bozucu baz menfaatler salamlardr. II. ah Cihan da selefinden farkl olamam ve
Seyyidlerin istedikleri ekilde hareket etmitir. Maiyetiyle Agraya giderken Fetihpr Sikri yaknlarndaki
Bidypr kynde lmtr (Eyll 1719). Bu srada Malva sbedar Nksiyer, n Kl Hana gvenerek
hkmdarln iln etmitir. Ancak n Kl Han ve ona tbi olanlar Nksiyeri yalnz brakmlardr. Ali
ve Seyyid Hseyin hanlar Bbrl hkmdarn Agrada muhasara altna aldktan sonra esir edip Delhiye
srgne yollamlardr.
Bbrllerin son gl hkmdar Nsrddin Muhammeddir. Ren-ahter lakbn tayan
Nsrddin Muhammed 29 Eyll 1719da tahta km ve Seyyidlerin de yardmyla mevkiini salamlatrarak
otuz yla yakn saltanat srmtr. Onun dneminde Afganistanda ve randa Avarllar glendiren
ve onlara parlak bir devir yaatan Trkmen reisi Ndir ah, Kandehar meselesi sebebiyle Bbrllerle
anlamazla dmtr. Nadir ah, Galzaylarn Hindistana snmas zerine Nsrddin Muhammede
mektup yazlmasn emrederek, onu geri istemitir. Fakat Ndir ahn gn getike artan gcn gremeyen
56
Bbrl hkmdar Avarllarn ricasn cevapsz brakmay tercih etmitir. Ndir ah bu sebeple 1738de
Kabili, 1739da da Delhiyi igal edip lkeyi yamalam ve Hindistann btn zenginliklerini rana
tamtr. Nsrddin Muhammed, Ndir ahn Hindistandan ayrlmasndan sonra ite emniyeti salamaya
almtr. 1747de Ndir ahn ldrld haberi Delhi sarayna ulanca, Avar ordusundaki Afganlar
Abdl kabilesinden Ahmedi kendilerine ah semilerdir. Bundan sonra Afganllar tekrar Bbrllerin
kuzeybat snrlarn kolaylkla aarak Pencap yamalamlardr. Nsrddin Muhammed, son are olarak
olunun kumandasndaki kuvvetlerini Ahmed ah Drrnnin zerine yollamak zorunda kalmtr. PencapDelhi yolu zerindeki Sirhindde meydana gelen savata Bbrl kuvvetleri istilc Abdllere malp
olmulardr. Nsrddin Muhammed, olunun Afganllar tarafndan ldrlmesinden ksa bir sre sonra 16
Nisan 1748de vefat etmitir. Naa Delhide XIV. yzyln byk velsi olarak kabul edilen eyh Nizmeddin
Evliynn trbesi yaknlarnda topraa verilmitir. Bbrller bundan sonra hzl bir k sreci ierisine
girmilerdir. lke Maratalarn, Pindrlerin ve hepsinden nemlisi ateli silhlarla donatlm ngilizlerin
istilsna uramtr. Evrengzb devrinde en geni snrlarna ulaan Bbrller byk kayplara urayarak
sratle erimilerdir. Afganllar, Sindliler, Pencapllar, Kemirliler, Bengalliler ve Gney Hind racalar devletten
paylarna den topraklar almakta geikmemilerdir.
1748-1754 Yllar arasnda Babr tahtnda oturan ve Mchidddin Eb Nasr unvann tayan Ahmed
ah Bahadr, annesi Udam Bai ve haremaas Cvid Hann tesirinde kalmtr. Ahmed ah Drrn onun
zamannda Pencap istil ederek yamalamtr. Bu arada skenderbddaki Maratalar ayaklanmlar;
1750de de en yakn adamlarndan Safder Ceng Maratalara katlmtr. Bu ayaklanmadan sonra gcn epeyce
kaybeden Bahadr tahttan indirilmitir.
Bahadrdan sonra Azzddin II, lemgr (1754-1760), vezir mdlmlk Gziddinin yardmlaryla
nfuz salayabilmitir. Glkle toplayabildii orduyla Pencap Drrnlerden geri alma teebbsnde
bulunmusa da bu teebbs felketle sonulanmtr. Ocak 1757de Delhi ikinci defa Afganllarn eline
gemitir. Bu hadiseden sonra vezir Gziddin bir komplo hazrlayarak II. lemgiri tahttan indirip ldrtm
(1760) ve yerine hkmdarn olu Ali Cevheri Celleddin ah lem unvanyla tahta karmtr. 1760-1806
devresinde iki defa tahta kan ah lem, Baksar Savandan sonra ngilizlerin himayesini kabul etmitir.
Robert Clive, 1767ye kadar devam edecek valilik grevine getirilmitir. Hkmdar ise ngilizlerden maa
alan bir memur durumuna dmtr.
Bdrbaht ve Munddin l Ekber de ngilizlerin glgesinde varlklarn devam ettirebilmilerdir.
Son Bbrl hkmdar Sirceddin l Bahadr ahtr. 1837-1858 yllar arasnda lkede Bbrllerin eski
byklnden hibir eser kalmamtr. Bahadr ah 1857de Delhide patlak veren ayaklanmaya zoraki n
ayak olduu iin ngilizler tarafndan sert bir ekilde cezalandrlmtr. Aralk 1858de Birmanyaya Ranguna
srlm ve 6 Kasm 1862de orada lmtr. II. Bahadr silik bir ahsiyet olmasna karlk airlii, msiki
bilgisi ve hattatlyla Bbrllerin son temsilcisidir.
7.f. Babr Devletinde Tekilt ve Kltr:

Bbrl hanedannn banda bulunan hkmdara padiah denilmitir. Bbr Kabilde iken bu
unvan benimsemi ve kullanmtr. Ayrca ehinah, hakan, ah gibi unvanlar da zaman zaman
hkmdar isimlerinin sonuna eklenmitir. Padiah devlethane denilen sarayda oturmutur. Padiah eleri
Nur Mahal, Nur Cihan, Begm Shib, Cihanr, Mmtaz Mahal gibi unvanlarla anlmlar ve gerek isimleri
ile zikredilmemilerdir.
Padiahtan sonra devlet ilerinde en yetkili kii, btn sivil ve asker ilerde padiah vekili durumunda
olan vekls-saltana idi. Dvn- Alnn bandaki maliye ilerini yrten ve dzenleyen saray grevlisine
vezir denirdi. Dvn- Hlise dorudan merkezden idre edilen topraklar ve maa ileriyle, Dvn- Ten
ise cgr denilen ve hizmet karl verilen topraklarla megul olurdu. Ordunun mal ve idar ilerinden
sorumlu olan memura mr bah ad verilirdi. Bunun yardmclar olarak ikinci, nc, drdnc bahlar
57
bulunurdu. Bbrllerin din ilerine sadrs-sudr bakard ve lkedeki vakflarla zekt ve hayr ilerini
yrtmek onun balca grevi idi. Askeri idre eden kumandanlara bey karl olarak mansabdar denilirdi.
Bunlar heft hezri, pen hezr ve deh ba adlaryla belirli saydaki askerin kumandan durumundaydlar.
Mansabdarlar hem Trke hem de Farsa unvanlar kullanmlardr. Tmar sahipleri belirli sayda askere
bakmak ve onlar savaa hazr bulundurmak mecburiyetindeydiler.
Bbrllerde hassa askerine vlh deniyordu. Bunlar Ekber ah tarafndan tekiltlandrlm sekin
askerlerdi. Tmar sahibi ve kumandanlar cretlerini kendileri tesbit ederler, bunun % 5 tutarn kendilerine
ayrrlar, geri kalann da asker hizmetlere harcarlard. Savata nemli roller oynayan filler ordunun nemli
bir gcn tekil eder, bunlardan sorumlu olan grevliye ahne-i pln derlerdi. Ayrca Bbrl ordusu
ateli silhlarla da donatlmt. Top kullananlara topu, tfek kullananlara ise tfengendz ad verilirdi.
Bbrl ordusunun mevcudu sava zamanlan 200.000den fazla olurdu.
Bbrllerin hkim olduklar topraklar XVIII. yzyl ortalarna kadar en geni snrlarna ulamtr.
Pencap, Sind, Db, Kuz, Orissa, Bengal, Gucert, Dekken ve Kemir blgeleri eyalet olarak kurulmutur.
Eyalete sbe de denmitir. Bunlarn saylan on be yirmi arasnda deiiyordu. Eyaletlerin banda
bulunanlara vali veya sbedar (sipeh-slr) ad veriliyordu. Vilyette sbedarlardan sonra divan, bah ve
sadr unvanl memurlar gelirdi. ubeler serkar denilen kazalara blnmt, idrecisi ise fevcdr idi. Her
serkar pergene ad verilen nahiyelere ayrlmt.
Bbrller Hindistanda kltr ve medeniyetin gelimesinde byk rol oynamlardr. Kendilerine has
bir mimari tarz gelitirdikleri gibi lkenin her tarafn nemli eserlerle sslemilerdir. Bbrl baehirleri Kabil,
Lahor, Delhi, Agra ve Fetihpr Sikride cami, trbe, bahe, kpr, su arklar, kkler meydana getirmilerdir.
Agradaki muhteem eser Tac Mahal, Bbrllerin ulat medeniyetin en mkemmel rneidir. Ayrca
Bbrller Trk-slm tarihiliinin gelimesine de byk hizmet etmilerdir. Bbrl hkmdarlarn
saraylarnda grevlendirdikleri limler, dier ilimler yannda tarihilie de altn devrini yaatmlardr.
Herat mektebi ve Hind-ran gelenei tarihilii tesiri altna almtr. M. Elliot ve J. Dowson, Bbrl devri
tarihilerinin eserlerini klliyat halinde ngilizceye tercme ederek yaymlamlardr. Bbrller devrinde
yazlm baka nemli eserler de vardr. Bbrn yazm olduu Bbrnme, kz Glbeden Begmn kaleme
ald Hmynnme, Eb1-Fazl el-Allminin yazd Ek-bernme bunlar arasndadr. Ayrca Nizmeddin
Ahmed el-Herevnin umumi Hind tarihine dair Tabakt- Ekbersi ile Firitenin Glen-i brhm adl
eserleri de mehurdur.
SONU
Bu hafta Babr Devletinin Ekberahan sonrak siyasi tarihleri anlatlarak, Babr Devletinin tekilat yaps ile
kltr ele alnmtr.
1) Nasrddin Muhammed hakknda verilen bilgilerden hangisi yanltr?
a) Babrllerin son gl hkmdardr.
b) Ruen-ahter lakab ile tannr.
c) 29 Eyll 1719da devletin bana gemitir.
d) Dneminde Seyyidlerin yardmn almtr.
e) 10 yl saltanat srmtr.
2) Aadaki eserlerden hangisi Babrller tarafndan yazlmamtr?
a) Babrnme
b) Hmayunnme
c) Ekbernme
58
d) Glen-i brahimi
e) Seyahatnme
YANITLAR:1-e, 2-e
KAYNAKLAR
AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

______, Bbrnme, DA, C. IV, s. 404-408.
1987.
2006.
stanbul, 1999.
stanbul, 1989.
59
60
61
ZET
Sekizinci haftada Osmanl Devletinin Hindistandaki Mslman Devletlerle olan ilikileri, Babrllerden
sonra Hindistandaki durum konular ele alnacaktr.
8. OSMANLI DEVLETNN HNDSTANDAK MSLMAN DEVLETLERLE OLAN LKLER:

Osmanllarn Hindistandaki Mslman Devletlerle olan ilikilerinin tarihi XV. yzyla kadar
gitmektedir. Bu hususta ilk adm atan, gneydeki Behmen hanedanndan Sultan III. Muhammed ahtr
(1463-1482). Muhammed ah, muhtemelen stanbulun fethinden sonra n btn slm lemine yaylan
Ftih Sultan Mehmede bir mektup yazp onu tebrik etmi ve iyi ilikiler kurmak istediini bildirmitir.
1427de Behmen Sultanlnn kne kadar karlkl eliler ve mektuplarla devam eden bu ilikilerin
srdrlmesinde Hce-i Cihn diye anlan Behmenlerin nl veziri Hoca Mahmd- Gvnn nemli
rol olmutur. Mahmd- Gvn, gnderdii temsilciler vastasyla Osmanllarla dorudan doruya ticaret
ilikileri kurmu ve Bursada bir koloni oluturmutur.
Behmenlerden sorfra Gucertta hkm sren Muzaffer hanedan da Osmanllarla dostluk kurmaya
nem vermitir. XVI. yzylda Gucert hkmdar II. Muzaffer ah ile Yavuz Sultan Selim arasnda karlkl
mektuplamalarla siyas ilikiler balatlmtr. Muzaffer ah, Eyll l518de gnderdii mektupta kazand
zaferlerden dolay Yavuz Sultan Selimi kutlamtr. Muzeffer Sultanlnn byk vezirlerinden Di valisi
Melik Ayaz da Yavuz Sultan Selime dorudan mektup yollayp ona halife olarak hitap etmi ve Hind
Okyanusundaki Portekiz tehdidine kar yardm istemitir. Bu srada Osmanllar da ciddi bir ekilde Bat
Hindistandaki Portekiz slerine ynelik bir hareket dnmlerdir. Selman Reisin bu konudaki lyihas
Portekiz slerinin durumu, onlarn Hindistan, Seylan, Malaka ve Sumatradaki faaliyetleri hakknda bilgi
vermekteydi. Hatta Osmanllarn Yemen valisi Emr Mustafa b. Behrm ve Hoca Seferin idre ettii bir
donanmas 1531de Diya gitmi ve buray Portekizlilere kar savunmutur. Ardndan Gucert hkimi Bahadr
ah Gucert, artan Portekiz basks zerine stanbula bir eli yollayarak yardm talebinde bulunmutur (1536).
Bunun zerine Hadm Sleyman Paa idresindeki bir Osmanl filosu 1538 Hazirannda Sveyten hareket
edip Diya kadar ilerlemi ve buralardaki Portekiz slerini top ateiyle yprattktan sonra geri dnmtr. Bu
hareket blgedeki ilk ve son byk asker teebbs olmutur.
Bbrllerin ilk zamanlarnda Osmanllarla dorudan iliki kurduklarna dair bir bilgiye
rastlanmamaktadr. Her ne kadar Bbr ahn saltanat srasnda Osmanl Trklerinden baz asker uzman
ve sanatkrlarn Hindistanda grevlendirildii biliniyorsa da iki devlet arasnda diplomatik erevede bir
irtibat balatlmad anlalmaktadr. Bunda, iki devletin Trk-slm dnyasnn liderlii konusunda tad
rekabet duygusunun etkili olduu sanlmaktadr. Bbr ahn 1530da lmnden sonra yerine geen
Hmyun ah zamannda karlkl dostluk emareleri grlmtr. Bbrllerle ilk ciddi ilikiler, 1555te
Basrada mahsur kalan Osmanl donanmasn buradan karmak iin Hind kaptanlna tayin edilen Seydi
Ali Reisin Portekiz donanmasyla yapt arpmadan sonra iddetli frtnann tesiriyle Hindistan sularna
srklenmesi ve Suret Limanna kp daha sonra Sultan Hmyunla grmesi sonucunda balamtr. Bu
grmede Seydi Ali Reis Osmanl elisi kabul edilerek ilgiyle karlanmtr. Ona Osmanl Devleti hakknda
eitli sorular soran Hmyunun bu srada Kanun Sultan Sleyman iin sarfettii sitayikr ifadeler en
azndan Osmanllara kar n yargl olmadn gstermektedir. Baz kaynaklar Hmyunun Seydi Ali
Reisle Kannye bir mektup yolladn yazyorlarsa da Mirtl-memlikte byle bir bilgi mevcut deildir.
Bu durumda Hmyuna atfedilen mektubun onun lmnden sonra tahta geen Ekber ah tarafndan
gnderilmi olmas lzmdr. Sz konusu mektupta Kanun Sultan Sleymana zamann halifesi olarak
hitap edilmekte ve dostluk arzuland belirtilmektedir. Ancak Ekber ahn daha sonra tavrnn deitii
anlalmaktadr. Zira Osmanllarn Snnliin hmisi olduu ifade edildike bundan rahatszlk duyduu
ve Dn-i lh adyla anlan kendi oluturduu inan sistemine kar kan bir kiiye de Osmanl temsilcisi
dedii bilinmektedir. Yine Trkistandaki hedeflerine ulaabilmek iin bir ara Safevler ve zbeklerle beraber
Osmanllara kar bir ittifak giriiminde bulunduu, Portekizlilerle de Yemene ortak bir saldr planlad
nakledilmektedir; ancak her iki giriim de gereklememitir.
62
Ekber ahn 1605te lmnden sonra yerine geen Cihangir de Osmanllara kar bu menfi tavrn
devam ettirmitir. Asl ad Selim olduu halde Yavuz Sultan Selimden dolay bu ad kullanmayan Cihangir,
Tzki Cihangiri adl hatratnda Ankara Savanda dedesi Timurun Osmanllara kar elde ettii baardan
iftiharla bahsederek Bbrllerin daha stn olduunu ima etmitir. Bunun yan sra, saltanatnn ilk
yllarnda ah 1. Abbas ile olan dostluu ve akrabalk ba sebebiyle Osmanl-Safev gerginliklerinde Safevleri
desteklemi; Osmanllarn gnderdii iki elilik heyetini de ho karlamamtr. Ancak bir Bbrl topra olan
Kandeharn Safevler tarafndan zaptedilmesi zerine bu defa onlara kar zbek-Osmanl-Bbrl ittifak
kurmaya almtr. IV. Muradn olumlu bakt bu giriim Cihangirin ani vefatyla sonusuz kalmtr.
Cihangirin yerine geen ah Cihan Osmanllarla dzenli bir diplomatik iliki kurmaya almtr.
Kandehar geri almak amacyla Cihangirin planlad Snn ittifakn gerekletirmek isteyen ah Cihan,
IV. Murada Badat seferi srasnda bir eli ve mektup gndermitir. Hind kaynaklarnda, elinin maksadnn
ncelikle Bbrl saray iin at satn almak olduu belirtilmekle birlikte mektubun muhtevas ve Osmanl
tarihisi Namnn ifadeleri, asl amacn Safevlere kar ittifak yaplmas olduunu ortaya koymaktadr. Mr
Zarif sfahn adndaki elinin getirdii mektupta ah Cihan ranllara kar mcadelenin gerekliliinden
bahsetmekte ve Sultan Muradn bir an nce Badat bunlardan kurtarmasn istemektedir. te yandan
kendisinin de Kandehar ve Horasana sefer dzenleyeceini bildirerek, bylece douda Bbrller, batda
Osmanllar tarafndan sktrlacak olan Safevlerin ortadan kalkacan sylemitir. ah Cihann bu
giriiminden sonra IV. Murad, Arslan Aa adndaki elisini zengin hediyelerle Hindistana gndermitir.
Eliye gsterilen byk iltifatlara ramen ah Cihann IV. Muradn mektubundaki slptan holanmad
anlalmaktadr. Nitekim bu srada IV. Muradn ld ve yerine Sultan brahimin getii haberi Hindistana
ulat halde sadece Bbrl vezirinden Osmanl vezirine hitaben bir mektup yazlm ve hkmdarlar
hakknda kullanlan ifadelerden duyulan znt belirtildikten sonra yeni bir elilik heyetiyle mektup
gnderilmeyecei kaydedilmitir. Ayrca bu mektup stanbula varmadan Sultan brahimin ah Cihana
yollad, Badatn fethiyle ortaya kan sonular ve slmiyete yaplan hizmetleri anlatan, ayrca kendisinin
tahta geiini bildiren mektubuna da cevap verilmemitir.
Bbrl-Osmanl ilikilerinde yaanan ksa bir durgunluktan sonra bu defa ilk adm 1649da IV. Mehmed
tarafndan atlarak Seyyid Muhiddin adndaki eliyle bir mektup gnderilmitir. Osmanl teebbsnn
amac, Trkistanda devam eden karklklarn ve hanlklar aras kavgalarn sona erdirilmesinde Bbrl
desteinin salanmas olmutur. ah Cihan 1651de grt eliye yine byk iltifatlarda bulunmu ve
getirdii mektuba Hac Ahmed Said adl elisiyle cevap gndererek kendisinin de Trkistandaki gelimelerden
rahatszlk duyduunu ve oradaki masum Mslmanlar korumak istediini belirtmitir. ah Cihan yeniden
kurulan diplomatik mnsebetlerden faydalanarak tekrar Snn ittifakn, Safevlere kar Osmanl-Bbrlzbek cephesini oluturmay dnmtr. Ancak bu erevede karlkl ikier eli daha gidip gelmesine
ramen iyi niyet ifadeleri ve hediyelerin takdiminden te bir gelime salanamamtr. Son olarak Osmanl
sultan tarafndan gnderilen Hseyin Aa adndaki eli Hindistana ulatnda (Kasm 1657) taht kavgalar
balam ve ehzade Murad Gucertta bamszln iln etmiti; dolaysyla Hseyin Aa elindeki mektubu
Murada vererek geri dnmek durumunda kalmtr. Bu yzylda sklat grlen diplomatik ilikiler iki
kltrn birbiri hakknda daha geni bilgiler edinmesine de vesile olmu, mesel klasik Trk edebiyatnda
nemli bir yenileme hareketi saylan sebk-i Hind akm an airleri tarafndan kolayca benimsenip
yaygnlatrlmtr.
Bundan sonra Osmanl-Bbrl ilikilerinde bir durgunluk dnemi balamtr. Hindistandaki
kargaaln ardndan Evrengzb taht ele geirince (1658) yeni sultana slm dnyasnn her tarafndan tebrik
heyetleri geldii halde Osmanllarn kaytsz kalmalar onun da souk davranmasna yol amtr. Esasen
Evrengzb asndan yeniden siyas ilikiler balatmay gerektirecek herhangi bir sebep de yoktu: zira hem
Trkistandaki hanlklarla hem de Safevlerle iyi ilikiler kurulmutu. Ancak 1666da Safevlerle aras alnca
sultan stanbula bir heyet gndermeyi dnm, fakat ah II. Abbasn lmyle gerginlik ortadan kalkt
iin buna lzum grmemitir.
II. Sleyman 1689da Evrengzbe Ahmed Aa adnda bir eli gndererek mnsebetleri yeniden
balatmak istemitir. Osmanl Devleti Avrupa karsnda urad askeri malbiyetler, mal skntlar ve
63
kuraklk yznden kar karya kald meselelerin stesinden gelebilmek iin dier Mslman devletlerden
destek arayna girmitir. II. Sleyman mektubunda hilfet messesesinin sorumluluundan, ekilen
skntlardan bahsetmi, kfirlere kar verilen cihad anlatm ve bu cihadda btn Mslmanlarn birlik
olmas temennisiyle ilikilerin gelitirilmesini arzu ettiini belirtmitir. phesiz bu aamada Osmanllarn
bekledikleri yardm sadece mal destek olabilirdi. Ancak Evrengzb bu konuda hibir teebbste bulunmad
gibi diplomatik ilikileri gelitirmeye ynelik bir adm da atmamtr. Bylece ilikilerdeki durgunluk devam
etmi ve onun arkasndan tahta geen I. Bahadr ah ile Cihandar ah zamanlarnda da hibir giriimde
bulunulmamtr. 1713te tahta geen Ferruhsiyer ise Hac Niyaz Beg Han adl bir eliyle III. Ahmede bir
mektup gndererek bu durgunlua son vermek istemitir. Anlaldna gre Ferruhsiyer, Osmanl Devleti ile
diplomatik iliki kurup Hindistann kark durumunda kendi tahtn salamlatrmak istemitir. Mektubunda
Hindistann siyas vaziyeti hakknda bilgi vermi, iki devlet arasnda dosta ilikiler kurulmasnn ve
karlkl eli gnderilmesinin salayaca faydalar belirtmitir. Hac Niyaz mektubu, o srada Avusturya
ile olan gerginlik yznden Edirnede bulunan padiaha sunmusa da mektuptaki Ferruhsiyerin slbu
beenilmedii ve verdii bilgilere gvenilmedii iin cevap yazlmamtr.
Ferruhsiyerden sonra tahta geen Muhammed ah, Hindistan yoluyla stanbula gitmekte olan bir
Buhara elisinin kendisinden yardm istemesi zerine III. Ahmede bir mektup yazmtr. Padiah iin son
derece nazik ve hilfet iin saygl ifadeler tayan bu mektup Osmanl-Bbrl ilikilerinde dosta bir hava
balatm ve arkasndan karlkl birka eli ve mektup gidip gelmitir. 1730lara gelindiinde Bbrl
Osmanl ilikilerini daha da glendirecek bir gelime yaanmtr. Bu gelime randa Avarllarn Safev
hanedannn yerine gemesi ve zamanla hem Bbrller hem de Osmanllar iin tehlikeli bir hal almasdr.
Avarllarn ilk hkmdar Ndir ah, nce rahatszlk duyduu Afgan kabilelerini bahane ederek Hindistan
zerine yrm ve Karnal Sava (1739)nda Muhammed ah yenmitir. Hindistan dnnde bu zaferini
bir mektupla Osmanllara bildirip onlardan Cafer mezhebinin beinci mezhep olarak kabul edilmesini ve
Haremeynin mtereken muhafazasn istemitir. steklerinin reddedilmesi zerine de Osmanl Devletine
kar sava amtr (1743). Bu srada Ndir aha kar destek araynda olan Muhammed ah, Osmanllarla
diplomatik ilikileri glendirmek amacyla 1744te I. Mahmuda Seyyid Atullah adnda bir eli yollamtr.
Muhammed ah mektubunda gittike byyen Ndir ah tehlikesinden bahsederek onun Osmanllar
aleyhindeki planlarn sralamtr. Ayn ekilde Ndir aha kar benzer aray iinde bulunan Osmanllar
da Muhammed ahtan gelen teklifi benimseyerek Mehmed Salim Efendi adnda bir eliyle cevab mektup
gndermilerdir. Ayrca Seyyid Atullah Efendi de Hindistana dnerken I. Mahmudun bir mektubunu
beraberinde gtrmtr. Muhammed ah, her iki mektubu aldktan sonra yazd yeni mektubunda coraf
uzakln iki devlet arasndaki dostluk ilikisini zedelememesini ve bu dostluun alenen iln edilmesini
istemitir. Ancak Muhammed ahn 1748de lmesi bu ilikileri sekteye uratmtr. Onun arkasndan gelen
gsz sultanlar birbirleriyle uramaktan darya bakmaya imkn bulamamlar ve ardndan da Bbrl
Devleti gittike artan bir hzla dalma srecine girmitir.
Muhammed ah ile I. Mahmud arasnda elilerin gidip gelmesi srasnda, ayn zamanda Dekken
valisi olan, fakat fiilen bamsz bir idreci gibi hareket eden Haydarbd Nizamlnn kurucusu Vezir
Nizmlmlk safchn mektuplar da stanbula ulamtr. Nizmlmlk, Ndir ahn lmnn
ardndan yazd son mektubunda padiahtan i karklklar iinde bulunan ran zaptetmesini istemi,
Osmanl ordusu rana girdii takdirde iliin ortadan kalkacan ve Snn Mslmanln bu blgeye hkim
olacan ileri srmtr. Ancak Nizml-mlkn bu mektubu stanbula varmadan Osmanl-ran sava bir
bar antlamas ile sona ermitir. Onun yerine geen olu Nasr Ceng de I. Mahmuda bir mektup gndermi
ve ondan kfirlerle zalimlere kar verdii cihadda kendisine yardm etmesini istemitir. Bu abalara ramen
Bbrllerin ykl tarihi olan 1858e kadar Osmanl-Bbrl diplomatik temas yeniden kurulamamtr.
Fakat Osmanllarn Gney Hindistandaki Mslman sultanlklarla ilikileri devam etmitir. 1774ten itibaren
Malabar Sultan Ali Raca ve ondan sonra yerine geen kz Bb Sultan stanbula eliler gndererek ngilizlere
kar Osmanl hkmdarndan yardm istemilerse de I. Abdlhamid bu konuda fazla bir ey yapamamtr.
ok gemeden Meysr Sultanlndan da buna benzer bir talep gelmi ve gneydeki ngiliz istilsna kar
mcadele veren Tp Sultan, Osmanllarn desteini salamak iin stanbula 1784 ve 1786 yllarnda iki defa
kalabalk heyetler gndermitir. zellikle 700 kiiden oluan ikinci heyet ok zengin hediyeler getirmi ve
64
uzun sren grmeler yapmtr. Tp Sultan, ticar ve asker yardm yannda Osmanl halifesinden berat
da istemitir. Fakat bu srada Osmanl-Rus ve Osmanl-Avusturya savalar devam ettiinden bu istekler
karlanamam ve cevab mektupta, ngilizlerce olan anlamazlklarnda ara buluculuk yaplabilecei
bildirilerek kendilerine mmkn mertebe meselelerin savasz halledilmesi tavsiyesinde bulunulmutur.
1792de yenilgiye urayan Tp Sultan Franszlarla i birlii yaparak ngilizlerden intikam almaya kalknca
ngiltere hkmeti III. Selimden bu i birliini nlemesini istemitir. III. Selim 1798de Tp Sultana yazd
mektupta Franszlarn slm dman olduunu syleyerek onlara gvenilmemesini tavsiye etmitir. Tp
Sultan ise 10 ubat 1799 tarihli cevab mektubunda ngilizlerin igalci olduunu ve onlara kar mcadeleden
baka yol bulunmadn yazm; ayn yl ierisinde de ngilizlerle yapt sava srasnda lmtr. Bylece
Hindistanda ngiliz hkimiyetinin yaylmasna kar direnen son engellerden biri daha ortadan kalkt gibi
Osmanllarla diplomatik iliki kuracak bir sultanlk da kalmamtr.
XIX. yzyln bandan itibaren ngilizlerin Hindistana fiilen hkim olmasyla ortaya kan yeni
durum zellikle Mslmanlar zerinde derin tesirler uyandrmtr. ngiliz hkimiyeti, Hindular iin sadece
bir ynetim deiiklii iken Mslmanlar iin tarihlerinde ilk defa siyas hkimiyetin kaybedilmesi ve gayri
mslim yabanclarn hkimiyeti altnda yaama mecburiyetinde kalnmas anlamna gelmitir. Bu durum din
ve kltr meselelerini beraberinde getirmi ve Hind Mslmanlarn gvenilebilecek bir merkez aramaya,
dolaysyla zamann en gl devleti durumundaki Osmanllarla daha fazla yaknlamaya sevketmitir.
Bablinin XIX. yzyln ortalarnda Bombay ve Kalktada konsolosluk amas da bu yaknlamay etkilemitir.
Bylece gittike yaylan Osmanlc duygular 1853te Krm Sava srasnda aa vurulmu ve Hindistann
baz ehirlerinde Trk ordusu iin yardm toplanmtr. Hind Mslmanlar, ngiliz hkimiyetine kar 1857de
balatlan byk direni srasnda Osmanl Devletinden destek istemilerdir. Fakat bu esnada Ruslara kar
ngiliz yardmna ihtiya duyan Babli destek verecek durumda olamam, aksine ngilizler padiah-halifenin
kendileriyle mttefik olduunu yayarak Hind Mslmanlarnn direniini krmaya almlardr. Baz
kaynaklar. Osmanl sultannn Hindistana bu erevede bir mektup gnderdiini ve halka ngilizlere kar
koymamalar hususunda tavsiyelerde bulunduunu ve bu mektubun camilerde okutulduunu yazmlardr.
Hindistan, 1858de Bbrl hanedannn sona ermesinin ardndan resmen ngiliz smrgesi haline
gelirken; Hind Mslmanlar da Osmanl Devletine kar daha yakn bir iliki ierisine girmilerdir. Bunda, 1857
olaylarndan sonra Osmanl topraklarna snan Hindistanl ulemnn faaliyetleri kadar gelien haberleme
ve ulam imknlarnn da tesiri olmutur. Hindistan Mslmanlarnn Osmanllara kar besledii duygular
belirleyen bir baka etken de Osmanl-ngiliz ilikilerinin mahiyetidir. 1880lere kadar bu iliki genelde pek
souk olmad iin Hindistan Mslmanlar da duygularn serbeste dile getirmiler, zellikle 1870lerin
ortalarndan itibaren ve Doksan Harbi srasnda Osmanllar iin yardm toplamak, gsteriler yapmak,
ngiltere hkmeti nezdinde mracaatlarda bulunmak gibi youn faaliyetler ierisinde olmulardr. zellikle
bu sava srasnda yerli basn Osmanlc duygularn szcln stlenmi ve kurulan Encmen-i slm,
Encmen-i Teyd-i Trkiye ve Meclis-i Meyyid-i slmiyye cemiyetleriyle Drlulm-i Diybend gibi din eitim
messeseleri yardm toplama kampanyalar balatmlardr. Bu srada Hindistandaki hkim duygu, slm
dnyasnn midi olan halifenin idresindeki son Mslman devletine yardm edilmesi gerektii eklindedir.
Onlara gre eer Osmanllar da ortadan kalkarlarsa slmn gelecei tehlikeye girecektir. Hindistan
Mslmanlar baka bir devletin vatanda olmakla birlikte din adan Osmanl halifesine baldrlar ve
bundan dolay da gerektiinde ellerinde bulunan imknlar halifenin kullanmna sunmaya mecburdurlar.
1880lerden itibaren ngiliz-Osmanl ilikilerinde balayan soukluk Hindistan Mslmanlarnn
Osmanllara kar tavrn da etkilemi ve Mslmanlar zaman zaman kendilerini skntda hissetmilerdir.
II. Abdlhamid dneminde Osmanl Devletinin Hindistana ynelik faaliyetleri ise genel olarak ulem ve
nfuzlu kimselerle iliki kurmak, gazeteler yoluyla propaganda yapmak, konsoloslar vastasyla kamuoyu
oluturmak, tarikatlarn nfuzunu deerlendirmek, hac ve dier vesilelerle destek aramak gibi almalarda
younlamtr. Bunlar yaplrken hedeflenen ey, genellikle ileri srldnn aksine asker bir ayaklanmay
tevik etmek deil, Mslman kamuoyunun basksyla ngilizlerin Osmanl Devletine kar olan politikalarn
etkilemektir. Ayn ekilde Osmanl Devletinde meydana gelen gelimeler Hindistan Mslmanlarnca
yakndan takip edilmi, 1897 Yunan Sava ve Hicaz Demiryolunun inas srasnda byk meblalarda
yardm gnderilmitir. ngilizler de Hindistandaki Osmanlc duygulardan ve bu devlete gsterilen ilgiden
65
tedirgin olarak gelimelere kar tedbir almak iin baz stanbul gazetelerinin lkeye giriini yasaklamlar,
Osmanl vatandalarnn faaliyetlerini kontrol altnda tutmular ve konsolosluklarn almalarna kstlamalar
getirmilerdir. Dier taraftan Hindistana ynelik Osmanl faaliyetleri sonucunda Sultan II. Abdlhamidin
ahsna kar byk bir sayg ve ballk olumutur. Nitekim II. Merutiyetin iln ve daha sonra II.
Abdlhamidin tahttan indirilmesi zerine Hindistanda byk bir aknlk yaanm ve Mslmanlar bir sre
bu gelimeleri kabul etmediklerini aklamlardr. Ancak daha sonra, ttihatlarn hilfet gibi baz din kurum
ve sembollerin nemini vurgulayarak slm dnyasna ynelik faaliyetler ierisine girmeleri ve Hindistanda
etkin olmaya balayan Aligarh Okuluna mensp aydnlarn bunlarla temasa gemeleri neticesinde tekrar
gven salanm, Trablusgarp ve Balkan savalar srasnda yine ayn cokuyla Osmanllar iin yardm toplanp
gsteriler yaplmtr. Balkan Sava esnasnda da bir salk ekibi tekil edilerek Trkiyeye gnderilmi ve bu
ekip sava alannda youn almalarda bulunmutur.
Dnya Sava Hindistan Mslmanlarna felket getirmitir. Osmanllarla ngilizlerin kar
karya gelmemeleri iin gayret sarfeden Mslmanlar bunun gereklememesi zerine Osmanllardan yana
tavr koymulardr. Bu durumdan rahatsz olan ngilizler daha savan banda, kamuoyunu ynlendirici
yayn yapan gazeteleri kapatarak Mevln Muhammed Ali ve Ebl-Kelm zd gibi etkili aydnlar
tutuklamlardr. Bu arada, Mslmanlarn mukaddes beldelerle ve hilfetin durumuyla ilgili beklentilerini
garanti edecek teminatlar vererek ve baz din adamlarndan baskyla Osmanllar aleyhine fetvalar alarak
halk sakinletirmeyi baarmlardr. Savan sonunda Osmanl Devletinin kaderinin tartld gnlerde
Hindistan Mslmanlar yine youn bir kampanya ile ngilizlere sava srasnda verdikleri teminatlar
yerine getirmeleri hususunda bask yapmaya balamlardr. Bu erevede oluturulan Hindistan Hilfet
Hareketi, Hindu ve Mslman btn Hindlilerin katlmyla byk bir mill dava halini almtr. Bir
taraftan Avrupaya heyetler gnderilerek Osmanllarn hayatta kalma mcadeleleleri desteklenirken;
dier taraftan pasif direnile ngiltereye bask yaplmtr Sevr sonrasnda ise Anadoluda balayan Mill
Mcadeleye mal destek salanmtr. Bu mcadelenin baaryla sonulanmas cokuyla karlanm ve
Trkiye Cumhuriyetinin kurulmas slm leminin kurtuluu saylmtr. Ancak ok gemeden Mart 1924te
hilfetin kaldrlmas aknla sebep olmu ve kabullenilmemitir. Bu tarihten itibaren Trkiyeye kar
gsterilen ilgi de yerini yava yava kaytszla brakmtr.
I.
9.BABRLLERDEN SONRA HNDSTANDAK DURUM:

ngilizler XIX. yzyln ilk eyreinde Hindistann kuzeyine ynelmiler ve Sililer, Maratalar, Racptlarla
eitli anlamalar yaparak alt ktann byk ksmnn kontroln ele geirmilerdir. Daha sonraki otuz yl
ierisinde Sind, Kemir, Asam, Pever, Satara, Cihansi ve Magpr blgelerinin de ilhak tamamlanarak btn
Hindistan fiilen ngiliz hkimiyeti altna alnmtr. 1857de Bengal ordusundaki sipahilerin ayaklanmas ksa
srede baka blgelere de yaylm ve Bbrl Sultan II. Bahadr ahn sembolik liderlii etrafnda gelien
Hindu ve Mslmanlarn birlikte hareketiyle ngiliz hkimiyetine kar genel bir ayaklanmaya dnmtr.
zellikle Delhi, Kanpr ve Leknev blgelerinde iddetli arpmalar cereyan etmise de ksa bir mddet
sonra ngiliz ordusu ayaklanmay kanl bir ekilde bastrmtr. Bu olayn ardndan ngilizlerin uygulad
kat siysetle binlerce insan ldrlm veya srgne gnderilmitir. Ayaklanmann bastrlmasndan sonra
ngiliz Parlamentosunda karlan Hindistan dare Kanunu ile (2 Austos 1858) ngiliz Dou Hindistan
irketinin yetkileri ortadan kaldrlarak lke ynetimi dorudan Londraya balanm ve bu ile sorumlu bir
bakanlk kurulmutur.
Ayaklanmann Bbrl sultannn etrafnda odaklamas ngilizleri daha ok Mslmanlar zerine
ynelterek onlarn siyas ve ekonomik glerini tamamen yok etmelerine yol amtr. Esasen 1835ten itibaren
pek ok blgede resm dil olan Farsann yerine ngilizcenin ikame edilmesi, Mslmanlarn kltrel ve
idar etkinliklerini ortadan kaldrmaya ynelik en nemli adm olarak atlmtr. Hindular iin sadece bir
deiiklik olmaktan teye gitmeyen bu gelimeler, Mslmanlar iin asrlardr sahip bulunduklar hkim
millet imtiyazlarnn kaybedilmesi anlamn tamtr. ounluu Hindlarn oluturduu lkede ngiliz
hkimiyeti altnda yaamak zorunda kalmann getirdii eitli skntlarn yan sra hayatlarn mstakil bir
toplum olarak srdrebilmelerinin de tehlikeye dmesi Mslman liderleri yeni araylara sevketmitir.
66
Nevvb Abdllatif, Emr Ali ve Seyyid Ahmed Han gibi nde gelen isimler, kurduklar cemiyetler vastasyla
Mslmanlarla ngilizleri karlkl gven iinde bir araya getirmeye almlardr. zellikle eitim
alanndaki faaliyetleriyle Mslmanlarn geri kalmlna are arayan bu nderler, 1857 tecrbesinden sonra
Hindistanda varlklarn koruyabilmenin ancak ngiliz hkimiyetini kabullenip onlarla uzlamakla mmkn
olacana inanmaya balamlardr. Mslmanlarn byk ounluu 1885te kurulan Hindistan Kongre
Partisini benimsememi ve onu Hindu milliyetiliinin organ kabul etmilerdir. zellikle Seyyid Ahmed
Han, bata Aligarh Okulu olmak zere kurduu Bat tarz eitim messeseleriyle modernist bir slm anlay
ortaya koymu ve Hindlardan ok ngilizlerle i birlii yaplmas gerektiini savunmutur. Diybend ve
Birlv gibi geleneksel medrese eitimi veren mektepler, daha ok ie kapanmay tercih ederek modernist
yaklamlara ve ngilizlerle i birlii anlayna iltifat etmemilerdir. Gelien Hindu milliyetilii, HinduMslman atmalar, zor ekonomik artlar ve ngiliz ynetiminin tesirleri Mslmanlar arasnda, ayr bir
siyas tekilt kurarak haklarn korunmas gerektii dncesini dourmutur. Mslmanlarn ynetimde
bamsz olarak temsil edilmeleri ynndeki istekleri sonucunda ngiliz hkmeti 1905te Bengalde bir
Mslman blgesi oluturmaya rz gstermitir. Ancak bu Hindlarn iddetli tepkisine yol amtr. Bunun
zerine Mslmanlar, Aralk 1906da Hindistan Mslmanlar Birliini kurmulardr. Hemen arkasndan da
Aligarh gibi Bat tipi modern eitim kurumlarnn mezunlar arasnda gelien Panislmc duygular yeni
partinin genel havasnda etkili olmaya balamtr. Artk partinin ve Mslmanlarn en nemli gndemini
slm leminde yaanan gelimeler, zellikle Osmanllarn durumu, 1909da II. Abdlhamidin tahttan
indirilmesi, Trablusgarp ve Balkan savalar gibi konular oluturmutur. Bu gelimelerin yan sra ngilizlerin
Bengalde Mslmanlara tanm olduklar bamszlk imtiyazn 1911de iptal etmeleri ile 1913te Kanprda
yol geniletme amacyla bir camiyi ksmen ykmalarna kar kan halka ate amalar Mslmanlarn ngiliz
ynetiminden uzaklamas sonucunu dourmutur.
I. Dnya Savann balamas ve Osmanl Devletinin ngiltere karsnda savaa girmesi yeni bir
durum ortaya karmtr. Mslman Hindistan basn Osmanllardan yana bir tavr taknmtr. Bunun
zerine ngiliz ynetimi, halk galeyana getirebilecek toplum nderlerini srgn veya hapis yoluyla devre d
brakm; basna da sansr uygulamtr. ngilizlerin bu sert politikas Hindu ve Mslmanlar ortak hareket
etmeye yneltmi; hatta partilerin genel kurullar dahi birlikte yaplmaya balanmtr ngiliz hkmeti, 1.
Dnya Sava srerken Mslmanlarn tepkisini yumuatmak zere Osmanl Devleti, halife ve mukaddes
topraklarn durumlarnda bir deiiklik olmayaca ynnde teminat vermitir. Ancak savatan sonra verilen
szler tutulmaynca Mslmanlar, Hindlardan da gelen destekle ngiliz hkmetine bask yapmak iin
Hindistan Hilfet Hareketini kurmulardr. Hareket Hindistanda ve Avrupada youn faaliyet gstermekle
birlikte amacna ulaamamtr. Bu arada toplumsal atmalar tekrar iddetlenmitir. Trkiyede hilfetin
kaldrlmas (1924) hem Hindistan Hilfet Hareketinin kmesine, hem de daha geni serbestiyet iin
faaliyet gsteren Hind Mslman i birliinin sona ermesine yol am ve bylece bamszlk temayllerin
younlat yeni bir dneme girilmitir. Muhammed Ali Cinnah ve Mevln Muhammed Ali gibi nderler,
Mslmanlar arasnda mstakil bir vatan arayn dile getiren kiiler olarak anayasal ereve hazrln
balatmlardr.
1928de Kongre Partisinin iln ettii mstakbel Hindistan anayasas tasla Hindlarla Mslmanlar
arasnda yeni tartmalar dourmu ve Mslmanlar Birlii de bir taslak hazrlayarak kendi grlerinde srar
etmitir. Kongre Partisi btn vatandalarn eit haklara sahip olduu laik bir anayasa ngrrken; Mslmanlar,
Hindu ounluun bulunduu lkede bu sistemin ilemeyecei gerekesiyle nfus younluuna gre zerk
idreler kurulmas tezini ortaya atmlardr. ngiliz hkmeti 1930dan itibaren Hindistann geleceiyle ilgili
taraflar arasnda toplantlar balatmsa da bundan bir sonu kmamtr. 1935te ngiliz Parlamentosunda
din ve etnik aznlklarn haklarn teminat altna alan Hindistan dare Kanunu kabul edilmitir. Bu durum hem
Hindular hem Mslmanlar tarafndan ngilterenin lkeden ekilmeye niyeti olmad eklinde yorumlanm
ve tepkiyle karlanmptr. 1937de yaplan seimlerden sonra Kongre Partisi Mslmanlar Birlii ile koalisyon
yapmay reddederek kabineye girecek Mslman milletvekillerinin partilerinden ayrlmasn art komutur.
Ancak bu dayatma, Mslmanlar Birliinin daha da glenip Hindistan Mslmanlarnn yegne siyas
temsilcisi haline gelmesini salamtr. Gelimeler, ngilizlerin ekilmesinden sonra Mslmanlar nelerin
bekledii hususunda fikir vermi, bu arada Hindu-Mslman gerginlii de trmanmaya devam etmitir.
67
Bu artlarda Hindu ounluun arasnda bar iinde yaamann mmkn olamayaca gr kuvvet
kazanm ve ayr bir Mslman lkesi kurma fikri tekrar canlandrlmtr. Bu arada II. Dnya Savanda
yaplacak fedakrlk karlnda ngilterenin Hindistandan ekilmesini isteyen kongre hkmeti teklifinin
reddedilmesi zerine 1939da istifa etmitir.
SONU
Bu hafta Osmanl Devletinin Hindistandaki dier Mslman devletlerle olan ilikileri ve Babrllerden
sonra Hindistandaki durum anlatlmtr.
1) Osmanlnn Hindistandaki dier Mslman devletlerle mnsebetleri ilk defa ne zaman balamtr?
a) pek yolu ticareti srasnda Yavuz Sultan Selim dneminde
b) Kanuni Sultan Sleymann Nahivan Seferi srasnda
c) XV.yzylda Behmeni Sultan III.Muhammed ahn Fatih Sultan Mehmede stanbulun Fethinden sonra
yazd mektupla
d) Krm Sava srasnda
e) Trablusgarp Sava srasnda
2)Babrllerden sonra Hindistan Corafyasnda en etkili olan Avrupal devlet aadakilerden hangisidir?
a) ngiltere
b) Fransa
c) Almanya
d) Portekiz
e) spanya
YANITLAR:1-c, 2-a
KAYNAKLAR
AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

______, Bbrnme, DA, C. IV, s. 404-408.
1987.
68

2006.
stanbul, 1999.
stanbul, 1989.
69
70
ZET
Dokuzuncu haftada Avrupallarn deniz yolu ile Hindistana gelileri; Portekizliler, Portekizlilerin Hindistan
Seferleri ile Vasco Da Gamann seferi ve bu seferin sonular anlatlacaktr.
10.AVRUPALILARIN DENZ YOLU LE HNDSTANA GELLER

1. PORTEKZ:
spanya ve Portekizi kapsayan yarmada iinde Kastilya Devleti byye byye Portekizi; Endls
Arap dnyasndan ayrdktan sonra Portekizliler varlk ve geleceklerini denizde aramaya koyulmulardr.
Bunlar en ok Afrika kylarna nem vermiler ve XV. yzyln sonlarna doru bu ktann mit Burnuna
kadar btn bat kylarn ve oradan tede bulunan bir ksm gneydou kylarn dolamlar; oralarda
trl bakmlardan incelemeler yapmlar ve uygun grdkleri yerlerde sler kurmulardr. 8 Temmuz 1497de
Vasko da Gama (Vasco da Gama)nn komutasnda 60la 150 ton arasnda bykl olan Portekiz gemisi
Hindistana gnderildii vakit, bunlar Kristof Kolomb (Christophe Colombe)un gemileri gibi bilinmedik
ve henz o anda hayali olan bir amaca doru deil, Hindistana ulamak iin gnderilmilerdi. Papa VI.
Aleksandr, Mays 1493te karm olduu bir buyrultu (bulle) ile bulunan ve yeni bulunacak yerlerin
Portekizli ve spanyollara ait olacaklarn belirterek bu yerleri ayrmtr. Bu buyrultu ok gemeden bu iki
devlet arasnda yaplm olan Tordesillas Antlamasyla (7. 6. 1494) biraz deitirilmitir. Buna gre: Afrikann
en bat noktas olan Yeil Burunun 370 lieue batsndan geen ve Kuzey Kutuptan Gney Kutba giden bir
izginin dousunda bulunan yerler Portekizlilerin ve batsndaki yerlerde spanyollarn lkeler aratrma
alan iinde saylmtr.
Buna gre btn Afrika ile Hindistan ve daha doudaki lkeler Portekiz blgesinde yer almtr.
1.a. Portekizlilerin Hindistana Gelileri:

Temmuz 1497de Lizbondan kalkm olan Vasko da Gamann gemisi Afrikay gneyden dolatktan
sonra 17 Mays 1498de bir kyn karsna demir atmtr.
Daha nceki dnemlerde olduu gibi o ana kadar Hindistann ve daha genel olarak Arabistandan
ta ine kadar giden lkelerin denizle yaplan d ticareti eski zamanlardan beri Araplarn veya okluk
bakmndan Arapa konuan Mslmanlarn elinde bulunuyordu.
Vasko da Gamann talihi, tesadfn onu bir Hindu Devletinin kysna gtrm olmasdr; eer bir
Mslman devletinin kylarna gitmi olsayd durumu tehlikeli olabilirdi.
Kalikt racalarnn unvanlar Zamorindir. O zamann Zamorini Portekizlileri iyi karlam; onlar
bakentine arm ve oradaki Mslman tccarlarn kar kp uramalarna ramen arada iyi mnsebetler
kurulup al-veri yaplmasn salamtr. Ancak daha sonra aralarnda kavga km ve Zamorin bunlarn
baz mallarna el koymusa da sonralar bu mallar onlara geri vermitir. Buna ramen Vasko da Gama 29
Austos 1498de geri dnmek zere yola karken el konulan mallarna karlk olarak yakalam olduu 12
yerliden beini tutsak olarak gtrmtr. Bu olay Kaliktte Mslman tccarlarn Portekizliler aleyhine
ve onlarn Afrika kylarnda halka kar nasl kt davrandklar hakkndaki szlerine herkesin inanmasn
salamtr.
Vasko da Gama Lizbondan ayrlndan iki yl kadar sonra geri dnm; gemisinden ikisini ve 170
kiiden ancak 55ini sa-salim gtrebilmitir.
1.b.Vasko da Gama Seferinin Sonular:

Bu seferler dnya tarihinde nemli bir dnm noktasn tekil etmilerdir. inden Hindistana kadar
71
uzanan lkelerin Avrupa ile ticareti Trkistan ve Anadolu kervan yolunu veya denizden Kzldeniz ve Msr
yolunu brakp dorudan doruya mit Burnu deniz yolunu kullanmalar; Trkistan, ran, Anadolu ile
eitli Arap lkelerini ve bunlar arasnda nemli bir ticaret merkezi durumunda bulunan Cidde liman ile
Msr byk bir ekonomik kayba ve ticar zarara urattklar gibi, bu durum Mslman Dounun Hristiyan
Bat karsnda gerilemesine de sebep olmutur. Osmanl padiah Yavuz Selime atfedilen Kzldenizi Nile
ulatrarak mit Burnu yolunu lzumsuz klmak, keza Kanuni Sultan Sleymann vezirlerinden Sokullu
Mehmed Paaya atfedilen Volga ve Don Irmaklar arasnda bir su kanal yaparak Hazar Denizine kadar gemi
gnderebilmeyi salamak tasarlar gerekleseydi Mslman Dou ekonomik alanda o kadar kaybetmez
ve Hristiyan Bat ile mcadelesine daha byk bir gle devam edebilirdi. Ancak bu yolda hi bir ey
yaplamamtr.
Vasko da Gama yurduna dnd vakit gitmi olduu blgede, yani Dekkenin gney-bat kylarnda,
ne gibi mallar bulunduunu ve orada hangi Avrupa mallarnn istenildiini de renmitir.
Hayret edilecek bir yn de Portekizlilerin Zamorinin ve genel olarak Kalikt Devleti halknn, ne
Mslman ne de Hristiyan olmadklarn anlamam bulunmalar ve bunlar Katolik olmayan bir trl
Hristiyan sanm olmalardr.
Balangta Portekizliler Hindistan yerlilerine kar Afrikann birok yerinde vahi olan yerlilerine
yaptklar tarzda muameleye kalkmlarsa da ok gemeden Hindistandaki durumun bsbtn baka
olduunu anlamlardr.
1.c. Portekizlilerin kinci Hindistan Seferi:

9 Mart 1500 de Pedro Alvarez Kabral (Cabral)n komutas altndaki 1200 kii ile beraber pek ok mal
tayan 13 gemilik bir Portekiz donanmas Lizbondan kalkarak; arada tesadf olarak Brezilyay ve Madagaskar
adasn kefetmi ve ayn yln 13 Eyllnde Kalikte gelmitir.
Burada Portekizliler al-verie koyulmularsa da yerlilerle aralarnda ksa srede bir sr anlamazlk
kmtr. 16 Aralkta Portekizliler bir Arap gemisine el koyunca, aralarnda arpmalar yaanmtr. 40
Portekizli ldrlm ve bunlarn ticaret yerleri yerle bir edilerek yklmtr.
Bunun zerine Kabral, Kaliktten ekilmek zorunda kalmtr; o yalnzca iki gemisine mal
ykleyebilmitir. Limandan ayrlmadan nce Arap veya yerlilerden 600 gemiciyi ldrtm ve aldktan
sonra da iki gn liman topa tutmutur.
Portekizliler oradan daha gneyde bulunan Koin limanna gitmilerdir (24 Aralk); orada iyi bir
kabul grmler ve kalan gemilerine de yk buradan almlardr. Tam yk alma iini bitirmek zere iken
Zamorinin donanmasnn zerine doru geldiini duyan Kabral, hemen Koinden hareket etmitir (9 Ocak
1501). Talih bu seferde Portekizlilerin yzlerine glm ve bu donanma ile karlamadan Hindistandan
uzaklaarak Lizbona dnmlerdir.
Koinde iler hep dosta grldnden, Kabral oradaki temas muhafaza etmek iin 13 Portekizli
brakmtr. Lizbona vardnda yannda ancak be gemisi kalmsa da bunlarn getirdikleri mal btn masraf
ve zararlar fazlasyla kartmtr.
1.d. kinci Portekiz Seferinin Sonular:

Bu seferden Portekizlilerin kardklar en nemli sonu Hindistann tesadfen eritikleri blgelerinde
birbirlerini ekemeyen bir takm devletlerin bulunduunu ve bunlar birbirlerine kar kullanabileceklerini
renmeleri olmutur. Onlar Kaliktten byk zulmler yaparak ayrldktan sonra Kannanur liman
(Kalikttn az kuzeyinde) aklarna geldikleri vakit burann Racas onlara yiyecek vererek ihtiyalarn
karlamtr. Bu durum Portekizlilerin hemen dikkatini ekmitir. Yine gneye Koine gittiklerinde de
72
Kalikte dman bir devlete gelmi olduklarn grmlerdir.

Keza bu sefer srasnda Portekizliler Hindlilerin Afrika vahileri gibi geri ve aciz olmadklarn grerek;
kendilerine kar savamann tehlikeli olabileceini ve bunlarn Hristiyan olmayp bsbtn baka bir dinden
olduklarn da anlamlardr.
Bundan baka Hindistanla ticaret imknlarnn sonsuz olduunu, oradaki rakiplerinin yerliler deil,
Arap tccarlar olduunu gayet iyi anladlar. Yerli hkmdarlar ile halkda Araplar ve Portekizlilerle alverite bulunmann e sayldn renmilerdi. Ancak Kaliktteki Zamorin o blgedeki Arap tccarlarnn
okluu ve nemi dolaysyla bunlardan yana bir davran sergilemitir.
Bundan sonra Portekizlilerin balca siyasal amalar yerli racalarla dost olmak ve Arap gemileri ile
tccarlarn oradan skp atmak olacaktr.
Portekizliler yukar belirttiimiz ynleri rendikten sonra ilk i olarak iki trl menfaat salamaya nem
verirmilerdir. Bunlarn birincisi elden geldii kadar Hindistanla Kzldeniz arasndaki ticareti durdurmak
veya zorlatrmak, ikincisi dou lkeleriyle (Hindistan, Male Adlar, in v. s.] Avrupa arasndaki btn ticareti
kendi ellerine geirmek. Bu amala herkese dehet ve korku salmak iin hi bir vahetten ekinmemilerdir.
ubat 1502de Vasko da Gamann komutasnda 20 gemi ile Nisanda onun oullarndan
Estavaoda Gamann komutasnda 5 gemilik iki donanma bu amalar gerekletirmek iin Hind Denizine
gnderilmilerdir. Eyllde bu iki donanma Goann az gneyinde Hindistana dnmekte olan byk bir
hac gemisini yakalayarak soymu ve kadn-ocuk dhil btn iindekilerle birlikte batrmtr. Bunlarn
denizde abalamalarn seyreden Vasko da Gama hi kimsenin kurtarlmasna izin vermemitir. Bylece bu
gibi davranlarla Kzldeniz yolu ok tehlikeli gsterilmi ve bu nehir boyunca gidi-geli durdurulmak
istenilmitir.
SONU
Bu hafta Avrupallarn deniz yoluyla Hindistana gelileri konusuna giri yaplm olup Portekizlilerin
Hindistan seferleri, Vasco Da Gamann Hindistan seferi ile sonularna deinilmitir.
1) Aadakilerden hangisi Vasco Da Gama Seferinin sonularndan biri deildir?
a) Yeni ticaret yollar kefedildi.
b) Msr, Cidde liman gibi yerler ticari nemini kaybetti.
c) Mslman Dou, Hristiyan Bat karsnda geriledi.
d) Hindistanda Avrupallarn istedii mallar olmad grld.
e) Hindistandaki i durumun analizi yapld.
2) Aadakilerden hangisi Portekizlilerin kinci Hindistan Seferinin sonular ara snda yer almaz?
a) Bu evrede birbirlerine dmanlk besleyen devletikler olduu grld ve bunlar birbirlerine kar
kullanma siyseti benimsendi.
b) Portekizliler rakiplerinin fakir Hindliler deil Arap tccarlar olduunu grdler.
c) Hindistandaki hkimiyet in tamamen Araplarn elinde olduu kabul edildi.
d) Buradaki halkn vahi afrikallar gibi olmad savamann tehlikeli olduu kansna varld.
e) Yerli racalarla dostluklar kurmak gerektii fikri benimsendi.
73
YANITLAR:1-d, 2-c.
KAYNAKLAR
AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

______, Bbrnme, DA, C. IV, s. 404-408.
1987.
2006.
stanbul, 1999.
stanbul, 1989.
74

75
76
ZET
Onuncu haftada Portekizlilerin Hindistana gelileri konusuna devam edilerek, Kalikt Zamorini ile savalar,
Portekizlilerin yeni siysetleri ve yaylmalar, DAlblkerkin Valilii, Portekizlilerin ticar faaliyetleri,
zayflamalar ve gerilemeleri konular ele alnacaktr.
1.e. Kalikt Zamorini ile Savalar:
Vasko da Gama, Ekim 1502 sonlarnda Kaliktn karsna gelerek konumu almtr. Bu srada
arada devam eden bir sava yaanyordu. Da Gama ilk bar art olarak btn Arap tccarlarn Kaliktten
karlmasn istemitir. Zamorin buna raz olmam ve sava devam etmitir. Portekizliler bu sava srasnda
ok ar ve lzumsuz zulmlerde bulunmulardr.
Bir ka gn sonra Gama, Koine giderek orada bir ticaret yeri (Pazar, factory) kurmutur. Burann
Racas da, bilhassa al-veriteki fahi fiyatlar bakmndan Portekizlilerin zorbalna uramsa da bu srada
Zamorine kar olan dmanl dolaysyla Portekizlilere muhta olduunu hissettirmitir. Vasko da Gama
o yl Portekize dnerken Koin ve Kannanurda memur ve adamlarn yansra kylar gzetlemek ve anlan
kentlerde kalan Portekizlileri korumak iin 7 gemilik bir donanma brakmtr. Ancak bu donanmann
komutan oralarda dolamaktansa Kzldenizin azna gidip oradan geen gemileri soymay daha karl
bulmutur. Tabiatyla korumakla grevli olduu yurttalar da bin bir tehlike ve korku iinde yaamlardr.
ok gemeden Kalikt Zamorini Portekizlilere yardm eden Koin Racasndan almak iin onun
lkesine girmi ve raca yannda kalm olan Portekizlilerle birlikte bir adacktaki mabede ekilmitir.
Nisan 1502de Alfansa Albkerk (Albuquerque)in komutasnda Portekizden gelen bir donanma
Zamorini Koi blgesinden ekilmek ve bar yapmak zorunda brakmtr. Bar artlar arasnda 20 ton
kadar biber verilmesi de dikkat ekicidir.
Albkerk geri dnerken Koin Racasnn yanna bin kiilik bir Portekiz birlii brakmtr. 1503-4
knda bu birlik Koini Zamorine kar savunmada epey yararllk gstermitir. 1504 sonlarnda 14 gemilik
bir donanma ile Koine yardma gelen Lopo Soeres adnda bir Portekizli komutan ayn zamanda bu limana
baka hibir geminin girmesini yasaklayan ynergeyi getirmitir. Bu kii Kalikt ve Koin Racalar arasnda
bar da salamtr.
1.f. Portekizlilerin Yeni Siysetleri:

1505 ylna kadar Portekizliler her yl gl bir donanma ile Hindistana gelmiler, getirdikleri mallar
satmlar, aldklar mallar gemilerine yklemiler, Arap veya yerlilere ait gemileri soyarak ve batrarak geri
dnmlerdir. Koin ve Kannanur gibi dost saylan ve kendileri iin ticaret ss olan limanlarda, gelecek sefer
iin mal toplamak ve mnsebetleri devam ettirmek zere adamlar ve gerekirse de nemli asker birlikler
brakmlardr.
Ancak buralarda braklan kimseler ve bilhassa tccarlar aylarca, bsbtn yabanc ve kendilerine ne
kadar gvenilecei pek kestirilmeyen devletlerin topraklarnda kaldklarndan hep korku iinde yaamlardr.
1505te bu usl deitirilmi; yl iin bir kral naibi atanm ve gereken yerlerde kurganlar yaptrlp
Hindistanda kalacak kimselerin bu berkitilmi ve gerekten Portekiz smrgesi saylabilecek kurganlarda
kalmalar kararlatrlmtr.
Bylelikle 1505 Eyllnde ilk kral naibi olarak Fransisko (Francisco) dAlmeida byk bir donanma
ve 1500 askerle Hindistana gelmitir. Bir ka yerde, ezcmle Kannanur ve Koinde kurganlar yaplm ve
bylece Hindistanda karada da salam bir yer elde edilmitir
Artk karada salam sler edinmi olan Portekiz donanmas bir taraftan srekli Malabar kylarnda
(Dekkenin gneybat kys) dolap Arap gemilerini batrmaya koyulmu dier taraftan Kzldenizden
daha douya gidip gelmek isteyen Mslman gemileri daha gneyden, Maldiv Adalar ynnden ilerlemek
77
zorunda brakmlardr.
Mart 1506da Zomarin tarafndan oluturulan olduka kalabalk bir Mslman tccar donanmas ile
4 Portekiz gemisi arasnda bir arpma yaanm ve Portekizliler Mslman gemilerinin en byn ele
geirerek iindekilerin hepsini ldrmlerdir.
Kannanurda da tannm bir tccarn gemisini batrm olmalar sebebi ile bu kentteki raca da orada
bulunan Portekiz kurgann drt ay kuatmsa da yeni bir donanmann gelmesi zerine kurgandakiler
kurtarabilmilerdir (Austos 1507).
Bylelikle Portekizliler Hind Denizlerine ulatktan sonra geen ilk 9 ylda yerlemek, sler kurmak
ve Malabar kylarnn denizlerine hkim olmakla megul olmulardr. Talihleri, tesadfn onlar birbirini
ekemeyen kk Hindu devletlerinin bulunduu blgeye ulatrm olmas ve orada salamca tutunmak ve
slenmek imknn bulmu olmalarnda idi.
1.g. Baz Hindistan Devletleri ile Msr-Venedik Arasndaki Anlamalar ve Portekizlilerin Yaylmalar:
Portekizliler, Hindistann btn deniz ticaretini ellerine veya murakabeleri altna almaya kalkmakla
pek ok menfaatleri sarsmlardr:
a) Bu ticareti daha nce ellerinde tutan Arap Tccarlar.
b) Svey-Nil-skenderiye yolundan geen mallardan te bir nispetinde vergi alan ve tebaalar da
tat ileri dolaysyla epey para kazanan Msr Memlklleri.
c) Bu mallar skenderiyeden Avrupaya tayan bilhassa Venedik gemileri ve tccarlar.
Bunlar ok byk zarar grenlerin balcalardr. Ayrca Bicapur ve Gucerat sultanlar da zarar
grmler ve bu tehlikenin giderek bydn sezmilerdir.
Bu gibi amillerin tesiriyle Msr sultan, Venedikliler, Gucerat, Bcapur Sultanlar ve Kalikt Zamorini
arasnda Portekizlilere kar ibirliine karar verilmi ve hazrlklara balanmtr. Ancak bu birliktelikten
pek de nemli sonular kmamtr.
Bu haber zerine Portekizliler yeni tedbirler almlardr. 1507 yaznda bir Portekiz donanmas Aden
Krfezinin dou aznda Sokotra Adasna saldrm ve oradaki Arap kurgann almtr. Bundan sonra Aden
ve Ciddeyi almak emrini veren d Albkerk orada 6 gemi ile 400 kii brakmtr. Donanmann kalan ksm
ise Hindistana giderek oradaki Portekiz donanmasyla birlemi ve Zamorinin donanmasn yok etmitir
(Kasm 1507).
Sokotrada kalm olan dAlbkerk ise kendisini Aden ve Ciddeyi alacak gte grmedii iin Basra
Krfezinin aznda Hrmze saldrmaya karar vermitir. Bu blgede baz baarlar salamsa da kesin bir
sonu elde edememi ve 1508de Hindistana dnmtr.
1508 balarnda, Msr ve Gucerat donanmalar, Kuzey-Bat Hindistan kylarnda incelemelerde
bulunmak iin Portekiz genel valisi Fransisco dAlmeydann olunun komutas altnda o blgeye gelmi olan
bir donanmay avl (Kolaba) liman nnde yenerek, valinin olunu ldrmlerdir.
1509 ubatnda ise genel vali Msr-Gucerat donanmasn Bender-i Dev (DU)de yenmitir. Bundan
sonra ne Msr ne de Hindistann byk Mslman Devletleri Hind Denizlerinde hkimiyet elde etmek iin
nemli bir denemede bulunmamlardr.
1.h. DAlblkerkin Valilii:

Hind Denizlerinde Portekiz egemenliini salamlatran dAlbkerk olmu ve kendisine Byk
78
unvan verilmitir.
Genel valilii 1509 sonbaharnda balamtr. O ana kadar Portekizliler Hindistanda bir kara devleti
kurmaya nem vermemilerdir. Bilhassa son genel vali dAlmeyda karada ok sayda s kurulmasna kar
kmtr; onun dncesine gre kara sleri Portekizliler iin bir zaaf unsuru olabilirdi ve bu durum ancak
onlarn denizdeki gcnn azalmas pahasna yaatlabilirdi.
Yeni gelen vali dAlbkerk bu dnceyi deitirmi, kara slerini oaltm hatta Goay almakla bir
de kara devleti kurmutur.
D Albkerk ilk i olarak Kalikte kar harekete gemise de orada bir baar salayamam ve ubat
1510da 33 gemilik bir donanma ile Aden Krfezine doru yola kmtr. Amac Msr donanmasn bulmaktr.
Ancak yolda Bicapur Devletine ait olan Goa liman ile kurgannn pek gsz bir durumda olduunu renince
oraya almtr. Ancak bu kazan ok ksa bir sre sonra kayba dnse de sonunda buray ele geirmeyi
baarmtr (Kasm 1510). Dekkenin karmakark durumu, Behmenli Devletinin dalmasndan doan ve
domakta olan devletler arasndaki sonsuz savalar, keza Bicapurla Viceyenager Devletleri arasndaki savalar
Portekizlilere orada salamca yerlemek ve orasn berkitmek iin her trl imkn ve kolayl salamtr.
Bylelikle Aden Krfezine yaplacak Portekiz seferleri gecikmi olsa da buna karlk Portekizliler
gemileri iin ok uygun bir liman ve savunulmas ve berkitilmesi kolay; saldr ile alnmas ok g bir s
elde etmilerdir. Bilindii gibi ksa sre sonra Goa liman onlarn Hindistan hatta Uzak Douya gitmek iin
kullandklar genel merkezleri olmutur.
D Albkerk, Goay salamlatrmak ve nemli bir ticaret ss yapmak iin var gcyle almtr. Yakn
denizlerde rastlanlan ticaret gemilerini oraya sevk ettirmi ve orada ticaret iin herkese her trl kolayln
gsterilmesini salamtr. Yine yerli bir halk husle getirmek ve onun saysn artrmak iin Portekizlileri
yerli kadnlar almaya kkrtmtr.
Daha nce de sylediimiz gibi o ana kadar Hindistann d ticareti, Araplarn yani Mslmanlarn
elindeydi. Bu yzdenden de Portekizliler bilhassa onlarla uramlardr. DAlbkerk ele geirdii yerlerde hi
Mslman iyar (resmi grevli, memur) kullanmam, idar, mal ve adl yetkileri tayan Portekizli iyarlarn
buyruu altnda yalnz kk Hindu iyarlar kullanmtr. Bunlar yetitirmek iin de okullar am, ayrca
Hindu erbalarnn komutas altnda Hindu asker birlikleri de tekil etmitir.
Bundan sonra dAlbkerk, Malaka (Singapur blgesi)y almaya karar vermitir. in ve Japonya ile
Hindistan ve Kzldeniz arasndaki ticaret hep bu limandan getii iin oray almak btn bu ok karl ileri
ele geirmek demekti. O zamanki zayf deniz vastalaryla ak denizleri murakabeye almaktansa bu ticaret
ssn almak daha ok faydal ve ameli idi. Malaka, Austos 151lde alnm, Papa bu mnsebetle byk
enlikler yaptrmtr. Bu o blgede, daha ok eitli Portekiz ssleri kurulaca ve birok yerli devletlerle
savalar yaanaca anlamna gelmitir.
1512 ylnda Hind Denizlerinin her tarafnda Rumiler yani Osmanl Trkleri geliyor sz dolamaa
balam ve bu sz Portekizlileri ok korkutmutur. O yl, Yavuz Sultan Selim daha ancak yeni tahta kmtr.
Onun Msr almas ve Kzldenize ulamas belki de sadece Yavuzun tahayylnde bulununan bir dnce
olarak yer almtr.
l5l3te dAlbkerk Adene saldrmsa da oray alamamtr. Yine bu srada rzgrn ters esmesi onun
Ciddeye saldrmasn da nlemitir. O, sadece Kamaran adasn alm, orada bulunan btn berkitilmi yerleri
ykarak geri dnmtr.
ran ah smail, l5l0da Gucerat, Bicapur ve daha baz Hindistan Devletlerine eliler gndermitir. Bicapura
gelmi olan eli dAlbkerki Kannanurda ziyaret etmi ve onu ah smaile eli gndermeye ikna etmitir. Buna
uyan Portekiz genel valisi 15l3te smailin elisiyle birlikte rana bir eli yollamtr. Bu kiiyi Tebrizde kabul
eden ah smail, onunla en ok Osmanl padiah ile Mekke erifinin yok edilmeleri ve onlara kar birlikte
savalmas konusunda konumutur. DAlbkerk bir ran elisiyle birlikte geri dnmekte olan kendi elisini
Hrmzde karlamtr. ah smailin, Yavuz Selim tarafndan aldranda yenildii srada kendisi de Hrmz
79
Adas ile limanna el koymutur. Bylelikle Osmanlya kar birlemek dncesinde olduu ah smailin
Osmanllarca yenilmesinden o da payn deni almtr.
DAlbkerk 1515 yl sonlarnda lmtr. Hindistandaki Portekiz egemenliini salamlatrm, hatta
onun gerekten temelini atm bir kii olmutur. Goay alp glendirmekle Portekizlilerin kendi ellerinde
bir liman kenti ve sarp bir blge kalmasn salamtr. Malakay alarak in, Japon ve Uzak Dou ticaretinin,
Hrrnz almakla da Basra Krfezi ticaretinin anahtarlarn elde etmitir. ayet Adeni de istedii gibi
alabilmi olsayd Kzldenizin anahtarn da eline geirmi olurdu.
DAlbkerkin lmnden sonra da Portekizliler, Kzldenizde epey uramak zorunda kalmlardr.
1516da onlarn Kzldenizde en byk dmanlar, Msr Sultannn hizmetinde bulunan Osmanl Trklerinden
Selman Reisin donanmas olmutur. Bu kii 1516 balarnda Adeni almaya almsa da bunu baaramamtr.
Bu olaydan az sonra Portekiz donanmas Adene gelmitir. Aden Emiri onlara Adeni vermek istemise de
yeni Portekiz genel valisi nce Selman Reisin donanmasyla karlamay daha uygun bulduundan Adende
asker brakarak donanmasnn gcn azaltmak istememitir. Ancak o, arad karlamay yapamam,
Adene dnd vakit emirin artk vermekten vazgemi olduunu grmtr. Bylece bu ok nemli ss
ele geirmek frsatn karmtr.
1516 ylnda Yavuz Sultan Selimin, Msr ele geirmesi ile bundan sonra Portekizliler artk Osmanllarla
savamak zorunda kalmlardr.
1518de Portekizliler Seylan Adasnda bir s kurmulardr. 1520de byk bir Portekiz filosu Kzldenize
girmise de bir ey baaramadan ekilmek zorunda kalmtr.
1529 sonlarnda Hindistana genel vali olarak gelen Nnho da Knya (Cunha) bu srada merkez Koinin
yerine 1530 balarnda epey gelimi olan Goay genel merkez yapmtr. Yeni genel valinin ana amac KuzeyBat Hindistan kylarnda sler elde etmek olmutur. Bunun sebep ve zaruretleri ise bellidir. Portekizliler,
Hindistan ve Dou lkeleriyle Avrupa arasndaki ticareti bir tekel olarak ellerine almaya karar verince btn
ticaret yollarn bakalarna kapamaya mecbur kalmlardr. Malakay almakla in, Japon ve byk Malay
Adalar (Cava, Sumatra v.s.) deniz yolunu tutmu ve oralarn ticaretine egemen olmulardr. Hrmze
yerlemekle Basra Krfezi yolunu da denetleyebilecek bir duruma gelmilerdir. Ancak Adeni alamadklar
iin Kzldeniz yolu ak kalmt. Koin, Kannanur ve Goa gibi Gney Dekkendeki sler sayesinde oralara
dayanan gemilerini srekli yakn deniz ve kylarda dolatrarak, br Gney Hindistan limanlarndan kalkan
veya oralara giren gemileri az ok denetlemeleri mmkn olmutur. Fakat bu bahsettiimiz limanlarda slenen
sava gemilerini, Kuzey Hindistan limanlaryla Kzldeniz arasnda ileyecek gemileri dzenli bir biimde
denetlemeleri o zamann vasta ve artlarna gre imknszd; olsa olsa yukarda anlan yol zerine ara sra
aknlar yapmak, elden geldii kadar ok gemi soymak, batrmak ve korku salmak amacyla btn iindekileri
bomak kbildi. Bu ise Portekiz ticareti bakmndan faydal olmakla birlikte bir ticaret tekeli salamak iin
kfi deildi.
Dolaysyla Portekizliler her ne olursa olsun bu amaca erimeye karar verince ya Adeni alp oraya
slenecek olan sava gemileriyle Kzldenizin azn kapamaya yahut Kuzey-Bat Hindistan kylarnda bu
gibi gemilerin slenmesine uygun sler elde etmeye mecbur kalacaklard. Daha nce ele geirmi olduklar
Sokotra Adas Kzldenizin azn abluka etmeye ne elverili ve nede yeterli idi.
yle anlalyor ki Osmanllarn Msra yerlemelerinden sonra Adene ve Kzldenizdeki limanlara
fazla uramak ok g olmu ve tehlikeli saylmtr. Buna karlk Kuzey Hindistanla Kzldeniz arasndaki
ticaretin gemekte olduu balca limanlar kapsayan Gceratn durumu o kylarda sler edinmek iin daha
uygun grlm ve yeni genel vali bu ie koyulmutur.
Gcerat Sultan Bahadur, Malvada, Handite ve Dekkende bir sr uzun ve yorucu seferlere girimitir.
Az sonra da Delhinin Gurkanl padiah Hmayunla savaacaktr. Bu savalar srasnda Portekizliler kh bir
taraf kh br taraf tutarak, ya zor ve basknla yada anlamalar yaparak avl, Bombay, Basseyn, Daman
gibi bir ka liman elde etmiler ve trl talili arpmalar ve baz muvakkat kayplara ramen bu yerlerin
ounda yerleip kalmlardr; ancak o srada Bender-i Dev(Diu)i almak iin yaptklar deneme baarszla
80
sonulanmtr.
Bylelikle elde edilen sler sayesinde Bicapur ve Ahmednagar Devletlerinin hemen btn ve Gcerat
Devletinin Kambey Krfezinin gneyinde bulunan kylarn denetlemeleri altnda tutmak Portekizliler iin
mmkn olmutur. Bender-i Devi alnca btn Gcerat kylarn gzetleyebilecek bir duruma gemilerdir.
Portekizliler Gcerat Sultan Bahadurla Hmayunun arasndaki sava srasnda Bahadurdan Benderde
bir kurgan yapmak hakkn almlardr (1534 ve 1535). Badahur ah, Hmayun Gcerattan ekildikten sonra
bu hakk kullandrmamak iin Portekizlilerle tartmalar yapm ve bu mnakaalar onun Nunho da Knha
tarafndan gemiye arlp ldrlmesine sebep olmutur (1538). Bu srada Msrn Osmanl valisi Hadm
Sleyman Paann komutasndaki bir Trk donanmas da Bender-i Deve saldrp ekilmitir (1538). Bu hadise
Portekizde byk bir korku yaratm ve bunun zerine oradaki hkmetinin yapt baz neriler dikkate
alnmtr.
Osmanl donanmasnn Hind Denizlerine yeni bir sefer yapmasndan korkan Portekizliler, 1541de
Osmanl hkmetine yle bir teklifte bulunmulardr: Her yl Portekizliler Basrada buday karlnda
belirli miktarda Osmanl Devletine biber teslim edecekler; ancak bu biber Osmanl hkumetine sadece
Avrupaya ihra ettirilmesi art ile verilecek ve bunun karlnda da Portekiz gemileri Kzldenizdeki
Osmanl limanlarna serbeste girip kabileceklerdir.
Bu teklif ile Portekizliler Osmanl Devletine unu demeye almlardr: Biz Portekizliler ele
geirdiimiz baharatl maddeler ve bilhassa biber tekeliyle ok byk kazanlar salyoruz; size biberi az
kazanla vereceiz ve bu suretle tekelimizle sizi smrmeyeceiz. Ancak siz de onu Avrupaya satp bize
orada nclk edeceksiniz.
1548de Portekizliler Bicapur Sultan ile bir antlama yapmlardr. Buna gre Goa Adacnn kuzey
ve gneyinde bulunacaklardr. Tabi bu teklif bar da kapsad iin Portekizliler bir yandan Osmanl
saldrlarndan kurtulmay, br yandan da kendileri iin nemli olan Kzldenizde Osmanl limanlarna
girip kmay, yani oralarla da ticaret yapma hakkna sahip olmak istemilerdir. Ancak bu tekliften bir sonu
kmamtr. Yukarda da ifade ettiimiz gibi Portekizliler oradaki Osmanl donanmalarnn gc dolaysyla
Kzldenizde nemli baarlar salayamamlar ve btn glerini Gcerat kylarnda toplamlardr.
Kzldenizde Porkekizlilerin baarl hareketlerine sadece Osmanllarla savamakta olan Habe
hkmdarna yardm iin Masuva limanna yaptklar bir kartma rnek olara verilebilir.
1551 ylnda nl Piri Reisin komutas altnda Sveyten gelen 30 gemilik bir Osmanl donanmas, nce
Maskat alm; sonra Hrmz Adasn yama etmitir. Ancak ehri ve kaleyi alamayarak Basraya gitmitir.
1554te bu donanma Seydi Ali Reisin komutas altnda Sveye dnerken Hrmz Boazn getikten sonra
Portekizlilerle baarl arpmalarda bulunmusa da frtna yznden byk zayiata uram ve Seydi Reis
Gucerata snmak zorunda kalmtr. Adamlarnn ou Gcerat Devletinin hizmetine girerlerken, kendisi
Hindistan, Kabil ve ran yolu ile Osmanl lkesine dnmtr.
1.h. Portekizin Ticari Faaliyetleri:

Portekizlilerin mit Burnunun dousundaki denizlere egemen olduktan sonra bir ticaret tekeli
kurduklarn yukarda sylemitik.
Bu tekel u ekilde ilemitir: Baz mallarn tanmas dorudan doruya Portekiz kralnn tekeli
saylarak ancak ona ait veya ona baml gemilerce tanlabilmelerine izin verilmitir.
Dier mallarn tanmas ancak u artla serbest braklmtr: Bu mallar tayan yerli, yani Avrupal
olmayan gemiler, para karlnda Portekizlilerden izin ve vesika almaldrlar; bylece bu tarz gemiler serbest
gidip gelebilmek ve mal tayabilmek iin Portekizlilere hara vermek zorunda braklmlardr. zinsiz ileyen
her gemi soyulmu ve batrlmtr.
81
Portekiz gemilerinden baka gemilerde tanmas yasak olan maddeler bilhassa baharatl maddelerdi.
Bu ekilde orta ve yenia Avrupasnn ok arad bu maddeler Portekiz gemilerince Lizbona gtrlm
ve oradan btn Avrupaya satlmtr.
Avrupa ile yukarda verilen Dou lkeleri arasndaki ticaret ise dorudan doruya Portekiz tekeli
ile olmu ve her daim hkumet veya kral adna ilemitir. Portekizden douya giden gemiler kral hesabna
yalnz gm para tamlardr. Sadece tccarlar kendi hesaplarna mal kabul etmilerdir. Doudan
Portekize geri dnen btn gemilere mutlaka belirli bir miktarda biber getrime zorunluluu getirlmitir. Bu
birberler hkmete aittir. Ykn kalan ksm trl mallardan oluabilirdi ve bunlar arasnda tccar mal da
bulunabilirdi.
Bu ticar faaliyetlerin yan sra Portekizliler eitli korsanlk ve kaaklk faaliyetlerinde de
bulunmulardr. Ayrca Gurkanllarla mnsebetler kurmulardr.
1.. Portekizlilerin Zayflama ve Gerilemelerinin Nedenleri:

XVI. yzyln sonlarna doru Portekizlilerde genel bir zaaf ve geveme belirtileri grlmtr.
Saylar 2-3 milyonu amayan bu milletin, bir yandan Gney Amerikada kocaman Brezilyay, br yandan
Afrika kylaryla btn Hind ve ini tutmak amacyla uramalar; o zamann artlarnn icab denizlerde ve
hele hele scak deniz ve lkelerde olaanst g yani insan kaybetmelerine neden olmutur. Portekizlilerin
insan gc gibi en deerli unsurlarndan mahrum kalmalar zayf duruma dmelerinin sebebi olarak ileri
srlmtr.
yle ki XVI. yzyln sonlarnda dahi Felemenkliler ile ngilizler, Hind ve in Denizlerinde
grnmeden nce dahi, oralardaki Portekiz ynetiminin ve gcnn bozuk ve dk bir durumda bulunduu
herkese tarafndan bilinmekteydi. Bu yzden, yeni denizci devletler Portekiz imparatorluunu kolayca
avlayabileceklerni bilyorlard.
SONU
Bu hafta Portekizlilerin Kalikt Zamorini ile savalar, Portekizlilerin yeni siysetleri ve yaylmalar,
DAlblkerkin Valilii, Portekizlilerin ticar faaliyetleri, zayflamalar ve gerilemeleri konular ele alnmtr.
1) Aadaki bilgilerden hangisi yanltr?
a) 1515 yl sonlarnda DAlbkerk ldrlmtr.
b) 1516 ylnda Yavuz Sultan Selim Msr feth edince Portekiz ile Osmanl sava konumuna gelmitir.
c) 1518de Portekizliler Seylan adasnda s kurdular.
d) 1520de byk bir Portekiz filosu Kzldenize ulamay baardysada bir sonuca varamadan geri ekilmek
zorunda kaldlar.
e) Kzldenizdeki mcadelenin hemen ardndan Portekiz ile Osmanl devleti arasnda bir bar antlamas
imzaland.
2) Aadakilerden hangisi Portekizin gerilemesinin nedenleri arasnda yer alr?
a) Yaylmac bir politika uygulamak istememeleri
b) nsan gc unsurundan yoksun olmalar
c) Sadece smrge faaliyetlerine ynelmeleri
82
d) Gemilerinin yeterli donanma sahip olmamas

e) yi denizcilerin yetimez bir duruma gelmesi
YANITLAR:1-e, 2-b
KAYNAKLAR
AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

______, Bbrnme, DA, C. IV, s. 404-408.
1987.
2006.
stanbul, 1999.
stanbul, 1989.
83
84
85
ZET
Onbirinci haftada Felemenkler, Felemenklerin Ticar Faaliyetleri, lk Hindistan Seferleri, Felemenk Birlemi
Dou Hind irketi, Felemenklerin Hindistana ynelmelerinin sebepleri, dzensiz ve plansz yaplan Felemenk
seferleri, Felemenklerin Hindistanda s edinmeleri, Ticaret Siysetleri, Smrgeciliklerinin ana hatlar ve
Felemenklerin baarya ulamalarnn nedenleri anlatlacaktr.
2.FELEMENKLER:
Bugnk Felemenk ve Belika Devletlerini kapsayan ve baskl dolaysyla Bask lkeler diye anlan
blge spanya Kral ve Alman mparatoru V. arln miras olarak ele geirdii yerlerden olup XVI. yzylda
spanya Krallna balanmtr. Ancak zgr (muhtar) bir ynetimi anlay ierisinde idre edilmitir. lke
17 eyalete ayrlmtr; her eyaletini papazlar, asilleri ve kentleri temsil eden birer meclisleri ile spanya kral
tarafndan yerli asiller arasndan seilmi bir valisi vard. 17 eyaletin hepsine ait bir meclis ve kralca seilmi
bir genel vali de bulunmaktayd.
Burann halk ok zengin olmakla birlikte ok yaygn bir ticaret ve denizcilik tekiltna sahipti.
Gemiciler, spanyollarn Amerikadan ve bilhassa Portekizlerin Hindistan ve Uzak Doudan getirdikleri
mallar Sevil ve Lizbon limanlarndan alarak, Kuzey ve Orta Avrupaya datrlard.
Ahalisi rk olarak Alman olan (Felemenkli) bu lkenin kuzey ksmnda Protestan din yaylmaya
balaynca Alman Kral V. arl orada Engizisyon, mahkemeleri kurmu ve bu mahkemeler inanalara
ar vahice davranmtr. V. arln olu II. Filip, spanya tahtna ktktan sonra (1556) onun nl koyu
taassubu dolaysyla Engizisyon mahkemeleri alabildiklerine insaniyetsizce davranmaya balaynca lkede
nce kargaalklar, sonra da ayaklanmalar kmtr. 1609da II. Filipin olu 12 yllk bir mcadele vererek
ayaklanm olan kuzey ksmn bamszln yar resmi tanmak zorunda kalmsa da 1621den itibaren artan
savalar neticesinde kuzey ksmn resmi bamszl 1648de Vestfalya Antlamalaryla tannmtr. Bylece
Felemenk veya Hollanda Devleti resmen kurulmutur.
II. Filip Felemenklilerle urat sralarda Portekiz Kral Sebastian, Fasa kar bir sefer yapm ve
1578de ordusu Tanca yaknlarnda Araplar tarafndan byk bir yenilgiye urayarak kendisi lmtr.
Tek mirass olan ihtiyar amcas Kardinal Henryde 1580de lnce annesi dolaysyla Portekiz krallk
hanedanna mensp olan spanya Kral II. Filip, Portekizi alm ve onun kocaman deniz ar lkelerine sahip
olmutur. Ancak daha nce de belirttiimiz gibi Portekiz smrgelerinin, yine Portekizlilerce smrlmesi
esas kararlatrlmtr.
2.a. Felemenklerin Ticari Faaliyetleri:

Portekiz, spanyaya katldktan sonra Lizbon liman tabiatyla spanya kralna kar ayaklanm bir
durumda bulunan Felemenklilere kapatlm ve Bask lkeler denizcileri Uzak Dou mallarn Lizbondan
alp Kuzey ve Orta Avrupaya satamaz olmulardr. Bazen bu kapatma iinde gevemeler olmussa da
Felemenkli tccar (tacir) ve denizciler ok byk zarara uramlardr. Dier taraftan da Kuzey ve Orta
Avrupada biber ve baharatl maddeler bakmndan ok sknt ekilmeye balanmtr.
Bu durum Felemenk denizcilerini dorudan doruya Hindistan ve Uzak Douya gitmeye ve oradan
mal getirmeye sevk etmitir. yle ki bu Felemenk smrge imparatorluunun kurulmasnda balca amil
olmutur.
2.b. Felemenklerin lk Hindistan Seferleri:

Baz Felemenkliler nceleri eitli i ve sfatlarla Portekiz gemileri ile Hindistan ve Uzak Douya
gitmilerdir. Bunlarn toplam olduklar bilgilere dayanlarak 1595te 4 gemi Uzak Douya gnderilmitir.
Bu srada Portekizlilerin Cava ve Sumatra Adalarnda berkitilmi liman ve kurganlar olmamasndan veya
86
nispeten nemsiz bulunmasndan faydalanarak bu donanma bu adalara gitmi ve 1597 yaznda bir gemisini
kaybetmi olarak Felemenke dnmeyi baarmtr. Bylelikle yeni bir Avrupal millet deniz yolu ile Hind ve
Uzak Douya ulam olur.
Bundan nce Felemenkliler Kuzey denizlerinden, yani Kutup civarndan ve Sibirin kuzeyinden
dolaarak veya Asya yolu ile Hinde gitmeyi denemiler ancak bir baar elde edememilerdir. Afrikann
gneyinden dolaarak sylediimiz byk adalara gidip gelen donanma Felemenkler iin yeni ufuklar ve
imknlar amtr. Esasen Felemenkler denizcilik bilgisi ve donanm bakmndan Portekizlilerden daha ileri
bir seviyede bulunuyorlard. yle ki bu ynleri daha sonra stn gelmelerini salayacak en nemli etken
olacaktr.
2.c. Plansz ve Dzensiz Yaplan Seferler ile Felemenk Birlemi Dou Hind irketi:
1598den itibaren yl ierisinde 60 ksur gemi Felemenkten Cava gibi adalara gnderilmi ve bir
hayli kr elde edilmitir. Bunlar donatan irketler pek ok kr elde etmekle birlikte birbirleriyle rekabet
ierisinde olduklar ve iyi geinemedikleri iin Portekizlilere kar gerektii gibi mcadele edemilerdir. Keza
1600 ylnda ngilizler de bir Dou Hindistan irketi kurarak, Cavaya gemi gndermilerdir.
Bu durum karsnda u tedbirlerin alnmas gerektii anlalmtr: Uzak Dou ticareti yle bir
teekkln eline verilmelidir ki hem kendini koruyabilsin hem rakiplerine kar durabilsin hem de
Felemenklerle savamakta olan spanya-Portekiz Birlemi Krallnn donanmalaryla arpabilsin.
Bu amala 540.000 ngiliz Liras sermayesi olan imtiyazl Felemenk Birlemi Dou Hind irketi kurulmu
ve Uzak Dou ticareti bu irketin tekeline verilmitir (1602).
Bu irkete gney Atlantik Okyanusunda, Hind ve in Denizlerinde gemicilik ve ticaret tekeli
saland gibi kendisine o blgelerde sava ve bar yapmak, lkeler ele geirmek, kurganlar kurmak hakk
da verilmitir. Ayn zamanda hkmet ilk gnden beri bu irketi mill bir kurum saym ve her bakmdan onu
desteklemitir.
Bu birlemi irketin kurulmasndan nce Uzak Douya giden Felemenk gemileri Portekizlilerden
ekindiklerinden kaak gibi davranarak ilerini grmlerdir.
1602den sonra Felemenk donanmalar Portekizlilere kar saldrgan bir tutum taknp her frsatta
onlarla savaa girmilerdir.
Portekiz, spanyaya katlmasndan sonra dahi Hind ve in Denizlerindeki durumunu muhafaza
etmi, oralardaki tekeli spanya Kral tarafndan, aralarnda yaplan katlma antlamasyla tanmtr.
Yukarda Portekizlilerin nasl zayf ve geri bir duruma dm olduklarndan bahsetmitik. XVII. yzyln
balarnda Felemenkler denizcilik, askerlik ve ynelimcilik bakmndan stn durumda idiler. Bu yzden
arabuk denizlere egemen olmular ve Uzak Dou ile Avrupa arasndaki ticareti pek geni lde ellerine
geirmilerdir. Yine Portekiz anayurdu ile smrgeleri arasndaki gidip gelii de son derece gletirmilerdir.
Ancak balangta Portekizlilerin elinde bulunan Hind Denizlerindeki slere kar o kadar baarl olmamlar;
bunlar ok uzun sren savalardan sonra ksmen ele geirebilmilerdir.
Felemenkliler ayn zamanda ngilizlerle de mcadele etmek zorunda kalmlardr; bu iki devletin
Avrupada dost; Uzak Douda ise rakip ve dman olduklar grlecektir.
2.d. Felemenkleri Hindistana Gtren Sebepler:

Felemenkliler, yukarda bahsettiimiz adalardan satn aldklar baharatl maddelere karlk para
vermektense pamuklu mal vermenin daha krl olduunu anlamlar ve bu pamuklular en iyi artlar altnda
Hindistandan alabileceklerini grdkleri iin bu lkede ticaret yerleri edinmeye nem vermilerdir. Ancak
genel olarak bilhassa da balangta Hindistanda, Portekizliler gibi kendi ellerinde bulunan kuvvetlendirilmi
87
liman ve kurganlara malik olacaklar yerde, kendilerini yerli kuvvetlere tabi klmak mecburiyetinde brakan
ticaret yerleri kurmak zorunda kalmlardr. Bunun en nemli sebebi, Portekizlilerin Hindistana geldikleri
zaman Dekkenin, Behmenli Devletinin dalma devrinde ve karmakarklk iinde bulunmas ve az sonra da
Gceratn bir kargaalk devresi geirmi olmasdr. Portekizliler bu sayede kolayca birok s kapabilmilerdir.
Felemenklilerin geldikleri srada ise koca Babr Devleti kurulmu ve Kuzey Hindistan batanbaa kaplamt.
Dekkende de byk ve olduka gl devletler yerlemiti. Dolaysyla Felemenkliler yerlilere kar daha
saygl ve ekingen olmak zorunda kalmlardr.
Bununla birlikte birok yerli hkmetler bunlarn geliini iyi karlamlardr. nk bylece Portekiz
tekeli sona ermi ve iki Avrupal denizci devletinin rekabeti ve dmanl yerlilere daha iyi ticaret artlar
salamtr.
2.e. Felemenklerin Hindistanda s Edinmeleri:

Yerli hkmetlerin elinde bulunan baz limanlardaki Felemenk ticaret yerlerinin Portekiz saldrlaryla
tahrip edilmesi zerine Felemenkliler yerlilerin rza ve hatta yardmyla ticaret yerlerini salamlatrmlardr.
Koromandel kysnda bulunan Pulikatta Fort Geldria bu suretle yaplm ve yava yava Felemenkliler de
Portekizliler gibi fakat onlardan az lde kendi mallar olan glendirilmi s ve kurganlara sahip olmular
ve bylelikle Portekizlilerle daha iyi artlarda savamak imknn elde etmilerdir.
En sonunda ise Hindistanda Portekizlilerin elinde ancak Goa merkezi ile Gucerat blgesindeki Bender-i
Dev sleri kalacaktr.
Btn bu sava ve istillar uzun yllar boyunca yaanmtr. leride greceimiz gibi Portekizlilerin
Hindistanda son derece nemsiz bir duruma dmelerinde ngilizlerin de ok byk paylar olacaktr.
1640da Portekiz lkesi spanyadan ayrlmtr. Asl sava bu son krallkla Felemenkliler arasnda
olduundan derhal Portekiz ve Felemenk hkmetleri grmelere balamlar ve 1641de 10 yllk bir
mtareke yapmlardr; ancak bunun Uzak Douda uygulanmas Felemenklilerce trl bahanelerle 1643e
kadar geciktirilmi ve bu sayede onlar igallerini geniletmilerdir.
1653te mtareke bitmi ve 1655de yeniden fiili sava balamtr. Asl Hindistanda ve Seylan Adasndaki
Felemenk igallerinin birou bu tarihten sonra yaplmtr.
2.f. Felemenk Smrgeciliinin Ana Hatlar:

Yukarda da belittiimiz gibi Portekizliler Uzak Douda geni lde toprak elde etmeye almamlar
ve btn glerini nem verdikleri denizlerin egemenliini salayacak ve oradaki ticaretin denetlenmesini
mmkn klacak liman ve sleri ele geirip onlar salamlatrmaya hasretmilerdir. Bu s ve limanlar
sayesinde onlar bu denizlerde sk sk donanmalar dolatrp istedikleri gemileri yakalamlar ve bylelikle
tekellerini korumulardr.
Felemenk smrge siyasasn tespit eden Koen (Coen) ise ky ve denizleri denetleyerek ticaret tekeli
kurmak yolunu tutaca yerde istihsal blgelerini toptan veya ksmen ele geirmek amacn gtmtr.
Bunun o sradaki duruma gre Hindistanda gerekletirilmesi mmkn deildi; zira orada gl devletler
vard. Esasen yukarda da grdmz gibi oras Felemenkliler iin tali bir blge saylmtr. Dolaysyla
Koen bu ii Cava ve Sumatra gibi Malay Adalarnda yapabilmitir. Batavya kentini kurarak yava yava etraf
igale koyulmutur. Bylelikle, ahalisi nispeten gsz kk devletikler idresinde veya oymaklar halinde
yaayan Endonezya denilen blgede (Malay Adalar ve dolaylar), kh zor kullanlarak, kh yerlilerle yalnz
Felemenklilerle mnsebette bulunacaklarna dair anlamalar yaplarak ve nemli grlen her yerde s ve
kurganlar vcuda getirilerek Felemenk smrge imparatorluunun temelleri atlmas salanm olur.
Esasen Uzak Douya bir ka Avrupa devleti sokulmaya baladktan sonra deniz tekelinin siysetini
88
mihver yapmakta ayak diremek imknsz bir ey olmutur. rnlerini yalnz kendilerinin satn alabilecekleri
blgelere yerlemek daha uygun gelmitir.
Felemenkliler genel olarak her eyden nce ticarete ve kazanca baktklar iin halkla nispeten ok az
megul olmulardr. Onlarn btn Uzak Dou smrgelerinin merkezi Cava Adasnda bulunan Batavya
ehri olmutur. Kuzey Hindistanda da Negapatam balca merkez ve st olarak kullanlmtr.
Felemenk irketinin en byk meselesi kendi memurlarnn zel ticareti yasaklamakta uradklar
glkler ve bu ite karlatklar baarszlklar olmutur. Ele geirilen lkeler bydke memurlarn rvet
alma, kt davranma, yerlilere kar tefecilik etme gelenei de yaylm ve kklemitir.
2.g. Felemenklerin Ticaretteki Siysetleri:

O devirde Avrupada ok yaygn olan ekonomik gre gre bir lkenin zenginlii orada altn ve gm
gibi deerli madenlerin bolluu ile llrd. Bu yzden Felemenk hkmeti yurttan bu madenlerin karlp
baka yerlere gtrlmesini elinden geldii kadar nlemi ve onlarn yerine baka mallarn karlmasn
istemitir. Bu dnceler o kadar ileri gtrlmtr ki, ileride daha ok para girmesini salamak iin dahi
darya para karlmas bir sr gle uratlmtr. Keza irket yurda getirdii baharatl maddeleri satp
paraya, yani deerli madene tahvil ettikten sonra yeni mal almak iin bu paray veya onun bir ksmn darya
karmak istediinde yukarda bahsettiimiz glklerle karlamtr.
Bu anlay Felemenk irketini yle bir ticaret siyseti gtmek zorunda brakmtr: Endonezya halk
sattklar baharatl maddeler karlnda Avrupa mallarn almyorlard; nk onlarn balca ihtiyalar
Hindistanda yaplan pamuklulardan karlanyordu. Bundan baka yine Hind afyonunu istiyorlard. Bu
pamuklular ve afyon karl olarak Hindliler de Avrupa mal ve genel olarak herhangi bir mal deil nakit yani
deerli maden istiyorlard; nk Hindistan hemen btn ihtiyalarn ierden salayabilecek bir durumda
idi.
Anayurttan deerli maden yani para karmak gl karsnda Felemenk irketi iki are
dnmtr: Bunlardan birincisi Hindistandan borlanmak ve bu bor para ile oradan mal satn almak: sonra
bunun satlmasndan edilecek krla hem sermayeyi, hem de onun faizini demek. Bu usln zarar urada
idi ki faiz ok yksekti, yerine ve zamanna gre deiiyordu, Yzde 12 veya 18 gibi faizler istenildii gibi
bazen gvensiz ortamlarda bu, yzde 24 hatta 36ya kadar kabiliyordu. Bundan baka Hind piyasalarnda
istenildii kadar bor para bulmak da pek kolay deildi.
kinci are ki en ok bu kullanlmtr; bir kere anayurttan karlm olan sermayeyi eitli Asya ve
Afrika lkeleri arasnda srekli kullanmak, onu orada nemalandrmak ve bu ticaretten hsl olan safi kr
ve hatta sermayeyi oaltlmak. stendiinde de ondan az bir miktar anayurda baharatl madde veya eitli
Asya mal biiminde sokmak.
Bu amala irket in, Japonya, Endonezya ve Hindistan arasnda geni bir ticaret emberi amtr.
Japonyada zengin gm madenlerinin olmas oradan mal karlnda gm yani nakit elde etmesini
kolaylatrmtr. Gm vermek iin Japonya en ok ham ipek ve deri istemi; bunlar in Hindistan ile
Hindistandan alnp oraya gtrlmtr. in ile in Hindistan da baharatl maddeler ve trl cins aalar
(kokulu sandal aac ve boyaclkta kullanlan baz aalar) karlnda gm ve altn vermilerdir. Bu
madenler, yani paralar Hindistandan pamuklu, deri, afyon vesaire almakta kullanlmtr. Bunlar sayesinde
Endonezya gibi yerlerden trl aalar ve baharatl maddeler alnm ve in, in Hindistan ve Japonyada
satlmtr; keza ilk iki lkeden alnan ipek Japonyaya gtrlmtr. Anayurttan bir defa karlan para ile
harekete geirilen bu ticaret emberinin trl ameliyeleri sonunda salanan safi krla Avrupaya baharatl
maddeler tanm ve onlarn bedeli anayurtta kalmtr.
Felemenkliler Endonezya Adalarnda git gide byyen bir kara imparatorluu kurduklar srada
baz devirlerde yerlilerle ok etin bir ekilde savamlardr. Bylece bir takm yerler tahrip edilmi ve br
blgelerden dahi biber ve dier mallar almak kabil olmamtr.
89
Bu gibi anlarda Felemenkliler dorudan doruya kendi ellerinde bulunan yerleri ekip-ilettirmek iin
Hindistandan esir satn almaya dahi mecbur kalmlardr.
Tabii yukarda bahsettiimiz bu lkeler arasndaki ticaret emberi ok krl bir durumdu. Mesel 1615
ylnda Uzak Dou da alan 21 Felemenk gemisi 900.000 ngiliz liralk bir sermaye karlnda 400.000 lira
safi kr salamtr.
2.h. Felemenklerin Baarya Ulamalarnn Sebepleri:

Felemenklilerin ngilizlerle atmalar, ngilizlerin Hindistana yerlemeleri blmnde
anlatlacandan burada ksaca unu belirtelim ki kk bir devlet olan Felemenk, kendi anayurdu henz
spanyaya kar bamszlk savalar ierisinde rpnrken, Uzak Douda kocaman bir imparatorluk
kurmutur. Bunu mmkn klan balca amil hkmetin bu ii bir ana grev saymasdr. O srada Avrupada
Felemenkle dost ve bazen badak olsa da Uzak Douda ona rakip ve hatta dman olan ngiltere, ayn
lde orada baarlar salayamamtr; nk o devirde ngiliz hkumeti balca nemi Avrupa siys ilerine
verip Uzak Dou ilerini daha ok tccarlar ilgilendiren bir konu olarak grmtr.
Uzak Doudaki ngiliz-Felemenk rekabeti, ngilizlerin Hindistanda ve Flemenklerin de Endonezyada
egemenlik kurmalaryla sonulanacaktr. ngilizler bu blgede 1682ye kadar epey glkle tutunabilmiler
ve daha sonra da oray kaybetmilerdir. Daha sonra 1824de ngilizlerin Endonezyada ve Felemenklilerin de
Hindistandaki btn s ve sairelerinden vazgemeleriyle bu rekabet sona erdirilmitir.
SONU
Bu hafta Felemenkler, Felemenklerin Ticar Faaliyetleri, lk Hindistan Seferleri, Felemenk Birlemi
Dou Hind irketi, Felemenklerin Hindistana ynelmelerinin sebepleri, dzensiz ve plansz yaplan Felemenk
seferleri, Felemenklerin Hindistanda s edinmeleri, Ticaret Siysetleri, Smrgeciliklerinin ana hatlar ve
Felemenklerin baarya ulamalarnn nedenleri anlatlmtr.
1) Felemek Birlemi Dou Hind irketii ne zaman kurulmutur?
a) 1600
b) 1601
c) 1602
d) 1603
e) 1604
YANITLAR:1-c
KAYNAKLAR
AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

______, Bbrnme, DA, C. IV, s. 404-408.
90
1987.
2006.
stanbul, 1999.
stanbul, 1989.
91

92
93
ZET
On ikinci haftada ngilizler; ngilizleri Uzak Douya Ynelten Sebepler, ngiliz Dou Hindistan
irketinin kurulmas, Devlet grevlerini eline almas, Anayurtta karlat glkler, ngiliz-Felemenk
mnsebetleri, ngiliz-Portekiz anlamas, ngiliz ticaretinin gelimesi konular anlatlacaktr.
3.NGLZLER:
3.a. ngilizleri Uzak Douya Ynelten Sebepler:
Protestan olan Kralie Elizabet, ngiltere tahtna ktktan sonra (1558) devletinin spanya ile aras
gerginlemitir. Bu kralie spanya Kralna kar ayaklanm olan protestan Felemenklilere yardm etmekle
bu gerginlii iyice arttrmtr. Bundan baka yine yalnz spanyol gemilerine ak olan spanya smrgelerine
giremeyen ngiliz denizcileri spanyol gemilerine kar geni lde korsanlk hareketi ierisinde olmulardr.
Dier yandan ngilizlerde denizcilik gitgide gelimi ve nl ngiliz denizcisi Drak (Sir Francis Drake)
1576-1580 yllarnda bir dnya seyahati yapmtr.
Btn bunlar ngiltere ve spanyay birbirlerine kar savaa srkleyecek ynlerdi. Kralie Elizabet
kendi yanna snm olan Sko Kraliesi Katolik Mari - Stuart ldrtnce spanya Kral II. Filip ona kar
sava ilan etmitir. 1589dan beri Portekiz lkesi spanyaya tabi olduundan o da savaa srklenmi ve ok
gemeden Uzak Doudaki sleri ve ticareti ngiliz saldrlarna marz kalmtr.
3.b. ngiliz Dou Hindistan irketinin Kurulmas:

spanya Kralnn ngiltereyi istil etmek iin gndermi olduu byk ordu ve Invincible Arrnada
yani Yenilmez Donanma diye adlandrlan nl byk donanmas frtnalar ve ngiliz denizcilerinin
saldrlar sonucunda perian olunca (1588) ngiliz gemicileri spanyol ve Portekiz gemilerine kar saldrlarn
geniletmilerdir. 1592de bir ngiliz gemisi Malay blgesine kadar gitmitir ki bu gibi seferler daha sonra
olduka fazla sklamtrr. ngilizlerde Felemenkliler gibi nceleri kuzeyden ve kuzey denizlerinden
Hindistana ulamaya almlarsa da bunu baaramamlardr.
31 Aralk 1600de ngiliz Dou Hindistan irketi ne ait Kralie Elizabetin buyruu yaynlanmtr.
Bu buyrua gre bu irkete 15 yl boyunca mit Burnu ile Gney Amerikann gneyindeki Magellan Boaz
arasndaki (yani btn Hind ve in Denizlerinde ve Pasifikte) ticaret ve denizcilik tekeli verilmitir. Buradaki
tekelden maksat o irkete dhil olmayan bir ngilizin anlan blgede ticaret yapmamasdr.
Balangta irketin ileme tarz u ekilde olmutur: yeler bahsedilen blgeye yaplacak her sefer,
yani oraya her defasnda gnderilecek mal ve gemiler iin para verecekler ve elde edilecek krlar aralarnda
paylaacaklardr. Daim sermaye ii ise sonradan halledilecektir.
ngiliz irketinin ilk seferleri Cava, Sumatra ve Moluk Adalarna ve o blgelere yaplmtr. Ancak ok
gemeden yukarda belirttiimiz glk kendini gstermitir: Yerlileri satacaklar baharatl maddeler yerine
Hindistan pamuklusu ve afyon istediklerinden Hindistana gitmek zorunda kalmlardr.
ngilizler, Hindistann Babrl padiah Cihangirle tercmansz konuabilen William Hawkins (kendisi
Trke bilmektedir)i Hindistana gndermilerdir. Ondan sonra da Sr Toma Roe adl eli yollanmtr. Btn
bu uralarn sonunda ngilizler Gcerattaki Surat limannda bir ticaret yeri elde etmeyi baarmlardr.
3.c. irketin randaki Uralar:

ran ah I.Abbas (1588-1629), Portekizlilerin Basra Krfezindeki ticaret ve denizcilik tekelinden
kurtulmak iin ngilizlerin ticaret nergelerini kabul etmitir.
Bunu nlemek isteyen Portekizliler nce ngilizleri Basra Krfezine girmekten zorla alkoymak
94
istemilerse de yenilmilerdir (1620). O srada ngiliz denizcilii de, Felemenk denizcilii gibi, Portekizlerden
daha stn bir duruma gelmiti.
Bu yenilgiden sonra Portekizliler, ah Abbas yldrp onu ngilizlerle ticaretten vazgeirmek iin ran
limanlarna saldrmlardr. ah da Portekizlilerin elinde bulunan Hrmze kar bir ordu gndermitir. ngiliz
donanmasnn da yardmn istemi ve eer yardmdan kanacak olurlarsa bir daha onlarn ranla al-veri
yapmalarna izin vermeyeceini bildirmitir. Sonda ran-ngiliz ibirlii sayesinde Hrrnz Portekizlilerden
geri alnmtr (1622).
Bylelikle ngilizler, Babrl ve Safevi Devletleriyle yapm olduklar anlama ve ibirlii sayesinde
Bat Hindistan kylarnda ve Basra Krfezinde Portekiz deniz egemenliine ve ticaret tekeline ar darbeler
vurmular ve onlarn durumunu iyiden iyiye sarsmlardr.
3.d. ngiliz-Felemenk Mnsebetleri:

Felemenklilerin Malay Adalar blgesinde Portekizlere kar yapm olduklarn ngilizler, yukarda
bahsettiimiz gibi, Bat Hindistan kylarnda yapmlardr. Ancak o zamann ihtiyalarna gre en nemli ii,
Avrupada ok aranld iin baharatl maddeler ticaretini ele geirmekti ve bu i Malay Adalarna el koymu
ve yerlemi olan Felemenklilerin elinde idi. Bunlar Portekizlileri oradan skp atmak iini hemen kendi
balarna grdklerinden ngilizlerle Avrupada dost ve badak olmakla birlikte; onlar Malay Adalarna
pek sokmak istememiler hatta bu uurda onlarla bazen savamlardr.
zet olarak denilebilir ki ngilizler u durumla karlamlardr: Bir yandan Portekizlileri kovduktan
sonra in Hindistan ve Malay Adalar blgesine ok salam surette yerlemi olan Felemenklilerle, br
yandan da Hindistanda denizcilik bakmndan geri kalm, ynetimlerinin dzeni bozulmu Portekizlilerle
uramak zorunda kalmlardr. Bu iki kuvvetle ayn zamanda ba edemeyeceklerinden glerini Portekiz
Hindistanna kar evirmilerdir. Bu, hem Uzak Doudaki fiili durum bakmndan en makl yol olmu;
hem de Avrupada ngiltere ve Felemenkler dost olduklarndan hkmetleri bunu istemilerdir.
Ancak gerekleen ac bir olay uzun sre ngiliz-Felemenk irketlerinin, mnsebetlerinin menfi
anlamda etkilemitir. Anayurtta birbirlerine bal bulunan iki hkmetin basks altnda Uzak Doudaki
iki irket 1619da Portekizlilere kar ibirlii yapmak zere bir anlamaya varmlardr ki buna gre her iki
tarafn 10ar gemi ile itirak edecekleri mterek bir donanna tekil edilmitir; fakat ok gemeden ngilizler
bu 10 gemiyi daim surette bulunduramaz olmulardr. Bundan baka arada birok geimsizlikler yaanmtr.
Yine ngiliz tccarlar Batavyada Felemenk kanunlarna uymak ve onlara gre yarglanmak mecburiyetinde
kaldklarndan bu durumdan hi holanmamlardr. Sonunda Felemenk blgesindeki ngilizlerin geri
alnmasna karar verilmiken, tam o srada Felemenkliler Amboyna adndaki Felemenk kurgannda bulunan
ngilizlerin oray ele geirmek iin hazrlandklar kukusunu veya bahanesini ortaya atarak bunlar yakalayp,
ikence ettikten sonra ldrmlerdir. Tarihlerde Amboyna katliam diye geen bu olay (1623) her iki lke
arasna derin bir kin ve ac sokmutur.
Daha soralar yeni bir anlama yaplm ve ngiliz tccarlar yeniden Batavyaya kabul edilmilerse
de anlamazlk ve kuku bir daha ortadan hi kalkmamtr. Bunlar 1628de oradan ekilmilerdir. Az sonra
da ngilizler Bantama yerlemiler ama orada nemli bir i grememilerdir. Gl halde 1682ye kadar
orada tutundularsa da bu tarihten itibaren oray da brakmlardr. Onlarn, Malay Adalar blgesinden ve
Felemenklilerin Hindistandan ekilmesini gerektiren 1824 antlamasndan yukarda bahsedilmitir.
3.e. Hindistanda ngiliz-Portekiz Anlamas:

1630 ylnda ngiltere ile spanya arasnda Madrid Bar Antlamasnn yaplmas, bu o srada spanya
kralna tabi olan Portekizlilerle ngilizlerin Hindistandaki durumu zerinde bir tesir yapmamtr. Ayn ylda
Felemenkliler ngilizleri zarara sokmak iin Hindistanda birok Avrupa maln gayet ucuza satmlar ve yerli
95
mallar da gayet pahalya satn almlardr.

ngiliz-spanyol antlamasnn tesirleri Hindistanda ancak 1636 ylndan itibaren grlmeye
balanmtr. Bu tarihte oradaki ngiliz ve Portekizliler arasnda karlkl bir anlama yaplarak, ngiliz
gemilerinin Portekiz Hindistannn limanlarna serbest girmesi kararlatrlmtr. Bunun zerine ngilizler
o yl Koin (gneybat Dekken)de bir ticaret merkezi kurarak oradan ilk defa olarak ngiltereye dorudan
doruya biber tamaya balamlardr.
1640da Portekiz, spanyadan ayrlm ve Bragans Hanedannn ynetimi altnda bamsz bir devlet
olmutur. 1642de ngilizlerle Portekizliler arasnda yaplm olan 1635 anlamas pekitirilip; 1654de yaplan
yeni bir antlama ile ngiliz gemilerine Uzak Doudaki btn Portekiz limanlarna girme hakk verilmitir
(inde Hong-Kong yaknnda bulunan Makao Ayral).
Btn bu antlamalar srasnda dahi iki taraf arasnda ufak tefek de olsa korsanlk ileri eksik olmamtr;
ancak genel olarak iyi geinmeye almlardr. Portekizliler, Felemenklilere kar mcadelelerinde az da
olsa ngiliz yardmna mazhar olmulardr.
1661de ngiltere Kral II. Charles (arls) Portekiz Prensesi Katerinle evlenmitir ki; bu prensesin
gelinlik eyizi arasnda Bombay Adac da bulunmutur. Buna ramen Hindistandaki Portekiz makamlar
bu adac ancak youn bir baskdan sonra, 1665de, ngilizlere devretmilerdir.
1668de ngiltere kral o adacn idresini ylda 10 ngiliz liras demesi artyla ngiliz irketine
devretmitir.
3.f. Hindistanda ngiliz Ticaretinin Gelimesi:

1613de Babr hkmdar Cihangirin buyruu zerine ngilizlere Suratta bir ticaret yeri verilmitir.
Daha sonra ngiliz irketi Bro ve Barodada, dorudan doruya Gcerat kumalar satn almak iin ticaret
evleri amtr. Yine hem sarayla temas salamak ve saray adamlarna ince kuma satmak, hem de ivit satn
almak iin Agrada da bir ticaretevi daha amtr. 1645de buraya ah Cihan nezdinde gnderilmi olan bir
ngiliz doktor onun gzne girmeyi baarm ve btn ngilizlere ve ngiliz irketlerine Babrl Devleti
iinde gmrksz ticaret yapma iznini veren bir buyrultu elde etmeyi baarmtr.
1611de ngilizler Koromandel kysnda (Dekkenin dousu) Mazulipatamda bir ticaretevi amlardr.
Oradan Malay Adalarnda (Endonezya blgesi) biber ve baharatl maddelerle deitirilecek kumalar satn
almlardr. 1639da o blgede bulunan kk bir hkmdarck yllk ufak bir denek karlnda ngilizlere
Madraspatam (Madras)da bir kurgan yapma iznini vermi ve ehrin ynetimini de onlara brakmtr.
1647de Madras blgesi Glkende sultanlarnn eline dm ve onlarn veziri Mir Cmle de ngilizlere
daha nce verilmi olan hakk yabanclardan alnan gmrk resminin yars sultana ait olmas art ile devam
ettirmitir. Ancak daha sonra Glkende memurlarna hesap vermek ve onlarn hesaplar incelemelerine
katlanmak mecburiyetinden kurtulmak iin 1658de Glkende Devleti ile bir anlama yaplm ve gmrk
resmine mukabil orann hazinesine ylda gtr 380 pagoda denmesi ve 1672de bunun 1200 pagodaya
karlmas kararlatrlmtr.
Dekkenin dou kylarndan sonra ngilizler Bengal ve Biharda da ticaret yerleri amlardr. Bunlar:
Hariharpur, Balasor, Hugli, Patna ve Kasmpazarda kurulmutur. Balangta bunlar dorudan doruya
muamele yaptklar yerler olarak nem arzetmilerdir.
3.g. ngiliz Dou Hindistan irketinin Devlet Grevlerini Eline Almas:

Madras Kurgan ve ehri, Hindistandaki ngiliz egemenliinin ilk mihveri olmutur. irket Madras
ve Bombay Adasn alncaya kadar Hindistanda yalnzca ticaret yerlerine malik bir ticaret kurumu olmutur.
Bu iki yeri almakla ynetici ve askeri bir varlk haline gelmitir; bununla beraber onun lkeler ele geirme
96
siyseti daha ok sonralar, XVIII. yzyln ortalarnda balamtr.

Ayrca bahsettiimiz devirde yani XVII. yzyln ortalarnda ve ikinci yarsnda irket henz bu gibi
ihtiraslara sahip olmamtr; ancak irket mdrlerinden Sir Josiah Child, XVII. yzyln sonlarna doru
gelecekteki gelimeyi hazrlamak iin bir yandan Bombay ve Madrasn ileride byk lkelerin ba ve mihveri
olacak surette salamlatrlmasn, br yandan da iyi ynetimle halkn ngilizlere sndrlmasn gerektiini
belirtmitir. O, Babrl Devleti henz en gl bulunduu devirde Felemenklilerin Cava ve Sumatrada
yaptklar gibi ngilizlerin de bir gn Hindistanda bir kara imparatorluu kuracaklarn tahmin etmitir.
Onun tesiriyle ngiliz irketi, Felemenk irketi gibi yalnz ve her eyden nce ticarete nem veren
bir kurum olmaktan km ve iyi ynetime de nem vermeye balamtr. Marata babuu Svac 1644 ve
1670de Surat limann basp soyduu halde ngilizlerin ellerinde bulunan Bombaya bir ey olmamtr. Yine
ayn kii 1677 Karnatikte Madras kaplarna kadar her taraf yama ederken bu kentin gven iinde kalmas
baz ngiliz yazarlarnca daha o zaman halka ngiliz g ve ynetiminin stnln gstermi ve itibarnn
temelini atmtr.
Ancak uras da bir gerektir ki Sir Josiah Childn ada Sir John Child, Surat ticaret merkezinde mdr
iken ngilizler Alemgire kar gelip onunla savaa bile tutumular (1686-88) ama yenilerek bar dilemilerdir.
Alemgir bar iin eitli isteklerde bulunmutur ki ileri srd istekler arasnda bu kiinin geri gitmesi de
vard.
3.h. ngiliz irketinin Anayurtta Karlat Glkler:

Yukarda da belirttiimiz gibi, irketin Hindistana gelii Endonezyadan baharatl maddeler satn
alabilmek iin oraya Hind pamuklu kumalar gtrmek zaruretinden domutur. Hindistanda yeterli lde
Avrupa mal satmak ve onlarn bedeliyle pamuklu almak kabil olamam ve Felemenklilerin yaptklar gibi
ya Avrupa, in, in Hindistan, Endonezya ve Hindistan iine alan geni bir ticaret manzumesi kurmay
gerektirmi, ya da Avrupa mallarn ine satp oradan elde edilen nakitle Hind mal almaya almak lazm
gelmitir. Ancak ngilizler iin in ve Japon ticareti, Felemenklilerin rekabeti ve Endonezyay yani yollar
zerindeki en nemli konak ve sleri elde tutmalar yznden ok glemitir. Bu sebeple Hind mallar
almak iin ngiltereden nakit karmak gerekmitir ki; bu da daha nce de dediimiz gibi o zamann ekonomik
anlayna uymadndan anayurtta irkete kar birok tenkitler yaplmasna yol amtr.
Bundan baka, irketin ticaret tekeline kar da ngilterede birok itiraz ykselmitir. Bu sebeple 1673de
Kral I. Charles, baka baz tccarlarn oluturduu toplulua Hindistanda irket tekeline haiz olan snrlarn
ierisinde, onun henz ticaret yeri amam olduu ehir veya blgelerde ticaret yapma hakk vermitir. Bu
tccarlar buna ramen bu hakka pek sayg gstermeden ilerini halletmeye balamlardr.
1649da ngilterede krallk ortadan kalknca tabiatyla irketin tekeli de ortadan kalkm ve irket iteki
ve dardaki eitli savalardan zarar grmtr.
Ancak ngilterede egemenlii ele geiren Koruyucu Lord Cromwell, 1652de irkete yeni bir tekel
hakk tanm ve bundan sonra irket yeniden kendin toplayabilmitir. Cromvelin lmnden sonra tahta
kan ilk krallar da irketi korumular ve ona yeni buyrultularla kurgan, ordu ve sava gemilerine malik
olmak, para basmak ve adalet islerini grmek zere yarglar kullanmak gibi haklar tanmlardr. Bylece bu
gibi haklarn zaten var olanlarn veya fiilen kullanlanlarn da salamlatrmlardr.
Bundan sonra irket iin ok kazanl bir devre balamtr. 1662 ile 1691 arasnda irket ylda ortalama
yzde 22 kadar bir kr datmtr. Bu yksek kazanlar ititah kabartm; kaak, yani irket dndaki
ngiliz gemici ve tccarlar da bu ie koyulmulardr.
ngilterede 1688 ayaklanmas ve tahta Felemenk Stathauder i yani hkmdar Giyomun kmas
irketin durumunun bozulmasna sebep olmutur. Bu kiiyi tahta karm olan parti (Whigsler) muhaliflerle
i birlii yapm olan irkete kar olmulardr; onlar imdiki liberal lerin atalar sayldklar iin ticarette
97
tekeli zaten beenmiyorlard. 1694de ticaretin serbestliine dair bir kanun karlsa da bu yrtlememitir.
Esasen ngiliz tccarlar arasnda en kuvvetli cereyan serbest ticaret yapmak olmamtr, nk bu takdirde
dank tccarlar iin irketin var olan byk ve ksmen asker rgtn (tekilt) yaatmak imknszlaacaktr.
Onun ortadan kalkmas demek ngiliz ticaretinin yaayamamas demekti. Tccarlarn istedikleri irketin
krlarna ortak olmak ve bunun iin de onun sermayesine itirak etmekti.
1698de hkmete verilecek 2 milyon liralk bir bor karlnda Genel irket (General Society) adyla
yeni bir irket kurulmu; eski irkette bunun iine alnmtr. Ksa bir sre sonra ngiliz Tccarlar irketi
(English Company of Merchants) adyla bir irket daha kurulmutur. Bu irket, Alemgirin yanna bir eli
yollayarak kendi memurlarna Konsolos unvann vermesini salamtr. Ancak bu irketin yeterli sermayesi
yoktu; o da hkmete bor para vermek zere kurulmutu ve hkmetten alaca faizlerle geinmeye mecbur
braklmt.
Hem bu durum, hem de br irketin uzun zamandan beri Hindistanda rgtnn bulunmas bu
ngiliz Tccarlar irketini aciz bir durumda brakmtr. Sonunda hkmetin basksyla iki rakip irket 1702de
birlemiler ve bu i 1709da tamamlamlardr.
Bylelikle ilk irkete kar alm olan mcadele tekelin ortadan kalkmasn deil, ondan faydalananlarn
saysnn oalmasn salamtr.
3.. ngilizlerin Ticaret Siysetleri:

ngilizlerin ticaret siysetleri Felemenk ticaret siysetiyle hemen hemen aynlk gstermitir. Az veya
ok ondan rnek alnarak gelitirilmitir. Aralarndaki farklar ksaca yledir:
Felemenk Devleti iinde tccarlar daha ok nfz sahibi olmulardr. Bu da orann irketinin anayurttan
nakit yani deerli maden karmak iinde ngiliz irketinden daha byk kolaylklara sahip olmasn
salamtr. Buna karlk Felemenk irketi, sermayesini hep darda iletmek ve anayurda ancak safi kazancn
bir ksmn baharatl madde olarak getirmek lzumunu duymutur. ngiliz irketi ise bu yolda daha da kkl
biimde davranmak zorunda kalmtr. Keza o Hindistandan mal almak iin orada borlanmaya, ar yksek
faizlere ramen yine de daha geni lde bavurmaya devam etmitir.
ngiliz irketi, Endonezya blgesinde zayf bir durumda bulunduu iin in, in Hindistan ve
Japonya ticaretinden daha az faydalanm ve onun yerine Kzldeniz ve Basra Krfezi limanlaryla daha bol i
grmtr. Ancak yle anlalyor ki bu son ticaret in ve Japon ticareti kadar kazan brakmamtr.
in, Japon ve in Hindistan ticaretinden mahrum olan ngiliz irketi bunu baka yoldan telafiye
alm ve ilk olarak Hind kumalarn Avrupada satmak iine girimitir; bundan da ok kazanl kmtr.
Bu kumalarn en byk alcs Fransa olmutur. irket bu ii XVII. yzyln ikinci yarsnda gelitirmitir. O
dnemde ngiliz dokumacl pek ileri olmad iin bu mallarn Avrupa lkelerine datlmak zere anayurda
girmesi ngilterede bu ile uraanlara zarar vermemi ve Fransaya ve daha baz Avrupa lkelerine yaplan
satlar sayesinde hem ngiltereye para girmi, hem de irketin sermayesini darda iletmek ve anayurda
yalnz safi krlarn bir ksmn sokmak zarureti az da olsa karlanmtr. Bu durum irketin in ve Japon
piyasalarna fazla sokulamamasndan doan kazan azln olduka telafi etmitir.
Felemenk irketinin Hind kumalarn Avrupada satmak iine girimemi olmas orada dokumacln
pek ileri bulunmasna ve dolaysyla Hind kumalar ithalinin bu sanayii baltalamasndan korkulmasna
atfedilmitir.
3.i. ngiliz irketinin Ynetimi:

Balangta ngilizlerin Hindistandaki btn rgtleri Surat ticaret yerinden yani Babrllerin elinde
bulunan bir kentten ynetilmitir. Daha sonra ngiliz topranda olsun diye merkez Bombaya tanmtr.
98
Ancak o zamann ulam glkleriyle, o kadar dank ve ok byk bir lke iine dalan yerleri bir tek
merkezden ynetmenin imknszl grlm ve Bombay, Madras ve Kalkta ayr ayr bamsz merkez
yaplmtr.
Her merkezde bir meclis ve bir de vali (governor) bulunmutur. Balca kararlar meclis vermi ve
oylarda denklik olduunda valinin tuttuu tarafn dncesi uygulanmtr. Meclis yeleri, muhasebeci,
veznedar, depo memuru gibi kimselerden olumutur. Vali ayn zamanda komutandr. Grnte onun
yetkileri ok az olmakla birlikte gerekten o ba idi; nk dorudan doruya ngiltereden atand gibi bir
ksm iyarlar atamak yetkisini kendisinde tamtr. yarlara baz artlar altnda ve baz snrlar amamak
zere kendi hesaplarna ticaret yapmak hakk verilmitir.
SONU
Bu hafta ngilizler; ngilizleri Uzak Douya ynelten sebepler, ngiliz Dou Hindistan irketinin kurulmas,
Devlet grevlerini eline almas, Anayurtta karlat glkler, ngiliz-Felemenk mnsebetleri, ngilizPortekiz anlamas, ngiliz ticaretinin gelimesi konular anlatlmtr.
1) ngiliz Dou Hindistan irketi ne zaman kraliyet imtiyaznamesi almtr?
a) 31 Aralk 1600
b) 31 Aralk 1602
c) 31 Aralk 1604
d) 31 Aralk 1606
e) 31 Aralk 1608
2) Aadakilerden hangisi ngiltere ile Felemenklerin Hindistan ticaret siysetleri arasndaki farklar
arasnda yer almaz?
a) Felemenk Devleti iinde tccarlar daha ok nfuz sahibi olmulardr. Bu da orann irketinin anayurttan nakit
yani deerli maden karmak iinde ngiliz irketinden daha byk kolaylklara sahip olmasn salamtr.
b) Felemenkler sermayesini hep darda iletmek ve anayurda ancak safi kazancn bir ksmn baharatl madde
olarak getirmek lzumunu duymutur.
c) ngiliz irketi, Endonezya blgesinde zayf bir durumda bulunduu iin in, in Hindistan ve Japonya
ticaretinden daha az faydalanm ve onun yerine Kzldeniz ve Basra Krfezi limanlaryla daha bol i grmtr.
d) ngilizler Hindistan corafyasnda tutunamayacaklarn anladndan daha farkl ticaret yollarna ynelme
politikas izlemilerdir.
e) ngiliz irketi ilk olarak Hind kumalarn Avrupada satmak iine girimitir; bundan da ok kazanl
kmtr.
YANITLAR:1-a, 2-d
KAYNAKLAR
AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.
99
______, Bbrnme, DA, C. IV, s. 404-408.

1987.
2006.
stanbul, 1999.
stanbul, 1989.
100

101
102
ZET
On nc haftada Franszlar, Danimarkallar, Almanlarn Hindistan mnsebetleri, ngiliz Dou irketi ve
faaliyetleri, XVII-XIX yzyllarda Hindistandaki genel durum anlatlacaktr.
4.FRANSIZLAR:
Fransa byk bir kara devleti idi ve zengin topra, halkn geindirmeye yetiyordu. Onun krallarnn
balca amalar karada yaylmak idi. Bu yzden Franszlar deniz ar uzak yerlere esasl ve hazrlkl surette
gidip yerleme iinde ge kalmlardr.
Bununla birlikte tek tk Fransz gemileri Portekizlilerin Hind Denizlerine ulamalarndan 25-30 yl
kadar sonra oralara gitmeye koyulmular; ancak bunlar dzensiz zel maceralardan ileriye gitmemitir.
1664te XIV. Louis (XIV Lui)nin krall srasnda Fransz bakanlarndan Colbert, Dou Hindistan
irketi (Cornpagnie des lndes Orientales)ni kurmutur. irketin sermayesi 15 milyon livre olmutur. 3
milyonu kral tarafndan verilmesi zerine hi bir vakit 5,5 milyondan fazla para toplanmas salanamamtr.
Toplanan bu 5,5 milyon livre iinde de kraln hatr veya korkusu ile hanedan ve asillerden birok kiinin
paras yer almtr. Bu durum iin kimseyi sarmadn gstermektedir.
irket kurulurken ran ahna ve Babrl Padiahna eliler gnderilip ticaret anlamalar yapmaya ve
baz kolaylklar elde etmeye allmtr. Agraya giden heyet Surat limannda ngiliz ve Felemenkliler gibi
baz ticari haklar almay salayabilmilerdir.
Fransz irketi bu ad tamakla birlikte sermayesinin teekkl tarzndan da anlalaca gibi hi bir
vakit Felemenk ve ngiliz adalar gibi gerekten bir irket olmayp bir devlet messesesi olmu ve ona gre
bir yandan siyseti ticaretten stn tutmas, br yandan da bandakilerin ticaretten ok asker ve idreci
kimseler olmalar yznden ticaret ilerinde boyuna kaybetmitir.
lenilen esasl byk yanllardan birisi de, umulan sermayenin yalnz te birini toplayabilmi olan
gen irkete en batan hem trl yerlerde ve bilhassa da Madagaskar Adasnda geni smrgeler kurmak, hem
de ticarette bulunmak grevinin verilmi olmasdr. irket bu iki grevden hibirini adam akll baaramayacak
ve Madagaskarda birok baarsz denemelerde batrd para yznden ticaretini gelitiremeyecektir. Keza
in Hindistannda Siamda yaplan baz yerleme denemeleri de byk ykmlarla sonulanacak ve Fransz
irketinin durumunu ok arlatracaktr.
Bundan baka Fransada da naktin servet olduu ekonomi dncesi galip olduundan irket Fransadan
kalkan gemilerini Uzak Douda satlmas imknsz birok Fransz mallaryla yklemeye mecbur edilmi ve
Fransada dokumaclk ilerleyince Hind basmalarnn anayurda getirilmesi yasak edilmitir.
Btn bunlara eklenen Felemenklilerin ve ngilizlerin rekabeti ve dmanl ile 1672den 1678e,
1688den 1697ye ve 1702den 1714e kadar sren denizci devletlerle (Felemenk ve ngiltere) ve birok Avrupa
devletlerine kar yaplan savalar, Fransz irketini daima ok g, ar ve dolaysyla da zararl bir durumda
brakmtr.
Franszlar yukarda grdmz gibi ilk ticaret yerlerini 1666da Alemgirin bir buyrultusu ile Suratta
kurmulardr; ikincisini 1669da Glkende Sultanndan alnm bir buyrultu ile Masulipatam (Dou Dekken
kys) amlardr. Malabar kysnda da (bat Dekkende az da olsa nemli birka ticaret yeri kurulmutur.)
1670da 10 gemilik bir donanma Fransz bayran ve kudretini Uzak Dou denizlerinde tanttrmak
iin Hindistana gnderilmitir. Bu birok liman dolatktan, her yerde alabildiine selam topu attktan sonra
Felemenk donanmasnn zerine geldiini renince savatan kanmtr. Bu olay Felemenklilerce her tarafa
yaydrlm ve bylece Franszlar itibardan dmlerdir.
Bu donanma Madrasn gneyinde Malyapur limanna gelince komutan De la Haye yerlilerden yeterli
sayg grmediini dnerek oraya saldrarak almtr (1672). Bu limann Avrupallarca ad Saint Thorne olup
103
Glkende Sultan orasn on yl kadar nce Portekizlilerin elinden almtr. Bu olay tabiatyla Glkende Devleti
ile Franszlar arasnda sava kmasna sebep olmutur. Felemenkliler tercihlerini sultandan yana kullanlar
ve ona yardm etmilerdir. Saint Thorne kenti bu iki ortak tarafndan uzun zaman kuatlm ve nihayetinde
Franszlar buray Felemenklilere brakmay kabul etmilerdir (1674 Anlamas).
Bu savalar srasnda ayn kyda, daha gneyde, Bicapur Sultanlarnn ir Han Ludi adnda bir valisi
Franszlara ileride Pondieri Kentinin kurulaca yerde bir ticaret ve yerleme yeri vermi ve ok gemeden
oras Franszlarn Hindistandaki smrgelerinin merkezi olmutur.
XVII. yzyln sonlarnda Alemgirin Cinci blgesine yerlemi olan Marata babularndan Raca Rama
kar yaptrd sefer srasnda Pondieri ticaret yerinin banda bulunan Marten bazen bu babu, bazen de
Babrl komutan Zlfikar Han Karamanlu ile dostluk kurmaya almtr. Bu sralarda ehrin yaknlarnda
bir sr vurumalar olmu ve kente snanlar olduka oalmtr. Bylelikle ehrin ahalisi 60.000 kiiye
kadar kmtr.
1690 ylnda Marten, Raca Ramla yapt bir anlamada ona yzde 18 faizle verdii 6.000 akara
karlnda (1500 altn lira kadar) Pondierinin gmrklerini yneltmek ve br vergilerini toplamak hakkn
elde etmitir. Bundan sonra buras artk bir Fransz kenti saylmtr. Aslnda Franszlar oradan yerli, yani o
sradaki Marata egemenliinin kalkmasn pek istememilerdir. nk bu egemenlik kendilerine -bilhassa
Felemenk saldrlarna kar- Marata yardmna gvenmek imknn vermitir. Raca Ramla yaplan anlamada
bu koruyuculuk yn ayrca belirtilmitir.
Ancak Raca Ram Cincide Zlfikar Han Karamanlu tarafndan kuatldndan ve sktrldndan
Pondierideki Franszlara pek yardm edememi ve Felemenkliler oray almlardr (1693). Daha sonra
Avrupada yaplan Risvik Bar gereince (1697) buras Franszlara geri verilmi (1699) ve 1700de de Franszlar
tarafndan iyice glendirilmitir.
1690 ylnda Franszlar Bengalde Kalktaya yakn olan andernagorda bir ticaret yeri elde etmilerdir.
1701de Avrupada spanya Krallnn miras iin sava baladktan sonra Hindistandaki Fransz irketi
bir kere daha uzun yllar iin (1714e kadar) bozuk ve dzensiz bir ekilde buralarda kalmtr.
Uzun zaman Hindistan ticaret merkezlerinin valiliini yapm olan Marten 1706da lmtr. O,
Felemenk ve ngilizlerin kendilerini bilhassa ticaret iine verdikleri bir devirde o yerli devletlere dayanarak
br Avrupallar Hindistandan skp atmay tasarlamtr. Fakat bir yandan byle byk bir ii baarabilmek
iin merkezden gereken yardm alamad, br yandan da durum elverili olmad iin bunu yapmay
baaramamtr.
Fransz irketi 1719a kadar anayurtta trl deiimler geirmi ve imtiyazlar eitli ekiller almtr.
1719da XV. Louis (Lui XV.)nin krall srasnda banker Jean Lawn iflaslaryla nl byk mali ve ekonomik
tedbirleri srasnda bu irket 1717de kurulmu olan Bat irketi ile birletirilmi ve her ikisi birden Hindistanlar
irketi adn almlardr. Lavn tedbirleri ile iflas ettikten sonra Fransz irketi eski eklini almtr (1721).
1720den 1735e ve bu tarihten 1742ye kadar iki vali Leroir ve B. Dumas zamannda irket hemen hep
ticaret ileriyle uram ve iler az ok iyiye gitmitir.
1742de Fransz Hindistannn bana geen nl Dupleixin valilii srasnda Hindistan tarihinde bir
dnm noktasn oluturacak olan byk siyas amalar gdlmeye balanmtr.
5.DANMARKALILAR:
1616da Danimarka Dou Hindistan irketi kurulmu ve bu irket Dou Hindistan ve Bengalde bir ka
ticaret yeri amtr. Genel olarak irket ok az baar ve krla yaamtr. En byk kazanc inden getirdii
ay kaak olarak ngiltereye sokmak olmutur. ngilterede ay zerindeki gmrk azaltlnca bu kr kaps
da kapanmtr. irket, ngiliz ve Felemenklilerin epey muhalefetiyle karlamtr. 1845de Hindistandaki
104
her eyini 1.250.000 rupiye ngiliz Hindistan irketine satarak oradan ekilmitir.
6.ALMANLAR:
Avrupada spanya Krall mirasnn savan bitiren Utreht ve Rastat Barlar sonunda (1713 ve 1714)
spanya Bask lkeleri denilen blge (Ostand, Anvers ve Brkseli kapsar) Avusturya hanedanna, yani Alman
mparatorluuna gemitir. Buradaki tccarlarnn istei zerene mparator 1723de Uzak Douda gemicilik
ve ticarette bulunmak zere Ostand irketi diye tannan bir irket kurmutur. Bu irket Felemenkli ve
ngilizlerin muhalefetine ramen epey krl iler grse de mparator VI. arl, tahtn kz Mari Tereze brakmak
istedii ve ngilterenin de bu uurda kendisine yardm edeceine dair olan inanc yznden ngilizlerin
dostluunu kazanmak amacy1a 1731de imzalanan bir anlama gereince irketi lavetmitir.
7.NGLZ DOU RKET:

Hindistan da vukua gelen ok mhim bir hadise de ngilizlerin arki Hind Kumpanyasnn yllardan
beri hazrlad byk tecavz ve taarruzlara balam olmasdr. Yukarda biraz bahsedildii gibi Hind
ktasnn kefi ve zenginliinin anlalmas zerine Kralie Byk Elizabet zamannda 1600 tarihinde ngiliz
tccarlarndan teekkl eden kumpanya, 1661de yenilenerek ve Hindte ticaretin kendilerine ait olmasn
frsat bilerek, para karmas ve bunun yannda adli kaza ve mahallinde sava ve bar ilan gibi baarsn
salayc esaslarla donatlmas ve takviye edilmesi de salanmtr. Bu kumpanya Babr Padiah Cihangir
zamannda gelmi ve yalnz Surat, Ahmetabad, Karumendel, Kembayet ehir ve iskelelerde birer ticarethane
amak gibi ok vasi bir msaade almtr. Bu kumpanyann mdrleri, gitgide Hindin karklndan ve
hkmetlerin zaafndan istifadeye balamlardr.
Yine bu yllarda ngilizleri taklit hevesiyle IV.Henry tarafndan tasarlanarak Ri1iy tarafndan ortaya
karlm Fransz-Hind arki Kumpanyas da varsa da bu bir devlet messesesi olduundan Kolberin
almasna ramen devlet himayesine gvenen bu irket olarak muvaffak olamam hatta bir aralk Dupleiks
Hind hkmetleri arasndaki ihtilaftan istifade ile ngilizleri atmay tasarlamsa da XV. Luinin nazrlar
tarafndan himaye edilmediinden bu maksadna ulaamam ve nihayet 1763te yedi sene muharebesini
nihayete erdiren Paris muahedesiyle bugn Franszlara ait bulunan kk paralardan baka Hindin geni
memleketlerini kudretli rakiplerine terke mecbur olmutur.
Halbki ngilizler tarafndan Lord Klayv, kumpanyann arzularna ramen ok faal ve entrikal bir
rol oynamaya balam, Bingale valisi Siracddevleyi bir sahte muahede ile ifal ederek anszn bastrmak
ve bilhassa Mil Caferi hyanetle kazanmak yolu ile Pilasi muharebesiyle Bingale, Behar, Orisa vilayetlerinin
vergi ilerini kendi zerine almtr. Yar mstakil Avadh vilayetiyle muahede yaparak ve ilerideki byk
istillara s olarak dzenlenen Bingalenin kuzeyine kar muhafazas tamamlanmtr.
Durum ve artlarn nasl gelitiini iyice grnmek iin Britanya Hkmetinin yalnz Hind iindeki
faaliyetleri deil, Hinde komu olan lkelerdeki giriim ve faaliyetleri de gsterilmi ve kumpanyann umumi
mdr veya umumi valileri muazzam ordularyla devletlerle savaarak bir hkmdar roln oynamlar ve
insiyatifi de daima ellerinde bulundurmulardr.
8.XVII-XIX. YZYILDA HNDSTANNIN GENEL DURUM:

Padiah olan Ahmet ah iyi bir karakter ile kudret sahibi deildi. Zaten elindeki ordu ve idre ile de
abucak bir faaliyet gsteremezdi. Yllarca slahat yaplmas gerekiyordu. Ahmet ah zamanndan nce Nadir
ah ordusuyla Hindistana gelmi, Nadir ahn lm srasnda Kabil, Gazne, Kandahar ve Herat zapt
ederek, bir hkmet kuran ve sonralar Pencab zapt edip Lahora kadar ilerleyen Ahmet ah Drrani (Turani)
Lahor valisi Minlmlk ile anlama yapm ve Pencap ve Multan da onun emrine vererek onu kendisine
vekil semitir. Minlmlk sonralar madlmlk Gazi ve birka vali ile birleerek Hind hkmdar Ahmet
105
ah tutuklayarak saltanatna son vermitir.

Ahmet ahn yerine geen II.Alemgir ah zamannda padiah bata olmak zere btn iler
madlmlkn elinde olmutur.
Minlmlk, ta Lahordaki days zerine yrm, onu atarak yerine baka birisini tayin etmisede,
Afganistanda hkmdar bulunan Ahmet ah kendisinin himaye ettii zatn atlmas zerine tekrar gelip,
bar yaparak geri dnmtr.
Gerek Ahmet ah gerekse olu Timur ah devlet sllesinden birer kzla evlenmilerdir. Babr ve
byk halefleri zamannda ancak bir eyalet olan Afganistan XIX. yzyl boyunca gelien devlette fiilen hkim
bir rol oynamtr.
Evvelce bavekil iken azledilmi olan madlmlk, i banda bulunan bavekil Necibddevlenin
kamas zerine padiahn kendisiyle anlamas sonucu eski yerine getirilmitir. Ancak padiah kendisine
hibir zaman gvenememitir. nce ehzade Mehmet Ali Gevheri ehirden uzaklatrm daha sonrada
getirerek kalede brakmtr. Fakat buradan kaan ehzade, Avadh vilayetine caddevlenin yanna
gitmitir. Oradan Allahabada gelmitir. Buradaki valiler ehzadeye olanca kuvvetleriyle yardm etmilerdir.
Dier valiler: Sadullah, Hafz Rahmet Devende de caddevlenin imdadna yetimilerdir. Allahabad Sava
madlmlkn malubiyet ve sulh istemesiyle neticelenmitir. Fakat dnte rahat durmam ve padiah
ldrmtr. II. ah Alem (Alemgir ah) Knoli ehrinde padiahln ilan etmitir. Saltanatn ele geirmesine
sebep ve kendisine sadk olan caddevle ve Necibddevleye hilatlar giydirmitir. Bu srada Maharatalar
ve Sihler, Lahoru istil etmiler ve Ahmet ah Drraninin olu Timur ah da kovmulardr.
Bu durum Hindistandaki Trk devleti iin de byk bir tehlike olduundan ah Alam derhal
Mnirddevleyi Ahmet ah Abdaliyeye gndermitir. Ahmet ah 30.000 kiilik bir kuvvetle yrrken, Alam
de 10.000 kiilik bir kuvvetle kendisine iltihak etmitir. Sih ve Maharatalarn Prens Bhav babuluundaki
100.000 kiilik ordular Panipatta bozguna uratlmtr. Ahmet ah ta uzaklara kadar bu bozgun orduyu
iddetle kovalamtr. Bu zafer Hindistanda batmakta olan Trk devletinin mrn biraz daha uzatmtr.
Fakat mill Hind kuvvetlerinin azalmas, ngilizlerin daha kolay baarlar kazanmalarna ok nemli
etki ederek yardmc olmutur. Ahmet ah Abdali Delhiye kadar gelmi, ah Alam tahta oturtmu, Civanbaht
veliaht, cauddevleyi vezir, Necibddevleyide emirl mera yaparak kendisi Kandahara dnmtr.
ah Alam de Kalpi vilayetini Maharatalardan geri almtr. Bu srada bataki vezirlerin ve nispeten
padiahn temiz ahlk ve seciyeleri ve Ahmet ahn her ne gaye ile olursa olsun slahkr hareket ve faaliyetleri
bu rm hkmete yeni ve geici bir kuvvet alamtr.
Bundan sonra Sihlerin valiyi ldrp Lahoru almalar zerine Ahmet ah Abdali yedinci defa yine
Hindistana girmitir. Sihler yz bini aan kalabalklarna ramen SerHinde kamlardr. Zayiatlar yirmi
bini amtr. Fakat Horasan isyan bu zaferi yarda braktrm, Sihler btn vilayetlerde kalmlardr. Daha
sonra Kemiri de zapt etmilerdir. ngilizlerin daha evvelce Bombay civarnda genilemek arzusu yznden
Maharatalarla arplm, Meysorun kudretli hkmdar Haydar Alide ngilizlerin grnen tehlikesine kar
Maharatalara yardm ettiinden bu sava yedi yl srm ve ngilizleri ok zor duruma sokmu olduundan
Klayvinin savaa sebep olmas hite iyi nazarla grlmemitir. Fakat kumpanyann ok faaliyet ve hareketi
ngiltere hkmetini dndrmeye balam ve 1784te yeni bir kanunla kumpanyann faaliyeti mlk, asker,
mal ileri komiserlerin murakabesine tabi klnmtr. Balarnda mavirle alacaklar bir de umumi
mdrleri olacakt. Bu sk tedbirler hep kahraman Haydar Alinin Britanya idresi zerinde vukua getirdii
tesir neticesi olmutur.
1793te yeni bir kanun kararak evvelkisini tasrihle Ftuhat Britanya milletinin temennilerinin eref
ve siysetinin hilafnda bir eydir. Umumi mdr hkmetin msaadesi olmakszn hi bir muharebeye
giriemez. Ancak Hindistanda Britanya menfaatleri aleyhine hazrlanm ve giriilmi muhasimane hareketler
vukuunda yukardaki memnuiyet kalkar. Buna genel mdrleri ihtilaflar ihdas etmekte ve ondan istifade
ile savaa ve ftuhata tevik etmilerdir. Bu yeni devrenin ilk genel mdr olan Lord Kornvallis zamannda
106
(1786) ngilizler Bingale, Orisa Beharaya sahip olmular, Beraris, Gazipur almlar, Avadh ise himaye altnda
brakmlardr. Bombay eyaleti de civarnn kendisine katlmas ile genilemitir.
Hindistann geri kalan ksm her gn deien bir grnm arzetmitir. Hkmdarn nfzu kalmam,
memleketin bir ucundan tekine kadar tam bir anari iinde kalnmtr. Btn Hindte yalnz Dekkann
batsndaki Meysur Sultan Sultan Haydar Ali ve olu Sultan Tipudur ngiliz istilsna kar derin bir kin
ve baar ile savalar yaparak yedi sene ngilizleri zaman zaman cidden pek buhranl ve korkutucu tesirler
altnda brakmlardr. Bu hkmet her ne kadar ilk zamanlar Franszlardan istifade etmi ise de Haydarabad
Nizam da Sultan Haydar Alinin fazla kuvvetlenmesinden telaa derek ve ngiliz siysetine aldanarak o da
Maharatalar gibi mterek bir tehlike olan ngiliz istilsna kar duygusuz ve hareketsiz kalmtr.
Yine bu srada birok ef birleirlerken, Pivann babuluu altnda toplanan Maharatalar da fazla
kuvvetlenerek hatta bir aralk seri bir hareketle Delhiye bile girerek hkmdardan baz topraklarn kendilerine
verilmelerini baarmlardr.
Stle Irma boyundaki Sihler din ve rki sk rabtalaryla nemli bir kuvvet halini alarak douya
doru ilerlemiler ve Delhiyi korkutan bir hale gelmilerdir.
Daima ngilizlerle beraber olan bu kuvvet Afganlarn istil cephesi zerinde ngiliz hesabna bir mani
tekil etmilerdir.
Afganlar artk Hindde devaml hkmet kuracak bir istek ve kudrette olmamlarsa da kuvvetli
bir ahsiyet ve himmetli bir slm ideali taraftar olan Ahmet ah Abdali devrinde zaman zaman Hinde ve
Delhiye kadar ilerlemiler ve daha sonra ekilmilerdir.
1788de Afganistanda Ahmet ah lmm yksek Hind-Trk devleti iin de byk bir dostun
kaybolmas demektir.
O, hayatta kalsayd herhalde Hindlilerin geleceinde nemli tesirler yapacak Sihlerin, Maharatalarn
zerinde ezici gcyle varln hissettirecekti. Nitekim yedi defa Hinde sefer yapp Delhi imparatorluunu
dzenleyip glendirmesi bunun en kuvvetli delilini tekil etmektedir.
Lord Kornvallis, Haydarabad Nizami ile Maharatalarn da yardmn salayarak Sultan Tipuya tekrar
saldrm, bu mttefik devletlere kar tam bir hezimete urayan Meysur hkmdar batdaki btn sahil
ehirlerini kaybetmitir (1792).
Fakat kahraman Tipu bu hezimetten ylmam, yeniden savaa hazrlanrken, Afganlarla siyas temaslar
kurmutur. O, Hind davasn kazanarak Lahora kadar ilerletip Maharata ve Sihler zerinde etkili olmay
baarmtr.
1798de ok ihtiyatl bir kii olan Kornvallisin yerine daha becerikli ve cretkr Lord Vellesley gelmitir.
Britanya elinde bulunan Hind arazisine aktan aa dmanca hareketler karsnda bulunulmadka sava
ilann yasaklayan kanunu en geni surette yorumlayan bu yeni genel vali, Sultan Tipunun Haydarabad
nizamnn ve Maharatalarn kendi ordularnda Fransz zabiti bulundurduklarn frsat telakki ederek, bunun
kendisine mdahale hakk veren dmanca bir hareket olduunu ilan etmitir.
Yine bu sralarda ngilizlerin Napoleon Bonaparta amansz bir sava amalarndan dolay artan ngiliz
mill duygularn baarl bir ekilde kendi siyseti iin kullanmtr. Genel valinin ok geni ve ok faal siyset
ve hareketi kumpanya mdrlerini telaa drmse de o, zaten bunlar dar ruhlu ihtiyar kadnlardan
mrekkep bir heyet diyerek dinlemeye layk grmemi, isteklerini ngiltere nazrlarna kabul ettirmitir.
Gitgide yerli devletlerin karklklarn, ngiliz mlknn mevcudiyetini veyahut sadece sknetini tehlikeye
sokan gizli bir dmanlk telakki etmi ve bu bahanelerle zorla anlamalar yaptrarak bunlar kabul ettirmitir.
Hindin haritasn istedii ekilde deitirmeye almtr. Napoleonun Avrupada yaptklarndan kt
grd eyleri kendisi daha fazlasn Hindde yapmtr. Evvela Sultan Tipunun Fransadan dnen elisinin
ngilizleri Hindten kovmak vaadin getirmesini yeterli bir sebep sayarak Meysur sultanna saldrmaya
karar vermi ve bunun iin Haydatabad nizamna Fransz zabitlerinin dzenledii 14.000 kiilik ordusunu
107
dattrmtr. Puna Pivasn da kendi tarafna ekerek her ikisiyle birlikte Sultan Tipuya taarruz ederek
onu perian etmitir. Kahraman Tipu bu srada lmtr. Kazanlan arazinin yarsn Meysurun eski Hindu
sllesinin varisine iade ederek onun savunmasn ve yarsn da mttefiklerine vererek sonradan yapacaklar
savalar iin yardmlarn temin etmitir. 1799 Tipunun lm ile otuz senedir ngilizler ile Madras ok
iddetli tehlikelere maruz brakan kahraman dman sahneden ekilmi ve artk sra Maharatalara gelmitir.
Sebep Fransz zabitleri ve balarndaki efin ngilizlerin mttefiki Piva aleyhinde bulunmas gsterilmitir. Bir
taraftan yerli hkmetlerle aldatc anlamalar yaparken, dier taraftan Avrupada ngiliz hkmeti, Fransa
ile devam etmekte olan savata yardmlarn kazanmak istedii Rusya ve Avusturyaya mal yardmlarda
bulunmutur. Vellesley bilakis ngiliz ordular iin Avadh ve Haydarabadtan para almtr.
Kont Vellesley gittike baz vilayetlere de sahip olarak, Puna Pivasn ngiliz otoritesi altna sokmutur.
Pivann ngilizlere tabi oluu Maharata eflerini kzdrmtr. Haydarabadn ngilizlere tabi olmasndan
dolay da bu keye saldrmlardr. Vellesley bu durumdan istifadeye kalkarak Hinde bir Fransz
donanmasnn geleceini ve Maharatalarn bunlarla temas edeceklerini sebep gstererek saldrya balamtr.
Avrupada Amyens Muahedesi imzalanmasna ramen VelIesley Hinddeki Fransz mntkalarn zapta devam
etmi ve ayr bir ordu ile de Haydarabad zerine yrmek istemeyen Sindiya ve Nagpur memleketlerini zapt
etmitir.
Bu srada Delhide imparatorluk tahtnda bulunan ah Alem bir taraftan da ngilizlerle uramak
mecburiyetinde kalmtr. Bingaleyi zapt eden ngilizler, Patna zerine de yrmlerdir. Padiahn
yardmlarna ramen oray da zapt etmekte geikmemilerdir. Birka sene sonra ngilizler artk dorudan
padiah ile de arpacak kuvvet ve frsat kendilerinde bularak ilerlemilerdir. Baksar da yaplan savata
padiahn askerleri malup edilmitir. Padiah fiilen ngilizlerin eline gemi olan Bingale, Behar, Orisa
vilayetlerini ngilizlere terk etmeye ve ylda bu lkelerin yllk gelirleri olarak 2.600.000 rupiye almak suretiyle
bar yapmaya mecbur kalmtr. Bu srada Padiah ngilizlerden de yardm alarak kuzeydeki Marahtalar
girdikleri yerlerden atmtr. Ekberabad da Sihlerin elinden Zlfikar Hann vastasyla alnmtr. Artk
imparatorluun btn paralar birbirinden ayrlan buhranl bir devreye girmitir. ngilizler Sindiya
hkmetini de tekrar hezimete uratarak, Cumna Nehrine kadar her taraf ve sahilleri ellerinden almlardr.
Yaplan anlamaya gre Fransz zabitlerine yol verilecek, Delhi hkmetine yardm edilmeyecek ve kendi
topraklarnda ngiliz ktalarn bulunduracakt. Genel Vali Lord Hastings de 1813-1822 senesi bir asker oligari
eline dm bulunan Nepale sava amtr. Dal ve cesur Babrller her tarafa aknlar yaparak ngilizleri
ve ngilizlerin himaye ettii memleketleri fazlasyla skntya drmlerdir. Ancak 1814-1816 yllarnda
iddetli bir takiple Himalayaya kadar atlmlardr. Buna karlk ngilizlerin bu taraflardaki meguliyetleri
Pindarilerin Madras sktrmasn ve baz kk racalarn da ngilizlere kar hareketi ile sonulanmtr. Her
tarafta byk bir karklk gze arpmtr. Lord Hastings merkezi Hindte ve ngiliz igali altnda bir tekilt
vcuda getirerek Hindistan sknet ve asayiten mahrum brakan basz ve devamsz kk teekklleri
ortadan kaldrmay dnmtr. Bu teekiltta devletlerin snrlar, asayi ve emniyet bakmndan grevleri
kesin olarak tayin edilmitir.
iddetli bir hareket Maharatalar ile Puna pivasn az bir toprak ile barnmaa mecbur etmitir.
Pindarlarn kuvvetli efi Emir Han da bunu savamadan kabul etmitir. Maharatalarn elinden alnan
arazide Raputlarn yeni bir hkmeti kurularak ngiltere himayesine alnm ve artk Hindistan yutulmak
iin paralanmtr. Her hkmet nezdine bir ngiliz komiseri verilmi ve o lkelerde masraf yerli devlet
tarafndan denmek artyla ngiliz ordular bulundurulmutur. Btn bu devletlerin d ilerinin durumu
anlamalarla kendilerine kabul ettirilmi ve bu suretle her devlete mdahale hakk da elde edilmitir.
Bu hakka atfen Sint, Penap hkmetlerinden baka Hinddeki btn hkmetlerin ya arazileri
ellerinden alnm ya da dorudan himaye altna alnmlardr. Bu tehlikeyi gren Birmanya hkmeti de
snr ve snra civar baz yerlerin idresinden dolay savamaya karar vermi ancak ge kalmtr. Her tarafta
rahata kavuan ngilizler iki ordu ile Rangunu zapt ederek Birmanyallar bara zorlayarak sahil vilayetlerini
almlardr.
Assam zerindeki ngiltere himayesini de tanmlardr (1825). Bu tarihten sonra ufak baz hareketler
olsa da bir sknet devresi yaatlmtr.
108
Genel Vali Benting iki byk karar almtr ki bunlardan birisi Bingalede dul kadnlarn yaklmasnn
men edilmesi, ikincisi de ngilizcenin resmi dil olmas ve ortaokuldan itibaren eitim dili kabul edilmesidir.
Dil meselesi birok tartmann yaanmasna ramen Parlamentoda kabul ve tasdik edilmitir. 1833 ylnda
kumpanyann imtiyaz yenilenmitir. Fakat imtiyaznda byk deiiklik yaplarak ticaret tekeli kaldrlp
artk kumpanya muazzam bir mill mlkn idresine memur siys bir teekkl halini almtr. Darda
20 yldr ngilizlerle mttefik olan Sihlerin kuvvetli reisi Ranitsing ile ticaret anlamas yapmtr. Genel
Vali Benting ayrca ranla 1808 senesi yaplan, igale uradklarnda ngilizlerin kendilerine yardm etmesini
mecburi klan, maddeyi deitirerek bu klfetten kurtulmutur. ok kuvvetlenerek batya doru inmee
balayan Ruslara rana yardm etmei imknsz gren ngilizler Hindin mdafaa ve muhafazas iin
Afganistan tekillendirmeye balamann daha zorunlu olduu kanaatine varmlardr
1828de kuzeydeki birok vilayetleri Rusya tarafndan zapt edilen ran, bunu Afganistanda telafi etmek
istemi ve bir takm haklar iddiasna kalkarak 1837de Herat muhasara etmitir.
ngiltere Hindistann emniyeti iin Afganistann istikll ve mlk tamamlnn elzem olduu
prensibiyle Basra Krfezine bir filo gndermi ve bu da rann projelerinden vazgemesine yetmitir. Fakat
Afganistan Emiri, Rusya ile mzakereye giritiinden bundan fazla rken ngilizler derhal Mahlu Emir ah
ucai kendi hesaplarna bir ordu ile Kabile gtrmlerdir.
Mklatsz olan bu i (1841) ngiliz ordularna kar iddetli bir hareket ve ngilizlerin Celal-Abad
garnizonundaki bakalarnn mahvolmas ile neticelenmitir. Fakat yeni ngiliz kabinesi Afganistann
boaltlmasn emretmekle Afganistana dost Mehmet Han, Emir olarak gelmitir. Bu srada Sindiya
hkmeti de ngilizlerin haksz tecavzlerine kar silaha sarldysa da Afganistann boaltlmas ngilizleri
kuvvetlendirdiinden malup olarak lkesinin sahil ksmn kaybetmitir.
Pencapta liyakatli bir hkmdar olan Rancitsing otuz sene iinde lkesini hayli ykseltmi ve
ordusunu kuvvetlendirmitir (1836). lm ile memleket bir kargaa iine dm, vali ve generaller her
tarafta hkim roln oynamaa balamlardr. ngiltere buray da zapt ederek len Racann olunu kendi
himayesi altna alarak (1846) tahta karmtr. Bu srada Sultac Nehrine gelen mttefik Sihlerde atlmlardr.
Pencapta ngiliz himayesine kar balayan ve nce ngiliz ordusunu malup eden isyan ve harp Gcerattaki
malubiyet zerine ve memleketin tamamen ve doruca ngiliz eline gemesiyle son bulmutur (1849). Genel
Vali Lord Dalhavzi, Birmanyay da sahillerinden mahrum brakarak ngiliz nfzu altna almtr.
18061853de ah Alem 47 senelik bir saltanattan sonra lmtr. Yerine tahta geen olu ikinci
Ekberin zamannda ise ngilizler imparatorluun elinde kalm memleket paralarnn birounu daha zapt
etmilerdir. Bu zatn 31 sene sren hkimiyeti bir anlamda can ekimek nevinden olmutur. Yerine olu
Mehmet Bahadr gemitir. O, hamiyetli ve her trl detay dnen bir zatt. dareyi dzeltmeye, devleti
kuvvetlendirmeye almtr. sabetli kararlar vermi ve icraatnda baarl olmutur. Bu yzden de her tarafta
iyi idresinin tesirleri grlmtr.
te asayi ve dzen salanarak, halk hkmete daha ok hrmet ve sevgi ile balanmtr. 1852de
Lord Dalhavzi bir memleketi ilhak etmenin himaye etmeden daha iyi olduu dsturunu ortaya koymutur.
Evvela Puna, Canst, Napur devletleri ayni dsturun zulmkar akbetine uramlardr. 1856da Avadh
Devleti ngilizler tarafndan mstemleke ilan edilmitir. Hkmdar mevcut ise de memleketteki asayii temin
edememesi iddiasyla tahttan indirilmitir.
Fakat btn bu haksz iddet ve zorla yaplan memleket zapt ve ahaliye reva grlen bin bir trl
zulm ve hakaret, Hindistann her tarafnda ngilizler aleyhine ok iddetli bir kin ve intikm hissi uyanmasn
salamtr.
Kumpanya koca koca devletlerle harp etmek mecburiyetiyle ordusunun saysn 38 bine karmsa
da sipahi denilen yerli askerler bunun on misline yakn olmutur. Bunun yz elli bin kiilik yarsn Bingale
ordusu tekil etmitir. ngilizlere byk lkeleri kendilerinin kazandrdklarn takdir eden bu askerler, dier
memleketlerin kendi det ve kast snflarn kaybettiren vaziyetinden mteessirdiler, yerli krallklar iindeki
ngiliz ordularyla memleketin asl askerleri arasnda zddiyet olduunu da biliyorlard.
109
Bilhassa byk ounun asl vatan bulunan Avadh eyaletinin ngilizler tarafndan zulm ve iddetle
zapt ediliinden kalpleri kanam ve yaralanmtr. Afganistandan atlan ngilizlerin Hind zerindeki manev
otoritesi de gevemi ve ngilizler tarafndan vcuda getirilmek istenilen sosyal slahatta yaplan yeniliklerden
mill ananeye uymayan ve inciten ksmlar da olduka fazla olmutur. Btn bunlar yeni model tfekler
yznden bir isyan krklemitir.
Bu sradaki tfeklerin kurunlar namlya sokulmadan efrat dileriyle kad yrtmtr. aiya bu
mermilerin domuz yana srld eklinde yaylmtr. Mslmanlar ve Hindular da mekruh saydklar
bu yadan heyecana gelmiler ve buna inek ya srldn iddia etmilerdir.
Vino ve Siva mezhebindekiler bu mukaddes hayvandan dolay atei kesmilerdi. 1857 Maysnda nce
Mirat garnizonu isyan etmitir ki bu sonradan kendisine Gadrisyan (vefaszlk) ad verilen Hindli kyamnn
ta kendisidir.
Btn ngilizleri ldrmlerdir. syan bir ka gn iinde Delhi, Kavunpur, Laknav gibi Hindistann
btn byk ehirlerine de sirayet etmitir. Asi askerler arasna halkta karm, ngiliz tebaas sktrlm,
iddet ve hakaretle ldrlmlerdir.
Mevsimin yaz ve yakc scak olmas kolera salgnn balamasna sebep olmusa da ngilizler baz
yerlerde cesurca dvmlerdir. Corkalarla Trklere kar kin besleyen Kemirli Sihler, Delhiye hkim
tepeleri tutarak btn ehir garnizonun taarruzlarna mukavemet etmiler ve sonra yeni takviye ktalarnn
gelmesiyle de ay muhasaradan sonra Delhiyi zapt etmilerdir. ehrin sokaklarnda her iki tarafta vahi bir
gaddarlkla dvmlerdir. ngilizler frsat ellerine gemiken Hindlilerin artk iini bitirmek istemiler ve
mparatoru esir alarak Ranguna srmlerdir.
Bu srada William Rayks Hudson adl bir subay da masum ehzadeyi alaka ehit etmitir. Bu,
hkmdar kalmayan memleketlerin ngilizlere kalaca dsturuna bir zemin hazrlamak iin yaplmtr.
Bundan sonra bir kolla Araya hareket edilmi, Puna Pivasnn olu Nana Sahipte kin ve intikmla
dverek civardaki ngilizleri mahvetmitir.
Laknav ancak 1858 senesinin Martnda ele geirilebilmitir. Burada altm bin sipahi bulunuyordu.
Nana Sahipin kuzeye doru srlp atlmasyla Kovaunpur kati olarak kurtarlm ve 1859 ylnda Avadh
eyaleti ancak bar ve sakinlie geri dne bilmitir. Bir ngiliz ordusu batda Cansi ve Govalpuru ele geirmitir.
syan sonunda yattrlabilmitir. syan ve taarruz ne kadar iddetli olmusa bastrlmas da ayni
derecede vahiyane olmutur. Amansz ktle halinde imha, birok kylerin tamamyla boaltlmas, yklmas,
esirlerin top azlarna balanarak ldrlmesi gibi hareketler evvelce ldrlm olan vatandalarnn
intikmn almak sebebiyle yaplm olsalar dahi Hindistana medeniyet gtrmek iddiasndaki devlet iin
erefli bir hareket tekil etmemektedir. Nitekim bunu adil olan bir ksm ngilizler bile eletirmilerdir. ki sene
kbus iinde yaayan ngilizler nihayet rahat bir nefes almlardr. Hadiselerin vahameti sebebiyle Britanya
hkmeti kumpanyay bertaraf ederek Hindistan dorudan kendi idresi altna almaya karar vermitir
(1858). Kararda nezarete bal kontrol komitesi 15 yeli heyete bakan olan bir nazra verilmitir.
Parlamentoya mal ve itima rapor verilecek, Hindistann harici btn asker faaliyeti kontrol edilecekti.
Kral vekili olan Lord Kaning bylece hrslarn yattrm ve gya artk Hindistann meru imparatoru
bulunmadndan onun yerini alm olan Kralie Viktorya namna 1858 ylnn Ekim aynn birinci gnnde
Allahabadda bu durumu bir beyanname ile ilan ve neredtmitir. Bu ilanda eski anlamalarn geerli olduu
kabul ediliyor, haklara riayet edilecei bildiriliyor, din ve itikadn serbest olduu ve her tebaann din ve rk
fark gzetilmeden devlet memuriyetine tayin iin mracaat edebilecekleri, isyana itirak edenler hakknda
da geni bir umumi af getirildii ilan ediliyordu.
Ancak Britanya tebaasna kar suikast yapm olanlar bundan muaf tutulmulardr. Kraln hkmeti
btn tebaalarnn vaziyetini iyiletirmekten baka bir gaye gtmeyecekti. Beyannamede Hind ahalisi
kastedilerek onlarn refah bizim kuvvetimizi tekil edecek, onlarn memnun olmalar bizim emniyetimizi
arttracak, onlarn kranl bizim en gzel mkafatmz olacak deniliyordu.
110
syan, imparatorluun temellerini sarsmann yannda baka btn devletleri bile ilgilendirmitir.
Kumpanya zamannda devaml ve umum bir kanun ve esas zerinde deil gnn ve hadiselerin iktidar
mevkiine getirdii eflere tabi olarak metotsuz almtr. Talimatnameler acele yaplm, ilerinde birok
tezatlar bulunmutur. Bunlarda ancak gnn ihtiyalar dnlmtr. Halbki isyan btn mesele
ve eksiklikleri meydana karm siyas binann yeniden ve umum bir ekilde tamiri iin sahay amtr.
Byk Trk Devletinin uzun sren batmas devrelerinde, enkazndan 1717de Avadh, 1724te Haydarabad
hkmetleriyle Sih ve Maharatta Hindu Devletleri vcuda gelmitir.
1525-26da Babr ahla balayan Hindistan Trk Devleti bugn dahi hrmetle anlan siys, idar,
itima, iktisad ve mal birok messeseler brakarak tarihin sinesine gmlmtr.
SONU
Bu hafta Franszlar, Danimarkallar, Almanlarn Hindistan mnsebetleri, ngiliz Dou irketi ve faaliyetleri,
XVII-XIX yzyllarda Hindistandaki genel durum konular anlatlmtr.
1) Aadakilerden hangisi deniz yoluyla Hindistana gelen Avrupal devletler arasnda yer almaz?
a) Almanya
b) ngiltere
c) talya
d) Danimarka
e) Fransa
2) 1525-26 Babr ahla balayan Hindistan Trk Devleti yok olmas sonucu Hindistandaki durum ne
olmutur?
a) Blgede ngiltere hkim g olmutur.
b) Birok ufak Trk devletikleri ortaya kmtr.
c) Trk nfusu asimile olmutur.
d) Sih ve Maharatta Hindu devletikleri meydana gelmitir.
e) Blgede birlik ve dzen bir daha salanamamtr.
YANITLAR:1-c, 2-d
KAYNAKLAR
AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

______, Bbrnme, DA, C. IV, s. 404-408.
1987.
111

2006.
stanbul, 1999.
stanbul, 1989.
112
113
ZET
Son haftamzda Hindistan bamszlk tarihi ve bu tarihin byk portresi Mahatma Gandhinin hayat ve
mcadelesi, Hindistanda varolan dinler ve slmiyet, Hindistanda Trk slm Sanat konular anlatlacak ve
Hindistan Tarihi dersimiz sona erecektir.
10. HNDSTAN BAIMSIZLIK TARH VE BU TARHN
BYK POTRES MAHATMA GANDHNN HAYATI VE MCADELES:
Mahatma (Yce Ruh) lakb ile anlan Gandhi (Mohandas Karamand Gandhi) 2 Ekim l869 tarihinde
Karamchad Gandhi ile Putlibann drdnc ve son ocuklar olarak Ponbardarn Gucerat ehrinde
domutur. Kendisine, Mohandas ad verilmitir. Soyad olan Gandhi ismi ise, babas Karamchandn
annesinden devrald ve eri anlamna gelmektedir. nl Hind airi Rabirdranath Tagore tarafndan
ona verilen Mahatma (Yce Ruh) ad ksa zamada herkesin benimsedii bir ad olmutur. Hayat boyunca ve
lmnden sonra da bu adla anlmtr.
Porbandar mihraceliinin babakan olan babas Karamchand, soylu bir iledendi ve eitimsiz
olmasna kar, pek deerli hayat tecrbeleri olan bir brokratt. Ayn zamanda Porbandar ehrinin bapapaz
da olan baba, Gandhiye disiplinli bir tahsil temin etmi ve 13 yanda Katurbai ile evlendirmitir. Babasnn
lmnden sonra annesinin ve aabeyinin iznine ramen bal olduu kastn ileri gelenlerinin izin vermemesi
zerine kastan atlmak pahasnda da olsa 18 yanda Londraya tahsil iin gitmitir. 1888 ylnda yl
kalaca ngiltereye ayak basm ve ksa bir sre sonra kendisinde byk bir deiim yaanmtr. 12 Haziran
1891de Hindistana dnd zaman, Bombayda avukatlk yapmay denemi ancak baarl olamaynca 1893
ylnda Mslmanlar tarafndan iletilen bir Hindistan firmasnda almak zere Gney Afrikaya gitmitir.
ngiliz smrgelerinden biri olan Natalda baarl bir meslek hayat olmasna ramen, Gney Afrikadaki
beyaz aznln, blgedeki yerli Gney Afrikallara ve Hindlilere uyguladklar kt mumele ve rk ayrm,
onun blgedeki Hind toplumunun sosyal ve siys haklara kavumalar iin mcdeleye balamasna sebeb
olmutur. Gandhi kendisini Hind milletinin bamszlk mcadelesine adam, Hindlilerin hakkn korumak
iin iddete bavurmakszn Gney Afrika hkmetine kar mcdeleye girimitir. Bunun sonucunda birok
def tutuklanm, ikenceye mruz kalmsa da btn bunlar onu yldrmamtr.
Bir yl kalmak zere gittii Gney Afrikada yerli Afrikallarla Batl beyazlar arasnda rk ayrm yapan
ngiliz ve Hollandallarn siysetinin grm ve onlara kar iinde ok byk bir dmanlk olumutur. 7 yl
sren direniin sonucunda 30 Haziran 1914te Gney Afrika Birlii hkmetini, Hind toplumunun haklarn
arttran ndian Relief Bill anlamasn imzalamaya mecbur etmitir. Daha sonra kendisine ok para getiren
iinden ayrlarak mcdele iin tekrar 1914 ylnn Temmuzunda 21 yl kald Gney Afrikadan ngiltereye
dnmtr.
Gandhinin Gney Afrika yllar dncelerinin netletii, siyas mcadele metodunu belirledii ve
kitleleri ynlendirme deneyimi kazand dnem olmutur.
Hindistanda uygulayaca bir Satyagraha iin planlar hazrlaken, sayg duyduu halk nderi
Gokhalenin lm haberi zerine kald iftlikten ayrlm ve l915 ylnda Aram (Hind dilinde keilerin
yalnz balarna oturduklar inziva kesi) kurmutur.
Gandhi 1922de Londrada hapse atlm, ubat 1924te geirdii apandist ameliyatndan sonra serbest
braklmtr. Londrada 1925 ylna kadar kalm, ngilterenin I. Dnya savana katlmas iin abalam
ve ngiliz ordusunda gnll hastabakc olarak grev yapmtr. Hindistana geliinden hemen sonra
siysete atlm ve Ulusal Kongre yetkilileri ile ilikiler kurmutur. Btn Hindistan Mill Kongresinin
bakan seilerek, uzun bir yurt gezisine km ve geri dnnde giyiniini Kemir Takkesi kullanmak
sureti ile yenilemitir. Gney Afrikadaki nne ramen burada iddete bavurmakszn uygulad fikirleri
radikal Hindliler tarafndan nce tutulmamtr. Ahmedbd ehrine yerleerek Hind halkna kendi kendini
ynetme fikrini alamaya balamtr. Jalianvalla Bagh katliamn, ahs haklarn kstlayan yeni kanunlar
ve ngilizlerin Pencap eyletinde alaca bz iddet tedbirlerini duyunca, btn arkadalarnn devlet
114
hizmetinden ekilmesini ve sessiz bir mcdele, pasif bir direnie gemelerini salamtr. plak vcduna
bir beyaz bez sarp, yannda bulunan keinin st ile geinerek pasif direniini srdrmtr.
1925i takip eden yllarda sk sk hapsedilmi, 1927ye dek iddet aleyhtarln yaymaya almtr.
ngilizler ona nce glmlerse de zamanla ideline candan inanan ve memleketi iin her eyi fedya hazr
olan bu adamn, byle sessiz mcdelesinde btn Hindistan arkasndan srklediini hayret ve dehetle
grmlerdir.
Gandhi 1930lardan tibren lke ynetiminde sz shibi olmu ve Vallabhbhai Patel, Mevln Ebul
Kelam zd ve Jawaharlal Nehru gibi seilmi idrecilerle pekok meseleleri istire etmitir.
1930 yl Gandhinin olaanst ve destans bir baarsna tank olmutur. Halk zerinde ar bir
yk oluturan Tur Vergisinin kaldrlmas iin dzenlenen bir Satyagraha hareketi gerek yapl ve gerekse
sonular itibar ile Hindistan bamszlk mcadelesinde bir dnm noktasn oluturmutur. Aramdan
kan bir grup ile birlikte, Gney Hindistandaki Dandi kentine kadar 24 gn yryen Gandhi, denizden
ald bir avu tuzu sahiplenerek simgesel bir mcadeleyi balatmtr. ok etkili olan bu kitlesel eylem
sonrasnda Gandhinin de iinde bulunduu 60.000 akn Hindli tutuklanm, bir sre sonra Hindistandaki
ngiliz Genel Valisinin grme istei zerine serbest braklmtr. 1931 ylnda ngiliz Smrge Ynetimi ile
imzalad Delhi Anlamas ile bu durumu tescil ettirmitir. Ancak 1931de ngilterenin istei ile Hindistann
geleceinin belirlemek zere Londrada toplanan Yuvarlak Masa Konferansna katlmsa da Hindistann
tam bamszln istediinden toplant baarszlkla sonulanm ve Hindistana dnerek yeni bir pasif
direni organize etmitir.
ngilizler Hindistanda yeni bir sindirme hareketine girimiler ve Gandhiyi tutuklamlardr.
Hapishanedeki yaam srasnda Hind milleti iin olduu kadar insanlk adna da byk bir kazanm olan
nl Harican hareketini gerekletirmi ve maduriyetini zafere evirmeyi baarmtr.
1934 ylnda Hindistan toplum yapsnn yenilenmesi iin almalarn younlatrmak amacyla
Kongre Partisinin nderliinden ekilmise de 1939da yeniden siysete dnmtr. Bu yllar II. Dnya
Savann devam ettii yllard. Yine ngilterenin yannda yer alm ve bu durumdan istifade ederek Hind
halknn bamszlk isteini artk yksek sesle dile getirmesini salamtr. Bu yzden 9 Austos Sal gn
Gandhi, Nehru ve dier siysetiler tutuklanmlardr. Hindistanda byk bir karklk km ve bundan
kendisinin sorumlu olmadn ispatlamak iin lm orucuna balamtr. Bunun zerine 6 Mays l944de
tahliye edilmitir.
1946 ylnda Hindistandaki i isyanlar sonucunda ngiliz hkmeti Hindistann bamszln
tanyacana dair sylemlerde bulunmaya balamtr. Bu durum isyanlara Mslman Hindliler tarafndan
katlan liderleri Muhammed Ali Cinnaha destek vermi ve onun balatt hareket, Hindistanda Hindu
hkimiyetini reddetmek esasna dayanmtr. Bu sradaki Nehru hkmeti isyanlar durdurmakla gszle
derken, isyanlar Bombay, Bihar ve Bengalde yaylmaya balamtr. Gandhi lkede Hindular ile Mslmanlar
arasnda bir i sava kma olasln grm ve hemen Hindistann byk bir blmn kapsayan bir geziye
km ama istedii baary gsterememitir.
1946da ngilizlerin tahrikiyle Hindularla, Mslmanlar arasnda arpmalar balam ve daha sonra
btn Hindistana yaylmtr. 15 Austos 1947de Hindistan istikllini elde etmesine ramen, Gandhi son
aylarn, bu arpmalardan, ngilizlerin Hindistan blp, bir ksmn Pakistan olarak ayrmalarndan ve
milyonlarca insan, zellikle Mslmanlar ngilizlerin Pakistana ge zorlamasndan dolay znt ile
geirmitir.
Sonunda 15 Haziran l947 ylnda toplanan Kongre, lke apndaki kavgann nlenebilmesi ve
fiili durumun belirlenebilmesi amacyla lkenin Hindistan ve Pakistan olarak iki bamsz devlet olarak
blnmesini kabul etmitir. Bunun zerine 15 Austos l947 tarihinde ilan edilen Hindistan bamszl
trenlerine Gandhi katlmamtr.
Bamszln ilanna ramen olaylar bir trl dinmemi ve lkeye bar gelmemitir. Bunun zerine
115
1Eyll 1947 gn lke halk birbirleriyle barncaya kadar oru tutacan aklayarak son bir giriimde
bulunmutur. lkenin etkin rgtlerinin ve kurulularnn nderlerinden mutlak bar iin sz aldktan sonra
18 Ocak l947 gn orucunu bozmu, 30 Ocak 1948de, Hindistann blnmesinden onu sorumlu tutan fanatik
bir Hindu tarafndan vurularak ldrlmtr.
Bamszlk yolundaki sava srasnda Hindistanda bulunan snf farklarna kar km, aznlklarn
haklarna saygl olmay savunmutur. Dinlerin insanlar zerindeki etkisini ok iyi anlayan Gandhi, slm
dnini ve Kurn- dikkatle incelemi ve Mslmanla hayran olmutur.
Bu hususta yle demitir:
Mslmanlar en azmetli ve muzaffer gnlerinde bile mutaassb olmamtr. slmiyet, dnyay
yaratana ve onun eserine hayrn olmay emretmektedir. Bat, korkun bir karanlk iindeyken, douda
parlayan gz kamatrc slm yldz, azap eken dnyya k, sulh ve rahatlk vermitir. slm dni yalanc
bir din deildir. Hindlilerin bu dni sayg ile incelediklerinde onlar da benim gibi slmiyeti seveceklerdir. Ben,
slm dninin peygamberinin ve Onun yaknnda bulunanlarn nasl yaadklarn bildiren kitaplar okudum.
Bunlar beni o kadar ilgilendirdi ki, kitaplar bittii zaman bunlardan daha fazla olmamasna zldm. Ben
u kanate vardm ki; slmiyetin ok sratle yaylmas, kl sebebiyle olmamtr. Aksine her eyden evvel
sdelii, mantk olmas ve Peygamberinin byk tevzuu ile dim szn tutmas, yaknlarna ve Mslman
olan herkese kar sonsuz sadkati sebebiyle slm dni birok insanlar tarafndan seve seve kabul edilmitir.
Mslmanlk, ruhbanl ortadan kaldrmtr. slmiyet bandan beri demokratik bir dindir. Yaratan ile
yaratlan arasnda ayr bir messese yoktur. Kurn- (yni onun tefsrini ve slm limlerinin kitaplarn)
okuyan herkes, Allahn buyruklarn renir birok eksiklikleri olduu iin trl reformlara tbi tutulmak
zorunda kalmken, Mslmanln ise, ilk gnlerindeki eklinden hibir ey deitirmemitir. Hristiyanlkta
demokratik ruh yoktur. Bu dne demokratik bir veche vermek iin Hristiyanlarn milliyet hislerinin artmas
ve buna gre reformlar yaplmas gerekmitir.
Mslmanlar Birlii 1940ta yapt Lahor toplantsnda ilk defa Pakistan adn gndeme getirmilerdir.
Cambridgete renim gren bir grup Mslman rencinin formle ettii isim Pencap, Afgan, Kemir,
Sind kelimelerinin ba harfleri ile Belcistan kelimesinin son ekinden meydana getirilmitir. Lahor
tasars, Mslmanlarn ounlukta bulunduu blgelerin bamsz bir devlet ats altnda birlemesini
ngryordu. O gnden 1942ye kadar Hindistann blnmesi taraflar arasndaki tartmalarda gndemin
en nemli meselesini oluturmu; lehte ve aleyhte pek ok alma, rapor, kitap ve makale hazrlanmtr.
Kongre Partisi uzun sre bu fikre iddetle kar kmasna ramen 1942den sonra bamsz Hindistanda
herhangi bir coraf blge halknn kendi istei dnda yaamaya zorlanamayacan kabul etmitir. II.
Dnya Savann sona ermesiyle 1945te yaplan seimlerde Mslmanlar Birlii Partisi Mslmanlara
ayrlan 495 sandalyeden 467sini alarak byk bir g kazanmtr. Bu srada ngilterede iktidara gelen i
Partisi hkmeti Hindistandan ekilmeyi ciddi biimde planlamaya balamtr. 1946da gnderilen ngiliz
heyetinin ne srd federatif zm nceleri kabul edilebilir grndyse de Hindlarn bu kabuln geici
olmas yolundaki srarlar Mslmanlarn gelecek hakkndaki endielerini arttrm ve sonuta tek kar
yolun bamsz ayr devlet olduuna karar verilmitir. Kongre Partisinin direnmesine ramen ngiltere de
bu fikri kabullenmek zorunda kalmtr. Bu arada meydana gelen atmalar ve katliamlar da deiikliklerin
bir an nce yaplmas gerektiini ortaya karmtr. Son ngiliz genel valisi Lord Mountbatten 3 Haziran
1947de ngilterenin ekilmesi, alt ktann blnmesi ve Hindistan Devletinin bats ile dousunu iine
alacak iki blgeli Pakistann kurulmasn ngren plann aklamtr. Bu plan Hindular ve Mslmanlar
tarafndan kabul edilmitir: 18 Temmuz 1947de ngiliz Parlamentosu durumu onaylam ve plan 14 Austos
1947de fiilen uygulamaya konulmutur. Muhammed Ali Cinnah, bamsz Pakistann ilk devlet bakan
sfatyla gelimelerde nemli rol oynamtr. Ebl-Kelm zd gibi baz isimlerin nderliindeki bir ksm
Mslmanlar, bamsz Pakistann Hindistann tamamn kaybetmek olaca gerekesiyle Mslmanlar
Birliini desteklememilerdir. Blnmenin ardndan iki tarafl byk bir g hareketi balam ve bu arada
katliamlar da srmtr. Bu durum, zellikle yeni devlet Pakistan iin daha balangta bir felketi tekil
etmi, Hindistan ise bundan ngiliz hkmet gelenei ve kurumlarn devrald iin daha az etkilenmitir.
Yine Pakistan asndan arada Hindistann bulunduu iki blgeli bir devlet olmas, snr gvenlii gibi daha
nce ngrlmeyen eitli yeni skntlar ortaya karmtr. Douda ve batda yer alan iki blge arasndaki
116
etnik ve kltrel farkllklar da birliin ne kadar zor yryeceini gstermitir. Nitekim bu birlik ancak yirmi
drt yl srm ve Dou Pakistan kanl bir i savan ardndan 1971de Benglade adyla bamszln iln
etmitir.
Blnme srasnda alt ktada yer alan i ilerinde serbest, d ilerinde ngiliz ynetimine bal 500 kadar
irili ufakl nizamlk, nevvblk, racalk, prenslik ve krallk Hindistan ve Pakistandan dilediklerine katlmakta
veya bamszl semekte serbest braklmlardr. Bunlarn byk ounluu Hindistana katlrken
Cngarh Pakistan, Haydarbd bamszl semitir. Kemir ise Pakistanla bir n anlama yaparak
bir mddet beklemeyi tercih etmitir. Ancak Hindistan ksa bir sre sonra Cngarh ve Haydarbd igal
edip kendisine balamtr. Halknn ounluu Mslman olduu halde idresi Hndlarn elinde bulunan
Kemirin durumu ise Hindistan ve Pakistan arasnda daha balangta probleme dnmtr. Hindistan
ordularnn 1948de Kemire girmesi zerine Pakistan tepki gstermi ve mevzi savalar balamtr. Bu
srede yaklak 200.000 kii hayatn kaybetmitir.
Hindistann ilk babakan Jawaharlal Nehru lmne (1964) kadar bu grevini srdrm, laik,
demokratik ve parlamenter bir ynetim oluturmaya almtr. 1965te babakanla Lal Bahadr Shastri
seilmi ve ayn yl Pakistan ile Kemir konusunda ksa sreli yeni bir sava yaanmtr. Bu srada Shastrinin
lm zerine yerini Ocak 1966da Kongre Partisi bakan Nehrunun kz ndira Gandi almtr. Gandinin
ilk dnem babakanl Mart 1977ye kadar srm; bu dnemde Pakistanla sava (1971), 1974te ilk atom
bombasnn patlatlmas ve ayn yl ierisinde Sikkim Prensliinin bir eyalet olarak lkeye katlmas gibi
nemli olaylar meydana gelmitir. Ancak bu arada ndira Gandiye kar ok kuvvetli bir muhalefet olumu
ve Kongre Partisi 1977 seimlerini kaybetmitir. Janata Partisi lideri Morarji Desai babakan olmutur. Fakat
koalisyon hkmetinin baarszl ve toplumsal gerginliklerin ortaya kmas zerine istifa etmi ve yerine
geici babakan olarak aran Singh tayin edilmitir. Hemen akabinde yaplan erken seimleri ise tekrar
Kongre Partisi kazanm ve ndira Gandi ikinci defa iktidara gelmitir (Ocak 1980). ndira Gandinin ikinci
babakanl, 31 Ekim 1984te ayrlk Sihlerden kendi muhafzln yapan iki asker tarafndan ldrlmesine
kadar srmtr. Aralk 1984 seimlerinden sonra da yerine olu Rajiv Gandi getirilmitir. Rajiv Gandi
partisinin 1989 seimlerini kazanamamas zerine istifa etmi; Mays 1991de de ayrlk Tamil gerillalarnn
suikastna kurban gitmitir. Onun arkasndan srasyla Vishvanath Pratap Singh, andra ehar, Narasimha
Rao ve Deve Govvda babakan olmulardr.
Pakistann ayrlmasndan sonra Hindistan Devletinin hkimiyetindeki topraklarda kalan Mslmanlar
1947den bugne kadar eitli skntlarla karlamlardr. Toplumun eitimli sekin ksmnn hemen tamam
Pakistana g ettiinden geri kalanlar, ekonomik ve kltrel bakmdan en aa seviyede olanlar meydana
getirmilerdir. lkenin din temeller zerine kurulan tezlerle blnmesi, ayrca Pakistanla yaanan ihtilflar
yznden Hindistanda kalan Mslmanlar daima potansiyel Pakistan ajan olarak sulanp dlanmlardr.
Bu srete gelien rk Hindu hareketleri de lkeden slm kltrnn izlerini silmeye ynelik kampanyalarla
mevcut skntlar arttrmtr. Bunlarn en belirgini Aralk 1992de, Ayodhya ehrinde bulunan Sultan Bbre
ait bir caminin eski bir Hindu tapnann arsas zerine bina edildii gerekesiyle yklmasdr. 1992den
beri binlerce kiinin lmyle sonulanan toplumsal atmalara sebep olan bu olay, Hindistan hkmeti
tarafndan zmlenmeyip srncemede brakld iin halen hassasiyetini korumaktadr.
2011 verilerine gre nfusu 1 milyar 210 milyonu bulan Hindistanda Mslmanlarn oran % 13tr.
Ekonomik veya kltrel engellerle bu sayma katlamayanlarn varl da dnlerek Mslmanlarn saysnn
yaklak 161 milyon civarnda olduu tahmin edilmektedir. Bu rakam, slm leminde Endonezyadan sonra
ikinci byk younluu oluturmaktadr. Ancak Mslmanlar resm ve zel sektrlerde nfuslaryla orantl
biimde temsil edilmemektedirler. Hindistanda yaayan Mslmanlarn % 90 Snn olup ounluu Hanef,
az bir ksm da afidir (yaklak 5 milyon). iler ise genelde Caferidir; az saydaki smiller gneyde
Bombayda yaamaktadrlar. Mslmanlar, lke iinde aznlk psikolojisi iinde bulunmalar sebebiyle
aralarndaki mezhep atmalarna son vermi gibidirler. Snn gelenek Diybend ve Birlv ekollerinden
beslenmektedir. Din hayata tesir eden iki nemli hareket ise Cemat-i slm ve Cemat-i Tebldir. Faaliyetleri
genellikle Kuzey ve Orta Hindistanda youn olan bu hareketler Mslman toplumun her trl ihtiyacyla
ilgilenen vakf anlayna sahiptirler.
117
III. BLM
DN VE SANAT
I.HNDSTANDA DNLER
1. Hinduizm:
Uzun tarih gemii ve geni corafyas iinde Hindistanda pek ok inan ortaya km ve bu lke eitli
dinleri bnyesinde barndrmtr. Tarihte Vedizm ve Brahmanizm gibi adlarla anlmakla beraber bugn artk
Hinduizm diye bilinen, Hind yarmadasnda domu ve ona kendi damgasn vurmu resm dinden baka bu
dine tepki olarak ortaya km veya farkl yorumlarla ondan ayrlm bulunan Budizm, Jainizm ve Sihizm de
Hindistan meneli dinlerdendir. Zamanla Zerdtlik, Yahudilik, Hristiyanlk ve slmn da yayld Hind
yarmadasnda ayrca eitli kabile dinleri de mevcuttur.
Yarmadada hkim din olan Hinduizm, hibir eleme ve ayklama yapmakszn eitli inan ve ibadet
ekillerini bnyesinde toplad gibi dier yerli dinler zerinde de belirleyici bir rol oynar. Hinduizmin
belirleyici oluundaki temel faktrler deiik dinleri telif etmesi ve hogrl davranmasdr. Hinduizmde
ok geni bir uzlamaclk ve serbestlik sz konusudur; pek az din fikir uzlalamaz olarak nitelenir.
Hindlar dierlerinden ayran doktrin deil ibadet esas ve ekilleridir. Doktriner farkllklara fazla nem
verilmez; bu sebepledir ki Hinduizm, yzyllar boyunca birok din bnyesinde birletirerek hkimiyetini
srdrmtr. ada Hindistanda sk sk ortaya kan uzlamac (syncretist) din hareketlerin arkasnda da
phesiz Hinduizmin bu zellii vardr. te yandan IV. yzyldan itibaren r ve Dravid dilleri arasndaki
ekimenin Sanskrite lehine gelimesi ve bu dilin btn din literatrde kullanlmas Hinduizmin teorik
hkimiyetini srdrmesinde nemli bir rol oynamtr. Sanskrite Hindu bilgi kavramn (epistemoloji) dier
dinlere de tam ve bylece Hinduizmin hkimiyetinde ortak bir din terminoloji gelimitir. Bununla
birlikte slmiyetin hkimiyetini pekitirmesinden sonra Bakti hareketi gibi Hindu akmlarnn yaygnlamas,
Hindistanda meydana gelen umum din karakterin btnyle Hinduizm ile ilikilendirilmesinin yanl
olduunu gstermitir. Her ne kadar kkeni Hinduizmin klasik epii Bhagavat Gita kadar eskiye uzansa
da mistik Bakti hareketinin en azndan yaylmasnda mutasavvflardan etkilendii aktr; bu etki, sonralar
tannm uzlamas mistiklerden Kebrde grld gibi zirveye ulamtr. Bylece geni erevede
dnldnde Hindistandaki dinlerin birbirlerinden karlkl biimde ok ey aldklar anlalmaktadr.
Hindistanda ceitli dinlere ait mimari rnekler:
a) Hindu Tapna,
b) Sr dinnin ibadet merkezi Altn Tapnak,
c) Bahi Tapna,
d) Hristiyan Kilisesi
Hindistann, hakknda ksmen bilgi sahibi olunan en eski din r aknlar ncesindeki Dravid kltrne
(M.. 2500-1500) kadar kar. Bugn Gney ve Hindistanda % 0,5lik bir oranda yaamaya devam eden bu
din, animistik eler iermektedir. Daha sonralar Hinduizmde de grlen Lingam ve Yoni adlarndaki eril
ve diil iki ilh g ile ruh g (samsara), bereket ilhlar (yakalar), kutsal mekn ruhlar (caitya), yoga ve
inee tapnma gibi inanlarn hemen hepsi Hinduizmin iinde asimile olan Dravid dinne aittir.
Blgede gelien en nemli din durumundaki Hinduizm, milttan nce II. binin ortalarnda balayan
r aknlaryla ilgilidir. Bu tarihten itibaren kuzeyden Hindistana inen rler, kendi dinleriyle yerli inanlarn
karmndan oluan yeni bir din meydana getirmilerdir. Brahmanizm ya da Vedizm diye anlan bu ok tanrl
din sistemi mild I. yzyldan XII. yzyla kadar devam eden bir srete Budizm, Jainizm, slm ve yerli
dinlerin birbirine karmas sonucunda daha geni ve henoteistik anlamda tek tanrl bir inan halini alarak
118
bugn Hinduizm diye bilinen inanlar btnn oluturmutur. Brahmanizmin temel kutsal kitab olan
ve drt ksmdan meydana gelen Vedalar nem ve otoritesini Hinduizmde de aynen devam ettirmilerdir.
Hindu din adamlar Upaniadlardan balayarak Vedalarda grlen ok tanrl inanc sembolik deerlerle
yorumlamlarsa da kitaptaki teoloji gelimi bir natralist inanc yanstr. Hinduizm Brahmanizmden
domu olmakla birlikte ondan farkldr. Dou srecindeki en byk etkenlerden biri Budizmin Brahmanizm
aleyhine hzla gelimesi, bir dieri de slm sfizminin Bakti hareketi adn alan mistik akmn yaygnlamasn
salamasdr. Bakti mistisizmi, slm sfizminin gcn krmay ama edinrken; Brahmanizmin Hinduizm
dorultusunda gelimesine katkda bulunmutur. Bakti hareketi modern Hindistann politik srecine de
yansm ve XX. yzyln balarnda ortaya kan Brahmo Samaj ve Arya Samaj gibi politik-din gruplar
etkilemitir.
2.Budizm, Jainizm ve Sihizm:

Hindistann Hinduizm dndaki yz, ona tepki olarak gelien Katriya kkenli Budizm, Jainizm ve
Sihizm gibi retilerce belirlenmitir. Carvaka ve Ajivika gibi materyalist retiler de Hinduizmdeki kast
sistemine ba kaldr zellii tayan halk hareketlerinden gelir. Bu tip ba kaldr hareketlerinin en nemlisi
Budizmdir. Milttan nce VI. yzylda Sakya kabilesinin bilgesi (Sakyamuni) Siddhartha Gotama (Buda)
tarafndan kurulan Budizmin temeli, hayatn strap verici olduu ve insann bu straptan kurtulma amacn
tad tezi zerine oturur.
Hindistanda Budizmle ayn zamanda ortaya kan bir baka reti de Mahavira tarafndan kurulduu
kabul edilen Jainizmdir. Budizm gibi rasyonel bir ahlk ngren Jainizm de kast kartdr ve geleneksel
Hind inanlarn reddeder.
Hindistann yerli dinlerinin sonuncusu XV. yzylda Guru Nanak Dev tarafndan kurulan Sihizmdir.
Balangta slm, Hinduizm ve Hristiyanlk karm birletirici ve mistik karakterli bir inan sistemi olan
Sihizm, Guru Gobind Singh (1675-1708) tarafndan tamamen bamsz ve rgtl bir din haline getirilmitir.
Hindistana dardan gelen dinlerin nfus asndan en etkin olanlarndan biri Hristiyanlktr.
Hristiyanlarn buraya ne zaman geldii kesin olarak bilinmemekte, kendilerine gre ilk kiliselerinin kuruluu,
Tamil Naduda ldrldne ve Mailaprda gmldne inandklar havari Thomasa kadar kmaktadr.
Hindistana dardan giren bir baka din Zerdtliktir. Pars denilen Zerdtlerin buraya ne zaman
geldii kesin olarak bilinmemektedir; bununla beraber ilk gruplarn VIII. yzyl balarnda slm ordularnn
nnden kaanlardan olutuu dnlmektedir. XIX. yzylda Bat eitimi alarak Hindistann bamszlk
mcadelesinde nemli rol oynayan Parslerin bugnk nfusu 200.000 civarndadr ve ou Bombayda
yaamaktadr.
slmiyet dnda Hindistandaki yabanc dinlerin sonuncusu Museviliktir. Kendi efsaneleri ilk
gelilerini Hz. Sleymana balar; ilim adamlar ise bunun mild 70 civarnda ikinci srgnden (diaspora)
sonra gerekletii kanaatindedir. Yahudi tccarlar V. yzyldan itibaren gelmeye balamlardr. Kahirede
bir sinagogun deposunda ele geen belgelerde, X. ve XII. yzyllar arasnda Hindistanda bulunan yahudi
tccarlardan bahsedilmektedir.
2. slmiyet
Hindistann Arap dnyasyla ilikilerinin tarihi slm ncesine dayanr. Bu dnemde Arabistanl
tccarlarn Hindistan kylarna kadar gidip buradan aldklar mallar Msr ve Suriye yoluyla Avrupa
pazarlarna ulatrdklar bilinmektedir. Kaynaklarda Hz. Peygamberin Hindistan hakknda bilgi sahibi
olduuna dair rivayetler yer almaktadr. Resl-i Ekrem, bir Hind racasnn kendisine gnderdii bir kavanoz
zencefil turusunu ashab ile paylamtr. Ayn ekilde Hz. Peygamberin kfur ve d aac gibi baz Hind
mallarn sevdii, Hz. ienin de Hind elbisesi giydii rivayet edilmektedir.
119
Hindistan kkenli Zut, Esvire, Seybi ve Meyd kabileleri glerini kaybettiklerinde zamanla Arap
yarmadasna gidip yerlemilerdir. Bilhassa Zutlar mehurdu: Hatta Resl-i Ekrem bir vesile ile Hz. Musann
onlara benzediini sylemitir. Zut kabilesinin hekimlerine zaman zaman bavurulmu ve Hz. ienin bir
hastalnda yardmlar istenmitir. Cemel Vakas srasnda Hz. Ali Basradaki devlet hazinesini Zutlara emanet
etmi; daha sonra da Muviye, Zutlar Bizans aknlarna kar Suriyeye yerletirmitir. Zaman ierisinde
ticar ilikiler sonucu Arabistan kylarnda Hind, Hindistan kylarnda da Arap kolonileri olumutur.
Serendibliler (gnmzde Sri Lanka) Resl-i Ekrem hakknda bilgi edinmek amacyla Arabistana
bir eli gndermiler, eli Medineye ulatnda Hz. Peygamberin vefat ettiini renmi ve o srada halife
bulunan Hz. merden bilgi almtr. Eli de yolda lm, yardmcs geri dndnde halka Reslullahn
ve ashabn yaay hakknda bilgi vermitir. O dnemde Araplar arasnda Hindistan akl ve hikmet lkesi
olarak nlenmitir. ehristn (XI-XII yzyl) Araplarla Hindlilerin benzer felsef tavrlarndan sz eder;
mesel her iki tarafn da eyann srrn aratrdn ve olaylar metafizikle aklama yoluna gittiini syler.
Hindistan ve Seylan adasndaki ticaret merkezleri arasnda Arap kolonileri ok nemli olmutur. Bu
topraklarda zellikle Gucert, Maldivve, Malabar kylarnda Mslmanlarn siyas hkimiyet kurmasndan
nce youn Arap yerleimi olumutur. Belzr (IX. yy), Haccc b. Ysuf un Irak valilii (691-711) srasnda
Serendibli bir racann iyi niyet gsterisi olarak Iraka bir gemi dolusu hediye gnderdiini, geminin dnte,
erkekleri daha nce Serendibe yerleen kadnlar onlarn yanna gtrdn kaydetmitir. Yakn zamanda
Kahire-Geniza arivinin bulunmasndan sonra yaplan baz almalar ilk zamanlardaki ilikiler hakknda
ayrntl bilgiler ortaya koymutur.
3.a. slmiyetin Yaylmas:

Hindistanda slmiyet fetih, ihtida, koloniletirme ve gler yoluyla yaylmtr; ancak bunlardan
ihtida faktrnn nemi byktr. Muhammed b. Kasm es-Sekaf (710-711)in Sindi fethetmesinden sonra
yerli halka msamahal davranmas onlar etkilemi ve slm cazip hale getirmitir. Muhammed b. Kasm
btn mbedlere dokunulmazlk hakk tanrken halka da cizye demeleri karlnda ekonomik istikrar
salanaca ve mevcut snf ve statlerine dokunulmayaca szn vermitir. Bu dnemde Halife mer b.
Abdlazz ele geirilen yerlerdeki Hindu racalarna mektup gndererek ihtida ederlerse Mslmanlarla ayn
haklara kavuacaklarn bildirmi, bu arada Cay Sing ve dier baz racalar Mslman olmulardr. Sindde
Mslmanlarn yerletii ilk blge Deybl yaknlar olmu ve burada daha nce gelmi Araplar yaamlardr.
Ardndan Mahzze, Beyz ve Mansre gibi kasabalar kurulmu ve bunlar zamanla birer kltr merkezi
haline gelmitir. zellikle Mansrenin nfusunun byk ounluu Arapt. te yandan kaynaklar Sindde
birok kyde Hindlarla Mslmanlarn birlikte yaadn, Mansre ve Multanda halkn Sindce ve Arapa,
Mekrnda ise Mekrnca ve Farsa konutuunu bildirmektedirler.
872de Mslman olan bir Sind racas Mekkeye kymetli talarla ssl altn bir zincir yollam, Abbas
Halifesi Mutemid Alellah da bunu Kabenin iine astrmtr. Daha sonra bir Hind racas, Mansre Emri
Abdullah b. mer b. Abdlazzden slmiyeti anlatan bir kitap hazrlatmasn istemitir. Racaya hazrlanan
kitapla birlikte bir de Kurn- Kerim gnderilmitir. Raca Ysn sresinin tefsirini dinleyince hemen Mslman
olmutur. nemli bir kiinin Mslman olmas daha kalabalk gruplarn slma girmesine yol amtr. Bu
alanda bir dier gelime Abbasler devrinde Hindistan ile Badat arasnda kurulan balantdr. Bu dnemde
her iki tarafn ilim adamlarnn karlkl ilikileri sonucunda bir fikir alverii gereklemitir.
Gaznelilerin ykselii Hindistanda slm kltrnn gelimesinde yeni bir dnem balatmtr.
Gazneli Sultan Mahmut, Hindistana on yedi sefer dzenleyerek slmiyetin yaylmasna zemin hazrlam ve
blgede asrlarca srecek Trk hkimiyetinin temellerini atmtr. Bunu gerekletirirken de Hindlara kar
iyi davranm ve ordusuna ald ok saydaki Hindu askerin inanlarna karmamtr. Sultan Mahmud
birok yerde cami yaptrm ve slma girenlere din retmek iin hocalar gndermitir. Pencaptaki
Mslman hkimiyeti, blgenin ok gemeden slm-Fars ve Trk kltr ile tanmasn salamtr. te
yandan daha nce Araplar tarafndan balatlan g hareketi Hind racalarn idresinde bulunan blgelerde
de devam ettirilmitir. Bylece Kannevc, Bilgram, Benres, Bedn, Ecmr, Ngevr Hcpr, Manen Madan-
120
pr ve Mahastan gibi yerlerdeki birok ehirde Mslman topluluklar olumutur. Bu gler beraberinde
kltrel deerleri de getirmilerdir. Ancak gerek Mslman-Hind toplumu Kuzey Hindistann Gurlular
tarafndan fethedilmesinden sonra olumuttur. Ele geirilen yerleim blgelerinde yaplan camiler ihtida
hareketleri iin nemli birer merkez tekil etmitir. Muhammed b. Tuluk da fethin hemen arkasndan her
tarafa derviler gndererek slm tantmalarn istemitir. Sonu olarak Hindistanda slmiyetin gnll
ihtidalar ve sflerin faaliyetleriyle yayld sylenebilir. Kaynaklarda sflerin bu alanda baarlarn gsteren
birok olay nakledilmektedir.
XI. ve XII. yzyllarda Hind toplumu sk bir kast temeli zerine kurulmutur. Brn (X-XX.yy)ye gre
Hindu kast sistemine dhil olanlar ehirlerde yaamlar ve geni imknlara sahip olmulardr. Dierleri ise
ehirlerin varolarnda yaamaya zorlanmlardr. Bunun en nemli sebebi kast d Hindlar (paryalar)n
bulunduklar yeri kirlettiklerine inanlyor olmasyd. Mslmanlarn ise fethettikleri ehirlerin halkna
msamahakr davranmalar zellikle kast d Hindlar cezbetmi ve slm kabul etmelerini salamtr.
Bunda eyh Munddin it (XIII.yy) gibi sflerin de ok etkisi olmutur.
Hindistanda slmiyetin yaylmasnda etkili olan bir dier faktr de XII. ve XIII. yzyllarda
Trkistandan Hindistana g eden Mslman ilelerdir. Bunlar, o sralarda geliimini srdren Delhi
Sultanlna gereken idar kadrolar salamlar ve lkeye kltrel canllk katmlardr. nk bu ilelerin
nemli simalar hemen bir din-kltrel tesir sahas oluturmular ve oturduklar yerin etrafnda camiler,
medreseler, tekkeler, zaviyeler ortaya kmasn salamlardr. Hemen hemen Hindistann btn nemli
iskn yerlerinde bunlardan bir veya birka ile bulunuyordu. Kaynaklarda, Mool basks yznden
Hindistana g eden ve Bedn, Smne ve Biyne gibi ehirlere yerleen ilelerden bahsedilmektedir. Kast
d ve dk kastl Hindlarn kitleler halinde ihtidas, Mool basks, bitmeyen gler, erken zamanlarda
kurulan Mslman-Arap kolonileri ve sflerin faaliyetleri, deiik Mslman gruplarn topyekn bir sosyal
varlk olarak ortaya kmasn salayan gelimelerdir.
slmn yaylmaya balamasyla birlikte Hindistan ile dier slm lkeleri arasnda ilm ve kltrel
ilikiler de gelime yoluna girerek ksa zamanda ileri bir seviyeye ulamtr. Delhi Sultan ltutmn
Badattan kitap getirtme arzusunu bilen Abbas halifelerinin ona eitli eserler gnderdikleri bilinmektedir.
Nsr-Lidnillh da ltutma Merikul-envnn-nebeviyyenin mellifi Radyyddin es-Sgnyi eli olarak
yollamt. Hce Re-dddin Fazlullah, Aleddin Halacrinin saraynda lhanllarn elisi sfatyla bulunmu,
Mevln emseddin Trk de Msrdan Hindistana bir deve yk kitapla birlikte gelmitir. Balaban Hann
olu ehzade Muhammed Sad-i, rz ile mektuplam, Sultan Muhammed b. Tuluk Mu-nddin elmrnyi raza eli gnderip Kad Adudddin el-icnin yazmakta olduu el-Mevk adl eserini kendisine
ithaf etmesini istemitir. Muhammed b. Tuluk Msrl lim ve yneticilerle iliki ierisinde olmutur.
El-Fetvat-Tatarhniyye (Hindistanl Hanef fakihlerinden Ferdddin lim b. Al (. 786/1384)nn
fkha dair Arapa eseri)den anlaldna gre III. Frz ah Tuluk zamannda slm leminde yazlan btn
fkh eserleri Hindistanda bulmak mmkn olmutur. Hfzn iirleri de daha onun salndan itibaren
okunmutur. Trkistan kkenli Nakibendiyye tarikat Hindistanda mm- Rabbn ile yeni bir muhteva
kazanmtr. Abdullah ed-Dihlevnin Delhideki hankahnda slm dnyasnn uzak yerlerinden gelen
mridlere rastlanmtr. Bu silsile, onun mridlerinden Hlid el-Badd tarafndan Ortadouya getirilmitir.
ran ve Afganistanda gelien Huruflik, Noktavlik, Reveniyye, rkyye ve hvn- Safa gibi birok din
akm da Hindistanda yaylma imkn bulmutur.
3.b. Din Hareketler:

Hindistan Mslmanlar arasnda ortaya kan birok din hareketin drt farkl eilim ortaya koyduu
sylenebilir. Bu hareketler XII. yzyldan XVI. yzyla kadar Hindistanda slmn yaylmasn, XVII. yzylda
slm toplumunda ve inanlarnda reform yapmay hedeflemitir. XVIII. yzylda slah dncesi n plana
kmtr. XIX. yzylda ortaya kan ok saydaki din hareket ise ya slmn klasik deerlerinin ya da Bat
dncesinin nda slm dncesine yeni bir yn verilmesi gerektii konusu zerinde durmutur.
121
Din yaymay ama edinen tasavvuf hareketlerin en nemlileri itiyye, Shreverdiyye, Firdevsiyye,
Kdiriyye ve ttriyye tarikatlardr. Bu tarikatlar, metot ve ayrntlarda birbirinden farkl olmakla birlikte
hemen hepsinin benimsedii esas, kiinin ancak slm uurunun gelimesiyle ahlk ve ruh adan
ykselebileceidir. Tarikatlar, iinde bulunduklar evrenin sosyal ve kltrel artlarna uyum gstererek
toplumla kaynamlar, baz geleneksel Hind davran biimlerini benimsediklerinden Hindlar da
cezbetmilerdir. slmn yaylmasnda ok nemli bir rol oynayan tarikat eyhlerinin ayn zamanda vahdet-i
vcd dncesine olumlu bakmalar, onlarn Hindlarla entelektel anlamda iliki kurmalarna imkn
salamtr.
XVII. yzylda n plana kan reform hareketleri Mslmanlarn bu yndeki beklentilerine cevap verme
gayreti ierisinde olmulardr. lk defa Hce Bk-Billh (.1603) tarafndan Hindistana getirilen ve mm-
Rabbn ile hemen btn lkeye yaylan Nakibendiyye tarikat bu adan byk nem tamaktadr. mm-
Rabbn kendisinden nce yaayan sflerin aksine slmn yaylmasyla ncelikli olarak ilgilenmemi, btn
abasn gayri slm bulduu inan, alkanlk ve davranlardan slm toplumunu kurtarmaya harcamtr.
Bidatlara kar sert tepki gstererek Hz. Peygamberin snneti konusunda ok hassas davranm, bu arada
kyas ve itihad ne karan ve snnetten sapan ulemya da iddetle kar kmtr. Bu erevede halka,
ulemya ve sflere ynelik telkin ve tavsiyelerde bulunurken yneticilerle de irtibat kurmu ve bunda etkili
olmutur.
Hindistanda XVIII. yzyl slm dncesinde genel olarak slah fikri hkimdir. ah Veliyyullah ve
ah Kelmullah- Cih-nbd bu fikrin iki nemli temsilcisidir. ah Veliyyullah din ilimlerin ihyasna yeni
bir hz kazandrm ve yeni bir kelm anlaynn temellerini atmtr. Fkhlarla mutasavvflar arasndaki
geleneksel soukluu gidermeye ynelik giriimlerde bulunmu ve vahdet-i vcda dair lehte ve aleyhte
kat grleri yumuatarak din aratrma ve anlama iin yeni bir ruh ve heyecann gelimesini salamtr.
ah Veliyyullahn ders verdii Medrese-i Rahmiyye bu slah hareketinin merkezi gibi ilev grmtr.
Hindistann her tarafndan ulem ve renciler buraya akn etmilerdir. Onun bu almalar daha sonra
oullar ve talebeleri tarafndan devam ettirilmitir. XVIII. yzyldan sonra Hindistanda faaliyet gsteren din
eitim kurumlarnn pek ounun almasnda ah Veliyyullah ed-Dihlev ilesinin katklar olmutur.
XIX. yzyln sonuna doru Mirza Gulm Ahmed tarafndan Ahmediyye adyla bilinen bir hareket
balatlmtr. Gulm Ahmed kendisini Krina, Hz. sann yeryzndeki ruhu ve Hz. Muhammedin yeniden
tezahr diye tantmtr. slm inancnn esasn tekil eden Hz. Muhammedin son peygamber olmas
prensibine ters den bu hareket byk tepki uyandrm; Muhammed kbal ve birok lim bu konuda
reddiyeler yaymlamlardr. Pakistanda ise bu hareket mensplar resmen Mslman saylmamlardr.
XIX. yzylda ortaya kan din hareketler ierisinde tamamen din-mnev karaktere sahip olanlar
ah Gulm Ali, Eref Ali Tehnev (Tanev) ve Muhammed lyas Kandehlev etrafnda gelimitir. 1941de
kurulan Cemat-i slmnin din-siyas fikirleri Hindistandaki yerleik grlerden farkldr. Onun zellikle
fukahaya ve sflere ynelik tenkitleri geleneksel evrelerde rahatszla yol amtr.
3.c. iler:
Hindistana smiliyye snaeriyyeden nce girmi ve dleri hemen propagandaya balamlardr.
X. yzyln son eyreinde Karmatlerin Multanda kurduu siyas hkimiyete Gazneli sultan Mahmut 1006
ylnda son vermitir. Daha sonra smil dleri Sind, Pencap ve Gucert blgelerine dalarak kaybolan
prestijlerini tekrar kazanmaya almlardr. Gurlulardan Sultan Muizzddin Muhammed b. Sam. smiflerin
blgede giderek glendiini grnce 1175te onlar Multandan karm ve kendilerine kar tedbirler
almtr. Bunun zerine pek ok smil varln ancak takiyye yaparak devam ettirebilmi ve 1206 ylnda
Muhammed Grye yaplan suikastta rol almlardr. Delhi sultanlarndan ltutm, Abbas halifesinden hilat
ve menur alnca smiller Delhi Sultanlna kar saldrgan bir muhalefet ortaya koymaya balamlar,
Delhi sultanlar da smillere kar sert politikalar tkip etmilerdir.
XV. yzylda Gney Hindistanda i devleti kurulmutur: Bcprda dilhler, Ahmednagarda
122
Nizamhler ve Glkundede Kutubhler. Kuzey Hindistanda ise i nfuzunun ortaya kmas randa
Safev hkimiyetinin kurulmas (1501) ve zellikle Hmyunun 1544te Hindistandan ayrlmasndan sonra
balamtr. randan Hindistana olan i g Ekber ah ve Cihangir zamanlarnda younlamtr. Bu
sralarda Cihangir, i limi Kd Nrullah et-Tsteryi hkku1-hak ve ibtll-bat adl eseri yznden
lme mahkm etmitir. Gittike artan i propagandas Snn ulem arasnda tepkilere yol am ve bunlara
cevap vermek iin mm- Rabbnnin Rislei Redd-iRevfz, Molla Muhammed Muhsinin Redd-hsu
eyh Kelmullahn Redd-i Revz ve ah Abdlazz ed-Dihlevnin Tuhfe-i -n Vleriyyesi bata olmak
zere ok sayda eser yazlmtr. XVIII. yzylda Mri-dbd (Bengal), Eved, Rmpr ve Hayrprda
(Sind) i Devletleri kurulmutur. Bu devletler Hindistanda i inan ve kltrnn yaylmasnda nemli rol
oynamlardr.
Hindistandaki i gruplar arasnda en iyi organize edilenler Hoca ve Bohrdr. Btn disiplinine inanan
bu gruplarda din otorite olarak hiyerarik bir silsile vardr ve bu silsile btn toplum hayatn dzenler.
II. HNDSTANDA TRK-SLM SANATI
Hind-slm sanat, ihtiam ve zenginlii kadar slm sanatnn dier evrelerindeki sanat anlay ve
zevklerinden gsterdii farkllklarla da dikkat eker. Bu durumun asl sebebini, Hindistann kendi mahall
sanat ile slm sanatnn birlikte gelimesi tekil etmekte, ayrca bunda Hindistana giren slm sanatnn ran
ve Orta Asya zerinden gelmi olmasnn da katks bulunmaktadr. Arap sanatyla dorudan temas olmayan
Hind-slm sanat daha ok ran, Afganistan ve Trkistan sanat evreleriyle temas halindedir. slm din ve
sanatnn Hindistana girmesine vesile olan bu lkelerin Mslmanlar kendi yerli anane, zevk ve anlaylarn
da birlikte getirmilerdir. Hindistann kkleri ok eskilere giden Hinduizm, Jainizm ve Budizmden tesirler
alan sanat anlay, ksmen pasif ksmen de aktif olarak Hind-slm sanatna katlrken slm tesirler iinde
kendin en gl biimde hissettiren muhit ise ran olmutur.
slm din ve kltr Hindistana XI. yzyldan itibaren Gazneli fetihleriyle girmi olmasna ramen
burada Trk-slm mimarisinin balamas XII. yzyln sonlarn bulmu ve ilk nemli eserler, gl bir
devlet olan Delhi Sultanlnn birinci sllesi dneminde yaplmtr. Merkezleri Afganistanda bulunan
Gaznelilerin geni Pencap ve Kuzey Hindistan topraklarna getirdikleri dnce ve grn daha sonra
ortaya kan slm sanat anlayyla yakn ilgisi vardr; ran ve Trkistan tesirleri de lkeye bu yolla girmitir.
zellikle mimaride ou ya yok olmu ya da ok harap durumda gnmze gelebilmi Gazneli camilerinin
tesbit edilebilen planlaryla Hind cami planlar arasnda ok yakn bir iliki olduu grlmektedir. Buna benzer
bir durum Hindistanda hkimiyet kuran hkmdar veya hanedanlarn kklerinin bulunduu Trkistandaki
eitli binalar iin de geerlidir.
2.a. Mimari:
Hindistandaki Trk-slm sanatnn en nemli eserlerini meydana getirdii saha hi phesiz mimaridir.
Minyatr hari dier kollar yerli tesirler altnda kalrken mimari, Hind ve slm sanatnn btnlemesi
sonucu yeni ve deiik biimde muhteem eserler vermitir. Bu eserler iinde saray ve kalelerin zellikle
mahall sanat anlayna sadk kalmasna karlk Hindistan topraklarnda slm dinnin gcn sembolize
eden cami ve dier din binalarn daha muhafazakr bir tutumla ina edilmesi, Hindistan gibi din inan
ve mefkrelerin hayatn esasn tekil ettii bir muhit iin tabiidir. Ayn zamanda bu durum slmiyet ile
dier dinler arasndaki mcadelenin de iaretidir. Trk-slm mimarisi, genel zellikleri ve tarih dnemlerle
coraf blgelerdeki farkl zevk ve sanat anlaylarna gre gsterdii deiiklikler gz nnde tutularak
ana evrede incelenebilir.
a) Delhi Sultanlnn Hkimiyetinde Gelien Mimari (1206-1526): Bu dnem mimarisi tarih dnemlere
bal olarak Muizz Memlk Sultanlar, Halacler, Tuluklular, Seyyidler ve Ldler tarafndan temsil edilmitir.
123
Youn ran tesiri tayan ve farkl eilimlerine ramen bir btnlk arzeden bu sanat anlaynn en nemli
eserleri baehir Delhi ve evresine dalm durumdadr. Bu binalarn ilki, Hind camileri arasnda mstesna
bir yeri olan Delhideki Mescid-i Kuwetl-slmdr. Memlk hanedannn kurucusu Kutbddin Aybegin
henz hkmdarln iln etmeden nce Muizz Memlk Sultanlar dneminde melik unvanyla grev yapt
srada yaptrd cami Hindistann ilk byk slm binasdr. naat 1197de tamamlanan eser; 1199 ve daha
sonraki tarihlerde yaplan ilvelerle de geniletilmitir. Merkez bir dikdrtgen avlu etrafnda eski Hindu
ve Jaina tapnaklarndan devirilen malzemeyle meydana getirilmi bir revakla evrilidir. Caminin yannda,
zellikle slmn Hindistandaki zafer ve hkimiyetinin sembol olarak yaptrlan Kutub Minr isimli bidev
minare Kutbddin Aybegin banisi olduu eserlerin en nemlisidir.
Ecmrde 1200-1206 yllar arasnda yaplm olan Arh-din-k Chonpr Camii, Mescid-i Kuvvetl-slm
hatrlatan plan semasyla nemli bir rnektir. Delhideki 1213 tarihli Sultan Gr ve yaklak olarak 1235 ylna
tarihlenen ltutm trbeleri, Muizz Memlk sultanlar devri trbe mimarisinin balca temsilcileridir. Deiik
zellikleriyle Hind-slm mimarisi iin byk nem tayan bu trbelerden Muizz Memlk Hkmdar
emseddin ltut-ma ait olan, 1229 ylnda Mescid-i Kuv-vetl-slmda balatlan ilve ve tadilt almalar
srasnda caminin kuzeybat kesine yaplmtr. Kare planl ve kaburgal ke kemerleriyle geilen bask bir
kubbeyle rtl olan binann st ksm bugn gm durumdadr. Trbe, zellikle iindeki kf yazlarla
birleen youn ran tesirindeki gz alc sslemeleriyle dikkat ekmektedir.
Halacler dneminden bugne gelebilen en nemli eser ise 1296 ylnda Mescid-i Kuvvetl-slmda
gerekletirilen byk geniletme faaliyeti srasnda Aled-din Halac tarafndan yaptrlan bidev gney
kapsdr.
Tuluklu dneminin en erken misalleri trbelerdir. XIV. yzyln ilk yarsnda yaplan eyh Rknilem
Trbesi daha ok Pencap zellikleri gsterir. Gyseddin Tulukun kendisi iin yaptrd, fakat tahta ktnda
Delhiye giderken hocasna devrettii trbe, tuladan ina edilmi sekizgen bir gvdenin zerine tamburla
ykseltilen bir kubbe rtlmek suretiyle meydana getirilmitir. Yine Tuluklu dnemi cami mimarisinin en
dikkat ekici rnekleri Begmpr ve Hrki Camileridir.
Delhi Sultanlnn son devirlerini temsil eden Seyyid ve Ld hanedanlar zamanlarnda gze arpan
binalar iinde trbeler nemli bir yer tutmaktadr.
1526 ylnda Bbrn, Ldlerin son hkmdar brhm Ldiyi Panipat Savanda yenmesinden
sonra Delhi Sultanlnn hkimiyeti sona ermi ve Bbrl devri balamtr. Ancak Bbrl Hkmdar
Hmyunu Hindistan dna kararak (1540) on be yl kadar srecek bir Afgan hkimiyeti tesis eden Patan
Hkmdar r ah Sr ile balayan Sr sanat da Delhi Sultanl dnemi mimarisine ok yakn eserlerle
temsil edilmitir. Sr devri eserleri arasnda istisna bir yeri olan Purn Kala, eski Hindu Kale ve skn mahalli
zerine ina edilmi olup masif surlar ve dier tahkimatyla dikkat ekicidir.
Kale ve camiyle birlikte r Mendelde de deiiklik yapan Hmyun buray ktphane haline
getirmitir. Mahall Hind sanat anlaynn olduka hkim bir durum arzettii bu dnemin binalar arasnda
trbeler nde gelmekte ve bunlarn en nemlisini de r ah Srun baehir edindii Sasaramda kendisi iin
yaptrd trbe tekil etmektedir.
b) Mahall Sultanlklarn Hkimiyetinde Gelien Mimari (1336-1686): Mahall Sultanlklar, Hindistan
kltr ve sanat evresinde slm mevcudiyetinin deiik bir ynn temsil ederler. zellikle gl merkez
otoriteye sahip Delhi Sultanlnn ve daha sonra da Bbrllerin hkimiyeti dnda kalm eitli blgelerdeki
bu sultanlklar arasnda Bengal Sultanl, Kemir Sultanl, Gucert Sultanl, Behmenler, Kanpr ark
Sultanl, Mlv Sultanl ve dilhler nemli imar faaliyetleri gerekletirmilerdir. Bu sultanlklarn
birbirlerinden deiik sanat anlaylar vardr ve bu durum yaptrdklar eserlerde aka grlmektedir.
slm lemi ile yakn temas olan yerlerde ran; temasn zayf olduu daha uzak blgelerde ise mahall Hind
tesirleri glenmektedir.
Bengal Sultanl devri mimari eserleri Hind-slm sanat iinde mahall zellikleriyle dikkat eker. Bu
zelliklerin banda ta da kullanlm olmakla birlikte binalarn genellikle tuladan yaplmas ve pimi toprak
124
levhalarla sslenmesi gelir. Bu durum Bengalin nemli iklimiyle yakndan ilgilidir. Delhi Sultanl, zellikle
de Tuluklu devri eserleriyle irtibat bulunan ve asl ilhamn blgenin saman daml mahall evlerinden alan
Bengal slm mimarisi, merkezden uzakl ve tabiat artlarnn gerei dier blgelerden izole olmu, onlarla
ancak 1576da Bbrller tarafndan fethedildikten sonra btnleebilmitir.
Ayn dneme ait olmas muhtemel bir cami kalntsna da Barobazarda rastlanmakta ve Satgaia Camii
denilen yapnn elde mevcut verilere gre yedi dikey nef ile bunlar kesen be yatay neften teekkl ettii ve
stnn otuz be kubbeyle rtl olduu anlalmaktadr.
Bengal Sultanl trbe mimarisinin balcalarn tekil eden rnekler arasnda Sultan Gyseddin Azam
ahn Sonr-gondaki trbesi gl biimde mahall Hindu tesirleri sergilemekte, Bgerhtta bulunan ve
Bengalin tek kriptal trbesi olan ehrin kurucusu Ulu ah Cihann trbesi de XV. yzyln sonuna ait tek
kubbeli camilere benzer plan ve yap hususiyetleriyle dikkat ekmektedir.
Gucert Sultanlnn nemli eserlerinden olan 1423 tarihli Ahmedbd Cuma Camii, Hind-slm
mimarisinin nemli ve deiik rneklerinden biridir.
Mahall sultanlklarn en gllerinden olan dilhlerin baehir Bcprda yaptrdklar brahim
Ravza ve Gl Kmbet trbeleri bu sultanln eserleri hakknda yeterince fikir vermektedir.
Bbrn birok binann banisi olduu kendi hatratndan renilmekteyse de bunlarn hemen
tamamna yakn yok olmutur. Gnmze ulaabilen az saydaki camiden biri olan Ayodhyadaki 1528
tarihli Babri (Bbr) Mescidi, Ldve mahall slplarn kaynamasn gsteren bir eserdi. Kubbe tekilt,
daha sonra Bbrl mimarisine hkim olacak soan kubbelerin henz teekkl etmedii bir devri temsil
eden bu bina, 6 Aralk 1992 tarihinde bir Hindu ilhnn doum yerinde yaplm olduu gerekesiyle fanatik
Hindular tarafndan yklmtr.
Bbrl mimarisinin en orijinal ve en nemli eserlerini verdii faaliyet alannn trbeler olduu
sylenebilir. Bbrl trbeleri, slm trbe mimarisinin en mstesna ve en zevkli rnekleri arasnda olup
pek ok bakmdan benzersizdir. Bu devirde yaplan trbelerin ilk rnei Hmyunun Delhideki 1565 tarihli
trbesidir. Muhteem bir bahe mimarisiyle btnleen bina, Hmyunun lmnden (1556) sonra ei Hac
Begm tarafndan bir grup ranl ve Hindli sanatya ina ettirilmitir. Trbeyi kuatan bahe rann rb
tarzndadr ve Hind-slm mimarisi iin tamamen yeni zellikler tamaktadr. Bahenin ortasnda drt ke
bir platform zerinde ykselerek yatay ve dikey hatlarnn hengiyle gz doldurmakta olan trbe binas,
drt yan blmenin baland bir merkez mekndan mteekkil plana sahiptir. Btn meknlar birbirleriyle
irtibat halinde olmasna ramen bamsz tanzim edilmitir.
Cihangirin, ei Nr Mahal Begm tarafndan 1627 ylnda Lahor yaknlarnda yaptrlan trbesi, Bbrl
trbelerinin en nemli rneklerinden biri olup bidev bir binadr. Tipik Bbrl-ran tarz bir bahe iinde
yer alan trbe, kelerinde minareler bulunan arkadl dikdrtgen bir bina ile ortasndaki, iinde muhteem
sandukann yer ald sekizgen bir ksmdan ibarettir. Nr Mahal Begm tarafndan ina ettirilen bir baka
trbe de babas timdddevlenin Agrada bulunan 1628 tarihli trbesidir.
Bbrl trbelerinin en sekini, btn slm sanat iinde de bir aheser olan dnyaca mehur Tac
Mahaldir. ah Cihan tarafndan 1632-1654 yllar arasnda Agrada ei Mmtaz Mahal ismiyle tannan Ercmend
Bn Begm iin yaptrlan trbe Osmanl, ranl, Hindli ve Trkistanl ustalarn elinden km olup btn
bu blgelerin sanat anlaylarndan tesirler tayan, fakat kendi Bbrl karakterini ok iyi bir biimde ortaya
koyan gerek bir zarafet rneidir. Hmyunun trbesi ile Tac Mahalden izler tayan Delhideki 1753 tarihi
Safder Ceng Trbesi Bbrl trbe mimarisinin son byk misalidir.
Bbrller devrinde yaplan camiler, Hind cami mimarisinin en son ve en stn safhasn temsil
etmektedir. Yapllarndaki zarafet ve llerindeki ahenkle dikkat eken bu camiler, hem mimari zellikleri
hem de tezyin elemanlarnn ihtiamyla byk nem tarlar.
1644-1658 yllar arasnda yaplan Delhi Cuma Camii ve 1673-1674 yllarnda ina edilen Lahordaki
Bdh Camii, birbirine ok benzer plan emalaryla Fetihpr Sikri Ulucamii geleneini srdren yaplardr.
125
Bbrl hkmdarlar din mimari kadar asker ve sivil mimariye de nem vermiler, Delhi sultanlar
ve mahall hkmdarlar gibi onlar da yeni ehirler kurmu ve saraylar, kaleler ina ettirmilerdir. Bu binalarda
Hindistann iklim ve hayat artlarna uygun yerel anlay nemli bir hkimiyete sahip olmutur. Bugne
kalabilen Bbrl saraylar arasnda, Ekber ahn Agrada yaptrd Ll Kale (Kzl Kale) iinde yer alan,
yaklak olarak 1570 tarihli Cihangiri Mahal nemli bir yer igal eder. ran ve Trkistan tarzlarnn tesirlerini
mahall anlayla birletiren bina, eitli avlularla tekiltlandrlm bir Hindu sarayn andrmaktadr.
2.b. Mimari Tezyinat, Minyatr ve Kk El Sanatlar:

Hindistandaki Trk-slm mimari eserlerinin ihtiamn arttran ve bunlarn dnyann en gzel
binalar arasnda yer almasn salayan en nemli hususlardan biri kullanlan malzemenin birbiriyle gsterdii
henktir. Krmz kum tann yannda ayn cins sar ve gri talar snrl bir biimde kullanlrken krmz kum
ta ile en ok uyum salayan beyaz mermer estetik ve sembolik bir deerle ska kullanlmtr. Bilhassa
trbe kubbelerinde beyaz rengin tercih edilmesinin, Hindu inanlarndaki lm ve lmden sonra ruhun
korunmas anlayyla ilikili olduu aka bellidir. Tuluklu trbelerinde tamamlayc bir unsur olarak
balayp daha sonra da srdrld grlen kubbeler zerindeki mlek eklinde ve meyve tasvirli lemler
de ifade ettikleri bereket ve iyi talih anlamlaryla Hindu geleneklerinden slm binalarna gemi elemanlardr.
Hind-slm mimarisine yerel geleneklerden giren lotus ve bitki madalyonu gibi ssleme motiflerinin ou,
tadklar anlamlarla yeniden yorumlanarak slm anlayna uygun biimde kullanlmtr.
Hindistandaki Trk-slm mimarisinin balca zelliklerinden biri tezyinata verdii nemdir. Bu
durum, Hindistan genelinde deimemekle beraber lkenin bykl ve farkl iklimlere sahip olmas
dolaysyla kullanlan teknik ve malzemeler asndan deiik uygulamalara yol amtr. Bengal gibi douda
ve muson ikliminin tesiri altnda olan blgelerde, ta kaynaklarnn durumuna da bal olarak pimi toprak,
ndus Nehrinin batsnda ve gl ran tesirinin grld blgelerde ise srl ini ve boya ile yaplan tezyinat
trleri hkimdir. Kuzeyde Himalayalarn eteklerindeki blgelerde ahap oyma nemli bir yer tutmakla
birlikte Hind-slm sanatnn ve slm ncesi Hind sanatnn en nemli eserlerinin meydana getirildii bu
muhitte tan ve mermerin kullanm daima ilk planda gelmitir.
Mahall sultanlklarn binalarnda bulunan tezyinat muhite gre deimekle birlikte ksmen Delhi
Sultanl binalarninki ile benzerlikler gstermektedir. Bengal Sultanlnn bitkisel motifli pimi toprak ve
Gucert Sultanlnn ta oyma tezyinatna gre Mnd, Mlv ve Bc-pr dilh sultanlklarnn tezyinat
merkezle ve ranla daha yakn temas halinde olup Mnddaki binalarda grlen srl iniler ve boyal al
stukolar Delhi Sultanlnn, Bcprdakiler ise dil-hlerin izlerini tamaktadr.
Krmz kum ta ve beyaz mermerin hkim olduu Bbrl binalarnda grlen sslemeler, nceki
devirlerin ve mahall sultanlklarn tezyinat anlayndan farkl zelliklere sahiptir. D cephelerde mimari
elemanlarn deiik ekillerde kullanlmasyla elde edilen tezyini grnm bitki tasvirleri, geometrik motifler
ve yazyla takviye edilmitir. Gelitirilen yeni bir teknikle mermer zerine yaplan ta kakmalar ve yine mermer
zerine boya ile yaplan bitki resimleri Bbrl devrinin en nemli tezyinat temsilcileridir. Bu dneme ait
ndus Nehrinin batsnda kalan binalarda ran tesirli srl iniler ve tutkall su ile toz boyann kartrlarak
yapld tempera resimler dikkat ekmektedir.
Hindistandaki Trk-slm sanatnn mimari ve buna bal sanat kollarndan sonra en nemli faaliyet
alan minyatrclk olup bu sahada meydana getirilen eserler btn dnyada hret bulmutur. Minyatrn
byk bir deer kazanarak ilk nemli misallerini vermeye balad devir Delhi Sultanlnn son yllardr.
Fakat minyatr sanatnn asl gelimesi ve hatta minyatr anlayndan kitap resmine doru kaymas Bbrller
devrinde olmutur.
Bbrl dneminde en stn seviyesine kan Hind-slm sanatnn dier bir ynn temsil eden el
sanatlar arasnda hi phesiz birinci derecede nem tayan maden iilii ve daha ok da kuyumculuktur.
Hindistann zengin madenleri ve deerli talaryla tezyin edilen silhlar, eitli ss ve gnlk kullanm eyas
bu husustaki nemli rneklerdir. kinci nemli el sanatn tekil eden dokuma ve halclkta mimari ve resimle
126
yakndan ilikili bir tasvir eilimi gze arpmakta, zellikle de kumalarla hallar zerinde grlen motifler
ve sahne dzenlemeleri dikkat ekmektedir. Bu sanat kollan gibi Trkistan ve ran etkilerinin belirgin olduu
fildii ve ahap oymacl da eitli ve nemli eserlerle temsil edilmitir.
SONU
Son haftamzda Hindistan bamszlk tarihi ve bu tarihin byk portresi Mahatma Gandhinin hayat ve
mcadelesi, Hindistanda varolan dinler ve slmiyet, Hindistanda Trk slm sanat konular ilenmi olup
Hindistan Tarihi adl dersimiz sona ermitir.

1) Aadaki tarihlerden hangisi Mamatha Gandhinin lm tarihidir?
a) 30 Ocak 1948
b) 17 Ocak 1947
c) 1 Eyll 1947
d) 15 Austos 1948
e) 15 Haziran 1948
2) Aadakilerden hangisi Hindistan Tarihi dersinde anlatlan dinlerden biri deildir?
a) Hinduizm
b) Taoizim
c) Budizm
d) Jainizm
e) Shizim
YANITLAR:1-a, 2-b
KAYNAKLAR
AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

______, Bbrnme, DA, C. IV, s. 404-408.
1987.
127

2006.
stanbul, 1999.
stanbul, 1989.
128

Tarih Sinif I Hindistan Tarihi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tarih Sinif I Hindistan Tarihi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TARH

Prof. Dr. Muall UYDU YCEL

1. Blm e-Ders Kitap Blm

2-FZK VE BEER CORAFYA:

yal tropikal iklimi;

Ganj Ovasnn orta kesimlerindeki yaz yal lman muson iklimi;

Aravalli Dalar ve ndus Nehri arasndaki yar kurak step iklimi;

Thar blgesindeki l iklimidir.

Hindistandaki Eyalet ve Blgeler

AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

BUSSAFA, M., Indian Miniatures, London, 1966.

2. Blm e-Ders Kitap Blm

3.a-Kaynaklarda Hindistan Ad:

3.b. slm Corafyaclarnn Gzyle Kadim Hindistan Corafyas:

4. ESK DN YAPI VE KAST SSTEM:

4.b. Hindistann Kast Sistemi:

usllerine saygszlk ve itaatsizliin en byk cezas kasttan atlmaktr. Atlan kiinin

kastn kendine zel merasimleri vardr. Bunlardan en nemlisi ba veya ip takma

ESKA HNDSTAN TARH

Ganj vadisi ve Orta Hindistanda Sungalar (M. . 185-73);

Kuzey Dekkende Satavahanalar (M.. 185- M.S. 5). Kuzey Hindistanda

Bat Hindistanda Sakalar (M.. I- M.S I. yzyllar);

lkede Budizmin kuvvetlenmesine nclk eden Kuanlar (78-48)dr.

AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

3. Blm e-Ders Kitap Blm

HNDSTANDA TRK HAKMYET

Bunlardan bazlarnn yerli olduu ileri srlmektedir.

2.b. HNDSTANA SLMYETN LK GEL:

b. Gazneli Devletinin dr Tekilt:

AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

BAYUR, Y. H., Hindistan Tarihi, I-III, Ankara, 1987.

4. Blm e-Ders Kitap Blm

HNDSTAN SEFER LE HNDSTANDAN EKLDKTEN SONRAK

durumunu ksaca gzden geirmeye alalm:

SEYYT HANEDANLII (1414-1451):

6. HNDSTANDA SLMYETN DER BLGELERE YAYILMASINDA ETKL OLAN DEVLET

AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

______, Bbrnme, DA, C. IV, s. 404-408.

The Handbook of lndia, New Delhi, 1958.

5. Blm e-Ders Kitap Blm

BABR DEVLET (BABRLLER):

7.a. Babr Dnemi:

Babrn Menei ve ocukluu:

2. Hkmdrl, Siyas Mcadeleleri ve Vefat:

3. Bbr Devletinin Kuruluu ve Menei:

Bbr Yazsnn Anahtar

Nshas (); stanbul niversitesi Ktphnesindedir.

Nshas; Pariste bulunan Bibliotheque Nationalede bulunmaktadr.

Nshas; Topkap Saray Revan Ktphnesinde bulunmaktadr.

Cevdet Nshas (C); stanbul 100. Yl Atatrk Kitaplndadr.

Nshas; Hindistandaki Nevvab Ktphnesinde bulunmaktadr.

Nshas; Tahranda bulunan Ktphne-i Saltanatde bulunmaktadr.

AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.

6. Blm e-Ders Kitap Blm

7.b. Hmayn Dnemi:

7.c. Ekberah Dnemi:

7.c. Ekberah Dneminin zellikleri:

Mslmanlar ile Hindularn dayanmasn artrmak,

Btn halkn birlikte kutlayaca bayramlar yapmak ve eitli kavimleri birletirmek.

Allah birdir ve o herkesin Allahdr

Bu dnyada sadece Ekber Allahn tek halifesidir.

Her ye kararlatrlan miktarda zekat deyecektir.

Din-i lahi mensplar et yemeyecekler.

AKN, . F., Bbr, DA, C. IV, s. 395-400.