Gabriel de Tarde-Tez, Gabriel Tarde Epistemolojisinde İki Güç Olarak Arzu Ve İnanç

T.C.
Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi

Felsefe Blm
Lisans Bitirme Tezi
Gabriel de Tarde Epistemolojisinde Taklidin Yasalar ve

ki G Olarak Arzu ve nan
Dilhan AKSAKAL
20090118031
Tez Danman:
Yard. Do. Dr. Mehmet RAY
stanbul 2014
Sayfa
NDEKLER
NSZ
ZET
GR
I.
Tarden Doa ve Evren Anlay
II.
Teklik okluk / Birey-Toplum
12
III.
Taklit ( mitation ) Nedir? ve Taklidin nemi
IV.
V.
21
III.I Tekrar(Taklit)-Kartlk(Ztlk)-Adaptasyon(Uyum-Yenilik)
25
Tardeda ki Temel G Olarak; Arzu ve nan
34
IV.I
39
Sahip olmak
Arzu ve nan Kavramlarnn Ekonomideki Etkisi zerine
42
V.I . retim ve Yeniden retim
45
V.II
Bilgi retimi
46
V.III
Deerin oluumu ve retimi
48
V.IV
statistik ve Arkeoloji Bilimlerinin Etkisi
50
VI.
Tarden topyas olarak Yeralt Cenneti
52
VII.
SONU
54
VIII. KAYNAKA
57
NSZ
Gabriel de Tarde ilk olarak Prof. Dr. Ali AKAYn Bilgi Sosyolojisi adl dersini
aldmda duymutum. Tarden arzu ve inan kavramlarna ilikin dnceleri felsefi
anlamda ok dikkatimi ekmiti. Daha sonrasnda deerli hocam Yard. Do. Dr. Mehmet
RAY ile konuup bitirme tezimde bu konu zerine younlamaya karar verdim. Elinizdeki
bu alma da felsefe profesr, sosyolog, krimonolog olarak bilinen Gabriel de Tarden
sosyal taklit teorisi zerine almalarn, arzu ve inan kavramlar ile ele aldm ve Tarden
nerdii gibi disiplinler aras bir yntem izlemeye altm.
Lisans renciliim sresince maddi ve manevi adan bana desteklerini sunan aileme;
beni felsefi anlamda zenginletiren, kaynaka yardmnda bulunan, farkl adan bakmay
reten ve sorgulamay alatan, bilgi ve birikimlerini severek paylaan tm deerli blm
hocalarma; alma konum hakknda bana yeni fikirler sunup deiik bak alar kazandran
tm arkadalarma; tezimin hazrlanmasnda bana yardmc olan, konuyla ilgili yardmc
olabilecek farkl bilgi ve kaynaklardan faydalanmama katk salayan tez danmanm Yard.
Do Dr. Mehmet RAYa teekkrlerimi sunuyorum.
ZET
Bu tezde Gabriel de Tarden Laws of mititation adl eseri temelde tutulmu ve
evrendeki genel tekrarlanma yasas ile ba kurulup, sosyal dnyada birey ve toplum
incelenerek taklidin olumasnn ve yaylmasnn yasalar incelenmitir. Tarden birey
anlay Leibnizin monadolojisi ile iliki kurularak aklanmtr. Tarden birey ve toplum
kavramlarn aklarken dncesinin merkezinde olan oulluk dncesi vurgulanarak,
Spinozann bilgi teorisi ile badatrlmtr. Sosyal dnyada oluan tekrarlanma, ztlk ve
adaptasyon durumlar incelenmitir. Taklidin yaylmasnda ilk olarak bireyler aras etkileimin
daha sonrasnda da arzu ve inancn bireyler zerindeki etkisi gsterilmitir. Daha sonrasnda
Tarden arzu ve inan olarak betimledii iki gcn ekonomideki etkisi gsterilmitir. Bu
etkiler gsterilirken retim, yeniden retim ve deer kavramlar sorgulanmtr. Son olarak da
Tarden felsefeye getirdii eletiriye deinilmi, Sahip olmak felsefesi hakknda bilgiler
verilerek tm canllarn sahip olmaklk ile ilikisi kurulmu ve arzu ve inancn etkisi, taklidin
gc, bir aradalk ve iletiim kavramlar bir kez daha vurgulanmtr.
ABSTRACT
In this thesis, by referring to the book of Gabriel de Tarde, The Laws of Imitation;
general reputation law in the universe, laws of formation of imitation and its enlargement laws
are examined by analyzing individual and society. Tarde's understanding of individuality is
explained by relating to Leibniz's monadology. Whilst Tarde's notions of individual and
society are explained, it is stated that in the core of his thought, there is an idea of plurality
relating to Spinoza's theory of knowledge. Reputation, contradiction and adaptation occurring
in the social world are examined. Primarily, interrelation between individuals' effects and also
desire and belief's effects on the expanse of imitation are showed. After that, the effect on
economy of two powers which are described by Tarde as desire and belief are showed. While
these effects are being showed, reproduction and value notions are questioned as well. In
conclusion, Tarde's critics on philosophy are discussed, information about philosophy of
possession are given and relation of whole livings with possession is constructed. Lastly; the
effects of desire and belief, the power of imitation, togetherness and communication notions
are emphasized.
GR
4
Gabriel de Tarde ann unutulmu filozofu, sosyolou, krimonoluu ve hukukusu

olarak bilinmektedir. Tarde kelimesi Franszcada ge, yava anlamlarna gelmektedir ve
Tarden kefedilmesi de yavaa olmutur.1 Bu tezde Tarden Laws of mititation adl eseri
temele alnarak evrende oluan ve olumakta olan taklidin yasalar incelenmitir. Tezde
Tarden evren anlaynda fiziki, biyolojik ve sosyal alann birlikteliinden bahsedilmi ve
daha ok sosyal dnya zerinde durulmutur. Tardea gre sosyal dnyada toplumsal olan
taklide dayanmaktadr, bir yeniliin veya icadn olabilmesi, icat olarak saylabilmesi iin
taklit edilmesi gerekmektedir. Tarden taklit kavram zerinden birey, toplum ve tekillik
dnceleri birletirilmektedir.
Bu almada, Tarden evreni ve sosyal dnyay aklamak amacyla belirledii
yasalara ve dier bilimlerle kurduu analojilere deinilmektedir. Ayrca sosyal dnyay yani
insanlarn var olduu, toplumsalln olutuu, yaadmz hayat aklamak iin, Tarden
temele ald bireyler aras etkileim, arzu ve inan kavramlar zerinde durulmutur.
Tez konumu Gabriel de Tarden epistemolojisinde taklidin yasalar ve iki g
olarak inan ve arzunun nemi bal altnda oluturdum. Bu konuyu seme sebebim
Tarden inter disipliner bir dnr olmasndan kaynaklanmaktadr. Tarde, sosyal bilimler
arasnda bir ayrm yapmamaktadr ve sistemini olutururken bu geikenlii vurgulayarak
felsefeye, sosyolojiye, metafizie, ontolojiye, iletiime ve medyaya yapt vurgu ile
gncelliini koruyabilmitir. Toplumsal olan aklarken felsefeden kopamayacamz
belirtmitir ve disiplinleri bir araya getirerek oulu barndran tekil bir dnce sunmaktadr.
Sunulan bu dnce sisteminin Leibniz ve Spinozann etkisiyle kurulmu olduunu
grmekteyiz. Arzu ve inanc insandaki eyleyicilii ynlendiren iki g olarak sunmas,
eyleme ve gce nem vermesi, canl ve ak olarak srekli etkileimde olan bireyi
tanmlamas ve yenilie verdii nem sebebiyle bana hitap eden bir bak asyla evreni ve
sosyal dnyay yorumlad iin tez konusu olarak Tarde semekteyim.
1 http://www.sozluk.net/fransizca-turkce-ceviri
5
almann amac ise Tarden da vurgulad gibi bilimler aras geikenlii

gstermek, toplumsal olann taklide dayanarak olutuunu aklayabilmek, taklidin
yaylmasnda arzunun ve inancn bireylerdeki etkisini gsterebilmek ve bireyin (tekilin)
iindeki oulluu belirterek toplum kavrayna farkl bir bak as sunmaktr. Bu tezin
gstermek istedii konu kavramlarmzn, tanmlarmzn snrlarnn keskin olmaddr, ayn
bilimler arasnda da keskin snrlar olmamas gibi.
Bu anlamda tezin amac da Tarde
epistemolojisinde taklidin yaylma yasalarn aklarken tekil dnce oluturmak ve

disiplinleri bir araya getirerek deiim dncesi sunmaktr.
Tm bunlar aklarken ilk blmde Tarden doa ve evren anlay belirtilecek ve
evren anlaynn tm dnce sisteminde etkili olduu vurgulanacaktr. Taklidin sosyal
dnyada olumasn salayan Evrensel tekrarlanma yasasndan bahsedilecektir.
kinci blmde teklik-okluk problemi ele alnarak birey ve toplum kavramlar
aklanacaktr. Bu blmde kendinden nceki toplum anlaylarn eletirdii ve yeni bir
yntem sunduu belirtilecektir. zellikle Durkheimn toplum tanmn ok problemli
bulmaktadr, onun toplumu aklarken ki uygulad yntemi, sadece sosyolojiye ynelmesini
ve dier bilimleri kenara atmasn eletirir, bu eletiri zerinden Tarden toplumsala bak
anlatlacaktr ve toplum ve bireyi aklarken kulland metadolojiden bahsedilecektir. Daha
sonra bu blmde oulluk problemine deinerek Spinoza ile balants kurulacak, ayrca
bireyi aklarken monad terimini kullanmas ve bir monadoloji nermesi sebebiyle Leibniz ile
balants kurulacaktr.
nc blmde Tarden sosyal taklit teorisi aklanacak ve taklit, icat, mucit
kavramlar tanmlanacaktr. Taklit teorisini aydnlatmak iin sosyal dnyadaki taklit, ztlk ve
adaptasyon yasalar aklanacak ve evren anlayna dayanarak bu yasalarn evrensel olduu
kantlanacaktr.
Drdnc blm olan Arzu ve inan blmnde ise Tarden insan aklarken temele
ald arzu ve inan kavramlar tanmlanacak, arzu ve inanc aklarken sahip olmak
eyleminin insanlarda ve tm evrende srdrd etkiden sz edilecektir. Arzu kavramn
aklarken Rene Girardn mimetik arzu ve gen arzu modelinden bahsedilerek balantlar
kurulacaktr. Ayrca Tarden felsefeye getirmi olduu eletiriden bahsedilecek ve onun
nerdii sahip olmak felsefesi tanmlanacaktr.
Beinci blmde arzu ve inancn ekonomiye etkisi belirtilecektir. Bu blmde Tarden

ekonomistlere ynelttii eletiriler belirtilerek ekonomi alannda sunduu yeni sistem
aklanacaktr. Ayrca arzunun ve inancn akn takip edebilmek iin nerdii istatistik ve
arkeoloji bilimleri ile kurduu analojiler gsterilerek aklanacaktr.
Altnc blmde Tarden yazm olduu topyas olan Gelecein Tarihinden Alntlar
adl eserinden ksaca bahsedilerek, iletiime ve bir aradala yapt vurgudan sz edilip icadn
ve yeniliin yaylmasnn bir kurgusu olarak rneklendirilecektir.
Sonu blmnde ise toplumsall oluturann taklit olduu belirtilecek, taklidin
olumasn salayan ve ona yn veren iki gcn arzu ve inan olduu gsterilecek, Leibnizin
monadolojisine yapt eklemeler ile modern toplumun oluumunu aklad belirtilecek,
Spinozann oulluk dncesi temelinde Tekil dnceyi oluturduu aklanacak,
ve
taklidin yaylmasnn yani toplumsalln olumasnn aracnn zihinler aras etkileim ve bir
aradalk olduu aklanacaktr. .
Tarden epistemolojisi aklanarak, insan ve toplum sz konusu olduunda felsefeden
kopmann mmkn olmad ve bu sosyal varln yaam alann aklarken tm sosyal
bilimlerden yararlanmamz gerektii vurgulanmaktadr. Gnmzde de bilimlerinin
snrlarnn gitgide siliklemeye baladn ve bilimlerin birbirlerine referans vererek ou
olgunun aklanmaya balandn da gz nnde bulundurursak bu almada yaplan
vurgunun yerinde olduu kansndaym.
Sen bedende kk bir alemsin fakat hakikatte ise kainat sensin

Mevlana
1.BLM Tarden Doa ve Evren Anlay
Bir dnrn sistemini anlayabilmek iin onun doa anlayna bakmak gerekir, bu
bize temel bir bak as salayacaktr. Tarden eserlerini incelediimizde bir bilim adam
paradigmasyla evrene baktn ve yorumladn grmekteyiz. Evreni bilim alan iinde
aklamaktadr; Fizik, biyoloji ve sosyal bilimler. Evren anlayn daha iyi aydnlatmak iin
repetition ve imitation kavramlarna ynelmek gerekecektir. Tarden epistemolojisinde
tm evren tekrarlanma ve taklit ile grnr hale gelmektedir. Dolaysyla srekli olagelmekte
olan taklit ve tekrarlanma ile tm bilimler tek bir at altnda toplanp incelenebilecektir.
Evreni aklay biiminden dolay, doa anlay ile toplumu da anlayabiliriz.
Tarde iin fizyolojik, biyolojik ve sosyal dnyalar ayn evrensel yasaya tabidir. Bu
yasa ise evrensel tekrar yasasdr. Toplum ve doa ayrm yapmak Tarde iin gereksiz bir aba
olmaktan teye geemez. Tarde fiziki dnyadaki bir meseleyi sosyal dnya ve biyolojik dnya
asndan benzeterek karlatrmal bir ekilde ele alr. Ayn ekilde bu dnyadan birini
aklarken dier ikisini de konuya dahil ederek sistematiini oluturmaktadr. Metadolojisi ise
bu anlaynn da etkisinde olarak inter-disiplinerdir diyebiliriz. Evreni dnyaya blerek
aklamas ve her bir olay aklarken bu dnyaya da referans vermesi aslnda onu dier
dnrlerden farkl klan yndr.2
Tarde iin bu dnya adeta bir btnn, evren dediimiz btnn vazgeilmez
parasdr ve birbirleri ile zorunluluk ilikisi kurmaktadrlar. Evrende olmakta olan bir olay
aklamak iin bu dnyaya ynelmeli ve burada ortaya klar kefetmeliyiz. Tarde Laws
of mititation adl eserinde dnyada da ortaya kan evrenin genel yasas olan
tekrarlanmaya vurgu yapmaktadr. Ve bu dnyadaki tekrarlanmalar inceleyip her bir
dnyada olan tekrarlanma ile o dnyay aklayabileceimizi savunmaktadr.
2 dnya denildiinde Tarden evreni aklarken ayrd fiziki, biyolojik-canl ve

sosyal dnyalar kastedilmektedir. Metnin devamnda da bu anlam gzetilerek
kullanlmtr.
9
Tarde evrendeki Tekrar teorisine baktnda fiziki dnyann titreim, organik

dnyann kaltm,
sosyal dnyann ise taklit yoluyla tekrarlanmas bakmndan
birbirinden ayrldn belirtmektedir. Bu nedenle taklidi en nemli hayat kudreti;

fiziki, organik ve sosyal dnyalar oluturan ve srdren bu byk genel
tekrarlanma ynteminden biri saymaktadr.3
Tarde iin bu tekrarlanmay dnyada da gzlemleyebiliriz. Fiziki dnyada olan
tekrarlanmay dalgalanmalar ile, biyoloji dnyasnda olan tekrarlanmay kaltm ile, sosyal
dnyada olan tekrarlanmay ise taklit ile gzlemleyebiliriz. Dalgalar yoluyla n yaylmas,
kaltm yoluyla ise deimeyen kkl zelliklerin genlerle soydan soya aktarlmas ve taklit
yoluyla geleneklerin, davran kalplarnn, topluma yerlemi greneklerin mevcut bulunmas
Tarden evrensel tekrar yasasnn rnekleridir. Tm bu kimyada, fizikte, astronomide
gzlemlenen benzerlikler (bir vcuttaki atomlar, n tek bir n dalgas) yalnzca periyodik
tarafndan aklanabilir ve ounlukla titreimli hareketler neden olabilir.4
Hayatn
dnyasnda hayati kkenli tm benzerlikler, ii ya da d organik reme itibaren, kaltsal

iletimden kaynaklanr. Bu hcreler aras ilikiler ve trler aras ilikiler sayesinde, tm
analojilerin farkl eitleri ve homolojiler yoluyla karlatrmal anatomi yaparak trler
arasndala iaret etmektedir. br bir dnya ya baktmzda dokubilim maddi elementler
arasnda mevcut olan aklar. Toplumda sosyal kkenli tm benzerlikler, taklidin eitli
formlarnn meyvesi olarak dorudan ve dolayl olarak bulunur; gelenek, moda, sempati,
itaatkarlk, kural ve eitim taklidi gibi; saf taklit ve kastl taklit gibi.
Tarde almalarn, psikoloji ve doa bilimi alanlarndan yararlanarak, bu alanlarla
balantlar kurarak oluturur. Bu sebeple inter-disipliner bir yapya sahip olduunu
gstermektedir ve ayrca ana ar gelmi bir dnrdr.
Gabriel Tarden almalar 19. Yzyln sonuna ait olsa da, meguliyetleri
bakmndan artc derecede gnceldir. Rogersn dedii gibi phesiz zamannn
3 Murat S.EB, Yeniliklerin Yaylmasnda Sosyal Taklidin ve Kanaat nderlerinin

levsel nemi: Gabriel Tarden Sosyal Taklit Teorisi Asndan Bir nceleme ,
letiim Kuram ve Aratrma Dergisi, Say:34
4 Gabriel,TARDE, Laws of mitation, New York: H. Holt and Company, 1903
10
tesinde bir entelektel olan Tarden almalar toplumsal dnceye dair mevcut
yaygn tartmalarla rezonans ieirisindedir.5
Tarde bilimlerin birbirlerine adeta salam zincirlerle bal olduklarn, birbirlerine

kenetlenmi bir ekilde durduklarn fark etmemizi ister. Tarde bilimleri ayrmaz fiziksel
alann, sosyal olann, toplumsal alann srekli bir aradalna vurgu yapar. Bu sebeple ona
gre her olgu bir toplumsal olgudur.6 Toplumsal bir olgu yaamsal alandadr ve fizik,
astronomi, kimya, biyoloji, psikoloji, istatistik, arkeoloji bilimleri ile de balantlar kurarak
aklanabilir.
Nasl
dntrmekten
astronomlar
saknyorlarsa,
bir
gne
sosyologlar
sistemini
da
tarihi
ayrtrlamayan
belirsiz
nebulaya
genellemelerle
kurmamaldrlar.7 Tardea gre bilimler arasnda analojiler aikardr ve bunlar kullanarak

tm sistemi aydnlatabiliriz. Baz insan davranlarn ve birey-toplum arasndaki ilikileri
aklarken biyolojik ve fizik dnyadan analojiler kurar. ..,titreen atomdan veya abucak
reyen bir hayvancktan fetihi bir krala kadar btn varlklarn iinde olan ve onlar harekete
geiren doyumsuzluktur,..8
Bireyler aras etkileimleri, sosyal dnyay anlamak iin doa-toplum ayrm
yapmamaktadr. Bilimler arasndaki snrlar aar ve onlara bir derece yklemez onun gznde
hepsi eittir, bir dieri brlerinden stn deildir. Bu noktada belli bir hiyerari izmese de
Ekonomi Psikoloji adl eserinde sosyoloji bilimini dier bilimlerle kyaslam ve daha stn
tutmutur.9 Bu dnceleri de daha nce belirttii bilimler arasnda hiyerari kurulmamas
gerektii dncesi ile elimektedir.
5 TESMERALSEKDZ, 3.say , Tarde ve mikro sosyoloji , Temmuz 2008, s. 50

6 TESMERALSEKDZ, 3.say , Tarde ve mikro sosyoloji , Temmuz 2008, s.51
7 A.g.e. S.53
8 Gabriel,TARDE, Monadoloji ve Sosyoloji , ev. zcan Doan, Minr Yaynevi,
stanbul, 2013, s.101
9 Gabriel,TARDE, Ekonomik Psikoloji , ev. zcan Doan, teki Yaynevi,
Ankara, 2004, s.15
11
M.Espinasn aratrmalarn, sosyal olgular aklarken biyolojik verilerden de

yararlanarak kendi sisteminde kullanr ve onun dnceleri ile kendi epistemolojisi arasnda
bant kurmaya almtr.
M.Espinasn tarafndan aka izlenimleri ifade edilmi, karncalarn topluluk
ve bireysel insiyatifleri hakknda gzlemlerini aktarmtr. Kularn igdleri de
benzer ekilde aklanyor. Bireysel icatlar daha sonra bulacdr, nesilden nesile
doruca kesintisiz olarak dorudan komut olarak gemitir.10
Buradan anlalabilecei gibi sosyal olgular, hayvanlarn yaantlarndaki, kimyasal

deiimlerdeki ya da gezegenlerin hareketlerindeki tekrarlanmalar ile aklayabileceimiz bir
evren-doa anlayna sahiptir.
2.BLM - Teklik-okluk / Birey-Toplum
Tekliin kelime anlamna baktmzda; Tek, bir olma durumu. Kelimelerde bir
varl veya ekimli fiillerde bir kiiyi bildiren biim, tekil, mfret, oul, okluk kart.11
anlamlarna karlk geldiini grmekteyiz. Gndelik dilde ki kullanma baktmzda tekil
oulun, teklik okluun kartdr. Lakin Tarden sisteminin bu anlay deitirdiini
grmekteyiz. Klasik anlayn tersine Tarde, tekil olann okluundan bahsetmektedir.
Tarde tam da okluk meselesiyle ilgilenmektedirTarde genellemelere kar
kmaktadr. Bu yzden bir mikro-sosyoloji gelitirmitir.12 okluu ele alrken tekil olan
darda brakan sistemleri serte eletirmitir. Tekil olan onun iin incelenmesi gereken
nesnedir ve znedir, nk teklik iinde okluu muhafaza ederek var olur. Sosyal bilimlerde
10Gabriel,TARDE, Laws of mitation, New York: H. Holt and Company, 1903
11 http://www.nedirnedemek.com/teklik-nedir-teklik-ne-demek
12
genellemelere kar karak, detaylara nem verir ve sosyal bilimlerde doru sonulara
ulamak istiyorsak bu yntemin gz ard edilmemesi gerektiini vurgulamaktadr.
Tekil dnce, tikel ile oul arasnda kolektif bir yere sahiptir. Her bir
insan okluk olarak ele alr; Tarden yazd gibi, tekil olan birey deil onun
okluudur; her bir bireyleme eilimi kolektif olmaya devam etmektedir. Herkes bir
toplumdur. Toplum insanlarn iinde olduklar alan olmaktan ok, toplumlar insann
iinde vardr; yine Tarde rneini dnrsek, denizde balklar deil balklarn
arasnda deniz vardr. Tekil Dnce oulluumuzu gstermektedir.13
Bu pasajda da grld gibi okluk iinde tekil dnceyi barndrmaktadr. Ve ayn

ekilde teklik iinde oulu barndrmaktadr bu iki kavram birbirine balamaya
almaktadr. Birey ve toplum kavramlarn gz nne aldmzda bu iki kavram arasndaki
ilikide Tekil dnce mevcut bulunur. Tarde bireyin esasnda salt herkesten bamsz
kendiliini yadsmaktadr. Birey iinde toplumu barndrr, her bir birey dier bireyleri iinde
tamaktadr. Monadlar birbirinden tamamen bamsz deildir ve bir monad dier monadlarn
dncelerini, hislerini, inanlarn iinde tamaktadr.
Dnce ouldur. Beyinsel faaliyetlerimizin tmdr; hissetmek, arzulamak,
istemek, kurgulamak bunlar dncedir. Ve Spinozann dedii gibi vcut dnr. 14
Spinozann dnce hakkndaki gr ile Tarden dncesinde paralellik kurabiliriz. kisi
de iimize ilemi olan oulluu vurgulamaktadr. Aslnda Tarden n ayak olduu bu
dnce, birey ve toplum kavramlarn sorgulatmaya yneliktir. okluu barndran tekillik
ile birey-toplum, i-d ayrmlarnn zarar grdn belirtmektedir ve Tarde iin bu
kavramlarn yeniden sorgulandn esas amacnn da bunun ta kendisi olduunu fark
edebiliriz.
Mikro ve makronun birbirinden ayr ele alnmas devam ettii srece toplumsal olann,
sosyal dnyada olumakta olan olgularn nasl meydana geldiklerini anlayamayacamz, bu
ayrm sebebiyle krleeceimizi belirterek bu alana k tutmay amalar. Tarden bu
13 Ali,AKAY, Tekil Dnce , Balam Yaynclk, stanbul, 2004, s.8
13
dncelerinden kardmz temel savlardan biri, birey toplum ilikisini tek tarafl olarak
kabul etmediidir. Toplumsal normlar sosyal dnyadaki bireylerin etkileimlerinin bir
sonucudur. Toplum bireylerden meydana gelmitir ve bireyler olmadan toplum olmaz. Lakin
buna karn toplum olmadan bireyler gene de mevcut olabilirler. Dolaysyla Tarde
kendisinden nce oluturulan toplum kavramn teleyerek toplumu aratran ve
anlamlandrmaya alan bilgi teorilerini eletirmektedir. Bu sebeple toplumu incelerken onun
temel yap ta olan bireyleri gz ard etmeyen bir sistem oluturmutur.
Tarde kendi dnce sistemini tarif ederken Durkheimn grlerinin tam ztt
olduunu aklamaktadr. Bu sebeple Durkheimn dnce sisteminden ksaca bahsederek
Tarde daha iyi anlayabileceimizi dnyorum. Durkheim toplumu bireyin stnde grr
ve bireyden uzaklatrarak, ayr tutarak toplumu inceleyen bir sistem oluturur.
Durkheim sosyolojisinde sadece toplumsal olgular belirlememiz gerektiini belirtir
ve sadece bu alana ynelir. Ona gre toplumu incelerken dier tm bilimlerden ayrlarak saf
sosyoloji ile toplumsal olgular ele almalyz.
Durkheimn yapm olmaktan pek eref duyduu zere, sosyolojiyi,
felsefeden, ontoloji ve metafizikten btnyle bir kopu zerine kurmak yerine Tarde,
direkt bu alanlarn zerine giderek, kendi grevinin toplumsal teoriyi dnyann temel
malzemesine ilikin keskin varsaymlarla buluturmak iddiasnda bulunur. 15
Durkheim sistemini kurarken toplum-birey kavramlarn ayrr ve buna bal olarak
bilimleri de kavram tanmlarna gre snflandrr; toplumsal olan ile sosyoloji bilimi
ilgilenmeli, bireysel olan ile psikoloji ilgilenmeli diyerek ayrr. Durkheima gre toplum
insan vcudu gibidir. Burada Durkhaimn Spencern biyolojisinden ve organizma
dncesinden etkilendiini grmekteyiz.
Durkheim bireylerin zerinde, onlara dardan
etki eden toplum kurgusu oluturmutur, adeta bir Tanr gibi yaptrm ykler toplum
kavramna. Organik, canl bir toplum yaps sunmaktadr, bu yle bir yap ki kendi varl
olan bir yaratktr. Bireyler Durkheim iin ihtiraslar olan dipsiz kuyular gibidir. Bu sebeple
birey aciz bir varlktr ve toplum olmadan varlnn hi bir nemi yoktur. Birey toplumun
normlarna, toplum tarafndan ynlendirilmeye muhtatr. zetle toplum bireylerden ok
daha gl, bize her eyi yaptran adeta tanrsal bir varlktr.
15 A.g.e , s.35
14
Tarde anti-Durkheimc ve anti-Spencerc olarak yorumlamamz mmkndr.16 kisi

de toplumu aklarken bir aknla bavurmutur ve Tarde buna iddetle kar kar. Tarde
Durkheimin toplum-birey algsna kar kar. Monadoloji ve Sosyoloji adl eserinde bu
anlay eletirir. Bu hatal ayrm ontolojik bir sorun yaratr Tardea gre.
17
Ali Akayn
kulland metafordaki gibi bireylerin iinde mevcut olan topluma vurgu yapar yani denizlerin
iindeki balklara deil de balklarn arasndaki denize ynelmek gerekir ve buradan hareketle
toplumun iindeki bireyleri tanmlamaya, aklamaya abalar. Bu aklamayla Tarde da
Spinoza ve Leibnizin etkilerini grebiliriz.
Bireyin ayn zamanda bir kalabalk iinde oluu sosyolojinin kurulu fikirlerinden
birisidir. Ancak her zaman bunun zaten besbelli olduu sylenebilir. Tarde'n nemi,
belli bir oranda Spinoza'dan, nemli lde de Leibniz felsefesinden trettii bir
principium individuationis'i, yani bireyletirme ilkesini sosyal psikolojinin temel
metodolojik kriteri olarak seferber edebilmesine dayanr: Toplum-birey ilikisi gibi bir
problem yerine bireyin iindeki toplumlar, toplumlar iindeki bireylikleri kefe
kmak...18
Durkheim toplum anlaynda ikinlii teler, Tarde ise Spinoza gibi ikinlii sisteminin
iinde oturtur. Tarden Spinozadan etkilendiini syleyebiliriz. Spinozann sistemine ksaca
baktmzda Tarde ile ortak olan noktalar gzlemleyebiliriz.
Spinozann beden anlay ile bireyi ve toplumu aklamas, Tarde iin adeta
Durkheimc toplum anlayna yaplm bir eletiri olmaktadr. Spinozada her bir birey
varoluu olarak ele alndnda tekillik tar. Her bir bireyin z tekildir ve dier bireylerden
tamamen bamsz deildir. Her bir tekil birey dier bireylere baldr. Birey topluluu,
toplum ya da sonsuz-kk diyebiliriz; tm bu bireylerin akkanlklar-dinamizmi ve
16 TESMERALSEKDZ, Tarde ve mikrososyoloji, Temmuz, 2008, s.38
17 Gabriel, TARDE, Monadoloji ve Sosyoloji , ev. zcan Doan, Minr Yaynevi,
stanbul, 2013
18 http://www.korotonomedya.net/kor/index.php?id=21,233,0,0,1,0, monadoloji v
sos s.8
15
stabilitesi-durgunluu her birinin ebatlarnn farkllnn bir sonucudur. Ve tekil bireyler

olarak bedenimizi, bedenimizde olan deiimleri bilemeyiz nk bireyler olarak birbirimize
bamlyz ve bedenlerimiz srekli olarak etkileimdedir. Tekil bireylerin bir aradalkl
gruplar, toplumu oluturur.
Bir toplum, ierisinde belirli bir bireylik tekil edebildii lde, Doann
parasdr. Bu trden bir evrede bir bireyin bana gelen her eye temelde bedenin
deiiklikleri (affectio) denir. Meydana gelen her ey (olay) vukudur (occursus);
bedensel aksiyon ve reaksiyonlar, bir bireyin bak asndan, karmaklk derecesine
bal olarak ( insan bireyleri, oluturduklar toplumlar gibi olduka karmak
bedenlerdir ) eitli kiplerde deiiklie uratabilirler. Okuyucunun da kolayca
anlayaca zere bu, toplumu Tanrnn temsilcisi ( ya da aslnda tam tersi ) sui
generis bir antite olarak gren Durkhaimc anlaya kyasla olduka farkl bir toplum
grdr ( bu daha ziyade sociustur). Spinozaya gre sui generis sfat yalnzca
btn iin, btn birey, Doa ya da Tanr (Deus sive Natura) iin geerlidir;
dolaysyla bu, dnyadaki tm dier bireylere baml olduu aikar olan tek bir birey
iin sz konusu deildir.19
Grld zere Tarde kendi dncesine yakn olan ve anti-Durkheimc yapya
sahip olan iki dnr de yani Leibniz ve Spinoza etkilerini temele alarak sosyal dnyaya
bakn aklamaktadr.
Tarde iin toplum bireylerden stn olamaz. Toplum belirli bir tarzdaki
ruhlar/zihinler-aras ( inter-spiritiel ) hareketlerden, birbirleri zerinde etkili olan zihin
durumlarndan olumu bir dokudur. 20 Toplumu aklarken eyleyiciliin ve bilin
durumunun nemini vurgulamaktadr. Bireylerin zihin birlii ve zihin etkileimleri ile toplum
bireyler tarafndan oluturulmutur.21 Bu ekilde toplumsal bir ba oluturulmu olur ve bu bir
tr uyumdur. Tardea gre toplumu bireylerin etkileimleriyle aklayabiliriz. Bireylerin
19TESMERALSEKDZ, 3.say , Tarde ve mikro sosyoloji , Temmuz 2008, s.179
Ankara, 2004, s.8
21 Btn metin boyunca zihin-birey-beyin-monad-insan kavramlar birbirlerinin
yerine geebilecek anlamda kullanlmtr. Dolaysyla metinde zihinler aras,
bireyler aras, monadlar aras ve beyinler aras kelimeleri e anlaml bir ekilde
kullanlmtr. Buna Tarden dnceleri izin vermektedir.
16
etkileimi ise u ekilde yorumlanabilir her bir beyin birbirinden farkldr ve bu beyinlerin bir
noktada buluup bir birlik yaratmas da ayr bir beyini oluturmaktadr. te bu birlikle
oluturulan beyine Tarde asndan toplum diyebilmekteyiz.
.. doann uluslar, kavimler yaratmadn, yalnzca bireyler yarattn
syleyen Spinozayd. Ancak Spinozadan Leibnize, oradan Tardea aktarlan bir
anlay dorultusunda: Sonsuz sayda bireyin oluturduu sonsuz sayda birey- ve
gene sylemek gerekir ki, bu durumda bir toplum da bireydir.22
Tarde bireyin iindeki toplumlar vurgular. Her bir birey dierlerinden ayrdr,
farkldr. Burada genellemelerden kanmaktadr nk ona gre her durum kendine zgdr,
tpk Leibnizin monadlar gibi her bir bireyde tekilerden farkl olmaktadr. Monad,
kendisiyle yoluyla evrenin oluturulmasn salayan eydir.23 Leibnize gre hayat
monadlarda bulabiliriz, hayat monadlarn iindedir. Leibnizin monadlar darya kapaldrlar,
hibir ey dardan onlar etkileyemez, kapsz ve penceresizdirler.
Fakat Tardeda ise birbirleriyle iletiimde olan monadlar, ak monadlar vardr.
Leibnizin monadolojisine bir tr yeni bir bak as sunar ve kendi sistemine yeni yollar
ekleyerek farkl bir monadoloji oluturmutur.
Kapal monadlarn tamamlaycs olarak, Leibniz, her birinden dier
monadlarn btn bir evreninin zel bir ayla kendini indirgedii karanlk bir oda
yaratyor; ve bunun tesinde nceden-kurulu uyumu tasarlamak zorunda kalyor,
.Birbirlerine dsal olmak yerine karlkl olarak birbirlerine karan ak monadlar
tasarlayarak bunlar zmleyebilir miyiz? Buna inanyorum ve gryorum ki yine bu
yanyla, sadece ada deil ayn zamanda modern bilimin ilerlemeleri yenilenmi bir
monadolojinin douunu kolaylatryor.24 .
Leibnizden ayrld noktalarn en nemlilerinden biri monadlarn nceden kurulu bir
dzende, ayarlanm bir dnyada yaamadklardr. Monadlarn nceden resmedilmi, snrlar
stanbul, 2013, s.11
stanbul, 2013, s. 52
17
izilmi bir dzende ahenkli bir ekilde birbirlerine zorunlu olarak bal olduklarn Tarde
reddeder. Monad zgndr ve kendinde evrenlik halindedir. Monadlara hibir zaman
tamamen sahip olamaz kimse, sadece belli bir alanda belli bir paylam ya da ortaklk ile belli
bir ksmdan aitlik oluturulabilir.
..evrensel olan veya yle olmaya alan bir ortamdr atom, kendisine ait bir
evren, Leibnizin istedii gibi sadece bir mikrokozmoz olmayan, tek bir varlk
tarafndan fethedilmi ve sourulmu olan btn bir evren.25
Dolaysyla Tarde Leibnizin monadlar aklarken kulland mikro-kosmoz ve
makro-kosmoz ayrmn ortadan kaldrmtr, her bir monad evreni kendi iinde
bulundurmaktadr. Ve Sosyal dnyada monadlar birbirlerine kar ak ve olabildiince
canldrlar. Monadlarn her biri hayatta kendilerine zel bir ama seer ve o hedefe doru
ynelirler, bu sebeple de materyalistlerdir yani teloslar yoktur ve her bir monad kendi zel
hedefine ulamak iin aba gsterir. Bu ynleriyle Susan Blackmoreun mem birimleri ya da
R. Dawkinsin genleri gibidirler.26 Bireylere baktmzda Leibnizin aksine birbirlerinden
etkilenen kendilerini oaltarak dier bireylerden bir para tayan bireyler grrz.
Toplumsal onun iin monadoloji demektir diyebiliriz. Tarde monadlar ve onlarn

ilikilerini inceleyerek monadolojiye yani toplumsal olana bakmaktadr. Bazlar Tarde
bireyci
olarak
tanmlamaktadr
lakin
kendisi
buna
kar
kmaktadr.
Eserlerini
incelediimizde toplumu incelerken bireyci olmaktan ok bireyden kopmayan bir sistem

oluturduunu grmekteyiz.
Tarde toplumu bireysel monadlardan daha yce, daha karmak bir dzen
olarak ele almay reddettii gibi, toplumu bireysel eyleyici insanlardan oluan bir ey
olarak kabul etmeyi de reddeder: her bir beyin, zihin, beden, inan ve arzulara sahip ve
kiinin btncl halini tevik eden milyarlarca kk kiiden, eyleyiciliklerden
olumutur.27
25 A.g.e. s.53
18
Tarde asndan bakldnda toplumsal; bireylerin yaamlarn srdrd mekan

olarak deil de, baz monadlarn baz zamanlarda megul olduu tabulatrlm kstl
ilikilerden oluan kk bir yap olabilir.
Tarden mikro-sosyolojisini oluturup, ak monadlar da tanmladktan sonra, parabtn ilikisindeki yorumuna deinebilirim. Tarde ayn birey-toplum ikilisinde olduu gibi
sistemini bu ikiliye uygulayarak yeni bir yorum getirir; ona gre para her zaman btnden
daha karmak, zmlenmesi daha zor olandr.
Byk olan ve btn olan toplum, kk veya az olan birey ve paradan,
Tarden deyiiyle monaddan stn deil, yalnzca kendi bak asn dierlerinin
paylamasn veya benimsemesini salamay baarm olan paralardan biriyle ilgili
niyetin daha basit ve standart hale getirilmi biimidir.28
Kk olan her zaman byk olandan daha kapsamldr. Bu sonsuz k Tarde
dier bilimleri inceleyerek ve onlardan rnekler vererek Genel Tekrar Yasasnda uygular.
Sonsuz kk, her bilimde tekrar eder; fizikte parazitler teorisini, kimyada atom teorisini
rnek verir.
Sonsuz-kk demek ki sonludan nitelik bakmndan farkllayor; hareketin,

kendisinden baka bir nedeni vardr; fenomen btn varlk deildir. Her ey sonsuzkkten kar ve her ey oraya geri dner; hibir ey, kimseyi artmayan artc bir
eydir bu, hibir ey sonlunun , kompleks olann evresinde aniden ortaya kmaz, ne
de orada yok olur. Sonsuz derecede kn, bir baka deyile enin, her eyin
nedeni ve tz, kayna ve amac olduu sonucunu deil ise hangi sonucu karmal
bundan?29
28 Murat S., EB, Yeniliklerin Yaylmasnda Sosyal Taklidin ve Kanaat

nderlerinin levsel nemi: Gabriel Tarden Sosyal Taklit Teorisi Asndan Bir
nceleme , letiim Kuram ve Aratrma Dergisi, Say:34, s.4
stanbul, 2013, s.31
19
Sosyal bilimlerde de bireye, monada srt evrilmemesi gerektiini hatrlatr. Byk

olan aklarken k ele almamz kk olanla ilikilendirerek aklamamz gerektiini
belirtir. Ayn toplumu, toplumsal olan aklarken bireye ynelmemiz, bireyleraras zihinsel
etkileimlere odaklanmamz gerektiini sylemesi gibi. Birey bireye, insan insana muhtatr.
Birey, dier bireylere kendi benliini kabul ettirerek kendi varoluunu kantlayabilir. Ben,
teki olmadan ben olamam. Bu anlay ile modern felsefenin kurucusu olarak kabul edilen
Descartesa eletiriler yneltmektedir. Onun cogito ergo sum argmannn savunmasn
kabul etmez ve eksik grr. Kii, kendi phe etmesinden phe edemez savn yanllar; kii
ancak kendi varoluunu bir baka bireyin zihninde nesne olabildiinde ona kendini kabul
ettirebildiinde ispatlayabilir ve bundan o zaman phe duymaz. Bireyin kendi varlndan
emin olabilmesinin art en az bir bireyi daha gerektirmektedir.
Bu yzden alglanan pasif nesnelerin varl karsnda phe duyan insann
bir baka znenin varlndan phe duymas imkanszdr. Karmzdaki varlk sadece
alglanmamakta, ayn zamanda alglamaktadr; yaanan deneyim, isteyen bir varln
arzulanmas, inanan bir varla inanlmasyla ilgili simetrik bir deneyimdir.
Dolaysyla insan, kardakinin varln kendi varln inkar etmeden inkar edemez.
phecilii ortadan kaldrabilmek iin en az iki zihin, iki ruh ya da iki beyin
gerekir.30
Dolaysyla monadlar birbirleriyle iletiim halinde olmak zorundalar ve monadlarn bu
etkileimi Tarde iin ok mhimdir. Bu sebeple toplumsal teriminin yerine monadolojiyi
tercih eder. nk bu olan olgu, monadlar-bireyler-zihinler aras bir iliki ve iletiimde olma
halidir.
Sosyal hayatta toplumsal olgular doru bir ekilde aklayabilmemiz iin sosyal
deiimleri takip etmemiz, detaylara dikkat etmemiz gerekiyor. Sosyal deiimler bize
bireyler arasndaki etkileimleri gsterir. Tarde iin iletiim ok nemlidir ve toplumsal
bireylerin iletiimiyle, zihinler aras etkileim ile aklar. Toplumsal demek onun iin
bireylerin zihinler aras etkileimi demektir.
Tarde kurduu yap itibariyle iletiim sosyolou olarak grebiliriz. Sosyal dnyada
bireylerin bir aradal ile oluan toplumsal eylemlerde, bireylerin zihinler aras etkileimiyle
bilin durumlarnda deiiklikler olabilmektedir ve Tarde iin buna etki eden iletiim
20
nemlidir. ..Tarde bireyci deildir. Tarden sisteminde temel toplumsal olgu, deiime
urayan birey deil,
iletiim veya deiim ( rnein etki, itaat sempati veya eitim )
ilikisidir.31 Birbirlerini etkileyen ve birbirlerinden etkilenen bireyler bir zincir oluturarak

zihinler aras etkileim ak halindedir ve sosyal dnyadaki bireylerin eylemlerini de
ynlendirir hale gelir. Eyleyicilii etkilemesi ve belirlemesi bakmndan iletiim nemli bir rol
oynamaktadr.
Ak monadlarn birbirlerini etkiledii ve zihinler aras etkileimin srekliliine
dikkat eken bir dnce sistemi kurmas sebebiyle yapt Tarde, actor network theorynin
yani aktr a teorisinin kurucusu saylmaktadr.32 Aktr a teorisi, her bir monadn sahip
olduu ayr bir zihin yaps olduunu varsayar ve bir arada yaayan ve birbirlerine kar ak
olmakta olan monadlar srekli olarak birbirlerinden etkilenmekte ve birbirlerini
etkilemektedirler. Bu durum yukardan bakldnda bir a oluturduklarn varsaymaktadr.
Srekli iletiim ve etkileimde olan bireylerin kontak kurarak her eyden haberdar olma, taklit
etme ve eyleme durumlarn aklayan bir teoridir. Bu teoriyle aslnda bir monadn hibir
zaman tamamen zgn olamayacan, srekli balantda ve etkilenmekte olduu dier tm
monadlardan bamsz olamadn gstermektedir. Birey aslnda toplumu iermektedir ve
monad aslnda tm monadlar iermektedir. Tarde toplumdan, iinde yaad dnyadan
tamamen bamsz bir bireyin olamayacan bu teoriyle aklamaktadr. Toplumsal yapnn
temel talarn oluturan ve bunlarn deiimindeki rol oynayan etmenlerin bireyler arasndaki
grnmez bir a tarafndan gerekletirildiini syleyebiliriz.
Bu grnmez aa etki, ayn zamanda sosyal dnyada oluturulmu olan toplumsal
kurumlar tarafndan da gereklemektedir. Tm inanlar, nyarg kalplarn, gelenekleri,
deerleri, dnceleri bu a etkileyen etmenler olarak sralayabiliriz.
A aktr teorisinde, iletiimi ve etkileimi anlamak istiyorsak yani a kefetmek
istiyorsak aktrlere yani monadlara bakmak gerekmektedir. Ayn ekilde eer aktr anlamak
yani bireyi kefetmek istiyorsak yaratt aa bakmak gerekmektedir.33 Bu ikisi arasnda
kartlk ilikisi kurulmaktadr. Sosyal dnyaya a aktr teorisiyle incelediimizde her bir
31 A.g.e. s.55
32 A.g.e. s.38
33 A.g.e. s.44
21
bireyi tek tek merkeze koyduumuzda yaratt a grmek mmkn olmaktadr. Bir birey ilk
olarak ailesi, okul hayat, i hayat, yaad mahalle, gezdii ya da sklkla gittii mekanlar ve
buralarda tand bireyler ve o tandklarnn tandklar ile evresi olumaktadr ve bu ekilde
her aktrn yaratt a grmemiz zorlu bir sre olsa da mmkn klnmaktadr.
3. BLM - Tarde in mitation (Taklit) Nedir? ve Taklidin nemi
Taklit denildiinde akla ilk olarak eylem gelir. Bir eyi, bir kiiyi taklit etme eylemi
beynimizde arr yani taklit bir nesneyi gerektirir. Taklit veya Trke de kullandmz e
anlaml bir dier kelimeyle ifade edersek imitasyon terimlerinin epistemolojik kkenlerine
baktmzda imitasyon kelimesinin Latinceden (~ Fr imitation taklit ~ Lat imitatio a.a. <
Lat imitare taklit etmek)
34
, taklit kelimesinin ise (~ Ar takld

k [ #kld
k tafl II msd.]
aynsn yapma, kopyalama, bir modeli aynen izleme )
35
Arapadan trediini gryoruz.
Gnlk hayatta taklit kelimesi anlam olarak negatif, edilgen tarzda olumsuz bir yan olduu
kabul edilerek kullanlsa da, etken ve enerjik bir yap gerektirir. Taklit ( Belli bir rnee
benzemeye veya benzetmeye alma; Birinin davranlarn, konumasn tekrarlayarak
elenme; Benzetilerek yaplm ey, imitasyon36 ) anlamlarna gelmektedir. Fakat Gabriel
Tarde iin taklidin anlam ok daha derindir. Tm sistemini taklit kavramyla aklayabiliriz.
Onun Evrensel ( Genel ) Tekrar Yasasnda da bulunduu gibi, tekrarlanma taklidi
gerektirmektedir. Taklit yaparken konu edindiimiz nesneyi tekrarlam oluruz. Dolaysyla
taklit kavram Tarde tarafndan, evrensel bir tekrarlanma yasasnn kabulyle desteklenmi
olur.
Tarden kurduu sisteme baktmzda evren anlaynda dnya belirlediini ve
buradaki olup bitenleri monadlar ve tekrarlanmalar zerinden akladn grmekteyiz.
Sosyal dnyadaki monadlar insanlar olarak ele alabiliriz ve bu dnyadaki tekrarlanmalar ise
34 https://www.nisanyansozluk.com/?k=imitasyon&lnk=1
35 https://www.nisanyansozluk.com/?k=taklit&lnk=1
36 http://www.nedirnedemek.com/taklit-nedir-taklit-ne-demek
22
taklit olgusuyla aklayabiliriz. Sosyal dnyada taklit vastasyla tekrarlanma olmaktadr. Ya

da u ekilde de belirtebiliriz ki; sosyal dnyada oluan tekrarlanmalar ile taklitler gze
arpmaktadr. Toplumsal kurumlar; dil, din, politika, sanat, moda, gelenek, adetler tm bunlar
insanlarn birbirlerini ve gemiten o gne kadar ki gelen atalarnn anlaylarn taklit etmesi
ile olumutur.
Laws of The mitation adl eserinin ilk basksnda belirttii gibi bireyin telkin edilmi
dncelere sahip olduu halde bunlar kendiliinden zihninde canlanm dnceler sanmas
bir uyurgezerlik, sosyal insanda gzlemlenebilen bir illzyondur.37 Birey doduunda geldii
dnya daha nceden kurulu olarak hazr bir ekilde nne sunulur. Bireyin oluumuna
baktmzda ocukluk evresinde de taklidin nemini grmekteyiz. ocuk hem ebeveynlerini
taklit ederek renir hem de ilk bata ebeveynlerinin daha sonra da evrenin etkisiyle taklit
edilerek kurulmu bir dzene adapte olmaya alr. Yani birey olarak bireyler aras etkileime
kendini hazrlam olur. Bireyleraras etkileimi ise taklit edilmi kurumlar zerinden
balantlar kurarak salayabilir. Taklidin toplum-birey arasndaki ilikiye etkisini aka
grmekteyiz. Dolaysyla Tarde okuyuculara taklidin adeta keskin bir koku gibi her yere
sinmi olduunu gstermek ister.
Daha sonrasnda ise Laws of mitation eserinin ikinci basmndan itibaren taklit kavramnn
uyurgezerlik ile badatrmasna son vermi ve daha ok bireyler aras etkileim ile
olutuunu belirterek iletiim kavramna vurgu yapmtr.38 Bylece taklit kavram telkin ve
uyurgezerlik gibi edilgen bir durumdan, bir tr olumsuz izlenim verilmekten kurtulmu ve
canl
aktif
bir
eyleyicilik
ile
ilikilendirilmi,
toplumsalln
temeli
olarak
konumlandrlmtr.
Taklidin olabilmesi iin bir bulu, bir icat yani taklidin nesnesi olmas gerekiyor. Bu
sebepten dolay Tarden taklit teorisini aklarken icat kavramnn nemini de vurgulamak
gerekmektedir. cat kelimesinin kkenine baktmzda ( ~ Ar cd [ #wcd ifl IV msd.]
yaratma, var etme, arayp bulma < Ar wacada bulundu, var idi )
39
Arapadan trediini ve
37 Gabriel, TARDE, Laws of mitation, New York: H. Holt and Company, 1903
39 https://www.nisanyansozluk.com/?k=icat&x=24&y=4
23
wcd- yani vcut kelimesi ile bir balants olduunu gryoruz. Ayn ekilde vcut
kelimesiyle balantl olan, ayn kkten treyen ve Tarden sistemini aklamak iinde gerekli
olan bir baka kelime mucittir. Mucit kelimesi de ( ~ Ar mcid [ #wcd mufil IV fa.] var
eden, meydana getiren ) 40 Arapadan dilimize yerlemitir.
cat-mucit-vcut terimlerine baktmzda varolua gelme, mevcut olma anlamlarna
denk dtn grmekteyiz. Mucit kimilerine gre bir esrime haline girerek ya da bir
katharsis yaayarak icadn oluturur, Tarde bu tarz dncelerle ilgilenmez. Mucit kendine
has yapsyla bir fikir gelitirir ve o fikre bir vcut verir, teoride olan pratie geirir ve icad
varolua getirir, soyuttan somuta geiteki kprdr.
Tarde icad yapan mucide nem vermektedir ve mucidin karakter ve kiilik
zelliklerine, dnce yapsna dikkat ekmektedir.
Esasen bir nevi olarak insann mukallit oluu onun mucit olmasndan
dolaydr. Ancak b tn insan nev'i mukallit olduu halde bunlarn hepsi mucit deil
dir. Ferdin icatta bulunabilmesi iin baz hususiyetleri haiz olmas gerektir. Kendisini
allm olan dn ve davran kalplarnn stne karabilecek, yeni bir dn
veya davran tarzn bu lup arzedebilecek kabiliyette olmaldr.41
Her bir mucit kendine has bir zellie sahiptir. Tarde asndan mucit; dier insanlarn
problemlerine farkl adan bakp, o problemlere zm sunabilen bir yapya sahip kiidir.
Mucit, toplumun yeni bir icada-bulua ihtiya duyduu an yakalayabilen, gzlemleyebilen
bir bireydir. Dolaysyla taklit-icat-mucit birbirlerini gerektiren ve Tarden dnce
sisteminde nemli rol oynayan anahtar kavramlardr.
Laws of mitation adl eserinde Tarde taklidi aklarken temel kavramlardan biri olan
icattan bahsediyor. Tardea gre icadn icat olarak kabul edilebilmesi iin toplumsallamas,
40 https://www.nisanyansozluk.com/?k=mucit&lnk=1
41 Hamide,TOPUOLU , XIX. Yzyl Sosyologlarnda Hukuk Anlay , Ankara
niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar, No: 151, s.178
24
yaylmas yani taklit edilmesi gerekir.42 Buradan Tarde iin toplumsal olann taklitsel olduu
sonucunu da karabiliriz. cat ve taklit arasnda zorunlu bir iliki kurmaktadr. cat yalnzca
tekrarla ortaya kar, tekrarn yegane kaynaysa yaratclktr. 43 Buradan da diyebiliriz ki
icatlar toplumsal bir deer oluturur. Bir icat taklit edilebildiinde ancak sosyal dnyada bir
deer kazanabilir. Tarde yaratya nem atfetmektedir lakin yarat tekrarlanmyorsa, dnen
birey o fikri teoriden pratie geiremiyorsa pek bir nemi yoktur nk yaratnn toplumsala
ulamas gerekmektedir. cat eylemi sosyal dnyada deeri oluturan, belirleyen ve
ynlendiren bir eylemdir. Tarde toplumsal olmayan icat ile tamamen toplumsal bir fenomen
olan taklit arasnda keskin bir ayrm yapmaktadr. 44
Sosyal fikirlerin modeli icattr. Sosyal dnya da olan taklit sayesinde toplum
kurulmakta, olumakta ve devam ettirilmektedir. Toplumsal yaamda varolan bir birey
tarafndan bir dnce-fikir gelitirilir ve o dnemin gereksinimi-ihtiyac olan ya da
gereksinim-ihtiya haline getirilebilecek bir icat oluturulur. Yani bir icadn tabiri caizse
tutmas, toplum tarafndan benimsenip yaylabilmesi iin gerekli koullarn olmas
gerekmektedir. Tarde, icatlarn yaylma biiminin tarz taklidi ya da modaya uygun bir
ekilde olduunu dnr..45
Bireyin dier bireylerden salt ayr bir yaam srmediini, doas gerei birbirine
zorunlu olarak baml olduunu belirtmitik. Tarde buna monadlarn biraraya gelme eilimi
demektedir.46 Leibnizn monadlarnn aksine Tarden monadlar ak ve canl olduklar iin
iletiim de nemli bir rol oynamaktadr. Ak monadlar bir araya gelip dinamik bir yapda
olutururlar. Ve bu bir araya gelme eilimiyle birlikte, bireyler srekli olarak birbirleriyle
etkileim halindedir. cadn zorunlu olarak taklit yoluyla yaylmas bireyler aras (zihinler
aras) etkileimle gerek klnmaktadr.
42 Gabriel,TARDE, Laws of mitation, New York: H. Holt and Company, 1903

45 A.g.e., s.80
stanbul, 2013, s.64
25
Beyinler aras etkileimde iletiimin roln n plana karmaktadr. Tarde bireyler

arasndaki iletiimde srekli olarak yaplan karlkl konumay taklidin olumasnda etken
bir ara olarak grmektedir. Karlkl konuma, bir yandan, soyut bir biimde basit
toplumsal iliki ve taklidin en gl arac olarak tanmlanr.47 Taklidin yaylmas mekana
bal deil iletiime baldr. letiim aracl ile taklidin olumas ve yaylmas mmkndr,
iletiimsizlik ise icadn icat olmasna engel tekil etmektedir. Bu sebeple Tarden ak
monadlar zihinler aras etkileim ile yani iletiime geerek icad sosyalletirip
tekrarlanmasn salamaktadrlar.
Tarde modernlikle birlikte kentlerin iletiilmekte ya da, Tarden terminolojisindeki
tabirle, taklit edilmekte olan bakmndan byk nem kazandn ne srer. 48 Gnmzde
artk neredeyse herkesin kullanmak zorunda ya da hesap amak zorunda hissettii facebook,
twitter, instagram, e-mail gibi programlar tarz taklidine rnek olarak gstermenin uygun
olacan dnyorum.
3.1.
Tekrar(Taklit)-Kartlk(Ztlk)-Adaptasyon(Uyum-Yenilik)
Tarde fizik dnyadaki, biyolojik dnyadaki ve sosyal dnyadaki tm fenomenleri

blme indirgenebileceinin kansndadr. Bu blm ise Taklit-tekrarlanma, Direnatma, Uyum-icat olarak belirlenebilir.49 Bu blmn meydana geli sras da ayn stte
47TESMERALSEKDZ, 3.say , Tarde ve mikro sosyoloji , Temmuz 2008, s. 119
48 A.g.e. s.115
49 Blmlemeyi adlandrrken Trkede tek bir kavramn anlam olarak karl
tam salayamamas sebebiyle birden fazla kavram kullanarak adlandrmak
durumunda kaldm. 1.blmde taklit-tekrarlama , 2.blm atma, kartlk,
ztlk, diren gsterme (g ilikisi), 3.blm uyum, icat, yenilik, adaptasyon,
ahenk.
26
belirtildii gibidir. lk olarak gerekli koullar salandnda mucit icadn oluturur ve bu bir
bireyden dier bireylere doru yaylr. Tek merkezden tm bireylere zihinler aras etkileim
ile / iletiim ile yaylr. Ve merkezden uzaklatka icadn taklit ile, tekrarlanma ile yayldn
ve merkezin gitgide bydn grrz.
Bu ksmda Murat S.ebinin de belirttii gibi Tarde daha ak anlalabilmesi iin
dalga metaforunu kullanr.50 Durgun bir denize bir ta atldnda ( ki bu ta bir mucidin
icaddr ) ilk bata merkez tan suya ilk temas ettii noktadr ve giderek o merkez dalga,
boyut olarak kkten bye doru giderek yaylm gsterir. Ta ki o dalgalar baka bir dalga
ile karlaana kadar. te o zaman Tarden ikinci blmde belirttii diren gzkr ve
atma kar. Burada Tarde bireylerin daha eskiden olan, gelenee ilemi yahut alkanlkla
sabitlenmi bir nceki davran eklini, fikir sistemini, aleti yani taklidin nesnesini skca
tuttuklarn ve yenilie, kefe, icada kar tutum takndklarn gsterir. Byle bir toplumsal
direnle karlalabilir, bireyler eski alkanlklarndan hemen kurtulamamas olasdr. Bu ise
adeta taklitler aras bir g savana dnr. Nietzschenin g istencini hatrlayabiliriz
burada ya da Spinozann conatusu aklmza gelebilir.51 Tarde ite tam bu noktada taklitler
aras g ilikisine dikkat eker ve belirtir; gl olan kazanr. Taklit dalgalarnn yeni bir
atmaya sebep olduunu syleyebiliriz. Ve sonrasnda daha gl olan, daha ok direnen
dalga stn gelir bylelikle taklit dalgalarnn nihai durumu karlkl g durumlaryla
dorudan ilikilidir diyebilmekteyiz.
Taklit dalgalar, ayn kuvvette ve birbirleriyle badaamayacak durumda iseler, o
zaman birbirlerini ypratp gszletirerek yok etmektedirler. Biri gl, dieri
gszse, o zaman kuvvetli zayf ortadan kaldrmaktadr. Farkl ve eitli taklit
dalgalar birbirleriyle kaynap badarlarsa, yeni bir bulu yaratmaktadrlar.52
50 Murat S, EB, Yeniliklerin Yaylmasnda Sosyal Taklidin ve Kanaat

nceleme , letiim Kuram ve Aratrma Dergisi, Say:34
51 Nieztche g istenci kavramn aklarken yaamdaki ilikileri g kavram ile
yorumlamaktadr, herkes gcn peindedir vekendinin farknda olan herkes gl
olmak istemektedir ve ayn ekilde Spinozann conatus kavramyla da
aklayabiliriz. Conatus g ilikisi asndan bakldnda bireyin gc ortaya
karabilmesidir yani her varlk kendi conatusu kadar yaamn
srdrebilmektedir. Tarde da da gl olann her zaman stn gelecei evrensel
bir yasa olarak yorumlanabilir.
27
Tarde taklidin yayln daha iyi gzlemleyebilmek iin blm olarak ele ald
taklit-atma ve yenilii sosyal hayatta kefettii yasa olarak aklar. Sosyal dnyay,
bireyleri ve bireylerin tutumlarn anlamlandrmak iin nerdii yasalardan faydalanr.
Tarden evren anlayna baktmzda evreni aklarken yararland yasay gzden
karmamamz gerekir; tekrar, ztlk ve uyum. Sosyal dnyay ve bireyleraras etkileimi daha
iyi anlayabilmemiz iin de bu yasadan yararlanarak adeta onlarn yansmas olarak
belirttii yasay grrz; taklit, kartlk ve yenilik.53
Bu yasa ile bireyleraras etkileimi inceleriz ve taklidin yayld yolu grmemizi
salayacak ekilde aydnlatm oluruz. Buradan da anlalaca gibi taklit-tekrar ilikisi,
ztlk-atma ilikisi ve uyum-yenilik ilikisi kurmaktadr.
Kartlk, ztlk ya da atma olarak ele aldmz yasa, evreni aklarken belirledii
fizik ve biyolojik dnyada olduu gibi sosyal dnyada da mevcuttur. Antik Yunana
baktmzda ztlk dncesi Herakleitosta grlmektedir. Herakleitosa gre evrendeki her
ey zddyla varolur. Her ey zddn yaratr. Ona gre evren ztlklarn birliktelii ile
olumaktadr. Tarde da kartlk kavramna yneldiimizde de birbirini tamamlayan zt
kutuplar eklinde gzkmektedir. Bu adan Herakleitos ile ortak bir bak as olduu
sylenebilir.
Biri ieri dieri dar doru, biri hazza dieri straba, biri scaa dieri
soua doru ynelen, ayn zn farkl ynelimlerine iaret eden Tarde, gerek
kartlklar, dieri olmadan var olamayan ve ancak birlikte anlaml olan uyumlu
ynelimlerin oluturduunu ileri srmektedir .54
Tarde da ztlk kavram en az iki gcn birbiriyle karlap atmas olarak
gzkmektedir. Deleuzeun tereddt etme yorumu tam da bu noktaya dikkat ekmektedir.
Deleuze iki gcn atmasn bireyin tereddt etmesi ile aklamaktadr. Birey birbiriyle
52 Murat S., EB, Yeniliklerin Yaylmasnda Sosyal Taklidin ve Kanaat

nceleme , letiim Kuram ve Aratrma Dergisi, Say:34 , s.2
54 Gkhan, KIRILEN, Gabriel Tarden Sosyolojisinde Eski in Kavramlar
( evrimii, https://ankara.academia..edu/GOKHANKIRILEN ) s.6
28
arpan arzulan deneyimledii sebebiyle tereddt etmektedir.55 Ztlk, glerin var olma
savadr diyebiliriz. Dalga metaforunu dikkate alacak olursak, karlap atan taklit
dalgalarndan hangisi gl ise o kazanr. Bu adan yaklatmzda Tarden ztlk yasas ile
in felsefesini badatrabiliriz.
Gabriel de Tarden kartlk ve uyum anlaynn, geleneksel in
dncesinin merkezi kavramlar olan yin-yang ile yaknl dikkat ekicidir. Yin ve
yang, in dnce geleneinde doadaki kartlk ve ikiliklere verilen genel addr.
Varlklarn her birinde yin-yang ikiliinin, iki kart g olarak bulunduu kabul edilir.
ki kart g, gece ve gndz, yaz ve k, scak ve souk gibi doadaki ikiliklerde
ak olmasnn tesinde, her varln -rnein bir insann- bedeninin salkl ve salam
birlikteliinde mevcuttur.56
in felsefesindeki yin ve yangn doada bulunan kart gler olmas ile Tarden
uyum ve ztl doada ve toplumda grerek kyaslayarak aklamas, dou ile baty birlikte
okumamza izin vermektedir.
Evrene baktmzda ztl dnyada da grebilmekteyiz. lk olarak fiziki dnyada
ztln en ak ekli arpmadr. kinci olarak biyolojik dnyada ztln en belirgin ekli
ldrmedir. Her trl hayvann ya da bitkinin yaam mcadelesi vermesi ve lm kavgas
yaamasn rnek gsterebilmekteyiz.57 Son olarak sosyal dnyadaki ztln grnen en
iddetli hali ise savatr. Sonu olarak Tardea gre atma-ztlk sosyal dnyada aka
kendini gsterir. Lakin ztln sosyal dnyada grnen tek hali sava deildir. Sava,
kartln sosyal dnyada en belirgin ve iddetli halidir. Ve daha sonrasnda ztlk, sosyal
dnyada iddetini aamal bir ekilde drerek ortaya kmaktadr. Tardea gre, tarihsel
bir sra ierisinde aamadan gemitir; sava, rekabet ve diyalog. 58

56 Gkhan, KIRILEN, Gabriel Tarden Sosyolojisinde Eski in Kavramlar
( evrimii, https://ankara.academia..edu/GOKHANKIRILEN ) s.9
Ankara, 2004, s.39
29
Tarihe baktmzda ilksel toplumlardan gnmze kadar atma mevcuttur. Lakin

atma boyut deitirmitir. Tardea gre atmann boyutu ilksel toplumlardan balayarak
uzun bir sre savalarla gereklemitir. Daha sonra ekonominin, ticaretin olumas ile sava
boyut deitirerek rekabet haline dnm ve atma bu ekilde devam etmitir. Gnmze
bakldnda ise atma kendini diyaloglarda ortaya karmaktadr. Bylece Tarde atmann
tarihteki olaylarla birlikte, onlardan etkilenerek zellikle ekonomik gelimenin de etkisiyle,
dnmnden bahsetmektedir.
Tardeda kartlk yenilie, bululara icatlara kar bir diren olarak sosyal hayatta
bireyler tarafndan gsterilmektedir. Tarde asndan bakldnda kartlk genel bir olaydr.
Yeni ile eskinin ztl, bu ztln bireylerarasnda yaratt duygulanmlar da nemlidir.
Burada ztln ara bir konuma sahip olduunu syleyebiliriz.
Bireylerin alkanlklar olduundan dolay deiime hazr hissetmeyebilirler. Bireyler
ak monadlardr ve canldrlar lakin bu yeniliklere, deiime sonsuz ak olduklarn
gstermez. nk her bir icadn yeni bir deer oluturduunu belirtmitik. Eski deer anlay
ile yeni oluan deer anlay atmaya balar.
Bu sebeple daha nceden kanksam
olduklar hayatlarna, inanlarna, geleneklerine yerlemi olduklar fikirlerin (arzularn ve

inanlarn) yerine yeni birini kabul etmek kolay olmaz ve bu duruma kar diren
gstermektedirler. Bu atmay durdurabilecek olan ise uyum-adaptasyon dncesidir.
Adaptasyon, icadn bireyler arasnda taklidinin yaylmaya balamas ile olmaktadr. Ve
bunu bireylerin icada adapte olmas eklinde de yorumlayabiliriz. Ne zaman icatlar bireylerin
ihtiyalarna uyum salayacaklar, o zaman atma durulacak ve taklit yaylmaya
balayacaktr. Ve bylece dirente ortadan kalkacaktr. Yeni deer anlay bireylerin deer
anlaylarna zamanla adapte olacaktr. Her yeni icat eski deer anlayn kkten silip
atmayabilir, kimi icatlar eski deer anlaylarna ek ilaveler veya onu gelitiren ynler
kazandrr ve bu tarz icatlarn sosyallemesi, taklidin yaylmas ok daha kolay olur. nk
atmann boyutu minimal dzeydedir.
Tm bu yasalar bireyler ve bireyleraras etkileim ile dorudan etkilidir. Dolaysyla
Tarden insana bak, insan nasl tanmlad onun dnce sistemini anlamak iin yardmc
olacaktr. Tardea gre insan doutan iyi deildir. ocuk despot olarak doar; onun iin bir
bakas (zenci krallar iin olduu gibi) sadece ona hizmet etmek iin vardr. Yllarca sren
30
cezalandrmalar ve eitim basks gerekir onu bu yanltan korumak iin. 59 Tarden ok

pesimist olduunu da syleyemeyiz. Hobbes kadar karamsar deildir, insann doutan kt
olduunu belirtmektedir, homo homini lupusu bu pasajdan kartabiliriz belki lakin
Leviathana gerek kalmadan kontrol altna alnmas gerektiini ve de alnabileceini
vurgulamaktadr.60 Kontrol altna almak, eitilmek bir tr adaptasyon- uyum salama abas
olarak gzkmektedir. Ve ocuk, sosyal dnyada bireyler arasndaki etkileim ile
ynlendirilerek adaptasyon salanr.
Tardea gre bireyler yaam ynlendiren disiplinler oluturarak arzularn ve

isteklerini bastrmaktadr. Tam bu noktada Tarde, Freud ile ayn fikirde gzkmektedir. Freud
Uygarln Huzursuzluu adl eserinde doal bir ortamda yaamadmz, uygarlk ile
birlikte libidomuzu doyasya tatmin edemediimizden dolay baka trl ifade etmek
gerekirse idimizi bastrmamzdan dolay hep bir huzursuzluk iinde olduumuzu belirtir.61
Tarde libido ya da id kavramlarna deinmese de bahsettii nokta tam da budur. ..biz ki
uygarlam ve daha kundaklarndan itibaren korkutulmu, baskya uram ve zulmedilmi
insanlarz. Daha domadan ba ezilen tutkumuz baarszla urar, yenilir,..62 Tarde
asndan bu uyumu doal dnyamzda yapamyoruz, yapay bir sistem kurarak, kendi
kiiliimizi, arzularmz bastrarak uygulayabileceimiz bir dnyada yakalayabiliyoruz.
Adaptasyon tekrar ile dorudan ilikilidir. Taklidin yaylmas yani tekrarn olmas
durumu bir uyum, adaptasyondur. Adaptasyon ve tekrar Tarden blmledii fizik, biyolojik
ve sosyal hayatta mevcuttur. Bu ikisi arasnda kopmayan bir ba vardr ve srekli olarak
59Gabriel,TARDE, Monadoloji ve Sosyoloji , ev. zcan Doan, Minr Yaynevi,
stanbul, 2013, s.102
60 Thomas, HOBBES, Leviathan, ev Semih Lim, Yap Kredi Yaynlar, stanbul,
Ocak, 2011
61 Sigmund, FREUD, Uygarln Huzursuzluu, ev. Haluk Barcan, Metis
Yaynlar, Temmuz, 2011
stanbul, 2013 , s.103
31
birbirlerini ardndan peisra hareket ederler.63 Adeta bir zincirin halkas gibi birbirlerine
kenetlenmi durumdalardr. Ve Tarde asndan incelendiinde grrz ki birbirine adapte
olmu, birbirlerine uyum salam kartlklar mevcut olabilmektedir. Tarde sosyal dnyada
aklayabilecei her eyi doa bilimleriyle analoji kurarak aklamaktadr. Buna adaptasyon
yasas da dahildir. Tardea gre canl dnyada yani biyolojik dnyada adaptasyonun en mthi
hali dllenmedir.64 Ve deiim, geliim yani icadn taklit edilme durumu bir yeniden adepte
olma durumudur. Bu bir sreklilik arz eder. Tarde da adaptasyon olma hali doal bir durumdur
ve dinamik bir yapya sahiptir. nk adaptasyon onun iin bir yasadr ve evrendeki
blmledii dnyada da kendini gstermektedir. Bu sebeple adaptasyon evrenseldir
diyebiliriz.
Tarde adaptasyonu monadlar aras etkileim ile mmkn klnacan
belirtmektedir. Bir icadn toplumsallamas, adapte olmas iin birlie hitap etmelidir. Her
trl toplumsal uyum zihin birlii ile mmkndr.
Tarde sosyal hayatta belirledii yasa arasnda yani taklit, ztlk, yenilik arasnda
belirli bir hiyerari belirtmez. Lakin gene de onun sisteminde kulland temel kavramlara
bakarak nem srasna gre yorumlamtr. Tardea gre, ztlk bu yasalar iinde ikincil
neme sahipti ve doaya ve topluma hakim olan ilkelerden asl nemli olanlar, taklit ve
yenilikti.65 Esasen baktmzda ztlk-kartlk mhimdir fakat bir sreklilii yoktur, geici
bir sretir. Buna kyasla yenilik-icat ya da taklit-tekrar ise sreklilik arz eden, hep olan ve
olacak olan sistemlerdir. Ve bu sistemler Tarden dnce yapsnn temelinde yer alr. Bu
sebepten tr ztlk-kartlk kavramlarnn ikinci planda kalmas akla yatkndr. cat etme,
ihtiyatan doar ve daha ok bir eyi yoktan var etme olarak deil de var olann stne yeni
bir edim kazandrma, onu gelitirip dntrme olarak anlalmaktadr. cat bir eyleme refore
ettii iin nemlidir. Buradan Tarde da aktif durumda olma vurgulanmaktadr.
63 Gabriel,Tarde, Ekonomik Psikoloji , ev. zcan Doan, teki Yaynevi,
Ankara, 2004, s. 14
64 Gabriel,Tarde, Ekonomik Psikoloji , ev. zcan Doan, teki Yaynevi,
Ankara, 2004 , s.35
32
Monadlarn ya da bireylerin eyleyiciliine vurgu yaplmaktadr. Taklit de bir eylemdir

ve pasiflik iermez. Gnmzde anlald gibi olumsuz bir yan da yoktur, taklit doann
kanunu gibidir ve srekli olagelmektedir. cadn yaylmas dorudan yaplan bir taklit
eylemidir. Monadlar aras ilikiyle paralel olarak yaylma sreci deiebilir. Tarde taklidin
yaylmasn belirli koullara balayarak, dzenli ve dzensiz ilikiler ierisinde yasalar
oluturarak, taklidin ve yaylmasnn izdmn grebilmek iin eitli saptamalar yapar. Bu
saptamalara baktmzda da Tarden bir bilim adam edasyla sistemini oluturduunu, her
bir nemli paray aklamak iin ilk nce genelden balayarak ve her bir zel durumu
dikkate alarak detayl bir biimde ayr ayr dzenekler, yasalar oluturduunu grmekteyiz.
Tarden dnce gelitirme sistemini incelediimizde genele bakan lakin hibir ekilde
detaya girmekten kanmayan, her bir durumu zel olarak ele almaya alan, by
aklarken kkten yararlanan ve kn bykten daha byk olduunu syleyen bir
yntemdir diyebiliriz. Bu yntemi kullanarak Tarde taklidin yaylmasnn yasalarn
belirlemitir. Bu yasalar drt madde halinde inceleyebiliriz;
1. Taklit ieriden darya doru yaylr.66
Tarde burada bir merkez vurgusu yapmtr. Bunu daha iyi aydnlatmak iin Dalga
metaforunu rnek verebiliriz. Bir tan atlmas, bir icadn yaplmas ile tek bir
kaynaktan balayarak ierden darya doru yaylan taklit dalgalar ile icadn
toplumsallatn grmekteyiz. cad yapan mucitten bireylere, sosyal dnyaya doru
bir yaylma sz konusudur.
2. Taklit yukardan aaya yaylr.67
Tarde bu yasa ile toplumda oluturulan hiyerarik yapya vurgu yapar. nsan her
zaman bir ey ister ve genelde elinde olmayan ya da kendi konumundan stn bir
konuma ulamay ister. Aadaki yukarya zenir ve onu taklit eder. Sradan bir insan
nl bir insana zenir ya da fakir bir insan zengin bir insana zenir. Buradaki ak iki
zt kutup olarak yukardan aaya dorudur. Bu sebeple de yukardakini taklit eder.
Bu durum ayn gelimekte olan ocuklarn ebeveynlerini taklit etmesi gibidir. cada ilk
ulaanlar genellikle daha st tabaka olur. Ve daha sonra orta ve alt tabakaya taklit
yaylr. Bu maddeyi farkl bir biimde yorumlayan Christian Borchun aklamasn da
belirtmek gereklidir diye dnmekteyim. Borch, st tabakay ve alt tabakay kent ve
67 A.g.e., s.73
33
kasabalar olarak ele almtr. yani taklit Tarden iddia ettii zere, soyluluk atfedilen
belli gruplardan ya da bireylerden deil kentlerden kaynaklanmaktadr. 68
Bu aklamayla kent, icatlarn yapld merkez olarak tanmlanmakta ve bireyler bu
merkezde toplanarak icatlarn ve taklitlerin retilmesine ve canl kalmasna sebep
olmaktadrlar. Tarden yazlarna bakldnda Paris kentininin taraya hkmettiini
belirttii yazy bu dnceye rnek olarak gsterebiliriz. 69. Kanmca gnmzdeki
mevcut teknoloji sayesinde eriebilirliin kolaylamasyla Tarden bu yasasnn her
daim geerliliini koruyamadn grmekteyiz. Kylerde, kasabalarda ya da kentlerde
internete girebilen herkes st ya da alt tabaka gzetilmeksizin, uygun teknolojik
aygtlarla, ayn anda, birok kaynaktan cretli ya da cretsiz uygulamalara dorudan
eriim salayabilmektedir.
3. Taklit gelenee ya da modaya uygun olarak yaylr.70
Tarde burada modernleme dneminin etkisinden bahseder. Onun yaptlarna
baktmzda geleneksel yapdaki aileleri ve modern yapdaki aileleri inceleyip
karlatrdn grrz. Kasaba ve kent karlatrmas yaparak bu yasay
oluturduunu syleyebiliriz. Geleneksel yapdaki insanlarn genellikle gelenee bal
olarak hareketlerini, yaamlarn devam ettirdiklerini ve deiimi de o gelenee bal
olarak takip ettiklerini belirtmektedir. Fakat modern yapdakileri, kent yaamndaki
insanlar ele aldmzda ise deiimleri daha canl olarak takip edebildiklerini, daha
abuk kabul edebildiklerini ve o dnemdeki modaya-aa uygun deiimleri
sahiplendiklerini belirtmitir. Tarde ailenin rasyonalitesinin krsalda baskn
olduunu, kentteyse kalabalklarn rasyonalitesinin hkm srdn syleyecektir.
71
Bu yasann birok rneini gnmzde kentte yaayan insanlara bakarak grebiliriz.

Dokunmatik telefon kullanmna baktmzda uan bir moda olduu iin sylyorum
ya, meslek, maa, cinsiyet fark etmeksizin genel olarak her tarz insann bu modaya
uyum saladn syleyebiliriz.
4. Taklit geometrik bir hzla yaylr.72
68 A.g.e. , s. 120
69 A.g.e., Paris taraya , sarayn ehre hkmettiinden, tartmasz olarak daha
soylu ve ynlendirici bir biimde hkmektedir. s.121
70 A.g.e., s.73
71 A.g.e., s.123
34
Tarde bu yasa ile matematiksel bir formle ulam ve taklidin yaylmasnn

hesaplanabilmesi iin bu forml yasa halinde belirtmitir. Burada Tarden interdisipliner bir yapda sistemini oturttuunu grebilmekteyiz. Taklidin yaylmas iin
bireyleraras etkileim fikrini hesaba katarak her bir bireyin en az iki kiiye taklidi
ileteceini tasarlayarak istatistik biliminden de yararlanarak bir izelgeye ulamtr.
Bir icadn taklit eden says geometrik olarak artyorsa, bu durumda
taklit eden insan saysn (p) olarak kabul edersek, P = n, i=0 2i olacak ve
taklit kmesinin bykl telkin-taklit basamaklarn saysn temsil eden (n)
saysna bal olacaktr. .. Tarden taklit ile ilgili temel varsaym, homojen bir
grup iinde taklidin hibir engel ya da psikolojik bir diren ile karlamad
eklindedir.73
Tarde taklidin yaylmasnn izini srebilmek iin belli noktalara deinen temel
yap talar oluturmutur. Bu sayede pek ok icadn toplumsallamasn, taklidin
bireylerin dikkatini ekip ekmediini gzlemleyebilmektedir. Aslnda Tarden
bireyleraras etkileimi ve iletiimi takip ettiini de syleyebiliriz. Ve Tarde
Bireyleraras etkileimi oluturan iki temel kavram belirler. Bunlar arzu ve inantr.
4.Blm - ARZU ve NAN
Arzu kelimesini etimolojik olarak incelediimizde Farsadan trediini grmekteyiz.

( ~ Fa riz bir eye ynelik istek, heves, cinsel istek. )74 Arzu kelimesinin Trkedeki
kullanm da
stek, dilek 75 anlamlarn iermektedir. Tarde iin arzu, monadlarn
72 A.g.e., s.73
73 A.g.e., s.73
74 https://www.nisanyansozluk.com/?k=arzu&x=14&y=8
75 http://www.nedirnedemek.com/arzu-nedir-arzu-ne-demek
35
birlikteliinin zorunlu olarak getirdii ilikiyi aklamak iin kulland temel kavramlardan
ilkidir.
Bireyleraras etkileim ya da zihinler aras etkileim, iletiimi dourmakta ve bu
iletiim arzu tarafndan ynlendirilmektedir. kinci temel kavram ise inantr. nan
kelimesinin etimolojik anlamna baktmzda eski metinlerde kullanldn ve Uygurcadan
trediini grmekteyiz. ( ET: nan gvenilen kimse, mutemet [ Uygurca metinler, <1000],
KT: inan gvenme, itimat [ anon., Tuhfetu'z Zekiyye, 1425] < ET na- +In )76
Trkede gnmzde kullanld anlamlar be maddede aklayabiliriz; ( 1.Bir dnceye
gnlden bal bulunma, 2. Birine duyulan gven, inanma duygusu., 3.nanlan ey, gr,
reti, 4. Tanr'ya, bir dine inanma, iman, itikat, 5. Bir eyi gvenle doru sayma tutumu. )77.
Tarde inan kavramn kelimenin etimolojik anlam ile kullanr. nan, dini bir anlama
tekabl etmekten ok inanma eylemini vurgulamaktadr. Tardea gre inan bireyler aras
etkileimde etkilidir ve iletiimi ynlendiren bir edim olarak karmza kmaktadr. Taklidin
srdrebilirlii inan sayesinde mmkn olmaktadr. Her bir icat yeni bir deer oluturur ve
bireyler tarafndan bu deerin mevcut deerler gibi sindirilmesi, benimsenmesi ve yeni deere
inanlmas gerekmektedir. cat esasen mevcut gelenee bir bakaldrdr ve bir yenilik
sunmaktadr, bu sebeple icadn icat olabilmesi iin bireylerin arzusu ve inanc tarafndan
benimsenmesi gerekmektedir. Tm bunlara ramen Tarde arzu ve inancn ne olduuna dair
ak bir tanm yapmamaktadr.
Tarde arzu ya da inan kavramlar hakknda net ve tketici bir tanm

verme konusunda ok istekli deildir ve byle bir tanm vermenin gln
kabul etmektedir. Ancak tanm veremememin, yine de tm insanlarda arzu ve
inan olarak adlandrlan eilimlerin varln ortadan kaldrmadn
dnmektedir. Bu bakmdan ele alnca arzu, insanlarda varolan znel
eilimlerin ya da zihinsel itahn gcn, inan ise insanlardaki entelektel
kavray ya da zihinsel ballk ve kstlln gcn anlatmaktadr. 78
76 https://www.nisanyansozluk.com/?k=inan%C3%A7&x=13&y=7
77 http://www.nedirnedemek.com/inan%C3%A7-nedir-inan%C3%A7-ne-demek
36
Tarden bir iletiim sosyolou olduu sylemitik. 79
Dolaysyla sosyal dnyada
varolan ak ve diri olan monadlar arasndaki zihinsel etkinlii takip etmektedir. Bireylerin
birbirleriyle iletiim kurup, birbirlerini nasl etkileyip etkilendiklerini aratrmaktadr. Tarde
arzu ve inanc hem bireyi hem de bireyler arasndaki etkileimi aklamak iin
kullanmaktadr. Tarde inan ve arzuyu bireylerin arasnda akan iki kuvvet olarak
dnmektedir.
Arzu ve inan beyinler arasnda aklar ya da akmlar gibi
dolamalar anlamnda, gler tekil ederler. Bunlar, akmlar geirerek

( taklit ) veya bunlar atallatrarak ( icat ), bir beyinsel ya da psiik gler
andaki ileticiler grevi grr. 80
Tarihe baktmzda arzu kavram daha ok dnyevi hayat vurgular, inan kavram ise
bu dnyay deil de daha ok te dnyay vurgulamaktadr ve arzularn inan yoluyla
bastrlmas ile bu dnyadan bir tr vazgeii betimler. Aslnda dikkat ettiimizde bu iki
kuvvet birbirine zttr. Biri arzular, tutkular, istekleri ve hayalleri belirtir. Hatta arzu alanna
her trl gl duyguyu koyabiliriz, bir eyi gl bir ekilde istemeyi belirtir. Aktif ve canl
bir kuvvettir. teki ise inan; inanmay ve gvenmeyi temenni eden, arzuya gre daha edilgen
bir kuvvettir. Fakat Tarde bu iki gc de aktif olarak betimler; inan denilen statik g ve
istek denilen dinamik g 81
Dolaysyla Tarde sosyal dnyay ve bireyleraras etkileimi anlamlandrmak ve
aklamak iin birbirine iki zt gc temele almtr diyebiliriz.
Mamafih Tarde inan
kavramn tarihte sregelen anlamyla ele almamtr. ki zt kuvvet ele almtr lakin inan
inanma edimini, arzu ise isteme edimini vurgulamaktadr.
Eer dini veya dier inanlar deilse ya da ihtiraslar ve agzllkler
deilse nedir dnyay yneten ve ilerleten? Bu rnler bal gibi de gtrler,

79 A.g.e. s.
stanbul, 2013 , s.42
37
yle ki tek balarna, bugn birok filozofun gerek organizmalar olarak

grd toplumlar yaratrlar. 82
Tarde, sosyal dnyada belirledii yasa ile yani taklit, kartlk ve olmakta olan
icatlar, yenilikler ve deiimler ile bireyleraras etkileimde temel olan iki yasay, iki gc
yani arzu ve inanc birbirine balayarak zorunlu bir iliki kurdurur bylelikle toplumsal olann
zlebileceini dnmektedir. nk Tardea gre toplumsal olan bireyleraras etkileimdir
ve her eyin toplumsal olduunu belirterek esasnda her eyin bireyler aras etkileimle
olduunu yani arzularn ve inanlarn ynlendirmesi ile olduunu belirtmektedir. Tardeda
toplumsal alan her tarafn delik deen eden gler, arzular ve kanaatlar toplamndan oluur.
83
Tarde arzu ve inan kavramlarndan bahsederken de evreni aklamakla alakal
analojiler kurmutur. Tardea gre birey iinde bulunduu mekann, yaad sosyal ortamn
hissedilmesi ve zamann alglanmasn da inan ve arzu kavramlarna balamaktadr. inan
ve istek bende, duyumlar asndan uzayn ve maddi eler asndan zamann dsal roln
oynarlar kesinlikle.84 Tarde, bireyde istencin yasa olarak belirledii iki gten ortaya ktn
belirtmitir. Bana gre ruhun iki durumu yada daha dorusu ruhun inan ve istek denilen iki
gc ki dorulama ve isten buradan doar-,bu sekin ve ayrt edici karakteri
gstermektedir. 85
sten inan ve istein birleiminden domaktadr, tek bana bu kuvvetler istenci

oluturamaz dolaysyla zorunlu olarak birbirlerine bal bir iliki kurmaktadrlar. Tarde bu
noktada Schopenhauern dnce sistemine deinmektedir. Ona gre Schopenhauer istenci
insan hayatnda etkin bir g olarak belirlemitir lakin o ve daha sonra onun rencileri
82 A.g.e. , s.44
stanbul, 2013, s.39
85 A.g.e . s.38
38
istence dnceyi eklemilerdir. Oysa Tardea gre istenci paralarna ayrdmzda sadece
iki paraya ayrlr, onlarda inan ve arzudur. Daha nceki dnrlerin sistemlerinde arzuyu
ele aldklarn ve dnyay, insann evrendeki yerini, amacn aratrrlarken arzuyu, istemeyi
temele alarak merulatrdklarn belirtmektedir. Ve Tarde bu dnrleri sistemlerine inanc
dahil etmemelerinden, inanc gz ard etmelerinden dolay eletirmektedir.86
Taklidin yaylm bireyleraras etkileim ile olmakta ve bu yaylm arzu ve inancn
ynelimi ile salanmaktadr. Bu sebeple icadn kabul edilmesi bireylerin arzularna ve
inanlarna hitap etmeli cevap vermelidir. Ve karlkl olarak arzularn ve inanlarn
ynlendirmesi ile bireyler arasnda icat yaylarak sosyallemi ve taklit edilir bir hale gelmi
olmaktadr. Tarde bizi toplumlarn inan ve arzularna ynlendirmektedir. Sosyal hayatn kefi
bu yolla mmkn olacaktr. Toplumu oluturan bireylerin arasndaki inan ve arzularn akna
bakarak, toplumdaki deiimleri ve yenilikleri bunlarn yaylmasn ve taklit edilmesini takip
edebilir ve aklayabiliriz. Buradan u sonucu da karabiliriz ki bir icadn taklit edilebilmesi
yani yaylabilmesi iin bireylerin, monadlarn ya da zihinlerin arzularna ve inanlarna hitap
etmesi veya onlarn inanlarn ve arzularn uyandrmas, dikkatlerini ekmesi ihtiya
uyandrmas gerekmektedir.
letiime ve etkileime nem vermesi, sistemini kurarken interpsikoloji yntemini
kullanmas ile aklanabilir. Tarden bavurduu interpsikoloji yntemi; bir bakasnn i
dnyasn bir bakasna dil, davran, fikir ile iletmesidir. Tarden zihinler aras ya da bireyler
aras etkileimi olumlamas ve bu srelerde bireyin i dnyasna vurgu yapmas, bireyin
etkilenmesini aklamaya almas onu interpsikolojinin alanna itmektedir. Bireylerin isel
srelerini de bu iki g, iki yasa olan arzu ve inan ile aklamaktadr. Bireyler aras
etkileim ve eylemler, arzu ve inancn ta kendisi ya da grnen yzdr diyebiliriz
Arzu ve taklit edilebilme arasndaki kurduu ilikiye benzer bir iliki kuran Rene
Girardn bu konudaki dnceleri de bu alma da yardmc olacaktr. Tarde da olduu gibi
Girard iin de arzunun taklidi ynlendirme potansiyeli vardr. Girard iin arzunun
ynlendirdii taklit olmadan insann insan oluundan bahsetmek mmkn deildir. Taklit
insann sosyal yaantsn kuran, toplumu oluturan temel kavramdr ve taklide bal olan arzu
86 A.g.e. s.42
39
ise insan davranlarnn temelini oluturmaktadr. Girard taklit ve arzu arasndaki bu ban
felsefe tarihinde karldn ifade ederek eletiri yapmaktadr.
Ren Girarda gre
Aristoteles Poetics te arzunun mimesisi genel anlamda dzenledii olgusunu gzden

karmtr. 87
Girard arzu ve taklit arasndaki zorunlu iliki kurduu dncelerini derleyerek gen arzu
modelini oluturmutur. gen arzu modelinde taklidin olumasnn sebebini arzu duyma ile
badatrmaktadr. Arzu, her zaman bir nesneye ihtiya duyar, bu nesne ayn zamanda taklit
edilecek olan nesnedir. Tardec terminoloji ile ifade edecek olursak arzumuzun akkanlnn
bir yere, zneye, nesneye veya eyleme doru ynelmesi gerekmektedir.
Rene Girard, Romantik Yalan ve Romansal Hakikat (Edebi Yapda Ben ve teki)[1]
adl eserinde arzunun takliti bir doas olduunu belirtir ve bunu gen arzu
kavramyla aklar. Bu yapda genin kelerini; arzulayan zne, arzulanan nesne ve
arzunun douunda etken unsur olan arzunun dolaymlaycs oluturur.88
Girard gen arzu modeli ile arzunun akkanlnn keli bir gende seyrettiini
belirtmektedir. Bu ke; ben ( monad ) , arzulanan ey ( ve ayrca Tarde iin inanlan veya
inanlacak olan ey) ve teki ( bir arada olunan dier monadlar) olarak belirlenebilmektedir.
Bir bireyde bir eye kar arzumuzun ynelmesi iin, arzuyu oluturan veya ortaya karan
veya arzu duymam iin beni ynlendirip etkileyebilen bir tekinin var olmas gerekmektedir.
Bu anlamda Tarde ile Girardn taklit ve arzu kavramlarnn birbiriyle zorunlu olarak kurduu
ba tanmlamalar asndan paralellik kurulabilmektedir. Tarde iin olduu gibi Girard iin
de toplumun kurucusu taklittir ve taklidi ynlendiren arzudur.89
Ayrca arzunun oluumunu salayan yani icat yapan ve icadn icat olmasn salayan
yani taklit edilebilirliini ortaya karan ve dolaysyla arzuyu oluturan ve ynlendiren
87 Mehmet,RAY, Ren Girardda iddet Kavram zerine , Cogito Dergisi,
nsan Giyinir zel says, Yap Kredi Yaynlar, Say 55 , 2008, s.1
88 Hanife, ZER, Kuyucakl Yusufta Arzu genleri, Trk Dil, Edebiyat ve
Halkbilimi Aratrmalar Dergisi, 2013 Yl:1, Say:2
89 Girard arzu ve taklit arasndaki ba mimetik arzu olarak tanmlamaktadr.
Bknz: Mehmet, RAY, Ren Girardda iddet Kavram zerine , Cogito
Dergisi, nsan Giyinir zel says, Yap Kredi Yaynlar, Say 55, 2008
40
tekine yaplan vurguda, Tarden vurgusu olan bireyler aras etkileimi ile paralellik
gstermektedir.
4.1.
Sahip olmak
Gnmzde insan kavramna baktmzda maddi veya manevi olarak bir eye sahip
olmak ok nemli bir eylemdir. Sahip olmak bir eyi istencinin nesnesi haline getirip onu ele
geirmek, benimsemek demektir. Sahip olmada inancn ve arzunun etkisini grmemiz
mmkndr. Tarde asndan monadlara baktmzda her bir monadn eyleyicilii nem
tamaktadr ve her bir monadn eyleyiciliini harekete geiren ey iki gtr yani arzu ve
inantr. Monadlar arzu ve inancn sahip olduu bir ey tekil ettikleri iin sadece maddi
varlklar olarak tanmlanamazlar.90 Her bir monad inanlara, arzulara ve fikirlere sahiptir ve
ak olmaklyla her biri birbirlerini iermektedirler.
Monadlar yani bireyleri ve toplumu oluturan bireylerin bir aradaln aklarken
Tarde, sahip olma ilikisi zerinden konuyu ele almaktadr. Toplum nedir? Bizim bak
amzdan bunu tanmlamay biliriz: son derece deiik biimlerde herkesin tek tek ve
karlkl olarak birbirine sahip olmas.91 Modern alarda uygarln gelimesi ile sahip
olanla sahip olunann srekli bir yer deitirme halinde olduunu belirterek toplumsall
aklamaktadr. Ve bu sayede bireylerin gl olma, tatmin olma duygular modern zamanla
eitlenmi bulunmaktadr. Eski zamanlarda kle ve efendi diyalektii zerinden yola karsak,
kle kleliinin efendi de efendiliinin bilincindeydi yani kle ve efendi snrlarn
bilmekteydi. Lakin modern zamana geile kle ve efendinin snrlar birbirlerine karmtr
bu kavramlarn kalplar kaldrlmtr lakin ierik sosyal hayata szmtr ve devam
etmektedir. Tarde sahip olma ve sahip olunma ilikisini modern zamana uyarlanm haliyle
sosyal dnyada her yere sinmi olduunu belirtmektedir.

stanbul, 2013, s.88
41
Bireyin bir cemaate girmesini sahip olunma ve sahip olma iliki zerinden
kurmaktadr. zel irkette ie girmi bir kii bir i sahibi olmakta ve ayn zamanda irket
tarafndan o ie sahip olduu lde sahip olunmaktadr.
Bir gazeteye abone olduumda abonelerine sahip olan gazetecilerime sahip olurum.
Hkmetime, dinime, ve kendi kamu gcme sahibim, kendi spesifik insan tipime,
kendi yapma ve salma sahip olduum gibi..92
Bireyler aras etkileimi detaylar ile incelemektedir ve bu iletiimlerde sahip olma
duygusunun ve eyleminin ar bastn veya bastrldn bizlere gstermektedir. Tardea
gre tm bu monadlar aras ilikiler aslnda bir yandan g ilikileri, menfaat ilikileri olarak
okunabilmektedirler. Monadlar bir araya gelme eilimindedirler ve birbirlerine aktrlar ve
bu sayede etkileime geerler. Fakat her bir monad ayr ayr incelediimizde onlarda
greceimiz farklar bir kenara atp ortak noktalara eilirsek elde edeceklerimiz arzu, inan,
sahip olma ve doyumsuzluk hissi olacaktr.
Tarde sahip olma eylemini farkl bir problematie dkerek felsefi bir soruna zm
olarak sunmaktadr. Ona gre felsefe insan, varl, evreni aklamak iin hep Olmak
eylemini merkeze almtr. Ve bu sebeple felsefe yetersiz kalm, kusursuzlua eriememi ve
birok problemi aklamada verimsiz sonular elde etmitir. Oysaki Sahip olmak eylemini
merkeze alm olsayd Tardea gre ok daha verimli sonular elde edebilecekti ve dipsiz
kuyulara dmekten uzaklam olacakt.93
Tarde var olmay sahip olmak anlamnda
kullanabileceimizi sylemektedir ve var olmak onun epistemolojisinde sahip olmak

anlamna gelebilmektedir. nl cogito ergo sum yerine unu diyeceim memnuniyetle:
stiyorum, inanyorum, o halde sahibim. 94
Descartesn nl fragmann kendi epistemolojisi ile eletirerek deitirir ve
felsefenin bu deiim ile tekrardan balatlmas gerektiini belirtmektedir. Ben varm
argman yerine ben sahibim argmann tercih eder, sahip olmada d dnyay barndrma,
kabul etme ve isten mevcuttur. Sahip olma bir tr iyelik gerektirir ve Tarden nerdii
felsefe iyelik felsefine dnr.
92 A.g.e. s.88
93 A.g.e. s.89
94 A.g.e. s.90
42
nk iyelik felsefesinde monadlarn bir aradal, onlarn iletiimi ve dayanmas

vurgulanmaktadr. Sahip olmak felsefesinde bir antiteyi tanmlayan ey zellikler ve gayret
iken, olmak felsefesinde ise bir antiteyi tanmlayan ey zdr. Bu anlamda da olmak felsefesi
monad aklama ve kavrama da sorunlar tekil etmektedir.
Bir eye sahip olmay felsefenin temeline koymaktadr. Varlk felsefesi yerine sahip
olma felsefesini sunmaktadr. Var olmak sahip olmak anlamna gelmektedir ve sahip olmakta
her bir monaddaki doyumsuzluu betimler. Tarde sahip olmay sadece sosyal dnyadaki
monadlar aklamak iin kullanmamaktadr. Sahip olma tm evrende gzlemlenebilecek bir
var olmaklktr. Bu konuda da Tarde aklk getirmek iin dier bilimlerden rnekler vermekte
ve analojiler kurmaktadr. Bylece evren anlayndaki dnyann birbirinden tamamen
bamsz olmadn bir kez daha gstermektedir.
Her varlk, kendisini d varlklara uygun hale getirmek deil de onlar
kendisine uygun hale getirmek, sahiplenmek ister. Fiziksel dnyada atomik veya
molekler yaknlk canl dnyada beslenme, entelektel dnyada alg ve sosyal
dnyada hak yani ksacas saysz biimdeki sahiplik bir varlktan dier varlklara,
giderek daha etkili ve keskin hale gelen deiik alanlarn kesimesiyle yaylmaya
devam eder. 95
Sahiplenme drts de arzu ve inancn ak ile tekrarlanma ve yaylma

yaayabilmektedir. Adeta taklidin yaylmas gibi sahip olma eylemi de bireyler arasnda
yaylmaktadr. Tarde sahipliin dnyada da yani fiziksel, biyolojik ve sosyal dnyada da
mmkn olduunu gstermektedir. Bu anlamda sahiplik evrensel bir kavram olarak karmza
kmaktadr. Ve buradan karacamz sonu Tarde asndan olduka aktr; eer bir
monadn, ve bu monad bir arada yaamakta olan herhangi monadlardan biri olabilir, bu
monadn zelliklerine ve sahipliliine baktmzda btn kosmozu tanmlayacamz
belirtmektedir.
95 A.g.e s. 94
43
Tarde sahiplenmeyi iki tipe ayrmaktadr ve bunlar tm evrende kendilerini

gstermektedirler. Sahiplenme tek yanl ve karlkl olmak zere ikiye ayrlmtr. ..sahiplik
her i-sosyal ilikide olduu gibi karlkldr; ama efendinin ve klenin, iftinin ve
hayvanlarnn extra-sosyal ilikilerinde olduu gibi tek yanl olabilir. 96 Bu ayrmda bir
hiyerari kurmaktadr. Sistemine baktmzda karlkl sahiplenme, tek yanl sahiplenmeye
gre daha nde durmaktadr. Tek yanl sahiplik ve karlkl sahiplik ayn ekilde zorunlu
olarak birlikte bulunurlar. Ama ikincisi birincisinden stndr. Karlkl ekim etkisiyle her
noktann merkez olduu olaanst mekanizmalarn oluumunu aklayan ey bu ikincisidir.
97
Ve bu karlkl sahiplenme ile modern zamanda eylemler ve sanatlar olabildiince gzel
bir ekilde bireylerin yaantsnda ortaya kmaktadr. Tarde sahiplenme konusunda da

vurguyu ayn yere yapmtr, ayn taklidi aklarken ki yapt vurguyu yapmtr; Bireyler
aras etkileim, kuramn olutururken dayand en nemli noktadr.
5.BLM - Arzu ve nancn Ekonomideki Yeri
Tarde monadlarn sahip olduu arzu ve inanlar ile ekonomi arasnda bir paralellik olduunu
belirtir. Zihinler aras etkileimin sebebiyle ve monadlarn bir arada bulunmalar sebebiyle
monadlar arasnda arzunun ve inancn ynlendirildiini grmekteyiz. Bir mucit tarafndan bir
icat yapldnda bu icadn toplumsallamas gerekmektedir. Bu toplumsallama ise taklidin
yaylmas ile mmkndr ve bu yaylma ise ak monadlarn birbirleriyle etkileimde
bulunmalaryla olmaktadr. Taklidin yaylmasnda arzunun ve inancn etkisi byktr.
Yaylmann iki nemli yasas budur ve bu yasalar ekonominin de yasalar haline gelmitir.
Yaplan icadn bireylerin arzusuna hitap etmesi gerekmektedir ve bireyler o icada inanmal,
gvenmeli bu sebeple de sahip olmak istemektedirler. Bir birey icattan memnun kaldnda
bal olduu alara dorudan etki edecek ve taklidin yaylmasna sebep olacaktr. Her bir
bireyin bal olduu a ve bu a zerindeki aktrler, taklidin yaylmasna sebep olacaktr.
96 A.g.e. s.92
97 A.g.e. s.97
44
nk bu aktrlerin arzularna ve inanlarna hitap etmesi, tatmin olmas yaylma hzn

dolayl olarak etkilemekte ve taklidin yaylmasn ynlendirmektedir. Bu ynlendirmeyle
belki daha nceden ihtiya duyulmayan bir icada evrenin de etkisiyle ihtiya duyulmaya
daha dorusu onun eksiklii hissedilmeye balanlacaktr. Bireyler birbirlerine arzular ve
inanlar araclyla ncelikli olarak etki etmektedirler. Arzu ve inancn bireyin hayatn
etkileyen iki g olduu burada da vurgulanmaktadr.
amz teknolojik gelimelerin srekli olarak birbirini takip ettii ve artt bir a
olmas sebebiyle icatlar ve yaylmalar ok sk olagelmektedir.
Gnmzde arzunun ve
inancn ynlendirilmesi ile bireylerin etkilendii dncesi ak bir ekilde kabul edilir ve
reklam sektr bunun zerine ilerlemektedir. Toplumda kk gruplara baktmzda
bireylerin yaylan taklidin eksikliini duyduunu nk kendi bal olduu alarn iinde
taklitten bir tek onun eksik kald durumu ile karlalmaktadr. Daha byk gruplara
baktmzda ise taklidin yaylmas iin ona ihtiya, inan ve arzu duyulmas iin tantmlar
yapldn, reklamlar gsterildiini, vurucu ve aklda kalc sloganlar hazrlandn ve her
yerde gsterilerek arzu duyulmasnn, alglayann hayatnda byk bir etkisi olacana
inandrlmasnn almalar yaplmaktadr. Teknolojik gelimelerin oalmasyla yeni
arzularn ve inanlarn oluturulduunu grmekteyiz. Tm bu icatlarn yaylmas ile sosyal
deiim srekli olarak canl kalmaktadr. Bu canllk sayesinde de arzular ve inanlar retilip
oalmaktadrlar.
Tarde geleneksel ekonomi anlaylarn eletirmektedir ve bu sebeple ekonomi
alannda yeni bir sistem ne srmektedir. Tardea gre ekonomi sosyal dnyann iinde ayr
bir dnyadr ve dorudan bireyler ile etkileimdir. Bu sebepten tr Tarde klasik ekonomik
anlaylar eletirerek hayatn iinde varolan canl bir ekonomi anlay sunmaktadr. Tarde,
Lazzaratonun belirttii gibi ekonomi politik anlaylara kar kp yetersiz bularak bunun
yerine ekonomik psikolojiyi nermektedir.98
Ekonomik psikoloji anlaynda bireyler aras
iletiim temelde durmaktadr ve ekonomide arzunun ve inanlarn izinin srlmesi

gerektiini, bu iki gcn bireyleraras etkileimdeki etkilerinin gzlemlenmesinin
gerekildiini belirtmektedir. Ekonomide arzu ve inancn etkisini vurgulamaktadr. Arzu ve
inan, sosyal dnyay dorudan etkilemektedir ve bundan ekonomi de payn almaktadr.

45
Bireyler sosyal yaantlarnda ekonomik glerine gre hareket ederler dolaysyla

ekonominin sosyal yaamda, bireyler aras ilikilerde yeri olduka mhimdir. Bireyler kendi
btelerine gre yaam tarzlarn oluturmaktadrlar. Bu o kadar etkilidir ki bireyin oturduu
ev, oturduu evin semti, okul hayat, alt i sektr, hobileri, sahip olduu mallar ve
mlkleri belirlenmektedir ve tm bunlarda dier bireylerle kurulan ilikileri konumlandrr.
Ekonominin bireyler aras etkileim ve iletiimde etkisi olduunu grmekteyiz. Tm sanat
dallarn, bilimleri ekonominin iinde grmemiz mmkndr. Arzunun ve inancn ak tm
bu a etkiliyorsa o zaman ekonomide arzu ve inancn bu etkisini grmeyi reddetmemeli
aksine bu iki g zerinde younlamaldr. nk ekonomi birbirlerine ak olan bu
bireylerin etkileimini takip ederek arzunun oalmn ve bireyler arasnda yaylmasn takip
edebilmelidir. Tketim arzusunun bireyleraras etkileim ile bireyden bireye yaylmas ile
arzunun yeniden retimi ve yaylmas salanr. Tarden bu dncesi gnmzde reklamlar,
tantmlar, kampanyalar, test rnleri ile uygulanmakta ve televizyon, internet, billboard,
dergi, gazete, bror yoluyla uygulanmaktadr.
Ekonomi politikte ortak davranlar, okluk, kooperatif bir alan hakimdir.
Burada ortak arzu ve ortak inanlar ortaya kmaya balamaktadr. Bugn sosyal
medya, reklamlar vs olduu gibi B.Latourun Tardedan esinlendii a aktr teorisi
tam da bunu yanstr. Bireyleraras beyinleraras bir iliki kurulmaktadr.99
Tarde asndan bakldnda ekonomi temele piyasay ya da sermayeyi deil bunlarn

yerine arzunun ve inancn akn almaldr. nk piyasa ve sermaye arzunun ve inancn
ilerleyilerine gre deikenlik gstermektedir. Ekonomideki gelimeleri bilimde, sanatta,
bireyler arasndaki ortak ilikilerde ve artk medyada takip edebilmekteyiz. Bu sebeple tm
bunlar ekonominin birimleridir diyebilmekteyiz. Ve Tarde bu birimler ile arzunun ve inancn
sebep olduu ekonomideki deiim ve dnmleri takip etmeyi nermektedir. Bu sayede
bireylerin arzusunun ve inancnn baka bireyler tarafndan kabul edilip edilmediini de
gzlemleyebilmekteyiz.
99 A.g.e. s.111
46
Ekonomide arzunun ve inancn yaylmasna en ok etki eden kavram yeniliin ya da

icadn taklit ile yaylmasdr. Bu sebeple Tarde bu alanlar ekonomide ilemeye alr.
100
Tardea gre ekonomi retim ve tketim arasndaki ilikileri aratrmaktadr ve retim ile
tketim arasnda kurulan dengeyi gzlemlemektedir. Buradan Tarden retim ve yenidenretim kavramlar ile ekonomiye farkl bir bak as sunduunu gzlemlemekteyiz.
5.1. retim ve Yeniden retim
Tarde ekonomide taklit ve icadn etkin olduunu belirtmektedir. Ekonomide ortaya

kan icatlarn taklit edilerek yaylma srelerini incelemektedir bylece ekonomi alann
zmleyebileceimizi aklamaktadr Tarde iin klasik ekonomik anlayn tanmlad
retim kavram problemlidir. Klasik ekonomi anlaynda retim; Mal ve hizmetleri bir dizi
ilemden geirerek biim, zaman ve mekn boyutuyla faydal hale getirmek veya
faydallklarn artrmaya ynelik her trl etkinlik. anlamna gelmektedir. Fakat Tarde
asndan bu anlay iinde sorun barndrmaktadr nk retim denilen ey esasen yeniden
retimdir. nk retim derken kastettikleri ey aslnda, daha nce bakalarnn yaratt
zenginliklerin yeniden retilmesinden baka bir ey deildir. 101
Yeniden retimde retim iin gerekli olan tm ilemlerin hazr hale getirilmesidir.
Yeninin retimi ile taklidin yayldn grmekteyiz. Bu yaylma ise arzularn, inanlarn,
hislerin etkisi ile bireylerin birbirlerini etkilemesi araclyla olumaktadr.
Tarde iin retim esasnda yeni bir icadn retimidir. Eer yeni bir rn ortaya
koyulmuyor ise, varolan bir rnn arzunun oalm sebebiyle oaltlmas durumu sz
konusu ise bu yeniden retim olmaktadr ve bu anlamda da icat deil taklit olmaktadr.
100 A.g.e. s.78

101 A.g.e. s. 74
47
Eer retim, bir baka kiinin eylemlerinin benzerinin yaplmas araclyla

yaplyor ya da sonunda ortaya daha nce retilen bir rnn benzeri kyorsa, bu
durumda yaplan ey yeniden retim, daha dorusu taklittir. Dolaysyla retim, sadece
icat yapmakla olanakldr ve yaratc olmayan hibir sre retken deildir.102
Tarden bu aklamas ile emei de iki anlamda ele ald grmekteyiz. Yeniden
retimi taklidin olumas ve yaylmasnn merkezine koyarken ayn zamanda emei de taklit
eylemine dahil etmektedir. retimdeki emek yani mucidin eyleyerek ortaya kard icat ise
yeniden retimi salanabilecek, taklit edilebilecek yeni bir model oluturma eylemidir. cat
olmaz ise emek de olmaz. Tarde yeniden retime nem vermektedir lakin onun iin yeninin
retimi daha n planda durmaktadr. Emei snflandrma gibi bir problemi olmasa da icat
oluturma eyleminin bir deer yaratma eylemi olduunu belirtmesi asndan yeniden
retimdeki emekten mana olarak daha st olduunu kartabiliriz.
5.2. Bilgi retimi
Tarde Ekonomik Psikoloji adl eserinde modern toplumlarn retiminin artk bilginin
retimi olduuna dair bir teori oluturmaktadr. Tarde iin bilgi nemlidir ve ayn zamanda
ekonomi politii ynlendiren bir kuvve olarak grmektedir. Burada vurgulam olduu retim
sanat, bilim, medya, kltr ve sosyal retimlerdir. Bu alanlar soyut alanlardr ve yaratmn
retiminden bahsetmektedir. Bilgi retimini hakiki retim olarak belirlemektedir ve bunu
zenginlikler teorisi olarak aklamaktadr. Tarde iin zenginlik, bilgi ve sanat teorisidir.103
Entelektel retimin gz ard edildiini dnmektedir ve bireyin bilme isteinin zerinden
giderek entelektel retimi ele almaktadr. Modern ada ekonominin temel yap talarn
bilimler ve sanatlar oluturmaktadr. nk bilgi, gzellik ve sanat anlaylar tarih boyunca
birlikte ele alnmlardr.

103 A.g.e. s.24
48
Tarde tm bu gzellii, bilgiyi, sanat kefetme renme arzusunun peinden giderek

entelektel bilginin retim srecini aklamak istemektedir. Tarden bilgi ekonomisi ayn
zamanda zenginlik, deer, inan ve arzularn ekonomisidir.
Bilgi ekonomisini aklarken iki a rmektedir. lk a B.Latourun da bahsettii a
aktr teorisi ile ilikidir. Bilim adamlarnn, sanatlarn birbirleri ile iletiime getii adr.
kinci a ise Ulus Bakerin deyiiyle kanaattir, kamuoyudur. Tarde bu noktada iletiime vurgu
yaparak medya araclyla oluturulan kamuoyundan bahsetmektedir. Medya araclyla
artk bireylerin deerleri, yarglar, kanlar, arzular ortaklatrlmaktadr. Medya aracl ile
bir toplumsallk oluturulmaktadr. Modern zamanda tek tipletirilmeye balanm
bireycilikten bahsetmektedir. Bu bireycilik anlay da taklidin yaylma kanunlar gibi
yaylm, toplumsallamtr.
Tarde bilgi ekonomisini olutururken ekonomideki deer anlayn sorgulamaktadr.
Politik ekonomi entelektel retimin deerini karlayamamaktadr. .. ekonomi politiin
bak tarz onu maddi olmayan rnleri maddi rnlere dntrmeye zorluyor 104 Tarde
bu sorunu ele almak iin bir kitabn retilmesiyle bir inenin retilmesini karlatrarak ayn
deer anlayyla yaklalamayacan belirtmektedir.
Ekonominin bak asndan bilgi herey gibi ekonomik zenginliin
kalemlerinden biri olarak grnd iin, elbette herey kullanm deeri olarak ele
alnmaya devam eder. Oysa Tardea gre bilgi iblmne indirgenemeyecek tarzda
bir retimdir. 105
Ona gre entelektel retim tarznda rne yabanclamamza gerek yoktur. Bilgi,
gzellik ya da hakikat bilgisi paylaldka ve toplumsallatka deeri artmaktadr. Bilgi
bireyler aras etkileim ile iletiim araclyla toplumsallatka yani taklit edildike ve
bireylerin arzusuna ve inancna hitap ettike deeri oluturulmaktadr. Dolaysyla Tarde
asndan herhangi bir nesnenin retimi yani ekonomi politiin metas ile kltrel, sanatsal
daha dorusu entelektel retimin yaplma koullar ayn olmak zorunda deildir. nk bu
bir kavram sorunu haline dnmektedir. Somut olan ile soyut olann retimi ayn anlayla
m sregelmelidir problematiini ierir.
stanbul, 2013, s.14
49
Tarde ekonomi politiin zenginlik deerleri ile ekonomik psikolojinin ortaya att
hakikat deerleri valeria veritas106 arasndaki ilikiyi netletirmeye ve farkllklarn
gstermeye almaktadr.
5.3.
Deerin oluumu ve retimi
Deer en geni anlamyla anlaldnda, btn sosyal bilimi kapsar. Renk gibi,
eylere atfettiimiz, ama gerekte, renk gibi tamamen znel bir biimde sadece bizim
iimizde varolan bir nitelik, bir kalitedir. 107 Bu nitelik bireylerin arzusuna, inancna gre
ekillenmektedir. Deer kavram Tarden da belirttii gibi bir ok bilim alanlarnn
aratrmasna dahil olmaktadr. Tarde ekonomi alannda deer kavramnn deerini
sorgulamaktadr. Ekonomik psikoloji adl eserinde klasik ekonomik anlayn deer
kavramna yeterince eilmediini belirtmektedir. Sosyal dnyada deer kavram bireylerin
inanlarn ve arzularn etkileyerek dorudan eyleyiciliini belirlemektedir. Bu sebeple ki
Tarde sosyal dnyada belirledii yasa ile yani taklit, ztlk ve icat ile ekonomi arasnda
paralellik kurarak sistemi aydnlatacan ne srmektedir.
Tarde asndan deer, arzu ve inanca bal deikenlik gsterir. Eer bir varlk arzu
ve inanlarn nesnesi oluyorsa deerlidir bu olmad takdirde o varlk iin deerden sz
etmemiz mmkn deildir. Dolaysyla Tarde iin arzu ve inancn sosyal dnyada bireyler iin
ne kadar etkili olduunu bir kez daha grmekteyiz. Deeri oluturan arzu ve inanlardr.
Ekonomik psikoloji adl eserinde de deeri bu kavray ile aklayarak ekonomi alannda
deeri yceltmektedir. Tm ekonomik etkinlikler deer anlayna dolaysyla arzu ve inanca
bal olarak ilemektedir. Tarde deerin nasl, hangi sebepler ile belirlendiini
106 Gabriel, TARDE, Monadoloji ve Sosyoloji , ev. zcan Doan, Minr

Yaynevi, stanbul, 2013, s.12
Ankara, 2004, s.61
50
sorgulamaktadr ve buna arzu ve inancn etki ettiini bizlere gstermektedir. " Bir varln
deeri, o varla ilikin arzu ve inanlarn byklne baldr. 108
Ekonomi alannda da arzu ve inancn akn belirlemeye almaktadr ve Marxn ve
A.Smithin bu noktay atladklarn belirtmektedir.109 Bu ekonomistler ekonomide emei
merkeze almlar ve ekonomiyi ynlendiren, deeri belirleyen etmenleri yani arzu ve inanc
gz ard etmilerdir. Tarden ekonomisi, Lepinayn okumasyla, tketicilerin deien ve
istikrarsz arzular ve mucitlerin dehas, iinin salt yeniden-retici emeinin ekonomik
analizindeki merkeziyetini bozar.110
Tarde ekonomi de arzu ve inanc merkeze koyarak ekonomiyi daha iyi
aklayabileceimizi belirtmektedir. nk sosyal dnyada toplumsallk arzular ve inanlar
ile olumaktadr. Marksist teorilerin emek merkezli yaklamlarnn yannda Tarde bize
yeniden retimin ehemmiyetinin yaraty boyundurluk altna almasna karn yaraty n plana
karmaktadr.111
Tarde Marx eletirmektedir nk Marx nceden belirli bir tarih yazmaktadr ve
Tarde buna iddetle kar kar. Gelecei bu kadar net bir ekilde izmesini eletirerek
gelecein bilinemeyeceini, nafile bir aba olacan belirtmektedir. Akn aklamalara kar
karak icadn, yeniliin taklidin her an olabileceini ve bunlarn akn olmadn
belirtmektedir. Marx emei aknlatrmtr, Adam Smith grlmeyen-gizli el imgesi ile
aknla dayanarak ekonomiyi aklamaktadr, Tarde bunlar eletirir ve kendi aknla
dayanmayan bir ekilde ekonomi alann akladn belirtir. Arzu ve inan her an ortaya
kabilecek canl kuvvetlerdir ve bireylere her an etki edebilmektedirler. Bylece yenilik ve
yeniliin yaylmas nceden kestirilemezdir ve akn alanlar deildir her an ortaya
kabilmektedirler.

109 A.g.e. s.77
110 A.g.e. s.61
51
5.4. statistik ve Arkeoloji Bilimlerinin Etkisi
Tarde arzu ve inancn izinden giderek toplumsal olan yani okluu aklamaya
alrken bireyler aras etkileime dikkat eder ve bunu daha iyi zmleyebilmek iin dier
bilimlerden yardm almaktadr. Onu inter-disipliner yapan ve gnmze yaknlatran en
nemli mevzulardan biri dier bilimlerle analojiler kurarak her eyi aklamasdr.
Tarden bilgi teorisinde istatistik ve arkeoloji bilimlerine mhim bir yer verdiini
grmekteyiz. statistik ve arkeoloji bilimleri, taklit ve icatlarn oluumunu ve yaylmn takip
etmektedirler. Bu anlamda arzu ve inanlarn akn takip edebilmemiz iin de gerekli
bilimler olduunu syleyebilmekteyiz. Bireyler arasndaki akan iki gcn, arzunun ve
inancn peinden giderek bireyler aras etkileimdeki ortaya kn ve yaylmn
gzlemleyebiliriz. Arkeoloji ve istatistik bilimleri icadn ve taklidin toplumsaldaki etkisini
grebilmek iin yardmc olan, tm yaylmn analizini yapan, len ve bir tablo sunan iki
nemli bilimdir.
statistik ve arkeoloji bilimi aslnda benzer bilimlerdir fakat Tarde ikisi arasndaki
ayrm da belirtmektedir. Biri paleantolojidir; dieri sosyal psikolojidir, Tarde iin. Arkeoloji
Tardea gre, daha felsefidir, istatistik ise daha bilimseldir. 112
Arkeoloji eski tarihin kalntlarn ortaya karmaktadr, gemiteki icatlar ve taklitleri
aratrmaktadr. statistik ise gnmzdeki icat ve taklitlerin takibini srdrmektedir. Bu
anlamda Tarde iin istatistik daha nemlidir. Aslnda, istatistik retimi, arzularn ekonomisi
diyebileceimiz eyin llmesini salayacaktr. 113 nk istatistik bilimi ile amzdaki
icatlarn, yeniliklerin, deiimlerin ve taklitleri yaylmasnn haritasn blgelere ayrarak
112 A.g.e. s.112
113 A.g.e. s 58
52
inceleyip gsterebiliriz. Bireylerin arzu ve inancnn ynn tespit edebilmede daha ok

yardmc olmaktadr. Bu sebeple Tarde istatistik bilimini toplumsal aklamada kullanlmas
gereken bir yntem olarak grmektedir. Lakin Tarde arkeolojiyi tamamen telememektedir.
Arkeoloji bilimi iinde okluu barndrmaktadr ve okluklar aklamaktadr.
Arkeoloji bizlere okluu gstermektedir ve bireyin iindeki okluklar gstermek

isteyen dnr iin vazgeilmez bir bilimdir. Burada her ne kadar bilimsellie nem veren
bir dnr olsa da her eyi yani toplumsal olgular aklarken Tarden metafizikten, soyut
olandan kopamadn ve de felsefeyle i ie bir epistemoloji oluturduunu grmekteyiz.
Disiplinler aras dnce sistemini bir kez daha gzler nne sermektedir.
Tarde bireyler arasndaki arzu ve inancn akn aklamak iin istatistik biliminde
yayla fikrini oluturmutur. Yayla fikri ile icadn rahat bir biimde takip edilebilirliini
amalamaktadr. Yayla fikri, ayrntya ve sonsuz ke gsterilen dikkatin, uzun vadeli
toplumsal deiimin ve yeni toplumsal olgularn ortaya knn belirsizliinin anlalmas
bakmndan, Tarden yaklam iin olduka anlamldr .114
Sosyal dnyadaki arzu ve inanlarn yaylmn sabit olmayan eriler ile sembolize
ederek gstermeye almtr. Bir dncenin ya da bir nesnenin icada dnm ve taklit
olarak yaylmasn geometrik erisi ile takip etmektedir.115
Psychologie Economiquede hem bireylerin hem de halklarn, ilkesi taklit
olan kapal bir eri ile mi yoksa icadn mevcut olduu ve yeni imkanlarn ortaya
kt ak bir eri ile mi belirlenmi olduklar ortaya koyularak birbirlerinden ayrt
edilebileceini belirtir. 116
Bylece istatistik bilimi ile toplumsal olgular aklamak ok daha net olabilecektir.
Tarde yeni arzularn ve inanlarn douunu, yani icatlarn oluumunu ve taklit araclyla
yaylmasn, sosyallemesini takip edebilmek ve bireylerin eski deer anlaylar ile yeni
114 A.g.e. s.57
115 A.g.e. s.113
116 A.g.e. s. 57
53
deer anlaylar arasndaki diren ve uyum gstermelerini izleyebilecek bir yntem arac
oluturmutur.
6.Blm- Tarden topyas olarak Yeralt Cenneti
Tarden dncesine gre sosyal dnyada bireyler aras etkileimin ok nemli

olduunu, ve hatta toplumsal yaamn oluumunun yani br deyile taklidin oluumunun
sebebi olduunu onun kendi yaratt topyasna bakarak anlayabileceimizi dnmekteyim.
Onun topyasnda fark edeceimiz bir dier nokta ise sosyal taklit teorisini oluturmu ve
taklidin yasalarn ortaya koyarak sosyal dnyay aklayabileceimizi dnen bir dnr
olmann yan sra yenilie, deiime, ilerlemeye, entelektel bilginin artna yani sanatlara ve
bilimlere ok nem verdiini grmektir. Tarde Gelecein Tarihinden Alntlar adl eserinde
bir topya oluturmutur. Bu topik dnyada yeryz yaamnn sonu gelmekte, gne
soumaktadr ve insanlar zm yer altnda yaama da bulmaktadrlar. Tarde kurduu yer
alt cennetinde, bireylerin zihinsel etkileimlerinin neredeyse kusursuzca srebildii bir
dnyay resmetmektedir.117
Burada bireylerin iletiimini, zihinsel etkileimlerini engelleyen her trl etkenin
ortadan kalktn grmekteyiz. Ve byle bir dnyada her eyi, tm insanlk tarihini bu saf
iletiim ile batan kurarak, bireylerin mkemmel bir a rdn bizlere gstermektedir. Bu
yeralt cennetinde Tarde yenilii, icad yceltmektedir. cat yapmann, yenilie alan kapnn
bo zaman olduunu okuyuculara gstermektedir.
Bo zaman gndelik hayatta olumsuz ya da nemsiz bir zaman aral olarak
anlalmaktadr. Oysa Tarde iin bo zaman icadn, yeniliin ortaya kt zaman olmasyla
ok mhim bir zaman araldr. Bo zamanda insan dnmeye, okumaya, gezmeye, rahata
117Gabriel, TARDE, Gelecein Tarihinden Alntlar, ev. Blent zcan, Say
Yaynlar, stanbul, 2011
54
istee bal olarak dier insanlarla iletiim kurmaya yarayan zaman araldr. Ayrca herhangi
bir sanat ya da spor dal ile uramak ya da bir bilim dal ile ilgilenmek de bu zaman
aralnda olmaktadr. Bo zamann bireyler aras etkileime olduka etkisi grnmektedir.
Dolaysyla bo zaman yeniliin, icadn ve farkl dnebilmenin zaman olabildiinden ve
ayn zamanda icadn toplumsallat taklit olarak yayld zaman dilimi olduundan dolay
Tarde iin ok mhimdir. 118
Gelecein Tarihinden Alntlar adl topyasnda Tarden zlemini ektii bilgi, bilim
ve sanat dolu entelektel bir sosyal dnyadr. Tarde yeni kurduu dnyada ilk bata sanatlara
ve bilimlere yer vererek daha sonraki sistemin bu ekilde taklit ederek ve bu entellektellii
yeni icatlar ile deitirerek varln srdrmeye devam edeceini belirtmektedir. Tekrarn
ztln ve uyumun srekli birbirini takip ettii bir evren anlay ile ilk olarak icad ortaya
atm ve bir aradala etki ederek ilk nce toplumsal hayatta diren ile karlam daha sonra
icat toplumsaln inan ve arzusunun ynelimine etki ederek nfuz bulmu ve taklit edilerek
yaylmtr. Bu eserdeki icat insanln devamn salamak iin insan yaantsnn yeraltna
tanmas gerektii fikridir. Tarde bu topya ile kendi dnce sistemini gerekletirebilen
mutlu insanlarn, zihinlerin birliini gstermek istemitir.
118 TESMERALSEKDZ, 3.say , Tarde ve mikro sosyoloji , Temmuz 2008, s. S.82

55
SONU
Bu almann konusu Gabriel Tarden epistemolojisini incelemek ve kurmu olduu

sosyal taklit teorisine aklama getirmek olmutur. Tarden eserleri incelenerek ve kurduu
balantlara bakarak, taklidin toplumsall oluturduu dncesine ulalmtr. Taklit ile
toplumsal alanda yenilik yaylmaya balar ve deiimler ilerlemeler meydana gelir. cadn icat
olarak kabul edilebilmesi iin yaylmas ve bireyler tarafndan kabul edilmesi gerekmektedir.
cat ancak taklit edilebilirlii mmkn olduunda icat olarak kabul edilebilmektedir yani icat
toplumsal etkileyen bir form olarak grnr ancak ayn zamanda Tarde iin bireysel bir
edimdir ve icadn toplumsal olan fikirsel, eylemsel, inan ve arzu nesnesi haline gelerek taklit
edilebilme edinimine ihtiya duyduu vurgulanr.
Tarden epistemolojisi birey ve toplum kavramlarn sorgulatmas ve farkl bir yorum
getirmesi anlamnda da dikkat ekmektedir. Bireyden bamsz bir toplum yoktur, aslnda
toplum dediimiz salt bir kurgu olmaktan baka bir ey deildir. Burada bireylerin beyinsel
olarak ortaklndan, ortak deer ve anlay kalplarndan bahsetmekte ve ortak bir zihin
birlii ile bunun kabullenildiine dikkat ekmektedir. Bir dier nokta ise bu alma ile
toplum ve birey kavramlarnn felsefeden koparlarak incelenemeyecei belirlenmitir. Felsefe
kavramlarla oynamakta, kavramlar kullanmakta ve sorgulamakta ayn ekilde kavramlarn
birbirleriyle ilikisini kurmaktadr ve hayat, toplumsall aklamak iin bu ynteme
gereksinim duyulacann zorunluluundan bahsetmesi Tarde tez konum olarak sememin
ilk sebeplerindendir. Tarde bu noktada daha sonradan da Deleuzeun ele ald dncenin
temelini oluturmutur; Tekil dnce vurgusu yaparak esasnda dnce dediimiz kavramn
56
oulluundan bahsetmektedir. Bireylerin ortak bir zihin birlii oluturarak dndn ve

bu dncenin de toplum olduunu vurgulayarak tekil bir kavramn oulluu barndrdn
yadsyamayacamz
gstermektedir.
Tam
bu
nokta
da
eletiri
getirilebileceini
dnmekteyim. Genellemelere kar kan dnrn bir genellemeye ulamaya altn

grmekteyiz. Toplum bireylerin her birisidir ve ayn zamanda kollektif bir beyindir. Tekil
dncenin oulluunu vurgulamas kk olann byk olandan daha karmak olduu
genellemesi ile karmza kmaktadr. Kk olann byk olandan daha karmak olmas ve
daha anlalmaz olmas klasik mikro-makro anlaynn ters yz edilmesi anlamna
gelmektedir. Tarden monat anlayna baktmzda Leibnizin monadlar gibi mikro kosmoz
olarak tanmlanmadn gryoruz, Tarde iin her bir monat evreni kendi iinde sourmutur
dolaysyla her bir monad evrendir, evrenin bir paras evrenin kendisi olmutur ve bu
anlamda da sonsuz kk ve sonsuz byk kavramlar arasndaki farkn kalktn
grmekteyiz. Sonsuz kk olanlar monadlarn birbirlerinden ayr dnyalara sahip olmalar
sebebi ile her biri birbirinden daha karmaktr. Tarden bize dndrtmeye alt sorunun
Para iinde btn barndyorsa btn paradan byktr diyebilir miyiz? bu olduunu
dnmekteyim. Tarde bunu ontolojik bir sorun haline getirmitir. Her bir monad ayr bir
evrense ve bu evrenlerin her biri birbirine benzer (bir arada olmakl sebebi ile ) , birbirine
ak ve ayn zamanda birbirinden farkl ise evrende birbiri ile ortak yanlar olan ama
birbirlerinden farkl olan milyonlarca evren mmkn olmaktadr. Tarde bu sorunu ele alarak
btn kenara atp paraya ynelmemizi tavsiye etmez. Aksine btn anlamann yolunun
paralara ve paralar aras ilikilere ynelmek olduunu kantlamak istemektedir. Onun derdi
sosyal dnyay, hayat anlamlandrabilmek ve aklayabilmektir Bu sebeple sosyal bilimlerde
insanlarn bir aradalndan oluan ve toplumsall salayan taklide ve taklidi ynlendiren
arzu ve inan glerine ynelinmesini tavsiye etmektedir.
Ayrca Tarden monadlarda benin oluumu ile ilgili yapt aklamalara bakarsak
Husserl ile ilikilendirebileceimizi dnmekteyim. Tarden monadlar her biri evrene
sahiptir ve ben algsn dier evrenlerle bir araya gelerek olutururlar. Husserle gre de ben
kurgusu tekinin varln alglama ile aklanmaktayd, bunu Tarde da Descartesa ynelttii
eletiriye baktmzda grmekteyiz. Kendi dnmesinden phe edememe durumuna
eletirel yaklaarak baka biri tarafndan alglanmak ve algland kiiyi alglamak ile kendi
varlmz yadsyamayacamz belirtmektedir. Tarden dncesinin temelinde zihinler
aras etkileim olduunu bir kez daha vurgulamak istiyorum. Toplumsal, icad oluturan
aslnda baktmzda monadlarn biraraya gelme eilimi yani bireylerin birbirlerinden
57
etkilenmeleri oluturur. Tarden monadlar ak olmalar sebebiyle Leibnizin monadlarndan

olduka farkl bir yol almaktadr. Monadlarn birbirlerinden etkilenmeleri ve etkilemeleri
sebebiyle ve bir arada olmalar sebebi ile taklit olumaktadr.
Tarden felsefeye getirdii eletiri Olmak felsefesine bir bakaldrdr nk olmak
felsefesi Tarden sosyal hayat aklad arzu ve inan kavramlarna deinmemektir. Bu
sebeple Tarde kendi kavramlar ile bir felsefe oluturmaktadr. Sahip olmak felsefesi arzu ile
inan ile ve insandaki hatta Tardea gre tm evrendeki canllarn doyumsuzluklar ile
desteklenmektedir.
Felsefe varlk alannda skp kalmaktan karlmakta ve iyelik eki
getirilerek insann bir eye sahip olmas zerine gidilmektedir. nk bir eye sahip olmak
ayn zamanda bir varla sahip olma anlamn da kapsamaktadr. Tarde iin nemli olan
mesele olmak ya da olmamak deildir ona gre esas mevzu bir eye sahip olmak ya da sahip
olmamaktr.
Ben varm argmannda sadece kendi varlm karabilirim ve kendim
dndakiler hakknda bir fikrim yoktur lakin ben sahibim argmanna ben varm evet ve
benim dmdakileri alglyorum ve sahibim anlamn kartmaktadr. Burada Tarden
Descartes, Kant, Heidegger gibi ze ulamak, varl ortaya karmak ve nitelemek gibi bir
problem edinmediini hatta bu tarz ynelimlerin felsefede akl tkanklna yol aacan
belirterek felsefe de iyelik derecelerine ynelmeyi nermektedir. Tarde bu anlamda kimlik
problemini geride brakarak bir tr deiim felsefesi nermektedir. Sahip olmak, iki g olan
inan ve arzunun insanlara kazandrd edinimdir.
Toplum kavramna baktmzda ise bireylerin ve bireyler aras etkileimin nemini

vurgulayarak bir aradaln dinamizminin bu sayede olutuunu belirtmektedir. Taklidin
yaylmasnn ve nerelerde dalgalanacann insanlardaki arzu ve inanlara bal olduunu
belirtmesi kanmca onu ayakta tutmaktadr. Bu modern zamanda olduka tutarl bir savdr.
Artk internet, televizyon, reklamlar, afiler ile yani medyann ynlendirdii iletiim faktr
ile birok icat taklit edilerek yaygnlamaktadr. Hem yaadmz evreden etkilenerek hem
de artk medyann ynlendirmesi ile arzu duyma ya da bir eyi arzunun nesnesi haline getirme
durumu
sz
konusudur.
Girardn
paradigmasndan
aklarsak
arzu
nesnesinin
dolaymlayclar oalmaktadrlar. Bu da bizi sorgulamaya armaktadr; bir eyi arzularken

salt kendimiz
karar vererek o eyi gerekten istediimizi belirleyebiliyor muyuz yoksa
ailemizden, arkadalarmzdan, hocalarmzdan, i arkadalarmzdan, patronlarmzdan,

nllerden yani dahil olduumuz alardan ve imrendiimiz ideal tiplerden etkilenerek mi
58
istediimiz eyi istiyoruz? Ve bu etki ana gnmzde sosyal medya ve reklam sektrn de
eklersek tm bu karmak adan etkilenerek mi arzu ve inanlarmzn seyri yn bulmaktadr?
problemi ortaya kmaktadr. Tarden dedii gibi bir tr uyurgezerlik durumundayz ve
bilinli hareket ettiimizi sanyoruz lakin doamzn iki gc olan arzu ve inancn akkanl
etkisinde srklenerek gidiyoruz demek kanmca insann bilinliliine duyduu gveni
sarsmaktadr. Bu sorunun yantn iki seenei de birletirerek oluturarak istiyorum ve bence
Tarde da buna dikkat ekmek istemektedir. Tarden dediklerinin doruluk pay olduunu
kabul edip u sonuca varabiliriz ki ; nsan dierlerinden farksz yapmaya btn gcyle
alan bir dnyada kendin olarak ben olarak kalabilmek, dnyann en zor savan vermek
demektir.
KAYNAKA
AKAY ,Ali, Tekil Dnce , Balam Yaynclk, stanbul, 2004

CEYHAN, Arsen, Ren Girard Dnce Dnyasn Giri, kinciGrup, (evrimii,
http://www.ikincigrup.com/index.asp?haberID=27811 )
EB, Murat S., Yeniliklerin Yaylmasnda Sosyal Taklidin ve Kanaat nderlerinin
levsel nemi: Gabriel Tarden Sosyal Taklit Teorisi Asndan Bir nceleme , letiim
Kuram ve Aratrma Dergisi, Say:34
DELEUZE, Gilles,
Spinoza zerine On Bir Ders, ev.: Ulus Baker, Kabalc
Yaynlar, 1. Basm, ubat 2008.

DELEUZE, Gilles, Nietzche ve Felsefe, ev. Ferhat taylan,Norgunk Yaynlar,
stanbul , Aralk, 2010
DELEUZE,Gilles, Leibniz zerine Be Ders, ev. Ulus Baker, Kabalc Yaynlar,
stanbul, Ocak, 2007
DESCARTES, Akln Ynetimi in Kurallar, ev. Mntekim kmen, Sosyal Yaynlar,
stanbul, Mays, 2010
59
DURKHEM, Emilie, Toplumbilimde Yntem Kurallar, ev. zer Ozankaya, Cem

Yaynevi, stanbul, 2013
FREUD, Sigmund, Uygarln Huzursuzluu, ev. Haluk Barcan, Metis Yaynlar,
Temmuz, 2011
HOBBES, Thomas, Leviathan, ev Semih Lim, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, Ocak,
2011
KIRILEN, Gkhan, Gabriel Tarden Sosyolojisinde Eski in Kavramlar ( evrimii,
https://ankara.academia..edu/GOKHANKIRILEN )
LEBNZ, G.W., Monadoloji ya da Felsefenin lkeleri, ev. Ogn rek, Biblos
Yaynlar, stanbul, 2009
RAY, Mehmet, Ren Girardda iddet Kavram zerine , Cogito Dergisi, nsan
Giyinir zel says, Yap Kredi Yaynlar, Say 55 , 2008
ZER, Hanife, Kuyucakl Yusufta Arzu genleri, Trk Dil, Edebiyat ve
Halkbilimi Aratrmalar Dergisi, 2013 Yl:1, Say:2
TARDE, Gabriel, Laws of mitation, New York: H. Holt and Company, 1903
TARDE, Gabriel, Monadoloji ve Sosyoloji , ev. zcan Doan, Minr Yaynevi,
stanbul, 2013
TARDE, Gabriel, Ekonomik Psikoloji , ev. zcan Doan, teki Yaynevi, Ankara,
2004.
TARDE, Gabriel , Gelecein Tarihinden Alntlar, ev. Blent zcan, Say Yaynlar,
stanbul, 2011
TESMERALSEKDZ, 3.say , Tarde ve mikro sosyoloji , Temmuz 2008.
TOPUOLU, Hamide , XIX. Yzyl Sosyologlarnda Hukuk Anlay , Ankara
niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar, No: 151
UYGUR, Nermi, Edmund Husserlde Bakasnn Beni Sorunu, Yap Kredi
Yaynlar, 1. Bask, Ocak 1998, stanbul.
http://www.korotonomedya.net/kor/index.php?id=21,120,0,0,1,0 (evrimii)
60
http://www.sozluk.net/fransizca-turkce-ceviri (evrimii)
http://www.nedirnedemek.com/teklik-nedir-teklik-ne-demek ( evrimii )
https://www.nisanyansozluk.com/?k=arzu&x=14&y=8 (evrimii)
http://www.nedirnedemek.com/arzu-nedir-arzu-ne-demek (evrimii)
https://www.nisanyansozluk.com/?k=inan%C3%A7&x=13&y=7 (evrimii)
http://www.nedirnedemek.com/inan%C3%A7-nedir-inan%C3%A7-ne-demek (evrimii)
61

Gabriel de Tarde-Tez, Gabriel Tarde Epistemolojisinde İki Güç Olarak Arzu Ve İnanç

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gabriel de Tarde-Tez, Gabriel Tarde Epistemolojisinde İki Güç Olarak Arzu Ve İnanç

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi

Lisans Bitirme Tezi

Gabriel de Tarde Epistemolojisinde Taklidin Yasalar ve

Tarden Doa ve Evren Anlay

Teklik okluk / Birey-Toplum

Taklit ( mitation ) Nedir? ve Taklidin nemi

Tardeda ki Temel G Olarak; Arzu ve nan

Arzu ve nan Kavramlarnn Ekonomideki Etkisi zerine

V.I . retim ve Yeniden retim

Deerin oluumu ve retimi

statistik ve Arkeoloji Bilimlerinin Etkisi

Tarden topyas olarak Yeralt Cenneti

Gabriel de Tarde ann unutulmu filozofu, sosyolou, krimonoluu ve hukukusu

almann amac ise Tarden da vurgulad gibi bilimler aras geikenlii

Bu anlamda tezin amac da Tarde

epistemolojisinde taklidin yaylma yasalarn aklarken tekil dnce oluturmak ve

Beinci blmde arzu ve inancn ekonomiye etkisi belirtilecektir. Bu blmde Tarden

Sen bedende kk bir alemsin fakat hakikatte ise kainat sensin

1.BLM Tarden Doa ve Evren Anlay

2 dnya denildiinde Tarden evreni aklarken ayrd fiziki, biyolojik-canl ve

Tarde evrendeki Tekrar teorisine baktnda fiziki dnyann titreim, organik

sosyal dnyann ise taklit yoluyla tekrarlanmas bakmndan

birbirinden ayrldn belirtmektedir. Bu nedenle taklidi en nemli hayat kudreti;

dnyasnda hayati kkenli tm benzerlikler, ii ya da d organik reme itibaren, kaltsal

3 Murat S.EB, Yeniliklerin Yaylmasnda Sosyal Taklidin ve Kanaat nderlerinin

Tarde bilimlerin birbirlerine adeta salam zincirlerle bal olduklarn, birbirlerine

kurmamaldrlar.7 Tardea gre bilimler arasnda analojiler aikardr ve bunlar kullanarak

5 TESMERALSEKDZ, 3.say , Tarde ve mikro sosyoloji , Temmuz 2008, s. 50

M.Espinasn aratrmalarn, sosyal olgular aklarken biyolojik verilerden de

Buradan anlalabilecei gibi sosyal olgular, hayvanlarn yaantlarndaki, kimyasal

2.BLM - Teklik-okluk / Birey-Toplum

Bu pasajda da grld gibi okluk iinde tekil dnceyi barndrmaktadr. Ve ayn

Durkheim bireylerin zerinde, onlara dardan

Tarde anti-Durkheimc ve anti-Spencerc olarak yorumlamamz mmkndr.16 kisi

stabilitesi-durgunluu her birinin ebatlarnn farkllnn bir sonucudur. Ve tekil bireyler

Toplumsal onun iin monadoloji demektir diyebiliriz. Tarde monadlar ve onlarn

incelediimizde toplumu incelerken bireyci olmaktan ok bireyden kopmayan bir sistem

Tarde asndan bakldnda toplumsal; bireylerin yaamlarn srdrd mekan

Sonsuz-kk demek ki sonludan nitelik bakmndan farkllayor; hareketin,

28 Murat S., EB, Yeniliklerin Yaylmasnda Sosyal Taklidin ve Kanaat

Sosyal bilimlerde de bireye, monada srt evrilmemesi gerektiini hatrlatr. Byk

iletiim veya deiim ( rnein etki, itaat sempati veya eitim )

ilikisidir.31 Birbirlerini etkileyen ve birbirlerinden etkilenen bireyler bir zincir oluturarak

3. BLM - Tarde in mitation (Taklit) Nedir? ve Taklidin nemi

, taklit kelimesinin ise (~ Ar takld

aynsn yapma, kopyalama, bir modeli aynen izleme )

Arapadan trediini gryoruz.

taklit olgusuyla aklayabiliriz. Sosyal dnyada taklit vastasyla tekrarlanma olmaktadr. Ya

42 Gabriel,TARDE, Laws of mitation, New York: H. Holt and Company, 1903

Beyinler aras etkileimde iletiimin roln n plana karmaktadr. Tarde bireyler

Tarde fizik dnyadaki, biyolojik dnyadaki ve sosyal dnyadaki tm fenomenleri

50 Murat S, EB, Yeniliklerin Yaylmasnda Sosyal Taklidin ve Kanaat

52 Murat S., EB, Yeniliklerin Yaylmasnda Sosyal Taklidin ve Kanaat

55 TESMERALSEKDZ, 3.say , Tarde ve mikro sosyoloji , Temmuz 2008, s.126

Tarihe baktmzda ilksel toplumlardan gnmze kadar atma mevcuttur. Lakin

Bu sebeple daha nceden kanksam

olduklar hayatlarna, inanlarna, geleneklerine yerlemi olduklar fikirlerin (arzularn ve

cezalandrmalar ve eitim basks gerekir onu bu yanltan korumak iin. 59 Tarden ok

Tardea gre bireyler yaam ynlendiren disiplinler oluturarak arzularn ve

Tarde adaptasyonu monadlar aras etkileim ile mmkn klnacan

Monadlarn ya da bireylerin eyleyiciliine vurgu yaplmaktadr. Taklit de bir eylemdir

Bu yasann birok rneini gnmzde kentte yaayan insanlara bakarak grebiliriz.

Tarde bu yasa ile matematiksel bir formle ulam ve taklidin yaylmasnn