78  Usl _________________________________________________________

Kurann Aktel Deeri

-Roger Garaudyin Kuran Tasavvuru zerineMustafa ZTRK
Actual Value of the Qur 'an: On Garaudy's Understanding of the Qur 'an
This paper deals with the views of French Muslim thinker Roger Garaudy on the
Qur'anic hermeneutics. Roger Garaudy was born in Marseilles, France in 1913. He
joined the French Army in 1939 but in 1940 he was detained in a Vichy concentration
camp in Algeria until his release in 1943. Elected to the National Assembly in 1945, he
later served as Deputy Speaker and Senator. Since 1962 he devoted himself to teaching
in the university and writing. His writings are on political theory and the philosophy of
civilizations. For many years one of France's leading Marxist theoreticians, he has
become increasingly interested in Islamic teachings and civilization, and in 1982 became
a Muslim. Among his publications: Promesses de l'Islam, Comment l'homme devint
human, L'Affair Israel, De l'anatheme au dialogue, Marxisme du XX. siecle, Appel aux
vivants.
Key Words: Qur'an, Hermeneutics, Roger Garaudy
Anahtar Kelimeler: Kur'an, Hermentik, Roger Garaudy
ktibas / Citation: Mustafa ZTRK, Kurann Aktel Deeri -Roger Garaudyin
Kuran Tasavvuru zerine-, Usl, 2 (2004/2), 77 - 101.
Batdan, gnein batt lkeden geliyorum ama onun
Douda doasna uygun olarak doduunu grm deilim.
Allahtan korkmak, cezalarndan korkmak deildir; Onu
honutsuz etmekten korkmaktr. Ve buna ak denir.
Roger Garaudy

Giri
Roger Garaudy (Reca Carudi), modern zamanlara ait byk bir dnce
adamdr. Gerek felsef gerekse din dnce ve grleriyle birok akademik aratrmaya da konu olan bu byk dnrn slm semi olmas,
zellikle biz Mslmanlar iin kayda deer bir olaydr. Marksizmin dnsel temellerini yoktan var etmeye muktedir olacak kadar derinlikli felsef

Yrd.Do.Dr., lahiyat Fakltesi Tefsir Anabilim Dal.

birikiminin yan sra Uzakdou dinleri, Yahudilik ve bilhassa Hristiyanlk

hakknda da ok geni bir mktesebat bulunan Garaudyin Mslman
olmas, her eyden nce slm Batnn idrakine sunmas bakmndan
nemlidir. Ayrca, mrnn byk bir ksmnda slm dairesinin dnda
dolaan, Mslman olduktan sonra da, Ben slma bir kolumun altnda
Kitb- Mukaddes, tekinin altnda Marksn Kapitali ile geldim. kisini de
brakmamaya kararlym.1 diyen Garaudyin ird-ihtiyr olarak benimsedii dinin en temel kaynana ilikin telakki biimini tanmak ve tantmak
da nemlidir. nk, dnya yalnzca arktan ibaret olmad gibi slm da
sadece egemen Snn yorumla snrl deildir.
Bu almada, Roger Garaudyin geleneksel Snn anlayla uzlatrlmas neredeyse imkansz gzken Kuran tasavvuru ortaya konulacaktr.
Konunun ileniinde dnrn Trkeye evrilmi muhtelif kitaplarndaki2 grleri mmkn mertebe yorumsuz aktarlacak, dier bir deyile,
almada deskriptif bir dil kullanlmak suretiyle deerlendirme ve takdir
hakk okuyucuya braklacaktr. Daha akas, Garaudy Batnn avukatlna soyunan biridir, yahut o, objektivist bir iradeyle Allahn tarih-st
hkmlerini mildi 7. yzyl Arap Yarmadasna irca etmek isteyen bir
tarihselcidir, veyahut da Kuran temelinde yaanabilir bir slm nasl
olmaldr? sorusuna cevap bulmaya alan samimi bir Mslmandr gibi
tanmlamalardan istinkaf edilecek olan bu almadaki dahlimiz,
Garaudyin Kuranla ilgili grlerine dorudan veya dolayl ekilde kaynaklk eden Mslman dnrlere atfta bulunmakla snrl olacaktr.
Garaudyin Hayat ve Eserleri Hakknda Birka Not
Roger Garaudy 17 Temmuz 1913te Fransann Marsilya kentinde dnyaya geldi. Yarm asr akn bir hayat tecrbesinden sonra 2 Temmuz
1982de, Cenevrede iken kelime-i tevhidi syleyerek slm setiini aka
1

Roger Garaudy, Htralar, ev. brahim Demirci-shak Yeti, Hece Yay., Ankara 2004, s.
303.
Garaudyin Trkeye kazandrlan belli bal eserleri unlardr: Jean Paul Sartre ve
Marksizm (1964), Sosyalizm ve Ahlak (1965), slmiyet ve Sosyalizm (1966) veya Sosyalizm ve slam (trz.), Karl Marksn Fikir Dnyas (1970), Sosyalizmin Byk Dnemeci
(1970), slmn Vadettikleri (1983), Siyonizm Dosyas (1983), Yaayanlara ar (1986),
Yirminci Yzyl Biyografisi (1989), srail, Mitler ve Terr, slam ve nsanln Gelecei
(1990), Entegrizm: Kltrel ntihar (1992), Yaayan slam (1995), nsanln Medeniyet
Destan (1995), Aforozdan Diyaloga (1996), Htralar (2004).

_________________________________________ Kurann Aktel Deeri  79

80  Usl _________________________________________________________

ilan etti. Genlik yllarnda bir sre Protestan Genlik Tekilatnn bakanlk grevini yrtt, ayrca Fransz Komnist Partisine (FKP) ye oldu.
1945te partinin merkez komite yeliine getirildi. 1945-51 yllar arasnda
Tarn milletvekillii yapt. 1956da ise partinin siyasi bro eflii grevini
stlendi. Ayrca, 1956-58 yllar arasnda mecliste, 1959-62 yllar arasnda
da senatoda olmak zere Sein blgesini temsil etti.

lad. Btn bu eserlerinde genel dzeyde btn dnyann, zelde ise Bat
medeniyetinin sorunlar, insanln gelecei ve nc Dnyann bilgelikleri gibi temalar zerinde duran Garaudy, Mslman olduktan sonra da
eser vermeye devam etti.3

1953te, Maddeci Bilgi Kuram (Thorie matrialiste de la

connaissance, 1953) konulu doktora tezini tamamlad. lkin, Clermont
Ferrant (1962), daha sonra da Paitiers niversitelerinde retim yesi
olarak alt. Ayrca, Marksist Aratrma ve ncelemeler Enstitsnde
mdrlk yapt. Enstitnn mdr iken Hristiyanlarla diyalog balatt ve
bu arada hem diyalog meselesini hem de Marksist felsefeyi irdeleyen Aforozdan Diyaloga (De lanathme au dialogue, 1965) ve Yirminci Yzyl
Marksizmi (Marxisme du XX. sicle, 1966) gibi eitli eserler yaymlad.
1968deki mehur ekoslovakya olaylarnn ardndan FKP yneticilerini, Varova Pakt birliklerinin ekoslovakyaya mdahale etmelerini onamamalarna ramen gerekte SSCByi desteklemek ve Stalinci yntemlere
bavurmakla sulad. Yani ksaca Rusyann ekoslovakyay igaline kar
kt. Ne var ki, bu drst ve erdemli tavrndan dolay nce FKP siyasal
brosundan (ubat 1970), sonra da parti yeliinden (Mays 1970) ihra
edildi.
Reel politikann iinde yllarca milletvekili ve senatr olarak kalan, hatta
tek bana girdii cumhurbakanl seiminde yz binlerce kiinin oyunu
alan Garaudyin siyaset hayatnn bitmesi bir bakma onun dnsel dzeyde hzl bir gelime kaydetmesine vesile oldu. FKPden ihra edilmesinden ksa bir sre nce balayp daha sonraki yllarda kesintisiz bir ekilde
devam eden youn entelektel faaliyetlerinin rn olarak, Prag 68
Ertelenen zgrlk (Prague 68Libert en sursis, 1968), Sosyalizmin
Byk Dnemeci (Le Grand tournant du socialisme, 1970), te Gerekler (Toute la vrit 1970), Alternatif (LAlternative, 1972), Tarihi Kaderden Artmak (Dfalatiser lhistorie, 1973), Umut Projesi (Le Projet
esprance, 1976), Uygarlklarn Diyaloguna Dair (Pour un dialogue des
civilisations, 1977), Beer Nasl nsan Olur (Comment lhomme devint
humain, 1978), Yaayanlara ar (Appel aux vivants, 1979) ve Kadnn
Ykseliine Dair (Lavnement de la femme, 1981) gibi birok eser yaym-

Garaudye gre Kurann Mahiyeti ve Temel levi

slmn inan dnyasna hayatnn kemal devresinde giren Garaudy,
Kurann her eyden nce din-ahlk bir ar olduunu dnr ve bu
dnce temelinde ilh hitabn kesinlikle hukuki bir kanun metni olmadn syler. Kuran bir hukuk kitab olsayd, der Garaudy, toplumun
anayasasndan iktisad dzenine kadar sosyal hayatn tm alanlaryla ilgili
yasal dzenlemelerde bulunmu olmas gerekirdi. Oysa Kuran, tarihin her
dneminde toplumun ihtiyalarna uygun dzenlemelerin yaplabilmesi
iin temel ahlk deer ve prensipleri sunuyor, ama herhangi bir kanun
teklifinde bulunmuyor. Bilinen anlamda siyasetle ilgili olarak da sadece
radan sz ediliyor; fakat eklinin nasl olaca hususu inananlara braklyor. Ekonomi iin bir baka kelime, rib kullanlyor, [ama] onun da
nizmi tanm yaplmyor. Dolaysyla hep ahlk dsturlar veriliyor.4
Dikkat edilirse, Kuranda ahlkn hukuktan, sevgi ve merhametin kanundan stn tutulduu hemen anlalr. rnein, Mide 5/45. ayette, Biz
Tevratta onlar iin yle bir hkm/kural koymutuk: Cana can, gze gz,
buruna burun, kulaa kulak, die di ve yaralamalarda misliyle mukabele
(ksas) vardr! denilmi; fakat ayet, Kim [ksas] hakkndan vazgeerse, bu
vazgei-affedi onun iin bir kefaret olur. cmlesiyle bitirilmitir. Keza,
r 42/40. ayette su-ceza dengesinden sz edildikten sonra, Kim [ktl] affeder ve yapc bir ekilde davranrsa (slah) onun dl Allah
katndadr buyrularak af ve merhametin her hlkarda ok byk bir
erdem/fazilet olduu belirtilmitir. Kanunla meyyide uygulamak elbette
bir sosyal gerekliliktir; lkin yrekteki ak ve sevgiyle affetmek de beer
iliki dzeyinde manevi bir zarurettir.5
Dier taraftan, yasama (ter) ile ilgili ayetler evlilik, miras ve muayyen
be suun cezas gibi sadece birka konuyla snrldr. Yani, toplam olarak
3

4
5

Garaudyin biyografisi ve dnce hayatna dair fragmanlar iin Htralar ve 20. Yzyl
Biyografisi (ev. Ahmet Zeki nal, Ankara 1998) adl eserlerine baklabilir.
Roger Garaudy, Entegrizm, ev. K. Bilgin ilep, Pnar Yay., stanbul 1995, s. 93.
Garaudy, Entegrizm, s. 93-94.

_________________________________________ Kurann Aktel Deeri  81

82  Usl _________________________________________________________

Kurann % 4 hukuk ve % 0,7si ceza ile ilgilidir. Halbuki Kurann

tamamna yakn iman, ahlak, Doru Yolu, yani Allahn iradesinin gereklemesi iin takip edilecek prensipleri ele almaktadr.6 Bu demektir ki,
Kuran sz konusu olduunda asla bir meden kanun veya bir ceza hukuku
metniyle kar karya deiliz. Oysa tarihe baktmzda, eriat nce
Kuranda formle edilmi olan birka hukuki dzenlemeyle (ahkm)
snrlandrlmak istenmi olsa da bilahare ona hadislerde yer alan hkmler
ilitirilmi, son olarak da hukukularn yorum ve itihatlar, yani -teknik
anlamda- fkh ilave edilmitir. Gelenein talam bnyesinde kutsallk
kazanan bu memzu yap, Allahn gsterdii yol anlamndaki eriat ile
tamamen beer-tarih bir rn olan hukuki dzenlemelerin, yani fkhn
birbiriyle aynlemesi/aynletirilmesi gibi ok menfi bir sonu dourmu
ve buna bal olarak da gemi asrlardaki slm hukukularnn yorumlar
adeta birer dogmaya dnmtr.7

Fkh deikendir, Allaha gtren yol anlamndaki eriat ise tarih-st

ve evrensel bir deere sahip olup tm kitap ehli, yani byk ilh din
iin mterek bir sabitedir. rnein, Tevrat, ncil ve Kurana gre hakkyla
bilen ve emredici olan sadece Allahtr. Yine bu kitaplara gre gklerde ve
yeryznde mevcut olan her eyin gerek maliki ve sahibi Allahtr. te
bunlar, tarih-st deere sahip olan temel ilkelerdir. eriat bize bu tr
ilkeleri belirler ve asl amalar gsterir, program ya da yntem (minhc)
ise tarihin deiik zamanlarnda bu akn deerleri nfuz ettirmeyi salayan
bir aratr. te tam bu noktada, vahyin temel inan ve ahlk prensipleri ile
bu prensipler nda insanlarn rettikleri yasal dzenlemeler arasnda
kategorik bir ayrm yaplmaldr.9

Halbuki eriat, O (Allah), din konusunda, Nha emrettiini -ve sana

(ey Muhammed) vahiy araclyla rettiimizi ve ayn zamanda brahime, Musaya ve saya emrettiimizi- sizin iin de takip edilmesi gereken
bir yol olarak belirledi [Burada erea fiili kullanlmtr]. Tarih-st ilh
buyrua (ed-dn) titizlikle riayet edin ve bu konuda sakn ayrla dmeyin. ayetinde de (r 42/13) iaret edildii gibi, peygamberler araclyla
Allahn vahyine muhatap olan tm halklarn ortak yoludur. eriat kavramn, btn keml sfatlaryla birlikte Allahn varl, birlii ve aknl
gibi, vahiy kaynakl tm kitaplarda ortak olan ve tarihin hibir dneminde
deimeyen bir cevher (ed-dn) olarak gren Garaudy, bu cevhere/sabiteye
karlk tikel hukuki dzenlemelerin, szgelii, hrszlk ve cezas, kadnn
stats, evlilik ve miras gibi konularla ilgili hkmlerin Tevrat, ncil ve
Kuranda farkllk arzettiine dikkat ekerek eriatn, zamana ve zemine
gre deien fkh dzenlemelere indirgenemeyeceini syler.8

7
8

Roger Garaudy, Yaayan slm, ev. Mehmet Bayrakdar, Pnar Yay., stanbul 1995, s. 72.
Ayrca bkz. Garaudy, slm ve nsanln Gelecei, ev. Cemal Aydn, Pnar Yay., stanbul 1995, s. 72; a. mlf. 20. Yzyl Biyografisi, ev. A. Zeki nal, Fecr Yay., Ankara 1998, s.
316-317.
Garaudy, Entegrizm, s. 94.
Garaudy, Yaayan slm, s. 121-122; a. mlf., eriat Nedir?, ev. Salih Akdemir,
slmiyt (eriat Dosyas), cilt: 1, say: 4, 1998, s. 16.

Bu kategorik ayrm Kurann yorumlanmasnda lafzcln (literalizm)

nefyini/reddini gerektirir. Zira, eriatn gerekten tatbik edilmesinin lafzclkla hibir ilgisi yoktur. Gerek uygulama, Kuran ve snnetin koymu
olduu her hkmn ardnda, onun varlk nedeninin, ona zemin hazrlayan
ilkenin ve fiilen tatbik edildii tarihsel ortamn yeniden kefini gerektirir.
Hepsinden nemlisi, bu konudaki hermeneutik abann Kuran btnl
iinde gerekletirilmesidir. eriat, Kuran btnl iinde ilh irade
tarafndan emredilmi olan fiillerimizin her biri olduu iin, Allahn rzas,
herhangi bir ayeti, sz konusu btnlkten ve ilgili ayeti anlaml klan
tarihsel balamdan koparmay mucip bir literal okuma ile belirlenemez.10
Buradan hareketle denebilir ki muayyen bir tarihsel ortamda illete mebni olarak vaz edilmi bir hkmn tm zamanlar ve durumlar iin geerli
olduu sylenemez. Daha akas, srf Kuran metninde yazl olduu
gerekesiyle, er bir hkm lafzen ve/veya aynen uygulama iddiasnda
bulunmak, Allahn ezel ve deimez kanunu olan eriat (ed-dn), belli bir
hukuki dzenlemenin mild 7. asrn Hicaz blgesine mahsus uygulama
biimiyle zdeletirmekten baka bir ey deildir. Kukusuz, sabitlerin
yan sra deiken hkmler de Kurana aittir. Ancak bu ikisini birbirine
kartrmak, dier bir deyile, gnmz insanna 7. asr Arap Yarmadasndaki yaam biimiyle ilgili bir hukuki dzenlemeyi empoze etmeye
kalkmak, Kurana ve slma kar ilenmi bir cinayettir.11
9
10
11

Garaudy, Yaayan slm, s. 122-123; a. mlf., eriat Nedir?, s. 16-17.

Garaudy, Yaayan slm, s. 123; a. mlf., 20 Yzyl Biyografisi, s. 317-318.
Garaudy, eriat Nedir?, s. 19-20.

_________________________________________ Kurann Aktel Deeri  83

84  Usl _________________________________________________________

zetlersek, Kuran mesajnn btnnde ifadesini bulan sonsuz ve mutlak deerlerden doan bir yaama biimi olan eriat12 uygulamak, herkese
onurunun ve devlerinin anlamn kavratacak bir eitim sistemi ve siyasal
dzen kurmadan cezalandrmaya balamak deildir.13 Gerek uygulama,
tam anlamyla Mslman olmak, yani hayatn her nn Allah ile birlikte
yaamaktr.14 Oysa geleneksel ulemann teden beri eriat diye takdim
edegeldii, hrszn elini kesmek, kadna erkein miras paynn yarsn
vermek vb. uygulamalar eriatn karikatrnden baka bir ey deildir.
eriatn karikatrize edilmesi, Kuran ve snnette vazedilen hkmlerin
ruhunu kavrayamamak, nasslar parac ve literalist bir bak asyla anlayp yorumlamak ve nihayet ictihad faaliyetini dondurmak gibi bir dizi
yanln sonucudur ve bu menfi sonu, slm medeniyetinin knn de
temel sebebidir.15

men aktr. Her eyden nce o ne bir kanun kitabdr, ne de byle bir
ama gder; o kendisini insanlardan, koyduu emirlere gre yaamalarn
ister. Fakat bu emirler umumiyet itibariyle ve esas olarak hukuk olmayp
ahlkdirler.17

Mazideki tecrbe maalesef budur; imdiye gelince, ada Mslmanlarn gelecee ynelik projeksiyonlarnda slmn sadece Ortadouya zg
folklorik zelliklerini talep etmeyi mutazammn bir gemie zlem duygusunun (nostalji) deil, her zaman ve zeminde deerli ve geerli olan temel
ilkeleri esas ittihaz etme bilincinin belirleyici olmas gerekir. Zira, atalarn
ocana sadk kalmak, onlarn kllerini bugne tamak deil yaktklar
atei yaymaktr. Yani, bugn yaplmas gereken i, atalar ocandan kl
deil ate tamaktr.

Kuran, Bilim ve Bilimselci Yorum

Garaudye gre Kuran din ve ahlk bir mesaj olduuna gre onu bir
referans kayna olarak baka alanlarda, szgelimi bilim ve teknoloji alannda istihdam etmek murd- ilhiye apak bir bhtandr. nk Kuran
bir hukuki belge olmad gibi kltr ve bilim ansiklopedisi de deildir. Bu
yzden, Kuran bir ansiklopedi gibi okumak, bo ve profanlatrc bir
abadr. Profanlatrcdr, nk Kuran deien bilimsel teorilerden,
szgelii paleontoloji ve embriyoloji kuramlarndan ok daha nemli bilgi
ve mesajlar sunmaktadr bize.18
Kukusuz, Hz. Muhammed, evrensel deeri olan ilh mesaj Arap dilinde ve daha nceki mesajlarda olduu gibi belli bir toplumun belli bir
dnemindeki anlay seviyesine uygun ekliyle getirmitir. Bu balamda,
her peygamberin kendi toplumunun lisnyla gnderildiini ifade eden
ayetlere gnderme yapan Garaudy yle devam eder:
7. yzylda yaayan bir millete, diyelim 20. yzyln bilim diliyle hitap edilmi olsayd, bu
mesaj gerekten de nasl anlalabilecekti? Kuran, mesajn ynelttii halklarn tecrbelerine basit, bazen de efsanevi bilgilerine dayanarak meramn anlatr. Zaten o yzden
Allah hibir zaman peygamber olarak bir bilgini, bir ilahiyaty, bir hukukuyu gndermemitir. Aksine Hazreti Musa gibi bir oban, Hazreti sa gibi bir marangozu, Hazreti Muhammed gibi bir mmiyi, kervanla i gren bir tccar semitir. Bereket versin!
nk bylelikle onlar geni kitleler tarafndan dinlenmilerdir, sadece kk bir topluluk veya szm ona sekin tabaka tarafndan deil.19

Garaudyin, gerek Kuran bir hukuk kitab deil din-ahlk bir mesajdr eklindeki gr, gerek ahkam ayetlerinin aktel deerine ilikin
dncesi ve gerekse Kuran anlayp yorumlamada literalizm (lafzclk)
ve formalizm (ekilcilik) yerine maksat ve maslahat prensibinin ikame
edilmesi gerektiine ilikin srar, byk olaslkla merhum Fazlur Rahmandan mlhemdir. nk Fazlur Rahman da bu konuda ayn ekilde
dnr ve tpk Garaudy gibi, Kuran, her eyden nce, bir din ve ahlk
ilke ve uyarlar kitabdr; hukuki bir belge deildir der.16 Fazlur Rahman
bir baka almasnda da unlar syler: Kuran hususunda iki ey tama-

te bu sebepledir ki Kurann sunmu olduu mesajn atom enerjisi veya ok uluslu irketler zerine syleyecek bir eyi yoktur. Tabiatyla, bu tr
meselelere ayetler zerinden birtakm cevaplar bulmay ummak, ok ocuksu bir heves olacaktr.20 Hem sonra bilinmelidir ki, din, Allah bir
matematiki, keramet taslayc bir fiziki veya bir simyac hline getirirse,

12

17

13
14
15
16

Garaudy, 20 Yzyl Biyografisi, s. 321.

Garaudy, Htralar, s. 342.
Garaudy, 20 Yzyl Biyografisi, s. 321.
Garaudy, 20 Yzyl Biyografisi, s. 322-323.
Fazlur Rahman, slm, ev. Mehmet Da-Mehmet Aydn, Seluk Yaynlar, Ankara
1992, s. 52.

18
19

20

Fazlur Rahman, Allahn Elisi ve Mesaj (Makaleler I), ev. Adil ifti, Ankara Okulu
Yay., Ankara 1997, s. 110.
Garaudy, Yaayan slm, s. 91.
R. Garaudy, slm ve nsanln Gelecei, ev. Cemal Aydn, Pnar Yay., stanbul 1995, s.
117-118.
Garaudy, Entegrizm, s. 95-96.

_________________________________________ Kurann Aktel Deeri  85

86  Usl _________________________________________________________

bilim ite ancak o zaman imann rakibi olur. Din, Allah bir kainat imalats yaparsa, teknik ancak o zaman imann rakibi olur. Dinler zorba ynetimlerle ve kar devrimlerle ittifak kurarsa, devrim ite o zaman imann
hasm kesilir.21

yola karak, ok sayda bilimsel kefin ok nceden Kuran tarafndan

yapld gibi bir iddiay savunabilmilerdir.24

Garaudyin bilimselci tefsir anlayn tmyle reddeden bu izgisi, hicr

8. asrda ok belirgin bir biimde tb (. 790/1388) ile balayan ve bilhassa son dnemde Emn el-Hl, M. Hseyin ez-Zeheb, Mahmut eltut,
Muhammed Abduh ve Reid Rz gibi alimler tarafndan farkl tonlarda
srdrlen izgiyle kesimektedir. Nitekim o, yukarda zikri geen grlerini Abduhun Rislett-tevhid adl eserinden aktard u ifadelerle teyit
etmektedir: Peygamberler yldzlarn durumlar, arzn ekli vb. eyler
hakknda birtakm szler sylemilerdir. Ne ki, onlarn gayesi, dikkatimizi
ilh hikmetin tezahrlerine ekmek veya zihni bu tezahrlerin esrarn
aratrmaya yneltmek ve onlarn gzelliklerine hayran brakmak iindir.22
Garaudy, Kuran profanlatrmakla e tuttuu bilimselci tefsir anlaynn literalist kelmclar tarafndan retildiini dnr. Ona gre, dogmatik slm gelenek iinde matematik ve astronomi gibi bilim dallarna
rezerv konulmasnn ana sebebi, bu bilimlerin dnyann yaratl hakknda
veya biyolojinin insann teekkl hakknda yeni eyler getirecei korkusudur. Kurann her devrin bilimsel keifleriyle tezada decek nitelikte
hibir bilgi iermedii fikrinden hareket eden dogmatik ulema Kurann
tpk bir ansiklopedi gibi mevcut ve mmkn bilgilerin tmn ierdii ve
dolaysyla eer Kuran tam anlamyla kavranrsa btn sorularn cevabna
ulalaca gibi bir sonuca ulamtr.23
Pozitif bilim ve tekniin btn bulularnn Kuranda ierildiine
inanmak ve insanlar buna inandrmaya almak, Garaudye gre ok kt
bir akl akrobasisidir. Buna ramen, kendi dinlerinin en has din olduuna
inanmaktan manev tatmin bulan ve fakat dier dinler ve kltrlerden
bihaber olan baz ulema maalesef embriyonun teekklyle ilgili ayetlerden

21

22
23

Roger Garaudy, Yaayanlara ar, ev. C. Aydn-N. Aydomu, Pnar Yay., stanbul
2000, s. 263.
Garaudy, Yaayan slm, s. 92.
Garaudy, Yaayan slm, s. 91.

Evrende Allaha kulluk grevini ifa etmemiz iin var klndmz, bu

yzden irade ve zgrlk gibi ok byk ve ok riskli bir imtiyazla mmeyyiz klndmz bildikten sonra Kuranda paleontolojik ve/veya embriyolojik bir bilimsel nerme aramaya hacet var mdr? Kald ki, insann
dnyaya geliine ve embriyonun teekklne iaret eden ayetlerin tmnde
anatomik yahut genetik bir tanmlamann yer almad, bunun yerine
manev hayat iin ok daha gerekli bir varolusal hakikatin sz konusu
edildii aktr. Bu yaln hakikat udur: nsana, meneinin hakirliini,
dolaysyla kainatn yegane yaratcs olan Allaha bamlln hatrlatmak25
u halde, Kuranda hibir ey eksik braklmamtr demek, Kuran
bize ebedi bir rehber vermitir, davranlarmzn mutlak ve nih gayelerini belirlemitir, demektir. Bu durum, insann her devirde, her zaman yeni
artlar altnda temel gayeleri tahakkuk ettirecek vastalar bulma sorumluluunu hibir ekilde ortadan kaldrmaz. Kuran veya snnetten hazr bir
ekonomi politikas, hazr bir siyasi yap veya hazr bir ansiklopedi karma
iddiasnda bulunmak, tarih-st slm mesajn zaman amna urayan
kurumlara veya teorilere dntrmek anlamna gelecektir. slm dini bize
sonsuza dek srp gidecek yollar aar. Bize, btn davranlarmza yn
veren gayeler, deimez ana prensipler sunar. Bizler bunlarn klavuzluunda amzn ekonomi, siyaset ve kltr sorunlarna cevaplar hazrlarz.
Netice itibariyle, ben bilirim anlayndan kanmak ve hi kafa yorup
aratrma yapmadan gnmzn sorunlarna, gemiten hazr ekonomik
zmler ve formller bulabileceimiz vehminden kendimizi kurtarmak
zorundayz. Keza, Kuran bilimsel ve teknik aratrma abasndan bizi
muaf tutan bir ansiklopedi gibi grme alkanln da terk etmek durumundayz.26

24
25
26

Garaudy, Yaayan slm, s. 112.

Garaudy, Yaayan slm, s. 113.
Kuran ve bilim konusunda ayrca bkz. Garaudy, slm ve nsanln Gelecei, s. 22, 39,
113-117.

_________________________________________ Kurann Aktel Deeri  87

Kuran Dilinde Sembolizm

Garaudy Kuran dilinin sadece tarihsel deil ayn zamanda sembolik olduuna da dikkat eker. Bu balamda mesellerle ilgili ayetlere atfta bulunan Garaudy Kuran dilindeki sembolizmin Allahn aknlndan kaynaklandn syler. Ona gre Allahn zt ve haber sfatlar bata olmak zere
uhrev lemle ilgili cennet ve cehennem tasvirleri gibi, beer bilgi ve idrak
dzeyini aan konularda sembolik dil kullanmak zorunludur. Bu konularla
ilgili Kuran pasajlarnn yorumunda Mutezil dnceyi benimsemi
grnen Garaudy, Zemahernin (. 538/1144) Rad 13/35. ayetin tefsirinde zikrettii, temslen li-m be ann bim nuhid (idrak alanmzn
dnda kalan bir eyi, tecrbe dnyamzdaki bir ey ile temslen gstermek) eklindeki ifadeyi kelm ve tefsirde en temel prensip olarak nitelendirir. Buna gre, mesela, Gzler onu idrak edemez (Enm, 6/103)
melindeki ilh beyan, beer dilin Allah ancak uzak benzetmeler, eksik
mecazlar ve birtakm sembollerle ifade etmeye yeteceine iaret eder.
nk Allah, kendisini idrak ettiini ileri sren tm mhedelerin, btn
tariflerin veya kavramlarn tesinde bir varlktr. Binaenaleyh, hibir ekilde tarif edilemez ve hibir eyle kyaslanamaz olan Allah, zaman ve mekan
koordinatlarndan hareketle nesne eklinde bir yere yerletirilemez; sadece
ve sadece szel dzeyde ifade edilebilir.27
te yandan insanla Allah arasnda hibir ortak nokta/hibir benzerlik
bulunmad iin, bu aknlktan tr insan eklinde tasavvur edilemeyecek olan Allah, insana ancak kapal ekilde/benzetmeler yoluyla seslenir.
Nitekim insan da Allah hakknda ancak mecz olarak konuabilir. Vahyin,
yani sermediyetten zamana iniin/giriin ilk art ve imkan, bu ekilde
konumaktr.28
Buraya kadar beyan dairesi iinde tpk bir Mutezil ve dolaysyla M.
Esed gibi dnen Garaudy29 Allah-insan diyalogu konusunda sfilere zg
27
28
29

Garaudy, slm ve nsanln Gelecei, s. 81-83; a. mlf., 20. Yzyl Biyografisi, s. 331-332.
Garaudy, slm ve nsanln Gelecei, s. 53; a. mlf., 20. Yzyl Biyografisi, s. 333.
Garaudyin bu konudaki dnceleri ile Muhammed Esedin Kuranda sembolizm ve
alegori (mtebih) konusuyla ilgili grleri birebir rtmektedir. Esed yle demektedir: Madem ki dinin metafizik kavramlar, nitelikleri itibariyle, insan kavraynn
yahut tecrbesinin tesindeki bir lemle ilgilidir, o halde bu kavramlar bize nasl baaryla aktarlabilir? sorusunu yle cevaplamaktadr: Bizim fiil -fiziksel veya zihinseltecrbelerimizden tretilmi dn-imajlar yoluyla, yahut Zemahernin 13:35 ile ilgili
yorumundaki szleriyle, kavraymzn tesindeki bir eyi, tecrbelerimizden bildii-

88  Usl _________________________________________________________

bir yaklam sergiler. nsann Allah hakknda ancak istiare ile konumas
gibi der, Garaudy, Allah da insana, onun anlamaktan ve zmekten
sorumlu olduu misaller ve iaretlerle hitap eder. Bu iaret bir olay, tabii
bir olgu, bir insan varl veya vahyedilmi kitabn bir ayeti olabilir. Bunlarn her biri, Allahn bizle konutuu dildir. Vahiy bize hepsi de ilh bir
iaret tayan her eyde Allah grmeyi retir. Her an iaretlerle/ayetlerle
kar karyayzdr. Bu, tabiatn bir gereklii, tarih bir olay, sevdiimiz bir
varlk, kutsal kitaptan bir ayet olabilir. Hepsi birer iarettir (yt). Btn
kainat Allahn bizimle konutuu bir lisandr.30
Bu grleriyle nl vahdet-i vcutu mutasavvf Muhyiddin bnlArabyi (. 638/1240) anmsatan Garaudye gre Allahn aknl balamnda ilh kelmda bir sembol, istiare ya da bir misalden sz edildiini
unutmak, ayeti ait olduu balamdan koparmak ve/veya tamamen harf ve
zhir many esas almak Kuran beer akln zfiyetiyle malul klar.
Garaudy tam bu noktada tenzihi dncenin yrngesine girer ve Muhammed Abduhun Rislett-tevhid adl eserine atfta bulunduktan sonra
unlar syler:
Allahn eli onlarn ellerinin zerindedir (48/10) ayetini okuduumuzda, Allahn ellerinin olduunu mu anlayacaz? Yoksa Onun Rahman ve Rahim olduunu mu, Onu
affeden ve seven bir elin scakl gibi mi, bizi doru yola gtren elin emniyeti gibi mi
hissedeceiz? Biz ona/insana ah damarndan daha yaknz (50/16) ayetini okuyunca,
Onu mekana m yerletireceiz? Yoksa Onu her eyin iinde ve sanki biz sadece Onun
ocandaki bir hizmeti olarak bizzat merkezimizde mi hissedeceiz?31

Garaudye gre Kuran dilindeki sembolizme ilikin en arpc rneklerden biri de Mira hadisesiyle irtibatlandrlan ayetlerdir. sr 17/60. ayette
de belirtildii zere bu hdise aslnda bir vizyon, yani manev bir tecrbedir. Mirata fiziksel bir yer deiim sz konusu olmad iin konuyla ilgili
metinler, M. Hamidullahn da nerdii gibi, turistik bir gezinin hikayesi
olarak deil manev bir tecrbe olarak okunmaldr. Bu noktada, Allahn

30
31

miz bir ey ile temslen gstermek suretiyle (temslen li-m be ann bi-m nuhidu).
te, Kuranda kullanld ekliyle mtebiht terimi ve kavramnn gerek anlam budur. (Muhammed Esed, Kuran Mesaj: Meal-Tefsir, ev. Cahit Koytak-Ahmet Ertrk,
stanbul 1996, III. 1330). Bizce bu dikkat ekici tetabuk, Garaudyin bu konuda Muhammed Esedin The Message of The Qurn adl meal-tefsirinden faydalandn ihsas
etmektedir.
Garaudy, slm ve nsanln Gelecei, s. 54; a. mlf., 20. Yzyl Biyografisi, s. 333.
Garaudy, Yaayan slm, s. 109; a. mlf., 20. Yzyl Biyografisi, s. 333-334.

_________________________________________ Kurann Aktel Deeri  89

90  Usl _________________________________________________________

ne mekanda ne de zamanda olmadn tekrar etmek gerekir mi? diye

soran Garaudy yle devam eder:

nin kendine zg artlarna bal yerel ve tarihsel bir kalp iinde btn
toplumlar ve btn zamanlar iin geerli bir davran kodu iermektedir.36
Yani, Kurann her ayeti somut bir probleme ilh bir cevaptr ama vahyin
bir toplumun, bir kltrn, bir tarihin belli bir dnemine inzl edilmi
olmas, onun ilh zelliini hibir ekilde tartma konusu yapmaz. Daha
akas, siyasetle dinin i ie girdii Medine toplumunda olduu gibi,
Mekkenin din toplumunda da Allahn bu mdahalelerinden her biri,
btn toplumlar ve btn zamanlar iin geerli olan bir aksiyon prensibi
ierir. Fakat ilh mdahalenin Kuranda ifadesini bulan somut ekli, o
devrin ve toplumun artlarn yanstan bir zellik tar.37 Bu sebeple, tarih
soruya/soruna verilen cevap bir rnekten ibaret olup tarih-st geerlilie sahip bir ideal hukuk kodu deildir.38 Nitekim,

Eer filme alnm bir rportaj, yolculuun cismn gerekliine ahitlik etseydi, bu, miracn manevi anlamna ne ilave edebilecekti? Bu, sadece alayc bir tarzda: Peygamber
Allah grd, O nasldr?... O bir Sidretl-Mntehnn tesinde miydi? diyen Mekkenin inansz, isiz gszlerinin tatmini olacaktr. Halbuki Kuran: Gzler Onu gremez (6/103) diyor O nasl grlebilir! nk O, nur stne nurdur. Nur ki her
ey kendisiyle grnr, kendisinin aydnlatt eylerin dnda bizzat kendisi grnmez.32

Miracn ryada gereklemi olmas bu hdisenin yceliine hibir halel

getirmez. nk vahiy tecrbesi de ilk olarak rya hlinde gereklemitir;
keza Hz. brahim de olunu kurban etmesine ynelik ilh buyrua ryada
muhatap olmutur. yleyse, miracn manev bir tecrbe olduunu ispatlamak iin, Allah Raslnn bedeni yatan asla terk etmedi. Allah onu
rhen yolculuk ettirdi diyen Hz. ienin ehdetine bavurmaya gerek
yoktur.33 nk bunun aksini iddia etmek, yani miracn fiziksel bir hdise
olduu fikrini benimsemek, Allahn her trl antropomorfik yklemden
tenzih edilmesi gerektiini salk veren Kuran retisiyle eliir.34 Bununla
birlikte Allahn aknlna toz kondurmamak bahanesiyle Allah ile insan
arasndaki sevgi ilikisini (ikinlii) reddetmek, slm korkun ekilde
fakirletirecektir. Kuran bu sahte tasfiyecilie, bu ar tenzihilie kesin bir
tekzipte bulunur. nk Hd 11/90. ayette, Allah sevginin kayna, gzesidir (vedd) denir ve bu ifade Burc 85/14. ayette, oka balayan ve
sevgiyle kuatan yalnzca Odur eklinde yinelenir.35
Kurann Tarih-Arab Karakteri
Allah, Kuranda tarih iindeki insana hitap eder. Fakat bu tarihsellik,
mesajn evrensel ve tarih-st olma deerinden hibir ey kaybettirmez.
Ezel olann tarihsel nzllerinden her biri, nzil olduu dnemin ve yre32
33

34
35

Garaudy, Yaayan slm, s. 111; a. mlf., 20. Yzyl Biyografisi, s. 335-336.

Kanaatimizce Garaudy burada, yani Miracn manevi bir tecrbe olduunu ispatlamak
iin bu rivayetlerin tanklna bavurmaya hi gerek yok ifadesinde, konuyla ilgili grlerine tamamen katld merhum M. Hamidullaha gnderme yapmaktadr.
Hamidullahn mira hakkndaki grleri iin bkz. Muhammed Hamidullah, slm
Peygamberi, ev. Salih Tu, Ankara 2003, I. 129-148.
Garaudy, Yaayan slm, s. 111.
Garaudy, slm ve nsanln Gelecei, s. 46. Tenzih (aknlk) ve tebih (ikinlik) arasndaki denge iin ayrca bkz. Garaudy, slmn Vadettikleri, ev. Salih Akdemir, Pnar
Yay., stanbul 1984, s. 129.

Szde ulema veya fukahann zamansz ve soyut kazuistiinin rettiinin aksine her
dindar Mslman u veya bu ayeti tarih muhtevas ve Kurann btn dnda lafz
olarak okumann insan ancak gnaha deilse bile samalklara srkleyebileceini anlayabilir. Mesela Ramazan orucu hakknda, afak vaktinde, beyaz ipi siyah ipten ayrt
edinceye kadar yiyiniz, iiniz. Sonra da geceye kadar tam oru tutunuz (2/187) deniyor.
Gnein douu ile bat arasndaki zamann alt ay srd Eskimolarda bunu lafza
uygun olarak nasl uygularsnz?
Kleliin hkm srd bir toplum iinde efendinin hak ve grevlerini aklayan metinlerin lafz uygulamas iin ne yapmal? Bunu mmkn klmak iin klelii geri mi
getirmeliyiz? Sonra efendinin klesini, sava esirlerini cariyesi olmaya zorlamasn kabul m etmeliyiz? (33/52; 4/25). Allaha ho grnmek iin yol bu mu? Yoksa peygamberin en yamanlaryla mcadele ettii, [ama kendi] zamannda hepsini ortadan kaldramad slm ncesi detlerini yaatmak m?39

Allaha ho gelen hayat, der Garaudy, ne ekilcilikte ne de merasimciliktedir. nk Kuran iyi Mslmann tarifini yaparken, onu dzenli ve
zorunlu ibadetleri harfiyen icra eden biri olarak deil de Allah akyla
sevdii eylerden bakasna veren kii olarak tarif eder. Yine Kuran, sevdiimiz eylerden infak etmedike gerek erdem ve fazilete sahip olamayacamz syler (l-i mrn 3/92).40
Kuran ilk muhataplarn evreleyen artlara gre ayn probleme hep
ayn temel maksattan hareketle birbirinden farkl cevap rnekleri verir.
36
37
38
39
40

Garaudy, Entegrizm, s. 94.

Garaudy, Yaayan slm, 93.
Garaudy, Entegrizm, s. 100.
Garaudy, Entegrizm, s. 99.
Garaudy, Entegrizm, s. 99-100.

_________________________________________ Kurann Aktel Deeri  91

92  Usl _________________________________________________________

Nitekim, er bir hkm yrrlkten kaldrmak (nesh), yeni sorunlara

yeni zmler sunmaktan baka bir ey deildir. Nesh, sadece muamelat
deil ibadet alannda da gerekleebilir. Bunun en tipik rnei kblenin
tahvil edilmesidir. Kblenin Kudsten Mekkeye tahvil edilme sebebi,
Yahudilerle ilikilerin olumsuz ynde deimesiydi ki bu, tamamen siyasi
ve stratejik, dolaysyla tarihsel bir hkmdr. Burada esas olan ve asla
deiemeyen kural, Allahn ztnn Kuds veya Kabede deil, her an ve
her yerde olduudur. Nitekim, nzul dnemindeki baz dar kafallar, imdiye kadar yneldikleri kbleden onlar vazgeiren nedir? diye sylenince
Allah, De ki: Dou da Bat da Allaha aittir. O, dilediini dosdoru yola
iletir (Bakara, 2/142) diye karlk vermitir. te bu ilh cevaptan da
anlalaca zere, Yahudilerle ilikilerin bozulmas gibi zel tarihsel bir
durum kblenin deitirilmesine neden olmu ama mesaj sabit kalmtr.
Yani, hkmn tarihsellii, prensibin mutlak ve sabit oluuyla elimemitir.41

sn buyurduu mahremiyeti koruyan sadk ve itaatkar kadnlardr. Serkeliinden endie ettiiniz kadnlara gelince, onlara [nce] nasihat edin;
sonra yatakta yalnz brakn; sonra da dvn (Nis 4/34) deniyor. Yine
o dnemin Arap toplumundaki hakim rf ve anlay seviyesine mutabk
ekilde, mesela iki kadnn ahitlii zorunlu olarak bir tek erkein ahitliine denk saylyor (Bakara, 2/232), bir savata galip gelen tarafa kadn kleleri kullanma hakk tannyor (Nis, 4/24) ve nihayet erkein kendi hanmn isteine gre bir tarla gibi srebileceinden sz ediliyor (Bakara,
2/223).43

Kurann tarihsel karakterini gsteren en somut veriler, hadis ve tefsir

kitaplarnda yer alan esbb- nzl rivayetleridir. Bu rivayetler aslnda
vahyin ilk muhataplarnn Hz. Peygambere ynelttikleri sorulara Allahn
verdii birer somut cevap mesabesindedir. lh hitabn tarihsel karakteri,
kadn konusuyla ilgili ayetlerde ok daha belirgin bir ekilde ortaya kar.
nk Kuran, sunduu mesajn anlalabilmesi iin ilk muhataplarnn
diliyle ve anlay seviyesine gre konuur. Dahas, o, VII. asr Araplarna,
yani Ortadounun babaerkil/ataerkil geleneine ait bir topluma hitap eder.
Bu toplum, kadnn temelde hakirliini kutsayan Yahudiliin, tamamen
kadn dmanln ngren Saint-Paulun Hristiyanlnn, erkein hakim
olduu kabile geleneiyle, Arap Yarmadasnn toplumudur.42
Bu toplumun dilinde ve drt bin yllk ataerkil geleneinde mesajn yer
etmesi iin der, Garaudy, erkeklerin, kadnlar zerinde bir stn dereceleri vardr (Bakara, 2/228) gibi bin yllk postulay kabul etmek gerekir.
Hatta bu postulay ispatlamaya ispat duymakszn, Erkekler kadnlar
zerinde, Allahn kendilerine onlardan daha fazla balad nimetler ve
sahip olduklar servetten yapm olduklar harcamalar sebebiyle otorite
hakkna sahiptir. Drst ve erdemli kadnlar, gerekten Allahn korunma-

Buraya kadar bir dizi radikal gr serdeden Garaudy ok evlilik, boanmada kadnn durumu gibi konularda her nedense apolojetik bir anlay benimsemi ve bu balamda Batdan gelen eletirilere kar, tarih ve
teolojik balamda ok evliliin Kurn snrlamasn daha iyi gstermek
iin, 300 nikahsz hanmn hesaba katmadan Sleymann 700 hanmn ve
Davudun haremini zikreden Tevratta hibir snr olmayan ok evliliin
kabul edildiini hatrlatmak yararldr44 gibi bir argman kullanmtr.
Garaudy, kadnlarn miras hakk konusunda ise apolojetik olmann tesinde Ortodoks yorumla rten bir yaklamla, Arap toplumunda ailenin
ve ebeveynin btn geim ykmllkleri ve sosyal gvenlik diye adlandrdmz btn eyler, erkee yklendiinden, mirasta erkek ocuun
hissesi kznkinin iki katdr demi ve son olarak Kurann kadnlarla ilgili
hukuk dzenlemelerinin slm ncesi dneme gre dikkate deer bir
ilerleme ve/veya iyiletirme olduunu sylemitir.45 Bununla birlikte, sz
konusu iyiletirmenin eksikliini dile getirmeyi de ihmal etmemitir:
Kuran metni der ki, kz ancak erkek kardeinin yars kadarn alabilir Erkein en uzak
akrabaya kar bile tm toplumsal ykleri tad ataerkil bir toplumda anlalr bir durumdur bu. Orada bu kural bir adalet dengesi salar. Baka bir toplumda uygulandnda adaletsiz olabilir. Ben bir kad olsaydm ve bekar erkek vrise, be ocuk annesi dul
kz kardeine verdiimin iki mislini verseydim, akas, Kuran metnine sayg gstermek bahanesiyle Kurann asl ruhuna ihanet etmi olurdum.46

Btn bunlara ramen ilh hitap Araplarn mevzi tecrbelerinden sz

ederken aslnda tarih-st ahlk deerlerin ikamesini hedeflemektedir.
43
44

41
42

Garaudy, Entegrizm, s. 94-95.

Garaudy, Yaayan slm, 95.

45
46

Garaudy, Yaayan slm, 96.

Garaudy, Yaayan slm, 96.
Garaudy, Yaayan slm, 97. Ayrca bkz. a. mlf., slmn Vadettikleri, s. 72-73.
Garaudy, Htralar, s. 329.

_________________________________________ Kurann Aktel Deeri  93

94  Usl _________________________________________________________

Mesela Kuran klelere kar tavrdan bahsettii zaman, szgelimi, mmin

bir kle, [hr] mrikten daha hayrldr (Bakara, 2/221) dedii zaman
kleliin varolduu bir toplumda nzil olan bu ayet, kleliin mevcut
olmad bir toplumda deerini kaybeder mi? Hayr! Zorunlu olarak tarihsel biimini kaybeder, fakat btn ezel ikaz gcn, yani bir insann
deeri mevkiine ve zenginliine gre deil takvasna ve erdemliliine gre
tayin edilmelidir eklindeki tarih-st mesajn muhafaza eder.47

iaret eder. Arabistan zelinde bu, geleneksel Yakndou giysisini belirtiyordu.51

Tek bana bu rnek bile Kurann literal olarak okunmamas gerektiini anlamaya kfidir. Nitekim, Kurann vahyedildii devrin zel artlar ve
zel dili ierisinde her ne zaman bir aksiyon prensibi ifade edilirse, yaayan
prensibin l harflerden/lafzlardan tefrik edilmesi gerektii vurgulanr.48
Gerek Kuran, gerekse Hz. Peygamber temel mesajn kabul edilebilmesi
iin, varolan dzenin birdenbire yklmasn talep etmek yerine din retiyle elimeyen birtakm rfleri benimsemi ve bu suretle mevcut toplumsal yapnn kendine zg artlarn dikkate almtr.49
Bilindii gibi Kuranda chil Arap rfnn ibkasna dair pek ok rnek
vardr. Tesettr konusunu da bu kapsamda mtalaa eden Garaudy, kadnlarn araf giymelerinin din bir vecibe olmaktan te tarihsel orijini Hz.
Peygamberden ok nceki asrlara uzanan bir Ortadou gelenei olduu
dncesindedir.50 Nitekim o, Trkiyeyi ziyareti srasnda, Kadnlarn
rtnmesi hakknda ne dnyorsunuz? eklindeki bir soruyu yle
cevaplamtr: rtnmenin slmn birinci sorununu oluturduunu
dnmyorum. Bu zel olarak slm bir gereklilik deildir. te burada,
Bizans ikonlarnda Bkire Meryem rt tar, Muhammed Peygamberden
alt yzyldan daha nce, slmdan ok nce bir Yakndou geleneidir bu.
Kurann da dorulad gibi, slm ncesi Arabistanda trelerin zld bir dnemde, utanma duygusuna, igdlerin disiplinine armak
gerekiyordu. nk ayyalk yahut kadnn cinselliini tehir sz konusuydu. Kurann yapt, o ada, o lkede utanmaya ar idi. rt kelimesiyle belirtilen ey, zel bir giyinme biimi anlamn tamakszn gizlemeyi

47
48
49
50

Garaudy, Yaayan slm, 93.

Garaudy, Yaayan slm, 93-94.
Garaudy, Yaayan slm, s. 95.
Garaudy, Yaayan slm, s. 98.

Garaudy rtnmenin din-slm bir emir olmaktan ziyade rf bir uygulama olduuna ilikin grlerini, Peki ya gnmzde? sorusuna cevap
balamnda yle srdrr: Kiisel olarak -kimseyi balamyorum- dnyorum ki, bizde bir sz vardr: Altn semer vursan eek yine eektir.
Yakndounun bu geleneine sayg duyuyorum. Uzun elbise ve rt bana
ok soylu ve ok gzel grnyor ama rty bakalarna empoze etmek
iin hibir din hak grmyorum. Mesela Eskimolara, Peullere [Beyaz
rktan Afrikallara] yahut Almanlara52
Garaudy, bu cevab verdii srada Trkiyenin kendine zg artlarndan bihaberdir. Durumdan haberdar edildikten sonra ise rtnme konusuna yaklam biimini katmerli gaf olarak nitelendirir. nk, ok
byk bir hak maduriyetinin yaand bir iklimde rtnme konusuna bu
ekilde yaklamak, gerekten de katmerli bir gaftr. Evet, ona gre rtnme
bir din vecibe deildir, ama bunun en doal insan hakk olduu da msellemdir. Bu yzden, bartsn yasaklamay en az onu empoze etmek
kadar utan vericici bulduunu syler ve ekler: Trk olsaydm, bir muhalefet simgesi olarak, sakalm korur ve karmn rtnmesini isterdim.53
Netice itibariyle Garaudy, Kurandaki hukuki hkmlerin tarih-st
geerlilie sahip olmad konusunda da Fazlur Rahmandan ilham alm
gibi gzkmektedir. nk Fazlur Rahman, kadn, ok evlilik ve klelikle
ilgili Kuran hkmlerin tarih-st geerlilie sahip hkmler deil, birer
rnek mesabesinde olduunu dnr. Ona gre, Kurandaki yasama
ruhu, hrriyet ve sorumluluk gibi esasl beer deerlerin her zaman yeni
bir yasama biimine brnmesi eklinde ak bir yn gsterdii halde
Kurandaki fiil yasama o srada mevcut olan toplumu, bavurulacak bir
rnek olarak ksmen kabul etmek zorunda kalmtr. Bu aka demektir ki,
Kurandaki fiil yasamann bizzat Kuran tarafndan lafz anlamda ezel
olduu kastedilmi olamaz. Bu hususun, Kurann ncesizlii (kdemi)
gryle veya buna bal olarak Kurann szl vahyi gryle hibir
ilgisi yoktur. Bununla birlikte, slam hukukular ve kelamclar ok geme51
52
53

Garaudy, Htralar, s. 334.

Garaudy, Htralar, s. 334.
Garaudy, Htralar, s. 335.

_________________________________________ Kurann Aktel Deeri  95

96  Usl _________________________________________________________

den meseleyi kartrmaya balamlar ve Kurann tamamyla hukuki olan

emirlerinin artlar, yaps ve i hayatiyeti ne olursa olsun, her hangi bir
topluma uygulanacan sanmlardr.54

entegrizm, din bir faaliyet iinde her trl gelimeye veya her trl deiime kar bir sertleme ve kemikleme hlidir. Siyasal alanda ise uzlama
bilmez bir muhafazakarlk hlidir. Hristiyanlk zelinde de gelenekten
yana olduu sylemiyle her trl tekaml reddeden baz Katoliklerin
durumuna tekabl eder.58

Kuran Doru Anlamada Entegrizm Sorunu

Garaudye gre Kurann gerek mansn kefetmek iin, tarih-st
ilh mesajn tarihsel bir form iinde sunulduunu bilmek gerekir. nk,
doru anlam kurmann/kurtarmann en tekin yolu bu gerei bilmekten
geer. Nitekim, ilk nesil Mslmanlar, Hz. mer rneinde olduu gibi,
Kurann gerek maksudunu doru anlam; fakat tarihsel srete bu sahih
ve dinamik anlayn yerine tamamen statik bir zihniyet hakim olmutur.
Bu olumsuz gelimenin ba aktrleri olan mfessirler ve fkhlarn marifetiyle, ilh kelam adeta elfaz bahsine indirgenerek literalizm ve formalizm
hakim klnm ve sonuta ilh kelamn hayat dolu mesaj felce uratlmtr. 55
Bu durum, din veya siyas bir inanc, tarihin bir nceki dneminde sahip olduu kltr yaps veya messeselerle zdeletirmek suretiyle mutlak bir doruya mlik olduuna inanmak ve bunun kabullenilmesini dayatmak anlamna gelen entegrizmin56 rettii bir sonutur. Haddi zatnda,
Pozitivist ve arkaik bir bilim anlayndan hareket ederek her eye cevap
verme iddiasndaki Batnn ezeli hegemonyasna inanan teknokrasi ve
bilim entegristlerinden Stalinci entegrizme, Roma entegrizminden sril
entegrizmine, Mslman Kardeler entegrizminden Suud entegrizmine
kadar tm eitleriyle birlikte entegrizm bu an en byk tehlikesidir.57
diyen Garaudye gre entegrist terimi, bir doktrinin yeni artlara uyarlanmasna kar kanlarn takndklar tavr tanmlar. Baka bir deyile,
54
55

56
57

Fazlur Rahman, slm, s. 54.

Garaudy bu noktada Fazlur Rahmana atfta bulunarak unlar syler: Lafz tekrar,
mesaj anlalmaz klyor ve aksiyonu felce uratyor. Bunun iindir ki, Fazlur Rahman,
prenslerin dalkavuklar olan ulema ve fukahann Bin seneden beri halk Kuran anlamaz duruma soktuklarn yazar. Tenkiti akl ldrerek ve kitleleri srklemek iin
gemi zerinde demagojiyle speklasyon yaparak Kurann evrensel manasn kazanmasn ve yeni tarihsel artlar iinde hayat bulmasn engellemektedirler. nsn ilikileri
tarihin arkaik bir dneminde donduran ve iman sahiplerini mesajn yaayan ezel prensiplerinden faydalanarak gelecek iin tasar yapmak imkanndan mahrum brakan mesajn yorumlanmasna bu kar duru dnme aksiyonunu ktrmletirmektedir.
Garaudy, Entegrizm, s. 100-101.
Garaudy, Entegrizm, s. 9.
Garaudy, Entegrizm, s. 10.

Hareketsizlik, uyumsuzluk, her trl geliim ve deiime kar diren

retme, gemie dn, gelenein sk bir takipisi olmak, taassup ve ie
kapanma, dogmaclk gibi vasflarla mmeyyiz olan entegrizmin59 slm
ilim ve kltr tarihindeki kurucu nderleri olarak anlmay hak eden lafzc
mfessirler ve fkhlarn bize miras braktklar metot udur: Kurandaki
baz ayetleri, retisel btnlkten ve vahyolunduklar tarih ortamdan
tecrit etmek suretiyle bunlardan btn zamanlar ve mekanlarda uygulanabilecek neticeler retmek
Bu entegrist metodun ngrd sonu, Kuran her aa sz syletmek deil modern zamanlardaki mminlere mild yedinci yzyl Arap
Yarmadasnda cri olan toplumsal koullar iinde yaamalar gerektii
fikrini dayatmaktr. Bu dayatmaya son vermek iin bir slam rnesansna
ihtiya vardr. Bunu gerekletirmek iin de slmn ilk yzyllarda bymesini salayan temel dinamikleri tekrar ilevsel klmak gerekir.
Garaudy, entegrizmin bir tezahr olan literalist (lafzc) yaklam
Kuran doru anlayp yorumlanann nndeki en byk engellerden biri
olarak grr. Ona gre, Kuran lafzc bir yaklamla okumann en tipik
rneklerinden biri, Erkek ve kadn hrszn ellerini kesiniz (5/Mide 38)
ayetinin geleneksel yorumudur. Bu yoruma gre ayetteki hkm tarih-st
geerlilie sahiptir. Halbuki hrszlkla ilgili bu meyyide, sonsuz rahmet
sahibi Allah fikrinin el kesme gibi dn olmayan bir ceza ile pek uyumad bir balamda yer almaktadr. nk bir sonraki ayette, Bu suu
iledikten sonra tvbe edip kendisine ekidzen verene gelince, kukusuz
Allah onun tvbesini kabul eder. Allah ok balaycdr, rahmet kaynadr denilmektedir. Ayrca, Hz. merin, devletin sosyal adaleti salayamad ktlk zamannda el kesme cezasn uygulamad da bilinmektedir.60

58
59
60

Garaudy, Entegrizm, s. 11-12.

Garaudy, Entegrizm, s. 13.
Garaudy, eriat Nedir?, s. 22.

_________________________________________ Kurann Aktel Deeri  97

98  Usl _________________________________________________________

Esasen, hrszn elini kesmek suretiyle eriat uygulama iddiasnda bulunmak, ie sondan balamak demektir. lh kanuna uymaya alan bir
toplumun ilk grevi, hrszla yol aan artlar, yani her trl sosyal adaletsizlik ve sefaleti ortadan kaldrmak olmaldr. e ceza ile balanacak
olursa, bundan en ok zarar grenler en fakirler olacaktr. Eer bu insanlarn elleri kesilecek olursa, kendilerine verilecek olan i sayesinde topluma
yeniden kazandrlmalar imkansz hale gelecektir. Bu aalanma ve geri
dn mmkn olmayan bir ekilde toplumdan tecrit edilme, en fakir
olanlar etkileyecek ve toplumdaki sosyal eitsizlik nedeniyle mal ve para
babalarnn smr dzenlerinin devamna katk salayacaktr. u halde,
hibir ey sosyal adaleti egemen klmazdan nce herhangi bir cezay (meyyide) uygulamak kadar Kurann ruhuna aykr olamaz.61

Hz. Peygamberin snnetine ters den bu ikaza gre samimi bir Hristiyan
Suudilerin Mekkesinde ibadet edemez. Buna mukabil, 1979 ylnda baz
isyanclar Suud rejimine kar byk camide ayaklandklarnda Kral onlar
camide avlamak iin yzba Barril komutasndaki Fransz jandarmalarn
Mekkeye davet etmekte hibir beis grmemitir. Yine 1978de Suud gvenlik birimleri ranl haclarn gsterisini nlemekten aciz kalnca, bir gn
sonra Alman general Ulrich Wegener milli muhafz askerlerine eitmen
olarak atanabilmitir.63

Kald ki, kk hrszn ellerini kesmek, dnyann zenginliklerini biriktirip tekelletiren saysz hrszla ikiyzl bir su ortaklna girmektir. El
kesici lkelerin yneticilerinin Birleik Devletlerin ve Batnn finansal ve
asker ltuflarna bylesine nail olmalar rastlant deildir. Byle yasalatrma onlara ifte bir artmaca salyor: Hem su ortaklarn perdeliyor,
hem de lke iinde cieri be para etmez adamlarn barbarlk propagandalarna tamamen izin veriyor. u halde eriat uygulamak, herkese onurunun
ve devlerinin anlamn kavratacak bir eitim sistemi ve siyasal dzen
kurmadan, cezalandrmaya balamak deildir. eriat uygulamak, hayatn
her nn Tanrnn aknlnda yaamak demektir.62
te yandan, eriat tatbik adna had cezalaryla ilgili ayetlerin lafz anlamna bal kalmak, pratikte ok trajik sonular vermi ve hlen de vermektedir. Szgelii, Suud entegrizmi, eriatn adn istismarn yan sra
grkemli camileri ve cbbeli imamlaryla btn dnyaya slm adna
sadece din yasak ve bask datm yapmaktadr. Bu erevede, servetin en
haramn muhafaza etmek uruna belki de hrszla mecbur kalacak derecede yoksul insanlarn elleri kesilmekte ve bunun Allahn rzasna uygun
bir uygulama olduu ilan edilmektedir. Suudi entegrizmine zg sahtekarln esef verici bir dier rnei de, Mekkeye giden yol zerinde yer alan ve
zerinde Mslman olmayan hi kimsenin ehre giremeyecei ikaz bulunan levhadr. Necran Hristiyanlarn kendi mescidinde ibadete davet eden

Kuran Mesajna Hayatiyet Kazandrmann mkan: ctihad ve Ak

Garaudy, slm rnesansn ancak iki temel dinamikle gereklik kazanacana inanr. Bunlardan ilki tenkiti zihniyet, dieri de aktr. Ona gre
tenkiti zihniyet, tam anlamyla Muhammed kbalin slmda Din Dncenin Yeniden ns adl eserinde szn ettii ictihada tekabl eder.
kbalin yan sra Cemleddn Afgn, Muhammed Abduh, Reid Rza,
Hasan el-Benn, bn Bdis ve Mlik bin Nebi gibi nclerin de ihyasna
altklar ictihad (tenkiti akl), Mslmanlar Kuran bir l gzyle
okuma hastalndan kurtaracak en etkin ila ve uyann zorunlu artdr.64
Garaudye gre ictihad ve yorum tekeli, milyonlarca inanan insann hayatn dzenleme ve slam topraklarnda entelektel bir l yaratma hakk
bu fosillemi ve muzr ulema oligarisinin elinden alnmadka slmn
hasta yatandan kalkmas asla mmkn olmayacaktr.65 Halbuki Kurann
ana mesaj, her Mslman herhangi bir din adamnn tavassutu olmadan
kendi bana armaktr. Kendinden sorumlu olmak (Mide, 5/105),
kuvvet yanllarnn ve kabarm itahlarn hakim olmad bir sosyal dzenin kurulmasna, ahlk temeli zerine in edilmi bir ekonomi ve politika
retilmesine katkda bulunmaktr.66 nk bir tarihte kk salm olan
hukukun tesinde, her zaman ve zeminde ahlk zorunluluk vardr, Allahn arzusu vardr. Bu zamann insan ksas hakkna sahipse de, [eer]
Allahn rzasn kazanmak istiyorsa, yazl olmayan ezeli kanuna yani Hz.

63
64

61
62

Garaudy, eriat Nedir?, s. 23.

Garaudy, Hatralar, s. 341-342.

65
66

Garaudy, Yaayan slam, s. 126-127.

Garaudy, 20. Yzyl Biyografisi, s. 304-306; a. mlf., Yaayan slm, s. 74.
Garaudy, Entegrizm, s. 102-103.
Garaudy, Entegrizm, s. 103-104.

_________________________________________ Kurann Aktel Deeri  99

100  Usl ________________________________________________________

sann kanununa, Kurandaki ifadesiyle ktl iyilikle savma (Kasas,

28/54) kanununa itaat etmek vazifesiyle ykmldr.67

Arabden Muhammed Abduh ve Reid Rzaya, Mutezileden bir lde

Btnlie kadar ok renkli bir mozaik gze arpmaktadr.

Rnesansa giden yoldaki ikinci temel dinamik ise slmn ak ve dern

boyutudur. Nitekim, Znnn el-Msrden bn Arabye kadar btn byk
sfler, ilh mesajn can damarlarn kurutan her trl lafzclk ve ekilcilie kar slmn bu boyutunu savuna gelmilerdir. Allahla bir olmak iin
ibadet, insanlarla bir olmak iin zekat, mmetle bir olmak iin hac, hem a
olanlarn hlini ve hem de Allah hatrlamak iin oru. te btn bu temel
vecibeler Allahn ve insanlarn hizmetine hasredilmi bir hayata kuvvet
verirler. Onlar byle bir amacn, byle bir hayatn gereklemesine yarayan
vastalardr. Amalarndan uzaklatklarnda ise hibir ie yaramazlar.
Demek ki ibadetler kendi balarna birer gaye deil, sadece Allahn hidayetini yeniden hatrlamann vastalardr. Bunlar ayn zamanda Allahn
bizden yapmamz istedii vazifeleri yerine getirebilme gcn bulmann
areleridir. Namaz, zekat, oru ve hac kkleri oluturur. Bizim eylemlerimiz o kklerin dallar, iekleri ve meyveleridir. manmzn salaml
bunlar araclyla btn gerekliiyle kendini gsterir.68

yle ki, ilh sfatlar, uhrev lemle ilgili tasvirler ve kader gibi konularda Mutezilenin tenzih ve tevil anlayn benimsemi gzken Garaudy,
Allahn ayn zamanda ikin olduundan sz ederken sk sk bn Arab
referansna bavurmutur. slmn zerindeki l toprann silkelenmesi
sz konusu olduunda ise, Fazlur Rahman ve onun klasik slm
modernistleri olarak nitelendirdii Cemaleddin Afgn, Muhammed
Abduh ve Reid Rzann dnce ve grlerinden yararlanmtr.
Kurann bilimle herhangi bir sorunu yoktur ama bu durum onun bir
bilim-kltr ansiklopedisi gibi okunmasn gerektirmez derken de bilimselci yorum ekoln eletiren evrelerin argmanlarn kullanmtr.

Mesela namaz ibadeti; bu temel ibadet, her ey gibi insann da yaratan

Allah karsnda bamlln idrak etmesidir. Namaz, her trl yeterlilik
iddiasnn, yani her eyi srf insan gc ve srf insan bilgisiyle snrlandrma
gururunun aslnda bir hi olduunu gsterir. Namaz ayn zamanda bize
yklenen grevleri yerine getirebilmemiz iin Allahtan yardm istemektir.
Bu arada namaz bize her an varlk zerinde tasarrufta bulunan (Rahmn,
55/29) Allahn yol gstermesi ile gerekleri kavrama gc verir. Ksaca
namaz, insann kendi iine kapanmas deil Allaha almasdr.69
Deerlendirme ve Sonu
Garaudyin Kuran anlaynda en dikkat ekici taraf, Snn Ortodoksi
dnda kalan hemen her yoruma kar ok byk bir ilgi, heves ve sempatiyle yaklam olmasdr. Heves ve sempatinin ar bast bir dncenin
eklektik olmas kuvvetle muhtemeldir. Nitekim Garaudyin slm ve Kuran
hakkndaki gr ve dnceleri de epeyce eklektik bir grnm
arzetmekte ve bu eklektik yapda, Znnn el-Msr ve Muhyiddn bn
67
68
69

Garaudy, slm ve nsanln Gelecei, s. 47.

Garaudy, slm ve nsanln Gelecei, s. 29; a. mlf., Yaayanlara ar, s. 230-231.
Garaudy, slm ve nsanln Gelecei, s. 27; a. mlf., Yaayanlara ar, s. 231.

Garaudy, Kurandaki hkmlerin ne maksatla vaz edildiini belirlemenin imkan konusunda da Fazlur Rahman gibi dnr. Bu dnce temelinde, ahkm ayetleri olarak bilinen Kuran pasajlarndaki hkmleri aynyla bugn uygulamaya kalkmak, slm an idrakine sunmak deil,
gnmz insanna 7. yzyl Arap Yarmadasndaki yaam eklini dayatmaktr. Yani, Allahn vahiy gnderdii tm toplumlar iin geerli olan
sabit deerler anlamndaki eriat uygulamak, szgelimi, hrszn elini
kesmek veya kadna erkein miras paynn yarsn vermekten te hayatn
her nn Allahn murakabe ettii bilinciyle yaamaktr. nk Kuran her
eyden nce din-ahlk bir mesajdr ve temel hedefi de iman, ihsan, takva,
sdk, merhamet gibi meziyetlere sahip bir ahlak insan ina etmektir.
Grld kadaryla, Garaudy, Allahn kanunu olan bu eriat bugn
niin dnya zerinde parlamyor? Mslman halklar, smrgecilikten
kurtulduklar halde niin tarihin yaratc, etken znesi deil de nesnesi
konumunda bulunuyorlar? Neden tarih inisiyatifler gsteremiyorlar? gibi
bir dizi varolusal sorunun cevabn aramaktadr. Onun bulduu cevaba
gre slmn bugnk kifayetsizlii bizatihi kendinden deil Kuran l
gzyle okumay iktiza eden gelenekselcilikten kaynaklanmaktadr.
Garaudy, modern zamanlarda yaanabilir bir slm modeli retmenin
mmkn ynteminin Kuran dinamik bir ruhla okumaktan getiini
syler. Bu tr bir okuma, entegrizmin rn olan her trl literalistformalist yaklam nefyetmek ve ictihad ya da eletirel akl tekrar diriltmeyi gerektirir.

________________________________________ Kurann Aktel Deeri  101

Kuran mesajn an idrakine sunmann bir dier yolu da ak ve ahlk

hukuka mukaddem klmaktr. Nitekim Kuranda da ahlak hukuktan stn
bir kanundur. Bu yzden, Kuranda Araplarn yerel tecrbelerini ieren
tikel hkmleri lafzen ve/veya aynen uygulamaya kalkmak yerine bu
hkmlerin konuluuna sebep olan temel hedef ve gayeyi -ki bu gaye ayn
zamanda tarih-st bir aksiyon prensibini iermektedir- belirlemek gerekir. Bunun iin de Kuran vahyedili maksadna uygun ekilde, yani
dinamik ve tenkiti akln eliinde ak ve muhabbetle okumak gerekir.