ELIAS CANETTI

KRLEME
eviren: AHMET CEMAL

Payel
Yaynlar

4. basm

indekiler
DNYASIZ BR KAFA ................................................................................................................ 5

Gezinti.................................................................................................................................6
Giz..................................................................................................................................... 25
Konfysn patanl ........................................................................................... 35
Midye Kabuu ................................................................................................................ 50
Gz Kamatran Eyala r................................................................................................ 64
Sevgili Hanmefendi....................................................................................................... 80
Seferberlik ....................................................................................................................... 97
lm............................................................................................................................... 113
Hasta Yata ................................................................................................................. 126
Gen Ak ........................................................................................................................ 138
Yehuda ile Mesih .......................................................................................................... 147
Milyonluk Miras ........................................................................................................... 159
Dayak ............................................................................................................................. 169
Talama ....................................................................................................................... 181
KAFASIZ BR DNYA ............................................................................................................ 195

Cennetin Yldzlar ........................................................................................................ 196

Kambur .......................................................................................................................... 222
Sonsuz Merhamet........................................................................................................ 236
Drtler ve Gelecekleri.................................................................................................. 254
Aklamalar ................................................................................................................... 271
Alk lm ................................................................................................................... 285
Gerekleme ................................................................................................................. 303

Elias Canetti 3

Hrsz............................................................................................................................... 315
zel Mlkiyet................................................................................................................ 330
Dme ........................................................................................................................... 361
KAFADAK DNYA ............................................................................................................... 404

yi Bir Aile Babas ......................................................................................................... 405

Pantolonlar ................................................................................................................... 418
Bir Akl Hastanesi ......................................................................................................... 435
Dolambal Yolla r......................................................................................................... 458
Akgz Odysseus......................................................................................................... 472
Krmz Horoz................................................................................................................. 506
ELAS CANETT VE KRLEME ZERNE.............................................................................. 514

nc Basma nsz................................................................................................. 520

Drdnc Basma nsz............................................................................................. 522
Elias Canettinn Yaam ............................................................................................. 524

Veza Canettiye

BRNC BLM

DNYASIZ BR KAFA

Gezinti
BURADA ne yapyorsun ocuum?
Hi.
yleyse burada neden duruyorsun?
Hi yle duruyorum.
Okuma yazma biliyor musun?
Elbette.
Ka yandasn bakaym?
Dokuzumu getim.
ikolata m, yoksa bir kitap m, hangisini istersin?
Kitap.
Sahi mi? Aferin olum. Demek kitap sevdiin iin burada duruyorsun!
Evet.
Neden batan sylemedin bunu?
Bu yzden hep babamdan azar iitiyorum da.
Yaa! Ad ne babann.
Franz Metzger.
Yabanc bir lkeye gitmek ister miydin?
Evet. Hindistana gitmek isterdim. Kaplanlar var orada.
Baka nerelere gitmek isterdin?
ini de grmek isterdim. Orada grkemli bir set var.
stne trmanmak houna giderdi herhalde, deil mi?
Set ok kaln ve yksektir. Kimse aamaz. Zaten kimse aamasn diye yapmlar.
Neler de biliyorsun! ok okumu olmalsn.

Elias Canetti 7

Evet, srekli okurum. Ama babam kitaplarm elimden alyor. Bir in okuluna gidebilmeyi ok isterdim. Orada krk bin harf retiyorlar. Bu kadar harfin tek bir kitaba smas olanaksz.
Sen yle sanyorsun.
Hesapladm.
Yine de yanlyorsun. Hem, vitrinlerdeki kitaplara bakma sen. Onlarn hepsi
birbirinden ktdr. Ama benim antamda ok gzel bir ey var. Dur, sana da
gstereyim. Bunun ne yazs olduunu biliyor musun?
ince! ince bir yaz bu!
Sen baya akll bir ocuksun. Daha nce hi ince kitap grm mydn?
Hayr. Ama tahmin ettim ince olduunu.
u grdn iki iaret, Mong Tse anlamna geliyor. Byk dnr Mong,
in uygarlnn yetitirdii en nl kiilerden biriydi. Bundan tam 2250 yl
nce yaad. Yazdklar gnmzde de okunuyor. Aklnda tutabilecek misin
bunlar?
Tutarm. Artk okuluma gitmem gerek.
Demek okula giderken, yolda grdn kitaplarn vitrinlerine bakyorsun! Senin adn ne peki?
Franz Metzger. Bana da babamn adn vermiler.
Nerede oturuyorsun?
Ehrlich Caddesi, yirmi drt numarada.
Ben de ayn yerde oturuyorum. Ama karamadm seni.
Merdivenlerde ne zaman biriyle karlasanz, banz baka yne eviriyorsunuz da ondan. Ben sizi epeydir tanyorum. Profesr Kiensiniz. Ama herhangi bir yerde ders vermiyorsunuz. Anneme bakarsanz, aslnda profesr
falan deilmisiniz. Ama ben inanyorum profesr olduunuza. nk bir kitaplnz var. Marie, kitaplnz grenin gzlerine inanamayacam sylyor.
Marie bizim hizmetimizdir. Bynce benim de bir kitaplm olsun istiyorum.
Her dilden tm kitaplar bulunmal kitaplmda, bir de sizinkisi gibi ince bir
kitap. Ama artk okula komam gerek.

8 Krleme

Kim yazmt bu kitab? Aklnda m hl?

Mong Tse. Dnr Mong. Bundan tam 2250 yl nce yaad.
Aferin, unutmamsn. Ba gn gelip kitaplm grebilirsin. Evime bakan
kadna benim izin verdiimi syle. Sana Hindistandan ve inden resimler de
gsteririm.
Yaasn! Geleceim yleyse! Mutlaka gelirim! Bugn leden sonra geleyim
mi?
Hayr yavrum, hayr. almam gerek. Bir haftadan nce olmaz.
Uzun boylu, zayf bir adam olan Sinoloji bilgini Profesr Kien, elindeki ince
kitab, kolunun altnda tad dolu antaya yerletirdi; dikkatle kapad antasn ve akll olan ocuu gzden yitene dek arkasndan bakt. Yaradl olarak
ok konumaktan holanmayan, ask yzl bir adamd. imdi de, hibir zorl ayc nedene dayanmakszn balam olduu bu konumadan tr kendi kendisini suluyordu.
Her sabah saat yediyle sekiz arasnda yapt gnlk gezintisi srasnda, nnden getii btn kitaplarn vitrinlerine yle bir gz atmay alkanlk
edinmiti. Bu arada gerekten deer tayan kitaplarn, yerini gitgide kitap ad
altnda bir sr vr zvra braktn grmekten neredeyse zevk duymaktayd.
Kendisi bu byk kentin en deerli zel kitaplna sahipti. Kitaplnn kk
bir blmn de hep yannda tard. ok almayla ve sert bir sk dzen
iinde geen yaam boyunca, yreinde yerlemesine izin verdii tek tutku
olan kitap tutkusu, baz nlemler almak zorunda brakmt onu. rnekse,
ktnn kts bile olsa, herhangi bir kitap, satn almas iin kolayca batan
karabilirdi bilgini. Neyse, kitaplarn ou, ancak saat sekizden sonra alyordu. Kimi zaman patronunun gzne girmek isteyen bir rak epey nceden
gelir, dkkna gelecek ilk tezghtar beklemeye koyulur, sonra da anahtar
onun elinden handiyse bir trenin gereini yerine getiriyormuasna alrd.
Ya Saat yediden beri hurdaym! derdi, ya da Kapda kaldm! Bylesine igzarlk, Kien gibi bir adama kolaycack bulard; ran ardndan dkkna
dalmamak iin kendini zor tutard. Kk kitaplarn sahipleri arasndaysa,
saat yedi buuk oldu muydu ak kaplarnn ardnda almaya koyulan erkencilere sk sk rastlanlrd. Kien, bu kkrtmalar karsnda batan kmamak iin elini tka basa dolu olan antasna vururdu. antay tamak iin zel
bir tutu biimi bulmutu. Bu tutu biimi, bastrrken gvdesinin elden geldiince geni bir alannn antaya demesini salyordu. Kaburga kemikleri,

Elias Canetti 9

incecik, kt dikimli giysilerinin altndan antann dokunuunu duyard. Kolunun omuzdan dirsee dein uzanan blm, antann yan tarafndaki girintiyi tmyle rter, tpatp uyard oraya. Dirsekten bilee dek olan blmle de,
antay altndan desteklerdi. Yelpaze gibi alan parmaklar, derinin yzeyinin
her bir noktasnda tutkuyla dolard. Kien, bu ar zeni kendi kendisine
kar antann ierdiklerinin deeriyle hakl gstermekleydi. Terslik bu ya,
anta yere decek olsa, ya da her sabah yola kmazdan nce byk bir di kkatle gzden geirdii kilit, tam bu nazik anda alsa, deerli yaptlarn sonu
gelmi demekti. nk dnyada kirli kitaplar kadar hibir eyden nefret etmezdi Kien.
Bugn eve dnerken bir vitrinin nnde durduunda, kk bir erkek ocuu
anszn vitrinle onun arasna girivermiti. Kien, bir terbiyesizlik saymt bu
davran. Geri vitrinle arasnda ocuun sabilecei kadar yer vard. Kien
her zaman vitrinin bir metre uzanda durur, buna karn camn gerisinde harf
trnden ne varsa, byk bir kolaylkla okurdu. Gzlerinin ileyiini istedii
gibi ayarlayabiliyordu. Btn gnn kitaplarn ve el yazlarnn banda geiren krk yanda bir adam iin, pek yabana atlr bir ey deildi bu. Her sabah
gzlerinin ne denli iyi grdne bir kez daha tank olmaklayd. le yandan
vitrinle arasnda brakt uzaklk, sata ve herkesin yararlanmasna sunulmu olan bu kitaplar nasl aa grdn de dile getirmekteydi. Zaten kendi
kitaplndaki arlkl yaptlarla oranlandnda, vitrinlerdeki kitaplarn bylesi bir horlanmay fazlasyla hak ettiini sylemek olanaklyd. Kkt ocuk. Kienin boyuysa, ortann ok stndeydi. ocuun zerinden kitaplar
rahata grebiliyordu. Yine de ondan, biraz daha sayg beklemek hakkyd.
ocua haddini bildirmezden nce, onu iyice grebilmek iin yana ekildi.
Gzlerini kitaplarn balklarna dikmiti ocuk. Dudaklarn da ksk sesler
kararak, ar ar oynatmaktayd. Gzlerini kitaplardan hi ayrmakszn, bir
ciltten tekine kaydryordu baklarn. Yalnz, ban zaman zaman hzla
evirip bir baka yne bakyordu. Caddenin br yannda, bir saati dkknnn stnde koskoca bir saat aslyd. O srada henz sekize yirmi vard. ocuk,
nemli bir eyin zamann geirmekten rkmekteydi grne baklrsa. Arkasnda duran adama ise dikkat ettii yoktu. Belki kendisini okumaya al tryordu. Ya da balklar ezberliyordu. Hepsinin stnde ayn nemseyile duruyordu. Bir an durakladnda, baklarn hangi kitaba ynelttiini rahata
anlayabiliyordunuz.

10 Krleme

Kien acd ocua. Zavallck burada durmu, o taptaze, belki de daha imdiden
okumaya ackm ruhunu bu aalk nesnelerle rtmeye koyulmutu. leriki
yllarnda baz kt kitaplar, salt vaktiyle balklarn tanm olduu iin
okuyacakt. ocuun erken dnemlerinde belirginleen bu kolayca etkilenebilme zellii, nasl en aza indirilebilirdi? ocuk yryp konuabildii andan
balayarak, kt yaplm bir sokan kaldrmlarnn ve elini neden kitaplara
da uzattn ancak eytann bilebilecei bir tacirin satt mallarn acmasz
penelerine dm demekti. Aslnda kk erkek ocuklar, deerli bir zel
kitaplkta bymeliydiler. Salt ciddi kiilerle ilikilerin yer alaca bir gnlk
yaam, lo, sessiz, akln egemenliinde bir atmosfer, gerek zaman, gerek
mekn en dikkatli biimde dzenlemeyi retecek srekli bir eitim bu
nazik yaratklarn ocukluk yllarn atlatabilmeleri iin, bylesi bir ortamdan
daha deerli bir yardmc dnlebilir miydi? Gelgelelim bu kentte ciddiye
alnabilecek bir zel kitapl olan tek insan, Kiendi. O da yanna ocuk alamazd. i, dikkatini baka ynlere ayrmasn engelliyordu. Grlt patrt
yaparlard ocuklar. Kendileriyle ilgilenilmesini beklerlerdi. Sonra bakmlar,
bir kadnn varln gerektirirdi. Yemek kotarmak iin herhangi bir hizmeti
yeterliydi. Ne ki, ocuklar iin ille bir anne tutmak zorunluluu vard. Anne
yalnz anneliiyle kalsa, sorun yoktu; ama ilerinden hangisi asl rolyle yetinmesini biliyordu? Gerekle hepsi iin, bata kadn olmak geliyordu. leri
srdkleri istekleri ise onurlu bir bilgin, dlerinde bile yerine getirmeyi dnemezdi. Bu yzden kadnlardan uzak kalmt Kien. Kadnlara kar o gne
dek ilgi gstermemiti; bu durum, bundan sonra da deimeyecekti doal
olarak. Duruk bakl, oynak bal ocuk, ite bu nedenden tr daha ba ta
yitirmiti partiyi.
Kien, salt acdndan, alkanlnn saptad kuraln dna km, ocukla
konumutu, iinde uyanan eitme isteinden, ocua bir ikolata alarak kurtulmaya kalkmt. Ama buna giriliinde, kitab ikolataya ye tutan dokuz
yanda ocuklarn da bulunabileceini renmiti. Bundan sonra tank olduklarysa, aknln btn btne artrmt. ocuk, inle ilgileniyordu. Babasnn buyruuna kar koyarak kitap okuyordu. in yazsnn glklerine
ilikin sylentiler, onu korkutacana bsbtn merakn kamlyor, sz k onusu yazy gznde daha bir ekici klyordu. O gne dein hi grmemi
oluuna karn, gsterilenin in yazs olduunu hemen anlamt. Bir zek
snavn son kerte parlak biimde baarmt. Kendisine gsterilen kitaba dokunmaya kalkmamt. Parmaklarnn pisliinden utanmt belki de. Ama
Kien incelediinde, ocuun parmaklarnn temiz olduunu da grmt. Bir

Elias Canetti 11

bakas olsayd ocuun yerinde, kirli parmaklaryla da dokunmaya yeltenirdi

kitaba. Acelesi vard. Okulu saat sekizde balyordu. Buna karn ta son ana
dek kalmt. Yaplan arya, nice zamandr a kalm birinin yemee sald r
gibi sarlmt. Besbelli, babas yznden, ok ac ekiyordu. ocukcaza kalsa, daha o gn leden sonra, tam Kienin youn alma saatlerinin ortasnda
ary yantlayacakt. Zaten ayn binada oturuyorlard.
Kien, bu konumay yapm olmasndan dolay kendini balad. Kural bozmas, harcanan abaya demiti dorusu. Artk gzden yitmi olan ocuu,
imgeleminde, gelecein sinoloji bilgini olarak selamlad. Bu az bilinen bilim
dalyla ilgilenen kim vard ki! ocuklar futbol oynuyorlard. Yetikinlerse kazan ardnda kouuyorlar, bo zamanlarn da sevimekle geiriyorlard.
Sekiz saat uyumak, sekiz saat da hibir ey yapmakszn, le gibi oturabilmek
uruna, geriye kalan tm zamanlar, tiksindikleri ilere adyorlard. Sonra bu
insanlar, yalnz midelerini deil, gvdelerinin btnn tanrlar klmlard.
inlilerin gkyz tanrs onlarnkine oranla, daha yce, daha onurluydu. ocuk, bir dahaki haftaya ziyaretine gelmese bile hi kuku yok ki bu, dnlebilecek en uzak olaslkt unutulmas zor bir ad, dnr Mongun adn
artk belleine geirmiti bir kez. Beklenmedik rastlantlar, Kienin yaamna
bazen yepyeni bir yn verebilirdi.
Kien, dudaklarnda belirsiz bir glmsemeyle evine doru yrmeye devam
elti. ok enderdi glmsedii. Tpk, yaamlarndaki en byk istekleri bir
kitaplk olan kiilerin ender bulunuu gibi. Dokuz yandayken bir kitap
dkknnn zlemini ekerdi. Ama o zamanlar, sahibi sfatyla dkknn iinde
dolatm imgeledike, bu dnceyi, neredeyse Tanrya svmekle eanlaml
bulurdu. Bir kitap, bir krald. Ama bir kraldan hibir zaman kitap olamazd.
Kendisine gelince, bir tezghtar bile olamayacak kadar kk yatayd; byle
dnyordu o sralar. Olsa olsa bir kitap dkknnn ayak ilerine, getirgtr ilerine bakabilirdi; gelgelelim, bununla uraanlar da hep oraya buraya yollarlard. Yalnzca paketler halinde kolunun altnda tayacak olduktan
sonra, kitaplarn, ona ne yarar dokunabilirdi ki? Uzun zaman bir are arad.
Gnn birinde okuldan ktktan sonra eve dnmedi. Kentin en byk kitapsna girdi. Dkknn alt vitrini de, tka basa kitapla doluydu. eriye girer girmez alamaya balayarak: Hemen tuvalete gitmeliyim. Hemen gitmezsem bir
kaza olacak. Korkuyorum! dedi. Ona, gitmek istedii yerin yolunu gsterdiler.
Nerede olduunu iyice aklnda tuttu. Dndkten sonra teekkr etti ve
dkkndaki satclara, kendilerine bir yardmnn dokunup dokunmayacan

12 Krleme

sordu. Prl prl yz, evresindekilerin houna gitmiti. Oysa bu prltl yz,
daha bir iki dakika ncesine dein o tuhaf korkunun etkisiyle karmakarkt.
Onunla konumaya baladlar, kitaplara ilikin bilgisi, azmsanacak gibi dei ldi. Yana gre ok akll buldular onu. Akama doru koltuunun altna ar
bir paket sktrp bir yere gnderdiler. Gidecei yere tramvayla gidip dnd.
Bunu yapabilecek kadar birikmi paras vard. Ortalk kararrken, tam da
dkkn kapanmazdan nce, iin grldn bildirerek, masann stne brakt makbuzu. Birisi, yaptn dllendirmek amacyla ekimtrak bir bonbon
verdi ona. Dkkndaki satclar paltolarn giyerlerken, ayaklarnn ucuna basa
basa, arka tarafa, kimsenin kendisini bulamayaca o yere gidip kapand Kien.
Kimse de bir ey fark etmedi; herkes i saatlerinin sona ermi olmasnn yaratt sevinle, o akam ne yapacan dnmekteydi byk bir olaslkla. Kien,
bulunduu yerde uzun sre bekledi. Ancak saatler sonra, gece ilerlediinde
dar kmaya cesaret edebildi. Dkknn ii karanlkt. Elektrik dmesini
aramaya koyuldu. Gndzn dmenin nerede olduuna bakmay akl edememiti. Nihayet bulup elini uzattnda, bu defa da k yakmaktan ekindi.
Belki caddeden geen biri onu grr, evine geri gtrmeye kalkabilirdi.
Gzleri kendiliinden karanla alt. Gelgelim kt bir yan vard durumun, o
da karanlkta okuyamamasyd. Ciltleri birbirinin ardndan raflardan indirip
sayfalarn evirdi. Kimilerinin balklarn skmeyi bile baard onca karanlkta. Daha sonra merdivene trmand. Yukardaki kitaplarn iinde ne gibi gizler
bulunduunu merak ediyordu. Aa yuvarland bir ara merdivenden; Canm
acmad, dedi yine de kendi kendine. Yer sertti. Kitaplarsa yumuack. Bir
kitap dkknnda insan, olsa olsa kitaplarn stne debilirdi. stese, bir
kule de yapabilirdi kitaplardan. Ama maazann dzenini bozmay, ok aalk bir davran sayd ve her defasnda, yeni bir cilt almadan nce, eskisini
yerine koydu. Srt acyordu. Belki de yorgunluktu yalnzca. Evinde olsayd,
imdiye dek oktan uyurdu. Ama burada olmuyordu. indeki coku, uykusunun gelmesini engelliyordu. Bir tek, gzlerinin artk en byk harflerle dizilmi balklar bile seemeyiine kzmaktayd. Derken bir daha sokaa kmakszn ve o sama sapan okula gitmeksizin burada ka yl okuyabileceini hesaplad. Neden burada srekli kalmasnd? Ne yapar eder, cep harlndan
ufack bir yatak alabilecek kadar para artrrd. Ama byle yaparsa, korkar
zlrd annesi. Geri o da azck olsun korkmuyor deildi. evrenin pek sessiz olmasndand korkusu. Caddedeki gaz lambalar da snmt. Glgeler
geziniyordu drt bir yanda. Ne de olsa vard, o hayalet denen ey. Gece oldu
mu, drt bir yandan uup geliyorlar, kitaplarn bana kp okumaya koyul u-

Elias Canetti 13

yorlard. Gzleri ok iri olduundan, okumak iin ayrca a gerek duymuyorlard. Kien hayaletleri dnnce, ne alt, ne de st raflardaki kitaplara bir
daha dokunmay gze alabildi. Srnerek tezghn altna girdi. Korkudan eneleri birbirine vurmaya balamt. Dkknda belki on bin kitap vard; her
birinin bana da bir hayalet km oturuyordu. Bu yzden bylesine sessizdi evresi. Zaman zaman hayaletlerin hr hr sayfalar evirdiklerini duyuyordu. Onlar da kendisi kadar hzl okuyorlard. Belki onlarn varlklarna alabilirdi, gelgelelim, on bin hayalet, dile kolayd. lerinden biri kp, srabilirdi Kieni. Hayaletlere dokunmak doru deildi tabii. Kendileriyle alay edildiini sanp kzarlard. ocuk, olduu yerde bzld, kldke kld. Hay aletler zerinden uarak getiler. Sabah, sanki nice gecelerden sonra dodu.
Uyuyakald sonunda Kien. Dkkn atklarn farketmedi. tezghn altnda
bulup uyandrdlar onu. Hl uyuyormu gibi yapt nce Kien, derken birdenbire alamaya koyuldu. Dn kendisini dkknda kapal braktklarn, imdi
annesinden rktn, zavall annesinin herhalde sabaha kadar her yerde
kendisini aram olacan syledi. Maaza sahibi sorguya ekti onu ve ad n
renir renmez, yanna tezghtarlardan birini katp evine gnderdi. Annesine ocuun yanllkla dkknda kapal kaldn, ama salnn iyi olduunu bildirerek zr diledi, sayglarn iletti. Annesi de inand buna ve oluna
yeniden kavutuu iin ok sevindi, ite bir zamanlarn bu kk ocuu, imdi grkemli bir kitapla ve o kitaplk kadar nl bir ada sahipti.
Kien, yalandan tiksinirdi; kklnden bu yana, dorudan santim olsun
amamt. ocukluunda da, bu olayn dnda, yalan sylediini anmsamyordu; u bir tek yalandan bile nefret etmekteydi. Kendisine genliinin, yeniyetmeliinin bir yanss gibi grnen kk renciyle yapt konuma, yalannn anmsatmt ona. Bunu dnmenin sras deil imdi, dedi kendi
kendine. Saat neredeyse sekiz olmak zereydi. Tam sekizde almaya, hakikat
urundaki hizmetlerini yerine getirmeye balard. Bilim ve hakikat, eanlaml
kavramlard onun dncesinde. Kii, teki insanlardan uzaklat oranda
hakikate yaklard. Gnlk yaam, yalanlardan kurulu yzeysel bir dzendi.
Yanndan geenlerin her biri yalnzca bir yalancyd. Bu yzden zahmet edip
suratlarna bakmyordu bile. Kitleyi oluturan u kt oyunculardan hangisinin yz ekici gelebilirdi ki ona! Gerekle yzlerini her an deitiriyorlar, bir
gn bile ayn rolde kalmyorlard. Bu, Kienin daha batan beri bilincinde olduu bir gereklikti. Bunun iin yle deneyimli olmasna gerek yoktu. Tek bir
tutkusu vard: Tm yaam boyunca; gerekte ne ise, o olarak kalmak; kendi

14 Krleme

kiiliini salt bir ay, ya da bir yl sreyle deil, ama mrnn sonuna dek y itirmemek. nsann eer varsa kiilii, d grnn de biimlendirmekteydi. Kien, kendini bildi bileli uzun boylu ve adamakll zayfl. Yznyse
yalnzca kitap vitrinlerindeki yanslardan stnkr biliyordu. Aynas yok tu
evinde. Kitaplardan ayna koyacak yer kalmamt. Ama zayf, sert bakl, kemikli olduunu biliyordu yznn; bu kadar da ona yetiyordu.
nsanlara dikkat etmek konusunda, en ufak bir istek duymadndan, gzlerini
ya yere diker, ya da gelip geenlerin balarnn zerinden bakard. Kitap
dkknlarnn yeriniyse, yalnzca igdsyle bulurdu zaten. Bu konuda kendisini igdsne kaptrmasnda hibir saknca yoktu. Otlaa km atlar
sonradan ahrlarna dnmeye ynelten g, ayn amazlkla ona da hizmet
etmekteydi. Sabah gezintilerinin amac, maazalardaki kitaplarn kokusunu
cierlerine doldurmakt. Bunu yapnca uyarlyor, iinde onlara kar koymak,
meydan okumak istei douyor, gc biraz tazeleniyordu. Kendi kitapl ndaysa her ey saat gibi iliyordu. Sabahlan saat yediyle sekiz arasnda kendine
bakalarnn tm yaamn oluturan kimi zgrlkler tanyordu.
Bu bir saatin tadn alabildiine karmasna karn dzenlilii de asla elden
brakmyordu. Grltl bir caddeyi gemeden nce biraz duraklad. Ayn
tempoda yrmekten holanrd; admlarn sklatrmak iin elverili an
bekledi. Bu srada birisi, bir bakasna yksek sesle, Bana Mut Caddesinin
nerede olduunu syler misiniz? diye sordu. Kendisine soru yneltilen kii,
hibir yant vermedi. Kien buna ard; demek bu caddede, gereksiz konumalardan gnenmeyen kendisinden baka kiiler vard. Gzlerini kaldrp
bakmakszn kulak kabartt. Acaba soruyu ynelten, bu susma karsnda nasl
bir tepki gsterecekti? zr dilerim, acaba bana Mut Caddesinin nerede olduunu syleyebilir misiniz? Daha nazik konumas, karlk alabilme ansn
ykseltmiti, teki kii yine hibir ey sylemedi. Sanrm iitmediniz beni.
Sizden bir bilgi rica ettim. Acaba Mut Caddesine nasl gidebileceimi sylemek inceliini gsterir misiniz? Kienin renme istei kamland; bo, yersiz
bir merak deildi duyumsad, tanmazd bile byle bir merak. Kendisine
soru yneltilen kii, bu kez de yantlamazsa, artk ona bakmaya karar verdi.
Kuku yok ki adam derin dncelere dalmt ve dnce zincirinin her ne
biimde olursa olsun kesintiye uramasn engellemek istiyordu. Evet, yine
hibir ey sylemedi. Kien iinden vd onu. Binlerce kii arasnda, rastlantlara kar koymasn bilen birini bulmutu. Soru soran, Sar msnz kuzum
siz! diye nledi. Kien, susan adam imdi herhalde karlk verecektir, diye

Elias Canetti 15

dnd ve tarafn tuttuu kiinin davranndan duyduu sevin, usul usul

yitirmeye balad younluunu. Kim svgyle yz yze gelir de, buna karn
dilini dizginleyebilirdi ki! Kien, yine caddeye dnd. Artk kar tarafa gemesi
iin elverili an gelip almt. Gelgelelim sessizliin, suskunluun srdn
fark edince, yine duraksad aknlkla. Soru sorulan, hl hibir ey sylemiyordu. Herhalde bu susu, fkesinin ok daha iddetli bir patlamayla a a
vurulacan gsteren bir belirtiydi. Kien, iin artk kavgayla bitmesini bekl emeye balamt. Yantlamayan, sradan bir kiiyse, o zaman Kien, kendi kendisine bitii nitelii tartmasz koruyacakt; yani bu sokakta gezinen kiilik
sahibi tek insan olarak kalacakt. Seslerin geldii yne bakmakla bakmamak
arasnda bocalamaya balamt artk. Sa yannda geiyordu olay. Konuan,
hrsndan ter ter tepiniyordu. Ne terbiyesiz adamsnz siz! Nezaketle bir soru
sordum size! Kendinizi ne sanyorsunuz; kaba yaratk! Dilsiz misiniz yoksa!
teki susuyordu, zr dileyeceksiniz benden! Mut Caddesi yerin dibine batsn! Herkesten renebilirim nerede olduunu! Ama siz, zr dileyeceksiniz
benden; iittiniz mi! Kendisine soru yneltilen kii iitmezden gelmi, bu
yzden dinleyicinin gzndeki deeri daha da ykselmiti. Sizi polise ikyet
edeceim. Benim kim olduumu biliyor musun iskelet klkl herif! Bir de kltrl insan olacaksnz! u halinize bakn bir defa! Giysilerinizi eskiciden mi
aldnz? Grne baklrsa, yle olmal; eskiciden! Kolunuzun altnda tuttuunuz da nedir yle? Ama durun hele; gstereceim ben size terbiyesizliin ne
demek olduunu! Siz gidin de denize atn kendinizi! Ne olduunuzu bilmek
ister misiniz?
Bu szlerden sonra birisi, Kieni adamakll sert bir ekilde drtt. Sonra antasna yapp ekitirmeye balad, gcn ok aan sert bir devinimle kitaplarn bu yabanc penelerden kurtaran Kien, yine sert bir devinimle saa dnd. imdiye dek antasna yneltmi olduu baklar, kendisine fkeyle bakan, ksa boylu ve iman bir adama rastlad. Adam, Kaba herif! Kaba herif!
Kaba herif! diye barmaktayd. Hep susan, fkelendiinde bile dilini tutmay
baaran kiilikli insansa Kienden, yani kendisinden bakas deildi. Elini kolunu sallayarak konumakta olan bu bilgisiz yarata, gayet sakin ekilde arkasn dnd. u bak gibi davranyla, adamn gevezeliini ortalk yerinden
kesivermiti. Kibarl birka saniye ierisinde edepsizlie dnveren bir
terbiyesiz iko, ne denli abalarsa abalasn svmeleriyle kkrtamazd onu.
Yine de Kien, ne olur ne olmaz diye dnerek, her zamankinden daha hzl

16 Krleme

admlarla geti karya. nsan yannda kitap tad m, birisiyle itiip kakmaktan elden geldiince saknmalyd. Kien de yannda hep kitap tard.
Dahas, yle her gelip geenin budalalna karlk vermek gibisinden bir
zorunluluk yoktu. Durmakszn konuarak sonunda kendini datmak, bir
bilim adamnn karsna dikilebilecek en byk tehlikeydi. Kien, dncelerini sz yerine yazyla dile getirmekten holanrd. Bildii Dou dillerinin says,
bir dzmeyi ayordu. Birka Bal dilini ana dili gibi renmesi iinse, aba
harcamasna bile gerek olmamt. Hibir ulusun edebiyatna yabanc deildi,
zdeyiler ierisinde dnr, dndklerini uzun uzadya aklnn szgecinden geirip, sonra eksiksiz blmlerle kda dkerdi. Saysz metin, ancak
onun almalarnn sonucunda yeniden okunabilir hale gelmiti. Yzyllarca
nceden kalma in, Hint ve Japon el yazma metinlerinin zarar grm ya da
iyice bozulmu blmlerinin yerine yeni dzenlemeler bulmakta hi glk
ekmezdi. Bylesi metinler zerinde alan bakalar, bu niteliinden dolay
Kiene gpta ederlerken, o, neredeyse kafasn dolduran bilgi bolluuyla s avamak zorunluluunu duyumsamaktayd. alrken ar titizliin bile snrlarn zorlayan bir dikkat harcar, sorunu aylarca btn ynleriyle kafasnda
tartar, bunu ar ar, bkana dein srdrr, kendi dncelerini en sert llere vururdu. Bir harfin, bir szcn ya da btn bir cmlenin artk hi kimsenin eletirel saldrsna uramayacak kadar salamlk kazandna kesinkes
gvenmeksizin son szn aklamazd. O gne dein yaymlad, says az,
fakat her biri, baka yzlercesi iin denekta olmu bilimsel al malar, ona
zamann en byk sinolou nn kazandrmt. Meslektalar bu almalar
btn ayrntlaryla, neredeyse ezbere bilirlerdi. Onun kaleme ald amlayc bir cmle, daha mrekkebi kurumadan, ierdii konu asndan kesinlik
kazanr, artk herkes iin balayc bir nitelik edinirdi. Tartmal sorunlarda
en son yetke olarak Kiene bavurulurdu. Kendi bilim dalna komu alanlarda
da en byk ve tek yetke saylmaktayd. Kendilerine mektupla karlk vermek
yoluyla onurlandrd kiilerin says ok azd. Ne ki, bu yoldan onurlandrlmak zere seilmi kii, Kienden ald tek bir mektupla, artk kendisine yllar
boyu yetecek alma gereci elde ederdi. te yandan bu almalarn sonular,
malzemeyi vermi olann kafasnda ok nceden biim kazanr, kesinleirdi.
Kien kimseyle kiisel ilikiler kurmazd. Geri evirirdi arlar. Bir Dou fil olojisi krss m boald, ilk kez ona nerilirdi sz konusu krs. O da bu
neriyi, byle eyleri ne denli bo ve aa grdn belli eden bir incelikle
geri evirirdi.

Elias Canetti 17

Gereke diye, doutan iyi bir konumac olmayn ileri srerdi. Karlnda
para ald takdirde, iinin verdii zevki yitirecekti. Naizane fikrine gre,
ortaretimde ders vermekle grevlendirilmi ve yaratclk yeteneinden
yoksun kiiler, niversite krslerinin bana getirilmeli, bylelikle gerek
bilim adamlarnn kendilerini tmyle yaratc almalara adayabilmeleri
salanmalyd. Dorusu ortalama beyinler bulmak konusunda sknt ekildii
sylenemezdi. Kendisi niversitede ders verecek olsa, rencilerinden pek
ok ey bekleyecek, bu da onlarn saylarnn gitgide azal masna yol aacakt.
Byk bir olaslkla tek bir aday bile baar kazanamayacakt snavlarda.
Kienin btn amac, karsndaki bu gen ve henz olgunlamam kiileri,
otuz yana gelene dek, sonunda ister usantan, ister akllarn azck balarna
topladklarndan dolay, artk bir eyler renene, balangta kt da olsa, kimi
bilgileri edinene dek snavlarda dndrmek olacakt. Zek dzeyleri inceden
inceye snanarak niversiteye alnan rencilerin fakltelerin snflarn doldurmas, Kienin gznde dndrc, en azndan yararsz bir uygulamayd.
En ar snavlardan geirilecek seilmi on renci, kendi aralarnda bir balarna kalma olana tanndnda, hi kukusuz, niversitenin o allm tipleri
olan ve bira imekten baka bir ey bilmeyen yz kiinin arasna kartklarnda gsterecekleri baarnn birka katn elde edeceklerdi. Kienin kayglar,
son kerte ciddi, kaynan bir ilke sorununda bulan nedenlere dayanyordu.
Bundan dolay, profesrler kuruluna, kendisini hi de onurlandrmamakla
birlikte, herhalde onurlandrmas amacyla ileri srlm bu neri hakknda
bir daha konumamalarn rica ederdi.
O kadar bol laf ebelii yaplan kongrelerde, en ilgin kiilerden biriydi Kien.
Zamanlarnn byk ounluunda sessiz, rkek ve uza grebilmek yetisi nden yoksun farelere tpatp benzer bir yaam srdrenler, iki ylda bir geldikleri bu kongrelerde anszn sndklar kalplarn dna karlard. Yerlere
yaparak birbirlerini selamlayp, o mnasebetsiz kafalarn bir araya getirirler, azlarnda bombo szler geveledikten sonra, lenlerde de beceriksiz
hareketlerle birbirlerinin onuruna kadeh kaldrrlard. Benliklerinin en derin
noktacna dek duygulanrlar, sevinten coarak bilimin bayran dikerler,
ne denli yksek amalar urunda didindiklerini vurgulayarak bilimsel erekl erini dile getirirler, sonra da ayn and btn dillerde artk yineleyip dururlard.
Oysa bu and, ant imeseler de naslsa tutacaklard. Verilen aralarda bahse
tutuurlard: Kien bu kez gerekten gelecek miydi acaba? Ondan bu denli ok
sz edilerinin nedeni, salt nl bir meslektalar oluundan dolay deildi;

18 Krleme

Kienin davranlar, ayn zamanda meraklarn kamlamaktayd. Hibir zaman nnn etkilerini bimeye kalkmay; gen oluuna karn hi kuku yok
ki ok scak bir ilgiyle karlanaca kongre ve lenlerden, yle byle on
yldan beri uzakla kalmakla direnmesi; her seferinde, stelik nemli bir konferans vereceini bildirmiken, kongre gn gelip attnda bilimsel bildiris inin, kendisi yerine bir bakas tarafndan, fakat kendi el yazs notlarndan
okunmas meslektalarnn deerlendiriinde bir erteleme oyunundan baka
bir ey deildi. Nasl olsa bir gn kim bilir, belki de bugn birdenbire
ortaya kacak, o kadar uzun sre uzakta kalmas nedeniyle bsbtn artacak
olan gsterileri, gerekte ne ve kim olduunun bilincindeki ki ilerin grkemli
tutumu ierisinde ve olup bitenleri ok doal karlayarak kabullendikten
sonra, yine alklar arasnda seilecei kongre bakanl makamna geip
oturacakt. Zaten yokluunda bile bu makama, kendine zg bir biimde sahipti ve ondan bakasnn sahip olmas da dnlemezdi. Gelgelelim bunlar
tasarlayp duranlar, hep yanlrlard. Kien, her seferinde olduu gibi, o gn de
gelmez, geleceini ileri srenler, giritikleri bahsi yitirirlerdi.
Kien gelmeyeceini son anda bildirirdi. Kongre yelerinden zorunlu ayrcalk
tand birine gnderdii el yazlarna, d grnte katlamamaktan duyduu znty bildiren, gerekteyse gizli alaylarla dolu notlar ilitirirdi. Elendirici nitelikteki syleilerden yana ok zengin olan programda, ciddi al malar
iin de yer ayrlmsa ki, ounluun yararn gz nnde tuttuundan, byle bir olasln gereklemesini kesinlikle nerme yanls deildi iki yllk
bir almann rn u kk raporunun da kongreye sunulmasn rica ederdi. Aratrmalarndan elde ettii yeni ve artc sonulan ortaya atmay, byle
zamanlara saklard. Sonra da, bu sonularn ortaya dklmesinin yaratt
etkiyi, bu konuda alan tartmalar uzaktan kukuyla, btn ayrntlarna,
farklarna dikkat ederek, sanki bir metni inceden inceye gzden geirip, yanllarn irdeliyormuasna izlerdi. Kongre yeleriyse onun tarafndan aa
grlmeyi hep kabullenirlerdi. Yz yeden sekseni, kaytsz artsz onun grlerini paylard. Kienin bilime yapt hizmetlere paha bimek olanakszd.
Herkes, ona uzun bir yaam balamas iin Tanrya yakarmaktayd, lm,
gerekten de byk bir sarsnt olurdu biroklar iin.
Yznn imgesi, onunla daha gen yalarndayken karlama olana bulmu
olanlarn belleinden hemen hemen silinmi gibiydi artk. Bu yzden ikide
birde mektup yazp fotorafn isterlerdi bin bir ricayla; ona gelince, elinde hi
fotoraf bulunmadn, ektirmeyi de dnmediini yazard karlk olarak.

Elias Canetti 19

Her iki syledii de gerekti, te yandan kimi baka istekler konusunda her
trl kolayl gstermeye gnlden razyd: otuz yandayken, dile getirdii
tek maddelik bir vasiyetnameyle kafatasn, tm iindekilerle birlikte, bir beyin aratrmalar enstitsne brakmt. All bu admn gerekesi olarak,
gerekten olaanst bir nitelik tayan belleinin belki zel kafa yapsyla
belki de beyninin normalden daha ar oluuyla aklanabilmesi olaslklarnn
getirecei yararlar ileri srmt. Geri byle yazmt enstitnn mdrne bir sreden beri gittike yaygnlaan kannn tersine, bellek ile dehann
eanlaml kavramlar olduuna inanmyordu. Zaten kendisi de bir deha olmaktan ok uzakt. Ama te yandan, karsndakine rknt verecek kadar gl
olan belleinin bilimsel almalar srasnda ne denli iine yaradn yadsmak da, bilimsel anlayla badatrlmayacak bir davran olurdu. Kafasnn
iinde ikinci bir kitaplk tamaktayd ve bu, zerinde pek fazla konuulduunu iittii kendi gerek kitapl kadar zengin ve gvenilir nitelikteydi. rnekse, bir kez masasnn bana geti mi, en ince bilgi ayrntlarna dein indii
makale taslaklar kotarmaya koyulur, bunu gerekletirirken de salt kafasnn
iindeki kitaplktan yararlanrd. Geri alntlarn, kaynaklara ilikin aklamalarn her olasla kar daha sonra kitaplarn asllaryla karlatrrd ama,
bunu yalnzca bylesi bir davran bilim ciddiyetinin gereinden sayd iin
yapard. Belleinin herhangi bir yanlgya dtn bugne dek anmsamyordu. Dleri bile, teki insanlarnkinden farkl olarak, enikonu seik grntlerle biimlenirdi. Biimden, renkten ve boyuttan yoksun grntler, o gne
dek grd dlere btn btne aykr dmekteydi. Dnyay tersine evirme olanana sahip gece, onun karsna dikildi miydi, bu olanan yitiriyordu. Dlerinde kulana gelen sesler, gerek kaynayla olan balantsn
koruyor, yapt konumalar mantk snrnn tesine gemiyor, ksacas her
ey, gereklikteki yaamnda ierdii anlam, herhangi bir deiime uramakszn, dlerinde de srdryordu. En ince ayrntlar bile kapan belleiyle,
ak seik grntlerle biimlenmi dleri arasnda var olduu sylenen
ilikinin niteliini aratrmak Kienin alma alannn dnda kalan bir konuydu. Kendisi sadece, alakgnlll tabii ki elden brakmakszn, dikkatleri bu konuya ekmekle yetiniyor, u mektuba eklemek hakkn kendi kendisine tand kiiliine ilikin verilerin, bir haddini bilmezlik belirtisi, ya da bo
gevezelikler saylmamasn zellikle rica ediyordu.
Kien, zgemiini dile getirebilecek ve ekingen, konumaktan rken, her
trl burun byklnden uzak yaradln simgeleyecek birka olay daha

20 Krleme

kafasnda canlandrd. Ama bunun bir yararn gremedi. Hem, nce kendisine
yolu sorup, sonra da sven o edepsiz, kstah adama duyduu fke, gitgide
artryordu iddetini. Sonunda, yalnz kendisinin iitebilecei bir fsltyla,
baka arem kalmad, diyerek bir kap girintisine yrd, evresine baknd
gzleyen yoklu, evet ve cebinden ince uzun bir not defleri kard. Deflerin
kapanda byk, keli harflerle u szck yazlyd: BUDALALIKLAR. Kienin
baklar nce bu szck zerinde durdu, sonra sayfalar evirdi, defterin yarsndan fazlas doluydu; unutmak istedii her eyi buraya geirirdi, nce tarihi,
saati ve mekn yazmakla ie balar, bu verileri, insanlarn ne denli budala
olduklarn gzler nne seren yeni bir olayn dile getirilmesi izlerdi. Her olayn sonuna da bir baka zdeyi eklerdi. Derledii budalalklar, bir daha asla
alp okunmazd; defterin kapana yle bir gz atmas, yetip artard. leriki
yllarda bunlar, Bir Sinoloun Gezintilerinden zlenimler bal altnda yaymlamay dnyordu.
Ucu iyice sivriltilmi bir kurun kalem karp, ilk bo sayfaya yazmaya koyuldu: 23 Eyll, saat 7.45. Mut Caddesinde karma kan biri, benden Mut Caddesinin nerede olduunu sordu. Onu utandrmamak iin sustum. Ama o, davranma aldrmakszn ayn soruyu birka kez yineledi. Hali tavr nazikti. Birdenbire caddenin adn gsteren tabelaya takld gz. Budalaln kavramt.
Ama tas tara toplayp derhal oradan uzaklaaca yerde ki, ben onun
yerinde olsaydm, tek saniye duraksamadan byle yapardm kendini lsz bir fke nbetinin penesine brakt ve bana en kaba biimde svd. Eer
onu korumaya kalkmasaydm, kendimi bu zc sahneden kurlarm olacaktm. mdi hangimiz daha budala saylrz?
te, u son cmlesiyle kendi yanl admlarn da grmezlikten gelmediini
tantlam oluyordu; herkese olduu gibi, kendine kar da acmaszd, ii hafi flemi olarak, defteri cebine soktu ve sven adam artk unuttu. Yaz yazarken
dzeni bozulmutu kitaplarnn: yerlerine itti. Vard ilk kede karsna
kan bir kurt kpeinden rkt. Kpek hzl ve gvenli admlarla, kalabaln
ortasnda kendine yol amaktayd. Ardndan da, tasmasna bal kayn ucunu
sk skya elinde tutan kr bir adam srklyordu. Adamn sakatl, kpein
yan sra, sa elindeki beyaz bastonundan da anlalyordu. Kre ayracak
zamanlar olmayan en ivecen kiiler bile, hayranlkla dolup taan baklarn
bir kez olsun bu hayvana yneltmeden edemiyorlard. Kpekse sabrn hi
yitirmeksizin, burnuyla kalabal yarmaya devam ediyordu. Gzel, gl kuvvetli bir hayvan olduundan, evredekiler seve seve yol veriyorlard. Kr

Elias Canetti 21

adam, anszn apkasn bandan kararak, bastonuyla birlikte ileriye doru

uzatt. Kpeimin kemii iin azck para! diye dilendi. Bu szlerin azndan
kmasyla birlikle, apkann iine bozuk paralar yamur gibi yamaya balad.
Ksa srede krle kpeinin evresine toplananlar, cadde trafiinin aksamasna yol amlard. Neyse ki, olayn getii kede, trafii yneten bir polis yoktu. Kien, dilenciyi daha yakndan gzden geirmek istedi. Adam, giyim kuamnn yoksul grnmesine belli bir zen gstermiti; bununla birlikte yz,
kltrl bir insan olduu izlenimini brakyordu. Gzlerinin evresindeki kaslar hi durmakszn oynat gz krpyor, kalarn yukar kaldryor, alnn
buruturuyordu yznden, Kienin iine kurt dt ve adama bir dzenbaz
gzyle bakmaya karar verdi. Tam o ara ortaya kan on iki ya larnda bir
erkek ocuu, heyecanla kpei yana itli ve apkann iine ar bir dme att.
Dme apkadaki bozuk paralara arpnca, bir altn sikkeninkine benzer bir
ses karmt. Kien yreinin acyla burkulduunu hissetti. ocuu salarndan yakalad ve salara yapm elini kullanamayacandan, ocuun bana
antasn indirdi. Kr bir insan kandrmaya utanmyor musun? diye bard.
Ayn anda antann iinde kitaplarnn bulunduunu anmsadysa da, i iten
gemiti. Dehete kapld. Kitaplarn, bylesine bilerek tehl ikeye att hi
olmamt. ocuk alayarak kat. Kien, fkesinden syrlp yine acma duygusunun sradan ve daha az gerilimli dzeyine dnebilmek amacyla, bozuk parasnn tmn kr adamn apkasna boaltt. evrede bulunanlar, balarn
salladlar, yksek sesle bu davran ne denli onayladklarn belirttiler. Oysa
Kienin gznde imdiki davran, bir ncekine oranla daha nemsiz, stelik
de korkakayd. Bu arada kpek, sahibini yine ard sra srklemeye koyulmutu. Birka saniye sonra olay yerinde bir polis belirdiinde, adamla kpei
oktan uzaklamlard.
Bu sahneyi grdkten sonra Kien, gnn birinde kr olma tehlikesiyle karl arsa, yaamna kendi eliyle son vermeye ant iti. Ne zaman gzleri grmeyen
birine rastlasa, buz gibi bir korkunun yreini kapladn duyumsard. Dilsi zleri severdi; sarlar, ktrmleri, teki sakatlar umursamazd. Krlere gelince; onu adamakll tedirgin ederlerdi. Bylelerinin yaamlarna neden son
vermediklerini, dorusu bir trl anlayamazd. Krlere zg kabartma yazy
bilseler bile, ok snrlyd yine de okuma olanaklar. sadan nce nc yzylda yaam olan skenderiyeli kitaplk yneticisi Eratosthenesi anmsad.
Bilimin her dalnda yetke kabul edilen bu adam, yarm milyonu akn el yazs
ruloya bakmakla ykmlyd. Seksen yana geldiinde, korkun bir gerekl i-

22 Krleme

in farkna varmt: Gzleri, artk grevlerini gereince yerine getiremiyordu.

Geri henz grme gcn btnyle yitirmemiti ama, artk hi okuyamyordu. Onun yerinde baka biri olsa, btn btne kr olmay beklerdi. Eratosthenese gelince, kitaplarndan ayrlmak zorunda kaln, yeterince krlk
sayd. Arkadalar ve rencileri, yanlarnda kalmas iin yalvardlar. Buna
karlk o, bir bilge kiinin olgunluuyla glmsedi, kendi istenciyle yemeden
imeden kesildi ve birka gn iinde lp gitti. Kitaplnda yalnzca yirmi be
bin cilt bulunan kck Kien de, gn geldiinde bu byk adamn izinden
gitmekten bir an bile ekinmeyecekti.
Evine kadarki yolun geriye kalann daha hzl admlarla yrd. Saat herhalde
sekize gelmi olmalyd. Her gn sekizde balard almaya. Ge kalmak, kalbini sktrrd sanki. Eve doru giderken, gizliden gizliye gzlerini snyordu.
imdilik grme yetisinde hibir ey yoktu ve herhangi bir tehlike sz konusu
deildi.
Kitapl, Ehrlich Caddesindeki 24 numaral yapnn drdnc ve en st katndayd. Dairenin kapsn, almas adamakll zor ayr kilitle gvenlik
altna almt. Kapy at, yalnzca bir giysi dolabnn durduu hol geip alma odasna girdi. antasn dikkatle bir sandalyeye brakt. Sonra i ie drt
geni ve yksek tavanl odadan oluan kitaplnda bir aa bir yukar birka
kez gidip geldi. Btn duvarlar, tavana dek kitaplarla kaplyd. Baklarn usul
usul, kitaplar boyunca kaldrd. Tavana pencereler almt. Yukardan gelen
k, Kien iin bir vn kaynayd. Drt bir yandaki kat pencereleri, ev sahibiyle uzun uzadya srm ekimelerden sonra, yllar nce rlmt. Bylelikle Kien her odada yeni duvarlar ve kitaplar iin daha fazla yer kazanmt.
Ayrca n yukardan gelmesini ve btn kitap raflarn da ayn lde aydnlatmasn salayacak bir dzeni daha uygun, kitaplaryl a zvarl arasndaki iliki asndan daha yakk alr bulmutu. Yanlardaki pencerelerin
rlmesiyle, eytana uyup caddede olup bitenlere bakmak ne yazk ki zaman yitiminden baka bir eye yaramayan bu kt huy, sylentiye inanlrsa
doutan vard insanolunun iinde olanakszlamt. Her gn, masasnn
bana oturmadan nce bu akll davranna ve bu davrannn dourduu
olumlu sonulara krederdi. Yaamnn en byk isteini bu olumlu davran sayesinde gerekletirebilmi, zengin, dzenli, her yan kapal, iinde kendisini ciddi dncelerden alkoyabilecek hibir eyann ya da insann bulunmad bir kitapla kavumutu.

Elias Canetti 23

Birinci oday alma odas olarak kullanyordu. Odann olanca eyas koc aman ve eski bir yaz masasyla, biri bu masann arkasna, biri de karsna
rastlayan kede duran iki sandalyeden ibaretti. Ayrca bir de darack divan
vard ki, Kien, yalnzca geceleri yatak yerine kullandndan bunu hep grmezlikten gelmeyi yelerdi. Tanabilir bir merdiven duvara dayal dururdu. Divandan ok daha byk bir nem tayan bu merdiven, btn gn boyunca bir
odadan tekine getirilip gtrlrd. Geriye kalan odann boluunu tek
bir sandalye bile bozmuyordu. Ne urada ne burada, kitap raflarnn alacal
bulacal tekdzeliini kesecek bir masa, dolap ya da soba vard. Btn demeyi kaplayan gzel, ar hallar, ardna kadar ak duran kaplardan szl erek, drt oday byk bir salon halinde birletiren gz trmalayc lolua scak
bir hava vermekteydi.
Dimdik ve sert admlarla yrrd. Hallarn stnden geerken admlarn
daha seri basard. Admlarnn en kk bir yank bile uyandrmamas houna
giderdi. Zaten kitaplnda bir filin ayak seslerinin duyulmas bile olanakszd.
Bundan tr Kienin gznde hallarnn deeri ok yksekti. evresine baknp kitaplarnn bir saat nceki dzenini koruduuna emin oldu. Sonra antasnn iindekileri boaltmaya balad. Odaya girdii zaman antasn yaz masasnn nndeki sandalyeye brakrd. Bunu yapmazsa, antay unutup al maya koyulabilirdi. nk saat sekizi vurduu anda, iinde nne geilmez bir
alma tutkusu uyanrd. Merdivenin yardmyla ciltleri raflardaki yerlerine
yerletirdi. ok dikkat etmesine karn son cildi bu srada artk acele etmeye balamt erimek iin merdivene gerek duymad nc raftan aa
drd. Bu, en sevdii kitab olan Mong Tsenin yaptyd. Aptal! diye azarlad kendini. Barbar! Cahil adam! Sonra kitab byk bir zen ve sevecenlikle
yerden kaldrp hzl admlarla kapya yneldi. Ama daha kapya vurmazdan
nce aklna nemli bir ey geldi. Dnp kar duvara dayal duran merdiveni
elinden geldiince ar ar kazann olduu yere itti. Mong Tseyi iki eliyle
tutup merdivenin dibine, halnn stne brakt. imdi artk kapya gidebilirdi.
Kapy aktan sonra dar seslendi:
En iyi toz bezini getirin ltfen!
Ksa bir sre sonra eve bakan kadn, aralk duran kapya vurdu. Kien, karlk
vermedi. Kadn ban yavaa aralktan uzatarak sordu:
Bir ey mi oldu?
Hayr. Bezi verin bana.

24 Krleme

Kadn, onun sesinde bir yaknma havas sezinlemiti. Oysa Kien, bunu kar sndakine belli etmek istememiti. Ama kadn, ii burada brakmayacak denli
meraklyd, itenlikle: Rica ederim, Profesr! diyerek odaya girdi ve bir bakta olup biteni anlad. Adeta kayarcasna yerde duran kitaba doru gitti.
Halya kadar uzanan mavi, kolal eteinin altndan ayaklar grnmyordu.
Ba, yana doru eikti. Kulaklar geni, yass ve iki yana yelken gibi akt. Sa
kula bann eiklii yznden omzuna dediinden ve ksmen de omzu
tarafndan rtldnden, sol kulak daha byk grnyordu. Yrrken ve
konuurken srekli ban sallard. Bu arada omuzlar da bana elik ederdi.
Kadn eildi, kitab kaldrd ve stn toz beziyle belki on kez sildi. Kien, kadn
kitab kaldrrken ondan nce davranmaya yeltenmedi. Kibarlk gsterilerinden nefret ederdi. Kadnn yannda durup, iini gerei gibi yapp yapmadna
bakt.
Kadn: iinize karmak gibi olmasn ama, merdivenin st basamanda alrken byle kazalar kolaylkla baa gelebilir, dedi. Sonra kitab yeni parlatlm bir tabak gibi Kiene uzatt. Aslda can u anda ok gevezelik etmek istiyordu. Fakat bu isteine eriemedi. Kien ksaca: Teekkr ederim, deyip
arkasn dnd. Kadn da durumu anlayp odadan kmaya davrand. Elini tam
tokmaa gtrmt ki, Kien birdenbire ona dnd ve dzmece bir glms emeyle sordu:
Byle konutuunuza gre, bu tr kazalar herhalde banza birka kez geldi!
Kadn, onun aslnda ne demek istediini anlam ve hakl olarak alnmt.
Rica ederim, Profesr! Bu rica ederim sz, sesinin yumuak tonunu delen
bir diken gibi kmt azndan. Kien, imdi bir de iinden ayrlmaya kalkar
m, diye dnd. Kadn yattrmak amacyla ekledi: Yalnzca bu kitaplkta
ne byk deerlerin bulunduuna dikkatinizi ekmek iin byle konutum.
Kadn, birdenbire bylesine nazik bir konumayla karlamay hi beklememiti. Ne diyeceini bilemedi ve sevinle odadan ayrld. O gittikten sonra
Kien, kendi kendisini sulad. Kitaplarnn szn ederken, bir satc gibi konumutu. Ama bu kadn gibilerinin kitaplarna iyi bakmalarn salayabilmenin baka yolu var myd? Kadn, kitaplarn gerek deerini anlayamyordu. Bu
durumda en iyisi, Kienin kitaplarna iyi bir yatrm gzyle baktna inanmasyd. Byleydi ite insanlar, byleydi!
Kien, yksekteki Japon el yazmalarna doru eilip, farknda bile olmakszn
selam verdikten sonra, nihayet alma masasnn bana geti.

Giz
SEKZ yl nce Kien, gazeteye u ilan vermiti:
ok byk kitapl olam bir bilim adam, evinin ilerine bakacak ve sorumluluk
bilinci tayan bir kadn aramaktadr. Ancak ok yksek kiilik sahibi olan larn
bavurmas rica olunur. Bu nitelikte olmayanlar, kap dar edilecektir. cret
nemli deildir.
Therese Krumbholz, o sralarda iyi bir ite almaktayd ve olduka rahatt.
Her sabah evin hanmyla beyine kahvaltlarn hazrlamazdan nce, dnyada
olup bilenleri renebilmek amacyla Gnlk Gazetenin ilan stununu okurdu. Yaamnn sonuna dek hibir zellii olmayan bu ailenin yannda kalmaya
niyetli deildi. Henz genti. 48 yan doldurmamt bile. En ok istedii,
yalnz bana yaayan bir beyin yannda i bulmakt. Byle bir yerde insan
ileri daha iyi dzenleyebilirdi. Kadnlarla geinebilmek, olanakszd. Ama te
yandan elindeki ii bouna yitirmemek iin rk dala basmamaya da dikkat
ediyordu. Yannda alaca kimse hakknda iyice bilgi edinmeden yeni iine
adm atmayacakt. Gazetelerdeki ilanlarn ve drst kadnlara verilen parlak
szlerin altnda gizli olanlar iyi bilirdi. nsan daha yeni evinden ieri admm
atar atmaz rzna geilirdi. Therese ise 33 yllk yalnz bana srdrd y aam kavgas boyunca bir kez bile byle bir kazaya uramamt. Bundan sonra
da uramamak iin gereken dikkati harcayacakt.
O sabah grd ilan, ok ilgisini ekmiti. Baklar nce cret nemli deildir cmlesine taklmt. Sonra kaln harflerle baslp iyice gze batmalar
salanm olan br cmleleri de birka kez batan aa okumutu. Yaznn
tonundan etkilenmiti; erkek diye buna denirdi. Ayrca kendini ok yksek
kiilikli biri olarak dnmek de gururunu okamt. Bir an bu nitelie sahip
olmayan ayak takmnn nasl kap dar edildiklerini gerekten grr gibi
olmu ve buna sevinmiti. Kendisinin ayak takm ile bir tutulamayacandan
ise emindi.
Ertesi gn erkenden, sabahn yedisinde Kienin nne dikilmiti. Kien, onu
hole alm ve hemen unlar sylemiti:
Her eyden nce evime, kim olursa olsun, yabanclarn adm almasn kesinlikle yasakladm bilmenizi isterim. Kitaplarn sorumluluunu yklenebilecek misiniz?

26 Krleme

Kien, karsndakini dikkatli ve kukulu baklarla szmekteydi. Sorduu sorunun karln almadan kadn zerine kesin bir yargya varmak istemiyordu. Kadn: zr dilerim, dedi. Ama siz beni ne sandnz?
Karsndakinin kaba davrannn yaratt aknlkla yle bir karlk vermiti ki, Kien syleyecek bir ey bulamamt.
Sizden nce alan kadna neden yol verdiimi de bilmenizi isterim, demiti.
Kitaplmdan bir kitap eksik kmt. Btn evi arattmsa da, bulunamad.
Bunun zerine ben de kadnn iine derhal son vermek zorunda kaldm. fkeyle susmutu. Sonra karsndakinin kavray gcn aan eyler sylemi
gibi: Herhalde sylemek istediimi anlarsnz, diye eklemiti.
Therese, hi zaman yitirmeden: Dzenlilik arttr demiti. Bunun zerine
Kien verecek karlk bulamam, abartmal bir el hareketiyle kadn kitaplna armt. Therese de ilk odaya girip beklemeye koyulmutu.
alacanz yer buras ile, demiti Kien kupkuru ve ciddi bir tonda. Her
gn bir odann tepeden trnaa tozu alnacak. Bylece drt gnde btn odalarn iini bilirmi olacaksnz. Beinci gn, yine ilk odadan balayacaksnz. Bu
ii zerinize alabilir misiniz?
Evet.
Kien yine dar kp evin kapsn am ve: Gle gle. Bugn ie balayacaksnz, demiti.
Therese merdiven bana kadar geldii halde, gitmekle gitmemek arasnda
bocalamt. Kien, aylk konusunda hibir ey sylememiti. Oysa eski iinden
ayrlmazdan nce Kiene bunu sormalyd. Ama hayr, hi szn etmese daha
iyi olurdu. Konuursa, yanl bir i yapabilirdi. Hibir ey sylemezse, belki
Kien ona kendiliinden fazlasn verirdi. inde sakngan olma igdsyle
agzllk arpmaklayd. Sonunda nc bir g, merak, her ikisine de
stn gelmiti.
Acaba aylm ne kadar olacak? Belki de bir aptallk yapmakla olduu korkusuyla, bu kez zr dilerim szcn cmlenin bana koymay unutmutu.
Kien, umursamazlkla: stediiniz kadar, deyip kapy kapatmt.
Therese, ona gvenen ve on iki yl akn bir sredir evlerinde duran bir eya
paras gzyle bakan tekdze aileye artk yanlarnda katlanmaktansa, ekmeini sokakta kazanmay yeleyecei anlamnda bir eyler syleyip, zavallc k-

Elias Canetti 27

lar dehetlen az ak brakmt. Ne syledilerse, onu niyetinden caydrmay

baaramadlar. Therese hemen o gn gideceini, on iki yldan beri ayn yerde
alan birinin sre kouluna uymadan iinden ayrlmaya hakk olmas gerektiini syledi. Deerbilir aile de bunu, ayn yirmisine kadarki almasnn
karln dememek iin bir frsat sayd. Therese, sre kouluna uymadndan, bu parann kendisine verilmesinden kanld. Therese, o halde bunu da
Kien demek zorunda, diye dnerek kp gitti.
Kien, onun kitaplara kar grevlerini yerine getiri biiminden honuttu.
inden onu takdir ediyordu. Yzne kar aka vmeyi ise gereksiz buluyordu. Yemei hep tam zamannda hazr oluyordu. Kadnn nasl yemek pii rdiinin farknda deildi. Bu nokta onu hi mi hi ilgilendirmiyordu. Yemekl erini hep alma masasnda yer, yerken de kafas nemli dncelerle dolu
olurdu. ou kez sorsalar, aznda ne olduunu bile syleyemezdi. Bilin, gerekten deer tayan dnceler iin saklanmalyd Kiene gre. Dnceleri
besleyen, bilinti ve dnceler bilinci gereksinirdi. Bilinten yoksun dncenin var olabilecei tasarmlanamazd. inemek ve sindirmek, kendiliinden
olup biten eylerdi.
Therese, Kienin almasna kar belli bir sayg duymaktayd. Bunun nedeni,
Kienin dolgun ayln hi sektirmeden demesi ve kimseye yaknlk gstermemesiydi, onunla da hi konumuyordu. Therese daha ocukluundan balayarak, konukan tiplerden nefret etmiti. Annesi de bu tiplerdendi. Therese
yeni iinde son derece titiz alyor, aylm son kuruuna varncaya dek hak
etmek istiyordu. e balar balamaz kafasn kurcalamaya koyulan giz, yeni
kapsn onun gznde daha bir ekici yapmt.
Profesr, sabahlan tam altda stnde uyuduu divandan kalkard. Giyinmesi
ve ykanmas, az zaman alrd. Therese akamlar kendi odasna ekilmezden
nce divan hazrlar ve tekerlekli tuvalet masasn alma odasnn ortasna
getirirdi. Masa, yalnzca geceleri odada kalabilirdi. D yznde yabanc dilde
harfler bulunan drt kanatl bir paravan, onu rtyor ve Kienin bu irkin
manzaray grmesini engelliyordu. Kien, eyadan holanmazd. Ykanma
arabas adn verdii o iren nesneyi de, kullanlr kullanmaz ortadan daha
abuk kalksn diye, kendi bulmutu. Sabahlan saat alty eyrek gee kapsn
aar ve arabay olanca gcyle dar ilerdi. Bu itiin verdii hz, uzun koridor
boyunca kesilmezdi. Sonunda araba byk bir gmbrtyle mutfak kapsnn
yanndaki duvara arpard. Therese bu srada mutfakla beklerdi; kendi kk

28 Krleme

odas hemen yandayd. Kapy ap: Kalktnz m? diye seslenirdi. Kien karlk vermeden yine odasna kapanrd. Sonra yediye dek evde kalrd. Bu uzun
zaman boyunca ne yapp ettiini bilen yoktu. Bunun dnda kalan saatlerde
hep masasnn banda oturur ve yazard.
Koyu ve ar bir ktle gibi duran masann ii tka basa el yazlaryla, st de
kitaplarla doluydu. u ya da bu ekmece en dikkatli biimde oynatldnda
bile masadan tiz bir ddk sesi ykselirdi. Kien, bu grltden holanmamasna karn, kendi olmad zaman eve hrsz girecek olursa Theresenin hemen duymas iin kendisine miras yoluyla gemi olan bu ok eski masann
iindeki mekanizmay yerinde brakmt. nk hrsz denen tuhaf yaratklar,
kitaplara bakmadan nce para ararlard. Kien Thereseye deerli yaz masasnn iindeki bu mekanizmay cmlede ksaca ve yeterince aklamt. Sonunda da ekmecelere dokunulduunda mekanizmay kendisinin bile durduramayacan belirtmeyi yararl grmt. Gndzleri Kien ne zaman bir yaz
aramaya kalksa, Therese ddk sesini duyar ve aard; Kien, bu sese katlanyordu. Akam oldu mu Profesr btn ktlarn kaldrrd. Masa da ertesi
sabah sekize dek dilsiz kalrd. Therese oday toplamaya geldiinde, masann
stnde yalnzca kitaplar ve sararm yazlar bulurdu. st Kienin yazlan ile
dolu yeni ktlar bulmak umudu ise hep boa kard. Kienin saat 6.15ten
7ye dein, yani eyrek saat sreyle hi almad kesindi.
Acaba dua ile mi geiriyordu bu sreyi? Hayr, Therese byle olduunu sanm yordu. Hem hangi akl banda insan kalkar da dua ederdi? Therese duaya
deer vermezdi. Kiliseye gitmezdi. Kilisede toplanan o ayaktakmna bir gz
atmak yeterliydi. Toplananlar, gerekten de birbirlerine pek uygun dmekteydiler. Ayrca Therese, kilisede srp giden dilencilikten de tiksiniyordu.
Salt evredekiler bakyorlar diye bir eyler vermek zorunluydu. Topl anan
paralarn nereye harcandn ise ancak Tanr bilirdi. Evde dua etmeye gelince,
bunun da gerei var myd? Harcanan zamana yazkt. Drst bir insan duay
gereksinmezdi. Therese, kendiliinden drst olan bir insand, tekilere geli nce, onlar yalnz dua etmesini bilirlerdi. Ama Therese saat 6.15 ile 7 arasnda
alma odasnda ne yapldn renmek istiyordu. Aslnda merakl bir insan
deildi; kimse onu bu konuda sulayamazd. Burnunu bakalarnn iine sokmazd. Oysa bugnn kadnlar, byle deildiler. Burunlarn her ie sokmay
alkanlk haline getirmilerdi. Therese ise yalnzca kendi iine bakard. Fiyatlar, gnden gne ykselmekteydi. Patates fiyatlar ncekinin iki katna frlamt bile. Bu pahallkta geinmek bal bana bir sanat olmutu. Kien, drt

Elias Canetti 29

odann da kapsn kilitliyordu. Byle yapmasa, belki yandaki odadan bir gz

atma olana dnlebilirdi. Zamann Kien kadar iyi deerlendirmesini bilen, bir dakikay bile bo geirmeyen birinin eyrek saat hibir ey yapm amas, akln alaca ey deildi!
Kien dolamaya ktktan sonra Therese, kendisine emanet edilen odalarda
arama yapyordu. Bir ktln peindeydi, ama bunun nasl bir ktlk olduunu henz kestirememiti. nce bavula tklm bir kadn cesedi bulmay
ummutu. Ama hallarn altnda saklayacak yer olmadn anlaynca, paralanm kadn cesedinden umudunu kesti. Odalarda kukularn glendirebilecek dolap da yoktu. Oysa yle her duvarda bir tane bulunmasn ne kadar
isterdi! Bu durumda suun bir kitabn arkasnda gizlendiine kesinlikle inanmt. Baka nerede olabilirdi ki? Grev bilinci, toz bezinin kitaplarn srtnda
gezinmesiyle yetinebilirdi. Ama izini srd giz, o ahlka aykr giz Thereseyi kitaplarn arkasna da bakmaya zorluyordu. Ciltleri tek tek karyor,
belki ii botur diye vurup bakyor, iman ve nasrl parmaklarn ta tahta
kaplamaya dek uzatp dokunuyor, sonra honutsuz biimde ban sallayp
elini ekiyordu. Merak, onu hibir zaman nceden saptanm alma sresini
amaya zorlamyordu. Kien evin kapsn amazdan be dakika nce yine mutfaa dnm oluyordu. Aceleye, ya da stnkr i grmeye kalkmakszn,
raflar tek tek elden geiriyordu.
Aratrmasn durup dinlenmeksizin srdrd aylar boyunca, ayl n bankaya yatrmay kendisine yasak etti. Bu parann kayna imdilik belli olmadndan, kuruuna bile elini srmedi. Kt paralar, kendisine verildii gibi,
yirmi yl nce satn ald, dokunulmam mektup ktlarnn durduu zarfa
koydu. Uzun sre dnp tandktan sonra da bu zarf, seme ve birbirinden
gzel paralardan oluan, yllar boyu ok para dkerek toplad eyizini saklad bavula kaldrd.
uzadka peinden kotuu gizi o denli ksa srede zemeyeceini anlad.
Ama zarar yoktu. Bol bol vakti vard. Beklemesini de bilirdi. u andaki durumundan yaknmasn gerektiren bir neden yoktu. Sonunda ortaya gerekten
bir ey ksa bile, kimse onu sorumlu tutamazd. Kitaplkta aranmadk yer
brakmamt. Poliste alan gvenilir, drst ve Profesrn toplumdaki
yerini de gz nnde tutarak bir eyler yapabilecek bir tand olsa, kulam
bkecekti. Evet, yaamnda pek ok eyi gsleyebilirdi ama, insann hibir
desteinin bulunmamas da ho bir ey deildi. Bugnn insanlar yalnzca

30 Krleme

dans etmek, yzmek ya da gevezelik etmek peindeydiler. Ciddi konular ve

hele almay ise kimsenin aklndan geirdii yoktu. O denli ciddi bir adam
olan Kienin bile baz aksayan yanlar vard. Geceleri saat on ikiden nce yatmyordu. Oysa insana en ok gece yarsndan nceki uyku yarard. Normal
insan da saat dokuz dedin mi yatard. Her ne ise, herhalde pek nemli bir ey
yoktu ortada.
Bylece su, klerek bir gize dnl. Gizli ktln evresinde youn ve
inat bir nefret kmelendi. Theresenin merak ise gemedi. Sabahlan 6.15 ile
7 arasnda hep tetikle beklemekteydi. Ender grlen, ama gerekleebilecek
olaslklar zerinde durmaklayd. Sz gelimi midesine saplanacak ani bir sanc, Kieni odasndan dar frlatabilirdi. O zaman Therese hemen yanna koacak ve ne olduunu soracakt. Sanclar hemen gemezdi. Theresenin istedii
eyleri renmesine ise birka dakika yetecekti. Ama ne var ki ll ve mantkl yaam, Kiene ok yaramaktayd. Thereseyi yanna ald sekiz yldan bu
yana midesinden sancland hi olmamt.
Kr adam ve kpeiyle karlatnn ertesi gn leden nce Kien, baz eski
incelemelere bakma gereini duydu. Yaz masasnn gzlerinin altn stne
getirdi. ekmelerde bir yn kt toplanmt. Kien taslaklar, dzeltmeleri,
kopyalar, ksacas almalarna ilikin btn yazlar zenle saklard. O gnk
aratrmas srasnda ierdikleri grler eskimi ve rtlm bir sr yaz
buldu. Bu arivin balangc, ta rencilik yllarna dek uzanmaktayd. Zaten
ezbere bildii bir ayrnty aramak, salt bildiini onaylamak iin saatler harcad. Otuz kt okudu; arad ise tek bir satrd. Eline ii oktan bitmi ve yararn yitirmi bir sr yaz geti. Neden saklamt sanki bunlar? stelik ister
baslm, ister el yazs olsun, eline geeni okumadan bir yana da brakamazd.
Onun yerinde bir bakas olsa, bylesine dank bir okuma eyleminin sonunda dikkatini tmyle yitirirdi. Ama Kien, son szce dek dayand. Mrekkepli
yazlar, zamanla siliklemiti. Harfleri semekte glk ekiyordu. Aklna s okakta rastlad kr adam geldi. Oysa kendisi sanki sonsuzlua dek ak kal acaklarmasna gzleriyle oynamaktayd. Gzlerinin harcad abay snrlayacak yerde, dncesiz bir tutumla aydan aya arlatrmaktayd. Bitirip bir
yana brakt her sayfa, grme gcnn bir parasn alp gtryordu. Kpeklerin mr ksa olurdu; okumasn da bilmezlerdi. Bundan tr de krlere
gzleriyle yardm ederlerdi. Gzlerinin deerini bilmeyen insan, kpeklerin
yol gstericiliini hak etmi saylrd.

Elias Canetti 31

Kien yaz masasnn gzlerindeki fazlalklar almaya karar verdi. O anda altndan, bu ii ertesi sabah, kalkar kalkmaz yapacakt.
Ertesi gn sabahn altsnda, henz bir dn ortasndayken, yatt divandan
kurulmu gibi frlad, meydan okurcasna duran kocaman masasnn bana
kotu ve btn ekmeceleri ardna dek at. Amasyla birlikte ddk sesi de
balad ve kitaplk boyunca perde perde dalgalanarak sonunda yrek paralayan bir feryada dnt. Sanki her ekmecenin ayr bir grtla vard ve tekileri bastran sesiyle yardm istemekteydi. Biri ilerindekileri alyor, onlara ac
ektiriyor, yaamlarn ellerinden alyordu. Gzleri olmadndan, kendilerine
el uzatmaya kalkann kim olduunu bilemiyorlard. Tek organlar, tiz bir
ddk sesiydi. Kien, ktlarn gzden geirip dzenledi. Bu i epey zamann
ald. Grltye gs gerdi; balad ii sonuna dek gtrrd. ncecik kol larnn arasnda tad kocaman eski bir kt yn ile drdnc odaya gitti.
Orada, ddk seslerinden biraz daha uzakla ktlar svp sayarak tek tek
yrtmaya koyuldu. Kap vuruldu; Kien dilerini gcrdatt. Kapnn ikinci kez
vuruluunda, ayaklaryla yeri dvd. Bu arada kap, sanki balyozla vuruluyormuasna gmbrdemeye balamt. Kesin u grlty! diye bararak
bir kfr daha savurdu Kien. Gerekle kendi kendisine yaktramad bu
kfrleri hi azna almam olmay isterdi. Ne var ki yrtt el yazlarna acmaktayd ve ancak svp saymas sayesinde onlar atma yrekliliini gsterebiliyordu. Sonunda uzun bacakl bir Marabu kuu gibi kt paralarndan
meydana gelen bir tepeciin ortasnda kalakald. Yma, sanki kt paralar
yaayan varlklarm gibi, rkek ve utanga bir tavrla dokunuyor, yok olup
gidilerine hafiften acyordu. Onlar gereksiz yere bir kez daha incitmemek
iin bir ayan dikkatle yndan dar atl. Kt mezarln nihayet arkasnda braktnda rahat bir soluk ald. Kapnn nnde Therese ile karlat.
Yorgun bir el hareketiyle yn gsterip: Kaldrn! dedi. Ddk sesleri kesilmiti. Kien masann bana dnp ekmeceleri kapad. Ddk sesi yine duyulmad. Daha nce ekmeceleri ok sert atndan, mekanizma bozulmutu.
Mthi grlt baladnda, Therese tuvaletinin son blmn de tamaml amak zere, kolal eteini giymek iin uramaktayd. Grltden yrei azna
geldi; eteini stnkr ilikleyip alma odasnn kapsna seirtti. Bir fltten
dklen ezgileri andran bir sesle: Ne oluyor Allah akna? diye sordu, nce
ekingen, sonra gittike daha iddetli, kapya vurmaya balad. erden karlk gelmeyince kapy amaya alt ama baaramad. Kapdan kapya kotu.
Son kapya vardnda ierden Kienin fkeli bartsn duydu. Bu kez btn

32 Krleme

gcyle o kapya vurmaya balad. erden Kien, fkeyle: Susun! diye haykrd. Bu denli kzd, hi olmamt. Therese yar kzgnlkla, yar yazgsna
boyun eerek, nasrl ellerini sert eteine gtrd ve olduu yerde bir tabebek gibi kalakald. Ne felaket! diye fsldad. Ne felaket! Kien kapy atnda, daha ok alkanlktan tr, hl olduu yerde durmaktayd.
Doutan arkanl olmasna karn, kap alr almaz eline ne denli bulunmaz bir frsat getiini hemen anlad. Glkle imdi kaldrrm, diyerek
mutfaa doru seirtti. Ama mutfan eiinde, aklna baka bir ey geldi.
Aman Allahm! imdi kapsn yine kilitler mutlaka! Alkanlk deil mi? Zaten hep byle olur. Son dakikada bir aksilik kar. Tanrm, ne talihsizim ben!
Talihsiz olduunu ilk kez sylyordu. nk genellikle kendisini alkan,
bundan tr de talihli bir insan sayard. ine giren korku yznden bann
sallanmas artmt. Hafif admlarla yine koridora kt. Gvdesinin st ksmn
iyice ne doru emiti. Bacaklar her adm atmazdan nce sanki bir an duraklyordu. Kolayla sertletirilmi etei dalgalanyordu. Kayarcas na gitse,
hedefine daha sessiz yaklaabilecekti; ama bunu, artk ok sradan bir yry
biimi buluyordu. inde bulunduu ann nemi, tren admlarn andran
admlarla yrmesini gerektiriyordu. Odann kaps akt. Kt yn, hl
ortadayd, Therese esintiden kapanmasn diye, kap ile pervaz arasna hal nn
kabark bir yerini sktrd. Sonra mutfaa dnd; sa elinde fara ve sprgeyle, tuvalet arabasnn bildik sesini beklemeye koyuldu. Bu sabah sabrszl o derecedeydi ki, elinden gelse arabay almaya kendi gidecekti. Sonunda
araba duvara arpnca, kendini unutup her zamanki gibi: Kalktnz m? diye
seslendi. Arabay mutfaa ektikten sonra, biraz ncesinden daha da eik ,
srnrcesine kitapla yolland. Farala sprgeyi yere brakt. Ar ar
aradaki odalardan geip, Kienin yatt odann eiine dek geldi. Her admdan
sonra duruyor, dierinden daha az kullanlm olan sa kula ile sesleri duy abilmek iin ban teki yana eviriyordu. Otuz metrelik yolu, ancak on dakikada alabildi; yaptn bir delilik sayyordu. Korkusu, merakna kout olarak
artyordu. Hedefe vardnda nasl davranacan o ana dek bin kez kafasnda
canlandrmt. Kapnn pervazna smsk yapt. Yeni kolalanm etei aklna
geldiinde, artk ok ge olmutu. Bir gz ile durumu kubak grmeye
alt, br gz yedekte kald srece kendini gvenlik altnda hissediyordu. Hem kendini gstermemeli, hem de odada olup bitenlerin hibirini gzden
karmamalyd. Baka zamanlar hep kalasna dayad iin, dirsekten bklmeye zorlanan sa kolunu da hareketsiz brakmaya alt. Kien, kitaplarnn nnde bir aa, bir yukar geziniyor ve anlalmaz sesler karyordu. i

Elias Canetti 33

bo antay kolunun altna sktrlmt. Durdu, bir an dnd, sonra merdiveni getirip trmand. En st raftan kitap ekti, sayfalarn kartrd ve antasna koydu. Aa inince yine bir boy gezindi, duraklad, yerinden kmamak ta
direnen bir cildi ekitirdi, kalarn att ve sonunda kitab karmay baarnca, cildine kuvvetlice bir aplak indirdi. Bu kitap da antann iinde kayboldu. Kien raflara dnd; drd kk, biri de byk olmak zere be kitap daha
seti. Anszn acele etmeye balamt. Arlam olan anta ile merdivenin en
st basamana kt ve ilk kitab yerine koydu. Uzun bacaklar almasn
gletiriyordu. Neredeyse decekti.
Dp de bir yerine bir ey olduu takdirde, o ne olduunu anlayamad ktln gizi de aa kmadan kalacakt. Theresenin kolu, buyruundan karak yukar kalkt ve sahibinin kulandan ekti. Kadn, iyice alm gzleriyle
tehlikede olan efendisini izlemekteydi. Onun ayaklarnn kaln halya bastn
grnce rahat bir soluk ald. Demek kitaplar, gerekte bir aldatmacayd. Asl
gerek, imdiden sonra ortaya kacakt. Therese, kitapln her kesini kar
kar biliyordu. Ama ktlk insan bin bir kurnazla srklerdi. Bunun haha vard, morfini vard, kokaini vard bunlarn tmn bilmek kimin harcyd ki? Therese, yle kolay oyuna geleceklerden deildi. Arad giz kitaplarn arkasndayd. Szgelimi Kien neden hibir zaman odann ortasndan gemiyordu? Merdivenin yannda dururken, tam karsna rastlayan raflardan bir
ey almak istediinde, dosdoru oday geip oraya gidecek yerde, dier kitap
raflarna srnrcesine oday dolanmay yeliyordu. Koltuunun altndaki
ar antayla birlikte uzun yolu seiyordu. Aranlan giz kitaplarn arkasndayd. Katiller cinayeti iledikleri yere dnerlerdi. Kienin antas, imdi dolmutu.
ine baka kitaplarn sdrlmas olanakszd, Therese, her gn tozunu ald
antay biliyordu. te, ne olacaksa imdi olacakt. Herhalde saat daha yedi
olmamt. Kien, yedide evden kard. Ama saat daha yedi olmamt. Olmamalyd!
Therese kendinden emin ve kstah bir tavrla ne eildi, kollarn beline dayad, yamyass kulaklarn dikti ve kk gzlerini agzllkle at. Kien,
antay iki yanndan tutup yere, halnn stne koymutu. Yznde gurur
vard. ne doru eildi ve yle kald. Ter iinde kalan Therese, tir tir titriyordu. Gzleri de yaarmt. Demek giz, gerekten halnn almdayd. Bu olasl
daha en bata dnmt. nsan bazen ne denli aptal olabiliyordu; Kien doruldu, kemiklerini takrdatt ve tkrd. Ya da tkrmedi de, yalnzca ta-

34 Krleme

mam m demiti? Elini antaya uzatt, kitaplardan birini karp ar ar yerine yerletirdi. Ayn hareketi antadaki dier kitaplar iin yineledi.
Therese baylacak gibi oldu. eytan alsn bylesini, gizi de onun olsun! Hi
glmeyen ve de tek szck konumayan o ciddi insan buydu demek, ha? Therese de ciddi ve alkand; ama hi byle davranr myd? Byle yapmaktansa,
ellerini kesmeyi yelerdi. Oysa Kien, evinin ilerine bakan kadnn nnde
aptal durumuna dryordu kendini. stelik bu adam, paralyd, hem de ok
paralyd! Bylesine ancak hacir altna aldrmak yakrd. Ne yapyordu parasn? Theresenin yerinde bir bakas, bugnn o kan bozuk gen kadnlarndan biri olsayd, Kienin altndaki son yatak arafm bile oktan ekip alrd.
Zaten doru drst bir yata bile yoktu. Ya o kadar ok kitab ne yapyordu?
Hepsini ayn zamanda okuyabilmesi, olanakszd. Thereseye gre bylesine
ancak deli denirdi. Yaplmas gereken ey, parasn, dibine dar ekmeden elinden almak, sonra da kapnn nne brakvermekti. Ona evine drst ve saygdeer birini almann ne demek olduunu gsterecekti. Kien herkesi maskara
yerine koyabileceini sanyordu. Ama Thereseye kimse maskara gibi davranamazd. Belki sekiz yl boyunca alay ettirmiti kendisiyle; ama bundan sonra,
hayr!
Kien gezmeye giderken yanna almak zere ikinci bir kitap takm seme iini
tamamladnda, Theresenin ilk anlarda duyduu fke de uup gitmiti.
Kienin kmaya hazrlandn anlaynca, kendine gelerek kt ynnn bana dnd ve fara gururla ktlarn iine daldrd. imdi kendini daha nemli
ve ilgin bir kii olarak gryordu.
Kararn vermiti. Hayr, iinden ayrlmayacakt. Ama Kienin aklnn banda
olmadn da anlamt. Bir ey renmiti. Grd eyi deerlendirmesini
bilirdi. Yaamnda grdkleri azd. Kentin dna hi adm atmamt. Paraya
acdndan uzun gezintilere kmazd. Yzmeye gitmeyi, saygdeer bir kadna yaktramazd. Hibir yeri bilmediinden yolculua da kmazd. Alverie
gitme zorunluluu olmasa, hep evde kalacakt. Herkes birbirini kazklamak
peindeydi. Fiyatlar her yl ykseliyordu ve hibir ey eskiden olduu gibi
deildi.

Elias Canetti 35

Konfysn patanl
KIEN, ertesi pazar gezintiden dndnde ok neeliydi. Pazar gnleri sabahn bu erken saatinde sokaklar bombo oluyordu. nsanlar, tatil gnlerine
uykuda balyorlard. Yataktan kalktktan sonra ilk ileri, en iyi giysilerini
zerlerine geirmek oluyordu. lk uyank saatlerini, aynann nnde kendi
kendilerine tapmakla geiriyorlard. Geri kalan saatlerinde ise arpk suratlarnn grnn, bakalarnnkine bakarak unutmaya alyorlard. Geri
hepsi, kendilerini teki hemcinslerinden stn grrlerdi; ama bunu tantlamak iin onlarn arasna karma gdsnn nne de geemezlerdi. Hafta
iindeki gnler ekmek paras uruna ter ve dil dkmekle geirilirdi. Pazar
gnleri ise bouna gevezelik edilirdi.
Balangta dinlenme gn, herkesin dilini tutaca bir gn ol arak dnlmt. Ama zamanla soysuzlaan btn teki kurumlar gibi, dinlenme gn
olan pazar gnleri de, balangta gdlen amala ilgisi bulunmayan bir srece gemiti. Kien bu durumu alayl baklarla izliyordu. Onun iin dinlenme
gn diye bir kavram sz konusu deildi. nk hi konumaz ve durup dinlenme nedir bilmeksizin alrd.
Evinin kapsnda Thereseye rastlad. Grne baklrsa kadn onu epeydir
beklemekteydi.
kinci katla oturan Metzgerlerin olu geldi. Sizi ziyaret etmesi iin izin
vermisiniz. Evde olduunuzu syledi. Hizmeti kz, uzun boylu birinin merdivenden getiini grm. ocuk yarm saat sonra yine gelecek. Rahatsz etmek
istemediini, yalnzca kitap iin geleceini syledi.
Kien kadn dinlememiti. Ama kitap szc geince kulak kabartt ve neden sz edildiini ancak ondan sonra anlad.
Yalan sylemi. Ona hibir ey iin sz vermi deilim. Yalnz gnn birinde, o da eer vaktim olursa, Hindistan ve inden resimler gsteririm demitim. Oysa hi vaktim olmuyor. Gelirse ieri almayn.
nsanlar hemen yzszleiveriyorlar, zr dilerim ama, byleleri ancak
kan bozuk diye nitelendirilebilir. Babas sradan bir iiydi. Bunca paray
nereden bulduunu gerekten bilmek isterim. Ama sonunda olan gryoruz.
Artk her ey ocuklar iin. Disiplin diye bir ey kalmad. ocuklar derseniz,
inanlmayacak denli terbiyesiz. Okuldaki saatlerini hep oyun oynamakla, ya da

36 Krleme

retmenleriyle gezmekle geiriyorlar. Rica ederim, bizim zamanmzda byle

miydi? Bir ocuk okumak istemedi mi, bykleri onu hemen okuldan alr ve
bir eyler rensin diye bir ustann yanna rak verirlerdi. Bugnse hibir ey
yaplmyor. Dahas, insanlar almak istemiyorlar. Azla yetinmesini de unuturlar dense yeridir. Pazar gnleri gezmeye kan genlerin haline bakn bir
kez. i kzlar bile srtlarna yeni bir bluz geirmeden edemiyorlar. art sanki
bu pahal giysileri almalar! Yzmeye gittikleri yerde bunlar naslsa karyorlar. stelik de erkeklerle birlikte yzyorlar. Eskiden nerde vard byle ey?
Bunun yerine biraz alsalar, ok daha iyi ederler. Kendi kendime hep bu
kadar paray nereden bulabildiklerini soruyorum. Zira fiyatlar, gnden gne
ykseliyor. Patates, ncekinin iki katna frlad. Byklerden bunca yz bulan
ocuklarn marmasna hi amamal. Oysa vaktiyle sal sollu iki amar
yediler mi, byklerinin sznden kmay bir daha akl larnn ucundan bile
geirmezlerdi. Ksacas artk dnyann tad tuzu kalmad. ocuklar kkken
renmekten, bydkten sonra da almaktan kanr oldular.
Kien, ilk bata gevezelii ile kendisini alkoyduundan tr kadna sinirlenmiti. Ama bunun hemen ardndan szlerini hayretle kark bir ilgiyle dinl emeye balad. Karsndaki, bilgisizliine karn renmeye byk deer v eriyordu. Demek ki z iyiydi. Belki de bunun nedeni artk her gn Kienin kitaplaryla uramasyd. Ama onun ortamndan gelen herkes, kitaplardan byle
olumlu etkilenmezdi. Therese olumlu etkilere daha akt ve belki de renmeye kar zlem duyuyordu.
ok haklsnz, diye yantlad Kien, bu denli mantkl dnmenize sevindim, renmek, her eyin banda gelir.
Bu arada eve girmilerdi. Kien: Bekleyin beni, diye buyruklayp kitaplna
girdi. Sol elinde kk boy bir ciltle geri dnd. Sayfalar evirirken, ince bir
izgi gibi duran sert ifadeli dudaklarn ileri doru uzatmt. Dinleyin! diyerek eliyle Thereseye biraz uzaklamasn iaret etti. imdi syleyecekleri, bir
uzamn varln gerekli klmaktayd. Metnin yalnl ile tam bir kartl k oluturan bir duygu cokunluu ierisinde okumaya koyuldu:
retmenim, her gn gndzleri bin, akamlar da bin harf yazmam buyurmutu. Ksa k gnlerinde gne erken battndan, grevimi tamamlay amazdm. Yaz yazdm kk kuru tahtam batya bakan verandaya gtrr,
yazm orada bitirirdim. Akamlar, ilerlemi saatlerde, yazdklarm gzden
geirirken artk yorgunlukla savaamaz olurdum. Bu yzden su dolu iki kovay

Elias Canetti 37

yanma almaya baladm. ok uyku bastnda, giysilerimi karr ve kovann

birini tepemden aa boca ederdim. Sonra giyinmeksizin yine almaya koyulurdum. Biraz sonra snp yine uykum gelince, bu kez ikinci kovay kull anrdm. Bu yntemin yardmyla hemen her zaman devlerimi zamannda
bitirmeyi baardm. O k dokuz yama bastm.
Kien, coku ve hayranlkla kitab kapad. te byle alrlarm bir zamanlar.
Size okuduum, Japon bilgini Arai Hakusekinin genlik anlarndan bir parayd.
Therese, dinlerken Kiene biraz yaklam, bayla cmlelere tempo tutmutu.
Sol kula kendiliinden, Kienin okurken ezamanl olarak Almancaya evirdii szcklere doru uzanmt. Zaten Kien farknda olmakszn kitab biraz
eik tutmutu. Therese de hi kukusuz yabanc iaretleri grm ve Kienin
okumasndaki akcla hayran kalmt. Kien okurken, sanki elinde Almanca
bir kitap varmasna okumutu. Okumas bitince derin bir soluk alan Therese: Harika! dedi. Onun bu hayranl Kienin houna gitmiti. Bir eyler renebilmesi iin gerekten ok mu ge acaba, diye dnd, ka yanda acaba?
nsan, her yata renebilir. nce okunmas kolay romanlardan balamal.
Bu srada kapnn zili srarla ald. Therese gidip at. Kk Metzger, ban
ieri uzatarak: Girebilirim, dedi, yksek sesle, Profesr izin verdi. Therese
ise: Kitap mitap yok, diye barp kapy suratna kapatt. Olan darda
tepiniyor, bin bir tehdit savuruyordu, yle kzmt ki, fkeyle birbiri ardna
sralad szcklerden hibir anlam kmyordu. Bylelerine yz verirseniz
astarn isterler. Tereyal ekmeini merdivenlerde yututuruyordu. Kitap
verseniz, stn hemen leke iinde brakacak.
Kien kitapln eiinde duruyordu; ocuk onu grmemiti. Ban sallad ve
yznde bir glmsemeyle kadna bakt. Kitaplarnn stne titrenmesinden
ok holanrd. imdi Therese bir teekkr hak etmiti.
Herhangi bir zaman cannz bir ey okumak isterse, hi ekinmeden bana
bavurabilirsiniz.
ok sevinirim buna. Zaten epeydir byle bir istekte bulunmay dnyordum sizden.
Kitap sz konusu oldu mu nasl da kuyruuna yapveriyordu nne kan
frsatn! Oysa olaan tutumu bu deildi. O gne dek agzllk ettii hi olmamt. br yandan Kien kitapln darya kitap verilen genel bir kitapla

38 Krleme

dntrmeyi aklndan hi mi hi geirmiyordu. Zaman kazanmak iin: Peki,

diye yantlad. Yarn bir kitap seerim sizin iin.
Sonra almaya koyuldu. Kadna verdii sz rahatn karmt. Geri Therese, her gn tozunu almasna karn, kitaplarna herhangi bir zarar vermi deildi. Ama toz almak baka, okumak bakayd. Theresenin parmaklar iman
ve hantald. nce kt ise ince bir dikkat isterdi. Kaln bir cilt kapann ince
kitap sayfalarndan daha dayankl olmas doald. Hem kadn okumasn biliyor muydu bakalm? Ya, ellinin epey zerindeydi. O gne dek zaman yiti rmiti. Platon, Kinizm okulunun yelerinden olan kart Antisthenes iin renmekte ge kalm bir yal adam demiti. Bugn ise renmekte ge kalm ihtiyar kadnlar ortaya kyordu. Therese susuzluunu kaynan banda
gidermek istiyordu. Yoksa bilgisizliinden tr benden utanyor mu? yilik
etmeyi isterim hi kukusuz; ama bakasnn srtndan deil. Bu iyiliin bedelini neden kitaplar desin? Yksek bir aylk veriyorum. Yapabilirim bunu,
nk para, benim param. Ama kitaplarm ona brakmak, hi kukusuz ok
korkaka bir davran olurdu. Bilgisiz kiinin elinde kitaplar savunmaszdr.
Ben de o okurken banda bekleyemem.
O gece Kien dnde ayaklarndan smsk bir tapnan balkonuna balanm
bir adam grd. Adam elindeki tahta paralaryla arka ayaklar stne dikilmi, sadan ve soldan iddetle saldran iki pantere kar kendini korumaya
abalyordu. Hayvanlarn ikisi de, rengrenk ve tuhaf grnl eritlerle
sslenmiti. Dilerini gcrdatyorlar, azlarn srekli olarak ap kapyorlard. Gzlerini ylesine vahice bir biimde devire devire bakyorlard ki, bunu
grenin srtndan ecel terlerinin boanmamas olanakszd. Gkyz kapkara
ve baskt; yldzlarn toplayp cebinin derinliklerinde saklamt. Bal adamn gzlerinden dklen cam bilyeler, yere dp bin para oluyordu. Ama bu
grnm tekdze srp gittiinden, bakan biraz sonra kar sndaki vahi
arpmaya alyor ve esnemeye balyordu, ite tam bu srada baklar, panterlerin ayaklarna takld. Bunlar, insan ayayd. O zaman uzun boylu ve bi lgili bir adam olan izleyici, ha, diye geiriyordu kafasndan; bu hayvanlar, gerekte eski Meksikadaki kurban trenlerinde treni yneten rahipler. u anda
kutsal bir komedi oynamaktalar. Kurban, sonunda leceini biliyor. Rahiplere
gelince, panter klna girmiler ama, ben onlarn kim olduklarn, gerek
kimliklerini hemen anlyorum.
Tam bu anda sa yandaki panter eline geirdii ar ve kama gibi sivri bir ta,
olanca gcyle kurbann yreinin tam ortasna batrd. Tan keskin kel e-

Elias Canetti 39

rinden biri, kurbann gsn iyice yrtt. Kien, kamaan gzlerini yumdu.
Kann ta gkyzne dek fkracan dnerek, ortaadan kalma bu vaheti
knad. Aklnca kan akp gidene dek bekledikten sonra gzlerini at. Ama karlat sahne, korkuntu; Kurbann yarlm gsnden bir kitap frlad. Bunu
bir kincisi, bir ncs ve sonra da birou izledi. Akntnn sonu gelmek
bilmiyordu. Kitaplar yere dklyor, dklr dklmez de yapkan alevlerle
evriliyordu. Akan kan odun ynn tututurmu olduundan, kitaplar da
yanmaklayd. Gsn kapat! diye seslendi Kien le yandaki bal adama.
Gsn kapat! Ellerini deli gibi sallayarak ona bu ii nasl yapmas gerektiini gsterdi; ama abuk olmalyd, ok abuk! Bal adam, onun ne demek
istediini anlamt sonunda, gl bir silkinmeyle balarndan kurtuldu ve iki
elini birden yreine gtrd. Kien, derin bir soluk ald.
Ama kurban birdenbire gsn iyice yrtp at. Kitaplar akt, akt. Belki dzinelerce, belki de yzlerce; sayabilme olana kalmamt artk. Alevlerin yalad her sayfa imdat diye baryor, her yandan ac lklar ykseliyordu. Kien
kollarn ra gibi yanan kitaplara doru uzatt. Ama mihrap, sandndan ok
daha uzandayd. Oraya birka adn atmasna karn, yine de yaklaamad.
Kitaplar alevlerin arasndan canl kurtarmak istiyorsa, komaktan baka y apabilecei bir ey yoktu imdi. Kotu, dt, soluk solua kald; kahrolasca
soluu ne de abuk kesilivermiti! Bedeninin bakmna bo vermenin karlaaca sonu bu olurdu ite! Hrsndan elinden gelse kendini orackta lokma
lokma ediverirdi. Ona da insan m denirdi! Tam gereklii anda gcn yitirivermiti. Ya bu aalk hayvanlar! nsanlarn kurban edildii, bilmedii bir
ey deildi. Ama kitaplar! Olacak ey miydi kitap kurban etmek? imdi mihrabn tam nne gelmiti. Alevler, salarn ve kalarn kavuruyordu. Tahta
yn kocamand, oysa uzaklar gzne kk grnmt. Kitaplar atein
ortasnda olmalyd. Hadi atsana kendini korkak herif, yalnz bbrlenmesini
bilirsin, adi yaratk!
Ama nedendi bu svmesi kendine? Artk alevlerin ortasndayd ya! Neredes iniz? Neredesiniz? Alevlerin gzlerini krletirdiinden, bir ey gremiyordu. Ama o da nesi, Allah kahretsin, nereye uzansa, eline kitap yerine, baran insanlar geliyordu. Btn gleriyle ona sarlyorlard. Silkip atyordu
ama, yine geliyorlard. Srne srne dizlerine sarlyorlard. Yukardan ise
alev alev mealeler yamaktayd zerine. Ban kaldrp bakmamasna karn,
onlar ak ve seik grebiliyordu. nsanlar kulaklarn, salarn, omuzlarn
yakalyorlard. Gvdeleriyle sarlp, onu elini kolunu kmldatamaz hale getiri-

40 Krleme

yorlard. Grlt korkuntu. Brakn beni! diye haykrd, Tanmyorum sizi!

Ne istiyorsunuz benden? Nasl kurtarabilirim kitaplar byle yaparsanz?
Ama tam bu srada aralarndan biri azna doru atld ve smsk kapal dudaklarn tuttu. Kien konumasn srdrmek istediyse de, azn aamad.
Bunun zerine iinden yakarmaya balad; kitaplarm yanp gidiyor, yok oluyor. Alamak istiyordu, ama gzya dkmesi olanakszd; gzleri de acmas zca kapatlmt. Gz kapaklarna da insanlar yapmt. Onlardan hi olmazsa
ayaklarnn yardmyla kurtulmay denedi; sa bacam yukar ekti, ama btn abalar bounayd, baca ona sarlm alev alev yanan insanlarn ykyle, sanki kurun paralaryla arlatrlmasna yine aa doru dt. Yaamaya bir trl doymak bilmeyen bu agzl yaratklardan tiksiniyor, nefret
ediyordu. u anda onlar aalamay, tmne ac vermeyi ve svp saymay
nasl isterdi! Ama yapamyordu ite, yapamyordu! Ve burada bulunuunun
nedenini bir an iin bile unutmuyordu. Gzlerini zorla kapal tutuyorlard;
ama gzlerinin nnde dev bir grnt vard yine de. Drt bir yana doru
byyen, yeri g, ta ufka dek uzanan tm boluu dolduran bir kitap gryordu imdi. evresindeki kor halindeki ate onu ar ve sakin bir ekilde
kemirmekleydi. Kitap da ses karmakszn sakin ve byk bir yreklilikle
dayanmaktayd bu ikenceli lme. lklar ykseliyordu insanlardan; kitap
ise ses kartmadan yanyordu. Ermilerle, din uruna ac ekenler barmazlard.
Tam o srada bir sesin konutuu duyuldu; her eyi biliyordu ve Tanrnn
sesiydi;
Burada kitap yok. Hilik var yalnzca. ve Kien, sesin sylediklerinin doru
olduunu hemen anlad. Yanmakla olan ayak takmn kolaylkla silkeleyip
kendini alevlerin dna alt. Kurtulmutu. Acm myd can ierdeyken? Hem
de nasl, diye yantlad sorusunu kendi kendine, ama yine de genellikle san ld kadar deil. Duyduu ses, onu sonsuz mutlu klmt. Dans ederek mihraptan uzaklan grd. Biraz teye gittikten sonra dnp bakt. inden u
kardaki bombo atee glmek geliyordu.
Yanan Romann grntsne dalmt. Titreyen organlar gryordu; evresini
yanm et kokulan sarmt, insanlar gerekle ne kadar aptal varlklard! Bunu
dnmek, fkesini unutturdu. Bir adm atsalar, kurtulabileceklerdi.
Anszn, nasl olduunu Kien de anlayamad, insanlar kitaplara dnller.
Kien ac bir lk all ve ne yaptn bilmeden atein bulunduu yne kotu.

Elias Canetti 41

Koarken yine soluk solua kald, kendine svd, alevlerin arasna atld, aramaya koyuldu ve yalvaran gvdeler yznden yine hareketsiz kald. Eski korku iini kaplad. Sonunda kurtuluu yine Tanrnn sesi getirdi, kamay baard ve daha nce durduu yerden ayn grnm izledi. Drt kez hep ayn oy una geldi. Olaylarn ak her defasnda daha bir hzlanyordu. Kien, ter iinde
kaldnn farkndayd. Bir coku dalgas bilip de bir bakas balamazdan nce
verilen o ksack soluk alma sresini gizliden gizliye zlyordu. Drdnc kez
dinlenirken, maher gn ardndan yetiti. Evler, dalar kadar byk, ta ge
dek ykselen dev vagonlar, iki, on, yirmi yandan, her yandan her eyi yiyen
mihraba doru yaklamaklayd. Gl ve ykc ses, korkun bir alayla; te
bunlar kitap! dedi. Kien bir lk atarak uyand.
Anmsad kadaryla, o gne dek grdklerinin en kts olan bu dn y aratt bunalm ve sarsnt uyandktan yarm saat sonrasna dein srd. O
sokakla dolap keyfine bakarken, yerini aracak bir kibrit, kitapln yitirmesine yol uabilirdi. Geri birka yere birden sigorta ettirmiti kitaplarn.
Ama yirmi be bin kitab yok olduktan, sonra, sigorta parasn dnmek bir
yana, yaamn srdrme gcn bulabileceini bile sanmyordu. Sigorta szlemelerini gerekte onlar tiksin bularak ve istemeksizin yapm, sonradan
yaptndan utanmt. Aslnda bu szlemeleri bozmay ok isterdi. Vadesi
gelen primleri dzenli olarak demeye devam ediinin nedeni yalnzca, kitaplara ve hayvanlara bir ayrm gtmeksizin ayn yasay uygulayan o kuruma bir
kez daha ayak basmaktan kanmak ve hi kukusuz evine yollanacak sigorta
memurlar ile grmek zorunda kalmamakt.
Bir d, tek tek elerine ayrldnda, gcn yitirir. Kien eski Meksika resim
yazlarna bir nceki gn bakmt. Yazlardan birinde bir tutsan panter klna girmi iki rahip tarafndan kurban edilii canlandrlmt. skenderiyenin
yal kitaplk yneticisi Eratosthenesi ise, daha birka gn nce, sokak ortasnda rastlad kr bir adam yznden dnmt. skenderiye ad, herkese
nl kitapln yanp kl oluunu anmsatrd. Naifliine her zaman gld,
ortaadan kalma bir tahta basks resimde alev alev yanan ve odun y nnn
stnde bile lk la dua eden otuz kadar Yahudi canlandrlmt. Kien,
Michelangeloya hayrand: Maher Gn adl freskini ise tm yaptlarnn zerinde tutard. Bu freskte gnahkrlarn acmasz eytanlarca nasl cehenneme
srklendii gsterilmekteydi. Cehennemliklerden biri, korku ve aresizlik
simgesi halinde, ellerini o korkak ve kaln kafasnn nne bastrmt; bacaklarna eytanlar sarlmt. Yaam boyunca evresindekilerin aclarna ban

42 Krleme

dndrp bakmamt, imdi de ban eip kendi ackl durumuna bakmyordu. Ykseklerdeki Hazreti sa, hi de Hristiyan olmayan bir Hazreti sa, acmasz ve gl koluyla ilen yadrmaktayd. Uyku, btn bunlardan bir d
kurmutu.
Kien, tuvalet arabasn kapdan dar iterken, almad kadar yksek bir
Kalktnz m? barts duydu. Sabahn krnde, neredeyse kendisinin bil e
henz uykuda olduu bu saatte ne baryordu byle bu kadn? Ama doru ya,
ona bir kitap vereceini sylemiti. Yalnzca bir roman sz konusu olabilirdi
Therese iin. Ne var ki roman okumak hibir ruhu zenginletirmezdi. Romandan belki alnan zevk iin denen bedel, pek yksek olurdu; en stn kiilikl eri bile bozard romanlar. Romanlar sayesinde insan, kendini her trl insanla
zdeletirmeyi reniyordu. Deiiklikten zevk almaya balyordu. Kiilikler
para para zlp, hoa giden kahramanlarn kalbna giriyordu. Her gr
as savunulabilir oluyordu. Okur, gnll olarak kendini yabanc hedeflerin
akna brakyor, bu yzden uzunca bir sre iin kendi hedeflerini gzden
yitiriyordu. Romanlar, yazarlk yapan bir oyuncunun, okurlarnn bir btn
oluturan kiiliklerine batrd kamalard. Oyuncu, kamann gcn ve kar laaca direnci iyi hesaplayabildii oranda hedef ald kiiyi paralayabil iyordu. Devlet, romanlar yasak etmeliydi.
Saat yedide Kien yine kapsn at. Therese, her zamanki gibi kendinden emin
ve ciddi haliyle kapnn nnde durmaktayd. Sol kula, imdi belki de her
zamankinden biraz daha arpkt.
Kabul ediyorum nerinizi, diye anmsatt arsz arsz.
Bunu duyunca Kien, damarlarnda dolaan bir avu kann bana sradn
hissetti. Kolal etei yerleri spren bu lanet olasca yaratk, karsndakinin
hi dnmeksizin verdii sze bir kez yapt m bir daha brakmyordu!
Kien: Demek kitab istiyorsunuz! diye bard, fkesinden sesi atlak kmt. Bekleyin yleyse, vereceim!
Kapy kadnn suratna arptktan sonra titrek admlarla nc odaya geti
ve tek parmayla Bay von Bredowun Pantolonlar adl kitab raftan kard.
Kitap, daha okula gittii ilk yllardan kalmayd. Kendi okuduktan sonra hemen
btn snf arkadalarna da okumalar iin vermiti. Ancak kitap bu denli ok
elden ele getikten sonra ylesine perian bir hale gelmiti ki, o zamandan bu
yana grmeye bile dayanamyordu. imdi kitabn leke iindeki kapana ve
yap yap olmu sayfalarna baknca, kadna vermek iin bunu setiine se-

Elias Canetti 43

vindi, fkesi dinmi olarak Theresenin yanna dnd ve kitab sanki gzne
sokmak istercesine uzatt.
Kadn: Zahmet etmenize gerek yoktu, diyerek kolunun altndan kaln bir
kt yn kard. Kien bunlarn paket kd olduunu ancak imdi fark
ediyordu. Kadn, ktlarn iinden elverili olann setikten sonra kitab, bir
ocua stn ban giydirmiesine zenle sard. Sonra ikinci bir kt alp:
ift diki daha iyi tutar, dedi. Yeni kap kd istedii gibi olmaynca, onu
syrp att ve bu kez nc bir ktla yapmay denedi.
Kien, karsndakinin hareketlerini, kadn sanki yaamnda ilk kez gryormuasna dikkatle izlemekleydi. Kmsemiti imdiye dek onu. Oysa kadn
kitaplara ondan daha iyi davranyordu. Kien bu eskimi kitaba tiksintiyle bakarken, kadn iki kez kaplyordu. Avularn cilt kapana dedirmekten ka nyor, iini yalnzca parmaklarnn ucuyla gryordu. Parmaklar hi de o denli kaln deildi aslnda. Kien biraz kendinden utand, kadnn davranlarna ise
sevindi. Acaba baka bir kitap m seseydi? Hibir yaznsal deer tamayan bu
kitaplar biraz daha fazlasn hak ettii kukusuzdu. Ama balangc bununla
yapmasnda bir saknca yoktu imdilik. Naslsa ksa bir sre sonra bir kincisini isteyecekti. Kitaplar, sekiz yl boyunca bu kadnn gzetiminde tam bir
gvenlik ierisinde kalmt;. ama Kien ancak imdi bu gerei anlyordu.
Yarn yolculua kmak zorundaydm, dedi birdenbire. Bu srada kadn,
parmaklarnn boum yerleri ile kitabn kabn dzeltmekle meguld. Birka
aydan nce dneceimi de sanmyorum.
Siz yokken ben de iyice toz alma olanan bulurum. Her sabah bir saatin bu
ie yettiini mi sanyorsunuz?
Peki bir yangn kacak olsa ne yaparsnz?
Kadn bu szleri duyunca korkuya kaplmt. Ktlar yere drd. Kitap ise
elinde kald.
Tanr korusun ama, hemen kitaplar kurtarmaya giriirim!
Gideceim falan yok canm, yalnzca aka yapmtm.
Kien glmsedi. Kendisi bir yere gitse bile kitaplarnn tam bir gvenlik altnda olacan dnmek, iini sevinle doldurmutu. Kadnn yanna gitti, kemikli parmaklar ile omuzuna dokundu ve neredeyse tatl bir sesle:

44 Krleme

Siz iyi bir insansnz, dedi.

Bakaym benim iin nasl bir kitap semisiniz.
Bu szleri sylerken az neredeyse kulaklarna varyordu. Kitabn kapan
at, yksek sesle; Bay von Bredowun... diye okurken durdu, fakat kzarmad.
Yznde hafif bir ter belirmiti.
zr dilerim. Profesr, diye bard ve byk bir zafer kazanm insann
sevinciyle hzla mutfaa seirtti.
Bu konumay izleyen gnlerde Kien dikkatini eskisi gibi tmyle al malar
zerinde toplamaya alt. Onun da yaamnda, szcn tam anlamyla birer
rn olan almalarndan yorgun dt ve gizliden gizliye kiiliinin ho
grdnden daha uzun bir sre insanlarn arasna karmann zlemini duyduu anlar olurdu. indeki bu gibi kprdanlarla aktan aa savamaya
kalktnda, ok zaman yitiriyordu. Sz geen kprdanlar ise bu arpma
sonucunda daha da g kazanyorlard. Bu nedenle sonunda daha akllca bir
yntem bulup iinde uyanan eilimleri yenmiti. Ban yaz masasna koyup
kendini yorgun bir durumda isteklere kaptrmyordu. Sokaa frlayp herhangi
bir budala ile nemsiz konumalara girimiyordu. Tam tersine, kitapln
seme dostlarla canlandryordu, zellikle eski inlilere olan tutkusu bykt.
Onlar bulunduklar ciltlerden ve raflardan dar kmaya arr, yer gsterir,
selamlar, eer gerekiyorsa biraz korkulur, onlar ne sylemelerini istiyorsa
onu syletecek kvama getirir, sonra da kendi grn onlar susturana dek
savunurdu. Yazl olarak yapmas gereken tartmalar ise bylece beklenmedik bir ekicilik kazanyordu. ince konuma yeteneini gelitiriyor ve azndan adeta kendiliinden dklveren etkili deyimlerden tr gurur duy uyordu. Tiyatroya gidersem, yalnzca deersiz konumalar dinlemi olacam,
diyordu kendi kendine, retecek yerde elendiren ve elendirecek yerde
insan skan konumalar. ki, saatimi harcadktan sonra kzm olarak yatama dneceim. Oysa kendi diyaloglarn, daha ksa sreli ve dzeyli. Kien
gerekte zararsz, ama bir bakasna hi kukusuz tuhaf grnecek oyununu,
bundan tr kendine kar hakl gsterme abasndayd.
Bu arada sokaklarda ya da kitap dkknlarnda syledikleri mantkl cml elerle onu artan barbarlara rastlad da oluyordu. Byle durumlarda kitlel ere ynelik nefretine ters debilecek izlenimleri silmek amacyla kk bir
hesap karrd. Bu herif gnde ka szck konuur? diye sorard kendi kendine. Herhalde en azndan on bin. Bu on binden ancak bir anlam tayabilir.

Elias Canetti 45

Ben de rastlant sonucu yalnzca bu szc duydum. Her gn kafasndan

geen, dnd, fakat sylemedii yz binlerce szcn ne denli sama
olduu ise yznden okunabiliyor, neyse ki insan iitmiyor bunlar.
Therese ise, hep yalnz olduundan, az konumaktayd. Bir anda onunla bir
eyi paylar olmulard ve Kien ikide bir dncelerinin bu noktaya toplanmasn engelleyemiyordu. Kadn ne zaman grse, hemen Bay von Bredowun
Pantolonlarn ne denli titizlikle kapladn anmsyordu. Kitap, yllarca kitaplnda ylece kalmt, nnden ne zaman gese kitabn plak srtna ii s zlamt. Ama yine de onu olduu gibi brakmt. stne gzel bir kap geirip
grnn biraz dzene koymay neden dnmemiti hi? Acnas bir ba arszla uramt bu noktada. Sonra kagelen bu basit kadn, gerekte nasl
davranlmas gerektiini gsteren gzel bir ders vermiti.
Yoksa Kiene oyun mu oynuyordu? Belki de kendisine gven duymasn salamak iin onu pohpohlamaktayd. Kienin kitapl nlyd. O gne dek dnya zerinde baka bir nshas bulunmayan baz kitaplar iin ka kez kitaplarn saldrlarna uramt. Belki de kadn, byk bir hrszlk eyleminin hazrl ierisindeydi. Therese, kitapla yalnz kaldnda, ne yaptn renmek
gerekiyordu.
Bir gn Therese mutfakta olduu bir srada Kien anszn ieri giriverdi. Kuku
iini kemiriyor, bu yzden renmek istiyordu. Kadnn foyasn bir kez ortaya
kard m, hemen kap dar edecekti. Herhalde ierden sesini duyuramadn syleyip, bir bardak su istedi. Kadn onun isteini hemen yerine getirmek
zere seirtirken Kien, ieri girdiinde Thereseyi banda bulduu masaya
abucak bir gz att. Verdii kitap, kk ve ilemeli bir kadife yastn stndeydi. Yirminci sayfas akt. Hzl okunduu sylenemezdi. Therese bir tabaa koyduu su bardan ona uzatt. Bu srada Kien karsndakinin eline beyaz
yumuak deriden eldivenler giymi olduunu grd. Bu sahne karsnda
parmaklarn bardaa bastrmay unuttu, bardak yere dt, arkasndan tabak
da onu izledi. Kien, kan grlty honutlukla karlad. Be yandan bu
yana, otuz be yldr kitap okurdu. Ama okurken eldiven giymeyi bir kez olsun
aklna getirmi deildi. Sonunda utangal, kendi kendisine bile gln gelmeye balad. Toparlanarak hibir ey olmamasna:
Galiba fazla ilerleyemediniz henz, dedi.
Her sayfay on iki kez okuyorum. Baka trl bir yarar olmuyor ki!

46 Krleme

Hounuza gidiyor mu?

Kien soru sormak iin kendini zorluyordu; nk konumasa o da su gibi yere
dklp kalverecekti.
Kitap her zaman gzeldir; yeter ki okuyan anlayabilsin. Sayfalarnda ya
lekeleri vard. Her yolu denedim, ama bir trl karamadm. Ne yapmal acaba?
O lekeler eskiden beri vard.
Olsun, yazk yine de. Byle bir kitabn ne byk bir deer tadn dnebiliyor musunuz?
Ka para ettiini demiyor, ne byk bir deer tadn diyordu. Kitabn
fiyatn deil, fakat ierdiklerinin deerini sylyordu. Oysa Kien ona hep kitaplnn bir yatrm olarak tad deerden sz etmiti imdiye dek. Bu
kadn onu ne denli aa grse yeriydi. Gerekten ok yksek bir ruha sahipti
Therese. Geceler boyu lekelerin banda oturuyor, uyuyacak yerde onlar karmak iin aba harcyordu. Kien, salt nefretinden tr ona en kullanlm,
pis ve berbat kitabn vermiti; buna karlk Therese bu kitab sevgiyle korumaktayd. Acmak nedir bilen bir insand; insanlara kar deildi acma duygusu. Byk bir hner deildi nk insanlara kar acmal olmak. Therese kitaplara acmasn biliyordu. Zayflar ve ezilenleri barna basyordu. Tanrnn
toprandaki terk edilmi, yitik, son varlklara kapsn ayordu.
Kien, bu kutsal kadna baka bir sz syleyemeden, byk bir cokuyla mutfaktan kt. Onun darda, koridorda bir eyler mrldandn duyan Therese
ise, baardn anlad.
Kitaplnn yksek tavanl odalarnda aa yukar gezinmeye koyulan Kien,
Konfys ard. Kar duvarda bulunduu yerden kan Konfys ona
doru ilerledi. Dingin ve soukkanlyd ama bu, yaamn oktan geride
brakm biri iin olaanst saylmazd. Kien, admlarn aarak onun yanna
kotu. Bu arada byle bir bilge kiiye kar yerine getirmekle ykml olduu
sayg gereklerini tmyle unuttu. Cokulu hali, karsndakinin tutumuyla
tuhaf bir kartlk oluturuyordu.
Aralarnda ancak be adm kaldnda: Karnca kararnca biraz okumu bir
insan olduumu sanyorum! diye bard Konfyse ayrca ince dnmenin ne demek olduunu da biraz olsun bilirim. Bugne dek beni hep kltrle
ince dnceliliin el ele gidebileceine, biri olmakszn tekinin dnlem e-

Elias Canetti 47

yeceine inandrmaya altlar. Kimdi beni buna inandrmaya alan? Sendin! Konfysle senli benli konumaktan ekinmiyordu. Ama gnn birinde kltrn zerresinden yoksun biri kt karma ve bu insan benden de,
senin o bilgeler okulunun tmnden de ok daha incelik bilir, yrekli, onurlu
ve insancl olduunu tantlayverdi!
Konfys hi istifini bozmad bu szler karsnda. Dahas, karsndaki k onumaya balamazdan nce, eilip selam vermeyi bile unutmamt. Urad
akl almaz hakarete karn, kaln kalar atlmad. Bu kalarn altndaki kapkara, parlak ve asrlk gzlerin bak bir maymununki kadar bilgeceydi. Sonunda ll bir ifadeyle u zdeyii dile getirdi:
On be yandayken iradem renmeye ynelikti. Otuzuma geldiimde, y olumu saptamtm. Krkmda artk kuku diye bir ey kalmamt iimde
kulaklarm ise ancak altmmda ald.
Kienin szc szcne belleindeydi bu cmle. Ne var ki onu yapt i ddetli saldrya bir karlk olarak duymak, honutsuzluunu bsbtn art rmaktan baka bir ie yaramad. Bu zdeyiin ierdiklerinin kendi yaam bakmndan doru olup olmadn tartt kafasnda. On be yandayken annesinin direnmesine karn gndzleri okulda, geceleri ise yorgann altnda bir
cep fenerinin zayf ndan yararlanarak hi durmakszn kitap okurdu. Annesinin nbeti olarak bana diklii kendisinden kk kardei Georg, gece
ne zaman uyansa, ne yaptna bakmak iin yorgan zerinden ekivermeyi hi
unutmazd. Byle bir olayla karlatnda Kienin ondan sonraki gecelere
ilikin okuma programnn yazgs, kitab ve cep fenerini gvdesinin altna
saklamakta gsterecei el abukluuna bal olurdu. Otuz yana geldiinde,
artk bilim yoluna her iki ayayla smsk basmt. Sunulan profesrlkleri
yznde alayl bir glmsemeyle geri eviriyordu. steseydi, babasndan kalan
mirasn anaparasnn faizleri ile lene dek bolluk iinde yaayabilirdi. Ama
byle yapacak yerde, bu anaparay kitaplara yatrmay yelemiti. imdi artk
paras bitmek zereydi; belki yla dek elinde hibir ey kalmayacakt. G
olabilecek bir gelecein dn hi kurmamt, bu nedenle de korkmuyordu.
imdi krk yandayd. O gne dek kuku nedir bilmemiti. Yalnzca Bay von
Bredowun Pantolonlar sorununu henz zihninde bir akla kavuturamamt. Ayrca ya daha altma gelmemiti. Gelseydi, biraz evresi ne kulak
verecekti hi kukusuz. Verecekti ama dinlemeye deer biri de var myd evresinde?

48 Krleme

Konfys, onun kafasnda beliren soruyu okumuasna bir adm yaklat,

Kienin ondan en aa iki kar daha uzun olmasna karn ona doru eildi ve
itenlikle u d verdi:
nsanlarn tutumlarn izle, davranlarna yn veren nedenlere bak, nelerden
zevk aldklarn, neleri doyurucu bulduklarn gzle. nsanolu hemcinslerinden tmyle saklayabilir mi kendisini? Baarabilir mi bunu hi?
Bunlar duyan Kieni bir karamsarlk ald. Ne yarar vard bu szleri ezbere
bilmenin? Onlar uygulamak, denemek, ierdiklerini glendirmekti asl yaplmas gereken. Sonra, sekiz yldr bouna yaam meer yanmdaki insan,
diye dnd. Tutumlarnn bilincindeydim, ama davranlarnn nedenleri
zerinde kafa yormadm. Kitaplarm iin neler yaptn biliyordum. Sonular
her gn gzmn nndeydi nk. Ama btn bunlar para uruna yapyor,
diye dnyordum. Oysa nelerden zevk aldn, neleri doyurucu bulduunu
rendiimden bu yana, sz geen nedenleri de daha iyi tanr oldum. Kimseciklerin bam evirip bakmad, bir yana atlm amas kitaplarn lekelerini
karmaya urayor. Bu aba onun iin dinlenmenin ve uykunun yerine ge iyor. Hi yakk olmaz bir kukunun etkisiyle onu mutfakla bastrmasaydm,
davranlarnn gerek nedenini hibir zaman anlayamayacaktm. Verdiim
kitab, bir kadnn ancak ocuuna gsterebilecei bir sevecenlikle, iledii
yastn stne koymu. Sekiz yl boyunca bir gn bile eldiven giydii ni grmemitim. Salt elini bir kitaba, bu kitaba dokunduracak diye gitmi, bunca
glkle kazand parasyla eldiven alm. Oysa aptal deildir; tersine zeks
ilek bir insandr. Eldivene verdii parayla istese ayn kitabn yenisinden
tane alabileceini bildiinden kukum yok. Byk bir hata iledim. Sekiz yl
boyunca bir kr gibi yaadm.
Ama Konfys, onun yaptklarna daha fazla yaknmasna meydan brakmad.
Hata ilemek ve bunu dzeltmek iin aba harcamaktan kanmak, asl yanl
davran budur. Yanl bir i yapmsan, onu dzeltmekten hibir zaman
utanmamalsn.
Dzelteceim, diye bard Kien. Yitip gitmi bu sekiz yln yerine elimden
geldiince bir eyler koymaya alacam. Evleneceim onunla! Kitaplmn
dzenini ondan iyi kim koruyabilir? Bir yangn ktnda ona gvenebilirim.
Bir insan tmyle kendi izdiim planlara gre yaratabilme gcm olsayd,
bu denli iime yarayacak birini yaratmay baaramazdm herhalde. Olumlu
eilimleri var... Doutan bakc ruhu tayor. Kalbiyle nerede olmas gereki-

Elias Canetti 49

yorsa, orada; iinde o okunmamlara zg pisliklerden bir teki bile yok. Oysa
bir olabilirdi; bir frncyla, bir kasapla, bir terziyle, herhangi bir barbarla
iliki kurabilirdi. Ama hibir zaman yedirmedi kendisine byle bir dav ran.
nk yreini tmyle kitaplara adam. Bu durumda onunla evlenmemden
daha yaln bir zm dnlebilir mi?
Artk Konfyse dikkat ettii yoktu. Bir ara onun bulunduu yne bakt nda, havada dalp gitmi olduunu fark etti. Yalnzca sesini duyabiliyordu
henz; zayflamt geri ama, ne dedii anlalyordu: Doru yolu grp de
oradan gitmemek, yreksizliktir.
Sabrszl o dereceye varmt ki, bu son pekitirici szlerinden tr Konfyse teekkr etmeye bile zaman ayramad. Mutfan nne koup kapnn tokmana yapt. Ama hareketin sertliinden tokmak elinde kalverdi.
Therese yine yastn bana gemi, okur gibi yapmaklayd. Kienin tam arkasna geldiini anlaynca yerinden kalkt ve bylece onun kitab grmesine
olanak hazrlad. Daha nce yaptklar konumann Kien zerinde uyandrd
etkiyi gznden karmamt. Bundan tr yine kitabn nc sayfasn
amt. Kien bir an duraklad, ne diyeceini bilemedi ve ellerine bakt. Gz
krk kap tokmana iliince fkeyle yere frlatt. Theresenin nnde dikilerek: Bana elinizi verin. Therese inlercesine: Rica ederim, buyrun, diye yantlad ve elini uzatt. Bir yandan da, ite imdi beni balan karmaya kalkacak, diye dnyor, gvdesinin her yanndan ter fkrdn hi ssediyordu.
Hayr, yle deil, dedi Kien. Gerek anlamda elini istemi deildi. Sizinle
evlenmek istiyorum! Therese, bu denli abuk bir karar beklemiyordu. Sarslan ban br yana evirdi. Kekelemesinin nne glkle geerek ve gururlu bir ifadeyle: nerinize evet diyorum, diye yantlad.

Midye Kabuu
NKH treni sessiz sedasz olup bitli. Nikh tankln artk bitkin dm
gvdesindeki son g krntlarn harcayarak ufak tefek iler grmeye alan
bir hamalla, kendi yaamnda trl hilelere bavurup bekr kalmay baaran,
buna karlk bakalarnn evlenmesinden ok holanan ayya ve neeli bir
ayakkabc yaptlar. Sonuncusu, kibar mterilerinden abucak evlenecek kz
ve erkek evlatlar vermelerini isterdi. Erken evliliklerin yararlarn tantlamak
iin de inandrc szler bulmakta hi glk ekmezdi. ocuklar bir kez birbirlerinin koynuna verdiniz mi, ok gemeden torunlar skn eder. Torunlar
da evlendirmekte erken davrandnz m, onlarn ocuklarn da grmeniz iten
bile deildir? Szlerini, btn trenlere katlmasn salayan allm giysisinden sz ederek bitirirdi. nemli trenlere gidecei zaman elbisesini darda tletirdi. Herhangi bir zellii bulunmayan trenlere katlaca zamansa
ty evde kendi yapard. Yalnz bir tek nemli istei vard ki, o da kendisine
zamannda haber verilmesiydi. Eer uzun sredir bir nikh treninde bulunmamsa, doutan ar elli olmasna karn acele onarma ilerine kendiliinden istekli olurdu. Bu konuda verdii szleri de mutlaka tutard; oysa genellikle iini syledii gn teslim eden bir insan deildi. Bu gibi onarmlarn karlnda istedii para da gerekten dk olurdu. Ana ve babalarnn direniine
karn gizlice evlenecek kadar irazeden km, ama ar damarlar evlilii bir
arada yaamann koulu saymayacak kadar atlamam olan genler, ounlukla da kzlar, zaman zaman onun yardmna bavururlard. Baka zaman
aznda bakla slanmayan ayakkabc, bu konularda dilini tutmasn bilirdi.
Her eyden habersiz annelere kzlarnn nikh trenini bararak ve ballandra
ballandra anlatrken, kendini hi ele vermezdi. Bir nikha ya da kendi deyimiyle bir idealinin daha gerekletiini grmeye gitmezden nce
dkknnn kapsna koskoca bir tabela asard. Tabelann stnde arpk urpuk ve kapkara harflerle u satrlar yer alrd: Bir i iin kyorum. Belki
dnerim. mza: Hubert Beredinger.
Theresenin bana konan devlet kuunu ilk o haber ald. Fakat Theresenin
szlerinin doru olabileceine bir trl inanmad, yle ki, onun bu tutumu
karsnda gururu zedelenen kadn, sonunda onu nikha davet etti. Tren
bittikten sonra tanklar, yeni evlilerin arkasndan sokaa kadar ktlar. Hamal,
verilen creti yerlere kadar eilip teekkr ederek ald. Sonra tebrikler mrl-

Elias Canetti 51

danarak uzaklat. Bay ve Bayan Kienin kulaklarna: stediiniz zaman bana

bavurabilirsiniz... gibilerden szler alnd. Adam, onlardan on admdan fazla
uzaklatktan sonra da disiz azn cokuyla oynatmay srdryordu. Buna
karlk Huberi Beredinger ac bir d krklna uramt. Byle bir nikh
treni iin bunca abaya dememiti. Kendisi srtna darda tlettii tren
elbisesini geirmiken, damat normal ign kyafetiyle gelmiti. Ayakkab larnn topuklar arpk, elbisesi buru buru, kendisi ise isteksiz ve sevgisizdi;
geline bakacak yerde, gzlerini nikh defterine dikmiti. Evet szcn
sanki teekkr ederim der gibi sylemiti. Tren bittikten sonra yanndaki
kart geline girmesi iin kolunu uzatmamt. Nikhtan sonra verilmesi adet
olan pce gelince, ayakkabcnn belki haftalar boyu dn kurduu,
bakalarnn pmesi, onun iin kendisine verilecek yirmi pck kadar
deerliydi urunda biraz para harcad, dkknna ast notta i diye
nitelendirdii pck, bir memurun gzleri nnde verilen resmi pck,
sonsuzlua tek uzanacak bir ikili mutluluun simgesi olan o onurlu pck
kondurulmamt gelinin dudaklarna. Ayrlrlarken yeni evlilerin ellerini skmayan ayakkabc, ne denli d krklna uram olduunu nefret dolu bir
glmsemenin ardnda saklamaya abalad. Sulu bir fotoraf gibi: Bir saniye
ltfen! diyerek kkr kkr gld, Kienler duraladlar. Ayn anda birdenbire bir
kadna doru eilen ayakkabc onun enesini skarak yksek sesle Gugu
dedi ve balk etindeki gvdesinin izgilerini ehvetten aznn suyu akarak
baklaryla yoklad. Bunu yaparken yuvarlak yz daha bir bym, yanaklarnn derisi patlayasya gerilmi, ifte gerdan ne doru sarkmt. Gzlerinin evresindeki izgiler, kk ve kvrak ylanlar gibi oynayor, kaskat ell eriyle izdii kavislerin boyutlar durmakszn byyordu. Gzlerini srekli ona
dikmi olan ayakkabc, arada yreklendirmek istercesine bak larn damada
eviriyordu. Sonunda kadn tamamen kendine doru ekti ve sol elini ok
edepsiz bir biimde gsne uzatp yakalad.
Geri ayakkabcnn elinin altnda kadn falan yoktu ama, bu utanmazca oyunun ne anlama geldiini anlayan Kien, adama bakmakla olan Thereseyi ekip
uzaklatrd.
Therese: Bu artk sabahtan imeye balyor, diyerek kocasnn koluna sarld.
Gzlerinin nndeki sahne, onu da fkelendirmiti.
Rastladklar ilk durakta tramvay beklemeye koyuldular*. Kien, bugnn dierlerinden ayr hibir yan olmadn belirtmek iin taksiye binmekten ka-

52 Krleme

nmt. Tramvay geldiinde basamaklara nce kendisi srad. Ama daha

vagonun sahanlndayken, nce karsn bindirmesi gerektii aklna geldi.
Arkas caddeye dnk olduu halde tramvaydan aa inerken, Thereseye
iddetle arpt. Bileti, fkeyle yola devam iaretini verdi. Tramvay, ikisini de
durakta brakarak hareket etti. Therese, kocasn sularcasna: Ne oluyor?
diye sordu. arpma, herhalde ok cann actm olmalyd. Size zr dilerim, sana binmen iin yardm etmek istemitin. yle mi? diye yantlad
Therese, haklsn, daha uygun olurdu bylesi.
Nihayet bir tramvaya binip yerlerine oturduklarnda Kien karsnn biletinin
parasn da dedi. Bylelikle biraz nceki beceriksizliini unutturmay umuyordu. Bileti, biletleri Theresenin eline tututurdu. Therese adama teekkr
edecek yerde, yznde geni bir glmsemeyle omzunu oynatp kocasn drtt. Kien: Ne var? diye sorunca da alayl bir ifadeyle: Neler de dnyor u
insanlar! deyip biletleri biletinin iman srtna doru sallad. Kien, herhalde
bileti ile alay ediyor olmal, diye dnd ve bir ey sylemedi.
Yava yava kendini tedirgin hissetmeye balamt. Tramvay doluyordu. Karlarndaki yere bir kadn oturdu. Yannda birbirinden kk drt ocuk vard.
kisini smsk kucanda tutmaktayd, br ikisi ise ayakta duruyorlard.
Theresenin sanda oturmakta olan bir adam, bir durakta indi. Kadn; Bakn,
oras boald! diyerek yumurcaklarna bir iaret akt. ocuklar hemen atldlar. Biri erkek biri kzd ve ikisi de henz ilkokul yana gelmemilerdi, br
yandan yalca bir bey, boalan yere yaklamaktayd. Therese ellerini korumak istercesine bo yerin nne tuttu. Ama ocuklar elinin altndan geiverdiler. Gerektiinde kendi balarna da bir eyler becerebileceklerini tantlamak
iin acele davranyorlard. Balar, srann hemen dibinde yine ortaya kt.
Ama Therese onlar srann tozunu alrcasna uzaklatrverdi. Brakn ocuklarm! diye bard kardaki kadn, Size ne oluyor?
Therese: Fakat rica ederim, diyerek anlaml baklarn kocasna evirdi.
ocuklara sra en son gelir. Bu srada artk yanlarna gelmi olan yalca bey,
teekkr ederek bo yere olurdu.
Kien, bir an karsnn baklaryla karlat. Sonra kardeim Georgun imdi
burada olmasn isterdim, diye dnd. Kadn doktoru olan kardei Parise
yerlemiti. Henz otuz be yan doldurmam oluuna karn, nedenleri
insanda gerekten kuku uyandran bir ne sahipti. Kadnlar hakkndaki bilgisi, kitaplara ilikin bilgisinden ok daha fazlayd. Yksekrenimini tamamla-

Elias Canetti 53

dktan hemen iki yl sonra yksek sosyetenin tm hastalkl kadnlar sz

geen sosyetede nedense kadnlar pek sk hastalanrlard! kendilerini onun
ellerine teslim etmilerdi. Bu, grnteki baar Peterin kendisinden uzaklamas ve onu aa grmeye balamas iin yeterli bir neden olmutu. Peter,
Georgun yakklln balayabilirdi; aslnda bu doutan olma bir eydi ve
kardeinin elinde deildi. Bu denli yakklln skc sonu larndan kurtulmak amacyla bir estetik ameliyata bavurup kendini biraz irkinletirmek ise
Georgun ne yazk ki zayf olan kiiliinden beklenebilecek bir davran dei ldi. Kiiliinin gerekten ne denli zayf olduunu, uzmanlk yapt daldan ayrlp bayraklarn dalgalandrarak ruh doktorluuna atl yeterince gstermiti.
Sylediine gre bu yeni alanda baz baarlar elde etmiti. Ama iinden hep
bir kadn doktoru olarak kalmt. Ahlak kurallarn hie sayan bir yaam biimi iine ilemiti bir kez. Sekiz yl nce Georgun trl kararsz tutumlar
karsnda fkeye kaplan Peter, onunla yazmaya bir anda son vermi, o
gnden sonra kardeinin gnderdii endie dolu bir sr mektubu da yrtp
atmt. Yrtt mektuplara karlk vermek deti deildi.
imdi ise evlenmi olmas, kardeiyle yeniden iliki kurmas iin ok iyi bir
frsatt. Georg bilimsel uraa olan sevgisini, Peterin teviklerine borluydu.
imdi ondan zaten uzmanlk alanna giren bir konuda akl sormann utandrc
olan hibir yan yoktu. Therese gibi rkek ve ekingen bir insana nasl davranmak gerekirdi? Kadn artk genlik yllarn geride brakmt ve yaam ok
ciddiye alyordu. Theresenin karsnda oturan ve hi kukusuz ondan ok
daha gen olan kadnn drt ocuu vard; oysa Therese henz bir ocuk sahibi bile deildi. ocuklara sra en son gelir, demiti biraz nce. Grnte
apak szlerdi bunlar. Ama acaba gerekte neydi anlatmak istedii? Belki de
ocuk istemiyordu; ayn eyi Kien de istemiyordu. Zaten baba olmay hibir
zaman dnmemiti. Ama Therese neden byle bir eyi sylemek gereini
duymutu? Yoksa kocasn ahlksz bir insan m sanyordu. Oysa evlendii
erkein yaamn biliyordu. Sekiz yldan bu yana btn alkanlklarn renmiti. Kiilik sahibi olduunu da biliyordu. Hi gece ktn gmm myd Kienin? Ya da isterse bir eyrek iin olsun, bir kadnn ziyaretini kabul
elliini? Therese sekiz yl nce almak zere yanna girdiinde ona erkek
olsun dii olsun, meme ocuklarndan kocamlara dek kimsenin ziyaretini
ilke olarak kabul etmediini ok ak ve seik biimde sylemi, kim gelirse
gelsin kapdan evirmesini buyurmutu. Konumaya ayracak bir dakikam
bile yok. Evet, tam lamna bu szckleri kullanmt o zaman, yleyse? Hangi

54 Krleme

eytan kukunun zehrini dkmt karsnn iine? Belki de densizliin ta

kendisi olan ayakkabcyd btn bunlara yol aan. Gerekte Therese saf ve
tertemiz bir yaratkt. Byle olmasa, tm cahilliine karn kitaplara bu denli
byk bir sevgi ile balanabilir miydi? Gelgelelim ayakkabc olacak o pis herif,
hareketleri ile oynad oyunun ne anlama geldiini pek ak biimde ortaya
koymutu. Hareketlerine bakan, henz her eyin nedenini kavrayamayacak
kadar kk bir ocuk bile olsa, onun elini bir kadna dediriini anlatmak
istediini anlayabilirdi. Sokak ortasnda bile kendilerini tutamayan bu gibilerini hastanelerin drt duvar arasna kapatmak gerekirdi. Byleleri, iinden
gcnden baka eye bakmayan insanlarn aklna kt dnceleri zorla sokarlard. Therese de yalnzca iini dnrd. Ama ayakkabc ona da pislik
bulatrmt. Kadnn birdenbire ocuklardan sz etmeye balamas iin baka bir neden dnlebilir miydi? Geri baka bir yerden bunun szn duymu olmas olasln da tmyle gzden uzak tutmamak gerekiyordu. Kadnlar kendi aralarnda ok konuurlard. Ya da daha nce alt evlerden birinde bir doum olayna tank olmutu. Aslnda her eyi bilmesinin bir sakncas yoktu. Karsnn her eyi bilmesini, oturup ona bunlar anlatmak zorunluluuna yelerdi. Theresenin baklarnda belli bir utangalk vard. Bu, onun
yandaki bir kadn iin neredeyse komik geliyordu.
Hibir zaman ondan baya birtakm isteklerde bulunmay aklmn kesinden
bile geirmi deilim, dedi Kien kendi kendine. Zaten byle eylere ayracak
zamanm yok. Alt saat uyumak zorundaym. Gece saat on ikiye dek alyorum, sabahleyin ise saat alty vurunca kalkmak zorundaydm. Gndzleri bile
byle eylerle uramak, ancak kpeklere ve dier hayvanlara zg olabilir.
Acaba Therese evlilikten bunu mu bekliyor? Sanmam. ocuklara sra en sonra
gelirmi. Aptal. Bununla her eyi bildiini sylemek istedi. Douma dek uzanan zincirin halkalarna yabanc deil. Yalnz bunu onurundan bir ey yitirmeksizin sylemeye kalkt. Kk bir olaydan yararland. Deminki ocuklarn davran, gerekten terbiyeye aykryd; bundan tr Theresenin cmlesi de yerindeydi. Buna karlk baklaryla, her trl gnah karmann yerine
geen baklaryla anlatmak istediklerini yalnzca bana yneltmiti. Bunu da
anlayla karlamak gerek. Bu tr aklamalar yapmak zordur. Kitaplar dnerek evlendim; ocuk sonraki sorun. Ama bu sessiz aklamann mutlaka
bir anlam tamas da gerekli deil aslnda. Bana ocuklarn ok az rendiklerinden yakndn anmsyorum. O zaman kendisine Arai Hakusekiden bir
para okumutum. Sevincinden neredeyse kendinden geecekti. lk kez kendini ele verii, ite byle olmutu. Aramzda bu olay gemeseydi, kitaplara ilikin

Elias Canetti 55

duygularn nasl renebilirdim, artk orasn Tanr bilir. O an birbirimize

yaklamtk. Belki de yalnzca bunu anmsatmak istedi bana. Therese, yine
ayn Therese. ocuklara ilikin dncelerinde o zamandan bu yana bir deiiklik olmad. Benim dostlarm, onun da dostlar. Dmanlarm ise kendi
dman biliyor. Tertemiz bir ruhun ksack konumasyd yalnzca, demin
sylenenler. Baka trl ilikilerin varlndan bile habersiz. Dikkatli olmal ym. Korkabilir nk. Bundan tr ok dikkatli davranacam. Ama nasl
sylemeli? Konumak olduka zor bu konuda. Kitaptan okusun desem, bu
konuda yazlm bir ey yok elimde. Satn m alsam? Yok, yok, olacak ey deil.
Kitap ne dnr hakkmda sonra? Byle bir budalalk yapamam. Birini
gndermek dnlebilir belki; ama kimi? Kendisini gndersem Allah kahretsin, eytan alsn beni! Nasl dnebildim kendi karm byle bir ie gndermeyi! Bu denli korkaklk, iitilmi ey deil. Denemek yrekliliini gstermeliyim. Yani ben yapmalym bu ii. Belki istemeyebilir. Barmaya kalkabilir. Ayn binadaki komular, kapc, polis, ayak takm kapmza toplanabilir.
Ama kimse bir ey yapamaz bana. Evliyim. Sapna kadar hakkm bunu yapmak. Tanrm, u dndklerimin irenliine bakn bir kez! Nasl oldu da
btn bunlar doluabildi kafama? Ayakkabc Thereseye deil, fakat asl bana
mikrop alam meer. Utanmalsn u halinden, Kien. Krk yl dur, sonra byle birdenbire kendini kapp koyver. Karmn zerine kol kanat gereceim.
ocuklar en sonra gelir. Bir zebilsem bununla gerekte ne sylemek istediini. Ama olanaksz. Bir Sfenks var karmda.
Bu srada drt ocuk annesi olan kadn ayaa kalkt. Dikkat! diyerek ocuklarn uyardktan sonra, onlar sol taraftan ne doru yrtt. Kendisi ise sada, Theresenin yannda, yrekli bir subay gibi durdu. Kienin sandnn tersine kadn, ban sallad, dmann yznde sevimli bir ifade olduu halde
selamlad ve: Henz evlenmemi bir kadnsnz, dedi, onun iin rahatnzn
deerini bilin. Bu szlerden sonra gld. Altn dileri sanki veda etmek istercesine aznda salland. Therese, ancak kadn dar ktktan sonra sylenenlerin anlamn kavrayabildi. Yerinden frlad ve ne yapacan arm bir
halde: Rica ederim, bu yanmda grdnz kocamdr! Kocamdr diyorum
size! diye haykrd, Yalnz ocuk sahibi olmak istemiyoruz! Ama kocamdr
grdnz! Kieni gsterip kolundan ekitirdi. Onu yattrmalym, diye
dnd Kien. Bu sahne ok cann skmt. Onun korumasn gereksinen
kadnsa hi durmakszn baryor, baryordu. Sonunda Kien, boylu boyunca
ayaa dikildi ve tramvayda bulunan herkese hitaben: Evet, dedi. Therese

56 Krleme

hakaret grmt; bundan tr kendini savunmak zorunluluunu duymutu.

Verdii karlk da grd hakaret derecesinde kaba olmutu. Ama su, onda
deildi. Sonunda yine yerine kt Therese. Kimse, dahas u andaki yerini
onun sayesinde bulabilmi olan bey bile ondan yana kmamt. ocuk sevgisi, dnyann tmn salgn hastalk gibi kaplamt sanki. Kan-koca Kienler, iki
durak sonra indiler. Therese nden yryordu. Kien birden arkasndan birisinin bir eyler sylediini duydu: Kolal eteinden baka ie yarar yan yok.
Kadn deil, kale kaps mbarek. Zavall kocas. Byle kart bir karnn
baka nasl olmasn beklerdin ki? Hepsi gldler. Bileti ile vagonun sahanlna km, huzur iinde duran Therese bir ey duymamlard. Ama bileti
yine de gld. Kaldrmda kocasn neeyle karlayan Therese: Baya komik
bir adam, dedi. Komik adam, hareket etmi olan tramvaydan aa eildi, elini
azna gtrerek anlalmaz iki hece haykrd. Hi kukusuz kahkahadan btn gvdesi sarslmaktayd. Therese elini sallad; kocasnn akn bak larn
fark edince de: Neredeyse vagondan aa yuvarlanacak, diyerek kendini
hakl gstermeye abalad.
Kien ise bu srada ona hissettirmeden eteini szyordu. Mavisi, her zamankinden koyuydu ve yine her zamankinden fazla kolalanmt. Midye ile kabuu
gibi, Thereseyi de eteinden ayr dnebilmek olanakszd. Kapal bir midyenin kabuunu zorla amaya kimsenin gc yetmezdi, stelik de bu etek
byklnde bir dev midye. Ancak ayak altna alnp ezilebilir, bir kpk ve
kabuk paras yn haline getirilebilirdi. Tpk ocukken bir keresinde deniz
kysnda yapt gibi. Midye bir milim bile aralanmamt. O gne dek Kien hi
plak midye grmemiti. Nasl bir hayvand bu kabuu bylesine bir gle
kapal tutabilen? Bunu hemen o anda renmek istemi, avularnn arasndaki bu ta gibi sert ve direnli nesneyi parmaklar ve trnaklar ile aabilmek
iin abalam, abalamt. Bu arada midye de kendini korumak iin aba
harcamaktan geri durmamt. Kien, onu krmazdan nce yerinden kmldamamaya yemin etmiti. Kendini gstermek istemeyen midye ise onun istediinin tersini yapmaya yeminliydi sanki. Neden bu denli utanyor? diye sormutu Kien kendi kendine, grdkten sonra zgrln geri veririm ona,
dahas isterse kapatrm da kabuunu. Sz veriyorum hibir ey yapmayacama, eer kulaklar duymuyorsa, byk tanr ulatrsn ona bu isteimi. Kien,
birka saat boyunca midye ile pazarln srdrmt. Kulland szckler
de parmaklar kadar gsz ve etkisizdi. Almad eydi dolambal yollardan gitmek. Hedefine dosdoru erimekten holanrd. Akama doru ta uzaklardan byk bir gemi gemiti. Kien, gzlerini aarak geminin bordasndaki

Elias Canetti 57

koskoca siyah harflere bakm, skender adn okumutu. Bunun zerine

fkesinin ortasnda glmeye balam, yldrm hzyla pabularn ayana
geirmi, midyeyi tm gcyle yere alm ve Gordiyondaki dm zmesine bir zafer dans yapmt. imdi midyenin kabuu, tmyle ie yaramaz
hale gelmiti. Kien onu pabularyla ezmiti. Bir an sonra midyenin kendisi
rlplak kalvermiti nnde.
Bir avu ac, kpk ve aldatmacadan oluan bir ynd; hayvanlkla hibir
ilgisi kalmamt.
Thereseye gelince kabuksuz, yani eteksiz var olabilecei dnlemezdi. Her
zaman iyice kolalanm olurdu etei. Bu etek, onu saran mavi bir cilt kapa
gibiydi adeta. Zaten Therese iyi ciltlerden holanr, onlara deer verirdi, iy i
ama, pililerin bir sre sonra izgilerini yitirmemelerine ne demeliydi? Etei
ok sk tledii kuku gtrmezdi. Belki de iki etei vard, ama aralarndaki
fark hi belli olmuyordu. Gerekten becerikli bir kadn. Eteini buruturmaktan kanmalym. Yoksa derdinden der baylr. Birdenbire baylverirse ne
yaparm ben? En iyisi nceden zr dilerim. Sonra eteini yine tleyebilir. O
t yaparken, ben yandaki odaya geerim. Hem neden ikinci eteini giymiyor?
Aslnda ok glk karyor bana. Evimin il erine bakarken, tutup onunla
evlendim. Kendine bir dzine etek alsn ve sk sk deisin. O zaman daha az
kolalasa da olur. Ar sertlik gze gln grnyor. Tramvaydakiler haklydlar.
Merdivenlerden kmak kolay olmad. Kien farkna varmakszn admlarn
arlatrmt. kinci kata ktklarnda eve geldiklerini sanp birden rkt.
Tam bu srada kk Melzger ark syleyerek yanlarna kotu. Kieni grr
grmez parman Thereseye uzatp yaknmaya koyuldu;
Beni ieri brakmyor! Kapy hep yzme kapatyor! Onu azarlayn biraz
olur mu Profesr?
Kien korkutucu bir ifadeyle: Bu da ne demek oluyor? diye sordu. Birdenbire
sanki arlm gibi karsnda beliriveren bu amar olannn geliine baya
sevinmiti.
Bana izin vermitiniz. Bunu da syledim ona.
O dediin kim?
Bu ite.

58 Krleme

Bu mu?
Evet. Annem onun bir hizmeti paras olduunu, bundan tr haddini
bilmesi gerekliini syledi.
Kien: Terbiyesiz pi! diye bararak tokat atmak zere elini kaldrd. ocuk
eildi, sendeledi ve merdivenlerden aa yuvarlanmamak iin Theresenin
eteine sarld. Kolalanm kuman buruurken kard hrt duyuldu.
Ne? diye haykrd Kien, Bir de edepsizlemeye kalkyorsun, yle mi? ocuk, onunla alay etmeye balamt, fkesinden neredeyse kendini yitiren Kien
ona birka tekme savurdu, soluk solua salarndan yakalayp havaya kaldrd,
kemikli elleriyle iki tokat indirip bir yana frlatt. ocuk alayarak merdivenden yukar kotu. Anneme syleyeceim! Anneme syleyeceim! Yukarda bir kap ald, ardndan yine kapand. Bir kadn sesinin bartlar duyuldu.
Yazk oldu gzel etee! Bu szlerle ocuun yedii tokatlarn acmaszln
hakl gstermek isteyen Therese durdu ve koruyucusuna anlaml biimde
bakt. imdi kadn hazrlamann zaman gelmiti ite. Ne olursa olsun, sylenmeliydi bir eyler. Kien de durdu.
Evet, gerekten yazk oldu gzel etee. Ama ne vardr ki kalc olan u yeryznde?
Bylece eski ve gzel bir iirden alnma bir dize ile er ge gerekleecek bir
sonuca dikkati ekebildiinden tr halinden memnundu. Nazik konular
aklamann en iyi yolu iire bavurmakt. iirler her duruma uyard. Syl enilmek istenen eyi ok dolayl bir biimde dile getirdikleri halde, ne anlat lmak istendii anlalrd. Kien yine yrmeye baladnda dnp Thereseye
bakt.
Gzel bir iir, deil mi?
Evet, haklsnz. iirler daima gzeldir. Yeter ki insan anlamasn bilsin.
Aslnda bu sylediiniz, her ey iin geerli.
Bu cmleyi ar ar ve her szcn stnde durarak syleyen Kienin yz
kzarmt. Therese dirseiyle onun kaburga kemiklerine dokundu, sa omuzunu titretti, ban her zamankinden aksi yne evirdi, meydan okurcasna:
Greceiz bakalm, diye yantlad. Durgun sular derin olur.

Elias Canetti 59

Kien, kadnn bu szleri ona ynelttii kansna kapld. Theresenin sylediklerini, onu onaylamad anlamnda yorumlad. Biraz nceki edepsiz imas ndan tr kendinden utand. Kadnn sesinin alayc tonu, son cesaret krntlarn da yitirmesine yol at.
Ben ben yle demek istemedim, diye kekeledi.
O srada kapnn nne varmalar, Kieni daha da utanmaktan kurtard. Cebinde anahtar aradndan tr memnundu. Hi olmazsa bylece bak larn
karsndakinin dikkatini ekmeden yere indirebilmek olanan kazanmt.
Anahtarlar bulamad.
Anahtarlar evde unutmuum, dedi. Vaktiyle midyenin kabuuna yapt gibi,
imdi de evin kapsn krmak zorundayd. Aksilikler birbirini izliyordu nedense. Karamsarlk iinde elini pantolonunun dier cebine soktu. Hayr, anahtarlar zerinde deildi. Henz aramakla urarken, kilitte bir eylerin dndn iitti. Hrszlar, diye geti ilk anda kafasndan. Ayn anda da kadnn elini
tokmaa koymu olduunu grd.
Therese bu durumdan dolay kvanla iinerek; Ama benim anahtarlarm
yanmda, dedi.
Neyse ki Kien kilitten gelen krty iitince imdat diye barmamt. nk
bu szck, dilinin ucuna dek gelmiti. Barsayd, sonradan bu dav ranndan
tr mr boyu Theresenin karsnda utan duyacakt. Kk bir ocuk gibi
davranmaktayd ksacas. Anahtarlar yanna almamak ise ilk kez bana gel iyordu.
Sonunda dairelerine girdiler. Therese, onun yatt odann kapsn ap ieri
girmesini iaret etti. Ben de imdi geliyorum, deyip onu yalnz bana brakt.
evresine bakman Kien, hapishaneden kmasna rahat bir soluk ald.
Evet, ite yuvasndayd imdi. Burada, bu odada gvenlik altndayd. Kimse bir
ey yapamazd. Bunu dnnce dudaklarnda bir glmseme belirdi. Bu arada geceleri stnde yatt divann bulunduu yne bakmaktan kanyordu.
Aslnda yuva, herkesin yaam iin gerekli olan bir eydi. Ama nemli olan,
yuva kavramnn ierdiklerini saptamakt. Beylik anlamda, geliigzel ifade
olunan yuva, ya da dinin insanlara br dnyada kavuacaklarn mutulad
o srekli ve soluk yuva grnts, gerek anlamda yuva gereksinmesini kar layabilmek konusunda ok yetersizdi. Dnmeyi, dostlar, dinlenme olanak-

60 Krleme

larn ve yaratc almalar yapmaya elverili bir ortam doal, eksiksiz dzenlenmi bir btn halinde, tmyle kiiye zg bir evren nitelii ile birletiren
bir yer bu olabilirdi ancak gerek yuvann tanmlanmas. Ve byle bir tanmlamann erevesine de ancak bir kitaplk uyabilirdi. En akll davran,
olanaklar elverdii lde kadnlar yuvadan uzak tutmakt. Yok eer bir kadn
almaya karar verilirse o zaman onu, Kienin yapt gibi, almazdan nce yuva
ile iyice kaynatrmak gerekirdi. Uzun, derin bir sessizlik iinde geen ve dayanabilmek iin gerekten byk dayanma gc gerektiren sekiz yl boyunca
kitaplar, Theresenin Kiene tamamen boyun emesini salamt. Kien herhangi bir katkda bulunmak amacyla parman bile oynatm deildi btn
bu sre iinde. Dostlar olan kitaplar, bu kadn onun namna fethetmilerdi.
Hi kukusuz kadnlarn aleyhinde sylenebilecek pek ok ey vard ve bir
dnemi geirmeden evlenmek, ancak delilere zgyd. Kien ise krk yana
dek beklemek akllln gstermiti. Acaba bu sekiz yllk deneme sresine
onun gibi dayanabilecek ka kii vard u yeryznde! Gnn birinde naslsa
kanlmaz bir biimde gerekleecek olan sonu, zamann ak ierisinde
salkl bir gelimeyle bugne varmt. Yazgya egemen olacak, ona yn verecek tek g, yine insann kendi kendisiydi. Derinlemesine dnlecek olursa,
yaamnda kadn, tek eksii olarak kalmt. Kien, Don Juan yaam srmeye
merakl bir insan deildi bunu ancak kardei kadn doktoru Georga yaktrrd. Byle bir yaama merakl deildi ama, son zamanlarda gittike artan
karabasanlarnn nedenini iinden baka hibir ey dnmemesine balamak
pek yersiz bir dnce saylmazd. Neyse ki bundan byle yaamnn ak
tmyle deiecekti.
Yerine getirmek zorunda olduu grevden daha fazla kanmas yakk almayacakt hi kukusuz. Nihayet bir erkekti. Ne olacakt imdi? Ne mi olacakt? i
bylesine ciddi bir havaya sokmakla biraz da fazla ileri gidiyordu artk. Tabii
nce, dnd iin ne zaman olacan saptamak gerekiyordu. imdi olacakt. Belki Therese tm gcyle savunacakt kendini. Ama onun direnci krlmamalyd bu savunma karsnda. Bir kadnn elinde kalan son gizi urunda
savamasnda anlalmayacak bir yan yoktu. Buna karlk her ey olup bitli kten sonra hayranlk duymaya balayacakt kocasna. Sylendiine gre btn
kadnlar byleydi. Evet, ne olacaksa imdi olacakt. Karar verilmiti artk. Kien
kendi kendisine onur sz vermiti.
kincisi: Nerede olacakt bu i? irkin bir soruydu bu. Ve aslnda odaya girdiinden bu yana divann grnts, gzlerinin nnden silinmemiti. Bak lar

Elias Canetti 61

kitap raflarnda dolarken, divann grnts onlara elik etmiti. ocukluunun kylarndaki o dev ve mavi renkli midye, divann stnde durmaktayd.
Gzleri nereye kaysa, hantal divan orada bitiveriyordu. Sanki raflarn tm
ykn stnde tarm gibi baslm bir grn vard. Kien ne zaman
divann gerekten bulunduu yere yaklasa, ban ani bir hareketle yana ev iriyor ve geldii uzun yoldan geri dnyordu. imdi, yani o onur sz verildi kten sonra, Kien divana daha dikkatle ve daha uzun bakmaya balamt. Geri
gzleri salt alkanlktan tr birka kez divandan baka bir yne kayd ama,
sonunda oraya taklp kald. Divan, gerek ve canl divan bombo tu; ne midye,
ne de kitaplarn yk vard stnde. Peki ya stne mahsuslar bir eyler konsa nasl olurdu? Birka gzel cilt dizilse, her yan kitaplarla kaplansa ve gze
grnmese?
Kien, aklna gelen bu dhiyane dnceyi derhal uygulamaya koyuldu. Bir
sr cildi raflardan karp dikkatle divann stne yd ve kk bir tepecik
yapt. Aslnda bu i iin st raflardaki kitaplar kullanmay yelerdi; ne var ki
vakit ok azd. Therese hemen dneceini sylemiti.
Bu nedenle Kien st raflara uzanmak dncesini kafasndan kard, merdiveni yerinde brakt ve alt raflardaki seme yaptlarla yetindi. Drt, be ar
cildi birbiri stne yd, bu arada gidip bir yenisini getirmeden, alelacele de
olsa getirmi olduklarn yle bir okamaktan kendini alamad. Karsn incitmemek endiesiyle, kt ciltler sememeye dikkat etti. Geri Theresenin
bilgi dzeyi, bir yaptn deerini saptamasna yelecek lde deildi ama kitaplarn stne titreyip onlara sayg gsterdiinden tr Kien de onu sayyordu. Artk neredeyse gelirdi. Ykl divan grr grmez, dzenlilii seven
bir kadn olduu iin yanna gidecek ve kitaplarn yerinin neresi olduunu
soracakt. Kien de bylece hibir eyden haberi olmayan zavallc kapana
kstrm olacakt. Kitaplarn adn bahane ederek bir konuma kaps aacakt.
stedii yolda adm adm ilerliyor, Thereseyi hi acele etmeksizin hedefe doru gtryordu. nk zavallnn geirecei sarsnt, bir kadnn yaamnda
dnlebilecek en nemli olayd. Bu nedenle karsn korkutmak deil, ona
yardmc olmak istiyordu. zlenebilecek tek davran biimi, serinkanll ve
kararll elden brakmamakt. Dncesiz ve acele eylemlerden nefret ederdi. inden kitaplarna hayr dua etti. Bir de Therese barmaya kalkmasa,
her ey yolunda gidecekti.

62 Krleme

Biraz nce hafif bir grlt duyar gibi olmutu. Drdnc odann kaps almt sanki. Ama o anda daha nemli ilerle uratndan, buna dikkat etmedi. Yaz masasnn bulunduu yerden, her yan zrh gibi kitaplarla kapl divann grnnn nasl bir etki yarattna bakt, bunu yaparken de kitaplarna
kar olan sevgi ve ballnn bir kat daha arttn hissetti. Bu anda Theresenin sesi duyuldu:
te geldim.
Kien dnp bakt. Therese yan odaya alan kapnn eiinde durmaktayd.
Srtnda geni dantellerle sslenmi ve gz kamatrc beyazlkla bir gmlek
vard. Baklarn korkuyla yukarlara doru kaydrd; Kadn bluzunu kartmamt.
Tanrya krler olsun. Eteini kartm. Buruturacam diye znt ekmeme gerek yok. Ama saygdeer bir kadna yakr m acaba bu davran?
Neyse, talihliyim vesselam. Yoksa eteini karttrana dek utancmdan ne yapacam bilemeyecektim. Ama nasl yapabildi bunu bylesine rahatlkla?
Oysa ben ancak: kar onu, diyebilecektim. Gidip kendi elimle karmak yrekliliini asla gsteremeyecektim. Yapt ii ne kadar da doal grrm gibi
duruyordu imdi karsnda. Sanki uzun bir sreden beri ili dlyz. Ama
doal karlamak gerek. Artk karm ne de olsa. Her evlilikte byledir bu. Nereden mi biliyor byle olduunu? Buraya gelmezden nce evli bir iftin yan nda alyordu. Byk bir olaslkla orada bir sr sahneye tank oldu. Tpk
hayvanlar gibi. Onlar da doru olan davran kendiliklerinden izleyiverirler.
Theresenin kafas kitaplarda falan deil aslnda.
Therese kalalarn alkalayarak yaklat. imdi kayarcasna deil, alkalanarak yrmekteydi. Kayar gibi grn, yalnzca kolal eteinin verdii bir
grntyd demek. Kadn neeyle; ok dncelisin bakyorum! dedi. Ah,
siz erkekler yok musunuz! Kk parman kvrd, korkutmak istercesine
ona doru uzatt, sonra divan gsterdi. Kien, ben de oraya gitmek zorundaym, diye dnd ve nasl olduunu fark etmeksizin bir anda kendini Theresenin yannda buldu. Ne yapmalyd imdi kitaplarn stne mi uzanmalyd? Korkusundan dileri birbirine vururken, kendisini kadndan ayran son
engel olan kitaplara iinden yakarmaya koyuldu. Onun bak n yakalayan
Therese eildi, sol koluna havada geni bir ember izdirerek bir rpda btn kitaplar yere frlatt. Kien kitaplara doru aresizce bir atl yapmak,
haykrmak istedi, korku bir el gibi grtlana yapt, yutkundu ve hi ses ka-

Elias Canetti 63

ramad. Korkun bir nefret duygusunun yava yava benliinin her yan n
kaplamaya baladn hissetti. Buna yeltenebilmiti demek kadn. Kitaplar!
Therese gmleini kard, dikkatle katlayp yerdeki kitaplarn stne koydu.
Sonra rahata divann stne yerleip kk parman kvrd, srtt ve konutu: Haydi bakalm!
Kien uzun admlarla odadan dar frlad, evin iinde tek kitapsz yer olan
tuvalete kapand, bir otomat gibi pantolonunu kard, klozetin stne oturup
kk bir ocuk gibi alamaya balad.

Gz Kamatran Eyalar
HZIMETI gibi mutfakla yemek yiyecek deilim herhalde. Evin hanm
yemeim doru drst bir masada yer.
Evde yemek masas yok.
Ben de her zaman bunu sylyorum zaten. Yemek masas mutlaka alnmal.
Yaz masasnn stnde yemek yemek, doru drst bir evde olacak i mi?
Sekiz yl boyunca hep bunu dndm. Artk masa gelmeli!
Yalnz masa deil, fakat ceviz aacndan yaplma btn bir yemek odas takm
satn alnd, iiler bu takm, yaz masasnn en uzanda bulunan drdnc
odaya yerletirdiler. O gnden sonra le ve akam yemekleri, yeni masann
banda yenildi. Yemek srasnda hemen hi konuulmuyordu. Aradan henz
bir hafta gemiti ki, Therese bir yemek srasnda konumaya balad:
Bugn bir istekte bulunacam. Evde drt oda var. Kar ile koca ayn haklara sahiptirler. Yasalar bugn byle buyuruyor. Odalarn ikisinin kocaya, ikisinin de karya ait olmas gerek. Eler birbirlerinin hakkna sayg gstermeli.
Ben yemek odasn ve onun yanndaki oday alyorum. Gzel alma odasyla
onun yanndaki oda da sana kalyor. En yakn zm bu. Eyalar olduu yerde
kalsn. Oraya buraya tamaya gerek yok. Bu ie verilecek zamana yazk olur.
Bu ii ne kadar nce yaparsak, o kadar iyi. O zaman her iki taraf da yapacan
bilir. Erkek yaz masasna, kadn da iine dner.
Peki ya kitaplar! Onlar ne olacak?
Kien karsndakinin niyetini sezmiti. Ama o kadar kolay oyuna gelmek niyetinde deildi. ki cmle fazla sylemeyi gze alarak ii kurcalamaya karar
vermiti.
Kitaplar m? Sanrm benim odalarmda epey yer kaplayacak.
O halde kendi tarafma alrm!
Sesinden ok kzm olduu anlalyordu. Hey Tanrm, diye dnd Therese,
bu adamn elinden gnl rzasyla bir ey alabilmek, ne kadar da gm!
Birka para mobilyaya bile ii gitti!

Elias Canetti 65

Fakat rica ederim, ne gerei var bunun? yle fazla oraya buraya tamak,
kitaplar iin iyi deildir. Ben ne dediimi biliyorum. Kitaplar yerli yerinde
brak. Elimi bile srmem. Buna karlk nc oday da ben al rm, olur biter.
Zaten o odada hibir ey yok. alma odas ise yalnzca sana ait olur.
Yemeklerde azn amayacana sz verir misin?
Eyalar umursad yoktu Kienin. Ama yine de onlar pahal satyor saylrd.
nk Theresenin yemeklerde zaman zaman bir eyler syledii olurdu.
Hi merak etme, istediini memnuniyetle yerine getiririm.
yleyse yazl bir anlama yapalm. Bylesini yelerim.
Therese, Kienin ardndan byk bir kvraklkla yaz masasnn yanna kayd.
mzasn attnda, Kienin alelacele hazrlad szlemenin mrekkebi kurumamt bile. Kien:
Neyin altna imzan koyduunu sanrm biliyorsundur! diyerek kd havaya kaldrd ve her olasla karlk yazd cmleleri bir kez de yksek sesle
okudu:
Bana ait odadaki kitaplarn tamamnn mlkiyetinin hukuken kocamda
olduunu, bu mlkiyet durumunda hibir zaman ve hibir koul altnda bir
deiiklik yaplamayacam beyan eder, sz geen odann bana braklmasna karlk birlikle yenecek yemekler srasnda konumayacama sz veririm.
kisinin de istekleri yerine gelmiti. Nikh memurunun nne ktklarndan
beri ilk kez el sktlar.
Bylece o gne dek yalnzca alkanlktan tr bir ey sylememi olan Therese, kocasnn gerekte konumamaya ne denli deer verdiini yakndan
renmek olanan buldu. Szlemede kendisine braklanlara karlk verdii
sz titizlikle tuttu. Masaya oturduklarnda, yemekleri kocasna tek szck
sylemeksizin uzatt. Eskiden beri kocasna, mutfakla nasl yemek piirdiini
anlatmak isterdi; bundan da gnll olarak vazgeti. Szlemenin metni, noktas noktasna belleine yerlemiti. Aslnda susmak zorunda olduunu bilmek, susmaktan daha zor geliyordu. Thereseye.
Bir sabah kocas gezmeye gitmek zere odasndan karken nne dikildi ve
konumaya balad:

66 Krleme

u anda konuabilirim. nk yemekte deiliz. Bu divanda yatabilmem,

olanaksz. Bak bir kez, hi yakyor mu yaz masasna? Masa eski ve pahal bir
para, oysa bu divan be para etmez. Doru drst bir evde doru drst bir
karyolann bulunmas gerekir. Aksi takdirde insan konuklarnn nnde kk
der. Divan eskiden beri canm skyordu. Bunu dn sylemek istiyordum
ama kendimi tuttum. nk evin hanmnn yzgeri edilmesi yakk almaz.
ok sert bu divan. Grlmemi derecede sert Bylesi de hi hoa gitmiyor.
Sertliinden yaknrken, aklmdan birtakm kt dnceler geiriyor deilim.
Kimse sulayamaz beni byle yapmakla. Beni yalnzca uyku sorunu ilgilendiriyor, insan iyi uyuyabilme olanana sahip olmal. Zamannda ve doru drst
bir yataa yatp uyumak; normal olan budur. Yoksa bu denli sert bir yatak
deil.
Kien karsnn konumasn engellemedi. Gnn dier saatlerinde naslsa susacandan emin olarak szlemede yalnzca yemeklerde konumama kouluna yer vermiti. Byle yapmakla yanl davranm olduunu anlyordu imdi.
Theresenin hukuken szlemeye aykr hareket ettii ileri srlemezdi. Ama
ahlaken ak vermiti. Ne var ki onun dzeyinde bir insan iin ahlaken ak
vermek, nemli deildi. Kien, bir dahaki sefere daha dikkatli olmaya karar
verdi. u anda konusa, karsndakine konumasn uzatma olanan kazandracakt. Onun iin sanki kars dilsiz, kendi de sarm gibi yana ekildi ve
kp gitti.
Ama Therese yine geldi. Her sabah kapnn nne dikilip divanla ilgili konumalarn srdrd. Her defasnda da divann sertliinden biraz daha ok yaknyordu. Konumalar uzadka uzuyor, buna karlk Kienin huzuru gittike
daha ok kayordu. Bir mimikle olsun karlk vermiyor, ama karsnn sylediklerini de sonuna dek dikkatle dinliyordu. Therese divan hakknda ylesine
ayrntl bilgi sahibiydi ki duyan iltede yllardan beri Kienin deil, fakat onun
yattn sanrd. Edepsiz edepsiz konumalar, Kieni etkiliyordu. Aslnda divan sert olmaktan daha ok yumuakt. Kien zaman zaman tek bir cmleyle
kadnn budalaca konumalarn azna tkmak iin iinde dayanlmaz bir istek
duyuyordu. Bir yandan da edepsizlii nerelere dek vardraca n merak ediyordu. Bunu renebilmek amacyla kk ve hileli bir deneme yapmaya karar verdi.
Bir gn Therese yine byk bir hararetle divann sert, ok sert, ama dayanlamayacak kadar sert oluundan yaknrken Kien ban onun yzne yani i
yanaklarna ve kapkara azna yanatrd ve alayl baklarla konutu:

Elias Canetti 67

Bunu sen bilemezsin. Divanda ben yatyorum.

Olsun. Divann sert olduunu ok iyi biliyorum.
yle mi? Nereden biliyormusun bakalm?
Therese srtt.
Orasn aklayamam. Benim de birtakm anlarn var elbet.
Birdenbire Theresenin srt, Kiene bir eyler anmsatr gibi oldu. Dantellerle ssl, gz kamatrc beyazlkla bir gmlek. Kitaplara vuran hantal bir kol.
Sava alanndaki ller gibi halnn slne dalm kitaplar. Gmlei dikkatle
katlayp kefen gibi kitaplarn stne koyan yar plak, yar giyinik bir ucube.
O gn almalar asndan Kien iin kt bir gn oldu. Hemen hibir ey y apamad. Bir kez unutmay baard grntler, eskisinden ok daha gl
olarak yine belleine dnmt. Yemee kar da iinde bir tiksinme uyanmt. Gece gzn bile krpmad. Lanetlenmi, irkefe bulanm bir nesne gzyle
bakyordu altndaki divana. Keke yalnz sen olsayd! Sanki zerine iren bir
an yapmt da bir trl gitmek bilmiyordu. Kien birka kez kalkp eliyle
divann stndeki grnty atmaya abalad. Ama kadnn gvdesi ard ve
iltenin neresi houna giderse o kesinde kvrlveriyordu. Sonunda Kien,
kadn resmen divandan aa att. Ne are! Yatar yatmaz grntnn tm
arlyla yine zerine ktn hissetti. indeki nefret duygusu, uyumasn
da olanaksz klyordu. Oysa alt saat uyumas kesinlikle gerekliydi. Bu gidile
yarnki almasnn da bugnknn sonucuna urayaca kukusuzdu. Bir ara
iini skan btn dncelerin odak noktasnn divan olduunu fark etti. Saat
drde doru aklna gelen bir dnce, nnde kurtulu yolunun almasn
salad. Divan feda etmeye karar verdi.
Alelacele kadnn mutfan yannda bulunan odasnn nne kotu ve onu
korkuyla yatandan sratana dek kapy yumruklad. Therese de uyumamt.
Evlendiinden bu yana ok az uyuyordu. Balangtan beri umudunu yitirm emi, her gece zlemini ektii o byk olayn gereklemesini beklemiti, ite,
imdi gelip atmt o bekledii an. Bu mutlulua inanabilmek, onu doyasya
iine sindirebilmek iin birka dakika hi kprdamadan durdu. Sonra sessizce
yatandan kalkt, geceliini karp dantelli gmleini srtna geirdi. Zaten o
gne dek her gece gmleini bavulundan karp yatann ayakucunda duran
sandalyeye asmt. Devlet kuunun konaca saat ve dakika hibir zaman
nceden bilinemezdi. Gmleini giydikten sonra, eyizinin gmlekten sonraki

68 Krleme

en deerli ve grkemli paras olan geni ve aralkl rgl alm omuzlarna

sard. lk yenilgisinin nedenini hep o gn srtnda olan bluza balamt. Ayaklarna kk krmz terliklerini geirdi. Kapnn nne yaklap anlalabilir
bir sesle fsldad:
Aman Allahm, aaym m kapy? Aslnda: Ne oldu? diye sormak istemiti.
Hayr, haya! diye haykrd Kien. Theresenin gerekte bir numaradan baka
bir ey olmayan ar uykusuna ok kzmt.
Therese yanldn anlad. Ama Kienin sesinin buyruk verirmi gibi kan sert
tonu yznden tm umudunu bir anda yitirmedi.
Yarn benim iin bir yatak alnacak! diye haykrd Kien. Kadn karlk vermedi.
Anlald m?
Therese oyunculuk yeteneini sonuna dek zorlayp kapnn arkasndan yum uack bir sesle ve adeta soluk verir gibi fsldad:
Nasl istersen.
Kien dnd, szlerinin allm izmek istermiesine kapsn arparak kapatt
ve derhal uyudu.
Therese al omuzlarndan ekli, dikkatle sandalyeye koydu ve koca gsl erini yatann iltesine gmd.
Yakk alr davran m bunlar? Yaplacak ey mi? Sanki bu i iin yanp tutuuyorum da! Bir erkek kendi kendisini ancak bu kadar aldatabilir. Hem byl esine erkek denebilir mi? Pahal dantellerle ilenmi birbirinden gzel klotlarnn karsnda kl bile kprdamyor. Hayr, hayr, bylesine erkek diyebilmek olanaksz. Oysa isteseydim ne kadar renkli ak servenlerine atlabili rdim! Eski altm yerin efendisi; ite ylesine erkek denir. Hep beni ziyarete
gelirdi. Kapda enemden tutar ve her defasnda: Bu, gn getike genleiyor! derdi. Gc ve iri yapsyla ite o tam bir erkekti. Kalb kyafeti yeri ndeydi; bunun gibi iskelete benzemiyordu. Ya o baklar... Tek szck sylemem, yeterliydi. O evde olduu zamanlar oturma odasna girer ve sorardm:
Hanmefendiyle beyefendi yarn iin ne arzu ederler acaba? Yanna lahana ve
kzarm patates konmu sr eti mi, yoksa havulu ve hamur kfteli ttslenmi et mi?

Elias Canetti 69

Yal hanmla bey, hibir vakit anlaamazlard. Bey hamur kftesi, hanm ise
lahana isterlerdi. Bunun zerine ben de konua dnp sorardm:
O halde yeeniniz beyefendi sesinler!
Onun nnde duruumu ve onun da mark bir taz gibi yerinden frlayp, iki
eliyle birden Allah iin gl kuvvetli bir erkekti! omuzlanma vuruunu
hl grr gibiyim.
Yanna lahana ve hamur kftesi konmu sr eti!
Bunu duyunca kendimi tutamayp glerdim. Yanna kfte konmu sr eti!
Olacak ey miydi? Sr etinin yanna garnitr olarak kfte konduunu mrmde duymamtm.
Beyefendi hi de neelerini yitirmezler! diye karlk verirdim.
Eski bir banka memuruydu. O sralarda artk almyordu. yi bir tazminat
alp iinden ayrlmt. Paray almt ya, hepsini yiyip bitirdikten sonra neye
yarard? Hayr, hayr, emekli ayl olan daha ciddi birini, ya da varlkl bir
erkei her zaman yeledim. le imdi de artk istediime kavumu bulunuyorum. Bir serven yznden bir uval inciri berbat etmenin gerei yok. nsan
akll davranmasn bilmeli. Ailece uzun mrl olduumuzu unutmamak gerek. Bu denli dzenli bir yaam srenler iin doal karlanmas gereken bir
sonu. Erken yatp evden dar admm atmaynca insan haliyle salkl ol uyor. Anam olacak o pis cadaloz bile ldnde yetmi drt yandayd. stelik
de hasta olduu iin deil, fakat alktan kuyruu titretti. Yall n dnerek
birka kuru ayrmak, hibir zaman aklna gelmemiti. Eline geeni har vurup
harman savurdu. Her k yeni bir bluz geirirdi srtna. Babamn lmnn
zerinden daha alt yl bile gemeden bir herifle yaamaya balad. Kasapt ve
gerek anlamyla hayvan gibi biriydi; bir yandan annemi dver, bir yandan da
btn gn baka kzlarn peinden koard. Yzn trnaklarmla adamakll
yrtmtm. Bana sahip olmak istiyordu; oysa ben ondan tiksiniyordum. Bana
yanamasna yalnzca annemi kzdrmak iin izin verdim. Annem aznda hep
ayn teraneyi geveler, her ey ocuklarm iin der dururdu. inden eve dnp de kasab kznn zerinde grnce gzleri nasl da falta gibi almt!
Herif hemen yere atlamaya kalkt. Ama ona smsk sarldm ve annem odaya
girene dek yatakta tuttum. le o zaman kyamet koptu. Annem herifi yumruklayarak odadan kovdu. Beni de yakalad, bir yandan hkrrken, bir yandan da
dvmeye yeltendi. Ama ben izin vermedim ve yzn trmaladm.

70 Krleme

Sen bir vey ana kadar kt yreklisin! Evet, ancak bir vey ana olabilirsin
sen! diye bardm avaz avaz. Annem lene dek kasabn kzlm elimden
aldna inand. Oysa bunun gerekle hibir ilgisi yok. Her zaman drst bir
kadn olarak yaadm ve kimseyle iliki kurmadm. Kendimi savunmasaydm,
elimi salladm anda ellisini bulabilirdim. Ama byle dncesizce bir ya amn sonu neye varr? Fiyatlar gn getike daha ykseliyor. Patatesler daha
imdiden ncekinin iki kalna ulat. Bu artn sonu neye varr, artk kimse
kestiremiyor. Hayr, bu koullar altnda kendimi sonu belirsiz servenlere
kaptracak kadar aklsz deilim. imdi artk evli bir kadn oldum; yalnzlk
iinde geecek yallk gnlerimin dnda, bekleyebileceim hibir ey kalmad...
Therese, okuduu tek ey olan gazete ilanlarnda rastlad gzel deyileri
belleinde tutar, sonra bunlar cokulu olduu zamanlarda ya da nemli kararlardan sonra kendi dncelerinin arasna katard. Bu tr szler, sinirleri
zerinde yattrc bir etki yapyordu. Yalnzlk iinde geecek yallk gnlerimin dnda, diye yineledi ve uyuyakald.
Ertesi gn Kien, olduka doyurucu bir ynde gelien almasnn ortas ndayken iki adam yeni karyolay getirdiler. Divan, stne yapm olan kirli
anlarla birlikle ortadan kalkt. Onun yerini karyola ald. Odadan karken
kapy kapatmay unutan adamlar, birden beraberlerinde bir tuvalet masasyla
geri dndler. Biri tekine; Bu nereye konacak? diye sordu.
Hibir yere! diye kar koydu Kien. Ben tuvalet masas smarlamadm.
ki adamdan ksa boylu olan: Ama paras dendi, diye yantlad. kincisi:
Komodinin paras da dendi, diyerek arkadann szn tamamlad ve sylediklerinin tahtadan yaplma kanadn arabuk odadan ieri ald.
Bu srada Therese eikte belirdi. Alveriten dnyordu. Girmezden nce ak
duran kapya vurdu. Girebilir miyim?
Adamlar Kienin yerine: Evet, diye seslenerek gldler.
Demek geldiniz, beyler! Therese kayarcasna ve saygdeer bir ev kadnna
yakr biimde kocasnn yanna gitti, ba ve omuzlaryla onu itenlikle, sanki
yllardan beri cancier kuzu sarmasymlar gibi selamlad ve konutu:
Nasl, becerikli deil miymiim? Btn bunlar, karyola parasyla alnd. Evin
beyi tek bir para beklerken, hanm para birden getirdi.

Elias Canetti 71

Benim yalnzca yataa gereksinmem var. brlerini istemiyorum.

Neden istemeyecekmisin? nsann ykanmaya da gereksinmesi vardr.
Adamlar birbirlerini drttler. Herhalde Kienin o gne dek hi ykanmadn
sanmlard. Bu srada Therese kocasn evi ilgilendiren konular hakknda
konumaya zorlanmaklayd. Kienin ise kendini gln drmeye hi niyeti
yoktu. Tuvalet masas hakknda konumaya balad takdirde, adamlar onun
deli olduuna hkmedeceklerdi. Bundan tr, stndeki buz gibi mermer
parasna karn masay alkoymay yeledi. Hem masay yatan arkasna itip
yar yarya gzden saklayabilme olana vard. Huzurunu karan bu eyann
iini bir an nce bitirebilmek iin yerletirilmesine bizzat yardmc oldu.
Sonra: Bu komodinin hi gerei yok, diyerek yksek tavanl odann ortasnda
gze tuhaf grnen komodin hl ilk brakld yerde durmaklayd darack ve alak masay gsterdi.
Peki ya oturak?
Oturak m? Kitaplkla bir oturan varln dnmek, Kieni hayrete drmt.
Evet oturak. Onu karyolann altna m sokalm?
Ne demek istediini anlayamyorum?
nsan yabanclarn nnde karsn kk drr m?
imdi anlalmt. Kadnn btn amac konuabilmek, elinden geldiince ok
konuabilmekti. Bu amaca erimek iin de odada adamlarn varln ktye
kullanyordu. Ama Kien, kendisine anlamsz gevezeliklerin dikte edilmesini
kabullenebileceklerden deildi. Theresenin szlerini dinlemektense, bir otura bir kitapla edeerde tutmay yelerdi.
Onu yatan yanna brakn, dedi sert bir sesle adamlara. Tamam. imdi
gidebilirsiniz artk.
Therese adamlar darya dek geirdi. Onlara olaanst nazik davranyordu;
hatta kocasnn cebinden her zaman yaptnn aksine bahi bile verdi.
Dnd zaman Kien, oturduu sandalyenin srtn ona evirdi. Artk onunla
ne konumak, ne de baklarn grmek istiyordu, nnde yaz masas bulunduundan, Therese yanna yaklaamad ve fkeli yzn yandan grmekle

72 Krleme

yetinmek zorunda kald. Bu arada yapt alverie bir gereke bulmann ne

denli zorunlu olduunu hissederek eski tuvalet masasndan yaknd.
Ayn ii gnde iki kez, sabah, bir de akam grmek zorunda kalyordum. Akl
kr m bu? nsan biraz da karsn dnmeli. Sonunda bir hizmeti bile...
Kien ayaa frlad ve yzn ona dnmeksizin buyruk verircesine konutu:
Sus! Bundan byle tek sz istemiyorum! Her ey yerli yerinde kalacak. Bu
konuda tartmak tamamen gereksiz. Bugnden balayarak senin odana alan
kapy kapal tutacam. Ben iinde olduum srece bu odaya girmeni yasaklyorum. Gereksinmem olduu zaman senin tarafnda bulunan kitaplar almaya
kendim gelirim. Saat dakikas dakikasna birde ve yedide yemee geleceim.
Saate bakmasn bildiim iin, beni armaman rica ederim. Rahatsz edildiim takdirde derhal nlem alacam. Zamanm ok deerli. imdi ltfen dar
k.
Ellerinin parmak ularn birbirine yaptrd. Syleyeceklerini ok iyi semi,
ak, yaln ve arada mesafe brakarak konumutu. Theresenin abuk sabuk
konumasyla bu szlere karlk vermeye cret etmesi, dnlemezdi bile.
Dar kt ve arkasndan aradaki kapy da kapatt. Sonunda Kien onun umutlarn boa karp gevezeliine son vermeyi baarmt. Kadnn ku beynine
naslsa girmeyecek birtakm szlemeler yapmaya kalkmak yerine, evde
kimin szn getiini gstermesi, ok daha etkili olmutu. Geri birtakm
eyleri feda etmiti bylece; szgelimi her yan kitaplarla dolu odalarn uzanp
giden loluunu grebilme olanandan yoksun kalm, kendi alma odasnn
o eski eyasz ve yaln grnm de yok olmutu. Ama btn bunlara karlk
ok daha deerli bir eye kavumu, en nde gelen koulu sessizlik olan al abilme olanaklarn yeniden elde etmiti. Sessizlik, Kien iin soluk alabilmek
kadar gerekli olan bir eydi.
Her eyden nce evresinde oluan ve hi de nemsiz saylamayacak deiikliklere almalyd. lk haftalarda kendisine kalan yerin darlndan tr epey
rahat kat. Eskisinin ancak drtte biri kadar bir yere smak zorunda kaldktan sonra, hapishanelerin drt duvar arasnda kapal kalanlarn ne denli
ac ektiklerini anlamaya balad. Oysa vaktiyle herkesten farkl olarak hapi stekileri ok mutlu kiiler sayard. Kiene gre insanlar zgr olduklar srece
hibir ey renmek merakna kaplmazlard; ancak zgrlklerinden olup
zindanlarn drt duvar arasna girdikten sonradr ki, bir eyler renebilmek,
kltrlerini artrmak konusunda ei bulunmaz bir frsat elde elmi olurlard.

Elias Canetti 73

Kendisine ayrlan yerin daralmasyla, aklna nemli bir dnce geldii zaman
drt odann birlemesinden meydana gelen byk salonda bir aa bir yukar
gezinmesi, artk son bulmu oluyordu. Eskiden, btn kaplar ak dururken
kitaplkta insann iine ferahlk veren bir rzgr eserdi. Tavandaki pencerelerden temiz havayla birlikle sanki bin bir eit dnce ieri doluurdu. Heyecanlandnda, bunun nn almak amacyla yerinden frlar, krk metre
boyundaki salonu birka kez dolanrd. Tavandaki pencereler, insana tazelik
veren bu genilie yepyeni bir boyut eklerdi. Tavann camlarndan baklnca
gkyz, gerekle olduundan daha bir sessiz ve lo grnrd. Mat bir mavilik: Gne prl pnl geri, ama gz kamatran klar bana ulama dek gcnden birazn yitiriyor, der gibi. Ya da ayn matlkla bir grilik: Yamur yaacak, ama bana dek ulaamayacak gibilerden. ok hafif bir grlt, den yamur damlalarn devirdi. Uzaktan var olduklar fark edilirdi bunlarn tmnn,
ama fark eden kiiye ulaamadan srdrrlerdi etkilerini. Yalnzca bilinirdi ki
ykseklerde gne parlyor, bulutlar birbirini izliyor ve yamur yayor. Sanki
biri, kendini burada yeryznden yaltmt; tm maddi ilikileri, salt dnyaya
ait olan her eyi darda brakan bir kabine kurmutu; dev bir kabineydi bu,
salt dnyadan olmann, salt sonunda yaamn yine geri dnd topraklar
olmann tesinde kalan, az saydaki eyleri sdrmaya yetecek byklkte bir
kabine. Bilinmeyenin iinden geen yolculukla insan, yolculua kmam gibiydi. Gzlem deliinden bakarak, gndz ve gece olmas, iklimin srekli ve
geliigzel deiimi, zamann ak gibi baz doa yasalarnn varln koruduundan emin olmak yeterliydi ve insan kendiliinden srdryordu yolculuunu.
imdi klm, kendi iine ekilmiti bu kabine. Kien odann btn bir kesini kaplayan yaz masasndan ban kaldrp baktnda, gzleri anlamsz bir
kapya taklp kalyordu. Kitaplnn drtte , bu kapnn ardndayd, kitaplarn varln hissediyordu ve arada yz kap bile olsayd, yine de hissederdi.
Ama bir zamanlar dokunduu eyleri imdi yalnzca hissetmekle yetinmek
zorunluluu, ac veriyordu. Bazen btn halindeki bir organizmay, kendi
yaratm olduu bir varl bakla kesercesine ikiye ayrdndan tr kendini suluyordu. Evet, canl bir varlk deildi kitap; dolaysyla duyulardan da
yoksundu. Hayvanlarn ve belki de bitkilerin acy hissetmelerine karlk,
kitap bu zellikten yoksundu. Ne var ki bugne dek cansz varlklarn her trl
duygudan yoksun olduunu tantlayabilene, gerekten ve kesinlikle tantlayabilene rastlanmamt. Ayrca bir kitabn, uzun sre bir arada kald varlk-

74 Krleme

lardan ayrldktan sonra, onlarn zlemini ekip ekmedii sorunu da henz

herhangi bir yanttan yoksundu. Belki kitap da bilirdi zlem iinde kvranmasn; ama bu zleyi, insanolunun zleyi biiminden ok farkl ve bu nedenden tr de hibir zaman anlalamadan kalyordu. Dnebilme yeteneine
sahip her varlk kimi zaman bilimin canl ve cansz arasnda ektii snra,
insanolunca ekilmi tm snrlara olduu gibi, dzmece ya da artk eskimi
gzyle bakard. Bu ayrma kar insanolunun bilinaltnda belirginleen
bakaldr, kendini l varlk kavramnn erevesinde aa vururdu. Bir
eyi l diye nitelendirmek, bir zamanlar onun da bir yaam olduunu kabullenmekten baka bir ey deildir. Bir varln yaamadn aklamak zorunluluunu duyan insanolu, bunu yapt anda varln bir zamanlar ya am olmasn istemi ve bu istei dile getirmi demektir. Kienin en ok tuhafna giden, kitaplara hayvanlardan ok daha az deer verilmesiydi. Hedeflerimizin tmn ve varlmz biimleyen en byk gcn yaammzdaki pay,
ban almda can vermek iin bir iaretimizi bekleyen o zavall varlklarn,
hayvanlarn payndan bile kkt, yle mi? Bunun byle olabileceinden
kukuluydu Kien. Ama madem ki geerli olan gr buydu, o halde o da tm
kukularna karn bunu bir gereklik olarak kabullenmek zorundayd. Bir
bilginin gl olan yan, tm kukularn kendi uzmanlk alannda toplayabilme yeteneiydi. Bu alan iinde her trl kukunun, ard kesilmek bilmeyen
azgn dalgalar gibi comasna izin verebilirdi. Ama bunun dnda ve tmyle
yaamnda, ounluun geerli diye nitelendirdii dnceleri paylamaktan
baka bir ey yapamazd. Szgelimi Lie-Tse diye bir filozofun bir zamanlar
gerekten yaam olduundan kukuya dmek, Kienin hakkyd; ama br
yandan dnyann gnein evresinde, ayn da dnyann evresinde dolatn
bir hakikat olarak kabullenmek zorundayd.
Hem imdi Kien, dnmek ve bir zme balamak zorunda olduu daha
nemli sorunlarla kar karyayd. Yeni getirilen eyalar iyice rahatn ka rmt. Konulduklar yerde inatla duran bu eyalara baktka rahatszl btn
btn artyor, eyalarn grnts o anda yapmakla olduu incelemeye ilikin
dncelerinin arasna taklp kalyordu. Eyalarn kaplad yerin bykl,
nemsizlikleri ile tam bir eliki yaratmaktayd. Kien bu hantal tahta paral arnn tutsa olmu gibi hissediyordu kendini. Nerede uyuyaca ve ykanaca
nemli bir ey miydi onun iin? Kendini bu gidie uydurduu takdirde ok
gemeden yemek yemeye de, insanlarn onda dokuzu gibi konuulmaya
deer bir konu gzyle bakmaya balayacakt; stelik de bu konuda en ok

Elias Canetti 75

alar deil, fakat karnlarn fazlasyla doyurabilme olanana sahip olanlar

konuurlard.
O srada btn dikkatini, eski bir metni yeniden toparlayp kurma iine vermiti. Szckler, bilinaltnda sanki hrtlar kararak dolamaktayd. Kien
gzlerini nndeki metne dikmi, bir avcnn tutkusuyla, cokulu ve fakat
davranlarnda soukkanlln elden brakmadan cmleden cmleye sramaktayd. Bir ara bir kitaba bavurmas gerekti; kitab almak zere yerinden
kalkt. Ama daha elini kitabn kapana dediremeden uursuz karyolann
grnts, zorla kafasnn iine girip yerleti, kurmu olduu yay gibi gergin
balanty kesti ve onu avndan belki millerce uzaklatrd. En belirgin izler,
tuvalet masalarnn grntsnn basks altnda silinip gitti. Kien gpegndz kendini adeta uyuyor sand. Yine yerine geip oturduunda, her eye batan balamaktan baka kar yol kalmamt nnde. Yeniden avnn bulunduu blgeye girmek, avlanabilmesi iin gerekli olan havaya kendini kaptrabi lmek zorundayd. Bu zaman kayb, gcn ve dikkatini bo yere harcama ne
urunayd acaba?
Yava yava byk ve hantal karyolaya da nefret duymaya balamt. Ne var
ki karyolann yerine eski divan getirip koyamazd; nk divandan brnden de beter nefret ediyordu. Ayrca karyolay baka bir yere tatmay da
dnemezdi. Evin dier odalar karsna aitti. Karsnn bir kez elde ettiini
bir daha brakmaya asla yanamayacan, onunla konumak gereini duymakszn kesinlikle bilmekleydi. Hem oturup karsyla bu konuda tartmaya
girmeye de asla niyeti yoktu. u anda durum, hemen tmyle kendi lehindeydi. Haftalardr tek szck bile konumamlard. Bundan tr Kien bu sessizlii bozabilecek herhangi bir davrantan dikkatle kanmaktayd. Yeniden
gevezelie balamas iin karsna cesaret vereceine, komodinin, tuvalet masasnn ve karyolann varlna katlanmay yelemekteydi. Kurallara ne denli
bal olduunu vurgulamak iin Theresenin odalarna adm atmaktan da kanyordu. Oralarda bulunan ve gerek duyduu kitaplar, le ya da akam
yemeklerinden sonra alyordu; nk yemek odasna girebilmesi, szlemede
ngrlmt. Yemeklerde baklarn hibir vakit Thereseye dikmiyor, evrede dolatryordu. Kadnn birdenbire bir ey syleyebilecei olaslndan
duyduu hafif endieyi iinden tmyle atamamt. Ancak kadndan bunca
holanmamasna karn, bir noktay teslim etmek zorundayd; karsndaki
szlemeye aykr kaan hibir davranta bulunmuyordu.

76 Krleme

Kien yzn ykarken gzlerini kapatrd. Bu onun eski bir alkanlyd. G zlerine suyun kamasn engellemek iin gerekli olandan ok daha sk yumuyordu. Gzlerini korumak amacyla bavurduu hibir nlem, onca yeterli
deildi. imdi ise bu eski alkanl, yeni tuvalet masasnn kendi odasna
yerletirildii andan balayarak yardmna komutu. Artk sabahlar kalkar
kalkmaz yzn ykayacan dnmek, iini sevinle dolduruyordu. nk
dier eyalarn grntsnden yalnzca bu ii yapt srada kurtulmaktayd.
Lavaboya eildii zaman, o hain nesnelerin tm de siliniveriyordu gzlerinin
nnden. (Kural olarak dikkatinin iinden baka yne kaymasna yol aan her
eye hain gzyle bakard.) Lavaboya eilip ban suyun altna tuttuunda en
sevdii ey, gemi yllarn anlarn gznn nne getirmekti. O andan balayarak evresinde yalnzca gizemli ve sessiz bir boluun varln duyard.
Kafasnn iinde canlandrd ve onu mutlu klan grntler, hibir engele
arpmakszn odasnn drt bir yann dolanrd. Mutluluu, eski divana ilikin
anlarn bile etkisiz klar, onlar ta uzaklarda, ufkun bir yannda bir an iin
beliren, bunun hemen ardndan yitip giden zayf bir grntnn dzeyine
indirgerdi.
Zamanla gzlerini kapal tutmak, kendiliinden tuhaf bir zevkin kayna oldu
Kien iin. Yzn ykamay bitirdikten sonra da gzlerini hemen amyordu.
Birdenbire ortadan silinip gitmi eyalarn dn kk bir sre daha yayordu. Yataktan kalkarken de tuvalet masasnn bana varmazdan nce, y aknda kavuaca o sevinli ann zlemi iinde hemen gzlerini kapatyordu.
Zayf yanlarna kar savaan, hesap vermesini bilen ve kendi kendini daha bir
soylu klmak urunda srekli aba harcayan insanlardan biri olarak bu davrann zayflk deil, bir gllk belirlisi diye kabulleniyordu. Sonunda biraz
abartmaya kasa bile, bu ynn gittike daha ok gelitirmek zorunda olduuna inanmt. Hem kimseciklerin haberi olmayacakt ki yaptndan! Naslsa
yalnz yaayan bir insand. stelik bilime yararl olan bir eyin tad nem,
ounluun kansndan kat kat bykt. Gnn birinde Thereseye yakalanmas olasl ise hemen hemen yok gibiydi. Koyduu yasa ineyerek nceden haber vermeksizin odasna girmeye cret edebilecei, herhalde dnlmezdi.
nce krln giyinmesi bitene dek uzatt. Sonra sonra yaz masasnn yanna gzleri kapal gitmeyi de baard. Oraya gelene dek ardnda kalan eyalar
grmediinden, almaya oturduunda kafasnn onlara taklmas sakncas
da ortadan kalkyordu. Yaz masasnn bana geer gemez gzlerine zgr-

Elias Canetti 77

lklerini geri veriyordu. Yine a kavumu olmann sevinci, gzlerinin hareketlerine daha bir kvraklk kazandryordu. Belki de Kienin byk bir cmertlikle sunduu dinlenme sresi, gzleri iin g kayna oluyordu. Bu arada Kien onlar yalnzca verimli olduklar alanlarda, yani okuma ve yazmada
kullanarak beklenmedik saldrlardan koruyordu. Gerek duyduu kitaplar
raflardan gz kapal alyordu. Balangta kendisi de gld bu akay andran
davranlarna. Ka kez elini yanl kitaba atp, gzleri kapal ve her eyden
habersiz masasna geri dnd oldu. Ancak ondan sonradan ki elini sa yanda arad kitabn cilt ya da sol yanda aradnn bir cilt tesine uzattn,
bazen de yanllkla ta bir alttaki rafa dek kaydrdn anlad. Ama bu gibi
yanlglara nem vermiyordu. Sabretmesini bilen bir insan olduundan, ikinci
bir kez yola koyulmasnn hibir sakncas yoktu. Ayrca kitab yerinden aldktan sonra, henz masasnn yanna dnmeden adna, cilt srtna yle belli
belirsiz bir gz atma isteim duymas da pek ender karlat bir olay deildi.
Byle zamanlarda gzn krpyor ve bir an iin bakmak istedii yere gzn
dikip, bunun hemen ardndan yine kapatveriyordu. Ama ounlukla kendini
tutmay baaryor ve gzlerini ak tutmann herhangi bir saknca dourmad yaz masasnn bana gelene dek bekleyebiliyordu.
Kr dolaa dolaa ksa srede bu iin ustas kesildi. Aradan drt hafta daha
getikten sonra artk istediini hibir hile ve aldatmacaya bavurma gereini
duymakszn, gerekten kapal gzlerle ve en ksa zamanda bulabilecek yetenei elde etmiti, yle ki gzlerini balasa, krl kendi kendisinin gzlerini
yummasndan daha derin olmazd. Bu ynde glendirdii igdsn, merdivene kt zaman bile yitirmiyordu. Merdiveni nereye koymak istiyorsa,
tam tamna oraya yerletirebiliyordu. Yerletirdikten sonra uzun ve hr n
parmaklaryla her iki yanndan tutup, yine gzleri kr vaziyetle basamaklara
trmanyordu. Dengesini gerek merdivenin en st basamandayken, gerekse
ini srasnda da yitirmemek, artk onun iin pek kolay bir i olmutu. Btn
bunlarn yan sra oluturduu yeni yetenei, grr vaziyette dolarken karlat, ama umursamazlndan tr hibir zaman tmyle aamad birtakm glklerin imdi kendiliinden ortadan kalkmasn da salamt. Szgelimi krl nedeniyle bacaklarn kullanmaya almt. Eskiden uzunluklarna oranla ar ince olan bu organlar, her hareketini engellerdi. imdi ise salam ve hesapl basmaktayd. Sanki bacaklar yeni yeni adaleler ve yalar
edinmiti; Kien onlara sonuna dek gvenebiliyor, bacaklar da onu gereince
tayordu. Bacaklar krn yerine gryor, kr onlara yepyeni, eskiden yoksun

78 Krleme

olduklar bir g kazandrarak, bir ie yaramayan eskileri yeniye dntrerek karlk veriyordu.
Gzlerinde gelitirdii silahtan kaytsz artsz emin olana dek baz zelliklerini bir yana brakt. Sabah gezintilerine karken ii kitap dolu antay yanna
almad. nk bir saat boyunca seecei kitaplar konusunda kararsz bir ekilde raflarn nnde durduunda, baklarnn o kt lye kayvermesi,
iten bile deildi. Kt l, bilincinden ne yazk ki ar ar silinip gitmekte olan yeni eya parasna verdii add. Sonralar kazand baarlar,
cesaretini artrd. Sabah gezintilerine kmazdan nce gzlerini kapal tutarak
ve meydan okurcasna antasn doldurmaya balad. ine koyduklar birdenbire houna gitmediinde antay boaltp yeni batan kitap seimine giri iyordu. Sanki her ey eskiden nasl idiyse, imdi de yleydi; kendisi, kitapl,
gelecei, saatlerini ileri arasnda akla en uygun gelen biimde bltr
btn bunlar, sanki hibir deiime uramamt. Bilimsel almalar canl bir
gelime ierisindeydi. Aratrmalar, masasnn stnde birbirinin ardndan
mantar gibi bitiyordu. Bir zamanlar krleri hor grr, bu sakatlklarna karn
yaamlarndan zevk almay srdrmelerinden tr onlarla alay ederdi. Ne
var ki bu nyargnn yerini krln getirdii yararlar alr almaz, yeni duruma
uyan bir felsefe de adeta kendiliinden oluuvermiti:
Krlk, zaman ve mekn alt etmeye yarayan bir silahtr; varlmz tek dayanan duyularmzla, gerek yaplar, gerekse kapsamlar bakmndan pek yetersiz olan duyularmzla kavradmz birka krntnn dnda, sonsuzlua
dek uzanp giden bir krlkte bulur. Evrende egemen olan kuram, krlktr.
Krlk, birbirlerini grmeleri halinde beraberlikleri dnlemeyecek nesnelerin ve yaratklarn yan yana bulunabilmelerine olanak tanr. Zamann artk
ekilmez olduu, tanmas olanaksz bir yke dnt noktada koparlabilmesi, ancak krln yardmyla dnlebilir. Bu konuda en canl rnek,
ieksiz bitkilerin reme organlardr. Elverisiz yaama koullarnn iinde
bulunduklar srece bu organlar, kaln zarlara sarnr, krln koruyucu
rtsne brnr; ta ki elverisiz koullar ortadan kalkana dek. Ondan sonra
organ, kendini savunabilmek amacyla krln karanlklarna sanm organ, rtsn atar ve bir avu yaam niteliiyle ortaya kar. Sreklilik nitel iini znde tayan zamandan kaabilmenin bir tek yolu vardr insanolu iin:
arada srada zamann akna gzlerini kapamak ve bylece grldnde
bize yabanc, itici gelmemesi iin onu tanabilir paralarna blmek.

Elias Canetti 79

Krlk kuram Kienin bir buluu deildi. Onun yapt yalnzca grenlerin
yaamlarn srdrebilmelerine olanak tanyan bu doal yetenei gnlk yaama uygulamaktan ibaretti. Gnmzde insanolunun tm abasn elde
ettii enerjilerden sonuna dek yararlanma yolunda seferber ettii gerei
yadsnabilir mi? nsan elinin uzanmad, deerlendirilmeden kalm bir ol anak dnlebilir mi artk? Elektrik ve kark atomlar budalalar iin bile bir
ura haline geldi.
Kienin odas, elinin alt ve kitaplarnn ii, gerek niteliklerini srekli olarak
grmek olgusundan herkesin yoksun bulunduu bin trl biim ve nesneyle
doluydu, nnde ak duran ve dzenlenii bakmndan herhangi birine oranla
hibir zellik tamayan u sayfa, gerekte yldrm gibi hareket eden elektronlardan meydana gelme cehennemi bir ynd. Ama srekli olarak bu gerein
bilincinde olsa, harflerin gzlerinin nnde dans etmesi gerekirdi. Parmaklar,
ince ince ineler batyormuasna o eytani oynamann yaratt basnc
duyard. Ve gnlk almasnn sonucu, yalnzca tek bir titrek satrdan ibaret
kalrd. Onu bylesine ar duyarlklardan koruyan krl, yaamnda var
olan baka rahatsz edici elere de uygulamak, hakkyd. Eyalarn, evresindeki boluu dolduran milyonlarca atomunkinden daha teye bir varl olmamalyd. Esse percipi, yani var olmak, alglanmak demekti; alglanmayan bir
nesnenin varlndan sz edebilme olana yoktu.
Btn bunlardan zorunlu olarak kan mantkla, Kienin hibir ekilde kendini
aldatmad sonucuna varmak gerekiyordu.

Sevgili Hanmefendi
THERESENN kendine olan gveni de haftalar getike, artmaktayd. Kendisine ait olan odadan yalnzca birinde, yemek odasnda eya vard. Geri kalan
ikisi ne yazk ki hl botu. Therese de yemek odasndaki eyalar eskitmek
endiesiyle bu iki odada geiriyordu zamannn byk ounluunu. Genellikle Kienin yaz masasna yakn olan kapnn arkasnda duruyor ve kulak kabartp dinliyordu. Saatlerce, bazen yarm gn burada kalyor, ban k szdrm ayan bir arala dayyor, kollarn bkp dirseklerini Kienin bulunduu yne
eviriyor, dayanacak bir sandalyeden yoksun, yalnzca ayaklarnn ve eteinin
stnde durup bekliyordu; neyi beklediini de ak ve seik biliyordu. Hibir
zaman yorgunluk nedir bilmiyordu. Bazen Kienin, odada kimse olmad halde, birdenbire konumaya baladn duyuyordu. Karsna konuabilecek bir
insan gzyle bakmadna gre, havaya konumas hak ettii bir ceza saylrd. Therese yalnzca le ve akam yemeklerinden nce mutfaa ekiliyordu.
Kien alrken karsnn kendisinden ok uzakta oluunu bilmenin verdii
rahatlk ve huzur iindeydi. Oysa btn bu sre boyunca Therese, yalnzca iki
adm tesinde durmaktayd.
Geri zaman zaman karsnn gizliden gizliye bir konuma yapmay planlad
kukusu iine dmyor deildi. Ama Therese sessizliini srdrdke srdryordu. Kien ayda bir kez karsna ait odalarda bulunan kitaplarnn saysn
denetlemeye karar verdi. nk kimse kitap hrszlna kar tam anlamyla
gvenlik altnda olduunu ileri sremezdi.
Bir sabah saat onda, Therese tam byk bir evkle ban dayam dinlerken,
iinde kitaplarn denetlemek iin nne geilmez bir istek duyan Kien aradaki
kapy averdi. Therese geriye srad; aknlndan arka st yuvarlanmasna ramak kalmt.
Korkunun verdii cretkrlkla: Bu ne biim davran? diye bard. nsan
girmeden kapy vurur. Sanki bana ait odalarda kaplan dinliyormuum gibi!
Dinleyeceim de ne olacak? Bir koca ki, evli olduu iin istediini yapabileceini sanyor! Resmen, ama resmen terbiyesizlik derler bunun adna!
Ne, kitaplarnn yanna gitmezden nce kapy m vurmak zorundayd? Utanmazln bu derecesine gerekten pek ender rastlanabilirdi. Glnt szc-

Elias Canetti 81

n tam anlamyla; gln olmann da tesinde, garabetin ta kendisiydi. Herhalde akln oynatm olmalyd bu kadn. Belki de en iyisi, suratna bir tokat
ak etmekti; o zaman kapy vurmann ne demek olduunu anlayp akln bana toplard.
Kien, parmaklarnn kadnn gergin, iman ve parlak tenli yananda brakaca izleri grr gibi oldu. Yanaklardan yalnzca birini semekle hakszlk
ederdi hi kukusuz. Aslnda ayn anda iki eliyle birden vurpalyd. Ama bu kez
de kt isabet halinde bir yanaktaki krmz izgiler dierindekilerden daha
yksekte kalrd; bu ise irkin bir grnm yaratrd. in sanat ile yakndan
ilgilenmek, Kiende gittike tutkuya dnen bir simetri duygusunun gelimesine yol amt.
Therese, karsndakinin gzlerini yanaklarna diktiini fark etmiti. Kapy
vurma olayn unutarak arkasn dnd ve: Yapma, dedi. Bylece tokatsz
galip gelen Kien, onun yanaklarna duyduu ilgiyi yitiriverdi. Kazand baarnn tadn yudum yudum iine sindirerek raflara dnd. Therese olduu
yerde beklemekteydi. Neden hibir ey sylemiyordu kocas? Ona fark etti rmemeye alarak yan gzle baknca, yzndeki deiiklii hemen grd. Bunun zerine hemen mutfaa ekilmesinin akllca bir i olacana karar verdi.
nk alkanlklarndan biri de, akln kurcalayan sorularn karln mutfakta olduu zamanlar aramakt.
Mutfaa girince kendi kendini sulad. Neden sylemiti sanki o son cmleyi?
imdi yine istemiyordu ite kocas. Ona kar ii bu denli ardan almakla biraz
arla kamt. Baka kadn olsayd, herhalde hemen koup kocasnn boynuna sarlr, frsat karmazd. Ne var ki kiilii ve yaradl byleydi. Ama
herhalde biraz daha yal olsayd, stne saldrvermekten geri kalmazd. Hem
bylesine de erkek mi denirdi Allah akna? Belki de erkek bile deildi. Bu
adan da dnlebilirdi. Aslnda erkek diye nitelendirilemeyecek bir tuhaf
erkekler de vard. Pantolon, bylelerinde pek bir anlam tamazd, ylesine, i
olsun diye giyerlerdi. Dier yandan kadn da deildiler. Vard byleleri. Koc asna gelince, bir daha cannn ne zaman isteyeceini ancak Tanr bilirdi. Aradan yllar bile geebilirdi bir dahaki sefere dek. Yal saylmazd geri Therese,
ne var ki artk gen bir kz da deildi. Kimsenin sylemesine gerek kalmadan
kendisi de bilincindeydi bu gerein. Ancak otuzunda gsteriyordu; ama yi rmisinde gsterdii gnleri oklar geride brakmt. Sokaktan geerken hl
btn erkeklerin baklarn zerinde toplayabiliyordu, Ne demiti mobilyac-

82 Krleme

daki satc: Evet, gerek bayanlar, gerekse baylar otuz yalarna evlenmek iin
en uygun ya gzyle bakarlar. Aslnda Therese hep krk yalarnda gsterdii kansndayd elli alt yandaki bir kadn iin de herhalde ayplanabilecek
bir dnce saylmazd bu. Gelgelelim o satc sylemiti otuz yanda gsterdiini; satcnn kendisi de gen bir erkek olduuna gre, herhalde bu ilerden
anlad yargsna varmak doru olurdu. Ama rica ederim, neler de biliyormusunuz meer siz! diye karlk vermiti adama. lgin bir erkekti ksacas.
Yalnzca yan deil, fakat evli bir kadn olduunu da ilk bakta karvermiti. Byleleri varken, yal bir adamla yaamak zorundayd. stelik dardan
bakanlar, kocas tarafndan sevilmedii yargsna kolaylkla varabilirlerdi.
Sevmek ve ak, dildeki btn kullanl biimleriyle Therese iin her zaman byk nem tam, gazetedeki ilanlarda ne zaman rastlasa dikkatini
hemen ekmi olan szcklerdi. Genliinde hibir gizli anlam olmayan, ne
ierdii belirgin szckleri duymaya ve kullanmaya almt. Ak szc
sonradan alt yerlerde rendii szcklerin arasna karm ve Therese
ona her zaman hayranlk duyduu bir yabanc szck gzyle bakmt. Mutl uluun bu kutsal kaynan hi azna almamakla birlikte ele geirdii frsatlar
deerlendirmesini de bilmiti; nerede ak szcne rastlasa durur, evresindeki yazlar inceden inceye gzden geirirdi. Zaman zaman en parlak koullar ieren eleman aranyor ilanlarnn, kendilerine e ya da arkadalk
edecek bir kadn arayanlarca verilen ilanlar tarafndan glgelendii olurdu.
Aylk yksektir kaydn grr grmez kolunu uzatp avucunu aan ve sonra
elini, sanki verilen parann arl fazla gelmiesine hafif aa doru kaydran Therese, birka stun tede ak szcne rastlad m baklarn oraya
engeller, hi olmazsa birka dakika iin kendini bu dsel mutluluun dalgalarna brakrd. Bu arada asl amacn bir an iin olsun aklndan karmaz, elde
edecei paray karmaya yanamazd; bu parann stn birazck olsun ak
szcnn yaratt tatl rpertilerden rl bir tlle rterdi yalnzca, o kadar.
Therese: Beni sevmiyor diye yineledi. Cmlesinin arlk noktas olan szc sylerken, sanki dudaklarndan plyormu gibi bir duyguya kapld.
Bunun verdii mutlulukla bir an gzlerini kapad. Kabuklarn soyduu patatesleri bir yana brakt, ellerini nlne sildi ve kk odasna gemek zere
aradaki kapy at. Tam o srada ani bir kamama, gzlerini amasn engelledi. Bann iini bir scaklk dalgasnn kapladn hissetti. Hava parlak kreciklerle, kpkrmz ate bcekleriyle doldu, duvarlar birbirine yaklamaya

Elias Canetti 83

balad, yer yarld ve ayaklar bu yara batt. Sis, alabildiine youn, benzerine o gne dek hi rastlamad bir sis ya da belki dumand bu her yan
kaplad; gzn nereye evirse boluklarla, usuz bucaksz boluklarla karlayordu. Bir yere tutunmaya abalad, lesiye kt hissediyordu kendini.
Bombotu odas; bavulu, eyizi kim alp gtrmt onlar buradan imdat!
Gzlerini atnda, kendini yatanda buldu. Odas btn dzeni ve tertemizlii ile yine gzlerinin nnde biimlendi. Her ey yine yerli yerindeydi. Bunu
grnce korktu Therese. Biraz nce bombo olan kk odas, imdi doluydu.
Akl erdirmek olanakszd bu ie. Hayr, artk kalamazd burada. Scakl ins an bunalmlara srklyordu. ok kk ve klstr bir yerdi. nsan burada
farknda bile olmakszn, yalnz bana lr giderdi.
Buruan elbisesini dzelttikten sonra kitapla doru kayd.
Neredeyse lyordum, dedi sakin bir sesle. Baylmm. Kalbim duruvermi.
Bir yandan iimin arl. br yandan o kk ve havasz odada yaamak;
insan lmez de ne olur?
Nasl, buradan ayrldktan hemen sonra m fena hissettin kendini?
Fena hissetmedim, bayldm.
O halde uzun srm baygnln. nk ben bir saattir kitaplarn bandaym.
Bir saat mi?
Therese yutkundu. O gne dek hi hastalanmamt anmsayabildii kadaryla.
Doktor araym.
Gerek yok. Doktor aracama odam deitiririm. Uyumadan yaayabilir
miyim? Salkl bir uykuya gereksinmem var benim. Mutfan yanndaki oda,
evin en berbat odas. Zaten oras hizmeti iin yaplm. Olsayd, ancak hizmetimin orada yatmas dnlebilirdi. inde uyumak, hemen hemen ol anaksz. Sen kendine en iyi oday setin. Benim de ondan sonra geleni, yani
seninkinin hemen yanndaki oday semek hakkmdr sanrm. Grne baklrsa, yalnz senin uykuya gereksinmen olduu kansndasn. Durum byle
srp giderse ben hastalanrm, sen de ortalarda kalrsn. Bir hizmetinin kaa
patladn unutmu gibisin bakyorum!

84 Krleme

Kien, ne istiyor bu benden, diye dnd. Kendisine kalan odalar istedii gibi
kullanabilirdi. Nerede yatt ise Kieni hi mi hi ilgilendirmiyordu. Srf biraz
nce baylm olduu iin szn kesmeye kalkmad. Neyse ki baygnlk sk
sk gelmezdi insana. Ona acdndan aslnda dzmece bir acmayd bu
Kiene gre kendini yine kadna kulak vermeye zorlad.
Sakn seni rahatsz etmek niyetinde olduumu sanma! Byle bir eyi akl mn ucundan bile geirmiyorum. Herkesin odas ayr oldu mu, kimsenin rahat
kamaz. Ben ii rezalete vardran, utantan insann yzn kzartan evli kadnlardan deilim. Byle bir eye gerek de duymuyorum zaten. Btn istediim yeni mobilya. O byk odaya bir sr eya sar. Herhalde dilenci gibi
oturamam, yle deil mi?
imdi anlamt Kien kadnn niyetini; yine eya istiyordu. Bir saat nce kapy
yzne kapatmt. Demek ki Theresenin baylmasna kendisi neden olmutu.
Aslnda aradaki kapy o kadar iddetle amakla hata etmiti. Therese bu ani
korku yznden fenalamt. Kapy aar amaz kendi bile korkmam myd?
Btn bunlara karn Therese bir sulamada bulunmamt; geirdii sarsntya karlk yeni eya almasna izin vermek, pekl dnlebilecek bir zmd.
Haklsn, diye yantlad, kendine bir yatak odas takm satn al.
Therese yemekten kalklr kalklmaz kentin en lks mobilya dkknn bulana
dek taban tepti. Dkkndaki yatak odas takmlarnn fiyatlarn tek tek sordu.
Sylenenlerin hibirini istediince yksek bulamad. Dkknn sahipleri olan
iman iki erkek karde, durmakszn daha pahal takmlar gstermekte birbirleriyle yarr gibiydiler. En sonunda hi kukusuz her drst kiinin ban
dndrecek bir fiyat sylediler. Bunu duyan Therese ban ani bir hareketle
onlardan yana evirdi, boynunu kapya doru krp meydan okurcasna: Sayn
baylar paray sokakta bulduumu sanyorlar yanlmyorsam! deyip selamsz
sabahsz dar kt. Soluu hi vakit yitirmeksizin evde, kocasnn alma
odasnda ald.
Yine ne istiyorsun?
Kien, leden sonra saat drtte karsnn odasna girmesine ok fkelenmiti.
Kocam fiyatlara hazrlamak zorundaym. Aksi takdirde kars bir defada bu
kadar ok para istiyor diye korkuya kaplabilir. Yatak odalarnn ne denli pahal olduunu asla tahmin edemezsin. Gzlerimle grmemi olsaydm, byle

Elias Canetti 85

fiyatlara satlabileceklerine dnyada inanmazdm. stelik de olaanst bir

yan olmayan, yalnzca iyi malzemeden yaplm, kullanl bir takm setim.
Fiyatlar, her yerde ayn.
Bu giriten sonra sayg dolu bir sesle setii takmn fiyatn syledi. Fakat
Kien leden konuulup zme balanm konular gevi getirir gibi bir kez
daha gevelemeye ve sz uzatmaya hi mi hi niyetli deildi. Alelacele bir ek
doldurdu, parmayla nce eki deyecek olan bankann adn, sonra da kapy
gsterdi.
Therese ancak odadan ktktan sonra ekin stnde gerekten o akl almaz
fiyatn yazl olduuna inanabildi. O zaman bu kadar para harcamaya ii elvermedi. Rastlad yatak odas takmlarnn en iyisini satn almas art deildi. O gne dek drst yaamt. Tutumunu evlendikten sonra nu deitirecekti? Lkse kamaya gerek yoktu. O halde en iyisi bunun yar fiyatna bir takm
almak, parann geri kalann da bankadaki hesabna yatrmakt. O zaman hi
olmazsa bir yanda gerekliinde kendisine destek olabilecek birka kuruu
bulunurdu. Bunca paray alarak kazanmaya kalksa, yllar boyu beklemek
zorunda kalrd. stelik bundan sonra da yeterince alacakt Kien iin. Bir
ey alyor muydu bu hizmetine karlk? Hayr! Ayn evde hizmetilik yapsayd, durumu imdiki ev kadn halinden ok daha iyi olurdu. Ama artk olan
olmutu bir kez. Evin hanm sfatyla kendi bann aresine kendi bakacakt.
Yoksa metelik alamazd. Nasl olmu da bylesine aptalca davranmt? Asl nda bu ii evlenmezden nce bir zme balamas, ayln evlendikten sonra
da alacan art komu olmas gerekirdi. Grd ite bir deime olmam
aksine yemek odas takmyla kocasnn odasna gelen yeni eyalar yznden
ii artmt. Bunlarn hepsinin tozunun alnmas gerekiyordu. Bu da herhalde
pek kmsenebilecek bir i deildi. Aslna baklrsa eskisinden daha yksek
bir aylk almalyd. Ne var ki adalet denilen eyin izi bile kalmamt artk.
fkesinden elindeki ek titriyordu.
Akam yemeinde en kt glmsemesini taknd. Byle yapmak istediinde
gz ve az ular, kulann yaknnda bir yerlerde birbirlerine kavuurlard.
Yar kapal gz kapaklarnn ardndansa yeilimsi parltlar
Yarn yemek pimeyecek. Vaktim yok. Btn ev ilerine ayn zamanda yetiemem. Szlerinin uyandraca etkiyi merak ederek konumasn kesti. Kt
kalpliliinden tr kocasndan almaklayd. Yaptklar szlemeye aka
kar km, yemek srasnda konumaya balamt, le yemei yenecek

86 Krleme

diye acele edip kt mal vermeleri sakncasn gze almann bir gerei var m?
Her gn le yemei yenir, ama yatak odas takmn insan tm yaam boyunca bir kez alr. Acele ie eytan karr. Hayr, yarn yemek piirmeyeceim.
Sahi mi sylyorsun? Kienin aklna muazzam bir ey gelmi, bu dncenin
etkisi altnda gnlk sorunlar unutuvermiti. Sahi piirmeyecek misin?
Sesi, sanki glyormu gibi kyordu.
Ben bunda glnecek bir yan gremiyorum! diye yantlad Therese sinirli bir
sesle. Neredeyse ev iinden baka bir eye bakamaz hale geldim. Ben hizmeti miyim Allah akna?
ok keyifli olan Kien, karsndakinin daha fazla konumasna meydan vermedi:
Sakn dikkati elden brakp acele edeyim deme! Karar vermezden nce olabildiince ok dkkna bak, fiyatlar karlatr. Satclar amadan doma dzenbazdrlar. Karlarnda kadn grnce iki misli kazklamaya kalkrlar.
Bugn biraz rahatszlandn, onun iin dkknlar le tatilindeyken bir lokantaya gir ve kuvvetli bir yemek ye. Eve dnme. Bu scakta bsbtn yorulursun.
Yemeini yedikten sonra sakin sakin aratrman srdrrsn. Yalnz acele
etme! Akam yemeini de dnme. Dkknlar kapanana dek darda kal.
Kadnn yatak odas takmn setiini ve bedelini de kuruu kuruuna kendisinden alm olduunu ise zorla belleinden kovmutu.
Therese; Akama souk bir eyler de yiyebiliriz, dedi. Sonra da, yine beni
kafese koymaya abalyor, diye dnd. Utand nk yaptklarndan. nsan
karsn bu denli ktye kullanr m? Hizmetisi olsam, varsn yapsn istediini. Ama kars olunca iler deiir. Aksi takdirde ev kadnlnn ne ayrcal
kalr?
Therese ertesi sabah evden karken, alveriini, yan doru tahmin etmi,
evli olduunu da bilmi olan o ilgin adamdan yapmaya karar vermiti.
eki bankada bozdurdu ve parann yarsn derhal hesabna yatrd. Fiyatlar
hakknda bir fikir edinebilmek iin eitli mobilyaclar dolat, leden ncesini kyasya pazarlk etmekle geirdi. Bu davrannn ok olumlu sonulara
yol aabileceini fark etti. Belki sonunda bankaya birka kuru daha koyabil ecekti. Dokuzuncu olarak bir gn nce fiyatlarnn yksekliini protesto ettii
dkkna girdi. Onu grr grmez hemen tamdlar. Ban tutu biimini ve

Elias Canetti 87

sarslarak konumasn bir kez grenin bir daha unutmas olanakszd. Bir gn
ncesinden deneyimli olduklarndan, ona daha ucuz takmlar gsterdiler.
Therese karyolalar batan aa gzden geirdi, parmam tahtaya vurup,
kaplamann altnn bo olup olmadn anlamak iin kulan yaptrd. Eyalarn ii ounlukla daha satlmazdan nce kurtlar tarafndan yenip bitirilmi
olurdu nk. Btn komodinleri ap eildi ve kullanlm olup olmadklarna
bakmak iin ilerini koklad. Aynalarn stlerine hohlayp, sayn Baylardan
ald bezle birka kez sildi. Ne var ki giysi dolaplarnn hibirini beenmemiti.
Bunlara hibir ey smaz. Bugn yaplan dolaplarn haline bir kez bakn rica
ederim! Bunlar, eyas olmayan yoksullara yakr ancak. Bizim gibilere ise bol
yer gerek.
D grnnn yalnlna karn ona gayet nazik davrandlar. Thereseye
aptal gzyle bakyorlard. Aptallar, bir ey almadan dkkndan kmaya utanrlard. Her iki kardein de mteri psikolojisi hakknda fazla bilgi sahibi
olduklarn syleyebilmek, olanakszd. Tek bildikleri gen yeni evli iftlerin
mutluluklarn, yerine gre bazen edepsizlie kaan bir aka, bazen de iten
bir dilek diye nitelendirilebilecek ift anlaml szlerle alevlendirmekti. Bu
davranlarnn olumlu sonularn almakta hibir zaman fazla gecikmemilerdi. Gelgelelim artk yalla merdiven dayam olan Theresenin heyecan,
kendileri de orta yan eiini am ve felein emberinden gemi olan bu
beyleri hi ilgilendirmiyordu. Nitekim bir saat boyunca diller dkp sattklar
mallarn salaml konusunda gvence verdikten sonra, davranlar eski
hararetini yitirmeye balad. Therese de zaten balangtan bu yana hakaret
olarak yorumlayabilecei bu durumun gereklemesini beklemekteydi. Kol unun altna sktrarak tad kocaman antasn at, iindeki kaln para tomarn kard ve szcklerin stne basarak konutu:
Yanma yeterli para alp almadma bakmam gerek bir kez.
Bu szlerden sonra, antadan byle bir eyin kacana hi inanmam olan
karayaz ve iman iki kardein gzleri nnde banknotlar ar ar saymaya
koyuldu. Kardelerin ikisi birden ayn anda: Tanr akna paras var kadnn!
diye dndler. Therese saymasn bitirince paralar dikkatle yerine yerletirdi, antasn kapatt ve kapya doru yrd. Eie vardnda arkasn dnp yksek sesle: Grne baklrsa sayn Baylarn gznde saygdeer
mteriler bir deer tamyor! dedi.

88 Krleme

Dar kar kmaz yakkl satcnn bulunduu dkknn yolunu tuttu. Saat
bire gelmi olduundan, le tatilinden nce gidecei yere varabilmek iin
admlarn iyice hzlandrmt. Yrrken evredekilerin dikkatini baya zerine ekiyordu. Pantolonlu erkeklerin ve ksa etekli kadnlarn arasnda, ayak
bileklerine kadar uzanan mavi ve kolal etei yznden bacaklarnn hareketi
grlmeyen, bir tek oydu. Ayrca kayar gibi yrd de evredekilerin gznden kamamt. stelik iyi de gidiyor olmalyd ki ksa zamanda herkesi
arkada brakt. evresindekilerin kendisine baktklarn fark edinc e, ancak
otuz yanda gsteriyorum, diye dnd. Acelesine eklenen sevin duygus unun etkisiyle ter iinde kald. Terlemesi, ban oynatmadan tutabilmesini
gletiriyordu. Dudaklarna herkesi hayran brakacana inand bir glmseme yerletirmiti. Bann iki yanndaki geni kulaklarnn kanal rpyla
ge doru ykselen baklar, sonunda gelip ucuz bir yatak odas takmnn
stne kondu. Danteller iindeki bir melei andran Therese, karyolaya rahata yerleti ve bu dlerine karn artk yabancs olmad dkkn birdenbire
karsnda bulunca, kendini bulutlardan dm gibi hissetmedi. Dudaklar ndaki gururlu ifade, yerini sevince brakt. Dkkndan ieri girip gen adama
doru ilerledi. Bu arada kalalarn ok fazla salladndan, geni etei de dalgalanmaya balamt.
te yine geldim! dedi gsteri abasndan arnm bir sesle.
Sayglarm sunarm hanmefendi, bu bizim iin beklenmedik bir onur. Acaba hanmefendi ne arzu buyurduklarn sormama izin verirler mi?
Bir yatak odas takm istiyorum. Sanrm anlarsnz nasl bir ey aradm.
Zaten ben de yle tahmin etmitim, hanmefendi. Herhalde iki kiilik bir
karyola aryorsunuzdur. Byle konumama izin verirsiniz, deil mi hanmefendi?
Rica ederim, nasl isterseniz, yle hareket edebilirsiniz.
Gen adam bu szleri duyunca bam derin bir ac ierisinde iki yana sallad.
Yok, yok hanmefendi, hi sanmam istediim gibi davranmak olanana
sahip olduumu. Szgelimi sizin gibi bir hanmefendi, benim gibi yoksul bir
satcyla evlenmeyi aklnn ucundan bile geilmezdi.
Neden? Hibir zaman nceden bilinmez byle eyler. Yoksulluk, insan
insanlndan etmez. Ben ahsen kendini beenmilerden nefret ederdim.

Elias Canetti 89

Bu szleriniz, altn gibi bir yrek tadnz yeterince ortaya koyuyor,

hanmefendi. Muhterem kocanz, gerekten kskanlmas gereken bir insan!
Siz onu gelin de bir de kendisine sorun!
Hanmefendi herhalde szleriyle...
Yakkl gen adam, kalarn hayretle yukar kaldrmt. Bir kpein nemli
burnunu andran gzleri ise sanki hafif hafif Thereseye srnmekteydi.
Kocalar karlarn hizmeti yerine koyuyorlar. stelik de be kuru aylk
demiyorlar. Hizmeti hi olmazsa ayln bilir.
Siz de imdi bu hakszla kar kmak iin kendinize gzel bir yatak odas
takm seeceksiniz, hanmefendi! Ltfen yle buyrun! Bakn, birinci snf
iiliktir. Yine terif edeceinizden emin olduum iin bu takm yalnz ve yalnz size ayrmtm. Oysa isteseydik imdiye dek alt kez satabilirdik; bu konuda size erefim zerine yemin edebilirim. Muhterem kocanz bu takm grnce herhalde ok sevineceklerdir. Siz eve dnnce sayn einiz, ho geldin sevgilim, diyecekler. Siz de iyi gnler sevgilim, diye karlk vereceksiniz, ikimiz
iin bir yatak odas takm beendim anlyor musunuz hanmefendi, sayn
einize byle diyeceksiniz ve sonra sayn einizin kucana oturuvereceksiniz.
imden geldii gibi konutuumdan tr zr dilerim hanmefendi, ama
inannz ki byle bir davran karsnda dnyada hibir erkek, hatta bir koca
bile duygusuz kalamaz. Szgelimi ben evli olsaydm pek tabii ki sizin gibi
bir hanmefendi ile evli olduumu farz etmiyorum. Zaten benim gibi yoksul bir
satc byle bir eyi nasl dnebilir? Evet evli olsaydm ve hatta karm yal,
diyelim ki krk yanda olsayd bile... Fakat ben de tutmu nelerden sz ediy orum! Krk yanda bir kadnn nasl olabileceini dnmenizi isteyebilir miyim sizden?
Rica ederim. Ben de artk o kadar gen saylmam ki!
zninizle bu konuda sizin gibi dnmediimi sylemek zorundaym, muhterem hanmefendi. Her ne kadar otuzun stnde olduunuzu saklayacak
deilsem de, sorunun arlk noktas bu deil. Her zaman syledim, yine de
sylerim: Bir kadn iin nemli olan, kalalardr. Gze arpmaldr kalalar!
Ben gremedikten sonra karmdaki kadnn kalalar olmu, ya da olmam,
ne fark eder? Oysa siz! Bakn bir kez, bu kadar...

90 Krleme

Therese barmak istediyse de iinde ykselen mutluluk dalgalar sesini boduundan, syleyecek sz bulamad. Erkek birka saniye durakladktan s onra
ekledi: ... gzel ilte grdnz m hi?
Therese henz mobilyalara bakmamt bile. Adam onu yeterince heyecanlandrp istedii kvama getirdikten sonra elini zevkten titreyen kalalarnn ta
yaknna dek gtrd, son anda kalalarn yerine kullanl ve gzel ilteleri
geiriverdi. Elini, onun gibi yoksul bir satcnn byle kalalara hibir zaman
eriemeyeceini gsterircesine, aresizliini dile getirir biimde geri ekii,
Thereseyi daha da duygulandrmt. Terlemesi bir trl dinmek bilmiyordu.
Karsndaki yakkl adamn dudaklarnn ve ellerinin hareketlerini bylenmiesine izliyordu. Baka zamanlar eitli renklere brnp karsndakinin tylerini rperten baklar imdi adeta su gibi yumuam, mavimsi bir
renk almt ve uslu uslu evredeki iltelerin zerinde gezinmekteydi. Gerekten de mkemmeldi bu ilteler. Karsndaki yakkl erkek, her eyi biliyordu.
Hele mobilyalar hakkndaki bilgisi karsnda hayranlk duymamak elde deildi. nsann onun karsnda utanas geliyordu. Neyse ki kendisi bir eyler sylemek zorunda deildi. Aksi takdirde kim bilir adam onun hakknda neler
dnrd! Eyadan hi mi hi anlamazd nk. Girdii dier dkknlardaki
satclar fark etmemilerdi bunu. Neden mi? Hepsi de birbirlerinden aptaldlar
da ondan. Oysa bu yakkl adam, leb demeden leblebiyi anlyordu. Evet, en
iyisi konumamakt onun karsnda. Sesi de tereya gibi yumuackt.
Sorunun can alc noktasn hibir zaman gzden uzak tutmamanz rica ederim, muhterem hanmefendi! Muhterem kocanzn davranlar, onu yatr
biiminize gre deiecektir. Rahat yatmasn saladnz m, kendisine istediinizi yapabilirsiniz. Ltfen inannz szlerime, hanmefendi! Akn yolu yalnzca mideden deil, fakat eyalardan, zellikle yatak odalarndan ve daha
daha zellikle yataklardan, dier bir deyile kocanzla birlikte yattnz yataktan geer. Muhterem kocanz da nihayet bir insandr, deil mi hanmefendi?
Hanmefendi istedikleri kadar gzel ve genliklerinin doruunda olsunlar,
yatt yer rahatsz olduktan sonra einiz bir ey anlar m bundan? Rahat uyuyamad takdirde, keyfi de yerinde olmayacakla. Oysa rahat yatmas salanrsa, memnuniyetle biraz daha sokulacakta size. Bakn bir ey syleyebilir miyim izninizle, hanmefendi? Tam 12 yldr bu brantaym, sekiz yldan beri de
u dkknda alyorum; yatak rahatsz olduktan sonra, kalalarn deeri
kalr m? En gzel kalalarn karsnda bile iine tkreyim der geer erkek
bu durumda. Koca olmas bile durumda bir deiiklik yaratmaz. nnde i ster-

Elias Canetti 91

seniz doulu danszler gibi gbek atn, isterseniz eitli yollara bavurup gzelliinizi gz kamatrc bir grnme kavuturun, stnzdekileri kararak, yani rlplak karsna gidin keyfi bozuk olduktan sonra, muhterem
kocanzn sizin gibi bir kadna bile bakamayacan garanti ederim, hanmefendi. Dnn bir kez; sizin gibi bir kadna bile bakmaz, diyorum! Altndaki
eski ve kt olursa yani ilte demek istiyorum muhterem kocanz ne yapar biliyor musunuz, hanmefendi? Hemen dar frlayp iyi ilte aramaya
koyulur. Nereden alr istediim? Tabii ki firmamzdan! Size, sizin gibi muhterem hanmefendilerden gelme bir sr vg yazs gsterebilirim, hanmefendi. Mutluluklarn bize borlu olan evli iftlerin saysn bilseniz, arp kalacanzdan hi kukunuz olmasn. Bizde boanma yoktur. Boanma diye bir
kurum tanmadk. Biz elimizden geleni yapyoruz. Mterilerimiz de memnun
kalyorlar. zellikle u takm almanz tlerim, muhterem hanmefendi.
Geri dkkndaki btn takmlarn iyi olduunu garanti edebilirim ama, zellikle bunu sizin altn gibi kalbinize layk grdm belirtmek isterim, sevgili
ve muhterem hanmefendi!
Therese srf onu memnun etmek iin biraz daha yaklat. Onun syledii her
eyi yapmaya gnlden razyd. Btn korkusu, bu yakkl adam yitirmekti.
Adamn salk verdii takma bakt. Ama o anda sorsalard, takmn grnn
tanmlayamazd. Akl bambaka yerlerdeydi nk. Karsndakinin tereya
gibi yumuack sesini bir sre daha dinleyebilmek iin bir yol bulmaya alyordu btn gcyle. Peki deyip paray dedii anda her ey bitmi, bu yakkl erkei grebilme olanan yitirmi olacakt. Madem dnyann parasn
verecekti, karlnda bir eyler beklemek de hakkyd elbet. Ne de olsa bakalarnn para kazanmasn salyordu. Bu durumda karsndakini konuturmak isteyiinin ayp kaan hibir yan olamazd. Bakalar bir araba laf ettikten sonra hibir ey almadan kp gidiyorlard ve bundan zerre kadar utan
duymuyorlard. Oysa Therese drst bir insand, byle bir davran aklnn
kesinden bile geirmezdi. Bundan tr ii biraz ardan almasnn hibir
sakncas yoktu.
Aklna o ana dek bir are gelmediinden, srf bir ey sylemi olmak iin:
zr dilerim ama bunlar sylemesi kolay, dedi. Nihayet herkes syleyebilir
bunlar.
Muhterem hanmefendi, size yalan sylemediimden emin olmanz rica
ederim! Eer size bir eyi zellikle vyorsam, bunun bir nedeni var demektir.

92 Krleme

Bana inanabilirsiniz hanmefendi. Bana herkes gvenir. Ayrca sizi bu konuda

kantsz brakmak istemem. Bir dakika buraya bakar msnz, Mdr Bey?
Maazann mdr olan Bay Gross, ufack tefecik ve yamyass yzl bir adamcazd, zel bir blmede bulunan brosunun eiine ktnda, zaten kk
olan gvdesini eilip ikiye katlayarak daha da kltt.
Ne oldu? diye sorarak sklgan admlarla, byklerinden korkmu kk bir
ocuk gibi Theresenin geni eteine doru yaklat.
Siz syleyin mdr bey; bugne dek bana gvenmeyen mteriye rastladnz m hi?
Mdr karlk vermedi. Annenin nnde yalan syledii takdirde dayak yemekten korkuyordu. Bir yandan igzarlk yapma istei, br yandan karsndaki kadna duyduu sayg, yznn hatlarnda birbiriyle arpmaktayd.
Bu arpmay fark eden Therese yanl yorumlad. Gen ve yakkl satcy
mdryle karlatrd. Grne baklrsa mdr de bir eyler sylemek
istiyor, ancak buna cesaret edemiyordu. Therese kazanm olduu zaferi daha
da bytmek iin trompet ve davullarla onun yardmna kotu.
Rica ederim, bunun iin bir bakasnn szlerine gerek var m? Size inanmak
iin yalnzca sesinizi duymak yeterli. Sylediiniz her szce inanyorum. Bu
beye ne gerek var? Konusayd bile, sylediklerinin tek szcne inanmazdm.
Ufak tefek mdr, apar topar yine brosuna dnd. Hep byle olurdu zaten.
Daha azn bile amamken karsndaki anne onu yalan sylemekle sul amt. Yaamna giren her kadn, ona ayn mutsuzluu getirmiti. ocukken
annesinden yana anssz kmt. Yetitikten sonra ise eskiden yannda sekreter olarak alan kars rahat yz gstermemiti. Btn aksaklk, evliliklerinin ilk gnnde kars bir eyden yakndnda, ona anne diye hitap ederek
yattrmaya kalkmasyla balamt. Evlendikten sonra kars, dkkna kz
satc almasn yasaklamt. Buna karlk anneler, eskisi gibi dkkna gelmeye devam etmilerdi. Herhalde u anda karsnda duran da bunlardan biri
olmalyd. Bu nedenden tr zel brosunu dkknn arka ks mna yaptrtmt. Satclar ancak ok gerekli olduu takdirde onu yardma arabilirlerdi.
Ama elbet gsterecekti bu Grob denen adama gnn. Zayf noktasn, yani bir
annenin karsnda eflik taslayamayacan bildii halde onu brosundan
kartmt. Grobun btn amac, gnn birinde firmaya hissedar olmakt.
Onun iin mdrn mterilerin nnde kk drmek abas iindeydi.

Elias Canetti 93

Ama ne yaparsa yapsn, Gross ve Annesi firmasnn mdr ve sahibi Bay

Grosstu. Hayatta olan kendi annesinin de firmada hissesi vard. Annesi haftada iki kez, sal ve cuma gnleri, hesaplar denetlemek ve satclara svp saymak iin dkkna gelirdi. Hesaplar kl krk yararak incelediinden, kendisini
aldatabilmek ok gt. Ama Gross, yine de bunu yapmay baaryordu. Zaten
bu yola sapmasa, yaamn srdrebilmesi dnlemezdi. Kendi kendisini
hakl olarak firmann asl efi eklinde gryordu; annesinin satclara ba rmas ise ok iine geliyordu. Annesinin gelecei gnlerin bir ncesinde, yani
pazartesi ve perembe gnleri, saa sola gnlnce buyruklar yadryordu.
Biri edepsizlie kalktnda Gross durumu hemen ertesi gn annesine bi ldirme olanana sahip olduundan, herkes onun buyruklarn yerine getirmek
iin deli gibi kouuyordu. Sal ve cuma gnleri ise annesi zaten sabahlar
akama dek dkknda kaldndan, kimsenin t kmaz, Gross bile sz sylemek yrekliliini gsteremezdi. Ama dendii gibi, onun da iine geliyordu
bylesi. Yalnzca aramba ve cumartesi gnleri satclar btn edepsizliklerini taknrlard. Bugn de gnlerden arambayd.
Bay Gross brosundaki koltukta oturmu, darya kulak vermiti. Grob ise
yine bir alayan gibi konumaktayd. inin ehli olduu, yadsnabilecek bir
gerek deildi; ama hissedarl sz konusu olamazd. O da ne? Konutuu
kadn onu le yemeine mi davet ediyordu?
Mdr Bey byle bir eye asla izin vermez, hanmefendi. Yoksa sizinle yemee gitmek, hi kukusuz benim iin byk bir zevk olurdu.
Fakat rica ederim, arada baz istisnalar olamaz m? Sizi ben davet ediyorum, hesab ben deyeceim.
Altn gibi kalbiniz karsnda duygulanmamak, gerekten elde deil, muhterem hanmefendi. Ama ne yazk ki ricanz yerine getirebilmem olanaksz. Bu
gibi konularda Mdr Bey hi akaya gelmez.
Bir insann bu kadar kaba olabileceine dorusu ihtimal veremiyorum.
Adm bilseydiniz, herhalde glerdiniz hanmefendi. Adm Grobdur* nk.

Grob Almancada kaba anlamna gelir. Gerek grob, gerekse bunun ngilizce karl olan
brute, her iki dilde ad olarak da kullanlabilir. Nitekim ngilizce eviride brte, sfat ve ad
olarak kullanlmtr. Trkede ise bu olanaksz olduundan, ad braklm, sfat dilimize evrilmitir. {evirenin notu.)

94 Krleme

Hi de glmem. Neden glecekmiim? Grob da dier adlar gibi basbaya

bir ad. Hem siz kaba deilsiniz ki!
Bu iltifatnzdan dolay en iten teekkrlerimi sunmama izin verin, muhterem hanmefendi. Zaten byle giderse, ellerinizi pmekten kendimi alkoy amayacam.
Rica ederim, bu szlerinizi duyan olsa ne dnr?
Byle konumaktan ekinmiyorum, hanmefendi. Hem hibir neden de yok
ekinmem iin. Byle gzel kalalar zr dilerim, eller demek istemitim
plmez de ne yaplr? Hanmefendi hangi takmda karar kldlar acaba? Herhalde unda, deil mi?
Buna karar vermezden nce sizi le yemeine davet etmek istiyorum.
Bunu yapmakla benim gibi yoksul bir satcy dnyann en mutlu kiisi klyorsunuz, muhterem hanmefendi. Ne yazk ki davetinizi reddetmek zorundaym. nk Mdr Bey...
Onun bu konuda syleyecek bir sz olamaz.
Yanlyorsunuz hanmefendi. Annesi, on mdrn yerine geer. Mdrmze gelince, o da azn ap annesine tek szck syleyebilmekten acizdir.
Byle de erkek olur mu? Onun yannda evdeki kocam bile daha erkek say lr. Evet, kesin yantnz nedir bakalm? Neredeyse hounuza gitmediime
inanmaya balayacam.
Aman o nasl sz hanmefendi? Sizi beenmeyecek erkei bulun da getirin
bakalm! Bulamayacanza dair her trl bahse girebilirim sizinle. nannz ki
sizi beenmemem diye bir durum sz konusu deil hanmefendi. Ama ben
kendi kt yazgma lanet okuyorum. Mdrmz bizim gibilerine bu tr mutluluklar ok grr ne yazk ki. Davetinizi kabul ettiim takdirde ne diyeceini
adm gibi biliyorum. Ne, bir hanm mteri basit bir satcyla birlikte gezmeye
gitti, yle mi? Ya beraberken mterinin kocasna rastlarsa ne olur? zninizle
koca herhalde mthi fkelenir, bu da ancak bir rezalete yol aar. Satc geri
dner, mteri de elimizden kam olur. Sonunda para bakmndan kim zarara urar? Tabii ki ben! Gerekten pahal bir elence dorusu bir satc iin!
Evet hanmefendi. Mdr Bey byle diyecektir. Onunkisi de bir gr tabii ki.
Yoksul ve yakkl jigolonun yaamn anlatan bir ark vardr, hanmefendi,
bilir misiniz acaba? Yrein kan alasa da... evet, yreim kan alasa da bu ii

Elias Canetti 95

burada kesmek zorundayz, hanmefendi. Alacanz takma gelince, memnun

kalacanzdan eminim.
Bana kalrsa siz benimle kmak istemiyorsunuz. Hesab ben deyeceim
diyorum!
Bu akam serbest olsaydnz, yemek davetinizi ciddi olarak dnebilirdim.
Ama aslnda sama bu sylediim. Muhterem kocanzn bu konuda asla hogryle davranmayacandan eminim. Hatta onun bu tutumunu anlayla kar ladm da belirtmek zorundaym. Eer ben de gzel bir kadnn kocas olmak
mutluluuna eriseydim, herhalde karm ok sk gzetirdim. Yrei kan
alasa da, izin vermezdim ona. Bu dize, bana ait hanmefendi. Bakn bir fikrim
var. sterseniz sizin iin bir gfte yazaym. yle sizin yeni yatakta yatnz,
zerinizde yalnz bir gecelik olduu halde, o muhteem... zr dilerim; dediim gibi, ii burada kesmemiz gerekiyor. Kasaya kadar terif eder misiniz,
hanmefendi?
Henz byle bir eye niyetim yok. nce birlikte yemee gideceiz.
Bay Gross, bu konumalar gittike artan bir cokuyla dinlemiti. Grob neden
bahane olarak hep onu ileri sryordu? Oysa bedavadan bir le yemeine
konduu iin memnun olmas gerekirdi. Bu satclar gerekten de ok kendini
beenmi oluyorlard. Her akam baka bir kz geliyordu dkknn kapan
saatinde Grobu almak iin. Hepsi de neredeyse kz olabilecek kadar gentiler.
imdi bu anne, takm almadan kp gidecekti. Davetinin kabul edilmemesi,
hibir annenin houna gitmezdi. Grobun davranlar, artk izmeden yukar
kmaya balamt. Neredeyse kendini firmann sahibi ilan edecekti. Gnlerden arambayd. Ama Grossun aramba gn de mdrlk yetkesini kullanmamas iin hibir neden yoktu ortada.
Kulak kesilmi konumalar dinlerken, yava yava kendine olan gveni artt.
Darda srarla satcyla tartmakta olan annenin gerekle Kendisini desteklediini hisseder gibi oldu. Ondan, yani Grosslar, btn dier annelerin ses
tonuyla sz ediyordu. Yalnz nasl syleyecekti sylemek istediini Groba?
Fazla konutuu takdirde, gnlerden aramba olduundan, mutlaka edepsi zce bir karlk alacak, ayn zamanda da yal bir mteriyi yitirmi olacakt. Az
konusa bu kez Grobun ne demek istediini anlamamas sakncas vard. En
iyisi ksack bir buyruk vermekti. Bunu yaparken annenin yzne mi baksayd? Hayr. Onun nnde durup ona arkasn dnmesi daha uygundu. O zaman
Grob, her ikisine birden daha byk sayg duyacakt.

96 Krleme

Taraflarn bar yollardan uyumalar olanann kalmadn kestirene dek

yerinden kmldamad. Sonra yavaa kolluundan aa kayd, caml kapya
doru iki uzun adm all. Kapy birdenbire ap, koca kafasn dar uzatarak
bir kavalnkini andran incecik sesiyle bard: Hanmefendiyle knz, Grob!
Grob o srada belki yznc kez mazereti olarak Mdr Beyi ileri srmeye
hazrlanrken, szleri boazna tkanp kald.
Therese ban hzl bir hareketle evirip, kazand baarnn pekitirdii
sesiyle: Ben dememi miydim? dedi. Mdr Beye le yemeine kmalarndan nce baklaryla teekkr etmek istediyse de, o daha buna kalkmadan
adam yine brosuna kapanmt bile.
Grobun kt bir parltyla yanmaya balayan gzleri, Theresenin koladan
kaskat kesilmi eteine taklmt. Kadnn yzne bakmaktan dikkatle ka nyordu. Konusayd, tereya gibi sesinin imdi yank ya tadn alacana
kuku yoktu. Bunu bildiinden bir ey sylemiyordu. Ancak dkknn kapsna
geldiinde Thereseye yol verirken, alkanln etkisiyle kollarn ve azn
aarak konulu: Buyurunuz, hanmefendi!

Seferberlik
DLENCLER ve gezgin satclar yllardan beri Ehrlieh Caddesindeki 24 numaral binann kapsndan admlarn atamyorlard. Binann kapcs her gn
hemen girile bulunan kk odasnda nbet tutar ve bu gibi be para etmez
kiilerin girmesini engellerdi. Bu binada oturanlara kendilerini acndrmay
umanlar, altnda Kapc yazan ve normal bir ykseklikle bulunan gz deliinden adeta delicesine korkarlard. Geerlerken, sanki bolca bir ihsana k avumular da can gnlden teekkr etmek istiyorlarmasna eilip iki bklm olurlard. Ne var ki btn bu dikkatleri gerekte bounayd. Kapc, herkesin grebilecei normal gz delii ile ilgilenmezdi bile. Bu deliin altndan
eilerek gemeye abalayanlar, onun tarafndan derhal grlrlerdi. Bu hususla kapcnn kendine zg ve deeri deneylerle tantlanm bir yntemi
vard. Polis memurluundan emekli olan bu adam, kurnazl sayesinde yeni
iinde son derece baarl olmasn bilmiti. Geri binaya girip kanlar bir gz
deliinden grmekteydi ama bu delik, geenlerin dikkat ettikleri delik deildi.
Odasnn duvarnda, yerden elli santim ykseklikle ikinci bir delik amt.
Nbetini, kimselerin akldan geiremeyecei bu yerde diz kerek tutmaktayd. Onun iin dnya, pantolonlardan ve eteklerden ibaretti. Binada oturanlarn
giydiklerini tanrd. Yabanclarnkini ise dikimine, kuman deerine ve gsteriine gre deerlendirirdi. Nasl vaktiyle, polis memuruyken yapt tutukl amalar srasnda aradnn kiiliinde hi yanlmamsa, ayn yetenei bu nbet iinde de gstermekteydi. Kukulu birisi grndnde, daha diz kk
durumdayken ksa ve gl kolunu kapnn tokmana uzatrd. Kendi buluu
olan bu tokmak, yerine ters yerletirilmiti. Kapcnn ayaa frlamasyla birlikte hareketin iddetinden kap da alverirdi. Kapc, karsnda aknlktan
donakalan yabancya nce azna geleni syler, sonra da bir temiz dayak atard. Her ayn birinci gn emekli ayln aldndan ve bu nedenle keyfi yerinde olduundan, gelip geenlere ilimezdi. lgililer bunu ok iyi bildiklerinden,
btn bir ay boyunca dilencilerin zlemi ile yanp tutumu bina sakinlerinin
stne o gn srler halinde atlrlard. Ayn ikisinde, ya da nde bile kapcnn odasnn nnden gemeyi baaranlara rastlanrd; bunlar yakalansalar
bile hi olmazsa daha sonraki gnlerde ayn ii yapmaya kalkanlarn akbetine uramazlar, bir araba sopa yemezlerdi. Ayn drdnden sonra ise ancak

98 Krleme

kapcnn nasl bir adam olduunu hi bilmeyen acemiler, burunlarn binann

kapsndan sokmak yrekliliini gsterirlerdi.
Kienin bu adamla arkada olmasna, kk bir olay yol amt. Kien bir akam dolamaktan dnyordu. Byle, akamlar kt pek ender olurdu. Dndnde binann girii lotu. Birden birinin avaz avaz hay krdn duydu:
Seni pis serseri herif seni! Kulandan tutup karakola gtreyim de anla bakalm apulculua kalkmann ne demek olduunu! Bu szlerden sonra yerinden frlayan kapc, karsndakinin grtlana sarlmaya kalkt. Ne var ki
Kienin ok uzun boylu oluu yznden, grtla epey yukarlardayd. Kapc,
yapt byk yanlln hemen farkna vard ve utand; binaya ait bir pantolonu tanyamam, pantolon-saygnl tehlikeye girmiti. Kieni yapmack bir
itenlikle odasna ekti, gizli buluunu gsterdi, sonra da drt kanaryasna
tmelerini buyruklad. Ama hayvanlar pek tmeye itahl deildi. Kien adamla
konutuktan sonra ban dinleyebilmesini kime borlu olduunu anlamt.
(Birka yldr bir tek dilenci bile kapsn almamt.) Darack hcrede iri yar,
ay gibi gl adamla adeta burun buruna durmaklaydlar. Kien zerine ald
ii canla bala yapan kapcya her ay belirli bir bahi balad. Szn ettii
parann tutar, binann dier sakinlerinin verdikleri bahilerin toplamndan
daha fazlayd. lk anda sevincinden ne yapacan aran kapc, kafasndan
kk odasnn duvarlarn st kzl tylerle kapl yumruklaryla ykmay
geirdi. Belki bylece karsndaki velinimetine vgsn ne denli hak ettiini
de gstermi olacakt. Ama bunun hemen ardndan adalelerine hakim olmay
baard. Yalnzca: Bana gvenebileceinizden emin olabilirsiniz. Bay Profesr! diye haykrarak kapy koridora doru btn gcyle itti.
O andan balayarak binada oturan herkes, Kienden yalnzca profesr diye
sz etmeye zorland. Yeni tananlara da evde oturabilmelerinin birinci ve en
nemli koulu olan bu grev, kapc tarafndan derhal bildiriliyordu.
Therese btn gnn darda geirmek zere kapdan kar kmaz Kien
zinciri takt, sonra da takvime bakt. Ayn sekiziydi. Birini oktan gemi olduuna gre, dilencilerden yana korkusu kalmam demekti. Bugn rahatsz
edilmemeye her zamankinden ok daha fazla gereksinmesi vard. Bir tren
vard nnde ve Thereseyi de bu amala evden uzaklatrmt. Aslnda zaman azd; saat altda, dkknlar kapandktan sonra, kars yine karsnda
bitecekti. Kienin ise elleriyle grecei bir sr ii vard. Trende verecei
sylevi, alrken kafasnda hazrlayabilirdi. Ne fazla bilginlik taslayan, ne de

Elias Canetti 99

fazla yaln, zamann olaylarndan edinilme izlenimlerle rl, dolu bir yaamn
beraberinde getirdii sonular bir araya toplayan, krk yana gelmi birinin
dinlemekten holanaca, irfan mucizesi bir konuma olmalyd bu. nk
Kien bugn nice zamandr gerisine ekildii sessizlik perdesini yrtyordu.
Ceketiyle yeleini bir sandalyenin arkasna asp gmleinin kollarn yukar
kvrd. Aslnda giysilere hi deer vermezdi ama eyalardan onlar bile korumak gereini duyuyordu. Bu ii yaptktan sonra yatana doru atld, gld ve
ona dilerini gsterdi. Her gece iinde yatmasna karn yata gzne birdenbire yabanc grnvermiti. Son kez gzn ap baktndan bu yana geen
uzun sre ierisinde yata daha bir hantallam, daha gze batan bir grnm alm gibiydi.
Naslsn bakalm, dostum? diye bard. yi toplamsn kendini grebildiim kadaryla! Bir gn ncesinden beri Kienin keyfine diyecek yoktu. Ama
artk ek araban bakalm! Hem de derhal, anlald m? Karyolay iki eliyle
baucundan yakalayp ititirdi. Ama canavar yerinden kmldamad. Bunun
zerine Kien omuzlaryla da dayand. kinci ititen daha iyi bir sonu almay
umuyordu. Ne var ki yatak, yalnzca trdamakla yetindi; grne baklrsa
niyeti, Kien gibi bir adamla aka alay etmekti. Kien ahlaya oflaya dizlerinin
de yardmna bavurdu. Gcnn ok stnde aba harcamt. Her yann bir
titremedir ald. inden byk bir fke dalgasnn kabarmaya baladn hissedince, bir kez de iyilikle bir sonu almay denedi. Akln bana topla! dedi
alttan almaya alan bir sesle. Nasl olsa yine dneceksin buraya. Seni yalnzca bugn iin dar karyorum. Bugn izinliyim nk. Karm evde yok. Hem
anlayamyorum neden korktuunu! Kimse alamaz ki seni brakacam yerden!
Bir eya parasna dil dkmek urunda kendini ylesine zorlamt ki, konuurken itmeyi tamamen unutmutu. Arlar iinde ve yorgun kollarn aa
sarktrken, karyolas ile uzun bir sre konutu. Yatam ona ktlk yapmak
niyetinde olmadna, yalnz u an ona bir gerek duymadna inandrmaya
alt, kendisini anlamasn rica etti. Satn alnmas iin izin veren, kendisi
olmam myd? Ya bunun iin gerekli paray deyen? Yine oydu. stelik byk bir zevkle demiti parasn. Sonra o gne dek elinden gelen saygy gstermiti karyolasna. Ve yine salt bu saygdan tr, arada srada onu grmemezlikten gelmiti. Duyduu saygy her an gstermek de insann iinden gelmezdi elbet. Btn kzgnlklar geer, zaman yaralar iyi ederdi. Yata, ona bir

100 Krleme

tek kt sz sylediini iddia edebilir miydi? Dndklerine gelince, o konuda tam bir zgrle sahipti. Evin iinde bir kez fethetmi olduu yere yine
dneceini ona garanti ediyor, bu konuda sz veriyor, ant iiyordu!
Belki de yatak sonunda direnmekten vazgemek zorunda kalabilirdi. Ne var ki
Kien gcnn tmn, kulland szcklerin kalplarna doldurmu, bu yzden kollarna hi, ama hibir ey kalmamt. Bunun doal bir sonucu olarak
da yatak sessiz ve sanki dokunulmazl varmasna verinde kalmakta devam etmiti. Kien, adamakll fkelendi. Seni utanmaz tahta paras seni!
diye bard. Asl sahibinin kim olduunun farknda deilsin galiba! imdi
fkesini u ya da bu biimde boaltmak, bu edepsiz eyaya haddini bildi rmek
istei ile yanp tutuuyordu.
Aklna iri kym arkada, yani kapc geldi. Uar admlarla evden dar frlad,
merdivenleri sanki yz deil de on basamaktan ibaretmi gibi indi ve kendis inin yoksun olduu adaleleri kapc kulbesinden salad.
Size gereksinmem var! Bu szleri sylerken sesinin tonu ve gvdesinin biimi, kapcya bir trombonu anmsatmt. Oysa bir trompeti yelerdi, nk
kendisinde de bir tane vard. Ayrca tokmakl alglar tmnn stnde tutard. Yalnzca; Ah u kar milleti yok mu! diye barmakla yetinip Kieni
izledi. Kienin, kendisini karsna haddini bildirmek iin ardndan kesinlikle emindi. Buna inanabilmek iin de, herhalde dnmtr, diye dnyordu. Zira gz deliinden kadnn ktn grmt. Thereseden bir zamanlar
hizmeti iken imdi profesr kars olduu iin nefret ediyordu. Ama nefretine
karn, ona profesr ei demeyi bir an olsun ihmal etmiyordu; eski bir devlet
memuru sfatyla, unvanlara sk skya balyd ve bu konuda dn tanmazd.
Madem tutmu kendi kendine Kieni profesrle atamt, bundan doacak
sonulara katlanmas gerekirdi. Veremli kznn lmnden bu yana hibir
kadna el kaldrmamt ve yalnz bana yaamaktayd. Yorucu meslei kad nlara ayracak zaman brakmad gibi, kadnlar fethedebilme yeteneini de
ortadan kaldryordu. Zaman zaman elini hizmetilerin eteklerinin altna sokup kalalarn imdikledii oluyordu. Ama bu ii yaparken ylesine kuvvet
kullanyordu ki, zaten az olan baar ansn tmyle ortadan kaldryordu. i
hibir zaman dayaa dek vardramyordu. Yine bir kadn vcuduna aplaklar
indirmek, yllardan beri iinde dinmek bilmez bir zlem olarak yaamaklayd.
Kienin nnden merdivenlerden karken bir yumruunu duvara, br yumruunu trabzana indirerek yryor, bylece alelacele de olsa biraz altrma
yapyordu. Grlty duyunca kaplarn aan bina sakinleri, kollan sval Kien

Elias Canetti 101

ile yumruklar skl kapcnn yarattklar, ayn zamanda hem uyumsuz, hem
de tam bir ibirlii iindeki ifte bakyorlard. Ama bir sz syleme yrekliliini kimseler gsteremiyordu. Birbirleriyle bakma iini bile, iki adamn nl erinden gemesinden sonraya, kendilerini tamamen gvenlik altnda duyduklar ana brakyorlard. Kapcnn fkesinin kvamnda olduu gnler, merdivenlerde sinek umazd.
Nerede o? diye haykrd kapc yukar vardklarnda byk bir keyifle. imdi
gstereceiz ona!
alma odasna girdiler. Profesr kapnn eiinde kald, yznde acmasz
bir ifadeyle uzun iaret parman karyolaya uzatarak: Atn bunu dar! diye
buyurdu. Kapc omuzlaryla birka darbe indirip karyolann direncini lt.
Kolayca itebilecei kansna vard. Bu ii ne denli kmsediini belli edercesine ellerine tkrd ve cebine soktu; onlar kullanmas bile gereksizdi. Ban
dayad gibi karyolay bir hamlede odadan kan verdi. Buna kafa vurmak
denir! diye aklad. Be dakika sonra odalar boalm, eyalarn tm koridora ylmt. Bu iin stesinden gelmeyi baaran kafa: Epey kitabnz var,
dedi. Belli etmeksizin biraz soluk almak gereini duymutu. Bunun iin de
yaln bir cmlenin yardmna bavurmutu; ama sesi, normal gte bir insannkinden daha yksek tonda km deildi. Odadan kt. Merdiven bana
vardnda, soluu yine yerine gelmi olduundan, evin iine doru haykrd:
Yine yardma gerek duyduunuzda bana gvenebilirsiniz, profesr!
Kien karlk vermekte acele etmedi. Hatta kapnn zincirini takmay bile unuttu. Karmakark durumda koridora atlm duran eya ynna bakt. st ste
devrilip szm sarholar andryorlard bu grnleriyle. Kimin bacann
kime ait olduu belli deildi. Birbirlerine trnaklarn geiriyorlar, cilal kafalarn izikler iinde brakyorlard.
Kien leninin kutsalln irkin bir grlt ile bozmamak iin kapy yavaa
kapatt. Yrekli admlarla raflar boyunca ilerleyip kitap srtlarn sevecenlikle
okad. Alkanlktan tr kapanmasnlar diye gzlerini sonuna dek amt.
Gecikmi kavumann verdii sevin ban dndrmt. lk ann heyecanyla
ne nceden sylemeyi tasarlad, ne de mantkl olarak nitelendirilebilecek
birtakm szler syledi. Kitaplarnn ballna inanyordu. te imdi hepsi
yine ayn evin ats altnda birlemilerdi. Onlara kiilik sahibi varlklar gzyle bakyordu. Onlar seviyordu. Onlardan kendisine hibir konuda kzmamalarn rica ediyordu. Evet, u anda belki kendilerini hakarete uram say-

102 Krleme

makta hakl olabilirlerdi. Varlklarndan emin olmak iin, elleriyle kabaca dokunmaktayd onlara nk. Ama trl biimlerde kullanmaya baladndan
bu yana, yalnzca gzlerine gvenemez olmutu. Bunu yalnzca kitaplarna
aklyordu. Onlardan hibir ey saklamyordu zaten. Ser verip sr vermey eceklerinden emindi. Ama kendi gzlerinden emin deildi. Gzlerinden ve baka daha bir sr eyden emin deildi. Bunca kuku iinde oluu, dmanlarn
sevindirirdi mutlaka. Dmanlar, belki saylamayacak kadar oktu. Ama u ya
da bu diye ad sylemek istemiyordu. nk bugn, tanrnn ltfu olan byk
bir gnd. Onun iin balamak, haklarna yeniden kavutuundan tr,
sevmek istiyordu.
nnden geip ardnda brakt raflar uzadka, kitapl eski dokunulmaml ve btnl ile belirginletike, dmanlar gzne gln grnmeye
balamt. Nasl olmu da bu dmanlar bir gvdeyi, yaayan bir varl kaplarla paralamaya kalkabilmilerdi? Ama kitapl, btn aclara gs germeyi, onlar etkisiz klmay baarmt. Belki kt, korkun haftalar boyunca
ikence ekmi, elleri bal kalmt ama gerekte yenilmemiti. Bu gvdenin
yeniden bir, araya gelen organlarnn arasna esen hava, tatl bir havayd. Tm de sonunda birbirlerine kavumann, ait olmann sevinci iindeydiler.
Gvde soluk alyor, gvdenin efendisi de bu soluklar doya doya iine sindiriyordu.
Yalnzca kaplar, menteelerinde ileri geri sallanp durmaktayd. Kienin kendini iinde duyduu kutsal hava, bunlarn varl yznden bozulmaklayd.
Kaplar, grnn grkemim acmaszca ve kaba atlmlarla paralyordu. Bir
esinti giriyordu herhalde bir yerlerden kitaplna. Kien ban kaldrdnda
tavandaki pencerelerin ak olduunu grd, iki eliyle birden nne gelen ilk
kapya sarld, menteelerinden kard gc nasl da artvermiti ksack bir
srede! ve koridora tayp karyolann stne brakt. Dier kaplar da ok
gemeden ayn akbete urad. Bir ara Kien, kapcnn yanllkla odadan kard, aslnda yaz masasna ait olan bir sandalyenin arkasnda ceketiyle
yeleini grd. Demek ki trenin aln gmlekle yapmt. Halinden biraz
utand, giysilerini srtna geirdi ve daha byk bir soukkanllkla yine kitapla dnd.
Biraz nceki davranndan dolay kitaplarndan ezile bzle zr diledi.
Program sevincinin etkisiyle bozmutu. Sevdiklerine geliigzel dokunmak,
ancak aalk varlklara zg bir davran olabilirdi. Gerekten erdem sahibi
olan kii, sevdiinin nnde kendini olduundan byk gsterme abasna

Elias Canetti 103

dmezdi. Doal bir eilimin, bir tutkunun varlna sevileni inandrmak, hi

mi hi gerekli deildi. , sevdiini, sanki yapt bir imi gibi gstermeye
kalkmakszn korumasn bilmekleydi. nsan olan, ona ba dndnde
deil, fakat ruhunu dolduran yce duygular doruuna eritiinde sarlrd.
Gerek ak, ancak kutsal alnn altnda, mihrabn nnde itiraf edilirdi. te
Kienin de imdi yapmak istedii buydu. Eski emektar merdiveni uygun grd bir yere ekip stne ters kt; bylece srt kitap raflarna, ba tavana,
bacaklarnn uzants yani merdiven yere dokunuyordu. Gzleriyle de
imdi bir btn halinde nnde uzanp giden kitaplnn her yann grebiliyordu. Bylece durarak sevgililerine u konumay yapt:
Bir sreden beri, daha dorusu yabanc bir gcn yaammza el att gnden bu yana, ilikilerimizi salam bir temele oturtmak amacn gdyorum. u
anda varlnz szlemeye balanarak gvenlik altna alnm durumda; ama
sanrm hepimiz, hukuken geerli bir szlemenin yaplm ol masna karn,
iinde bulunduumuz tehlikeye gzlerimizi kapamayacak kadar akllyz.
Kk yzyllar ncesine uzanan, onurlu ve ac dol u gemiinizi her birinize
tek tek anmsatmak gereini duymuyorum. Sevgi ile nefretin ne denli birbirlerine yakn, birbirlerine karm halde bulunabileceini tm plakl ile gzlerinizin nne sermek iin yalnzca tek bir rnek olay ele alacam. Hepimizin ayn derecede tapt, iinde yaayanlarn sizlere en byk saygy, en iten
sevgileri sunduu ve hatta hakknz olan bu sevgiyi bir din haline getirdii bir
lkenin tarihinde korkun bir olay, iktidar sahibi bir zalimin kendisinden kat
kat zalim bir danmannn verdii akla uyarak iledii akl almaz byklkte
bir crm yazldr. sann doumundan 213 yl nce, kendisine kutsal, yce
gibi unvanlar yaktrmak cretini gstermi bir zalim despotun, in mparatoru Shi-Hoang- Tinin buyruu ile lkede ne kadar kitap varsa yakld. Yalnzca hurafelere inanan bu mankafa katil, kurduu zorbalk rejimine kar direnenlerin g kayna olan kitaplarn nemini kavrayamayacak kadar cahildi.
Ama babakan Li-Si, tm eilimini kitaplara borlu olan bu alak dnek, verdii bir dileke ile imparatorun byle tyler rpertici bir nlem almasn salamt. Ayrca yine imparatorun buyruu ile inin klasik, lirik ve tarihsel
yaptlar hakknda konuanlarn da lm cezasna arptrlacaklar bildirildi.
Ama, yazl yaptlarn yan sra szl geleneksel edebiyat da ortadan kaldrmakt. Yalnzca kitaplarn ok kk bir blm bu el koyma ileminin dnda
brakld ki, bunlarn da nasl yaptlar olduunu herhalde kolayca tahmin ede-

104 Krleme

bilirsiniz: tp bilimine, eczacla, falcla, tarma ve ormancla ilikin kitaplar, yani gnlk yaamn konularn ieren bir alay vr zvr.
O gnlerde kitap ynlarnn zerinde ykselen yank kokusunu hl burnumda duyduumu syleyebilirim. Bu olaydan yl sonra barbar imparatorun hak ettii sonuca uramas, neye yarad? lm, yanan kitaplarn yerine
gelmesini salamad. Burada imparatorun lmnden hemen sonra dnek LiSinin ne olduunu da sylemeden geemeyeceim. Yeni mparator, ne denli
eytani bir yaradla sahip olduunu anladndan, Li-Siyi babakanlk grevinden ald. O gne dek aralksz otuz yl babakan olarak kalm olan Li -Si,
elleri kollar balanarak hapse atld ve bin sopa yemeye mahkm edildi. Sopalarn bir teki bile esirgenmedi. Bu ikence onu iledii sular itiraf etmek
zorunda brakt. Yz binlerce kitabn yaklnn yan sra, daha baka birtakm
iren sularn da asl sorumlusunun o olduu anlald. Akladklarn sonradan yadsmaya kalktysa da, bu bir yarar salamad. Li-Si, Hien-Yang kentinin pazar meydannda, daha ok ac ekerek lmesi iin, boydan boya ve ar
ar testereyle kesildi. Bu kana susam canavarn lmezden nce en son dndkleri avlanmaya ilikindi. Ayrca gzya dkmekten de utanmad. Oullarndan, henz yedi gnlk olan torununun torununa dek btn ailesi, kadn
erkek ayrm yaplmakszn ldrld. u farkla ki, asl aptrlmalar gereken
ceza olan yaklmak yerine kafalar klla uuruldu. Aile kurumuna, atalarna
ve lmlerin anlarna en byk saygnn gsterildii lke olan inde kitlelerin katili Li-Sinin ansn koruyacak tek aile braklmad; testere ile ikiye blnen bu alan ad, yalnzca yok etmek istedii tarihin sayfalarnda yaad.
Ne zaman bir in tarihisinden bu byk kitap kymnn yksn okusam,
var olan tm kaynaklar ap kanl katil Li-Sinin ibret verici sonuna bir kez
daha bakmadan edemem. Neyse ki bu sonun yks, birok kaynaklarca yinelenmitir. Byle zamanlarda onun testere ile ikiye blnn en az on kez
gzlerimin nnde canlandrmadan rahat edemem.
Ka kez kendi kendime byle bir facia nasl oldu da in gibi yeryzndeki
tm bilge kiilerce kutsal saylan bir lkede olabildi diye sormuumdur. Ne
zaman inden gelen bilginin yceliinden sz edecek olsak, frsat karmayan
dmanlar yant olarak 213 ylnda meydana gelen bu faciay ileri srerler.
Buna verebileceimiz tek karlk, inde de okumu kiilerin saysnn, byk
kitle ile karlatrldnda, hemen hemen yok denecek kadar az olduunu
sylemektir. Bazen bilgisizliin batakl, kitaplar ve bilge kiileri de boar.

Elias Canetti 105

Yeryznde doa olaylarnn etki alan dnda kalabilmi lke yoktur. O halde
inden neden olanaksz olan beklemeli?
O gnlerin sald dehetin ve ondun sonra uradnz daha birtakm acmasz saldrlarn hl iliklerinizde titrediini biliyorum. Onurlu gemiinizin
kanl sayfalarn yine amamn nedeni, duygudan ve yrekten yoksun oluum
deildir. Hayr. Ben yalnzca sizi uyarmak ve kendimizi tehlikeden koruyabi lmemiz iin alnmas gerekli nlemler konusunda bana yardmc olmanz salamak istiyorum.
Niyetim size ihanet etmek olsayd, yaldzl szler edip yakn tehlikeyi sizlerden saklamaya kalkrdm. Ama u anda iinde bulunduumuz durumun s orumlusu benim. Bunu size aklayabilecek kadar da kiilik sahibiyim. Bana,
nasl oldu da kendini bu kadar unutabildin, diye soracak olursanz ^ki bu
soruyu sormak hakknzdr o zaman size yzm utantan kzararak u karl vereceim: bunun nedeni, byk stadmz Mongun u szlerini unutmu olmamdr: Yapyorlar, ama ne yaptklarnn bilincinde deiller; birtakm
alkanlklar edinmiler, ama bunun nedenini bilmiyorlar; mrleri boyunca
dolap durduklar halde yollarn bulamyorlar: kitleden ayrlamayan, koyun
gibi onun peinden gidenler iin doaldr bunlarn tm.
stadmz bu szlerle bize: insan her zaman kendisini kitleden ve onu oluturanlardan korumasn bilmelidir, diye sesleniyor. Bunlar tehlikelidirler,
nk bilgisizdirler ve dolaysyla da akl denen eyden yoksundurlar. Bo
bulundum bir kez ve size grnte iyi baklmasn, stat Mongun nerdii
ilkelerden stn tuttum. Ama bu krlm, pahalya patlad. nsan insan klann toz bezi deil, fakat kiilik olduunu ge anladm.
Ama dier yandan da bugne dek olanlar gzden geirirken, arla kamaktan saknmalyz! u ana dek bir tek harfinize dahi dokunulmu deil. Eer
biri kalkp da nesnel varlnz korumak iin yerine getirmekle ykml olduum bakm grevimi savsakladm tantlarsa, kendimi asla ve asla balamam. Bu konuda bir diyecei olan varsa konusun.
Kien sustu ve yar meydan okurcasna, yar korkutucu bir ifadeyle evresine
baknd. Kitaplardan da bir ses gelmedi ve konumak zere bir adm ne kan
olmad. Kien, iyi hazrlanm olan konumasn kald yerden srdrd:
Byle olacan biliyordum. Bana katldnz gryorum. Ben de hak ettiiniz iin size dmanlarmzn planlarndan sz edeceim. Ama daha nce size

106 Krleme

ilgin ve nemli bir haberi bildirmek zorundaym. Yaptm genel denetim

srasnda, kitapln dmanca el konmu olan blmnde izinsiz baz yer
deitirmelerin yapldn saptadm. Ama aranzda daha fazla karkla yol
amamak iin bunu sorun yapmaktan kandm? Ancak bu yer deitirmelerin
hibir eksiklie yol amadna ve bu konudaki btn olumsuz sylentilerin,
bo dedikodudan ibaret olduuna karnzda yemin edebilirim. Toplantmzda
btn yelerin eksiksiz hazr bulunduuna ve karar alma yetkimizin tam olduuna szm kefil gsteririm. Btn olup bitenlere kar n hl paralanmam bir btn olarak ve hepimiz birimiz, birimiz hepimiz iin ilkesiyle
kendimizi savunmaya hazrlanabilme olanana sahibiz. nk imdi olmayan,
daha sonra olabilir. Yarn doacak gnele birlikte hatlarmzda baz gedikler
aldna tank olabiliriz.
Dmann yer deitirmelerle ne ama gttn biliyorum, istedii, bylece
var olanlar zerindeki denetimimizi yitirmemizdir. El koyduu blgelere kar
harekete geemeyeceimize inanyor ve bylece gerek durumu bilmeyiimize
gvenerek, daha sava ilanndan nce baz yelerimizi bize belli etmeden
karmay planlyor. Yksek fidye alabilmek amacyla bu ie en deerlilerini zden balayacandan emin olabilirsiniz. Kardklarn arkadalarnza kar
kullanmay ise dnmyor. nk neyin olanaksz olduunu o da kestirebiliyor. Ne var ki sava srdrebilmek iin paraya, ok paraya gereksinmesi var.
u anda var olan szlemelerse onun iin deersiz birer kt parasndan
ibaret
Vatannzdan koparlp yeryznn drt bir yanna salmak, birer Kle gibi,
deeri biilen, ellenip yoklanan, alnp satlan, kendisiyle tek sz edilmeyen,
sesi ancak hizmetlerini yaptklar srada, o da yann kulakla dinlenen, hibir
zaman ruhlarna inilmeyen, sahip olunan, ama sevilmeyen, olduu yerde rmeye braklan, ya da alndndan fazlasna bir bakasna satlan, kullanlan, ama hibir zaman gerek niteliinin ne olduu aratrlmayan kleler gibi
yaamak ister misiniz? O halde elinizi kolunuzu balayp atn kendinizi dmann kucana! Ama hl yrekliyseniz, soylu bir ruh tayorsanz, o zaman
benimle birlikte kutsal savaa katlmak zere ayaklann!
Ey benim halkm, dmann gcn gznde bytme! Onu harflerinin arasnda ls kana dek ezeceksin! Satrlarn bana balyoz gibi indireceksin;
harflerini kurun arlklar gibi ayaklarna dolayacaksn. Cildin onun kars nda senin koruyucu zrhn olacak. Onu aldatabilmek iin binlerce hileye, iine
drmek iin binlerce aa, bana yadrmak iin binlerce yldrma sahipsin!

Elias Canetti 107

Ey halkm, hibir zaman unutma ki gcn binlerce yln byklnden ve

bilgeliinden beslenmekledir!
Kien durdu. Yorgunluk ve cokunluktan merdivende iki bklm oldu. Bacaklar tir tir titriyordu, yoksa merdiven miydi titreyen? Biraz nce vd silahlar
imdi gznn nnde sava dans yapmaktayd. Kan akmaya balamt. Bu,
kitaplarn kan olduundan lesiye kt hissetti kendini. Ama hayr, direnmeliydi, baylmamal, bilincini yitirmemeliydi u anda! Tam o srada byk bir
alk koptu. Ormanda yapraklarn arasnda esen bir frtnann kard sese
benzer bir uultu sarmt evreyi. Her yandan sevin lklar ykseliyordu.
Baz iyi tandklarn syledikleri szler sayesinde topluluun iinden ayrt
edebiliyordu. Evet evet, onlarn szleri, onlarn ses tonuydu duyduklar, dostlarnnkiydi; dostlar onun ardndan tam bir ballkla kutsal savaa katlmaya
hazrdlar! Birden yine merdivenin tepesinde buldu kendini, birka kez eilip
selam verdi ve sol elini heyecandan armt yerini gsnn sa yanna
koydu. Oysa btn dier insanlar gibi onun da gsnn sa yannda deildi
yrei. Alklar bir trl dinmek bilmiyordu. Ve Kien sanki gzleri, kulak lar,
burnu ve diliyle, nemli ve titreyen derisiyle emmekteydi bu alklar. Bylesine
ateli bir konuma yapabileceini hi dnmemiti imdiye dek. Konumaya
balamazdan nce topluluk karsnda kapld heyecan anmsad
balangta zr dilemesinin tek nedeni, ancak bu heyecan olabilirdi ve gld kendi kendine.
Gsterilere son vermek iin aa indi. Halnn stnde kan lekeleri grnce
eliyle yzn yoklad. O ho, serinletici slaklk, gerekte kand. te o zaman
aklna geldi; bir sre yerde yatm, alk sesleri zerine kendine gelerek yine
merdivenin stne kmt. Hemen mutfaa kotu kim bilir, belki kan imdiye dek bulamt bile baz kitaplara ve yzndeki kanlar iyice ykad.
Halkndan biri yerine kendisinin yaralanm olmasn yeliyordu. Yeniden
glenmi, sava istei tazelenmi olarak sava alanna dnd. Kulaklar sar
eden alklar dinmiti. Yalnzca tavandaki pencereden giren rzgrn melankolik fsltlar duyulmaktayd. At yakmann sras deil imdi, diye dnd,
yoksa pek yaknda ller dnyasnda bulabiliriz kendimizi. Byk bir cokunlukla merdivene atlp en st basamaa kt, yzne taknabilecei en sert
ifadeyi verdi ve tavandaki camlar titreten bir sesle, adeta komut verircesine
bard.

108 Krleme

iten gemeden aklnz banza topladnz iin ok sevinliyim. Ne var ki

savalar barp armakla, kuru grlt yapmakla kazanlmaz. Deminki
onaylayc davranlarnzdan, benim komutam altnda savamaya hazr olduunuz sonucuna vardm.
Aadaki noktalar gz nnde bulundurmanz nemle rica ederim:
1. u andan balayarak sava halindeyiz.
2. hanet edenler, derhal sava divanna1 verileceklerdir.
3. Komuta tek elde toplanmla. Bakumandanlk ve komuta yetkilerinin tm
bendedir.
4. Savaa katlanlar arasnda gemie, ne, nem ve deere dayanan btn
farklar kaldrlmtr. Ordunun demokratlatrlmasnn dardan da grlebilmesi, bugnden balayarak her cildin srt duvara dnk olarak durmasyla
gerekletirilecektir. Bu nlem beraberlik bilincimizi glendirecei gibi bir
hayduttan farksz, ama bunun yan sra da bilisiz dmann bizi kyaslama
llerini yitirmesine yol aacaktr.
5. Parola olarak Kung ad kullanlacaktr.
Kien ksa bildirisini bu szlerle tamamlad. Szlerinin ne gibi bir etki uyand rdn aratrmay ise gereksiz buldu. Biraz nceki sava sylevinin baars,
gl olduu yolundaki bilincini pekitirmiti. Artk ordusunun tamamnn
sevgisiyle desteklendiinden emindi. Askerlerinin onaylarn bir kez belirtmi
olmalarn yeterli grerek eyleme geti.
Her cildi karp srtn duvara evirdikten sonra yine yerine koydu. Eski dos tlarn byle alelacele elinde tartarken onlar savaa hazr bir ordunun adszlna kattndan tr iini hzn kaplad. Daha nceki yllarda hibir neden,
onu bylesine acmasz bir davrana srkleyemezdi. A la guerre comme la
guerre (sava savatr ev.), dncesiyle kendini hakl klp iini ekti.

Kitabn Almanca aslnda sava divan Feme szc ile ifade edilmitir. Feme, ortaada
Westfalyadaki eyalet mahkemelerinin adyd. 14-18. yzyllarda Almanyann dier blgelerindeki eyalet mahkemeleri iin de kullanld. Yine ayn szck acil hallerde, sz gelimi sava
halinde, normal mahkeme tekili olana kalmadnda kurulan ve gerekle yetkisiz olan mahkemeleri de ifade eder ki, metinde bu anlamda kullanlmtr. Szcn kk, ortaa Almancasndaki veime, ya da Hollanda dilindeki veem szcklerinden gelmekledir. Bu szcklerin
anlam bir tr dernek, meslek kuruluu dur. Kitabn ngilizce evirisinde sava divan ya da
buna benzer bir szce yer verilmemi anlam traitors will be shot out of hand, yani hainler
derhal kuruna dizileceklerdir biiminde ifade edilmitir. {evirenin notu.)

Elias Canetti 109

Gotamo Budann barl konumalarla dolu yaptlar, yumuak szlerle savaa katlamayacaklar tehdidini ileri sryorlard. Bunu duyan Kien, nems emediini belirtmek istercesine glerek: Bir deneyin bakalm! diye bard.
Ama gerekle bu konuda hi de o denli emin deildi kendinden. nk bu
konumalar, birka dzine ciltte toplanmt. Pali, Sanskrit, in, Japon, Tibet,
ngilizce, Almanca, Franszca, talyanca dillerinde yan yana sralanm ciltler
bal bana bir blk, grmemezlikten gelinemeyecek nemde bir g demekti. Kien, onlarn bu davrann tam bir ikiyzllk olarak nitelendiriyordu.
Fikrinizi neden daha nce sylemediniz?
Ama biz sizi alklayanlar arasnda deildik ki efendimiz!
Alklarn arasnda siz de kendi sesinizi duyurabilirdiniz.
Sustuk, efendimiz.
Baka ne beklenir ki zaten sizden!
Bu son cmlesiyle kitaplarn konumasna son vermiti; vermiti ya, sustuk
efendimiz sz de iine oturmutu. Bundan on, ya da yirmi yl nce susmay
yaamnn en nemli ilkesi dzeyine karan kimdi? Kendisi, yani Kiendi.
Susmann deerini kimden renmiti? O gne kadarki gelimesinin en nemli
dnm noktasn kime borluydu? Budann bilgeliine. Buda yaam boyunca
susmutu ounlukla. Belki de nn bunca susmasna borluydu. Bilgiye
fazla nem vermez, zerinde pek konumazd. Yneltilen sorular karsnda ya
susar, ya da bir karlk vermeye deer bulmadn belirtirdi. Bu durumda
bilmedii iin karlk vermedii sonucuna varanlarn tutumunu tmyle haksz diye nitelendirebilme olana yoktu. nk Buda bildiini, ilkel bir mantn rn olan o nl neden-sonu zincirini her frsatta yinelerdi. Susmad
zamanlar yapt yalnzca ayn eyleri srekli olarak yinelemekti. eitli karlatrmalar konumalarndan karldnda, ne kalyordu geriye? Yalnzca
sz geen neden-sonu zinciri. Yoksul bir ruhtu dorusu Budannki! Hareketsizlikten iinde barnd gvdenin kat kat ya balamasna yol am bir
ruh. Zayf bir Buday gzde canlandrabilme olana var myd? Susmaya evet
ama susmaktan susmaya da fark vard hi kukusuz.
Buda bu ar, iitilmedik svmelerin cn ald: sustu. Kien, Budann konumalarn ieren ciltlerin srtn duvara evirme iine hz verdi; bu moral bozucu ve insan savan sonucu hakknda karamsarla srkleyen kitaplarn
arasndan bir an nce kurtulmak istiyordu.

110 Krleme

Gerekle ar bir grevdi Kienin stlendii. Savaa ilikin birtakm kararlar

almak kolayd. Glk, bunlar tek tek uygulamaya koyarken kendin belli
ediyordu. lke olarak savaa kar gelenler, yalnzca bir aznlktan ibaretti. Asl
direni kendisini bildirinin drdnc maddesinin, yani ordunun demokratlatrlmasnn gerekletirilmesi srasnda belli etti. Uygulanmay bekleyen ilk
pratik nlem buydu. Gelgelelim byle bir nleme boyun emeyi bir onur sorunu yapp itirazda bulunanlar, saylamayacak kadar oktu. Bu deliler alnmay,
nlerinden feragat etmeye yeliyorlard. Schopenhauer, yaama istencini dile
getiriyor, bir yandan dnyay btnyle kt, olabileceklerin en kts diye
nitelendirirken br yandan bu dnya zerinde yaamn tadna alabildiine
varmaktan yana kyordu, te yandan bir Ilegel ile omuz omuza arpmay da
kesinkes reddediyordu. 1 Schelling eski sulamalarn yineliyor ve Hegelin
retisinin, ondan ok daha eski olan kendi retisi ile zdeliini tantlyordu.2 Fichte kahramanca Ben!3 diye haykrmaktayd. Immanuel Kant yaarken
yaptndan ok daha kategorik bir biimde sonsuz bar grn savunmaktayd. 4 Nietzsche ise Dionysos, anti-Wagnerci, anti-Hristiyan ve kurtarc gibi
deiik kiiliklerini dile getiriyordu. 5 Frsat karmayp bunlarn arasna karan bakalar da bu an, hem de bylesine dnm noktas niteliindeki bir an,
evrelerince ne denli yanl anlaldklarn haykrmak iin ktye kullanyorlard. Sonunda bu kitaplarn iini bitiren Kien, Alman Felsefesinin garabetler
cehennemine srtn dnebildi.
imdi umudu, Franszlardayd. Bu ulusun dnrleri belki Almanlarnki kadar byk deildi ve sylemek istediklerini anlatmak iin fazlasyla yaln, he-

4
5

Kendi kendisini tam bir Kant sayan Schopenhauer, Alman dealizminin nderlerinden
olduu halde Hegelden kkl olarak ayrlr. Hegele gre bu dnya anlaml, iyi bir dnyadr,
nk akln egemenliindedir. Schopenhauere gre ise tam tersine bu dnya anlaml bir dnya
deildir, iinde anlam bulunmayan bu dnya tmyle ktdr ve var olmamak yedir. Ne var
ki bylesine ktmser bir dnya anlayn ortaya atan Schopenhauer, br yandan olaanst
bir yaama isteine sahiptir, ite metinde bu elikiye yollama yaplmtr. (evirenin notu.)
Friedrich Wilhielm Joseph Schelling, Alman dealizminin Fichteden sonra ikinci byk d nrdr, zdelik Felsefesini meydana getirmitir. (evirenin notu.)
Johann Gottlieb Fichteye gre felsefe, kiiliin, benin, yani bilinin ya- ratc-ethik eyleminin bilimsel ekilde o bilincin sahibince izlenmesidir. (evirenin notu.)
Sonsuz Bar zerine, Kantn yaptlarndan birinin de addr. (evirenin notu.)
Friedrich Nietzscheye gre Hristiyanlk, insanlara adeta klelik ruhunu aladndan tr
bir yana braklmalyd. nceleri tapt Wagnere sonradan dman olmu, bu dmanln
Der Fal Wagner, 1888 (Wagner Olay) ve Nietzsche contra Wagner, 1889 (Nietzsche Wagnere
Kar) adl yaptlarnda belirtmitir. Tutkuyla baland stn insan ideali ve yaam karsndaki gereki olmaktan uzak tutumu Nietzscheyi kendini insanln kurtarcs olarak g rmeye gtrd. (evirenin notu.)

Elias Canetti 111

mencecik anlalabilir bir dil semilerdi, ama Kiene Almanlardan daha anlayl davranrlard. Ne var ki Kien umduunu bulamad; Franszlar tarafndan
da bir alay kt szle karland. Onun gln tipiyle alay eltiler. Gv desini
kullanmay, bir ie yarar hale getirmeyi becerememiti hibir zaman; imdi
savaa karar veriinin nedeni de buydu. O gne dek hep sessiz sedasz, hibir
iddias olmakszn, sade yaamt; imdi kendini ykseltebilmek amacyla
kitaplarn aalyordu. Zaten k erkeklerin tm byle davranrlard; utkulu grnmek iin gerekte olmayan direnileri var sayyorlard. u kutsal s avan ardnda gerekte bir kadn, bilisiz, yal, artk ie yaramaz ve beeniden
yoksun bir hizmeti paras yatyordu. Bu szleri duyan Kienin kan beynine
srad. Benim gibi birine layk deilsiniz siz! diye bard, tmnz yazgnza terk ediyorum, ne haliniz varsa grn! Karsndakiler de ona ngilizlere
git, onlardan daha memnun kalrsn, diye t verdiler. Kendi tinsel sorunlar
ile fazlasyla megul olduklarndan, onunla didiecek zamanlar yoktu; stelik
verdikleri t de yerindeydi.
Kien, o gn gereksindiini ngilizlerde buldu. ngilizler tm dncelerini
gereklerden rlm salam bir zemine oturtmasn ok iyi baarmlard.
Kat kiiliklerinin elverdii oranda ileri srdkleri itirazlar mantkl, yararl ve
enine boyuna dnmesini bilen bir kafann rnyd. Ama en sonunda onlar
da olduka ar bir ekilde Kieni knamaktan geri durmadlar. Neden tutup da
parolay sar rkn dilinden semiti? Bunu duyan Kien fkeyle yerinden srayarak ngilizlere de barp ard.
Onu bir d krklndan tekine srkleyen yazgsna lanet etti. Kumandan
olmaktansa basit bir ii olmay yelediini bararak bu ok kafal kalabala
artk susmalarn buyurdu. Tmn ters evirmesi, saatler srd. steseydi
arada oralarna buralarna kk darbeler indirir ve bylece cn biraz olsun alrd; ama yeni koyduu skdzeni zorla kabul ettirmekten kand ve
kimsenin cann yakmad. Byk bir honutsuzlukla, yorgun ve cesaretini
yitirmi durumda raflar boyunca srklendi durdu. Artk inand iin deil,
fakat inatla direndii iin iini bitirmeye alyordu. nancn elinden almlard. st raflara erimek iin merdiveni kulland. Merdiven bile ona en ufak
bir sevgi belirtisi gstermiyor, neredeyse dman gibi davranyordu. natla
birka kez rayndan kp kendini halnn stne brakt. nce ve gsz kollaryla merdiveni kaldrp yeniden yerine takmak, Kiene her defasnda daha zor
geliyordu. Artk iinde merdivene hak ettii kfrleri savurmasna yetecek
kadar bile gurur duygusu kalmamt. Yukar karken kendisine bir oyun

112 Krleme

oynamasnlar diye basamaklara ok dikkatle bast. Merdivenleriyle, yani aslnda yardmcs niteliindeki bir nesneyle bile tartmak yerine anlamay
yelemesi, kendini ne denli kt hissettiinin ak bir belirtisiydi. Eski yemek
odasndaki kitaplarn ters evrilmesi ii bittiinde durup yaptna bakt. Di nlenmek amacyla dakika ara verdi ve bu sreyi yerde, halnn stnde soluk
solua uzanm durumda, gzn de elinde tuttuu saatinden ayrmakszn
geirdi. Ondan sonra sra yandaki odaya geldi.

lm
THERESE eve dnerken fkesinden burnundan soluyordu.
Grobu yemee davet etmi, adam da teekkr edecek yerde sarkntla kalkmt. Oysa Therese hibir istekte bulunmamt ondan. Zaten yabanc erkeklerin peinden komasnn gerei yoktu. Evli bir kadnd, nne gelen erkein peine taklan bir hizmeti paras deildi.
Lokantada oturduklarnda Grob hemen listeye bakp Ne yiyelim? diye sormutu. Therese de aptal gibi; Fakat hesab ben deyeceimi demiti. Bunun
zerine neler smarlanmamt ki! Therese dndke utancndan hl yznn kzardn hissediyordu. Grob, aslnda ok daha iyi yerlere layk bir insan
olduuna yemin etmiti. ocukluunda bir gn gelip de bakalarnn emrinde
alan yoksul bir tezghtar olacan aklnn ucundan bile geilmemiti. Sonunda Therese onu avutmak zorunda kalmt. Bunun zerine Grob yoksulluuna karlk kadnlardan yana ansnn iyi olduunu sylemiti. Ne var ki bu
bir iine yaramyordu. Onun asl gereksindii bamsz bir i kurmasna yetecek kadar sermayeydi. Pek byk olmas art deildi bu sermayenin; ama
sermaye denilebilecek kadar bir parann varl artt. Kadnlarda ise sermaye
bulunmazd. Olsa olsa bir kede birikmi birka kurular olurdu ki, bununla
da hibir ie balanamazd. Balamak isteyenler bulunurdu belki de; ama Grob
bunlardan deildi. O byk iler baarmak isteyen bir adamd; birka kurula
yetinemezdi.
kinci nitzelini yemeye balamazdan nce Theresenin elini tutmu ve: te
beni mutlulua bu el gtrecek, diye konumutu.
Bir yandan da elini gdklamt. ok gzel biliyordu gdklamasn. stelik o
gne dek kimse Thereseyi bir mutluluk kayna diye nitelendirmemiti. Thereseye kuraca ie ortak olmasn nermiti.
yi ama bunun iin gerekli paray nereden bulacakt byle birdenbire?
Bu soru karsnda Grob glm ve sermayeyi sevgilisinden alacan sylemiti.

114 Krleme

Therese hrsndan kann beynine sradn, yznn kpkrmz kesildiini

hissetmiti. Kendisi gibi bir kadn dururken Grobun baka sevgiliye ne gereksinmesi vard? O da bir insan deil miydi nnde sonunda?
Ka yanda bu sevgili, diye sormutu.
Otuz, diye yantlamt Grob.
Peki gzel miydi?
Evet, esiz bir gzellie sahipti.
Bunun zerine Therese ondan sevgilisinin bir resmini gstermesini istemiti.
Rica ederim, bu isteinizi derhal yerine getirebilirim. Bu szlerden sonra o
gzel ve iman parmam Theresenin azna sokup: le bu benim sevgilim! demiti.
Therese karlk vermeyince bu kez de tutup enesini okamt; sklma nedir
bilmiyordu. stelik bununla da yetinmemi, masann altndan bacayla bir
eyler yapm, onun bacan sktrmt. Gerekten akl alr davranlar deildi bunlar! Daha sonra gzlerini Theresenin dudaklarna dikerek akndan
yanp tututuunu sylemiti. Bir kez u muhteem kalalar deneyebilme
frsatn bulsa, kendini dnyann en mutlu adam sayacakt. meselesine gelince, bu adan Therese asla kuku duymamalyd. Piyasann iini dn bili rdi. Ona gvenenin zararl kmas, olanakszd.
Bunun zerine Therese doru konumay her eyin stnde tuttuunu, bu
nedenle baz aklamalar yapmak zorunda olduunu sylemiti. Sermaye sahibi bir kadn deildi. Kocas onunla srf k olduu iin evlenmiti. Yoksa o
da evlenmezden nce Grob gibi yalnzca maa karl alan biriydi. Bunu
Groba aklamakta hibir saknca grmyordu. Deneme meselesine gelince,
Grob iin bir eyler yapmaya alacakt. Kendisi de memnuniyetle isterdi
bunu, nnde sonunda o da bir kadnd. Geri yle bilinen kadnlardan deildi
ama Grob iin bir ayrcalk tanyabilirdi. Yalnz Grob tutup da bundan Theresenin kr krne kendisine muhta olduu gibi bir anlam karmamalyd.
Therese sokaa ktnda btn erkekleri kendisine baktrabilen bir kadnd.
Bunun dnda Grob ile bir ak serveni, Theresenin de istemedii bir ey
deildi. Kocas saat on iki dedi mi yatard. ok dakik olduundan, yatar yatmaz
da uyurdu. Kendisi ise ayr bir odada, vaktiyle hizmetinin kald odada yatmaktayd. imdi ise evde hizmeti yoktu. Therese ban dinlemek iin kocasndan ayr yatyordu. Adam ok srnakt ve erkeklikten yoksundu. Onun iin

Elias Canetti 115

Therese vaktiyle hizmetiye ait olan odada yalnz bana kalmaktayd. Gece
saat on ikiyi eyrek gee apartmann giri kapsnn anahtar ile birlikle aa
inip Grobu ieri alabilirdi. Grobun korkmasna hi gerek yoktu. Kapc gndz
iinden bitkin dtnden, o saatte derin derin uyuyor olurdu. Therese kk odasnda yapayalnzd. Yatak odas takmn srf evin iinde biraz eya
bulunsun diye satn almt. Vakitten yana ise sknts yoktu. lerini Grobun
her gece gelmesini salayacak biimde dzenleyebilirdi. Ne de olsa bir kadnn
da biraz olsun yaamak hakkyd. Zaman nasl olsa su gibi akp gidecek, krk
ya gelip attnda gzel gnler artk geride kalm olacakt.
Bu szler zerine Grob da peki demi ve bundan byle haremini datacan
bildirmiti. Sevdii kadn urunda her eyi yapmaya hazrd. Ama Therese de
onun bu fedakrln karlksz brakmamal ve i kurmak iin gerekli olan
sermayeyi kocasndan istemeliydi. Bu paray baka bir kadndan deil, fakat
yalnzca ve yalnzca ondan istiyordu; nk yaamndaki en byk ak mutluluunu bu gece onun yannda tadacakt.
Therese yine ak konumaktan yana olduunu belirterek aklamalarn srdrmt. Kocas kimseye be kuru bile vermeyecek kadar cimriydi. Para bir
yana, bir kitap olsun vermeye yanamazd. Eer sermaye yapmaya yetecek
kadar para kendisinde olsa, bunu Grobun iine yatrmak iin bir an bile dnmezdi. Bylesine drst bir insann szne herkes gvenirdi. O gelsindi
hele bir kez. Birlikle geirecekleri saatleri dndke imdiden seviniyordu.
Gen kzlnda ok sevdii bir atasz duymutu; Zaman her eyi zmler.
nnde sonunda lm naslsa btn insanlar iin kanlmas olanaksz bir
yazgyd. Grob her gece on ikiyi eyrek gee ona gelirdi; gnn birinde, hi
beklemedii bir anda da istedii sermayeye kavuabilirdi. Therese bylesine
yal bir erkee ela gzlerine vurulduundan dolay deil, geleceini dnerek varmt.
Bu szler zerine Grob, bacaklarndan birini masann altndan ekerek sormutu: Bunlarn hepsi iyi, gzel; ama kocanz ka yanda? nemli olan bu!
Krkndan biraz fazlayd. Bunu iyi biliyordu Therese.
Grob bu karlk zerine ikinci bacan da masann altndan ekip ayaa
kalkm ve zr dilerim ama siz benimle galiba alay ediyorsunuz hanmefendi! demiti.

116 Krleme

Therese ondan yemeini bitirmesini rica etmiti. Kocasnn yan bytmek,

elinden gelmezdi. Ama adamn grnnn bir iskeleden ayrlr yan yoktu
ve bundan tr hasta olduundan kuku duyulamazd. Therese her sabah
gzlerini atnda: Herhalde sabaha kmamtr, diye dnrd. Ama kahvaltsn vermek zere kocasnn odasna girdiinde, hl yaadn grrd.
Kendi rahmetli annesi de byleydi. Otuz yanda hastaland halde, ancak
yelmi drt yamla lebilmiti. stelik de lm hastalktan deil, fakat a
kald iin olmutu. Dilenciden farkl olmayan bu cadalozun lmemekte bu
kadar direnmesi herkesi artmt. Bu szler zerine Grob atalyla ban
ikinci kez elinden brakm ve artk yemee devam edemeyeceini, nk
korktuunu sylemiti.
nce neden korktuunu sylemek istememi daha sonra konumaya karar
vererek: Bir insan zehirlemek ne kadar kolay! demiti. Sz gelimi urada
oturmu bir yandan yemek yer, bir yandan da akam geirecekleri ak dolu
saatlerin dn kurarlarken, lokantann sahibi ya da bir garson kskanlndan yemeklerine gizlice bir toz katsa, ikisi de br dnyay boylayabilirlerdi. O
zaman da akn tatl d, daha mutluluunu tadamadan son bulurdu. Geri
Grob, kalabalk bir lokantada byle bir cinayetin ilenebileceine olanak vermiyordu; kimin yapt ok kolay anlalrd. Buna karlk evlilikten kork uyordu. Kadn dediin her eyi yapabilirdi nk. Kadnlarn ne mal olduklarn
ok iyi bilir, yalnz kala ve baldrlarn deil ki bunlar hi kukusuz kadnn
en gzel yanyd fakat tm ynleriyle ok iyi tanrd. lerini ok iyi bilirlerdi. Kendi yararlarna bir vasiyetname yaplana dek sabrla beklerler, sonra
akllarna estii gibi kocalarnn canna okuyup, daha adamn ls soumadan asl sevdikleri ile nikh dairesini boylarlard. Ama yeni evlendikleri de bu
kez dinsizin hakkndan imansz gelir rnei erkeklerin cn karmaya kalknca, sonu olarak kadn pek bir ey elde edemezdi.
Therese bu szlere hi gecikmeksizin karlk vermiti. Hayr, o byle eyler
yapabilecek bir kadn deildi. Ne kadar titizlikle ilenirse ilensin, cinayetin
ortaya kmas olana her zaman vard. Bu durumda da yapan, derhal hapi shaneyi boylard. Oysa demir parmaklklarn ardna dmek, drst bir kadn
iin yakk almazd. En iyisi byle bir sonutan elden geldiince korunmakt.
nk polis koku alr almaz koar gelir ve insan gznn yana hi bakmakszn hapishaneye gtrrd. Bir kadnn byle bir duruma dayanabilip dayanamayacan ise hi dnmezlerdi. Kendilerini her eye burunlarn sokmak
zorunda hissederlerdi. Aslnda bir kadnn kocasyla nasl yaadndan, gei-

Elias Canetti 117

nebilip geinemediinden onlara neydi? yle ya, onlara gre kadn, ne yaplrsa yaplsn susmalyd; sanki insan deildi, onun da can yoktu. Kocaya gelince
ona bambaka gzle baklyordu. Hatta hibir ie yaramasa bile. Sz gelimi
kendi kocas. Erkek bile deildi. Bylesine de acmann hi yeri yoktu. Bu iin
en iyi zm yolu, Grobun eline bir kazma alp kocas uyuduu srada bana
indirivermesiydi. Ama kocas korkusundan geceleri uyumazdan nce kapsn
kilitliyordu. Bir are bulmak, Groba derdi. Naslsa biraz nce dikkatli davranld takdirde cinayetin gizli kalabileceini kendi sylememi miy di? Ama
Therese byle bir eyi yapamazd. Drst bir kadnd nk.
Burada Grob onun szn kesmi, bu kadar yksek sesle konumamasn
istemiti. Biraz nceki szlerinin yanl anlalm olmasndan korkuyordu.
Yoksa Therese, Grob tarafndan kocasn zehirlemeye kkrttn m ima etmek istiyordu? ok yanlyordu eer byle ise. nk Grob, bir sinee bile
zarar veremeyecek kadar yufka yrekliydi. Zaten kadnlarn ona baylmalarnn nedeni de buydu.
Kadnlar neyin iyi olduunu bilirler, demiti Therese.
Ben de bilirim, diye yantlamt Grob. Sonra birden ayaa kalkm, sanki
Therese dn sylemi gibi gidip askdan paltosunu alm, kadnn
omuzlarna koymutu. Aslnda bunu, Theresenin ensesine bir pck kondurabilmek iin yapmt. Dudaklar da sesi kadar yumuack ve tatlyd. Gzel
enseleri pmeye baylrm! demiti. sterseniz sylediim i hakknda biraz
daha dnn. Yerine oturduktan sonra da glmeye balamt: pck dediiniz byle olur! Nasl, hounuza gitti mi? Yalnz sanrm artk hesab demenin zaman geldi.
Therese btn hesab demiti. Nasl olup da byle bir budalalk yapabildiini
kendisi de bilmiyordu. O ana dek her ey pek iyi ve gzel gi tmiti. Ama sokaa
admlarn attklar anda terslikler balamt. Grob nceleri hibir ey sylememiti. Therese de ona ne karlk vereceini bilmiyordu. Mobilya dkknna
vardklarnda Grob sormutu:
Evet mi hayr m?
Rica ederim, hayr ne demek? Tam on ikiyi eyrek gee bekliyorum.
Ben sermaye iini kastetmitim, demiti bunun zerine adam.
Therese de tm itenliiyle ona gzel bir karlk vermiti:

118 Krleme

Zaman, her eyi zmler.

Bundan sonra ikisi birlikle dkkna girmilerdi. Adam hemen arka blme
giderek gzden kaybolmu, onun yerine birdenbire efi ortaya kmt.
Afiyet olsun, inallah gzel bir yemek yemisinizdir. Yatak odas takm
yarn leden nce teslim edilecek. Sizce bir sakncas yok ya?
Hayr. Fakat parasn bugn demek istiyorum.
Adam paray alm, karlnda bir makbuz vermiti. Tam bu srada arka taraftan kagelen yakkl tezghtar, herkesin nnde yksek sesle Thereseye
unlar sylemiti:
Evinizde size yoldalk etmek iin korkarm bir bakasn aramak zorunda
kalacaksnz, muhterem hanmefendi. nk sizden ok daha gen ve ok, ok
daha gzel hanmlardan ayn neriyi aln bulunmaktaym. Kusuruma bakmazsnz, deil mi muhterem hanmefendi?
Bunun zerine Therese koarak dar frlam, kapy arkasndan arptktan
sonra sokak ortasnda, herkesin gz nnde alamaya balamt.
Grobdan herhangi bir ey istemi miydi? Hayr, yalnzca yemee davet etmiti
onu. Teekkr yerine imdi hakaret grmt. Oysa evli bir kadnd. Tanm ad erkeklerin peinden komasna hi gerek yoktu. Ayrca her erkekle kan
bir hizmeti paras da deildi. stese, elini sallad anda ellisini bulabilirdi.
Sokaa ktnda btn erkeklerin balar ona dnmyor muydu? Kimdi btn bu bana gelenlerin sorumlusu? Hi kukusuz kocasyd. Btn kenti kar
kar dolap onun evine eya beeniyor, bir de stelik hakaret gryordu.
Eya alma iini kocas yapsayd ya! Ev, onun eviydi. Kitaplarnn nnde yer
alacak eyalarla hi ilgilenmemesi, dnlebilecek bir tutum deildi. Therese
neden bu denli sabrl olduunu sordu kendi kendisine. Kocas gibi dnen
erkekler, karlarn gnllerince kullanabileceklerini sanrlard. Kocas iin
elinden geleni yapm, buna karlk kocas onu yalnz bana brakarak elin
adamndan hakaret grmesine yol amt. Byle bir ey o yakkl tezghtarn karsnn bana gelse, onun tepkisi nasl olurdu? Ama onun kars yoktu.
Neden yoktu? Sapna kadar erkekti de ondan. Erkek dediin, ancak bir baltaya
sap olduklar, bir kenara biraz bir eyler ayrdktan sonra evlenirdi. Kendi
fasulye sr klkl kocas ise bir kadnn gzne ekici grnebilecek hibir
eye sahip deildi. Gvdesi iskeletten, ba ise kurukafadan farkszd. Gren

Elias Canetti 119

canl bir insan olduuna asla inanmazd. Byleleri neden yaarlard acaba? Bir
ie yaramadklar gibi, bakalarnn paracklarn da yerlerdi.
Therese apartmann kapsndan girdi. Kk odasnn eiinde beliren kapc
avaz kt kadar bararak:
Bugn yenilikler bekliyor sizi, bayan profesr! dedi.
Therese: Grrz, diye karlk verip, onu ne denli aa grdn belli
etmek istercesine srtn dnd.
Yukar kp daire kapsn at, ierden hi ses gelmiyordu. Eyalar karmakark durumda hole ylmt. Therese ses etmeden yemek odasnn kapsn
at; amasyla birlikte de dehete dt. Duvarlarn grn bir rpda
deiivermiti, nceden kahverengiyken, imdi renkleri beyaza dnmt.
Bir ey olmutu hi kukusuz; ama neydi olan? Ayn deime, yemek odasna
bitiik olan odada da vard. Therese, ancak yatak odas olarak demek istedii nc odaya girdikten sonra olup biteni sezdi. Kocas , kitaplarn srtn
duvara doru evirmiti! Kitaplar, srtndan tutulmasna elverili biimde
yerletirilmeliydi. Doru drst toz alnabilmesi iin bu artt. Aksi takdirde
bir kitab yerinden karmak, ok zorlard. Ama kocas byle istedikten sonra, Thereseye gre hava hotu. Zaten her gn toz almaktan bkp usanmt.
Aslnda toz almak hizmetinin iiydi. Kocasnn da bir hizmeti tutabilecek
kadar paras vard. Eyalar iin hesapsz para harcayacak yerde, biraz tutumlu
olmakla bu ii zmleyebilirdi. Ne de olsa Theresenin de can vard.
Kendisinin de bir can olduunu kocasnn bana kakmak iin Kieni aramaya
balayan Therese, adam alma odasndan buldu. Boylu boyunca yerde yatmaklayd. Merdiven de zerine devrilmiti. Merdivenin boyu, kocasnn boyunu birka santim ayordu. Altndaki gzelim hal kan lekeleri iindeydi.
Kan lekesini karmak ok zordu. Neyle karsam acaba? diye dnd Therese. u kocas hi deerini biliyor muydu yaplan ilerin? Kim bilir gene nasl
dikkatsiz davranm ve sonunda merdivenden aa dmt. Therese eskiden beri kocasnn salnn tam yerinde olmadn sylemez miydi? te,
dedii kmt, O yakkl tezghlar imdi burada olup bu durumu grmeliydi.
Ama Therese seviniyor deildi bu sonuca; nk o byle bir kadn deildi.
Byle bir lm kocas iin bile istemezdi. Neredeyse acmaya balamt
Kiene. Merdivenden dp lmek; akl alr myd dikkatsizliin bu derecesini?
Kendisi sekiz yldan bu yana her gn toz almak iin merdivene kyordu; ama

120 Krleme

bana bir kez bile byle bir kaza gelmemiti. Kendini bilen insan, doru drst tutunurdu merdivene karken. Neden bu kadar aptald acaba len kocas? imdi kitaplarn tm Theresenin olmutu. Bulunduu odadaki kitaplarn
ancak yarsnn srt duvara evrilmiti. Kocas hep bu kitaplarn byk bir
yatrm olduunu sylerdi. Satn alan kendisi olduuna gre, sylediinin doruluundan kuku edilemezdi. Therese cesede dokunmad. Ar merdiveni
lnn stnden kaldrmaya kalksa, sonradan polisle ba belaya girebilirdi.
En iyisi her eyi olduu gibi brakmakt. Dokunmamasnn nedeni, kandan
korkmas deildi. Zaten ortada kan denebilecek bir ey var myd? Kocasnn
doru drst kan bile yoktu. Yalnzca lrken evresini kirletmesini bilmiti,
o kadar. Therese halnn lekelenmi olmasna zlyordu. Ama buna karlk
imdi her ey onun olmutu ve bu gzel ev uruna birka lekeye herhalde
katlanlrd. Kitaplar hemen elden karacakt. Daha dne dek byle bir eyi
aklnn ucundan dahi geirebilir miydi? Ama yaam byleydi ile. Dnyaya
kazk kakacakmasna karsna her trl eziyeti ektiren, bir anda yaama
gzlerini kapayabilirdi. Therese her zaman bu gidiin sonu yok demi, ama
kocas ona konumay yasak etmiti. Yaad srece dnyada yalnzca o varm gibi davranmt. Gece on ikiden nce yatmamak ve karsna hi rahat
yz gstermemek; akl alr davran myd bu? Normal insan dediin saat
dokuz oldu mu yatar, karsn da rahat brakrd.
Yaz masasnn darmadank ve iler acs haline dayanamayan Therese, kayarak masann yanna gitti. Masa lambasn yakarak ktlarn arasnda vasiyetname aramaya koyuldu. Kocasnn dp lmezden nce byle bir belgeyi
hazrlam olduundan emin gibiydi. Ayrca ortada baka bildii miras olmadndan, kocasnn her eyini kendisine braktndan da kukusu yoktu.
Ne var ki Adan Zye dek satr satr okuduu bilimsel notlarn arasnda paraya
ilikin tek szck bulamad. st bilmedii dilde yazlarla dolu sayfalan gay et
dzgn bir biimde bir yana ayrd. Bunlar satldklarnda herhalde epey para
ederlerdi. Bir gn yemek yerlerken kocas, yazdklarnn altn deerinde olduunu, ama kendisinin yazmaktaki amacnn para olmadn sylemiti.
Bir saat boyunca her kd titizlikle okuyan ve bir yana koyan Therese, byk
bir fkeyle ortada herhangi bir vasiyetname olmadn anlad. Kocas hibir
ey hazrlamamt. Son nefesini verene dek yalnzca kendini dnen, karsnn geleceini ise aklnn ucundan dahi geirmeyen bir adam olarak yaamt.
Therese iini ekti ve vasiyetnameyi bulana dek srayla masann btn gzlerini aramaya karar verdi. Ama elini daha ilk kez all anda byk bir hayal

Elias Canetti 121

krkl ile karlat. Masa kilitlenmiti. Kocas anahtarlar daima pantolonunun cebinde tard. imdi aykla pirincin tam, diye dnd Therese. Koc asna elini dokundurmas olanakszd. Bir rastlant sonucu kan bir yerine bulasa, polis kim bilir ne sonulara varrd. Therese cesede iyice yaklat, eilip
bakt, ama ceplerin durumu hakknda herhangi bir fikir edinemedi. yice diz
kmekten de korkuyordu. nemli bir ie balamazdan nce eteini karmak,
detiydi. Eteini dzenli bir biimde katlayp halnn uzak bir kesine koydu.
Sonra cesedin bir adm tesinde diz kt, dengesini daha iyi salayabilmek
iin ban merdivene dayad ve sol elinin iaret parman yava yava koc asnn sa cebine daldrd. Ama fazla ilerleyemedi. Pek beceriksizce dmt
kocas. Parma, cebin derinliklerinde sert bir eye dokunur gibi oldu. Tam bu
srada merdivene de kan bulam olabileceini dnen Therese, dehete
kapld. Hemen ayaa frlayarak elini alnna, merdivene dayam olduu ksma
gtrd. Ama kan bulamad. Ne var ki vasiyetnameyi ve anahtarlar elde etme
yolundaki abalarnn sonusuz kal, cesaretini krmt. Bir eyler yapmak
gerek, dedi yksek sesle, ceset burada kalamaz ya! Eteini yine zerine
geirdikten sonra kapcy ard.
Kapc, yznde korkutucu bir ifadeyle: Ne var? diye sordu. alrken, basit
bir insan tarafndan rahatsz edilmekten holanmazd. Ayrca Therese, bir
lnn yaknnda olduklarn dnerek fslt halinde konumu olduundan,
kadnn ne sylediini de anlayamamt.
Kocam lm diyorum size, anlamyor musunuz?
imdi anlamt kapc. Anlamasyla birlikle de iinde birtakm eski anlar kprdanmaya balamt. Ama onlarn dediine hemen gvenemeyecek kadar
uzun bir sreden beri emekliye ayrlm bulunmaklayd. Bu yzden tam sevdii trden bir cinayet karsnda olduuna ancak yav a yava inanabildi ve
kukular aklndan kovdu, inanmasyla birlikle tutumunda da bir deime
oldu. Aynen polis olarak alt, gl olduu gnlerde, olaanst bir avn
peine dt zamanlar yapt gibi yzne zararsz, suya sabuna dokunmaktan kanan bir insann ifadesini verdi. imdi onu gren, ok zayf, i grmekten aciz bir insan olduu kansna varrd. Kkremesinin grtlandan
dudaklarna gelmesini engelledi. Her zaman dimdik hasmnn zerine dikilen
gzleri, yumuak ballkla yuvalarna ekilip tuzaa yatt. Dudaklar glmsemeye alt. Ancak sert ve dudan hemen stnde olan byklar, bunu en-

122 Krleme

gelledi. Bunun zerine yardma koan bir ift alkan parmak ucu, azn yanlarn bir glmseme biiminde yayd.
Katil kadn bitkindi ve hi kprdanmyordu. Kapc, stnde niformas olduu halde yarglarn nne gelerek ne yaplmas gerekliini anlatmaya balad.
Kamuoyunda geni yanklar brakacak olan bu davann ba tan, oydu. Savc,
o olmakszn hibir ey yapabilecek durumda deildi. Katil bakalarnn eline
dt takdirde yaptklarn tmyle yadsyacakt.
Salonda yanklar brakan bir sesle: Baylar! diye sze balad. Gazeteciler,
sylediklerinin her szcn yazmaklaydlar. nsana insanca davranmak
gerekir. Katil de nnde sonunda bir insandr. Ben, uzun bir sre nce emekliye ayrldm. Bo zamanlarmda sanklarn yaam ve davranlarn, yerinde
deyimiyle ruhsal durumlarn incelerim. Sana kar iyi davrandnz takdirde, katil kadn suunu itiraf edecektir. Ama sizi uyarmak isterim, baylar! Sana kar kt davranrsanz, o zaman katil yzszl ele alp her eyi yadsr,
mahkeme de suun katil tarafndm ilendiini gsteren kantlardan yoksun
kalr. Olaanst nem tayan bu adam ldrme davasnda bana gvenebilirsiniz. Ben burada iddiama makamnn tan olarak bulunuyorum. Fakat sorarm size baylar: iddia makamnn elinde benim gibi ka tank var? Hi! Tek
tank benim. Onun iin imdi beni dikkatle dinleyin. Bu i, yle sandnz k adar kolay deildir. Nitekim bu olayda da kolay olmamtr, nce kukulandm.
Ama hibir ey sylemeksizin, katili inceden inceye gzden geirmekle yetindim. Ancak merdivene geldikten sonradr ki azm ap konutum:
Zalim bir adamd, deil mi?
Therese, kapcnn yzndeki sevimli ifadeyi grr grmez byk bir korkuya
kaplmt. Bu ani deiikliin nedenini aklayamyordu. Elinden gelse, yine
barmaya balamas iin her eyi yapacakt. Adam her zaman yapt gibi yeri
titreten admlarla nden gitmiyordu. Byk bir yumuak ballkla Theresenin yannda yryordu. kinci kez sanki ona cesaret vermek istermi gibi:
Zalim bir adamd, deil mi? diye sorduunda Therese hl adamn kimden
sz ettiini anlayamamt. Oysa baka zamanlarda sylediklerini hemen anlard. Adam yine alkn olduu o eski abuk fkelenir haline dndrebilmek
iin: Evet, diye karlk verdi.
Kapc onu drtt. Kurnaz baklarn zerinde gezdirirken btn gcyle
sanki onu kocasnn zalimlii karsnda direnmeye arr gibiydi.
Bu durumda insann kendisini savunmas doaldr.

Elias Canetti 123

yle.
Bu arada bir kaza da olabilir.
Evet.
nsan dediiniz nedir ki? Bir anda snp gidebilir.
Haklsnz, snp gidebilir.
Btn bunlar yumuatc nedenlerdir.
yle.
Asl su kocanzn.
Evet
Belki vasiyetname de yapmamtr.
le bu olamaz!
Parasz yaanmaz ki!
Evet, yaanmaz.
Bu iler iin mutlaka zehir kullanmak, art deildir.
O anda Therese de bunu dnmt. Ama bir ey sylemedi. Neredeyse yakkl tezghlar bana byle yapmam tledi, ama ben kabul etmedim, diyecekti. Demedi. Ba polisle derde girebilirdi nk. O anda kapcnn da eski bir
polis olduunu anmsad. Adam hi kukusuz bu gibi konularda geni bilgi
sahibiydi. Therese biraz nce aklndan geirdiklerini syleyecek olsa: zehirlemek yasal olarak yasaktr, nasl yapabildiniz byle bir eyi? diye karlk verecekti. Therese ise hi niyetli deildi byle bir duruma dmeye. Zaten btn
su o yakkl adama, ad Grob olan ve Gross ve Annesi firmasnda basit bir
tezghtar olarak alan adama aitti, nce saat tam on ikiyi eyrek gee evine
geleceini syleyip Theresenin rahatn karmt. Sonra da baltay eline alp
kocasn uyurken ldreceini sylemiti. Therese ne buna, ne de zehirleme
iine yanamad halde, imdi bana bir sr bela kmt. Kocas lmse
bundan o mu sorumluydu? Gerek vasiyetname gerekse kocasnn braktklar
onun hakkyd. Gece gndz demeyip evde kalm, kocas iin parmaklarnn
derisi soyulana dek bir hizmeti gibi almt. Yalnz bana braklabilecek
bir adam deildi nk. Bir kez ona bir yatak odas takm saln almak iin
dar km, o kapdan kar kmaz kocas eyalar birbirine kalmt. Bunun-

124 Krleme

la da yetinmeyip merdivenlere trmanm ve dp lmt. Her eye ramen

Therese acmt ona. Bu durumda kadnn kocasnn mirasna konmasnda
yakk almayan bir yan var myd?
Therese merdivenlerden kp katlar geride braktka yitirmi olduu cesaretinin bir paracn yeniden edinmeyi baard. Kendi kendisini susuz olduuna inandrd. Bundan tesinin nemi yoktu. Polis istedii kadar gelebilirdi.
Dairenin kapsn, ierdeki deerli nesnelerin sahibi olduunu belli eden bir
yz ifadesiyle at. Yzndeki korkusuz ifade, kapcnn gznden kamamt.
Ama onun iin nemi yoktu bunun. Naslsa itiraf etmiti suunu bir kez. imdi
katille kurbannn karlaacaklarn dnp seviniyordu. Therese nden
gemesi iin ekilip yol verdi. Kapc gzlerini kurnazca krptrarak teekkr
etti. Bu arada Thereseyi biran bile gznden uzak tutmuyordu.
Kapc olup bitenleri daha ilk bakla kavrayvermiti. Merdivenin cinayet
ilendikten sonra Therese tarafndan cesedin zerine konduuna kuku yoktu.
O, byle numaralar yutacaklardan deildi. Btn mr byle olaylarn iinde
gemiti.
Baylar, daha sonra cinayetin ilendii yere gittim. Katile dnp: Merdiveni
kaldrmamda bana yardmc olur musunuz? dedim. Sakn bunu merdiveni tek
bama kaldramayacam iin yaptm sanmayn! sznn burasnda
pazlarn iirdi, Ama katilin yznn nasl bir ifade alacan grmek istiyordum. Yzdeki ifade, her eyin anahtardr. Bir insan hakknda kafanzda
biriken btn sorularn karln onun yzn okuyarak bulabilirsiniz!
Daha konumasn bitirmemiti ki, merdivenin kprdandn grerek ard.
Bir an iin profesrn lmemi oluuna baya zlr gibi oldu. Bu yzden ba
tann konumasnn byk bir blm, grkemliliini yitirme tehlikesiyle
karlamt. Kapc grev bandaki bir memurun yryyle merdivenin
yanna gidip tek eliyle kaldrd.
Henz kendine gelmekle olan Kien, aclar iinde kvranmaktayd. Ayaa kal kmaya altysa da baaramad.
Yine eski haline dnm olan kapc: Fakat bu lmemi! diye bararak profesrn ayaa kalkmasna yardm etti.
Therese gzlerine inanamyordu. Ancak Kien iki bklm, ama bu haliyle bile
kendisine yardm eden kapcdan daha uzun, dorulup da zayf bir sesle: u

Elias Canetti 125

kahrolasca merdiven! dedikten sonradr ki kocasnn hayatta olduunu anlayabildi.

Ama ok alaka bir ey bu! diye bard crlak sesiyle. Yakk alr ey deil
bu! Drst bir insan nasl olur da byle davranabilir! Rica ederim! imdi herkes ne dnr bizim hakkmzda!
Kapc: Kes sesini geveze kar! diyerek onun yaknmalarn azna tkad.
abuk doktoru ar! Ben de bu arada profesr yatana gtreyim.
Profesrn zayf bedenini srtlayp dar, hole kard. Yatak burada, dier
eyalarn arasndayd. Kien elbiseleri karlrken hi durmakszn: Ben baylmadm, ben baylmadm, diye sylenip duruyordu. Ksa bir sre iin bile
olsa bilincini yitirmi olmak, arna gidiyordu. Kapc kendi kendine: Bu
adamcazn iskeletinde hi adale yok mu? diye sorarak ban sallad. nndeki iskeletin ackl grn, kafasndaki davann grkemli grntsn
tmyle silmiti.
Bu arada Therese de doktoru armak zere dar frlamt. Ancak sokaa
adm attktan sonra kendini biraz toparlayabildi. Elinde odasnn bulunduunu ve bunun yazl szlemeye balandn dnerek kendini avutmaya
alt. Yalnz arada srada hafife hkryor ve mrldanyordu:
Olacak ey mi bu! lm adam yaasn, olacak ey mi bu!

Hasta Yata
KAZADAN all hafta sonra Kien hl yataklayd. Doktor hastay yoklamaya
geldii gnlerden birinde Thereseyi bir keye ekip biraz konutu:
Kocanzn hayatla kalmas ya da kalmamas, sizin bakmda gstereceiniz
titizlie bal. imdiden kesin bir ey syleyebilmem olanaksz. nk bu cidden tuhaf olay hakknda daha gereince aydnlanabilmi deilim. Neden beni
daha nce armadnz? Salk savsaklamaya gelmez!
Kocamn grn hep byledir, diye karlk verdi Therese. Bugne kadar
hastaland da hi grlmemitir. Ama insanlar arada srada hastalanmazsa
doktorlarn hali ne olur?
Bu aklama doktoru tatmin etmeye yetti. Artk hastasnn iyi ellerde olduundan emindi.
Kien yatanda hi rahat deildi. Btn kaplar istei dnda kapatlm, yalnz
imdi Theresenin yatak odas olarak kulland odaya geen kap ak braklmt. Oysa Kien, kitapln dier odalarnda olup bitenleri de bilmek istiyordu. Balangta yerinden hi kmldayamayacak kadar bitkindi. Daha sonralar bak gibi saplanan sanclara karn bedeninin st ksmn yandaki odann kar tarafa rastlayan duvarn grmesine yetecek kadar ne emeyi baard. Grd kadaryla fazla bir deiiklik olmamt o kesimde. Bir keresi nde yatandan kp sendeleye sendeleye kapnn eiine kadar gitti. Yerinden
kalkabilmi olmann sevinciyle, daha br odann iine bakamadan ban
kapnn pervazna vurdu. Kendinden geerek oraca ylverdi. Olaydan hemen sonra onu bulan Therese, ceza olsun diye onu iki saat olduu yerde brakt. Sonra srkleyerek yatana gtrp yatrd, ayaklarn da kaln bir iple
balad.
Therese imdiki yaamndan aslnda ok memnundu. Yeni yatak odas takm,
verilen paraya demiti. Yakkl tezghlarn ansnn etkisi altnda bu takma
sevecenlikle balanan Therese, yatak odasnda kalmaktan byk bir sevin
duyuyordu. br iki oday kilitlemi, anahtarlar da zellikle bu ama iin
eteinin iine diklii gizli bir cepte saklamt. Bylece elindekilerin hi olmazsa bir kesimini her zaman yannda tayabiliyordu. Kocasnn yanna ise istedii kadar girip kabiliyordu; nihayet ona baktna gre bu, hakk saylrd.

Elias Canetti 127

Hem bu grevini gereince yerine getirip gnlerce bakm, akl banda ve

gvenilir bir adam olan doktorun sylediklerini aynen uygulamt. Bu arada
yaz masasnn gzlerini de aratrm, ama herhangi bir vasiyetnameye rastlayamamt. Hastann ateli dleri arasndaki sayklamalarndan, bir erkek
kardei olduunu renmiti. O gne dek kocas bundan hi sz etmedii iin,
bu kardein yalnzca kendisini zarara sokmak iin yaayan bir dzenbaz olduuna inanmt. Ne zaman ortaya kaca ise belliydi artk: bunca zntlere
gs gerdikten sonra, tam mirasa kavuaca srada Theresenin karsna
dikilecek ve paralar elinden almak iin kim bilir ne dolaplar evirecekti. Kocas atein etkisi altnda sayklarken kendi kendisini ele vermiti. Therese
kocasnn ldkten sonra da yaamaya devam etmi olmasn bir trl unutamamt: ama bir vasiyetname yapmak borcu olduundan onu affetmiti. Nerede olursa olsun, varln her an kocasna duyurmasn biliyordu. nk
sabahtan akama dek evin her yanndan duyulabilecek kadar yksek sesle
konuuyordu. Kocas ok zayf dm olduundan, doktor konumasn y asaklamt. Bu yzden azn at zaman kocasnn kendisine engel olmas
olana da kalmamt. Konuma yntemini birka haftada adamakll gelitirmiti; aklna ne gelirse sylyordu. Bir zamanlar dnd, ama sylemeyi
hibir zaman aklndan geirmedii szckler, szck haznesini zenginletirmiti. Yalnzca kocasnn lmne ilikin konulardan sz etmiyordu. Kocasnn
iledii suu, daha genel szlerle tanmlyordu.
Koca, karsnn ona bakmak iin kendini harcarcasna gsterdii abalara
layk deil. Kadn kocas iin elinden geleni yapyor; ama buna karlk koca
kars iin ne yapyor? Hi. Dnyada sanki yalnz kendisi varm gibi davranyor. Kadn da bundan tr kendisini savunuyor ve kocasna grevini anmsatmak zorunda kalyor. Yanllar dzeltilebilir. Bugn yaplmam olan, yarn
yaplabilir. Biri lnce dierinin a kalmas, ancak kar-kocann birlikle notere
gidip bir vasiyetname yapmalaryla nlenebilir. Gnn birinde herkes lecek;
bu, doann kanlmaz yasas. Ben yaammda her eyin dzenli olmasn
isterim. ocuklarm yoksa da ben varm ve ben de bir can tayorum. Yalnzca
ak, karn doyurmaz. Kan-koca demek, birbirini dnen iki insan demektir.
Amacm, kocam herhangi bir ekilde sulamak deil. Ne var ki her an kocama
gz kulak olmam gerekliinden, bir dakika bile rahat yz gremiyorum. nk yine bayldnda skntsn ben ekeceim.
Therese szlerini bitirince konumasn batan alyor, ayn szleri gnde birka kez yineliyordu. Kien, onun konumasn artk szc szcne ezber-

128 Krleme

lemiti. Cmlelerin aralarnn uzunluk ya da ksalklarna gre Theresenin

hangi konuya arlk vereceini nceden kestirebiliyordu. Hi deimeksizin
srp giden gevezelii, Kienin kafasndaki btn dnceleri kovuyordu.
Sylenenleri duymamak iin balangta kulaklarn birtakm savunma hareketlerine altrmaya almt. Ama bu aba, karsnn sesini duymasn engellememi, yalnzca kulaklarnn belirli aralarla ritmik biimde titremeye
almasna yol amt. Yatt yerde ok bitkin olduundan, kolunu bana dek
kaldrp kulaklarn parmaklaryla da tkayamyordu. Bir gece birdenbire kulaklarnn yannda birer kapak beliriverdi; tpk gz kapaklar gibi bunlar da
istedii zaman ap kapayabiliyordu. Belki yz kez denedikten sonra gld.
Kapaklar ok iyi iliyor hi ses geirmiyordu. Sanki onun imdat arsn duymuasna anszn ve eksiksiz bir biimde bann iki yannda biti vermilerdi.
Sevincinden kendini imdikleyen Kien bu yzden uyannca kapaklarn yerini
yine eskisi gibi kulak kepelerinin alm olduunu grd: kapaklar dnde
kalmt. Ne kadar byk bir adaletsizlik diye dnd. Azm istediim zaman ve istediim sklkla kapayabiliyorum. Oysa bu denli iyi korunmu olan
bu organn grevi nedir? Yalnzca besinlerin vcuda girmesine yardm etmek.
Buna karlk kulaklar, her trl saldrya ak!
Therese yatann yanna geldii zaman, uyurmu gibi yapyordu. Therese de
eer keyfi yerindeyse, alak sesle: Uyuyor, diyordu. Ama yerinde deilse,
yksek sesle: Resmen yzszlk bunun yapt! diye baryordu. Keyfinin
yerinde olmas ya da olmamas kendi elinde deildi. Kzgnl ya da neesi,
monolounun o anda syledii cmlelerine balyd. Artk tmyle kendi szcklerinden rl bir dnyada yaamaklayd. Szgelimi: Yanllar dzeltilebilir derken, dudaklarnda bir glmseme beliriyordu. O zaman yanll dzeltmekle ykml olan uyuyor olsa bile kzmyordu salnn yerine gelmesi iin ona bakmaktayd ve bugn yaplmam olan, yarn yaplabilirdi. Ondan sonra kocas lse de artk bir sakncas yoktu. Buna karlk o anda aklndan kocasnn dnyada tek banaym gibi hareket elliini geiriyorsa, karsndakini uyuyor grmek, fkesini daha da artryordu. Kendisinin de bir can
tadn tantlamak amacyla: Resmen yzszlk bunun yapt! diye barp kocasn uykusundan sratyordu. Neredeyse saat ba ona bankadaki
hesabnn miktarn ve parann tamamnn ayn bankada olup olmadn soruyordu. Parann tmnn ayn bankada bulunmasna hi gerek yoktu. Therese, bir ksmnn bir yerde, bir ksmnn da baka bir yerde olmasna razyd.

Elias Canetti 129

Kienin karsnn kitaplarna gz diktii yolundaki kukusu, anmsamaktan

holanmad o felaket gnnden bu yana gcnden epey yitirmiti. Artk
kesinlikle anlamt: Kars ondan bir vasiyetname istiyordu; iinde yalnzca
paraya ilikin tasarruflarn yer alaca bir vasiyetname. Ve bu nedenden tr
karsna adeta bir yabanc gzyle bakyor, her konumaya baladnda syleyeceklerini nceden szc szcne ezbere bildii halde, onu karsnda
bir bilmece olarak gryordu. Therese, ondan on alt ya bykt. Byk bir
olaslkla ondan ok nce lecekti. Bu durumda hibir zaman eline geemeyecek olan bir para nasl oluyor da kadnn gznde deer tayabiliyordu? Eer
bu sama dnceyi kitaplar iin beslemi olsayd, elini ayn biimde kitaplara
uzatsayd, aralarndaki doal dmanla karn yine de Kienden daha bir
anlay grebilirdi. Buna karlk srekli olarak parayla ilgilenmesi, yalnzca
bu konuda direnmesi, Kien iin bir bilmeceydi. Para, Kienin dnebilecei en
deersiz, en nitelikten yoksun nesneydi. Paraya hibir emek ve aba harc amakszn, miras yoluyla kolaycack konuvermi olmas, bu dncesini dorulamyor muydu?
Bazen merak stn geliyor, bu yzden Theresenin ayak seslerini duyduu
zaman kapad gzlerini yine ayordu. Karsnda durmakszn vasiyetnamelerden ve paradan sz ediinin nedenini aa vurmaya yardmc olabilecek bir
deiiklik, o gne dek yabancs olduu bir davran grmeyi, zgn bir ses
duymay umut ediyordu. Ama kendini en rahat hissettii zamanlar, Thereseyi,
btn kltrne ve zeksna karn yine de aklayabilmekten aciz kald
sorunlar soktuu kategoriye sokabildii zamanlard. Delilere ilikin tasarm,
kabataslak ve yalnd. Onlar en elikili davranlarda bulunan, ama her eyi
ayn szlerle anlatan insanlar olarak tanmlyordu. Bu tanmlamaya gre Therese kendisinin tersine hi kukusuz bir deliydi.
Her gn profesr yoklamaya gelen kapcnn gr ise farklyd. kadna
kald takdirde ondan hibir ey bekleyemeyeceini kesinlikle biliyordu. Bu
yzden aylnn gelecei konusunda iinde kukular belirmeye balamt.
Profesr yaad srece yksek aylnn verileceinden emin olabilirdi. Ama
ayn gveni bir kadna duyabilir miydi? Bu kukular yznden gnn normal
ak dna kan adam, artk her gn lenden nce tam bir saat profesrn
yatann baucunda nbet tutmaya balamt.
Therese, adam geldiinde tek sz sylemeksizin Kienin odasna sokuyor ve
onu ok baya bulduundan, odadan derhal kyordu. Adam oturmazdan

130 Krleme

nce ac bir alayla dolu baklarn sandalyede gezdiriyordu. Ondan sonra da

ya: Bu sandalye beni tayacak, ha? diyor, ya da acyan bir ifadeyle sandalyenin arkaln okuyordu. O oturduu srece sandalye batmakta olan bir gemi
gibi sarslp atrdyordu. Kapc oturmak nedir unutmutu. Gz deliinin bandayken diz kerdi. Dvrken ayakta dururdu. Uyurken de yatar durumda olurdu. Bundan tr oturmaya vakti kalmyordu. Sandalyeden gelen sesler ve sarsntlar bir an iin kesilse, hemen huzuru kaar, bacaklarna bakard.
Kesilen konumasn, ancak bacaklarnn her zamanki parmak srtc gcn
yitirmediinden emin olduktan ve sandalyenin sarsntlaryla atrtlar yine
baladktan sonra srdrrd.
Kadnlar eek sudan gelinceye dek dvmek gerek. Bu iyi, bu kt demeksizin
hepsini. Bugn elli dokuz yandaym. Tam yirmi yl evli kaldm. Neredeyse
mrmn yars. Karm yanmdan hi eksik olmad. Onun iin iyi tanrm kadnlar. Ne denli cani ruhlu olduklarn ok iyi bilirim. Bugne dek zehirle ilenmi cinayetleri yle sayn bir, profesr. Bir sr kitabnz var; ap bakn
bir. Kar milleti korkaktr. yi bilirim bunu. Karmda dil uzatan bir erkek olsa,
bir vururum, mr boyu unutmaz. utan sen kim oluyorsun da bana dil uzatyorsun, derim. Oysa karnzdaki kadn olunca, iin rengi hemen deiiverir.
Hemen kaverirler elinizden. Buna yumruklarm zerine bahse girebilirim.
Bouna konumuyorum; bakn, siz de grn. zerinde bahse girilmeye deer
yumruklardr bunlar. Bir kadna ne sylersem syleyeyim, kl n bile kprdatmaz. Neden kprdatmaz? Korkar da ondan! Peki neden korkar? Tabii korkaktr da ondan! Bugne varana dek ka kadna nasl dayak attm cidden
grmenizi isterdim! Karm, mr boyu rklerden kurtulamad. Kzma gelince, topra bol olsun, severdim onu. Szcn tam anlamyla tepeden trnaa kadnd. Ona dayak atmaya daha kkken baladm. Bak dinle, derdim
karma kza dokunmamla birlikte karm haykrmaya balard evlendiinde nasl olsa bir erkekle yaamay renmek zorunda kalacak. Onun iin daha
imdiden kkken renmeli kendisini neyin beklediini. Yoksa evlendii nin
ikinci gn kocasn brakp kaar. Oysa ben de kzm asla karsn dvmeyi
bilmeyen birine vermek niyetinde deilim. Bylesine erkek bile demem ben.
Erkek dediin dvebilmeli karsn. Ben, yumruklar yanaym. Evet, byle konuurdum ile. Ama ie yarar myd dersiniz? Ne gezer? Karm, kzn nne
dikilince bu kez ikisini birden elden geirmek zorunda kalrdm. nk kadn
milletinin szyle hareket etmem. Bana gre deil bu. Dayak fasl balar balamaz siz de duyardnz ya nasl bardklarn! Herkes ayaa kalkar, btn
apartman sakinleri bizi dinlemeye koyulurlard. Binada kim varsa bana sayg

Elias Canetti 131

duyard. Siz barmay keserseniz, ben de daya keserim, derdim. Bunu duyunca bir sre t karmazlard. Biraz bekledikten sonra, yine barp barmayacaklarn anlamak iin bir deneme yapardm. nk istediim, ne olursa
olsun gk dememeleriydi. Daya hibir zaman bir rpda kesmez, sa yumruumla birka darbe daha indirirdim. Byle yapmazsam formdan dme tehlikesiyle karlaabilirdim, bilmem anlatabiliyor muyum? Dayak atmak bal
bana bir sanattr aslnda; ben bunu bilir, bunu sylerim. Dayan nasl atlacam renmek gerek. Sz gelimi bir arkadam yumruunu hemen karsndakinin karn boluuna indirir. Yumruu yiyen yere ylr, bilincini yitirir ve
artk bir ey duymaz olur. Arkadama bakarsanz, yerde yatan artk hi kprdayamayacan dan, kendisine rahat rahat dayak atlabilir. Oysa yiyen bir ey
duymadktan sonra ben daya ne yapaym? Baygn insana, naslsa duymay aca iin, el kaldrmam. Tm yaamm boyunca byle yaptm. Oysa asl nemli
olan, bir erkein karsndakini hi bayltmadan dvmeyi renmesidir. Dvlen, sonuna dek ayk kalmal. Ancak buna dvmek derim ben. Dve dve ldrmek, g bir i deildir. Herkes yapabilir bunu. Bakn, bir yle yapsam,
beyniniz kafatasndan dar fkrverir. Yoksa inanmyor musunuz? Ama ne
dnrseniz dnn, ben kendini beenmi bir insan deilim. Yine syly orum: bunu herkes yapabilir. Halta siz de yapabilirsiniz, sayn profesr. Tabii u
anda yaparsnz demiyorum, nk lm deindesiniz...
Kien, yumruklarn yazdklar kahramanlk destanlarnn etkisiyle bymeye
baladklarn grd. Bu yumruklar, ait olduklar adamdan da byktler. ok
gemeden btn oday doldurdular. stlerindeki kzl kllar da bu tempoyla
orantl olarak byyor ve kvrak hareketlerle kitaplarn tozunu alyordu.
Yumruklar br odaya geerek anszn yatanda beliren Thereseyi ezdiler.
Etek, onlarn basksyla ve byk grltlerle para para oldu. Kien, bir an
iin canlanan bir sesle: Yaamak gzel ey! diye bard. Kendisi ylesine
nemsiz ve zayft ki, hibir eyden korkmasna gerek yoktu. Ne olur ne olmaz
diye her zaman olduundan daha az yer kaplamaya alt. Gvdesi, stnde
yatt araf kadar incelmiti. Dnyadaki yumruklarn hibiri ona bir ey
yapamazd.
Kapc, bu gl kuvvetli ve sadk yaratk, grevini gerekten ok abuk yerine
getiriyordu. Geleli henz bir eyrek olmasna karn, artk Therese diye biri
kalmamt. Bu kuvvetin nnde herhangi bir eyin dayanabilmesi olanakszd. Ne var ki iini bitirdikten sonra kalkp gitmeyi unuttu ve belirli bir amac
olmakszn daha eyrek oturduu yerde kald. Geri kitaplara bir zarar

132 Krleme

dokunmuyordu ama Kien yine de yava yava huzurunun kamaya baladn

hissediyordu. Bir yumruk hibir zaman bu kadar ok konumamalyd; konutuu takdirde dinleyen, onun gerekle syleyebilecei hibir eyi olmadn
anlyordu. Onun grevi vurmakt yalnzca. Bir kez bu grevini yerine getirdi kten sonra ya kalkp gitmeli, ya da en azndan susmasn bilmeliydi. Ne var ki o,
bir hastann sinirlerini ve isteklerini pek gz nnde tutmakszn hep tek bir
konu zerinde durmakta direniyordu. Geri balangta biraz olsun anlay
gsteriyor ve Kieni memnun etmek amacyla, kadnlar diye adlandrlan o
caniler alayn ele alyordu. Gelgelelim kadnlarn hesabn yle bir tamamlayagrsn; ondan sonra yalnzca tek bir eyden, durmakszn hep kendinden
sz etmeye balyordu. Yumruk, genliinin en parlak alarndaki kadar glyd; ama te yandan da artk anlarn sk sk ve ayrntl olarak anlatld bir
yaa ulamt. Bu yzden Kien, yumruklarn zaferlerle dolu gemiinin yksn dinlemek zorunda kalyordu. Bunu yaparken gzlerini de kapayamyordu. Kapad takdirde, yumruklarn altnda yamyass olmak tehlikesiyle karlaabilirdi. Kulaklarnda gerekten kapak bulunsa bile ie yaramazd; bylesine gr bir sesi hibir ey boamazd.
Ziyaret sresinin yars dolduktan sonra Kien, eski ve oktan unuttuunu sand arlarn verdii acyla inlemeye balyordu. Daha ocukluk yllarndan
balayarak, ayaklarndan yana hep glk ekmiti. Aslnda doru drst yrmeyi hibir zaman renemedii sylenebilirdi. Beden eitimi derslerinde
srekli olarak barfiks aletinden derdi. Bacaklarnn uzunluuna karn snfn en kt koucusuydu. retmenleri, onun beden eilimi derslerindeki bu
baarszln olaand diye nitelendirirlerdi. Geri kalan derslerde stn
bellei sayesinde snfnn birincisiydi. Ama neye yarar? Gvdesinin gln
biimi yznden gerekte kimse tarafndan saylmamt, rencilii boyunca
saysz elmeler taklm, o da uslu uslu bunlarn hepsinde tkezlemiti. Klar
arkadalarnca kardan adam yerine kullanlyordu. Onu yere yuvarlarlar ve
gvdesi, karn dolgunluu ile normal bir gvdenin boyutlarna kavuana dek
dndrrlerdi. Bunlar, Kieni en ok ten, ama ayn zamanda da en yumuak dler olmutu. Buna ilikin anlan ok karkt. Btn yaam saysz
dlerden rlme bir zincirdi aslnda. Ama bu dlerin sarsntlarn atlatabilmiti; kendi aclarndan yaknmazd. Ne zaman ki genellikle byk bir
titizlikle gizli tuttuu bir liste kafasnn iinden gemeye balard, ite o zaman
ac eker, bir aresizlik duygusu benliini kaplard. Bu, yaam boyunca dnm olduu masum kitaplar gsteren bir listeydi. Eksiksiz dzenlenmi
olan bu tutanakta, her olayn saati ve gn belirtilmiti. Sonra maher gn-

Elias Canetti 133

nn trompetilerini grd. Bunlarn on ikisi de kapcyd aynen kendi oturduu binann kapcs gibi. Yanaklar imiti. Kollar adaleliydi. Trompetlerinden fkran dm kitaplar listesi, Kienin kulaklarnda patlyordu. Kien,
korkusuna ramen Mikelanjn zavall trompetilerinin haline glmekten kendini alamad. Bunlar, yzlerinde acnas bir ifadeyle bir keye bzlmler,
trompetlerini de arkalarna saklamlard. Gl kuvvetli kapc larn nnde
uzun silahlarndan utanarak teslim oluyorlard.
Den kitaplar listesinde, 39 numarada Paral Askerlerin Silahlandrlmas ve
Eitimi adl eski ve kaim bir cilt kaytlyd. Kitap byk bir grltyle merdivenden yuvarlanr yuvarlanmaz trompet alan kapclarn tm, paral askerlere1 dnverdi. Kien byk bir cokuya kaplmt. Kapc, aslnda bir paral
askerdi; bundan baka bir ey olmas dnlebilir miydi? Salam yaps, gr,
kulaklar sar edici sesi, paraya tap, kadnlarn nnde bile krlmayan
delice cesareti, olur olmaz bbrlenmesi evet, bunlarn tm ancak paral
askerlerde rastlanlan niteliklerdi.
Artk Kien iin yumruun korkutucu bir etkisi kalmamt. imdi nnde oturan, tan olduu tarihsel bir grnmden baka bir ey deildi. Bu yaratn
ne yapabilip ne yapamayacan iyi biliyordu. Tyler rpertici aptall, doal
saylmak gerekirdi. Bir paral asker nasl hareket ederse, o da yl e yapyordu.
Zavallck ok ge kalmt! Yirminci yzylda kalkp dnyaya bir paral asker
olarak gelmiti; btn gn boyunca yannda tek kitap olmakszn, yapayalnz o
karanlk deliinde oturuyordu. Ait olduu devirden frlatlp atlm, srgne
gittii yzyla da tmyle yabanc kalmt! Kapc istedii kadar bbrlenedursun, 16. yzyln balar, artk ok uzaklarda kalmt ve bu uzaklk, onu
eritmi, bir hie indirgemiti. Bir insann hakkndan gelebilmek iin onu tarihte ait olduu devre yerletirmek, yeterliydi.
Kapc saat tam on birde gitmek zere kalkard. Dakik olma bakmndan profesrle tam bir uyum ierisindeydiler. Giderken yine geldii zaman yaptn
yapar, acyan baklarn sandalyede dolatrrd. Sonra: Henz dalmam,
sapasalam, der ve sa yumruunu, bu darbeyi de sabrla karlayan sandalyeye indirerek sylediini kantlard. Ama be para vermem! dedikten sonra
da, krlan bir sandalyeye karlk profesre para vermek dncesi ok kom i1

Paral asker, Almancadaki Landsknecht karlnda kullanlmtr. Landsknecht, ortaada Avrupada paral askerler iin kullanlan szcktr ve bu zelliin gz nnde tutulmas gerekir. Nitekim yaptn ngilizce evirisinde Landsknecht szc aynen braklmtr. (evirenin notu.)

134 Krleme

ine gittiinden brrcesine kahkaha atard. Hi elinizi uzatmayn, Profesr! nk benim elime geen salam kalmaz. Hoa kaln! O kadna da bir ey
yapmaya kalkmayn! yle yal karlardan hi mi hi holanmyorum. Kadnn
bulunmadn bilmesine ramen, yandaki odaya dmanca bakmaktan kendini alamazd. Ben kadnn gencinden holanrm. Sz gelimi topra bol olsun
kzm, benim iin tam biilmi kaftand! Neden mi? Kzmd da ondan! Genti,
kadnd ve babas olduum iin ona istediimi yapabilirdim. Ama gelin grn
ki imdi o da ld. erdeki cadaloz ise hl yayor.
Bu szlerden sonra ban sallayarak odadan kard. u yeryzndeki adaletsizlii hibir zaman ve hibir yerde profesrn yannda olduu kadar hissetmiyordu. Aada, blmesindeyken dnmeye ayracak zaman olmuyordu.
Ama tabutundan kp da profesrn yksek tavanl odalarna girer girmez,
lm dncesi kafasn kurcalamaya balyordu. Aklna kz geliyordu, ama
lm deindeki profesr gryordu nnde, yumruklarna i bulamad
iin de istedii gibi korkutucu olamad duygusuna kaplyordu.
Kien ise ayrlrlarken onu gln buluyordu. Geri stndeki giysiler adama
yakyordu, ama artk zamanlar ok deimiti. Kien, tarihsel yntemi her
zaman uygulama olana bulamayna zlyordu. Bildii kadaryla, tm
uygarlklarn ya da ilkelliklerin tarihinde Thereseyi yerletirebilecei bir yer
yoktu.
Bu ziyaretler her gn ayn biimde srp gidiyordu. Kien, gnlk ziyaret sresini ksaltmaya kalkmayacak kadar akllyd. Therese dvlerek ldrlmezden nce, baka deyile yumruklarn hakl ve yararl hedefi ayakta kald
srece, Kienin o yumruklardan korkmasna neden yoktu. Korku, aclarn gizli
listesini artracak denli younlamadka, paral askerler aklna gelmiyordu; kapc da bu srete henz paral askere dnmyordu. Adam saat onda
kapdan ieri girdiinde, Kien yle diyordu byk bir sevinle kendi kendis ine: te Thereseyi parampara edebilecek, tehlikeli bir insan, Kien her gn
Theresenin ykmna yeniden seviniyor ve iinden yaama vgler dzyordu; yaam bundan nce de tanmasna karn, vecek bir neden grmemiti.
Ne maher gnn, ne de Sistin Kilisesinin trompetileri ile rastlantya
bal biimde alay etmeyi savsaklyordu; titizlikle kayda geirilen bu grevleri gnlk yaamnn zorunlu bir paras olarak yerine getiriliyordu. Belki de
karsnn glgesi altnda geen bu uzun haftalarn kasvetini, basksn ve buz
gibi atmosferini, her gn yapt bir yeni buluun kendisine kazandrd g
ve yrekliliin araclyla atlatabilmiti. Bir bilgin olarak bulular, yaamnn

Elias Canetti 135

odak noktas niteliindeki byk olaylar arasnda yer almaklayd. imdi hibir ey yapmadan ylece yatyor almasnn eksikliini duyuyordu; bu yzden kendini zorlayarak kapcnn gerek yzn, baka deyile paral asker
olduunu her gn yeniden ortaya karmaya alyordu. Kapcy bir lokma
ekmekten, zaten az yedii ekmekten daha ok gereksinmekteydi. Kapc, Kien
iin bir lokma alma yerine geiyordu.
Ziyaret saatleri boyunca Therese de bo durmuyordu. Kienle konutuklarn
daha ilk seferinde dinledii kapcy, o aalk adam eve al masnn tek nedeni, zaman kazanmak istemesiydi. nk kitaplarn bir listesini yapmaktayd.
Kocasnn kitaplar ters evirmesi, Thereseyi dndrmt. Ayrca varln
yeni rendii erkek kardein gnn birinde ortaya kp, en deerli paralar
gtrmesinden korkuyordu. Kitaplarn gerek saysn bilmek ve aldatlmasnn nne gemek iin bir gn, kapc hastann yannda kadnlara svp sayarken, nemli iine yemek odasnda balad.
Eski gazetelerin yazsz kenarlarn kestikten sonra, bunlarla birlikle kitaplarn
nne gitti. Kitaplardan birini ald, adn bir kez iinden, bir kez de yksek
sesle okuduktan sonra, uzun kt eritlerden birinin stne yazd. Her harfi
yazarken unutmamak iin adn tmn yineliyordu. Harflerin says ok olduunda, szckler yinelendii oranda Theresenin aznda tuhaf bir deiime
uruyordu. Bir adn banda yer alan B, D ya da G gibi yumuak sessiz harfler
giderek sertleiyor, sertleiyordu. Sert eylerden holanrd. Sert kurun kaleminin gazete kdn yrtmasn nlemek iin aba harcamak zorunda kalyordu. Nasrl parmaklarndan bir sr byk harf kyordu. Uzun bilimsel
balklar kzdryordu Thereseyi, nk bunlar bir utan teki uca dein sdrmak olanakszd. Therese ise hem daha gzel grnsn, hem de saymas
daha kolay olsun diye, her kitap iin bir satr ayrmaya karar vermiti. Bu yzden satrn sonuna geldiinde, bir bal yarda kesiyor ve iine yaramayacak
olan teki yarya bo veriyordu.
En sevdii harf o harfiydi. O yazmaya okuldan alknd. (O larnz Thereseninkiler gibi gzel kapatmalsnz, derdi hep retmenleri. Aranzda en iyi
Olar Therese yazyor. Sonra Therese, ayn snfta kez kalmt, ama bunun
suu kendisinde deildi. Su retmenindeydi. Sonunda kendisininkilerden
daha gzel Olar yazmaya balad iin Thereseyi ekememiti. Herkes,
Olarn getirip Thereseye yaptrmt, retmenin Osunu ise kimse kopya
etmek istememiti.) Bu yzden Olar istedii kadar kk yazabiliyordu. Ter-

136 Krleme

temiz ve dzenli yazlm yuvarlaklar, kendilerinin kat byklkteki komularnn arasnda boulup kalyorlard. Bir balkta ok sayda O harfi bulunduunda, Therese nce bunlarn ka tane olduunu sayyor, btn Olar abucak satrn sonuna yazdktan sonra, bata bo kalan blm, gereken ksaltmalar yaparak yazd balk iin kullanyordu.
Biten kt eritlerin altna bir izgi ektikten sonra, eritte bulunan bal klar
sayyor, kan sayy nce aklnda tutuyor saylar tutmak bakmndan bellei glyd kez yapt hesap sonucu deimedii takdirde bu sayy
yazyordu.
Harfleri, harflere kout olarak da yuvarlaklar haftadan haftaya klyordu.
On erit dolduktan sonra, bunlar stlerinden zenle birbirlerine dikildi ve
bylece oluan 603 kitaplk liste, Theresenin varnn younun yeni ve g
abalar sonucu kazanlm bir paras olarak etekliin yeni dikilen cebinde,
anahtarlarn yanna sakland.
Yaklak hafta kadar sonra Therese, saysz kez yazmak zorunda kalaca
Buda adna rastlad. Bu adn ierdii yumuak sesler ok houna gitti. O yak kl gen adamn ad da bu olmalyd ite, yoksa Herr Grob deil. T herese,
merdivenin tepesinde gzlerini kapayarak, elinden geldiince yumuak bir
sesle Herr Puda dedi. Bylece Budann zgn ad olan Pula, Herr Pudaya
dnm oldu. Buda tarafndan tannd duygusuna kaplan Therese, kitaplarnn sonu gelmek bilmediinden onunla vnd. Ne kadar gzeldi konumalar! stelik btn bu kitaplar da yazmt. Kitaplarn iine bir bakmay ok
isterdi. Ama zaman yoktu buna.
Herr Pudann varl, Thereseyi acele etmeye zorlad. ok ar ilerlediini
anlamt kadn, gnde bir saat ok azd. Bunun zerine uykusundan zveride
bulunmaya karar verdi. Merdivenin tepesinde uykusuz geceler geirerek,
okudu ve yazd. Saygdeer kiilerin saat dokuz oldu mu yattklarn unutmutu. Drdnc haftada yemek odasnn iini bilirdi. Kazand baar nedeniyle
gece yaamndan zevk duymaya balam, kendini ancak elektrik harcad
zamanlar mutlu hisseder olmutu. Kiene kar davranlarnda da eskiye
oranla imdi kendinden ok daha emindi. Eski cmleleri yeni bir vurguyla
sylyordu. imdi daha ar konuuyor, ama szckleri stne basa basa ve
belli bir grkemle sylyordu. Kien, oday ona kendi istei ile b rakmt.
Kitaplarn ise Therese, kendi aln teriyle kazanyordu.

Elias Canetti 137

Sra kendi yatak odasna geldiinde, Therese iindeki son korku krntlarn
da yenmi bulunuyordu. Artk gpegndz kocas yandaki odada uyank
yatarken merdivene kyor, eline bir erit alarak kitaplara kar olan grevini yerine getiriyordu. Hi ses karmamak iin de dilerini skyordu. Artk
konuacak zaman yoktu, ok dikkat etmesi gerekiyordu, yoksa bir kitabn
balnda yanllk yapabilir ve ie batan balamak zorunda kalabilirdi. Asl
nemli konu olan vasiyetnameyi de unutmuyor ve kocasna eskisi gibi zenle,
zveriyle bakyordu. Kapc geldii zaman ise almasna ara verip mutfaa
gidiyordu. O grltl adam, Thereseyi iinde ancak rahatsz ederdi.
Kien, hasta yatt altnc ve son hafta biraz daha rahat soluk almaya balad.
Kesin sezgileri artk gereklemiyordu. Therese, konumasn anszn yarda
kesip susuyordu. Konutuu saatler hesaplandnda, ancak y ann gn ediyordu. Eskiden olduu gibi, hep ayn eyleri sylemekteydi; ama Kien, yine de
beklenmedik durumlarla karlamaya hazrd ve yrek arpntsyla byk
olay bekliyordu. Therese sustuu zamansa gzlerini mutlulukla kapatp, gerekten uykuya dalyordu.

Gen Ak
DOKTOR: Yarn ayaa kalkabilirsiniz! dedii anda Kien, kendini salkl hissetti. Ama hemen yatandan frlamad. Akam olmutu; Kien, salkl yaama
dzenli biimde, sabah saat altda balamak istiyordu.
Ertesi gn balad. Yllardr kendini bu denli gen ve gl hissetmemiti.
Ykanrken anszn kaslar sanki gelimi gibi bir izlenime kapld. Zorunlu
dinlenme, yaramt. Yan odaya alan kapy kapattktan sonra, yaz masasnn
bana geip baston gibi dimdik oturdu. Ktlar kartrlmt; geri dikkatli
yaplmt bu i, ama Kien yine de anlamt. Ktlar dzenlemek zorunda
kalna sevindi, yazlara dokunmak iini tatl bir duyguyla dolduruyordu,
nnde yapaca ok i vard. Kendisi dnn hemen ardndan, atein
etkisiyle yataa serildiinde, kadn burada vasiyetname peine dmt.
Hasta yatanda, ruhsal durumunun geirdii eitli deiiklikler arasnda bir
karar hi deimeksizin varln korumutu; vasiyetname yapmayacakt,
nk Therese, vasiyetnameye ok nem veriyordu. Thereseyi grr grmez
sert davranmaya, onu abuk ve etkili biimde yine haddini bilmeye zorlamaya
karar verdi.
Ona kahvaltsn getiren Therese, nce: Bu kap ak kalacak demeye niyetliydi. Ama istedii vasiyetnameyi elde edebilmek amacyla, gler yzl bir
saldr planlam olduundan ve yine ayaa kalktktan sonra Kienin keyfinin
nasl olduunu da bilmediinden, onu zamanndan nce sinirlendirmemek iin
kendini tuttu. Yalnzca yere eilip, kap kolay kapanmasn diye altna bir tahta
paras sktrd. Tutumu uzlamadan yanayd ve isteine dolambal yollardan erimeye hazrd. Yerinden dorulup boylu boyunca kadnn karsna
dikilen Kien, souk baklarn ona diktikten sonra sert bir sesle konumaya
balad:
Bu yazlar karmakark olmu. Anahtarn nasl olup da gememesi gereken
ellere getiini merak ediyorum. Anahtar pantolonumun sol cebinde buldum.
Ne yazk ki bu anahtarn gizlice alnd, ktye kullanld ve ondan sonra
geri verildii sonucuna varmak zorundaym.
Bu sylediklerinizi duyan, ne sanr?
lk ve son kez soruyorum: yaz masam kim kartrd?

Elias Canetti 139

Hayret dorusu!
Bilmek istiyorum!
ok rica ederim, hrszlk yaptm m sylemek istiyorsunuz?
Aklama istiyorum!
stemesi kolay,
Ne demek bu?
nsan byledir ite.
Hangi insan?
Zaman insana retir.
Yaz masas...
Hep sylyorum zaten.
Neyi?
Bu beraberlii siz istediniz.
Beni hi ilgilendirmiyor.
Adam, karyolalarn grlmeye deer olduunu sylemiti.
Hangi karyolalar?
ki kiilik karyolalar.
ki kiilik karyolalar m?
Evli insanlar bunu kullanmaz m?
Evlilik beni ilgilendirmiyor.
Yoksa benim ak evlilii yaptm m sanyorsunuz?
Bana huzur gerek!
Saygdeer bir insan saat dokuz oldu mu...
Bundan byle bu kap kapal kalacak.
nsan dnr, Tanr ynelir.
Bu hastalk yznden tam all hafta yitirdim.

140 Krleme

Ben de gece gndz kendimi hasta bakmna adadm.

Bu byle srp gidemez.
Bu zverime karlk kocam ne yapt?
Benim zamanm deerlidir.
Birlikte notere gitmek ve...
Vasiyetname yapacak deilim!
Zehirlenmekten mi korkuyorsunuz?
Krk yanda bir erkek...
Kadn ise otuz yanda gsteriyor.
Elli yedi.
Bugne dek bunu kimse sylemedi bana.
Kimliinizde ak seik byle okunuyor.
Herkes okuyabilir.
O halde!
Bir kadnn elinde yazl belge bulunmal. Yoksa yaamn tad kalr m?
oda karya, bir oda da kocaya ait, elimdeki belgede byle yazl. Kadn, erkee
her eyini veriyor, ondan sonra da byle ortada kalveriyor. Neden yapar sanki byle bir aptall? Yazl olmal, bunun tek yolu bu. Yalnzca sz vermek,
kolaydr. Gnn birinde koca dp baylyor? Kars ise hangi banka olduunu bile bilmiyor. Evli kadnn bankann adm bilmesi gerek. Eer bilmiyorsa,
her eye Hayr demeli. Sorarm size, hakl deil iniyim? Ortada banka olmadan, kocann ne yarar var? Kocas, karsna hangi banka olduunu sylemek
istemiyor. Karsna bankasnn adn vermeyen koca olur mu? Hayr, erkek bile
denmez bylesine. Erkek dediiniz, karsna bankasnn adm verebilmeli.
abuk dar!
Dar kmak. Herkes yapabilir bunu. Ama kadnn eline ne geer dar
kmaktan? Bir koca vasiyetname yapmal. Kadn, hibir zaman bilemez. Bir
erkek, dnyada yalnz bana deildir. Kars da insandr. Sokaa ktmda,
btn erkekler bana bakyor. Bir kadn iin verimli olan, kalalarnn iriliidir.
abuk dar demek yakk almaz. Odann kaps ak kalmal. Anahtarlar

Elias Canetti 141

bende. Erkein nce anahtarlar benden almas gerek. Ancak ondan sonra
kapy kilitleyebilir. Anahtarlar istedii kadar arasn. Onlar, burada!
Therese, eteine vurdu Ama buraya el uzatmak istemiyorsunuz, deil mi?
Aslnda istiyorsunuz, ama cesaret edemiyorsunuz!
abuk dar!
Kadn, kocasnn cann kurtaryor, ondan sonra da dar atlyor. Koca,
lmt resmen. Kim ard kapcy? Koca m? Koca o srada merdivenin
altnda yatyordu. Neden kapcy gidip kendi armad, syler misiniz bana?
Yerinden kmldayabilecek durumda deildi de, ondan. nce lmt, imdi de
karsndan her eyi esirgiyor. Varl ortaya yeni kan erkek karde de hibir
ey renemeyecekti. Banka, bana sylenmeli. Bir kadn, yeniden evlenmeyi
ister. Ben kocamdan ne grdm? Krk yama geldim mi, artk hibir erkek
bam evirip bakmaz bana. Kadn da insandr. Rica ederim, kadnn da bir
kalbi vardr!
Theresenin tiz sesli barmalar, yerini hkrklara brakmt. Bir kadnda da
bulunduunu syledii kalp, dudaklarndan krk bir kalp gibi dklyordu.
imdi ba gibi gvdesi de arpk, zavall bir halde kapnn pervazna dayanm
duruyordu. Yerinden kprdamamaya kararlyd ve erkein kaba kuvvet kull anarak saldrmasn bekliyordu. Elini korumak istercesine eteine, kuman
sertliine karn anahtarlar ve kitaplarn listesi yznden kabarm olan yere
koymutu. Her eyin yerli yerinde olduundan emin olduu anda, Bir kalp!
Bir kalp! diye yineledi ve bu szcn ender rastlanr gzelliinin etkisiyle
yeniden hkrklara bouldu.
Anszn Kienin gzlerindeki vasiyetname perdesi kalkt. imdi sevilmek iin
yalvaran, zavall bir kadn vard karsnda; Therese, kocasn batan karmak
istiyordu. Kien, onu hi byle grmemiti. Therese ile kitaplarnn akna evlenmiti, oysa Therese ona kt. Kadnn alamas karsnda korkuya kapld.
Yalnz brakaym, diye dnd, yalnz kalrsa, daha kolay sakinleir. Acele
admlarla odadan, daireden ve binadan kp gitti.
Demek ki Theresenin Bay von Bredowun Pantolonlarna gstermi olduu
yakn ilgi, gerekte kendisine ynelikti. Divana Kiene olan sevgisi yznden
uzanmt. Kadnlarn, sevdikleri erkein ruhsal durumunu anlamak iin ince
bir sezgileri vardr. Therese de ekingenliini anlamt. Birlikte nikh dairesinden ktklarnda, kocasnn dncelerini bir kitaptan okur gibi yznden
okumutu. Ona yardmc olmak istiyordu. Kadnlar k olduklarnda, kiilikle-

142 Krleme

rini de yitirirler. Therese: Gel, demek istemiti ona, ama utandndan, konumak yerine kitaplar yere frlatvermiti. Szcklere dkldnde, bu hareketin anlam uydu: Kitaplar umurumda bile deil, ama seni seviyorum. Akn
simgesel bir jestle aklamt. O zamandan bu yana da hep Kienin peinde
komutu. Onu birlikle yemek yemee, evresinde baka eyalara dayanmaya
zorlamt. Her frsatla kolal eteiyle onu srnmt. Karyoladan sz etmek
iin frsat aradndan, Kienin altna da divan yerine bir karyola konmutu.
Kadn yatak odasn da deitirmi, iki kiilik bir yatak odas takm satn almt. Hastal srasnda vasiyetnamenin sznn edilmi olmas, onunla
konumak iin yaratlan bir bahaneden baka bir ey deildi. Ne diyordu hep:
istenirse her ey olur. Zavall, krlemi yaratk! Evlenmelerinin zerinden
aylar gemi olmasna karn, yine de Kienin sevgisinden umudunu kesmemiti. Kocasndan on alt ya bykt, ondan nce leceini biliyordu, buna
karn yine de vasiyetname yapmalarnda diretiyordu. Bir kenarda kocasna
balamak istedii birikmi birka kuruu vard hi kukusuz. Kocas bu paray geri evirmesin diye, vasiyetname zerinde direniyordu. Kocasndan ok
nce leceine gre, Kienin yapaca bir vasiyetnamenin ona ne yarar dokunabilirdi? Buna karlk kocas, onun yapaca vasiyetnameden hi kukusuz
yararlanacakt. Sevgisini parann yardmyla kantlyordu. Yal kzlar vardr,
yaamlar boyunca biriktirdiklerini, on yllar boyunca biriktirdiklerini, ya da
daha iyisi yle diyelim, geride braktklar gnlerin yaamak yerine biriktirmeyi yeledikleri en iyi blmlerini bir rpda bir erkee adarlar. Theresenin
bulunduu dzeyin zerine kmas beklenebilir miydi? Okuma-yazma bilmeyenler arasnda para her eyin, dostluun, iyiliin, kltrn, gcn ve sevginin
en iyi kant saylr. Bir kadnda bu olgu, kadnn zayflndan tr karmakark bir nitelik alyordu. Therese, srf ona biriktirdiklerini vermek istedii nden, alt hafta boyunca ayn szleri syleyerek ikence ektirmiti. Yzne
aka: Seni seviyorum, al, param da sana veriyorum, diyememiti. Odalarn
balayan kapnn anahtarn saklamt. Kien, anahtar bulamam, kadn da
onunla ayn havay soluma olanana kavumutu. Kien onunla bakaca bir
iliki kurmaynca, kadn da onun havasyla yetinmiti. Kien, parasnn bulunduu bankann gvenlik altnda olup olmadn hi sormamt kendi kendine.
Kadnsa onun parasn yitirebilecei korkusuyla titriyordu. Kendi biriktirdi kleri kocasn bir sre iin olsun geindirmeye yetmeyecek denli azd. Bu yzden, sanki kendi geleceinden korkuyormuasna, dolambal yollardan srekli olarak bankann adn onun azndan almaya alyordu. Kieni olas bir
ykmdan kurtarmak peindeydi. Kadnlar, sevdikleri erkein geleceini d-

Elias Canetti 143

nrler. Theresenin yaayacak yalnzca birka yl kalmt nnde. Kalan gcn, lmezden nce kocasnn geleceini salama balamak iin harcyordu.
aresiz kalnca, Kien hasta yatarken masasn kartrmt; daha kesin v eriler
bulmay umut etmiti. Kocasn heyecanlandrp sinirlendirmemek iin de
anahtar masada brakmam, nerede bulduysa yine oraya koymutu. Cahil bir
kadn olduundan, kocasnn dzenliliinden ve belleinin gcnden haberi
yoktu. O denli cahildi ki, Kien salt onun konumasn anmsadnda, iinden
kusmak geliyordu. Thereseye yardm edebilmesi olanakszd, insan dnyaya
ak iin gelmez. Kien de bir ak evlilii yapmamt. Kitaplarna iyi baklmasn
istemi, Thereseyi de bu i iin uygun bulmutu.
Kien, sanki yaamnda ilk kez sokaa km gibi bir duy guya kapld. Karlat insanlar arasnda erkeklerle kadnlar birbirlerinden ayrt etti. nnden
getii kitap dkknlarna taklp kalyordu, ama bu kez zellikle, daha nce
aa grd vitrinlere bakyordu. Dalar gibi yl duran, yakk almaz
konularla dolu kitaplardan rahatszlk duymuyordu. Balklarn okuduktan
sonra, yoluna ban sallamadan devam ediyordu. Kaldrmda kouan kpekler, hemcinslerine rastladklarnda sevinle koklayorlard. Kien, admlarn
arlatrarak aknlkla onlara bakt. Hemen ayaklarnn dibine kk bir
paket dt. Gen bir ocuk paketin stne seirtti, alrken Kiene arpt ve
zr dilemedi. Kien, baklarn paketi aan parmaklara dikmiti: paketten bir
anahtar kt, buruuk bir kdn stne de bir eyler karalanmt. Delikanl,
yazy okuduktan sonra glerek ban yukar kaldrd ve nnde durduu
binaya bakt. Drdnc kat pencerelerinden birinde bir kz, havalandrlmak
iin karlm yataklarn stnden aa eilmiti; elini salladktan sonra hemen geri ekildi; anahtar da ayn hzla delikanlnn cebine inmiti. Ne yapacak bu anahtar, bir hrsz herhalde, hizmeti kz da anahtar sevgilisine veriyor. lk kavakta nemli bir kitap dkkn vard; Kien, dkkn solunda
brakt. Kar kede bir polis, bir kadna hararetle bir eyler sylemekteydi.
Uzaktan tank olduu konuma, Kienin ilgisini ekti, ne konuulduunu duymak istedi. Yaklatnda, konuanlar ayrlyorlard. Polis, atlak bir sesle:
Hoa kaln! dedi. Krmz yznn parlakl, gnein altnda bile seiliyordu. Hoa kaln, hoa kaln memur bey! diye yantlad kadn, konuurken
azndan tkrkler saarak. Polis imand, kadn da iriyaryd. Kien, grd ifti unutamad. Katedralin yanndan geerken, kulana yumuak ve tuhaf
sesler geldi. Eer keyfine olduu gibi, sesine de istenciyle yn verebilseydi,
imdi bu tonda ark syleyebilmek isterdi. Anszn pislik dt zerine. rkt

144 Krleme

ve ban merakla stunlar boyunca kaldrp yukar bakt. Yukarda gvercinler

guruldayarak birbirlerini gagalyorlard, den pislikten tr hibiri sulanamazd. Kien, yirmi yldr bu sesleri duymamt. Gnlk gezintisine kt nda her gn burudan geerdi. Ama gurultuyu okuduu kitaplardan tanyordu.
Ban onay anlamnda sallayarak alak sesle: Evet, byle! dedi; bir gerekliin kitaptaki zgn biimine uyduunu ne zaman saptasa, byle yapard. Ama
bugn bu onayn zevkine varamad. Bir gvercin gelip, hasta, zayf gvdesi ve
acyla burumu yzyle bir stuna yerletirilmi olan Hazreti sann bana
kondu. Onun yalnz kalmaktan holanmadn gren bir baka gvercin de
hemen yanna geldi. Halka gre bu Hazreti Isa, ok fazla ac ekmekteydi; grenler onun di ars ektiini dnyorlard. Oysa gerekte durum, farklyd; sa, byk bir olaslkla btn gn boyunca gvercinlerin tepesinde ayn
amala tepinip durmalarndan bkmt. Onlar grnce, kendi yalnzln
dnyor olmalyd. Oysa bunu dnmek hibir ie yaramaz, onun iin dnmemeli. armhta yalnzln dnseydi, cann kimler iin vermi olurdu? Evet, gerekten de ok yalnzd Kien, kardei artk hibir ey yazmyordu. Paristen gelen mektuplara birka yl karlk vermeyince, kardei de yazmamaya balamt. Quod licet Jovi, non licet bovi.1 Georg, ok sayda kadnla
iliki kurmaya baladndan bu yana, kendini Jpiter s anyordu. Kadnlara
dkn bir insand Georg, yalnzla dayanamyor, onun iin de evresinde
kadnlarn bulunmasn salyordu. Kieni de seven bir kadn vard. Ama Kien,
onun yannda kalacak yerde kap gitmiti; imdi de yalnzlna yaknyordu.
Hemen geri dnd ve uzun, umut dolu admlarla ayn sokaklardan geerek
evine yolland.
Acma duygusunun etkisi altnda, admlar onu mizacna uygun denden
daha hzl bir tempoyla gtrmekleydi. imdi Theresenin yazgs elindeydi.
Kendini ona duyduu ak yznden tketmekte olan bu zavall yaratn kalan
mrn karartp ksaltabilirdi. Orta bir yol bulmak gerekliydi. Theresenin
umutlar bounayd, Kienin bir yaam adam olmas olanakszd. Kardeinin
yeterince ocuu oluyordu. Kien ailesinin devam salanmt. Kadnlarn olaylara eletirel gzle bakamadklar sylenirdi, doruydu bu; birlikte olduklar
insan tanyamyorlard bir trl. Therese onunla ayn evi paylamaya baladndan bu yana sekiz yl amt. Bu sre ierisinde Kienin yerine Hazreti
say batan karmaya alsayd, oktan baarm olurdu. Gvercinler, y a1

Lalince zdeyi, szck evirisi: Jpiterin yapma hakkna sahip olduunu, kz yapamaz.
Belirli haklar belirli snflara zg klan Roma anlayn dile getiren bir zdeyi. {evirenin notu.)

Elias Canetti 145

amlarnn amacna ihanet edebilirlerdi belki, nk onlarn yaamlarnda

ama diye bir eyin varl sz konusu deildi. Oysa bunca almann yannda
bir de kadn derdi bu, bilimin zne kar ilenmi bir cinayetten baka bir
ey deildi. Evet, Theresenin balln takdir ediyordu, kadn snrl gcnn
yettiini yapmaktan kanmyordu. Kien, hrszlktan ve dolandrclktan Tiksinirdi. Theresenin yararna olan bir eyi esirgeyip, onu dolandrm durumuna dmeyi aklnn kenarndan bile geirmiyordu. Sekiz yl boyunca onu, bir
kadndan beklenmeyecek kadar sessiz bir akla sevmiti. Kien, hibir eyin
farkna varmamt. Kadn, ancak evlendiklerinden bu yana dilini tutamaz
olmutu. imdi Kien, onun akndan kamak iin her eyi yapacakt. Bankas nn iflas etmesinden mi korkuyordu Therese? Peki, o halde parasnn hangi
bankada olduunu ona syleyecekti. stelik Therese bunu bilmiyor da deildi;
bir kez o bankada bir ek bozdurmutu. Bankann salam olup olmadn
soruturabilirdi bylece. Biriktirdii paralar Kiene mi balamak istiyordu?
Peki. Bu masum mutluluu da verecekti Thereseye. Kadnn vasiyetname
yapmak iin bir neden bulmas amacyla, kendisi de bir vasiyetname dzenl eyecekti. nsanolu ne kadar az eylerle mutlu olabiliyordu! Kien, verdii bu
kararla, Theresenin grltl ve arya kaan aknn ykn de srtndan
atm oldu.
Gelgelelim zayf bir gnndeydi. inden de baarszla uramay umut ediyordu. Gerek ak, hibir zaman yatmak nedir bilmez ve daha eskileri tmyle ortadan kalkmamken, yeni dertlere kaynaklk eder. Kien, o gne dein
hi k olmamt; henz hibir ey bilmeyen, ama her eyi renmek zere
olan ve hem bilmenin, hem de bilmemenin karsnda ayn karanlk korkuyu
duyan bir erkek ocuu gibi hissediyordu kendini. Kafas karmt; iinden
bir kadn gibi gevezelik edip duruyordu. Aklna gelene doru drst snamadan sarlyor, hemen ardndan daha iyisini deil, ama bir bakasn bulduu
iin, eskisini sonuna dek izleyecek yerde yan yolda brakveriyordu. ki tas armn egemenlii altndayd; bunlardan biri seven ve kendini veren kadna,
tekisi ise bir an nce alma bekleyen kitaplara ilikindi. Evine yaklatka,
iindeki blnmlk de daha bir younlayordu. Aklyla her eyin bilincine
tam olarak varyordu ve ok utanyordu. Ak hedef ald ve ona en sert szcklerle saldrd, bu arada en irkin silahlara da sarlmaktan ekinmeyerek, Theresenin eteini gndeme getirdi. Kadnn cahillii, sesi, ya, szleri, kulaklar
bunlarn tm de etkin rol oynad; ama sonunda asl ar basan, etek oldu.

146 Krleme

Kien evinin nne vardnda etek, artk yaknlam olduu kitaplarn arl
altnda ezilip gitmiti.
Neydi o dndm? dedi kendi kendine. Yalnzlk m? Ben yalnzm, yle
mi? Peki ya kitaplar? Katlar ktka kitaplarna daha da yaklayordu. Hole
girdiinde, alna odasna doru; Ulusal Banka! diye seslendi. Therese, yaz
masasnn nnde duruyordu. Kien: Vasiyetnamemi dzenleyeceim! diye
bir buyruk verdikten sonra, kadn istediinden de daha sert bir hareketle
yana itti. Therese onun yokluunda yeni ve gzel kt karm, hepsine
Vasiyetname diye balk koymutu. Ktlar gstererek glmek istedi, ama
btn yapabildii, hafife glmseyebilmek oldu. Ben hep sylememi miydim diye sze balamak istediyse de, sesi kslverdi. Neredeyse baylmak
zereydi. Yakkl gencin onu kollar arasna almas zerine, yine kendine
geldi.

Yehuda ile Mesih

THERESE, Kienin yazd vasiyetnamenin nce bir yazm yanl, ardndan
budalaca bir aka, en sonunda da bir tuzak ierdii kansna kapld. Kienin
bankadaki ana paras, olsa olsa evi iki yl daha geindirmeye yeterdi.
Therese rakam ilk kez grdnde, masum bir ifadeyle bir sfrn eksik olduunu syledi. Kienin bir yazm yanl yaptna inanmt. Kocas bir denetleme yapp, doru yazdn saptadktan sonra, bu parann on katn beklemi
olan Therese ac bir d krklna urad. Peki neredeydi servet? Therese,
gen ve yakkl adama kentin en gzel mobilya dkknn amak istiyordu.
Vasiyetname, yalnzca Gross ve Annesi byklnde bir firmaya yetebilirdi.
Therese, bunu kestirebilecek kadar iten anlyordu artk; haftalardan beri
yatmazdan nce mobilyalarn al fiyatlarn hesaplamaktayd. Kendine ait bir
fabrika kurma dncesinden vazgemiti; fabrika ilerinden bir ey anlamyor, dkknda kendisinin de sz sahibi olmasn istiyordu. imdi ise beyninden vurulmua dnmt; Grob ve Kars firmas byle bir tabela konmas,
Theresenin balca koullarndan biriydi ie ancak Gross ve Annesi apnda
balayabilecekti. te yandan gen ve yakkl adam, Gross ve Annesi firmasnn
belkemiiydi; Therese bu belkemiini bir kez elde ettikten soma, iler btn
kazanc ayn ie yatrmaya olanak salayacak denli iyi gidecekti, ikisinin parasal bir gereksinimleri yoktu. Zaten ak, bu demekti. Birka yl ierisinde Gross
ve Annesi firmas, artk tas tara toplayabilirdi. Therese tam cam kapnn
ardnda oturan ve yeni kurulan Grob ve Kars firmasna en iyi mterilerini
kaptrd iin dazlak kafasn kayp iini eken kk mdrn dn kurduu srada, Kien:
Burada eksik sfr yok. Yirmi yl nce bir sfr daha vard, dedi.
Ona inanmayan kars, hafiften alayl, sordu: Peki, o halde nereye gitti btn
bu para?
Kien, bir ey sylemeksizin kitaplar gsterdi. Gnlk geimine harcam olduu paraya ise deinmedi; zaten ok kk bir miktar tutuyordu ve ayrca bu
kadarn bile kitaplara deil, baka eylere harcadndan tr kendinden
utanyordu.

148 Krleme

Alay etme zevkini yitiren Therese, bu kez Kieni kk gren bir ifadeyle konutu: Gerisi, u yeni ortaya kan kardee yollanacak. Parann onda dokuzunu siz yaarken kardeiniz, onda birini de lmnzden sonra karnz alacak.
Kienin maskesini drmt bylece. imdi kocasnn utanacan ve i iten
gemezden nce tartmal sfr yerine ekleyeceini umuyordu. nne kemik
atlan kpek yerine koydurtmayacakt kendini. Parann tamamn istiyordu.
Kendini gen ve yakkl adamn yararlarn gzetmekle ykml sayyor,
iinden onun ileri srebilecei itirazlar kullanyordu. Kien, baklarn hl
kitaplarda dolatrdndan, kadnn ne sylediini doru drst duymad.
Kitaplara bakmas bitlikten sonra, belgeyi grev bilinciyle bir kez daha gzden
geirip, ikiye katlad ve: Yarn bununla birlikte notere gideriz, dedi.
Therese bir kfr savurmamak iin odadan kt. Kiene, akln bana toplamas iin zaman brakmak istiyordu. Byle bir eyin yaplamayacam anlamalyd adam. Yllanm ei, insana elbet yeni bir kardeten daha yakn olurdu.
Therese, kitaplarn drtte zaten kendisine ait olduundan, bu kitaplara
yatrlm olan paray dnmyordu. imdi onun iin tek nemli olan, kitapln dnda kalan servetti. Notere gidilmesini elinden geldiince ertelemeli ydi. Vasiyetname bir kez notere teslim edildikten sonra, artk anapara da gitmi
saylrd. Saygdeer insanlar, sk sk vasiyetname yapmazlard. Byle bir eye
kalktklarnda, noterden utanrlard. Bundan tr en iyisi, vasiyetnameyi
daha balangla nasl olmas gerekiyorsa yle dzenlemekti, o zaman ikinci
bir vasiyetname yapmaya gerek kalmazd.
Kien, aslnda btn ilemleri hemen bitirmeyi yelerdi. Ama bugn, kendisine
k oluundan tr, Thereseye belli bir sayg duymaklayd. Okumas yazmas olmayan Theresenin resmi bir belge dzenlemesinin saatler alacan
biliyordu. Yardm etmeyi nermedi, nk byle bir neri kadn kk d rrd. Duygular bu kadarck bir incelie lykt. Thereseye gsterdii yaknlk, ancak ona ne dndn anladn belli etmedii takdirde bir anlam
tayabilirdi. Kien, Theresenin lme bal tasarruf yoluyla gerekletirmek
istedii balamaya deinirse kadnn alamaya balamasndan korkuyordu.
Bu nedenle almaya oturdu, gerek vasiyetnameyi, gerek vasiyetnameye ili kin tm dnceleri bir yana itti ve Theresenin yatak odasna alan kapy
ak brakt. Sonra kendini byk bir g ve younlukla Pali Kanonunun Japon Busoku Sekitaisinin Biimi zerinde Etkisi balkl eski incelemeye verdi.

Elias Canetti 149

le yemeinde baklarn birbirlerinden gizlemeye gerek duymamakla birlikte, tek szck konumadlar. Therese vasiyetnamenin dzeltilebilmesi olas l zerinde kafa yordu, Kien ise karsnn kalemle yazaca vasiyetnamenin
iereceinden emin olduu yazm yanllarn dnd. Theresenin metnini
yeniden mi yazmalyd, yoksa dzeltmekle mi yetinmeliydi? Bu iki nlemden
biri kanlmaz olacakt. Birka saatlik bir alma, Kienin karsna kar ince
duygularn nemli lde kreltmeye yetmiti. Ama bu duygudan geri kalan,
yine de iki nlemden birini semesine ilikin karar ertesi gne ertelemesine
yetti.
Gece Therese, gelecekteki iini dnmek yznden uyuyamad. Kocas al t srece, yani saat on ikiye dein ac ac harcanan elektrii dnd. stekl erinin gerekleme aamasna ok yaklatndan bu yana, israf edilen her kurua eskisinin iki kat yaknr olmutu. Yatana da dikkatle ve btn arln
vermemeye alarak uzanmt, nk niyeti bu gzel yatak odas takmn
aaca dkknda yeni diye satmakt. Bugne dein takmn herhangi bir yerinde bir izik bile olmamt, hepsini yeniden cilalatmak gerekirse, yazk
olurdu. Karyolaya bir zarar gelebilecei dncesi yznden, aklndan yapt
tm hesaplar doru ktktan ve Kien yattktan sonra da uyank kald. Artk
dnmesi gereken bir ey kalmamt, can sklyordu; ama yarn artk sklmayacakt.
Gecenin geri kalan saatlerini, miras yoluyla elde edecei toplam, O yazmaktaki ustalndan yararlanarak ykseltmekle geirdi. Onunla rekabete girien
kadnlar, bu konuda kendisinin ok gerisinde kaldlar. Kimileri, aslnda olmamalar gereken yerlerde beliriverdiler. Hibirinin etei kolal deildi. lerinde
otuz yanda gstereni de yoktu. En genci, krk yann zerindeydi, ama onun
da sfrlar glnt, bu yzden gen ve yakkl adam, bu kadn hemen kap
dar etti. Sokaa kt zaman da erkeklerin hibiri ban dndrp bakmad. Yeterince paran var, pis kar, diye bard Therese bu yzszn ardndan,
neden kolalatmyorsun eteini? Hem tembellikten parman kmldatmamak,
hem de kuruu esirgemek, herkes yapabilir bunu. Daha sonra Therese, iinde
byk bir kran borcuyla gen ve yakkl adama dnd. Onu o gzel adyla
armak istiyordu, Grob ad yakmyordu nk bu erkee; gelgelelim unutmutu gzel adn ne olduunu. Yataktan kalkt, grlt karmakszn gece
lambasn yakt, eteinin cebindeki kitap listesini karp, kaa patlarsa patlasn, urunda elektrik harcamaktan ekinmeyecei ad bulana dek gzden geirdi. Heyecanndan neredeyse Puda diye baracakt bulduunda; oysa by-

150 Krleme

le bir ad, ancak kadife gibi yumuack bir sesle, fslt halinde sylenebilirdi.
I yine kapatp btn arlyla karyolaya uzand. Yatak odas takmna
gstermek istedii zeni unutmutu. Yatt yerde defalarca Herr Puda diye
yineledi. Gen adam, yalnz yakkl ve ilgin deil, ayn zamanda akllyd da;
alrken baka eye bakmyordu. Kadnlar tek tek gzden geiriyordu. lerinde tadklar sfrlarn arl altnda iki bklm olmu gibi yapanlar vard.
Therese ise: Bunlar iki bklm yapan sfrlar deil, yallk, dikkatini ekerim, diyordu. Doruluu hibir eye deimezdi ne de olsa. Herr Puda, nndeki tek bir buruuu olmayan, gzel kda tertemiz sfrlar yazmaklayd.
Zaten bu insanda gzel ve temiz olmayan hibir yan yoktu. Herr Puda, akla
yanp tutuan gzlerini ktta gezdirdikten sonra: ok zgnm, hanmefendi, ama ne yazk ki tmyle olanaksz! diyordu. Tohumluk paoz da kendini bir anda darda buluyordu. Creti akl alacak gibi deildi dorusu! Ne sanyorlard bu zamane kadnlar kendilerini? Birinin eli biraz para grmesin,
hemen en yakkl erkei kafese koyabileceini dnyordu. Theresenin en
sevindii ey, Herr Pudann, bu ekilde ayana getirilen serveti her eyin
zerinde tutmasyd. Byle bir durumda Herr Puda, hemen: O zaman i deiir, hanmefendi, ltfen buyrun, oturun! diyordu. Byle birinin ne kadar tohuma kam olduunu tahmin etmek kolayd. Ama yine de gsterilen yere
oturuyordu. Birka saniye sonra Herr Puda karsndakiyle hi kukusuz: Ne
kadar gen ve gzelsiniz, hanmefendi! diye konumaya balayacakt. te o
zaman Therese, biraz korkuya kaplyordu. Adamn azn aaca an bekliyor,
tam o anda varln belli edip araya giriyordu. Sa elinde ucu sivriltilmi kurun kalemiyle, Bir dakika ltfen! dedikten sonra kda, paray gsteren
rakamn hemen ardna gzel 0n zene bezene konduruyordu. Onun servetini gsteren rakam, en stleydi; ne de olsa Herr Pudann karsna kan ilk
zengin kadnd. O anda istese bir eyler syleyebilirdi; ama alakgnll bir
ifadeyle bir kenara ekilip susmay yeliyordu. Theresenin yerine Herr Puda
alyordu sz: ok zgnm, hanmefendi, ama tmyle olanaksz! Bu szleri duyan kart zenginler arasnda, alayanlara rastlanyordu. Mutlulua bu
denli yaklatklar sonra kl pay elinden karmak, kolay deildi ne de olsa.
Ama Herr Puda aldrmyordu karsnda dklen gzyalarna. Bir kadn nce
otuz yandan fazla gstermemeli, diyordu, ancak ondan sonra alayabilir.
Erkein kimden sz ettiini anlayan Therese ise kendisiyle vnyordu. nsanlar sekiz yl sreyle okula gidiyorlar, ama hibir ey renmiyorlard. Neden renmiyorlard sanki 0 yazmasn? renilmeye deer bir sanat deil
miydi bu?

Elias Canetti 151

Sabaha doru Therese, artk yatakta kalamayacak denli heyecanlanmt. Kien

saat altda uyandnda, o oktan kalkmt. Hi ses karmayarak Kienin giyinirken, ykanrken ve kitaplarn birbirine arparken kard grltlere
kulak kabartt. Gerek kendi yaamnn d dnyadan kopukluu, gerekse
Kienin sessiz yry, belli grltlere kar kulann duyarln yksek
bir dzeye getirmiti. Yerdeki yumuak halya ve Kienin gvdesinin hafif olmasna karn, onun hangi yne doru gittiini tam olarak saptayabiliyordu.
Kien, dnlebilecek her yne gitti, odann iinde yerli yersiz dolat, ama
masasnn yanna uramad. Ancak saat yedide yaz masasn da ziyaret ederek
bir sre onun banda kald. Therese, Kienin kaleminin hrtsn duyar gibi
oldu. Beceriksiz adam, diye dnd, ne zaman bir 0 yazacak olsa, kalemi
hrdyor. Sonra bir ikinci hrt duymak umuduyla kulak kabartt. Geceki
olaylardan sonra, en aa iki sfrn beklentisi ierisindeydi. Ve bu arada kendini yine de ok yoksul bularak: Gece her ey daha gzeldi diye mrldand.
Kien, ayaa kalkarak sandalyeyi yana itti; iini bitirmi, kalemden baka hrt
kmamt. Therese byk bir sabrszlkla ona doru seirtti. Kapnn eiinde arptlar. Kien: Tamam m? diye sorarken, Therese onu: Bitirdiniz mi?
sorusuyla yantlad. Kienin karsna kar olan son sevecenlik krntlarn da
geceki uyku alp gtrmt. Bir kadndan kaynaklanan bu sama olay, artk
onu hi ilgilendirmiyordu. Vasiyetnameyi ise ancak el yazlarnn altndan
ortaya ktnda yeniden anmsamt. Belgeyi can skntsyla batan aa
okudu ve bankadaki parasn gsteren saynn sondan bir nceki rakamnda
akl almaz bir yanllk saptad: be yazlacak yerde yedi yazlmt. Yanl
fkeyle dzelterek, insann bei tutup da zellikle yediyle nasl kartrabileceini sordu kendi kendine. Yanllk, belki her ikisinin de asal say olmas ndan kaynaklanmt; olas tek doru olan bu akla yakn aklamayla birlikte
Kienin fkesi de yatt. Gzel bir gn. diye mrldand. alp bu gn deerlendirmeliyim! Ancak sonradan almasnn ortasnda rahatsz edilmemek iin, ilk olarak Theresenin iini zme balamak istiyordu. arptklarnda Thereseye bir ey olmad, etei onu koruyordu. Kienin ise doal olarak
can acmt.
Karlkl olarak birbirlerinden yant beklediler. Kien bir ey sylemeyince,
Therese onu bir yana iterek yaz masasna doru seirtti. Evet, vasiyetname
masann stndeydi. Therese, sondan bir nceki rakamn 7 verine imdi 5
olduunu grd, yeni bir sfr ise yoktu ortada. Bu cimri insan, son dakikada
ondan yine bir eyler koparmt. Yeni yazlan rakam, yalnzca 20 ilinlik bir

152 Krleme

fark yaratyordu, ama o yeni sfr yazldnda say 200 olacakt. kinci sfrla
birlikte ise fark, 2000 iline ykselecekti. Hayr, Therese 2000 ilin dolandrlmas karsnda sessiz kalmayacakt. Gen ve yakkl adam, bunu duysa ne
derdi? ok rica ederim hanmefendi, ama bu, ortak iletmemizin srtndan
kyor! Evet, Theresenin dikkatli olmas gerekiyordu, yoksa gen ve yakkl
adam tarafndan kapnn nne konulabilirdi. Adam yalnzca iini doru drst gren bir kadnla alabilirdi. Savruun biriyle i gremezdi.
Therese, arkasnda duran Kiene dnd: Buradaki be rakam yanl.
Kien, ona aldrmad. Ver vasiyetnameni! dedi ask bir yzle.
Therese, onun ne dediini ok iyi iitmiti. Dnden beri dikkat kesilmiti ve
Kienin en ufak hareketlerini bile izliyordu. Birlikle geirdikleri uzun yllar
boyunca hibir zaman, u son birka saat ierisinde gsterdii soukkanll
gstermemiti. Kienin imdi kendisinden bir vasiyetname istediini anlamt.
Haftalardr vermekte olduu sylevin kuramsal blmn anmsad: Her iki
tarafn da notere gidip... Kienin buyruunun zerinden daha birka saniye
gememiti ki, Therese karlk verdi:
Buras noter mi?
Sonra Kienin buyruuna gerekten fkelenmi olarak odadan kt.
Kien, einden ald bu sert yantla hesaplamaya kalkmad. Kadnn vasiyetnameyi henz vermek istemediini saptamakla yetindi. O zaman bugn notere
gitmekten de kurtuluyordu; bylesinin ok daha iyi olduunu dnd, durumu sevinle karlayarak kendini yeniden zerinde almakta olduu incel emeye verdi.
Aralarndaki sessiz oyun, birka gn srd. Kien, Theresenin suskunluu
karsnda giderek yatrken imdi hemen hemen eski konumuna dnmt Theresenin tedirginlii her saat artyordu. Yemeklerde hibir ey syl ememek iin kendini neredeyse kaba kuvvet kullanarak dizginliyordu. Azndan elinde olmakszn szcklerin dklebilecei korkusuyla, Kienin karsnda azn ap tek lokma yemiyordu. Al korkularna kout olarak bymekteydi. Kienle masaya oturmadan nce mutfakla karnn doyuruyordu.
Kocasnn yznde grd her kprt karsnda ii titriyordu; bu kprtlardan birinin anszn noter szcne dnmeyeceini kim garanti edebilirdi? Arada ender olmakla birlikle Kienin bir cmle syledii de oluyordu.
Kadn, her cmleden sanki bir lm hkmym gibi korkuyordu. Kien daha

Elias Canetti 153

ok konumaya kalksa, o zaman kadnn iindeki korku da binlerce kk

korkuya blnp her yann saracakt. Bu nedenle kocasnn ok az konumas,
Therese iin bir avunma nedeniydi. Ama korku, yine de bykln ve gcn koruyordu. Kien Bugn... diye sze balayacak olsa, Therese hemen kararl bir ifadeyle ve kendi kendine: Bugn noter yok! diyor, bu cmleyi kendisi iin yeni ve grlmemi bir hzla yineliyordu. Gvdesinin her yan n ter
kaplyor, bu arada yz de terliyordu; Therese bunu anlyor ve yznn kendisini ele vermesinden korkuyordu. Hemen dar koup bir tabak getiriyordu.
Kienin aslnda var olmayan isteklerini yznden okuyordu. Artk kocasnn
her istediini yapmaya hazrd, yeter ki azm ap konumasn! Kadnn bu
hizmet ak, aslnda tmyle sfrlara ynelikti, ama Kienin iine yaryordu.
Therese ise korkun bir felaketin gelmek zere olduunu seziyordu. Yemek
piirirken, zel bir aba harcyordu; yeter ki yemei beensin, diye dnp
alyordu. Belki de kocasn iyice beslemek, ona sfrlar yazacak gc kazandrmakt amac. Ya da belki yalnzca sfrlar ne denli hak ettiini gstermek
istiyordu.
Derin bir pimanlk duyuyordu. Drdnc gece, yakkl ve gen adamn ne
olduunu anlad: Bu erkek, onun iin bir gnaht. Bunu anlaynca artk adn
armaz oldu; yoluna kt zaman ise ona kt kt bakyor; Her eyin
zaman var! diyerek gitmesi iin bir tekme savuruyordu. Artk iler de iyi
gitmez olmutu. Bir iin iyi gitmesi iin nce onu hak etmek gerekirdi. Snabilecei tek yer, mutfakt imdi, orada olduu zaman kendini eskisi gibi sade
ve azla yetinebilen bir insan hissediyordu. Etrafnda pahal mobilyalar bulunmadndan, evin hanm olduunu bile neredeyse unutuyordu. Ama mutfakla
bile onu tedirgin eden bir ey vard: bir kede yle dilsiz duran rehber, bu
rehber, kendisinindi. Bir gvenlik nlemi olarak rehberin noterl eri gsteren
blmn kesip kard ve plerle birlikte evden uzaklatrd.
Kien, bunlarn hibirini fark etmedi. Theresenin konumamas, ona yetiyordu.
Bir ara, inle Japonya arasnda bulunduu bir srada, bunun, izledii akll
politikann sonucu olduunu dnd. Theresenin elinden her trl konuma
nedenini almt. Kadnn aknda bulunan ve ona batan dikeni ekip kopartmt. O birka gn ierisinde ok sayda eski ve kimi yerleri zarar grp
okunmaz olmu metni, kendi tahmin ve yorumlarna dayanarak yine eski haline getirmeyi baard. Daha nce bakalarnca yaplan dzeltme giriimleri
sonucu inanlmayacak kadar kt bir hale gelmi olan bir cmleyi, saatlik
bir alma sonucunda yeniden kurdu. Doru harfler, kaleminin ucundan ya-

154 Krleme

mur gibi dklyordu. Eski inceleme metnini nc gn tamamlayp gnderdi. Yenilerinden de ikisi zerinde almaya balamt. Belleinde uyanan
eski nakaratlar, Theresenin nakaratlarn unutturmutu. Ar ar evlenmeden nceki zamanlara dnyordu. Yalnz Theresenin etei, zaman zaman
Kiene kadnn varln anmsatyordu, nk etek dzgnlnden ve sertliinden ok ey yitirmiti. imdi ok daha abuk hareket ediyordu ve hi kukusuz eskisi gibi tl deildi. Kien, bu noktay saptamakla yetindi, ama nedenleri zerinde kafa yormad. Kadnn yatak odasna alan kapy neden ak
brakmayacakt? Therese, onun gsterdii yaknl asla ktye kullanmyor
ve onu rahatsz etmekten kanyordu. Kienin yemek zamanlarnda onunla
birlikte masaya oturmas, kadnn iine su serpmekleydi. nk Therese,
Kienin bir daha birlikte masaya oturmayaca yolundaki tehdidini gerekletirmeye kalkmasndan korkuyor, bundan tr de bir kadndan beklenmeyecek denli ekingen davranyordu. Hizmetine komakta abartmaya kamasa,
Kien daha da memnun olacakt. Ama zamanla bu alkanlndan da vazgeecekti; fazla tabak kullanmak gereksizdi. Her defasnda insan nemli dnc elerinden uyandrmaktan baka bir ie yaramyordu.
Drdnc gn Kien, sabah saat yedide her zamanki gezintisini yapmak zere
evden knca, Therese de yine tepeden trnaa gizemli bir grnm ierisinde yaz masasnn yanna seirtti. Ama hemen masann bana gemeye
cesaret edemedi. Birka kez evresini dolandktan sonra, masaya dokunmakszn oday toplamaya giriti. Henz umduu kvama gelmediini hissediyor ve
d krkln elinden geldiince erteliyordu. Anszn sulularn parmak izl erinden bulunduklar aklna geldi. Bavulundan gzel eldivenlerini, bir zamanlar
kendisine bir koca kazandrm olan eldivenleri karp giydi ve eldivenleri
kirletmemek iin dikkat ederek vasiyetnameyi kard. Sfrlar hl eksikli.
Therese, sfrlarn kimsenin gremeyecei denli ince yazlm olmasndan
korktu. Ama biraz daha dikkatle baknca korkusu geti. Kien eve dnmezden
epey nce ikisi, yani Therese ve oda, sanki en kk bir ey olmam grnmndeydi. Mutfaa dnen Therese, yine sabah saat yedide ara vermi olduu
skntl dncelere dald.
Beinci gn de deiiklik olmad. Therese vasiyetnameye biraz daha uzun
zaman ayrd ve ne zamana, ne de eldivenlerine acd.
Altnc gn, bir pazar gnyd. Keyifsiz uyanan Therese, kocasnn dar kmasn bekledikten sonra, her gnk gibi vasiyetnamedeki o ilenli rakamlara
bakt. Yalnz 12.650 says deil, ama tek tek her rakam kendine zg biimi ile

Elias Canetti 155

artk iliine ilemiti. Gazete kdndan bir eridin stne vasiyetnamedeki

toplam olduu gibi kopya etti. Rakamlar, Kienin yazm olduklarna tpatp
benziyordu; hibir yaz uzman bunlar birbirinden ayramazd. Therese, eridi
baka sfrlar da yazabilmek iin uzunlamasna kulland ve bir dzineye yakn
sfr sdrd. Ortaya kan dev sayy grnce, gzleri parlad. Kaba elleriyle
kd birka kez okayp: Aman Allahm, ne kadar gzel! dedi.
Sonra Kienin kalemim ald, vasiyetnamenin zerine eilip 12.650 saysn
1.265.000 yapt.
Mrekkepli kalemle yapt alma da, daha nce kurun kalemle yapt alma gibi, temiz ve yanlsz olmutu. kinci sfr tamamladktan sonra dorulmak istediyse de, baaramad. Kda yapm olan kalem, yeni bir sfr
yazmak zere harekete gemiti. Yer darlndan tr bu yeni sfrn tekilerinden daha kk ve skk yazlmas, zorunluydu. Therese, kar karya
bulunduu tehlikeyi grd. Bundan byle yaplacak her izgi, teki harflerin
ve rakamlarn oluturduu dzene ters decekti. Dikkatleri kdn bu noktasna ekecekti. Therese, neredeyse kendi eserini bozmak zereydi. zerinde
ok sayda sfr yazl olan gazete kdndan erit, vasiyetnamenin yanndayd. Theresenin zaman kazanmak iin vasiyetnameden baka yne evrilen
baklar, bu eride takld. Bir anda dnyadaki hibir mobilya dkknnn
getiremeyecei denli zengin olma tutkusu, giderek bymekteydi. Bunu daha
nce dnebilmi olsayd, ilk iki sfr daha kk yazar, bylece de bir nc sfr kalan yere sdrabilirdi. Nasl yapabilmiti byle bir aptall? Oysa
imdi her ey ne kadar gzel olmu olacakt! Therese, yazmakta direnen kalemle savayordu; ne yapacan armt. Harcamak zorunda kald aba
gcn ayordu. Agzllk, fke ve yorgunluk nedeniyle soluk solua kalmt. Soluk alrken oluan sarsntlar, koluna geiyordu; kalemdeki mrekkebin kda sramas tehlikesi belirmiti. Therese, bu tehlikenin verdii korkuyla hemen geri ekildi. Gvdesinin st ksmn dorultmu olduunu anlad
ve imdi biraz daha dzenli bir soluk ald, insan azla yetinebilmeli diye
iini ekli ve yitirdii milyonlarn ansna, hemen hemen dakika kadar almasna ara verdi. Sonra mrekkep kurumu mu diye bakt, gzel eridi cebine koydu, vasiyetnameyi de katlayp daha nce bulduu yere brakt. Hi
memnun deildi halinden; isteklerinin snr ok daha geniti. Olabilecein
yalnzca bir blmn elde edebilmi olduundan, ruhsal konumu da dei ime urad; kendini anszn bir dolandrc gibi hissetmeye balaynca, kiliseye
gitmeye karar verdi. Zaten gnlerden pazard. Dairenin kapsna, stne Kili-

156 Krleme

sedeyim, Therese yazl bir kt brakt; kiliseye gitmek kendisi iin sanki
yllardan beri en doal ve allm eymi gibi yapmt bunu.
Kentin en byk kilisesini, katedrali seti. Daha kk birini seseydi, kendis ine hakknn ok daha fazlas olduunu anmsatabilirdi. Merdivenlerde giyimli
olmad geldi aklna. Kendini ok bitkin hissetmesine karn geri dnd ve
mavi eteini karp onun tpatp ayns olan ikinci eteini giydi. Sokaa ktnda, btn erkeklerin kendisine baktklarn fark etmeyi unuttu. Katedrale
girdiinde, utand. erde bulunanlar, kendisine glyorlard. Olacak ey miydi
kilisede glmek? Ama Therese, saygdeer bir kadn olduundan buna hi
aldrmad. inden zerine basa basa, saygdeer bir kadn, dedi, bunu yineledi
ve katedralin sessiz bir kesine snd.
Snd yerde, pahal yal boyalar kullanlarak yaplm bir Son Akam Yemei resmi aslyd. ereve, tmyle altn yaldz kaplamayd. Therese, sofra
rtsn beenmedi. nsanlar gzelden anlamyorlard, stelik rt kirlenmiti de. Para kesesi neredeyse insan elini uzatsa alabilecek gibiydi, iinde
otuz adet gzel gm para vard; paralar grnmyordu geri, ama kese
sanki canl gibiydi. Yehuda tutmaklayd keseyi.
O denli cimriydi ki, elinden brakmazd da. Kimseye tek kuru vermezdi. Tpk
Theresenin kocas gibi. Zaten Hazreti say da o yzden aldatmt. Kocas
zayfl, Yehuda ise imand ve kzl bir sakal vard. Herkesin ortasnda, o gen
ve ilgin adam oturmaktayd. ok gzeldi yz, gzel ve soluk; gzleri ise nasl
olmas gerekiyorsa, yle. O, her eyi biliyordu. lgin bir insand ilgin olmas na ama ayn zamanda da akllyd. Baklarn para kesesine dikmiti. inde
ka para olduunu bilmek istiyordu. Bir bakas, kesenin iindekileri saymak
zorunda kalrd, ama onun buna gereksinimi yoktu; yalnz bakmakla renebiliyordu bilmek istediini. Theresenin kocasna gelince, pis cimrinin biriydi.
Yirmi ilin iin aldatmacaya kalkyordu. Ama Therese gelmeyecekti bu oyuna, o rakamn yerinde daha nce bir 7 vard. Kocas bunu hemen bir bee evirmiti. Bylece miktar, iki bin olmutu. Gen ve yakkl adam, kfr basacakt. Ama Theresenin elinden gelen bir ey var myd? O, resimdeki beyaz
gvercinin ta kendisiydi. Yakkl adamn bann tam zerinden uuyordu.
Masum olduu iin de prl prld. Ressam, byle olmasn istemiti. Ne istediini biliyordu herhalde; bu, onun iiydi. Evet, Therese o beyaz gvercinin ta
kendisiydi. Yehuda, istediini yapabilirdi. Ama yakalayamayacakt. Ona geli nce, istedii yere uabilirdi. Gen adama doru uuyordu, nk gzelliin ne
demek olduunu biliyordu. Yehuda istediini syleyebilirdi. Yehudaya den,

Elias Canetti 157

gidip kendini asmakt. Onu bu yazgdan para kesesi de kurtaramazd. Paray

geride brakmak zorundayd. Beyaz gvercinindi para. Yehuda, bunu anlay amyordu. Yalnz kendi kesesini dnyordu. Bu yzden sevgili Kurtarcya bir
pck veriyor ve onu aldatyordu. Askerler neredeyse geleceklerdi. Kurtarcy yakalamaya kalkacaklard. Ama denesinlerdi bakalm. O zaman Therese
araya girecek ve yle diyecekti: Bu, Mesih deil, bay Grobdur; Gross ve Annesi firmasnda basit bir memur olarak alr. Ona dokunmamalsnz. Ben, karsym, Yehuda onu hep aldatmak istiyor. Onun bir suu yok! Therese, ona bir
ey olmamas iin elinden geleni yapmalyd. Yehuda gidip asmalyd kendini.
Therese, beyaz bir gvercindi.
Resmin nnde diz ken Therese, dua ediyordu. Kendisiydi o beyaz gvercin.
Kendisiydi. Bunu yreinin derinliklerinden sesleniyor, bak larn resimdeki
gvercinden ayrmyordu. Gvercin, gen ve yakkl adamn ellerine konuyordu; yakkl adam da bu srekli kurtarcsn hafif hafif okuyordu; gvercinlere byle davranlrd.
Therese ayaa kalktnda, hayretle dizlerinin varln alglad. Bir an gerek
varlklarndan kukuya derek eliyle yoklad. Kiliseden karken, artk Therese evresindekilere glyordu. O kendine zg biimde, glmeden glyordu.
evresindekiler ise utanarak baklarn ondan karyorlard. Ne biim yzlerdi bunlar! Hepsinde tam birer sulu tipi vard! Kiliselerin artk kimlere kald belliydi. Therese, para atmaktan kanmay baard. Kapnn nnde saysz gvercin vard; ama bunlarn renkleri beyaz deildi. Therese, yannda onlara verecek bir ey olmadna hayfland. Evde, kflenmekte olan bir alay
bayat ekmek vard. Katedralin arkasnda gerekten bembeyaz bir gvercin,
tatan bir heykele kondu. Therese dnp bakt: heykel, dii aryan Hazreti
saya aitti. Neyse ki yakkl gen adamn grn byle deil, diye dnd. Yoksa utanrd kendinden.
Eve dnerken Theresenin kulana anszn mzik sesi geldi. Askerler, en gzel
marlar alarak geliyorlard. Bu iyiydi ite; Therese severdi byle eyleri.
Dnp, tempo tutarak askerlerle yrmeye balad. Bando efi, hep ona bakyordu. Askerler de bakyorlard, ama bir ey yoktu bunda; Therese de onlara
bakt; aldklar mzik iin teekkr etmeliydi. Kalabala baka kadnlar da
katld ama hepsinin iinde en gzeli, kendisiydi. Bando efi, bir baka para sunuyordu. Tam bir erkekti, stelik mzikten de ne kadar iyi anlyordu!
alanlar, onun deneini bekliyorlard. Denek iaret vermeden hibiri kpr-

158 Krleme

damyordu. Bazen mzie ara veriliyordu. O zaman Therese ban iyice yukar kaldryordu; bando efi glyordu ve hemen yeni bir para balyordu.
Yalnz evrede bu kadar ok ocuk olmasayd. Theresenin nn kapatyorlard. nsan her gn dinleyebilmeliydi bu tr mzii. En gzeli trompetlerdi.
Therese bandoya katldndan beri, herkes bandoyu ok beeniyordu. Ksa
zamanda byk bir kalabalk birikti. Ama bu Thereseyi rahatsz etmiyordu.
Ona yol veriyorlard. Kimse ona bakmay unutmuyordu. Therese de mzikle
tempo tutarak hafiften mrldanyordu: Otuz yanda gibi, otuz yanda gibi,
otuz yanda gibi.

Milyonluk Miras
KEN, kd kapsnn nnde buldu. deti her eyi okumak olduu iin onu
da okudu; yaz masasnn bana getiinde kd unutmutu. Anszn bir ses:
te dndm! dedi. Arkasnda duran Therese, kurulmu gibi konumaya
balamt.
Gerekten de byk bir miras bu! ev tede bir noter var. Byle bir miras
savsaklanmaya gelir mi? Vasiyetname kirlenebilir. Bugn gnlerden pazar.
Yarn ise pazartesi. Notere birka kuru vermek gerek. Yoksa her eyi yanl
yapar. Fazla vermeye gerek yok. Paraya yazk. Bayat ekmekler evde kflenip
duruyor. Herkes gvercin olabilir, bu bir sanat deil. Ama yiyecek tek lokmalar yok. Askerler en gzel marlar alyorlar. Hem yrmek, hem de hibir
eyi gzden karmamak iin hi kukusuz olaanst bir insan olmak gerek.
Peki ya bando efi kime bakt hep? Bunu yle nme gelene sylemem. nsanlar akadan anlamyorlar nk. 1.265.000. Bay Grobun gzleri falta gibi
alacak. Zaten onun gzleri her zaman iri ve gzel. Btn kadnlar ondan
holanyor. Peki ya ben, ben de kadn deil miyim? Herkes gzel olabilir. Ama
ben, serveti olan ilk kadnm...
Therese zaferinden emin ve henz asker mzikle bando efinin yarattklar
heyecann etkisi altnda girmiti ieri. Bugn her ey gzeldi. Her gn byle
olmalyd aslnda. imdi Therese konumak istiyordu. Parmayla 1.265.000)
saysn duvara yazl ve eliyle eteinin cebindeki kitapla pat pat vurdu. Kim
bilir neydi deeri bu kitapln. Belki de sanlann iki katyd. Anahtar tomar
akrdad. Therese bugn konuurken yanaklarn daha ok iiriyor, daha bir
az dolusu konuuyordu. Bir hafta boyunca susmu olduundan, hi ara vermeksizin konuuyordu. Esriklii ierisinde gizli ve en gizli dncelerini aa
vuruyordu. Eriilebilecek her eyi elde etmi olduundan kuku duymuyordu;
azimli ve kararl bir insand. Konumay bir saat boyunca srdrd. Karsndakinin kim olduunu unutmutu. Geride kalan gnlerde, karsndakinin
yznde beliren her hareketten nasl doal d korkulara kapldn unutmutu. Bir insand Kien, her eyin anlatlabilecei bir insan ve imdi Therese
byle birini gereksiniyordu. Bugn karlam olduu ya da kafasndan geirdii en ufak ayrnty bile ortaya dkyordu.

160 Krleme

Kien, baskna uradn seziyordu, allmadk bir eyler olmutu. Bir hafta
boyunca rnek biimde davranmt Therese. imdi anszn kocasn bu denli
kaba biimde rahatsz etmesinin zel bir nedeni olduu belliydi. Konumas
kark, biraz saldrgand ve kadnn mutlu olduunu gsteriyordu. Kien, onu
anlamaya alt; sonunda durumu yava yava kavrad:
Her zaman rastlanamayacak trden, ilgin biri, Thereseye bir milyonluk miras brakmt; byk bir olaslkla Theresenin akrabasyd, zengin olmasna
karn meslei bando efliiydi ve salt bu yzden ilgin biri olduu kukusuzdu. Herhalde Thereseye ok deer veren biriydi, yoksa onu miras yapmazd.
Kadn, bu milyonluk mirasla bir mobilya ii kurmak istiyordu; mutlu ol may
henz, bugn renmi, kran borcunu yerine getirmek iin hemen kiliseye
komutu; sonra oradaki bir resimde Hazreti say len akrabas sanmt.
(Yanlsamalara yol aabilen kran duygular!) Katedralde, gvercinleri srekli besleyeceine yemin etmiti. Gvercinlere evdeki bayat ve kflenmi ekmeklerden verilmesine karyd. Gvercinler de insanlar gibiydi (neden olmasnlard!); Therese ertesi gn kocasyla birlikle notere gidip, vasiyetnameyi
gstermek istiyordu. Byk bir miras sz konusu olduundan, noterin yksek
bir cret istemesinden korkuyor ve bundan tr cretin balangla kararlatrlmasn yeliyordu. Milyonluk bir miras bile tutumluluunu ve evi ekip
eviren bir insan olma zelliini yitirmesine yol amyordu!
Peki ama gerekten byk myd miras? 1.265.000 ne eder bu? Kitapln
deeri ile karlatralm bakalm bir kez! Kitaplnn tm, 600.000 altn
krona yakn, gln bir miktar tutmutu. Babasndan kendisine 600.000 altn
kron kalmt; bu mirasn kk bir blm, bugn henz elindeydi. Peki Therese ne yapmak istiyordu kendisine kalan mirasla? Bir mobilya ii kurmak m?
Sama. Bu parayla kitapl bytme olana vard. Komudan bitiik daireyi
de satn alp, aradaki duvar yktrrd. O zaman kitaplk iin drt yeni oda
kazanm olurdu. Komu dairedeki pencereleri de rdrtr ve imdiki kitaplkta olduu gibi, odalarn tavan camlarndan k almasn salayabilirdi. Sekiz
odaya rahatlkla 60.000 cilt sard. htiyar Silzingerin kitapl bir sre nce
sata karlmt; ak artrma herhalde henz yaplmamt; bu kitaplkta
22.000 cilt vard. Kendi kitaplyla boy lemezdi hi kukusuz ama, iinde
baz ok deerli paralar bulunuyordu. Kien, mirastan yuvarlak hesap bir mi lyonu kitaplk iin ayrd; gerisiyle Therese ne isterse yapabilirdi. Kalan, belki
bir mobilya ii kurmaya yeterdi; kendisi anlamazd byle eylerden, ayrca
para ve i gibi konularla ilgilenmek de istemiyordu. Silzingerin kitaplnn

Elias Canetti 161

ak arttrmas yaplm myd, yaplmam myd, bunu renmeliydi imdi.

Yaplmsa, elinden nemli bir ey karm saylabilirdi. Bilime ar lde
gmlp kalyordu. Bu yzden de bilimsel alma iin varl kesinlikle gerekli aralardan yoksun klyordu kendini. Borsa speklasyoncusu iin kurlar
bilmek ne denli gerekliyse, bir bilginin kitap piyasasndaki gelimeleri izlemesi de o lde zorunluydu.
Kitapln drt odadan sekiz odaya karlmas. Gerekten iyi bir gelime bu.
nsan gelitirmeli kendini. Demir atp durmak olmaz. Krk ya, ya bile say lmaz henz. Kendini emekliye ayrabilir mi krk yanda bir insan? Byk aptaki son kitap almnn zerinden iki yl geti. nsan, byle byle paslanr. Dnyada baka kitaplklar da var. Gelgelelim yoksulluk, iren bir ey. anslym ki
Therese beni seviyor. Ona bu denli kaba davrandm iin. Bay Grob diyor
bana. 1 Gzlerimi gzel buluyor. Btn kadnlarn benden holandklarna inanyor. Ona gerekten kaba davranyorum. Eer beni sevmeseydi, miras kendine saklard. Karlarnn parasyla geinen erkekler de var. ren bir ey.
Byle yapmaktansa, kendimi ldrmeyi yelerim. Ama kitaplk iin istediini
yapabilir, buna bir itirazm yok. Kitaplarn gda gideri var mdr? Hayr. Evin
kirasn ben dyorum. Ancak yemek ve ev iin para vermeyen erkek, kars nn parasyla geiniyor saylr. Yandaki dairenin kirasn da ben deyeceim,
Karm, aptal ve cahil bir insan, ama len bir yakn var. Duygusuzluk mu benimkisi? Ama neden yle olsun? Bu akrabay tanmyorum. Arkasndan acmak, ikiyzllkten baka bir ey olmaz, lm bir felaket deil; daha derin
bir anlam tayor. Her insann, isterse bir an iin olsun, doldurduu bir yer
vardr. Bu insann yeri de, kendi lmyd. imdi ld. Hibir acma duygusu,
onu geri getiremez. Ne tuhaf bir rastlant! Bu zengin varis, baka yere deil de
benim evime ilerime bakmak zere yerleiyor! Sekiz yl sreyle sessiz sedasz grevini yerine getiriyor, anszn milyonluk bir mirasn eiine geliyor ve
ben de o anda tutup onunla evleniyorum. Beni ne kadar sevdiini renmemin
hemen ardndan, akrabas olan zengin bando efi de son nefesini veriyor! Bir
anda geliveren, mutlu bir felaket. Geirdiim hastalk, yaammda bir dnm
noktas, bugne dein iinde yaadm g koullardan ve o insan boacak
kadar kk kitaplktan bir kurtulutu.

Daha nce de belirtildii gibi, romanda ad olarak kullanlan Grob szc, Almancada kaba
anlamna gelir. (evirenin notu)

162 Krleme

nsann Ayda ya da Yeryznde domas arasnda bir ayrm yok mudur? Ve

rnein Ay, Dnyann yalnzca yars byklkteyse o zaman maddenin
toplamndan daha da nemli bir eyler sz konusudur, aradaki byklk fark,
ayrntlar arasnda da byk farklar yaratr. Otuz bin yeni kitap! Her biri yeni
dncelerin, yeni almalarn beii olabilecek otuz bin kitap! u anda iinde
yaanlan koullar asndan ne denli byk bir devrim!
Kien, o gne dein yanda olduu ve tutucu bir yap tayan evrim kuramndan o anda koparak, kitaplarn dalgalandra dalgalandra devrimcilerin safna
geti. Her ilerleme, ani deiimlerin gerekleebilmesi kouluna baldr. Buna
ilikin kantlar, tm evrimcilerin sisteminde olduu gibi, o gne dein gzden
saklanm, incir yapraklarnn altna gizlenmi konumda olan kantlar, Kienin
bilincinde hemen gn na kt. Kltrl bir insan, gereksindii her eyi
elinin altnda bulundurur. Kltrl bir insann ruhu, eksiksiz bir cephaneliktir.
Ama anlan insanlar kltrl olmalar nedeniyle bu cephanelii kullanma
gzpekliini ender gsterdiklerinden, bu durum pek anlalmaz.
Theresenin nee ve tutkuyla salverdii bir szck, Kieni yine gereklerin
dnyasna ekiverdi. eyiz! dediini duymutu Theresenin; bu parolay
byk bir kran duygusuyla hemen kabullendi. Bu tarihsel anda gereksindii
her ey, onun armasna ve istemesine gerek kalmakszn ayaklarnn dibine
ylyordu. Ailesinde yzyllar boyunca sevilmi ve uygulanm olan kapital ist
eilim, sanki yirmi be yl sren bir sava sonucunda hi yenik dmemies ine, olaanst bir gle yeniden bakaldrd. Theresenin ak, baka deyile
kapsnn eiindeki cenneti ayakta tutan bu stun, imdi ona bir eyiz, bir
drahoma getiriyordu. Bu eyizi aa grmemek ve elinin tersiyle ilmemek,
Kienin hakkyd. Evlendiklerinde Therese, yoksul bir kzd ve Kien, onun bir
aya ukurda bir zengin akrabasnn varln hi bilmiyordu; bu durumda
Therese ile evlenmekle, drst tutumunu yeterince kantlamt. Arada srada
ok sk olmamak kouluyla yeniden dzenlenen kitapln sekiz salonundan yle abucak bir geivermek, hi kukusuz Thereseyi mutlu klacakt. Ve
bu grkemli yaptn olumasna akrabalarndan birinin katkda bulunduunu
bilmesi, ona kuramad mobilya iinin acsn unutturacakt.
Kien, devriminin bu denli doal biimde gereklemesinin verdii sevinle
uzun parmaklarn birbirine srtt. Karsna dikilen tek bir kuramsal duvar
bile yoktu imdi. Uygulamada var olan ve komu daireyi kendisininkinden
ayran duvar ise yklacakt. Komularla grmelere derhal balanmas gerekiyordu. Duvarc ustas Putza haber verilmeliydi. Adam, hemen yarn bala-

Elias Canetti 163

malyd almaya. Sonra vasiyetname de hemen denetlenmeli, noterle bugnden iliki kurulmalyd. Bu arada Silzinger kitaplnn ak artrmasn da
unutmamak gerekiyordu. Kapc hemen birka yere birden gnderilecekti.
Kien, ne doru bir adm atarak: Kapcy ar buraya! buyruunu verdi.
Therese, konumasnda yine kfl ekmeklerle a gvercinlere dnmt.
Tutumluluk duygularn rseleyen bu samal bir kez daha vurguladktan
sonra, fkesini daha iyi dile getirebilmek iin Bir bu eksikti! diye ekledi.
Ama Kien, itiraz kabul edebilecek durumda deildi. Kapcy ar buraya!
abuk!
Therese, ald bahilerden tr kapcya zaten ok fkeliydi. Kapcnn ne
ii var burada? Ona be para yok?
O konuda karan ben veririm. Bu evin reisi benim. Kien, bunu zorunlu olduu
iin deil, kar klmas olanaksz istencini Thereseye hissettirmeyi yararl
bulduu iin sylemiti.
zr dilerim ama, para benim
Kien, iinden beklemiti bu yant. Kars terbiyeden nasibi olmayan, cahil bir
insand ve hep yle kalacakt. Yapt planlar asndan onuru elverdii lde,
geri ekildi.
Tersini ileri sren yok. Ama kapc buraya gelmeli, birka yere gndermemiz gerekiyor.
Paraya yazk. Zaten neredeyse bir servet alyor bu evden.
Heyecanlanma! Bir milyon naslsa bize kalacak!
Therese kukulanmt. Adamn niyeti bozuktu, yine bir eyler koparmak istiyordu. Onun yznden zaten iki bin ilin yitirmiti.
Peki ya 265.000? Bu sayy sylerken, anlaml baklarla tek tek her rakam
vurgulamt.
imdi sra, ksa yoldan ve kesin biimde Theresenin gnln kazanmaya gelmiti. ki yz altm be bin senin. Kien, zayf yzne ensesi kaln bir eli ak
kii maskesi geirmiti; bir bata bulunuyordu Thereseye; bu ba iin
Theresenin edecei teekkr de, daha kadnn azndan kmadan ve memnuniyetle kabul etmiti.

164 Krleme

Thereseye gelince, terlemeye balamt.

Hepsi benim!
Neden gerek duyuyordu bunu srekli olarak yinelemeye? Kien, sabrszl n
resmiyet perdesinin ardna gizledi.
Taleplerine itiraz eden olmadn daha nce belirtmitim. imdi konumuz
bu deil.
Onu ben de biliyorum. Ktla yazl olan neyse, odur.
u miras meselesini birlikle zmlemeliyiz.
Peki ama bundan size ne?
Ben sana her trl yardm nerisinde bulunuyorum.
Dilenmeyi herkes bilir, nce paray indirmek, ardndan da dilenmek, yakk almaz byle ey!
Ben seni aldatmaya kalkmalarndan korkuyorum.
Tuhaf dorusu!
Milyonluk miraslar sz konusu olduunda, genellikle dzmece akrabalar
kverir anszn ortaya.
Kocadan baka kimse yok.
Peki kars, ocuklar falan yok mu?
aka m ediyorsunuz?
Gerekten byk ans!
ans m demiti? Yine akn dnmt Therese. Adam daha lmeden parasn
veriyordu. Neresindeydi bunun ans? Kien konumaya baladndan bu yana
Therese kocasnn kendisini aldatmak istediinden emindi. Bu nedenle, yz
bal bir cehennem zebanisi gibi, sylenen her szce dikkat ediyordu. Sert
ve yanl anlalmas olanaksz biimde yant vermeye alyordu. nk
karsndakinin syleyecei tek bir szckle her eyi yitirebilirdi. ok okumu
bir adamd kocas. Therese iin hem kar taraf, hem de kar tarafn avukatyd. Therese, yeni ele geirdii servetini korumak iin gelitirdii kendi gleri
karsnda korkuya kaplmt. Kendini bir baka insan yerine koyabilmeyi
anszn baarmt. Kienin vasiyetnamesinin Kien iin bir ans olmadn

Elias Canetti 165

seziyordu. Bundan tr de Kienin szlerinin ardnda yepyeni bir tuzak aryordu. Kocasnn ondan saklad bir ey vard. Neyi saklard insan? Hi kukusuz paray. Kocas, verdiinden daha fazlasna sahipti. Karlm olan nc sfr, Theresenin avucunu yakyordu. Kolunu ani bir sanc saplanm gibi
kaldrd. u anda masaya koup vasiyetnamenin bana kmeyi ve eksik sfr
gl bir amar gibi yerine oturtabilmeyi ne kadar isterdi! Ama imdi neyin
sz konusu olduunu bildii iin kendini tutuyordu. Btn bunlar agzl
olmad iin gelmiti bana. Neden yapmt bu aptall? Tokgzllk, aptallktan baka bir ey deildi. Ama imdi akl yine bana gelmiti. Bulmalyd.
Nereye saklamt acaba parann gerisini? Kocasn kukulandrmadan sormaya alacakt. O tandk glmsemesi, tm genilii ve ktlyle dudaklarnda belirmiti.
Peki ya geri kalan ne olacak? Bylece kurnazlnn doruuna trmanmt.
Geri kalan parann nereye saklandn sormuyordu. Sorsa, yant alamazd
nk, nce kocasnn azndan parann gerisinin de bulunduunu almak gerekiyordu.
Kien, kran ve sevgi dolu baklarn karsna dikmiti. Demek ki kadnn
direnii, salt grnt. Ama Kien, bunun byle olduunu zaten hep tahmin
etmiti. Karsnn bir milyonu, yani mirasn ana blmn geri kalan diye
nitelendirmesi, gerekten byk incelikti. Kabalktan sevgiye bu tr bir gei,
herhalde Theresenin snfndan kiilere zg bir zellikti. imdi kendini karsnn yerine koymu, yle dnyordu. Kocasnn balln bildirecek a klama, kim bilir ka kez dilinin ucuna dek gelmi, ama syleyeceklerinin etkisini glendirmek iin uzun sre susmutu. Kaba saba, ama sadk bir insand.
imdi karsn eskiden olduundan daha iyi anlamaya balamt. Ne yazk ki
yalyd ve bu kadndan bir insan yaratmak iin vakit artk ok geti. Ama imdiye kadarki hafifliklerine de bundan byle izin vermemek gerekiyordu. Eilimin hangi tr olursa olsun, buradan balard. Bu dncelerden sonra Thereseye duyduu kranla, yeni kitaplara duymu olduu akn izleri yznden
silinip gitti. Sert bir ifade taknarak, sanki hakarete uram gibi homurdand:
Geri kalanyla kitaplm byteceim.
Therese, ayn zamanda hem korku, hem de zafer duygusuyla irkildi. Bir tala
iki tuza birden karmt ortaya. Kitaplk ha! Ama bu kitaplkta bulunanlarn
listesi kendi cebindeydi. Demek ki gerekten kocasnn ondan gizledii bir
eyler vard. Bunu kendi azyla aklamt. Therese nce neyi savunmas

166 Krleme

gerekliini ilk anda kestiremedi. Karar, istenci dnda cebinin stne inen eli
verdi.
Kitaplar bana ait!
Ne dedin?
Anlamaya gre oda kadna, bir oda da kocaya ait.
imdi sz konusu olan sekiz oda. Drt yeni oda ekleniyor yandaki dairenin odalarn sylemek istiyorum. Silzinger kitapl iin bana yer gerek. Yalnz
o kitaplkta 22.000 cilt kitap var.
Peki hangi parayla alnacak bunlar?
Kien, kadnn bu st rtl konumalarndan bkmt.
Senin mirasndan alnacak. Artk bu konuda konuulacak bir ey yok.
Olmaz yle ey.
Olmayan ne?
Miras bana ait.
Ama o miras zerinde tasarruf etme hakk da bana ait.
nce kocann lmesi gerek, ancak ondan sonra miras zerinde tasarrufta
bulunulabilir.
Bu da ne demek?
Artk hibir ey kaptrmam elimden!
Ne demek oluyordu, ne demek oluyordu btn bunlar? Artk en sert telleri
almal myd acaba karsna kar? Srekli gznde canlandrd sekiz odalk
kitaplk, Kienin son bir kez sabrl davranmasn salad.
Burada ortak yararmz sz konusu.
Geri kalan da bu yarara giriyor!
Sen de anlayacaksn ki...
Gerisi nerede?
Bir kadn kocasna...
Kocas karsndan gerisini alyor.

Elias Canetti 167

Ben Silzinger kitapln almak iin bir milyon istiyorum!

stemek kolay. Herkes ister. Ama ben gerisini istiyorum. Hepsini istiyorum!
Burada ancak ben buyruk verebilirim!
Evin kadn benim!
Son kez ve kesin konuuyorum. Bir milyon istiyorum o kadar! Bu paray...
Ben gerisini istiyorum! Geri kalan istiyorum!
saniye zaman tanyorum. e kadar sayacam...
Saymak kolay. Ben de sayacam!
kisi de fkeden alamak zereydiler. Sklm dudaklarla ve giderek daha
yksek sesle bararak: Biiir! kiii! ! diye saymaya koyuldular Saylar,
ifte patlamalar gibi, ikisinin de azndan ayn anda kyordu. Theresenin
kafasnda saylar, parann gerisini de ele geirdii takdirde kavuaca milyonlarla karyordu. Kien iin ise bu saylar, kitapla eklenecek yeni odalar demekti. Therese, sonsuza dek sayabilirdi; Kien, yalnzca drde dek sayp, burada durdu. Gvdesi her zamankinden daha dik ve gergin, kadnn zerine yrd ve kapcnn sesini bir al ezgisi gibi kulaklarnda duyarak bard:
Vasiyetnameyi ver! Sa elinin parmaklar bir yumrukta birleti ve bu yumruk, tm gcyle havaya bir darbe indirdi. Therese, saymaya ara verdi; koc asnn yumruuyla ezilmiti. Gerekten aknd. Bir lm-kalm sava olacan sanmt. Oysa kocas anszn evet demiti. Eer Theresenin kafas, servetin
geri kalanyla bu denli dolu olmasayd, gerekten kendine gelemezdi. Ama onu
aldatmadklar yerde, fkesi de uup gidiverirdi. fkesi Therese iin her ey
demek deildi. Kocasnn evresini dolanarak yaz masasna doru yrd.
Kien geri ekildi. Karsnn yedii darbenin altnda ezilmi olmasna karn,
aslnda bolua deil, ona indirmek istedii yumrua karlk vermesinden
korkuyordu. Ama Therese, herhangi bir yumruk darbesi alglam deildi. Elini
ktlarn arasna daldrd, onlar hi utanmakszn karmakark etti ve ilerinden birini ekli.
Peki ama yabanc bir vasiyetname nasl benim ktlarmn arasna giriyor? Kien, bu uzun cmleyi de bararak sylemek istediinden, karsna bir
btn olarak yneltemedi. Sylerken kez soluk ald. O daha szn biti rmeden, kars yant verdi; Yabanc m? Ne yabancs, anlayamadm! Therese
ikiye katlanm kd abucak at, masann stne koyup gzelce krklar-

168 Krleme

n dzeltti, mrekkeple kalemi de yanna koyduktan sonra, alakgnll bir

ifadeyle geri ekilip, servetin gerisinin sahibine yer at. Tedirginlii henz
tmyle gememi olan Kien yaklatnda, baklar nce sayya takld. Yabanc gelmiyordu gzne; ama nemli olan, doru olmasyd. Tarttklar
srada iinde beliren hafif bir korku, onu sayy belki de yanl okumu olan bu
cahil kadna kar uyarmt. Kien, halinden memnun, gzlerini yukar kaldrp
oturdu ve vasiyetnameyi inceden inceye gzden geirmeye koyuldu.
O zaman nndekinin kendi vasiyetnamesi olduunu anlad. Bu srada Therese: En iyisi hepsini batan yazmak, dedi. Sfrlarnn kar karya olduu
tehlikeyi unutmutu. Kienin Thecesenin akna inanmas gibi Therese de
sfrlarnn geerliliine itenlikle, kr krne inanmt. Ama bu benim...
dedi Kien, Therese glmsyordu: Ben demedim mi Kien, fkeyle ayaa
kalkt, Therese: Erkek dediin szn tutar diye aklamada bulundu. Kien,
karsnn grtlana sarlmasna gerek kalmadan durumu anlamt. Kars onu
yazmas iin zorluyordu. nk yeni kdn parasn veren, karsyd. Kien,
sanki iman ve ar bir gvdesi varmasna sandalyeye yld. Thereseye
gelince, artk eline ne geeceini bilmek istiyordu.
Birka saniye sonra, birbirlerini ilk kez doru anladlar.

Dayak
KALAN parasnn ne kadar az olduunu Thereseye belgelerle kantlarken,
Kienin gsterdii sevin, Theresenin byk bir bunalma dmesini nledi.
Eer kocasna kar duyduu nefretten, kocasnn da kl krk yararcasna,
tutkuyla krklemeye alt o nefretten g almasayd, kendisini oluturan
paralara ayrlr, yani etek, ter ve iki kulak olarak dalr giderdi. Kien, vaktiyle
kendisine ne kadar miras kalm olduunu karsna gsterdi. Kitap almlaryla
ilgili tm faturalar, aklna estii gibi sokuturmu olduu eitli ekmecelerden ortaya kard. Gnlk yaamn en kk ayrntlarn bile toplayan, bu
yzden de kendisine ar gelen belleini imdi yararl buluyordu. Faturalardaki miktarlar artk bozulmu olan vasiyetnamenin arkasna not etti. Therese,
onca yklmlna karn, bunlar aklndan toplad, bunu yapabilmek iin de
saylar kesirlerinden arndrd. Geriye gerekte ne kadar kaldn bilmek
istiyordu. Hesap sonunda kitaplara bir milyonu ok aan bir parann denmi
olduu ortaya kt. Ama bu artc sonu, Kien iin en ufak bir avuntu kayna bile olmad; kitaplnn yksek deeri, yeni odalarn bana yklndan
doan zarar karlamaya yeterli deildi. imdi Kienin tek dncesi, bu aldatlnn cn almakt. Uzun ve skc operasyonun devam boyunca ne bir
hece fazla, ne de bu, gznde daha byk bir baaryd bir hece eksik
syledi. Bir yanllk olasl kesinlikle yoktu. Korkun say ortaya ktktan
sonra Kien: Gerisini de baka baz kitaplar ve geimim iin harcadm, diye
ekledi.
Bunun zerine gzyalarna boulan Therese, cokun bir nehir gibi kap dan
kp, koridor boyunca akarak mutfaa dkld. Yatma zaman gelince al amasna ara verdi; kolal eteini karp bir sandalyenin arkasna ast, sonra
yine ocan nne oturup alamasn srdrd. Sekiz yl boyunca bu evin
khyas olarak iinde onca gzel bir yaam srd yandaki oda. onu uykuya
aryordu. Ama matemine bu kadar erken son vermeyi kendine yak tramayan Therese, yerinden kmldamad.
Ertesi gn leden nce, matemde kald sre ierisinde alm olduu kararlar uygulamaya koyuldu. Kendisine ait olan oday kilitleyerek evin geri
kalan blmnden ayrd. Gzel gnler bilmiti artk; zaten hibir zaman s rekli olmazd. Ama yine de Theresenin elinde, iindeki kitaplaryla birlikte

170 Krleme

oda vard. Mobilyalar Kienin lmne dek kullanmayacakt. Her eyin korunmas gerekiyordu.
Kien, pazarn geri kalan ksmn masasnn banda geirmiti. Aklayc misyonunu yerine getirmi olduundan, ok iyi alabiliyordu. Ama aslnda yeni
kitaplara ilikin agzll ile arpmaktayd. Bu duygu iinde o denli youn
bir dzeyde uyanmt ki, iindeki kitaplktan ve kitaplaryla birlikte alma
odasnn tm, imdi gzne ok bo ve eskimi grnyordu. Masasndaki
Japon elyazmalar zerinde almak iin kendini zorluyordu, istedii noktaya
geldiinde, ktlara dokunuyor, ama bunun hemen ardndan elini sanki tiks iniyormu gibi geri ekiyordu. Bir anlam ve nemi var myd bu yazlarn? On
be yldr hcresindeydi zaten. Kien, gerek lende, gerek akam midesindeki
al alglamad. Gece gelip attnda, daha alma masasnn bandayd.
Yaz yazmaya balad kdn stne, hi byle bir alkanlnn bulunmamasna karn, anlamsz birtakm ekiller izmekteydi. Sabah saat altya doru
uyuyakald; her gn kalkt saatte, dnde Vezvn kraterlerinden birinin
kenarna, gzlemevinin yerine yaplm olan dev bir kitaplk binas grd.
Kendisi de korkudan titreyerek bu binann iinde bir aa, bir yukar gidip
geliyor, sekiz dakikaya kadar harekete geecek olan vol kann patlamasn
bekliyordu. Korkusu ve gidip gelmesi, bir trl son bulmad; felakete kadar
olan sekiz dakika ise hi deimeksizin kald. Uyandnda, yan odaya alan
kap kapatlmt. Kien, bunu grdyse de, odasn eskisinden daha klm
bulmad, nemli olan kaplar deildi; odalar, kaplar, kitaplar, elyazmalar,
kendisi, bilim, yaam, bunlarn tm ayn lde yalanm, eskimiti; buydu
nemli olan.
Alktan hafif sendeleyerek ayaa kalkt ve antreye alan teki kapy amak
istedi. Kapnn kilitlenmi olduunu alglad. Biraz bir eyler yemek istediinin
bilincine varnca, duyduu bitkinlie karn kendi kendinden utand. Yemek,
insanolunun eylemler hiyerarisinin en alt basamanda yer alrd ona gre.
Oysa insanlar, yemek yemenin gerekle yalnzca baka ve daha tiksin birtakm eylemlere yol atn dnmeden, ona kendine zg bir kutsallk kazandrmlard. Kien, yalnzca yemek yemenin yol al, tiksin eylemlerden birine imdi girimek zorunda olduunu hissetti. Bunu yapmaya hakk okluunu
dnerek kapy sarst.
Bo midesi ve harcad bedensel aba yznden, neredeyse bir gn nce say
sayarken olduu gibi, alamakl oldu. Ama bugn, alamaya bile gc kalma-

Elias Canetti 171

mt. Tm yapabildii, acnas bir sesle barmak oldu: Yemek istemiyorum,

yemek istemiyorum!
Bir sredir darda bekleyen ve Kienin ilk kprtlarna kulak vermi olan Tlierese: O zaman baka, diye yantlad. Kien, karsnn kendisine yemek vereceini dnmemeliydi. Eve para getirmeyen kocaya yemek de yoktu. Bunu
syleyecekti Therese kocasna; bu yzden kocasnn yemei unutmasndan
korkuyordu. Ama imdi Kien, kendiliinden yemekten vazgeince, kapy ap
dndklerini onun yzne syledi. Yemek meselesinin dnda, Kienin evini
kirletmesine de izin vermeyecekti. Odalarnn nndeki koridor da kendisine
aitti. Yasa, byle diyordu. Binalarn iinden geen geitlerde durum nasld?
Therese, birka kez katl olarak elinde tuttuu bu kd ap okudu: Aksi
bildirilmedike, buradan geilemez.
Daha nce Therese aa inmi, kasapla sebzeciden buralarda alanlarn
hibiri onu sevmezlerdi tek kiilik alveri yapmt; bylesinin daha pahalya gelmesine ve baka zamanlar birka gnlk alveri sorununu bir defada
zmlemesine karn, bugn byle yapmt. Karsndakilerin soran baklarna da meydan okurcasna: Bugnden balayarak artk ona yemek yok! diye
yant vermiti. Her iki dkknn sahipleri, alanlar ve mteriler, armlard onu duyunca. Daha sonra Therese, karsna kan ilk geitte grd
yazy bir kda eksiksiz kopya etmiti. Yazd srece iinde yemek malzemesi bulunan alveri antasn pis yere brakmt.
Dndnde, Kien daha uyuyordu. Therese, koridora alan kapy kilitledi kten sonra pusuya yatmt. imdi de her eyi kocasna sylemiti. Aksini bildirmeyerek, kocasnn gei hakkn kaldryordu. Mutfakla tuvalete giden ve
kendisine ait olan koridordan kocasnn yararlanmasn yasaklyordu. Kien,
koridoru bir daha kirlettii takdirde, temizlemek zorundayd. Nihayet hizmeti deildi bu evde ve mahkemeye bavurmasn da bilirdi. Kienin dar kmasna izin vard: Kapya kadar usulnce gitmek kouluyla. Bunun nasl yaplacan ise imdi kendisi gsterecekti.
Therese, Kienin yantn beklemeksizin, duvara yapa yapa dairenin kapsna dein yrd. Bu arada etei duvara srnd, ama koridorun Thereseye
ait olan blmne gerekten hi tamad. Daha sonra mutfaa szlen Therese, ta okul yllarndan kalma bir tebeirle, ikisinin kullanabilecekleri geitlerin
arasna kaln bir izgi ekti. imdilik byle, dedi, daha sonra yal boyayla
yaplacak.

172 Krleme

Alk yznden kafas kark olan Kien, neler olup bitliini iyi anlayamamt.
Kadnn davranlarna bir anlam veremiyordu. Vezvde miyim acaba daha,
diye sordu kendi kendine. Hayr, Vezvde o sekiz dakika yznden ekilen
korku vard; ama bu kadn yoktu; belki de o denli kt bir yer saylmazd Vezv. Yalnz patlamas, bir sorundu doal olarak. Bu arada Kienin kendi sorunu, basksn giderek artrmt. Bu bask yznden, sanki Therese tebeirle
snr ekmemiesine koridora kt. Uzun admlarla hedefine vard. Therese
de arkasndan seirtti. Kadnn fkesi de Kienin sorunu kadar bykt. Sonunda kocasna yetiti. Ama daha nce aray iyice am olan Kien, det olduu zere kapy kilitledi, bylece de ayn zamanda Theresenin kaba g kullanarak giriecei satamalardan kendini kurtarm oldu. Kilitli kapy sarsan
Therese, karga gibi sesinin srekli yinelenen dalgalanmalar ierisinde: Grrsnz, bu i mahkemede biter! Bu i mahkemede biter! diye baryordu.
Barmasnn bir ie yaramayacan anlaynca, mutfaa ekildi. Aklna en iyi
dncelerin geldii ocak banda, doru bir adalet kavramna vard. Peki,
gemesine izin verecekti. Adamn bu gereksinmesinin nne geilmezdi. Ama
bu izni vermesinin karlnda, kendisinin eline ne geecekti? Ona da kims enin karlksz bir ey verdii yoktu. Geide karlk, kocas da ona kendi odasnn bir blmn brakacakt. Therese, kendi odalarn korumak zorundayd.
Peki nerede yatacakt? yeni oday kapatmt. imdi kendi eski odasn da
kilitliyordu. Oraya da kimsenin girmesine izin yoktu. O zaman kendisi de
Kienin odasnda yatacakt. Yapacak baka ey var myd? Kendisi o gzelim
koridorunu feda ediyordu; buna karlk kocas da ona kendi odasnda yer
verecekti. Therese, o gne dek evin ilerine bakan kadnn yatak odas olarak
kulland odada bulunan mobilyalar dar kard. Buna karlk kocas, istedii kadar tuvalete gidebilirdi.
Therese hemen sokaa frlayp bir hamal buldu. Kapc kocasndan rvet
ald iin, ona bir ey yaptrmak istemiyordu.
Kien, Theresenin sesi kesilir kesilmez bitkinlikten uykuya dalmt. Uyandnda kendini zindelemi ve yrekli hissetti. Muttaa gidip, hibir vicdan
azab ekmeksizin kendine birka dilim tereyal ekmek hazrlad. Yine odas na dndnde, oday yar yarya klm buldu. Paravana, oday tam ortasndan boydan boya ikiye ayrmt. Kien, bunun ardnda Thereseyi eski mobilyalarnn ortasnda urarken buldu. Kadn, blmesine son biimini vermek zereydi ve buray ok gzel bulmutu. O arsz hamal da neyse gitmiti
sonunda. Thereseden dnyann parasn istemiti; ama Therese, adama iste-

Elias Canetti 173

diinin yarsn verip kap dar etmiti; imdi byle yapt iin kendisiyle
vnyordu. Yalnz paravana, tuhaf bir grnm olduu iin, houna gitm emiti. Bir yz beyaz ve bombotu; teki yznde ise bir sr iri virglleri
andran ekiller vard. Oysa Therese, kpkzl bir akam gneini yelerdi.
Eliyle paravanay gsterip; Bunun burada durmas zorunlu deil. Bana gre
hava ho. stenirse kaldrlabilir, dedi. Kien, bir ey sylemedi. Admlarn
sryerek yaz masasna gitti ve hafiften inleyerek sandalyesine kendini brakt.
Birka dakika sonra yine toparland. Yan odadaki kitaplarn hl hayatta olup
olmadklarna bakmak istiyordu. Bu titizlii, gerek bir sevgiden ok, iinde
eskiden beri kklemi bir grev duygusundan kaynaklanyordu. Dnden bu
yana yalnzca sahip olmad kitaplara kar sevecenlik vard iinde. Ama o
daha kapya varmazdan nce, Therese kapnn nne dikiliverdi. Paravanaya
karn nasl alglayabilmiti kocasnn hareketini? Nasl oluyordu da eteklii
onu, Kienin bacaklarndan daha hzl gtrebiliyordu? Kien ilk anda ne ona,
ne de kapya elini uzatt. O daha konumak iin cesaretini toplayamadan, Therese svp saymaya balamt:
Ne sanyor kendini koca? yi davrandn ve koridordan gemesine izin verdiim iin, hemen odalara da sahip kyor. O odalar, yazl belgeyle bana verildi. Anlama anlamadr. Koca kapnn tokmana elini bile sremez. eri
giremez, nk anahtarlar bende. Vermem onlar. Tokmak kapya ait. Kap,
odann bir paras. Tokmakla kap benim. Kocann tokmaa dokunmasna izin
vermiyorum!
Kien, karsndakinin szlerini geersiz klmak istercesine, beceriksiz bir el
hareketi yapt; bu arada rastlant sonucu kadnn eteine dokundu. Bunun
zerine Therese, imdat istercesine yksek sesle barmaya balad:
Kocamn eteime dokunmasna izin veremem! Etek, benim! Kocam m satn
ald bunu? Hayr, ben aldm! Eteimi kocam m kolalayp tledi? Hayr. Ben
yaptm btn bunlar. Anahtarlar etein iinde mi? Ne mnasebet! Onlar byle
bir ey yapmay akllarndan bile geirmezler. Vermeyeceim anahtarlar.
Kocam eteimi paralasa bile vermeyeceim, nk anahtarlar burada deil!
Bir kadn her eyi yapar kocas iin. Ama eteini feda edemez! Hayr, eteini
feda edemez!
Kien elini alnna gtrd. Bir tmarhanedeyim galiba! dedi Theresenin duyamayaca kadar alak bir sesle. Ama kitaplara bir gz atnca, byle olmad-

174 Krleme

n anlad. Ne yapmak niyetiyle ayaa kalkm olduunu anmsad. Anmsad

ama, yapacak cesareti bulamad. Nasl geecekti yandaki odaya? Theresenin
cesedine basarak m? Anahtarlar bulamadktan sonra, kadnn ls ne iine
yarard? Kadn, anahtarlar saklayacak kadar kurnazd. Kien, anahtarlar eline
geirir geirmez kapy aacakt. Thereseden hi korkmuyordu. Anahtarlar
bir bulsun, kadn yere sermesini bilirdi.
Salt bu anda byle bir arpma hibir yarar salamayacandan, yine yaz
masasna ekildi. Therese, kapsnn nnde bir eyrek daha nbet tuttu. Bu
arada kesintisiz barmay da srdrd. Kienin hibir ey olmam gibi yine
masasnn banda oturmas, kadn etkilemiyordu. Ancak sesi ksldktan sonradr ki, barmay brakt ve ar ar paravannn arkasna ekildi.
Akama dek bir daha grnmedi. Arada ksk ksk birtakm sesler karyordu; bunlar, bir dn paralarym izlenimini brakyordu. Daha sonra Theresenin sesi tmyle kesildi, Kien de daha rahat soluk almaya balad; gelgelelim kimin azndan kt kesinlikle belli olan sesler, biraz sonra yeniden
duyulmaya balad. Kadnlar aldatarak batan karanlar aslmal! nce evlenme vaadinde bulunuluyor, sonra da vasiyetname yaplmyor. Ama zr
dilerim, Bay Puda, aceleye karn dnp tanp yle davranmak da iyi bir
ey. Bir vasiyetnameye deecek para bulunmasn, olur i mi bu! Konuan
Therese deil, diye dnd Kien, bunlar benim bir kez kzm olan iitme
duyumun uzantlar. Kadn susunca, Kien de kendi kendine yapt bu akl amay yeterli buldu. nndeki sayfalar evirmeyi de baard. Ama ilk cmleyi
okurken, iitme duyusunun uzantlar yznden yine tedirgin oldu. Bir su
mu iledim ben? Sulu olan, Yehuda. Kitaplarn da bir deeri var. Dnya artk
gzel deil. Anamn mterisi olacak herif iyi huylu bir adamd. Anama geli nce, pis paavralar iindeydi. Gn domadan neler doar. Anahtarlarn sakl
tutulmas gerek. Yaam byle ite. Bana da kimse bedava anahtar vermedi.
Btn o gzelim paralar bir hi iin harcanm. Dilenmeyi herkes becerir.
Herkes acmasz olabilir. Ama etek feda edilemez!
Kien, zellikle bu tmceyi biraz nceki barmalarn kulaklarndaki bir uzants biiminde yorumlayabilirdi; oysa asl bu son tmceyi duyunca, Theresenin
gerekten konumakta olduuna inand. oktandr unuttuunu sand birtakm izlenimler, genlemi olarak ve evrelerindeki bir mutluluk parltsyla
yeniden belleinde canland. Yine hastalk gnlerine, alt hafta boyunca karsnn enesine dayanmak zorunda kald gnlere dnd. Hep ayn eyleri yinelemiti o sralarda Therese, Kien ise karsndakinin szlerini ezberlemi ve

Elias Canetti 175

aslna baklrsa kars zerinde egemenlik kurmutu. Srann hangi tmceye,

hangi szce geldiini nceden bilebiliyordu. Kapc ise her gn gelip Theresenin cann karyordu. ok gzel gnlerdi o gnler. Ama imdi ok geride
kalmt. Kien, bir hesap yapnca, akln kartran bir sonula karlat. Ayaa
kalkal daha bir hafta olmutu. imdi iinde yaamakta olduu kara gnleri o
altn adan ayran uurumun neden alm olabileceini dnd. Bu sorunun yantn belki bulabilecekti de; ama tam o anda Therese yeniden konumaya balad. Syledikleri anlalmyordu ve Kienin zerinde adeta kaba g
kullanlm gibi bir etki yaratyordu. Bu kez sylenenler, ezberlenemiyordu;
biraz sonra olacaklar ise kestirilemiyordu, Kienin eli kolu balyd; ama balayann ne olduunu anlayamyordu.
Akam karnnn ackmas, onu bu durumdan kurtard. Yemek olup olmadn
Thereseye sormaktan kand. Kendince Thereseye bir ey belli etmeden ve
hi ses karmakszn evden uzaklat. Ancak lokantaya vardktan sonradr ki,
kadnn da peinden gelip gelmediini anlamak iin evresine baknd. Hayr,
Therese lokantann kapsnda deildi. Kien, iinden: Hele bir gelmeye kalksn!
diye geirerek arka salonlardan birine geti ve byk bir olaslkla evli olm ayan iftlerin arasna oturdu. Demek yalanmaya yz tuttuum gnlerde byle
loca gibi yerlere gelmek de varm, diye iini ekti; masalarda ampanyalarn
patlatlmadna, insanlarn da ahlak ve topluma uymayan hareketler yapmayp, isteksiz isteksiz nlerindeki nitzelleri ya da pirzolalar yediklerine ard. Aslnda kadnlarla birlikle olduklarndan tr, acyabilirdi erkeklere; ama
nlerindekini ne denli oburlukla attrdklarn grnce, bu tr duygusallklar kendine yasaklad; bunu belki kendisi de a olduu iin yapmt. Yemek
listesine bakmaktan kanarak garsona, bu iin uzman olarak neyin iyi olduuna karar verirse, onu getirmesini syledi. Bunu duyan uzman, bu klksz
mteriye ilikin fikrini hemen deitirdi; bu zayf gvdede aznn tadn ok
iyi bilen birinin gizli olduuna karar vererek pahal ne varsa masaya tad.
Servis yaplr yaplmaz btn sevgililerin baklar getirilenlere dikildi. Bu
nefis yemeklerin tek sahibi Kien, getirilenlerin tadn ok beenmesine karn,
baklarn farkna varnca, nndekileri yznde isteksiz bir ifadeyle midesine
indirmeye koyuldu. Mideye indirmek ya da midesine indirmek kavramlar,
yemek karsnda nemsemez bir tutumu dile getirdiinden, Kien iin beslenme olaylarna en uygun den kavramlard. Bu konuya ilikin dncel erinde direnen Kien, konuyu yava yava soluk alarak kendine gelmekte olan
dnce evreninde enine boyuna yayd. Dnme eylemine ilikin bu vurgu-

176 Krleme

lama, kendine kar duyduu gvenin bir blmne yeniden kavu masn
salad. Kiilik zelliklerinden yana zengin bir daarcn henz i dnyasnda
var olduunu sevinle alglad; Thereseye acnmas gerektiini dnd.
Dnerken, bu acma duygusunu kadna hissettirmeyi dnyordu. Canl hareketlerle daire kapsn at. Koridora girince, kendi odasndan k gelmediini grd. Theresenin uyumu olduu dncesi, iini lgn bir sevinle
doldurdu. Kemikli parmaklarnn kap tokmana dediinde grlt karmasndan korkarak, dikkatle ve ses etmeksizin kapy at. ok yanl bir anda,
Thereseye acmaya karar verdii aklna geldi. Evet, dedi kendi kendine, bu
kararmda kalacam. Acdm iin, onu uyandrmayacam. Kiiliini daha bir
sre korumay baard. Ik yakmakszn, parmak ularna basa basa yatann
yanna gitti. stndekileri karrken, ceketin altna yelek, yelein altna da
gmlek giymenin det oluuna fkelendi. Bu giysi paralarndan her biri kendine zg grlt karyordu. Her zaman yatan yannda duran sandalye,
yerinde deildi. Sandalyeyi aramaya kalkmakszn, giysilerini yere brakt.
Thereseyi uyandrmamak iin yatan altna girmeye bile razyd. Bir yataa
en sessiz biimde nasl girilir, diye dnd. Ba, bedeninin en ar paras yd; ayaklar ise bana en uzak den organlaryd. Bu nedenle, en hafif para
olan ayaklarnn nce yataa sokulmas gerekliine karar verdi. Bir aya n
yatan kenarna kaldrmt; imdi tekisi de ustaca bir sramayla onun yanna getirilecekti. Gvdenin st blmyle ba bir an bolukta kaldktan sonra,
bir yere tutunabilmek iin yastklarn bulunduu yne doru igdsel bir
srama yapt. Tam o anda altnda allmadk yumuaklkta bir eyin varln
alglayan Kien, Bir hrsz! diye dnd ve olabildiince abuk, gzlerini
kapad.
Hrszn stnde yatt halde, kprdanmaya cesaret edemiyordu. Korkusuna
karn, hrszn bir kadn olduunu anlad. Belli belirsiz bir dnce ak ierisinde, kar cinsin ve an bu denli km oluundan zevk duydu. Yreinin
uzak blgelerinden birinde kprdanan cinayet ileme gdsnn yapt,
kendini savunmas yolundaki neriyi geri evirdi. Kadn hrszn uykusu sahiciyse, o zaman kendisi uzunca bir deneme sresinden sonra gizlice uzakla acak, giysilerini eline alacak, daire kapsn ak brakacak ve ancak kapcnn
yaknna geldiinde giyinecekti. Kapcy da hemen armayacak, uzun, olduka uzun bir sre bekleyecekti. Ancak yukardan ayak sesleri duyduu zaman kapcnn kapsn vuracakt. Bu arada hrsz da Thereseyi ldrm olacakt, ldrmek zorunda kalacakt, nk Therese, ona kar koymaya ala-

Elias Canetti 177

cakt. Therese, kar koymakszn malnn alnmasna gz yumamazd. Artk

ldrlmt Therese. Paravanann arkasnda, kanlar iinde yatyordu. Tabii
eer hrsz, iyi isabet ettirebilmise. Ama belki de polis geldiinde Therese
lmemi olacak ve suu Kienin zerine atacakt. Her olasla kar Thereseye
bir tane daha indirilmeliydi. Ama hayr, aslnda gerek yoktu buna. Hrsz, yorgunluktan uyuya kalmt. Bir hrsz, bu denli abuk yorulmazd normal olarak.
Korkun bir mcadele olmutu. Gl bir insand hrsz. Bir kadn kahraman,
nnde apka karlmas gereken bir kahraman. Kien, byle bir i olsa asla
baaramazd. Therese, Kieni eteinin iine sarp board. Bunu dnmek bile
Kieni soluk solua getirmeye yetti. Therese, ona bir ey yapmay dnmt,
kuku yoktu buna, kocasn ldrmeye niyetlenmiti. Her evli kadn kocasn
ldrmek isterdi. Therese, vasiyetnameyi beklemiti. Kien bir vasiyetname
yapsayd, imdiye dek oktan Theresenin yerine kendisi lm olurdu. Demek
bir insan bu denli alak olabiliyordu; ama hayr, insanlarn hakkn yememeli,
yalnzca bir kadn demeliydi. Thereseden hl nefret ediyordu. Boanacakt
ondan, lm olmasna karn, boanabilmeliydi. Theresenin onun soyadyla
gmlmesine izin veremezdi. Asla. Therese ile evlenmi olduunu kimse renmemeliydi. Kapcya susmas iin istedii kadar para verecekti. Bu evlilik,
nn zedeleyebilirdi. Gerek bir bilgin, byle bir yanl adm atamazd. Therese hi kukusuz aldatmt kendisini. Her kadn kocasn aldatrd. De mortuis nil nisi bene.1 Ama lmlerse! Gerekten lmlerse! Kien gidip bakmalyd. Belki de Therese, yalnzca lm gibi grnyordu. En gl katil bile
baarszla urayabilirdi. Tarihle bunun saysz rnekleri vard. Baya bir
eydi tarih denilen, insana korku veriyordu. Kien, karsn canl bulduu takdirde sa koymayacakt. Batan aa haklyd bunu yapmakla. Therese y znden yeni kitaplktan olmutu. Zaten daha nce bunun cn Theresede
brakmamaya kararlyd. Ama bir bakas kagelmi ve kadn ldrmt.
Oysa ilk ta atmak, Kienin hakkyd. Bu hakkndan onu yoksun klmlard. O
halde o da son ta atacakt. Ne olursa olsun, vurmak zorundayd Thereseye.
lm olsun ya da olmasn Yzne ya da stne tkrmeliydi. stne kp
tepinmeli, vurmalyd.
Kien, iinde lgnca bir fkeyle doruldu. Ayn anda da yznde mthi bir
tokat patlad. Neredeyse belki de lmemi olan cesedi dnerek pist! diyecekti. Hrsz kadn, tepinmeye balamt. Sesi Theresenin sesiydi. Kadn birka szck syledikten sonra Kien, katil ile cesedin ayn kiide birletiini
1

Latince llerin ardndan konuulmaz anlamna gelen bir zdeyi. (evirenin notu.)

178 Krleme

anlad. Suunun bilincinde olarak sustu ve yemekte olduu acmasz dayaa

kar koymaya kalkmad.
Therese, Kien evden kar kmaz yataklarn yerini deitirmi, paravanay
ortadan kaldrm, geri kalan eyann da altn stne getirmiti. Byk bir
neeyle yapt bu alma srasnda da kendi kendine durmakszn: Zehirlesin
kendini, zehirlesin kendini, diye yineleyip durmutu.
Saat dokuz olup da Kien grnmeyince, Therese de her saygdeer insann
yapt gibi, yataa yatm, Kienin yokluu srasnda iinde biriken kfrlerin
arlndan kurtulmak iin, kocasnn dnp yakaca an beklemeye
koyulmutu. Kocas yakmadan gelip yanna yatt takdirde, her ey olup
bitene dek bir ey sylemeyecekti. Ama namuslu bir kadn olduu iin, n
yaklmasn daha gl bir olaslk diye hesaba katyordu. Kien sessizce ieri
girip yatan yannda soyununca, Theresenin de az dili kupkuru kesildi.
Kfretmeyi unutmamak iin, mutlu dakikalar boyunca Erkek mi bu? Bylesine koca denmez! diye dnmeye karar vermiti. Kien anszn stne atlaynca, hi ses karmad; adamn gitmesinden korkuyordu. Kien, stnde yalnzca
birka saniye kald; Thereseye ise bu saniyeler, gnler kadar uzun geldi. Kien
hi kprdanmyordu ve ty gibi hafifti; Therese ise soluk almaktan bile ekiniyordu. Beklentileri ardan satr satr ac bir d krklna dnt. Kien
ayaa frladnda, adam elinden karmak zere olduunu anlad. Nbeti
tutmuasna kocasna vurmaya koyularak en yakas almadk kfrleri savurmaya balad. Dayak, su ilemek zere olan ahlak sahibi insanlara ila gibi
gelir. Kien de, can ok acmad srece, Theresenin ellerini yakalayp kendine darbeler indirdi ve hak ettii szc beklemeye balad. nk doru
olarak dnldnde ne denirdi onun gibisine? Bir nekrofil, bir ceset kirl eticisi. Kadnn ne denli hafif kfrler kullandna ard, oysa Thereseden
ok daha arlarn ve zellikle layk olduu o szc sylemesini beklemiti.
Kocasn koruyor muydu, yoksa en arn en sona m saklyordu? Genel kfrlere kar syleyecek bir eyi yoktu. Ama ceset kirleticisi denir denmez, bayla bu sz onayladn belirterek ve gnahnn kefaretini, kendisi dzeyinde bir adam iin birka yumruktan ok daha nemli olan bir itirafla deyecekti.
Gelgelelim bu birka yumruun sonu bir trl gelmedi; Kien, yava yava bu
kadar yumruu gereksiz bulmaya balad. Kemikleri acmaya balamt; bir
sr baya szden tr de sra bir trl ceset kirleticisine gelemiyordu.
Kadn dorulmu, Kiene bazen yumruklaryla, bazen de dirsekleriyle vurmaya

Elias Canetti 179

balamt. Direnli bir insand. Ancak birka dakika getikten sonradr ki,
kollarnda hafif bir yorgunluk hissetti, adlardan oluan barmasn Byle ey
olur mu! biiminde tam bir tmceyle kesip Kieni yataktan aa yuvarlad; bu
arada adam elinden karmamak iin salarndan yakalad ve kollarnn yeniden glendiini hissedene dek ayaklaryla darbeler indirdi. Sonra ata biner
gibi kanuna oturdu, barmasna bu kez: Grrsn, imdi daha neler olacak!
tmcesiyle ara verip, Kiene sal sollu tokat atmaya koyuldu. Kien, ar ar
bilincini yitirdi. Baylmazdan nce Thereseye borlu olduu kefareti unuttu.
Bu denli uzun boylu oluuna zld. Zayf ve ince yapl , diye mrldand, zayf
ve ince yapl. Vurulabilecek ok az yzey vard bedeninde. Bzlnce, kadnn
darbeleri de boa gitmeye balad. Kfr ediyor muydu daha? Theresenin
yumruklar bir yere, bir yataa rastlyordu; Kien, bu sert vurularn sesini
duyuyordu. O denli bzlmt ki, kadn artk onu hemen hi bulamaz olmutu. Kfr etmesi de bu yzdendi ya! Cce herif! diye haykrd. Neyse ki cceydi. Gze grnr biimde hzla klmekteydi. yle ki, neredeyse kendi
kendini arar olmutu. Therese ise artk onu hi bulamyordu. Kien kendinden
geti.
Therese, okkal ve isabetli amarlarn indirmeyi srdrd. Sonra soluk solua: Dinlenmek de gerek! diyerek yataa oturdu ve ii, yumruklar kadar
zenli almayan ayaklarna brakt. Giderek arlaan ayaklar, bir sre sonra
kendiliinden durdu. Hibir organ oynamaz olunca, Theresenin kfrleri de
tkendi ve kadn sustu. Kien, hi kmldamyordu. Therese ise kendini ok
bitkin hissediyordu. Kienin hareketsizliinin ardnda tuzaklar aryordu. Saldrlan karsnda korunabilmek iin, Kiene tehditler savurmaya balad: Mahkemeye gideceim. Byle bir eye izin veremem. Bir koca, karsna saldrmaz.
Ben namuslu bir kadnm. Ben bir kadnm. Byle kocaya on yl verirler. Gazetede buna rza tecavz diyorlar. Elimde kantlar var. Davalara ait haberleri
okuyorum. Sakn yerinden kprdanaym deme. Yalan sylemek kolay. Ama
burada iin ne? Bir szck daha sylersen, kapcy arrm. Kapc beni korumak zorundadr ardm zaman. Kadn, tek banadr ne de olsa. Herkes
kaba g kullanabilir. Boanacam. Ev bana ait. Sulu olan ise hibir ey al amaz. Ben bir ey istiyor muyum? Daha her tarafm aryor. Byle kocann
utanmas gerekir. Kalkm karsn korkutuyor. imdi lm olabilirdim. O
zaman koca ayklasn bakalm pirincin tan. Kocann zerinde gecelik entarisi yok. Beni ilgilendirmez. zerine gecelik entarisi giymeden yatyor. Bu, hemen grlyor. Bir azm amama bakar, syleyeceklerime herkes inanr.

180 Krleme

Hapse girecek olan ben deilim. Benim Bay Pudam var. Hele koca, bir ey
yapmaya kalksn. Karsnda Puday bulur. Puda ile kimse baa kamaz.
Bunu Pudaya hemen anlatacam. te, sevginin bedeli meydanda!
Kien, srarla susuyordu. Therese: imdi de ld, dedi. Bu szc syler
sylemez de, kocasn ne denli sevmi olduunu anlad. Yanna diz kerek,
yumruk ve tekme izlerini arad. Etrafn karanlk olduunun farkna varnca,
kalkp yakt. adm uzaktan bile Kienin gvdesinin berbat durumda
olduunu grd. Zavall, utanr bu halini grse, dedi; sesinde acma vard.
Kendi yatandaki araf ekip, Kieni zenle bu arafa sard; neredeyse ona
kendi gmleini bile verecekti. te byle, imdi hibir yeri grnmyor
diyerek, Kieni bir ocukmu gibi sevecenlikle kollarna ald. Yatana gtrp
yatrdktan sonra stn rtt ve yattrc eyler syledi. Kendini tmesin
diye, araf da karmad. inden yatann yanna oturup Kiene bakmak
geliyordu. Ama adam bu ekilde daha rahat uyuduu iin, bu isteini bastrd,
sndrp kendi yatana yatt. Yatanda araf olmad iin de kocasna
kzmad.

Talama
K GN, suskunluk ve yar baygnlkla geti. Kien, tamamen kendine gelir
gelmez felaketinin bykln dnecek cesareti buldu. Dncelerini
yeniden yrngesine oturtabilmesi iin ok darbe yemesi gerekmiti. Ama o,
gerekli olandan ok daha fazla darbeye hedef olmutu. Dayak fasl on dakika
eksik srseydi, Kien almann her trls iin hazr olacakt. Belki de Therese bu tehlikeyi sezmi ve bundan tr sonuna dek gitmiti. Bulunduu bitkinlik ierisinde Kienin hibir ey istedii yoktu; yalnzca daha ok dayak yemekten korkuyordu. Therese ne zaman yataa yaklasa, dayak yemi bir kpek
gibi irkiliyordu.
Therese, iinde yemeinin bulunduu ana yatann yanndaki sandalyeye
braktktan sonra hemen dnp gidiyordu. Kien, yine yiyecek bulduuna bir
trl inanamyordu. Hasta yatt srece, Therese de ona yiyecek vermek aptalln yapacakt. Srnerek sandalyeye yaklayor, karsnn yufka yrekliliinin bir ba olan yemeini byk zahmetle ve diliyle lap lap yalayarak
yiyordu. Therese onun dilinin aprtlarn duyduunda, iinden: Nasld tad? diye sormak geliyordu. Ama sonra bu mutluluktan da zveride bulunuyor,
bu zverinin acsn, on dn yl nce sadaka vermi olduu bir dilenciyi anmsayarak dindiriyordu, kollar ve bacaklar yoktu yani pek insana benzer bir
yan yoktu. Ama gene de anasnn mterisini andryordu. Aslnda Therese
hibir ey vermemeye niyetliydi; nk bunlarn hepsi dolandrcyd. Sokakla
sakat dolarlarken, evlerine girer girmez iyileirlerdi. Ama sakat adam, Thereseye; Sayn einiz nasllar! diye sormutu. Bu denli akll olduu iin de,
Therese ona bir onluk vermiti. Kendi eliyle adamn apkasnn iine atmt.
Zavall pek yoksuldu. Therese isteyerek yapmazd byle bir ey, normal olarak
hi yapmazd. Ama onun da kurald davrand olurdu; kocasna da bu yzden yemek veriyordu.
Kien, yani dilenci, iddetli arlar ekiyordu. Ama barmaktan kanyordu.
Yzn duvara dnecek yerde, Thereseyi gzden karmyor ve kukulu bir
korkuyla kadnn hareketlerini izliyordu. Therese sessiz ve imanlna karn kvrakt. Yoksa anszn ortaya kp, yine anszn gzden yitivermesi, odann zelliinden mi ileri geliyordu? Kadnn gzleri kt kt parlyordu; bir
kedinin gzleriydi bunlar. Bir ey sylemek istediinde ve bunu daha syl e-

182 Krleme

meden, dncelerinde kendi szn kestiinde, konumas bir kedinin tsl amasn andryordu.
Gzlerini kan brm bir kaplan, gnn birinde insan avna ktnda, deri
ve giysileriyle bir gen kz klna girmi, bir yola dikilip alamaya balam .
Kz o denli gzelmi ki, onu gren bir bilgin, yolunu deitirip yanna gelmi.
Kz, ona kurnazca yalan sylemi, adam da ona acyp evine gtrm, teki
karlarnn yanna yerletirmi. ok yrekli bir adamm ve en ok bu karsnn
yannda yatmay severmi. Bir gece stndeki gen kz derisini syrp atan
kaplan, adamn gsn paralayp yreini yemi ve pencereden kp gitmi.
Prl prl gen kz derisini ise ardnda, yerde brakm. Bilginin nceki karlarndan biri bilgini ve deriyi bulunca, avaz avaz haykrmaya ve hayat verecek
bir iksiri aramaya koyulmu. evrenin en gl adam, pazar yerinin pislikleri
arasnda yaayan bir deliymi; kadn, saatler boyu onun ayaklar dibinde kvranp durmu. Bunun zerine deli, herkesin nnde kadnn avucuna tkrm, kadn da bu tkr yutmak zorunda kalm. Gnlerce alayp dvnm, nk l kocasn yrei olmadan da seviyormu. Kocasnn bu aybndan, kendi scack yreinin stnde yeni bir yrek gvermi . Kadn, bunu
kocasna verince, adam da yine kendine gelmi.
inde sevmesini bilen kadnlar vard. Kienin kitaplnda ise yalnzca kaplan.
Ama bu kaplar ne gen ne de gzeldi; prl prl bir ten yerine ise kolalanm
bir etek vard stnde. Ve karsndaki bilginin yreine deil, kemiklerine
nem veriyordu. indeki en kt ruh bile Thereseden daha soylu davranrd.
Yalnzca bir ruh olsayd keke Therese! O zaman kimseyi dvemezdi. Kien
kendi derisinden syrlabilmeyi ve bu deriyi, dvebilsin diye Thereseye brakabilmeyi ok isterdi. nk kemiklerinin dinlenmeye gereksinimi vard; kendine gelmeye gereksinimi vard. Kemikler olmad takdirde, bilim de son
bulurdu. Acaba Therese kendi yatan da ona yapt gibi mi pataklamt?
Deme, kadnn yumruklar altnda kmemiti. ok eyler grm ve geirmi bir binayd bu bina. Eskiydi; eski olan her ey gibi de iyi ve gl yapl mt. Therese de eskiye bir rnek olarak gsterilebilirdi. Bunun iin kadna nesnel bir gzle bakmak, yeterliydi. Therese, kaplann kendisi olduundan, teki
btn kadnlardan glyd. Kapcyla bile baa kabilirdi.
Kimi zaman Kien, dnde Theresenin eteini drene dek ekitiriyordu.
Drdkten sonra da etei kadnn ayaklarnn altndan ekip alyordu. Elinde anszn beliren bir makasla etei ok kk paralara ayryordu. Bu i,
epey zamann alyordu. Btn etek kesildikten sonra, paralar fazla byk

Elias Canetti 183

buluyordu; kadn belki de bunlar yeniden birbirine dikebilirdi. Bu nedenle

Kien, ban kaldrmakszn yine almaya koyuluyordu: her paray drde
ayryordu. Sonra kk, mavi renkle kuma paralaryla dolu bir uval Theresenin bandan aa dkyordu. Peki nasl girmiti bu paralar uvaln
iine? Rzgr, paralar Theresenin stnden ona doru savuruyordu; kuma
paracktan Kienin stne yapyor ve Kien, onlarn varln, mor ilerin
varln bedeninin her yannda alglayp yksek sesle inliyordu.
Therese yaklap, soruyordu: nlemek yok, ne var? Therese yine mosmor
kesilmi oluyordu. Demek ki ilerin bir blm de onun zerinde kalmt.
Tuhaft bu, nk Kien, tm ilerin kendi bedeninde olduunu, onlar yalnz
bana tadn sanyordu. Ama artk inlemiyordu. Therese de bu sessiz kaltan memnun oluyordu. Belli belirsiz, son alt evin kpeini anmsyordu.
Kpek, bir ey sylenmesine gerek kalmakszn siniverirdi. Byle olmalyd.
Aradan birka gn geince, Theresenin, bir kpein yiyecek kabnda somutlaan bakm da Kien iin her yan imi gvdesinin aclar kadar skc olmaya
balad. Kadnn kendisine kar kuku beslediini alglyordu. Daha drdnc
gn Therese, kocasn beslemekten sklmaya balamt. Yatmasn herkes
bilirdi. Kienin bedenini, kolay olsun diye, battaniyenin stnden yle bir
yokladktan sonra, iyilemek zere olduu sonucuna vard. Muayene srasnda
iki bklm almamt Kien. ki bklm olmayann da ars yok demekti. Bu
durumda artk kalkmalyd, nne bir ey piirip gtrmeye de gerek yoktu.
Aslnda ayaa kalk! buyruunu verebilirdi kocasna. Ama iinde bir korku
vard; bu korku ona, kocasnn birden yerinden srayabileceini, battaniye ile
araf syrp atabileceini, ve sanki sulu kendisiymi gibi, ona bedenindeki
mor rkleri gsterebileceini sylyordu. Therese byle bir durumla karlamamak iin bir ey sylemedi; ertesi gn yemek kabn ancak yansna dek
doldurup getirdi. stelik isteyerek kt de piirmiti. Kien ise yemekteki deiildii deil, kadndaki deiiklii alglad. Theresenin aratran baklarn
yanl yorumlayarak, yine dayak yemekten korktu. Yataktayken, savunmas zd. Kadnn nnde boylu boyunca uzanm konumdayd; Therese nereye vursa, darbe boa gitmezdi. Yalnzca genilik bakmndan yanlmas olasl vard
ama bu gvence, Kien iin yeterli deildi.
Korkusunun ayaa kalkma istencini, bu ynde bir giriimde bulunmasna yetecek denli glendirmesi, iki tam gn ve iki gece ald. Bu arada zaman duygusunu hi yitirmiyordu; her zaman saatin ka olduunu bilebiliyordu. Eski d-

184 Krleme

zeni bir rpda yeniden kurabilmek iin, bir sabah saat tam altda yatandan
kalkt. Kafasnn iinde, tahta paralarnn birbirine srtnmesinden kan
sesleri andrr sesler vard. skeletinin blmleri yerlerinden oynam olduu
iin, ayaklarnn stnde doru drst duramyordu. Her sallannda akll
davranarak arln ters yne verdi ve bylece dmesinin nne geti. Yatann altndan kard giysileri dikkatli hareketlerle stne geirdi. Giydii
her para, iini mutlulukla dolduruyordu; her para, zrhnn bir blm ve
nemli bir korunma arac demekti. Dengesini salamak iin yapt hareketler,
ok derin anlam olan bir dans andryordu. Adna ar denen kk eytanlar
tarafndan oras buras imdiklenen, ama asl byk eytann, yani lmn
elinden yakasn kurtarm olan Kien, yaz masasna kadar uzanan yolu bylece dans ederek geride brakt. Masann bana vardnda, heyecandan biraz
uyumu olarak yerine oturdu; kollaryla bacaklarn, sakinlemelerini ve
eskisi gibi buyruu altna girmelerini salayana dek bir sre daha hareket
ettirdi.
Therese, yapacak ii kalmadndan beri, sabahlar saat dokuza dek uyuyordu.
Artk evin hanmyd; evin hanm ge kalkard. Hizmetiler ise sabahn altsnda yataktan frlamak zorundaydlar. Gelgelelim Theresenin uykusu uzun
sremiyordu; kadn bir kez uyand m, servetine duyduu zlemden tr
artk bir daha rahat edemiyordu. Anahtarn sertliini bir an nce etinde hissedebilmek iin, hemen giyinmek zorunluluunu duyuyordu. Bundan tr,
kocas dayaktan yataa serileli beri, akll bir zm bulmutu. Akamlar saat
dokuzda yatana giriyor, anahtarlar da gslerinin arasna yerletiriyordu.
Sabahn ikisine dek uyumamaya bakyordu. Saat ikide kalkp anahtarlar yine
eteinin cebine saklyordu. Onlar orada kimse bulamazd. Bu ii bitirdikten
sonra yatp uyuyordu. O zaman uzun sre nbet tutmaktan tr o denli y orulmu oluyordu ki, sabahn dokuzundan nce uyanmyordu; bylece de tpk
hanmefendiler gibi hareket etmi oluyordu. Bundan tesi, hizmetilerin dnecei eydi.
Bylece Kien, istediini Theresenin dikkatini ekmeksizin gerekletirebildi.
Masasnn bandan, Theresenin yatan grebiliyordu. Kadnn uykusunu da
kendine ait ok deerli bir eymi gibi koruyordu; uyanmasna dek belki yz
kez korkuyla yerinden sryordu. Theresenin uyurken tmyle geveyebilmek gibi, insan mutlu klc bir yetenei vard. rnein uykusunda gzel eyler yediinde, alttan ve stten gaz karyordu. Bunun hemen ardndan da:
Byle ey yaplr m? diye soruyor ve bu soruyla, yalnzca kendisinin bildii

Elias Canetti 185

bir konuya deinmi oluyordu. Kien ise soruyu kendi zerine alnyordu. Uykusundaki yaantlar, Theresenin yatanda kendini bir o yana, bir bu yana
almasna neden oluyordu; byle zamanlarda yatak yksek sesle inliyordu. Bu
inlemelere Kien de katlyordu. Bazen Therese, gzleri kapal olduu halde
srtmaya balyordu; Kien ise alamakl oluyordu. Buna karlk kadn a r
derecede srttnda, yz alarm gibi bir grnm alyor, o zaman da
Kienin iinden glmek geliyordu. Dikkati elden brakacak olsa, gerekten
glmeye balayacakt. Bu arada byk bir aknlkla Theresenin Buday
ardn da alglyordu. O zaman kulandan kukuya dyordu; ama Therese, tam da alarken, Puda! diye yineliyordu; Kien de Pudann, Theresenin
dilinde ne anlama geldiini kestirebiliyordu.
Therese, elini battaniyenin altndan karnca, Kien irkildi. Ama kadn ona
vurmayp, yalnzca yumruunu skmakla yetindi. Kien, neden, ne yaptm ki,
diye bir soru yneltti kendine; ama sorusunu, herhalde o ne yaptm biliyordur, diye kendi yantlad. Theresenin ince sezgisine itenlikle sayg duyuyordu. ledii, cezasn da Theresenin eliyle korkun biimde bulduu su, kefaretinin bol bol denmi oluuna karn, unutulmamt. Therese, elini genellikle anahtarlarn sakl bulunduu yere gtrd. Kaln battaniyeyi etei yerine
koydu, anahtarlar da gerekle olmamalarna karn, yerinde buldu. Elini btn arlyla stlerine kapatt, okad, her birini tek tek parmaklarnn arasna alp oynad ve sevinten her yann iri, parlak ter damlalar kaplad. Kien ise
nedenini bilmeksizin kzard. Kadnn iman kolundaki kolaz, dar ve gergindi, n ksmndaki dantel ssler, ayn odada yatan erkek iindi. Dantel blm, ok ezilmi gibi geldi Kiene. Yreine ta gibi oturmu olan bu szc
hafif sesle syledi. Ezilmi diye yankland kulanda. Kimdi konuan? Ban
yldrm hzyla kaldrp, baklarn yine Thereseye dikti. Onun ne denli ezilmi olduunu bilen baka kim vard ki? Therese, uyuyordu. Ama Kien, onun
gzlerinin kapal oluuna gvenmeksizin, soluunu tuttu ve kadnn bir ey
daha sylemesini bekledi. nsan nasl bu denli gz kararmasna davranabilir? dedi kendi kendine, kadn uyank ve ben hi ekinmeden yzne bakyorum! Tehlikenin yaknlk derecesini aratrmasn salayacak tek ara olan
baklarn kullanmay kendisine yasaklayarak, utanm bir ocuk gibi gz
kapaklarn indirdi. Kulaklarn ardna dek aarak ona byle yapm gibi
geliyordu ar bir kfr beklemeye koyuldu. Ama kulana kfr yerine
dzenli soluklar geldi. Demek kadn yeniden uykuya dalmt. Aradan bir eyrek getikten sonra Kien, gzlerini kadndan ayrmadan ve her an kamaya

186 Krleme

hazr durumda, yataa yaklat. Kendini kurnaz sayyor ve burnu byklk

saylabilecek bir eyi dnmeye cesaret ediyordu. Kendisi, uyuyan Goliathn
banda nbet bekleyen Daviddi. Genelde Goliath, aptal diye nitelendirilebilirdi. Geri ilk arpmada David galip gelmemiti ama, Goliathn ldrc
darbelerinden de kurtulabilmiti; gelecek zerine bir yargya varabilmek ise
kimsenin harc deildi.
Gelecek; kendini nasl atabilirdi acaba gelecee? imdiki zaman, geip gitmesine ses karlmad takdirde, artk Kiene hibir zarar veremezdi. Ah, bir
ortadan kaldrlabilseydi u imdiki zaman! Dnya zerindeki tm mutsuzluklar, yeterince gelecekte yaayamamaktan kaynaklanyordu. Bugn dayak yedii takdirde, yz yl sonra bunun ne nemi kalacakt? Yaplmas gereken,
iinde yaanlan zaman geip gitmeye brakmak ve dayaktan ileri gelen ileri
grmezlikten gelmekti. Tm aclarn suu, imdiki zamann srtndayd. Kien,
gelecein zlemini ekiyordu; nk o gelecee ulatnda, yeryznde daha
ok gemi bulunacakt. Gemi iyiydi, kimseye bir zarar yoktu; Kien, gemite yirmi yl sreyle istedii gibi ve mutlu yaamt. Kim mutlu olabiliyordu ki
imdiki zamanda? Evet, duyularmz bulunmasayd eer, o zaman imdiki
zamana da dayanlabilirdi. O zaman anlarn yardmyla demek ki yine de
gemile yaanabilirdi. Balangta yalnzca sz vard; ama vard; baka
deyile gemi, szden nce vard. Kien, gemiin bu ncelikli konumu kar snda saygyla eildi. Katolik kilisesi, kendi bana ele al ndnda, birok nitelik tayabilirdi, ama Kienin gznde yeterince gemii yoktu. Bir blm salt
kurgusal nitelik tayan, iki bin yllk bir gemiin bunun iki ya da kat z aman dilimlerine yaylm gelenekler karsnda ne nemi olabilirdi? Her
mumya, bir Katolik rahibinden nde geliyordu. Rahip, salt mumyalar cansz
olduu iin kendini onlardan yce sanyordu. Oysa piramitlerin Sen Piyer
Kilisesinden daha l olduu sylenemezdi; tersine piramitler, daha eski
olduklarndan, o kiliseden daha canlyd. Gelgelelim Romallar gemii kak
kak yiyip tkettikleri inancndaydlar. Atalarna kar sayg borlarn yerine
getirmekten kanyorlard. Bu ise Tanrya kar gelmekten baka bir ey deildi. Tanr, gemile zdeti; Kien, Tanrya inanyordu. Bir gn gelecek, insanlar, duyularndan anlar, tm zamandan da tek bir gemi yaratabileceklerdi.
Bir gn gelecek, tek bir gemi tm insanlar barndracakt; gemiten baka
bir ey var olmayacakt, nk herkes yalnzca gemie inanacakt.
Kien, dncelerinde diz kt ve iinde bulunduu g durumdan tr,
gelecein Tanrs olan gemie dua etti. Uzun zaman olmutu dua etmeyi unu-

Elias Canetti 187

tal; ama bu Tanrnn karsnda dua etmeyi yeniden baard. Sonunda Tanrsndan, gerekten diz kemedii iin kendisini balamasn diledi. Ama
Tanrs biliyordu: Savata, savaa gre davranmak gerekirdi; bunu Tanrsna
yinelemesine gerek yoktu. Zaten onun esiz ve tanrsal yan da, her eyi hemen anlamasyd. Kutsal Kitaptaki Tanr, aslnda zavall bir cahildi. inlilerin
gsteriten uzak kimi Tanrlar, ondan ok daha okumu Tanrlard. Kien, On
Emir zerine bildii baz eyleri anlatsa, gemiin tyleri rperirdi. Ama gemi, zaten her eyi ondan ok daha iyi biliyordu. Ayrca Kien, gemiin izniyle,
onu Almanlarn verdikleri bir biim olan gln diilikten1 kurtarmak istiyordu. Almanlarn en gl ve iyi yanlarn oluturan soyut dncelerine diil
tanmlklar2 takmalar, akl almaz bir barbarlkt ve bu barbarlk, bu rkn yapt hizmetleri hie indirgemeye yeterliydi. Kien ise gelecekle, gemie ilikin
olan her eyi eril ekim ekleriyle kutsallatracakt. Yansz cins, Tanr iin pek
hafif kayordu. Kien, bir dilbilimci olarak bu eylemiyle nasl nefret toplayacann bilincindeydi. Ama insan dil iin deil, dil insan iin vard. Bu nedenle
gemiten, bu deiiklii onaylamasn diliyordu. 3
Bir yandan Tanryla bu grmeyi srdrrken, bir yandan da ar ar gzetleme noktasna geri dnd. Thereseyi unutabilmesi olanakszd; dua ederken
bile ondan tmyle arndramamt kendini. Therese, onun duasnn ritmini
de ynlendiren ve ksa vurular andran bir tempoyla horlamaktayd. Kadnn
hareketleri giderek canlanyordu; artk uyanmasnn yakn olduu kukusuzdu. Kien, Thereseyi Tanr ile karlatrnca, ok nemsiz buldu. Gemii eksikti nk. Ne atalar vard, ne de bilgiliydi. Zavall Tanrsz varlk! Kien, bir
an yaplacak en akll iin uyumak olduunu dnd. O zaman Therese belki
de o uyanana dek bekler, bu sre ierisinde de Kienin kendi kendine masasnn bana gemi olmas karsnda duyaca fke uup gidebilirdi.
O anda Therese, gl bir itile bedenini yataktan yere att. arpmann sesi
yksek oldu. Bir rperti, Kienin iskeletinin her yann kaplad. Nereye gitmeliydi? Grmt Therese onu! Geliyordu! Onu ldrmeye geliyordu! Kien saklanacak bir yer bulabilmek iin zaman aratrd. Tarih boyunca, bir yzyl
1

Almancada gemiin karl olan die Vergangenheit szc, dii cinstendir. (evirenin
notu.)
Tanmlk, Almanca Artikel ve eski Trke harf-i tarif karl olarak kullanlmtr. (evirenin notu.)
Yazar burada, gemiin Almanca karl olan diil die Vergangenheit, eril ekim biimi olan
den Vergangenheita dntrerek, Kienin yapmak istediini somutlatrmtr, bunu Trkede verebilme olana yoktur. (evirenin notu.)

188 Krleme

aa, bir yzyl yukar koumaya balad. En gl kaleler bile toplar kar snda emin yerler olmaktan uzakt. Ya valyeler? Sama ngilizlerin tfekleri, zrhlar ve kafataslarn paralayveriyordu. svireliler, Marignanoda ok
ar bir yenilgiye uruyorlard. Paral askerler paral askerlerle karlamaktan kesinlikle kanlmalyd bir banazlar ordusu geliyordu. Guslav
Adolf Cromwell herkesi kltan geireceklerdi. Yeniadan ve ortaadan gerilere kamalyd antik ada bir ordunun saflarna katlmak ama
Romallar, yaryorlard bu saflar Hindistandan getirilen filler vard sonra ucu alevli oklar herkes kayordu nereye bir gemiye Rum atei
Amerikaya Meksikaya kurban diye insanlar konuyordu sunaklara
herkesi kesiyorlard in Moollar kafataslarndan oluma piramitler:
Kien, tarih daarcn yarm saniyede tketivermiti. Kurtulu, hibir yerde
yoktu; her ey ykmd; insan nereye saklanrsa saklansn, dmanlar bulup
karyorlard; hayranlk duyulan uygarlklar, haydutlarn, bo kafal barbarlarn eliyle iskambil ktlarndan yaplma evler gibi yklveriyordu.
Bu noktaya vardnda, Kien talat.
nce bacaklarn smsk birbirine yaptrd. Sa elini yumruk yaparak dizinin
stne koydu. Kolun dirsekten aa blm ile baldr, birbirine dayanarak
dingin bir konum salad. Sol kolunu gsne destek yapt. Ba, hafife yukar
kalkt. Baklar uzaa dikildi. Gzlerini kapatmaya alt. Ama direnile karlanca, granitten yaplma bir Msr rahibine dnln saptad. Bir heykel
olup talamt. Tarih, terk etmemiti Kieni. Eski Msrda gvenilir bir snak bulmutu kendine, tarih ondan yana olduu srece, ldrlebilmesi olanakszd.
Therese ona, sanki karsnda hava varm gibi davranyordu; sanki ta varm
gibi, diye dzeltti dncelerinin burasnda. Korkusu, yerini yava yava gl
bir huzur duygusuna brakt. Ta karsnda dikkatli davranacakt Therese.
Kim, taa vurup kendini yaralayacak denli aptal olabilirdi? Kien bedenindeki
keleri dnd. Ta olmak iyiydi, tan keleri ise daha da iyiydi. Grnte sonsuzlua dikilmi olan baklar, kendi bedeninin ayrntlarn gzden
geiriyordu. Kendini bu denli az tand iin pimanlk duydu. Bedeninin nasl
grnd konusunda pek az bilgisi vard. Yaz masasnn stnde bir ayna
bulunsun isterdi. u anda renmek tutkusuna boyun ese, anadan doma
soyunur ve kendini eksiksiz bir denetimden geirdi; kemiklerini birer birer
inceleyip, kkrtrd. Bedeninde bir sr gizli kalm yerin, sert ve sivri ul arn, kelerin varln sezmekleydi. ilikler, ayna yerini tutuyordu. Bu There-

Elias Canetti 189

se olacak yaratk, bir bilgin karsnda hibir ekinme duymuyordu. Kien sanki
herhangi bir insanm gibi, ona elini kaldrmak kstahlnda bulunmutu.
Bylesini terbiye etmek iin yaplmas gereken ey, karsnda ta kesilmekti.
Tan sertlii, kadnn tasarlarn parampara ederdi.
Artk her gn ayn oyun yineleniyordu. Kienin, karsnn yumruklar altnda
km kendi agzll yznden ise eski ve yeni kitaplardan kopmu olan
yaam gerek bir misyona kavumutu. Sabahlar Thereseden saat nce
kalkyordu. Bu en sessiz saatlerden almak iin yararlanabilirdi. Zaten yle
de yapyordu; ama eskiden almaktan anlad, imdi ok uzaklarda kalm,
daha iyi bir gelecee ertelenmiti. Kien, sanatn uygulayabilmek iin gerekli
olan gc topluyordu. Huzurlu bir dinlenme olmakszn sanat yapmak, dnlemezdi. Uyandktan hemen sonra yksek verim dzeyinde almalar yaplabildii, enderdi. Yaplmas gereken, kendini gevetmekti; insan, yaratmak
istedii eyin bana zgr ve her trl baskdan arnm olarak geebilmeliydi. Bylece Kien, her gn yaklak saatini masasnn banda dinlenerek
geirmeye balad. Kafasndan eitli dnceler geiriyordu; ama bunlarn
kendisini asl konusundan uzaklatrmamasna da dikkat ediyordu. Daha sonra, beynindeki saat (zamann stne atlm bir bilgelik ann bu son kalnts)
dokuza yaklat iin grlt kardnda, Kien ar ar talamaya bal yordu. Soumann bedeninde yayln alglyor ve her yannn eit derecede
souyup soumadn denetliyordu. Kimi gnler sol yan, sa yanndan daha
abuk souyordu; bu durum, onu ciddi biimde tedirgin ediyordu. O zaman:
abuk br yana! buyruunu veriyordu; bu buyruk zerine sa yanndan
gnderilen scaklk dalgalar, sol yandaki aksakl gideriyordu. Kienin talamakta gsterdii beceri, gnden gne artmaktayd. Talama evresine vardktan sonra, baldrlarn sandalyeye hafife bastrarak tan sertlik derecesini
snyordu. Bu snama yalnzca birka saniye sryordu; daha fazla basn,
sandalyeyi paralayabilirdi. Sonraki gnlerde, sandalyenin geleceinden
korkmaya balaynca, onu da talatrd. nk gpegndz Theresenin
nnde sandalyeden yuvarland takdirde, talama da gln ve ackl bir
olaya dnebilirdi. Granit, ard. Zamanla talama derecesini duyu yoluyla
anlama amacna ynelik snamalara da gerek kalmad.
Kien, sabahn dokuzundan akamn yedisine dek o esiz konumda kalyordu.
Masasnn stnde ak bir kitap hep ayn kitap duruyordu. Ama Kien,
kitaba gz ucuyla bile bakmaya tenezzl etmiyordu. Baklar, yalnzca uzaklarla ilgilenmekleydi. Therese ise bu gsteri boyunca onu rahatsz etmemek

190 Krleme

akllln gsteriyordu. Canl hareketlerle odann iinde dolanp duruyordu.

Kien, ev ileriyle uramann Therese iin nasl ikinci bir kiilik olduunu
anlyor ve kendine yaktramad bir glmsemenin dudaklarnda belirmesini engelliyordu. Therese ise. Eski Msrdan kalma bu koca heykele fazla yaklamaktan kanyordu. Ne yemek veriyor, ne de svp sayyordu. Kien, al
ve bakaca bedensel sorunlar kendine yasaklamt. Saat yedi olunca, taa
scaklk ve soluk veriyor, bunun zerine ta ksa zamanda canl anyordu. Bunu
yaptktan sonra, Therese odann en uzak kesine ekilene dek bekliyordu.
Kadnn ne uzaklkta olduuna ilikin sezgisi, Kieni hibir zaman aldatmyordu. Therese uzaklanca, yerinden frlayp hemen evden kyordu. Lokantada
o gnk ilk ve son yemeini yerken, neredeyse uyuyakalacak denli yorulmu
oluyordu. Geride brakt gnn glklerini gzden geiriyor ve aklna ertesi
gn iin iyi bir dnce geldiinde, bunu bayla onaylyordu. Heykellemekte
olan, yknmeye yeltenen herkesi kendisiyle yarmaya aryordu. Ama
ortaya kan olmuyordu. Akam saat dokuz olunca yatp uyuyordu.
Zamanla Therese de iinde yaadklar dar mekna alyordu. Yeni odasnda
kimseyi rahatsz etmeksizin istediini yapyordu. Sabahlar, oraplarn ve
ayakkablarn ayana geirmeden, halnn stnde dolayordu; iinde halya
kar sevecenlik duyuyordu; evin en gzel halsyd ve stndeki kan lekeleri,
artk grnmez olmutu. Halnn okaylar, Theresenin yllanm nasrna iyi
geliyordu. Aya halya dedii srece, gzel grntler kafasnn iinde birbirini kovalyordu. Ama ona her eyi ok gren kocas, bu gzel dakikalarda da
onu rahatsz etmekten geri kalmyordu.
Kien, ses karmamakta artk o denli yksek bir ustalk dzeyine erimiti ki,
eski ve bana buyruk bir eya paras olan, stnde oturduu sandalyesi bile
ok ender gcrdyordu. Sandalyesinin sessizliin iinde kulaa daha da belirgin gelen ve gnde ya da drt kez duyulan gcrts bile Kienin hi houna
gitmiyordu. Bu sesleri yorgunluun ilk belirtileri saydndan, byk bir aba
harcayarak duymazlktan geliyordu.
Therese bir gcrt duyar duymaz hemen bir tehlike kokusu alyordu; ayakkablaryla oraplarna kouyor, bunlar ayana geirdikten sonra bir gn ncesine ilikin dnceler zincirini izlemeyi srdryordu. Kendisi iin srekli
sknt kayna olan byk sorunlar aklna geliyordu. Kocasn salt acd iin
evde tutmaktayd. Zaten adamn yata az yer kaplyordu. imdi Theresenin
istedii, yaz masasnn anahtarlaryd. nk kocasnn banka hesap czdan
masada kilitliydi. Therese, parann geri kalann ieren bu czdan elde edene

Elias Canetti 191

dek, birka gn daha, kocasnn evde kalmasna ses karmayacakt. Belki de

adam bir ara czdann varln anmsar ve karsna hep bu denli kt davranm oluundan tr kendinden utanrd. Kienin evresinde ne zaman bir
hareket olsa, Therese normal olarak artk antada keklik sayd hesap czdanna kavuabileceinden kuku duymaya balyordu. Bir tahta parasndan
fark olmad zamanlar ki Kien, ou zaman byleydi kocasndan bir
direnile karlamaktan korkmuyordu. Ama canlsndan her eyi beklerdi;
gerekle kendisinin olan hesap czdann almasn bile!
Akama doru gerginlik, ikisinde de doruk noktasna varyordu. Kien, vaktinden nce snmamak iin gcnn kalntlarn topluyordu. Therese ise kocasnn biraz sonra kp yine lokantaya gideceini ve karsnn onca glkle
kazand paradan zaten pek az kalm olan paradan yiyip ieceini dnnce fkeleniyordu. Kocas paray arur etmeye balayal ve eve tek kuru getirmeyeli epey olmutu.
nsan denen varlkta kalp diye bir ey vard. Therese de tatan deildi ki! Zavall, serveti kurtarmann bir yoluna bakmalyd. Caniler, ilkel vahiler gibi
parann peine dmlerdi; her birinin amac bir eyler koparabilmekti.
Utanmak nedir bilmiyorlard. Therese yalnz bir kadnd. Kocas ona yardm
edecek yerde, iiyordu. Zaten artk hibir ie yaramaz olmutu. Eskiden ktlara bir eyler karalar ve bunlar da para ederdi. Oysa imdilerde bu ii bile
yapmayacak denli tembellemiti. Therese de nihayet dknler evi iletmiyordu ki! Kocasnn yeri dknler eviydi. Theresenin asalak yaayanlarla ii
olamazd. Adam, karsn neredeyse kara anakl dilenciye evirecekti. yisi mi,
kendi otursundu anan bana. Ho, otursa da sokakta bylesine kimse be
para vermezdi ya! Yoksul olmasna yoksul grnyordu geri; ama istemesini
de biliyor muydu bakalm? Bunu dnmyordu bile. O halde varsn, alktan
lsnd. Bakalm nice olacakt hali Theresenin yufka yreklilii son bulduunda! Topra bol olsun, Theresenin anas zaten alktan lmt; imdi de
kocas o yolun yolcusuydu.
Theresenin fkesi gn getike artyordu. Ama fkesini tasarlad eylem
asndan snadnda, henz yeterli younlua varmadn anlyordu. Dikkatiyle azmi, at ba gidiyordu. Kendi kendine kocas iin: Bugn henz ok aciz
durumda (bugn stne varamam), diyor ve bir paras da ertesi gne kalsn
diye, fkesini hemen cebine sokuveriyordu.

192 Krleme

Bir akam Therese, fkesinin ilerini kzdrmak iin henz mangala srm
ve orta kvamda stmt ki, Kienin sandalyesi arka arkaya kez gcrdad.
Bu kstahlk, barda taran son damla oldu. Therese gidip o uzun tahta sr,
ayrlmaz paras olan altndaki sandalye ile birlikte atee att. Ate alevleniverdi; iler fkeden kpkzl kesildi. Therese ileri elleriyle atelen korkmuyordu, bu atein harlanmasn beklemiti nicedir ve adlarna gre srayla
dilenci, ayya, cani dar ekti. Sonra elinde bu ilerle yaz masasna
yneldi. O anda bile uzlamaya hazrd. Kocas hesap czdann gnl rahatlyla verdii takdirde, onu daha sonra kap dar edecekti. Kocas konumazsa, kendisi de azn amayacakt. Czdan bulana dek, kocas da bu evde kalabilirdi. Ama Theresenin aramasna ses karmamalyd.
Kien, sandalyesi kez gcrdar gcrdamaz bir heykelin ince sezgisiyle sanatn snama frsatnn ktn anlamt. Theresenin geliini duydu. inden
ykselen sevin dalgasn, soukluunu olumsuz ynde etkiler kaygsyla bastrd. hafta boyunca altrma yapmt. imdi ise heykelin al gn gelip
atmt. Bu sanat yaptnn kusursuzluu, imdi ortaya kacakt. Yaptndan,
kendisinden nce hibir sanatnn olamad denli emindi. Frtna patlamazdan nce hemen bedenine fazladan bir souk dalgas daha gnderdi. Tabanlarn yere bastrd; ta gibiydi tabanlar, sertlik derecesi ondu, elmas sertlii;
keleri de sipsivri ve kesiciydi. Kars iin hazrlad tatan acnn bir parasn diliyle tatt.
Therese, onu sandalyesinin ayaklarndan yakalayp yana itli. Sonra sandalyeyi
brakt, masann yanna gidip ekmecelerden birini at. Buradaki aratrmas
sonu vermeyince, tekine geti. Aradm nc, drdnc ve beinci ekmecelerde de bulamad. Kien anlamt; bir sava hilesiydi kadnn bavurduu. Arad falan yoktu aslnda; arayaca ne vard ki zaten? Yazlarn tmnn
deeri, onun gznde eitti; kt arasa, daha ilk ekmecede bulurdu. Kadnn
asl istedii, onun merakn uyandrmakt. Kienin ne yaptn sormasn istiyordu byk bir olaslkla. Kien bir konusa, artk ta olmaktan kacak, Therese de ona ldrc darbeyi indirebilecekti. Onu tatan dar kmas iin
kandrmaya abalyor, bu amala masann banda ekmeceleri kartrp duruyordu. Ama Kien, kannn soukluunu korudu ve soluk bile almad.
Kadn, ktlar altst ediyordu. ounu yine yerine koyacak yerde, masann
stnde ylece brakyordu. Ktlarn birou da yere dklmt. Kien, bu
ktlarda ne yazl olduunu iyi biliyordu. Kadn, baz ktlar yanl sralyordu. Elyazmalarna sanki paavraymlar gibi davranyordu. Bu kaba saba

Elias Canetti 193

parmaklar, ancak mengenede ikence ekmeye lyk olabilirdi. ekmecelerde

on yllarn alma ve sabrnn birikimi yatyordu.
Kadnn kstah hamaratl Kieni kkrtmaya balamt. Bunu yapmamalyd
ktlara! Kieni ne ilgilendirirdi onun uygulad sava hilesi? Bu ktlar,
sonras iin Kiene gerekliydi. Sonradan ileri onu bekliyordu. Hemen balayamaz myd almaya? O, sanat olmak iin domamt. Sanat ok zamann
alyordu. Bir bilgindi o. Ne zaman gelecekti ki daha iyi gnler? Sanat, salt bir
gei evresiydi. Ama bu gei evresinde haftalar yitiriyordu. Ne kadar zaman
olmutu sanat alanna geiinden bu yana? Yirmi hafta, on hafta, belki de be
hafta; artk bilemiyordu. Zamanlar karmt. imdi Therese, yazm olduu
son incelemeyi parmaklaryla kirletmekteydi. Kienin c korkun olacakt.
Kendini yitirmekten korkuyordu. Kadn ban sallamaya balamt. Onu nefret dolu baklaryla deliyordu. Kienin ta gibi hareketsizliinden nefret ediyordu. Ama Kien, hareketsiz kalamayacakt; dayanamayacakt daha fazla bu
duruma; bar istiyordu; bir atekes nerecekti; parmaklarn ekmeliydi Therese; bu parmaklar Kienin ktlarn, gzlerini, beynini paralyordu; kadn,
ekmeceleri kapamal, yaz masasnn bandan uzaklamalyd; Kienin yeriydi oras, izin veremezdi Theresenin orada kalmasna; bir konuabilse, paralayacakt Thereseyi; ama ta, konuamazd ki!
Kadn bo ekmeceleri eteiyle yerlerine itiyordu. Yerdeki ktlar ayaklarnn altnda eziyordu. Son ekmecenin iindekileri ise byk bir fkeyle y rtt.
Kdn yrtlrken kard ac ses, Kienin iliklerine iledi. inden ykselen
scakl bastrd; buz gibi bir ta olarak ayaa kalkacak, Thereseyi kendine
ekip, gvdesine vura vura paralayacakt. Sonra paralarn toplayp toz haline gelene dek ezecekti. Eski Msrdan kalma koca bir lanet gibi kecekti Theresenin tepesine. stnde On Emirin yazl olduu ta levhay alp, bununla
halkn taa tutacakt. Halk, Tanr buyruunu unutmutu. Tanr glyd ve
Musa, cezalandrmak iin kolunu kaldryordu. Tanr kadar sert, Tanr kadar
souk olabilmek, kimin harcyd?
Kien anszn dorulup, tm arl ile Theresenin bana dt. Hibir ey
sylemiyor, dudaklarn, kerpetenle sktrr gibi, sryordu; konutuu takdirde ta olamazd artk; dilerini iyice diline geirdi. Therese, paralanmazdan nce: Banka czdan nerede! diye haykrd. Banka czdan nerede diyorum ayya herif! Katil! Hrsz! Banka czdanyd demek arad, Kien, kadnn
son sylediklerini duyunca glmsedi.

194 Krleme

Ama Therese, daha son szn sylemi deildi. Kienin ban tuttuu gibi
masaya vurdu. Dirsekleriyle kaburga kemiklerine darbeler indirdi. Defol git
evimden! diye bard. Kienin yzne tkrd, tkrd. Kien, yaplanlarn
tmn alglyor ve ac ekiyordu. Ta deildi artk. Therese paralanmaynca,
heykel paralanmt. Yaland her ey, inan diye bir ey yoktu. Tanr diye bir
ey yoktu. Kamak istedi. Kendini savundu. Theresenin yumruklarna karlk
verdi. Darbeleri, kadna rastlyordu; kemikleri sivriydi. Polise gideceim!
Hrszlarn yeri hapishanedir! Defol diyorum evimden! Therese, Kieni drebilmek iin bacaklarndan ekiyordu. Bir drebilse, daha nce yapt gibi
hakkndan gelecekti. Ama baaramyordu, adam glyd. Bunun zerine
Kieni yakasndan tuttu ve srkleyerek evden att. Kapy da byk bir grltyle arkasndan arpt. Kien, sahanlkla kendini yere brakt. Yorulmutu yine
de. Kap yine ald. Kienin paltosunu, apkasn ve antasn dar frlatan
Therese: Sakn bir daha benden bir ey dilenmeye kalkma! diye haykrp,
yine kapnn ardnda kayboldu. antay ii bo olduu iin atmt. Kitaplar ise
evde tutmutu.
Banka czdan Kienin cebindeydi. Bir kitap olmamasna karn, yine de iinde
yazlar bulunduundan, czdan sevgiyle kendine bastrd. Therese, dilenciyle
birlikte elinden kardnn farknda deildi. Rica ederim, suunu zerinde
tayan hrsz olur muydu?

KNC BLM

KAFASIZ BR DNYA

Cennetin Yldzlar
KIEN, evinden atlal beri harl harl almaktayd. Sabahtan akama dek ll ve srarl admlarla kentte dolayordu. Uzun bacaklar daha tan aarrken
harekete geerdi. le olduunda, ne dinlenme ne de yemek yeme hakkn
veriyordu kendine. Gcn idareli kullanmak amacyla etkinlik alann blmlere ayrmt, buna sk skya bal kalyordu. antasnda, kentin be binde
bir lekli byk bir plan bulunuyordu; plann zerinde gzel krmz yuvarlaklarla kitap dkknlar iaretlenmiti.
Kitap dkknna girince, dkkn sahibinin kendisiyle grmek istediini
bildirirdi. Adam yok, ya da yemee kmsa, bayardmcyla yetinirdi. Bir
bilimsel alma iin, u kitaplar acele istiyorum, der ve olmayan bir kttan,
uzun bir kitap listesi okurdu. Szckleri yinelemekten kanmak amacyla,
yazar adlarn, belki de abartmal bir aklkta ve ar bir zenle sylyordu.
nk onu ilgilendiren kitaplar, ender bulunan yaptlard ve bylesi insanlarn
bilgisizlii ekilir ey deildi. Okuyor olmasna karn, kendisini dinleyen yzlere nemli yan baklar gnderebiliyordu. Bir kitap adn okuduktan sonra
tekine gemeden nce yle bir duruyordu. Daha bir ncekinin altndan kalkamam olan dinleyiciye abucak bir sonraki kitabn adn okumaktan ok
holanyordu. Bylenmi, akn yzler onu ok elendiriyordu. Bazlar, Bir
dakika ltfen diyerek ara vermesini rica ediyorlard. Bazlar da alnlarn ya
da akaklarn tutuyorlar, ama o, hi oral olmadan okumasn srdryordu.
Kdnda, iki, dzine kitap ad bulunuyordu. Bu kitaplarn hepsi vard evde. Ama burada hepsini yeniden alyordu. u anda sknt verici bir durum
yaratan bu fazla kitaplar ilerde deitirmeyi ya da satmay tasarlyordu. Bunun dnda, yeni etkinlii hi para harcamasn gerektirmiyordu. Sokakta
listeler hazrlyordu. Girdii her dkknda yeni bir liste okuyordu. Okumay
bitirince elindeki kd birka gvenli hareketle katlyor, antasna, tekilerin
yanna koyuyor ve kmseyici bir selam vererek dkkndan kyordu. Yant
vermelerini beklemiyordu. Bu uyuuk kafallar ne yant verebilirlerdi ki? stenilen kitaplar konusunda tartmalara girmeye kalksa, vaktini boa harcam
olacakt. Zaten ok garip koullar altnda, yaz masasnn banda ta gibi, kaskat durarak koca bir hafta yitirmiti. Bu ziyan kapatmak iin, btn gn,
ylesine akll, ylesine srarl ve retken yryler yapyordu ki, kendini

Elias Canetti 197

beenmilik ettii kukusuna hi kaplmadan kendisinden u haliyle honut

olduunu dnebiliyordu.
Urann kendisini karlatrd insanlar, ruh hallerine ve huylarna gre
deiik biimlerde davranyorlard. Birka, kendilerine yant verme zaman
tannmamasn hakaret sayyor, byk bir ounluuysa, dinlemekle yetiniyorlard. Dev boyutlara varan bilgisi hem grlebilir, hem de iitilebilirdi.
Tmcelerinden birinin arl, tka basa doldurulmu bir dkknn iindekilerden ar ekiyordu. Kendi nemini pek fark eden yoktu, yle olsa, zavall
aptallar, ilerini brakr, evresine toplar, kulaklarn diker ve kulak zarlar
patlayncaya dek dinlerlerdi. Byle bir bilim mucizesiyle yaamlarnda bir kez
daha karlaacaklar myd acaba? Ama ou kez, ssz bir dkkndaki yard mc, onu dinleme frsatndan yararlanrd. Btn byk adamlar gibi saknmlyd, fazla konuamayacak denli ekingen ve souktu; adamlarn, kendisinin
fark etmemeye kararl olduu utangalklarysa, onu kendi iine kapatyordu.
Daha arkasn dner dnmez konumaya balayacaklar, gn boyu ondan ve
listelerinden baka hibir eyden sz etmeyeceklerdi. Aslnda, dkkn sahipleriyle alanlar, onun zel hizmetisi grevini gryorlard. Yaamyksnde, kendilerinden de toplu olarak sz edilme onurunu onlara ok grmeyecekti. Ne de olsa kt davranmamlar, ona hayranlk duymular ve gereksindii
her eyi ona salamlard. Onun kim olduunu hissediyor, karsnda. en
azndan suskun durma gcn gsteriyorlard. nk Kien, bir kitap
dkknna iki kez girmiyordu. Yanllkla byle bir i yapsa onu hemen dar
atarlard. Kieni grmeye dayanamyorlard, grnm bu adamlar eziyor,
onlar da bu ezinten kendilerini kurtaryorlard. Kien, onurlar knlar kitaplarn bu duygularn anlayla karlyordu, bu yzden kentin o krmz yuvarlakl plann ald. Girip kt dkknlar belirlen krmz yuvarlaklarn iine
kk bir arp iareti koyuyordu, bunlar, Kiene gre lydler.
Hem, bu etkinliinin acele etmesini gerektiren bir amac vard. Kendisini s okakta bulduu andan balayarak, ilgisi evdeki tezinden baka bir eyde toplanm deildi. Onu tamamlamaya kararlyd: Bu i, kitaplksz yaplamazd. Bu
nedenle, gereksindii belli konularda yazlm kitaplar saptam ve listeler
yapmt. Bu listeler, bir gereksinme sonucu ortaya kmlard; keyfi bir karar
ve istee yer verilmi deildi, ancak ve ancak almalar iin kanlmaz olan
kitaplar alma izni vermiti kendine. Koullar, evdeki kitapln imdilik kapatmak zorunda brakmt onu. Yazgsna boyun emi grnyordu, ama
aslnda, yenilmi deildi. Bu bilim ve renme konusunda, yolundan bir milim

198 Krleme

bile sapmayacakt. Gereksindii eyleri salamt ve birka hafta iinde al malarn tamamlayacakt; savam plan, enine boyuna dnlm ve iinde
bulunduu garip koullara ok iyi uyarlanmt, boyun ememek zorundayd;
sahip olduu zgrlk iinde, akll kanatlarn amt; yaad her grkemli
bamszlk gn onu biraz daha gelitiriyor, bytyordu ve birka bin kitaptan oluan bu kk geici kitaplk, ektii aclar yeterince dllendiriyordu.
Hatta, bu kitaplar koleksiyonunun yeterinden fazla byyeceinden korkuyordu bile. Her gece ayr bir otelde uyuyordu. Bu giderek artan yk nasl
tayacakt? Ama yklmaz bir bellei vard ve yeni kitapln tmn kafas nda tayabilirdi. antas bo kald.
Akamlar, dkknlarn kapanma saatinden sonra yorgunluunun farkna
varyor ve son kitap dkknndan kt an, en yakn oteli aramaya balyordu. yle bavulsuz olmas ve klksz giysileri, otel kapc larnn kukulu
baklarn ekiyordu. Onu ne de gzel yaka paa dar atacaktan dncesiyle daha batan sevinen adamlar. Kienin dn tmcesini sylemesine izin
verirlerdi. Geceyi geirmek zere geni, sessiz bir oda istiyordu. Eer, kadn,
ocuk ya da sradan insanlarn kald yerlerin evresindekilerden baka oda
yoksa, bunu kendisine hemen bildirmelerini rica ediyordu, nk hu durumda, verilen oday kabul etmemek zorunda kalacakt. Sradan insanlar szckleri karsnda tm otel kapclarnm yelkenleri suya inerdi. Kendisine oda
verilmeden nce cebinden czdann karr, paray nceden vermek istediini
aklard. Kalan parasn bankadan ekmiti; czdan, son derece saygdeer
kt paralarla tklm tklmd. Kapclar, bu paralarn akna, gz beleklerinin,
hi kimsenin, nl gezginlerin ya ila Amerikallarn bile daha nce grmedii
plak yrelerini czdana dikerlerdi. Kien, o kusursuz, uzun ve yatk yazsyla
her zamanki fii doldururdu. Ura blmnde, Bir Kitapln Sahibi olduunu aklard. Evli mi bekr m olduunu belirtmezdi; ne evliydi, ne bekr, ne de
dul; ve bu durumu, yamuk bir kalem darbesiyle gsterirdi. Otel alanlarna
korkun bahiler, oda fiyatnn hemen hemen yansn verirdi. Her verite,
banka defterinin Theresenin elinden kurtulduuna seviniyordu. Otel alanlarnn eilerek verdikleri hevesli selamlar, bana bir ta oturtmutu; kmldamyor, bir ngiliz lordu gibi dimdik duruyordu. Alkanlklarnn tersine
teknik kolaylklar iren bulurdu asansrden yararlanyordu, nk akamlar yorgunluu bir yana bandaki kitaplk ok ar ekiyordu. Yemeini
odasna getirtirdi: Gn boyunca yedii tek yemekli bu. Ksa bir sre dinlendi kten sonra, kitapln kurar, sonra saa sola baknarak onlar iin yeterli yerin
olup olmadna karar verirdi.

Elias Canetti 199

Balangta, daha bamszlna yeni kavutuu gnlerde, tutaca otel odasnn nitelikleriyle pek ilgilenmiyordu. Ne de olsa uyunacak bir yer sz konusuydu, kitaplar koymak iinse kanepe yeterliydi. Daha sonra, giysi dolabn da
bu ie ayrd. Ksa bir sre iinde, kitaplk ikisine de smayacak denli byd.
Kirli hallar kullanmak zorunda kald, bu yzden hizmetiyi ard ve on
tabaka temiz paket kd getirmesini istedi. Bunlar halya ve tm demeye
yayd; geriye kalanlar olduunda, onlar da kanepenin zerine yayd, giysi
dolabn kaplad. Bylece, bir sre iin, akamlar yiyeceiyle birlikte kt
istemek de alkanlk haline geldi; ve her sabah bunlar brakp kyordu.
Kitaplar giderek daha yksek, daha byk ynlar oluturdular, ama yere
dseler bile kirlenmezlerdi, nk her ey ktla kaplyd. Kimi zaman gece
yars uyandnda byk bir telaa kaplrd, nk kitaplarn dtn
belirten bir ses duyduuna hi kukusu yoktu.
Bir gece, kitap ynnn kendisinin bile eriemeyecei denli yksek olduunu
grd; hayret edilecek kadar ok sayda yeni kitap edinmiti. Merdiven istedi.
Bunu niin istedii sorulduunda, Bu sizi ilgilendirmez, yantyla kestirip
att. Hizmeti, olduka ekingen bir tazeydi. Yaknlarda yaplan bir hrszlk,
onu yerinden etmiti. Otel kapcsna kotu, ve ona cokulu bir sesle, 39 num aradaki bayn ne istediini syledi, iini bilen bir adam olan kapc, verilen bahie cebinde gvenlik iinde durmasna karn neler borlu olduunu
biliyordu.
Sen git uyumana bak tatlm, diye srtt kza, Hrsz bana brak! Kz kmldamad. Garip bir adam, deil mi, dedi skla skla. Bayrak direine benziyor, nce kt istedi imdi de merdiven. Odas batan baa ktla kapl.
Kt ha? diye sordu; bu bilgi onda ok iyi bir izlenim yaratmt. Ancak pek
deerli kimseler nlemleri bu denli ileriye gtrrlerdi.
Kt ya, dedi bbrlenir bir tavrla. Sen bu ie ne dersin? Adam onu dinledi.
Sen o bayn kim olduunu biliyor musun? diye sordu. Hizmetiyle konuurken bile, O dememi, O bay diye sz etmiti Kienden. Saray Kitaplnn
sahibidir o! Anladn m imdi? Bu grkemli ura dile getiren szcn her
bir hecesini, birer kutsal nesne gibi havaya kartrd. Kzn azn kapamak
iin kendiliinden Saray szcn eklemiti. Ve otel fiini doldururken,
Saray szcn yazmad iin yukardaki bayn, ne sekin bir kii olduunu
anlyordu.

200 Krleme

imdi Krallk falan yok ki?

Ama Saray Kitapl var! Amma da akllsn ha! Kitaplar ne yaptlar peki,
yuttular m?
Kz sesini karmad. Adam, ok gl olduu iin, kz onu kzdrmaya bayl yordu. Yalnz fkeli olduu zamanlar kzn farkna varyordu. Kck bir ey
olsa, koarak ona gelirdi kz. Kapc, ona ancak birka dakika dayanabilirdi,
fkelendi mi, insan kendini kollamak zorundayd. Adamn fkesi, kza g
verirdi. Merdiveni, sevinerek Kiene gtrd. Bavullar tayan adamla yollayabilirdi pekl, ama kendi elleriyle tad, kapcnn dediini yapmak istiyordu. Saray Kitaplnn sahibi baya, kendisine bir yardm dokunup dokunmayacan sordu.
Evet, dedi Kien. Derhal bu odadan knz! Sonra kapy kilitledi bu resmi
grnml yarata gvenmiyordu nk anahtar deliine kt tkad,
merdiveni, byk bir dikkatle kitap ynlarnn arasna yerletirdi ve zerine
kt. Listelere gre yerletirilmi olan paketleri kafasndan birer birer kald rd, tm oday tavana dek onlarla doldurdu. O ar yke karn, merdivenin
zerinde dengesini yitirmeden durmay baard; kendisini bir cambaz gibi
hissediyordu. Artk yeniden kendi kendisinin efendisi olduundan, glkleri
kolayca yeniyordu. Tam iini bitirdii srada kapnn ylk ylk vurulduunu duydu. Rahatsz edilmek cann skt. Thereseyle yaad deneylerden
sonra, kitaplarna ynelen herhangi bir acemi ve bilgisiz bak, onu Imcl
bir korkuya bouyordu. Gelen hizmetiydi, (kapcya olan ballndan) rkeke merdiveni geri vermesini istiyordu.
Rica ederim efendim, beni balaynz, beyefendi, uyurken merdivenin odanzda kalmasn, onunla bir arada yatmay istemezsiniz herhalde! lgi ve istekliliinde yapaylk okunuyordu; bu garip bayrak direine merak, sevgi ve
kskanma duygularyla bakt ve kapcnn da kendisiyle bu denli ilgilenmesini
diledi.
Szleri, Kiene Thereseyi anmsatt. Bu, Therese olsayd, Kien korkard. Ama
onu anmsatmakla kaldndan yle haykrd; Merdiven burada kalacak!
Merdivenle bir arada yatacam!
Hey gidi tanrm, amma da kibar Baym, diye dnd gen kz ve korkarak
gzden yitti. Adamn kendisine tek bir szck sylenemeyecek denli sekin bir
kii olduunu anlamamt.

Elias Canetti 201

Kien, bu deneyden kendine gre sonular kard. ster khya, ister e ya da

isterse hizmeti olsun ve her ne pahasna olursa olsun, kadnlardan uzak durmak gerekti. O gnden sonra, merdivenin anlamsz ve fazlalk saylaca kadar
byk odalar istedi otellerde, artk paket kdn da, antasyla kendisi getiriyordu. Yemeini getirmesi iin ard garson da, neyse ki bir erkekli.
Ba arlktan kurtulur kurtulmaz yataa uzand. Uyumadan nce, daha nceki koullarn imdiki durumuyla karlatrd. yle, ya da byle, akama doru, dnceleri dnd dolat, honutlukla Thereseye geldi; nk ondan,
kendi kiisel yiitliiyle kurtard parayla karlyordu harcamalarn. Para
konusu hemen kadnn grntsnn gzleri nnde belirmesine yol at.
Btn gn parayla hibir alverii olmamt, le yemeini yememekle kalmam, tramvaya binmekten bile kanmt ve bunlar yapmakla son derece
haklyd. imdi zerinde urat o ciddi ve grkemli grev, Thereseyle falan
lekelenmemeliydi. Therese, binlerce elin kirlettii bir bozuk parayd. Therese,
okuma yazma bilmez birinin azna yarar bir szckt. Therese, insann
ruhu zerine ken bir arlkt. Therese, lgnln somutlam, bir insan
bedeni haline gelmi biimiydi.
Aylarca bir lgnla ayn yerde hapis kalm olduundan, sonunda, kadnn
hastalnn kt etkisine artk kar koyamaz hale gelmi ve mikrobu kapm t. Kadn, lokmann byn kendisi yutmu, ama oburluunun bir ksmm
da Kiene vermiti. Kitaplara kar olan korkun hrs, kendisindeki pay silip
sprmt. Kien, kadnda var olduunu sand milyonu nerdeyse elinden
alacakt. Kadnnkiyle srekli olarak yakn ve zorunlu ilikide olan kiilii paralarn oluturduu bu kayaya arpp parampara olacakt neredeyse. Ama
kiilii, bu oku dizginlemiti. Kienin bedeni, bir savunma oluturdu. Evin
iinde daha uzun bir sre rahat rahat dolamay srdrseydi, kadnn has talna bir daha kurtulmamacasna yakalanacakt. Bu nedenle o heykel numarasn yapmt. Kendisini kaskat bir taa dntremezdi doallkla. Zaten
kadnn onu bir ta olarak kabul etmesi yeterliydi. Kadn heykelden korkmu,
evresinde geni bir ember izmiti. Kienin bir sandalye tepesinde haftalarca
kaskat oturmada gsterdii beceri, kadn akna evirmiti. Zaten aknd.
Ancak bu usta hileden sonra Therese, artk onun kim olduunu bilmez oldu.
Bu, Kiene ondan kurtulmas iin zaman kazandrd. Yaralar yava yava kapand. Kadnn, onun zerindeki yetkesi snd. Kien, gcn kazanr kazanmaz bir kama plan hazrlad. nemli olan hem ondan kamak, hem de ayn
zamanda tutuklamakt. Kann baarl olmas iin, kadn, onu dar atann

202 Krleme

kendisi olduunu sanmalyd. Bu nedenle banka defterini gizledi. Therese

haftalarca evi didik didik elli, defleri arad. Aslnda hastalnn doas gerei
byle davranyordu; her an para aramak zorundayd. Banka deflerini hibir
yerde bulamad. Sonunda yaz masasna dek yaklat. Ancak bu noktada
Kienle arpt. aknl fkesini uyandrd. Kien onu sinirlendirdi, sinirlendirdi, yle ki, sonunda kadn hrsndan kendinden geti ve Kienin evinden
Kieni att. Darda, istedii olmu biri olarak duruyordu. Kadnsa, zafer kazanann kendisi olduunu sanyordu. Kien, onu eve kilitledi. Kaamazd ve Kien,
imdi onun saldrlarndan tmyle korunmu durumdayd. Evet, kendi evini
feda etmiti geri, ama insann yaam Bilim gibi kutsal bir davaya aitse, yaamn kurtarmak iin ne yapmaz?
Battaniyenin altnda yle bir gerindi ve bedeniyle, arafn elinden geldiince
byk alanlarna dokundu. Kitaplarndan dmemelerini rica etti; yorgundu
ve artk dinlenmek istiyordu. Yar uyur yar uyank, iyi geceler, diye mrldand.
hafta boyunca, yeni zgrlnn tadm kard. Hayran olunas bir ham aratlkla her dakikadan yararland; halta sona erdiinde, kentteki tm kitap dkknlarn birer birer dolam bulunuyordu. Bir leden sonra, daha
baka nereye gideceini bilemedi. Gene batan balamal ve ayn sray izleyerek tm dkknlar yeniden gezmeli miydi? Onu tanyabilirlerdi. Ho olmayan
olaylar nlemeyi yelerdi. Peki yz bir kez grldkten sonra bir daha
unutulmayacak yzlerden miydi? Bir berber dkknnn kapsnn nndeki
aynaya bakt ve yznn izgilerini inceledi. Dolu dolu grnml mavi gzler... Yanak diye bir ey yok. Aln kayaya oyulmu bir yznki gibi kabark
bir tmsei andryor ve bu alndan uuruma uzanan yerli yerine konmu bir
burun... Ba dndrc darlkta bir izgi. Tabannda, neredeyse gizlenmi
durumda, iki minicik kara bcek... Korkudan oraya sinmiler. Kimse bunlarn
burun delii olduunu aklna getirmez. Az, parayla alan makinelerin zerindeki para delii gibi. Yapay yara izlerini andran iki keskin izgi, akaklardan enesine doru gelmekte ve enenin ucunda birlemekte. Bu izgilerle
burnu, uzun ve zayf yzn, insana rknt veren darlkta be ince eri de
ayrlmakta; eritler dar ve ayn zamanda son derece simetrik, yznn hibir
noktasnda gzlerinin oyalanmasn gerektirecek bir yer yoktu ve Kien, oyalanmad. nk, kendisini grdnde kendini grmeye alk deildi
iine byk bir yalnzlk kt. Kalabalk arasna karp kendini yitirmeye

Elias Canetti 203

karar verdi. Belki o zaman yznn ne denli yapayalnz olduunu unutur ve

belki etkinliklerini srdrebilmenin bir yolunu bulurdu.
Gzlerini kaplarn zerindeki adlara evirdi kentin, baka bir durumda olsa
gznn grmeyecei bir zelliiydi bu ve Cennetin Yldzlar szcklerini
okudu. Honutlukla ieri girdi. Kap yerindeki bol bzgl perdeyi ekerek
at. rkn bir duman bulutu soluunu neredeyse kesti. Savunma yapar gibi
mekanik bir hareketle iki adm daha yrd. Dar bedeni, havay bak gibi
kesiyordu. Gzleri suland: grmek iin onlar iyice at. Bsbtn sulandlar
ve Kien hibir ey gremedi. Siyah bir beden onu kk bir masaya gtrd ve
oturmasn syledi. Kien syleneni yapt. Ayn cisim ona byk bir fincan dolusu sade kahve syledi ve sisler arasnda yok oldu. Burada, dnyann bu yabanc yresinde Kien, kendisine yol gsteren kimsenin sesine iyice kulak verdi
ve onu bir erkek sesi olarak tanmlad, ama bouk kyordu, dolaysyla ho
deildi. Btn insanl deersiz olarak niteleyen Kien, bu nitelemesine uygun bir yaratk daha bulmu olduuna sevindi. Etli bir el, byk bir kahve
fincann nne itti. Kien, nazike teekkr etti. Ancak alas bir olay oldu, el,
bir an durdu, sonra mermerin zerine dmdz bast ve be parmann beini
de yayd. Neden byle geriniyor olabilirdi? Kien kendi kendine bu soruyu sordu, merak kabarmt.
El, kendisine takl adamla birlikte ekilmeden nce, bir kez daha Kienin baklarn zerine ekti. Sis dalmaktayd. Kienin baklar kendisi gibi ince ve
uzun olan adam gvensizlikle izledi. Cisim, bir barn nnde durdu, kendisini
dndrd, kolunu uzatarak yeni geleni gsterdi. Anlalmaz baz szckler
syledi ve sarsla sarsla gld. Kiminle konuuyordu? Barn yaknlarnda,
sada ve solda, tek bir kul yoktu. Bar denilen yer inanlmaz lde bakmsz ve
pisti. Barn te yannda, ok net bir biimde grnen rengrenk bir paavra
yn vard. Bura insanlar, bir giysi dolabnn kapan aamayacak kadar
tembeldiler, barla arkasndaki ayna arasndaki yere giysilerini frlatmlard.
Mterilerinin nnde utan bile duymuyorlard! imdi bunlar da Kienin
ilgisini ekmeye balamt. Hemen hemen her kk masada maymuna benzer suratl, sal ve gzlerini pis bir inatla onun ynne evirmi birtakm nesneler oturmaktayd. Arkada bir yerlerde, garip grnml kzlar baryordu.
Cennetin Yldzlar ok alaklardayd ve yap yap grnml, grilikahverengili bulutlar arasna beceriksiz bir frayla yaplmlard. urada burada, bir yldz art, o insana sknt veren bulutlar deliyordu. Bir zamanlar,
gkyznn tmne altn sars yldzlar serpitirilmiti, ama duman, ounu

204 Krleme

sndrm bulunuyordu, gerisiyse gn ndan yoksun olduklarndan lmekteydiler. Bu gkyznn altndaki dnya ok kkt. Bir otel odasna
kolayca sdrlabilirdi. Ne var ki, sis, gz aldatt srece geni ve yabanl
grnyordu. Her kk mermer masa, kendine zg birer gezegendi. Dnyann pis kokusu btn herkes tarafndan retilmekteydi. Herkes ya susmu
oturuyor, ya yumruunu masalarn sert mermerine indiriyor, ya da sigara
iiyordu. Kk localardan bouk bouk imdat sesleri duyuluyordu. Anszn
eski bir piyano kendini duyurdu. Kien, saa sola bakt, gremedi. Nereye saklamlard? Pl prtya brnm, balarnda bezden apkalar olan yal insanlar, yorgun hareketlerle ar perdeleri yana ekiyor ve yava yava gezegenl erin arasnda salnyorlard; una selam veriyor, bunu azarlyor, sonunda kendilerinden hi de holanmayan birilerinin yanna oturuyorlard. Ksa bir sre
iinde salon tmyle deiti. Hareket etmek olanakszd. Byle insanlarn ayak
baparmana bile basmaya kim cesaret edebilirdi? Hl yalnz bana oturan
tek kii Kiendi. Ayaa kalkmaya korkuyordu, bu yzden olduu yerde kald.
Masalar arasnda hakaretler atlp tutuluyordu. Mzik bu insanlara g ve
savama istei veriyordu. Piyanonun sesi kesilir kesilmez sefil bir biimde
kendilerine dndler, durgunlatlar. Kien, elleriyle kafasn kavrad. Bunlar
ne biim yaratklard?
Anszn yannda kocaman bir kambur belirdi, ve oraya oturup oturamayacan sordu. Kien. gzlerini kmldatmakszn ua doru bakt. Bu konumann
kt az neredeydi? Bu arada, sesin sahibi olan cce, bir sandalyenin zerine zplad. Oturmay becerdi ve bir ift iri baygn gz Kiene doru evirdi.
Kocaman bir kancay andran burnunun ucu, enesine gmlyordu. Az da
kendisi gibi kkt ama ortalarda yoktu. Ne aln vard, ne kulak, ne boyun ne
de kala adam bir kambur, grkemli bir burun ve iki kara, sakin, zgl
gzden oluuyordu. Uzun bir sre hibir ey sylemedi; grnmnn gerekli
izlenimi brakmasn bekliyordu kukusuz. Kien, yeni koula kendini altrd.
Birden, masann altndan bouk bir ses duydu:
ler nasl!
Kien bacaklarna bakt. Ses, fkeyle soludu: Ben kpek deilim herhalde?
Bunun zerine Kien kamburun konumu olduunu anlad. lere degin ne
sylemesi gerektiini bilmiyordu. Adamcn her yana yaylan burnunu dnd, onda gvensizlik duygusu uyandryordu. Bir iadam olmadndan
hafife omuz silkti. Umursamazl ok etkileyici oldu.

Elias Canetti 205

Adm Fischerle! Burun bir gaga gibi masaya vurdu. Kien, adnn lekelenecei
dncesiyle sklyordu. Bu yzden adn syleyerek yantlamad cceyi, yalnzca belli belirsiz eildi, yle ki, hareketi hem umursamazlk hem de selam
anlamna alnabilirdi. Kambur bunu selam olarak yorumlad. ki kol bir ebeinki kadar uzun iki kol ortaya kard ve Kienin antasna uzand. indekiler, onu gldrd. Aznn, burnunun iki yannda grnen ular, sonunda
byle bir organn varln kantlam oluyordu.
Kt ileri eviriyorsunuz, deil mi? diye gaklad ve temiz, katlanm kd
havaya kaldrd. Kdn ortaya kmasyla, Cennetin Yldzlarnn altndaki
dnya tmyle kahkahaya bouldu. Bu kdn daha derinlerdeki neminin
bilincinde olan Kien, Kstahlk bu! diye haykrmak ve kd kamburun elinden almak istei duydu. Ancak bu gzpek davrann dncesi bile byk
bir cinayet gibi geliyordu. Bu sululuk duygusunu hafifletmek iin yzne
mutsuz ve utanm bir anlam getirdi
Fischerle yakasn brakmad, ite size grlmedik bir ey! Bayanlar, baylar,
ite bir yenilik! Dilsiz bir satc! Yamuk yumuk parmaklaryla tuttuu kd
saa sola sallad ve en az yirmi yerinden buruturdu. Kienin yrei kan alyordu. Kitaplnn temizlii tehlikeye dmt. Onu kurtarmann bir yolu
yok muydu? Fischerle sandalyenin tepesine kt imdi boyu, ancak oturan
Kieninkiyle aynyd ve atlak bir sesle ark sylemeye balad. Ben bir
balkym O da bir balk! Ben szcn sylerken kd kendi kamburunda aklatyor, O derken Kienin kulana sryordu. Kien btn bunlara
sabrla dayand. ldrmasna baran bu ccenin onu ldrmediine krediyor, bu yzden kendisini ansl buluyordu. Ne var ki davranlar giderek
insana ac verici duruma geliyordu. Temiz kitapl pislenmiti bile. Herhangi
bir i evirmeyen bir adamn sznn burada gemeyeceini anlamt. Ben
ve O szckleri arasndaki uzun durakta ayaa kalkt, epeyce eildi, byk
bir gayretle, Kien, kitap iiyle urar, dedi.
Fischerle, O szcn sylemeden szn kesti ve yerine olurdu. Baarsndan honuttu. Gene kamburunun iine bzld ve mthi alakgnll bir
tavrla, Satran oynar msnz? diye sordu. Kien. Ne yazk ki hayr, yantn
verdi.
Satran oynamasn bilmeyen bir insan, insan deildir. Satran, bir beyin
meselesidir, bunu bilirim, bunu sylerim. nsan altm boyunda olabilir,
ama satran bilmiyorsa, aptaln tekidir. Ben, satran bilirim. Aptal deilim.

206 Krleme

imdi, size soruyorum, dilerseniz yantlarsnz. stemezseniz, sorumu yantsz

braknz. Bir adamdaki kafa neye yarar? Ben size syleyeyim, yoksa kafan z
yorarsnz da yazk olur, deil mi? nsandaki kafa, satran oynamaya yarar. Ne
dediimi anlyorsunuz, deil mi? Evet derseniz bu i burada biler. Hayr derseniz batan anlatrm. Ben kitaplk iini her zaman sevmiimdir. Bu satranc
kitaplar falan deil de kendi bama rendiime dikkatinizi ekebilir miyim?
Peki, burada ampiyon kim, dnebilir misiniz? Bilebilir misiniz? te bu
sorumu yantlayamayacanza bahse girerim. Ben size syleyeyim kim olduunu. ampiyonun ad Fischerledir ve sizinle ayn masada oturmakladr. Ve
neden kalkt da burada oturmaya geldi sanyorsunuz? ok sefil bir grnmnz var da ondan. imdi belki de benim hep sefillerin peinde kotuumu
dneceksiniz. Affetmisiniz, derim bu dnceye. Benim karmn ne kadar
gzel olduunu biliyor musunuz siz! Bylesi ender yaratklara adm ba rastlamaz insan! Ama biliyor musunuz, bana gre kim kafaldr? Sefillerde kafa
vardr, bunu bilirim, bunu sylerim. Yakkl bir adam beyni ne yapsn? Para
m kazanacak onunla? Kars onun yerine alr. Eilecek de grnm bozulacak diye satran oynamaz; imdi, burdan ne sonu kar? Dnyada ne kadar
beyin varsa, sefillerin kafasndadr. Satran ampiyonlarna yle bir bak
hepsi de sefil, perian kimseler. Bakn size bir ey syleyeyim mi, resimli bir
ktta, yle eli yz dzgn bir adam gnlm m, Fischerle, derim kendi
kendime, bu iin iinde bir i var. Bakasnn resmini basmlar buraya. Eh, ne
olacak, yn yn resim vur adamlarn elinde, hepsi de szm ona nl. Fotorafn gnah ne? Onlar da, zeri resimli ktlar da insan ne de olsa. Bakn
ne diyeceim, satran oynamamanz garip. Kitap ii eviren herkes satran
bilir. Eh, tabii, evirdikleri i, buna uygun. Kitab aarsn, hareketleri ezberlersin olur biler. Ama sanyor musunuz ki bunlardan biri bile gelip yaamnda bir
kez olsun beni yendi? Hayr efendim, kitap ii eviren hi kimse beni yenmedi
bugne dek. Siz de iin iinde olduunuza gre doruysa yani sylediklerimin ne denli doru olduunu bilirsiniz.
Kiene gre boyun emekle dinlemek ayn eydi. Adamck, satran konusunu
atna gre, dnyann en zararsz kk Yahudisiydi. Bir an bile durmuyordu. Sorduu sorular doru drst vurguluyor, yant bekler bir havaya brnyor ama gene kendisi yantlyordu. Satran szc, aznda bir buyruk gibi
nlyordu, lmcl mat szcn ekleyip eklememek, onun acmal balamasna balyd sanki. Kienin, balangta onu sinirlendiren suskunluu
imdi ona dikkatlilik belirtisi olarak grnyor, bundan dolay koltuklar kabaryordu.

Elias Canetti 207

Oyun srasnda karsndakiler, talarnn hareketine kar karak oyununu

kesmekten mthi korkarlard. nk kambur bu davran pahalya deterek
korkun alr, onlarn hamlelerinin ne denli aptalca olduunu herkesin alayc bilgilerine sunard. Oyun aralarndaki molalarda yaamnn yars satran
tahtasnn banda geerdi evresindekiler, ona biim ve llerinin elverdii davranlarda bulunurlard. Sonsuza dek oynamay yelerdi. Yemek ve
uyumak gibi ilerin, oyun arkadalar hamlelerini yaparken yerine getirilebilecei bir yaam dlerdi. Aralksz all saat boyunca oyun kazandktan sonra
bir kurban daha bulmay baardnda kars araya girer, onu oyunu brakmaya zorlard, yoksa cce gcn aan bir durumla kar karya kalabilirdi. Karsna kar, sanki tatan bir heykelmiesine ilgisizdi. Kadna yapmt, nk yemeklerini nne koyan oydu. Ama kadn, onun o utkular zincirini koparnca fkeden kudurmu dununda evresinde zplar durur, bu kabalam
kadnn birka duygulu yerine vurarak onu dverdi. Kadn, gl olduundan
dayaa sessizce dayanr, ccenin dilediini yapmasna gz yumard. Bunlar,
ccenin kendisine ltfettii tek kocasal sevecenlik ifadeleriydi. Kadn onu
seviyordu nk; cce onun ocuuydu. ilikileri baka bir duyguya yer
verilmesine uygun deildi. Cennetin Yldzlar altnda ona herkes sayg gsteriyordu, nk bu kuruluun, yoksulluun ana dm ucuz kzlar arasnda,
yalca bir bay tarafndan dzenli olarak ziyaret edilen tek kadn, oydu; tam
sekiz yldr, sarslmaz bir ballkla her pazartesi gelirdi adam. Bu dzenli
geliri nedeniyle, kadna Emekli adn takmlard. Fischerleyle sk sk yineledikleri kavga srasnda, orada bulunan herkes kahkahadan krlrd; ama hi
kimse kadnn buyruu olmadan yeni bir oyun kurmazd. Fischerle bunu bildiinden kadn yalnzca dverdi. Karsnn mterilerine kar satranca olan
sevgisinden arta kalan bir eyler varsa sevecenlik duygular beslerdi. Kadn
bir mteriyle ortadan yittii anda bir satran tahtasnn banda, cannn
istedii gibi yarabilirdi. Rastlantlarn oraya getirdii herhangi bir yabancyla
ilk kez oynama hakkn kendine vermiti. Hepsi de ona yeni bir ey retecek
bir dnya ampiyonu olabilirdi. Ancak, adamn kendisini yenmesi olasl ndan da iine yarayacak bir pay karrd. Yeni oyunlar kurabilecei umudu
paraland anda yabancya karsn tantrr ve bylece kadndan bir sre
daha kurtulmu olurdu. Adama gizlice diledii kadar kalabileceini sylerdi.
Kendisi yani Fischerle adamlarn evirdii ileri her zaman beenirdi; kadn
uysald, yaamasn bilen erkekleri bir bakta anlard. Cce, bu ii yaptn
kimsenin bilmemesini rica ederdi, i iti ve kendi karlarna aykr hareket
ediyordu.

208 Krleme

Balangta, yllar nce, kars Emekli olmadan ve kck odasna mteri

getirdiinde, cceyi bir pavyona sepetleyemeyecek denli borlara gml
olduu gnler, Fischerle, kamburuna karn yatan altna girmek zorunda
kalrd. Burada, adamn azndan kan her sz dikkatle dinlerdi karsnn
syledikleri umurunda deildi bylece ksa bir sre sonra adamn bir satran olup olmadna, gdsel olarak karar verebilme yeteneini gelitirdi.
Bu konudaki kararm verdii elinden geldiince acele olarak ve genellikle
kamburunu olduka actarak yatan altndan kar, byle bir eyi aklnn
ucundan bile geirmeyen ziyaretiyi bir satran partisine arrd. Baz lar,
hemen kabul ederlerdi, yeter ki oyun parayla oynansnd. Karsna, daha zorlayc bir bask altnda verdikleri paray bu klksz Yahudiden alacaklarn
umarlard. Bu durumda ilk pazarlklarna kukusuz bal kalmayacaklarndan
dolay kendilerini hakl buluyorlard. Ama hepsi de her zaman bir o kadar para
daha yitiriyorlard. Adamlarn ou, yorgun, kukulu ya da saygsz bir biimde Fischerlenin nerisini geri eviriyorlard. Onun anszn ortaya kmas
ilerinden birini bile artmamt. Ancak Fischerlenin tutkusu, yllar getike
artt. Oyun arsn yeterince ertelemek, her seferinde biraz daha gleiyordu. ou kez, elinde olmayarak, hemen bann zerinde, takma adla dolaan
uluslararas bir ampiyonun yatmakta olduu inanc sarard her yann. Gereinden ok daha erken bir anda yatan yannda belirir, parma ya da burnuyla, kimliini gizleyen nlnn omuzuna, adam kendisine dokunann bir
bcek deil ile, bir cce olduunu ve oyun arsnda bulunduunu anlayncaya dek hafif hatif vururdu. Buna hibiri, ama hibiri dayanamaz ve hepsi de
annda frsat deerlendirir, paralarn geri istemeye kalkarlard. Bu durum
birka kez yinelendikten sonra cini tepesine kan bir celep, polisi bile armt kars, her eyin deimesi gerektiini, aksi halde, kendine baka
birini bulacan kesin bir dille belirtti. ler iyi gitse de gitmese de, Fischerle o
gnden sonra pavyona yollanyor ve sabahn drdnden nce eve dnmesine
izin verilmiyordu. Ksa bir sre sonra hep pazartesileri gelen ihtiyar, ziyaretl erini aksatmaz oldu, kt gnler geride kald. Adam geceyi evde geiriyordu.
Fischerle, eve dndnde adamn daha gitmediini grrd. Yal bay kendisini her zaman Merhaba Dnya ampiyonu diye selamlard. Bunu aka olsun
diye sylyordu zamanla sekiz yllk bir tmce haline geldi ama Fischerle
bu szleri hakaret kabul ediyordu. Adn hi kimsenin bilmedii bu bay
brakn soyadn, adn bile gizli tutuyordu adam o gn zellikle memnun
kalmsa, kk adama acr, kendisini abucak yenmesine izin verirdi. Bu bay,
yaamdaki fazlalk eylerden annda kurtulmay seven insanlardand. Kck

Elias Canetti 209

odadan dar kar kmaz bir hafta boyunca hem aktan hem de acma duygularndan kurtulmu olurdu. Fischerleye gnll olarak yenilmesi, aksi halde
sahibi olduu varsaylan dkkna gelen dilencilere vermek zorunda kalaca
bozuk paralardan kurtulmasn salard. Dkknn kapsnda u yaz aslyd:
Burada dilencilere hibir ey verilmez.
u da var ki, dnyada Fischerlenin nefret ettii trden insanlar da vard: Uluslararas Satran ampiyonlar. Gazete ya da dergilerde gzne ilien her
nemli turnuvay, kudurgan denebilecek bir fkeyle izlerdi. Oyunlar bir kez
batan aa kendi bana oynad m, yllarca aklnda tutard. Pavyonda, raki psiz ampiyon sayldndan, bu byk oyunlarn deersizliini arkadalarna
kantlamas hi de zor deildi. u ya da bu turnuvada ne olduunu hamle hamle gsterirdi onlara ccenin belleine kukuya yer vermeyecek denli gvenirlerdi. Bylesi bir maa duyduklar hayranlk, kendisini rahatsz edecek bir
kerteye geldiinde, birka deiik hamle yapar ve oyunu kendi bildiince, iine
geldii gibi srdrrd. Dmeni hzla felakete evirirdi; elbet, izleyiciler, bu
kymda kimin zararl ktn bilirlerdi, nk burada da, adlar putlamt.
Fischerlenin kendisi yarm olsa onlardan aa kalmayacan syleyen
sesler ykselirdi. Yenik oyuncunun yapt yanl hi kimse grmezdi. Bunun
zerine Fischerle sandalyesini masadan yle geriye ekerdi ki, dimdik uzatt
kolu, satran talarna ancak yetiirdi. Aalama duygularn dile getirmek
iin bavurduu kendine zg bir yoldu bu. nk baka insanlarn bu amala
kullandklar bir organ olan az, burnu tarafndan hemen hemen tmyle
gizlenmiti. Bundan sonra, yle gaklard: Verin bana bir mendil. Ma gzlerim bal kazanacam. Kars oralardaysa, ona pis bir barts verirdi; topu
topu birka ayda bir kez sergiledii bu satran turnuvas zaferlerine burnunu
sokmamas gerekliini bilirdi kadn. Ancak kars yoksa, teki kzlardan biri
elleriyle kamburun gzlerini rterdi. abucak ve gvenli hareketlerle hamle
hamle oyunu geri alrd, zgn yanln yapld yere gelince dururdu. te
tam burada hile yapmaya balard. Bir kez daha hile yaparak, kar taraf ayn
gzpeklikle utkuya gtrrd. Yapt her hamle, cokuyla izlenirdi. Herkes
hayretler iinde kalrd. Kzlar kamburunu okar, burnunu perlerdi. Satran
konusunda az ey bilen, ya da oyuna tmyle yabanc olan erkekler halta
yakkl olanlar bile yumruklarn mermer masalara indirir, hakl bir fkeyle, Fischerlenin dnya ampiyonu olmamas iin pis bir dolabn evrilmekte
olduunu belirtirlerdi, yle yksek sesle barrlard ki, kzlarn dikkatini hemen zerlerine ekerlerdi. Fischerle hi oral olmazd. Alklar hibir anlam

210 Krleme

tamyormu numaras yapar ve gsterisiz bir sesle unlar sylerdi: Ne

olacak, ben yoksulun tekiyim. Biri bana yatrlmas gereken paray verse, yarndan tezi yok ampiyon olurdum. Bugnden! diye haykrrd adamlar.
Heves ve istekleri bu noktada bilerdi.
Satranta, tannmam bir deha oluu ve kars Emeklinin dzenli mterisi
sayesinde, Fischerle, Cennetin Yldzlarnn altnda nemli bir ayrcaln tadn kartmaklayd. Be alt elden gemi olan gazetelerden birka ay sonra
daha da aalk bir pavyona gnderilecek olmalarna karn tm satran
oyunlarn kesip saklamasna izin verilmekleydi. Ne var ki Fischerle, zerleri
karelere blnm kt paralarn saklamazd; hepsini de minicik paralara
ayrr ve tiksintiyle tuvaletin deliine atard. Biri kalkp da bu ktlardaki
oyunlarn birinden sz edecek diye d kopuyordu. Kendisinin nemli biri
olduuna inanyor deildi. Kendi uydurduu deil de aslnda ampiyonlarn
yapt hamleleri zmlemek iin ok kafa yorar, nerdeyse atlard. Bu yzden, dnya ampiyonlarndan vebadan kaar gibi kaard.
Teminat akesini bulsaydm, halim byle mi olurdu? dedi Kiene. Teminat
akesi olmayan bir adam ktrm saylr. Yirmi yldr bir teminat akesi bekliyorum. Karmdan bir kuru bile alacam aklnza getirmezsiniz herhalde,
deil mi? Bam rahat olsun istiyorum, teminat akesi istiyorum. Benim eve
tan dedi kadn. O zamanlar ocuktum. Yok, dedim kendi kendime, Fistherleye kar ne gerekir? yleyse, sana ne gerek, dedi bu kez, yakam brakmyordu. Ne isteyeceim, teminat akesini istiyorum. Hibir ey bedava deil. nsan
sermayesiz irket kurabilir mi, hayr. Satran da bir itir, neden olmas n? Dnecek olursan, her ey bir itir, iyi, peki, diyor kadn, benim eve tan, tem inat akeni alacaksn. imdi, soruyorum size, ne demek istediimi anlyor musunuz? Teminat akesi nedir, biliyor musunuz? Gene de syleyeyim ben size.
Anlamn biliyorsanz, size bir zarar dokunmaz, bilmiyorsanz, gene bir zarar
dokunmaz. imdi kulanz an: Teminat akesi, sekin bir szcktr. Bu
szck Franszcadan gelmekledir ve Yahudi dilinde sermaye ne anlama gel iyorsa tpatp o anlama gelir!
Kien yutkundu. e bak, szckleri kkleriyle birlikte biliyorlar. Ne pavyonmu
meer buras! Yutkundu ve hi konumad. Bu hrszlar ininde yaplacak en iyi
davran buydu. Fischerle, Yahudi szcnn, karsndakinin zerinde ne
etki yarattn anlamak zere bir dakika durdu. Hi belli olmaz. Dnya, Yahudilere kar olan insanlarla tklm tklm dolu. Bir Yahudi, lmcl dmanl arna kar her zaman tetikte olmaldr. ster srt kambur cceler olsun ister

Elias Canetti 211

bakalar, her eye karn pezevenklik dzeyine kmay baarm insanlar her
zaman iin dikkatli olmaldrlar. Kienin yutkunmas ccenin gznden kamad. Bu hareketi, utanma olarak yorumlad ve o andan sonra Kienin Yahudi
olduuna karar verdi ki aslnda kukusuz yanlyordu.
Verdii kararn yanll konusunda kck bir kuku duymadan, gvenle
srdrd konumasn: nsan ondan ancak st-snf uralarnda yararlanabilir, dedi, teminat akesinden sz ediyordu. Kutsal Azizler zerine ant iince,
evine tanmaya raz oldum. Bu olay ka yl nce oldu, biliyor musunuz? Size
syleyeceim, nk dostumsunuz: yirmi yl. Tam yirmi yldr dm stne
dm atyor, kendine bir ey almaz, bana bir ey almaz, varsa yoksa biriktirmek. Rahip nedir bilir misiniz? Hayr, bilmezsiniz, nk Yahudisiniz, biz
Yahudilerin rahibi yoktur, rahip, udur, bo ver, her neyse, biz, rahipler gibi
yayoruz, imdi daha iyi bir rnek vereyim, pek fazla bir ey anlamadnza
gre bunu anlarsnz belki: rahibeler gibi yayoruz, rahibeler rahiplerin karsdr, anladnz m? Her rahibin bir kars vardr ve bunlara rahibe denir. Ama
birbirlerinden ne denli ayr yaadklarn dleyemezsiniz bile, yle evlilii
kim istemez, Yahudilerin evlilii de yle olmal aslnda. Ve, inanr msnz, o
teminat akesini henz biriktirmi deiliz! imdi hesaplayn bakalm, bu ii
yapabilirsiniz herhalde! Ve annda yirmi ilini verirsiniz. Ama herkes bu paray vermez. Bugnlerde insan pek beyefendi adama rastlamyor. Bylesi bir
aptalla kimin kesesi ya da akl elverir? Siz benim dostumsunuz. yi bir adam
olduunuzdan, kendi kendinize, Fischerlenin teminat akesi olmal, diyorsunuz. Yoksa Fischerle yok olacak. Fischerle gibi bir adamn kendini harap etmesine gz yumabilir miyim? ok yazk olur, hayr, byle bir ey yapamam. Ne
yapacam peki? Karsna yirmi ilin veririm, kadn beni alr gtrr, arkadam da burada istediini yapar... Bak, bir dost uruna yapmayacam ey yoktur. Size bunu kantlayacam. Karnz buraya getirin, yani ben teminat akemi tamamlayncaya dek demek istiyorum... Ant olsun korkan teki deilim.
Bir kadndan korkacam m sanyorsunuz? Bir kadnn bana ne zarar dokunabilir? Sizin karnz var m?
Bu, Fischerlenin yant almak amacyla sorduu ilk soruydu. Aslnda, u anda
varln soru konusu ettii kadnn var olduuna srtndaki kamburun var
olduuna emin olduu kadar emindi. Ama satran oynamaya can atyordu,
tam saattir izlenmekteydi, buna daha fazla dayanamazd. Tartmay, ie
yarar bir sonuca balamaya kararlyd. Kien susuyordu. Ne syleyebilirdi ki?
Kars onun yarasyd, hibir kt dncesi olmayan bir kimse bile kadna

212 Krleme

degin doru bir ey syleyemezdi. Aslnda Kien, ne evliydi, ne bekr, ne de

dul. Karnz var m? diye sordu Fischerle ikinci kez. Ama sesi gzda verir
bir tondayd. Kien, hakikat konusunda kayglyd. Kitap ii konusunda daha
nce olanlar imdi gene bana geliyordu. Srasnda herkes yalan syler. Karm yok dedi sadeliini aydnlatan bir glmsemeyle. Yalan sylemek zorunda kalmsa, en ho seenei kullanmalyd, yleyse benimkini vereyim! diye
bir kahkaha kopard Fischerle. Kitap iindeki adamn kars olsayd, Fischerlenin nerisi u szcklerle dile gelecekti: yle ho bir deiiklik yaptraym
size! Bu durumda, yksek sesle, pavyonun br ucuna seslenmekteydi: Geliyorsan gel?
Kadn geldi. ri yar, iman, toparlak ve yarm yzyl yandayd. Fischerlenin
ynne bir omuz silktikten sonra, hi de gurursuz saylmayacak bir tavrla
Kocam. diyerek kendini tantt. Kien ayaa kalkt, eilerek selam verdi. imdi
olacaklar onu mthi korkutmutu. Duyulur bir sesle, Sevindim, ve kendi
kendine duyulmaz bir sesle. Fahie, dedi. Byle eski bir szck kullanmakla
kadn hie indirgemiti. Fischerle Ee, otursana, kadn syleneni yapt. Adamn burnu kadnn gsne eriiyordu. Burunla gsler, mermer masann
zeride yan yana serilmilerdi. nsan yavrusu birden zorla tuttuu glmesini
koyuverircesine bir kahkaha kopartt ve sanki en nemli eyi unutmu gibi
sabrsz bir zrlayla. Kitap ii eviriyor! dedi.
Kien gene susuyordu. Kadn onu itici buluyordu. Kienin kk kemikleriyle
kocasnn kamburunu kyaslad ve ikincisinin daha gzel olduunu dnd.
Onun o tavan surat her zaman iin bir eyler sylerdi ona. Anadan doma
dilsiz deildi adam. Bir zamanlar kadnla konuurdu bile. imdi kadn ona gre
ok yalyd. Adam haklyd. Baka kzlarla iliki kuruyor da deildi. Altn kalpliydi bu yavrucak. Herkes daha hl birbirleriyle ilikili olduklarn sanyordu.
Kz arkadalarnn hepsi de onun peindeydi. Kadnlara gven olmazd. O,
farklyd. Ona gvenebilirdi. Erkeklere de gvenilmezdi. Ama Fischerleye
gvenebilirdi. Fischerleye gre insann bir kadnla bir ii olacana kimseyle
olmasn daha iyiydi. Kadn tm grlere katlrd. mi istedii yoktu. Ne var
ki, adam sada solda bunun szn etmesindi. Baka bir istei yoktu. Adam
ok alakgnllyd. Kadndan hibir zaman tek bir ey bile istememiti. Yazk ki stne bana biraz daha dikkat etmiyordu. Ne zaman baksanz, p
tenekesinden dkldn sanrdnz. u Ferdy, Mizziye ne gzda vermiti:
Mizzinin almaya sz verdii motosikleti bir yl daha bekleyecekti, o kadar. Yl
sonuna dek motosiklet alnmamsa, kendine bir baka kz bulmayan eekti.

Elias Canetti 213

imdi kzcaz durmadan para biriktiriyordu, ama motosikleti nerede bulacakt? Onun sevgili tavan suratls byle bir ey yapamazd. Ne de gzel gzleri
vard! Kambur olmamak elinde deildi, ne yapsn?
Fischerle ona ne zaman bir mteri bulsa, kamburun ondan kurtulmak istediini hisseder ve kendisine kar duyduu sevgiden tr ona kran duyard.
Daha sonra, onu gene kendini beenmi biri olarak grrd. Ama genelde,
hakkna raz bir yaratkt ve pis yaantsna karn iinde kin duygusu yok
denecek kadar azd. Bu az kinin tm satranca ayrlmt. teki kzlarn bu
oyunun ana ilkelerini bilmesine karn o, neden deiik talarn deiik biimlerde hareket ettiini hibir zaman anlayamamt. ahn o denli gsz olmas
midesini bulandryordu. O mark vezire bir iki ders vermek, ona gnn
gstermek isterdi dorusu! Neden vezir her dilediini yapyordu da ahn
yapabilecei hibir ey yoklu? Oyunu ou kez gergin bir hava iinde izlerdi.
Onun yzndeki anlatmlar gren bir yabanc, iyi bir satran olduuna kalbn basard. Aslnda, kadn yalnzca vezirin alnmasn bekliyordu. Vezir gidince utkulu bir ark tutturur ve hemen masadan ayrlrd. Kocasnn, kar
tarafn vezirine olan nefretini paylar, ccenin kendi vezirini korumada gsterdii sevgiyi kskanrd. Kendisinden daha bamsz olan kz arkadalar,
kendilerini toplumsal derecelemenin en tepesine oturturlar ve vezire orospu,
ahaysa pezevenk derlerdi 1 Dzenli gelen beyefendisi sayesinde en alt basamandan biraz yukar trmand imdiki dzene sk skya sanlar tek kii
Emekliydi. Baka zaman olsa, en gzpek akalar yapan o, aha kar olanlara
katlmazd. Vezire gelince, orospu ad, ona fazlayd bile. Atlarla kalelerden
holanyordu, nk onlar sahiciymi gibiydiler ve Fischerlenin at, satran
tahtasnda drtnala gitmeye balad m, sakin, bouk sesiyle kh kh glerdi.
Koltuunun altnda satran tahtasyla ona geldii gnn zerinden yirmi yl
gemiti ve kadn, gene de tm saflyla, kalelerin neden oyunun balangc nda bulunduklar kelerde braklamayacan sorar, bunlarn tahtann kelerinde ok daha gzel grndn sylerdi. Fischerle, kadnn bu aklszl
karsnda onu kmseyici bir hareketle kovar, sorusunu yantlamazd. Kadn, sorularyla cann sktnda kadn onun sesini duymak istiyordu, o
kadar, gaklamasna baylyordu, baka kimsede yle kuzgununkine benzer ses
yoktu iddetli bir savunmayla onun enesini kapamasn salard: Srtmda
bir kambur var m, yok mu? Her halde var, ha? k tepesine de kzak kay istersen! Belki o vakit akln bana gelir. Kamburu, kadn ok zerdi. Grmezlik1

Bat dillerinde ah kral vezirse kralie szckleriyle karlanmaktadr. (evirenin notu.)

214 Krleme

ten gelmeyi yelerdi. ocuunun bu biimsiz durumundan kendisi sorumluymu gibi bir duygu vard iinde. Kadnn, kendisine pek de lgnca gelen bu
duyguyu tadn renir renmez ondan yararanmaya, antaj yapmaya
balad. Gvenebilecei tek tehlikeli gzda kamburuydu.
Tam u anda, kadn sevgili gzlerle ona bakmaktayd. Adamn kamburu, bu
iskelete kyasla gzeldi. Onu masasna ardna seviniyordu. Kien konusunda hi kafa yormuyordu. Kimsede t yoktu. Bunun zerine, Ee, ne diyorsun?
dedi. Ka para vereceksin bana? Kienin yz kzard. Fischerle hemen kadna atld.
Aptal aptal konuma! Dostuma hakaret edilmesine izin vermeyeceim. O
kafal bir adamdr. Sama sapan konumaz. Her bir szc, yz kez evirir
evirir kafasnda konumadan nce. Bir ey sylerse de sylediine deer.
Benim teminat akesiyle ilgilendi, kendiliinden yirmi ilinlik bir katkda bulunacak.
Teminat akesi? O da ne demek?
Teminat akesi sekin bir szcktr! diye grledi Fischerle. Franszcadan
gelmedir ve Yahudi dilindeki sermaye ile ayn anlam tar!
Sermaye? Kim diyor bende sermaye var diye?
Kars meseleyi anlamamt. Neden kalkm da Franszca bir szck kullanmt?1 Ama yanl yapmamaya kararlyd, karsna uzun uzun ve ac ac bakt,
burnuyla Kieni gsterdi ve kurumlu bir tavrla, Her eyi biliyor, dedi.
Her ey de ne?
Satran ampiyonluum iin para biriktirdiimizi yani.
Aklmdan bile geirmiyorum! O kadar para kazanmyorum. Ne benim adm
Mizzi, ne seninki Ferdy. Senin bana ne faydan var ki! Krdan ok zarar! Ne
olduunu biliyorsun her halde, deil mi? Bir ktrmsn sen be! Beenmiyorsan gider, dilenirsin! Kieni de bu apak hakszla tank olmaya ard. Bulmu da bunuyor! u haline bakn. Ktrm, ne olacak! Sen yat kalk, haline
kret!
Fischerle sindi, olduu yerde bzld, oynad oyunu yitirilmi s ayd ve
Kiene u szleri mrldad:
1

Teminat akesi szckleri, zgn metinle ngilizce eviride stipendium Latince szcyle,
Franszca evirideyse, cautionnement szcyle karlanmtr. (evirenin notu.)

Elias Canetti 215

yi ki de evli deilmisiniz, nce yemedik imedik, kuru stne kuruuk

koyduk, imdi kalkm, klaryla benim lanet olas teminatn canna okuyor.
Bu utanmazca yalan, bir an iin karsnn soluunu kesti. Kendine geldii an;
Yemin ederim, yirmi yl boyunca, ondan baka kimsenin eli demedi bana!
Fischerle, aresizliini anlatmak zere ellerini aarak Kiene doru uzatt:
El demedik orospu! dedi.
Orospu szcn sylerken kalarn kaldrd. Bu hakaret zerine kars
bara ara alamaya balad. Syledikleri anlalmyordu, ama insan, bir
dzenli gelirden sz ettii kansna varyordu.
te bakn, kendi azyla sylyor imdi.
Fischerle, yrekliliini yeniden topluyordu.
Dzenli gelir dediini nerden alyor sanrsnz? Her pazartesi gelen bir baydan. Benim evimde. Bakn, bir kadn, her zaman yalan syler, peki bir kadn
neden her zaman yalan syler? nk bir yalancdr! imdi sorarm size: Bir
yalan syleyebilir misiniz? Ben yalan syleyebilir miyim? Olanaksz! Neden?
nk bizde kafa vardr. Siz, kafas olan bir erkein yalan sylediini grdnz m? Ben grmedim!
Kars giderek daha yksek sesle alyordu. Kien, ccenin dncelerine tmyle katlyordu. Korkudan Fischerle yalan m sylyor, doru mu diye sormamt kendi kendine. Kadn masasna oturduundan beri nereden gelirse
gelsin, her trl dmancl hareketten kurtulmutu. Kadn kendisinden bir
armaan istediine gre karsndakinin kim olduunu anlamt: kinci Therese. Bu yerde neler olup bittiini bilmiyordu, ama bir noktay ok ak bir
biimde anlamt zavall bir bedendeki bu lekesiz ruh, yirmi yldr, evresini saran bataklktan kendini kurtarmaya abalamt. Therese bunu olanaksz
kld. Grkemli ereini bir an olsun gzden yitirmeden korkun zverilerde
bulunmak zorunda kalmt erei zgr bir akla sahip olmakt. En az kendisi
kadar kararl olan Therese, onu her seferinde geri ekmi, batakla batrmt.
Cimrilikle para biriktirmez o, eli ak bir adamcazdr; o biriktirir, kadn,
adam kendini brakp kamasn diye paray arur eder. Ruh dnyasnn minicik bir kesini yakalamtr, boulmakta olan bir adam gibi smsk ona tutunmaktadr. Onun kitapl satrantr. Yalnzca i evirmekten sz eder, nk burada baka trl konumak yasaktr. Ancak, kitap iine ok deerli ve

216 Krleme

nemli bir i gzyle bakmas dikkate deerdi. Kien, bu ayaklar altnda ezilmi
adamn, kendi evinden atlmamak iin bir savam verdiini gznn nne
getirdi. Eve bir kitap gtryor, gizli gizli okuyor, kadn alp kitab parampara
ediyor ve rzgrda savuruyor. Evini kendi aza alnmas olanaksz amalar
iin kullanmaya zorluyor adam. Belki de, kendisi evde olmad zamanlar eve
kitap sokulmamas iin bir uak ya da gzc tutmutur. Kitap, yasaktr, kadnn yaam biimi serbesttir. Uzun sren bir savamdan sonra kadndan bir
satran oynama ve bulundurma izni koparmay baarr. Kadn, onu evin en
kk odasna kapatmtr. Adam uzun geceler boyunca orada oturur ve satran talarn oradan oraya gtrerek insanlk onurunu yeniden kazanr. Kadn, mterilerini kabul ederken nerdeyse rahatlam hisseder kendini. Bu
saatler sresince, kadnn gznde ldr adam. Adama ikence etmekten
vazgemesi iin ilerin bu noktaya gelmesi gerekir. Ama o anda bile kadn
isteksizce dinler adam, nk yeniden ortaya kp, iki imeye balamasndan
saknr. Kadn, le gibi iki kokar. Sigara ier. Kapy ardna dek aar ve bec eriksiz ayayla satran tahtasn devirir. Bay Fischerle, bir ocuk gibi alar.
nk kitabnn en ilgin yerine gelmitir az nce. Demenin drt bir yanna
dalm olan harfleri toplar, kadn onun aladn grp de sevinmesin diye
ban te yana evirir. Kk bir kahramandr o. lem adamdr. Teminat
akesi laf sk sk dilinin ucuna gelir. Onu yutar, kadn nasl olsa anlamayacaktr. Onu oktan kap dar edecektir, ama onun karlarna uygun bir vasiyetname yapmasn beklemektedir. Belki zengin deildir adam. Ama gene de
kadnn onu soyma istei duymasna yelecek kadar bir eyleri vardr. Bu son
zveriyi yapmaya niyeti yoktur. Kendisini savunarak, bann zerindeki aty
elinde tutmaktadr. Vasiyetnamesi konusundaki oyunlar o atya borlu olduunu bilmiyordu ama! Kendisine sylenmemeliydi bu. Kalkar kendine bir ey
yapard. Tatan yaplm deildi o. O bodur yaps...
Kien, bir baka adamn aklnn iine bylesine derinlemesine girmi hissetmemiti kendini daha nce. Kendini Thereseden kurtarmada baarl olmutu.
Kadna kendi silahlaryla saldrm, ondan akll davranm, kadn eve kapamt. te imdi gene karsna km, hem de bu masann banda oturuyor,
gene eski isteklerini yineliyor, eskisi gibi drdr ediyordu ve bu kez ondaki
tek deiiklik buydu kendisine uygun bir ura edinmiti. Ama onun ykc
etkinlii kendisine ynelik deildi, onu pek umursamyordu kadn, tm dikkati, karsnda oturan ve doann bir szck yanl yapp ktrm olarak niteledii adama yneltilmiti. Adama yardm etmeliydi. Ona sayg duyuyordu.
Bay Fischerle ylesine ince duygulu bir adam olmasayd, karr dorudan

Elias Canetti 217

para verirdi. Kukusuz iine yarard para. Ama tpk kendi duygularn incitmemeye zen gsterdii gibi, onun duygularn da hibir biimde incitmemek
istiyordu. Belki de konumay, Theresenin bir kadn utanmazlyla kestii
noktaya dndrebilirdi.
Hl ii tklm tklm deerli kt paralarla dolu olan czdann kard. Czdan elinde alageldiinden daha uzun sre tutarak, btn paralar kard ve
bir bir saymaya balad. Bunu yapmasndaki ama. Bay Fischerleyi, kendisine
az sonra yaplacak nerinin onun iin hi de byk bir zveri olmadna
inandrmakt. Otuzuncu yz ilinlik banknota geldiinde, gzlerini aa indirerek ke bakt. Kienin yapmak yrekliliini gsterecei neri karsnda
tepki gstermeyecek denli yumuamt belki de, nk para saymay kim
severdi? Fischerle psm, bir hrsz gibi gizli baklarla sana soluna bakmyordu; gzlerini kondurmad tek kii parasn sayan Kiendi, duygularnn
incelii ve pis servete kar besledii tiksinti nedeniyle, byle davranyordu
kukusuz. Kien, cesaretini yitirmedi, saymasn srdrd, ancak imdi yksek
sesle, duyulur biimde sayyordu. Kk adamn kulaklarn ne denli incittiini
fark ettiinden, para saymada srar ettii iin ondan gizlice zr diledi. Cce,
sandalyesinde sabrsz hareketlerle kprdanyordu. Bu duygulu yaratk, hi
deilse bir kulan tkayabilmek amacyla ban masaya yatrd, sonra karsnn gslerini saa sola iteledi; bunu da neden yapyordu sanki, gsleri n
yayld alan geniletiyordu, zaten yeterince geniti, Kienin gr alann
kapatyordu cce.
Kadn, ccenin istediini yapmasna gz yumdu, imdi sesi kesilmiti. Kukusuz parann kendi cebine gireceini sanyordu. Ama burada yanlyordu ite.
Thereseye kuru verilmeyecekti. Kien krk bee geldiinde, kn sanclar
dayanlmaz hale gelmiti. Yakaran bir sesle fsldad: t! t! Kien sesini
alalt. Sz konusu armaan ona vermemeli miydi yoksa? Yok yok, cce paray
aldna daha sonra sevinecekti gene de, belki de alp ban kaacak, bu Thereseden kurtulacakt. Elli saysna geldiinde Fischerle karsnn suratn
avulad ve bir lgn gibi gaklad: Konumadan duramaz msn be? Ne istiyorsun, sersem orospu? Sen satrantan ne anlarsn? imdi seni satranlarm!
iy iy yerim seni! Toz ol! Kienin azndan yeni bir say ktka deiik bir
svg savuruyordu; kadn bylenmi gibi duruyordu, kalkacakm gibi yapt.
Bu Kienin hi iine gelmiyordu. Ufakla armaann verirken orada olmas
gerekiyordu. Kendisine bir ey verilmediine fkelenmeliydi kadn, yoksa

218 Krleme

kocas iin tadn karamazd. Salt para, cce iin byk anlam tamyordu.
Kadn gitmeden vermeliydi ona paray Kien.
Sfrl bir sayya varmay bekliyordu altma geldi ve saymay brakt.
Ayaa kalkt, bir yzlk ekti. Bir ekite birka yzlk almay yelerdi ama
ccenin duygularn incitmemek iin ne ok byk bir para vermeliydi ne de
ok az. nerisinin ciddiliini vurgulamak iin, uzun boyu ve tm suskunluuyla bir sre yle durdu. Sonra konutu; yaamnn en resmi szckleriydi bunlar:
Saygdeer Bay Fischerle! Size iletmek durumunda olduum bir ricay daha
fazla iimde tutmak olanaksz hale gelmi bulunmaktadr, ifade buyurduunuz
zere teminat akenize bir katk olarak, derin saygmn bir belirtisi olan bu
armaan kabul etmek onurunu bana balamanz rica ediyorum!
Kk ahbap, Teekkr ederim, yerine i! Senin dediin olsun, dedi ve
karsn azarlamay srdrd; aknlktan ne yapacan bilmiyor olsa gerekti.
Ccenin korkun szleri ve baklar, kadn nerdeyse masann alma sindirmiti. Kendisine uzatlan paraya kar ylesine umursamasz bir durumdayd
ki, bakmad bile. Kieni gcendirmemek iin kolunu uzatp paray avucuna
almakla yetindi. Tek bir yzlk yerine, destenin tmn kapmt, ancak heyecandan bunun farkna bile varmad. Kien az daha glmsyordu. Cce, dpedz alakgnll olduundan, dnyann en obur hrsz gibi davranyordu, iin
farkna varrsa mthi utanacakt. Kien, buna engel olmak iin adamn elindeki
desteyi ald, iki yzl verdi. Ccenin parmaklar sert ve duyguluydu, kukusuz sahiplerinin ileine karn destenin evresine kenetlenmilerdi; Kien.
onlar paralardan birer birer ayrrken bile bir ey hissetmediler, bununla
birlikle, geri kalan bir tek yzln zerine gene farknda olmadan kapandlar.
Satran oynamak ellerini sertletirmi olacak diye dnd Kien; Bay Fischerle satran talarn smsk tutmaya alm, onu ayakta tutan tek ey bu talar
nk... Bu arada yerine oturmutu Kien. Bata bulunmak onu mutlu etmiti.
Yara bere iinde olan Therese de, alev alev bir suratla kalkt, kesin bir tavrla
masadan ayrld. Giderse gitsindi, Kienin artk ona gereksinmesi yoktu. Kadn
ondan bir ey koparamayacan anlamt. Kars zerinde egemenlik kurmada kocasna yardm etmek Kienin greviydi ve bunda baarya ulamt.
Bu mutlu duygularn kargaas iinde evresinde neler olup bittiini anlamad
Kien. Birden, omuzuna sert bir yumruk indiini duydu. Bu onun zplamasna
ve sana soluna baknmasna yol at. Omuzunda koskocaman bir el yay lyd,

Elias Canetti 219

bir ses unlar gmbrdyordu: Bize yok mu? En azndan on iki kii toplanmt evresine ne zaman gelmiti bunlar buraya? Daha nce hi farkna
varmamt. Yumruklar masann zerine ylmt, daha bakalar da gelmekteydi, arkada ayakla duranlar, nde oturmakta olanlarn omuzlarnn zerinden eilmilerdi. Bir kz sesinin alamakl szckleri duyuluyordu: Durun bir
dakika, hibir ey gremiyorum. Bir baka sesse, atlak atlak: Ferdy, senin
motosiklet czdanda! diye baryordu. Biri antay ald, ap havada sallad,
iinde bir ey olmadn grnce d krkl iinde inledi: Kdn batsn!
artk salonda insandan baka hibir ey grlmyordu. Fischerle gaklyordu
boyuna. Onu dinleyen yoktu. Kars gene gelmiti. O da cyak cyak baryordu. Ondan da iman bir kadn, saa sola dirsek vuruyor, bara bara adamlarn arasndan kendine yol bulmaya alyordu: Ben de bir ey kapacam!
Kienin barn ardnda grd paavralarla rtlyd kadn. Yldzlar sallanyordu. Sandalyeler yerle bir olmaklayd. Meleksi bir sesin sevinten alad
duyuldu. Kien, olan biteni anlad anda, kendi antasnn kafasna oturtulduunu duydu. O andan sonra ne bir ey grd, ne de iitti. Ancak, cepleri, giysilerinin tm diki yerleriyle deliklerine varncaya dek her yeri, eitli biim ve
arlkta eller tarafndan aranrken, yerde yatmakta olduunu hissetti. Batan
ayaa titredi. Kendisine ne olacana aldryor deildi, ba iin tasalanyordu;
kitaplarn saa sola frlatabilirdi bu adamlar. Cann verecek, kitaplarna ihanet etmeyecekti, Kitaplar istiyoruz, diye haykracaklar, kitaplarn nerede?
Ama onlarn yerini sylemeyecek, hayr, hayr, asla, asla sylemeyecek. Bir
kurban o, ehit olacak, kitaplar uruna lyor ite. Dudaklar kmldyor, kararndan dnmeme konusunda ne denli gl olduunu sylemek istiyorlar,
ama yksek sesle konumak cesaretini gsteremiyor, yalnzca, konuuyormu
gibi hareket ediyorlar.
Ama ona sormak, kimsenin aklna gelmiyor. Kendi balarna bulmak istiyorlar.
Birka kez demenin zerinde itildi kakld. Bir, anadan doma soymadklar
kald. Ne yne doru evirip evirirlerse evirsinler hibir ey bulamyorlar.
Birden yalnz olduunu gryor Kien. Btn eller ortadan yok olmu. Gizli bir
ey yapyormu gibi sakna sakna bana dokunuyor. Bir sonraki saldrya
kar bir koruma olmak zere elini orada brakyor. kinci el onu izliyor. Ellerini bandan ekmeden ayaa kalkmaya abalyor. Dmanlar, savunmasz
kitaplara saldrmak iin bu an beklemekteler, dikkatli ol, aman dikkat! Baaryor. ans yaver gitti. imdi ayakla duruyor. Bu yaratklar da nerede? yisi mi
hi saa sola baknmamal; birinin dikkatini ekebilir. Odann ta br ucuna

220 Krleme

dnen rkek ve ll baklar, bak ve yumruklarla birbirlerine saldran bir

insanlar yn zerinde durdu imdi. imdi onlarn yabanl lklarn duyuyor. Kien onlar anlayamaz. Anlasayd, onlar da onu anlarlard belki. Uzun
bacaklarn yere dikerek parmaklarnn ucuna basa basa dar kyor. Biri
srtna yapt anszn. Koarken bile sana soluna bakmyor korkusundan.
Ellerini tm gcyle bana bastryor, soluunu tutuyor, arkasna dnyor.
Kap yerine geen perdelerden baka bir ey yok grnrde. Sokaa ktnda
derin bir soluk alyor. Yazk ki o kaplar kapayamaz. Kitapl kurtarlm
durumda.
Birka kap tede cce onu beklemekle. antasn geri verdi. Kt da iinde,
dedi. Size ne biim bir adam olduumu gstereceim. Kien, skntsndan
Fischerle diye bir adamn yeryznde var olduunu unutmutu. Ccenin ballnn bu inanlmaz kant karsnda bsbtn ard. Kat da ha, diye
sevindi, size nasl teekkr edebilirim... Cce, yanlmamt, Kieni sevindireceini bilmiti. O bir ey deil, dedi kk ahbap. imdi ltfen benimle uraya girer misiniz? Kien syleneni yapt, ok duygulanmt, kk adam
kucaklayacakt nerdeyse. Gelen geenin gznden rak bir sultanla girer
girmez, dl nedir, bilir misiniz? diye sordu cce. Herhalde bilirsiniz. Yzde
on. Orada ierde, kadnlar da erkekler de birbirlerini ldryorlar, ben bunu
kaptm. Bir yerinden Kienin czdanm kard ve trenli bir sunula ona verdi. Aptal deilim ben! Onlarn kellesini kurtarmak iin delie girecek deilim.
En deerli varlklar tehlikede olduu iin paray da unutmutu Kien. Ccenin
gsterdii hu doruluk karsnda sesli sesli gld, daha ok Fischerlenin
hareketi houna gittiinden czdan ald ve Size nasl teekkr edebilirim!
Size nasl teekkr edebilirim! dedi gene. Cce, Yzde on, diye yantlad
onu. Kien para destesine elini daldrd ve byk bir ksmn Fischerleye uzatt.
Siz nce sayn bakalm! diye haykrd cce. Dostluk baka alveri baka.
Gn gelir, sizi soyduumu sylersiniz, hi belli olmaz. Kiene gre hava hotu,
sayabilirdi. Daha nce ka para olduu konusunda bir fikri var myd? Oysa
Fischerle parann bir ksmn bir yana ayrmt bile ve ka tane yzlk olduunu kesinlikle biliyordu. Kiene say derken, yalnzca dl parasn kastetmiti. Ama Kien, onu mutlu etmek iin hepsini dikkatlice sayd. Bugn ikinci kez
altm saysna vardnda Fischerle kendisini delie tklm grd. Birden
kamaya davrand byle bir olasl nceden hesapladndan dln
daha nce ayrmt ama son bir kez daha denemeye abalad ite, hepsi
yerli yerinde! dedi. Artk para saymak zorunda olmadna sevinen Kien,
Elbette. dedi. imdi dl say, alacak verecek kalmasn. Kien yeniden say-

Elias Canetti 221

maya balad, dokuza kadar sayd, ona kalsa sonsuza dek sayabilirdi. Dur!
Yzde on! diye haykrd Fischerle. Orada tam tamna ka para olduunu biliyordu. Kieni beklerken bir rpda czdann altndan girip stnden kmt.
Alp-verme ileri tamamlandnda Kiene elini uzatt, zgl gzlerini kaldrarak ona bakt ve unlar syledi. Sizin iin neler yaptm bilmenizi isterim!
Benim iin Cennetin Yldzlar bitmitir. Bir daha oraya ayak basabileceimi
sanmyorsunuz, deil mi? Bu paray benim zerimde bulurlarsa camn karrlar, ldrrler beni. nk, Fischerle paray nereden bulur? Ve ben, onlara
nasl anlatrm nerden bulduumu? Kitap ii eviren baydan aldm sylersem, beni ayaklar altnda ezer, ben orada yatp dururken ceplerimi boaltrlar. Hibir ey sylemezsem, ldrmeden paray alrlar, ite, gryorsunuz ya,
Fischerle yaarsa, yaamasnn hibir amac kalmayacak, eh, lrse lm
olacak. Dost olmann sonu budur ite. u anda bile kendisine bir bahi verilmesini bekliyordu.
Kien, bu kiinin, yaam boyunca bulduu bu ilk deerli nesnenin, daha iyi ve
daha onurlu bir varlk haline gelmesinde yardmc olmak durumunda hissetti
kendini. Bir ticaret adam deil, bilim adam ve bir kitaplk sahibiyim, dedi
ve ccenin nnde alakgnll bir tavrla eildi. Benim hizmetime girebilirsiniz, size bakarm.
Baba gibi, diye tamamlad kk ahbap. Tam da dndm gibi, iyi, haydi
gidelim yleyse! Gzpek admlarla kollarn sallaya sallaya yrmeye balad. Kien, ar admlarla onu izledi. Yeni mezine verecek i aryordu kafasnda. Bir dost, kendisine yardm edildiinden kukulanmamalyd hibir zaman.
Akamlar kitaplar indirip yerletirmesine yardm edebilirdi cce.

Kambur
FSCHERLE, yeni iine baladktan birka saat sonra, efendisinin istek ve zellikleri konusunda tmyle aydnlanm bulunuyordu. Bir gecelik odalarn
kiralarken, otel kapcsna dostum ve uradam diye tantlmt. Neyse ki
kapc, o otelde daha nce bir gece geirmi olan ak elli Kitaplk Sahibini
tamd; yoksa beyefendi de, urada da kap dar edileceklerdi. Fischerle,
Kienin otel fiine ne yazdn grebilmek iin cann diine takt. Burnunu bu
ilere sokmay beceremeyecek denli kkt. Asl korkusu, otelcinin hazr
ettii ikinci fiten kaynaklanyordu. Ne var ki, bir yaam boyu gstermedii
inceliin acsn tek bir gecede karan Kien, kn yazmay ne denli g
bulacan hesaba katm ve onu kendi fiinde, Refakat hanesine yazmt.
kinci fii, buna gerek yok, szckleriyle otelciye uzatmt. Bylece Fischer,
bir konum olan uak nitelemesinden de kurtarm oluyordu.
Yukarya, odalarna kar kmaz, Kien paket kdn kard, dzlemeye balad. yice burumu geri, dedi, ama baka kdmz yok. Fischerle, kendisinin kanlmaz bir gereklilik olduunu kantlama frsatn deerlendirdi ve
efendisinin, dzeltilmi gzyle bakt ktlar birer birer yeniden dzeltti.
Su bende, dedi, kd yle vurmayacaktm, Baarsnn tek kayna, parmaklarnn gpta edilesi bir eviklik iinde hareket etmesiydi. Bundan sonra
iki odann demesine de kt yayld. Fischerle bir yandan bir yana zplyor,
dmdz uzanyor garip, yerden-bitme kambur srtl bir srngendi bu bir
keden tekine emekliyordu. imdi hepsini dmdzleriz, abuk biler! diyordu soluk solua. Kien glmsedi, ne karsnda birinin byle kpeklemesine ne de kambura alk deildi ve ccenin kendisine gstermekte olduu o
kiisel saygdan holanmaktayd. Ancak az sonra yaplacak aklamann, cce
zerinde yapaca etki konusunda ne de olsa kayg duyuyordu. Aa yukar
kendi yanda ve yllar boyu srgnde kitapsz yaam olan adamcazn
zeksn olduundan fazla grmt belki. Kendisine ayrlan grevi yanl
anlam olabilirdi pekl. Onlarn btn gn gvenlik iinde nerede korunduunu kavramadan nce u soruyu soracakt belki de; Kitaplar nerede? En
iyisi yerde biraz daha emeklemesine ses karmamalyd. Bu arada Kienin
aklna herkese bilinen aklayc bir benzetme gelir de, bu eitimsiz beyni
aydnlatabilirdi belki. Ccenin parmaklarnn hareketi bile rahatsz ediyordu
onu. Durmadan iliyordu parmaklar, kdn yzeyinin bittii noktadan ok

Elias Canetti 223

ilerilere dek srdryorlard dzeltme iini. Atlar, a parmaklar yiyecek

isterdi. Kienin hi kimseye ama hi kimseye dokundurtmamaya kesin kararl
olduu kitaplar isterlerdi belki. Bir de, adamcn renme alyla kar
karya gelme olaslndan korkuyordu. Kendine gre hakl bir neden bulur,
kitaplarn ylece brakmas isteini dile getirebilirdi cce. Kendisini nasl
savunacakt? Aklllarn yapmaktan korktuu ilere aptallar saldrrd. te,
aptal karsnda durmu, Tamam! diyordu bile.
Kien bo bulundu, imdi, kitap paketlerini amama yardm eder misiniz!
dedi. Bu gzpekliine kendi de ard. Ho karlamayaca sorularn sorulmasna meydan vermemek zere, hemen kafasndan bir paket ald ve adamaa uzatt. teki, uzun kollaryla gzelce ald paketi ve dedi ki:
Ayy, ne ok! Nereye koyaym bunlar?
ok mu? diye bard Kien fkeyle. Bu daha ne ki!
Anlyorum. Tmnn yzde onu kadar bu. Bir yl daha yannzda kalmam
m istiyorsunuz? Bu kadar kitab tamaya ok fazla dayanamam. Nereye koyacam bunlar?
Kdn zerine. u keden balayn da, sonra ayamz taklp zerlerine
dmeyelim.
Fischerle dikkatlice keye gitti. Ykn tehlikeye koyacak herhangi bir iddetli hareketten saknd. Keye geldiinde diz kt, paketi zenle yere koydu ve dzensizlik gzleri rahatsz etmesin diye yanlarn dzledi. Kien onu
izledi. kinci paketi ona doru uzatyordu: bu kk adama gvenmiyordu,
nedense bu cce kendisiyle alay ediyormu gibi geliyordu ona. Fischerlenin
ellerinde i abuk ilerliyordu. Bir paketi brakyor, birini alyordu, altka
eviklii artyordu. Ellerini rahata sokabilmek iin kitap ynlar arasnda
be alt santimlik yer brakyordu. Her eyi, hatta sabahleyin yaplacak toplanmay bile hesaba kalyordu. Her yn ne ok yksek ne ok alak olmak
zere belli bir lde tutuyor, yndan yeterince uzaklap burnunun ucunu
kitaplarn zerine hafife dedirerek lyordu. Bu lmeyi yaparken kendini
iine iyice verdiinden pek dalgn olmasna karn, her seferinde, Affedersiniz
efendim! diyordu. Ynlarn burnundan yksekte olmasna asla gz yummuyordu. Kiense kukuluydu; Ona yle geliyordu ki, ynlar bu denli alak tutulursa, eldeki yerler dolacak, teki kitaplara yer kalmayacakt. Kitapln yars
daha hl kafasnda dururken uyumaya hi niyeti yoktu. Ancak imdilik bir

224 Krleme

ey sylemedi ve mezinin dilediini yapmasna izin verdi. Ona nerdeyse kan

snm saylrd Ayy, ne ok! nlemesinin ierdii kmsemeden dolay
onu balamt bile. ki odann yerleri tmyle dolduundan, gzlerini aa
evirip kk adamca alayl baklarla bakarak imdi gerisini nereye koyacaksnz bakalm? diyecei an dndke seviniyordu.
Bir saat sonra Fischerle kamburu yznden byk bir glkle karlam
bulunuyordu. Ne kadar eilip bklrse, ne denli ustaca dnerse dnsn, k itaplarla arpyordu. Bir odadaki yataktan teki odadaki yataa giden dar
yoldan baka her yer kitaplarla kaplyd. Fischerle kan ter iinde kalm t ve
artk burnunun ucunu kitap ynlarnn tepesine dedirmeye cesaret edemiyordu. Kamburunu iine ekmeye abalad ama bunu beceremedi. Bu fiziksel
glk artk neredeyse dayanlmaz hale geliyordu, yle yorgundu ki, kitaplarn
zerine tkrp yatmak geliyordu iinden. Ama onca yorgunluu bir kenara
brakt, aramalarna karn, kck bir bo yer bile bulamayncaya dek iini
srdrd ve yar lm bir halde yld.
Bunca byk bir kitaplk hayatmda grmedim diye homurdand. Kienin
glmsemesi, tm yzne yayld. Daha yarsn bile grm deilsiniz, dedi.
Fischerle byle bir olasl aklnn ucundan geirmemiti. Gzda verir tavrla, Gerisini sabahleyin tamamlarz, dedi. Kien, gafil avlandn dnd.
Amma da bbrlenmiti. Aslnda, kitaplarn te ikisi boaltlm durumdayd.
Kk adam bunu bilse, onun hakknda ne dnrd. Doru ve zenli insanlar, nesneleri olduundan ok gstermekle sulanmaktan holanmazlard.
Yarn, odalar daha kk bir otelde yatmaya bakmalyd. Cceye daha kk
paketler verecek, iki paketin bir kme oluturmasn salayacak biimde hazrlayacakt onlar ve eer Fischerle, burnunun yardmyla bir eylerin farkna
varrsa, ona yalnzca unu syleyecekti: nsanlarn burunlar her zaman ayn
dzeyde deildir. Benden reneceiniz pek ok ey var. Bu gece daha fazla
boaltna yaplmasna izin vermemeliydi, kk adam imdiden yeterince
yorulmutu, iyice hak ettii zere dinlenmesini salamalyd. Yorgunluuna
sayg duyuyorum, dedi; kitaplar, ok iyi yerlemi bulunuyor. imdi yutabilirsiniz. Yarn sabah iimizi srdrrz. Bylece ona kar dnceli davranyor, ancak bir uak olduunu da unutmuyordu. Az nce yapt i, onu bu dzeye indirmi bulunuyordu.
Fischerle yattktan ve biraz dinlendikten sonra, Kiene seslendi: Yataklarda i
yok! ok rahatszd yaamnda hi bylesine yumuak bir dee uzanm
deildi ve bu rahatszln dile getirmek zorunda hissetti kendini.

Elias Canetti 225

Kien, indeydi; her gece uykuya dalmadan nce oraya giderdi. Gnn olaand olaylar, imgelerine deiik bir biim vermiti. Ani ve byk bir deiikl ik
yapmadan, bilgilerini halkn yararna sunma fikrini gelitirdi. Ccenin kendisini anladn sanyordu. Birbirine benzer dncede insanoul larnn var
olabileceini kabul ediyordu. Bunlara birazck eilim, biraz insanlk alamak
byk bir baar saylmalyd. lk adm atmak her zaman zordu. Dahas, herkesin kendi bildii gibi davranmasna gz yumulmamalyd. Bylesine byk
bir bilgi birikimiyle her gn i ie yaamak, kk adamn bilgiye kar olan
aln giderek artracakt; bir bakacaktnz, gizli gizli bir kitap alm, okumaya abalyor. te buna izin vermemeliydi, bu onun iin zararl bir eylemdi,
sahip olduu o azck zeky da yok edecekti. Zavall adamcaz ne kadar bilgiyi kaldrabilirdi acaba? nce bu ie szl olarak hazrlanmas gerekirdi. Tek
bana okumaya balamasnn acelesi yoktu. inceyi ana dili gibi konuabilmesi iin yllarn gemesi gerekliydi. Ama ok gemeden, in kltr dnyasnn
fikir ve yorumcularna degin bir eyler renmi olacakt. Bu konulardaki
ilgisini uyandrmak iin, gnlk yaantda kazanlan deneylerle bu fikirler
arasnda balar kurulmalyd. Mong Tse ve Biz bal altnda bir deneme
kaleme alnabilirdi. O bundan ne anlayabilirdi ki? Kien, ccenin az nce bir ey
sylediini anmsad; sylenenin ne olduunu bilmiyordu, ama demek cce
daha uyumamt. Mong-Tseden neler renebiliriz? diye seslendi. Bu balk
daha iyiydi. Mong-Tsenin bir insan olduu hemen anlalyordu. Bilgili bir
kimse, byk yanl anlamalara meydan vermemeye zen gsterirdi doal
olarak.
Yataklarda i yok diyorum! diye yantlad onu Fischerle. Sesi, onunkini bastracak denli yksekti.
Yatak m?
Ya tahtakurular!
Nee! Hemen uyuyun! Bir daha aka yaptnz duymayaym! Sabahleyin
reneceiniz ok ey var.
Size bir ey diyeyim mi, bugn rendiklerim bana yeter.
Siz yle sanyorsunuz. imdi uyuyun bakalm, e kadar sayacam.
Uyuymu! Uyuyaym da biri gelip kitaplar alsn, deil mi! Mahvoluruz!
Korkulu d grmektense uyank yatmak yedir. Gzm krpacam nu sanyorsunuz. Siz uyuyabilirsiniz, zenginsiniz. Ben byle bir ey yapamam!

226 Krleme

Fischerle uyumaktan gerekten korkuyordu. Alkanlklarndan kopamayan

bir adamd. D grseydi. Kienin btn parasn pekl alabilirdi. Uykusunda, ne yaptnn farknda olmazd. nsan, kendisi iin anlam tayan eyleri
dler. Fischerleyi en mutlu eden ey, kt para ynlarnn iinde yuvarlanmaktr. Yuvarlanmaktan yorulduunda ve eer o yapay dostlarndan hibirinin yaknlarda bulunmadndan ad gibi eminse, paralarn tepesinde oturup, bir satran oynayacaktr. O denli yksekle oturmann yararlar vardr. Bu
durumda, bir tala iki ku vurulur; hem paralar almaya geleni ta uzaktan
grr, hem de satran tahtasn tutabilirsin. Byk adamlar, ilerini byle
yrtrler. Sa elle talar hareket ettireceksin, sol elle, parmaklarndaki kiri
kt paralara sileceksin, iin kts, ktlar pek oktur. Diyelim u kadar
milyon. Btn bu milyonlar ne yapacaz? Saa sola dalmak hi de fena fikir
deildir ama kim kendine gvenir de yapar byle bir eyi? Bir kk adamn
elinde bir ey grmeye grsnler o insanlar yani, hepsini kaparlar. Kk
bir adamn kendisini amasna izin verilmez. Paras var, tamam ama onu kullanamaz. Neden km burada oturuyor, derler, burada ii ne? yi, gzel ama
onlar koruyacak bir yeri yoksa, kk bir adam btn bu milyonlar nereye
koyacak? Bir ameliyat olmak, akla uygun bir davrantr. nl bir doktorun
burnunun dibine bir milyon atacaksn. Beyefendi, diyeceksin, kes u benim
kamburumu, al u paray. Milyonu grnce adam sanat kesilir. Kambur gitti
mi, sayn baym, dersin, milyon sahte parayd, al sana birka binlik. Adam belki
teekkr bile eder. Kambur kesilip yaklmtr. imdi, yaamnn sonuna dek
dik yrrsn. Ama akl banda adam o kadar aptal deildir. Milyonlarn alr,
paralar kk kk katlar, yeni bir kambur yapar kendine. Kamburu giyer.
Kimse bir eyin farknda deildir. Kendisi dmdz olduunu bilir, herkes onun
zavall bir ktrm olduunu sanr. Adam milyoner olduunu bilir. Herkes
onun zavall bir sefil olduunu sanr. Yatana yatnca, kamburu karnna iter...
Ah, ulu Tanr, yaamnda bir kez olsun srtst uyumay ne kadar istemektedir!
Bu noktada, Fischerle dnd, kamburunun zerine yatt, uyuklamasna engel
olabilecek bir ac duyduu iin kretti. Bu byle sremez, dedi kendi kendine;
yoksa bir bakacakt, para ynlarnn orackta olduunu dlyor, kalkp paralar alacakt, ite o zaman bana byk iler alrd. Aslnda parann hepsi de
onundu naslsa. Polis falan gereksizdi. Onlar ie kartrmadan da amacna
ulard. Namusuyla kazanacakt paray. teki odadaki adam bir aptald, buradakinin kafas vard. Sonunda para kimin cebine girerdi?

Elias Canetti 227

Fischerle kendisiyle hesaplamakta haklyd. alma artk onda bir alkanlk

haline gelmiti. Ksa bir sredir almyordu, nk bulunduu yerde alnacak
bir ey yoktu. Uzak blgelere yaplan seferlere katlmyordu, nk polisin
gz zerindeydi. Kolayca tannabilirdi. Polisteki grev ak snr tanmazd.
Gecenin yarsn uyank geirdi, gzlerini zorla ak tutuyordu, elleri karmakark biimde birbirine kenetlemiti. Para ynlarn aklndan kard. Bunun
yerine, karakollarda, bana gelen en kaba ilemlerle, duyduu en ar szleri
bir kez daha yaad. Byle eylere gerek var myd? ektirdikleri yetmiyormu
gibi, varn younu alrlard elinden. aldn parann kuruunu bile bir daha
gremezsin. Buna almak m denir! Hakaretler artk etkisini yitirdiinde ve
polisten iyice bkp da tek kolunu yataktan sarktnca, baz satran numaralarna dald. Onu smsk yatanda tutacak denli ilginti satran oyunlar; ama
kolu hl darda, penelemeye hazr duruyordu. Her zamankinden daha dikkatli daha saknml oynuyor, baz hareketlerden nce sama derecede uzun
sreler ara veriyordu. Karsndaki bir dnya ampiyonuydu. Talar nasl
hareket ettirmesi gerektiini gururla sylyor, ona buyruk veriyordu. ampiyonun sz dinlemesi karsnda birazck ardndan, onu kaldrp bir bakasn koydu; bu da ok eye katland. Aslnda, Fischerle ikisi adna oynuyordu.
Karsndaki, Fischerlenin kendisine syledii hamlelerden daha iyisini dnecek halde deildi, kranla ban sallyordu boyuna, buna karn abucak
yenildi. Ayn sahne birka kez yinelendi, sonunda Fischerle. Byle yarm aklllarla oynayamam, dedi, ayaklarn yataktan dar kard. Sonra yle haykrd: Dnya ampiyonu ha? Nerede dnya ampiyonu? Burada dnya ampiyonu falan yok!
yice emin olmak iin kalkt, oday arad. Dnya ampiyonu unvann kazanan
gidip bir yerlere gizleniyordu. Kimseyi bulamad. Gene de, dnya ampiyonunun az nce kendisiyle birlikte yatakta oturup satran oynadna yemin edebilirdi. Bitiik odada gizlenecek deil ya? Dur, sen hi tasalanma. Fischerle onu
imdi bulur. Son derece sakin hareketlerle bitiik oday arad; oda botu. Giysi
dolabnn kapsn at, eliyle yle bir vurdu, hibir satran oyuncusu onun
gznden kaamazd. ok yava hareket ediyordu, kim etmezdi ki? Salt Fischcerle dmann yakalayacak diye, u uzun boylu kitapl yaratn uykusu neden blnsnd? Belki de ampiyon orada yoktu ve bir heves uruna gzelim
iini frlatp atyordu. Yatan altnda, burnunun ucuyla yeri santim santim
arad. Epeydir yatak altlarna girmiyordu, bu olay ona eski gnlerini anmsatt.
Emekleyerek ktnda, gzleri bir sandalyenin zerine konulmu bir cekete

228 Krleme

iliti. Bunun zerine, dnya ampiyonlarnn paraya kar ok agzl oldukl ar, hibir zaman doymadklar aklna geldi; unvanlarn ellerinden almak iin
yn yn nakit paray pat diye masann zerine koymak gerekirdi; adamn
parann peinde olduuna kuku yoktu, czdann yannda bir yerlerde dolayor olmalyd. Belki de daha bulmamt czdan, paralar korumak, elinden
kurtarmak gerekliydi; onun gibi bir yaratk her eyi becerirdi. Yarn bir de
bakacaklard ki, para yok ve bayrak direi onu Fischerlenin aldn sanacakt.
Ne var ki onu kandrmak olanakszd. Uzun kol larn aadan doru uzatt,
czdan buldu, ekli ve gene yatan altna geriledi. Hemen dar kabilirdi,
ama bunu neden yapsn? Dnya ampiyonu ondan ok daha iri ve glyd,
Allah bilir u sandalyenin ardnda durmu paray aryordu ve cebi kendisi nden nce boaltt iin Fischerleyi alaa edecekti. Bu ustalkl numara sayesinde kimse bir eyin farkna varmad. Brak pis dolandrc olduu yerde kalsn. Onu krmz dipli mumla armad kimse. Yoksa barrd. En iyisi de
buydu. Onu isteyen kimdi?
Az sonra Fischerle ampiyonu unuttu. Yatan altnda, biraz arkadaki gizlenme
yerinde salt zevk iin sayd o gzel yeni yzlkleri. Tam tamna ka yzlk
olduunu unutmu deildi. Sayma iini bitirince albatan etti... Fischerle imdi
uzak bir lkeye, Amerikaya gitmiti. Orada, dnya ampiyonu Capablancay
bulur ve ona der ki; Uzun zamandr sizi aryordum! imdi parasn masann
zerine koydu, adam sapr sapr yeninceye dek hayli oyalad. Ertesi gn Fischerlenin resmi btn gazetelerde, ba sayfada. Bu ii pek iyi becerdi dorusu.
Yurdunda, Cennetin Yldzlar altnda, o serseriler gzlerine inanamadlar;
kars, o orospu, barp armaya balad, oysa bilse, dilediince oynamasna
izin verirdi; tekiler, bir iki tokatla kadnn sesini kestiler oh, iyi oldu
oyunu renmek zahmetine katlanmayan bir kadnn bana bu gelir ite. Kadnlar erkekleri mezara gnderecek sonunda. Cce evde otursayd, hi de iyi
olmazd. Erkek dediin babo dolamal, iin pf noktas budur zaten. Ancak
ve ancak yrekli insanlar dnya ampiyonu olmaya layktr. Bir de kalkmlar,
Yahudilerin yrekli olmadklarn sylyorlar, hayret dorusu. Gazeteciler,
kim olduunu soruyor. Onu tanyan tek kul yok orada. Amerikalya da benzemiyor. Yahudi her yerde var. Ama bu, Capabloncay yenerek utkuyu ulam
Yahudi nereli? Birinci gn insanlar merakta brakacak cce. Gazeteciler, okurlarna onun nereli olduunu bildirmek istiyorlar ama bunu bilen yok. Tm
gazeteler u bal atmlar: Yeni Dnya ampiyonunun Gizi. Polis de bu ie
el atyor doal olarak. Onu gene ieri tkmak istiyorlar. Yok, yok baylar, bu kez
yama yok; cce kesenin azn ayor, polis de hemen onu serbest brakmak-

Elias Canetti 229

tan onur duyuyor. kinci gn en azndan yz gazeteci gelmez mi! Hepsi de, bir
eyler sylemesi iin bin mi desek evet, tam bin dolar nakit para neriyorlar. Fischerle azn amyor. Gazeteler yalan yazmaya balyor. Baka ne
yapabilirler? Okurlar daha fazla beklemez. Fischerle, hani u kocaman gemilerdeki gibi lks kokteyl salonlar olan dev otellerden birinde kalyor. ef garson masasna en gzel, en sevimli bayanlar getiriyor, pasta brek deil bunlar, yanl anlalmasn, kendisine kar kiisel bir ilgi duyan mil yoner hanmlar. Onlara kibarca teekkr ediyor bizimki, imdilik vakti yok, belki daha so nra... Neden vakti yok peki? Gazetelerde, hakknda yazlan yalanlar okuyor da
ondan. Btn gnn alyor bu i. Bir trl okuyamyor ki? Her dakika biri
gelip okumasn blyor. Gazele fotoraflar vaktinin bir dakikasn rica ediyorlar. Ama baylar, bir kambur..! diye kar kyor, kambur. Dnya ampiyonu, dnya ampiyonudur, sayn Bay Fischerle. Kamburun ne nemi var.
Sandan solundan, nnden ve arkasndan resmini ekiyorlar. Resme rtu
yapsanza, diyor. Kamburu yok edin. Gazetenize gzel bir resim koymu
olursunuz. Siz nasl isterseniz ok saygdeer dnya ampiyonu! Vay canna,
nereye baksa kendini gryor, kambursuz resmi her yerde... Kambur gitmi.
imdi yle bir eyi yok. Vcut lleri konusunda tasalanyor azck imdi. ef
garsonu aryor, bir gazeteyi gsteriyor. Ne kt bir resim bu byle? diye
soruyor. ef garson, Well diyor. Amerikada ngilizce konuuluyor. Garson
resmi ok beendi. Ama yalnz ba resmi, diyor. Doru, ba resmi imdi
gidebilirsin? Fischerle garsona yz dolar bahi veriyor. Bu resme bakan onu
byk biri sanabilir. Kimse yeterince gelimemi olduunu fark edemez. Artk
yazlarla ilgilenmemektedir. Btn bu ngilizce yazlar okumakla uraamaz
ya. Yalnzca Well! szcn anlyor. Daha sonra, gazetelerin akam basklarn getirtiyor ve tm resimlerine dikkatle bakyor. Kafas her gazetede yer
alm. Burnu biraz uzun geri, ama burnunu deitiremez ki. ocukluundan
beri satranyd o. Kafasna baka bir fikir, diyelim futbol, yzme ya da boksu
koyabilirdi. Ama bunlar ona gre deil. Aslnda ansl saylrd. Bir boks ampiyonu olsayd, imdi gazetelerdeki resmi yar-plak gsterecekti onu. Herkes
ona glecek, kendi eline de bir ey gemeyecekti. Neyse ertesi gn, en azndan
bin gazeteci kageldi. Baylar, dedi onlara, admn her tarafta Fischerle olarak getiini grmekle ok arm bulunuyorum. Benim adm Fischerdir. Hu
yanl dzelteceinize gvenim lamdr. Dzelteceklerine sz verdiler. Hepsi
karsnda diz kt imdi insanlar ne kk ve artk ltfen bir ey sylemesi iin yakardlar. Adamlar, bugn de ondan bir ey renmezlerse iten
atlacaklarn, isiz kalacaklarn sylyorlar. Umurumdayd, diyor iinden

230 Krleme

Cce. Al glm, ver glm, Garsona yz dolar verdi ama bunlara kar lksz
zrnk koklatmayacak. Ne vereceksiniz, baylar? diye haykryor dpedz. Bin
dolar, diye baryor biri. Yuuh, diyor teki, on bin! Bir ncs, kamburun
elini tutuyor, yz bin. Bay Fischer, diye fsldyor, insanlar paray sokakla bulmu. Kulaklarn tkyor bizimki. Milyonlara kmadan dinlemeyecek onlar.
Gazeteciler lgna dnyor, birbirlerinin san ban yolmaya balyorlar,
hepsi de tekinden daha ok verme yarnda; amma da grlt kopardlar ha;
zel yaamn ak artrmaya kard cce, u ie bakn! Biri be milyona kyor ve ortal birden derin bir sessizlik kaplyor. Grlt bak gibi kesildi.
Kimse daha fazla nermeye kalkamyor. Dnya ampiyonu Fischer, parmaklarn kulaklarndan karyor ve u aklamay yapyor: imdi size bir ey
syleyeceim, baylar. Sizi mahvetmekle elime ne geecek? Hi. Burada ka
kiisiniz? Bin. Hepiniz onar bin verin size her eyi anlataym. Bylece hem
benim on milyonum olacak, hem de hibiriniz iten atlmayacaksnz. Tamam
m? Hepsi bana tler, artk zengindi. Bir sandalyenin zerine zplad,
aslnda artk byle yapmasna gerek yok, ama gene de yapyor, imdi onlara
gerei olduu gibi anlatyor. Bir dnya ampiyonu olarak Cennetten zembille
inmitir. Bu sze inanmalarn salamak bir saatini alyor. Mutsuz bir evlilik
srdrmekledir. Bir emekli olan kars, kt yola dmtr, onun lkesinde, yani Cennetin Yldzlarnda bu ii yapanlara denildii zere bir orospudur. Kadn, onun kendisinden para kabul etmesini istemektedir. Bu durumdan
nasl syrlacam bilememitir. Paray almazsa, onu ldreceini sylemitir
kadn. Baka aresi yoktur. antajna boyun emi, parasn ilerde kendisine
vermek zere bir kenara koymutur. Tam yirmi uzun yl buna dayanmak durumunda kalmtr. Sonunda artk burasna gelmitir. Bir gn, ok kesin bir
dille, bu iten vazgemesi gerekliini, yoksa gidip dnyann satran ampiy onu olacan anlatmtr kadna. Kadn alam, ama deimemitir. Hibir ey
yapmadan oturmaya, gzel giysiler giymeye ve sevimli, surat sinekkayd tral
beyefendilerle dolamaya almtr bir kez. Kendisi kadna ackmaktadr, ama
bir erkek sznn eri olmaldr. Kalkar. Cennetin Yldzlarndan kar, dosdoru Birleik Devletlere gider ve Capablancann iini bitirir; ite karlarnda duran Fischer, bu Fischerdir! Gazeteciler lgna dner. Kendisi de yle! Bir
vakf kurar. Dnyadaki btn pavyonlara aylk balayacaktr. Buna karlk
pavyon sahiplerinin, dnya ampiyonu tarafndan oynanm olan her oyunu
duvarlarna asmasn ister. Bu asl oyunlara srtn dnen, dava edilecektir.
Bylece, herkes, dnp ampiyonunun kendisinden daha iyi bir oyuncu olduunu kabul edecektir. Yoksa kambur ya da hatta ktrm bir dzenbaz anszn

Elias Canetti 231

ortaya kp, kendisinin daha iyi oynadn syleyerek bbrlenebilir. Ktrmn hamlelerini denetlemeyi aklna getirmeyebilir kimse. Ona kolayca
inanma yeteneine sahip kiilerdir bunlar, nk dzenbaz iyi bir yalancdr.
Bu gibi olaylara son vermek gerekir. Her duvarda bir yafta asldr. Dolandrc
bir yanl hamle yaptnda, herkes bu yaftaya bakar, bu durumda, sefil srtndaki kamburun tepesine dek kpkrmz kesilen haini seyret artk! Doland rc!
Bununla kalnmayacakla, pavyonun sahibi, dnya ampiyonu hakknda byle
szler syledii iin adamn enesine bir yumruk indirme sorumluluunu da
stlenmelidir. Paras varsa, ak ak meydan okusun bakalm. Fischerle bu
vakf iin bir milyon ayryor. yi adamdr ne de olsa, artk sokaklarda srtmesin diye karsna da bir milyon gnderecek. Bunun karlnda, kadnn Amerikaya gelmeyeceini ve ccenin, polisle olan eski ileri konusunda dilini tutacan yazl olarak bildirmesi gerekli. Fischer, bir milyoner kadnla evlenecek.
Bu onun zararlarn kapatacak. Kars bir eyin farkna varmasn diye dnyann en iyi terzisine yeni giysileri diktirecek. Gerek kaleleri, allan, piyonlar
olan dev bir saray yaplacak, adna layk bir saray. Uaklarn hepsi niforma
giymeli; Fischer, otuz byk salonda, ayn anda, gece gndz durmadan ve
buyruk vermekle yetinecei canl talarla satran oynayacak. O azn ap
konuacak, o kadar, kleleri, onun syledii yere hareket edecekler. Dnyann
tm belli bal lkelerinden satran oyuncular, ondan bir eyler renmek
isteyen zavall insanlar gelecek. Bu uzun yolculua kabilmek iin ou ceketini, pabucunu satyor da geliyor. Onlar konukseverlikle karlyor. Fischer,
orba, bir tatl, iki eit sebze ve genellikle, buttan kesilmi para et deil de
zgarada pimi pirzoladan oluan gzel yemekler sunuyor. Dileyen herkes
onu bir kez yenebilir. Gsterdii bu ltuf karlnda hibir ey istemez. Yalnz, giderken, konuk deflerine adn yazacak ve onun, yani Fischerin dnya
ampiyonu olduunu mutlaka ve mutlaka belirtecek. Unvann savunuyor
nk. O bu ileri yaparken kars otomobiliyle gezmeye kar. Haftada bir kez
Fischer de onunla kar. atodaki tm amdanlar sndrlmtr, yalnzca
aydnlatma dnyann parasna patlar nk. Kapya u yazy asar giderken:
imdi geliyorum. Fischer: Dnya ampiyonu. iki saat bile srmez gezintileri
ama dndnde, ziyaretilerinin, sava zamanndaki gibi kuyruk olduunu
grr. Yoldan geen biri, Ne kuyruu bu? diye sorar. Nee, bilmiyor musunuz? Burann yabancssnz herhalde. tekiler ona acr, burada kimin oturduunu sylerler. yice anlasn diye herkes ayr ayr syler, sonra hepsi koro
halinde barrlar: Dnya Satran ampiyonu Fischer, bugn ltuf dalyor.
Yabanc aknlktan dilini yular. Ancak bir saat sonra konuabilir. Demek

232 Krleme

bugn onun kabul gn? der. Ora yerlileri de tam bu yant beklemektedir.
Bugn kabul gn olsayd, burada ok daha fazla insan grrdnz, derler.
Derken hep beraber konumaya balarlar. Nerede kald? ato karanlk!
Arabada kars da var. Bu ikinci kars. lki basit bir emekliydi. kincisi milyoner. Otomobil ampiyonun. Sradan bir taksi deil, zel sipari zerine yap lm. Sylediklerinin hepsi de dosdoruydu. Otomobilinde oturur, araba tam
ona gredir. Karsna kk gelir bu durumda, o da her seferinde melik
oturur. Ama bu zahmetine karlk kendisiyle birlikle gezmesine izin verilmi tir. Baka zaman, kendi arabasyla gezer kadn. Karsnn arabasna binmez
Fischer. Araba ona byk gelmekledir. Ne var ki kendi otomobili daha pahal dr. Fabrika bu otomobili zel olarak yapmtr. Arabann iinde, yatan altndaym gibi hisseder kendini. Pencereden bakmak ok skcdr. Gzlerini s msk kapar. Yatan altnda ok rahattr. Yukardan karsnn sesini duyar. Ondan bkmtr artk, onun iin ne anlam tamaktadr ki? Satrancn Ssini bilmez. Adam da bir ey sylyor. Satran oynar m acaba? ok zeki olduu anl alyor. Dur bir dakika, dur, niye dursunmu? Beklemesinin ne anlam var?
Yukardaki adam gzel bir Almancayla konuuyor. Belli bir uzmanl olan biri,
kukusuz gizli bir ampiyon. Bu insanlar tannmaktan korkuyorlar. Adamlar
kral sanki, bir kadna baka kiinin kimliine brnerek geliyorlar. Bu adam
bir dnya ampiyonu kukusuz, sradan bir ampiyon deil! Onu maa a rmal. Daha fazla bekleyemez. Kafas ok gzel hamlelerle dolu. Canna okuyacak adamn!
Fischerle, abuka ve sessizce emekleyerek yatan altndan kt ve bedenini
arpk bacaklarnn zerine kaldrd. Ayaklar uyumutu; sendeledi, yataa
tutundu. Kadn ortadan yitmiti, daha iyi, kalas rahat ederdi. Yatakla uzun
boylu zayf bir yabanc tek bana yatyordu, gren uyuyor sanrd. Fischerle
adamn omuzuna eliyle vurdu ve yksek sesle sordu: Satran oynar msnz?
Yabanc gerekten de uyuyordu. Sarslarak uyandrlmas gerekirdi. Fischerle
tam iki eliyle adam tutacakt ki, sol elinde bir eyi tuttuunu fark etti. Kk
bu paket, sana engel oluyor, frlat at unu Fischerle! Sol kolunu savurdu ama
eli paketi brakmyordu. Bu da nesi? Brakyor musun, brakmyor musun, diye
bard. Eli smsk kenetlenmiti. Pakete teslim alnm bir vezir gibi sarlmt. Ona daha yakndan bakt. Paket dedii bir deste parayd. Neden frlatp
atsn? Pekl iine yarayabilir, zavall bir yoksul deil mi o. Bu yabanc nn
olmasn? Adam hl uyuyor. Ama paralar Fischerlenin olsa gerek, nk o bir
milyoner. Bu adam da nereden gelmi buraya? Bir ziyareti mi yani? Onunla
ma yapmak istiyor, ha? Giri kapsndaki yazy neden okumuyordu kimse

Elias Canetti 233

sanki. Bugne bugn bir dnya ampiyonuydu, arabasyla yle sakin bir gezi
bile yapamayacak myd! Yabancy gz bir yerden sryor ama. Cennetin
Yldzlarndan gelen bir konuk olmasn? Tamam, tamam, galiba. Vay canna,
kitap ii eviren adam deil mi bu? Burada ne aryor, kitap, kitap?... Bir
vakitler onun hizmetindeydi. nce yerlere paket ktlarn yayd, sonra...
Fischerle, glmekten bsbtn yamuldu. Glerken iyice uyand. Bir otel odasndayd, bitiik odada uyuyor olmalyd, paray almt. abuk, tabanlar
yalamal Amerikaya gitmeli. Kapya doru iki ya da adm kotu. Neden
yle sesli sesli glmt sanki? Ya kitap uyandysa! Yavaa yatan yanna
gitti ve adamn hl uyumakta olduunu grd. Yaratk, polise haber verirdi.
Deli deildi ya, polise giderdi. Kapnn ynnde az nce att admlar yineledi, ancak bu kez komak yerine yrmt. Otelden nasl kacakt? Oda nc kattayd. Kapcy uyandrrd mutlaka. Polis sabahleyin onu arayacakt, bir
trene atlayacak vakti bile bulamazd bu dununda. Onu nasl yakalayacaklard?
Kamburu sayesinde. Uzun parmaklar, kamburu tiksintiyle yoklad. Bir daha
delie girmeyecekti. O domuz herifler satran tahtasn elinden alyorlard.
Oynarken talar eliyle tutmak isterdi, yoksa oyundan hi zevk almazd. Onu,
kafasnn iinde oynamak zorunda brakyorlard. Buna kimse dayanamazd.
Bu frsat deerlendirmeli, cebini doldurmalyd. Kitapy br dnyaya yollayabilirdi. Yahudiler byle iler yapmaz ama. Hem, neyle yollayacak? Polise
gitmeyeceine sz vermeye zorlayabilir onu. Ya sz verirsin ya da cann!
der ona. Yaratn bir korkak olduuna kukusu yok. Sz verir mutlaka. Ama
byle bir ahmaa kim inanr? Ona ne yaparlarsa yapsnlar, sznden dnmez.
Ne olursa olsun szn tutar o; tutmamsa, bunu bilerek deil, kazayla yapmtr mutlaka, aptallndan. Fisclerle parann tmn elinde tutuyor, Amerika tam bir kurtulu. Yok, kaacak, oraya gidecek. O zaman onu bulsunlar
kolaysa. Bulmazlarsa Amerikada, dnya satran ampiyonu olur. Bulurlarsa,
kendini asacak ama. Ne gzel olur... Hay Allah, neler sylyor... Byle bir ey
yapamaz. Boynu yok nk. Bir keresinde kendini bacandan asmt, gelip
ipi kestiler. Bir daha teki bacaklar asl gren olmad cceyi elbet, hayr,
bunu grmediler!
Fischerle, kapyla yatak arasnda, bir zm bulmak iin kafa patlatyordu.
Kara yazgsna, u anszlna nasl zldn kimse bilemezdi. Avaz kt
kadar barmak geliyordu iinden. Ama yarat uyandrmak korkusuyla bunu
yapamyordu. Bir daha byle bir frsatn eline gemesi iin haftalarca bekl emesi gerekebilirdi. Haftalar, haftalar... Yirmi yl beklemiti, daha ne beklesin!

234 Krleme

Bir aya Amerikada, teki ilmiin aznda. Bu durumda kim karar verebilir?
Amerikan baca bir adm ileri gidiyor, asl olan bir adm geri. Bir insana byle bir azizlik yaplr m yani! Cce para destesini bacaklar arasna sktrd,
kamburunu dvmeye balad. Bana gelenlerin hepsi bu kamburun bann
altndan kyordu. Geberesice. Acsnd. Ac ekmeyi hak ediyordu, yle vurmasayd, avaz avaz baracakt. Barnca da Amerika br dnyay boylard.
Yatakla kapnn tam ortasnda, bir noktaya kakl gibi durdu Fischerle ve kamburunu dvd. Birer kam sopas yerine geirdii kol larndan birini indirip
birini kaldryor, omuzundan artp, be ift dml kam oluturan parmaklaryla kamburunu dvyordu. Kambur, bana msn demedi. Omuzlarnn
alak eteklerinden, acmasz bir da gibi ykseliyor, tas katlndan gurur
duyuyordu kambur. Yeler artk! diye bile barmyordu. Hi sesini karmyordu. Fischerle bir tempo tutturdu. Kamburun daha nice dayaklar kaldrabileceini anlamt. Byk bir snav vermeye hazrland. Kamburdan hncn
alyor falan deildi, savurduu darbelerin tam istedii yere inip inmediiydi
nemli olan. O uzun kollar bu ii baaryla yrtecek denli uzun deildi. Ama
ne yapsn, olanla yetinmek zorundayd. Darbeler tekdze hareketlerle inip
kalkyordu. Fischerle soluk solua kalmt. Bu i iin mzie gereksinmesi
vard. Yldzlarn altnda piyano vard. Kendi mziini kendisi yapacakt. Sol uu kesildi; ark sylemeye balad. Sesi heyecandan n n lyor, yksek
kyordu. Bu sana ders olsun Bu sana ders olsun! Her taraf rynceye
dek dvd canavar. sterse polise gitsindi! Her darbeden nce, n ulan aa
iren mahlk! diyordu iinden. ren mahlk bana msn demedi. Fischerle
kan ter iinde kalmt. Kollar arm, parmaklar yorgunluktan bitmiti.
Dayanacakt, sabrlyd o, ant iti, kamburu son nefesini veriyordu. Salt inat
olsun diye umursamaz grnyordu. Fischerle maln bilmez miydi? Dnp
suratna tutacakt. Dmanna azarlayc bir bak yneltmek zere ban
evirdi. Haa, imdi anlad, dman gizlenmiti seni gidi korkak seni meymenetsiz bak! bak istiyor!
Saplayp ldrecek onu, hani, bir bak verin! Fischerlenin azndan kpkler
salyordu, gzlerinden iri yalar boand, ba olmad iin alyordu,
meymenetsiz ey ona yant vermedii iin alyordu. Kollarnn gc, onu
bsbtn yzst brakt. Bo bir uval gibi burutu. Her ey bitmiti, kendini
asacakt. Para yere yuvarland.
Fischerle birden ayaa srad ve haykrd: Mat!

Elias Canetti 235

Kien, genellikle kitaplarn dtn dlyor ve onlar bedeniyle yakalamaya

abalyordu. Bir nak inesi kadar inceydi; en ender kitaplar saa sola bir
alayan gibi boalyorlard; u anda deme, kitaplarn arlna dayanamayarak kmeye balamt, Kien uyand. Nerede onlar, diye inledi, neredeler?
Fischerle meymenetsizi yenmiti, ayaklar dibindeki paray ald, yatan bana gitti ve dedi ki:
Amma da ansl adammsnz, ha!
Kitaplar, kitaplar! diye grledi Kien.
Hepsini kurtardm. te, para da burada. Beni almakla bir hazine aldnz siz.
Kurtardnz? Dmde...
D gryordunuz, ha? Ben de burada dayak yiyordum.
Kien ayaa kalkt.
Demek burada biri vard! Hemen kitaplar gzden geirmeliyiz!
Hi tasalanmayn siz. Adam annda duydum. Kapdan ieri bile giremeden,
adamn neyin peinde olduunu grmek iin sessizce bu odaya getim, sizin
yatan altna girdim. Neyin peindeymi, biliyor musunuz? Parann. Elini
uzatmasyla benim ele yapmam bir oldu. O bana vurdu, ben ona. Ac bana
diyor adam, yok diyorum. Amerikaya gitmek istiyor, brakr mym? Kitaplarn
birine bile dokunduunu mu sanyorsunuz? Tekine elini sremedi. Akl varsa
srmezdi zaten. Akl vard, ama gene de eekti. Yaamnda bir gn bile Amerikaya gitmi deildi. Nereye gidecek adam o, biliyor musunuz? Sz aramzda,
ceza mahkemesine. imdi ekti gitti.
Ne biim bir adamd, diye sordu Kien.
Bylesine uyank ve akgz davrand iin kk adama kran borlu olduunu gstermek istiyordu. Hrszlk olay onu hi mi hi ilgilendirmiyordu.
Nasl anlataym? Benim gibi bir ktrmd. yi bir satran oyuncusu olduuna da kalbm basarm. Zavall!
Kien, Brakn gitsin, dedi ve kambura, sevecen bir bakla bakt ya da en
azndan baknn yle olmasn amalad. Sonra ikisi de yattlar.

Sonsuz Merhamet
KAMUSAL Rehin Sand, vaktiyle ylda bir gn yoksullar kabul eden dindar
ve tutumlu bir prensesin ansna, kendisine ok uyan Theresi anum adm tamaktadr. Dilencilere gelince, o gnlerde de, ellerinde kalan tek eylerini
sann iki bin yl kadar nce kendilerine balad ve imdi byk bir alkla
istenen o sevginin bir parasyla ayaklarndaki kiri gzden karmakta ve
buraya brakmaktaydlar. Prenses, bu ikicisini temizlerken, Hristiyanlk onuru yreini dolduruyordu; bu onuru her yl yeniden kazanr ve eskiden kazandklarna eklerdi. Kamusal Rehin Sand ok gzel grnml bir binada,
gerek bir prensin yrei gibi kaln duvarlarla evrilidir, d dnyaya kar ok
iyi korunmutur, gururludur ve ok katldr. Belli kabul saatleri vardr. Daha
ok dilencileri ya da ksa bir sre sonra dilenci olacaklar kabul etmeyi yeler.
nsanlar, kendilerini onun ayaklarnn dibine atar ve eski zamanlardaki gibi
mallarnn ondaln sunarlar. Ama bunun yalnzca ad ondalkta, nk bir
prensin yrei iin sahip olduklarnn milyonda biridir bu, dilencininse tm
var youdur. Prensin yrei hepsini alr, genitir, byktr, binlerce blmesi
ve bir o kadar da gereksinimleri vardr. Titreen dilencilerin ayaa kalkmasna
kibarca izin verilir, karlnda da kendilerine nakit olarak kk bir sadaka
sunulur. Onlar da bunun zerine lgna dnerler ve kendilerini sokaa atarlar.
nk kendisi artk yalnzca bir kurum olarak varln srdrdnden,
prenses onlarn ayaklarn ykama alkanln artk bir yana brakmtr.
Bunun yerine yeni bir gelenek yerlemitir. Dilenciler, aldklar sadaka zerinden faiz deyeceklerdir. nk, gn geldiinde bu dnyann yoksullar,
br dnyann zenginleri olacaktr. Bunca faiz isteyen bir zel kii olsa, tefecilik suundan yarglanr. Ama dilenciler iin ayrcalk tannabilir, nk sz
konusu para naslsa sadaka kadar bir eydir. Bu insanlarn byle bir alveriten ok mutlu olduklar yadsnamaz. Tezghlarn zerine abanr ve aldklar
parann drtle birini faiz olarak deme taahhdn bir an nce imzalamaya
can atarlar. Cebi delikler, para datmaya baylr. Bununla birlikte, bunlarn
arasnda, aldklar borcu ve faizi demeyen ve elini cebine atmaktansa rehin
braktklar eyay gzden karan cimriler de vardr. Param yok, derler. Bunlarn bile, binaya girmesine izin verilir. Byk, iyiliksever yrein kentin grltsnn ortasnda bu yalanclarn gvenilirliklerini denetlemek iin gerekli
sakin ortam bulmas olanakszdr. Bortan da faizden de vazgeer ve verilen

Elias Canetti 237

parann be on kat deerinde olan mallarla yetinir. Ufak tefek paralar, burada
bir servet oluturmaktadr. Dilenciler buraya ullarn getirir, Yrekse atlas ve
ipek giysiler iindedir. Bu yrein emrinde sadk memurlardan oluma bir
kurul vardr. Bu memurlar zlemle bekledikleri emeklilikleri gelip atana dek
ortal kasp kavururlar. Bunlar, efendilerine yrekten bal uyruklar olarak,
her eyin ve herkesin deerini dk gsterirler. Grevleri, yalnz ve yalnz
aalamaktr. Sadakalar ne denli aza indirirlerse o kadar ok insan kendini
mutlulua kavumu sayar. Yrek engindir, ama sonsuz deildir. Zaman zaman yeni armaanlara yer aabilmek iin servetlerini bedava denecek bir para
karlnda saa sola datr. Dilencilerin kurular, tpk lmsz imparatorielerine olan sevgileri gibi tkenmezdir. lkenin tm teki yrelerinde iler
durgun olduunda bile buras vzr vzrdr. Daha canl bir tecimsel dolam
gerei, alnm mallar, yalnzca ok ender durumlarda sz konusu olur.
Bu sonsuz merhametli hanmefendinin deer takdir brolarndan mcevher,
altn ve gme ayrlanlar, ana girie yakn bir yerde, onur kesinde yer almlardr. Topraa kakl temeller zerinde burada gvenlik iinde durmaktadrlar. Binann katlar, rehine braklan eyalarn deerine gre dzenlenmitir. En st katta, palto, ayakkab ve posta pullarndan bile yksekte, altnc ve
son katta, kitaplar bulunmaktadr. Bunlar, sonradan eklenmi bir blmeye
konulmulardr, erimek iin sradan bir binada grebileceimiz, uadan bir
merdivene kmak gerekir. Binann o prenslere yarar grkemini burada
grmek olanakszdr. Bu her yan dolduran koca yrekte, beyne yer yoktur.
Merdivenin alt basamaklarnda dnceli dnceli duruyor ve pis servete
kar duyduklar agzllk nedeniyle kitaplarn buraya getiren terk edilmi
yaratklar adna byle bir ileve yarar lde temiz olmayan merdiven
adna kitaplar alp da okumayan grevliler adna tavan arasnda, yangn
tehlikesi iinde bulunan odalar adna kitaplarn rehin braklmasn, yasalara hakaret saymak iin kln bile kprdatmayan bir Devlet adna basm
iinin kendilerine artk doal grnmesi nedeniyle, her bir basl harfin zel
bir kutsall ierdiini tmyle unutan insanlk adna utan duyuyor insan.
Neden nemsiz cnck boncuklarla ssl psl eyalar altnc kata tklmasn
da kitaplar kltre kar gsterilen bu hakareti nlemek iin kkl bir reform yaplmadna gre hi deilse birinci katn geni salonlarnda yer almasnd? Bir yangn ksa mcevher denilen eyler hemencecik sokaa frlatlabilirdi. ok iyi paketlenmilerdi hepsi alt st maden olan nesnelere gerekmeyecek denli iyi korunmaklaydlar. Talara hibir ey olmaz. te yanda altn-

238 Krleme

c kattan sokaa frlatlan kitaplar, ince zevkliler iin, ld demektir. Grevlil erin ekecei vicdan acsn dnn bir. Yangn drt bir yana yaylr, onlar
grevleri bandadr, ama gleri yoktur. Merdiven yklmtr. Atele iki yz
krk metre ykseklikten dme arasnda bir seme yapmak durumundadrlar.
Grler birbirini tutmaz. Birisinin tam pencereden atmak zere olduu eyi
teki elinden kapar ve alevlere atar. Ktrm olmaktansa yansn daha iyi!
Bu szcklerle, gzdan arkadann yzne frlatm olmaktadr. Ne var ki,
arkada, aada, zavall yaratklarn incinmeden yakalanmas iin alarn
gerili olduunu ummaktadr. Havayla srtnmeden dolay onlara bir zarar
gelecek deil herhalde! der kar grl olana dileri arasndan. Peki, nerede senin o a dediin, syler misin? tfaiyeciler imdi gerecekler. u anda
kaldrma arpan bedenlerin sesinden baka bir ey duymuyorum. Yeter,
Tanr akna baka bir ey syleme! abuk yleyse, haydi, atee! Yapamam. Bunu yapmaya karar verememektedir; buyruu altndakilerle iliki
sonucu insana dnmtr. Ya herr, ya merr dncesiyle ocuunu pencereden dar atan bir anneye benzemekledir, biri onu aada tutar kukusuz; atete kurtarlma umudu olmakszn yok olacaktr. Atee tapann kiilii
ar basar, tekinin yrei. Her ikisi de vgye deer, ikisi de grevleri ni sonuna dek yerine getirirler, her ikisi de atete yiter, ama bunlarn kitaplara ne
yarar olacaktr?
Kien, bir saattir utan iinde merdiven korkuluuna yaslanm durmaktayd. O
anda, kendisini bunca yl boa yaam biri olarak gryordu. nsanlarn, kitaplarna kar ne barbarca davrandn daha nce de grmt. Ak artrmalarda sk sk bulunmutu; dorusu, kitaplarda bou bouna arad ender
ciltlerden bazlarn bu artrmalara borluydu. Bilgisini zenginletirecek trden ne bulmusa kabul etmiti. Sat odasnda edindii nice acl izlenimi yreine kazyp yerletirmiti. New York, Londra ve Paristen gelen vurguncularn evresinde akbabalar gibi t o grkemli Luther ncilinin sonunda
sahte olduunun anlald gn hi unutmazd. Artrmada, durmadan fiyat
artran dolandrclarn urad d krkl umurunda deildi, ama ihanet ve
dzenbazln bu alanda da ba gstermesini anlayamyordu bir trl. Kitaplar sattan nce kabul eden adamn, onlar birer kle gibi incelemesi, ap
kapamas, yreini paralyordu. Yaanlan boyunca bin kitap bile okumam
olan bu yaratklarn kitab almaya kalkmas, bu amala barmas, artrmas,
ona korkun bir zorbalk olarak grnyordu. Ne zaman baka aresi olmadndan bir artrma salonu cehennemine girse yanna yz kadar iyi silahlanm paral asker katp, kitaplar datanlarn her birine biner, toplayc yani

Elias Canetti 239

koleksiyonculara be yzer kam vurarak pazarlk konusu ettikleri kitaplar

korumasna almak iin dayanlmaz bir istek duyard. Ancak, bu rehin sandnn usuz bucaksz bir noktaya inercesine alalmas karsnda bu deneyler ne
ifade ederdi? Kienin parmaklan, merdivenin zevksiz olduu kadar ince ve
zenli sslerden oluan korkuluk demirlerinin evresinde kv rld. Btn
binay yerle bir edebilme umuduyla demirleri smsk kavradlar. Bu put severliin irenlii cann skyordu. Kendisini btn bu alt katn altna gmmelerine raz olmaya hazrd, ancak bir koulu vard: bu binay yeniden yapmayacaklard. Ama barbarlarn szne gvenilir miydi? Onu buraya getiren
nedenlerden birini imdi bir kenara brakmt: yukardaki odalar gezmekten
vazgeti, daha imdiden, tank olmay ngrd kt eylerin rknln
kat kat aan ktlkler yaamt. Binann girii, sylendiinden de biimsizdi.
Rehberinin bir elli geniliinde olduunu syledii merdiven, aslnda bir metre be santimden fazla deildi. Eli ak insanlar, saylar tahmin etmede bu tr
yanlglara ok derler. Ortalktaki toz, bir iki gnn deil, en azndan
haftann rnyd. Asansr zili almyordu. Binann giriine alan caml
kaplar iyi yalanmamt. Kitap blmne giden yolu gsteren iaret levhas,
beceriksiz bir el tarafndan, kt bir boyayla, kaba bir karton zerine iziktirilen harflerden oluuyordu. Bu levhann altnda, zenle yazlm bir baka levha vard: Posta Pullar Birinci Kattadr. Koca bir pencere, kk bir avluya
alyordu. Tavann ne renk olduunu sylemek olanakszd. Geceleri, u tek
ampuln ne perian bir aydnlanma saladn gpegndz bile anlayabilirdiniz. Kien, btn bunlarn bilincine vardn bir kez daha akldan geirdi.
Bununla birlikte, merdivenleri kmaktan saknyordu. Merdivenin tepesinde
kendisini bekleyen korkun grnme dayanacak gc olmasa gerekti. Sal
artk pek iyi deildi. Bir kriz gelmesinden korkuyordu. Her yaamn lml
olduunu biliyordu, ama o canndan ok sevdii yk, kendi iinde duyduu
srece kendini kollamalyd. Ar ban trabzandan aa edi ve utand.
Fischerle onu gururla izledi. Dostunun birka adm uzanda duruyordu. Kamusal Rehin Sand binasn. Cenneti bildii kadar iyi bilirdi. Daha nce, mrnde grmedii bir gm tabakay rehinden kurtarmaya gelmiti. Rehin
fiini, satranta on iki kez yendii bir dolandrcdan almt; Kienin hizmetine
girdiinde fi zenle katlanm olarak cebinde durmaktayd. Fiin, yepyeni bir
saf gm tabaka karlnda verildii sylentileri dolamt azlarda. Fischerle, Theresianumda, ilgili kiilere rehin fileri satmay becerirdi. Bu becerisini uygularken, her seferinde, kendisinin ve bakalarnn hazinelerinin geri

240 Krleme

veriliini izlemek durumunda kalmt. Kafasnda, dnya satran ampiyonu

olmaya degin dten baka, ondan daha az nemli bir d daha vard: Eli ndeki bir rehin fiini, ilgililere sunmak, karlnda alnm olan paray faiziyle
maiziyle ve de grevlilerin umursamaz, kalkk burunlarnn dibine nakil olarak bir bir saymak, deme ubesinde herkes gibi kendi malnn karlmasn
beklemek ve daha nce onu yz kez gzlerinin ve burnunun altnda tutmu
gibi evire evire incelemek d yaard kafasnda. Sigara imediinden, tabaka bir iine yaramazd, ama dn gerekletirme frsat eline gemi bulunuyordu Kienden ksa bir sre izin ald. Ne ii olduunu aklamasna karn onu dinlemeyi kabul etmedi Kien. Ona tmyle gveniyordu, ama onu,
kitapln yarsndan kurtardndan beri, mezini gznn nnden ayrmamaya zen gsteriyordu. ok salam kiilikli bilim adamlarnn kitaplar
uruna katil olduu ok duyulmutur. Buna gre, yrei renme alyla
kvranan zeki bir varlk, yaamnda ilk kez, byleyici kitaplarn basks altna
girerse, katil olma isteiyle yanp tutumaz da ne olur!
Ykn blnmesi olay yle gelimiti: Fischerle, sabahleyin kitaplar toplamaya baladnda, Kien, bunca zaman onlarn hepsini nasl tayabildiine
ard. Uann titizlii, anlatt gizli tehlikelerin bilincine varmasna neden
oldu. Bugne dek sabahlan yatandan kalkar, ykn yklenmi olarak kar
giderdi. Akam, byk bir zenle boaltt kitaplarn, nasl dnp kafasna
yerletiini sormak, aklnn ucundan gememiti daha nce. Kendisini dolu
hisseder ve yola kard. Gelin grn ki, Fischerlenin bana getirdii olay,
btn bunlar bir anda deitirdi. Baarsz soygundan sonraki sabah, koltuk
denekleriyle yrrm gibi zplaya zplaya Kiein yatana yaklat, byk
bir cokuyla, uyanmak iin elinden geleni yapmasn syledi ve kitaplar toplamas gerekip gerekmediini sordu. Huyu gerei yant beklemedi; becerikli
hareketlerle eline gelen yn kaldrd, henz yatakla uzanm duran Kienin
bana uzatt. Haydi ieri!* dedi. Kien, ykanp giyinirken, ykanmakla pek
ba ho olmayan ufaklk, durmadan alt. Yarm saate kalmadan odalardan
birini boaltm bulunuyordu. Kien, giyinme iini bilerek ardan ald. Kafasnda, bu toplanma iini her zaman nasl yaptn dnyordu. Ama bu konuya degin hibir ey anmsamad. Garip, bellei ilemiyordu sanki. Bu durum yalnzca imdiki gibi birtakm d olaylar etkiledii srece nemli deildi.
Ama gzn drt amalyd, yoksa bu bellek yitiklii, bilimsel almalarn
etkileyebilecek ynde geliebilirdi. Bunu dnebilmek bile olanakszd. Bellei bugne bugn bulunmaz bir Tanr armaanyd, olaanstyd; daha okul
sralarndayken, belleinin bu durumu dikkat ekmi, nl ruhbilimciler onu

Elias Canetti 241

incelemilerdi. Bir dakika iinde, pi saysn altm be ondala dek ezberlemiti. Bilgili baylar ayrksz hepsi balarn sallamlard. u kafasn alabileceinden fazla yklemiti belki. Yaplmakta olan u ie bakmak yeterliydi
bunu anlamak iin yn yn, paket paket ykleniyordu kafas; eh, kafasn
da biraz korumas gerekirdi. Kafann yerine yenisi alnmaz ki; kafalar kendi
kafas gibi bir kez geliir; herhangi bir paras zarara urarsa, bu onarlmaz bir
zarardr. Bu dncelerle derin bir gs geirdi ve.
Sizinki hafif i, aziz dostum Fischerle! dedi.
Kk ahbap Kienin ne demek istediini hemen anlad ve;
Bakn ne diyeceim, dedi. Bitiik odadakileri ben tarm, Fischerlenin de
kafas var. Yoksa kafasz m sizce?
Evet, ama...
Amas da ne... Beni gcendiriyorsunuz, haberiniz olsun!
Uzun bir duraksamadan sonra raz oldu Kien. Bunun iin, Fischerlenin yaamnda hi hrszlk yapmadna namusu zerine yemin etmesi gerekti. Yemin
etmekle kalmad, ne denli masum olduunu acnas bir dille aklad ve tekrar
tekrar u szleri syledi: Ama baym, bu kamburla! nsan nasl hrszlk yapabilir! Kien, bir an iin, bir garanti isteme dncesi zerinde durdu. Ancak,
kendi durumunda, dnyann en gl garantisi bile bir anlam tamayacandan, bu tasardan vazgeti. Ama u szleri syledi: Herhalde hzl koarsnz,
ha! Fischerle iin iinde ne i olduunu hemen anlad ve onu yle yantlad:
Size neden yalan syleyeyim? Siz bir adm atarsanz, ben yarm adm atarm.
Okulda benden yava koan yoktu dorusu. Kien belki sorar diye bir okul ad
uydurmalyd, aslnda okula falan gitmi deildi nk. Ama Kien, daha ar
sorunlarla gremekleydi, inanma konusunda, tm yaamnn en byk jestini
yapacakt imdi. Size inanyorum! dedi yalnzca. Fischerle sevinten uuyordu. Hah yle! Bakn imdi grrsnz ne iyi olacak! Kitap anlamas onaylanmt. Kk adam, Kienin ua olarak ykn ounu ald. Sokakta, nden
yryordu, ama hibir zaman iki kk admdan daha ok uzaklamyordu.
Her zaman iin yerli yerinde duran kambur, bu yklenme olay nedeniyle
ald eik durumun yeterince etkileyici olmasn engelliyordu. Ama yerde
srye srye ilerleyen ayaklar, kitaplm varl konusunda sylenecek sz
sylyordu.

242 Krleme

Kien, kendisini hafiflemi hisseti. Ban dik tutmu, gvenini verdii adam
izliyor, gzlerini ne saa ne de sola eviriyordu. Gzleri, tpk bir deveninki
gibi pek yava deil ama tekdze hareketlerle aa yukar sallanan kamburun
zerine aklyd. Cce, arada bir kollarn uzatyor, parmak ularyla kambura
dokunup dokunmadna bakyordu. Dokunamadn grrse admlarn hzlandryordu. Herhangi bir kama giriimine kar gerekli planlar yapmt.
Kamburu, bir demir pene gibi kavrayacak ve bedenini boylu boyunca katilin
zerine atacakt; bununla birlikle, yaratn kafasn tehlikeye almamak iin
zel bir dikkat gstermeliydi. Kolunu uzatma deneyi admlarn hzlandrmasn ya da gevetmesini gerektirmeyecek denli baaryla sonulandnda
Kien, kendilerini her trl belaya kar korumu olmann eksiksiz gvencini
tama lksn kendilerine balayan insanlarn duyabilecei zere, uuyormu gibi, tylerini diken diken eden harikulade bir duyguyla doluyordu.
Tam iki gn, Kien, son zamanlarda yaad glkleri, kendisini gelecekteki
abalarna hazrlamay, ortaya karlmam kitap dkknlarnn olas varln dikkate alarak, kenti son bir kez taramay bahane ederek tam iki gn ilerin byle yrmesine ses karmad. Dnceleri, zgr ve sevinliydi; bell einin yeniden glenmesini adm adm izlemekteydi; niversite gnlerinden
bu yana yaad bu ilk gnll tatil gnleri, Zeknn Eitime bu ad verme alkanlndayd Kien deerini ok iyi bilen, saygdeer bir kitapl
zerinde tamaya raz olan, ancak bununla birlikle, iin iin yanp tututuu
bir istei okuma isteini doyurmak zere, tad ciltlerden bir tekini bile
kendi bana amayan bir dostun, kendisini adam bir y aratn eliinde
geiyordu; ktrm bir yaratkt bu ve kendisinin de itiraf ettii zere iyi koamyordu, bununla birlikte, kendisini bir hamal olarak grmesine yetecek
denli salam ve adaleliydi. Kien, cahillerin, o aalanas yaamamac olan
mutlulua nerdeyse inanmaya balayacakt. Aranp taranmadan, kendiliinden gelmise ve eer insan onu byk bir g harcayarak smsk tutmuyorsa,
ona kar bir lde iyi davranmakla yetiniyorsa, varlna birka gn katlanmak olasyd.
nc mutlu gn geldiinde, Fischerle bir saatliine izin istedi. Kien, alnna
vurmak zere elini kaldrd. Baka koullarda, bu hareketi yapard. Ama. dnyann ne mal olduunu bildiinden, susmaya ve bylece, ccenin eer varsa hain planlarn rten perdeyi kaldrmaya karar verdi. Gm tabaka yksn, kstah bir yalan olarak kabul etmiti. lk hayrn nce eitli deiik
biimlerde giderek daha ak ve fkeli bir anlatmla azndan kardktan son-

Elias Canetti 243

ra, birden yle dedi: Pekl, ben de sizinle geleceini! Alak ktrmn
iren planlarn aa karmas salanmalyd, deme ubesine dek gidecek,
var olduu ne srlen rehin fiiyle, var olduu ne srlen tabakay kendi
gzleriyle grecekti. Bunlarn hibiri olmadna gre, dolandrc, orada, btn herkesin karsnda, Kienin nnde diz kecek, gzyalar iinde ondan
kendisini balamasn dileyecekti. Fischerle sz konusu kukuyu fark etti ve
onurunun zedelendiini hissetti. Onu deli mi sanyordu Kien; kitaplar alacak
ha hem de ne kitap! Amerikaya gitmek istiyor diye, yol parasn salamak
iin canla bala alyor diye, kafasz bir yaratk ilemi mi grmeliydi yani?
Rehin Sand binasna giderlerken, yolda Kiene, orann nasl bir yer olduunu
anlatmt. Bu etkileyici binay, bodrumdan tavan arasna dek anlatm, odalarn bir bir saymt. Sonunda, dertli dertli gs geirmemek iin kendini zor
tutarak, Kitaplara gelince, demiti, hibir ey sylemesem daha iyi olur.
Kienin merak bsbtn kabarmt. Gizli hakikatin her bir kck atomunu,
onu nazlanarak saklayan cceden birer birer alncaya dek soru ardna soru
sordu. Ona inanyordu, nk insanolu, aalk bir yaratkt; ondan kukulanyordu, nk cce bugn onu sinirlendirmiti. Fischerle, ok nemli bir
eyler sylyormu havasna brnd. Kitaplarn nasl rehin alndn anlatt.
Bunlar domuzun biri deerlendiriyor, kpein teki fii kesiyor ve kadnn biri
pis bir kda tkarak paketliyor, zerine bir say karalyordu, ikide bir yere
den bitkin bir ihtiyar, kitaplar alp gtryordu. Adamn gzden yittiini
izlerken, yreiniz kan alar. Caml kapda biraz daha durup iyice iini dkene
dek alamak insana iyi gelir aslnda, sonra kan anana dnm gzlerinden
utanarak sokaa kar; ama domuz homurdanr; Tamam, diyerek seni kap
dar eder ve kepengi kt diye indirir. Baz yufka yrekliler o anda bile kendilerini oradan koparamazlar. Bunun zerine kpek havlamaya balar, komak
zorunda kalrsn; srr, haa. Ama bu insanca deil! l kat Kienin azndan. Cce konuurken ona yetimiti; lm yreinde tayarak yannda
yryordu, kardan karya gemekleydiler ve Kien u anda caddenin orta
yerinde, kaklp kalmt. Fischerle, ses tonuyla tavrndaki o ciddilie bir an ara
verdi ve Yaa, ite byle! dedi. Bir hafta boyunca, tanrnn her gn eski bir
satran kitab dilenmeye geldii dnemde, bir gn kulana yedii ve bir kpein eseri olan tokad ve olay i gbei ve suratnda srtan zevkiyle seyreden domuzu dnyordu.
Fischerle, daha bir szck bile sylemedi, cn almt. Kien, susuyordu.
Varacaklar yere vardklarnda, tabakaya olan ilginin tmn yitirmi bulunu-

244 Krleme

yordu. Fischerlenin tabakay alp tekrar tekrar ceketine srterek parlatmasn

izledi. Nerdeyse tanmayacaktm. Bu eyalara ne yapyorlar anlamyorum.
Anlamyorum. Bunun benim tabakam olduunu nerden bileyim. Bileyim.
Bana baksanza siz, bu adamlar dava edeceim. Hepsi de hrsz, dolandrc.
Buna gz yumacak deilim! Ben insan deil miyim? Zenginlerin her eye hakk
var da, yoksullarn yok mu yani! Konua konua yle fkeli bir konuma geldi
ki, o ana dek yalnzca kamburuna bakmakta olan kalabalk, szcklerinin farkna varr oldu. Bu kuruluta, kendilerine yle ya da byle hile yapld kansnda olanlar hibiri de rehin filerinin karm olduuna inanmad halde doann, kendilerininkinden daha kt bir konuma soktuu kamburdan
yana kyorlard. Fischerle, herkesin mrldanmasna yol amt; kulaklarna
inanamyordu, insanlar onu gerekten dinliyorlard. Konu masn srdrd,
mrldanmalar daha yksek sesli konumalar halini ald, sevinten lk atmak geliyordu iinden; tam o srada, yannda duran iman bir adam kkredi:
Git ikyet et yleyse! Fischerle tabakay abucak bir iki kez daha ceketine
srtt, sonra at ve yle gaklad: Allah Allah! Bana baksana sen! Bu tabaka
benim! Bylesine sorumsuzca yaratt ortamdan dolay onu baladlar, ona
kendi tabakasn vermezlik etmemilerdi ya, zavall bir ktrmd zaten...
Yoksa, bakas olsa bylesine ucuz kurtulamazd. Odadan karlarken Kien
sordu: Huzursuzluun nedeni neydi! Fischerle, oraya ne iin geldiklerini
Kiene anmsatmak zorunda kald. Tabakay, sonunda grnceye dek, tekrar
tekrar gsterdi ona. Bir kukunun giderilmesi yaknlardaki bulgular yannda
hi kalrd, belli belirsiz bir izlenim yaratt. Bana yolu gster! diye buyurdu.
Tam bir saattir utanmaktayd. Bu dnyann hali ne olacak? Felaketin eiinde
durduumuz, apak ortada. Bo inan, 1000. yl rakamnn ve kuyruklu yldzlarn nnde titriyor, ilk Hintlilerden bu yana kutsal saylan bilge insan ise
tm rakamlar, tarihler ve kuyruklu yldzlar cehennemin dibine deyip unu
aklyor: imizi kemiren ykm, insann iliine ilemi olan acmaszlktr,
tmmz, bu zehirle can vereceiz. Bizden sonra geleceklerin vay haline! O nlarn ii bitik; bizden bir milyon inan ehidi ile ikinci milyonu tamamlamakta
kullanacaklar ikence aletlerini devralacaklar. Hibir ynelim bu kadar ok
azize dayanamaz. Her kentte bunun gibi alt katl Engizisyon saraylar yaplacak. Kim bilir, belki de Amerikallar gkyzne deen rehin sandklar yaparlar. Yanarak lme korkusuyla yllar boyu bekleyen mahpuslar, otuzuncu katta
srnmektedir. Ne acmasz bir oyun, bulutlara deen zindanlar. Yaknacak
yerde yardm etmek mi? Gzyalar yerine eylem mi? Nasl varlabilir o noktaya? Kimden sorulacak buralar? nsan kr geer yaam yollarndan. evremiz-

Elias Canetti 245

de bulunan korkun yoksulluun ne kadar azn gryoruz aslnda! Utancndan kekeleyen, uyurgezer gibi konuan, kendi rkn szckleri nin yk altnda adeta yklan, bir rastlant sonucu karlatnz, yrei yerli yerinde
kalm bir cce, olan biteni anlatmasayd, ilenen bu gnah, bu dn olmayan, hayvans ayb, bu ykm ve kokumuluk rnei tiksin olay rten perdeyi nasl kaldrabilirdiniz? te bu cce, bir rnek olmalyd. Daha nce hi
kimseyle konumamt. O pis kokulu meyhanesinde, azn amadan oturmutu, satran oynarken bile, gznn nnde, beynine kmamacasna dalanm olan bu sefil grnm vard. Drdr etmek yerine ac ekti. Kyamet
Gn gelir elbet, dedi kendi kendine. Bekledi; tanrnn her gn pavyonun
eiine ayak basan yabanclar lt biti, inceledi; u kapnn eiinden tek
bir adam, tek bir yrek, grebilen, iitebilen ve duyan bir kulun girmesi iin
cann vermeye hazrd. Sonunda o nsan geldi. Cce onu izledi, ona hizmetini
sundu, uyurken, uyumazken, gnn her annda onun buyruklarn yerine gelirdi ve vakit saat gelince konutu. Szckleri karsnda kaldrm talar erimedi; tek bir ev bile kmedi; trafik, durmad. Ama o insann, o konutuu
insann yrei durdu: O insan Kiendi. Dinledi ve anlad. Bu kahraman cceden
rnek alacakl; bo szlere yer yok artk, onlara lm; imdi harekete gemenin zamandr!
Gzlerini yukar kaldrmadan merdivenin korkuluk demirlerine geirdii
parmaklarn gevetti ve dar basamaklarn ortasnda durdu. O anda, birinin
kendisini itelediini hisseli. Dnceleri, kendiliinden eyleme dnt. Zavall sulunun gzlerinin iine baka baka sordu:
Ne istiyorsun?
Yan a bir renci olan zavall sulu, kolunun altnda ar bir anta tamaktayd. Schillerin Toplu Yaptlarna sahipti ve bu binaya ilk kez geliyordu. Sayfalarna nice parman dedii kitap ciltleri bir hayli yprandndan ve de
kendisi, o koca kulaklarna dek borca batm olduundan, utana skla yryordu. Merdivene geldiinde, o kk kafasnda kalan son yreklilik damlas
szlp gitmiti. Okuyacakt da ne olacakt? Babas, anas ve tm teyzeleri,
hala ve amcalar, daha ok i hayatna atlmasndan yanaydlar bir adm alt
ve grne gre burann mdrlerinden biri olan seri bir adama toslad;
adam delici baklarn ona dikti ve bak gibi kesen bir sesle sordu:
Ne istiyorsun?
ey... Kitap blmn anyonun.

246 Krleme

Kitap blm benim.

Yaam boyunca onlarn aalamasnn znesi olmas nedeniyle profesrlerle
benzeri grnmllere kar saygl olan ve az sayda kitab olmas nedeniyle,
kitaplara kar da benzer duygularla donanm bulunan renci, apkasn
karmak zere elini bana gtrd. Sonra apkasz olduunu anmsad.
Kien, gzda verir bir tavrla, Yukarda ne yapacaksn? diye sordu.
eyy... Yalnzca Schiller...
Gster bakaym!
renci, antasn amaya cesaret edemedi. Schilleri ondan kimsenin almayacan biliyordu. Ama nndeki birka gnn tm umudunu Schillere balamt. Umudunu hemencecik mezara gmmek istemedi. Kien, hrsl bir hareketle antay ocuun elinden ekti. Fischerle efendisine iaretler vermeye
abalad ve durmadan t! t! seslerini kard. Merdivenlerin ortasnda
gpegndz soygun yapma gzpeklii gstermesi onu ok etkilemiti. Kitap, onun sandndan da akllyd belki. Belki de numara yapyordu, aslnda deli
deildi. Ne olursa olsun, herkesin gz nndeki bir merdivende yaplan soygun insann ban belaya sokard, rencinin arkasnda durmu, elleriyle
yabanl hareketler yapyor ve ayn anda, vaktinde kaabilmek nlemleri al yordu. Kien, antay at ve Schillere dikkatle bakt. Sekiz cilt, diyerek yaptlarn eksiksizliini onaylad. Bu basm pek deerli deil, ciltlerin durumuysa
dpedz bir felaket! renci kulaklarna dek kzard. Ne istiyorsun? Yani
ka... para? ren szck en sonunda gene de biraz duraksamadan sonra
azndan kmt. renci, genellikle babasnn dkknnda geen sessiz,
sakin ve mutlu ocukluk gnlerinde, pazarlk pay brakmak zere olas en
yksek fiyatn sylenmesi gerekliini renmiti. Yenisini Otuz iki iline aldm, dedi. Babasnn tmce yapsna ve ses tonuna yknyordu. Kien, czdann kard, otuz ilin ald, bozuk para antasndan kard iki ilinle paray tamamlad ve renciye uzatt; Bu davran bir ilaha asla yineleme, dostum! nan ki, hibir lml insan, arlnca kitap kadar etmez! i dolu antay renciye verdi ve elini hararetle skt, rencinin acelesi vard, bunca
vakit yitirmesine neden olan ilemlere svd. aknlktan az bir kar ak
kalan Fisclerle, yana ekilip ona yol verdikten sonra soluu caml kapda ald
ocuk; Kiense ardndan yle sesleniyordu: Hem, neden Schiller okuyorsun?
Yaptlar asl kaynandan okumalsn. Immanuel Kant okusana! ensin

Elias Canetti 247

kaynak! diye srtt renci iinden ve ayaklarnn elverdii hzla komaya

balad.
Fischerlenin heyecan snr tanmyordu. Neredeyse alyordu cce. Kienin
pantolon dmelerine yapt ceketinin etekleri uzanaca alaklkta deildi ve gaklad; Bana bakn, bu yaptnza ne denir? Dpedz lgnlk denir!
nsann paras ya vardr, ya yoktur. Paras varsa saa sola savurmaz; yoksa,
gene saa sola savurmaz. Bu yaptnz bir cinayettir. Boyunuzdan utann,
sizin gibi koca adama yarar m bu!
Kien, ccenin szcklerini dinlemiyordu. Yapt iten honuttu. Fischerle,
pantolonuna ylesine uzun sre asld ki, cinayeti ileyen kii, varlnn bilincine vard. Kk adamn davranndan, kendi deyiiyle, bir szsz azarlamayla kar karya olduunu anlad ve onu yattrmak iin, Uzakdou lkelerinde yaayanlarn yaamnda ok bol bulunan lgnlklar anlatt.
br dnyada iyi karlanma kaygsnda olan ii zenginler Buda manastrlarndaki timsah, domuz, kaplumbaa ve daha baka hayvanlarn korunmas
iin byk paralar vermeyi alkanlk haline getirmilerdi. Hayvanlar iin zel
havuzlar ve koruma yerleri yaplr, rahiplerse onlara bakp beslemekten baka
hibir i yapmazlard; eer, bu gelir getiren timsahlardan birine bir ey olsa,
rahiplerin vay haline. En iman domuzun bile gzel gzel, eceliyle lmesine
izin verilir ve bylesine baarl bir sonutan dolay ortaya konulan dl de
soylu iyilik sahibi alrd. Rahiplere de yle ok ey kalrd ki, hepsi de geimlerini bu yoldan salam olurlard. Japonyada, bir trbe ziyaret etseniz, ocuklarla tutuklu kularn yol boyunca sralandn, birbirine bitiik duran ku
kafeslerinin banda ocuklarn melmi olduunu grrdnz. Bu ii yapmak zere yaratlm olan kk yaratklar, kanat rpmakta ve cik cik tmektedirler. Oraya yollar den Budist haclar, zavall kulara acr. ocuklar, kk bir fidye karl kafesleri aar, kular salarlar. Hayvanlara fidye vermek,
bu lkelerde sk sk rastlanan bir durumdur. Eitilmi kularn, havada bir iki
dndkten sonra sahipleri tarafndan gene kafeslerine buyur edildii haclarn
umurunda mdr? Tek bir ku, yaam boyunca yz sefer, bin sefer salverilir.
Onlarn yaam, haclarda acma duygusu yaratmak zere seilmi bir tutsaklk demektir. Bu haclarn birka kyl ve son derece cahil olanlar dnda
hepsi, srtlarn dner dnmez kularn bana ne geldiini ok iyi bilmekledirler. Hayvanlarn gerek yazgs onlar ilgilendirmez.

248 Krleme

Kien, imdi kssadan hisse karyordu: Bunun gerekesini anlamak hi zor

deil. nk bu, yalnzca hayvanlar ilgilendiren bir konudur. Dolaysyla bunlarn bizi ilgilendirmemesi bir gerekliliktir. Onlar kendi aptallklar o konuma
sokmaktadr. Neden uup gitmiyorlar? Kanatlarnn ucu kesilmise, neden
zplayarak gitmiyorlar? Neden tekrar aldanp kafese giriyorlar? Hayvansal
aptallklar kendi kafalarndadr, bize gre hava hotur! Bununla birlikte, her
boinan gibi, bu hayvanlara fidye verme olay da daha derin bir anlam ta maktadr. Byle bir edimin, onu yapan kii zerindeki etkisi, doal olarak, o
kiinin fidye vermek zere hangi nesneyi setiine baldr. imdi, kitaplar
bu sama ve aptal hayvanlar yerine sahici, elle tutulur, zeki kitaplar ele al alm; sz konusu edim, bunlar iin yapldnda, yksek bir ahlaksal deer k azanm olacaktr. Byle davranmakla, cehennemin ta kendisine snm olan
babo gnahkr kurtaryorsun demektir. Bu Sebiller, bir ikinci kez mezbahaya srklenecek deil, merak etme. Yasalarmzn ya da daha dorusu
yasaszlmzn u haliyle, kitaplar hayvan gibi, kle ya da rgatm gibi
serbeste satmasna izin verilen bu adam dzeltmekle, kitaplarnn tmnn
daha uzun sre yaamasn salam oluyorsun. Kendisine grevleri bu bii mde anmsatlm olan bir insan, eve vardnda, o ana dek uaklarym gibi
davrand (aslnda, tinsel adan baklrsa, o onlarn ua olmaldr) kiilerin
nnde diz kebilir ve onlara daha ok zen gstereceine ant iebilir pekl.
Sz konusu adam dzelmeyecek denli ta yrekliyse bile, verilen fidye karl nda hi deilse kurbanlar Cehennemden kurtarlm olacaktr. Bir kitapln yanmas ne demektir, bilir misiniz? Dnn bir kez, altnc katta bir kitaplk alev alyor! Gznzn nne gelirin hele! On binlerce cilt milyonlarca
sayfa milyarlarca basl harf bunlarn her biri alevler iinde hepsi de yakaryor, alyor, yardm isteiyle lk alyorlar insann kulak zarlar patlar,
yrei atlar ama hayr, yeter artk! Yllardr ilk kez bunca mutluluk duyuyorum. Gelin, girdiimiz yolda yrmeye devam edelim. Elimizdeki kuru
evrensel sefaleti azaltmaya yetmeyecek geri, ama gene de yola koyulmalyz.
Bir adam ki, tek bama bu ii yapacak denli gl deilim der, hibir ey yapamaz ve sefalet ban alr gider. Size gvenim sonsuz. Az nce size tasarlarm anlatmam olduum iin gcendiniz. Sz konusu tasar, Schillerin Toplu
Yaptlar, szsz ricalarn dile getirdii anda elle tutulur bir biim ald. Size
aklamaya vaktim yoktu. imdi, srdreceimiz kampanyann iki parolasn
sylyorum: Yaknacak yerde yardm et! Gzyalar yerine eylem! Sizde ka
para var?

Elias Canetti 249

Kienin sylevini Japonlardan bana ne? Krmz balk neden yok? gibi fkeli
nlemlerle kesen ve sofu haclardan dolandrclar etesi diye sz eden, ama
bununla birlikte her bir szc can kulayla dinleyen Fischerle, konumann
kuru ve kampanya planyla son bulmas zerine sakinleti. Amerikaya
gidi yol parasnn yitmesine kar kendisini nasl sigorta edebileceini dikkatle hesaplamaktayd u anda; para onundu, bir ara kendi elleriyle bile tutmutu, yalnzca geici bir sre iin ve bir nlem olmak zere geri vermiti. Kienin,
Sizde ka para var? sorusu azndan kt an, Fischerle pat diye bulutlardan indi. Dilerini birbirine kenetledi ve sustu yanl anlalmasn, i gerei
byle davranyordu, yoksa ona dnyann ka bucak olduunu gsterirdi. Btn bu tiyatro sahnelerinin ne anlama geldii imdi aka belli oluyordu. Bu
ulu beyefendi, Fischerlenin erefiyle salad dl verdiine piman olduunu bildirmekteydi. Paray gece yars alamayacak denli korkakt bayrak
direi. Ona bakarsanz, arasayd da bulacak deildi. Adam uyurken Fischerle
paray smsk sarm, bacaklarnn arasna gizlemiti. Aslnda bir kitap bile
olmayan, alt st bir dolandrc olup da, salt kambursuz olma ansna sahip
bulunmas nedeniyle kular kadar zgr dolaan bu kibar bay n amac neydi
acaba? Ne yapmak niyetindeydi? Cennetin Yldzlarndan kt zaman, parasna kavutu diye sevinmiti Tanr bilir nerden almt o paray. Fischerlenin bakalarn zerine salmasndan korkmu, ona hemencecik dl vermi ti. Ama salt bu yzden onu geri almak iin, byk adam havalarnda, Benim
hizmetime gireceksin, demiti. Oysa ne yapt dolandrc! Vidalar gevek
numaras yapt. Adamn hakkn yememek gerek, iyi becerdi. Fischerle tongaya bast. Bir saattir aptal havalarnda dolayor burada. Derken biri elinde
kitaplarla kageliyor. Zevklen drt ke pozlarnda ona otuz iki ilin veriyor
ve Fischerleden bunun otuz katn istiyor. Cebi onca sermayeyle imi bir
yaratk, zavall bir cepinin bir lokma dlne gz koymu. Bu kibar baylar da
amma kk ha! Fischerle ne diyeceini bilemiyor. Bunu ondan beklemezdi.
Bunun gibi bir tkten beklemezdi yani. Yani adam gerekten tk olmak
zorunda demek istemiyor Fischerle, iyi gzel, akll adam ama bu acmasz
olmasn gerektirmez ki. Fischerle onun aznn payn verecek, yk anlatmaya gelince birinci! Yaratkla kafa var dorusu. Zavall bir cepiyle u st snf
dolandrclarndan biri arasndaki ayrm bir bakta grr insan. Otellerde
annda kanyorlar adama. Eh Fischerle de nerdeyse inanacakt ya!

250 Krleme

Birden nefretle dolup taan sonra da hayranlkla kendinden geen Kien, gvenli bir tavrla ccenin kolunu tuttu ve Arlk bana kzgn deilsiniz, ya?
dedi. Ka para var sizde? Birbirimize destek olmalyz!
Alak! dedi iinden Fischerle, Bir dolaplar eviriyorsun aklnca ama biz de
burada armut toplamyoruz! Ve sesli olarak, Otuz ilin kadar, dedi. Gerisini
zulaya atmt.
ok az bir para bu. Ama hi yoktan iyidir. Kien, ufakla daha birka gn
nce byk bir para verdiini unutmutu. Fischerlenin otuz ilinini az veren
candan rnei kabul etti, bylesine byk bir zveriden dolay ok duygulanm bir halde ona teekkr elli ve kendisine gelecekle bir dl vereceini sylemekten baka yapacak eyi olmadn belirtti.
O andan balayarak, ikisi de, birbiriyle lm-yaam savamna girdi, ancak bu
ikiden biri, savam diye bir eyi aklndan geirmemekteydi. teki, tiyatro
oyunculuunda kendisini daha az yetenekli bulduundan, ynetmenlii ele
ald; bylece eksikliini rtbas edeceini umuyordu.
Kien, her sabah, binann giri salonundaki yerini alyordu. Daha Rehin Sand
almadan geliyor, gelip geen herkesi tm dikkatiyle izleyerek binann nnde volta alyordu. Geenlerden biri durdu mu, hemen yanna gidiyor, Ne istiyorsunuz? diye soruyordu. En kaba, en kstah yant bile onu yldrmyordu.
Salad baarlar, kendisini hakl grmesine yeliyordu. Bu caddeden saat
dokuzdan nce geenler, gelecek ak artrmann nerede ve ne zaman yapl acan, hangi mallarn satlacan belirten ilan tahtalarna salt meraklarndan
tr yle bir bakyorlard. dlek kimseler, onu, Theresianumun hazinelerini koruyan bir zel hafiye sanyor, balarn belaya sokmamak iin acele admlarla gzden yitiyorlard. Hi oral olmayanlar, bir iki cadde uzaklamadka
sorusunun anlamn kavrayamyorlard bunlarn akl baka yerdeydi. Gzpek olanlar burnu havada bir fkeyle, alageldiklerinin tersine, iln tahtalar nnde uzun sre hareketsiz dururlard. Kien, onlara dokunmaz, ama yz
izgilerini belleine iyice geirirdi. Bunlar, bir saat kadar sonra, kollarnn
altna kurbanlarn alp getirmeden nce, yeri grp tanmaya gelmi, vicdanlar gnah ykl kimseler olarak kabul ederdi. Geri gelmeyileriniyse, keskin
baklarnn acmaszlna verirdi. Saat dokuzu vurur vurmaz ek binann kk giri salonunda hazr bulunuyordu. Caml kapy iten herkes, pencerenin
yannda mum gibi dimdik duran bu soluk benizli adamla yz yze geliyordu
ve merdivenlere varmak iin, mutlaka nnden gemeleri gerekliydi. Kie,

Elias Canetti 251

biriyle konumaya baladnda yz izgileri bir milim oynamazd. Yalnzca,

iki keskin ba andran dudaklar kmldyordu. lk grevi mutsuz kitaplarn
fidyesini vermek, ikincisiyse, hayvans insanolunu yenilemekti. Kitaplar konusunda bilgiliydi, ama insanlar konusunda itiraf etmek gerekir ki, ok az
ey biliyordu. Bundan byle insanlar konusunda da bilgili olmaya karar verdi.
Bir kolaylk olmak zere, caml kapnn dndaki grnmlerine gre, insanlar kmeye ayrd. Tadklar kitap antalar ya da paketleri bunlardan
birinci kmedekilere gre birer angarya, kincisine gre kelepir, ncsne
greyse bir nimetti. Birinci kmeden olanlar, kitaplarn sradan bir ar paketi tar gibi, isteksiz, sevgisiz tayor, yklerini iki kollaryla smsk tutuyorlard. Kapy kitaplarla ilerek ayorlard. Oraya kadar gitmelerine meydan
verilse, kitaplar merdiven korkuluunda ite ite karrlard yukar. Yklerinden bir an nce kurtulmak istediklerinden onu gizlemeyi akllarndan geirmiyor, gslerinde, ya da karnlar zerinde tutuyorlard. Kienin nerisini
hemen kabul ediyor, ne para verirse hayr demiyor, pazarlk etmiyor, binadan
girdikleri gibi kyorlard, ancak karken biraz daha aa bir ykn altnda
gibi grnyorlard, nk imdi para ve aldklar bu parann yasall konusunda yle ya da byle bir kuku tamaktaydlar. Kien bu kmeden hi holanmyordu, bunlar, renme konusunda ok ardlar; hemen gerekleecek
bir yenilenmeyi salamak iin, her biri zerinde birka saat almas gerekirdi.
kinci kmeye dpedz nefret duyuyordu. Bu kmeden olanlar, kitaplarn
arkalarnda gizliyorlard. Tmyle saklamasalar bile, kollaryla kalalar arasndan yalnzca kitaplarn ucunu gsteriyorlar, bylece olas bir alcnn itahm bilmeyi amalyorlard. En parlak nerileri bile kukuyla karlyorlard.
Paket ya da antalarn amaya yanamyorlard. Son ana dek ekie ekie
pazarlk ediyorlar, sonunda da, kandrlm gibi davranyorlard. lerinde,
paray cebe indirdii halde, Cehenneme kmaya davrananlar bile vard. Kien,
bu davran karsnda bamteline basldn gryor, buna kendi bile ayordu. Hemen yollarn kesiyor, onlara layk olduklar szckleri sylyordu:
hemen paray geri vermeleri gerekirdi. Bu sz duyunca hemen dnp komaya balyorlard. Ellerindeki kuru para, bir atnn altndaki binliklerden daha deerliydi. Kien, orada, yukarda ok byk miktarlarn dendiine
inanyordu. Ne kadar ok para datlrsa cebinde o denli az para kalyor, o
yksekteki iblislerin haksz rekabet yaptklar dncesi bsbtn dayanlmaz
hale geliyordu.

252 Krleme

nc kmedekilerden bir kiiyle bile karlamamt henz. Ama var olduunu biliyordu. Bu kmenin, zelliklerini kateizminki kadar iyi bildii temsilcisini sabrl bir zlemle bekliyordu. nnde sonunda bir kez olsun, kitap tamay bir nimet sayan, kendisini cehenneme gtren yolun aclarla rld
ve beraberinde tad dostlarnn ona srekli olarak g vermemesi halinde
gerekten de orackta ylp kalverecek biri gelecekti mutlaka. Uykuda yrr
gibi yrrd bu adam. Caml kapnn ardnda adamn izgileri belirir, duraksamaktadr, dostlarndan birine bile azck olsun ac vermeden nasl itip a acaktr kapy, onu dnmekledir. Sevgi, bulgunun yazandr. Kieni, kendi vicdannn etten kemikten yaplm halini grnce yz alev alev yanar. Korkun
bir irade gcyle kendini toparlar ve ileri doru bir adm atar. Ba gsndedir. Kienin nnde daha o azn ap bir sz sylemeden iinden gelen
bir sesin buyruuna uyarcasna durur. Vicdannn kendisine ne syleyeceini
anlamtr. rkn Para szc azdan der. Adam geriler, celladn baltas ona doru sallanmaktadr, alarcasna barr: Hayu! Hayu! Onu istemiyorum! Para almayacaktr. Almaktansa kendini asmay yeler. Oradan kap
gidecektir, ama gszl buna engel olur, kald ki, dostlarn tehlikeye atmamak iin, iddetli hareketlerden saknmaldr. Bilinci onu kollarna alr ve
kendisiyle tatl tatl konuur. Cennette, der vicdan, doksan dokuz dorudan
ok, eriyken dorulmu bir kiinin geliine bayram edilir. Bu adam geldii nde iine bir saat ara verecektir; hibir ey istemeyen bu bir kii, daha ok isteyen binlerce kiiye stndr. Onu beklerken, binlere varn younu verecektir
belki. Birinci kmeden biri, evine gittiinde onu dnr. kinci kmeden
olanlar iin hibir umut beslememektedir. Ne var ki, kurbanlarn hepsini de
kurtarabilir. Kendi zel doyumu iin deil, yalnzca bu nedenle, yerini almaktadr burada.
Kienin tepesinde, sa tarafta, ii olmayanlarn merdivenlerde, koridorlarda ve
radyatrlerin nnde dolamalarn yasaklayan bir levha aslyd. Fischerle,
daha ilk gnden, lmcl dmann bu konuda uyarmt. Herkes de evinizde
kmrnz yok sanacak, dedi. Ancak evinde kmr olmayanlar burada
dikilir. O da yasak ite. Kap dar ediliyorlar. Kalorifer, kedilere alyor.
Mteriler merdivenleri karken naslsa serinleyeceklerdir. Gerekten yen kii, bir an nce kp gitmelidir. Burada fazla terler belki. meyenlerse
kalabilir. Size gelince, gren, dnz sanr!
Radyatrler giri kalnda, on be basamak yukarda, diye yantlad onu Kien.

Elias Canetti 253

Az da olsa ok da olsa, kimse babasnn hayrna stmaz adam. Size bir ey

syleyeyim mi, burada, sizin durduunuz yerde vaktiyle ben de dururdum,
gene de sepetlediler beni.
Bu szler yalan deildi.
Kien, rakiplerinin, onu oradan kovmaya baktklar dncesini kabul etti ve
kk ahbabn, gzn drt amas konusundaki uyansn kranla karlad.
Kitapln, kendisine teslim ettii yarsna kar duyduu tutku, azalmt. imdi daha byk tehlikeler ba gstermiti. Mademki imdi ayn an ve ayn ykmllkle birbirlerine balanmlard, herhangi bir ihanet dncesini barndrmak anlamszd. Ertesi gn yerlerini aldklarnda, Fischerle dedi ki: Bakn ne diyeceim, siz nden girin! Birbirimizi tanmyoruz. Ben darlarda bir
yerde duracam. Siz beni sakn rahatsz etmeyin. Nerde olduumu size bildirmeyeceim. Birlikte olduumuzu anlarlarsa, yaptmz i boa gider. Tehlike annda, nnzden geip size gz krpacam. nce siz kaarsnz arkadan
da ben. kimiz bir arada komayz. Sar kilisenin ardnda buluuruz. Ben gelene dek orada beklersiniz. Tamam m? Sorusu olumsuz yantlansayd, gerekten ok arrd cce. Kien, onun iine geldiinden, yakasn brakmayacakt.
Koca bir yn servet elinin altnda dururken bir dl uruna, kck bir
bahi uruna kamay kim dnebilirdi? O dolandrc, pis kitap, o kurnaz
kpek, plannn itenlikli yann grm, kabul etmiti.

Drtler ve Gelecekleri
KEN, binann kapsndan girer girmez, Fischerle yava admlarla ke bana
dek yrd, yan sokaa sapt ve yangndan kaarcasna komaya balad. Ta
Cennetin Yldzlarna gelinceye dek terleyen, ksren ve titreyen bedenini, bir
an olsun dinlendirmedi sonra ieri girdi. Gnn bu saatinde, Cennetin ou
sakinleri genellikle uykuda olurdu. Bunu hesaba katmt zaten; u anda tehl ikeli ya da iddet yanls insanlar iine yaramazd. erde unlar vard; Srk gibi
bir adam olan garson; ektii uykusuzluk hastalndan hi deilse bir alanda
yararlanarak yirmi drt saatte yirmi drt saat dolaan bir gezgin satc; gnlk
iine balamadan nce burada itii ucuz sabah kahvesinin bana oturmu,
gzlerinden yararlanmakta olan bir kr; biraz Fischerleye benzediinden
ve herkesin de bildii zere gizli ve umutsuz bir akla onu sevdiinden
Fischerin diye anlan ihtiyar gazete satcs kadn ve geceki iinin yorgunluunu ve lamlardaki pis havann etkilerini, Cennetin Yldzlarnn ayn lde
pis havasnda gidermeyi alkanlk haline gelirmi bir lamc. Bu adam, mteriler arasnda en saygdeer olanyd, nk haftalk cretinin eyreini,
mutlu bir evlilikle ocuunu borlu olduu karsna vermekteydi. Geri kalan
bir eyrek, gnn bir saatinde ya da geceleri, bir yolunu bulup Cennetin sahibesinin kasasna girerdi.
Fischerin, daha kapdan girer girmez sevdiine bir gazele uzatt ve Al canm!
dedi. Gnlerdir nerelerdeydin? Polis cann sktnda bir iki gnlne ortadan sk sk yiterdi Fischerle. Amerikaya gitti, derler ve sonra onun gibi
kuyruksuz bir horozun dev bir gkdelenler lkesinde nasl dolaabilecei
akasna her seferinde kahkahalarla gler ve dnp gelinceye dek varln
unuturlard. Kars, Emeklinin sevgisi, onun adna herhangi bir merak yeertecek denli derin deildi. Kadn onu yalnz yanndayken sever ve karakollara,
kilitlere alk olduunu bilirdi. Amerikan akas ortaya atldnda, parann
tmn kendi cebine indirmenin ne gzel olabileceini dnrd. Epeydir,
kk odasna asmak zere Kutsal Bakirenin bir resmini almak istemekleydi.
Bir emeklinin odasnda. Kutsal Bakirenin bir resmi olmalyd mutlaka. Sakland yerden tmyle susuz olmasna karn sk sk bu yere saklanrd,
nk polis, onu gnlerce sorguya ekmeyi ve satran kutusunu elinden alm ay alkanlk haline getirmiti kar kmaz doru pavyona giderdi, bir iki
dakikaya kalmaz, anasnn kuzusu yani karsnn kocas oluverirdi. Ama

Elias Canetti 255

onu her gn arayp soran, nerede olabilecei konusunda eitli varsaymlar

ortaya atan tek kii Fischerindi. Gazeteleri de parasz okurdu Fischerle. Kadn
datma balamadan nce alelacele Cennetin Yldzlarna dalar, baskdan yeni
km gcr gcr gazeteyi ona verir, kolunun altnda ar yk olduu halde
cce okumasn bitirinceye dek sabrla beklerdi. Gazeteyi amaya, buruturmaya ve yamuk katlamaya hakk vard; tekilerin yalnzca ccenin omzundan
bakmalarna izin verirdi. Cce ters tarafndan kalkmsa, kadn inadna uzun
sre bekletirdi, bu durumda Fischerin byk kayplara urard. Sadan soldan
bu akl almaz aptallna takldklarnda, omuz silker, kamburunu byklk
ve anlamllkta Fischerleninkiyle yarrd bu kambur sallar ve yle derdi:
O, dnyada tek varlm! Belki de Fischerleyi bu yaknan tmceden tr
seviyordu. n n sesiyle haykrrd bu szleri ve duyan, satt iki gazetenin
adm sylediini sanrd: Dnya ve Tek Varlk.
Bugn, Fischerle kadnn gazetesine bakmad. Tamam, anlyordu, gazete yeni
olmaktan kmt bu saatte, ama kt bir niyeti yoktu kadnn, belki gnlerdir
hibir ey okumamtr, diye dnmt; kim bilir nereden geliyordu? Fischerle onu omuzlarndan tuttu kadn da onun kadar kkt sarst ve
gaklad: Hepiniz buraya gelin, size haberlerim var! Hepsi bil Yahudinin
kendisine buyruk vermesini kaldramayan veremli garson ok ilgisizmi havalarnda barn yannda dikili duruyordu yalnzca yani, bu durumda kii,
ccenin evresine t; yle heveslenmilerdi ki, heyecandan nerdeyse
Fischerleyi ezeceklerdi. Bana alrsanz, gnde yirmi ilin iler! En az
gn. Sekiz kilo tuvalet sabunu diye hesaplad uykusuz gezgin satc hemen.
Kr, kukuyla Fischerlenin gznn iine bakt. Lamc, Yr ya kulum!
diyerek sevincini belirtti. Fischerin, yalnzca bana alrsanz, szcklerini
anlam, gerisini duymamt.
Yeni bir i kurdum. Her eyi efe yani bana vereceinizi belirten szlemeyi imzalayn, sizi ie alaym, in ne ii olduunu renmeyi yelerlerdi
aslnda. Ama Fischerle i gizlerini ele vermemek iin gerekeni yapyordu. Sz
konusu ey bir iti, bunu itiraf ediyordu, bundan baka hibir aklama yapmayacakt: bunu ok kesin bir dille belirtti. Her alana, birinci gn be ilin
avans verilecekti. Bunda da anlatlar. Aada imzas bulunan, alnan her
kuruu Siegfried Fischer Firmasna nakit olarak hemen deyeceini taahht
eder. Aada imzas bulunan enesini sk tutmay ve herhangi bir talihsizlik
halinde baa geleceklere katlanmay kabul eder. Bir saniye iinde Fischerle
bu tmceleri, gezgin satcnn kendisine uzatt bir not deflerinin drt ayr

256 Krleme

yaprana yazd. Orada bulunanlarn arasnda tek gerek iadamnn kendisi

olduunu dnen satc, bu ie ortak olmay ve daha byk komisyonlar almay umuyordu, bu yzden efin sa yannda yer almak istemiti. Bir aile babas ve hepsinin de en aptal olan lamc herkesten nce imzalad; adam, i mzasn byk attndan, kendisininkinin en byk imza olduunu sanan Fischerle bozuldu. Boyundan byk imza alyorsun! diye azarlad onu, bunun
zerine gezgin satc, kdn en uzak kesine, minicik bir ad yazmakla yetindi. Bunu okuyamyorum! dedi Fischerle ve kendini daha imdiden firmann
resmi temsilcisi olarak gren adam, daha az alakgnll harflerle yazmaya
zorlad. Kr, parasn cebine koymadan parman oynatmayacakt. Gelen geen apkasna dmeleri atarken sabrla bakmak zorunda kalyordu, ama sivil
yaamda gzyle grmediine asla inanmazd. Fischerle sinirlendi, Bu da
nesi diye kar kt kre. Kimi kandrdm bugne dek? Koltuk altndan
birka sarmalanm kt para yuma kard, adamlarn ellerine birer be
ilinlik att ve hemencecik avans filerini imzalatt. te imdi konutun,
dedi kr. Sz vermek baka, i grmek baka ey. Senin gibi bir adam iin
gerekirse dilenirim bile! Gezgin satc, byle bir ef iin kendini atee bile
atard, lamcysa amura bile dalard. Yalnzca Fischerin dlekti. Benden
imza almasna gerek yok, dedi. Ben ondan para esirgemem. Dnyada ondan
baka hibir eyim yok. Fischerle kadnn kendisinin sznden kmayacan
o denli doallkla kabullenmiti ki, karlatklar andan beri ona arkas dnk
duruyordu. Kamburu, kadna cesaret veriyordu; arkadan grnm, yreini
sevgiyle dolduruyordu, evet, ama saygyla deil. Emekli pavyonda olmad ndan, kendisini deta yeni efin kars olarak gryordu. Bu kstahl duyar
duymaz arkasn dnd, kalemi zorla kadnn eline verdi ve yle buyurdu:
Yaz, burada senin szn gemez! Kadn, siyah gzlerindeki baka boyun
edi kendi gzleri griydi henz almad be ilinlik avans kdn bile
imzalad. Hah yle! dedi Fischerle ve drt kt parasn katlad, gs
geirdi. Bu i yaamndan benim elime ne geecek? Ba arsndan baka
hibir ey! nan olsun, eskisi gibi sradan bir insan olmay yelerdim. Siz hal inize kredin, ok anslsnz! stn insanlar, balar arsa da armasa da,
buyruklar altnda alanlara bu szleri sylerlerdi; onun ufak tefek arlar
yok deildi. Haydi yryn! dedi bundan sonra, ve minicik bir velinimet
olan garsona ok aalardan el sallad, yeni alanlarnn eliinde pavyondan ayrld.
Sokakta, hepsine grevlerini aklad, iilerinden her birini srayla yanna
aryor, geri kalan nn, sanki onlarla hibir ilikileri yokmu gibilerden

Elias Canetti 257

biraz uzaktan kendilerini izlemelerini buyuruyordu. Bu insanlarn her birine,

tadklar zek lsne gre ayr ayr ilem yapmas gerekli gibi geliyordu
ona. Acelesi olduundan ve ilerinde en gvenilir kii olarak lamcy grdnden, gezgin satcnn fkeli baklar altnda ilk srda olarak onu seti.
yi bir babasn, dedi, bu yzden hemen seni dndm. Net kazancnn yzde yetmi beini karsna veren adam, arlnca altna bedeldir. imdi, beni
iyi dinle ve ayan sk bas. O tatl yavrulara yazk olur yoksa. Ona bir paket
verecekti, paketin ad, Sanatt. Neymi: Sanat! Morua o kadar ok para
veriyorum diye sanatn ne olduunu bilmiyorum mu sanyorsun yani! Cennetin Yldzlar altnda, lamcy, aile sorunlarndan dolay kk grmek, olaand, nk ona gpta ediyorlard. Eek derisiyle kapl gururunu saysz sopayla drterek, yaratn sahip olduu zeknn azlnn derecesini lt Fis cherle. Ne yapmas gerektiini, tm ayrntlaryla tam kez batan sona anlatt. Lamc, Theresianumun eiini mrnde andrmamt. Gerekli ziyaretler, kars tarafndan yaplrd. Fischerlenin orta caml kaplarn hemen ardnda, pencerenin yamada duracakt. Uzun boylu, zayf bir adamd bu. Yavaa
yanndan geeceksin ve tek bir szck ama tek bir szck sylemeyecek, onun
setlinle konumasn bekleyeceksin. Sonra yksek sesle: Sanat, efendim! 200
ilinden kuru aa olmaz! Birinci snf sanat! diye baracaksn. Bundan
sonra, Fischerle lamcnn bir kitap dkkn nnde durmasn buyurdu.
erde gerekli mal ald. Tanesi iki ilinden on roman, etkileyici bir paket yaptrd. Daha nce anlattklarn kez yineledi; belki de bu kaz kafa bile her eyi
iyice anlamt. Eer, Fischerlenin orta paketi almaya, kdn yrtmaya
kalkarsa, kitaplar smsk tutmal ve Hayr! Hayr! diye barmalyd. Bundan
sonra paray da paketi de ne var ne yok her eyi de alp kilisenin arkasndaki
buluma yerine gelmeliydi. Orada kendisine deme yaplacakt. Kendi ii
arkadalar da dahil hi kimseye bir ey sylememesi kouluyla, ertesi gn
saat tam dokuzda, kilidin ardnda hazr bulunabilirdi. Kendisi, yani Fischerle,
itenlikli lamclar her zaman severdi, herkes onun gibi anadan doma i
bilir olamazd. Saygdeer bir aile babas, bu szlerle serbest brakld.
Lama, kitapnn kapsnda beklerken, eflerinin buyruuna boyun een
teki kii, yeni buyruklar renme abas iinde eskilerini unutan i arkadalarnn dosta arlarna bana msn demeden yanndan geip gittiler.
Fischerle bunun byle olacam biliyordu, tasarlarn ona gre yapmt, lamcy, tekiler fark etmeden, zengin bir ailenin pek deerli bebesi gibi kucanda tuttuu paketle birlikte bir yan sokaa daldrd. Fischerle slk ald, geri

258 Krleme

kalan kiiyi yanna ard, ikinci olarak Fscherini seti. Gezgin satc, kendisinin daha yksek grevler iin ayrldn anlamt. Greceksin, dedi
kre, en son beni aracak!
Cce, Fischerinin iini abuk bitirdi. Bu dnyada benden baka hibir eyin
yok; kadna sevgisini ve gzel tmcesini anmsatt. Bu szleri herkes syleyebilir, bana kant gerek. Benden yarm kuruu saknsan, aramzdaki her ey
biler, inan. Gazetelerinden bir tekine bile elimi srmem bir daha, sen de kendine benzer bir baka adam arasn. Aklamann gerisi kolayd. Fischerin,
adamn aznn iine bakyordu; ccenin konutuunu grmek iin kendisini
olduundan daha kk hale sokuyordu; pmek derseniz pemezdi, adamn
burnu buna engeldi nk; ccenin azn grebilecek denli ksa boylu tek
yaratk oydu. Theresianum onun ikinci adresiydi. imdi nden gidecek, efini
kilisenin ardnda bekleyecekti. Kendisine bir paket verilecek, o da bunun karlnda 250 ilin isteyecek, sonra para ve paketle birlikle gene buluma yerine gidecekti. Haydi defol! diye bard sonunda. Ona gre iren bir yaratkt,
nk onu sevmekten bir an bile vazgemiyordu.
nnze gelen ilk ke banda durdu, krle satcnn yanna gelmelerini bekledi. Satc, tekine yol verdi ve efe ksaca ve de anlaml bir ba sallad. Ne
iren! dedi Fischerle ve partal i giysilerine karn yoldan geen her kadn
szen ve gvensiz, stten baklarla onlar lp bien kre saygl baklarla
bakt. Kr, bynn bu yeni biiminin, kadnlar zerinde nasl bir etki yarattn renmeyi ok isterdi. Gen kzlardan nefret ediyordu, nk onlar, adamn mesleini beenmiyorlard. Senin gibi bir adam, diye srdrd konumasn Fischerle, btn bu aldatmacaya gz yumsun, olacak i deil! Kr,
kulaklarn dikti. Biri kalkp apkana dme atyor. Kendi aznla syledin
bana bunu. Onun dme olduunu gryorsun ve teekkr ederim diyorsun.
Teekkr ederim demezsen oyunun ortaya kacak ve mterilerin bu ite bir
i olduunu anlayacaklar. Bu yzden aldatlmaya raz oluyorsun. Senin gibi bir
adama yakr m! Git kendini ipe ek daha iyi. Dolandrclk pis bir numaradr. Yalan m? Kr dilencinin gzleri dolu dolu oldu, aslnda, ocuk deil, s avata, yl cephede savam bir yetikindi. Kendisine her gn oynanan ve
annda grd bu oyun, en byk znt kaynayd. Yaamm kazanmak
iin bunca ok alyor diye herkes onunla dalga geiyordu. Yaamna son
vermeyi sk sk ve ciddi olarak dnyordu. Kadnlar konusunda arada bir
ans yaver gitmese, bu ii oktan yapm olacakt. Cennetin Yldzlarnn altnda, kendisiyle sohbete dalan herkese dme numarasn anlatm ve szle-

Elias Canetti 259

rini nce o domuzlardan birini sonra da kendini ldrecei gzdayla tamamlamt. Bu byle yllardr srdnden, artk onu kimse ciddiye almyordu,
onun kukularysa korkun lde byyordu. Evet! diye haykrd ve koluyla
Fischerlenin kamburu evresinde bir hareket yapt. ocuk babas elindekinin para m dme mi olduunu bilir! Ama bana bilmek yasak! Yasak! Ben
kr deilim! Fischerle, Ben de onu diyorum ya! diyerek krn szlerini
tamamlad. Sonuta bu yaplan dolandrclk deil mi! Neden insanlar birbirini yiyor? yle deseler rnein, Bugn hi param yok baym, yarn iki peni
veririm. Ama nerde, canna okumaya bakyorlar, sen de bir dmeyi yutmak
zorunda kalyorsun. Baka bir i tutmalsn aziz baym! Ne zamandan beri
sana ne iyilik yapabileceimi dnmekleyim. Bak, bu gn iinde iyi i y aparsan, seni daha uzun sre altrrm. tekilere tek bir sz syleme, son
derece gizli. Onlar sepetleyeceim; sz aramzda, acdm iin bir iki gnlne altracam onlar. Sen bakasn, aldatlmaya dayanamazsn, sen, birinci snl adamsn. Ben, birinci snl bir adamm, doru mu, doru, birbirimize
tencereyle kapa gibi uyarz biz. Seni ne kadar saydm gstermek iin bugnk parann tamamn, imdi pein veriyorum. tekilere kuru koklatmam.
Kre, gerekten de gndeliinin geri kalan ksm olan on be ilin verilmi
bulunuyordu. Kr, balangta kulaklarna inanamamt, imdi ayn deneyi
gzleri yayordu. ntihara lm! diye haykrd. Sevinten, on kadn feda
edebilirdi kadnlar da hesaba katyordu. Fischerlenin kendisine bundan
sonra yapt aklamay, hevesle, dolaysyla kolayca kabul etti. Ortan uzun
boylu olmas fikrine gld, bu ok houna gitti nk. Isrr m? diye sordu.
Kendisini sabahlan i yerine gtren ve akamlar eve getiren ince uzun kpeini dnyordu. Hele bir denesin! dedi Fischerle gzda verir bir ses tonuyla. Bir an iin, krn seferlerine bitii 300 ilinin az olabileceini, ona
daha byk miktarlar teslim edebileceini geirdi aklndan; adam gerekten
ok hevesli grnyordu. Fischerle kendi kendisiyle pazarlk etti; bir seferinde
be yzlk kazanmak ne gzel olurdu! Ama te yanda bu kadar paray yiti rmeyi gze alamazd, byle bir zarar onun sonu olabilirdi, bu nedenle isteklerini drt yzde frenlemeye abalad. Kr, meydana gidip, kilisenin nnde beklesindi onu.
Kr, gzden yiter yitmez gezgin satc vaktinin geldiini sand. Birka kk ve
acele admla kambura yetiti ve yannda uygun adm yrmeye balad. Ptrak gibi yapyorlar, deil mi? dedi. Ban edi, ancak, Fischerleninkine dek
indirmeyi beceremedi; cce, ef olduktan beri boyu iki kat uzam gibi, konu-

260 Krleme

urken ban kaldryor, yukar bakyordu. Fischerle susuyordu. Bu adamla

ili dl olmak niyetinde deildi. teki kiiyi, Cennetin Yldzlar altnda
Tanr tarafndan gnderilmi gibi bulmutu; buna kar ayan denk almaya
kararlyd. Bugn altrrm, tamam, dedi iinden. Gezgin satc, Ptrak gibi
yapyorlar, deil mi? diye yineledi Fischerlenin sabr tamt. Bana baksana sen, eneni kapasan iyi edersin! dedi. Sen bir iisin! Burada benim szm dinlenir. Kendi szn dinletmek istiyorsan git kendine baka bir i bul!
Satc toparland ve kendini koyvererek deta iki bklm oldu. Az nce birtakm hesaplarla ovuturduu elleri imdi gbeinin zerinde st ste konmutu. Ba, kollar ve srt iddetle seiriyordu. Kambura lmecesine boyun emeye hazr olduunu baka nasl gsterebilirdi? Sinirsel tepkilerinin karmakl iinde, ayaklarn yeterince saygn bir biimde gzden yitirmek iin bir
amuda kalkmad kald. Uykusuzluk hastalndan kurtulmas tehlikeye girmi bulunuyordu. Servet szc, sanatoryumlarla ve pahal saaltmlarla
ayn anlama geliyordu. Onun cennetinde, kesin sonu veren uyuma iksirleri
olacakt. Orada, bir kez bile uyanmadan koca bir on be gn uyuyabilirdi insan.
Uykuda yemek yiyecektin. ki hafta sonra uyanacaktn daha ksa srede
kalkmak yasakt eh, boyun emek zorundaydn, baka ne yapabilirdin ki?
Doktorlar polis kadar skyd. Sonra yarm gn kt oynamakla geirebilirdin.
Bu i iin, yalnzca birinci snf ilerle uraan i sahiplerinin girebilecei zel
bir salon vard cennette. Birka saat iinde mthi zengin oluyordun, ylesine
ansl kesiliyordun orda. Sonra bir on be gn daha uyuyabilirdin. Zaman...
nsann isteyebilecei denli ok zaman... Ne sallanp duruyorsun? Sende hi
utanma yok mu! diye nlad Fischerle. Ya derhal sallanmay brak ya da ek
git, senden bana hayr yok anlalan! Gezgin satc uykudan uyand ve elinden
geldiince abuk, titreyen kaslarn yattrd. Gene tepeden trnaa obur kesilmiti.
Fischerle, bu kuruntulu adam sepetlemek iin kck bir neden bile olmadn anlad, fkeden kudurmu bir halde buyruklarn sralamaya balad.
Dikkat et bakalm, yoksa eyine tekmeyi yersin! Sana bir paket vereceim.
Paket, anlald m? Senin gibi bir sokak satcs bir paketin ne olduunu bilir.
Onu alp Theresianuma gtreceksin. Bu konuda sana baka bir ey syl ememe gerek yok. Zaten kafaszlndan gnnn ounu orada geiriyorsun.
Kitap blmne giden caml kapy itip aarsn, yle sallanp durma dedik!
Byle oynayp durursan caml kapy krarsn, bu da senin bilecein i elbet.
Pencerede, ince, uzun, efendice bir beyefendi greceksin. Bu benim i arkadamdr. Yanna git, ama azn ap bir ey syleme. O sana bir ey demeden

Elias Canetti 261

konuursan, arkasn dner, sen de orada kalakalrsn. Onun huyu byledir.

Yetkili bir kiidir, anlald m. Bu yzden eneni tut! Yaptn zararlara kar
hakknda dava falan atrmak istemem. Ama bir yanl yaparsan, gznn
yana bakmam, bunu iyi belle; alnmn teriyle sahip olduum bu iimi bozmana gz yumamam! Sinirlinin tekiysen, hemen dehlen! O lamcy sana yel erim. Nerde kalmtk? Syle bakaym, nerde kaldk? Fischerle, Kienle birka
gnlk ilikisi sonucu edindii yksek snf konuma biimini yitirdiinin
farkna vard birden. Bu yapmackl iiyle anlamak iin ancak ve ancak byle
konumak gerekliini dnd. Sakinlemek iin susmutu; ve bu frsat, nefret ettii rakibi gafil avlayarak deerlendirmek istedi. Ne var ki satc hemen
atld: Senin efendice bir i arkadan var ve ben bir ey sylemeyeceim.
Hah, yola geliyorsun, yola geliyorsun. diye gaklad Fischerle, Paketin nerde
peki? Elimde tutacam. Bu dzenbaz yaratn alakgnlll Fischerleyi ldrtyordu. Hh! diye gs geirdi, Sana meram anlatana dek bir
kambur daha byr srtmda. Satc Fischerlenin szlerini hi stne alnmad, srtarak svgy hrgce maletti. Onca uzun boylu olmasna karn, davranlarnn izlenmesi olaslna kar nlemli davranyor, sinsice yere bakyordu. Fischerle, hibir eyin farknda deildi. Svp sayacak bahaneler ve
vgler aryordu kafasnda. Cennetin Yldzlar altnda duyulagelen baya
svgleri kullanmak istemiyordu, bu szckler, pavyonun sakinleri zerinde
pek etki yaratmazd. Boyuna Kaz kafal deyip durmak skcyd. Anszn admn, satcy yarm adm geride brakacak kadar hzlandrd, sonra aalayc
bir tavrla arkasna dnd ve Daha imdiden yoruldun ha? Bak ne yap biliyor
musun, dedi, git kendini denize at. Sonra aklama ve buyruklarn srdrd. Uzun boylu i arkadandan 100 ilinlik bir deme istemesi gerekliini,
ancak, bunu arkada tarafndan yolu kesilip kendisine bir sz sylendiinde
yapacan, sonra da szle vakit yitirmeden parayla ve de paketle meydandaki
kilisenin arkasna geleceini kestirmeden ve de stne basa basa anlatt. Gerisini oraya gidince renirdi. Bu iine degin, i arkadana bile azn ap bir
sz sylese, tamam, annda sepetlenecekti.
Fischerlenin aklna satcnn oyunu aa karp, tekilerle birleebilecei
fikri geldi, bunun zerine biraz yumuad. Saldrlarnn hzn azaltmak iin
admlarn yavalatt ve teki yle bir metre kadar ne geince, Dur, nereye
gidiyorsun? dedi. O kadar da acelemiz yok! Satc bunu yeni bir oyun olarak
kabul etti. Fischerlenin, sanki hl Cennetin Yldzlar altnda oturan iki akranmlar gibi dosta ve sakin bir sesle konumasn, kendisinin, paray ald k-

262 Krleme

tan sonra bildiini okumasndan korkmasna balad. Sinirli olmasna sinirliydi ama aptal deildi. nsanlar ve onlarn niyetlerini pekl anlard; onlar
kibrit, pabu ba, mektup kd, hatta sabun almaya raz etmek iin, baarl
bir diplomattan ok daha kurnaz, hogrl ve hatta az sk olmas gerekirdi.
Yalnzca, uzun, upuzun bir uykuyu dlemekle megul olduu zaman dnc eleri belli belirsiz bir sisin iinde erirdi. Yeni iin baarsnn, bir gize bal olduunu kavram bulunuyordu.
Fischerle, yolun geri kalan ksmnda, grnte ok zararsz olan uzun boylu,
efendice beyefendi arkadann huyunun ne denli tehlikeli sonular dourabileceini, birka deiik rnekle aklamaya ayrd. Son savata yle uzun sre
savamt ki, akln oynatmt. Bazen gnlerce kmltsz oturur, hi kimseye
bir fiske dokunmazd. Ama ona tek bir sz bile sylesen, eski asker tabancasn
alr, seni olduun yere yard. Mahkemeler bu konuda hibir ey yapamyorlard, nk adamn akl banda deildi, cebinde de doktorluk diplomas vard.
Polis onu tanyordu. Ama ieri tkmann ne yarar var, diyorlard, naslsa gene
salacaz. Zaten adam annda ldrmyor, ayaklara ate ediyordu. Kurbanlar
genellikle bir iki hafta iinde iyileiveriyorlard. Onu ileden karan tek bir
ey vard hayatta: Soru sormak. Sordun mu, tamam. Tek bir soruya dayanamaz. Diyelim biri kalkt, gzel gzel nasl olduunu sordu. Tamam. Bir saniye
sonra soruyu soran masum adam ceset haline gelir. Byle durumlarda i arkadam doru yree nian alr. Adamn huyu bu. Can kmaynca huy kmaz.
Sonradan piman olur. Bugne dek alt tane gerek ceset yerine yerletirilmi tir. Herkes onun bu tehlikeli alkanln bilir, yalnzca alt kii ona soru so rmutur. Bu huyu olmasa, insan onunla ok iyi i yapabilirdi.
Satc bu szlerin tekine bile inanmad. Ne var ki, hemen alev alveren trden
bir imgelemi vard. Karsnda iyi giyinmi bir beyefendi duruyordu u anda
ve daha sen gzn amadan tetii ekip br dnyaya yolluyordu. Her ne
koul altnda olursa olsun soru sormamaya ve gizi daha baka yollardan aa
karmaya karar verdi.
Fischerle parmam dudaklarnda koydu ve t! dedi. Kiliseye varmlard ve
kr, gzlerinde bir kpeinkini andran bir adanmlkla durmu, onlar bekliyordu. Bu arada tek bir kadna bile bakmam, yalnzca birkann nnden
getiini grmekle yetinmiti. Byk bir sevin iinde olduundan, i arkadalarn kibarca karlamay ok isterdi; zavalllar gn sonra eylerine tekmeyi yiyeceklerdi, ama o yaam boyu srecek bir iin sahibiydi. Gezgin satcy,
sanki yllardr grmemi gibi hararetle karlad. Kilisenin arkasnda Fis c-

Elias Canetti 263

herinle karlatlar. yle bir komutu ki kadncaz, kendine gelebilmek iin

on dakikadr soluyordu. Kr, kadnn kamburunu okad. Ne haber Nine!
diye bard ve kr kr, prsk yz tmyle gld. Bugn ansmz glyor! Belki bir gn bunun da gnln ho ederdi. Fischerin, bir lk att. Kendisine dokunan elin Fischerlenin eli olmadn hissetmiti, kendi kendine,
hayr, o, dedi, sonra kr adamn kaba sesini duydu. Kadnn l korkulu
lktan sevinliye ve sevin lndan d krklna dnt. Fischerlenin
sesi ekiciydi. Asl onun gazete satmas gerekirdi! Herkes akn akn gelir alrd.
Ama o almaya deil oturmaya laykt. almak onu yorard. Aslnda, byle
ef olarak kalmas daha iyiydi dorusu.
nk yalnz sesinin ekicilii deil gzlerinin keskinlii de ok kiide rastlanan zelliklerden deildi. te, lamc keyi dnm geliyordu. Onu nce
kendisi grd, tekilere kmldamamalarn syledi ve acele admlarla onu
karlamaya gitti. Kr kilisenin kapsnn nne ekti, paketi tpk balangta olduu gibi kollarnda durmaklayd ve sa elinin parmaklar arasndan
iki yz ilin kt paray ald. On be ilin sayd ve paray adamn kendi eliyle
amak zorunda kald eline koydu. Bu anda, lamcnn dili balanm olan
az raporunun ilk tmcesini syledi. ok iyi geti, diye sze balad. Tamam, anladm! diye haykrd Fischerle. Yarn tam dokuzda. Dokuzda. Burada. Tam burada. Dokuzda burada! Lamc, ar admlarn srkleye srkleye yrmeye ve ald paray yeniden saymaya balad. natl bir duraksamadan sonra tamamm dedi. Cennetin Yldzlarnn kapsna varncaya dek
alkanlyla mcadele etti, sonunda yenik dt. On be ilin karsna, be
birasna. Kararn da bozmayacakt. Balangta, parann hepsini ikiye yatrmay dnmt.
Fischerle, ne kt bir plan yaptm ilk kez kilisenin kapsnda anlad. Paketi
imdi Fischerine verse, yaknda duran satc her eyi grecekti. Verilen paketin, ayn paket olduunu anlad anda, o gzelim giz aa km olacakt.
Neyse ki. Fischerin, onun aklndan geenleri okumu gibi kilisenin kapsna
geldi, Sra bende, dedi. Sen hele dur, acele etme! diye seslendi satcya
kambur ve kadna dnd, paketi ona verdi. Haydi yaylan! dedi. Kadn koar
admlarla uzaklat. Kamburu, paketi tekilerin gznden gizliyordu.
Kr, bu arada gezgin satcya kadnlara aslmann anlamsz olduunu anlatyordu. Bir erkein, her eyden nce bir ii olmalyd, insann gzlerini ak
tutabilecei bir i... Kr olmakla insann eline bir ey gemezdi. Herkes sanyor

264 Krleme

ki, kre benzeyen adama can ne isterse yapabilir. Ama dnyada iin i mi,
kadnlar kendi istekleriyle sr sr gelirler ayana yle ki, hepsini birden
nerede becereceini bile arrsn. Sradan insanlar, bu iten hi anlamazlar.
Kpek gibidir onlar, nerede yaptklar umurlarnda deildir. Pis mendeburlar!
Ama o yani kr onlara benzemez! At klndan dei olan iyi bir yatak ister,
odada gzel bir soba ister, o pis kokulu gaz sobalarna dayanamaz biraz
da yle azlara layk eyler ister. Tten sobalara dayanamaz, cierleri savatan sonra biraz zayflamtr, yle nne gelen kadnla ey yapanlardan dei ldir. Eh, elbette dilenciyken, ansn hemen hemen her yerde denerdi. imdi
gidip kendine gzel bir giysi alacakt, ii tkrndayd, denizde kum, onda para,
se se al! yle yz kadar iyi paray sraya dizecekti, hepsine birer imdik
soyunmalar gerekmezdi, dardan anlard mal drt tane seiverirsin,
eyvallah. Bir seferde daha fazlasn eve gtrmek salna zararlyd. Artk
kimse ona dme yutturamayacakt. ift kiilik bir yatak bakmal! diye gs geirdi, tane etli butlu lokumu nereye sdrrm sonra? Gezgin satcnn derdi bakayd. Fischerinin kamburunun te tarafn grebilme abas
iinde boynunu karyordu adeta. Kadnn elinde bir paket var myd, yok
muydu? Lamc bir paketle gelmi, eli bo gitmiti. Neden Fischerle onu kilisenin kapsnn nne gtrmt? Hibirini gremiyordu insan, ne Fischerle
ne lamc ne de Fischerin grnmyordu kapnn nndeki stunlardan.
Paket, kilisede saklanyordu mutlaka. Harikulade bir fikir! Kilisede alnt mal
bulunaca kimin aklna gelir? u kambur akll adam vesselam. Paket ok
ilgin kokaindir mutlaka. Sinsi hrsz bu byk ie nasl girdi acaba?
O srada cce koarak yanlarna geldi, Sabrl olun baylar! diye haykrd.
Kar o arpk bacaklaryla gidip gelene dek biz tahtal ky boylarz. Ben
tahtalkye yokum, ef! diye bard kr. Satc, Sonunda hepimizin gidecei
yer oras, efendim, dedi son derece dalkavuk bir tavrla, ayn zamanda ellerini, avular havay dnecek ekilde at. Fischerlenin yapaca bir hareketi
onun yerine yapyor havalarndayd. Ah! diye ekledi, urada iyi bir satran
olsayd, ama hibirimiz de bir ampiyonla oynayacak kadar bilmiyoruz oy unu. Fischerle alnmt. ampiyon ampiyon, diyerek ban sallad. aya
kalmaz dnya ampiyonu olacam baylar. ilerinin ikisi de sevinle birbirlerine baktlar. Kr, Yaasn dnya ampiyonu! diye haykrd anszn. Cennetin Yldzlarnn altnda, yalnzca Mandoline kulak verin demek iin azn
aan Gezgin satc, ince, cvl cvl sesiyle bu pohpohlama hareketine katld.
Dnya szcn azndan karmay becerdi, ama ampiyon, boazna
takld. Neyse ki, gnn bu saatinde kk alanda tek bir canl bulunmuyordu,

Elias Canetti 265

kentteki uygarln en ileri karakollarndan biri olan polis, ortalkta yoktu.

Fischerle, alklar kabul ettiini belirtmek zere sessizce eilerek selam verdi
ama ayn anda, fazla ileri gittii dncesiyle gaklad: Ne yazk ki i saatlerinde daha sessiz olunmasn istemek durumundaym! Ltfen konumaynz!
Gelecekteki tasarlarn anlatmak isteyen ve cceyi pohpohlamakla buna hak
kazandn dnen kr, Bu da nesi? diye diklendi. Gezgin satc parman
dudana dayad ve Her zaman sylerim, skt altndr, dedi, ve sustu.
Kr, kadnlaryla ba baa braklmt. Zevklerinden yoksun kalmaya gz yumamazd, bu yzden sesli sesli konumay srdrd. Kadnlarn peine dmenin bir yarar olmadn sylemekle balad, iki kiilik yatakla bitirdi, sonra, Fischerlenin bu meselelerden anlayacak denli anlayl olmad izlenimini
edindiinden, albatan etti ve kendisi iin hazrda bekletilen yz ya da daha
ok kadn ayrntlaryla anlatma iine koyuldu. Hepsini de mthi birer kla
donatt ve arlklarn elliliklerle lt; bu sayy her seferinde arttryordu.
Altmlklara rnek olarak setii altm beinci kadna geldiinde, kadnn
yalnz k yz kilo gelmekteydi. Aritmetii zayft, bu yzden ortaya bir say
att m, bir daha deitirmiyordu. Ama gene de yz kilo ona biraz abartmal
geldi. Sylediklerim, Tanr kelam gibi dorudur, dedi. Yalan sylemeyi hi
beceremem, savatan bu yana azmdan tek yalan sz kmamtr! Bu arada,
Fischerle diledii gibi dnme frsat bulmu oldu. Kafasnda nerdeyse tetepe oluturan satran dncelerini ne yapp yapp bastrmalyd. leri yarda brakmasna neden olabilecek tek ey, dayanlmaz bir satran oynama istei duymasyd, ite onu en ok korkutan, byle bir olaslkt. Bu, i yaamnn
sonu demek olurdu. Ceketinin sa cebinde duran ve ayn zamanda talara kutu
grevi gren satran tahtasna eliyle tk tk vurdu, talarn kutunun iinde
heyecanla zpladn duydu ve Sakin olun bakalm! diye mrldand, sonra,
kan sesten bkncaya dek vurmasn srdrd. Gezgin satc kokaini dnyor ve uyuma gereksinmesine bir etkisi olup olmayacam hesaplyordu. Paketi kilisede bulursa, bir iki para karp deneyecekti. Ne var ki, byle uyuturuculu bir uyku srasnda d grrm diye d kopuyordu. D grmektense,
uyumamay yelerdi. Onun istedii gerek bir uykuydu, birileri gelip onu doyursun, ama bu ii onu uyandrmadan yapsn, o da en azndan bir on be gn
uyusundu.
O srada Fischerle, Fischerinin kendisine ateli ateli iaret etlikten sonra
kiliseye girerek gzden yittiini grd. Krn koluna yapt, Evet, ok haklsn! dedi, gezgin satcya dnd, Sen burada dur! diye nledi, sonra birinci-

266 Krleme

sini kilisenin kapsna dek srklercesine gtrd. Orada beklenesi ni syledi

ve Fscherini kilisenin daha da iine ekeledi. Kadn ok heyecanlyd, bu yzden konuamyordu. Sakinlemek iin paketi ve 250 ilini kamburun eline
tkt. Kambur paray sayarken kadn derin bir soluk ald ve gene soluk solua
Bana, siz Bayan Fischerle misiniz, diye sordu, dedi Sen de dedin ki... diye
haykrd cce, aptalca bir yant verdi de iini bozdu diye yrei azna gelmiti; tamam, her eyi berbat etmiti mutlaka, etmiti ve muradna ermiti aptal
salak! Bayan Fischerle olabileceini aklndan geirse sevinten ldryor geberesice! Bu karya da hibir zaman dayanamamt zaten ya oradaki koca
eek, ne diye kalkp byle bir soru soruyor, karmla tanmt ya! Bunun da
kamburu var, benim de kamburum var diye bizi evli sanmak m gerek; herif
iin asln anlad sonunda, imdi u pis 450 ilinle yetinip kamak zorunda
kalacam, nasl da faka bastk! Sen ne dedin? diye bard ikinci kez. Kilisede
olduunu unutmutu. Kiliselerde genellikle saygl ve nlemli davranrd, nk burnu bas bas barr, kendini belli ederdi. Hibir-ey- sylemeyecektimya! Kadn her szckten sonra hkryordu. Bam salladm. Yitirdiini
sand para, ccenin yreinden inen bir yk gibi utu. Ama kadnn verdii
korku, byk bir fkeye kaplmasna neden oldu. Bunun kafasn uurmak
isterdi. Ne yazk ki buna vakti yoktu. Kadn kiliseden dar iteledi ve kulana
yle hrlad: Yarn gidip o pis gazetelerini satabilirsin! Bir daha tekini bile
okuyamayacam! Kadn, cceyle birlikte, iini de yitirdiini anlamt. Ka
para yitirmekle olduunu hesaplayacak durumda deildi. Bir beyefendi, onu
Fischerlenin kars sanmt ve azn ap bir ey sylemesine izin verilmemiti! Herkes onun cceye ait olduunu biliyor, ama kendisi hibir ey syl eyemez. Ne byk bir darbeydi bu yedii! Ne korkun bir darbe! Yaam boyunca bylesine mutlu olmamt. Evine gidinceye dek hi durmadan hkra
hkra alad: O, dnyada tek varlm! Ccenin ona yirmi ilini vermediini
aklna bile getirmiyordu, aslnda bu miktar, kt gnlerde, toplayabilmek iin
bir hafta koumasn gerektiren bir parayd. Nakaratna kendisine Bayan
Fischerle diyen beyefendinin imgesini de katl. Herkesin ona naslsa Fischerin
dediini unutmutu. Bir de, beyefendinin nerde oturduunu, ya da nereye
gitmekle olduunu bilmediine alyordu. Bilseydi, tanrnn her gn bir gazete sunard ona. Adam da sorusunu yinelerdi.
Fischerle kadndan kurtulmutu. Onu bilerek aldatm deildi. Korkusundan
doan fke ve daha sonra iinin rahatlamasyla o da akln yitirmiti bir an.
Ama aslnda bir ey fark etmezdi, kadn ii gerektii zere yapsayd bile ona
parasn vermemenin yollarn arard kukusuz. Paketi kre verdi ve ona dik-

Elias Canetti 267

katli gitmesini, enesini tutmasn nerdi, iinin sreklilii bunlara balyd

nk. Kr, gzlerinin nnde, sahicileri kadar byk ve canl duran kad nlar
unutmak iin gzlerini kapamt bu arada. Atnda, hepsi, en iman bile
ortadan yitti, bunun zerine azck pimanlk duydu. Onlarn yerine, yeni grevlerini ayrntlaryla aklndan geirdi. Dolaysyla, Fischerlenin nerileri
gereksizdi, iinin, ivedilik gerektiren bir olmasna karn, Fischerle onu
hemen gnll yollamamt; bu dmeler meselesini gereinden fazla bytmt. Kar cinse kar doutan ilgisiz olan kendisi, u adamn kadnlar
elde etmeyi ne denli istediini imkn yok bilemezdi.
Sokak satcsnn yanna dnd. Bir iadam da byle bir alaa inanr m
yani! Ama naparsn! dedi. Bir iadam olarak kendisini, alaktan, ayr gren
teki, Ne kadar haklsnz! dedi. Cce drt yz ilini yitirmek dncesi
onu yaamdan bezdirdiinden Yaamaktan ama nedir? diye sordu.
Uyumak, diye yantlad onu satc. Sen ve u uykun! dedi cce; gece gndz ve de her gn, uykusuzluktan yaknan satcnn uyuduu dncesi
ccenin kahkahadan krlmasna neden oldu. Glnce burun delikleri, tmyle
alm iki koca az andryordu; bunlarn altnda iki kk yark, yani aznn iki ucu ortaya kyordu. Bu kez yle bir glyordu ki, herkes nasl sarsla
sarsla glerken gbeini tutarsa bu da kamburunu tutmak zorunda kald.
Ellerini kamburunun altna koydu ve bedenini sallayan her sarsntnn hzm
kesti.
Daha glme nbetinden yeni kurtulmutu ki gezgin satc, uyumay tasarlad uykunun bylesine kukuyla karlanmas karsnda ruhunun derinliklerine dek yaralanmt kr ortaya kt ve kilisenin kaps nnde gzden
yitti. Fischerle kendini adamn zerine att ve paray elinden kapt, miktarn
tamam olmas karsnda ard yoksa ona be yz iste mi demiti, hayr,
drt yz istemesini sylemiti ve heyecanm gizlemek iin sordu:
Nasl gitti?
Tokmaksz kapda biriyle karlatm, bir kadn, sen kret, elimde u paketi ylesine aptalca tayor olmasaydm, gidip kadna bindirecektim, yle imand ki! Senin i arkadan biraz kafadan kontak.
Ne demek? Ne demek istiyorsun?
Bozulma ama, adam kadnlardan pek holanyor! Drt yz ok para dedi.
Kadn yznden, dedi, o anlyormu, paray vermek de istermi. Btn belalar

268 Krleme

kadnlarn bann altndan kyor. Onunla iki laf etmeme izin verilmi olsayd, ah, sersem kafa! Kadnlar! Kadnlar! Kadnlar olmasayd ne iin yaayacaktm? Lokum gibi birine tosladk, herif kalkm olay karyor!
Onun huyu yledir. Sultanln yaamak iin bekrln srdryor. Ona
kar konumam, dostumdur nk. Senin de onunla konumana izin veremem, duygularn incitirsin yoksa. nsan dostunun duygularn incitir mi? Ben
seninkileri incittim mi hi?
Hayr, doruya doru, hakkn yememek gerek, altn gibi bir yrein vardr
senin.
Hah, yle. Yarn saat dokuzda gelirsin, tamam m? Azn da sk tutacaksn, tamam m, nk benim dostumsun! Bir insan dmelerle hie indirilebilir miymi, gstereceiz onlara!
Kr gitti. Kendini yle iyi hissediyordu ki, ccenin i arkadann garipliklerini
hemen unutuverdi. Yirmi ilinle neler neler yaplmazd. e, en nemli eylerden balamalyd. En nemli eylerse bir kadnla bir yeni giysiydi, yeni giysi,
yeni byna uygun diye siyah olmalyd; yirmi iline siyah giysi alnmazd.
Hem, kadna para gerekli.
Gezgin alcya gcenmi ve meraklanm olduundan, nlemi de her zamanki
korkakln da unutmutu. Paketleri deitirerek cceyi artmak istiyordu.
Paketi bulmak iin kk de olsa koca bir kiliseyi batan aa taramak hi
iine gelmiyordu. Birden bir yerden frlayarak nerelerde olduu konusunda
bir fikir edinecekti, nk, naslsa cce de paketin yanndan geliyor olacakt.
Onu kapda karlad, paketini ald ve tek sz etmeden gitti.
Fischerle yavaa onu izledi. Bu drdnc giriimin sonucunun parasal nemi
pek byk deildi; ilkeyi bozmam olmak iin ii srdryordu. Kien, bu yz
ilini de derse, yalnz Fischerlenin eline geecek olan 950 ilin czdan
bulduu iin ald dlden byk bir parayd. Kitapya kar hazrlanm
olan bu katakullinin evrildii sre iinde, Fischerle, daha dn, onu yolmaya
kalkan bir dmanla savamakta olduu gereini bir an bile aklndan karmamt. Eh, insan kendi cann kurtarmaya bakmalyd, deil mi? Bir katille
karlasan, katil olmak zorunda kalrsn; bir dolandrcya atarsan, sen de
dolandrc olmak zorundasn. Geri, bu i bakayd. Yaratk, belki de dl
parasn geri isteyecekti, belki ileri daha da ileri gtrecek insanlarn aklna olmadk fikirler gelir nk ve tm servetini tehlikeye atacakt. Bu tm
servet, bir zamanlar Fischerlenin ellerindeydi, dolaysyla onu ondan geri

Elias Canetti 269

almaya hakk vard. Geri, frsat elden gitmiti belki de. Parlak fikirler, yle
herkesin aklna gelmez. Yaratn huyu da Fischerleninkine benziyorsa ve
Fischerlenin satranca tutkun olduu gibi, dl parasn geri almaya kararlysa,
iler kzrd. nsan, karsna nasl bir mterinin kacan ne bilsin? Belki
adam boyundan byk laflar ediyor, belki de paray verdiine piman olan
zavall bir saftaloz, birdenbire, Dur, bu kadar yeter! deyiverecek. Byle de
yapabilir ve yz ilincik iin, dl parasn geri alma ansn yitirebilir. Cebindeki son kuruun bile kendisinden alnacan ve karlnda hibir ey verilmeyeceini nerden bilsin? Bu kitapda u kadarck akl varsa bu izlenimi
verdiinden, var olduunu kabul etmek gerekir tek kuruu kalmayncaya
dek paray verir. Fischerle bu kez, yaratkta bu kadar akl olup olmadn
dnmeye koyuldu; kendisinin satranla gelitirdii trden bir manta herkes sahip olamazd kolay kolay. Ona kiilikli adam gerekti, kendisi gibi kiilikli,
bana gelecekleri dnmeden sonuna dek onunla yryecek bir adam; byle
bir adam sevinerek cret verirdi, byle bir adam onun i arkada da olabilirdi, yeter ki onu bulsun; onunla karlamak iin Theresianumun kapsna dek
gidecek, orada onu bekleyecek. Ne olursa olsun, onu sonradan snayabilir.
Kiilikli bir adam yerine gezgin satc kt karsna. Birden kukuyla durdu
satc. efle karlamay beklemiyordu. ngrlen miktardan yirmi ilin fazlasn istemeye cesaret edememiti. Pantolonun paralarn tkl olduu sol cebine yapt paralarn orda olduu anlalmyordu ve paketi yere drd.
Fischerle bir an iin mallarn bana gelenleri umursamad; anlamak istedii
bir ey vard. isi yerden paketi almak zere diz kt; Fischerle de ayn
hareketi yapt teki buna ard. Yere ker kmez satcnn sa eline
yapt ve yz ilini ald. teki, amma da numara, diye dnd. Biricik paketin
bana bir i gelecek diye d koptu, ama ben de niye abucak iine bakmadm
sanki, neyse artk ok ge. Fischerle kalkt ve dedi ki: Dme! Paketi eve gtr, yarn sabah onunla birlikte tam dokuzda kilisede hazr ol! Haydi eyvallah.
Hey! Bizim komisyondan ne haber? Affedersin, unuttum farknda olmadan doru sylyordu ite, al! Adamn parasn verdi.
Gezgin satc dnd (Yarn saat dokuzda ha? Sen yle san), kiliseye gitti. Bir
stunun ardnda bir kez daha diz kt ve iini yaparken biri geliverir diye
dua ediyormu gibi durdu, paketi at. inde kitap vard. Yreindeki son
kuku da yok oldu. Aldatlmt. Gerek paket bir baka yerdeydi. Kitaplar
toplad, bir peykenin altna gizledi ve aramaya balad. Durmadan dua ederek
dizleri zerinde yrye yrye kiliseyi dolat ve gene dua ederek btn pey-

270 Krleme

kelerin altna bakt. Her yan arad; bu frsat, her zaman ayaa gelen trden bir
frsat deildi. Birka kez gizi bulduunu sanmt, ama eline gelen kara kapl
bir dua kitabndan baka bir ey deildi. Bir saat sonra, dua kitaplarna kar
onulmaz bir kin duygusuna sahip oldu. ki saatin sonunda s rt armaya balad ve dili, sarsak sarsak azndan dar sarkt. Dudaklar, dua szckleri
mrldanyormu gibi kmldamaya devam ediyordu. Bitirdiinde, batan balad. Hareketlerini mekanik olarak yineleyecek denli aklsz deildi. Bir ey bir
kez gzden kaarsa, ikinci kez de kaard, bunu biliyordu ite ve bu yzden
hareketlerinin srasn deitirdi. Btn bu sre iinde kiliseye birka kii
geldi. Olaand seslere kar kulaklarn drt ant, byle bir ey duyduunda mum gibi duruyordu. Dindar bir ihtiyar kadn, tam yirmi dakika tuttu
onu; kutsal gizi, kadn kendisinden nce ortaya karacak diye d kopuyordu.
Bu yzden onu dikkatle izledi. Kadn orada durduu srece oturmay bile gze
alamad. le sonrasnn ilk saatlerinde, bu aramay ka saattir srdrmekte
olduu konusunda hibir fikir yrtemez oldu, ancak tkezliyor, soldan, sadaki peykelerin nc srasna ve sadan, soldaki peykelerin nc srasna
zikzaklar iziyordu. Bu, kendi kendine saptad som arama yntemiydi. Akama doru yere kapakland ve bitkinlikten uyuyakald. Son ereine varm
oluyordu bylece, ne var ki, iki hafta dolmadan, daha o gece kilise kilitlenirken
kilise bakcs onu sarsarak uyandrd ve kapdar etti. Gerek paketi unutmutu.

Aklamalar
FSCHERLE gzlerini delicesine krparak birden caml kapdan daldnda,
Kien onu yumuak bir glmsemeyle karlad. Yaknlarda yklendii bu merhametli grev, onun ruhunu yumuatm ve kendisine yabanc gelen eylere
soylu yaktrmalarda bulunmasna, iyi ve gzel dnda hibir ey grmemesine yol amt. Ruhu, u yanp snen melankolik iaret lambalarnn ne anlama gelebileceini soruyordu; sel gibi akan sevginin taknl iinde nceden
dzenlenmi tm iaretleri unutmutu. Kienin, kitaplara lanet okuyan insanla duyduu gvensizlik kadar sarslmaz olan inanc, doyasya bayram ediyordu. sann u gizemli savurgann zayflna hayflanyordu. Yiyecek ve
arap armaanlar, krlere, topallara datlan ifalar... birbirini izleyen onlarca mesel geiyordu aklndan; bu mucizelerle ne ok kitap kurtarlabilirdi, diye
dnd: u andaki durumunun, sannkine benzediini hissediyordu. O da
olsa ayn biimde hareket ederdi; Ona gre sann sevgisi, Japonlarnki gibi
yalnzca erekte bir sapma olarak grnyordu, iindeki dilbilimci hl yaadndan, barl gnlerin gene bu topraklar zerine gelmesi halinde, kendisini,
mesellerin metinlerinin tmyle yeniden incelenmesi iine adamaya karar
verdi. Belki de, sa aslnda insanlardan sz ediyor deildi de barbar hiyerari,
diledii gibi deitirmiti onun syledii zgn szleri. Aziz John meselinde,
sann beklenmedik biimde ortaya k, zellikle yaplagelen aklamalarn,
meselde bir Yunan etkisinin varlna gndermeler yapmas nedeniyle, bu
konudaki kukulara rahatlkla zemin hazrlam durumdayd. Hristiyanl, z
kaynaklarna geri gtrmeye yetecek bilgiyle donanm sayyordu kendini;
kulaklar bu gerekleri almaya daima hazr olan insanla, Kurtarcnn hakiki
szcklerini aktaracak ilk kii olmayacakt geri, ama gene de, iinde duyduu
inancn byklne dayanarak, saptayaca aklamalarn son aklamalar
olabileceini umabilirdi.
Hu arada, Fischerlenin yaklamakta olan bir tehlikeyi haber veren iaretleri
Kien tarafndan bir trl anlalamad. Srasyla bir sa, bir sol gzn ap
kapayarak uyarc gz krmalarn srdrd bir sure. Sonunda kendini Kienin
zerine att, koluna yapt ve Polis! diye fsldad bildii en korkutucu
szck buydu. Koun! Ben nden kayorum! dedi ama kamad, bir kez
daha kapda durarak, szcklerinin etkisini grmek istedi. Kien, ac dolu bir
ifadeyle yukarya, altnc kattaki Cennete deil de Cehenneme bakt. Bu kutsal

272 Krleme

yere, mmknse bugn, geri dnmeye ant iti. Kendisine ac veren ikiyzl
ktlere, btn kalbiyle lanet okudu. Gerek bir aziz olarak, uzun bacaklarn
harekete geirmeden nce kat ama esasl bir eilmeyle cceye teekkr etmeyi unutmad. Korkaklk yznden grevini unutursa, kendi z kitapln
korkun bir lme brakm olabilirdi. Dmanlarnn aslnda kendilerini gstermemi olduklarn grd. Neden korkuyorlard? Yakanlarnn ahlaksal gcnden mi? Gnahkrlar ve ktler iin deil, masum kitaplar iin yakaryordu o. Bu arada, bunlardan birinin klma dokunsunlar, ite o zaman onun daha
nce hi bilmedikleri bir yann grrlerdi. O da Eski Ahitini biliyordu ve
alaca gn bekliyordu. Ey dmanlar, diye haykrd, beklenmedik yerlerde
ortaya kvermemden korkunuz. u anda, fkemi de yanmda tayarak bu
eitsizlikler ukurunu brakyorum. Korkuyorum, nk saysz milyonlar
benim yanmda savamaktalar. Eliyle yukary gsterdi. Sonra yavaa kamaya hazrland.
Fischerle onu gzden yitirmemeye bakyordu. Parasnn, Kienin cebinden
kp da dolandrclarn eline gemesine gz yumacak deildi. Bilmedik rehin
tutkunlarnn ortaya kmasndan korkuyor ve burnu ve kollaryla, Kieni daha
hzl komaya aryordu. tekinin hareketlerinin saknml olmasndan, geleceinin bir eit gvenlik altnda olduu sonucunu karmt. Anlalan y aratn inad inatt ve verdii dl, geri almay kafasna koymutu. Onun bunca mantkl olduunu sanmamt, dolaysyla u anda ona kar byk hayranlk duydu. Bu gvenilir adamn yapt plan geniletmeyi tasarlad. Parasn,
en ksa zamanda, pek byk zahmetlere de katlanmadan ve de son kuruuna
dek elden karmada Kiene yardm edecekti. Ancak, her eyden nce hayli
ykl olan bir serveti paralara ayrmak yazk olacandan, Fischerle, yetkili
olmayan kimselerin ie karmasn engellemek iin gerekeni yapmalyd, iki
ciddi adam arasndaki i meseleleri, yalnzca ikisini ilgilendirirdi. Kienin her
admna kamburunun neeli bir zplayyla katld; arada bir kuytu keleri
gsteriyor, parman dudaklar zerine koyuyor, ayaklarnn ucuna basa basa
yryordu. Resmi bir grevlinin yanndan getiklerinde rastlantya bakn ki
kitap blmnde kitaplar deerIendirme iini yrten domuzla karlatlar cce eilmeye davrand, bylece kamburunu adama doru frlatr gibi
yapt. Kien de ban edi onun bu hareketi, korkaklnn ifadesiydi; eyrek
saat nce merdivenlerden inen bu szm ona insann, ykseklerde bir dman olarak altn anlam, onu pencerenin dibindeki yerinden edebilir
korkusuyla titremeye balamt.

Elias Canetti 273

Sonunda, Fischerle onu ta meydana, kilisenin ardna dek gtrd ve arka kapnn merdiven sahanlna ekeledi. Kurtulduk! dedi numaradan. Kien, iine
dtkleri tehlikenin bykl karsnda armt. Sonra cceyi kucaklad
ve yumuak sevecen bir sesle, Siz olmasaydnz... dedi. oktan kodesi boylamtnz! diye tamamlad tmceyi Fischerle. Demek hareketlerim, beni
yasalar karsnda sulu duruma drecek trden! nsan her ey yasalar
karsnda sulu duruma getirebilir. Karnn ackr, gider bir yemek yersin,
kalkar, seni alma suuyla gtrrler. Zavall bir yoksula bir ift pabu veri rsin, giyer, gider; al sana, yardm eltin, su ortasn. Parkta bir masada uyudun,
on yl ncesinin dlerini gr, vay haline, on yl nce bir su iledin diye seni
uyandrrlar evet, uyandrrlar gerekten! Uyandrmak deil de, ayltmak
demek gerek buna ya! Birka zavall masum kitaba yardm etmeye abalarsn,
Theresianumu kordona alrlar, her ke bana bir tane dikilmi; hele yeni
tabancalarn bir greceksiniz! Balarnda bir kdemli var, bacaklarnn arasndan getim kaarken. Orada yryen uzun boylu insanlarn hibirinin
gremeyecei kadar alakta nesi var adamn dersiniz, tutuklama kd! Siz
biraz ykseke bir adam olduunuzdan polislerin bakan sizin iin zel bir
tutuklama emri hazrlam. Siz, kim olduunu biliyorsunuz, benim sylememe
gerek yok! Saat tam on birde, Theresianumun iinde, l ya da diri olarak
yakalanacaksnz. Dar ktnz m, bir ey yok. Darda, sulu saylmyorsunuz. Tam on birde. imdi saat ka bakalm? On bire var. Siz kendiniz bakn!
Onu, kilisenin saatini grebilmesi iin meydann kar yanna ekeledi. Orada
bir ya da iki dakika durdular durmadlar, saat on biri vurdu.
Ben demedim mi, on bir olmu ite! ans diye buna derler! Hani bir adamla
karlatk ya? O adam domuzdu.
Domuz!
Kien, Fischerlenin ilk anlatt ykdeki szc unutmamt. Kafasndaki
yk hafiflettiinden beri bellei ok iyi alyordu. Biraz ge de olsa yumruunu skt ve bard:
Pis slk! Ah, bir elime geirseydim onu burada!
yi ki de geirmediniz! Domuzun kuyruuna bassaydnz, daha nce gtrlrdnz. Siz ne sandnz? Bir domuza eilip selam vermek arma gitmedi mi
sanki? Ama sizi uyarmak zorundaydm, benim gerekten bir dost olduumu
bilmenizi istedim.

274 Krleme

Kien, sz konusu domuzu domuz olarak grmeye balad.

Ben de onu sradan bir dman sanmm, dedi utanla.
Evet, dman, dedi cce. Dman domuz olamaz m? Gbeini grdnz
m? Theresianumda bir koku duyuluyordu... ama en iyisi bunu size sylememek.
Ne biim bir koku?
Heyecanlanrsnz.
Ne biim bir koku!
Sylediim zaman frlayp oraya komayacanza sz verin! Byle yaparsanz banz belaya sokacaksnz ve hibir kitaba da bir yararnz dokunmayacak.
Tamam, sz veriyorum. Yeter ki syleyin!
Sz veriyorsunuz tamam m. Gbeini grdnz m?
Evet, tamam da, kokuyu syleyin kokuyu.
imdi syleyeceim. Gbeinde gariplik grmediniz mi?
Hayr.
Herkes gbein keli olduunu sylyor.
Bu da ne demek!
Kien adeta kekeliyordu. Duyulmadk, grlmedik bir ey kacakt ortaya kukusuz.
Diyorlar ki durun, bana dayann, yoksa banza bir kaza gelecek diyorlar ki, kitap yiyerek gbek bytyor.
Yani...
... onun yemi kitap!
Kien korkun bir lk att ve yere dt. Derken cceyi de birlikte srkl edi; cce kaldrma arpt, cam acd ama belli etmedi, almak iin konumasn srdrd.
Ne sandn, diyor domuz kendi kulaklarmla duydum bu gbreyi ne
yapacaktm? Gbre, diyor, kitaplara hep gbre der o, nk kendisi gbreyle

Elias Canetti 275

besleniyor. Ne yapacaktm ya, diyor, bu gbre burada aylarca duruyor, bari bir
ie yarasn, dedim, arada bir doyasya karnm doyuraym dedim. Adam kendi
yemek kitabn kendi yazm, eit eit yemek tarifleri varm, imdi yaymc
aryor. Dnyada gereinden ok kitap var diyor ve gereinden ok bo mide.
Bu gbei zel yemeklerime borluyum, diyor, herkesin de benim gibi bir
gbei olmasn isterim, tm kitaplarn ortadan yitmesini isterim; bir yolunu
bulsam, tek kitap brakmam ortalkta! nsan onlar yakabilir elbet, ama bunun
kimseye bir yarar olmaz, iyisi mi, yiyeyim bari, dedim ben de, ister salata gibi
sirkeyle yala iy olarak ye, ister nitzel gibi sosa bulayp frna sr, tuzbiberle ye, ya da eker ve tarn ek; domuz, tam yz yemek eidi yazm,
her ay yeni bir eit yaratyormu; bu hem ayptr, hem de gnahtr, bunu bilir
bunu sylerim.
Fisherle bir an bile ara vermeden bu szleri gaklarken, Kien, arlarla kvranarak yerde yatt. Elsiz yumruklarn, topran sert kabuunun bile insan yreinden daha yumuak olduunu gstermek istiyormu gibi, kaldrma vuruyordu. Gsne keskin bir ac yerleti, bas bas barmak istedi, korumak, kurtarmak istedi ama dudaklar yerine yalnzca yumruklar konuuyor, onlar da
belli belirsiz sesler karyorlard. Teker teker tm kaldrm talarn dvdler.
Yumruklar, kanamaya balamt; azndan kpkler salyordu, titreyen
dudaklar yere ylesine yaknd ki, yumruklarndaki kan kpklerle kart.
Fischerle szlerini bitirdiinde Kien ayaa kalkt, saa sola salland, kambura
tutundu, dudaklarn bir iki kez kmldatp ses karamadktan sonra, meydan
nlatan bir sesle bard: Yam-yam-lar! Yam-yam-lar! Kollarn Theresianumun ynne uzatt. Tek ayayla, az nce neredeyse pmek zere olduu
yeri dvd.
Yoldan geenler bu saatlerde bir iki kii ancak grlrd burada korku
iinde hareketsiz duruyorlard, nk Kienin sesi, lmcl bir yara alm bir
insann sesini andryordu. Pencereler ardna dek almt; bitiik sokaklardan birinde bir kpek havlad; beyaz nlk giymi bir doktor, dkkn nn
nnde belirdi; yanndaki sokakta, polisin bulunduu anlalyordu. Kilisenin
nne tezgh kurmu olan hantal grnml ieki kadn, baran adama
yaklat ve cceye, beyefendinin nesi var diye sordu. Elinde yeni koparlm
birka glle onlar balayaca bir saz duruyordu hl. Az nce birini yitirdi,
dedi Fischerle zgn bir yzle. Kien hibir ey duymad. ieki kadn gllerini
balad, Fischerlenin kollarna gzelce yatrd ve Bunlar benden ona, dedi.
Fischerle bam sallad, Cenaze bugn, diye fsldad ve elinin kibar bir iare-

276 Krleme

tiyle kadn gnderdi. Tezghnn bana giderken yoldan geenlere birer birer
beyefendinin karsnn ldn syledi. Kadn alyordu, nk on iki yl
nce lm olan rahmetlisi onu hep dverdi. Rahmetli, karsnn mezar banda bu bay gibi alamay aklndan bile geirmezdi. Kendisini zayf bayn l
karsnn yerine koyarak da kendine acyordu. Dkknnn nndeki doktor
adam berberdi yzn ekiterek bam sallad: iei burnunda bir dul
dedi. Bir an durdu ve kendi akasna kendi srtt. ieki kadn ona irkin bir
bak bakt ve hkra hkra alayarak Ona gllerimi verdim ben! dedi.
Adamn karsnn ld sylentisi, evlere dek yayld, pencerelerden bazlar
kapand. Kdemli bir zppe, grn dile getirdi: Elden ne gelir? ama gene
de zavall beyefendiyi avutmak iin sabrszlanan tatl, iyi yrekli kk bir
hizmeti kz iin oralarda dolamay srdrd. Polis, ne yapacam arm
durumdayd; iine gitmekte olan bir uak, polise olanlar sylemiti. Kien onca
insandan bunalp yeniden barmaya kalktnda, yasa temsilcisi ie el koydu. Ancak ieki kadnn gzyalaryla alayarak yakarmalar sonucu vazgeti. Polisin yaknlarda oluu, Fischerlenin zerinde garip bir etki yaratt, birden
havaya frlad, elini onun azna koydu, smsk kapad ve Kieni aa, kendi
dzeyine ekti. Onu bu ekilde yar-ak bir ak gibi kilisenin kapsna srkledi ve Dua onu rahatlatr imdi! diye seslendi, izleyicilere bayla iaret etti
ve Kienle birlikte kiliseye girdi. Yan sokaktaki kpek hl havlamaktayd.
Hayvanlar bilir, dedi ieki kadn, benim rahmetli gittiinde... ve polise
bandan geenleri anlatt. Beyefendi gzden yittiinden, pahal ieklere y azk olduunu dnyordu.
Kilisede gezgin satc, arama heves ve hararetini yitirmemi durumda iini
srdrmekteydi. Anszn Fischerle, zengin i ortayla birlikte yerden bitti,
bastonu bir peykenin zerine itti ve yksek sesle, ldrdn m sen? dedi,
sana soluna baknd ve alak sesle konumay srdrd. Gezgin satcnn
yrei azna gelmiti, nk Fischerleyi aldatmt ve i arkada, ka paray
cebine indirdiini biliyordu. Onlardan elden geldiince uzak bir yere emekledi
ve bir stunun ardna gizlendi. Karanlkta gvenlik iinde onlar izleyecekti,
nk iinden gelen bir ses, onlarn buraya geli nedenini sylyordu: paketi
getiriyor ya da gtryorlard.
Kk, karanlk kilisede Kien yava yava kendine geldi. Yumuak sesli yakl amlar iini scaklkla dolduran bir baka varln yaknln hissediyordu.
Sylenenleri anlyor deildi, ama gene de szckler, onu yattrmt. Fischerle canla bala alyordu; amacna varm da gemiti bile. Bir yandan yatt-

Elias Canetti 277

rc szleri dktryor, bir yandan da u yan banda oturan adamn ne biim

bir adam olduunu tam olarak anlamaya abalyordu. Bu yaratk deliyse, gerekten de son derece deliydi; ama deli numaras yapyorsa, dnyann en gzpek dolandrcsyd. Kamaya bile kalkmadan polisin ta burnunun dibine
gelmesine bana msn demeyen bir dolandrc, polisin kollarndan zorla alnp
kurtarlan, bir ieki kadn, kendisine bedava gl verecek kadar derdine
inandran, tek szck etmeden 950 ilini tehlikeye atan, tepesine yumruu
indirmeden bir kamburdan dnyann en byk, en korkun yalanlarn dinleyen bir dolandrc. Dolandrclar arasnda bir dnya ampiyonu! inin ustas
bir adamn iini bitirmek, bir zevktir, Fischerle, kendilerinden utand kimselerin ona rakip olmasndan holanmaz. Her mala, eitlikten yanadr ve Kien
de parasal nedenlerle onun orta olmak durumunda kaldna gre ona kendi
eiti gzyle bakmaldr.
Ama gene de, ona tam bir aptal gibi davranyordu; eh, Kienin kendisi byle
istemiti, ne yapsn. Dncelerini datmak iin, doru drst soluk almaya
balar balamaz, sabahki olaylar sordu. Byk ktlkleri duyduundan bu
yana ruhunda byk bir arlk yapan bu rahatsz baskdan kurtulmaya isteksiz deildi. Omuzlarn, kaburgalarn ve geri kalan kemiklerini peykelerin son
srasnn geni yerini kapatan stuna dayad ve iyileme yolunda olan, hl
elden geldiince iyi bakm isteyen bir hasta gibi hafife gld. Fischerle, ona
iyi bakmaya istekliydi. Byle bir dman yaatmaktan insan sevin duyard.
Peykenin zerine srad, diz kt, kulan Kienin aznn yaknlarna dayad, sylediklerini duyan olabilirdi.
Konuurken kendinizi fazla yormayasnz diye byle duruyorum, dedi.
Kien, olanlar doal karlamyordu artk. nsanlarn dosta davranlar ona
mucize gibi grnyordu.
Siz, insan saylmazsnz, diye soludu sevecen bir sesle.
Sakatlar insan saylmaz, bunda benim ne suum var?
Sakat olan tek ey, insandr, dedi Kien.
Sesini biraz daha ykseltmeye abalad. Cceyle gz gze bakyorlard, bu
yzden cceye sylenmemesi gereken baz eyleri gzden karyordu.
Hayr, dedi Fischerle, insan sakat deildir, yle olsa ben insan olurdum!
Yok, ben bu grle deilim. Hayvan olan tek yaratk insandr!

278 Krleme

Kien, sesini daha da ykseltti, imdi sesinde yasaklayc ve buyurucu bir anl atm vard.
Bu arpma kendisi bunu bir arpma olarak gryordu Fischerleyi ok
elendiriyordu, yleyse bizim domuzun ad neden insan deil? te, mat
etmiti karsndakini bu soruyla.
Kien, birden yerinden frlad. O, yenilmez bir insand. Domuzlar kendilerini
savunamaz da ondan! dedi. Bu saldry protesto ediyorum! nsan, insandr,
domuzsa domuz! nsanlar, insandr yalnzca! Sizin domuzunuzun ad insandr!
Hele bir insan kalksn domuz olmak cretini gstersin! Paralarm onu! Yamyam-lar! Yam-yam-lar!
Kilise, vahi haykrlarla nlyordu. Bo grnyordu. Kien, kendini koyuverdi. Fischerle, gafil avlanmt; kilisede, kendine gvenini yitirirdi. Kieni
adeta ite kaka meydana, dar kard. Ancak orada polis beklemekteydi. Kil ise bana yklsa bile gidip kendi ayayla polisin kollarna atlmayacakt! Fischerle, girmeleri yasak olduu iin tepelerine inen kilise ykntlarnn altnda
gml Yahudilere degin korkun ykler duymutu. Kars Emekli anlatmt ona bu ykleri, nk o ok dindard ve kamburun dinini deitirmesini
istiyordu. Dinsel inanlar yoktu ya da yalnzca bir eye inanyordu: Yahudi, cezasn da kendisiyle birlikte tayan bir sulu insan tryd. Ne yapacan bilememenin verdii aknlk iinde, her an, dsel bir satran tahtasnn
hizasnda tuttuu ellerine bakt ve glleri grd, onlar sa kolunun altnda
ezmi olduunu fark etti. iekleri ald ve lk atar gibi konutu: Gller,
gzel gller, gzel gller! Kilise bir anda baran gllerle doldu; kubbenin
tepesinden, yan kubbe altlarndan, koro yerinden, kuleden, drt bir yandan
krmz kular yayordu Kienin bana.
(Satc, korkudan kolonun ardna sinmiti, iki ortak arasnda kavga olduunu
anlamt, buna ok seviniyordu, nk kavga srasnda birinden biri paketi
drecekti kukusuz. Ama gene de darda olmalarn yelerdi; kulaklar
sar edici bir grlt vard, belki bir ayaklanmaya dnrd kavga, nk
byle bir ekimeye katlmayacak dalavereci mi vard, ya birisi arad paketi
alsayd?)
Kienin yamyamlar gllerle boulmutu. Sesi, daha nceki rpnlar srasnda tkenmiti, cceninkiyle yanamayacak denli yorgundu. Gller szcn duyar duymaz barmay kesti, yar akn, yar utanm bir halde Fischerleye dnd. iekler buraya nereden gelmiti; kilisede deil de baka bir yer-

Elias Canetti 279

deydi mutlaka; iekler zararszd, su ve kla, toprak ve havayla beslenirlerdi,

insan deillerdi, yaamlarnda bir kez olsun bir kitaba zarar vermi deillerdi,
tersine, insanlar onlar yer, yok ederlerdi; ieklerin korunmaya gereksinmesi
vard, insanlardan ve hayvanlardan korunmalydlar, ah, ite, gene ayn ey,
hayvanlar, her yerde bu canavarlar karsna kyordu, bazlar bitkileri, iekleri, bazlarysa kitaplar yerdi, kitabn tek doal dostu iekti. iekleri
Fischerlenin elinden ald, Acem ak iirlerinden tand tatl kokusunu anmsyordu; glleri gzlerine tuttu; evet, doru, gerekten de kokuyorlard. Bu,
onu tmyle yattrd. Ona dilediiniz gibi domuz diyebilirsiniz, dedi. Ama
hi deilse ieklere svmeyin! Onlar zel olarak sizin iin gelirdim, dedi
Fischerle. Kilisede barmaktan kurtulduuna seviniyordu. ok paraya patladlar dorusu. Sizin barlarnz yznden de ezildiler. Byle insanlar iin
zavall ieklerin elinden ne gelir? Bundan sonra Kienin her sylediini kabul
etmeye karar verdi. tiraz etmek ok tehlikeliydi. Az nceki gibi gzpek davranmak, onu karakola drebilirdi. Armaannn sahibi bitkin bir durumda
peykeye kt, bir kez daha stuna dayand ve glleri, kitapm gibi zenle
gzlerinin nnde bir aa bir yukar hareket ettirirken, sabahn mutlu olaylarn aklndan geirmeye balad.
Tek bir kulu bile gznden karmad o aydnlk kap arasnda sakin ve s avunmasz bir halde, kurban adna kurban kurtard o saatler, genlii kadar
uzaklarda kalmt sanki. Daha iyi bir yaama dnmelerine yardm ettii kadn
ve erkekleri ok ak bir biimde anmsyordu yoksa yalnzca bir saat nce
miydi? Bu durumda kendini aan belleinin hassasl karsnda ard. Drt
byk paket az daha domuzun gbeine inecek, ya da ilerde kacak bir yangnda yanmak zere bir ynn arasna atlacakt. Ben, onlar kurtardm. Kendimle vnmeli miyim bu nedenle? Sanmam. Artk daha alakgnll oldum.
Bunun szn etmenin anlam ne yleyse? Belki de yalnzca u: ster her eye
sahip olmay dileyin, ister hibir ey istemeyin, siz de, ne denli kk olursa
olsun, bir iyi niyet belirtisinin deerini bilin. nsan, bu szlerde frtnadan
sonra gelen bir sessizliin varln sezebilirdi. Her zaman kuru ve sert olan
sesi, u anda sevecen ve yumuakt. Kilisede t yoktu. Tmceler arasnda sk
sk duruyor, sonra gene tatl bir sesle konumay srdryordu. Yardm elini
uzatt drt zavall yarat anlatt. Paketleri ok iyi, ancak onlarn ardnda
ykselen kiileri belli belirsiz anmsyordu; nce paketleri anlatt bu yzden,
ktlarn, biimlerini ve iinde var olduunu sand eyleri aslnda paketleri yoklam bile deildi bir bir sayd. Paketler ylesine dzgn, onlar ta-

280 Krleme

yanlarsa ylesine alakgnll ve utanga yzlydler ki, istediklerini vermezlik etmeyi ya da azn vermeyi aklndan geiremezdi. Kabalk etmi olsayd, yapt kurtarma iinin anlam kalr myd? Sonuncusu dnda hepsi de
bulunmaz iyilikte yaratklard, dostlarn sevecen kollaryla sarmlard, kitaplar belki kendilerine kalr umuduyla, byk miktarlar istemilerdi stelik.
Hepsinin de, en st kattan, kitaplarna el dedirmeden yzgeri dneceklerine
hi kukusu yoklu, kitaplarnn deeri konusundaki kararllklar yzlerinden
kolayca okunuyordu; bu yzden paray alp son derece duygulanm, dilleri
tutulmu halde ekiliyorlard. Bir ii olduunu sand birinci kii, kendisinin
konumas zerine Kiene barmt, onu alak bir kitap tccar sanmt kukusuz; kaba szckler, mrnde hi bunca tatl gelmemiti Kiene. Ondan sonra, grnm, ona bir baka tann anmsatan bir hanm gelmiti; kt ruhlu
bir baka grevlinin kendisiyle alay ettiini sanm, al al, moru mor olmu,
azn ap tek sz sylememiti. Ondan hemen sonra, sradan bir kadnla,
orada kapclk yapan kt ruhlu bir adamn karsyla arpan bir kr gelmi ti. Adam, kendini kadnn kollarndan kurtarm ve paketine yapmt, sonra,
artc bir gvenle, kurtarcsnn yani Kienin yannda dikilip durmutu.
Elinde kitaplar olan bir kr, son derece duygulandrc bir grnm oluturuyordu; bunlar tek avuntular olan kitaplara drt elle sarlrlard, yeterince
kitap baslmam olmas nedeniyle krler alfabesinin kendilerine pek bir ey
ifade etmedii bazlarysa, hakikati kendilerine hibir zaman itiraf etmez, kitaplarn brakmazlard. Bir bakardnz, bizim harflerle baslm bir kitab am oturuyorlar. Kendilerini kandrmakta ve okuduklarn varsaymaktadrlar.
Bylelerine ok, ama ok az rastlanr, aslnda, grme yeteneine layk kimse
varsa, onlar da kukusuz bu kr kullardr. nsan, onlar iin, u dilsiz harflerin
konumasn dileyebilir nerdeyse. Krn istedii, hepsininkinden yksekti,
Kien paray vermeye hazrd, ama bunun nedenini syleyemeyecek denli i nceydi, bu nedenle, o ters kadnn yznden yle davranyormu gibi yapmt.
Kara yazgsn ona neden bir kez daha anmsatsnd? Onu avutmak, rahatlatmak iin yaplacak en iyi ey, iyilik etmekti. Kendisinin de bir kars olsayd,
yaamnn her annda onunla arpyor ve bu yzden vaktini ziyan ediyor
olacakt; kadnlar byleydi. Drdncs, kollarnda bir aa bir yukar sallad kitaplarna daha az bal sradan bir adamcazd, tahmin edilecei
zere ok az bir ey istemiti, syledikleriyle de baya bir yaratk olduunu
ele vermiti.
Bu konumadan cce, andan tek bir kuruun bile kamadn anlam oldu
byle bir olaslk, kendisini ok rahatsz ederdi dorusu, Drtlerin sonuncu-

Elias Canetti 281

suyla kapdan karken karlamt, adamn grnmnn baya olduu

konusunda onunla ayn grteydi. Adam kukusuz bir gezgin satcyd ve
ertesi gn gene gelecekti. Yarn ona gnn gstermeliydiler. Gezgin satc,
son szleri duymutu; ikisinin alak ses tonuna artk almt kulaklar. Grltl tartmalar bittikten sonra, merakl ve yava hareketlerle onlarn yaknna gelmiti, tam o srada da kendisi hakknda konuuyorlard. Ccenin ihaneti
onu bsbtn fkelendirdi ve iki ortak kiliseden ayrldktan sonra iine daha
istekli olarak, drt elle sarld, aramasn srdrd.
Fisherle, ok byk bir zveride bulunma yrekliliini gsterdi. Kieni, ertesi
gn iinin banda olabilmesini salamak zere en yakndaki otele gtrd ve
Kienin onun kendi parasndan bolca harcad o korkun bah iin verdii
rahatszl gstermemeye abalad. Kien, iki odann ka para tuttuunu hesapladnda ki bir oda yeter de artard bile Fischerle, kendi payna onca
aklszla raz olacakm gibi toplam tutarn yzde ellisi orannda bahi brakm, sonra da iledii suun tmyle bilincinde olarak Fischerlenin yzne
bakp glmt; o anda Kienin kafasn krmay ne kadar isterdi. Bunca para
harcamak sama deil miydi? Bir otel kapcsna bir ilin versen ne olacakt,
drt ilin versen ne olacakt? Ne olursa olsun, birka gn iinde, parann tm
Fischerlenin cebinde Amerikann yolunu tutmu olacakt. Kapc, o kuruu
geri evirecek denli zengin deilse, Fischerle de onu sokaa atamayacak denli
yoksuldu. Ah, byle bir ikiyzlyle dost olmak zorundayd ne yazk ki! Kuk usuz onu bilerek sinirlendiriyordu, amac tam hedefe varmken sabrn tarmak, svp saymasna meydan vererek sepetlemek iin geerli nedenleri elde
etmekti. Kendini koruyacakt. Bugn de, paket ktlarn yere serip kitaplar
yacakt, ona iyi geceler diledikten sonra uyuyuncaya dek dilediince svp
saymasna gz yumacakt, sabahleyin, sokak kadnlaryla canilerin bile uyuduu srada, saat altda kalkacak, kitaplar toplayacak, roln oynamay srdrecekti. En kt satran partisi bile bundan iyiydi. Koca srk onun, yani u Fischerlenin, u yok olan kitaplarn varlna gerekten inandn sanmyordu
herhalde. Bu ii salt onu etkilemek iin yapyordu; iyi, gzel, Fischerle gerekli
olduu srece etkilenecekti, ama gereinden bir saniye uzun srmeyecekti bu
etkilenme. Yol parasn cebine koydu mu, srn ne mal olduunu yzne
syleyecekti. Sen nesin biliyor musun, diyecekti. Kendini beyefendi sanyorsun ama dolandrcnn tekisin sen! Evet aslnda dolandrcnn tekisin!
Sabahki olaylardan bitkin dm olan Kien, le sonrasn yatakta geirdi. Bu
vakitsiz dinlenmeyi pek bytmek istemediinden soyunmaya kalkmad.

282 Krleme

Fischerlenin, kitaplarn boaltlp boaltlmayacana ilikin somlarna yant

olarak omuzlarn umursamaz bir tavrla silkmekle yetindi. Naslsa gvenlik
iinde bulunan zel kitaplna kar duyduu ilgi azal mt. Fischerle deiiklii fark etti. Burnuna bir tuzak kokusu geliyordu, bunun nedenini bulmak
zorundayd, ya bir tuzak vard ortada ya da kendisine uzatlan bir yal ilmik
ki bu durumda, ilmiin arasndan uacak birka ar yumruk Kieni bekliyor
olabilirdi. Durup durup kitaplar ne yapacan soruyordu. Ba kitaplk sahibine ok ar gelmiyorlar myd? u andaki konumu, ne kafasnn ne de kitapl arnn alt bir durum deildi, iine karmak gibi olmasn ama hi kimsenin
kafasnda dzensizlik olsun istemezdi. Kafasnn hi deilse azck desteklenmesini salamak iin fazladan yastk isteseler miydi acaba? Kien, kafasn te
yana evirse, cce mthi korkmu gibi zplyordu: Tanr akna, dikkat et!
Bir keresinde yerinden frlayp ellerini Kienin sa kulann altna tutmu,
kitaplar yakalar gibi yapmt. Dyorlar! diye barmt stelik azarlayc
bir tavrla.
Yava yava Kieni amalad ruh haline soktu. Kien, grevlerini unutmu
deildi, sama konumalardan saknyor, kmltsz dmdz yatyordu. u
ufaklk da sesim kesse iyi olurdu. Szleri ve baklar sanki kitaplk byk
tehlike iindeymi gibi rahatsz ediyordu onu, oysa durum hi de byle deildi.
Ne var yani bugn de yaamlar tehlike iinde bulunan milyonlar dnmeyi
uygun grmt. Fischerle, yeterinden fazla titizlik ediyordu. Kukusuz kamburu yznden, kendi bedeniyle biraz fazla ilgileniyor ve bu duygusunu efendisinin durumuna da uyguluyordu. Sylenmemesi daha doru olacak eyleri
adyla sanyla sylyor, salara, gzlere ve kulaklara yapyordu. Buna gerek
yoktu ki? Kafada, btn bu nemsiz eyler zaten vard, yalnzca baya kimseler d grnle urarlard. Bu ana dek bylesine titiz davranmamt cce.
Ama Fischerle ona rahat vermiyordu. Kienin burnu akmaya balad; burnu bir
sre kendi haline braktktan sonra, salt dzene kar olan tutkusundan, ucuna
gelen byk bir damlann gereini grmeye hazrland. Mendilini kard, silmeye davrand. Fischerle bararak atld: Durun! Durun! Ben gelene dek
bekleyin! Mendili Kienin elinden hzla kapt kendi mendili yoktu dikkatle burna yaklat ve damlay paha biilmez bir inci tanesiymi gibi ald. Bana
baksanza siz, dedi, artk yannzdan ayrlacam! Burnunuzu hnkracaktnz, kitaplar oluk oluk dklecekti! O zaman ne durumda olacaklarn size
sylememe gerek yok. Kitaplarnz hi dnmyorsunuz! Byle biriyle bir
arada kalamam ben! Kienin dili tutulmutu. Ccenin hakl olduunu biliyor-

Elias Canetti 283

du. Bu nedenledir ki, yapt saygszlk bsbtn sabrn tarmt. Fischerlenin azndan kendi szckleri km gibiydi sanki. Kitaplarn basks altnda ki daha bunlar okumamt bile cce, Kienin gzleri nnde deimekleydi. Kienin eski kuram, bylece uygulanyordu. Kien ne yant uyduracan dnrken, Fischerle gaklamasn srdrd; efendisinin boyun eii
onu serseme evirmiti. Yitirecek hibir eyi yoktu, byle azarlamakla, o utanmasz bahilerden dolay duyduu fkeyi boaltm oluyordu. Dnsenize,
tutun ki ben burnumu hnkrdm! Siz ne derdiniz? Annda sepetlerdiniz beni!
Sizin gibi akl banda bir adam yapmaz bunu. Rengini bile bilmediiniz kitaplar adamlardan parayla alyorsunuz, te yandan kendi kitaplarnza kpekten
beter davranyorsunuz. Gn gelir cebinizde kuru kalmaz. Bu kadar nemli
deil, ama ya kitaplarnz da olmasa, ne yaparsnz? Krkndan sonra dilenmek
niyetinde misiniz? lrm de dilenmem. Bir de kalkm kendinize kitap
diyorsunuz! Bana bakn hele! Ben kitap mym? Yok! Kitaplara kar nasl
davranyorum? ok iyi, kitaplara kar ok iyi davranyorum, tamam m, satran oyuncusunun vezirine davrand gibi, sokak kadnnn pezevengine davrand gibi; anlamanz iin daha ne syleyeyim: bir anann bebeine davrand gibi! Eski gnlerdeki gibi konumak istiyordu ama dili dnmedi. Yalnzca
birinci snf szckler geliyordu dilinin ucuna, ve mademki bunlar birinci snf
dedi kendi kendine, Bu kadar yeter! ve sylediklerinden holand.
Kien ayaa kalkt, yanna yaklat ve onurlu bir tavrla;
Siz utanmaz bir sakatsnz, dedi. Derhal odamdan kn! Kovuldunuz!
Bana byle mi teekkr edecektiniz! Pis Yahudi! diye nlad Fischerle. Sizin
gibi bir Yahudi domuzundan ne beklenirdi zaten! Derhal odamdan kn, yoksa
polis arrm. Paray ben verdim. Masraflarm derhal deyin, yoksa mahkemeyi boylarsnz! Haydi abuk!
Kien duraksad, demeyi kendisinin yaptn sanyordu ama para meselelerinde hibir zaman kendinden emin olmazd. stelik, ccenin kendisini aldatt duygusuna kaplmt; sadk bir ua kovmutu demek, bununla birlikle,
hi deilse, onun nerilerine uyacak, kitaplar bundan byle tehlikeye atmayacakt. Benim adma ne harcamalar yaptnz? diye sordu, sesinde apak bir
kararszlk okunuyordu.
Anszn srtndaki kamburun farkna varan Fischerle, derin bir soluk ald. nk iler kt gidiyordu, nk Amerikay belki dnde bile gremeyecekti,
nk kendisinden nefret ediyordu. Kendisinden ve kklnden, bayal -

284 Krleme

ndan, nemsiz geleceinden, zafer grnmken bana gelen yenilgiden,

(birka gn iinde kolayca cebine indirebilecei korkun miktara kyasla)
kuruluk gelirinden nefret ediyordu, nk bu n kazancn, u stne tkrlmeye layk kuruu, u szm ona kitaplkla birlikte Kienin kafasna
atmay ne kadar ok isterdi... te bu nedenlerle Kienin odalara ve kapcya
verdii paradan vazgeecekti. Paradan vazgeiyorum! dedi. Bu tmceyi sylemek ona yle zor geldi ki, syleme biimi ona Kienin tm yksekliinin ve
hainliinin verdii onurdan daha byk bir onur verdi. Onun bu reddinde,
gcenmi insanln sesi nlyor, szlerde kt niyet bulunmadnn, son
derece yanl anlaldnn bilinci dile geliyordu.
Kien, imdi anlamaya balamt. O ana dek cceye cret olarak metelik dememiti, hayr, kesinlikle dememiti, bu konuda tek szck bile etmemiti
hibiri, bununla birlikte, masraflar geri istemek yerine paradan vazgeiyordu.
Hibir kar olmad halde kitapla kar gsterdii ilgi, onu yakksz szckler kullanmak zorunda brakt iin iinden atmt cceyi. Sakatl nedeniyle onu hakaret etmiti. Daha birka saat nce bu sakat, kentin tm polis
gc onu yakalamak zere seferber edildiinde onun yaamn kurtarmt.
Yalnzca onu korumada gsterdii beceriklilik nedeniyle deil, iyi niyetli davranlarndan dolay da una hayrand. Dikkatsizlik etmi, kitaplarn nerede
uyuyacam dnmeden kendini yataa atmt ve ua, grevi gerei iinde
bulunduu uygunsuz durutan dolay onu uyard, kitaplarn bana gelmesi
olas tehlikeyi belirttii iin onu odasndan dar atmt. Yok, hayr, yapt
yanlta direnerek kitaplnn zne kar davranacak denli alalmamt.
Elini, Fischerlenin kamburuna koydu ve dosta bastrd, unlar sylemek
istiyordu sanki: zarar yok, bakalarnn akllar kamburdur, sama, bakalar
yok ki, nk bakalar szm ona insan, yalnzca biz ikimiz, biz, iki mutlu kii
farkltz. Sesli olaraksa yle dedi;
Kitaplar boaltmann vakti geldi, sevgili Bay Fischerle!
Ben de onu diyordum, diye yantlad teki.
Gzyalarn glkle tutuyordu. Amerika, birden yeniden belirdi gzlerinin
nnde, koskocaman, dipdiri duruyordu urada ve Kien gibi kk kafal,
ikiyzl biri tarafndan okyanuslarn dibine yollanamazd.

Alk lm
BARIMALARI onuruna yaptklar kk bir kutlama ikisini birbirine daha ok
yaklatrd. renmeye, ya da baka deyile, zekya kar duyduklar ortak
sevgiden baka, birok alanda ayn deneyleri yaam olmakla da birbirlerine
benziyorlard. Kien, kimseye bir zarar vermemesi iin eve kilitledii deli karsndan ilk kez sz etti. Evet, byk kitapl da orada, evdeydi; ama kars kitaplara kar hibir zaman kck bir ilgi bile gstermediinden, lgnl klar
srasnda evresini ne deerli hazinelerin sardn anlamas pek olas deildi.
Fischerleninki gibi ince bir zek, kitaplndan byle uzak kalmann kendisine
ne byk aclar verdiini anlard kukusuz. Ancak dnyada hibir kitap, aklm
yalnzca bir eye paraya takm olan bu lgn yaratn yannda olduundan
daha gvenli bir yere konulamazd. Temel kitaplar yannda tayordu bunu
sylerken, bu arada yere ylm olan kitaplar gsterdi; Fischerle saygyla
ba sallad.
Yaa, ite, diye srdrd konumasn Kien, dnyada byle insanlarn, paradan baka bir ey dnmeyenlerin bulunabileceini aklnzdan bile geiremezsiniz. O paray, drste, onurla harcanm bir para olmasna karn
reddetmekle ok gzel bir davran rnei verdiniz. Daha nce size kar sylediim szlerin, o anki ruh halimin, hatta, berideki sululuk duygusundan
kaynaklanan bir ruh halinin sonucu olduunu size kantlamak isterim. Sessizce dayanmak zorunda kaldnz hakszlklarn sizde at yaralar, dourduu
zararlar gidermek iin elimden geleni yapacam. Bundan byle, sizi bu dnyadaki eylerin gerek durumu konusunda aydnlattmda, buna, size verdiim aclar iyiletirmek iin sunulan dller gzyle bakn. nann bana sevgili
dostum, bu dnyada paray sk sk aklna getiren deil, hibir zaman aklndan
karmayan insanlar var, yaamlarnn, her saat, her dakika ve de her saniyesinde paray dnyorlar! Hatta daha da ileri giderek, bunlarn, bakalarnn
parasn dndn bile ne sreceim. Bu gibi insanlar hibir eyden
korkmuyorlar. Karm benden neyi zorla almaya kalkt, biliyor musunuz? Bir
kitap! diye atld Fischerle. Kitap alsayd, bunu anlamak g olmazd, su
ilemi olurdu geri ama bu tr bir davran alklamak gerekirdi. Ancak istedii kitap deil, bir vasiyetnameydi!

286 Krleme

Fischerle bu tr olaylara daha nce tank olmutu. Kendisi de, buna benzer
ilere kalkan bir kadn tanyordu. Kienin gsterdii gvene karlk olmak
zere, onun kulana gizemli bir yk fsldad, ama gene de gvenine sayg
gsterilmesi gerektiini tekrar tekrar belirtmekten kanmad; bu anlatt
duyulursa, kafasn uururlard, yknn kahramannn kim olduunu renince ard Kien: sz konusu kimse, Fischerlenin karsyd. imdi size itiraf
edebilirim, diye atld, Kien, karnz, ilk bakta bana kendi karm anmsatt.
Karnzn ad Therese mi? O gn duygularnz incitmek istemedim, dncemi
kendime sakladm. Hayr, onun ad Emeklidir, baka bir ad yok. Emekli
adn almadan nce, iman olduu iin. Sska derlerdi kendisine.
Adn dndaki tm ayrntlar gerekti. Fischerlenin vasiyeti yks Kieni ok
meraklandrmt. Therese, gizli olarak profesyonel orospuluk mu yapyordu
acaba? Ondan bu bile beklenirdi. Hep, erken yann sylyordu. Belki de
gecelerini, baka bir Cennetin Yldzlar altnda geiriyordu. Soyunduktan
sonra kitaplar elinin bir hareketiyle yatan zerinden yerlere indirdii o
korkun sahneyi anmsad. Bylesi bir inanmazl ancak ve ancak bir orospu
gsterebilirdi. Fischerle karsndan sz ederken, Kien ayrntlar hastaln,
dualar, ldrme giriimini Theresenin anmsad ve daha birka dakika
nce cceye aktard zellikleriyle karlatrd. Bu iki kadn ayn kii deilse,
kesinlikle ikiz kardetiler.
Daha sonra Fischerle birden ar bir gven duygusuyla doldu ve Kienden
kendisini kk adyla armasn istedi; yantn beklerken dostluk cokusuyla titriyordu, bunun zerine Kien, yalnz onun bu isteini yerine getirmeye
karar vermekle kalmad, bundan sonraki byk yaptn, belki de Yeni Ahitte
sa zerine hazrlayaca ve bir devrim yaratacak olan o savn ieren ki tabn,
bir bilim adam olmamasna ve eitim-renim grecei gnlerin tmnn,
geride deil de nnde olmasna karn, ona adayacam da syledi. Bu barma ve uzlama saatinde, Fischerle, burada, kendi yurdunda, inlilerden daha
iyi ince ve daha bir dzine dili konuan insanlarn bulunduunu rendi.
Ben de hep byle sanrdm, dedi. Bu olgu, eer bir olguysa, gerekten etkilemiti onu. Ama buna inanmyordu Fischerle. Bununla birlikle, bir insann,
bunca akll grnebilmesi de bir eydi; yukardaki onayn bu dnceyle hakl
karm oluyordu.
Kk adla konuma durumlarna girince, karlkl anlay konusunda da tm
snrlar yktlar. Birka gnlk deme plan hazrladlar. Fischerle, sermayelerinin aa yukar bir hafta kadar yeteceini hesaplad; belki daha deerli ki-

Elias Canetti 287

taplar yklenip gelenler olurdu, bunlarn cehennem azab ekmesine gz

yummak, lm cezas gerektiren bir sutu. Yaplan hesaplarn hi de i ac
olmamasna karn, bu szler Kieni byledi. Fischerle, ciddi bir yzle, sermayelerinin harcanmasndan sonra, daha byk planlar hazrlayacaklarn
ekledi. Bu szlerle ne demek istediini ise, kendine saklad. imdilik, hemen
uygulanmas gereken planlar aklad Kiene. Grevleri, saat 9.30da balayacak, 10.30da sona erecekti. Bu saatler arasnda, polis baka yerde alrd.
Fischerle, daha nceki deneylerinden, Theresianumun evresindeki polis
kordonunun saat 9.20de ekildiini ve polislerin tam 10.40ia yerlerine dndn biliyordu. Tutuklamalar, her zaman saat on birde yaplyordu; sevgili
dostu, bu sabahki ka sahnesini unutmamt kukusuz. Elbette anmsyordu
Kien; bam kaldrp kilise saatine baktnda, saatin on biri vurduunu grmt. Ne kadar dikkatli bir gzlemcisinin, Fischerle! dedi. Aziz dostum,
bunca yl ayaktakmyla yaamm ben! Yaam, dn bayram deildir, yaamda saygnlk para etmez, ikimiz iin sylemiyorum bunu elbet her eyi
yaayarak renir insan. Kien, Fischerlenin, kendisinde bulunmayan bir eye
sahip olduunu anlamt: arkada, yaam deneyleri konusunda, stelik her
alana uzanabilen bilgilerle donanmt.
Ertesi sabah saat tam dokuz buukta, dinlenmi, rahatlam ve kararl bir halde iinin banda bulunuyordu. Dinlenmi ve canlanmt, nk daha az bilgiyi yannda tayordu yannda. Fischerle kitapln geri kalan ksmn da almt.
Kafama bir eyler sokabilirsiniz, diye taklmt, ama eer yer yoksa, bir ksmn kamburuma tktrrm. Rahatlamt, nk karsyla ilgili irkin giz
artk ona arlk vermiyordu ve azimliydi, nk bir baka kiinin buyruklarna uyuyordu. Fischerle saat 8,30da ondan ayrld; yle kk bir keif seferi
yapacakt. Geri dnmezse her ey yolunda demekti.
Kilisenin arkasnda takmyla bulutu. Fischerin iten atlm olmasna karn
gelmiti. Burnunu, eskisinden birka santim yukarda tutuyordu. efin kendisine yirmi ilin borcu vard, isteyip istememek onun bilecei iti; ccenin ona
olan borcuna gvenerek kendisine yaklama yrekliliini gstermiti. Lamc,
karsn ekitiriyordu. Eve gtrd 15 ilinle yetinecei yerde, hemencecik
geri kalan belii de istemiti. Kadn her eyi biliyordu. Bu yzden ona sayg
duyuyordu lamc zaten. kiye yatrd o be pis ilin yznden o gece sabaha dek uyutmam, bann etini yemiti kars. Alkanlnn tersine, sabah
kahvesini bile imeden oraya gelmi ve iki saattir kilisenin ardnda bir aa
bir yukar yryerek homurdanmakta olan kr, Ne olacakt yani? dedi la-

288 Krleme

mcya. Yalnzca bir kadna kalm bir adam baka ne bekleyebilir! Bir erkee yz kadn bile azdr! Sonra, lamcnn karsna degin ayrntlar renmek istedi. Kadnn kilosunu renince dncelere dald ve daha bir ey sylemedi. Bir gece nce dsz uykularndan, kilise bakcs tarafndan uyandrlan gezgin satc, peykenin altnda unutmu olduu paketi daha yeni anmsamt. Alt taraf kitapt geri ama gene de korkuya kapld, paketi aramaya
koyuldu. Buldu sonunda, dar ktnda Fischerlenin gelmi olduunu grd, burnunu hafife titretip seirterek selamlad onu.
Bayanlar baylar, diye sze balad ef, yitirecek vaktimiz yoktur. Bugn ok
nemli bir gndr. Kuruluumuz son hzla gelimektedir. Ciro giderek artmaktadr. Birka gn iinde, byk servet sahibi olacam. Grevlerinizi yapnz,
buna karlk ben de sizi greceim! Lamcya bo gzlerle, kre umutlandrc baklarla, Fischerine, balayan, gezgin satcyaysa aalayc gzlerle
bakt. ortam yarm saat iinde orada olacak. O vakte dek size gerekli bilgileri vereceim, hepiniz ne yapacanz bylece renmi olacaksnz, renmeyen iinden atlacaktr! Hepsini birer birer. nceki sraya uyarak kenara
ekti ve bugn isteyecekleri byk miktarlar ayr ayr ve tekrar tekrar syledi.
orta, lamcy tanmad, bunu armamak gerekirdi nk adamn surat
parlatlm domatesi andryordu. Fischerine, dn buraya gelip gelmediini
sordu ki kadn buna yant olarak, kendisine retildii zere ateli ateli ik izinden yaknmaya balad. Hain yaratk, yllardr kitaplar rehine brakyordu,
kendisi daha nce hi yapmamt byle bir ey. Kien, kadna inand, nk
fkesi houna gitmiti; istedii paray verdi.
Fischerle en byk umutlar kre balamt, nce ka para istediini syle
ona. Sonra bir iki dakika bekle. Baktn ki, dnp tanmaya balad, seni fark
edinceye dek ayaklarna bas, sonra kulana eil, Karnz Theresenin selamlar var. ld, diye fslda. Kr, kadn hakknda daha fazla bilgi istedi: etli butlu olduunu varsayd bir kadn, lm onun ellerinden alyordu. Tm lm
kadnlar adna zld; erkeklere gelince ne kadar lrlerse lsnler, umurunda deildi. Bundan byle artk asla kendisinin olamayacak iman kadnlar, iyi
gnlerinde, onu nerdeyse ceset hrsz, dmeli gnlerdeyse, ozan yapard.
Bugn, Fischerle dmesiz bir gelecekle ilgili sorularn ksa kesmiti, nce
dmelerden kurtulun sayn baym, sonra kadnlar dnn! Dmelerle
kadnlar bir arada olamazlar! Kiene sorulacak olursa, yapaca nemli iler
yannda, l bir Theresenin yk, ona ar gelmeyecekti. Kadnn ad, kilise-

Elias Canetti 289

nin arkasndaki saman pazarndan kitap blmnn girime dek bir an bile
krn belleinden kmldamad. Krn, akl ve bellei, savata yaraland ndan beri yalnz ve yalnz kadn ad ve bedenlerine ilerdi. Gzleri fal ta gibi
ak olduu halde, plak Theresenin ardnda duran ve eytans bir hazla onu
izleyen kr, caml kapy hzla aar amaz, kadnn adn bard, kotu, Kiene
yaklat ve efin sylediklerini yerine getirmek zere Kienin ayaklarna basmaya balad.
Kien renkten renge girdi. Theresenin geldiini grd. Kamt demek. Mavi
eteklii parlyordu. Deli kadn, eteklii ivitlemi, kolalamt, kolalam ve
ivitlemiti, Kienin yz de ivit mavisine dnd, eli aya kesildi. Kadn onu
aryor, onu istiyor, etekliine yeni kola istiyor. Polis nerde? Onu hemen bir
yere kapatmal, halka zarar verir, kitapl korumasz brakt, polis polis, nerde
u polis, ha, polisler 10.40a dek gelmeyecekler, ne byk bir felaket bu, ah,
Fischerle burada olsayd keke, hi deilse Fischerle olsayd, korkmazd, bunun ikiz kardei Fischerlenin kars, ne yaplacan bilir, onunla baa kar o,
onu yok eder, mavi eteklik korkun bir ey bu, korkun, neden lmyor
sanki, neden lmyor, lmesi gerek, u anda, caml kapnn iinde. Kienin
yanna gelmeden, ona vurmadan, azn aamadan lmeli, onun lm iin on
kitap feda olsun, yz kitap, hayr yz deil, yarm kitaplk, btn kitaplk, Fischerlenin kafasndaki kitapln tm, bu kadara da olur herhalde, sonsuza dek
lr, ok kitap, ama sz veriyor, ant iiyor, tm kitapl teslim edecek, ama
buna karlk lmeli Therese, lmeli, lmeli, tan anlamyla lmeli! ...ne yazk
ki ld, dec kr gerek ve iten bir zntyle, ve size selamlarn yollad.
Kien, bu sevin verici haberi en azndan on kez yineletti adama. Ay rntlar
renmek istemiyordu, haberin kendisi yeter de artard. Syleneni yanl anlamadn, d grmediini, ya da bir bakasyla kartrmadn iyice kavradktan sonra, beyefendinin bundan emin olup olmadn ve haberi nereden
rendiini sordu. Adamn yapt iyilie karlk ona kibar davranyordu. Kr,
kzmt, Therese ld ve size selamlarn yolluyor, diye yineledi. Bu yarat
grr grmez dleri yok olmutu. Haberi gvenilir bir kaynaklar almt ama
adn veremezdi. Paket karlnda 4500 ilin istiyordu, ancak paketi de geri
gtrmesi gerekliydi.
Kien, borcunu demeye davrand hemen. Adamn, az nce vaat edilen kitapl
isteyebileceinden korkuyordu. Ne ansszlk, bu sabah kitapln tmn
kendi sorumluluuna almt Fischerle. Verdii sz hemen yerine getirmesi

290 Krleme

olanakszd, Fischerle burada deildi, kitaplarn tmn annda nasl ortaya

dksnd? Her olasla kar, bu iyi haberi getirene bir an nce oradan uzaklamas iin abucak deme yapt. Nerelerde olduu belirsiz Fischerle bakarsn bir tehlike kokusu alr, onu uyarmaya gelirdi de, kitaplk elden giderdi. Sz
vermise vermiti, bir kitaplk, dnyadaki en byk vaatten daha deerliydi.
Kr, paray yavaa sayd. Bylesine byk bir paraya bir bahi istemeye
deerdi; evet, bir bahi isteyebilirdi, ama artk dilenci deildi ki. Byk cirolar yapan bir firmada alyordu imdi. efini ok seviyordu, nk dme
meselesini kesmiti. imdi, bahi olarak diyelim bir yzlk istese, kendisine
birka kadn birden alrd. ef buna bir ey demezdi. Eskiden olduu gibi ukurlatrd elini uzatt ve dilenci olmadn, ama gene de bahi alabileceini
syledi. Kien kapya bir gz alt, bir glgenin yaklamakta olduunu sand,
adamn eline bir kt banknot sktrd, bu bir yzlkt, adam koluyla itti ve
Gidin imdi, abuk gidin, ok abuk, ok! diye rica etti.
Kr, beceriksizliine yanacak vakti bulamad; daha ounu isteyebilirdi ama
bana konan devlet kuunun getirecekleri akln bandan alm olduundan
elini gene uzatmay akl edemedi. Sesli sesli konuarak Fiseherlenin yannda
bitli; bizimki, ak ve para uruna kendinden iyice gemi olan krn tatl szcklerinden ok yapt hilenin etkilerini duymak istiyordu. Paray elinden
almadan nce biraz duraksad, birden kapmad paray; kk bir parayla ve
byk bir d krklyla karlaabilirdi. Yzde yz baarya ulatn grnce yle ard ki, nerdeyse kendinden geiyordu. Paray iki kez dikkatle
sayd, tekrar tekrar u szleri sylyordu: te sana bulunmaz bir insan! Vay
canna! Yaman adamsn be! Fischerle evladm, byle adamlar dnyaya her gn
gelmez, a gzn! Kr, sz konusu adamn kendisi olduunu sand ve sol
cebindeki yz ilini anmsad. Paray ccenin burnuna indirdi ve Bana verdii
bahie hak sen hele ef, dedi stemeden verdi! Yz ilin bahi veren adam iyi
adamdr! Ve nasl olduysa Fischerle, yeni firmasnn ynetimini ele aldndan bu yana ilk kez, ganimetin bir ksmnn elinden kamasna gz yumdu,
dmannn yamanl onu kendinden geirmiti.
Derken gezgin satc kageldi; dnk gibi sonuncuydu. Adamn ask yz,
krn baya canm skt. Doutan nazik bir insan olduundan, ona da bir
bahi istemesini nermiti. Bu kez ef duydu. Gezgin satc, bu saman al tndan
su yrten, kendi karndan baka hibir ey dnmeyen herif yanna yaklar yaklamaz, dlerinden hemencecik uyand ve satcya bard: Hele bir!

Elias Canetti 291

Hele bir iste, gsteririm gnn! Kurbansa, akn bir halde, ster miyim
hi? dedi.
Ksa bir sre uyumu olmasna karn dnden beri gzle grlr lde kmt. iddetle hibir sorunu zemeyecek, hibir ey elde edemeyecekti,
bunu aka grm bulunuyordu. Evet, gerek paketin kilisede gizlenmi
olduuna kesinlikle ve sarslmaz bir biimde inanyordu hl. Ne var ki paket
hi kimsenin bulamayaca kadar iyi gizlenmiti. Bu yzden baarya varamayacana karar verdi ve baka bir yolu denedi. Fischerle kadar kk olmaya
ve bylece onun kafasna girmeye, ya da hatta daha kk olup paketin iine
smaya dnden razyd, paketin iine girer, sat ilerini oradan ynlendirirdi.
lgnlk! Deli miyim ne, dedi kendi kendine, hi kimse bir cceden daha
kk olamaz. Ancak, paketin gizlenme yeriyle ccenin yaps arasnda akl
almaz bir ba, zlmez bir dm vard. O, bunu anlamayacak kadar aklsz
deildi, tekiler uyurken o uyank duruyordu. Uyku saatlerini, uyank durulan
saatlerin stne koy, onun tekilerden ne kadar daha akll olduu ortaya
kar. Bunu biliyordu. Bilmeyecek kadar aklsz deildi, ama gene de btn bu
akldan, diyelim iki haftalna kurtulmak, bugnlerde pek revata olan tm
ada kolaylklara sahip bir huzur evinde bakalar gibi uyumak, btn o
zaman boyunca uyumak iin neler vermezdi; onun gibi biri, yle azck dol ar, bir yn ey duyard, bakalar da duyard ayn eyleri ama onlar uyuyup
yitiriyorlard duyduklarn, o hibir eyi uykuda yitirmezdi, uyumazd nk,
bu yzden de duyduu her szc anmsard.
Kr, Fischerlenin ardndan ona iaretler ediyor, yz ilinlik banknotu yukar
tutup ona gsteriyor, dudaklarn kmldatarak bahi konusundaki nerilerini
yineliyordu. Gezgin satcnn yenik dnmesini istemezdi, nk onunla, kadnlar konusunda bir iki sz etmek istiyordu. efin byle eylerden akt yoktu,
o sakat bir cceydi. Lamc, kendi moruu yznden sinmi bir korkakt,
bakasna elini srmezdi, karsndan ayr yapt tek ey imekti yalnzca. En
iyisi bu yeni durumdan tekilere sz etmemeliydi, hepsi de bir ey isteyecek,
bir bakacak gzn ap kapayncaya dek btn o paradan kendine ancak tek
bir kadna yetecek kadar kalacakt. Yalnzca gezgin satcya sylemeliydi olay.
O kimseye sylemezdi, ona bir ey syledin mi, azn amyordu; en iyisi
onunla konumakt.
Bu arada kendisiyle konuulacak kii, iini dnmekteydi, iki bin ilin gibi
byk bir para isteyecekti. Ccenin i arkada ona daha nce oraya gidip

292 Krleme

gitmediini sorsa, yle diyecekti; Aa, elbette, hem de ayn paketle! Beni
unuttunuz mu? Eer bayrak direi bir eyler yapmaya kalkarsa, paray da
almadan oradan hzla uzaklamalyd; tehlike halinde, paketi bile orada brakp kamalyd. Bayrak direinin deti, silahn ekip bir iki kurun skmakt .
Paket nemli deildi. indeki kitaplar pek yle deerli deildi. arkada
normale dnp de sz anlar hale gelince Fischerle onunla ileri zmleyecekti. ef, bu eytans yntemle, gezgin satcy sepetlemeyi tasarlamt. Gezgin
satcnn ayn kitaplarla yeniden karsna kmas ve utanmasz istemlerde
bulunmas karsnda fkelenecekti Kien kukusuz. Fischerle, karsnda fkeden kudurmu bir Kien grmekteydi. Kendisini de omuz silkip iisine dosta
bir srtmayla yol verirken gryordu. Ortam bundan byle seninle i yapmayacaktr. Ben ne yapaym? Korkann sana yol vermek zorundaym. Ona
hakaret etmisin, yle diyor. Ne yaptn yle? Artk bir yarar yok. Gidebilirsin.
Bir iki yla kadar kendime baka bir ortak bulacam, o vakit seni ie al rm.
Eh, o gne dek bann aresine bak, ben de senin iin bir eyler ayarlamaya
alrm. Gezgin satclar severim dorusu. Ortak senin baya bir insan olduunu, saman almdan su yrttn, kendi karndan baka hibir eyi dnmediini sylyor. Ne demek istiyor, ne bileyim? Haydi imdi git bakalm!
Fischerle her eyi iyice hesaplamt, ama Theresenin lm haberinin yarataca tepkinin byk olaca aklna gelmemiti. Gezgin satc, glmeyi bir an
bile elden brakmayan, hatta en ciddi ileri yaparken bile glen o byk
paray bir glmsemeyle deyen ok etkilenmi bir i orta bulmutu karsnda. Ortak, paray da karp verdikten sonra, gene glmeyi elden brakmayarak, Sizi bir yerden gzm sryor, dedi. Benimki de sizi sryor. diye
yantlad onu satc kabaca. Kendisine glnmesinden bkmt; bu i arkada
ya onunla alay ediyordu, ya da deliydi. Ama elinden byle byk paralar getiine gre birincisi daha olasyd. Daha nce nerde karlamtk? diye sordu
Kien glmseyerek. Kendisine kitapl vaat etmedii ve onu tanmayan zararsz birine, yzne glen talihinden sz etmek gereksinmesi duyuyordu. Kilisede karlatk, diye yantlad onu satc, karsndaki bayn dosta ilgisi karsnda yelkenleri suya indirmiti. Bu zengin adamn kilise szcn duyunca
ne tepki gstereceini merak ediyordu. Belki ii tmyle ona devrederdi birden. Kilisede, diye yineledi Kien, sonra da a-evet, kilisede, diye ekledi. Hangi kiliseden sz ettikleri konusunda hibir fikri yoktu. Size bir ey syleyeceim karm ld. Solgun yz l ld. Saygyla eildi; gezgin satc istemeye istemeye geri ekildi ve merakla Kienin ellerine ve ceplerine bakt. Elleri
botu ama ceplerinin durumu anlalmyordu. Kien onu izledi; caml kapnn

Elias Canetti 293

nnde titreyen yarat omuzundan yakalad ve kulana u szleri fsldad:

Okumas yazmas yoktu. Gezgin satc hibir ey anlamamt, zangr zangr
titriyordu, can havliyle, Banz sa olsun! Banz sa olsun! diye kekeledi.
Kendini Kienin ellerinden kurtarmaya abalyordu ama Kien ellerini gevetmiyor, glmseyerek konumasn srdryordu; btn cahilleri ayn yazg
bekliyordu, hepsi de buna laykt, geri, hibiri bu lm kars kadar hak etmi olamazd, karsnn lm haberini daha birka dakika nce almt, lm
hepimizin sonuydu ama nce cahillerin bana gelmeliydi! Bu szleri sylerken serbest olan yumruunu sallad, yz de toparlanm, her zaman taknd
ciddi anlatma brnmt. Satc imdi anlyordu, adam kendisini lmle
korkutuyordu; duasn kesti, imdat diye bard ve elindeki paketi, ilk yumrukta kendisini brakan korkun dmannn ayaklar dibine drd. Sonra eliyle
enesine yapt ve abucak oradan uzaklat; bir daha barmazsa bayrak
direi tetii ekmezdi belki, iinden, silah ekme iini, kendi keyi dnnceye
dek ertelemesi iin yakaryordu ona; bir daha byle bir ey yapmayacakt asla.
Theresianumun nnde stn ban inceledi, gzden kam bir yarann
izlerini arad. Fischerleye istifasn vermeden nce parasn istemeyi tasarlamt. Ne var ki en az umutlu olduu anlarda bile kendisine glen ansnn
verdii sarholuk iinde 2000 ilini saydktan, kendisine de yirmisini dedi kten sonra, gezgin satc birden boand ve hkrklar arasnda, hibir soru
sormamasna karn zengin i arkadann ona ate ettiini syledi, az daha
kurunu yiyecekti. Bu ite daha fazla almayacakt. Bu yzdendir ki. Fischerle, geirdii byk tehlikeye karlk ona ayrca bir tazminat demeliydi. Cce
ona ayl elli ilinden alt aylk gelir vaat etti, birincisi, bugnden bir ay sonra
denecekti. (Ki o vakit, Amerikaya gideli haftalar gemi olacakt.) Gezgin
satc bunu uygun bulduunu bildirdi ve gitti.
Kien, yere den kitaplar toplad. Yazglar onu ok zmt, ama adamn
birden ortadan yitmesine daha ok cam skld; ona daha baka eyler de sylemek isterdi. Arkasndan yumuak, sevecen bir sesle bard: Ama ld o,
inann ld, artk bizi duyamaz! Daha yksek sesle baracak denli gvenmedi kendine. Adamn neden katn biliyordu. Bu kadndan herkes korkuyordu; dn, Fischerleye ondan sz ettiinde, kambur da sapsan kesilmiti. Ad
korku sayordu, insann ta kesilmesi iin Theresenin adn duymas yeterdi.
Fischerle, o paldr kldr konuan, grltl Fischerle, kadnn ikiz kardeinden sz ederken fsltyla konumutu, kitaplarn kurtard o yabancysa
kadnn ldne inanmyordu. Kamasnn baka ne nedeni olabilirdi? Neden

294 Krleme

yle korksundu durup dururken? Kadnn lmesi gerektiini ona kantlamt,

ld apak ortadayd, doas gerei lmt o, ya da daha dorusu, koullar gerei lmt. Kendini ykma uratmt, ak ve para uruna kendi kendini yemiti. Evde kendine yiyecek ayrmt belki, nerelere yiyecek gizlediini
kim bilebilirdi, mutfaa, eski hizmeti odasna (aslnda yalnzca bir hizmetiydi o), hallarn altna, kitaplarn ardna... Ama her eyin bir sonu vard. Haftalarca bunlar yiyerek yaad, sonra anszn hepsi bitti. Birden tm stoklarn
tkettiini grd. Ama yatp lmedi. Kendisi onun yerinde olsayd yle yapard. Yaanmaya demez bir yaam srmektense lmeyi yelerdi o. Ama Therese, onun vasiyetnamesine kar duyduu dayanlmaz istekle lgna dnm,
kendisini lokma lokma yemiti. Son anna dek vasiyetname gzlerinin nnden gitmedi. Etlerini didik didik ederek kemiklerinden ayrmt bu srtlan,
etlerini bir bir azna gtrd, kanayan etleri piirmeden yiyordu, nasl piirebilirdi ki, sonra ld, iskelet halini ald, eteklik plak kemiklerin zerinde
kaskat katlanm, yukar kvrlmt, bir frtnann onu bu hale soktuu sanlrd. Her zaman giydii eteklikti bu, ancak Thereseyi frtna savurmu, etekliin altndan srkleyip gtrmt. Bir gn apartmann kapsn krmlard
da onu bulmulard. O kaba ve sadk paral asker, efendisinin nerelerde olduunu anlamaya alyordu. Her gn kapy alyordu, yant almad iin iine
bir kurt dt. Kapy krmaya karar vermeden nce birka hafta bekledi. Dairenin kaps, dardan smsk kilitlenmiti. Kapy krp ieri girince ces edi ve
eteklii grd. kisi birlikle bir tabuta konulmutu. Profesrn adresini hi
kimse bilmiyordu, bilseler, cenaze trenini ona da haber verirlerdi. yi ki de
bilmiyorlard, nk herkesin nnde, alayacak yerde glerdi. Tabutun ardnda kapc yrmekteydi, tek yas oydu, cenazede efendisine ballndan
yalnzca o vard zaten. Koskocaman bir beki kpei tabutun zerine srad,
onu yere srkledi ve kolal eteklii paralayarak ald. Az kanlanana dek
onunla cebelleti. Kapc, eteklik, kadnnd diye dnd, eteklii canndan
ok severdi, ama kopek alktan kudurmu olduundan, ne ie karmaya c esaret etti, ne de kavgay gze ald. Yalnzca orda durmu onlar izliyor, koca
canavarn kanyla slanm olan eteklik, hayvann eneleri arasnda para para yittike mthi duygulanyordu. skelet yoluna devam etti. Trende baka
kimse olmadndan, kentin dndaki byk p ynlarnn zerine frlatld,
ne mezarlkla urat kimse, ne de dinle. Bu korkun sonu haber vermek zere
de Kiene bir haberci gndermilerdi.
O anda Fischerle caml kapda grnd ve Hazrsnz bakyorum, dedi yi ki
de onu kilitlemiim, dedi Kien. Beni kilitlemek mi? Beni dnzde ancak

Elias Canetti 295

kilitlersiniz! Fischerle irkildi. lmeyi hak etmiti. Bugn bile doru drst
okuyup yazdn kesinlikle biliyor deilim. Fischerle anlamt. Benim karm
da satran bilmez! Bu ie ne dersiniz? Kannz beyninize karyor, deil mi?
Baz ayrntlar renmeyi isterdim, o azck bilgiyle yetinmek zorundayz.
Haberi getiren ortadan yitti. Geri, onu kendisi gndermiti ama ettii korkun yemini Fischerleye aklamaya utanrd. Paketini de burada brakt
demek eek adam! Bana verin! Naslsa her eyi ben tayorum, bunu da ta rm.
Bu szler zerine dn akamki uzlamalarn anmsad ve Kienle gereinden
fazla resmi konutuu iin ondan zr diledi, kendisine kar duyduu doal
saygdan baka bir nedeni yoktu yapt yanln. Aslnda onu kk gryordu, nk imdi. Kienden drt kez daha zengindi. Onu tanmay srdrmeyi
bir ltuf olarak gryordu, sermayenin son bete biri olmasayd, azn bile
amazd. Ayrca, Kienin zel yaam onu imdi daha ok ilgilendirmeye balamta Belki de kars gerekten lmt. aretler bunu gsteriyordu. Hayatta olsayd, erkeini oktan alr evine gtrrd. Hangi kadn byle cebi dolu
bir kafasz adam eve gtrmezdi. Kadnn deli olduuna inanmyordu. Kienin
verdii btn ayrntlar, kadnn akl banda biri olduunu gsteriyordu. Bu
gsz kuvvetsiz sska yaratn, yle becerikli bir kadn bir yana, herhangi bir
kimseyi bile bir yere kilitleyebilecei fikriyse, olanaksz ve sama grnyordu kambura. Deli olduuna gre kapy krmas gerekirdi hem. Mutlaka lmt.
Ama oturduklar daireye ne olacakt? inde deerli bir eyler varsa, dar
karlmalyd; eer, yalnzca kitaplarla doluysa, bunlar da en azndan rehine
verilebilirdi. Daireyse, byk bir para karl bir bakasna satlabilirdi. yle
ya da byle, bir ey olmutu ve ister kk ister byk olsun bir sermaye bir
yerlerde aylak aylak durmaklayd.
Sokakta, Fischerle kaygl gzlerini kaldrd ve Kiene bakarak, yle dedi:
Sevgili dostum, evdeki o gzel kitaplar ne yapacaz imdi? Orospu gitti,
kitaplar yapayalnz kaldlar. ne doru uzatt sa elinin parmaklarn bititirdi, sol eliyle bunlar tuttu ve orospunun boazn kendisi skm gibi birden
parmaklarn gevetti. Kien, bunu anmsatt iin ona minnet borluydu. Sakin olun, dedi, kapc daireyi mhrlemitir kukusuz. Adam, drstln ta
kendisidir. Yoksa byle sakin sakin yannzda yrr mydm? Kadnn orospu
olup olmadna gelince, kesin bir karara varmam olanaksz. Haklyd, kadn

296 Krleme

lmt, geerli bir kant olmadan onu mahkm etmek uygun deilmi gibi
geldi ona. stelik, sekiz uzun yldr kadnn gerek mesleinin ne olduunu
fark etmemi olduu iin kendinden utanyordu. Kadn olsun da orospu olmasn, dnyada byle bir ey grlm deildir! Fischerle, her zamanki gibi
doru zm bulmutu. Cennetin Yldzlar altnda geirilmi bir yaantnn
sonucuydu bu. Kien, bu szlerin doru olduunu hemen kabul etti. Kendisi,
yaamnda tek bir kadna dokunmu deildi. Bu davrann hakl karmak
iin hepsinin de orospu olduklarndan daha geerli bir neden bilgi alannn
dnda olabilir miydi? Ne yazk ki, szlerinizin doru olduunu kabul etmek zorundaym, dedi. Bu szlerle onunla ayn grte olduunu, kendisinin
de benzer deneyi yaadn belirterek gizlemi oluyordu. Ama Fischerle orospudan bkmt, sz kapcya getirmek istedi. Onun drst olduunu pek
sanmyordu. Her eyden nce ve elbet ikimizin dnda drst adam diye
bir ey yoktur, dedi. kinci olarak drst kapc diye bir ey yoktur. Kapclar
neyle geinir? antajla! Neden? nk baka trl geinemezler. Yalnzca
daireler, kapcnn karnn doyurmaz, bakalarnn karnn doyurur belki ama
bir kapcnnkini deil. Bizim bir kapcmz vard, getirdii her adam karl nda bir ilin alrd karmdan. Bir gece eve yalnz dnse onun mesleinde
hibir ey olanaksz deildir adamn nerde olduunu sorard kapc. Yok,
derdi karm. Bana adam gster, yoksa ben suna gsteririm, derdi. Bunun zerine bizimki alamaya balard. Adam nerden bulsun? Baz geceler kp hr
saat ya da daha fazla dolat olurdu. Kapcy susturmak iin ona u kadarck
da olsa bir adam gstermek gerekirdi mutlaka (Fischerle, u kadarck derken
elini diz dzeyinde tuttu). Yaratk szden anlasa kolayca gizleyebilir bizimki
adam. Bir iline yazk! Hem, olan kime oluyor? Bana elbet!
Kien, paral asker de olsa onun kendisi iin gerekli olduunu, onun sadk, gvenilir, ay gibi gl bir adam olduunu, dilenci, satc ve dier aalk insanlar eikten geirmediini anlatt. ou okuma yazma bile bilmeyen o ayaktakmyla nasl ba ettiini izlemek bile bir zevkti. ouna dayaklar atm, resmen sakat brakmt. Kendisine borlu olduu sessizlik iin nk bilim
iin insann eye, sessizlie, sessizlie ve gene sessizlie gereksinmesi vard ona dl olarak ayda yz ilinlik kk bir para veriyordu. Adam da
alyor ha! Paray alyor! diye atld ondan Fischerle. antajc! Bakn haksz
mymm? Dpedz antajc! Delie tkmal bunu hemen! Delie tkmal, tamam delie!

Elias Canetti 297

Kien dostunu yattrmaya abalad. Onun gibi kaba bir kimseyi kendisiyle
karlatrmamalyd. Elbette bir hizmet karl para almak kabalkt, ama bu
tr ahlakszlk ayaktakm arasnda ok yaygndr, derinlere kk salmtr,
hatta eitimli snflara bile uzanmtr. Platon buna kar savat ama sonu
alamad. te bu nedenle Kien niversitede bir krs kabul etmekten her zaman kanmt. Bilim alanndaki almalar iin bu gne dek bir kuru bile
kabul etmemiti. Platona bir diyeceim yok! dedi Fischerle bu ad yaamnda ilk kez duyuyordu Platonu tanyorum. Platon zengin. Siz de zenginsiniz. Nerden mi biliyorum? nk yalnzca zenginler byle konuur. imdi
bana yle bir bakn. Yoksulun tekiyim, hibir eyim yok hibir ey deilim,
hibir ey olmayacam ama gene de hibir ey almyorum. te kiilik diye
buna derim! Sizin kapc, o antajc 100 ilin alyor, bir servet bu, dpedz
servet! stelik btn gn zavall insanlar dvyor. Ama gece kalbm basann uyuyordur geceleri bir hrsz gelse, ruhu duymaz, orda yatm uyuyor
herif, yz ilini cebine yerletirmi, orda kitaplar yamalanyormu, umurunda m; byle bir duruma dayanamam ben, asla, asla dayanamam, tam bir
skandal bu, yalan m?
Kien, kapcnn uykusunun ar olup olmadn bilmediini syledi. Ancak
ar olsa gerekti, nk adamla ilgili onun isteiyle ten drt kanarya dnda her ey ard. (Kanaryalar doru konumu olmak iin araya soktu.) te
yanda, adam, gzclk konusunda hastala varan bir arlk gsteriyordu;
ieri girip kanlar daha iyi gzetleyebilmek iin yerden krk be santim yukarda bir gzetleme delii amt. Btn gn orada diz kyordu. Onu iy iy
yerim! diye araya girdi Fischerle.
Onun gibilerin hepsi ispiyoncudur. Koca ispiyoncu! Hayvanolu! Eer u anda
karmda olsayd o, sevgili dostum, gzleriniz yerinden frlad, onu nas l evire
evire dverdim, sere parmamla nasl parampara ederdim, grrdnz!
Btn ispiyoncular rezildir, yle midir, deil midir? Pekl yledir derim,
haksz mym? Benim kapcnn mesleinin ispiyonculuk olduunu pek sanmam, dedi Kien, eer byle bir meslek varsa elbette. Yanlmyorsam polismi
eskiden, mfettimi, oktan emekliye ayrlm.
te bu sz zerine Fischerle plann uygulamaktan vazgeti. Byle hrszlk
ona gre deildi. u sralar hele zellikle Amerikaya gitmezden nce polisle zellikle de emekli bir polisle hibir alverite bulunmak istemiyordu;
emekliler hepsinden beterdi. Tembelliklerinden susuzlar yakalarlard. Artk

298 Krleme

kimseyi tutuklayamayacaklarndan, burunlarndan kl aldrmaz, her eye fkelenir, zararsz sakatlar sakat brakmacasna dverlerdi. Neyse, yazk olmutu,
Amerikaya gitmeden kendine biraz daha eki dzen vermenin zarar olmazd
aslnda. nsan Amerikaya bir kez giderdi. Bir dnya ampiyonu, oraya bir
dilenci olarak gitmemeliydi, geri yle bir ey sz konusu deildi bu durumda,
ama olmayacak i deildi, herkes ne derdi, una bakn eli bo gelmi, burada
ceplerini doldurmu bir durumda yaamasna gz yumamayz, gelin unlar
boaltalm. Fischerle, dnya ampiyonu olmasna karn kendine gvenmiyordu, Amerikadaki yaam konusunda. Kpek balklar drt bir yana dalmt,
hem, Amerikada her ey bykt. Arada bir burnunu sol koltuk altna sokuyor, orada gizledii parasnn kokusuyla gleniyordu. Bu onu rahatlatyordu,
burnu bir sre orada durduktan sonra sevinle frlayp kyor, gene havaya
kalkyordu.
Ancak Kien, Theresenin lmne artk o kadar sevinmiyordu. Fischerlenin
szleri, ona kitapln iinde bulunduu tehlikeli durumu anmsatmt. Her
ey, sknts, grevi, almalar, onu kitapla geri ekiyordu. Onu burada
tutan neydi. Soylu bir ak. Damarlarnda akan knn son damlasna dek zavalllarn fidyesini vermeye, onlar korkun bir lmden kurtarmaya, domuzun
enelerinden korumaya kararlyd! Eve gidince kukusuz tutuklanacakt. Gerekleri olduu gibi kabul etmek gerekirdi. Theresenin lmne yardmc olmutu. Asl sorumlu olan kendisiydi, ama onu eve Kien kilitlemiti. Yasalara
gre, onu akl sal bozuk olanlarn konulduu bir kuruma teslim etmesi
gerekirdi. Neyse ki yasalara uymamt. Byle bir hastanede, bugn hayatta
olurdu kars. Kien, onu lme mahkum etmiti, alk ve kendi oburluu, verilen hkm yerine getirmiti, Yaptklarndan u kadarck olsun pimanlk
duymuyordu. Ona yaptklarnn hesabn adalet nnde vermeye hazrd.
Mahkemesi, ezici bir aklama kararyla sona erecekti mutlaka. Ama ne olursa
olsun, ylesine nl bir bilim adam, belki de zamann en byk sinolounun
tutuklanmas ho olmayan yaynlarn yaplmasna neden olacakt, buysa bilim
adna, nlenmesi gereken bir durumdu. Savunmann ba tan, kapc olacakt.
Kien, ona gveniyordu, ama Fischerlenin, byle bir adamn, parayla satn
alnabilecei konusundaki dnceleri de etkisini gstermemi deildi Paral
askerler, en ok paray kim verirse o efendiye kulluk ederler. Asl nemli olan,
bu rakibin kim olduunu doru tahmin etmekti. Byle bir kiinin varl saptanrsa, kapcya, dayanlmaz miktarlar demeye yanaacak myd? Therese
yalnzd. Herhangi bir akrabann varl konusunda tek bir sz edilmemiti.
Cenazesine kimse gelmemiti. Mahkemesi srasnda bir akraba ortaya kacak

Elias Canetti 299

olursa. Kien, sz konusu kimsenin kkenleri hakknda titiz bir aratrma yaptracakt. Uzak da olsa bir akrabas olabilirdi elbet. Tutuklanmadan nce kapcyla konumaya karar vard. Aylnn 200 iline kmas, bu Fischerlenin
yerinde deyiiyle ispiyoncunun kendinden yana olmasn salard pekl.
Buna herhangi bir rvet ya da hakszlk olay gzyle baklmamalyd; kapc,
hakikati syleyecekti, yalnz ve yalnz hakikati. Her ne olursa olsun, zamann
en byk sinolou olduu sanlan bir kimsenin, aalk bir kadn, doru drst okuma yazma bilip bilmedii bile kesinlikle belirtilmeyecek bir kadn
yznden cezalandrlmas doru olur muydu? Bilim, onun lmesini istemiti .
Bilim, ayn zamanda, Kienin temize karlmasn ve kendisine haklarnn geri
verilmesini gerektiriyordu. Onun gibi bilim adamlar, bir elin parmaklaryla
saylacak kadar azd. Kadn derseniz, ne yazk ki milyonlarla vard. Therese,
aalk kadnlar kategorisine dahildi. Geri lm, insann aklna gelebilecek
en ackl, en acmasz lmlerdendi. Ama bunun, zellikle bunun sorumlusu,
kendisiydi. Sessiz, sakin oturup alktan lebilirdi. Binlerce Hint fakiri, Thereseden ok nce bu uzatmal lmle lm ve bylece gnahlarndan kurtulduklarna inanmlard. Dnya, bugn bile onlara hayrand. Yazglarndan
dolay kimse onlara acmamakta, ve inlilerden sonra gelen en akll halk olan
Hintliler, onlar aziz olarak anmaktayd. Therese neden ayn karar veremedi?
Bunu dnemeyecek denli yaama balyd. Agzll snr tanmyordu.
Yaamn, saniye saniye uzatmt, bu saniyelerin her biri bir ncekinden daha
aalkt. Oralarda bir insan olsay, onu da yerdi. nsanolundan nefret ediyordu o. Onun iin kim kendini feda ederdi?
Kt gnnde yalnz kalmt ite, hak ettii zere, yapayalnz ve terk edilmi
olarak lmt. Bu yzden elinde kalan son frsata sarld; kendi gvdesini
yedi, lokma lokma, para para, blm blm yedi ve bylece, tanmlanmas
olanaksz bir lm acs iinde canlln srdrd. Tank, orada bir ceset
deil, yalnzca, her zaman giydii mavi kolal etekliin bir arada tuttuu kemikleri bulmutu. te, onun layk olduu son, buydu.
Kienin, kendisini savunmak iin syledikleri, Thereseye kar yaplan kusursuz bir sulama oluturuyordu. Geriye dnle, onu ikinci kez yok etti. Hayli
zamandr bir otel odasnda Fischerleyle oturmaklayd; oraya adeta istemleri
dnda hareket ederek gelmilerdi. Sk dokulu dnceler zinciri, bir an olsun
kopmamt. Sessiz duruyor, en kk ayrntlarna dek her eyi dnyordu.
Kendi kendini yiyen kadnn hayattayken syledii szlerden, bu tr kadnlara
rnek olacak bir metin oluturmutu. Yaz dzeltme konusunda teden beri

300 Krleme

byk bir ustayd, yazd her harfin hesabm verebilirdi. Ama gene alt taraf
bir cinayet iin, onca dilbilimsel titizlik gsterdiine baya hayfland. Ancak
onu zorunluluklar byle davranmak durumunda brakmt, yakn gelecekle
yapaca almalarla dnyaya byk bir dl vererek, yapt bu zi yann acsn karacakt. u anda davas grlmekte olan kadn, almalarna ket vuran en byk engeldi. Yargca, dava boyunca gsterdii iyi niyetli davranlardan cinayetle sulanan bir adamn, kukusuz beklemedii bu tutumdan
tr teekkr elti. Yarg ban edi ve trensi bir incelikle ada dnyann
en byk sinolouna layk olan ilemi ok iyi bildiini syledi. Kienin, kendisinden sz ederken, en byk sinolounun szcklerinin bana koyduu
belki de szn karmt yarg, nk bunlar, tam anlamyla gereksizdi.
Herkesin nnde kendisine sayg gsterilmesi, Kiene, hakl bir gurur duygusu
vermiti. Thereseye kar sulamalar, daha yumuak bir havaya brnd.
Yatakta, kendisiyle yan yana oturmu, yarda braklm soyguna hayflanan ve
parasn koklayan Fischerleye, Ona baz hafifletici nedenler tanmal ama,
dedi. En kt annda bile, alk kiiliini tmyle hie indirdii dakikalarda
bile tek bir kitaba dokunmad. Elbet, unu da eklemek isterim ki, calil, eitimsiz bir kadulan sz etmekteyiz. Fischerle. anlad iin rahatsz oldu, bylesi
samalar neden anlamak zorunda kalyordu sanki, kendi zeksna svd ve
alkanlk gerei, yannda oturan zavall adamn szcklerine yant verdi.
Sevgili dostum, dedi. Siz aklszn tekisiniz. Hi kimse, nasl yaplacan
bilmedii bir eyi yapmaz. Bunun ne denli kolay olduunu bilseydi, en gzel
kitaplar, hem de byk bir itahla yerdi, siz ne sanyorsunuz! Bakn, size bir
ey diyeyim mi, Theresianumdaki o domuzun yazd 103 tarifli yemek kitab
yaymlanm olsayd yok, daha fazla sylemeyeyim, daha iyi. Ne demek
istiyorsunuz? diye sordu Kien gzlerini ona dikerek. Ccenin ne demek istediini pekl biliyordu, ancak bu korkun olayla kendi kitapl arasnda kurulacak bir ilikinin, yalnzca dncede bile olsa kendisi deil de bir bakas tarafndan dile getirilmesini istiyordu, Yalnzca unu syleyebilirim ki aziz
dostum, eve gittiinizde dairenizi bombo bulabilirdiniz, iinde ne varsa yenmi, rlplak bir ev dnn, brakn kitab, tek bir sayfa bile kalmam!
Tanrya kr! diye derin bir soluk ald Kien. Neyse ki kadn ld, o lanet
olas yemek kitab da yaknlarda kmayacak, Mahkemede, bu konuya da deineceim. Dnya dinleyecek! Bildiim her eyi, hi acmaszca ortaya dkmeye,
aa karmaya kararlym. Bir bilim adamnn sz gnmzde hl arln korumaktadr!

Elias Canetti 301

Kienin konumas, karsnn lmnden beri daha gzpek, daha atak bir
havaya brnmt, nndeki glkler, yeni iler baarmada gerekli savam verme isteini kamlyordu. Fischerleyle ok canl bir le sonras geirdi
Cce, melankolik bir havaya brnmt, byle anlarnda daha akac oluyordu. Mahkemenin, en ince ayrntlarna dek kendisine anlatlmasn istedi, hibir evrede herhangi bir kar koymada bulunmad. Kiene baz bedava, parasz,
karlksz nerilerde bulundu. Kendisine yardm edecek bir akrabas falan
yok muydu, cinayet davas, yle hafife alnacak bir konu deildi? Kien, Pariste
oturan, tannm bir ruhbilimci olan kardeinden sz etti; daha nce, jinekolog
olarak alm ve bir servet biriktirmiti. Servet mi dediniz? Fischerle, hemencecik, Amerikaya giderken, Parise uramaya karar verdi. Tam da benim
aradm adam, dedi Kamburumu gsteririm ona. Ama o cerrah deil ki!
Zarar yok! Madem ki eskiden jinekologdu, elinden her ey gelir demektir.
Kien, adamcazn cahilliine gld, bilgide uzmanlama diye bir eyden hi
haberi olmasa gerekti. Ama gene de. Fischerlenin kirli bir kt parasna
yazd adresini sevinerek verdi ve ona kardeiyle arasnda, onlarca yl nce
var olan gzel ilikiden uzun uzun sz etti renmek, kesintisiz bir ballk
gerektiriyor, diye balad szlerini, allm ilikilere hi zaman brakmyor.
Bizi ayrd. imdi mahkemeniz olduuna gre bana gereksinmeniz yok demektir. Bak, bir fikrim var, bu arada Parise gideyim, kardeinize sizin tarafnzdan gnderildiimi sylerim. Sizin dostunuz olduuma gre ona bir para
demek zorunda kalmam herhalde! Hi olur mu, diye yantlad onu Kien.
Yannza bir mektup veririm, rahata gidersiniz. Sizi u kamburunuzdan kurtarrsa, gerekten ok sevinirim, Hemen oturdu sekiz yldr ilk kez kardeine mektup yazd. Fischerlenin nerisi ona pek uygun grnmt. Yaknda, alma yaamna tmyle dnebileceini umuyordu, kendisine sayg
duymakla birlikle, bu ufaklk ona ancak yk olacakt o zaman. Kald ki, kk
adla arlma durumlarna girdiklerinden beri, ondan er ge kurtulmas gerekliini dnyordu. Fischerle kamburundan kurtulabilirse, George ondan
pekl yararlanabilir, kliniinde hastabakc olarak altrrd. Cce, zerinde
adres yazl kapal zarf odasna gtrd, paketten, gezgin satcnn ylece yere
drd deerli mallar arasndan bir kitap ald, mektubu iine yerletirdi.
Paketin geri kalan ksm, yarn sabah, eski ii grecekti. Doru hesaplamsa,
Kiende 2000 ilin kalm olmalyd. Bu kadar para tek bir sabah postasnda
kolayca elinden alnabilirdi. Bu yzden o akam, domuz ve teki doad
yaratklara degin fkeli konumalarla geirdiler.

302 Krleme

Ertesi gn kt balad. Kien, daha pencerenin yanndaki yerini alr almaz,

elinde paketi olan bir adam ona bindirdi. Kien, dengesini yi tirseydi, dp
cam krabilirdi. Kaba adam onu ilip geti. Ne istiyorsunuz? Neden geldiniz?
Bir dakika! Tm abalan bounayd. Yaratk, kendini merdivenlere att, arkasna dnp bakmad bile. Kien, iyice dnp tandktan sonra, bunlarn aksak kitaplar olabilecei sonucuna vard. Adam, paketinin incelenmesinden
karan bu utanmaz acelenin tek nedeni bu olabilirdi ancak. Lamc grndnde, direk gibi karsna dikildi ve grleyen bir sesle 400 ilin istedi. Az
nceki arpmadan fkesi tepesinde bulunan Kien, onu tand. Titreyen bir
sesle, Siz dn de buradaydnz! Utanmyor musunuz! dedi, nceki gn de
buradaydm, diye tt ak yrekli lamc. Defolun buradan! Gidin gnahlarnzdan kurtarn kendinizi! Sizin sonunuz kt!
Param isterim, dedi lamc, ikiye yatraca be ilini bir an nce almaya
bakyordu. Hi dnmeden hibir zaman dnmezdi bir emeki olarak,
ancak ve ancak iini yapt zaman, yani kendisine verilen paray yerine teslim
ettii zaman cret alacan biliyordu. Hibir ey alamazsnz benden! dedi
Kien, kararlyd. Merdivende duruyordu imdi. Her eyi yapmaya hazrd. Kitaplarn rehin braklmas iin, onun cesedimin inenmesi gerekirdi! Lamc
kafasn kad. Bu kemik uvaln baparmayla iaret parma arasnda
ezerdi, ne var ki kendisine byle yapmas sylenmemiti. O yalnz syleneni
yapard. Gidip efe soraym, diye homurdand. tekine arkasn dnd. Bylece veda etmek, konumaktan kolayd. Kie gs geirdi. Caml kap gcrdad.
Ve mavi bir eteklikle kocaman bir paket grnd. Ardndan da Therese. kisi
de onundu. Yannda, kapc vard. Sol eliyle daha da byk bir paketi bann
zerine kaldrd ve onu kolayca yakalayan sa eline att.

Gerekleme
THERESE, kocas olacak o hrsz dar attktan sonra tam bir hafta evi aramaktan baka bir ey yapmad. Bahar temizlii yapyormu gibi davrand ve
ii paralara bld. Sabah altdan, akamn sekizine dek ayaklar, dizleri, elleri
ve dirsekleri yerde, delik ve atlaklar incelemekteydi. En temiz anlarnda bile
hi ummad yerlerde, toz bulunduunu grd, bunu hrszn zerine att,
nk onun gibileri pis olurdu. Kalnca bir paket kdn, sa tokalarnn giremedii atlaklara sokuyordu. Sonra pislii flyor, kd sallayarak tozunu
silkiyordu. nk yitik banka defterine pis bir ktla dokunma fikrine day anamazd. Bu ii yaparken eldiven giymedi kirlenirlerdi ama kar gibi beyaz
eldivenler, banka defterinin bulunmas olaslna kar elinin erecei bir yaknlkta duruyorlard. Onca ayak, el, diz ve dirsek darbesinden zarar grmesi
olas gzel hallar, gazetelere sarlm, koridora dikilmiti. Btn kitaplar
birer birer aryor, ilerinde ne olduuna bakyordu. Satmay ciddi olarak dnmyordu henz. nce akl banda bir adamla konumalyd. Bununla bi rlikte, sayfa saylarna bakyor, 500den fazla sayfas olan kitaplara kar sayg
duyuyordu. Bunlarn bir deeri olsa gerekti, kitaplar yerine koymadan nce
pazar yerindeki yolunmu tavuklar yoklar gibi elinde yle bir aa bir yukar tartyordu. Banka defleri konusunda kzgn deildi. Evin kendine kaldna
seviniyordu. Biraz daha eyas olsayd, iyi olurdu. Burada ne biim bir insann
yaadn anlamak iin kitaplarn burada olmadn farzetmek yeterdi; burada bir hrsz oturmutu. Bir hafta sonra hakikati renmi bulunuyordu: banka defteri yoktu. Byle bir durumda, saygdeer bir kadnn polis armas
gerekirdi. Karakola haber vermeden nce, hizmetilik parasnn tmnn de
bitmesini beklemeliydi. Polise, kocasnn her eyi alp katn, onu da meteliksiz braktn syleyecekti. Alverie ktnda, kapcya rastlamamak iin
dolambal yollardan gidiyordu. Profesre ne olduunu sorabilirdi adam. Evet,
daha grnmemiti, ama ayn birinde, kendisini gsterecekti kukusuz. Aybanda aylk bahiini alrd. Bu ay metelik alamayacakt; kapnn nnde elini
ap durduunu imdiden grr gibi oluyordu. Onu eli bo gndermeye kesin
olarak karar vermiti. Adama bir ey vermeye, onu hi kimse zorlayamazd.
Kstahlarsa, polise haber verirdi.
Bir gn Therese, daha serte kolalanm bir eteklik giymiti. Bu, onu daha gen
gsteriyordu. Etein mavisi, her gn giydii eteinkinden azck daha akt.

304 Krleme

Prl prl beyaz bluzu, onunla ok iyi gitmiti. Yeni yatak odasnn kapsndaki
srgy ekti, kayarcasna giysi dolabnn aynasna yaklat ve te geldim
dedi. Az kulaklarna varyordu. Otuz yandan bir gn fazla gstermiyordu,
yananda da gamzesi vard. Gamzeler gzeldir. Bay Grobla bulumak zere
anlat. Daire imdi tmyle onundu; Bay Grob gelebilirdi. Ne yapmas gerektiini ona danacakt. Bu kitaplarda milyonlar yatyordu, birine bu servetten
bir pay vermekten mutluluk duyacakt. Grobun sermayeye gereksinmesi vard. Therese onun iyi bir iadam olduunu biliyordu. Bu gzelim paralarn
zerine yatp uyuyacak kadnlardan deildi o. imdi bu parann ona ne yarar
vard? Tasarruf iyi eydi, ama kazanmak daha iyi. Bir bakarsn, paran iki katna km. Bay Grobu unutmu deildi. Kadnlar onu unutmaz. Kadnlar byledir, hepsi de peinde koar. Therese de adamdan kendi payna deni isterdi. Kocas gitmiti. Dnmeyecekti. Neler yaptn anlatmak bile istemezdi.
Kendisine hi iyi davranmazd, ama ne de olsa kocasyd gene de. Bir ey sylemesin daha iyiydi. Bir hrszd kocas ama hi akll deildi. Herkes Bay Grob
gibi olsayd ah! Bay Grobun sesi vard. Bay Grobun gzleri vard. Ona yeni bir
isim bulmutu: Puda. Gzel bir add bu. Bay Grob daha da gzeldi. Bay Grob,
en gzeldi. Pek ok adam tanr kendisi, ilerinde birini bile Bay Grobu beendii kadar beenir mi? Gizleyecek bir eyi varsa, kantlasn Bay Grob bakalm.
Byle bir eyi aklndan bile geirmesin. Mutlaka gelsin. O muhteem kalalarna degin eyleri sylesin mutlaka, yle gzel sylyor ki.
Bu szleri sylerken aynann karsnda bir aa bir yukar yayland. Ne denli
gzel olduunu duyuruyordu bu ona. Etekliini kard ve muhteem kalalarna bakt. Adam ne kadar haklyd. ok akl banda biriydi bu Grob. Yalnz
stn deil, her eydi o. Nerden de bilmiti? Kalalarn hi grmemiti ki? Her
eyi fark ediyordu. Btn kadnlara dikkatle bakyordu. Sonra azck tatlarna
bakabilir mi, diye soruyordu. Erkek dediin gzpek olur. Deilse erkek deildir. Ona hayr diyebilecek bir kadn var m dnyada? Therese imdi Bay
Grobun elleriyle kemli kalalarna dokunuyor. Adamn sesi kadar yumuak
kalalar. Glmseyen gamzeleriyle adamn gzlerinin ime bakyor. Ona bir
ey verecekmi, yle diyor Therese. Kapya gidiyor, orada asl duran anahtarlar alyor. Aynann karsnda, armaan, ngrdatarak veriyor ve ona, diledii
zaman odasna gelebileceini sylyor. Kendisi orada olmasa bile bir ey almaz Grob, biliyor. Anahtarlar yere dyor, kadn utanyor, nk adam anahtarlar almyor. Ona sesleniyor bu kez: Bay Puda, ona yalnzca Puda dese olmaz m? Adam hibir ey demiyor, kendini kadnn kalalarndan koparamyor. ok gzel. Ama onun sesini de duymak istiyor. Kimsenin bilmedii bir gizi

Elias Canetti 305

ayor ona. Bir banka hesab var. Bu paray nasl deerlendirebileceini syler
mi ltfen? Hesap numarasn da sylesin mi? aka ediyor canm. Yok, bir an
duruyor Therese, bunu sylememeli Pudaya. Hayr, yle bir ey yapmamal.
Onu biraz daha iyi tansn hele, o zaman... Onu daha tanmyor bile. Ama, bir
ey mi syledi? Nerede Pudas? Kalalarnn evresinde aryor adam, ama
oralar souk. Gs scack. Elleri bluzunun altndan oralara uzanyor, ama
Puda nerede? Aynada onu aryor, yalnzca kendi etekliini gryor. Yeni gibi
duruyor etek, mavi de renklerin en gzeli, nk kendisi Bay Pudaya sadk.
Eteklii gene giyiyor, ona ok yakyor. Bay Puda isterse, gene karr ama.
Bugn gelecek, btn gece burada kalacak, her gece gelecek, yle gen ki , ahh.
Onun bir haremi var, ama Therese iin hepsini sepetleyecek. Bir keresinde
kaba bir adam gibi davrand. Onun ad kaba zaten. Adm kendi koymad ya, ne
yapsn. Ter iinde kald Therese, imdi bay Groba gidecek.
Therese geri evrilen anahtarlar ald, dalgn bir halde kapy kilitledi, teki
odada krk bir kk para dururken, bu odadaki yeni aynay kulland iin
kendini azarlad ve anahtarlar, bu eteklikte bulunmadn unuttuu bir i
cepte bou bouna arad iin kahkahayla gld. Kahkahasnn sesi ona yabanc geldi, daha nce hi glmemiti, evde bulunan bir yabancnn sesini
duyduunu sand. Sonra anszn, yalnz kaldndan bu yana ilk kez, garip bir
duyguya kapld. Alelacele kendi banka defterini arad; yerli yerinde duruyordu. Demek dairede soyguncu falan yoktu; olsayd, en nce banka defterini al r
gtrrlerdi. Bir gvenlik nlemi olarak defteri yanna ald. Giri holnde,
kapcnn kapsndan geerken eildi. Yannda ok para vard ve bahiini
bugn isteyebilir kaygsyla byle davranmt.
Sokaklardaki trafik grlts, Theresenin sevincini arttrd. Uar admlarla
bayram yerine gidiyordu, bu yer, kemin merkezinde bulunuyordu. Grltler
her sokakta biraz daha artyordu. Btn erkekler dnp dnp ona bakyordu.
Hep, tek bir adam iin yaamay ummutu, ite umutlar gereklemi bulunuyordu. Bir otomobil haddini bilmezlik etti; neredeyse eziyordu onu. Ba n
yle bir yana att, ofrne;. Neden anlamyorsun, vaktim yok diyorum dedi
ve tehlikeye srt evirdi. Gelecekle. Puda onu kalabalktan koruyacakt. u
anda yalnz saylmazd, nk imdi her ey ona aitti. Kent sokaklarnda yrrken, btn dkknlara sahip kyordu. Birinde, etekliine uyan bir dizi inci
vard, tekinde bluzuna uyan prlantalar. Yaamnda krk manto giymemiti,
saygdeer kadn krk giymezdi geri, ama giysi dolabna yle bir iki tane
asmak isterdi dorusu. Kendi amarlar dkknlarda grdklerinden ok

306 Krleme

daha gzeldi, eteklerindeki dantel ok daha geniti. Ama gene de birka vitrini
satn almaya hayr demezdi. Btn paralar, giderek ien banka czdanna
koymutu, orada her ey gvenlik iindeydi, Grobun bakmasna da izin verecekti.
Grobun dkknnn nne geldiinde durdu. Kapdaki yazlara iyice yaklamt. lkin Gross ve Annesi sonra Grob ve Kars yazlarn okudu. Bu ikincisinden holand. Skk vaktinin bir ksmm ona bakmaya harcamaktan bile s aknmad. Rakipler birbirine dt; Bay Gross, hanm evladyd, epey dayak
yedi. Harfler sevinten dans ediyordu, sonra, danslarn bitirip durduklarnda,
Gross ve Kars yazsn okudu Therese. Bu okuduklarndan hi holanmad.
Kstahlk bu! dedi ve birden dkkna dald.
Biri hemen sevgili hanmefendisinin elini pt. Ses, onun sesiydi, iki adm
teden antasn havada sallayp, te geldim, demiti Therese. Adam ban
eerek selam verdi ve Size ne gibi bir hizmette bulunabilirim sevgili hanmefendi? Size ne gsterebilirim, sevgili hanmefendi? dedi. Yeni bir yatak odas
takm? Yeni bir koca iin? Therese, aylardr adamn kendisini tanmayaca
korkusuyla yanp kavrulmutu. Tanmay salamak iin elinden gelen her eyi
yapmt. Etekliini iyi korumu, onu ykam, kolalam, her gn tlemiti
ama sekin gen adamn bir yn hanm arkada vard. Bir de kalkm Yeni
bir koca iin? diyordu. Buradaki gizli anlam kavramt Therese. Adam onu
tanmt. Tm utangal bir yana brakt, dkknda bakas var m diye s ana soluna bile baknmad, adamn yanna yaklat, aynann karsnda yaad olay tmyle bir kez daha yaad, orada syledii szckleri birer birer
yineledi. Adam, dolu gzlerle onun yzne bakyordu. Adam ok gzeldi, kendisi ok gzeldi, her ey ok gzeldi, muhteem kalalar blmne geldiinde
biraz duraksad, etekliiyle oynamaya balad, antasn smsk tuttu ve konumasn batan ald. Adam ellerini iki yana am, Size ne gstermemi istersiniz, sevgili hanmefendi? Ama sevgili hanmefendi! Size ne gsterebilirim,
sevgili hanmefendi? deyip duruyordu. Kadnn da alak sesle konumasn
salamak iin daha da yaknma geldi imdi. Az Thereseninkine ok yakn bir
konumda alp kapanyordu, boyu boyuna tam tamna denkti, kadn, giderek
sesini ykseltiyor, konuma hzn artryordu. Tek bir szc bile unutmuyordu, her biri patlayan bombalar gibi azndan frlyordu, nk soluu, zorla, irkilmeler halinde kyordu. nc kez kalalara geldiinde etekliini
arkadan zd, ama dmesin diye antasn smsk eteklie bastrd. Satc,
korkudan sapsan kesilmiti; kadn her zamankinden daha yksek sesle konu-

Elias Canetti 307

uyor, krmz, terli yanaklarn adamnkilere srtyordu. Ah, kadnn ne demek istediini anlasayd, ne istediini bilmiyordu ki? iman kollarndan kavrad: Size ne gibi bir hizmette bulunabilirim sevgili hanmefendi? diye grledi. O srada gene kalalara gelmiti Therese, elleriyle kalasn okad, muhteemdi, ciyak ciyak bir sesle, Aa, peki! dedi, hafif melerek adamn kollar
dzeyine geldi Adamdan daha imand ve kendisine sarldn sanmt. Bu
anda eteklik yere indi. Therese bunu fark etti ve ok sevindi, her ey byk bir
doallk iinde geliiyordu. Ama adamn direndiini hissedince, duyduu ar
sevincin ortasnda birden bir korkuya kapld ve Yzszlm ho gr!
dedi kesik kesik. Pudann sesiyse, Ama sevgili hanmefendi! diyordu. Ama
sevgili hanmefendi! Ama sevgili hanmefendi! Sevgili hanmefendi dedii
kendisiydi. evresinde baka sesler de nlad, onlar gzel deildi, insanlar
bakyordu, baksnlard, o saygdeer bir kadnd. Bay Puda utanyordu, kendini
ondan kurtarmaya abalad, ekiliyor ekiliyordu, ama kadn onu brakmyordu; elleri, adamn arkasnda ayrlmaz bir biimde kenetlenmiti. Adam rpnyordu: Bir dakika sevgili hanmefendi rica ederim sevgili hanmefendi, braknz beni sevgili hanmefendi! Ba adamn omuzuna dayalyd, yanaklar
tereya gibiydi. Neden byle utangat peki? Kendisi utanmyordu. Ellerini
kessinlerdi isterlerse, Pudasn brakmayacakt. Gl bir el parmaklarn
birer birer at ve Bay Puday anszn ondan ayrd. Therese, sendeledi, kollarnn yeniyle gzlerim sildi. Rica ederim, byle kaba bir adam grdnz m?
dedi ve alamasn barmasn kesti. Gl el iri yar bir kadna aitti. Bay Puda
evlenmiti demek! Dkknda kulaklar saa edici bir grlt vard; Theresenin gzleri yava yava yerde duran etekliine indiinde bunun nedenini
anlad.
Yanbanda bir yn insan vard, parayla tutulmu gibi glyorlard. Duvarlar
ve tavan titredi, eyalar salland. Biri bard: Ambulans arn! Bir bakas
Polis! dedi. Bay Grob, fkeden kudurmutu, giysilerini eliyle spryor
vatkal omuzlarna ayrca zen gsterirdi ve durmadan u szleri sylyordu. Ahlakn da bir snr vardr, sevgili hanmefendi! Giysisinin durumundan
honut kalnca, lekelenmi olan yanan kurulamaya balad. Yalnz ve yalnz
Thereseyle o glmyorlard. Onun kurtarcs ve Annesi, kukulu gzlerle
kurtard adama bakyordu, bu olayn ardnda bir ak meselesi kokusu almt. Adama kar ilgi duyduundan, polis armaya daha ok istekliydi. Bu
utanmaz yarata bir ders vermek gerekirdi. Adam, alaca dersi almt. Hem,
ayrca aka hibir zaman syleyemezdi ama ho adamd Grob. yaam

308 Krleme

skdzen gerektirirdi. Bu dncelerine karn sesli sesli, kaba kaba gld.

Herkes bir azdan konuuyordu. Therese, herkesin ortasnda etekliini giydi.
Kasadaki kz, eteklie gld. Therese, bu konuda kimsenin akl yrtmesine
meydan vermeden: Rica ederim, kskanlk bu! dedi. Ve etekliin altndaki
i-etein geni dantellerini gsterdi, gzel diye bunlara denirdi, bluzunun
altndaysa, en iyi amarlarn giymi saylmazd. Kahkahalar durmadan nlyordu. Therese rahatlad, Grobun karsndan korkmutu. Neyse ki ans yardm etmi de Grobu yle pmt, byle bir frsat bir daha eline gemezdi.
Herkes gldne gre, ona kimseden bir zarar gelmeyecek demekti. nsan
glerse polis arr m. nce uzun bir satc ona erkek denemezdi, tpk eski
kocasna, o hrsza benziyordu Bay Grobun bayan arkada! dedi. Bir bakas bu seferki bir erkekli yle dedi: Aman ne gzel bir bayan arkada!
tekiler daha da yksek sesle glmeye baladlar, bunu pek kaba buldu Therese. Rica ederim, ben gzel bir bayanm! yle bard: antam nerde? antas gitmiti. antam nerde? Polis aracam! Ve annesi bunu dayanlmaz
buldu. Kes sesini! diye bard. imdi ben polis aracam! Dnd, telefona doru yrd.
Bay Gross, kk patron, kadnn olu, bu arada kadnn arkas nda duruyor,
ona bir ey sylemeye abalyordu. Onu dinleyen yoktu. Kendinden gemi bir
halde kadnn kolunu ekeledi. Ve Annesi onu bir kenara itti ve bouk, erkeksi bir sesle bard: Ona bir ders vereceiz! Burada kimin borusu ter
gstereceiz ona! Bay Gross, ne yapacan armt. Her eyi gze alarak
ahizeyi kaldran annesini imdikledi. Ama bu bizden bir ey alacak, diye
fsldad. Nee? diye sordu kadn. Gzel bir yatak odas takm. Thereseyi
yalnz o tanmt.
Ve Annesi ahizeyi yerine koydu, yle bir dnd, bir dakika iinde, orada
toplanan herkesi, ama herkesi datt; Mterilerime hakaret edilmesine izin
veremem! Eyalar gene sallanmaya balad ama bu kez glme sesi duyulmuyordu, Hanmefendinin antas nerede? dakika iinde bulunacak anta!
Anlald m! Maaza alanlarnn hepsi kendilerini yere att ve buyrua
uyarak drt ayak zerinde antay atamaya koyuldular. Theresenin bu arada,
tam tamna Ve Annesinin durduu yerde bulunan antay aldn grmeyen
yoktu, ilk ayaa kalkan ve Theresenin koltuunun altnda duran antay akn bir tavrla fark eden Bay Grob oldu gene. Ama gryorum ki sevgili hanmefendi, diye haykrd sevinle, antanz bulmusunuz bile sevgili hanmefendi. ansnz varm, sevgili hanmefendi. Size ne gstermemi istersiniz,

Elias Canetti 309

sevgili hanmefendi, sorabilir miyim? Adamn bu dalkavuk ve igzar atlm,

Ve Annesinin onayyla destekleniyordu. Kadn onun yanna gitmi, karsnda ba sallyordu. Therese, Bugn bir ey istemiyorum, dedi. Grob, Theresenin elini tutarak yerlere dek eildi, alakgnll ve melankolik bir havayla
soludu: O gzel elinizi perim sevgili hanmefendi. Eldiveninin bittii yerden
kolunu pt ve Kk Elinizi perim, madam, diye mrldand. Sol eliyle zarif
bir hareket yaparak doruldu, kenara ekildi. Maaza alanlar, diz kt ve
bir onur ktas oluturdu. Therese duraksad, ban gururla geriye att ve veda
yerine u byk sz syledi: Affedersiniz, sizi kutlamama izin verir misiniz? Bu szleriyle ne demek istediini anlamad Grob ama gene de eilmesi
gerekiyordu, yerlere dek eildi. Therese iki yanda iki sra olmu onur ktasnn
arasndan yryerek dar kt. Her srt bkld, her azdan selamlama
sesleri ykseldi. En arkada Ve Annesi duruyor, grleyen sesiyle, Thereseye
gereken ilginin gsterilmesini salyordu. Annesinin dizinin dibinden ayrlmayan patronsa hibir ey sylemiyordu. Bugn yeterinden ok konumu hayli
ileri gitmiti. Aslnda, annesine, hanmefendinin mteri olduunu ok daha
nceden sylemeliydi. Therese, iki kiinin iki yandan at kapdan zafer tak
altndan geer gibi kt anda, patron abucak brosuna girdi ve gzden y itti.
Ve Annesi onu balard belki. Therese oradan uzaklatktan sonra bile
insanlarn akn nlemlerini duydu: Ne k giyinmi! Hele o eteklik, ne
gzel! Ah, ne mavi yani! Zengin kadn! Prenses gibi! u Grobda da ans
var yani! Bu bir d deildi. ansl Grob tekrar tekrar pmt elini. imdi
sokaktayd Therese. Kap bile ardndan yavaa ve saygyla kapanmt. Herkes caml kapya m, ardndan bakakalmlard. Yalnzca bir kez dnp
bakmt kapya doru ve sonra glmseyerek kayarcasna uzaklamt oradan.
te, bir kadn esiz bir adam sevince byle olurdu. Evlenmiti ama. Nasl
bekleyebilirdi onu? Daha nce gelmesi gerekirdi. Nasl da onu kol laryla sarmt! Sonra birden korktu ama. Yeni kars dkkndayd. Kars Karun gibi
zengindi, bu i byle gitmezdi, adam buna dayanamazd. Saygdeer bir erkekti nk. Ne olduunu anlamt. Her eyi biliyordu o. nden ona sarlm,
arkadan da kendini savunmutu. Kars duysun ve inansn diye Thereseye
kar koyuyormu gibi yapmt. Ne akll adamd dorusu! Gzleri de vard!
Omuzlar vard! Yana da vard! Kars glyd. nemli birine benzerdi ama
hibir eyin farknda deildi. antas kayboldu diye hemen polis armaya
kalkmt. te, e diye buna denirdi. Kendisi de byle bir e olurdu; o hrsz

310 Krleme

daha nce sepetlenseydi de, o da maazaya daha vakitli gitseydi ya. Theresenin ne suu vard bunda? Adam, elini pmt. Dudaklar da vard! Kendisini bekliyordu Grob. Balangta, ona ykl bir para verecek tek kii kendisiydi. Derken anszn daha ykl bir servete sahip biri kmt karsna; kadnlar onu hi rahat brakmazlard zaten, ne yapsn, evlendi bu kadnla. Gzelim paralara srt evirecek deildi ya? Ama yalnz ve yalnz Thereseyi seviyordu. Yeni karsn sevmiyordu. Kendisi oraya gidince, herkes diz kt, antasn aramaya balad. Kapnn cam, gzden grnmyordu, tm gzler onun
ardndan bakakalmt. yi ki de yeni etekliini giymiti. Ne kadar mutluydu
ah! Kendisini pt iin ne anslyd! Kim bilir, belki de bir frsat daha ellerine gemeyebilirdi? Eteklik ona ok yakyordu, altndaki i-etek de yle. etekteki dantel pahal trdendi. Sradan kadnlardan deildi o. Ama zavallck,
diye dnd kendi kendine, u kalalarnm tadna birazck baksayd bari,
onun cam yok mu? Kalalarn muhteem olduunu sanmt nceki karlamalarnda. imdi gzleriyle grmt ite. Evli bir adam olmasna karn, onu
kendisinden yoksun brakmamt.
Therese, dte yrr gibi eve geldi. Ne cadde adlarn fark etti gelirken ne de
kendisine yneltilen saygszlklar. ansll, ansszl klar engelleyen bir
muska gibiydi. Saysz yan sokaklar ald nnde, ama o, kendisini yeni mlkne gtren gvenli yolu seti. Kolal grnt, gerek yayalar, gerek aralar
taralndan huuyla karland. Her yanda sevgi dolu ilgileri kendine ekiyordu.
Ama o her eyi grmezden geliyordu. Bir satclar ordusu ona hizmet etmiti.
Zafer tak Hint kauuundan yaplmayd, tak da adm adm kendisiyle birlikle
yrtyordu Therese. Herkes elini pyordu, pme sesleri havada n n
tyordu, sadan soldan pck yayordu, hibirini de geri evirmedi Theese. nemli birine benzeyen yeni eler, polise telefon etmeye kalkyorlard.
Theresenin antas alnmt. Kk efler ortada grnmyordu artk, hepsi
de yok olmulard, artk dkknlarnda deildiler, yalnzca adlar kaplarda
okunuyordu. Dudaklar, gzleri, omuz ve yanaklar olan Bay Pudann kollarna dzinelerle kadn gnde en fazla otuz atlyordu. Mavi kolal eteklikler
yere dyordu. Muhteem kalalar, aynalarda kendilerine hayran hayran
bakyorlard. Eller kalalardan ekilmiyordu bir trl. Eller hi ekilemiyordu.
Dkkn dolusu insan, ylesi gzellii grnce gururla glmlerdi. Hizmetiler aknlktan ellerindeki toz bezlerini drdler. Hrszlar aldklar mallar geri verdiler, kendilerini asllar ve gmdrttler. Btn dnyada yalnzca
bir tek servet vard, tm tekiler, ondan sonra geliyordu. Bu servet kimsenin
deildi. Yalnzca tek bir kiiye aitti. Sende dursun. almak yasaktr. Gzlemeye

Elias Canetti 311

gerek yok. Yapacak baka i yok mu. Yayk dversin, saf altndan ve de bir
ocuun ba byklnde tereya kar ortaya. ikin tasarruf czdanlar
patlyor. eyiz sandklar da patlyor. Sandklar tklm tklm banka czdan
dolu. Kimse onlar almak istemedi. Dnyada, i evirmesini bilen iki kii vardr. Bunlardan biri kadndr; her ey ona aittir. tekinin ad Pudadr. Pudann
hibir eyi yoktur, ama kadn ynetme hakk vardr. Analar, tanr rahmet
eylesin, mezarlarnda bile rahat durmazlar. Elinde avucunda ne varsa alrlar.
Kapclara bahi verme gelenei kaldrlmtr, nk hepsinin de aylklar
vardr. Ne dersen kyor. Bir hrszn geride brakt kt paralan karlnda tkr tkr para veriyorlar. Kitaplar da iyi para getirir. Daireyi nakit kar l satt. Daha gzeli ondan da ucuza alnr. Eskisinin pencereleri bile yoktu.
Therese nerdeyse eve varmt. oktan yklan esnek zafer tak, havaya kar mt. Hava gene sakindi. Geride kalan dnyann yerini yava yava allagelen
eyler alyordu. Bunlar ok yalnd, o denli zengin deildi ama te yanda. Therese, bunlardan emindi, bulacandan ve onlara sahip okluundan emindi.
Eie geldiinde, Therese yle dedi: Affedersiniz ama adam iyi ki evli. Her
ey tmyle benim bu durumda. Bay Groba ne biim bir sermaye dn verebileceini kendisine ancak imdi soruyordu. Byle durumlarda her eyi
kda dkmeli, imzalayp mhrlemeliydi. Okkal bir faiz almak hakkyd. Ve
de ortaklk isterdi. Hrszlamak yasakt. Neyse, ans vard da byle bir ey
bana gelmemiti, insanlar nasl paralarn elden karacak denli dncesiz
olabiliyorlard! Bir daha kuru yz grmezdiniz!
Profesrn nesi var? Kapc yolunu kesmi karsnda kkryordu. Therese,
irkildi, bir adm geriledi, bir ey sylemedi. Bir yant bulmaya alyordu.
Kocasnn onu soyduunu sylese kapc polise haber verecekti. Polise haber
verme iini geciktirmek istiyordu. Yoksa polis onun parasn bulur, hesabm
sorard. Sanki paray Kien ona vermemi gibi...
Bir haftadr grmyorum! lm olmasn sakn.
Affetmisiniz siz onu. Canl ve de turp gibi, lecek adam m o.
yleyse hastadr belki. Ona sayglarm syleyin, yaknda urar, gemi
olsun derim. Her zaman iin hizmetindeyim.
Therese bam yana edi ve sordu:
Acaba siz biliyor musunuz nerde olduunu? Evin masraflar iin acele bulmalym onu.

312 Krleme

Kapc, Kienin karsyla yapt bu konuma sonucu kandrldn anlamt.

Demek bahiini kesmeye kalkyorlard. Profesr ona para vermek istemediinden gizleniyordu. Zaten Profesr deildi ki. Ona bu ad kendisi kapc
kendi isteiyle vermiti. Birka yl nce, dpedz Dr. Kiendi. Byle bir unvan
hibir ey deildi. Sokaktaki herkesin ona profesr demesini salamak iin ne
zahmetlere katlanmt! Kimse kimseye bedavaya almazd. Hizmet ederdiniz, para alrdnz. O kazk heriften armaan istemiyordu ya, ald paray bahi olarak alyordu.
Yani, diye kkredi Thereseye. Kocanzn evde olmadn m ne sryorsunuz?
A, rica ederim, bir haftadr yok. Bktm artk, birden gitti, beni tek bama
brakt. Mutfak masraf falan brakmad. Byle ey yaplr nu hi? imdi gece
kata yataa giriyor acaba. Saygdeer kimseler dokuzda yatar.
Polise haber vermeniz gerek!
Ama rica ederim, ald ban gitti! Yaknda dnerim dedi.
Ne zaman dner?
Ne zaman can isterse. O her zaman byledir, kendinden baka kimseyi
dnmez, rica ederim, bakalarnn da can can, deil mi. Bunda benim ne
suum var?
Kes sesini bakalm, gelip evi arayacam! Onu orda grrsem, sana bir gzel
sopa ekerim. Bana yz ilin borcu var. Pis domuz kendini kollasn, geliyorum!
Ona gnn gsteririm. Byle deildim eskiden, ama imdiden sonra byle
olacam!
Therese adamn n sra yrmeye balamt bile. Syledii svgl szlerden Kiene kar kin duyduunu anlad. imdiye dek kapcnn, Kienin tek ve
de vazgeilmez dostu olduunu sanarak korkmutu ondan. imdi bana ikinci
devlet kuu konuyordu. ans, bir kez daha glmt ona. Haki kati sylediini
anlasn, ona yardm ederdi mutlaka. Herkes hrsza karyd. Neden hrsz
olmutu sanki?
Kapc, kapy ardndan grltyle kapatt. fkeden rap rap yryor, kitapln
altnda oturanlar korkuya bouyordu. Yllardr lmcl bir sessizlie almt
alt kattakiler. Merdivenler bir anda merakl insanlarla doldu. Herkes bu grlty yapann kapc olduu kansndayd. Bu ana dek Profesr onun sevgili

Elias Canetti 313

kuluydu. Kiraclar, kapcnn her frsatta kafalarna kakt bahiten dolay

Kienden nefret ediyorlard. Belki de Profesr artk para vermek istemiyordu
da ondan patrt ediyorlard. Eh, haklyd elbet, kapc alacan alyordu. Bugne dek kapcnn elinden kurtulan olmamt. Ama ayaklarnn ucuna basarak kafalarn uzatan dinleyiciler, konuma sesi duymamalarnn, yalnzca
yakndan tandklar gmbrtl admlar duymalarnn gizini merak ediyorlard.
nk, kapcnn fkesi yle bykt ki, daireyi byk bir suskunluk iinde
arad. fkesini biriktiriyordu. Gcrdayan dilerinin ardnda dzinelerle lanet
biriktiriyordu. Yumruklar zerinde, kzl kllar, diken diken olmutu. Theresenin yeni yatak odasndaki giysi dolaplarn kenara ekerken fark etti bunu.
Herif, akla gelmedik bir yerde gizleniyor olabilirdi. Therese, onu anlayla
izliyordu. Adam durunca, o da duruyordu, o arkasna dnp bir eye bakt nda kendisi de ayn hareketi yapyordu. Adam onu grmyordu bile, bir iki
dakika sonra, kendi glgesi gibi alt kadna. Byyen fkesini tuttuunu anlamt Therese. Onun fkesiyle, kendisininki de artyordu. Kocas yalnz bir
hrsz deil, onu, savunmasz bir kadn tek bana brakp giden bir kendini
bilmezdi. Kapcnn iine engel olmamak iin sesini karmyordu; birbirlerine
ne denli yaklarlarsa ona kar duyduu korku, o denli azalyordu, nce yatak
odasna soktu adam. teki iki kapal odann srgsn atnda, kendisi
nden gitti. Mutfan yannda bulunan eski odasna abucak bir gz atmakla
yetindi adam. Kienin, ne denli iyi gizlenirse gizlensin, byk bir odada bul unabileceini dnyordu. Mutfaa girdiinde, tm kap kaa krmak iin
dayanlmaz bir istek brd yreini. Ama yumruklarna yazk olurdu; frnn
zerine tkrd ve her eyi olduu gibi brakt. imdi alma odasna dnd.
Giderken giysi asklna uzun uzun bakt. Kien, orada asl deildi. Koca yaz
masasn alt-st etti. Bunun iin yumruklarnn ikisine de gereksinme duydu,
bu aalanmann korkun cn de ald ayn zamanda. Bir kitap rafna yapt, birka dzine cildi yere savurdu. Sonra Kien, anszn ortaya kar m diye
evresine baknd. Bu onun son umuduydu.
Svt dedi. tii antlar onu arpmt. 100 ilininin gittiine can sklyordu. Aylyla birlikte, isteklerini karlamaya tpatp yeliyordu o para. ok
itahl bir adamd. Alktan lseydi, o gzc hcresi ne olurdu? Thereseye
doru yumruklarn skt. Kllar hl diken dikendi. uraya bak! diye grledi.
Yaamm boyunca bylesine fkelenmedim. Asla!

314 Krleme

Therese, yerdeki kitaplara bakt. Yumruklarn, zr dilemek amacyla onun

gnln almak iin kendisine uzatldm sanmt. Gnl alnmt geri, ama
yumruklarla deil. Affedersiniz ama erkek bile deildi o! dedi.
Pis orospu, ne olacak, orospuydu! diye grledi hakszla urayan taraf.
Gangster! Cani! Katil!
Therese, dilenci, diyecekti, ama adam gangstere dek ktna gre vazgemesi daha doru olurdu. Tam, hrsz diyecekti, adamn katil sz onu bastrd. Svglerle fazla zaman yitirmedi. Ksa zamanda yumuad ve ki taplar
toplamaya balad. Yere frlatmak kolayd ama geri koymak gt. Therese
merdiveni getirdi, hemen trmand. Baarl gn, kalalarn oynatma istei
uyandrd iinde. Kapc bir eliyle ona kitaplar veriyor, tekiyle kadna sulanyor, kalalarn iddetle imdikliyordu. Theresenin aznn sular akyordu.
Kendi yaklama yntemiyle elde ettii ilk kadn Thereseydi. tekilerin hepsine dpedz saldrmt. Therese kendi kendine yle sylyordu: Erkek diye
buna denir! Gene yap ltfen. Sesli olaraksa, utanarak: Biraz daha! diyordu.
Kapc da ona biraz kitap daha veriyor, sol kalasn ayn iddetle imdikliyordu. Theresenin az iyice suland. Sonra, byle eylerin yaplmamas gerektii
aklna geldi. Bard ve kendini merdivenlerden adamn kollarna att. Adam
kadn dmeye brakt, kolal eteklii yrtarak kard ve ona sahip oldu.
Ayaa kalknca, Bu ona bir ders olsun, ihtiyar iskelet! dedi. Therese, hkrklar arasnda, Affedersin ama artk ben seninim! diyordu. Bir erkek bulmutu
kendine. Elinden karmaya niyeti yoktu. Adam, Kes sesini! yantn verdi ve
o gece daireye tand. Gndz grevi banda duruyordu. Geceleri, ona, yatakta danmanlk grevi yapyordu. Yava yava, iin asln rendi ve kadna,
kocas dnp gelmeden kitaplar kaytsz artsz rehine vermesini buyurdu.
Parann yars onun hakkyd. Yasal konumuyla ilgili olarak Thereseyi bir
gzel korkuttu. Ama kendisi eski bir polisti ve ona yardmc olacakt. Bu nedenle de sorgusuz sorusuz ona boyun eiyordu kadn. Her U drt gnde bir
iyice yklenmi olarak Theresianumun yolunu tutuyorlard.

Hrsz
KAPICI, eskiden Profesr olan ilk bakta tamd. Yeni yklendii Theresenin
danmanl grevi, daha ok iine geliyordu; bu i, her eyden nce eski bahiinden daha ok para getiriyordu. almak, onun karna olmayacakt. Bu
yzden kskn davranmad ve dikkatle ban baka yne evirdi. Profesr,
sanda duruyordu. Bu arada paket sol koluna aktarlmt. Bir an iin paketin
arln yoklad, bu inceleme, kendisine gerekli olan oyalanmay salamt.
Therese artk, onun syledii her eyi yapma alkanln edinmiti. fkeli bir
hareketle hrsza bir omuz vurdu ve elindeki byk, gzel pakete hrsla sarld.
Ama adam anszn yolunu kesti. Therese hibir ey demeden adam kenara itti,
teki de hibir ey demeden elini pakete koydu. Kadn paketi ekli, o da smsk tuttu. Kapc bir hrt duydu. Sana soluna baknmadan yukar kmaya
balad. Bu karlamann sessiz sakin geitirilmesini istiyordu, bu yzden
kendi kendine, duyduu hrtnn, kadnn paketi trabzana srtmesinden
kan ses olduunu syledi. imdi Kien de pakete aslyordu. Kadn daha ok
direnmeye balad. Yzn ona dnd, Kien, gzlerini kapad. Bu dav ran
kadn artt. Merdivenlerin st basamaklarndaki adam, yardmna komuyordu. Sonra polisi ve ilemekte olduu suu anmsad. Kendisini ieri al drrsa, hrsz daireyi gene ele geirecekti, o byle bir adamd ite, hi dnmeden
yapard bunu kukusuz. Dairesini yitirdii dncesi gcn tmyle kesti.
Kien, paketin arlnn byk bir ksmn kendi tarafna ekmiti. Kitaplar
ona g verdi ve bunun zerine, Nereye gtryorsunuz onlar! diye sordu.
Kitaplar grm olsa gerekli. Kt, hibir yerinden yrtk deildi. Therese onu
evin efendisi olarak grd. Sekiz uzun yllk hizmeti bir an iinde, hzla aklndan geti. Artk kendini tutamazd. Baka aresi yoktu. Polisi yardmna ard, Bana hakaret etti! diye bard.
On basamak yukarda, d krldna uram bir adam durdu. Bu sprnt
onlar binadan karken durdursayd, bir diyecei yoktu; ama imdi, daha
mallar paraya evirmeden!.. Grtlanda ykselen kkremeyi zar zor bastrd
ve Thereseye eliyle iaret etti. Kadn onu fark edemeyecek denli meguld. ki
kez daha Bana hakaret ediyor! diye barrken, hrsz merakla lt biti.
Onun dncesine gre, hrsz, pl prt iinde, utanmaz bir halde, tpk dilenciler gibi herkese avu ayor ve elinin yetebilecei bir ey grd m de alyor olmalyd. Aslna bakarsanz adam, evdekinden ok daha iyi grnyordu.

316 Krleme

Bunun nedenini anlayamad bir trl. Birden, ceketinin, gsnn sa tarafnn ikin olduunu fark etti. Eskiden hi yannda para tamazd. Czdan
hemen hemen botu. imdiyse ikin grnyordu. Her eyi anlamt. Banka
defteri ondayd. Parasn ekmiti. Evde gizlemek yerine yannda tayordu.
Kapc her ayrnty, kendisinin tasarruf sand czdann bile biliyordu. Ne
varsa evde bulmu ya da kadn imdikle konuturmutu. Yalnz, banka deflerinin gizli bir delikte bulunduu dn kendine saklamt. Bunu yapmasayd, yaamn pek bir anlam kalmayacakt. Onca hafta kapcdan saklad gizin
verdii honutluk seli iinde Bana hakaret ediyorundan bir an sonra
Rica ederim, bu bir hrsz! diye bard. nlayan sesi, bir hrsz polise teslim
eden insanlarda olduu gibi hem fkeli hem de ayn zamanda sevinliydi. Yalnz, sulunun erkek olduu durumlarda, baz kadnlarn seslerinde sezilen gizli
melankoliden yoksundu lk nk naslsa, ilk kocasn, ikincisine teslim
etmiyor muydu? kincisi polis deil miydi?
Kapc ya da polis merdivenlerden indi ve donuk bir sesle, Siz bir hrszsnz! dedi. inde bulunduu tehlikeli durumdan kurtulmak iin baka are
grmyordu. Hrszln Therese tarafndan savunma amacyla uydurulmu
bir yalan olduu apak ortadayd. Kienin omuzuna koca elini koydu ve gene
eskisi gibi iinin bandaymasna: Yasalar adna sizi tutukluyorum! dedi.
Benimle birlikle geliniz ve patrt etmeyiniz! Paket, sol elinin sere parmanda sallanyordu. Buyurucu bir tavrla Kienin yzne bakt ve onu omuzlarndan sarst. Grevleri, kimseye ayrcalk tanmamasn gerektiriyordu. Gemi, gemiti. O gnlerde iyi geiniyorlard. imdiyse onu tutuklamak zorundayd. imdi Kienin, Anmsyor musunuz... diye sormasn ne kadar isterdi.
Kien, salt elin basksyla deil baka nedenlerle de iki bklm oldu ve Biliyordum, diye mrldand. Kapc bu yanta inanmad. Usta hrszlar byle becerikli davranrd. Bylesi sessiz grnrler, sonra ipi koparmaya bakarlard. Kelepeler bunun iin icat edilmiti. Kien, syleneni yapmaya razyd. Dik durmaya alyordu ama boyunun uzun oluu nedeniyle eilmek zorunda kal yordu. Kapc sevecenleti. Yllardr tek bir kul tutuklam deildi. Glklerle
karlaacan sanmt. Sulular direnirdi. Direnmezlerse kaacaklar demekti. niformalysan numarana bakarlard. Sivilsen tutuklama emrini grmek
isterlerdi. Ama ite glk kartmayan bir suluyla kar karya bulunuyordu. Sorguya ekilmesine kar kmam, sessizce gelmi, susuzluunu haykrmam, olay karmamt. Kim olsa byle bir suluyla gurur duyard. Caml
kapnn dna kar kmaz, hemen dnm, Thereseye, Bu i byle yaplr
ile! demiti. Bir kadnn kendisini izlemekle olduunu pekl fark etmiti.

Elias Canetti 317

Ancak, yapt iin ayrntlarn tmyle kavrayp takdir ettiinden kukuluydu. Baka kim olsa annda dayaktan bayltrd onu. Benim iin adam gtrmek basit i. Sessiz sakin yryecek, kural bu. Bir amatr onlar susturamaz.
Eer uzmansan, sulu kendi isteiyle sakinleir. Evcil hayvanlarn evcilletirilmesi gerekir. Kedinin doas vahidir. Sirklerde, gsteri yapan aslanlar grrsn. Kaplanlar, alevli emberden atlatabilirsin. Ama insann ruhu vardr.
Yasann temsilcisi onun ruhunu kavrar, bylece adam kuzu kesilir. Bu szckleri, sesli brmek iin yanp tutuuyor olmasna karn yalnzca iinden
syledi.
Baka zaman olsa, sonunda nne kan bu tutuklama, nerde olursa olsun ona
ban evirtir, parmak srttrrd. Henz grevdeyken, zellikle kargaalk
karmak iin adam tutuklar, yntemleri yznden stleriyle hep takrd. O
gnlerde, tutuklama nedenini yle ayrntl ve yksek sesle anlatrd ki, evresini byk bir merakl kalabal sarard. Doutan atlet olarak domu olduundan, her gn kendine bir sirk yaratrd. Toplananlarn alklamaktan ekindiini grnce kendisi el rpard. Gcn kullanmak iin teki eli yerine
tutukludan yararlanrd. Tutuklu glyse, ona vurmay brakr, kendisini bir
boks mana arrd. Yaratn yenilmesi halinde, ald yaralar, kendisine
saldrldna kant olarak gsterir, kendini savunduunu sylerdi. Bylece
zayflara verilen cezay artrm olurdu. Kendisinden daha gl birine atarsa
gerek sulular arasnda bylelerine rastlamak olasyd istenmeyen elerin gzden rak tutulmas gerekesiyle, vicdannn sesi, onlar yalan yere
sulamasn buyururdu Bir zamanlar koca bir bln banda bulunan o,
etkinliklerini tek bir evle snrlamak durumunda kaldndan beri daha alakgnll davranmaya balamt. Ma yapaca kimseleri, be para etmez gezgin satc ve dilenciler arasndan seiyordu artk, bunlar bulmak iin bile gnlerce yatp beklemek zorundayd. Ondan korkuyor, birbirlerini uyaryorlard;
tyszler, yabanclar kyordu nne hep; gene de bunlarn gelmesi iin bile,
dua ederdi. Onlarn pek hevesli olmadn, kendisine bu zevki vermek istemediklerini biliyordu. Gsterisi, sokak sakinlerine akt yalnzca. Kendisiyse,
ok g koullar altnda, gerek grltl bir tutuklama yapma umuduyla
yaard.
Son olaylar, uralarna ara vermesine neden oldu. Kienin kitaplar para getiriyordu, iin ounu o yapyor ve kendisini kolluyor, her ynden gvenlik
iinde olmaya bakyordu. Ama gene de, ald parann karlnda bir i yapamad iin bir rahatszlk duyuyordu iinde. Polisken pazlarn altrma-

318 Krleme

snn karln aldn dnyordu hep. Eh, burada da kitap uzun tutuyor,
onlar arlklarna gre seiyordu. Domuz, derisi ciltli;, iman ve eski paralar nden gidiyordu. Theresianuma giderken, ikide bir durur, paketi ba dzeyinde tutarak ler bier. Thereseninkini elinden alr, arkadan gelmesini
syler, sonra gene paketi kucana atard. Therese, kendisine byle davranlmasndan holanmad ve bir kez yaknd. Bunun zerine, bunu, gelen geen
grsn diye yaptna inandrd onu. Kitaplar hor tutarlarsa, gelen geenin
aklna, mallarn onlara ait olmad fikri gelebilirdi. Evet, bunu kabul etmek
zorundayd ama hi holanmad Therese. Adam gene de honut deildi, kendisini kiiliksiz biri olarak gryor, sk sk, bir Yahudi olmad kaldn sylyordu. te, eski dnn gereklemesini bir kenara brakp Kieni sessizce
tutuklamasna neden, bu duyduu minicik vicdan azabyd.
Ama Therese de zevkinden yoksun kalacak deildi. Ykl czdan fark etmiti.
abucak iki erkein arkasna geti, etekliinin arparak at caml kapnn iki
cam arasna girdi. Sa eliyle Kienin kafasn ona sarlyormu gibi tuttu ve
aa, kendi dzeyine ekti. Sol eliyle czdan ekip kard. Kien, Theresenin
kolunu dikenlerden yaplma bir ta gibi banda tuttu. teki hareketler karsnda kln kprdatmad. Kendi kollar, polis tarafndan balanmt. Therese,
para destesini havaya kaldrd: le, aldm! Yeni erkei, bu paraya hayran
kald ama bam iki yana sallad. Therese bir yant istiyordu, Hakkm yok mu
buna? Hakkm yok mu buna? dedi. Beni paspas m sandn? diye yantlad
onu kapc. Bu szleri, bilincini ve Theresenin kullanlmasn engelledii kapy antryordu. Therese, kabul edilmek istiyordu, bu gzel para iin, onu cebine indirmeden nce bir vg szc duymak istiyordu. Cebine indirmek
dncesi karsnda kendine acd. imdi yeni erkei her eyi biliyordu, artk
hibir giz yoktu. Byle bir an gelmiti ve adam tek bir sz sylemiyordu. Ona
ne iyi bir kadn olduunu sylemesi gerekirdi! Hrsz bulan kendisiydi. Kapc
hrsz es gemeye yeltenmiti. imdi kendisini es gemeye yelteniyordu. Buna
izin veremezdi. Onun da bir kalbi vard. Yalnzca imdiklemesini biliyordu. Bir
sz bile syleyemiyordu. Kes sesiniden baka laf bilmiyordu. Ondan stn
deildi. Zeki deildi. Bir erkekti, hepsi bu kadar. Bay Grobun yzne bakmaya
utanrd. Rica ederim, bu adam neydi daha nce? Sradan bir kapc! Byle
insanlara selam bile vermezdi. Nasl olmu da bu yarat evine almt. imdi
teekkr hile etmiyordu kendisine. Bay Grob duyarsa bir daha dnyada pmezdi elini. Ne biim sesi vard! Btn o paray kendisi bulmutu. Adam hepsini alacakt gene. Hepsini de ona vermeye zorunlu muydu yani? Ayptr sylemesi, bu adamdan bkmt! Byle eyler karlksz olmal. Para iin dostluk

Elias Canetti 319

onun olsun. Paray ihtiyarlk gnleri iin saklamalyd. Doru drst bir yallk geirmek isterdi. Hepsini yrtarsa nerden eteklik alacakt boyuna? Etekliklerini yrtyor, parasn alyordu. Haydi konusa, gene neyse. Ne biim erkek
bu!
fkeden kudurmu ve gcenmi bir halde paray bir o yana bir bu yana sal lyordu. Adamn burnuna tuttu banknotlar. Adam dnyordu, Tutuklamann
dourduu btn sevin yok olmutu. Kadn daha czdana el srd an,
olacaklar anlamt. Onun yznden delie tklacak deildi. O akl lysa kendisi de yasalan biliyordu. Eskiden polisti. O ne anlard ki? Eski grevinin banda
olmay ne kadar isterdi u anda; ona kar souk davranyordu. Cann skmt. Bahiini onun uruna yitirmiti, yknn asln oktan renmiti. Kiene
kar duyduu kini resmen srdrmesinin tek nedeni, aralarndaki arkadal kt. Kadn yalyd. ok ey istiyordu. Her gece gelmesini istiyordu. O, kadn itip
kakmak istiyordu, kadn baka ey istiyordu. Yalnzca, nceden imdiklemes ine izin veriyordu. Bir iki kez kadna vurmutu da bas bas barm, yeri g
inletmiti. Kr olas kar! Byle bir kadnn iine ederdi. imdi her ey ortaya
dklecekti. Emekli ayln da keserlerdi. Kadn dava edecekti. Emekli ayl
kadar paray kendisine demek zorundayd. Hakkn arayacakt. i mdi en iyisi,
kadn ihbar etmekti. Koca moruk! Sanki kitaplar onunmu da! Nerden onun
olacakm? Tanr profesrn yardmcs olsun. Byle bir kadn ona layk deil
Dnyada bir eini bulamazsnz bu adamn. Nasl oldu da bu pis orospuyla
evlendi. Alt taraf hizmeti! Anas bir izbede can vermi. Kendi azyla syl emiti bana. Krk ya daha gen olsayd ya... Kendi kznn Allah rahmet eylesin altn gibi bir yrei vard. O dilencileri gzetlerken kz da yannda yatard. Kendisi bakar ve imdiklerdi. imdikler ve bakard. Ah, ne gnlerdi onlar!
Bir dilenci gelirse, pataklayacak bir ey gemi olurdu eline. Kimse gelmezse,
kz vard. Evet, alard. Ama bunun bir yarar olmazd kendisine. Babaya kar
gelinmez. Ah, yavrusu, ne kadar da severdi onu. Birden ld kz. O kck
oda... cierleri... Ama ondan ayrlamad bir trl. Bilseydi, baka bir yere gnderirdi. Profesr onu anmsyordu. Ona hibir zaman kt davranmad. teki
kiraclar, zavall yavruyu itip kakyorlard. Onun kz diye hor gryorlard. Bu
pis orospuysa, bir kez bile Gnaydn demedi ona! Grtlana sarlas geliyordu!
kisi de kinle dolu olarak birbirlerine bakyorlard. Kienden gelecek tek bir
sz, dosta bir sz, onlar gene bir araya getirebilirdi. Kienin suskunluu,
kinlerini tututuruyordu; alevler gklere ykseliyordu. Biri Kienin bedenini

320 Krleme

yakalamt, teki de parasn. Kendisi artk onlarn elinde deildi. Ah, bir ell erine geirebilselerdi! Bedeni, bir ot gibi sallanyordu. iddetli bir frtna onu
aa edi. Banknotlar, havada imek gibi akt. Kapc anszn Thereseye
grledi: Ver o paray geri! Veremezdi. Kienin ban brakt, ba dorulup
eski konumunu almad, eik durumunu korudu. Kadn, bir hareket beklemiti.
Byle bir ey olmaynca, paralar yeni erkeinin yzne frlatt ve kulaklar
delen bir sesle ciyaklad: Yere yksana greyim! Korkuyorsun. Paspassn, ya,
ne sandn! Hi byle ey olur mu! Korkak seni! Alak herif! kiyzl! Rica ederim! Duyduu kin, onu fkelendirecek szckleri abucak bulmasn salyordu. Adam tek eliyle Kieni silkelemeye balad. Kendisine kimse korkak diyemezdi, teki eliyle Thereseyi tuttu. ekilsindi onun yolundan, hah yle. imdi
ona ne mal olduunu gsterecekti. Bildii gibi deildi o! yle deil, byleydi!
Banknotlar yerlere dald. Therese hkrarak alyordu: Btn bu gzelim
para! Erkei onu yakalad. Att amarlar dilediince gl deildi. yisi mi
silkelemeliydi onu. Kadnn srt, caml kapy iterek at. Yuvarlak kap tokmana smsk yapt. Adam onu geri ekeledi, bluzunun yakasndan tutarak
kendisine doru srkledi ve kadn alp alp kapya vurdu kap ona yaknd hzla kapya vurdu. teki eliyle Kienin iini gryordu. Kien, elinde sklm bir paavrayd; onun varln ne denli az duyarsa, Thereseye o denli
byk bir hrsla saldryordu.
Bu srada Fischerle koarak geldi. Lamc, Kienin kendisini geri evirdiini
cceye bildirmiti. Ate pskryordu. Bu ne demek oluyordu? 2000 ilini
mesele yapyordu! Bir bu eksikti! Dn, bir seferinde 4500 saymt, imdi hi
para vermiyordu. Personeli beklesindi. imdi gelirdi. Giri salonunda ciyaklayan bir kadn sesi duydu: Gzelim para! Gzelim para! Bu, onu ilgilendirirdi.
Birisi ondan nce davranm olsa gerekti. Dokunsan alayabilirdi. Onca zahmete katlansn, parsay bakas toplasn, iyi be! stelik de bir kadn. Buna kim
dayanabilir. Onu yakalayacak. Paralarn hepsini geri alacak ondan. Derken
caml kapnn gidip gelip pat pat vurduunu grd. Korkuyla orada kakld
kald. Bir adam da vard. Duraksad. Adam, kadn kapya arpyordu. Arca
bir kadnd stelik. Adam ok gl olsa gerek. Bayrak direi bunu yapacak
gte deil. Belki bu iin bayrak direiyle bir ilgisi yok. Kadn paray teslim
etmezse, bir erkek kadn dvmez de ne yapar? Fischerle firma sahibi bir
adamd, ii vard. kisi iini bitirinceye dek beklemeyi yelerdi ama bu ok
uzun srerdi. Kendini kollayarak yol at, kapdan gemeye abalad. zninizle. dedi ve srtt. Birinin nasrna basmamak olanakszd. Bu yzden pein
srtyordu. Kavgaclar, kt bir amac olmadn anlamalyd. nsanlar, onun

Elias Canetti 321

glmesini grmezden gelirdi bazen, bu yzden srtmay yeledi. Kamburu,

Thereseyle kapcnn arasna giriyor, kadn, okkal bir yumruk indirmeye
yetecek denli yakna ekmesine engel oluyordu. Srtndaki kambura vurdu.
Sonra Kienin zerine atld, onu smsk tuttu. Kien, yle ince ve gvdesinin bu
ite oynad rol ylesine zayft ki, kendisiyle arptnda onu yalnzca cce
fark etti. Onu tand. Therese gene lk la baryordu: Gzelim para!
Fischerle, bu ikisi arasnda eski bir ilikinin varln sezinledi, kulaklarn
eskisinden alt kez daha fazla dikti ve bir bakta Kienin ceplerini, yabanclarnkini, kadnn orap balarn ne yazk ki eteklii grnm kapatyordu dibinde iki paketin durduu merdiven basamaklarn ve ayaklar dibindeki alan gzden geirdi. Orada paray grd. imek gibi eilerek toplamaya
balad. Uzun kollar, alt bacak arasnda ieri dar bklp duruyordu. Bir
an, ayaklardan birini hrsla bir yana itiyor, bir an zenle bir banknotu tutuyordu. Parmaklarna basldnda ses karmad, byle kazalara alkt. Btn
ayaklara da ayn ilemi uygulamad. Kieninkileri yolundan ekti, kadnnkileri,
bir ayakkab onarmcs gibi smsk kavrad, adama gelince, onunkilere dokunmamaya zen gsterdi, tehlikeli olduu kadar yararszd da bu. On be
banknot kurtard; bir yandan alyor, bir yandan sayyordu, tam tamna hangi sayya varmas gerektiini biliyordu. Kamburu bile byk bir ustalkla dneniyordu. Bann zerinde kavga srmekteydi. Cennetteki deneylerinden,
kavga eden bir iftin arasna girilmeyeceini biliyordu. Kavgay nlemeyi baarsan bile, bunu yapncaya dek, ikisinden de paym alrsn. Kavga eden iki
kii, iki azgn kpektir. Eksik olan be banknottan drd az tede, biriyse
adamn ayann altndayd Drdn almak zere emeklerken, adamn ayandan gzn ayrmad Fischerle. Belki kalkard ayak, saniye karmaya gelmezdi.
Therese onu tam bu srada kendisinden az tede yerden bir ey yalarken
grd. Ellerini arkasnda kenetlemiti Fischerle; paray bacaklar arasnda
gizlemiti, gren olursa, ne topladn anlamasn diye diliyle i gryordu.
Therese gcn yitirdiini hissediyordu; bu grnm karsnda gc kuvveti
tazelendi. Ccenin amacn, kendisini beikten tanyormuasna iyi biliyordu.
Banka defterini arayan Therese canland gzleri nnde; o zamanlar kendi
evinin hanmyd. Birden kendini kapcnn elinden kurlard ve Yamaclar!
Yamaclar! diye barmaya balad. Ayaklar altndaki kamburu, kapcy ve
hrsz kastediyordu; btn dnyay kastediyordu ve soluk almadan giderek

322 Krleme

artan bir sesle, hi durmayacakm gibi baryordu; soluu, on Yamaclar

sylemeye yetti.
Yukarda kaplar arplarak alyor, ar admlar, merdivenlerde yanklanan
pek ok ayak sesi duyuluyordu. Oradaki asansr altran adam, yavaa
yaklat. u anda bir ocuu ldryor olsalar, admlarn hzlandracak denli
kendini alaltmazd. Tam yirmi alt yldr bu asansrn bakmn yapmaktayd
kars ve ocuklar yapmaktaydlar daha dorusu; kendisi yalnzca denetleme iini yrtrd.
Kapc kazk kesilmiti. Tamam, olacaklar biliyordu: Her ay, emekli ayln
vermek yerine almaya geleceklerdi. Belki delie de tkacaklard onu. Kanary alar lecekti, tecek kimse bulamayacaklard nk. Gzetleme delii tkanacakt. Her ey ortaya dklecek, apartmandakiler, kzn mezarnda bile rahat
brakmayacaklard. Korkmuyordu. ocuu dnmekten uykular kayordu
bazen. Yavrucua iyi bakmt bakmasna. Onu ylesine seviyordu. Bol bol
yiyecek verdi ona, iecek verdi, her gn koca bir litre st iirdi. Emekli ayl
alyordu imdi. Korkusu yoktu. Doktor kendisi sylemiti, kzn cierleri hastayd. Onu bir yere gnder! Bunu nasl yaparm baym? Tm ayln yiyecee
yatrrd, o yleydi. Yiyeceksiz yaayamazd. Polislik byle yapyordu adam. O
olmazsa, sokan hali periand. Salk sigortas olacak i mi? Kz, kucanda
bebekle dnp gelirdi. O kck odada. Korkmuyordu.
te yanda Fischerle, yksek sesle, imdi korkuyorum! dedi ve paray abucak Kienin yan ceplerinden birine tkt. Sonra kendini daha da kltt. Kamak olanakszd. Paketlere tkezleyen tkezleyeneydi. ki kolunu smsk iki
yanna bastrd, teki para, yol paras smsk sarlm paketler halinde, koltuk
altlarndayd. Kendisi, iyi ki byle biimsiz bir yapdayd. Giyinince, kimse bir
eyden kukulanmazd. O, delie girmeyecekti. Polis insann tm giysilerini
karttryor, her eyi alyordu. Onlara gre daima bir hrszd o. Yeni bir fi rmas olduunu nerden bilsinler? Keke vergi dairesine yazlsayd hayr
yazlmasayd. Bir de kalkp vergi mi desindi! Gene de bir firmann mdryd. Bayrak direi bir ahmakt. Lamcy tanmak senin nene gerek? imdi
paras gene cebine girmiti geri. Zavallck, onu yzst brakmak yakk alr
myd. Herkes btn parasn alp gidiyordu. ki eliyle birden veriyordu o da.
Biraz fazla merhametliydi. Fischerle sadk bir adamd. ortana sadk. Amerikaya gidince bayrak direi kendi bann aresine bakmak zorunda kalacakt. Ona yardm edecek hi kimse kalmamt. Fischerle, yava yava Kienin
dizleri arasna emekledi; kamburundan baka hibir ey grnmyordu. Za-

Elias Canetti 323

man zaman kamburu kendisinin ardnda kaybolduu bir perde, iine girdii
bir smklbcek kabuu, onu iine alp kapanan bir midye kabuu haline
geliyordu.
Kapc, kayadan oyulmu heykel gibi iki bacan iki yana am duruyor, gzleri, ldrlm kznn zerinden ayrlmyor. Alkanlktan, adaleleri hl
yumuak bir paavra yerine koyduu Kieni tutuyor. Therese, Theresianumun
tm sakinlerini yardma aryor. Hibir ey dnmyor. Yalnz soluk almak
iin duruyor. Mekanik olarak baryor. Barmak ona iyi geliyor. Sava kazanm gibi hissediyor kendini. zerine yaan yumruklar durdu.
eitli eller, hareketsiz duran drt kiiyi ayryor. Eller, onlar, hl kavga ediyorlarmasna smsk tutuyorlar. Herkes, bir dierinin gzlerine bakmaya
alyor. evresinde itiip kakyorlar. Yoldan geenler Theresianuma doluyor. Grevliler ve mteriler, ie karmada kendilerine ncelik tannmasn
istiyorlar. Buras onlarn yeri. Yirmi alt yldr asansrn bakmn yapan
adam, burada dzeni salamak, izleyicileri dar karmak ve Theresianumun
kaplarn kapamakla ykml. Fazla vakti yok. Sonunda yardm isteiyle baran kadnn yanna varyor, kendisinin olay yerinde bulunmasna kanlmaz
gzyle bakyor. Bir baka kadn, Fischerlenin kamburunu yerde gryor ve
bararak sokaa frlyor; Cinayet! Cinayet! Kamburu ceset sanyor. Sonrasn ayrntlar bilmiyor. Cinayeti ileyen ok zayf, zavall bir sska, nasl oldu
da bu ii becerdi, aarsn. Tabancayla belki, diyor biri. Ah tabii, herkes
duydu tabanca sesini. Tabanca sesi sokak teden duyuldu. Hi de deil,
otomobil lastiiydi. Hayr, silah sesiydi! Kalabalk, silah sesinden kurtulamyordu bir trl. Kukulu grnenleri korkutucu bir tavrla susturuyorlard.
Brakmayn bunu, yakalayn. Su orta mutlaka. Mahkemeyi artmaya alyor! Binadan, baka haberler geliyor. Kadnn ifadesi deiti. Sska adam
ldrlm. Peki yerdeki ceset? O canl canm. Katil oymu. Saklanm. Ces edin bacaklar arasndan emekleyerek kamaya alrken yakalanm. Son
gelen haber daha ayrntl. Kk adam bir cceymi. Ne olacak, alt taraf bir
sakat! Darbeyi vuran aslnda bakasym. Kzl sal bir adam. Ah u kzl sallar! Cce onu kkrtm. Lin edin onu! Tehlikeyi kadn haber verdi. Aferin
kadna! Helal olsun! Bard da bard. Kadn hem de! Korku nedir bilmiyor.
Katil onu tehdit etmi. Kzl sal yani. Hep Kzllarn bann altndan kar her
ey. Kadnn yakasn yrtm. Tabanca falan yok. Yok canm. Tabanca sesi
duyan olmad. Ne diyor? Biri tabanca ekildi diye uydurmu olmal. Ccedir
mutlaka. Nerde? erde. Kaplara koun! Kimse ieri giremiyor. Tklm tklm.

324 Krleme

Amma da cinayet ha! Kadn iyi dayanm. Her gn dayak yiyormu. Canl cenaze gibiymi kadn. Ne demeye bir cceyle evlenirsin be kadn? lsem cceyle
evlenmem. Ben de senin gibi koca bir adama tek bama konsaydm yle sylerdim! Kadn baka koca bulamam, ne yapsn. Erkek ktl var, erkek. Sava
yznden! Ah, zamane genleri... ok da gen. On sekizinde bile yok. Hem de
cce. Ne i be! Adam doutan cce. Biliyorum. Onu grdm. eri girdim.
Bakmaya dayanamadm. Kan deryas. Onun iin adam yle ipince. Bir saat
nce iri yar topluca bir adamcazd. Kan kayb korkun! Cesetler ier, bil iyor musunuz. Boularak lenlerinki ier. Sen cesetten ne anlarsn? Cesedin
zerindeki tm mcevherleri alm. Mcevher iin yapt bu ii zaten. Mcevher blmnn nnde olmu olay. nci bir kolye. Kadn barones. Adam onun
uaym. Yok, baron. On bin ilin. Yirmi bin! Adam soylu! Yakkl da! Neden
onu gndermi kadn? Karsn m yollasayd? Kadn adam yollamalyd. Ah
erkekler. Neyse ki kadn yayor. Erkek ceset haline gelmi. Byle lmek...
Dnebiliyor musun? stelik soylu. yi olmu. sizler alktan lyor. nci
kolye onun neyine gerek. pe ekmeli bunlar! Al benden de o kadar! Hepsini
amal. Theresianumu da. Yak gitsin! Ne gzel paralar ha.
Sahne, darda ne denli kanlysa ierde de o denli karszd. nsanlar ieriye
r mez kapnn cam bin paraya ayrld. Kimseye bir ey olmad.
Theresenin eteklii, gerekten tehlikede olan tek kiiyi, Fischerleyi korudu.
Birinin yakasndan tutmasyla ccenin gaklamas bir oldu: Brak beni! Onun
gardiyanym ben! Kieni iaret ediyor, tekrar tekrar unlar sylyordu: Sylemesi benden, delidir. Ben onun gardiyanym. Dikkat edin, tehlikelidir. Benden sylemesi, delidir. Ben onun gardiyanym. Kimse onu fark etmedi. Fark
edilmeyecek kadar kkt; herkes byk eyler bekliyordu. Etkiledii tek
kii onu ceset sanm ve dardakilere byle sylemiti. Therese barmasn
srdryordu. yi yapyordu. Sussayd, insanlar uzaklar, onu yalnz brak rlard. Bir yars mutluluun tadn karrken br yars bundan sonra bana
gelecekleri dnerek korkudan terlemekteydi. Herkes ona acyordu. Onu
avutuyorlard; korkmutu. Asansr bakmcs, elini omzuna bile koymutu.
Yirmi alt yldr ilk kez byle bir ey yaptn da zellikle belirtti. Sakin olmalyd. Bunu kiisel bir ltuf olarak istiyordu. Ona hak veriyordu. Kendisi
ocuk babasyd. Dilerse onun evine gelsindi. Orada biraz kendine gelirdi. Yirmi alt yldr hi kimseyi arm deildi. Therese lklarn kesmemek iin
elinden geleni yapyordu. Adam gcendi. Elini bile ekti kadnn zerinden.
Kendini alaltmadan, kadnn korkudan akln karm olacan syledi. Fischerle bu szlerin hemen zerine atld ve yle inledi: Beni dinlesenize, asl

Elias Canetti 325

deli olan bu; kadnn bir eyi yok. Szme gvenebilirsiniz, delileri iyi tanrm
nk! Ben gardiyanm!
siz gsz bir iki memurun onu korumasna almasna karn hi kimse onu
umursamyordu. Tm gzler kzl salya evrilmiti. Yakalanmasna ve yarm
dzine insan yere sermeden sessizce tutulmasna ses karmamt; bir kez
olsun azn ap barmamt. Ancak onu Kienden ayrmaya kalktklarnda,
bu korkun sessizlii, duyulmadk bir gk grlemesi izledi. Profesr elinden
brakmayacakt, onu smsk tutuyor, sa eliyle ona saldranlar kovuturuyordu. Dnceleri sevgili kznda gezinirken, Kiene bir sel gibi sevgi dolu szckler yadryordu; Profesr siz benim tek dostumsunuz! Beni terk etmeyin! Kendimi asarm! Su bende deil. Benim dnyadaki tek dostum! Emekli
bir polisim ben! Kzmayn! Ben iyiliin ta kendisiyim!
Adamn sevgisi ylesine sersemletici bir grltyle dile geldi ki, herkes, bir
anda hrszn Kien olduuna karar verdi. Herkes alayl szlerin ardnda gizli
anlam kavram ve bu kavrayndan dolay gururlanmt bile. Herkes bir ey
kavryordu; herkes, kzl salnn katilden kendi elleriyle almak zere olduu
cn ok yerinde olduunu dnyordu. Onu kolundan tutmutu. Gsne
bastrd ve hakknda neler dndn syledi. Onun gibi kocaman bir
adam, kendi cn kendi almak isterdi, ona engel olmaya abalayanlarn bile,
bu kahramana, her eyi tek bana yapacak olan bu adama hayranlk duymamak ellerinde deildi; kendileri de onun yerinde olsalar yl e yaparlard, yapyorlard, onun yerindeydiler. Artk kendi kendilerine indirdikleri ar tekmeleri bile kabul ediyorlard. Asansrc, deerinin burada daha iyi anlald
karsna vard. Korkudan akln karm kadn brakt ve fkeden kudurmu
adamn omuzlarna etli ve de hatr saylr bir el yerletirdi. Ne ok yksek, ne
de ok alak olmayan bir sesle, adama, yirmi alt yldr, onsuz hibir asansrn
ne yukar ne de aa hareket etmediini, yirmi alt yldr buradaki dzeni
koruduunu ve byle bir olayn daha nce hi grlmediini anlatt; szlerinin
doruluu konusunda da ona kiisel gvencesini verdi. Syledikleri grltye
kart, duyulmad. Kzl salnn kendisini fark etmediini grnce, gizli bir
ey sylyor havalarnda kulana eildi ve tmyle ondan yana olduunu
aklad. Yirmi alt yldr, ocuk babasyd kendisi. Korkun bir yumruk, onu
kayar adm Thereseye postalad. apkas yere dt. Bir eylerin yaplmas
gerektiini anlad ve polis armaya gitti. Bu fikir henz kimsenin aklna gelmemiti, olay yerinin yaknnda olanlar, kendilerine polis gzyle bakyor,
uzaktakiler de sahneye yaklamay umuyorlard. Derken iki kii, kitap paketl e-

326 Krleme

rini gvenli bir yere tama iini yklendi. Asansr bakmcsnn at yoldan
gidip geliyor ve drt bir yandan. Dikkat, arpmayn! diye baryorlard. Bu
paketler, alnmadan nce, emanete teslim edilmeliydi. Gtrrken, nce ii nde ne olduuna bakmaya karar verdiler. Kimseyi umursamadan gzden yittiler. Baka paket alnmamt, nk baka paket yoktu.
Asansrc sayesinde Theresianumun iinde bir karakolu olan polis bile
bir ayaklanma olacan anlamt. Kendilerine olay ihbar eden, drt kavgac
olduunu sylediinden, olay yerine alt gl kuvvetli adam gnderdiler.
Asansrc, kavga yerini aka belirtmiti. Ama gene de onlara yardmn esirgemedi, nden giderek yol gsterdi. Kalabalk, hayran hayran polisin evres ine sokuldu. Giydikleri niforma, bakalarnn, yalnzca polisin ortalarda grlmedii anlarda yapabilecekleri pek ok eyi yapmalarn salard. Herkes
hemen onlara yer at. yi bir yer kapmak iin birbirine girmi olanlar, niformalar grnce hemen kaptklar yeri polise braktlar. Kararszlar bir trl
yerlerinden ayrlmaya kyamyor, kutsal kuman kendilerine srtnmesi
zerine korkuyla titriyorlard. Herkes Kieni gsteriyordu. Hrszlk yapmaya
kalkmt. Hrszlk yapmt. Herkes de onun hrsz olduunu bilirdi zaten.
Polis, Thereseye ok saygl davranyordu. Kurban oydu. Suu ortaya karan
oydu. Anlalan, kzl salyla evliydi, arada bir onun bulunduu yne kin dolu
gzlerle bakyordu nk. Polislerin ikisi kadnn sanda ve solunda yerlerini
aldlar. Mavi etekliini grr grmez, sayglar teklifsiz bir glmsemeye dnt, teki drt polis, Kieni, kzl kurbannn penelerinden ekeledi; zor
kullanmadan yapmadlar bu ii. Kzl kafa, hrsza kararl bir hrsla yapmt.
u ya da bu nedenle, bu hrszn suuydu kukusuz. nk, ne de olsa o suluydu. Kapc tutuklanmakta olduunu sand. Korkusu bsbtn artt. Kieni
yardmna armak zere bard. Emekli bir polisti o! Sevgili Profesr! Beni
tutuklamalarna izin vermeyin! Brakn beni! Kzm! Vahi bir hayvan gibi
sana soluna saldryordu. Adamn gc, polisin sabrn tard. Hele, onlardan biri olduunu ne srmesi polisleri bsbtn ileden kard. Aralarnda
uzun bir mcadele balad. Drt polisin drd de postu kurtarmaya bakyorlard. Yoksa, mesleklerinin an erefi nerde kalrd? Kzl kafay, drt bir ynden ve her trl patakladlar.
Seyirciler, ikiye ayrlyordu, bir taraftaki yrekler kzl kafa iin arpyordu,
teki taraftakilerse yasa iin. Ancak i yreklerle bilmiyordu. Adamlarn yumruklar kanyor, kadnlarn grtlandan tiz sesler kyor; polisle balar
derde girmesin diye hepsi Kienin zerine ullanyor. Dvlyor Kien, patak-

Elias Canetti 327

lanyor, ayaklarla eziliyor. Alannn kstl oluu nedeniyle kendisine vuranlarn duyduu doygunluk kstl kalyor. Bu yzden paavra gibi suyunu skmak
iin bir araya geliyorlar. Sulu olduunu kendi de biliyor. Hibir ey sylememesinden belli. Tek bir ses kmyor azndan, gzleri kapal, onlar hibir g
aamaz.
Fischerlenin olanlar daha fazla izlemeye gc kalmamt. Polis olay yerine
geldiinden beri, aralksz olarak kendisini darda bekleyen iilerini dnmekteydi. Biran iin Kienin cebindeki para onu durdurdu. Bunu, alt polisin
nnde yeniden ele geirmek dncesi, onu sarho ediyordu. Ancak, bu dnceyi gerekletirmek iin elinden geleni yapt. Kaacak uygun bir an koll ad. Byle bir an olmad. Sinirden adeta titreyerek Kiene ikence edenleri izledi. Paray tktrd cebe dokunduklar anda, yreinden bir svg gelip geiyordu. Bu ikence onun iyice yere yapmasna neden oldu. Acdan gz
hibir eyi grmez halde kendisine en yakn bacaklarn arasndan emekleyip
geerek kendisini korudu. zleyicilerin oluturduu emberin en iindeki srann fiziksel cokusu, onun iine geliyordu. Daha nce kimse varlndan haberli bile deilken, onu fark etmeye baladlar. Elinden geldiince szl anmal bir
sesle Ay soluk alamyorum, yol verin! diye tyordu. Herkes gld ve yardmna kotu. n sradaki ansllar heyecanl anlar yayorsa, onlar da biraz
eleniyordu hi deilse. Alt polisten hibiri onu fark etmedi; grlmeyecek
denli alaklardayd, kamburu krk ylda bir ie yaramyor, onu ele vermiyordu.
Sokakta bile, kck bir su ilemedii, sulanmad halde yakalanyordu.
Bugn anslyd. Theresianumun evresindeki engin kalabaln arasna hi
gze arpmadan kart. Koltuk altlarna hibir ey olmamt.
Polis, Kieni cezalandranlar karsnda istifini bozmadan durdu. Hepsi de canla bala alyordu. Drd kzl salyla savayor, ikisi Thereseyi koltukluyordu. Onu yalnz brakmamak gerekirdi. Epeydir barmay brakmt. Ama
imdi gene balad: Daha hzl! Daha hzl! Daha hzl! diye baryordu bu
kez. O slak paavrann, Kienin suyunun sklmas ilemine tempo tutuyordu.
ki kolundan tutanlar, onu susturmaya alyorlar. Kadn, byle babo bir
heyecan iinde olduu srece, yaptklar her ey bounayd. Theresenin kkrtmalar, kapcnn cann karmakta olan drt gz pek adama da yardmc
oluyordu. Therese de bunu istiyordu zaten. imdiklerinden bkm usanmt.
Onu soyup soana evirmesinden bkmt. Theresedeki onur duygusu, polis
korkusundan nce gelirdi. Onun konumunda olan bir insan, dilediini yapard.
Burada buyruklar o verirdi. Evet, onun sz geerdi. Saygdeer bir kadnd o.

328 Krleme

Daha hzl! Daha hzl! Daha hzl! Therese bir aa bir yukar dans edercesine sallanyor, eteklii dalgalanyor. ok gl bir tempoya kaptrm kendini
kalabalk. Kimi o yana sallanyor, kimi bu yana, hareketler giderek daha istekli,
daha coturucu hale geliyor. Grltler tek bir azdan kan gl bir sese
dnyor, katlmayanlar bile soluk solua kalm. Kahkahalar yava yava
kesiliyor. Herkes ii brakm. Binann en uzak kelerinde bile herkes durmu, dinliyor. Eller kulaklarn ardna yerletirilmi, parmaklar dudaklara kaldrlyor, konumak yasak. Biri gelip bir eyi rehin brakmaya kalksa, sessiz bir
fkeyle karlanacak. Her zaman cvl cvl olan Theresianum, imdi dev bir
dinginlikle dolmu. Yalnzca hzla alnan bir soluk, onun hl yaamakta olduunu ele veriyor. Korkun bir kalabal ieren Theresianumdaki tm yaayan
canllar, hep birlikte tek bir derin soluk alyor ve hep birlikte, cokuyla veriyorlard.
Polis, toplulua egemen olan bu ruh hali sayesinde, sonunda kapcy ele geirmeyi baard. kisi kelepeyi taktlar, bir ncs birer birer tekme sav uran ya da Profesr kendisine yaklatrmak zere dndrmeye alan ayakl arn izledi. Drdnc polis dzeni salad. Kalabalk hl Ki enle urayordu
ama artk iin zevki kalmamt. Bu adam ne bir insan gibi davranyordu, ne de
bir ceset. Suyunu skma ilemi, onu tek bir ses karmaya bile kkrtmad.
Kendini savunabilirdi, yzn rtebilirdi, saa sola kvrlabilir ya da hi deilse srayabilirdi; ondan bin bir trl davran bekleniyor ama o herkesi d
krklna uratyordu. Byle bir tipin, verecek bir yn hesab olsa gerekli
ama insan suun ne olduunu bilmeyince doru drst konuturamazd ki.
Mthi sklm ve yorucu bir grevden kurtulmu olmaktan honut bir halde
onu polisin eline vermeye raz oldular. Bo kalan yumruklarn, birbirine i ndirmemek iin byk bir abayla kendilerini tuttular. Herkes birbirine bakyordu, yanndakinin giysisini grr grmez kendine geliyor, az nce kavgalat kiilerin i arkada ve dostlar olduunu anlyordu. Therese: Hah yle!
diye bard. imdi onlara ne buyruk versindi? Bir an nce gitmek ve bundan
sonra ne yapacan dnmek isterdi. Kieni tutan polis, bu yaratn soukkanllna armt, en ok kzl salnn elleri yormutu onu, bu yzden
karsna da kzmt, o da gelmeliydi. Kadnn gorilleri onu sevinle tutukladlar, teki drt arkadalar kzl sal karsnda yaamlarn tehlikeye atarken,
bombo durmu olmaktan utanyorlard. Therese hi zorluk karmadan yrd, nk ona hibir ey yapamazlard. Zaten gidecekti o. Karakolda iki
adamn da canna okumaya niyetliydi.

Elias Canetti 329

Esiz belleiyle nl bir baka polis, tutuklular parmaklaryla sayd, bir, iki,
. Drdncs nerde? diye sordu asansrcye. Asansrc, kavgay batan
sona kskn bir yz anlatmyla izlemi, dmanlarnn tmnn tutuklanmas zerine de az nce apkasnn tozunu silkeleme iini tamamlamt. imdi
kendine geldi; drdncnn ne olduu hakknda hibir ey bilmiyordu. Bellekli polis, kavgaclarn drt kii olduunu, kendi azyla syl ediini anmsatt.
Asansrc ateli ateli kar koydu. Yirmi alt yldr burada dzeni salamaktayd. ocuk babasyd. Saymay da ondan renmeyecekti kukusuz. Baka
sesler onu destekledi. Kimse drdnc diye bir ey tanmyordu. Drdnc,
uydurma bir kiiydi; drdnc, hrszn, ipularn kartrmak iin uydurduu
bir kiiydi. O kurnaz kpek, azn amamas gerektiini iyi biliyordu da ondan
konumamt. Bellekli polis bile bu aklamay yeterli buldu. Alt polisin, altsnn da elleri doluydu. tutuklu, caml kapdan kalan ykntlarn arasndan
dikkatle geerek dar karldlar. Kien, kapda kalan tek cam parasna arpt, cam, giysisini yatarak kolunu kesti. Bu noktaya dek izlemelerini srdren
birka merakl, bu olay karsnda byk bir aknlk duydular. Kan grdklerine inanamyorlard. Kienin gsterdii tek yaam belirtisi buydu.
Hemen hemen btn kalabalk dalmt. Bazlar, tezghlarn ardna dndler, bazlar yakaran ya da meydan okuyan yzlerle rehin verecekleri eyay
uzatyorlard. Ancak grevliler olay zerine, bu zavallcklarla bile bir iki s zck etmeyecek denli kibirliydiler. Kendilerine kar kulaklarn tkamakla
ykml olduklar kimselerin grlerini dinlemekle yetiniyor, yantlamyorlard. Cinayetin sebebine gelince, bu konuda gr birliine varlamad. Kimi
mcevher diyordu, baka ey olsa, onca grlt koparlr myd? Kimisi de
kitap, diyordu, nk olay kitap blmnde gemiti. Daha saygdeer beyler,
akam gazetelerine eildiler. elien grlerin byk ounluu parada birleiyordu. Memurlar, alageldiklerinden daha nazik bir tavrla, onca paras
olanlarn Kamusal Rehin Sandna pek gelmediine iaret eltiler. Ama belki
de, ilemlerini tamamladktan sonra dar kmak zereydi bunlar. Bu da
olanakl grlmedi, nk her memur, adamn kendisine rehin brakp para
almas halinde, onlar mutlaka tanyacandan emindi. Bazlar hl kzl sal
kahramana acyordu, ounluk onu unutmutu bile. Daha ince duygulara sahip
olduklarn gstermek iin, karsna kadnn anasnn gz olmasna karn daha ok acyorlard. lerinden hibiri onunla evlenmeye yanamazd.
Aslnda olanlar, vakit yitiminden baka bir ey deildi, ama gene de hoa
vakit geirmi saylrlard.

zel Mlkiyet
KARAKOLDA tutuklananlarn ifadeleri alnd. Kapc: Meslektalarm, ben
susuzum! diye bas bas baryordu. Ona zarar vermek isteyen Therese: Rica
ederim, kendisi emekliye ayrlmtr, dedi. Bylece de kapcnn meslektalarna samimi bir biimde seslenmi oluunun yaratt kt izlenimi silmi
oldu. Emekli olduu yolundaki aklama, Kapcnn eskiden gerekten polislik
yapt olasln akla getiriyordu. Salt pazlarna gvenerek ortaya k,
polislii artrmaktayd; ama asl tutuklu olan kiinin ona kar byk apta
bir hrszlk suu iledii sylentisi, bu olaslkla badamyordu. Kapc kendisine soru yneltilince: Ben sulu deilim! diye bard.
Therese bu arada unutulmu olan Kieni gstererek: Rica ederim, hrszlk yapan budur! dedi. Kzl sal adamn kendinden emin hali, karakoldaki
memurlar dndrmekteydi. Adamn kimliini renebilmi deillerdi henz. Theresenin syledikleri, bekledikleri frsat yaratm oldu. memur
Kienin stne atlayarak bakaca bir ileme gerek duymakszn ceplerini aradlar. Adamn cebinden bir sr buruuk kt para kt; saymda bunlarn
her biri yz ilinlik on sekiz banknot olduu grld. Bu para sizin mi? diye
sordular Thereseye. Benim param byle buruuk deildi ki! Hem bunun alt
kat olmas lazm! Therese, banka hesap czdannda grd toplamn tmn hesaplamaktayd. Kiene parann gerisini sorduklarnda, karlk vermedi.
Bir sandalyenin arkasna dayanm, onu braktklar gibi, hrpani bir klkta
durmaktayd. Gren, her an yere decek sanrd. Ama Kieni gren yoktu.
Kieni karakola getirmi olan memur, Thereseye duyduu nefretten tr bir
bardak su doldurup Kienin dudaklarna yaklatrd. Ama Kien ne barda, ne
de kendisine yaplmak istenen iyilii dikkate ald; bu yzden yeniden ceplerini
aramaya balayanlara bir dman daha eklendi. Bozuk para antasndaki biraz bozukluun dnda, bu aramadan da bir sonu alnamad. Bazlar balarn salladlar. Paray ne yaptnz, sylesenize! diye sordu komiser. Therese
srtt: Ben sylememi miydim size hrsz olduunu! Theresenin giyimini
ok eski moda bulan komiser: Arkanz dnn, bayan, dedi, adamn stndekileri karacaz. O zaman ne varsa kar ortaya. Sonra alayl alayl gld;
yal cadnn bir ey grp grmemesi umurunda deildi aslnda. Parann
bulunacandan emindi; Therese gibi basit bir insann bu denli ok paras

Elias Canetti 331

bulunduu iin de fkeleniyordu. Therese: Bu erkek mi? Erkek denmez bylesine! diye karlk vererek yerinden kmldamad. Ben susuzum! diye
baran kapc, sanki o gne dek ald bahilerden tr duyduu kran
borucunu en iyi biimde yerine getirmi gibi Kiene bakt. Sylemek istedii,
kznn lmnden deil, profesrn iine kart bu tatsz soruturmadan
sulu olmadyd.
Parmaklarn hrszn ceplerinden henz karm olan memur, sanki komut
almlar gibi ayn anda, ikier adm geri ekildiler. Hibiri bu iren insan
soymaya hevesli deildi. nsana tiksinti veriyordu adamn zayfl. O anda
Kien yere dt. Therese: Yalan sylyor! diye bard. Polislerden biri:
Adamn konutuu yok ki! diye tersledi. Konumay herkes becerir! diye
karlk verdi Therese. Kapc, kaldrmak iin Kienin stne atld. Korkusundan yere yatt, dedi komiser. Hepsi, kzl sal adamn yerde yatan dvmek
istediini sanmlard. Kimsenin de itiraz olmayacakt byle bir eye; yerde
yle aciz yatan iskeletin insann sinirlerini bozan bir yan vard. Polislerin tek
itiraz, kendi ilerine karlmasyd; kzl sal adam daha Kiene ulaamadan
yakalanp geri ekildi. Daha sonra yere dm olan yarat kaldrdlar. O
denli tiksiniyorlard ki, gvdesinin hafiflii ile alay etmeye bile kalkmadlar.
lerinden biri, Kieni sandalyeye oturtmaya alt. Brakn ayakta kalsn
numarac! dedi komiser. Kadnn durumu bir bakta kavram oluundan
tr kendinden utanan komiser, bylece kadna kendisinin de oynanan komediyi anlam olduunu kantlamak istiyordu. Polisler, uzun boylu hii ayaa
diktiler; ilerinde Kieni sandalyeye oturtmaktan yana olan, hi olmazsa duraca alan geniletmek iin adamn ayaklarn birbirinden uzaklatrd. Bir
baka memur gvdenin st ksmn braknca, Kien yine iki bklm olup bir
ncnn kollarna yld. Therese: imdi de lyor! Alaklk bu! dedi.
Kiene verilecek cezay dnp sevinmiti nk. Aman profesr! diye bas
bas bard kapc, sakn yapaym demeyin byle bir ey! Kimsenin kzyla
ilgilenmemesi yznden memnundu; ama te yandan bu iyi adamn ifadesine
de gvenmekteydi.
Komiser, karsndaki bu akl uzun, sa ksa kadna erkeklerin stnln
retme frsatnn gelip atna inand. Elini hzla en byk derdi olan kk
burnuna gtrd. (Grev dnda, grev banda, ii olmad her saat cep
aynasnda burnunu seyreder ve dertli dertli iini ekerdi. Sorunlarla karlatnda bymek, burnunun detiydi. Bu sorunlarn stesinden gelmeye gemezden nce, burnunu abucak yoklard; nk birka saniye sonra onu t-

332 Krleme

myle unutmak, ok gzel bir eydi.) Sulunun stndekilerin tmn karttrmaya karar vermiti imdi. Budalasnz hepiniz, diye balad. Bunu izleyen
ve yalnzca kendisiyle ilgili olan szleri ise dnmekle yetindi, len insann
gzleri alr, byle olmasayd, lenlerin gzlerini kapatmazlard. Ama bir
numarac baaramaz bunu. Gzlerini at takdirde, donuklatramaz. Gzlerini kapatrsa, bu kez ldne inandramaz beni, nk, dedim ya, lenlerin
gzleri alr. Gzlerini amayan ve donuklatrmayan bir ceset be para etmez. O zaman Azrail daha gelmedi demektir. Kimse numara yapamaz bana.
Bunu aklnza iyice yerletirin, baylar! Sizi tutuklunun gzlerine bakmaya
davet ederim!
Ayaa kalkt, arkasnda oturmakta olduu masay yana itti bu gl de,
evresini dolanmak yerine, ortadan kaldrmay yeliyordu bir memurun
kollarna ylm olan yaratn yanna gitti, kaln ve beyaz orta parman gz
kapaklarndan nce birine, sonra da tekine kuvvetle bastrd. Polisler rahatladlar. Adamn kalabalk tarafndan lin edilmi olduuna neredeyse inanmlard nk. ok ge el koymulard olaya. Bundan tr balarna dert al abilirdi; her olaslk gz nnde tutulmalyd. Kitle kargaay onaylayabilirdi;
ama makam, soukkanl olmak zorundayd. Gz denemesi inandrcyd. Yaman herifti u komiser. Therese ban dorulttu. Gme gitmekten kurtarlan
cezaya gz krpmaktayd. Kapc, keyiflendii zamanlardaki gibi, yumruklarnn kandn alglad. Byle bir tank yaadktan sonra, insana ancak sevi nmek derdi. Kienin gz kapaklar, komiserin sert trnaklarnn basks altnda
titredi. Komiser ise saldrsn yineledi; niyeti bu insann, eitli konularda
rnein gzlerini donuklatrmakszn lye yknmek budalaln gsterdii
konusunda kendine gelmesini salamakt. Byle salt grnte l olan
gzleri herkese gstermek iin ilk yaplmas gereken, onlar amakt. Ama
gzler, kapal kald. Komiser, tad ykten hl yorulmam olan merhametli
memura: Brakn onu! buyruunu verdi. Ayn anda da dik bal serserinin
yakasndan yakalayp iddetle sarst. Gvdesinin hafiflii karsnda fkelenmiti. Bir de kalkm hrszlk yapyor! dedi aa grrcesine. Therese, srtarak komisere bakt. Holanmaya balamt komiserden. Tam bir erkekti.
Yalnz burnu yakmyordu. Kapc, bu sorunun en iyi biimde nasl zmlenebileceini dnyordu (artk ona hibir ey sormadklar iin rahatlamt;
ama kendisiyle kimsenin ilgilenmemesi yznden de tedirginlik duyuyordu).
Hep kendi kafasnn dikine giderdi; profesr hrsz deildi. Bakalarnn sylediklerine deil, kendi inandna inanrd. Yakasndan tutulup sarsld diye

Elias Canetti 333

kimse kuyruu titretmemiti. Profesr yeniden canlanr canlanmaz konuacak, ondan sonra da herkes gnn grecekti.
nndeki nesne tarafndan aalanan komiser, adam kendi elleriyle soymaya balad. Ceketi masann stne att. Bunu yelek izledi. Gmlek eski, ama
temizdi. Komiser gmlein dmelerini ap dikkatle kaburga kemiklerinin
arasna bakt. Gerekten hibir ey yoktu kemiklerin arasnda. inden bir
tiksinme kabard. ok ey yaamt o gne dek. Mesleinde trl trl insanla
karlamaktayd. Ama bu denli zayf olanna hi rastlamamt. Bylesinin
yeri karakol deil, mze olabilirdi ancak. Yoksa panayrlarda kendini tehir
edip para m kazanyordu? Komiser, teki polislere dnp: Pabularyla pantolonunu size brakyorum dedi. Sonra geri ekildi; ok gururu krlmt.
Burnu geldi aklna. Elini yzne gtrd. ok ksayd burnu. Bylesi unutul abilir miydi hi? Kim olsa unutamazd. Keyfi kam olarak masasnn arkasna
geip oturdu. Yine yanl yerde duruyordu masa. Biri yerini deitirmiti. Masam doru drst brakmay bilmez misiniz? Belki yz kez syledim bugne
dek! Serseriler! Hrszn pabularn ve pantolonunu karmakta olanlar, gizli
gizli srttlar, geri kalanlar hazrol vaziyetinde kaldlar. Byle yarat klar ortadan kaldrmak gerek, diye dnd komiser Kien iin. Herkesin sinirini bozuyorlar. Bylesini grmek, insan kt etmeye yetiyor. En byk itah bile uup
gidiveriyor. tah olmazsa, nereye varr insann hali? Gel de sabrl ol bakalm
byle bir durumda! Byle durumlarda ikence uygulanabilmeliydi. Ortaada
ok daha gzeldi polislerin yaam. Grn byle olan biri iin en iyi zm,
yaamna kendi eliyle son vermekti. Hibir arl olmadndan, intihar istatistiklerini de kabartmazd nasl olsa. Oysa kendini ldrecek yerde, lm
numaras yapyordu. Utanmak nedir bilmiyordu. Kendisi ise birazck ksa diye,
burnundan bile utanyordu. tekine gelince, keyfince yayor, bir de hrszlk
yapyordu. Bakalarnn bana dert ayordu. Trl trl insan geliyordu
dnyaya. Kimileri akl ve zekyla, politik yetenekle domaktayd; ama kiminin
de kemiklerinin st santim ya balamam oluyordu. Salt bu durum, insann
ne denli ok eyle uramak zorunda kaldn anlatmaya yeterliydi. yle ki,
bir aynaya bakacak zaman bile kalmyordu.
imdi de byleydi durum. Pabularla pantolon masaya kondu. Pabularn gizli
blmesi, pantolonun da gizli cepleri var m diye bakld. Komiserin aynas, salt
bu amala dikilmi ve aynann boyutlarna tpatp uyan bir i cepte gzden
kayboldu. Hrsz srtnda salt bir gmlekle oraplar da karlmt titreyerek memurlardan birine dayanmt. Btn baklar baldrlarna dikilmiti.

334 Krleme

Bunlar sahte, dedi belleiyle vnen polis. Eilip baldrlara vurdu. Sahiciydi.
Bunun zerine belleiyle vnen polisin iine de bir kuku dt. Adamn
anormal olduunu dnmt o ana dek. imdi ise tehlikeli bir sahtekrla
kar karya olduklarn anlyordu. Kapc bas bas bararak: Hibir yarar
yok baylar! dedi. Ama kapcnn szleri, komiserin aknl arasnda yitip
gitmiti. Komiser ani bir kararla aklna ani gelen parlak dnceleriyle tannmt kadnn aldrd, ama bulunamayan paray bir yana brakp, hrszn czdann daha dikkatle incelemeye balamt. Bir sr kimlik belgesi
kmt czdandan. Tm de Dr. Peter Kien diye birine aitti, dolaysyla alnmt. Fotorafl bir belge bulunsayd aralarnda, bu kez resim sahte olacakt. Kapcnn syledii szlerin yanks henz duvarlardan silinmemiti ki,
komiser yerinden frlad, elini burnuna gtrd ve burnunun kkln ele
vermeyen bir sesle, hrszn bulunduu yne dnp: Belgeleriniz alnt! diye
bard. Therese yaklat. Durumun byle olduuna yemin edebilirdi. Neden
olursa olsun, hrszlktan sz eden herkes haklyd.
Kien souktan titriyordu. Gzlerim ap baklarn Thereseye evirdi. Kadn
yaknnda durmu, omuzlarn ve ban sallyordu. Kienin kendisini tanm
olmasndan tr, gururluydu, bylece odann bakiisi kendisi olmutu nk. Belgeleriniz alnt! diye yineledi komiser, sesi imdi sakindi. Alm
olan gzler, onu grmyordu; buna karlk komiser, bu gzlere dikkatle bakt.
Oyunu kazand kansndayd. lk direni krldktan sonra, gerisi kendiliinden gelirdi. Hrszn baklar kadna dikili kald, deta delmek istermiesine
dikili kald ve tuhaf bir biimde donuklat. Bu aalk yaratk, en ilkel utanma
duygusundan da yoksundu. Utanmyor musunuz! diye bard komiser, neredeyse rlplaksnz! Hrszn gzbebekleri irileti, dilerini takrdatt. Ba
hi hareket etmeksizin ayn noktaya ynelik kald. Biraz korkmaya balayan
komiser, yoksa l donukluu bu mu, diye sordu kendi kendine.
Bu srada kolunu kaldran Kien, kolunu Theresenin eteine deene dek uzatt.
Etein kvrmlarndan birini iki parma arasnda sktrd, brakt, yine sktrd, sonra brakp baka bir kvrm yakalad. Bir adm yaklat; gzleriyle
parmaklarna inanmaz gibiydi; parmaklarnn kolal kvrmlar sktrmasndan kan sesi duymak iin eilip kulak verdi; burnunun kanatlar titriyordu.
Bu kadar yeter artk, domuz herif! diye bard komiser; titreyen burun
deliklerinin aslnda kendi burnuyla alay etmek anlamna geldiini kavramt,
Sulu olduunuzu kabul ediyor musunuz, etmiyor musunuz! Kapc: Ne
sulusu? diye haykrd, ama sze kart iin paylayan kmad; herkes me-

Elias Canetti 335

rakla suludan gelecek yant beklemekteydi. Kien azn at; belki de yalnzca
etein bir de tadna bakmak iin yapmt bunu; ama bir kez azn am olduu iin, konutu: Sulu olduumu kabul ediyorum. Suun bir blm de
kadna ait. Onu ben kapattm, ama bu yzden kendi kendini yiyip bitirmesi
gerekli miydi? lmeyi hak elti. imdi bir noktay aydnlatmanz rica edeceim,
nk kafamn biraz kark olduunu hissediyorum, ldrlen kadnn burada olmasn nasl aklyorsunuz? Onu eteinden tandm!
ok alak sesle konuuyordu. evresindekiler iyice yaklamlard, ne dediini
anlamak istiyorlard. Kienin yznde, lm deinde kendisine en ok ac
vermi gizi aklayan birinin gerginlii vard. Komiser: Duyulmuyor! diye
seslendi; polis azndan kanmt, imdi tam anlamyla tiyatrodaym gibi
davranyordu. tekilerin sessizlii, saygl ve srekli bir sessizlikti. Komiser,
onlara emir verecek yerde uslu uslu aralarna kart. nndeki kapc, kollaryla iki meslektann omuzlarna dayanmt. Kienle Theresenin evresinde
bir ember olumutu. ember kapanmt; kimse yerini vermeye yanamyordu. Biri: Keileri kard galiba! diyerek kendi akan gsterdi. Ama
bunu syler sylemez utanp ban nne edi; syledii sz, ortala egemen
olan genel merakla arpnca, tekilerin kt kt bakmalarna neden olmutu. Therese: Rica ederim! diye inledi. Burann kraliesiydi ve her ey onun
etrafnda dnyordu. Meraktan atlayacakt neredeyse; kocasnn yalanlarn
tketmesini bekliyordu; ondan sonra sra kendisine gelecek, tekilere ise dillerini tutmak decekti. Kien, daha da alaltmt sesini. Bazen elini kravatna
gtrp dzeltiyordu; bu, byk gizler sz konusu olduunda yapt bir jestti.
Seyirciler asndan ise, sanki srtnda yalnzca bir gmlekle durduunu bilmez
gibiydi. Komiserin eli kendiliinden kk aynasna gitti; neredeyse karp
adamn yzne tutacakt. Titizlikle balanm kravatlardan holanrd; ama bu
beyefendi, aslnda bir hrszdan baka bir ey deildi.
Herhalde sanrlar grdm kansndasnz. Hayr. Byle bir hastalm yoktur genelde. altm bilim dal, aklk ve netlik gerektirir. Bu yzden olayl ar birbiriyle kartrmam. Ama son zamanlarda ok ey geldi bama; dn karmn lm haberini aldm. Olayn ne olduunu sizler de biliyorsunuz. imdi
aranzda bulunmak onurunu karma borluyum. Olaydan beri kafam, davama
ilikin dnceler kurcalyor. Bugn Theresianuma gittiimde, ldrlen
karmla karlatm. Sadk bir dostum olan apartmanmzn kapcs, kendisine
elik etmekteydi. Ben gidemediim iin, son yolculuunda da karma kendisi
elik etmiti. Beni kalpsiz biri sanmayn. Kadnlar vardr, insan onlar hibir

336 Krleme

zaman unutamaz. Size gerei olduu gibi sylemek istiyorum: karmn cenazesine isteyerek gitmedim, bu kadar fazla olacakt. Herhalde anlyorsunuz
beni, sizler de evlenmediniz mi? Eteini bir beki kpei parampara edip
yemiti. Belki de iki etei vard. Karm, Theresianumun merdivenlerinde bana
arpt. inde kitaplarmn bulunduunu tahmin ettiim bir paket tayordu.
Kitaplm severim. Kentin en byk zel kitapldr. Ama bir sredir kitapl m ihmal etmek zorunda kaldm. Baz hayrl lerle urayordum. Karmn
ldrlmesi, evden uzaklamama neden oldu; evimden ayrlal haftalar gemi
olmal. Bu zaman iyi deerlendirdim; zaman, bilim, bilim ise dzen demektir.
Kafamn iinde kurduum kk bir kitapln yan sra, yukarda da belirttiim gibi, kendimi hayrl ilere adadm, kitaplar yanarak lmekten kurtardm.
Kitaplarla beslenen bir domuz tanyorum, ama bu konuyu bir yana brakalm.
Mahkemede yapacam konumaya atfla bulunmakla yetineceim, orada
kamuoyuna baz aklamalarda bulunmak niyetindeyim. Yardm edin bana!
Karm yerinden kmldamyor. Bu sanrdan kurtarn beni! Baka zamanlar
bama hi byle eyler gelmez. Ama karm bir saati akn bir zamandr korkarm peimden geliyor. Bu olguyu sapyayalm, bana yardm etmenizi kolaylatraym. Ben hepinizi gryorum, siz de beni gryorsunuz. Bunun gibi, ldrlen karm da imdi yanmda duruyor. Yalnz gzlerimi deil, tm duyularm
yitirdim. Ne yaparsam yapaym, etein sesini duyuyorum, dokunduumda
elime geliyor, kola kokuyor, karm ise ban oynatyor, yaarken de hep byle
yapard, dahas konuuyor, birka saniye nce Rica ederim! dedi. unu bilmelisiniz ki, karmn btn szck hazinesi, elli szckten ibaretti, ama buna
karn bakalarndan daha az konumazd; yardm edin bana! Karmn lm
olduunu kantlayn!
evresindekiler, Kienin kard seslerin arasndan baz szckler duymaya
balamlard. Konuma biimine almlar, aknlkla sylediklerine kulak
veriyorlard; daha iyi duymak iin iliiyorlard. ok gzel konuuyordu adam,
kltrl biri gibi ve birini ldrm olduunu sylemek istiyordu. Toplu ol arak, onun cinayet ilemi olabileceine inanmyorlard; ama tek balarna
dinleselerdi, ilerinden her biri bu ykye inanrd. Kimden yardm istiyordu?
Srtnda bir gmlekle ylece dururken, zaten dokunan yoklu, ama adam korkuyordu. Komiser bile ne yapacan armt, bu yzden susmay yeliyordu; karsndaki adamn szleri ezbere sylenmie benzemiyordu. Bu yaratn iyi bir aileden geldii kukusuzdu. Belki de yaratk denip geilemezdi. Therese ise daha nce hibir ey anlamam oluuna ayordu. Demek yannda
ie baladnda, Kien evliydi; oysa Therese, hep onun bekr olduunu sanm-

Elias Canetti 337

t; bir giz sakladn hep bilmiti. Giz, Kienin ilk karsyd ve adam karsn
ldrmt; yava atn cinayeti pek olur, o yzden Kien azn ap hibir ey
sylememiti; ilk kars da ayn etei giydiinden, Thereseye k olmu ve o
yzden evlenmiti. Therese, dncelerinde kantlar bir araya getirmeye
alt; saat 6 ile 7 arasnda Kien hep yalnz kalrd; btn paralar evden
uzaklatrana dek ii gizli tutmutu; Therese imdi her eyi anmsayabiliyordu. Adam evden bu yzden kamt; Theresenin her eyi ortaya karmasndan korkmutu. Hep dememi miydi kendisi ha hrszlk, ha cinayet diye? i mdi Bay Grobun baklarn da zerinde hissediyordu.
Kapc, byk bir korkuya kaplmt; yasland omuzlar sarslyordu. Artk
kimsenin kzn dnmedii bir anda, profesr ondan gecikmi cn alyordu. Kadndan sz ediyordu ama aslnda belirtmek istedii, kapcnn kzyd.
Kadn kapc da gryordu, ama ya kz, o neredeydi? Profesr onu budala
yerine koymak istiyordu, ama evredekilerin bu numaray yutmalar olanakszd. yi sand insan, onu tongaya bastrmak istiyordu; insann alacas iindedir dememiler miydi! Kapc, gemii dnmenin verdii hafif hznle,
dayana kendinde arad; profesrn sulamalar nem tamyordu, meslektalarn tanrd. u anda henz profesr bulunduu yere kendisinin getirmi
olduunu bile dnmyor, profesr titrini elinden almay ise ancak uzak bir
gelecek iin tasarlyordu.
Kien, yardm isteini yineledikten sonra bu istei dile getirirken kendine
egemen bir ifadeyle konumu, ama dncelerinde yalvarmt beklemeye
koyuldu. evresindeki lm sessizlii houna gidiyordu. Therese bile konumuyordu. Kien onun yok olmasn istiyordu. Suskunluunu srdrrse, belki
yitip giderdi. Ama kadn, olduu yerde kald. evresindekilerden bir hareket
gelmeyince, Kien sanrsndan iyileebilmek iin giriimi kendi ele ald. Bilime
neyi borlu olduunu biliyordu. Derin derin iini ekti; bakalarndan yardm
istemek zorunda kalmak, kimin houna giderdi? Cinayet, anlalabilir bir eydi, cinayeti savunabilirdi; ama bu sanrnn sonucundan ok korkuyordu. Mahkeme cezai ehliyetinin bulunmadna karar verdii takdirde, canna orackla
kyard. Dinleyicileri biraz olsun kendi yanna ekebilmek iin glmsedi; bu
dinleyiciler sonraki tanklard nk. Onlarla ne denli iten ve akl banda
konuursa, sanrsn o denli az nemseyeceklerdi. Bu yzden onlarla sanki
karsnda kltrl insanlar varm gibi konutu.

338 Krleme

Ruhbilim, gnmzde her kltrl insann alanna giren bir konudur. Ne

denli nazik bir insan olursa olsun, bu tr kltrllerin nnde ar konuma
gereini duymutu. Belki dnm olabileceinizin tersine, ben bir kadnn
kurban olmadm. Mahkemenin beni susuz bulacandan eminim. Karnzda
yzylmzn yaayan en byk sinolounu grmektesiniz. Sanrlar, benden
byklerin de bana gelmitir. Eletirel yapdaki insanlarn zgn yan, bir
kez setikleri yoldan sapmamak iin gsterdikleri dirente belirginleir. Bir
saattir grdm hayal ile o denli youn, o denli baka her eyi dlarcasna
uratm ki, imdi kendimi bu hayalden kurtaramyorum. Bu konuda ne kadar
akl banda yargya vardm kendi gzlerinizle grp inanmanz rica ederim! imdi sizlerden u nlemleri uygulamanz nemle rica edeceim. Hepiniz
geri ekilin. Kaz admyla yrmeye hazr olun! Herkes tek tek ve dz bir i zgiyi izleyerek bana doru gelsin! Burada, tam burada, u noktada hibir engelle karlamayacanza kendimi inandrabileceimi umuyorum. Burada, karmda bir etee arpyorum; iindeki kadn ldrlm; ldrlen kadna
alacak denli benziyor, u anda konumuyor, ama daha nce sesi de onunki
gibiydi, bu yzden aklm karyor. Oysa kafamn yerinde olmas gerek. Savunmam yalnz bama yapacam. Kimseye gereksinmem yok. Avukatlar
aslnda birer canidir, hepsi yalan syler. Oysa ben hakikat iin yayorum. u
anda karmda bulunan hakikatin ise bir yalan olduunu biliyorum; yardm
edin bana, bu kadnn ortadan kalkmas gerektiini biliyorum. Yardm edin
bana; bu etek tedirgin ediyor beni. Ondan daha nce de nefret ediyordum,
beki kpei tarafndan paralanmazdan nce; imdi yine grmek zorunda
mym?
Thereseyi yakalamt; artk ekinerek deil, tm gcyle eteinden tuttu, itti,
yine kendine ekti ve kadn uzun, zayf kollaryla sard. Therese sesini karmad. Kocasnn tek istei, ona sarlmakt. Katilleri amazdan nce son kez bir
yemek verirler. Kocasnn bir katil olduunu bilmiyordu daha nce. imdi ise
renmiti; bu zayfl ve ilerinde her eyin yazl olduu kitaplaryla, bir
katildi. Kien, kadn bir kez kendi ekseni etrafnda evirdikten sonra, sarlmaktan vazgeti. Bunun zerine Therese fkelendi. Kien, baklarn iki santim
uzaklar dikmiti kadna. On parman birden etek boyunca gezdirdi. Dilini
kard, burnuyla da koklad. Gsterdii aba yznden, gzleri yalarla dolmutu. Evet hastaym, bu sanry gryorum! diye itiraf etti soluk solua.
Dinleyiciler ise gzyalarn grnce, adamn soluk solua kaln hkrk
diye yorumladlar.

Elias Canetti 339

Alamayn sayn tutuklu! dedi ilerinden biri; bu adamn evde ocuklan vard; en byk olu, Almanca kompozisyondan hep pekiyiler getirirdi eve.
Komiser ise kskanlk duymaktayd; kendi eliyle soyduu, imdi srtnda yalnzca bir gmlek bulunan bu insan anszn iyi giyinmi olarak canlandrd
gzlerinde. yi, iyi, diye homurdand. Daha sert tonlara gemeye alyordu.
Bunu daha kolay yapabilmek iin, masann stndeki hrpani teberiye bakt.
Bellei ile vnen polis: Neden konumadnz imdiye kadar? diye sordu.
Daha nce olanlarn hibirini unutmamt. Sorusunda, yant beklemediini
ortaya koyan bir ifade gizliydi; soru sormu olmas, yalnzca arkadalarnn
deyimiyle dehasn zaman zaman, zellikle ortalk sakin olduunda, anmsatmak iindi. Onunki kadar gelimemi kiiliklere sahip olan tekilere geli nce, bir blm henz kulak verme evresindeydi, bir blm de glmeye balamt bile. Merak ve aradn bulmu olma arasnda, iki kampa ayrlmlard.
Kendilerini iyi hissediyorlard ama, bunun bilincinde deillerdi. Byle ender
anlarda tpk sahnenin nne ylan ve her eyden ok hrete nem veren
insanlar gibi, grevlerini, dahas insan olmann kazandrd onuru bile unutuyorlard. Oyunun sresi ksayd. Verdikleri bilet paras karlnda daha ok
ey bulmay istiyorlard. Kien konuuyor, oynuyor, elinden gelen abay gsteriyordu. Uran ne denli ciddiye ald anlalyordu. Ekmeini ok glkle
kazanyordu. Hibir komedyen, onu aamazd. Geride brakt krk yl ierisinde hibir zaman son yirmi dakikada olduu kadar kendinden sz etmemi ti. Jestleri inandrcyd. Neredeyse evresindekilerin alklarn toplayacakt.
Kadn ekitirmeye baladnda, evresindekiler iyi niyetle cinayet yksne
de inandlar. Numara yapmaya kalkmayacak denli iyi bir aileden gelmekteydi; baldrlar ise bir tiyatro sanatsnda grlemeyecek denli alk ekmilii
kantlyordu. Onun dm bir yldz olduunda birleebilirlerdi belki; ama
herkes, u andaki durumuyla meguld ve sanatnn uyandrd karmak
duygularn tadna varmaktayd.
Therese ise kocasna kzmt. evrede bulunan, tm de tam birer erkek olan
erkeklerin agzl baklarn zerine ektiinden, Kienin yaltaklanmalarna
bir sre ses karmad. Kienin kendisinden ise tiksiniyordu. Ne iine yarayabilirdi ki bylesi? Zayft, kupkuruydu, erkek nedir haberi bile yoktu; bunlar bir
erkek yapamazd. Bir katildi; ama Therese korkmuyordu; kocasn tanyordu;
korkakt. Ama Therese, katilin esrik bir mutluluu aa vuran tutumunun
kendisine uygun dtn hissediyordu; Kien mutluydu, Therese de sessiz
duruyordu. Kapcya gelince, sezgi gcn yitirmiti. Profesrn kendi kznn

340 Krleme

evresinde dolanmadn anlamt. Dikkatini bacaklarn hareketlerine vermiti. Byle bir dilenci bir gz deliinin nnden gemeye kalksa! Bacaklarn birer kibrit p gibi krverirdi. Baldrlar olmalyd insan dediinin, yoksa
da utanmalyd. Yal cadalozun evresinde ne diye yle dans edip duruyordu?
Bu kadna yz vermeye demezdi ki! Therese, yzne glmeyi brakp profesre rahat vermeliydi. Zavall profesr tmyle bylemiti! Deyi yerindeyse, zavall adam ak aclar iinde kvranp duruyordu. Bu denli mkemmel bir
insann bana byle eyler gelsin ha! Kapc, meslekta olan polislerin Kiene
pantolonunu giydirmeleri gerektiini dnd. Karakola yabanc biri girecek
olsa, adamn baldrlarnn olmadn grecekti, bylece de tm polis rgt
kt bir duruma decekti. Kien konumay brakmalyd; byle akl banda
szleri anlayan yoktu evresindekiler arasnda; zaten hep byle akl banda
eyler sylerdi. ounlukla hi konumazd. Ama bugn burasna gelmiti. yi
de, ne yarar olabilirdi?
O anda Kien anszn doruldu. Therese boyunca yukar doru trmand. Kadnn boyunu aar amaz ondan bir ba uzundu kahkahalarla glmeye balad. Uzamam! dedi glmeyi srdrerek, Uzamam!
Karsndaki hayalden kurtulabilmek iin, dorulup onunla boy lmeye
karar vermiti. Hayal-Theresenin bana dek eriebilmesine olanak var myd? nndeki kadn gzne dev gibi grnyordu. Dorulacak, parmaklarnn
ucuna basp daha da ykselecekti; buna karn kadnn boyuna erimedii
takdirde de, hakl olarak yle diyebilecekti: Asl Therese, yaam boyunca
benden bir ba boyu ksa kalmt; demek ki bu karmdaki bir hayalden baka
bir ey deildi.
Gelgelelim Kien bir maymun evikliiyle yukar dek trmandktan sonra, yapm olduu kurnazca plan, Theresenin eski boyuna arparak parampara
oldu. Ama Kien, bu durumu dert edinmedi kendine; tam tersine, her yerde n
kazanm olan bilimsel tutumu iin, bundan daha iyi bir kant olabilir miydi?
D gc bile bilimsel alyordu! Gld. Onun dzeyinde bir bilim adamnn
kendini yitirmesi, olanakszd. nsanlk, bilimsel olmamann acs n ekiyordu.
Birka milyar normal insan anlamdan yoksun yaamlar srm, sonra yine
anlamsz biimde lp gitmiti. Buna karlk bilim, bin bilim adamnca, en ok
bin bilim adamnca kurulmutu. En yksek dzeydeki bu bin kii arasndan
birinin erken lmesi karsnda ses karmamak, zavall insanln kendi canna kymasyla eanlamlyd. Kien, iinden gelerek gld. evresini saran
adamlarn, bu normal insanlarn sanrlarn canlandrmaktayd kafasnda.

Elias Canetti 341

Onlarn boylarn Therese aard hi kukusuz, onlarn yannda stelik tavana

dek eriirdi boyu. Kienin yerinde onlar olsalard, korkularndan alarlar ve
bakalarn yardma arrlard. Yaamlar sanrlar iinde geiyordu srekli
olarak; ak seik bir tmce kurmasn bile beceremiyorlard. nsan ilgi duyduunda, ne dndklerini kendi bulup karmak zorunda kalyordu; en iyisi
ise ne dndkleriyle hi ilgilenmemekti. Aralarna karan, tmarhaneye
dt izlenimine kaplyordu. ster glsnler, ister alasnlar, hep maske
vard yzlerinde; iyilemeleri olanakszd ve tm de korkaklkla birbirleri nden aa kalmyorlard; ilerinden hibiri Thereseyi ldremez, kadnn lene dek ac ektirmesi karsnda ses karamazd. Kien katil olduu iin, ona
yardm etmekten bile korkuyorlard. Oysa eyleminin nedenlerini ondan baka
bilen var myd? Mahkemede, byk sylevini verdikten sonra btn bu ac nas insanlar af dileyeceklerdi kendisinden. Bu durumda glmesi, doald.
Onunkisi gibi bir bellekle dnyaya gelen var myd? Bellek, bilimsel kesinliin
kouluydu. Karsndaki hayali, ne olduunu anlayana dek iyice aratrd. O
gne dein ok baka trdeki tehlikelerin, zarar grm metinlerin, eksik
satrlarn stne stne gitmiti. Baarszla uradn hi anmsamyordu.
Ele ald grevlerin tmnn stesinden gelmiti. Cinayete de zmlenmi
bir sorun gzyle bakyordu. Kien, bir sanr karsnda yklamazd; ama
etten ve kemikten yaplm bile olsa bir sanrnn onun karsnda ayakta
kalabilmesi, olanakszd. Direnme gc yksek bir insand. Therese uzun zamanda hibir ey sylememiti. Kien glmesini tamamlad. Sonra yine ie
koyuldu.
Kienin cesareti ve kendine olan gveni arttka, sunduu gsterinin kalitesi
dyordu. Glmeye baladnda izleyiciler, henz onu elendirici buluyorlard. Daha biraz nce ac ac hkrmt; kartlk mkemmeldi. Nasl baarabiliyor bunu! dedi odadakilerden biri. Onun yannda duran: Yamurun
arkasndan gneli hava gelir, diye karlk verdi. Sonra herkes ciddileti.
Komiser elini burnuna gtrd. Sanat anlayla karlyordu, ama yle kahkahalarla gldren bir eyi yelerdi. Belleiyle vnen polis, karakola getirilen
yabancnn ilk kez gldn syledi. Kapc bas bas: Tabii, konumann yarar yok ki diye bard. Ama alkan rencinin babas, ayn kanda deildi.
Konumanz daha yararl olur, sayn bay tutuklu! dedi. Kien, syleneni yapmad. Baba: Ben sizin iyiliinizi dnyorum, diye ekledi. Doruyu sylyordu. zleyicilerin ilgisi hzla azalyordu. Tutuklunun glmesi ok uzun srmt. Komik grnne zaten almlard. Komiser kendinden utanyordu;

342 Krleme

neredeyse liseyi bitirmi saylrd; buna karn birka iyi Almanca tmcenin
etkisi altna girmiti. Hrsz, ezbere rendii tmceleri sylemiti; tehlikeli
bir sahtekrd. Ama komiseri aldatmas olanakszd. Bir cinayet masal anlatmakla, hrszln ve sahte belgeleri unutturacam ummutu. Oysa deneyimli
bir polis memurunun gemii bin trl olayla doluydu. Bu durumda glmek
iin insann gerekten ok utanmaz olmas lazmd. Pek yaknda yine alamaya
balayacakt, ama bu kez gerekten alayacakt.
Belleiyle vnen polis memuru, hrszn syledii tm yalanlar sonraki sorgu iin bir yana ayryordu. Odadaki bir dzineyi akn insandan hibiri tek bir
szc bile aklnda tutmu deildi hi kukusuz. Herkes onun belleine bavurmak zorundayd. Yksek sesle iini ekli. Bu denli nemli hizmetlerinin
karlnda hibir ey almyordu, tekilerin tmnden daha ok i grmekteydi. Geri kalanlarn hibiri ie yaramazd. Karakol onun desteiyle ayakta
duruyordu. Komiser, ona gveniyordu. Btn yk, kendisinin omuzlarndayd.
Herkes onu kskanmaktayd. Sanki terfi kd cebindeymi gibi. Ama onu terfi
ettirmeyenler, neden byle yaptklarn iyi biliyorlard. Yukardakiler, dehasndan korkuyorlard. Belleiyle vnen memur, parmaklarnn yardmyla sulunun ileri srd savlar kafasnda bir dzene sokarken, alkan ocuun
gururlu babas da Kieni son kez uyard. Adamn konuacak gc yitirmesini
anlayla karlayarak: Alayn, Bay Tutuklu! dedi. Okulda glme karlnda
pekiyi verilmediini salam sezgisiyle bilmekteydi. Bu arada odadakiler
birbirlerinden ayrlmaya balamlard. Birka, emberin dna kt. ember
ve heyecan, krlmt. Kafas ok orta dzeyde alanlar bile kendilerine gre
grler oluturmaya balamlard. Uzatt su barda geri evrilen adam, bu
olay anmsad. Kapcya destek olanlar, anszn onun farkna vardlar, ilerinden bu kstahlndan tr Kiene bir amar indirmek geldi. Kapc ise: Bu
adam ok konuuyor! diye baryordu. Kien kendini yeniden aratrmalarna
verdiinde, artk ok ge olmutu. Tek kurtulu yolu, programna yepyeni bir
numara ekleyebilmesiydi. Ama Kien, eski numarasn yineledi. Therese, hayranlk dalgasnn krldn alglamt. Rica ederim, yeter artk! dedi. Kocas
gibisine erkek denilemezdi.
Kien, onun sesini duyunca irkildi. Kadn, tm umutlarn krmt, hi beklememiti byle bir eyi. Kien, kadnn susmay srdrdke giderek eriyip dalacan dnmt. Karsndaki hayali dokunma duyusu yoluyla algl amamak iin, parmaklarn amt. En son olarak gzlerinin iyileeceini hesaplamt; gz aldanmalar, en inat aldanmalard. Tam o anda Therese ko-

Elias Canetti 343

numutu. Kulaklar, Kieni yanltmamt. Rica ederim demiti kadn. imdi

Kienin ie yeni batan balamas gerekiyordu; yllar tesine geri dnmek,
yeniden dev bir abann iine girmek, ne byk adaletsizlik, diye dnd;
Theresenin sesi kulaklarna arpt anda ne durumda idiyse, ylece donup
kald; gvdesi iki bklmd, her iki elinin parmaklarn sonuna dek amt ve
kadnn hemen yanndayd. Konuacak yerde sustu; alamay, dahas glmeyi
bile unutuvermiti, hibir ey yapmad. Bylece evresindekilerin onun yararna olarak duyduklar ilginin krntlarnn da yitip gitmesine neden oldu.
Komiser: Clown! (soytar) diye bard. Artk araya girecek denli kendine
gveniyordu, ama szc ngilizce sylemiti; Kienin zerinde brakt
kltrl insan izlenimini ykabilmesi olanakszd. Sylediini anladlar m diye
evresine baknd. Bellei ile vnen memur, szc Almanca syleyi biimine aktard. Ne denilmek istendiini biliyordu, szcn byle sylenmesi
gerektiini belirtti. O andan balayarak herkes, onun ngilizce bildiinden ve
bunu gizli tuttuundan kukuland. Komiser biraz durup, svd adamn
Clown szc karsnda gsterecei tepkiyi bekledi. Kienin kltrl bir
tmce sylemesinden korktuundan, aklnda ayn dzeyde bir yant hazrlamt. Herhalde buradaki devlet grevlilerinden hibirinin yksek renim
grmediini sanyorsunuz. Houna gitmiti bu tmce. Elini burnuna gtrd.
Kien ona bu tmceyi syleyecek frsat vermeyince, fkelenip bard: Herhalde buradaki devlet grevlilerinden hibirinin liseyi bitirmediini sanyorsunuz!
Kapc: Ne oluyor? diye bard. Bu saldr, ona ynelikti, ona ve bugn herkesin bir eyler syledii kzna; kzcaza mezarnda rahat vermiyorlard.
Kien, dudaklarn bile oynatamayacak denli bitkindi. Davann glkleri byyordu. Cinayet, cinayetti. Bu hayvanlar bir Giordano Brunoyu bile yakmamlar myd? Bir sanry yenmeyi bile baaramyordu cahil jri yelerini
nemli bir insan olduuna inandracak gc nereden bulacakt?
Bize kim olduunuzu syler misiniz, baym? dedi komiser. Konumamakta
direnmezseniz, iyi olur! iki parmayla Kienin gmleinin koluna dokundu.
Bu adam parmaklarnn arasnda ezmek geliyordu iinden. Yalnzca birka
tmce syleyebilmek, doru drst sorular karsnda ise susmak ne biim
bir kltrl olutu bu? Gerek okumuluk, davranlarda, dzenlilikle ve sorgu
sanatn iyi bilmekte kendini belli ederdi. Komiser, ciddi bir ifadeyle ve stnlnn bilincine daha bir varm olarak, masasnn arkasna geti. Her zaman

344 Krleme

kulland koltuun tahtadan olan oturulacak yerine yumuak bir minder

bu, karakoldaki tek minderdi konmutu; minderin stne krmz harflerle
ZEL MLKYET szckleri ilenmiti. Bu szcklerin ilevi, astlara komiser
bulunmad zamanlarda da bu minderi kullanmayacaklarn anmsatmakt.
Komiser, birka hareketle minderi dzeltti; oturmazdan nce ZEL MLKYET szcklerinin, gzlerine kout bir konumda bulunmas gerekirdi; baklar bu szcklerde her zaman bir g kayna bulurdu. Koltua arkasn dnd.
Gzlerini minderden ayrabilmek, g geliyordu; minderi yerinden kaydrmayacak biimde yerine oturabilmek ise daha da gt. Komiser, ar ar kendini koltua brakt; birka kez kn oraya buraya oynatt. ZEL MLKYETin,
k asndan da doru izgiye geldiinden emin olduktan sonradr ki, tm
arln kollua verdi. Bu koltua oturur oturmaz hibir hrsz lise reniminden fazla renim grm olanlar bile ondan daha saygn olamazd.
Kk aynasna abucak bir kez daha bakt. Kravat, tpk gvdesi gibi, yaygnd; duruunun da k olmad sylenemezdi. Geriye doru fralad sa lar,
yadan kaskat kesilmiti; tek bir teli bile kprdamyordu. Burnu ok ksayd.
Bu ksalk, komiserde eksik olan son eyi, itici gc de salad ve komiser so rguya balad.
Adamlar, ondan yanayd. Clown demi, adamlar da ona hak vermilerdi.
Tutuklu artk can sktndan, herkes yine kendi saygnln ve onurunu dnmeye koyulmutu. Bellei ile vnen memur, yerinde duramyordu. On
drt nokta saptamt. Kien, komiserin aalayc parmaklarndan kurtulur
kurtulmaz, soluk almasna frsat kalmadan ve yine srtnda yalnzca bir gmlek olduu halde, komiserin masasnn karsna gtrld. Orada braktlar.
Kendi bana durdu. Durmakla da iyi etmi oldu. nk imdi yere dm
olsa, kimse yardm etmeye yanamayacakt. Onun birtakm glere sahip olduuna inanyorlard. Herkes onu inat bir komedyen olarak grmekleydi.
Zayflna pek inanmyorlard. Alktan zayflamad kesindi. Gururlu baba,
olunun gzel kompozisyonlar karsnda korku duymaya balamt. Almanca yaz dilinin neler iin kullanlabilecei ortadayd ile.
Komiser, Kiene: Bunlar tanyor musunuz? diye sorarak, masay rten ceketi, yelei, pantolonu, oraplar ve pabular gsterdi. Bu arada szlerinin etkisini gzlemlemek iin baklarn Kienin gzlerine dikmiti. Belli bir sisteme
gre ilerlemek ve suluyu kskvrak yakalamak konusunda ok kararlyd.
Kien, evet anlamnda ban sallad. Masann kesine smsk tutunmutu.
Hayaletin arkasnda olduunu biliyordu. Dnp hl yerinde mi diye bakma

Elias Canetti 345

isteini bastrd. Hesap vermeyi daha akllca buluyordu. Sorgu yargcn

komiser, sorgu yargcyd herhalde sinirlendirmemek iin, sorularn yantlad. Ona kalsa, belli bir balam ierisinde yapaca konuma araclyla cinayeti anlatmay yelerdi. Diyalogdan nefret ediyordu; grlerini uzun, yazl
incelemelerin kalbnda gelitirmeye alknd. Ama her uzmann kendi yntemlerini uygulamasn anlayla karlayarak, karsndakine uydu. Gizliden
gizliye, akc bir soru-yant oyunu srecinde Theresenin lmn, hayaletin
kendiliinden dalp gitmesini salayacak bir younlukla yeniden yaayabilmeyi umuyordu. Bu sorgu yargcnn nnde olabildiince uzun sre kalacak
ve ona, Theresenin lmek zorunda olduunu kantlayacakt. Ancak tutanak
tm ayrntlaryla dzenlendikten ve susuzluu zerinde biriken tm kuku
bulutlar daldktan sonra, evresindekiler Theresenin somut paralaryla,
kadnn ldn kantladktan sonra, ite ancak o zaman, ama daha nce
deil, arkasna dnecek ve daha nce Theresenin durduu bolua glecekti.
imdi de arkamda olduuna kuku yok, dedi kendi kendine; kadnn yaknln alglamaktayd. Parmaklaryla masay skt lde, Therese de gzden
uzaklayordu. Ama arkasndan her an ona dokunabilirdi. Kien, iskeletin bulunduu andaki konumuyla bir resminin ekilmi olduunu hesaba katyordu.
Kapcnn anlattklarn tek bana yetersiz buluyordu. nsanlar yalan syleyebilirlerdi. Kpekler ise ne yazk ki konuamyorlard. Burada en gvenilir tank, hi kukusuz Theresenin eteini parampara ettikten sonra midesine
indirmi olan beki kpei olabilirdi.
Ancak komiserin mevkiindeki bir insan, salt bir ba sallamasyla yetinemezdi.
Evet ya da hayr diye karlk verin, diye emretti. Soruyu yineliyorum.
Evet, dedi. Kien.
Bekleyin ben soruyu yineleyinceye kadar! Bu eyalar tanyor musunuz?
Evet.
Kien, ldrlen kadnn giysilerinden sz edildiini dndnden, eyalara
bakmamt bile.
Bunlarn size ait olduunu kabul ediyor musunuz
Hayr. Bana deil, o kadna ait.
Komiser, Kienin evirmek istedii numaray hemen anlayvermiti. Bu kaarlanm serseri, zerinde bulunan paray ve sahte belgeleri yadsyabilmek iin,

346 Krleme

giysilerin soyulan kadnn olduunu ileri sryordu. Komiser, herifi kendi

elleriyle soymu olmasna ve byle bir kstahla tm meslek yaam boyunca
ilk kez rastlamasna karn, sakin kald. Dudaklarnda hafif bir glmsemeyle,
pantolonu tutup havaya kaldrd.
Bu da m kadna ait?
Kien, komiserin elindekini grmt.
Ama bu erkek pantolonu, dedi.
Gsterilen giysinin Therese ile bir ilgisinin bulunmamasndan tedirgin olmutu.
Demek erkek pantolonu olduunu yadsmyorsunuz?
Tabii yadsmyorum.
Peki sizce kimin bu pantolon?
Onu bilemem, lnn yannda m bulundu?
Komiser, son tmceyi bilerek duymazlktan geldi. Gerek cinayet masal n,
gerekse dikkati baka yere ekmeyi amalayan numaralara bo verdii yerde
hemen ezmeye kararlyd.
Ya, bilemezsiniz demek!
Yldrm hzyla cep aynasn karp Kiene tuttu; kendini olduu gibi grebilsin diye, fazla yaklatrmamt.
Bunun kim olduunu biliyor musunuz? diye sordu. Yznn tm kaslar,
kopacak gibi gerilmiti.
Kien: Bu ben benim, diye kekeledi ve elini gmleine gtrd. Peki ama
pantolonum pantolonum nerede? Kendini bu durumda grnce, tarifsiz
bir aknla kaplmt; ayanda oraplaryla pabular bile yoktu.
Komiser byk bir sevinle; Hah, yle! dedi. Pantolonunuz burada, giyin!
Kienin yeni bir oyunuyla karlamaya hazr olarak, pantolonu ona uzatt.
Kien, pantolonu alp abucak ayana geirdi. Komiser aynasn yeniden cebine sokmazdan nce, bir kez bakt; biraz nce, karsndakine ynelttii ani
saldry daha iyi gerekletirebilmek amacyla, bu baktan zveride bulunmak zorunda kalmt. Davranlaryla, gerekten de tam not alabilirdi, zellikle sevin duyduu nokta ise, yrtt sorgunun hibir gle yol amaks-

Elias Canetti 347

zn gitmesiydi. Sulu, kendiliinden geri kalan giysileri de stne geirdi. Her

parann ona ait olduunu ayr ayr kantlamaya artk gerek kalmamt. Artk
kimin karsnda olduunu anlamt ve gcn boa harcamyordu. Sorguya
balayal daha dakika bile gememiti. Byle bir baary komiserin dncesine gre kendisinden baka kimse elde edemezdi. O denli memnundu
ki, kendisine kalsa sorguyu hemen bitiriverirdi. Devam edebilmek iin kk
aynaya son bir kez bakt, burnundan tr gururunun bir darbe daha yemesine olanak hazrlad ve hrsz tam ceketini giyerken, kazand yepyeni gle
sordu:
Peki imdi adnz nedir?
Dr. Peter Kien.
yle mi! Desenize neden olmasn? Uranz?
Bilgin ve kitaplk sahibi.
Komiser, bu bilgiyi daha nce de aldn anmsar gibi oldu. Belleinin de burnu kadar geri kalm olmasna karn, sahte kimlik belgelerinden birini eline
alp yksek sesle okudu: Dr. Peter Kien. Bilgin ve kitaplk sahibi. Hrszn bu
yeni numaras karsnda biraz ileden kar gibi oldu. Giysilerin kendisinin
olduunu kabullenen adam, imdi de sanki belgeler gerekmi gibi davranyordu. Bu denli delice bir yola bavurduuna gre, kendi durumunu ne denli
aresiz grd kolaylkla kestirilebilirdi. Byle durumlarda artc bir soru,
ou kez bir rpda hedefe varlmasn salard.
Peki sayn Dr. Kien, bugn ktnzda ka para vard yannzda? Yani evinizden ktnzda demek istiyorum.
Bilmiyorum. Param saymak alkanlm yoktur.
Paranz olmad srece, hi kukusuz byle bir alkanlnz da yoktur!
Komiser, indirdii darbenin etkisini beklemeye balad. ok ciddi sorgular
srasnda bile bir yandan kibarl geici olarak elinden brakmazken, bir yandan da her eyi bildiini karsndakine sezdirirdi. Hrsz yzn buruturdu.
Yznden okunan d krkl, sayfalarca tutanak doldurabilirdi. Bunun zerine komiser, hemen ikinci bir saldrya karar verdi; bu sald r da ilkinden
daha az hassas olmayan bir noktaya, sulunun konutuna yneltilecekti. Komiser sol elini belli belirsiz, duraklayarak ve sanki dalgnlkla yapyormu gibi,
kimlik belgesinin zerinde kaydrp, belli bir haneyi ve tm evresini tmyle

348 Krleme

rtnce durdu. Bu, belgedeki konut hanesiydi. Usta sulular, yazlar tersinden
okumay da becerirlerdi. Komiser bylece son nlemlerini de ald. Bunun ardndan sol kolunu davet edercesine ve karsndakini yattrmay amalayan
bir ifadeyle uzatp sanki alaca yant ok nemsemiyormu gibi sordu.
Dn geceyi nerede geirdiniz?
Bir otelde... otelin adn bilmiyorum, diye karlk verdi Kien.
Komiser, sol elini kaldrp altnda yazl olan okudu:
Ehrlich Caddesi No. 24.
Kien rahat bir soluk alarak;
Evet, orada buldular, dedi. Sz, sonunda yine cinayete gelebilmiti.
Buldular m dediniz? Buna bizim dilimizde ne derler, bilir misiniz?
Size hak vermek zorundaym; tam sylemek gerekirse, geride bulundu
denecek bir ey kalmamt.
sterseniz alnmt diyelim, ne dersiniz?
Kien irkildi. Neydi alnan? Etek mi alnmt? Oysa hayalete kar dzenledii
savunmay, etein ve daha sonra bu etein beki kpei tarafndan paralanmas olgusunun stne kurmutu. Kendinden emin bir sesle:
Etek olay yerinde bulundu, dedi.
Olay yerinde mi dediniz? Bu szckler sizin aznzdan knca bir kat daha
nem kazanyor!
evreye toplanm olan memurlar, komiseri onayladklarn belli eder biimde
balarn salladlar. Sizi kltrl bir insan olarak gryorum. Olay yerinden
sz edebilmek iin, bir olayn gemi olmas gerektiini yadsmayacaks nz
herhalde! Sylediinizi geri almakla zgrsnz. Ama byle yapmakla brakacanz olumsuz izlenim konusunda dikkatinizi ekmek isterim. Size iyi niyetle
yaklayorum. tiraf ederseniz, daha iyi olur. O halde itiraf edin, dostum! tiraf
edin, nk biz zaten her eyi biliyoruz! nkrn artk size hibir yarar olamaz.
Olay yeri diye aznzdan kardnz bir kez. tiraf ederseniz, ben de sizin lehinize birka sz syleyebilirim! Srayla her eyi anlatn! Biz aratrmalarmz
tamamladk. Artk elinizden bir ey gelir mi? Kendi kendinizi ele verdiniz! Olay
yerinden sz edebilmek iin, bir olayn meydana gelmi olmas gerekir. Hakl
deil miyim, baylar?

Elias Canetti 349

Ne zaman baylar dese, evresindekiler onun zaferi avularnn iinde tuttuunu anlarlar ve onu hayranlk dolu baklara boarlard. Bunu yapmakla da
birbirleriyle yarrlard. Belleiyle vnen memur, bu ilen kendi yararna
hibir ey elde edemeyeceini anlaynca, eski plann bir yana att. Hzla ne
kp, komiserin zafer tacn tutan eline sarlarak: Sizi kutlamama izin verin,
komiserim! diye bard.
Komiser, ne denli esiz bir baar kazanm olduunun bilincindeydi. Ama
alakgnll bir insan olarak, vglerden olabildiince kaard. Bugn ise ok
etkilenmiti. Solgun bir yzle, cokuyla yerinden kalkt, drt bir yanna eilerek selam verdi, bir eyler sylemeye alt ve sonunda heyecann, yaln bir
tmceyle dile gelirdi: Baylar, hepinize teekkr ederim!
Aile sahnelerinden iyi anlaym baba: ok etkilendi, dedi iinden.
Kien, konumak istiyordu. Her eyi srayla anlatmasn istemilerdi kendisinden. Bundan daha iyi bir sonu bekleyebilir miydi? Birka kez sze balamaya
kalkt. Her defasnda alklar yznden durdu. evresindeki memurlarn
eilmelerini kendi stne alnyor ve bu yzden onlara kzyordu. Daha konumaya bile balayamamken rahatsz ediyorlard. Onlarn bu tuhaf davranlarnn arkasnda, bir etkileme giriiminin kokusunu alyordu. Arkasndaki
hareketi alglamasna karn, dnp bakmad. imdi amac, tm hakikati anlatmakt. Hayalet, belki de yitip gitmiti, ldnden kuku duymad Therese ile geirdii ortak yaam, bandan balayarak anlatabilirdi. Bylece dav adaki durumunu kolaylatrm olurdu; ama durumunu kolaylatrmak deildi
imdi asl nem verdii. Asl istedii, Theresenin lmnn, kendisinin de
katld bu olayn ayrntlarn anlatmakt. Yaplmas gereken ey, memurlarn
ilgisini ekmekti; kendi alanlarna giren eyleri dinlemekten holanrlard.
ldrmeler, tm insanlarn alanna girer, ldrme olaylarndan sevin duymayan insan var mdr?
Komiser, sonunda oturdu; bu arada neyin stne oturduunu unutarak, ZEL
MLKYETin nasl durduuna bile bakmad. Suluyu kskvrak yakaladndan
beri, ondan eskisi kadar nefret etmiyordu, istedii gibi konumas na izin vermek niyetindeydi. Baar, yaamn ekseninden oynatmt. Normal bir burnu
vard imdi. Cebinin derinliklerinde yatan ayna da unutulmutu; artk bir ie
yaramyordu. Nedendi insanlarn byle ac ektirmeleri kendi kendilerine?
klk, yaamn tad tuzu demekti. Her gn yeni kravat desenleri kyordu
piyasaya, nemli olan, kravat kendine yaktrmakt. oklar maymuna benzi-

350 Krleme

yorlard kravat taktklarnda. Kendisinin ise aynaya gereksinimi yoktu. Eli,

kravat balamaya yatknd. Kazand baar, hakl olduunu gsteriyordu.
Alakgnll bir insand. Kimi zaman bakalarnn nnde eilmekten de
ekinmiyordu. Yannda alanlar tarafndan ok saylyordu. D grnnn
iyi olmas, aslnda g olan iini sevmesini olanakl klyordu. Kurallara geli nce, onlara bal kalmyordu. Sulular iindi kurallar. Komiser, brakt etkinin
drt drtlk olmas yznden, sulular kendi yntemiyle kskvrak yakalyordu.
Kap kadnn arkasndan kapanr kapanmaz, diye sz balad Kien, mutlulua adm altmdan emindim. ok geriden balyordu; ama bunu yalnz i
dnyasnda, kararl ruhunun derinliklerinde yapyordu. Olaylarn gerekte
nasl olutuunu tam olarak bilmekteydi. Bir eylemin nedenlerini, o eylemi
gerekletirenden daha iyi kim bilebilir? Kien, bandan sonuna dek Thereseyi balad zincirlerin her halkasn grebiliyordu. ine ince bir alayn
karl bir tutumla, olaylar tutuklamalara ve heyecan verici olaylara dkn
olan bu izleyiciler kitlesi iin bir araya getiriyordu. Onlara anlatabilecek ok
daha iyi eyleri vard aslnda. Acyordu onlara; gelgelelim karsndakiler bi lgin kiiler deildi. Bundan tr onlara, normal okumular gibi davranyordu.
Dahas, dzeyleri belki bunun da altndayd. in yazarlarndan alntlar yapmaktan kamyordu. Szn kesip, Mong Tsenin kim olduunu sorabilirlerdi.
Aslnda yaln olaylardan ak ve herkesin anlayabilecei dzeyde sz etmekten holanyordu. yksne egemen olan yaln ve kesin anlatm in klasiklerine borluydu. Therese bir kez daha lrken, Kienin dnceleri de bu denli
dev bir bilimsel edime kaynaklk etmi olan kitapla dnd. almalarn ksa
zamanda yeniden srdrmeyi dnyordu. Susuz bulunacandan emindi.
Ama mahkeme nndeki tutumu, ok baka olacakt. Orada bilimsel grkemini tmyle gzler nne serecekti. Byk bir olaslkla yaayan en byk sinolog olan adam, bilim adna savunmasn yaparken tm dnya kulak kesilecekti.
Burada ise alakgnll konuuyordu. Hibir eyi saptrmyor, kendini susuz
gstermeye almyor, salt yalnlatrmakla yetiniyordu.
Onu haftalarca yalnz braktm. Alktan leceinden emin olarak, tm gecelerimi otelde geirdim. Ama kitaplmdan uzak dmek, inann ki ok ac geldi;
nemli durumlar iin elimin altnda bulunan bir yedek kitaplkla yetindim.
Dairemin kilidi, gvenliklidir onun iin hrszlarn kadn kurtarabileceklerini dnp tedirgin olmadm hi. Durumunu gznzde canlandrmaya
aln. Tm yiyecekler bitmi. Tm gcn tketmi, ii nefretle dolu olarak

Elias Canetti 351

yerde, ekmecelerinde hep para arad yaz masasnn nnde yatyor. Tek
dncesi parayd. Evimi henz kendisiyle paylatm zamanlarda, bu mas ann nnde neler dndm imdi sizlere anlatmak istemiyorum. Haftalar
boyunca, yazlarmn yama edilecei korkusuyla, bekilik eden bir heykel
biiminde talam olarak yaamak zorunda kaldm. Hibir zaman o gnlerde
olduu denli dm olduumu anmsamyorum. Beynim alma tutkusuyla
kaslp kavrulurken, yle diyordum kendi kendime: Sen, tatan yaplmasn, ve
sessiz, kprdamadan durabilmek iin de inanyordum bu dediime, iinizde
daha nce hazineleri beklemek zorunda kalm olanlarnz varsa, kendini benim yerime koyabilecektir. Ben yazg denen eye inanmam. Ama bu kadn
kendi yazgsnn kurban oldu. Beni alaka saldrlarla adm adm lme yaklatrmak isterken, lgnla varan al tarafndan yatt yerde kemirildi.
Kendini kurtaramad. Kendini tutmak nedir bilmezdi. Bu yzden kendi kendini
yedi. Bedeni para para aln penesine dt. Gnden gne eridi. Kalkamayacak denli bitkin dtnden, kendi dksnn ortasnda uzanp kald.
Belki size ok zayf grnyorum. Ama benimle karlatrldnda bu kadn,
olsa olsa bir insann glgesi diye nitelendirilebilirdi; acnas ve tiksin bir grnmdeydi; ayaa kalkabilseydi eer, en ufak bir esintiyle devriliverirdi; bir
kibritten farkszd, en zayf insan bile onu krabilirdi. Dahas, bir ocuk bile
yapabilirdi bence bu ii. Doal olarak bu konuda kesin bir ey syleyebilmek,
olanaksz. Hep giydii mavi etek, iskeletini rtyordu. Kolalanmt; bu zelliinden tr bedenin iren kalntlarn derli toplu tutabiliyordu. Kadn gnn birinde son nefesini verdi. Ama bence bu deyim de doru deil; belki de
artk akcier diye bir eyi kalmamt. Son dakikalarnda yannda hi yardm
edeni olmad; haftalarca bir iskeletin yannda kalmaya kim dayanabilirdi ki?
Kadn pislik iindeydi. Bedeninden para para sarkan etlerin kokusu her yan
kaplamt. rme daha beden canlln yitirmezden nce balad. Ve bu
benim kitaplmda, kitaplarmn huzurunda oldu. Evi tepeden trnaa temizleteceim. Kadn, bu sreci ksaltmak iin kendini ldrmeye de kalkmad.
Hibir ey kutsal deildi onun iin; ok acmasz bir insand. Benden bir vas iyetname dzenlememi bekledii srece kitaplarm yalancktan sever grnd. Vasiyetname szcn gece gndz dilinden dnmedi. Hastayken bana
bakt ve salt vasiyetnameden henz emin olmad iin yaamama gz yumdu.
Olaylar abartmyorum. Doru drst okuma yazma bildiinden ok kukul uyum. Bilim, beni gereklerden ayrlmamaya zorluyor, buna inann. Gemii
karanlk bir insandr. Evin her yann kilitledi, bana yalnzca bir oda brakt,
sonra onu da elimden ald. Ama kendisinin de sonu kt oldu. Kapc, kapnn

352 Krleme

kilidini krarak daireye girdi. Bir hrszn baaramayacan, eski bir polis olarak baard. Bence kapc, sadk bir insandr. Kadn eteinin iinde, iren, pis
pis kokan, irkin bir iskelet olarak buldu; lmt, hem de tmyle lmt;
kapc onun lm olduundan bir an bile kuku duymad. Birilerini ard;
apartman bir sevin dalgas kaplad, lm olaynn ne zaman gerekletiini
saptamak, artk olanakszd; ama gereklemiti ve herkes iin asl nemli olan
da buydu. Apartman sakinlerinden en az elli kii, lnn nnden geti. Herhangi bir kuku belirlen olmad; herkes onaylar anlamda bam sallad ve artk
deitirilmesi olanaksz olan benimsedi.
Grnte lm olaylar, kantlanmtr, bunu hangi bilgin yadsyabilir? Ama
salt grnte l olan iskeletlerin varln bugne dek hi duymadm. En
eski zamanlardan bu yana insanlar hortlaklar iskelet biiminde tasarmlarlar.
Bu bak asnda bir derinlik ve byklk gizlidir, bu bak asnn da tan tlad bir eyler vardr gerekle. Hortlaktan neden korkulur? Bir lnn, k oulsuz lm olann, lm ve gmlm olann grnts olduu iin, l,
stne eski, bilinen bedenini geirip ortaya ksayd, karsnda ayn korku
duyulur muydu? Hayr! nk byle bir grnm karsnda lm dncesi
uup giderdi ve insan karsnda yine o canl kiiyi bulurdu, o kadar. Buna
karlk hortlak iskelet olarak grnnce, insan ayn zamanda iki eyi birden
anmsam olur: bir zamanlar biimiyle canly ve imdiki grnyle ly.
Hortlak grnts olarak iskelet, saysz halklar iin lmn simgesi yerine
gemitir. skeletin kantlayc gc karsnda durabilmek, olanakszdr; baka deyile iskelet, tandmz en l nesnedir. ok eski zamanlardan kalma
mezarlar, ilerinde iskelet bulunduu takdirde tylerimizin rpermesine yol
aar; buna karlk ileri bosa, onlara birer mezar gzyle bakmayz. Dipdiri
bir insan iskelet diye nitelendirdiimiz zaman ise anlatmak istediimiz, onun
lme yakn olduudur.
Ama bu kadn, tamamen lmt; apartmanda yaayanlar durumu kendi
gzleriyle grdler ve onun bu hrsl sonu karsnda herkes, dev bir tiksinti
dalgasnn etkisinde kaldn alglad. Ondan hl korkuyorlard. Kapc, kadna erkek demenin ne demek olduunu gstermi tek insan olarak, onu bir
tabuta att. Bu ii bitirir bitirmez de ellerini ykad; ama korkarm o eller sonsuzlua dek kirli kalacaktr. Ama kendisine yine de bu yrekli eyleminden
tr burada resmen teekkr etmek isterim. Kapc, kadna son yolculuunda
elik etmekten de korkmad. Bana olan ballndan tr, apartman sakinl erinden bazlarn bu irkin grevde kendisine yardmc olmaya ard. Ama bu

Elias Canetti 353

arya gelen olmad. Bu sade ve drst vatandalarn cesedi grmeleri, kadnn ne mal olduunu anlamalarna yetiyordu. Aylarca onunla ayn evde yaadm. Ar beyazlkta ve hi przsz olan tabut, khne bir at arabasnn stnde sokaklardan geerken, herkes iindekinin ne olduunu alglayabildi.
Cesedi fkeli bir kalabaln saldrsndan korumak iin sadk hizmetkrmn
tutmu olduu sokak ocuklar katlar; korkudan titriyorlard; haberi alay arak btn kente yaydlar. Sokaklarda vahi lklar duyulmaya balad , fkelenen adamlar, ilerinin bandan ayrldlar. Kadnlar alama krizlerine tutuldular, okullar ilerindeki ocuklar sokaa kustu, bir araya gelen binlerce kii,
cesedi ldrmek istedi. 48 devriminden bu yana buralarda byle bir kargaa
yaanmamt. Havaya kalkm yumruklar, kfrler, soluk soluu kalm caddeler dolusu insan ve arada megafonlardan duyulan ses: Cesede lm! Cesede
lm! Bu olanlar ok iyi anlayabiliyorum. Kitle, yzeyseldir. Genelde sevmem
kitleleri. Ama o gn aralarna karabilmeyi ok isterdim. Halk akadan anlamaz, c korkun olur halka ne teslim etmek gerekiyorsa, onu verin, adil
davranacandan emin olabilirsiniz. Tabutun kapa koparrcasna aldnda,
iinde gerek bir ceset yerine o iren iskeletin bulunduu grld. Bunun
zerine heyecan dalgas yatt. Bir iskelete bir ey yapabilmek, olanakszd;
kitle dald. Yalnzca bir beki kpei, oradan ayrlmad. Et aradysa da bulamad. Hrsndan tabutu yere yuvarlad ve mavi etei parampara etti. Bu kk paralar, hi acma duymakszn, olduu gibi midesine indirdi. te bu
yzdendir ki etek artk ortada yok. Tm aramalarnz bouna olacak. Ayrntlar size iinizi kolaylatrmak iin anlatyorum. Kalntlar kentin dndaki bir
p ynnn stnde aramamz gerek. Kemikler vardr orada; bir avu zavall
kemik, ama bunlarn da teki pisliklerden ayrt edilebileceinden kukuluyum.
Ola ki talihimiz yaver gitsin. Bu denli aalk bir yarata onurlu bir cenaze
treni yakmaz. Artk gvenilir biimde lm olduu iin, arkasndan svmek istemiyorum. Mavi tehlike sona erdi. Dnyada yalnzca budalalar, sar
tehlikeden korkarlar. Oysa in, lkelerin lkesidir, en kutsal lkedir. nannz
lme! Genliimden beri ruhlarn varlndan kuku duyarm, lenlerin ruhlarnn baka bedenlere getii retisini utanmazca bir yalan sayarm ve
bunu her Hintlinin yzne sylemeye hazrm. Onu yaz masasnn nnde,
yerde bulduklarnda, bir ruh deil, yalnzca bir iskeletti...
Kien, sylevinin stesinden geliyordu. Arada srada dnceleri bilimsel alana
kayveriyordu. Yine ok yaklamt bilime; bilimle uramak iin tutkulu bir
istek vard iinde, bilim onun vatanyd. Ama her defasnda sarslp kendine

354 Krleme

geliyordu zevkleri sonraya sakla, diyordu kendi kendisine, evine kavuacan gne sakla; kitaplar bekliyor, incelemeler bekliyor, ok zaman yitirdin,
iradesi, nnde alan tm yollar zorla yaz masasnn nndeki demeye
itiyordu. Orasn grdnde yz aydnlanyor, lye glmsyordu; bu l,
bir resimdi, yoksa aldatc bir grnt deil. l kadnn yannda ii sevgiyle
dolu olarak kalyordu. Canllara ilikin ayrntlar aklnda tutmakta glk
ekerdi, bellei yalnzca kitaplarla karlat zaman ilerdi. Byle olmasa, l
kadn betimlemeyi ok isterdi. lm, yle sradan bir ey deildi, bal bana bir olayd. Korkun bir acmaszlkla peine dlm insanln kesin kurtuluuydu. Kien ar ar duyduu nefret karsnda armaya balamt.
Kadn demezdi bu nefrete. Acnas bir iskeletten nasl nefret edebilirdi insan?
skeletin lm abuk olmutu. Yalnz olaydan beri kitaplara sinmi olan koku, Kieni rahatsz ediyordu. Ama her nimetin bir klfeti vard. Kokuyu gidermenin aresini bulacakt.
Memurlarn sabr oktan tkenmiti. Dinlemeyi srdrmeleri, salt komiserlerine duyduklar saygdan tryd; komisere gelince, yeniden sorgunun ciddi
atmosferine dnmekte glk ekiyordu. Zafer tacn bu taca alkn olan ellerinde tutarken, sylev dinlemekten holanmyordu. u anda bin bir desende,
garantili saf ipekten yaplma, yeni kravatlar kartrmak ve ilerinden en gzelini semek isterdi; beeni sahibi bir erkekti nk. Onu btn dkknlarda
tanrlard. Saatlerce kartrabilirdi, buruturmakszn kravatlara bakmasn
bilirdi. Bu yzden herkes ona maln emanet ederdi. Bazlar mal evine yollarlard. Ama komiser bundan holanmazd. Bir dkknda gnlerce kalp eflerle
gevezelik etmeyi severdi. O geldiinde dkkndaki grevliler teki al clar
brakrlard. Ura ilgin olaylara gebeydi ve komiser de bunlar anlatrd,
insanlar byle eyleri dinlemekten her zaman holanrlard. Gelgelelim zaman
yoktu komiserin, yoksa bir kaamak yapard. Yarn gezmeye kacakt. Yazk ki
bugn, yarn deildi. Aslnda her sorguyu dinlemesi gerekiyordu. Ama her eyi
zaten bildiinden, bunu ilke olarak yapmyordu. Suluyu yakalamt ite, ona
kimse numara yapamazd. Sinirleri ypranmt; bunun nedeni, ar almayd. Yine de haline kredebilirdi. Bir sonu elde etmiti; imdi de yeni kravat
dnp seviniyordu.
Kapc kulak kabartmt. Profesr, yanltmamt kendisini. Ona gereken payeyi veriyordu. Hizmetkr deildi. Sadk olmasna gelince, bu doruydu; istedii zaman btn apartman sakinlerini arabilirdi, koarak gelirlerdi onun
arsna. Sesini tm kente duyuracak denli barabilirdi. Polislik yapm ol-

Elias Canetti 355

duu iin, korku nedir bilmezdi. Her evin kapsn krabilirdi. Onu engelleyebilecek kilit yoklu, nk kaplan tek yumruuyla kertiverirdi. Pabularnn
tabanlarn ise korurdu, tekme atma gereini duymazd. Bakalar hemen
ayaklarn kullanrlard. O ise gcn istedii yerinde younlatrabilirdi.
Therese, Kienin yaknnda duruyordu. Adamn sylediklerini glkle yutabiliyordu. Yerinde hi kmldamakszn, eteinin altnda bazen bir ayayla, bazen teki ayayla ember iziyordu. Byle anlamsz hareketler yapmas, korktuunu ortaya koyard. Kienden korkuyordu. Sekiz yl sreyle onunla ayn evi
paylamt. Ama imdi, her geen saniye daha bir katil grnyordu gzne.
Eskiden hi konumak istemezdi. imdi ise srekli cinayetlerden sz ediyordu.
Ne kadar da tehlikeli bir insanm meer! Kien, masann nndeki iskeletten
sz ettiinde, Therese hemen kendi kendine: birinci kars olmal, diyordu. O
da bir vasiyetname istemiti; Therese akllyd, ama bu korkak adamn hibir
ey verecei yoktu. Etek zerine anlatlan ise, basbaya hakaretti. Beki kpeinin etek yedii nerede grlmt? Bu adamn gzn kan brmt,
herkesi ldrmek istiyordu. Yedii dayaklar, hibir zaman yeterli olamyordu.
Bir sr yalan anlatyordu. oday Thereseye kendisi armaan etmiti. Yazlar ne iine yarard Theresenin? Onun istedii, banka hesap czdanyd. Kitaplar le kokuyormu. Kendisi hibir zaman duymamt bu kokuyu. Sekiz yl
boyunca her gn kitaplarn tozunu almt. Caddede insanlar tabutun yannda
barmlarm. llere byle davranlmazd. nce k olup evlenmek, sonra
da canna kymak. Bylesinin yeri, daraacyd. Therese kimseyi ldrmezdi.
Kienle de bir ak evlilii yapm deildi. Hele bir dnmeye kalksnd eve! Therese, korkuyordu. Paray dnen, adamd, nk be kuru koklatmyordu.
Mavi etek zerine anlatt doru deildi. Amac, yalnzca Thereseyi kzdrmakt. Cinayet falan olamazd. Polis buradayd. imdi alayabilirdi Therese.
Kien, karsn hayvan yerine koyuyordu, ilk karsnn canna kymt. Saat
altyla yedi arasnda hep yalnz olurdu. Kadn o zaman ldrmt. Yaz masasndan sz etmesine ise hi gerek yoktu. Bir ey bulabilmi miydi ki Therese
gzlerde? Kapc, erkein ne demek olduunu gsteriyormu. Therese, gzel
bir araba isterdi. Tabut dediin siyah olmalyd. Arabaya da atlar koulmalyd.
Theresenin korkma temposu, giderek artyordu. Kieni bir ilk karsn, bir
kendisini ldrrken gryordu. Etein cesetten ayrln gznn nnde
canlandryordu, en ok akln kartran da etekti zaten; Kienin ilk karsna,
eteine bu denli aalayc biimde davranld iin acyordu. O iler acs
cenaze treninden utan duyuyordu. Beki kpeinden nefret ediyordu, insan-

356 Krleme

lar sayg nedir unutmulard; okul ocuklar ise yeterince dayak yemiyorlard.
Erkekler byle olaylarn seyrine koacaklarna ilerinin, kadnlar da ocaklarnn bana dnmeliydiler. Onlar grd zaman syleyecekti. Ne ilgilendirirdi
olup bilenler apartmann teki sakinlerini? Hepsi grmek iin kouyorlard.
Therese, Kienin szcklerini, uzun sre a kalm birinin ekmei yututurmas gibi yutmaklayd. Korkmamak iin sylenenlere kulak kabartyordu. Tas armlarn saniyede Kienin tmceleri dorultusunda biimliyordu. Bu denli
youn bir dnme abas gstermek zorunda kalndan tr, ba dnmeye
balamt. Bu denli aceleye alkn deildi. Korkudan yar lecek hale gelmi
olmasa, aklll ile vnrd imdi hi kukusuz. Belki on kez biraz ne kp,
Kienin ne olduunu haykrmak istedi: ama onun dnceleri karsnda duyduu korku yznden sessiz kald. Adamn biraz sonra ne syleyeceini kestirmeye alyordu; ama Kien, her defasnda onu artyordu. Grtlan skyordu. Therese ise kendini savunuyordu; soluu kesilene dek bekleyecek denli
aptal deildi ya! Hayr, daha zaman vard nnde, seksenine dek yaayacakt;
ancak elli yl sonra lecekti. Daha nce deil, nk Bay Grob byle istiyordu!
Kien, sylevini grkemli bir jestle bilirdi. Kolunu havaya kaldrd; bayraksz
bir bayrak direini andryordu. Gvdesi gerildi, kemiklerinin takrts duyuldu, sesi ok net kt: Yaasn lm!
Komiser, bu bartyla kendine geldi. steksiz isteksiz kravatlar nnde bir
yn vard bir yana itti; ilerinden en gzellerini semiti. Ama kaldracak
zaman nerden bulacakt? Daha gzel zamanlarda uramak zere, hepsini bir
yere tkt.
Bakn, dostum, dedi, eer yanlmadysam, lmde kaldk. Siz en iyisi u
yky batan anlatn!
Memurlar birbirlerini drttler. Komiserin de tuhaf davranlar vard. Theresenin aya, normal emberin snrlarn amt. Bir eyler sylemek zorunluluunu duyuyordu. Bellek dehas ise hedefe varm olduunu alglyordu.
Duyduu her szck, yerli yerine oturmutu. imdi tutuklunun yerine, ifadeyi
kendisi yinelemek niyetindeydi. Omuzuyla kk grdn belli eder bii mde Kieni iaret ederek: O yoruldu, dedi, ben daha abuk anlatrm! Therese
de sonunda konutu. Rica ederim, beni ldrecek! Korkusundan alak sesle
konuuyordu. Kien bu sesi duyduysa da, kadnn varln yadsd. Arkasn
dnp bakmad. Asla bakmayacakt, hem neden baksnd? Kadn lmt.
Therese: Rica ederim, korkuyorum! diye bard. Sznn kesilmesine sinir-

Elias Canetti 357

lenen bellek dehas, Thereseye kt: Kim saldryor ki size! Baba, yattrmak iin araya girdi: Kadn, doutan daha gsz olan cinstir. Bu, olunun
yazd son kompozisyondan alntlad bir zdeyiti. Komiser kk aynasn
kard, esnedi ve: imdi gerekten yorgunum, diye iini ekli. Burnunu gzden kard; hibir eye ilgi duymaz olmutu. Therese: Rica ederim, gtrlsn buradan! diye bard. Kien, henz onun sesi karsnda dayanyor ve
dnp bakmyordu. Ama yksek sesle inledi. Kapc ise onun ahlayp poflamalarndan usanmt. Bakn, profesr bey! diye bas bas bard arkadan, ler
yle grnd kadar kt deil. Henz hayattayz hepimiz. stelik salklyz
da! lmn tadna varabilmesi beklenemezdi kapcdan. Yaradl byleydi.
Gl admlarla ne kt. Meseleye el koyup, konumaya balad.
Profesr bey, akll bir insand. ok kitap okumutu da, ondan. Anlaml eylerdi syledikleri. Hem nl, hem de ruhen iyi bir adamd; ama sylediklerine
inanmamak gerekiyordu. Kimseyi ldrm falan deildi. Nereden bulacakt
birini ldrebilecek gc? Byle konumasnn nedeni, karsnn onun gibi bir
kocaya layk olmayndand. Kitaplarda yazlyd byle eyler. Profesr de her
eyi bilen bir insand. Bir toplu ineden bile korkard. Kars, onu ac bir d
krklna uratmt. ok kt ruhluydu cadaloz. nne gelenle yatp kalkyordu. Bunu kantlayabilirdi. Profesr evden bir hafta uzak kalnca, onu batan
karvermiti. Kendisi emekli polisti, yar ura olarak da kapclk yapyordu.
Ad Benedikt, soyad da Pfaffd. Kendini bildi bileli evinin adresi, Ehrlich Caddesi 24 numarayd, Kadn, hrszlk szn azna almamalyd. Bir hizmetiydi aslnda ve profesr bey onunla srf acd iin evlenmiti. Profesrn yerinde bir bakas olsa, bu kadnn kafasn krard. Anas, sefalet iinde lmt. Kendisi de dilencilikten sabkalyd. Bir zamanlar yiyecek bir dilim ekmei
bulamazd. Bunlar, kendi kzndan renmiti. Kz, babasna her eyi yatakla
anlatmt. ok konuurdu. Profesr bey susuzdu; kendisinin emeklilii ne
denli kesinse, profesrn susuzluu da o denli kesindi. Profesre kefil olabilirdi. Resmi makamdan olan biri, byle bir kefaleti stlenebilirdi. Zaten evinde
de bir tr beki kulbesi kurmutu, meslektalarnn azlar aknlktan ak
kalabilirdi: kanaryalar ve gz delii. nsann almas gerekirdi; almayan,
devletin srtna yk olurdu.
evresindekiler, kapcy hayretle dinliyorlard. Barmalar, herkesin beynine
dek iliyordu. Baba bile anlyordu onu. Bu, kendisinin de tm hayranlna
karn, dik bal oluyla konuurken kulland dildi. Komiser de biraz olsun
ilgi duymaya balamt. Bu kzl sal adamn polisten olduunu imdi o da

358 Krleme

yadsmyordu. Rastgele biri, burada bu denli yksek sesle ve kstaha konumaya kalkamazd. Therese, srekli olarak protesto etmeye kalkyordu.
Ama szckler ok zayf dklyordu azndan. Bir saa, bir sola kayarken,
sonunda Kienin ceketinin eteini yakalad ve ekitirdi. Kien arkasn dnp
bakmal ve Therese hizmeti miydi, yoksa evin khya kadn m, sylemeliydi.
imdi Kienden yardm aryordu; teki adamn kfrlerinin etkisinden Kienin
yardmyla kurtulmak istiyordu. Kien, k olduu iin evlenmiti kendisiy le.
Peki ama ne olmutu o aka imdi? Evet, bir katildi katil olmasna, ama konumasn da biliyordu. Therese, hizmeti szcnn altnda kalamazd. O tuz
drt yldan beri ev ekip eviriyordu. Neredeyse bir yldan bu yana da drst
bir ev kadnyd. Bir eyler sylemeliydi Kien! Acele etmeliydi! Yoksa kendisi
de sabahtan saat altyla yedi arasndaki bir saatin gizini aa vururdu!
Therese iinden, Kien kendisine verilmesi gerekeni, yani akn verir vermez,
ona ihanet etmeye karar verdi. Odada Theresenin sylediklerini iiten tek
insan Kiendi. Byk grltnn ortasnda, arkasndan gelen sesi duyuyordu;
zayft bu ses, ama her zamanki gibi de fkeliydi. Kien ceketini ekitiren kaba
saba eli de alglyordu. Dikkatle, nasl yaptnn farkna kendisi de v armakszn, srtn ekti, omuzlarn dndrp oynatt, ceketin kollarndan syrld,
ceketi parmaklaryla hafife aa itti ve anszn, son bir silkinmenin ardndan
ceketsiz ve Theresesiz kalverdi. imdi Thereseyi alglamyordu artk. Kadn
yeleinden tutmaya kalksa, yine ayn eyi yapacakt. Dncelerinde ne hay alete, ne de kadnn kendisine ad takt. Adn da grntsn de bilmezlikten
geldi; ama kendini neye kar savunduunu biliyordu.
Kapc, konumasn bitirmiti. Bu konumann etkisini beklemeksizin
kendisine kimseden bir tepki gelemezdi Kien ile Theresenin aralarna girdi,
ekil! diye bararak ceketi kadnn elinden kapt ve bir bebei giydiriyormuasna profesrn srtna geirdi. Komiser, hibir ey sylemeksizin parayla belgeleri geri verdi. Gzlerinde bu yanl davrann pimanl okunuyordu; baaryla yrtlen sorgunun ise tek hecesini bile geri almad. Bellek
dehasna gelince, baz eylerden kukulanmt; her olasla karlk, kzl sal
adamn konumasn aklnda tuttu ve bu konumann ierdii eitli noktalar
parmak hesabyla sayd. Polislerin konumalar birbirine karyordu. Her biri
kendi dncesini dile getirmekteydi, ilerinden ataszleriyle uramaktan
holanan biri: Yalancnn mumu yatsya kadar yanar deyince, tm adna
konumu oldu. Theresenin otuz drt yllk khyal, bu karmakark sesler
arasnda yitip gitti. Kadn, ayan yere vuruyordu. Onu grdke bir baldzz

Elias Canetti 359

o yasak meyveyi anmsayan baba, sonunda Theresenin dinlenmesini

salayabildi. Therese, kpkrmz bir yzle ve crlak sesiyle, gerekesini sayl ara dkerek ortaya koydu. Anlattklar kantlanabilirdi; daha olmazsa Grob ve
Kars Mobilya Firmasndan Bay Grobu buraya getirebilirdi. Adam, daha ksa
sre nce evlenmiti. Evlendi derken, ses tonunu deitiriverdi. Gelgelelim
Theresenin anlattklarna kimse inanmad. Sonunda Therese, rastgele bir
hizmeti kadn olarak kald ve baba, o gece iin kadndan bir randevu istedi.
Bunu duyan kapc, daha Therese karlk vermeden istei onun yerine olumlu
yantlad. Meslektana dosta bir ifadeyle: Byle bir randevu iin Brezilyaya
bile koar, dedi. Amerikay yeterince uzak bulmamt. Sonra hem keyifli,
hem de her an srmaya hazr olarak evresine baknd, duvarda asl olan jiujiisu figrlerinin bytlm fotoraflarn grd. Benim zamanmda bunlar
yeterliydi! diye bas bas bardktan sonra, skt iri yumruklarn birka meslektann hayranlkla ne eilmi burunlarnn dibine uzatt. Baba: Evet, o
eski gnler, diyerek Theresenin enesini okad. Olu kendisinden daha iyi
bir yaam srecekti. Komiser, Kieni szyordu. Bir profesrd karsndaki;
iyi bir aileden olduunu hemen sezdiriyordu; paray ise sanki cebinde al
rp tayormu gibi tayordu; onun yerinde bakas olsa, kendini gsterili
biimde donatmasn bilirdi. Oysa bu profesr, dilenci gibi geziyordu. Dnya,
adaletli bir dnya deildi. Therese, babaya dnd: Rica ederim, olur tabii;
ama ben her eyden nce bir ev kadnym! Otuz yanda gibi gsterdiini
biliyordu; ama urad hakaret yine de iine ilemiti. Kien, yerinden km ldamakszn baklarn komisere dikti; bu arada Theresenin sesinin yaklamasn ya da uzaklamasn dinliyordu.
Kapc, artk gitmeye karar verip de, sevecen bir ifadeyle Kienin kolunu tuttuunda, profesr bam hayr anlamnda sallad ve herkesi artan bir gle
masaya sarld. Ayrmaya altlarsa da, masa da adamla birlikte srklendi.
Bunun zerine Benedikt Pfaff, Thereseye dnerek: Defol git buradan, cadaloz
kar! diye bard; sonra da meslektalarna dnp: Adam, bu kardan holanmyor! diye ekledi. Baba, Thereseyi yakalayp trl akalarla dar kard. ok fkelenen Therese, babaya alak sesle kendisini daha sonra da rahat
brakmamasn syledi. Kapya vardnda, sesinin son kalntlarn bir araya
getirip bard: Bir cinayet, nemsiz midir? Bir cinayet, nemsiz midir? Azna bir amar yiyince, koarak evine dnd. Bir katili evine sokamazd. Hemen
kapy iki kez alttan, iki kez ortadan, iki kez de stten kilitledi, sonra da hrsz
falan girmi mi diye etrafa baknd.

360 Krleme

Profesr ise on polis bile yerinden oynatamyordu. Kapc: Gitti artk, diye
cesaret vererek, profesrn ban ellerinin arasnda zar gibi duran bu ba kapya doru evirdi. Kien, bir ey sylemedi. Komiser, ellerini gzlerine
gtrd, nsanlar ok kstaht; masasn yerinden oynatyorlard. Byle devam
ettii takdirde, ok yaknda altnda hibir ey kalmayacakt. Ayaa kalkt; mi nder de arplmt. Baylar, olmaz byle ey! dedi. Kienin evresini saran
yaklak bir dzine memur, dosta konuarak masay brakmasn sylediler.
Her koyun kendi bacandan aslr* dedi ilerinden biri. Baba, kadna hemen
o gn haddini bildireceine sz verdi. nsan, evlenecei kiiyi ok iyiler arasnda semeli! dedi bellek dehas. Kendisi ancak paral bir kadnla evlenmeyi
kabul edebilirdi, bu yzden de hl evlenememiti. Sahneyi yneten komiser:
btn bunlar ne kazandracak bana, diye dnd ve herkesten irendi. Benedikt Pfaff: Hadi profesr bey, beni mahcup etmeyin, gelin benimle! diye bard, Eve dnyoruz artk! Ama Kien, yerinden kmldamad.
Artk komiserin de sabr tkenmiti. Dar! emrini verdi. Daha birka saniye
nce Kieni gzellikle raz etmeye alan on iki kii, masaya saldrp zerinden
Kieni kuru bir yaprak gibi silkelediler. Kien, yere dmedi, ylece kald. Yeni lgiyi kabul etmiyordu. Bouna konuacak yerde, mendilini karp kendi eliyle
gzlerini balad. Dm cam acyana dek ekti. Arkada, onu koluna girerek dar kard.
Kap kapanr kapanmaz bellek dehas, parmam alnna dayayarak: Sulu,
drdncsyd! dedi. Karakolda, o gnden balayarak Theresianumun asansrcsnn dikkatle gzlenmesine karar verildi.
Caddeye ktklarnda kapc, profesr beye kendi blmesine gelmesini nerdi.
Evine gittii takdirde fkelenebilirdi; ne gerek vard bana dert amaya? imdi ona gerekli olan, dinlenip kendine gelmekti. Evet, dedi Kien. o kokudan
tiksiniyorum. Evi temizlenene dek, kapcnn nerisini kabul edecekti.

Dme
KAMAYI baaran Fischerle, Theresianumun nnde hi beklemedii biimde
karland. Yazglarndan ve enesi dklklerinden tr tasaland kendi
adamlarnn yerine, heyecanl bir kalabalk byk kapya doru dalgalanmaktayd. Fischerleyi gren bir yal adam; Kambur! diye ac ac bard ve kirelenmi kemikleri elverdii lde bzld. Sylentilerin dev bir cceye
dntrd suludan korkuyordu; iki bklm olduunda, cce kadar k lm oluyordu. Yal adamn zayf ln alglayan bir kadn, bu l
daha yksek sesle yineledi. Bunun zerine herkes duydu; ortak bir dilei dile
getirmenin mutluluu, tmn etkiledi. Alan: Kambur! Kambur! bartlaryla alkaland.
Fischerle: ok memnun oldum! diyerek eildi. Bir kitleden, kitlesel kazanlar
salanabilirdi. Kiene geri verdii bir dolu paradan tr fkelenmiti; imdi
burada bu zararn gidermek niyetindeydi. Eski tehlikenin verdii sersemlii
henz zerinden atamam olduundan, yenisinin kokusunu hemen alamad.
Bann zerinde dalgalanan heyecanl lklar, Fischerleyi de sevindiriyordu.
Amerikaya gittiinde, satran sarayndan karken de byle tezahratla karlanacakt. Mzik alacak, insanlar baracak, kendisi de onlarn ceplerinden
dolarlar aracakt. Polis ise, kendisine de zarar verecek olan bu duruma s eyirci kalacakt. Orada Fischerleye hibir ey olamazd. Milyonerler, kutsald.
Yaknnda duran yz polis, ondan istedii gibi davranmasn rica edeceklerdi.
Burada ise o denli anlayla karlanmyordu. Polisleri, Theresianumda brakp kmt. Dolarlarn yerine yalnzca bozuk para vard, ama Fischerle bunu
da alyordu.
Sava alanna, baka deyile iine dalabilecei sokaklara, elini sokabilecei
ceplere, altlarnda saklanp kurtulabilecei bacaklara bakt srada, alandakilerin cokunluu da korkutucu boyutlara varmaktayd. Herkes, inci kolyeyi
alan haydudun yakalanmasnda kendi pay da bulunsun istiyordu. Kalabaln
iinde en sakin olanlar bile soukkanllklarn tmyle yitirmilerdi. Kendisini tanyanlarn arasna karmak cesaretini gstermek! Hrszn bu kstahl, akl alr gibi deildi! Bir ellerine geirseler, erkekler dayaktan pestilini karacaklard. Kadnlar nce havaya kaldrp, sonra trnaklaryla paralayacaklard, ta ki hrszdan geriye bir lekeden baka bir ey kalmayana dek; zaten

362 Krleme

utan verici bir lekeden baka bir ey deildi aslnda. Ama btn bunlar yapabilmeleri iin, nce onu grebilmeleri gerekiyordu. nk binlerce kiinin
onun etkisi altnda Kambur! diye barmalarna karn, cceyi grebilmi
olanlarn says en ok bir dzineyi gemiyordu. Cehennem ccesine giden yol,
insanlarla asfaltlanmt. Herkes onu istiyor, ona susamln acsn ekiyordu. Merakl babalar, ocuklarn balarnn zerine kaldryorlard. Bylece bir
tala iki ku vurmu oluyorlar, ocuklarn hem ayaklar altnda ezilme tehlikesinden kurtaryor, hem de onlara renme olana salam oluyorlard. Komular ise bu babalarn byle bir anda bile ocuklarn dnmelerini ho karlamyorlard. Birok anneler, ocuk kaygsn oktan geride brakm lard;
ocuklarnn barmasn engellemiyorlar, duymuyorlard; duyduklar tek ey
Kambur! diye haykran seslerdi.
Fischerle, biraz fazla grlt karld kansndayd. nsanlar: Yaa sn dnya ampiyonu! diye baracak yerde Kambur diye haykryorlard. Neden
dnya ampiyonuna deil de, kambura yaasn dendiini anlayamyordu Fischerle. Her yandan sktrlmaklayd. Onu daha az sevip, cebini doldurmas iin
daha ok frsat yaratmalarn yelerdi. nk bu ekilde hibir ey elde edemiyordu. Biri parmaklarn sktryordu. Bir ara kamburunun nerede olduunu kestiremez duruma geldi. Tek elle hrszla kalkmas, ok tehlikeliydi.
Hey, biraz ar dmyor musunuz stme? diye bard. Szlerini, ancak en
yaknnda olanlar anladlar. Ama sylediklerine kimse anlay gstermedi,
retici yumruklarla, inandrc tekmelere hedef oldu. Bir ey yapt syleniyordu; ama bu yaptnn ne olduunu bilebilmeyi ok isterdi. Yakalanm
myd acaba? Serbest eline bakt. Hayr, henz hibir cebe dalmamt bu el.
Mendiller, taraklar, aynalar gibi, her zaman alabilecek ufak tefek bulurdu.
Bunlar armak, sonradan da almak amacyla frlatp atmak, alkanlyd.
Oysa imdi eli, utanlacak denli botu. Peki ama, bu insanlar neden onu susuz
annda yakalamaya kalkyorlard? Henz hibir ey almamken, dvp
duruyorlard. Yukardan yumruk, aadan tekme atyorlard ve pek tabii kadnlar da kamburunu imdikliyorlard. Geri can acmyordu; bu budalalar,
adam dvmesini hi bilmiyorlard; Cennetin Yldzlarnda yumruk atma sanatn bedavadan renebilirlerdi. Ama insan hibir eyin sonunu nceden kes tiremeyeceinden ve grnle acemilerin, bir vuruta bu alanda otorite olduklarn kantladklarna rastlandndan, Fischerle ac ac haykrmaya balad.
Genellikle karga gibi olurdu sesi; ama rnein imdiki gibi, zora geldiinde,
sesi bir bebek sesi gibi de kard. O zaman cierlerinin gc de bir kk
ocuun cierlerinin gcne e olurdu. Yaknnda duran bir kadn, tedirginl e-

Elias Canetti 363

erek evresine baknd. ocuu evde yatyordu. Kadn, ocuunun peinden

gelip insanlarn arasna karm olabileceinden korkmutu. Gzlerinin ve
kulaklarnn yardmyla ocuunu aradysa da, abas bouna oldu. ocuun
arabasnn bandaym gibi, diliyle yattrc sesler kard ve sonunda kendi
tedirginlii de geti. tekiler ise ocuk sesine kanp, hrszlk uruna katil olan
sulunun varln unutmadlar. Kalabalk byk olduundan, arada ezilmekten korkuyorlard; bu yzden acele etmeye baladlar. Vurular giderek ktleti ve hedefini sk sk arr oldu. Ama embere, ayn eyi amalayan yeniler
girdi. Fischerle, genel durumdan hi honut deildi. stese, bu eteden ok
kolay kurtulurdu. Elini koltuk altlarna atmas ve karaca banknotlar kalabala frlatmas yeterliydi. Belki de evresindekilerin istedii, bu paralard.
Tabii, satc olacak o bencil, o iren ylan, herkesi kkrtmt; bu yzden
onlar da Fischerlenin parasna gz dikmilerdi. Fischerle, kollarn smsk
gvdesine yaptrd; emrindekilerin eflerine kar hu edepsizce davranlarna ok kzmt; hayr, kendisi gz yummazd bu tr davranlara; ylan cehennemin dibine gnderecekti, u anda karmt iten; bunu nasl olsa yapacakt gnn birinde; l taklidi yapp yere dmeye karar verdi. evresindeki
haydutlar ceplerini aradklar takdirde, kendisinden ne istendiini anlam
olacakt. Cebini aramaya kalkmadklar takdirde ise, Fischerlenin ldn
sanp kaacaklard.
Ama bu plan yapmak, uygulamaktan daha kolayd. Fischerle, yere dmeye
abalad; kamburu, evresindekilerin dizlerine takld. Yz, lmek zere olanlarn ifadesini alm, arpk bacaklar bklmt; son nefesi, ok kk olan
az yerine burnundan kt, smsk kapal olan gzleri alp donuklat ve
gzbebekleri yukar kayd ne var ki biraz erkendi btn bu hazrlklar iin.
Plan, kamburu yznden uygulanamad. Fischerle, kendisini neyle suladklarn dinliyordu imdi. Zavall barona yazk olmutu. Bir inci kolye uruna y aplmazd bu. Gen barones, tanmsz bir deheti yaamt. Kocasyla birlikte,
tm yaam da yklp gitmiti. Evlenirdi belki bir bakasyla. Ama bunun iin
kimse zorlayamazd onu. Cceler iin bu iin cezas, 20 yld, lm cezas yeniden konmalyd. Sakatlarn kk kurutulmalyd. Btn sulular, sakatlarn
arasndan kyordu. Hayr, daha dorusu btn sakatlar sulu kiilerdi. Neden
bakyordu byle, sanki hi suu yokmu gibi. almalyd. Bakalarnn ekmeini almaya kalkmamalyd. Byle bir kambur, ne yapacakt o incileri? O
Yahudi burnu kesilmeliydi. Fischerle kzmt; bu insanlar, krlerin renklerden
sz etmesi gibi sz ediyorlard inci kolyelerden! Keke bir kolyesi olsayd.

364 Krleme

Tam o anda yabanc dizlerin basks kalkt, kamburu zgr kald ve Fischerle,
nihayet yere ylabildi. Donuklaan gzleriyle, evresindekilerin onu braktklarn saptad. Zaten daha svp saymalar srerken, kalabaln eskisi kadar
youn olmadn grmt. Kambur! lklar daha yksekti, ama imdi
kilise ynnden gelmekleydi. evresindekileri sularcasna: Grdnz m?
diyerek ayaa kalkt ve yannda kalm olan birka kiiye bakt. Aradklar,
orada! evresindekiler, baklaryla Fischerlenin kiliseyi gsteren sa elini
izlediler, Fischerle ise sol eliyle yldrm hzyla cebi kartrd, bulabildii
tek ey olan tara tiksinerek frlatp att ve oradan toz oldu.
Fischerle, ancak mucize diye nitelendirilebilecek kurtuluunu kime borlu
olduunu hibir zaman renemedi. Fischerin, alanda tekilerin eliinde onu
beklemi ve bu bekleme yalnz ona ok uzun gelmiti.
nk lamc, efin ne kadar geciktiinin farkna varmamt bile. Saatlerce
ayakta durabilir ve yine saatlerce hibir ey dnmeyebilirdi. Be elenceyi,
ne de can skntsn tanrd. Kimi arkanl, kimi de tezcanl olduu iin, tm
insanlar ona yabanc kalmt. Onu kars kaldrr, kars yollar ve yine kars
karlard. Saati ve zaman, karsyd. Kendini en rahat hissettii atmosfer,
sarholuk atmosferiydi; nk bu atmosferde bakalar da saati unuturlard.
Kre gelince beklerken krallar gibi elenmekteydi. Bir gn nce ald bahiin ykseklii, bana vurmutu; bugn daha ykseini alabilmeyi umuyordu.
Gereken paray kazanr kazanmaz Siegfried Fischer firmasndan ayrlp bir
byk maaza kuracakt. ok byk olmalyd bu maaza, diyelim doksan
satc kadn altrabilecek kadar. Bunlar kendi seecekti. Doksan kilodan
aa olanlar kesinlikle ie alnmayacakt. Maazann sahibi kendisi olaca ndan, istediini alabilirdi. En yksek aylklar verecek, bylece de rakiplerinin
elinden en kilolu satc kadnlar alacakt. Byle bir kadn nerede olsa, ayn
doru sylentiyi duyacakt: Johann Schwerin1 maazasnda aylklar daha
yksektir. Maaza sahibi de yannda altrd her kadna, karsym gibi
davranr. Bunu duyan kadnlar, baka erkeklere cann cehenneme deyip ona
koacaklard. Maazasnda her ey bulunacakt: kremler, kemik taraklar, sa
fileleri, temiz mendiller, erkek apkalar, kpek mamalar, siyah gzlkler, cep
aynalar, ksacas her ey. Yalnz dme satlmayacakt. Vitrinlerde, zerlerinde BURADA DME SATILMAZ yazl panolar bulunacakt.

Schwer, szc Almancada kilolu, ar anlamna gelir. (evirenin notu.)

Elias Canetti 365

Gezgin satc ise kilisede uyuturucu madde aryordu. Bu maddelerin yaknl,

zerinde uyuturucu etki yaratyordu. Srekli olarak gizli bir paket buluyor,
ama bu paketi gerekten bulmadn da biliyordu; bunu anlayacak denli akllyd.
Adamlarn de konumuyordu.
Aralarnda yalnzca Fischerin, giderek endielendiini aa vuruyordu. Fischerlenin bana bir ey gelmi olmalyd. Hl grnrlerde yoktu ve kck
bir insand. Sz verdi mi, szn tutard. Be dakikada geleceini sylemiti.
Fischerin, o sabah gazetede okuduu bir kaza haberi zerine hemen Fischerleyi dnmt. Kazada iki lokomotif arpmt. Biri annda lmt, bir
dieri de ar yaral olarak kaza yerinden kaldrlmt. Fischerin imdi bakmaya gidecekti. O yasaklam olmasayd, giderdi. Byk bir ef olduu iin,
saldrya uramt hi kukusuz Fischerle. ok kazanyor, kazand tm paray da stnde tayordu. Fischerine gre o olaanst bir insand. Ccenin
dmanlarn kars kkrtmt; nk kadn, kocasnn artk kendisini istemediini biliyordu. ok yalyd kocasna gre. Fischerle ondan bir boansn,
Cennetin Yldzlarnda elini sallasa ellisini bulurdu. Kilisenin n ine atlsa
yere dmeyecek kadar kalabalkt. Fischerle, ezilmiti, bir eyin altnda kalmt. Ne olursa olsun, gidip bakacakt Fischerin. tekiler burada kalmalyd.
Fischerle bir yaratcyd. Fischerin, onun baklarndan korkard. Bakt zaman kamak ister, ama kaamazd, teki ne dnrlerse dnsnler,
Fischerle efleriydi. Onlarn da korkmas gerekirdi. Fischerle imdi tekerleklerin altnda yatyor olmalyd. Kamburunu ezmilerdi. Fischerle, satran takmndan olmutu. Dnya ampiyonu olduu iin, takmm Theresianumda
aramaktayd. Bu yzden fkelenip heyecanlanmt. Belki de hasta olacakt.
Fscherinin ona bakmas gerekecekti. Kadn, sabah hemen bunu dnmt.
Gazeteler yazmt. Fischerle artk hi gazete okumuyordu. Evet, Fischerin
gidecekti imdi, hemen gidecekti.
Kadn her tmceden sonra susuyor ve endieyle alnn buruturuyordu. Aa
yukar gezmiyor, kamburunu oynatyor, aklna yeni birka szck geldiinde,
meslektalarnn yanna gidip bunlar yksek sesle fsldyordu. tekilerin de
kendisi gibi skntl olduklarn alglyordu. Kr bile tek szck sylemiyordu,
oysa keyfi yerinde olduunda iyi konumasn becerirdi. Kadn, Fischerleyi
tek bana aramak istiyor, tekiler de peinden gelirler diye korkuyordu.
Hemen dnerim! diye seslendi birka kez; uzaklatka daha yksek sesle

366 Krleme

baryordu. Adamlar yerlerinden kmldamadlar. Fischerin korkusuna karn, mutluluktan uacak gibiydi. Fischerleyi bulacakt. Fischerle, yaad o
korkun felaketten sonra bir de kendi adamlarna sinirlenmemeliydi. Onlara,
kendisini beklemelerini sylemiti.
Kadn, dikkati ekmemeye alarak kilisenin nndeki alana s zld. Keyi
dneli ok olmutu; hzlanacak yerde, zaten kck olan admlarn arlatrd ve kck ban kramp geirircesine dndrp arkasna bakt. Satcnn, lamcnn ya da o dme toplaycnn arkasndan geldiklerini grd
takdirde, Fischerleyi ezmi olan lokomotif gibi, anszn duracak ve: Sadece
bakyordum, diyecekti. Ancak arkasndan gelenler geri dndkten sonra yerinden kmldayacakt. Kimi zaman biraz bekliyor, kilisenin arkasnda bir pantolon grr gibi oluyor, sonra ortada byle bir ey olmadn anlaynca yine
sessiz admlarla ilerlemeye koyuluyordu. Bu kadar insan oktandr bir arada
grmemiti. Bunlarn hepsi birer gazete alsalar, bir haftalk kazancn elde
etmi olurdu. Ama gazeteler, Cennetin Yldzlarndayd ve Fscherinin u anda
gazeteleri dnecek zaman yoktu; imdi Fischerlenin emrinde almaklayd. Fischerle, gnde 20 ilin, dyordu; firmas byk olduu iin, bu miktar
demeyi kendisi istemiti. Kadn, Fischerleyi bulabilmek iin sakland; olduundan daha da kld; Fischerle bir kede, yerde yatyor olmalyd. Sesini
duyuyordu. Peki ama, neden gremiyordu onu? Eliyle yerleri yoklad. Bu
kadar da kk deil, diye fsldayarak ban sallad. Artk kalabaln arasna
karmt; yere eilmi olduu iin, yalnzca kamburu grnyordu. Bunca iri
insann arasnda nasl bulacakt Fischerleyi? Kalabaln arasnda eziliyordu;
Fischerleyi de eziyor olmalydlar. Ezilmiti Fischerle, brakmalydlar onu!
Soluk alamyordu, azn ap kapatyordu, lmek zereydi!
Anszn Fischerinin hemen yannda biri: Kambur! diye bararak kamburuna vurdu, tekiler de barmaya ve yumruk atmaya baladlar. Kalabalk, kadnn stne saldrd; burada yer elverili olduundan, daha gl yumruklar
atlabiliyordu. Fischerin yere yuvarland. Yzst yatyor ve hi kmldam yordu. Acmaszca dayak yemekteydi. Kamburuna vuralm derken, her yanna
vuruyorlard. Kitlenin tm, bu noktaya ylmaklayd. Kamburun gerek olduundan kuku duyulamazd. Kille, tm fkesini bu kambura boaltyordu,
Kadn, kendinde g bulduu zamanlar, Fischerlenin yazgsndan korkuyor
ve: O, dnyada sahip olduum tek varlk diye inliyordu. Sonra kendinden
geti.

Elias Canetti 367

Fischerlenin durumu iyiydi. Kilisenin arkasnda drt adamndan n buldu;

Fischerin ise yoktu. O nerede? diye sorarak, elini gbeinin hizasnda tuttu;
bylece ksa boylunun nerede olduunu sormak istiyordu. Gezgin satc hemen: Svt diye yantlad, ayakta uyuyordu. Kadn deil mi, amamak
gerek, dedi Fischerle, beklemesini bilmez, mutlaka ii vardr, parasn yitirmitir, yklmtr, btn kadnlar sakat aslnda! Kr, yznde korkutucu bir
ifadeyle: Kadnlarma laf sylemeyin, Bay Fischerle! diye onun szn kesti.
Benim kadnlarm sakat deildir. Kfr etmeye kalkmayn! Bu szlerin
ardndan neredeyse maazasn da anlatmaya kalkacakt. Ama rakibine baknca, akl bana geldi. Yalnzca: Benim maazamda dme satlmas polise
yasaklanmtr! demekle yetinerek sustu. Lamc: Gitti, diye homurdand.
Glkle verilebilen bu yant, henz Fischerlenin ilk sorusuna verilen bir
yantl.
efe gelince, yzn buruturmutu. Ba gsne doru dt ve sonuna dek
alan gzleri yalarla doldu. evresindekilere ac dolu baklarla bakp hibir
ey sylemedi. Sa eliyle alnna vuracak yerde burnuna vurdu; sonunda konumaya baladnda, arpk bacaklarn da sesi gibi tir tir titremekleydi.
Baylar, diye sze balad alayarak, ykldm. Ortam beni sznn
burasna geldiinde, bedeni bir isyan dalgasyla sarsld aldatt. Biliyor
muydunuz bunu? demelerini durdurup, cebinde benim param olduu halde
polise gitti! te, lamc tanmdr! Susup szlerinin onaylanmasn bekledi.
Lamc bayla onaylad onaylamasna, ama ancak birka dakika sonra. Bu
birka dakika ierisinde byk maaza, iindeki doksan alanm da ykntl ar altna gmerek kt. Kilise de kt; iinde uyuturucu madde namna ne
varsa ya da ne konulmas ngrlmse, kiliseyle birlikte yitip gitti. Artk uykuyu dnecek hal kalmamt. Ykntlar kaldrlrken, byk maazann
bodrumunda dev bir dme deposu bulundu.
Fischerle, lamcnn bayla onaylamasndan sonra, konumasn srdrd.
Hepimiz ykma uradk. Sizler iinizi yitirdiniz. Benim de yreim kan al yor. Sizleri dndm. Btn param yitirdim. Yasak iler evirmekten tr,
polis tarafndan aranyorum. Birka gne dein polisin arama celbi gelecek,
kendiniz de greceksiniz. Emin bir kaynaktan rendim bunu. Saklanmak
zorundaym. Bir daha nerede ortaya kacam yalnz tanr bilir. Belki de
Amerikaya giderim. Yol param olsayd! Ama naslsa bir yolunu bulurum kurtulmann. Benim gibi bir satran oyuncusu, hibir zaman her eyini yitirmi
olamaz. Yalnzca sizler iin korkuyorum. Polis, sizin cannza okuyabilir. Byle

368 Krleme

yataklk etme suunun cezas iki yl hapis. Dnn, birine srf arkada nz
olduu iin yardm ediyorsunuz ve birden iki yl hapis yatmak zorunda kalyorsunuz; neden, enenizi tutamadnz iin! Biliyor musunuz ne diyeceim
size? sterseniz, yakanz kurtarabilirsiniz hapisten! Aklnz varsa, aznz ap
tek szck sylemezsiniz. Polis: Fischerle nerede? diye sorar. Bilmiyoruz,
dersiniz. Ama Fischerlenin yannda alyordunuz, deil mi? Bu soruyu da:
Yok byle bir ey, diye yantlarsnz. Peki ama, kulamza byle sylentiler
geldi! yi de, sylentilerin asl yoktur biliyorsunuz! Fischerleyi son ne zaman grdnz? Cennetin Yldzlarndan kp bir daha grnmediinde,
belki kars tam olarak gnn biliyordur. Kesin tarih verirseniz, o zaman
kt bir izlenim yaratm olursunuz. Kesin tarih vermezseniz, kadna sorarlar;
bir kez de kocas iin karakola gitmi olur, zarar yok. Siegfried Fischer ve
Ortaklar Firmas ne i yapard? Bunu nereden bilelim, sayn ba komiserim?
nkra baladktan hemen sonra serbest braklrsnz. Ha, bakn aklma ok
parlak bir dnce geldi! Bylesini eminim hi duymamsnzdr! Polise gitmenize de gerek yok! Hem hi yok! Polis rahat brakr sizi, sizden hibir ey
istemez, yeryznde yaadnz bile bilemez, polis iin domam saylrs nz; bilmem nasl anlataym bunu? Nasl olur byle bir ey? Dilinizi tutarsanz
olur! Kimseye, Cennetin Yldzlarndakilerden hibirine tek szck sylemezsiniz, olur biter! Sorarm size, o zaman benimle ilikiniz bulunduu gibi sama
bir fikre kim saplanabilir? Size olanaksz diyorum byle bir ey, o zaman da
yakanz kurtardnz gitti demektir. O zaman sanki hibir ey olmam gibi
almaya balarsnz. Sen yine kap kap dolap satclk yapmaya balar ve
uyumazsn, sen de karna aylnn drtte n verip pislik temizlersin; lamcnn da yararl bir ilevi vardr, btn pislikler birikip kalrsa, ne olur
milyonluk bir kentin hali? Sen de yeniden dilencilie karsn, bir kpein ve
kara gzlklerin var nasl olsa. Biri kalkp sana bir dme verirse, hi bakmazsn; dme vermeyen olursa, o zaman dnp bakarsn. Dmeler felaketindir,
dikkat et, yoksa birinin canna kymaya da kalkabilirsin! te byle, dediim
gibi davranmalsnz; hibir eye sahip deilim ama, sizin iyiliiniz iin syl yorum bunlar. tlerimin deeri olan altn, cebimde olabilsin isterdim! Ama
sizleri sevdiim iin, bedava veriyorum tlerimi!
Heyecanlanan ve duygulanan Fischerle, pantolon ceplerini kartrd. Urad
ykmdan tr duyduu ac, uup gitmiti; ok hararetli konumu olduu
iin, balarna gelen felaketin kendisini ilgilendiren blmn unutmutu. Bir
iyilik perisi kesilmiti imdi; arkadalarnn yazgsyla kendininkinden daha
ok ilgileniyordu. Kartrd ceplerinin ne denli bo olduunu biliyordu. Sol

Elias Canetti 369

cebinin delinmi olan astarm dar evirdi; sa cebinde ise hayretle bir ilin
ve bir dme buldu. kisini de ortaya kard; bir kez baladktan sonra, sonuna dek gitmekti yakk alan. atlak sesiyle ve byk bir cokuyla: Son ilinimi de sizinle paylaacam! dedi. Drt memur art bir ef, be kii eder. Herkese yirmi Groschen der. Bu bir ilin benim olduundan, Fischerinin payn
imdilik ben saklayacam. Belki rastlarm kendisine. Bu paray kim bozar?
Kimsede bir ilinlik bozuk para bulunmadndan, karmak hesaplar yapld ktan sonra blme, hi olmazsa ksmen gerekletirilebildi. Satc, ilini alp
altm Groschen geri verdi. Buna karlk karsna gtrecek paras, dolays yla da bozukluu olmayan lamcya yirmi Groschen borlu kald. Satcnn
verdii bozuk paradan kr kendi payn, Fischerle de kendisinin ve kadnn
payn aldlar. Tabii, glmek kolay sizin iin, dedi Fischerle; tek glen, kendisiydi. Bu parayla ben, olsa olsa bir uvala girip saklanabilirim. Size gelince,
hepinizin ii gc var, zengin insanlar saylrsnz! Bense tutkular olan bir
adamm, ne yapaym? Cennetin Yldzlarnda herkesin, yle demesini isterim
arkamdan: Fischerle ortadan yok oldu, ama soylu bir insand dorusu!
Gezgin satc: Byle bir satran ampiyonunu bir daha nereden buluruz?
diye yaknd, imdi ben, tek ampiyon olarak kaldm, kt oyununda ampiyonu Cebindeki ar bir ilin, hafife dans etti. Kr, hi kmldamadan duruyordu; gzlerini alkanln etkisiyle kapatmt; elini de, yine alkanln
etkisiyle, ne uzatp amt. Payna den iki madeni para, tpk yeni efendileri gibi ar ve donuk bir ifadeyle, avucunda durmaktayd. Fischerle gld:
Demek bir ampiyon daha, kt oyunlarnda ampiyon! Bir dnya satran
ampiyonunun byle kiilerle konumasn tuhaf buluyordu: ailesi olan bir
lamc, uyku nedir bilmeyen bir satc, dmelerden tr canna kymaya
kalkan bir adam, ne doru uzanm, ak duran eli grnce, hemen dmeyi
bu elin avucuna brakp katla katla gld. Hepiniz hoa kaln! dedi atlak
sesiyle, Ve aklnz banza toplayn, dostlarn, aklnz banza toplayn!
Kr gzlerini anca, dmeyi grd; bir ey alglam, bakp kendini algladnn doru olmadna inandrmak istemiti. Byk bir korkuyla, Fischerlenin arkasndan bakt. Fischerle de dnp seslendi: Daha iyi bir dnyada,
br dnyada bulumak zere, dostum, zlme fazla! Sonra admlarn hzlandrd; hi belli olmazd kr, bu akay ktye alabilirdi. Bir yan sokaa girdiinde durup bir sre btn insanlarn aptal olularna gld. Bir binann
kap girintisine girip, ellerini kamburunun altnda kavuturdu, sana ve soluna doru eildi. Burnu akyor, madeni paralar krdyor, kamburu aryordu;

370 Krleme

yaam boyunca bu denli gldn anmsamyordu; glmesinin bir eyrek

srd kukusuzdu. Yola koyulmazdan nce burnunu duvara sildi, koltuk
altlarna soktu ve her birini koklad. Sermayesi, bu koltuk altlarndayd.
Birka sokak ilerlemiti ki, iinde urad byk kayplardan tr zntye
kapld. Ykm demek biraz abartma olurdu geri, ama 2000 ilin bir servet
demekti; bu miktar, kitap iinde yitirilmiti. Polisin varlnn hibir ilevi
yoktu, i yaamm kesintiye uratyordu, o kadar. Birka kuru aylk alan,
hibir sermayesi bulunmayan, grevi salt dikkat etmek olan zavall bir polis
memuru, byk bir firmann urat trden ilerden ne anlard? rnein o,
yani Fischerle, yerlerde srtnmekten ekinmiyor ve ona borlu olan bir ortan fkeyle yere frlatm olduu paray kendisi kaldryordu. Belki arada bir
tekme yiyordu ama, aldrmyordu. Btn dnd, evresindeki ayaklar,
bir, iki, drt aya, tm ayaklar nasl iteceiydi, kendisine, yani efe dyordu bu ii yapmak. Para, kirli ve buruuktu, basmdan yeni km deildi; uygar
bir insan utanrd byle bir paray tutmaktan ama Fischerle alyordu bu
paray. Adamlar vard hi kukusuz, hem de drt tane birden; sekiz kii de
altrabilirdi yannda on alt kii altrmazd ve yine hi kukusuz
adamlarn gnderip, ocuklar, kaldrn yerden u pis paray! buyruunu
verebilirdi. Gelgelelim gze alamazd byle tehlikeyi. nsanlar almaktan baka bir ey dnmyorlard; kafalarn dolduran tek dnce, almakt ve her
biri birka kuruu gizleyebildii iin, bu alanda kendini byk bir sanat ol arak gryordu. ef dediin ise ancak yalnzca kendine gvenebiliyorsa ef
olabilirdi. Bu da bir riziko olarak nitelendirilebilirdi. On sekiz adet yzlk
gzel banknotu yerden kaldrmt; geriye yalnzca ikisi kalmt; onlar da
neredeyse cebinde saylrd; tam ter dkp kendi kendine, ne geecek elime
btn bu iten, diye dnrken, polis kagelmiti, en olmayacak anda. Fischerle, lesiye korkmutu, polis grmeye dayanamyordu. Paray, ortann
cebine sokmutu; para, bu ortann ona, Fischerleye borlu olduu parayd.
Evet, Fischerle bunu ortann cebine soktuktan sonra kamt. Peki polis ne
yapmt? Paray kendi iin alkoymutu. Aslnda polis, paray ortanda brakabilirdi; belki daha iyi gnler gelir ve o zaman Fischerle, parasn ortandan
alabilirdi; ama hayr, polis deli diye nitelendirmiti Kieni. Bu denli ok paras
ve bu denli kt akl olan biri saldrya urayp soyulur, bu da baa dertler aar
demiti. Zaten yeterince iimiz var, o halde iyisi mi paray kendimiz iin alkoyalm; yle de yapmlard. Polis hrszlk yaparken, insandan drst olmas
nasl beklenebilirdi?

Elias Canetti 371

Fischerle fke iinde yrrken, yanndan getii bir polis baklarn ona dikti.
Fischerle, polisten epey uzaklatktan sonra ona duyduu nefreti aa vurdu.
Ya bu hrszlar Amerikaya gitmesine izin vermezlerse! Bur bu eksikli! Fischerle yolculua kmazdan nce yaptklar hrszlktan tr polislerden
almaya karar verdi. Ona kalsa, hepsini can acsndan barana dek imdiklemek isterdi. alnan paray aralarnda paylatklarndan emindi. Diyelim iki
bin polis vard; o zaman adam bana bir ilin dyordu. lerinden biri de
kp: Hayr! Bu alnm paradr, onun iin elimi sremem! demiyordu, oysa
polisten byle yapmas beklenirdi. Bu yzden tm de ayn derecede suluydu
ve hibiri, Fischerlenin imdiklerinden kurtulamad.
Ama bu imdiklerin canlarn acttn sanma ha! dedi anszn Fischerle
yksek sesle. nk sen buradasn, onlar ise uzakta. Attn imdikleri hissetmezler! Fischerle yolculuu iin dnm olduu giriimlerde bulunacak
yerde, fkeyle saatler boyu nereye gideceini bilmeksizin kentte dolat ve
polisi cezalandrabilmek iin bir are arad. Baka zamanlar en nemsiz amalarn gerekletirmek iin bile hemen bir plan gelirdi aklna; imdi ise gerekten aresizdi; bu yzden giderek en sert istemlerinden vazgemeye balamt.
Herhangi bir biimde alabildii takdirde, artk paradan bile vazgemeye
hazrd, zveride bulunduu para, tam iki bin ilindi! Artk istemiyordu bu
paray, bir ba olarak kabul etmiyordu, yeter ki biri de bu paray polisin
cebinden alsn! len vakti gemi, Fischerle iindeki nefretten tr alk
duymamt; tam hu srada gz bir binann stndeki iki tabelaya takld. Birinde: DR. ERNST FUNK, kadn doktoru, yazlyd. Onun hemen altndaki ikinci
tabelada ise DR. MAXIMILIAN BCHER, sinir hastalklar uzman, yazs okunuyordu. Deli kanlarn tm gereksinmeleri karlanm diye dnrken, aklna Kienin Paristeki erkek kardei geldi; adam, kadn doktoru olarak bir servet kazandktan sonra, ruh doktoru olarak almaya balamt. Fischerle,
stne bu nl profesrn adresini yazm olduu kd arad; kt gerekten de ceketinin cebindeydi. Tavsiye mektubu da yanndayd; ama bunu kullanabilmek iin nce Parise gitmesi gerekiyordu. Oysa Paris uzakt ve polis
aradan geecek zaman ieninde paray ikiye yatrp bilirmi olurdu. Kienin
kardeine kendi bir mektup yazp, kendi adyla imzalasa, bu kez Paristeki
soylu bey: Fischerle mi? Kim bu Fischerle? diyecek ve hi gelmeyecekti. nk zengindi ve son derece gururlu bir insand. Profesrlkle serveti kendinde
birletiren birine nasl davranlacan iyi bilmek gerekirdi. Byle bir olay,
gnlk yaamn llerine gre deil, satrancn llerine gre zmlenebi-

372 Krleme

lirdi. Profesr satrantan anlyor mu, bu bilinse, o zaman mektubun altna

Fischerle, dnya satran ampiyonu diye bir imza da konabilirdi. Ama profesr gibi bir insan, inanmayabilirdi. ki aya dein, Capablancay karnca gibi
ezdikten sonra, Fischerle, dnyadaki btn nllere yle bir telgraf yollayacakt: Yeni satran ampiyonu Siegfried Fischer, en derin sayglarn sunar. O
zaman hibir kuku sz konusu olmayacakt; durumu herkes bilecekti; zengin
profesrler de dahil olmak zere, herkes eilip selam verecekti; inanmayanlar
ise hakaret suundan yarg nne kacaklard; ve Fischerle, gerek bir telgraf ekebilmeyi yaam boyunca istemiti.
cn almay byle gerekletirdi. nne kan ilk postaneye girip telgraf
kd istedi, abuk olsundu ltfen, ii aceleydi. Telgraf ktlarna yabanc
deildi. Daha nce de satn almt bu ktlardan, fiyatlar ucuzdu; stlerine
koca koca harfleriyle, o gnk dnya ampiyonu kimse, ona hitaben alayl ve
meydan okumay ieren satrlar yazmt. Sizden nefret ediyorum. Bir kambur. ya da Kendine gveniyorsan, benimle karla, sakat herif! gibi grkemli metinlerini Cennetin Yldzlarnda okur ve kendilerinden hibir yant gelmeyen dnya ampiyonlarnn korkaklklarndan yaknrd. Sylediklerinin
ouna inanrlard ama, telgraflarna inanmazlard; nk paras, o telgraflardan birini bile yollayamayacak denli azd: bu yzden belki de adresi unutmu,
ya da yanl yazm olabileceini syleyerek onunla alay ederlerdi. yi yrekli
bir Katolik, kendisi cennete gider gitmez Havari Petrusun Fischerle iin biriktirdii mektuplar dnyaya atacana sz vermiti. Fischerle: imdi ne denli
sahici bir telgraf gnderdiimi bir bilseler! diye dnerek, o zavalllarn
kendisine yapmaya cesaret ettikleri akalara gld. Neydi o zamanlar? Cennetin Yldzlar adl batakhanenin srekli mterisi? Peki ya imdi neydi? imdi
bir profesre telgraf ekiyordu. , doru szckleri bulmaya kalmt. Kendi
adm saklamay daha uygun buldu. yle yazd: Kardeiniz keileri kard.
Bir aile dostu. Bylece ilk telgraf kdnn metni, iyi oturmutu. Sorun, keileri kand deyiminin bir ruh doktorunu etkileyip etkilemeyeceiydi. Doktor
bu olayn her gn yaadndan Herhalde o denli nemli deildir diye dnecek ve aile dostunun yine telgraf ekmesini bekleyecekti. Oysa Fischerlenin
ne sokaa atacak paras vard, ne telgrafa verdii para alnt parayd, ne de bu
denli uzun bekleyebilirdi. Bir aile dostunu bir yana brakt, ar ballk kokuyordu ve alcsnda ar beklentiler uyandrabilirdi; keileri kard deyimini
toptan szcyle glendirdi. imdi ikinci telgraf kdnda: Kardeiniz
keileri toptan kard. yazlyd. Peki ya imza? Toplumda belli bir yeri olan
insan, imzasz telgraf karsnda bir tepki gstermezdi. tiraflar, antajlar ve

Elias Canetti 373

buna benzer uralar vard; emekli bir kadn doktoru da bilirdi btn bunlar.
Fischerlenin elinde bir telgraf kd daha kalmt; boa harcanan teki iki
kttan tr fkelendi ve nc kda dnceli, dnceli: Keileri toptan kardm diye yazd. Okuyunca, metne hayran kald. Bir insan kendisi iin
byle yazd takdirde, ona inanmak gerekirdi, nk kim yazabilirdi kendisi
iin byle bir eyi? Fischerle Kardein diye imzaladktan sonra, elindeki
ktla birlikte telgraf memuruna gitti.
Kt bir adam olan telgraf memuru, olumsuz anlamla ban sallad. Ciidi olamazd bu telgraf, akadan ise anlamazd. Almak zorundasnz! diye direndi
Fischerle, Bu grev yznden size mi aylk veriyorlar, bana m? Anszn kendilerinden kukulanlan insanlarn telgraflarnn alnmadndan korkmaya
balamt. Nereden tanyordu onu memur? Cennetin Yldzlarndan tanmad kesindi; telgraf ktlarn ise hep baka yerden almt.
Adam: Bundan bir anlam kmyor! diyerek telgraf geri verdi. nnde kambur bir ccenin bulunuundan cesaretlenmiti. Akl banda bir insan yazmaz
byle ey.
te stne bastnz! diye bard Fischerle, O yzden kardeime telgraf
ekiyorum. Gelip beni alsn! Ben deliyim! Memur azarlarcasna: Siz yolunuza
gitsenize, baym! dedi; tkrr gibi kmt bu szler azndan.
Biri kendi doal postu olmak zere, srtnda iki krk bulunan ve Fischerlenin
arkasnda bekleyen iman bir adam, zaman yitirilmesine fkelenerek cceyi
bir yana itti; telgraf memurunu st makamlara ikyet etmekle korkutarak,
konumasn her szcnn ardndan dolu bir czdann kokusu geliyordu u tmceyle tamamlad: Bir telgraf geri evirmek hakkna sahip deilsiniz, anladnz m? Siz sahip deilsiniz byle bir hakka!
Memur sustu; akll hareket etmek hakkn yutarak grevini yapt. Fischerle,
adama bir Groschen eksik verdi. Ona acelesi olduundan deil, ama ilkelerine
bal kalmak iin yardm etmi olan iman bey, yapt yanllk konusunda
ccenin dikkatini ekti. Fischerle: Sahi mi? diyerek postaneden kt. Darda, telgrafnn yapt hile yznden gnderilmeyebileceini dnd. Btn
bunlar birka kuru iin mi Fischerle? dedi kendi kendini sularcasna, Oysa
telgraf, eksik verdiin miktarn 267 katna mal oldu sana! Geri dnd; iman
beyden nazike zr diledi; onu yanl anlamt, iyi duyamyordu, sa kula
keileri karmt. Karsndakinin czdanna hi olmazsa dncelerinde
biraz daha yaklaabilmek iin, biraz daha konutu. O anda srtnda iki krk

374 Krleme

bulunan kimselerle yaam olduu kt deneyimleri anmsad; tam zamannda anmsamt. Bu gibileri, kendilerine dokundurtmazlar ve insan, daha bir
ey elde edebilmesine meydan kalmadan polise teslim ederlerdi. Fischerle,
eksik kalan paray dedi, cmerte bir selam verip postaneden kt. Artk c
yola km olduundan, czdandan vazgemiti. Kendine sahte bir pasaport
salamak iin. Cennetin Yldzlarnn yaknn ama onun dzeyinin ok altnda
bir lokale gitti. Bu pavyonun ad ebein Yeriydi; mterilerinin ne denli insanlktan uzak kiiler olduunu anlatmak iin, bu hayvans ad bile yeterliydi.
Burada herkes sabkalyd. Lamc gibi, bir ii ve iyi bir hreti olan adam,
ebein Yerine gelmiyordu rnein. Cennetin Yldzlarnda anlattna gre,
kars kokusundan ebein Yerine gittiini anlasa, ondan hemen boanrd.
Burada ne bir emekli kadn, ne de herkesi yenen bir satran ampiyonu vard.
Bazen biri, bazen bir bakas kazanrd. nsan zafere gtren zek, burada
yoktu. Pavyon, bir bodrumdayd; kapya varmak iin nce sekiz basamak inmek gerekiyordu. Krk camn bir blm ktla rtlmt. Duvarlarda ak
sak kadn resimleri aslyd. Cennetin Yldzlannn sahibi, temiz bir ad olan
pavyonunda byle bir eye asla izin vermezdi. Masalarn stleri tahtadand;
mermerler zamanla alnmt. Pavyonun imdi lm olan iletmecisi, dzenli
geliri bulunanlardan oluma bir mteri kitlesi toplamak iin aba harcamt.
Getirecei iyi bir mteri karlnda her kadna parasz bir fincan kahve sz
vermiti. Yine o sralarda gzel bir tabela yaplm ve pavyonun adn Deiiklik olarak deitirmiti Kars, tabelada yazl olann kendisi iin de geerli
olduunu syleyerek, srekli erkek deitirmiti. Adamcaz, karsna duyduu akn yol at acya bir de kr barsayla ilerin kt olmas eklenince,
lp gitmiti. O lr lmez kars; Ben ebei yelerim, demiti. Yine eski
tabelay asm, bylece pavyonun kazand bir avu iyi n de yitip gitmiti.
Kadn, bedava kahve detini kaldrmt; o zamandan beri de kendine biraz
olsun deer veren hibir hanm lokale adm atmaz olmutu. Kimler gelmiyordu ki buraya! Sahte pasaport dzenleyenler, berdular, kentin dna srlenler, hakknda tutuklama emri bulunanlar, ayaktakmndan olan Yahudiler ve
ayrca tehlikeli bir sr tip. Cennetin Yldzlarna zaman zaman polisin geldii
olurdu; buraya ise polisin adm atmaya cesaret ettii grlmemiti. Kendini
ebein Yerinin sahibinin yannda gvenlik altnda hisseden bir soyguncunun
tutuklanabilmesi iin tam sekiz dedektifin grevlendirilmesi gerekmiti. te
byle bir yerdi bu pavyon. Normal bir pezevenk, burada yaamndan emin
olamazd. Yalnzca ar su ilemi olanlara sayg gsterilirdi. Sakatlar ve zeki
olsunlar ya da olmasnlar, burada fark etmezdi. Burann insanlar kendileri

Elias Canetti 375

aptal olduklarndan, bu tr ayrmlarn bilincine varamazlard. Cennetin Yldzlar, ebein Yeri ile hibir iliki kurmuyordu. ebein Yerindekilerin gelmesine izin verildiinde en gzel masa mermerleri alnyordu. Cennetin Yldzl arndaki resimli dergiler, ancak burann tm mterilerince okunduktan sonra
ebein Yerinin sahibinin eline geiyordu.
Fisherle, Cennetin Yldzlarndan bkm olduunu yadsmyordu; ama burann yannda Cennetin Yldzlar, bir prlantayd. ebein Yerine girdiinde,
evrelerine korku saan birka adam ona doru atldlar. evresini alp gururla alklayarak, bu beklenmedik ziyaretten duyduklar sevinci belirttiler. Pavyonun sahibi o srada yoktu, yoksa o da sevinecekti hi kukusuz. Adamlar,
Fischerlenin Cennetin Yldzlarndan kp buraya geldiini sanyorlard.
Cennetin Yldzlarna, kadnlarca kutsanm bu yere onlarn girmeleri yasakt.
Fischerleye ondan bundan haber sordular. Fischerle de elinden geldiince
hzl bir tempoyla yalanlar birbiri ardna sralad. Kendini beenmi davranmaktan kanarak, neeli grnd; sahte pasaport iin dk bir fiyat demek
istiyordu. Sorununu da hemen amad; aksini yapt takdirde fiyat ykselirdi.
evresindekiler, onun Fischerle olduundan iyice emin olduktan sonra, biraz
daha alkladlar, insan kendi dncelerinin doruluuna en iyi inandran
ara, yine kendi alklardr. Oturmasn sylediler ona; bir kez gelmiken,
artk kalmalyd. Bu denli soylu bir cceyi hemen brakmazlard. Cennetin
Yldzlarnn tavan hl duruyor muydu, yoksa km myd? nsan yaam
bakmndan tehlikeli olan o pavyona artk kimse gitmeye cesaret edemiyordu.
Polis, pavyonun bir an nce onarlmasn salamalyd! stelik oraya giden
bunca kadn vard tavan kt takdirde, nasl kurtarrlard canlarn?
evresindekiler Fischerleye bu meseleyi ele almasn tlerlerken, birinin
ccenin nne koymu olduu kahvenin iine bir para kire dt. Fischerle
kahvesini ierken, bir yandan da vaktinin bu denli az oluuna zldn
syledi. Veda etmek iin gelmiti. Tokyodaki Satran Federasyonu, ona satran retmenlii nermiti. Tokyo, Japonyadadr. br gn yola kyorum.
Yolculuk alt ay sryor. Yani benim iin bu denli uzun sryor. Her kentte bir
turnuvaya katlyorum. Bylece de yolculuk bedavaya gelmi oluyor. Geri yol
param karlanyor, ama paray hana ancak Tokyoya vardmda dyorlar.
Japonlar, kukucu insanlar. Paray nceden verirsek gelmez, olduu yerde
kalr diyorlar. Ben yapmam byle ey hi kukusuz, ama onlar da kt deneyimler yaamlar bugne dek. Kt deneyimlerin etkisiyle ise kimse baa

376 Krleme

kamaz. Mektupta yle yazmlar: ok sayn stadmz, size olan gvenimiz

sonsuz. Ama bizim paramz haram para m? Hayr!
evresindeki adamlar mektubu grmek istediler. Fischerle ise zr diledi.
Polisin elindeydi mektup. Poliste, ok sayda sabkasnn bulunmas na karn,
pasaport vereceklerine sz vermilerdi. lkesinin adn bir satran tahtasnn
stnde ta Japonyaya dein gtrd iin, onunla vnyorlard.
br gn yola kmak istiyorsun demek! Konuan, alt kiiydi; ama tekiler
de ayn eyi dnmekteydiler. Cennetin Yldzlarndan gelmesine karn,
saflndan tr acdklarndan, ona sen diyorlard. Polisten bir bok alamazsn. Dokuz ylm kodesle geirdiimden ne kadar eminsem, bundan da o kadar
eminim, dedi ilerinden biri stelik kamaya teebbs etme suundan bir de
ieri tkarlar! Sonunda da sabkalarn Japonyaya yazarlar!
Fischerlenin gzleri yalarla dolmutu. Kahve fincann brakp hkrmaya
balad. Baklayacam o haydutlar! dedii duyuluyordu hkrklar arasnda, Hepsini baklayacam! Drt bir yandan acdlar haline; sryle deneyim ve dnce dile getirildi. nl bir sahte pasaport dzenleyicisine gre bir
kurtulu aresi vard, o are de kendisiydi Fischerle yarm bir insan olduundan, yar fiyat desin yeterdi ccenin zntsn paylatn bu akayla gsterdi. O ana dek kimse acdn aka ortaya koyan bir szck sylememiti.
Fischerle, gzyalar iinde glmsedi. nl olduunu biliyorum. dedi, ama
Japonyaya dek gtrebilecek bir pasaport yapmadn bugne dek, yle deil
mi?
Takma ad Pasaport As olan sahtekr, gr sal, kapkara tenli ve uranda baarszla uram bir ressamd; sanatlk dneminden kalma burnu
bykl, henz varln korumaktayd; adm fkeyle yerinden doruldu ve
dilerinin arasndan konutu:
Benim pasaportlarm, Amerikaya dek gtrr insan!
Fischerle, nazik bir ifadeyle, Amerikann Japonya demek olmadn syledi.
Nihayet kendisi de bir deney tavan deildi Japonya snrnda anszn yakalanp hapse atlabilirdi. Japon hapishanelerini hi, hem de hi merak etmiyordu.
evresindekiler yattrc szler syledilerse de, de, Fischerle direndi. Adamlar, inandrc tantlar getirmeye altlar. Pasaport Asnn kendisi birka
kez yatmt hapiste, ama mterilerinden hapse giren olmamt bugne dek;
mterilerin iine ite byle zen gsterirdi. Sanatn uygulamak sz konusu
olduunda, gcnn sona dek alrd. alrken hapsederdi kendini! Bu

Elias Canetti 377

almadan o denli yorgun dyordu ki, her pasaporttan sonra uyumak gereksinimi duyuyordu. Seri retim diye bir ey sz konusu deildi onun as ndan. Her para zerinde ayr alrd. alrken onu seyretmeye kalkan
olursa, kna tekmeyi yerdi. Fischerle btn bunlar yadsmad ama direniinden de vazgemedi. Ayrca tek kuru paras da yoktu. Bu nedenle btn bu
konuulanlar bounayd. Pasaport As, kullanacana sz verdii takdirde,
ona birinci snf bir pasaportu armaan olarak vereceini syledi. Buna kar lk Fischerle de Japonyada onun bu usta ii almasnn reklamm yapar,
bylece de ona olan borcunu demi olurdu. Fischerle, teekkr etti; ama kendisi, bu tr akalara cesaret edemeyecek kadar kk yaplyd; onlar dev gibi
glydler, kendisi ise yal bir kadn kadar zayft. Bundan tr bir bakasnn kendini atee atmas, daha yerinde olurdu. Fischerleye iki kahve daha
ikram ettiler. Pasaport As, ter ter tepiniyordu. Fischerle izin vermek zorundayd bu pasaportu yapmasna, yoksa hi gznn yana bakmaz, ldrrd onu! evredekiler, geici olarak adam yattrmay baardlar; onlar da
fkelenmilerdi ve adama hak veriyorlard. Grmeler tam bir saat srd.
Pasaport As, arkadalarn srayla bir keye ekip hepsine tatl paralar
vaat etti. Bunun zerine adamlarn da sabr tat. Kaba bir ifadeyle Fischerleye kendisini tutukladklarn ve ancak bir koulu yerine getirdii takdirde
serbest brakabileceklerini sylediler. Bu koul, Fischerlenin verilecek olan
bir sahte pasaportu almas ve kullanmasyd; paras olmad iin, bu pasaportu bedava alabilecekti. Fischerle, kaba gce boyun edi. Bununla birlikte daha
uzun sre szland. Gl kuvvetli iki gen, Fischerleyi alp fotorafya gtrdler. Pasaport Asnn hesabna resmi ekildi. Kmldasa, hali kr olacakt.
Onun iin kln bile kprdatmad. Yanndakiler, filmin banyo ve kopyas bitene dek beklediler.
Geri dndklerinde, Pasaport As kendini hapsetmiti bile. Artk rahatsz
edilmesi yasakt. En yakn arkada, henz slak olan resimleri ona kapnn
aralndan uzatt. Adam, deli gibi alyordu. Salarndan masaya damlayan
ter, pasaportun temizliini tehlikeye sokuyordu. Ama adam, ustaca ba hareketleriyle bu tehlikeyi nlyordu. mzalarla uramak ise onun iin gerek bir
mutluluk kaynayd. Yksek dzeydeki tm polis yetkililerinin elinden kma,
resmiyet kokan akc izgiler ve kl krk yarma belirtisi keli harfler. Pas aport Asnn emrindeydi. Yaratt imzalarn her biri birer bayapt dzeyindeydi. Bu imzalardaki dn noktalarna, gvdesinin ateli devinimleriyle

378 Krleme

elik ediyordu. Bir arknn ezgisi eliinde de u szckleri mrldanyordu:

Ne kadar da zgn! Ne kadar da zgn! Grlmedi bylesi bugne dek!
Bir imzay taklit etmeyi, bu imzay kendisi bile gerek sanacak denli iyi baardndan, o pasaportu hemen bir an olarak saklar, pasaportu smarlam olan
ve o anda gerekte yannda bulunmayan kiiyi tasarmnda hemen alt
kabineye srkleyerek, ondan ok sevdii u szle zr dilerdi: Kiinin en
yakn, yine kendisidir. Bu trden rnek ve bayapt niteliindeki pasaportlardan delinde birka dzine vard. Bunlar, kk bir bavula yerletirilmiti.
leri kt gittiinde, koleksiyonuyla birlikte baka kentlere yolculua kard.
Yaptlarn oralarda sergilerdi. Ayn sanatn kdemlileri, rakipleri ve renciler, bunlar grdklerinde kendi beceriksizliklerinden tr kpkrmz kesili rlerdi. Zor vakalar Pasaport Asna, hibir karlk beklemeksizin yollanrd.
Bu i karlnda bir yzde istemek, kendini ldrmekle eanlamlyd. Pas aport As, en gl ve en saygn sulularla arkadat; bunlarn her biri kendi
alannda birer krald, birlikte ise ebein Yerinin mteri kitlesini oluturuyorlard. Pasaport Asnn dzensizliinin de bir snr vard; koleksiyonundaki pasaportlarn iine dikdrtgen biiminde, kk ktlar koyard; bu
ktlarn zerinde unlar yazlyd: Bunun sahibi, Amerikada dolar stne
dolar kazanmaktadr, Sahibi elmas lkesi Gney Amerikadan selamlarn
yollar. Sahibi, inci avclyla zengin oldu. Yaasn Pasaport A s! Neden
siz de arkamdan Mekkeye gelmiyorsunuz? Buralarda Mslman dnyas paray sokaklara sayor. Allah byktr! Pasaport As, bu alntlar, etkisi nden en derin uykularnda bile kurtulamad saysz takdir ve teekkr yazl arndan alyordu. Yazlarn kendisi, bakalarna gsterilemeyecek denli deerliydi; bundan tr ierikleriyle yetinmek gerekiyordu; gerekler kendi kendini yeterince dile getiriyordu. Bu nedenle Pasaport As, tamamlad her
belgenin ardndan birka kadeh rom ier, alev alev yanan ban masaya koyar, parmaklarn gr salarnn arasnda gezdirirken, bir yandan da belgeyi
smarlam olan mterisinin geleceini ve yapacaklarn dlerdi. Ne yaptn ona yazan henz olmamt; ama o, mterilerinin yazmaya kalksalar neler
yazabileceklerini dlerinden bilir ve onlarn yazglarn reklam amalar iin
kullanrd. Fischerle iin alrken, yapt pasaportun Japonyada uyandraca hayranl dnyordu. Bu lke yeniydi heniz kendisi iin, bu kadar ileri
gittii, daha olmamt. Eli demiken, iki kopya yapmt. Bunlarn iinden,
taklit edilmesi olanaksz dzeyde baarl olann, kuralnn dna karak
mteriye vermeyi kararlatrd. nemli bir misyon sz konusuydu nk.

Elias Canetti 379

Bu srada Fischerle, ebein Yerinin yoksul bfesindeki yiyeceklerle arlanmaktayd. kram edilenler arasnda iki para bayat sucuk, bir para kokmu
peynir, istedii kadar bayat ekmek, sigara kullanmamasna karn, on adet
ebek sigaras, kadeh ebein Yeri ikisi, bir bardak romlu ay, bir kadeh
aysz rom ve yolculukta kullanmas iin bir sr t vard. Yankesicilere
kar dikkatli olmalyd. nk herkes, biraz sonra kendisine verilecek trden
pasaportlarn peindeydi. Eline geiren, pasaporttaki resmin yerine bir bakasn yaptryor, bylece yaam boyunca dnlebilecek en gzel pasaporta
sahip olmu oluyordu. Pasaportunu fazla gstermemeliydi evresindekilere;
trenler kskan insanlarla doluydu. Ayrca mektup yazmay da hi savsaklamamalyd; Pasaport Asnn gizli bir posta kutusu vard ve ald her takdir
mektubuna ok sevinirdi; bu mektuplar, ebein Yerinin sahibinin ak mektuplarn saklad gibi saklar, o mektuplar bir daha kimsecikler gremezdi.
Yazann alt taraf bir kambur olduunun mektuptan anlalabilmesi ise olanakszd.
Fischerle, sylenenlerin tmn yapacana sz verdi: takdir ve teekkrlerini
bildirmeyi, haber iletmeyi savsaklamayacakt. Ama yine de korkuyordu. Grnnden korkuyordu. Hi olmazsa ad, yalnzca Fischer yerine. Dr. Fischer
olsayd, 1 o zaman polis bu ad okur okumaz sayg duyard.
Adamlar, Fischerlenin bu szlerini duyunca, grmek zere bir yana ekildiler. Yalnz aralarndan biri, cce kamasn diye kapda nbeti kald. Adamlar,
Pasaport Asnn koymu olduu kesin yasaa karn, Fischerle iin doktor
unvanm istemek zere arkadalarn alrken rahatsz etmeyi gze aldlar.
Kendisine saygl davranldnda ve stat diye arldnda, Pasaport As
hemen fkelenmezdi. Buraya dek tm de gr birliine varmlard; gelgelelim statla konumay kimse gze alamyordu. nk Pasaport As ok
fkelendii takdirde, kendisini rahatsz edene sz vermi olduu yzdeyi
demeyiverirdi; ilerinden hibiri, buna yol aacak denli aptal deildi.
Tam bu srada ebein Yerinin sahibi, alveriten dnd. Erkek bulmak iin
sokaa kmay severdi: ou kez salt ak uruna yapard bu ii; ama arada
srada konuklarna kadnln kantlamak iin, para uruna yapt da olurdu.
Adamlar, kadnn dnmesini, toplantlarn datmak iin mutlu bir rastlant
saydlar. Amalarn unutup, kadnn Fischerlenin kamburunu kucaklamasn
1

Buraya deil Fischerle diye geen adn asl, Fischerdir, romanda bu adn sonundaki le eki,
Fischercik anlamna gelir. (evirenin notu.)

380 Krleme

yal gzlerle izlediler. Kadn, Fischerleyi tatl szlere bodu; onu zlemiti,
komik burnunu, mini mini arpk bacaklarn, satrantaki ustaln zlemiti.
Kendisi, onun gibi bir cceden yoksundu. Emekli kadnn, yani Fischerlenin
karsnn daha da imanladn duymutu, doru muydu bu? Ne yiyordu
peki? Fischerle, yant vermedi ve d krklna uram olarak havaya bakt.
Kadn, sahip olmakla vnd hepsi de Cennetin Yldzlarndan gelme
eski dergileri getirip sevgili ccesinin nne yd. Ama Fischerle, bunlardan
hibirinin kapan amad ve azn ap tek szck de sylemedi. Peki ne
olmutu ona byle, nasl bir kurt dvermiti yreciine? Bir avucun drtte
birini bile doldurmayan yreciine!
Fischerle, doktor olamad srece korkusunun sreceini syledi.
Bunu duyan adamlar tedirgin oldular. Fischerlenin korkusunu geirmeye
altlar. Burada doktorluk sz konusu olamaz, dediler bara ara, nk
bir sakatn doktor olmas dnlemez. Ayn zamanda hem sakat, hem doktor,
olamazd byle bir ey. Bir doktor, iyi bir hreti gereksinirdi. Oysa sakatlkla
kt hret eanlamlyd. Herhalde Fischerle de yadsmayacakt bu gerei.
Doktor bir sakat tanyor muydu?
Tanyorum byle birini! dedi Fischerle Tanyorum byle birini! Benden
daha ksa boylu. Kollar yok. Bacaklar da yok. Grseniz, hali iler acs. Dudaklaryla yazyor, gzleriyle okuyor. Ayn zamanda da nl bir doktor.
Bu szler, adamlar pek etkilemedi. Biri, yle dedi tmnn adna: Bu baka
bir durum. nce doktor olmutur, sonra bir kazada kol larn ve bacaklarn
yitirmitir.
Sama! diye bard Fischerle, bu yalanlara sinirleniyordu. yle dodu diyorsam, yle domutur! Ben ne sylediimi bilirim. Kolsuz ve bacaksz geldi
dnyaya. Siz hepiniz delirmisiniz. yle dodu ve yle dedi kendi kendine:
akll olduuma gre, neden doktor olmayaym? Bunun zerine oturup renim yapt. Normal insanlar be yl okurken, sakatlarda bu sre on iki yla kyor. Bunu kendi anlatt. Arkadamdr. Otuzuna geldiinde doktordu ve nlyd. Onunla satran oynarm. Birini iyiletirmesi iin, ona yle bir bakmas
yeterlidir. Bekleme odas hep azna kadar doludur. Kendisi kk bir arabada
oturur, iki kadn da ona yardm eder. Hastay soyarlar, gsn ve cierlerini
tklatrlar ve doktora yaklatrrlar. Doktor yle bir kokladktan sonra hastann neyi olduunu anlayverir. Ondan sonra: Sradaki bey ltfen! diye seslenir. Adam bir servet kazanyor. Onun kadar iyi doktorlara rastlamak, artk

Elias Canetti 381

olanaksz. Beni ok sever, tm sakatlar arasnda dayanma olmaldr der.

Ondan zel ders alyorum. Beni doktor yapacana sz verdi. Benden, bunu
kimseye sylemememi istedi, insanlar anlay gsteriyorlar. Doktoru on yldan
beri tanyorum, iki yl daha yannda kalabilseydim, renimimi tamamlayacaktm. Ama Japonyadan o mektup gelince, her eyi braktm. Doktora veda
etmek isterdim, buna layk nk ama cesaret edemiyorum. sterse beni yannda alkoyabilir, o zaman da Tokyodaki iimi yitiririm. Yurtdna kendi
bama gidebilirim. Onun kadar sakat deilim henz!
Birka kii Fischerleden, bu adam gstermesini istedi. Yar yarya inanmlard anlatlanlara. Fischerle, burnunu yeleinin cebine soktuktan sonra: Bugn yanma almamtn, dedi, yoksa hep bu ceptedir, ne yapaym!
Bu szler zerine adamlar glmeye baladlar, gl kol laryla yumruklar,
masalarn stnde sarslyordu; glmeyi sevdiklerinden, ama glecek frsat
ok ender bulduklarndan, hep birlikte ayaa kalktlar, korkularn unuttular
ve sekizi birden Pasaport Asnn kabinesinin nne gittiler. Kimse suu tek
bana yklenmesin diye, kapy hep birlikte atlar ve koro halinde bardlar.
Doktor unutulmasn! Doktor unutulmasn! Adam on yldan beri renim gryor! Pasaport As, olur anlamnda basn sallad. Evet, ta Japonyaya kadar! Bugn keyfi yerindeydi.
Fischerle, ok sarho olduunu alglad. Normal olarak alkol, onu melankolik
yapard. imdi ise ayaa frlad, pasaportu ve doktor unvann artk cebinde
bilerek, ebein Yerinin sahibinin kucanda dans ede ede tm pavyonu doland. Uzun kollaryla kadnn boynuna sarlmt; kollarnn uzunluu bunu
yapmaya yetiyordu. Fischerle karga gibi sesler karyor, kadn da kalalarn
alkalyordu. Yaptklar herkese bilinmeyen bir katil soyguncu, cebinden
kocaman bir tarak kard, stne saman kd sard ve fleyerek tatl bir ezgi
almaya balad. Baka bir hrsz ise basit bir hrszd bu pavyonun sahibine duyduu akn etkisiyle olabilecek en yanl tempoyu tutmaya koyuldu.
Geri kalanlar da ellerini koca baldrlarna vurarak tempo tutuyorlard. Kapnn
krk camndan ince bir ses geliyordu. Fischerlenin bacaklar, daha da bklmt; kadn, byk bir hayranlkla onun burnuna bakmaktayd. Bu kadar
uzaa, ha! diye bard, Demek bu kadar uzaa! Rastlad bu en byk ve
en sevgili burun, ondan uzaklayor. Japonyaya gidiyordu! Katil soyguncu,
kadn dnerek almaya devam etti; herkes ok iyi tanrd kadn ve herkes
ona ok ey borluydu. Kabinede Pasaport As, ezgiye sesiyle elik ediyor-

382 Krleme

du, sesinin tenor tonu herkese sevilirdi; artk iini bitirmek zere olduu iin
sevinliydi; saattir alyordu, bir saate dek kesinlikle bitiyordu ii. arky
brn erkekler sylemekleydiler, arknn asl szlerini kimse bilmiyordu;
herkes hayatnda olmasn istedii eyleri sylyordu. Biri: Tam isabet! diye
homurdanrken, teki ocuk kafas byklnde bir altn ktlesi, diyor,
ncs ise ok uzun bir Trk ubuunu sayklyordu. Bu arada bir byn
altndan: Gnaydn ocuklar diye bir ses ykseldi. Sesin sahibi genliinde
retmenlik yapmt, imdi de yitirdii emekliliine acyordu. Ama tehlikeli
tehditler, tm sylenenler arasnda ar basmaktayd; aslnda hepsi g etmeyi ve bunu, herkes grsn diye, tek balarna yapabilmeyi isterlerdi. Fischerlenin ba giderek nne dyordu; arkya elik etmek iin syledii: ah
ve mat! ah ve mat! szckleri, grltnn iinde yitip gitti.
Anszn parman dudaklarna gtren pavyon sahibi; Uyuyor, uyuyor! diye
fsldad. Adamlarn iinden bei. Fischerleyi dikkatle kede duran bir iskemleye oturttuktan sonra: Susun! Mzik kesilsin! diye bardlar. Uzun yolculuktan nce Fischerlenin uykusunu almas gerek! Taraa sarlm olan saman
kdnn sesi kesildi. Hepsi kafa kafaya vererek Japonyaya kadarki yolculuun tehlikelerini konumaya baladlar. Biri masaya vurup, korkutucu eyler
syledi: Takla Makat lne giren her iki kiiden biri susuzluktan lyordu.
Bu l stanbuldan Japonyaya uzanan yolun tam ortasnda bulunmaktayd.
ln adn eski retmen de duymutu: Sven Hedin. doru ya! Deniz yolu
yelenmeliydi. Cce yzebilirdi herhalde; bilmese bile kamburu onu suyun
stnde tutard; kamburunda bu kadar ya vard. Gemiden hibir yerde inmemeliydi. Hindistanda da ayan karaya basmamalyd. Ylanlar, limanlarda
pusudaydlar. Fischerle yarm insan olduundan, yarm srk onu ldrmeye
yeterdi.
Fischerle uyumuyordu. Sermayesi aklna geldiinden, kesinde dans srasnda parann nereye kaydna bakt. Yerli yerindeydi para; bunun zerine Fischerle, koltuk altlarna birer aferin ekti; koltuk altlarnn yaps gerekten
kusursuzdu; onun yerinde baka biri olsa, paralar oktan pantolondan aa
kayar ve yer tarafndan yutulurdu. Yorgun deildi Fischerle; tam tersine, dikkatle konuulanlar dinlemekteydi; evresindeki aptallar bir sr lkeden ve
ylanlardan sz ederlerken, o Amerikay ve milyonluk sarayn dnyordu.
Akamleyin hava karardnda, Pasaport As kabinesinden kt; iki elinde
birer pasaport tutuyordu. Adamlar sustular. Pasaport As almasnn bedelini fazlasyla dediinden, onun almasna sayg duyuyorlard. Pasaport

Elias Canetti 383

As, sessizce ccenin yanna gitti, pasaportlar nndeki masaya brakt ve

korkun bir tokatla cceyi uyandrd. Fischerle tokadn geldiini grdyse de
sesini karmad. Nasl olursa olsun, bir bedel demek zorunda olduunu biliyordu, stn aramasnlar da, her eye razyd. Pasaport As; Reklammn
yaplmasn istiyorum! diye haykrd. Sendeliyor ve dili dolayordu. Saatlerden beri Japonyada kazanaca n dne dne sarho olmutu. Cceyi
masann stne kardktan sonra, iki elini havaya kaldrp yemin ettirdi:
Cce, pasaportu kullanacakt, karlnda hibir ey demeyecekti, pasaportu
Japonlarn burunlarna sokacakt. Pasaport As takma adyla tannan Rudolf
Amseli Japonyada, lmnden sonra tm Avrupallar zaten nasl anacaklarsa
yle, yani modern ressamlarn en by olarak tantacakt. Ondan her gn
sz edecekti. Onunla ilgili konumalar yapacakt. Onun falanca tarihle doduunu, akademide kalmaya dayanamadn; yalnz kendine gvenerek, kimseyi
rnek almakszn bugn bulunduu yere ulatn anlatacakt.
Fischerle hi durmakszn yemin ediyordu. Pasaport As, sylediklerini
szc szcne haykrarak yinelemesi iin onu zorlad. En sonunda da
Fischerle, Cennetin Yldzlar ile ilikisini kestiini bir tren atmosferi ierisinde aklad ve yolculua kmazdan nce bu batakhaneden nefret edeceine
sz verdi. Cennetin Yldzlar bir bok etmez! diye bard karga gibi sesiyle;
bu ksk seste, grevinin bilincine varm kiilere zg bir ifade vard, O serserilerden kendimi saknacam ve Japonyada ebein Yerinin bir ubesini
aacam! Fazla para kazanrsam, size yollarm. Buna karlk yolculuum
konusunda Cennetin Yldzlarna bir ey duyurmamanz istiyorum. O katillerden her ey beklenir, polisi stme saldrtabilirler. Size olan sevgimden
tr bu sahte pasaportu kullanmay kamburuma alyorum ve kendi rzamla
aldma yemin ediyorum. Cennetin Yldzlar, cehennemin dibine gitsin! Bu
yeminlerin ardndan, ayn kede uyumasna izin verdiler. Fischerle masadan
inip, pasaportlarn arasndan daha iyi yaplm olann en iyi saklayabilecei
yere, kk satran takmm saklad cebine yerletirdi. lk nce adamlarn
konutuklarn dinleyebilmek iin mahsustan horlamaya balad. Ama ok
gemeden gerekten uykuya dald. Kollarn gsnn zerinde smsk kavuturmu, parmak ularn da koltuk altlarna sokmutu; bylece en kk bir
soygun giriiminde hemen uyanabilecekti.
Sabah saat drtte, kapan zaman gelip de arada srada camn ardndan bir
polisin yz grnr gibi olmaya balaynca, Fischerleyi uyandrdlar. Uyku-

384 Krleme

sunu da burnuyla birlikte arabuk silip atan cce, hemen dipdiri olmutu.
Ona, kendisini ebein Yerinin onur yeliine semi olduklarn bildirdiler.
Fischerle, byk bir heyecanla teekkr etti. Bu ara da yeni eklenen konuklar
da olmutu; herkes Fischerleye iyi yolculuklar diledi. Satran sanatn gklere
karan konumalar duyuldu. Cce, bir sr iyi niyetli aplan altnda neredeyse eziliverecekti. Grebilsinler diye srtarak, drt bir yana eilip selam
verdi, sonra sesinin tm gcyle: Tokyoda, yeni ebein Yerinde grmek
zere! diye bararak pavyondan kt.
Sokakta rastlad polislere nazik nazik selam verdi; polisler hep gruplar halinde geziyorlard ve dikkat kesilmi gibiydiler. Bugnden balayarak polise
nazik davranacam, dedi Fischerle kendi kendine. Yaknlarda olan Cennetin
Yldzlarnn uzandan geti. Bir doktor olarak, tm kt hretli pavyonlarla
ilikisini kesmeye karar vermiti. Ayrca kendini gstermemesi de gerekiyordu. Hava henz zifiri karanlkt. Enerji tasarrufu dolaysyla her gazl sokak
lambasndan ancak biri yaklmt. Amerikada ark lambalar vard. Gece gndz prl prl yanarlard. Orann insanlar, paradan balar dnm ve paray
avu avu harcayan kiilerdi. Kars eski bir orospu olduu iin utanan biri,
evine, yine karsnn yanna dnmek zorunda deildi. Kalkp Kurtulu Ordusuna1 gidebilirdi; Kurtulu Ordusu, kar gibi yataklar olan oteller iletiyordu;
herkese iki keten araf veriliyordu; Yahudi olsa bile ses karlmyordu. Bu
mkemmel rgt Avrupada neden kurmuyorlard sanki? Fischerle, ceketinin
sa cebine vurunca, ayn zamanda hem satran takmm, hem de pasaportu
alglad. Cennetin Yldzlarnda olsayd, kimse ona bir pasaport armaan etmeyi dnmezdi. Orda herkes kendini ve nasl para kazanacam dnrd
yalnzca. ebein Yeri ise soylu bir yerdi. Onu onur yeliine semilerdi. Birinci snf sulularn devam ettii bir yere onur yesi seilmek, az ey deildi!
Cennetin Yldzlarndaki aalk herifler, kzlarn srtndan geinirlerdi; oysa
kendileri de pekl alabilirlerdi. Fischerle, yaplanlar karlksz brakmayacakt. Amerikada yaptraca dev satran saraynn ad ebek Saray olacakt. Bunun aslnda bir batakhanenin ad olduunu ise kimse bilmeyecekti.
Fischerle, bir kprnn altnda ortaln aarmasn bekledi. Oturmazdan
nce, altna kuru bir ta yerletirdi. imdi srtnda yeni giysisinin bulunduunu dlyordu; kamburuna kalp gibi oturan bu giysi, siyah-beyaz ekoseydi,
smarlama yaptrlm ve bir servete mal olmutu. Bu giysiyi korumasn bil1

Kurtulu Ordusu Heilsamee (ngilizce, Salvation Army, Amerikadaki bir Protestan hayr
kurumu. (evirmenin notu.)

Elias Canetti 385

meyen, Amerikada hibir ie yaramazd. Havann souk olmasna karn, ok

hareket etmekten kand. Bacaklarn, sanki pantolonu tlym gibi, ileri
uzatt. Zaman zaman karanlkta hibir ie yaramakszn parlayp duran bir toz
tanesini silkeliyordu. Bir ayakkab boyacs tan nnde diz kerek saatler
boyunca pabularn cilalayp durdu. Ama Fischerle onun yzne bakmyordu.
Gen boyacyla konumaya kalkt takdirde, iini kt yapard; bunun iin
iyisi mi, cilasndan baka bir ey dnmesindi. Modern bir apka, Fischerlenin biimlenmi salarn sabahlar burada kan esintiye karn koruyordu;
deniz meltemi derlerdi bu esintiye. Masann le yannda oturan Capablanca,
elleri eldivenli olarak oynamaktayd. Fischerle: Benim eldivenim yok mu
sanyorsunuz? diyerek cebinden yepyeni bir ift eldiven kard. Bunu gren
Capablancann rengi utu, onun eldivenleri eskiydi. Fischerle, yeni eldivenleri
onun ayann dibine frlatarak: Size meydan okuyorum! diye bard. Nasl
isterseniz, diye karlk verdi Capablanca, korkusundan titriyordu, ama siz
doktor deilsiniz. Ben yle her nme gelenle oynamam. Fischerle, sakin bir
sesle: Ben bir doktorum! diyerek pasaportunu hasmnn burnunun dibine
soktu. Bakn, okuyun eer okumasn biliyorsanz Capablanca yenilgiyi kabullenmiti. Dahas alamaya balad; yatacaa benzemiyordu. Fischerle:
Hibir ey sonsuz deildir, diyerek onun srtn okad, ka yldr dnya
ampiyonusunuz? Bakalarnn da bir eyler yaamaya hakk var. u yeni giysime bakn bir! Dnyada yalnz kendinizin mi yaadnz sanyorsunuz?
Ama Capablanca yklmt, yal bir adam gibi grnyordu; yz krklarla
doluydu, eldivenleri ise yalyd. Bakn ne nereceim size, dedi Fischerle,
adamcazn haline acmt, size bir parti avans vereyim. Bu szler zerine
yal adam ayaa kalkt, ban sallad, Fischerleye kartn vererek hkrd:
Siz soylu bir insansnz. Ziyaretime gelin, beklerim! Kartn stnde adamn
adresi, yabanc harflerle yazlyd, kim okuyabilirdi ki bu adresi? Fischerle
okumaya abalyordu ama, her izgi bildiinden farklyd, Fischerle hibir
szc seemiyordu. Okuma renin! diye bard Capablanca; grnmez
olmutu imdi, ancak bartlar duyulabiliyordu; sahtekr herif o kadar da
yksek sesle barabiliyordu! Okuma renin! Fischerle adresi istiyordu,
adresi renmek istiyordu. Adam uzaktan: Kartn stnde yazl! diye bard bir kez daha. Fischerle, belki de Almanca bilmiyor, diye iini ekip olduu
yerde kald; kart evirip evirdi, aslnda paralamak geldi iinden, ama stndeki fotoraf ilgisini ekmiti. Bu kendi resmiydi; eski giysisiyle, kamburuyla
ve ba plak grnyordu. Kart, bir pasaporttu astnda; Fischerle ise bir tan

386 Krleme

stnde yatyordu; tepesinde bir kpr vard; meltemin yerini de aaran gn

almt.
Yerinden dorulup Cabaplancaya okkal bir kfr savurdu. Rakibinin yaptna mertlik denemezdi. Evet, insan dlerde istediini yapabilirdi, ama insann
gerek kiilii de ancak dlerde belli olurdu. Fischerle ona bir parti avans
verirken, o adresini vermekten kanmt! Peki nereden bulacakt imdi bu
yerin dibine batasca adresi?
Evde Fischerienin kck bir cep defteri vard. Bu defterin karlkl sayfalan
birer satran ampiyonuna ayrlmt. Gazetelerde yeni bir dehann ad belirdiinde, Fischerle olanaklysa hemen ayn gn bu dehann doum tarihinden
adresine dek her eyini renir ve defterine yazard. Defterin kkl, Fischerlenin de kocaman yazs dolaysyla bu i, karsnn alkanlklaryla badamas olanaksz bir lde uzun srerdi. Fischerle yazmaya baladnda
kadn, ne yazdn sorar, ama kocasndan tek szck yant alamazd. nk
Fischerle, Cennetin Yldzlarnn bir yesi olarak burayla ilikilerini kopardnda, nefret ellii rakiplerinin yanna snmay ve onlarn koruyucu kanad
altna girmeyi umuyordu. Yirmi yl sreyle listesini son derece gizli tuttu.
Emekli kadn, bu iin altnda gnl servenlerinin gizli olduunu sanyordu.
Kk defter, yatan altnda, deme tahtalarnn aralklarndan birinin ta
derinliklerinde gizliydi. Buraya yalnzca Fischerlenin minik parmaklar eriebiliyordu. Kimi zaman kendi kendisiyle alay eder, yle derdi: Ey Fischerle,
karn seni sonsuzlua dek sevecek olduktan sonra, ne gerei var bu deflerin?
Deftere, yalnzca iine yeni bir by not etmek gerektiinde el atard. Capablanca da dahil olmak zere, tm satran bykleri vard bu defterin sayfalarnda. Bu gece, emekli kadn ie ktnda, defterini bulunduu yerden alacakt.
Yeni gn, alverilerle balad, Doktorlarn bir czdanlar olurdu; yeni bir
giysi saln alndnda, bu czdann ortaya karlmas gerekirdi, yoksa glerlerdi adama. Fischerle, dkknlarn al saatine dein dokuz dourdu. Bulabilecei en byk czdan satn almak istiyordu; derisinde kareli desenler
bulunmalyd; ama fiyat da zerinde olmalyd. Aldatlmasna gz yumamazd.
Sryle dkknn vitrinlerini birbirleriyle karlatrdktan sonra, dev bir
czdan ald; czdan ceketinin cebine, ancak cep yrtk olduu iin sdrabilmiti. Sura paray demeye gelince, srtn dnd. Dkknda alanlar, kukuyla evresini sardlar. lerinden ikisi, teiniz hava almak iin kapnn nne
dikildi. Fischerle elini koltuk altna atarak paray nakit dedi.

Elias Canetti 387

Kprnn altna gelince, sermayesini karp havalandrd, stnde uyumu

olduu tala banknotlar dzeltti ve katlamakszn kareli czdanna yerletirdi.
Daha da ok banknot alabilirdi czdan. i dolu czdan da satlabilmeli, diye
iini ekti, o zaman benim sermayem de eklenince, baya ikin olurdu. Ama
terzi, yine de czdanda ne olduunu anlayacakt. Fischerle, lks dkkna girer
girmez efle grmek istedi. ef gelince, bu buyurgan mteriyi hayretle
szd. Gvdesindeki yapsal bozuklua karn, nce pejmrde giysisinin farkna vard. Fischerle, her zaman yapt gibi, bedenini aadan yukar yle
bir sarsp eildikten sonra, kendini tantt.
Ben, satran ampiyonu Doktor Siegfried Fischerim. Nasl olsa gazetelerden
anmsamsnzdr beni. Ismarlama bir giysi istiyorum, ama bu akama dek
hazr olmas art. En yksek fiyat demeye hazrm. Yarsn pein alacaksnz,
kalan yarsn da giysiyi aldmda deyeceim. Gece treniyle Parise hareket
ediyorum, beni New York turnuvasnda bekliyorlar. Btn gardrobum otelde
alnd. Anlyorsunuz ya, zamanm platin deerinde. Uyandmda baktm, her
eyim alnm. Hrszlar, gece geliyorlar. Otel idaresinin nasl dehete kapldn size anlatamam! yle ya, nasl kacam sokaa? Doutan anormal yaplym, buna kar elimden bir ey gelir mi? Ama bana uyacak giysi de nerede
bulunur? Benim gibi, kla bunca nem veren birinin gmlei, oraplar,
pabular olmasn, dnn bir kez! Ama isterseniz siz bu arada lm aln,
iinize engel olmak istemem! Evet, ne diyordum, ha, neyse ki tam bu srada bir
batakhanede kambur ve sakat birini buldular, bylesini grmemisinizdir
bugne dek hi kukusuz; ite bu kambur ve sakat adam, en iyi giysisini vererek bana yardm etti. En iyi giysisi hangisiydi, biliyor musunuz? u stmde
grdnz! nk bu giysinin iinde grndm kadar sakat deilim ok
kr. ngiliz mal giysilerim zerimdeyken, kimsecikler bir ey anlamaz. Ksa
boyluyum, doru, ne yapabilirim buna kar? Ama bunu bilir, bunu sylerim,
bu ngiliz terzilerinin hepsi ayr birer deha. stmde giysi olmad zaman, bir
kamburum vardr. ngiliz terzilere gittiimde ise, kamburum yok olur. Yetenekli biri, kamburu kltebilir, dhi biri ise onu tmyle yok edebilir. Evet,
ok acyorum o gzelim giysilerime! Tabii sigorta yaptrmtm. Yine de hrsza
kran borlu olduumu syleyebilirim. Dn aldm yeni pasaportumu komodinin stne brakm. Onun dnda her eyi alp gtrm. Bakn, gryor
musunuz, kukuya dyorsunuz bu halimi grdke. Ama bu giysi stndeyken kimi zaman ben bile kendimden kukuya dyorum, bu ben miyim, diye
soruyorum. Aslnda giysi birden smarlamak isterdim, ama iiliini zin

388 Krleme

nasl olduunu bilmiyorum henz. Sonbaharda yine Avrupaya geleceim.

Giysiniz iyi kt takdirde, yaadnz demektir. Btn Amerikay size, buraya
yollayacam! imdi daha balangtan iyi bir etki brakmak iin, uygun fiyat
vereceksiniz. Dnya ampiyonluuna adaylm koyduumu bilmenizi isterim. Satran oynar msnz?
Fischerlenin llerini byk bir zenle aldlar. Bir ngilizin baardn, buradakiler de baarabilirlerdi. Sayn doktoru tanmak iin de meslekten satran
oyuncusu olmaya gerek yoktu. Geri zaman ksayd, ama on iki adam hepsi
de birinci snft onun iin alacakt; bu arada ef de yalnzca ok zel mterileri iin yapt bir eyi yapmaktan, ahsen bimekten onur duyacakt. Bir
tarokko oyuncusu1 olarak satran sanatnn deerini bilirdi. ster terzilik alannda olsun, ister satran alannda, ampiyondan ampiyona fark yoktu. efin
Fischerleyi zorlamak gibi bir niyeti asla yoklu; ama yine de iki giysi bi rden
smarlamasn tlerdi. Saat tam on ikide prova yaplacakt, tam sekizde de
iki giysi birden hazr olabilirdi. Gece treni ta saat on birde kalkyordu. Sayn
doktor, o saate dek elenebilirdi daha. Dnya ampiyonu olsun ya da olmasn
byle bir mteriyle insan ancak vnebilirdi. Sayn doktor, smarlamad
takdirde, trende ikinci giysiden tr pimanlk duyacakt. Ayrca ef ondan
giysinin nn New Yorkta yaymasn rica ediyordu. Fischerleye zel bir
fiyat, gln denecek kadar ucuz bir fiyat verecekti! Gerekte bu giysiden hibir kazanc olmayacakt; bu mteri iin, salt sanata duyduu sevgiden tr
alacakt. Nasl bir kuma isterdi acaba?
Fischerle, czdann kardktan sonra yantlad bu soruyu: Tpk bunun gibi
olsun. Kareli ve ayn renk; turnuvaya dahi iyi gider. Aslnda satran tahtas
gibi, siyah-beyaz kareli bir kuma yelerdim, ama terzilerde bulunmaz bylesi. imdilik bir giysi ile yetinelim! Memnun kalrsam. New Yorktan bir telgraf
eker ve ikinciyi de yapmanz isterim. Bu konuda sz verebilirim size! nl
bir insan, bir kez sz verdi mi, szn tutar. Ya u amarlarmn hali! Buna
ne diyorsunuz? Bu pislikleri de giymek zorunda kaldm; bunlar da o sakat
kambur verdi. Syler misiniz bana, byle bir sakat neden ykanmak nedir bilmez? Bir zarar m vardr ykanmann? Yoksa sabun insann cann m actr?
Ben, sabun yznden camnn yandn anmsamyorum!
leden ncesinin gen kalan blm, nemli ilerle geti. Fischerle, bir ift
ak sar pabula, syal bir apka satn ald. Yeni ve pahal ama rlar, giysinin
1

Tarokko, kiiyle oynanan bir kt oyunu. (evirenin notu.)

Elias Canetti 389

izin verdii yerlerden parlyordu. Yazkt aslnda bu denli az grnmeleri.

Erkek giysileri kadnlarnki gibi saydam olmalyd; erkek neden gsterem iyordu deerini? Fischerle, bir tuvalette deitirdi amarlarn. Tuvalete bakan kadna bahi verdikten sonra, kendisini kime benzettiini sordu. Kadn,
mesleinin getirdii, pis bir glmsemeyle: Bir sakata! diye yantlad bu
soruyu, Herhalde kamburumdan tr sylediniz bunu! dedi alnan Fischerle, Ama o geer. Doutan byle olduumu mu sanyorsunuz? Bir ur, bir hastalk, o kadar! Alt ay, daha dorusu be ay sonra yine dimdik olacam. Peki
pabularm nasl buluyorsunuz? Tam o srada yeni bir mteri geldi; kadn
Fischerlenin sorusunu yantlamad, zaten parasn da almt. Yerin dibine
balsn, dedi Fischerle kendi kendine, bu kart orospuya muhta deilim ya!
Ben de ykanmaya giderim.
Kentin en lks hamamnda, aynal bir lks kabine tuttu. Parasn demi olduu iin de, gerekten ykand; parasn bouna harcayan insanlardan deildi.
Aynann nnde tam bir saat kald. Pabucundan apkasna varana dek, kendini yepyeni donatt. Eski eyalar lks divann stne atlmt. Kim bakard
artk onlara? Tatl mavi renkteki gmlei, kolalyd; stne tpatp uyuyordu,
yeterince bykt; ne yazk ki Cennetin Yldzlarndakiler hep denizin de
byle mavi olduunu dnrlerdi. Dkknlarda yalnzca beyaz don bulunuyordu; Fischerle pembesini yelerdi orap lastiklerini ekti, etine ap diye
smsk oturularna bakt. Fischerlenin de baldrlar vard; stelik baldrlar o
denli arpk deildi; lastiin eridi garantili ipekti. Kabinede kk bir hasr
masa vard. Bu masalarn stne, birinci snf odalarn dekorasyonundan saylan palmiyeler konurdu. Burada ise kk masa, banyoya ait bir ayrnt niteliindeydi. Fischerle odann zengin kiracs, masay aynann nne itti, cebinden
satran takmn kard, oturup kendine kar bir yldrm partisi oynad ve
kazand. Capablanca olsaydnz, diye fkeyle bard kendi kendisine, o
zaman ayn sre ieninde sizi alt kez yenerdim! Biz Avrupallar, oban mat
deriz buna! Siz o burnunuzla ancak dilencilik yapabilirsiniz! Korktuumu s anyorsunuz. Bir, iki ve bakn, matsnz ile. Siz Amerikallar! Hepiniz felli gibisiniz! Biliyor musunuz benim kim olduumu? Doktorum ben! Yksekrenim
grdm! Satran oynayabilmesi iin, insann zeki olmas gerek. Bu halinizle
dnya ampiyonuydunuz bir zamanlar, ha!
Partiyi bitirdikten sonra hemen toparland. Kk masay odada brakt. ebek Saraynda bundan dzinelerce bulunacakt naslsa. Sokaa ktnda,
daha ne satn alacan bilemedi. Kolunun altnda sktrd ve iinde eski

390 Krleme

eyalarnn bulunduu paket, bir kt paketine benziyordu. Birinci snfla

yolculuk edenlerin ise bavulu olurdu. Fischerle, k bir deri bavul satn ald.
Eskiden stnde bulunanlar, bu bavulun iinde engin bir denizdeymiesine
yzmekleydi. El bagajna ait emanet yerinde bavulunu teslim etti. Memur: Bu
bo! diyecek oldu. Fischerle, onu trnaktan tepeye yle bir szdkten sonra:
Bilseniz, can atarsnz iindeki sizin olsun diye! dedi. Tarifelere bakt. Parise
iki gece treni vard. Trenlerden birinin bulunduu satr okuyabiliyordu; teki
ise okuyamayaca kadar yksekteydi. Bir hanm, ona bilgi verdi. st ba
pek ahm ahm deildi. Boynunuz tutulacak, kk bey, dedi, hangi treni
renmek istiyorsunuz? Fischerle, kadna aadan bakan bir ifadeyle: Adm,
Doktor Fischer dedi; kadn bunu duyunca, kendi kendine byle ey de nasl
olur, diye sordu. Parise gidiyorum. Normal olarak 1.05te kalkan trenle yolculuk ederim, bakn, ununla yani. Ama duyduuma gre daha erken kalkan
bir tren de varm. Karsndaki yalnzca bir kadn olduundan, Amerikadan,
turnuvadan ve urandan sz etmemiti Saat on birde kalkan treni sylemek
istiyorsunuz, bakn, urada! diye yantlad kadn. Teekkr ederim, hanmefendi. Fischerle, kadna yle bir baktktan sonra arkasn dnd. Kadn utand. Merhamet gamn iyi bilirdi, ama bu kez yanl nota al mt. Fischerle,
kadnn ezilip bzldn fark etti; bir baka Cennetin Yldzlarndand hi
kukusuz, onu tanmt. Kadna bir kfr savurabilmeyi ok isterdi. Tam bu
srada gara giren bir lokomotifin grltsn duydu ve garda olduunu anmsad. Saat on ikiydi. Deerli zamann kadnlar yznden yitiriyordu. On
saate kadar Amerikaya yola km olacakt. Tm yeniliklere karn unutmad kk defleri yznden, daha ge kalkacak olan trene binmeye karar verdi. Giysisinin uruna bir taksi tuttu. Yolculuk srasnda ofre: Terzim beni
bekliyor, dedi, bu gece Parise, yarn sabah da Japonyaya hareket etmek
zorundaym. Bir doktorun zaman ne kadar azdr, bir bilseniz! ofr, bu mteriden holanmt. Bir cceden bahi alnamayacan dndnden,
cn nceden almay uygun buldu. Baym, siz doktor deil, insanlarn salyla oynayan bir kasapsnz! dedi. Cennetin Yldzlarnda kopek srs kadar ofr vard. Satran bilseler hile, berbat oynarlard. Bu satran bilmedii
iin, ettii hakareti balayacam, diye dnd Fischerle. Aslnda vermesi
gereken bahi cebine kaldndan, halinden memnundu.
Prova srasnda kamburu klverdi. Cce, nce aynada grdne inanamad ve gerekten dz m diye, kamburunun bulunduu yeri yoklad. Terzi,
baklarn saygyla baka yne dndrd. Biliyor musunuz! diye bard
Fischerle, Siz ngilterede domusunuz! slerseniz bu konuda sizinle bahse

Elias Canetti 391

girebilirim. ngilterede domusunuz siz! Terzi, bunu yar yarya kabul etti.
Londray iyi biliyordu; orada domamt, ama balay gezisi srasnda neredeyse bu kente yerlemeye karar verecekti; gelgelelim oradaki gl rekabet...
Fischerle, elini kamburunun stnde gezdirerek: Bu daha ilk prova, dedi,
akama dek tamamen yok olur. apkam nasl buluyorsunuz? Terzi, hayran
kalmt. Yalnz fiyat ok yksek buldu. Biimi moderndi; Fischerleye buna
uygun bir de palto almasn nerdi, insan dnyaya bir kez gelir! dedi. Fischerle, hak verdi adama. Pabularnn sarsyla, apkasnn siyah rengini badatran bir rengi, parlak maviyi seti. Ayrca gmleim de ayn tonda. Terzi,
bu denli ince bir beeni karsnda saygyla eildi. Sayn doktor, hep ayn renk
ve ayn biimde gmlek giyiyorlar. sonra kendilerine hizmet eden birka
kiiye dnerek, bu nl insann zelliklerini anlatt, lmszlk, byle belli
eder kendini. Gerek karakterlere rastlayabilmek son derece zordur. Naiz
dnceme gre oyun, insana tutucu diyebileceimiz bir biimde g kayna
olur. adamnn kesin kans, hep oturduu yolundadr. Bundan tr, di nlenmenin simgesi olarak ayaa kalkar. Gnlk almann ardndan dinlenmek
de iyidir. En youn aile yaamnn da bir snn vardr. Soylu bir akamc masas
karsnda Tanrmz bile sesini karmaz. Palto sattmda, normal olarak mteriden bir peinat isterim. Ama sizin kiiliiniz karsnda, bir hakaret anlamn tayabileceinden korktuumdan, byle bir ey yapamam.
Evet, evet, dedi Fischerle. Mstakbel karm, Amerikada yayor. Bir yldr
gremedik. u uram, yerin dibine batasca uram yok mu! Turnuvalar,
deliye eviriyor insan. urada berabere kalyorsunuz, bir bala yerde kazanyorsunuz, ounlukla, diyelim her zaman kazanyorum, ama bu arada mstakbel karm da hasretinden hasta oluyor. Sizinle birlikte gelsin, diyeceksiniz
imdi belki. Ama bunu sylemesi kolay. Mstakbel karm, milyoner bir aileden
geliyor. Anasyla babas Ya evlenirsin, ya da evde kalrsn, diyorlar, nk
aksi takdirde bir sre sonra seni brakr, biz de kepaze oluruz. Evlilie bir
itirazm yok. Mstakbel karma anormal bir eyiz, bir ato verecekler, ama bu
i ancak ben dnya ampiyonluunu kazandktan sonra olacak, daha nce
deil. O benim admla, ben de onun parasyla evleniyorum. Yalnzca paraya
raz olamam. Hadi, imdilik hoa kaln, saat sekizde grrz!
Fischerle, evlenme tasarlarn anlatarak, kendi karakteri hakknda sylenenlerin yine kendisi zerinde yaratt etkiyi gizlemiti. O ana dek, erkeklerin
ayn zamanda birden fazla gmlee sahip olduklarn bilmiyordu. Eski karsnn, yani emeklinin, o da ancak ksa bir sredir, gmlei vard. Kadna her

392 Krleme

hafta gelen bey, hep ayn gmlei grmek istemiyordu. Bir pazartesi gn,
artk bktn, srekli krmz gmlek grmenin sinirlerini bozduunu syl emiti, ileri de kt gitmekleydi. Verdii paraya karlk kadndan doru drst bir eyler giymesini istemek hakkyd. Nihayet evde kars da vard. Evet,
bir deri bir kemikti ama, yine de karsyd. Toz kondurmazd. ocuklarnn
anasyd. Yinelemiti: bir daha pazartesi yine ayn gmlekle karlat takdirde, bu zevkten vazgeecekti. Oysa gvenilir beyefendilere o denli sk rastlanmyordu. Ama sonra i, yine de iyi gitmiti. Adam bir saat sonra yumu amt. Buna karlk giderayak yine kt konumutu. Fischerle eve geldiinde,
kadn rlplak odann ortasnda duruyordu. Krmz gmlek buruturulup
bir keye atlmt. Fischerle, ne yaptn sormutu karsna. Alyorum,
demiti kadn o tuhaf kl ierisinde, artk gelmeyecek. Peki ne istiyor?
diye sormutu Fischerle, Arkasndan koaym. Gmleimi beenmiyor,
diye inlemiti ya tulumundan farksz olan kars, istiyor ki bir yenisini giyeyim. Bunun zerine ok fkelenmiti Fischerle: Peki sz vermedin mi bir
yenisini giyeceine? Azn ne ie yarar senin? Sonra deli gibi merdivenlerden
aa komutu. Baym! diye barmt sokakta. Baym! Adamn adn bilmiyorlard. Fischerle, ii ansa brakarak komay srdrm, bir sokak lambasnn direine arpmt. zledii adam, evde karlamay unuttuu doal bir
gereksinimini burada gidermekteydi. Fischerle, adam iini bitirene dek beklemiti. Daha sonra, onu bulmaktan duyduu sevince karn kucaklamam,
yle demiti: Her pazartesi yeni bir gmlek greceksiniz. Bunu ben garanti
ediyorum size! O, benim karm. Nasl istersem yle davranrm. nmzdeki
pazartesi yine bizi onurlandrmanz rica ederim! Sizin iin elimden geleni
yapacam, demiti bunun zerine adam esneyerek. Kimse tarafndan tannmasn diye, yolunu uzatarak gidiyordu. Ertesi gn, yani sal gn emekli
kadn, biri yeil, biri de mor olmak zere iki yeni gmlek almt. Pazartesi
gn adam gelmiti. Gelir gelmez, kadnn gmleine bakmt. O gn kadnn
stnde yeil gmlek vard. Adam sert bir fadeyle, bu boyanm olan eski
gmlek mi. diye sormu, oyuna gelmeyeceini sylemiti, Kadn ona teki
gmlekleri de gsterince ok memnun olmutu. Mor rengi yeliyordu; ama en
sevdii, krmz gmlekti, nk ona ilk zamanlar anmsatyordu. Bylece
Fischerle, beceriklilii sayesinde kadn felaketten kurtarmt. Yoksa kadn,
yarnn ne olacann bilinmedii o dnemlerde a kalabilirdi.
Fischerle, kk odayla ar iri yapl kadn dnrken, cep defterinden
vazgemeye karar verdi. Eve gittii takdirde belki kadna rastlayabilirdi. Kadn, delice kt ona. Gitmesine izin vermeyebilirdi. Hayr dedii zaman, ba-

Elias Canetti 393

rmaya balar ve kapnn nne dikilirdi. O zaman ne syrlp gemek, ne de

kadn bir yana itmek sz konusu olabilirdi, nk kadn, kapdan daha geniti.
Ayrca kafas da kalnd; bu kafann iine bir ey yerletirdi mi, ii unutur, btn gece evde kalrd. Byle bir durum olduu takdirde, Fischerle treni karabilir ve Amerikaya ge kalabilirdi. O zaman Pariste, Capabiancann adresini
bulurlard. Pariste bu adres kimseden renilemedii takdirde, Amerikadan
sorarlard. Milyonerler her eyi bilirdi. Hayr, Fischerle odalarna dnmek
istemiyordu. Oysa veda etmek iin bir kez daha yatan altna girebilmeyi ok
isterdi; o yatan alt, urann beiiydi. Orada tuzaklar kurup ampiyonlar
yenilgiye uratmt; yldrm gibi kareden kareye saldrmt; orann sakinlik
ve sessizlii, hibir kahvede yoktu; ayrca hasmlar da iyi oynuyorlard, nk
tek hasm yine kendisiydi. ebek Saraynda da kendine o odann aynn yaptrtacak, iyi hamleler hazrlayabilmek iin eski odasndaki yatan aynn koyduracak ve bunun altna yalnzca kendisi girebilecekti. Veda etmekten vazgeti.
Bunca duygulanmak bounayd. Yatak yatakt nihayet, o kadar. Zaten yata
ok iyi anmsayabiliyordu. Kendine on bir gmlek daha ald; hepsi de maviydi.
Bunlar birbirinden ayrt edebilene dl verecekti. Terzi, karakterden anlyordu; tarokko oyunu konusunda ise azn amasa daha iyi olurdu. O oyunu oynamak, eeklere zgyd.
Fischerle, paketiyle birlikte yeniden gara gitti, madeni bavulunu alp gmleklerini teker teker iine yerletirdi. Memurun onu kmsemesi, imdi saygya
dnmt. Bir dzine daha getirsem, herhalde akln oynatr, diye dnd Fischerle. Bavulunu kapatp da eline aldnda, hazr duran bir trene binivermek geldi iinden. Neyse ki memur, Fischerlenin bu zaafa kaplmasn
nledi. Bir seyahat acentesinin yabanclar iin am olduu zel bir gieye
giden Fischerle, krk dkk bir Almancayla Parise birinci snf bir bilet istedi.
Ama oradakiler tarafndan kovuldu. Bunun zerine yumruklarn skarak,
karga gibi sesiyle bard: O halde ceza olarak ikinci snfta gideceim, bunun
zararn da demiryolu iletmesi ekecek! Siz hele bekleyin zerimde yeni giysimle geri dnene dek! Gerekte kzmamt. Grn bir yabancya benzemiyordu nk. Garn nnde ayakta bir ift sosis yedi. Sosisleri satan adama:
Masalar ayr ayr blmelerde bulunan bir restorana gidebilirim, dedi, ve
beyaz rtlerin stne avu avu para dkebilirim, kesem buna elverili.
czdann, szlerine inanmayan adamn burnuna uzatt, ama ben yemee
deil, akla nem veririm! Sosisi; Byle bir kafanz olduuna gre, inanrm
buna! diye karlk verdi. Hamhalat gvdesinin stnde ancak ocuk ba

394 Krleme

byklnde bir kafas olduundan, kafas daha byk olan herkese gpta
ederdi. Fischerle: Bu kafada neler var, bir bilseniz! diyerek hesabn dedi.
Btn bir yksekrenim ve bir sr dil, diyelim alt dil!
leden sonra oturup Amerikanca rendi. Girdii kitaplarda ona ngilizce
reten ders kitaplar sokuturmak istediler. Fischerle ise: Bakn baylar,
dedi alayl bir ifadeyle, karnzda bir budala yok. Sizin yararnz sizi, benimkisi ise beni ilgilendirir. Gerek tezghtarlar, gerekse dkkn sahipleri, Amerikada ngilizce konuulduuna yemin ettiler. ngilizce biliyorum, ama benim
anlatmak istediim, daha zel bir dil. Fischerle, her yerde ayn eyi sylediklerine inandktan sonra, iinde en ok kullanlan ngilizce tmcelerin bulunduu bir kitap satn ald. Kitab yar fiyatna ald; bu kitap her bakmdan Kari
Maydan1 beslenmekteydi; baka eyleri ise yle i olsun diye satyordu. Byle
bir ccenin, trenle Sibirya zerinden ya da gemiyle Singapur zerinden gitmek
yerine, gemeyi dnd Takla-Makan lnn tehlikelerini gznde canlandrnca, kendinden gemi, cceye byk ilgi duymutu.
Gz pek aratrmac Fischerle, bir sraya oturup burnunu ilk kursa daldrd.
Bu kursta gne parlaktr ya da yaam ksadr gibi bir sr yepyeni bulu
vard. Gne, ne yazk ki gerekten parlakt. Ama mart aynn sonu olmasna
karn, daha stmyordu. Yoksa Fischerle, gnee yaklamaktan saknrd. Bu
alanda kt deneyimleri vard. Gne, hastalk atei gibi scakt. Gkyznde
hibir zaman parlamazd. Satran oynayacak olanlar ise aptala evirirdi.
Fischerlenin yannda bir kz: Ben de ngilizce biliyorum! diye bard. Salar
iki yandan rglyd ve on dn yanda kadard. Fischerle, ona aldrmakszn
kitaptaki yeni bulular yksek sesle okudu. Kz, sesini karmakszn bekledi.
Aradan iki saat getikten sonra Fischerle, kitab kapatt. Bunun zerine kz,
sanki Fischerleyi yirmi yldr tanyormu gibi kitab onun elinden ald ve snad; onun yerinde emekli kadn olsayd, dehas bu sorular sormaya asla yetmezdi. Fischerle, kitapta okuduu her szc belleine geirmiti. Ka yldr
reniyorsunuz? diye sordu kk kz. Biz daha o kadar ilerlemedik, ben
ikinci yln iindeyim.
Fischerle ayaa kalkt, kendisine ait olan geri istedi. Kza kt kt bakt ve
bararak protesto etti: Sizinle tanmay reddediyorum! Ne zaman renme-

Karl May (1842-1912). Alman yazar. ou Gney Amerikada ve Ortadouda geen romanlaryla n kazand. (evirenin notu.)

Elias Canetti 395

ye baladm, biliyor musunuz? Tam iki saat nce! Bu szlerden sonra sradaki
yaratn yanndan ayrld.
Akama doru ince kitabn iindekileri renmiti. nsanlar srekli olarak
onunla ilgilendiklerinden, birka kez oturduu sray deitirdi. Neydi bu denli
ilgi derleyen, eski kamburu mu, yoksa yksek sesle almas m? Kamburu
artk can ekimekle olduundan, Fischerle asl nedenin ikincisi olduunda
karar kld. Birisi oturduu sraya yaklat m, hemen sesleniyordu: Yalvarrm rahatsz etmeyin beni, yoksa yarnki snavda kalrm, bundan ne geer
elinize? Bu szler karsnda kimse dayanamyordu. Onun oturduu sralar
dolarken, tekiler bo kalyordu. evresindekiler, ngilizcesine kulak verdi kten sonra ona yrekten baarlar diliyorlard. Fischerlenin alkanlna k
olan bir hanm retmen, onu sradan sraya, parkn sonuna dek izledi. Ccelere baylyordu; kpeklerin de yalnzca kck olanlarn severdi; otuz alt
yanda olmasna karn, henz evlenmemiti; Franszca dersi veriyordu, karlkl derse hazrd, aka ise deer vermiyordu. Fischerle uzun sre karsndakine ilikin dncelerini kendine saklad, retmen, ev sahibesini parayla
satn alnabilen bir kadn olarak nitelendirip, dudaklarn boyad iin kadna
svd; olsa olsa pudra kullanabilirdi. Bunun zerine Fischerlenin sabr tat;
dudan boyamayan bir kadn ha, ne sanyordu karsndaki i hayatn? Daha 46 yanda olduunuz halde byle konuuyorsunuz, dedi fkeyle, ya 56
yanza geldiiniz zaman ne syleyeceksiniz? retmen hanm kalkp gitti.
Fischerleyi cahil bulmutu. Ama herkes, retmen hanm gibi hakarete kanmad. ou Fischerleden karlksz bir eyler renebildikleri iin sevindiler. Yal ve kskan bir adam, Fischerleyi dzelterek srekli yineledi: ngilterede yle deil byle konuulur. Fischerle: Ben Amerikanca konuuyorum!
diyerek ona kamburunu dnd. Herkes ona hak verdi. ngilizceyi Amerikanca
ile kartran yal adamla alay ettiler, aradaki fark artk hepsi renmiti.
Seksenine merdiven dayad kukusuz olan utanmaz adam, polisle korkutmaya kalknca, Fischerle yerinden frlad; Olur, ben gidip araym polisi!
Bunun zerine yal adam, sarsak admlarla ve titreyerek aradan uzaklat.
Batan gnele birlikte, evredekiler de birer ikier daldlar. Birka ocuk bir
araya gelip, son yetikin de uzaklaana dek beklediler. Anszn Fischerlenin
oturduu srann evresini sararak ngilizce bir koroya baladlar. Yes diye
baryorlar. Yahudi szcn de esirgemiyorlard. Fischerle, yolculua
hazrlanmazdan nce ocuklardan vebadan korkarcasna korkard. Bugn ise
kitab bir yana alt, srann stne kt ve uzun kollaryla koroyu ynetti. Bu

396 Krleme

arada yeni rendikleriyle onlara elik de ediyordu. ocuklar bardka, o

daha ok baryordu; yeni apkas, bann stnde hoplayp duruyordu.
Fischerle, arada karga gibi sesiyle: Daha abuk beyler! diye sesleniyordu.
Kendilerinden geen ocuklar, anszn bymlerdi. Fischerleyi omuzlarna
aldlar. Baylar, ne yapyorsunuz? Fischerlenin azndan birka Baylar daha
ktktan sonra, ocuklar artk yetikin kaldlar. Dmesin diye Fischerlenin
pabularnn altna destek oluyorlar, kamburunu koruyorlard; ilerinden ,
salt cceye ait diye, ders kitabn kapmaya alyordu; biri de apkasn ald.
Bunlar yzlerinde zafer ifadesiyle nde tamaya baladlar. Zayf omuzlarn
stndeki Fischerle ise yalpa vurarak arkadan geliyordu; ank Yahudi ya da
sakal deildi; tatl bir adamd ve Kzlderili adrlar hakknda da bilgisi vard.
ocuklar soylu kahramanlarna parkn kapsna dek sahip ktlar. Fischerle,
kendisini sarsmalarna sesini karmad; bedeni ok ard. Ne yazk ki parktan knca onu yine yere indirdiler. Ertesi gn yine gelecek mi diye sordular.
Fischerle, onlar d krklna uratmad. Baylar, dedi, eer Amerikada
olmazsam, sizin aranzda olacam! ocuklar heyecan ve aceleyle daldlar,
ilerinden birounu evde dayak beklemekleydi.
Fischerle, giysisiyle paltosunun kendisini bekledii caddede ar ar ilerledi.
Trenin saat tam on birde kalkacam rendiinden bu yana, her yere saatinde gitmeye ve verilen szleri tutmaya byk nem veriyordu. Terzi iin saat
henz erkendi; bir yan sokaa sapp, nndeki boyal kadnlarn gzne aina
grnd yabanc bir kahveye girdi ve kendi nefis ngilizcesine duyduu
hayranlktan tr kuvvetli bir iki iti. Thank you! diyerek paray bara frlatt, dar kmazdan nce kapda geri dnp, herkes duyana dek Goodbye! diye yineledi; bu gecikme yznden de kapda Pasaport Asyla burun
buruna geldi. Bu yeni apkay da nereden buldun? diye sordu adam hayretle;
hem cceyi, hem de apkay grd iin armt; Fischerle, bu blgede
rastlad nc mterisiydi. Fischerle, arkadaki lokali iaret edip Psst!
dedi ve parmam dudaklarna gtrd. Baka sorularn nne gemek iin,
sol pabucunu adama doru uzatarak: Yolculuk iin hazrlandm. dedi. Pasa
port As, anlayarak sustu. Gndz vakti ve bir dnya gezisinden hemen
nce i tutulmas, adam etkilemiti. Parasz pulsuz Japonyaya dek gitmek
zorunda olduu iin cceye acyordu. Bir an, ksack bu an, ona birka banknot
vermeyi dnd, ileri iyi gidiyordu. Ama pasaport ve banknotlar biraz
fazlayd bu kadar. Cceden daha ok, kendi kendine konuur gibi: Bir kentte
ne yapacan ardnda, hemen satran ampiyonuna gidersin, dedi, o

Elias Canetti 397

zaman iini kolayca zmlersin. Adresleri aldn deil mi? Adresler olmad m,
bir sanatnn ii bitik demektir. Unutma adresleri yanna almay!
Bu t, Fischerleyi yine yatann altna dndrmeye yetti. Veda etmeden
gitmek, ok nankrce bir davrant. Kadn aptalsa, yatan bunda bir gnah
yoktu. Bir sanat, cep defterinden ayrlamazd. Saat 1.05teki tren de naslsa
tam zamannda kalkacakt. Fischerle, saat 8i vurduunda terziye gelmiti.
Giysi, srtna kalp gibi oturdu. Kamburundan geri kalan, paltonun altnda
grnmez oldu. ki usta da, alanlarndaki baarlarndan tr, birbirlerini
kutladlar.
Wonderful! diyen Fischerle, ekledi: Dnn bir kez, ngilizce bilmeyen
insanlar da var! Ben byle birini tanyorum. Adam thank you yerine teekkr
ederim diyor!
Terzi ise. Ham and Eggs yemeye baylrd. 1 Oysa evvelsi gn gittii bir restoranda garson, onun ne istediini anlamamt.
Fischerle: Halbuki ox kz, milk ise st anlamna gelir diyerek adamn szn kesti. Sorarm size, bundan daha kolay bir dil var m? rnein Japonca
daha zor!
unu sylemeliyim ki, daha kapdan girdiiniz anda sizin katksz bir dil uzman olduunuzu hissetmitim; Japon dilinin szck daarcnn ortadan
kaldrlmas olanaksz glkleri konusundaki grnz tmyle paylay orum. Kskanlk rn sylentilere bakarsanz, deiik on binlerce harfin varl sz konusu. Japonca gazetelerdeki ayrntlara bir kez bakn. Reklamclk,
daha emekleme evresinde bile deil. Onlarn dili ekonomi alanndaki i yaam
iin nceden saptanmas olanaksz bir hastaln mikrobunu retmekte. Hepimiz, dostumuz olan bu ulusun esenliine ilikin kapsaml bir atlmn acsn
ekiyoruz. Uzakdoudaki kanlmaz savan yaras iyilemeye baladndan
bu yana, harcanan korkusuz abalara biz de katkda bulunuyoruz.
ok haklsnz, dedi Fischerle, sizi unutmayacam. Trenim biraz sonra kalkacak. Yaammz boyunca dost kalmak zere vedalaalm.
Terzi: Ana ve babalarmn yanna, mezara dnene dek dedi ve gelecein
satran ampiyonuyla kucaklat. Anasyla babasnn mezar dudaklarndan
knca kendisinin birka ocuu vard ok sarslm ve iinde bir korku
1

Jambonlu yumurta. (evirenin notu.)

398 Krleme

kabarmt, lmle savamann verdii heyecanla doktoru smsk gsne

bastrd. Bu srada yeni paltonun dmelerinden biri, bir yere taklp koptu.
Fischerle, bir glme nbetine tutuldu; eski adam olan kr. Dme Hans gelmiti aklna. Onun glmesi karsnda en kutsal duygularnn incindiini alglayan terzi, Fischerleden kapsaml bir aklama istedi.
Dmelerden nefret eden birini tanyorum, diye bbrlendi cce, elinden
gelse, tketmek iin tm dmeleri yiyecek. Byle bir ey olursa, terzi ustalar
ne yapar diye dndm bir an. Ne dersiniz?
Bu szler zerine kutsal duygulan incinmi olan adam, anasyla babasnn
mezarnda yatan geleceini unutup kahkahalarla gld. Bir yandan kopan
dmeyi yerine kendi eliyle dikerken, bir yandan da bu nefis dnceyi bir
glmece dergisine gndereceine sz verdi. Yannda biri varken glebilsin
diye, dmeyi ar ar dikiyordu. Her eyi bakalarnn yannda yapard; gzyalar bile, eer yalnzsa, yeterince haz vermezdi. Doktor gidecei iin, itenlikle zlyordu. Doktorla birlikle en iyi dostunu yitirmi oluyordu; nk iki
kere iki, nasl sonsuzlua dek drt edecekse, eer doktor kalsayd, birbirlerinin en yakn dostu olacaklar da o denli kesindi. Birbirlerine sen diye hitap
ederek ayrldlar. Terzi kapya dek gelip, uzun sre Fischerlenin arkasndan
bakt. Ccenin ho grnts nemli olan, insann kltrl olmasyd ksa
srede nefis paltonun izgilerinin iinde yitip gitti; paltonun altndan usla ii
bir giysinin pantolonu, ok gzel bir grnm salyordu. Terzi ustasna kar
olan kran borcunu yerine getirmekteydi.
Fischerle, eski giysisini bir paket iinde gara gtrd. Bu, gara nc gidii ydi; imdi yepyeni giysiler ierisinde, genlemi ve soylu bir insand. Yznde
krallara zg bir umursamazlkla, emanet makbuzunu orta parmayla iaret
parma arasnda memura uzatt ve yeni deri bavulunu istedi. Memurun
saygs, artk en derin sayglara dnmt. Sakat cce, lenden sonra getirdii gmlekleri satmak iin alm olabilirdi, ama imdi kl kendi zerinde
tayordu. Fischerle, paketi iki eliyle tutup bavula yerletirdi ve: Bu paketi
kapal brakmak en iyisi! dedi. Amak delilik olur! Yabanclara ait olan gienin nnde sert bir sesle sordu: Buradan Paris iin birinci snf bileti alabilir
miyim, alamaz mym? Almanca sormutu. Kendisini birka saat nce kovmu
olan adam: Tabii alabilirsiniz! diye yantlad bu soruyu. Bu szleri duyan
Fischerle, hakl olarak ve gururlanarak, artk tannmadn anlad. ngiliz iv esiyle: Bizde iler biraz ar yryor, baylar! dedi, ngilizce ders kitab hl
kolunun altndayd. Umarm trenleriniz daha abuk gidiyordur! Memur ya-

Elias Canetti 399

takl vagon ister mi. diye sordu, henz bo yatak vard. Evet, yatakl rica ediyorum. 1.05 treni iin. Tarifelere gvenilebilir mi? Hi merak buyurmayn
efendim. Ne de olsa buras, gemii olan bir uygarln merkezi. Biliyorum.
Ama bunun ekspreslerle bir ilgisi yok. Bizim orada, Amerikada nce i gelir.
Yani business, eer bu kadar ngilizce anlayabiliyorsanz. Bu ufak tefek yapl
beyin ii dolu, kareli czdann tutarken taknd abartmal tutum, memurun
karsnda bir Amerikalma bulunduu yolundaki inancn ve ona duyduu
saygy glendirdi. Fischerle, paray deyip bileti kareli czdanna yerleti rdikten sonra: Bu lkede yaamaktan vazgeiyorum! dedi. Burada beni aldattlar. Bana bir Amerikal deil sakat muamelesi yaptlar. Ama dil alannda
byk bir uzman olduum iin, dmanlarmn planlarn bozmay baardm.
Beni batakhanelere bile srklediler, biliyor musunuz? Yalnz iyi satran
oyuncularnz var, bunu belirtmem gerek. Dnyaca nl bir ruh doktoru olan
ve Pariste yaayan, yakn dostum Profesr Kien de bu kanda. Beni bir yatan
altna hapsettiler ve ldrmekle korkutarak, byk bir kurtarmalk aldlar. Bu
paray dedim geri, ama polisimiz bana bunun katn geri verecek. Gereken diplomatik giriimlerde bulunuldu. Uygarlk merkezi demek kolay! Adama selam vermeksizin srtn dnd. Salam admlarla gardan ayrld. Aa
grdn belli eden bir ifade titriyordu dudaklarnda. Uygarlk merkezi masaln ona anlatacaklard ha! Burada domu, doduundan beri de bu kentten
ayrlmamt; btn satran gazetelerini ezbere biliyordu. Cennetin Yldzlarnda her dergiyi nce o okurdu, ngilizce renmesi iin de bir leden sonra
yetmiti! Bu alanda gsterdii baardan sonra tm dillerin kolay renilebileceine inanmt; Amerikada dnya ampiyonu olarak urandan bo kalacak
zamann, haftada iki dil renerek deerlendirmeye karar verdi. Bu, ylda 66
dil demekti; daha fazlasna gerek yoktu; eitli iveler ise naslsa renilebili rdi.
Nine oclock olmutu, garn nndeki byk saat, zaman ngilizce gsteriyordu. Apartman kaplar saat dokuzda kapanrd. Kapcyla karlamaktan kanmak, en iyisiydi. Fischerlenin ne yazk ki yirmi yl sreyle bir orospuyla
birlikte yaamak zorunda kald khne binaya kadar olan yol, krk dakika,
yani forty minutes sryordu. Fazla acele etmeksizin, sar pabularyla bu
yolda ilerlemeye balad. Arada srada duruyor, bir gaz lambasnn altnda
kitabn aarak ngilizce dnd szcklere bakyordu. Her nesnenin adn
ngilizce sylyor, rastlad insanlarla konuuyordu; ama onu yolundan al koymasnlar diye, alak sesle yapyordu bunu. Bilgisi, sandndan fazlayd.

400 Krleme

Aradan yirmi dakika geip de artk ngilizce adlandrabilecei yeni bir eye
rastlamaz olunca, evleri, caddeleri, sokak lambalarn ve kpekleri bir yana
brakp, kafasnda ngilizce bir satran partisi kurdu. Bu, onu gidecei khne
binaya dek oyalad. Kapnn nnde partiyi kazanp, ieri girdi. Eski kars
imdi ok sinirine dokunmaya balamt. Kadnn kucana dmemek iin
merdivenin arkasna sakland. Burada yeri rahatt. Gzlerini, baklaryla delmek istercesine merdivenin korkuluuna dikmiti. Korkulukta zaten iri iri
delikler vard. Fischerle istese, burnuyla merdivene barikat kurabilirdi. Saat
ona dek hi sesini karmakszn bekledi. Serseri bir ayakkabc olan kapc,
apartmann kapsn kapatt ve titrek elleriyle merdivenlerin n sndrd.
Fischerlenin karsnn oturduu yerin olsa olsa iki kat byklnde olan ve
her yan dklen dairesine girerken, Fischerle karga gibi sesiyle hafife: How
do you do? dedi. nce bir ses duyan ayakkabc, kapda bir kadnn durduunu
sanarak zili alacak m diye bekledi. Ama hibir ses kmad. Kapc, yanldn
anlad; dardan biri gemiti yalnzca. Adam evine girdi; duyduu sesten tr tahrik olmutu; aylardan beri elini srmedii karsnn yanna yatt.
Fischerle, emekli kadnn gelmesini ya da gitmesini bekliyordu. Akll bir insan
olduu iin, karsn kibritinden tanyacakt; kadn, sigaraya binadaki btn
orospulardan daha ok dkn olduu iin kibriti aktnda hep yukar doru
tutard. Aslnda Fischerle, kadnn dar kmasn yelerdi. O zaman o da
sessizce yukar kar, defterini yatan altndan alr, dinlendii beikle vedalard; daha kk bir sakat iken, orada yatmt. Sonra binadan dar kar, bir
taksiye atlayp gara giderdi. Yukar kt zaman, binann giri kapsnn anahtarn da bulurdu; kadnn drdrna fkelendiinden, son defasnda anahtar
bir keye frlatmt; o gnlerde anahtar att yerden gidip alamayacak denli
engeti. Kadn evden kacak yerde eve dnd takdirde, yannda bir konuk getiriyor olacakt. Bari getirdii, uzun sre kalmasayd. En kt olaslkla
Dr. Fischer, bir zamanlar topra bol olsun Fischerlenin yapt gibi, srne
srne odaya girerdi. Kadn onu duyduu takdirde, ses karmazd; aksi takdirde birlikte getirdii erkek deliye dnerdi. Kadn yeniden konuabilinceye
dein de Fischerle km olurdu, yle ya, neyle doldururdu byle bir kadn
btn gnn? Yatakta yatard, ya biriyle, ya da yannda biri olmakszn. Ya
birinin elinden parasn alr, ya da bir bakasna para armaan ederdi. Ya yalyd, o zaman bktrrd insan, ya da genti, o zaman da aptallna dayanabilmek olanakszd. Birine yiyecek verdiinde, kakla verdiini sapyla k arrd; para kazanmad zaman, erkee gidip bu kadn uruna tarak almak
derdi. Allah kahretsin! Ya sanat, onun yeri neredeydi byle bir yaamda?

Elias Canetti 401

Erkek dediin, kendini ve yaamm satran zerine kurard. Fischerle, beklerken gsn iirdi; paltosuyla giysisinin kamburu tarafndan zorlanan srtnn yarn ne hal alacam kestirebiliyordu.
Sonsuzluk kadar uzun bir sre kimse grnmedi ortalarda. Saaktaki oluktan
avluya su damlyordu. Tm damlalar okyanusa akyordu. Dr. Fischer, dev bir
transatlantikle Amerikaya gidiyordu. New Yorkta on milyon insan yayordu.
Halk, sevin sarholuu ierisindeydi. Caddelerde insanlar pyorlar ve
baryorlard: Yaa! Yaa! Yaa! Karlama uruna yz milyon mendil sallanmaktayd; kentte yaayan herkes, on parmana birer mendil balamt. G
brosu diye bir ey grnmyordu ortalarda. Soracak bir eyi var myd bronun? New Yorklu fahielerin gnderdii bir delegasyon, kendi cennetlerini
Fischerlenin ayaklar dibine seriyorlard, nk orada da vard cennetler.
Cce teekkr ediyordu. Uaklar DR. FSCHER adn gkyzne yazyordu.
Onun iin neden reklam yaplmasnd? Persilden daha deerliydi hi kukusuz. Binlerce insan, onun uruna denize dyordu. Dr. Fischer yufka yrekli
bir insan olduundan, denlerin kurtarlmasn buyuruyordu. Capablanca
boynuna sarlyordu. Kurtarn beni! diye fsldyordu. Neyse ki grltnn
ortasnda Fischerlenin yrei de sarlayordu. Defol! diye barp, Capablancaya vuruyordu, fkelenen halk, Capablancay paralyordu. Bir gkdelene yerletirilmi olan toplardan selam atlar yaplyordu. Amerika Birleik
Devletleri Bakan, ona elini uzatyordu. Mstakbel kars ise ona eyizini gsteriyordu. Fischerle, kadn kabul ediyordu. ebek Sarayna ait sipari listeleri,
btn gkdelenlere aslmt. Kredi anlamas imzalanyordu. Fischerle, gen
yetenekler iin bir okul ayordu. Ama genler kstahlk ediyorlard. Fischerle
de onlar kovuyordu. Birinci katla saatin on biri ald duyuldu. O katta seksenlik bir kadn, bykannesinden kalan saatiyle yayordu. Paris e gidecek
olan yatakl tren, 2 saat 5 dakika sonra kalkacakt.
Fischerle, parmaklarnn ucuna basa basa merdivenlerden kt. Kadn, bu
kadar uzun sre darda kalmazd. u anda hi kukusuz getirmi olduu bir
konuun altnda yatyordu. Fischerle, nc kattaki odann nnde durunca,
sesler iitti. Kapnn aralklarndan k szmyordu. Kadndan nefret ettii iin,
konumasndan da hibir ey anlamyordu. Yeni pabularn ayandan karp
merdivenin ilk basamana, Amerikaya daha yakn bir yere brakt. Yeni apkasn da pabularn stne koyup, karanlktan daha koyu olan rengine hayranlkla bakt. ngilizce kitabm ise brakmayp paltosunun cebine soktu. Kapy hafife at, bu konuda talimliydi. Sesler yksek perdeden ve hakaretler

402 Krleme

zerine konumaktayd. Adamla kadn, yatakla oturuyorlard. Fischerle, kapy

ak braktktan sonra, srnerek tahtadaki araln bulunduu yere gitti. Arala nce burnunu soktu; cep defteri yerindeydi, aylar nce gaza dm olduundan, kokusundan anlamt. Fischerle: Onur duydum! diye dnerek,
bunca satran ampiyonunun nnde saygyla eildi. Defteri sa elinin iaret
parmayla araln sonuna dek itip, yukar doru frlatt; kavumutu deflerine. inden glmek geldiinden, sol eliyle azn kapatt. nk yukardaki
konuk, tpk Dme Hans gibi konumaktayd. Fischerle cep defterinin konumunu, bann ve sonunun nerede olduunu tam olarak bildiinden, kendisine
ait bilgileri son bo sayfalara salt sezginin yardmyla geirdi. Bu denli kk
yazmak, byk yazmaktan ok daha zordu. Bu yzden bir sayfaya Doktor,
ikinci sayfaya Fischer, ncye New, drdncye de York szcklerini
yazd. Tam adresi daha sonra, mstakbel karsnn kuraca ebek Saraynn
yerini rendiinde deftere geirecekti. Bu evlilikle aslnda henz yeterince
ilgilenememiti. Sermayeye, pasaporta, giysiye ve bilete ilikin kayglar, ok
deerli gnlerini harcamasna yol amt. Burnunda gaz kokusu vard. Mily oner ei: Darling! diyerek burnunu tuttu; uzun burunlar seviyor, ksalarndan
hi zevk almyordu; birlikte dolamaya ktklarnda; Bunun burnu nerede?
diye soruyordu; btn burunlar ksa buluyordu. Gzel ve Amerikan zelliklerini tayan bir kadnd; filmlerde olduu gibi, sarnd, iri yapl, mavi gzlyd; yalnzca zel arabalarda yolculuk yapar, tramvaylardan korkard; sakatlar
ve yankesiciler bulunurdu tramvaylarda ve insann cebinden milyonlarn
arrlard; Fischerlenin eskiden, Avrupadayken sakat olduunu bilmiyordu.
Yatan stndeki adam: Sakat ve pislik, eanlamldr! dedi. Fischerle, artk
kendini sakatlardan saymad iin bu szlere gld ve adamn pabulu ayaklarna bakt. Pabular yere basyordu. Dme Hansn cebinde yirmi Groschenden baka para bulunmadn bilmeseydi, bu adamn o olduuna yemin
edebilirdi. Ama insanlarn benzerleri bulunuyordu. imdi adam, dmelerden
sz ediyordu. Neden etmesindi? Kadndan, kopan bir dmesini dikmesini
istiyordu. Ama hayr, deli olmalyd bu adam, nk: Al, ye bunu! demiti.
Kadn: Ver, o yesin! diye karlk verdi. Adam ayaa kalkp, ak duran kapya
yrd. Evin iinde, eminim bundan! yleyse ara, benim elimden bir ey
gelir mi? Adam kapy kapatt ve odann iinde gidip gelmeye balad. Fischerle korkmuyordu. Ama yine de kapnn bulunduu yne srnerek gitti.
Yatan altnda! diye bard kadn. Ne? diye haykrd Dme Hansm ikizi.
Drt el, cceyi yakalayp ortaya ekti; ellerden ikisi, grtlandan ve burnun-

Elias Canetti 403

dan tuttu. Karanln iinden biri: Benim adm Johann Schwer! diye kendini
tantt, grtla deil, ama burnu brakarak: Al, ye bunu! diye bard. Fischerle, dmeyi azna alp yutmaya abalad. Grtlana sarlan el, bir soluk alma
sresince, dme yutuluncaya dek, gevedi. Ayn anda Fischerle glmsemeye
alt ve: Bu benim dmem! diye soludu; ayn anda yeniden sklan parmaklar, Fischerleyi bodu. Bir yumruk, kafatasn paralad.
Kr, cceyi yere frlattktan sonra, odann kesinde duran masann stnden
bir ekmek ba ald. Bakla elbiseyi ve paltoyu paraladktan sonra, Fischerlenin kamburunu kesti. Bu g ii yaparken soluk solua kald; bak krd;
k yakmak da istemiyordu. Emekli kadn ona bakarken, bir yandan s tndekileri kard. Yataa uzanp: Hadi, gel! dedi. Ama adam, iini bitirmemiti
daha. Kamburu paltonun paralarna sard, stne birka kez tkrdkten
sonra paketi ylece brakt. Cesedi ise yatan altna itti. Sonra kadnn stne
atlad. Kimsecikler bir ey duymad, diyerek gld. Yorgundu, ama kadn da
imand. Btn gece boyunca sevitiler.

NC BLM

KAFADAK DNYA

yi Bir Aile Babas

KAPICI Benedikt Pfaffn dairesi orta byklkte, karanlk bu mutfakla, apartmann giriine alan, duvarlar beyaz renkte kk bir blmeden ibaretti. Be
kiilik aile, nceleri orta byklkteki mutfakta yatard; karsna ve kzma ek
olarak, Benedikt Pfaff, kendisini polis memuru, koca ve baba olmak zere
kii yerine saydndan, aile be kiiden oluuyordu. kier kiilik iki yatan
ayn byklkte olmas, Pfaff m sk sk sinirlenmesine yol aard. Bundan tr de karsyla kzn ayn yatakta yatmaya zorlar, kendisi ise teki yata tek
bana kullanrd. Altna ii at klyla doldurulmu bir ilte sermiti; muhallebi
ocuu oluundan tr yapmamt bunu, uykucularla kadnlardan nefret
ederdi. Bu ilteyi kendi altna sermesi, bir ilke sorunuydu; eve paray getiren,
oydu. Merdivenlerin tmn temizlemek, karsnn greviydi; geceleri biri
aldnda apartmann kapsn amak grevi ise, on yan doldurduundan
bu yana korkmamay rensin diye kzma verilmiti. Benedikt Pfaff, her iki
hizmetten salanan kazanc, kapc o olduu iin, kendi cebine atard. Zaman
zaman kzyla karsnn temizlie ya da amara giderek darda birka kuru
kazanmalarna izin verirdi. Bylece onlar da ailesini geindiren bir babann ne
denli ar koullar altnda almak zorunda olduunu kendi deneyimleri ile
yaam olurlard. Yemek srasnda aile yaamnn savunucusu olduunu syleyen Pfaff, gece olduunda gekince bir kadn olan karsyla alay ederdi. Terbiye etme hakkn, iinden evine dner dnmez kullanmaya balard. st kzl
kllarla kapl yumruklarn kznda gerek bir sevgiyle biler, karsn ise daha
az kullanrd. Btn parasn evde brakrd; bu para, Pfaffn saymamasna
karn, hep tamam olurdu; nk bir kez eksik ktnda, karsyla kz geceyi
sokakta geirmek zorunda kalmlard. Ksacas, genelde mutlu bir adamd
Benedikt Pfaff.
O sralarda yemekler, ayn zamanda mutfak olarak kullanlan kk beyaz
blmede piirilirdi. Kaslarnn hep hazr olmasn gerektiren urandan tr
bu hazrlk, gndzlerinin yan sra, geceleri dlerini de alrd Benedikt
Pfaffn zengin, besin deeri yksek, zenle hazrlanm ve masaya zenle
getirilen yemee gereksinimi vard. Bu konuda hi akas yoktu; bu yzden
karsn dvmek zorunda kaldnda da, su tmyle karsndayd; buna karlk kz asndan ayn eyi ileri srmeyi aklnn kenarndan bile geirmezdi.
Yllar getike, Pfaffn yemee olan agzll de artt. Bol yemek piirile-

406 Krleme

bilmesi asndan, kk blmeyi yetersiz bularak mutfan arka odaya tanmasn emretti. Bu konuda ok olaanst bir durum olarak direnile
karlat; ama Pfaffn iradesine kar konulabilmesi olanakszd. O gnden
sonra de, iinde ancak bir yataklk yer bulunan blmede yatp kalkmaya
baladlar; byk oda ise mutfak, yemek odas, dayak odas ve bol yemee
karn, bu evden bir trl holanmayan i arkadalarnn ender ziyaretlerinde
arlandklar yer olarak kullanlmaya balad. Bu deiiklikten hemen sonra
Pfaffn kars, yorgunlua dayanamayarak lp gitti. Yeni mutfan iiyle baa
kamamt; eskisine oranla kez daha ok yemek piiriyor, gn getike de
zayflyordu. Grn ok yalyd; grenler, kadn altmnda sanyorlard.
Kapcdan korkan ve nefret eden apartman sakinleri, bu gl kuvvetli erkein
yal karsyla yaamak zorunda olduunu dndklerinde, ona acyorlard.
Gerekte ise kars, Pfafftan sekiz ya kkt ve bunu bilen yoktu. Kimi zaman ok ey piirmeye kalkan kadn, kocas eve dndnde henz iini bitirememi olurdu. Pfaff, ou kez tam be dakika yemein gelmesini beklerdi.
Ama bu be dakika geince, sabrn yitirir ve daha karnn doyurmadan karsn dverdi. Gnn birinde kars, elinde kald. Gelgelelim byle olmasayd bile
kadn birka gn iinde naslsa kendiliinden lecekti. Bu nedenle Pfaff, karsn ldrm saylmazd. Byk odada karsna hazrlad lm deinde
kadn o denli tkenmi grnyordu ki, kocas ba salna gelenlerden
utand.
Cenazenin ertesi gn Pfaff, balayn yaamaya balad. Artk daha da bana
buyruk olarak, kzna can nasl ekiyorsa yle davranyordu. e gitmezden
nce, kendini daha iyi yemek piirmeye verebilsin diye, kz arka tarafa kilitliyordu. Bu yzden kz, babas eve dndnde seviniyordu. Pfaff, anahtar
kilitle evirirken, Ne yapyor bakalm benim kk mahpusum? diye bryordu. Kz ise, ertesi gn iin alverie kacandan, solgun yzyle l
l glyordu. Bu i, babasnn houna gidiyordu. Kz alverie gler yzle
kt takdirde, etin iyisini alabilirdi. Kt et almann cinayet ilemekten ayrlr yan yoktu. Kz darda yarm saatten ok kaldnda, Pfaffn gz dnyor
ve geldiinde kzm ayaklarnn altna alyordu. Byle yapmakla eline hibir
ey gemedii iin de, akamnn berbat oluu yznden fkesi bsbtn artyordu. Kz ok aladnda, Pfaff yine yumuuyor ve program normal akm
izliyordu. Kznn eve zamannda dnmesini her zaman yeliyordu. Yarm
saatin be dakikasn kzndan alyordu. Kz kapdan kar kmaz saati be
dakika ileri alyor, blmedeki yatan stne brakyor, sonra da yeni mutfaa
gidip ocan bana oturuyordu. Burada yemekleri kokluyor, ama dokunmak

Elias Canetti 407

iin parman bile kprdatmyordu. Kocaman, kaln kulaklar kznn belli

belirsiz ayak seslerini duyabilmek iin dikiliyordu. Yarm saati geirmi olabilecei korkusuyla ses karmadan yryen kzcaz, kapnn aznda durup
aresizlikle dolu baklarn saate yneltiyordu. Kimi zaman, bu eya parasndan korkmasna karn, yavaa yatan yanna sokulmay ve saati abuk,
rkek bir hareketle birka dakika geri almay baaryordu. Ama sesli soluk
ald iin, babas ounlukla daha bir adm atar atmaz onu duyuyor ve yar
yolda yakalyordu; nk yatan yanna dek varabilmek iin iki adm atmak
gerekiyordu.
Kz, babasnn yanndan kayp gemeye alyor ve becerikli bir hamaratlkla
ocan banda i grmeye balyordu. Bu arada, alveri ettii markette alan ve ona, teki kadnlara sylediinden ok daha alak sesle: yi akamlar!
diyen, gzlerini onun ekingen baklarndan karan zayf ve ksa boylu satcy dnyordu. Bu adamla ayn yerde daha uzun sre birlikle kalabilmek
iin, arkasnda olan kadnlara belli etmeden srasn veriyordu. Esmer bir
adamd. Bir defasnda, dkknda hi kimse kalmadnda, kza tek bir sigara
vermiti. Kz, sigaray ince, krmz bir kda sarm, kdn stne neredeyse grnmez harflerle armaann verildii gn ve saati yazm, sonra da bu
kk parlak paketi bedeninde babasnn ilgilenmedii tek yerde, sol gsnn altnda, yreinin tam stnde tamaya balamt. Tekmelerden ok
yumruklardan korkuyordu; tekme yediinde yzkoyun yere uzanyor, byl ece sigaraya hibir zarar gelmiyordu; yumruklar ise her yanna eriiyor ve kzn
sigarann altndaki yrei titriyordu. Gnn birinde babas sigaray ezdii
takdirde, kendini ldrrd. Bu arada her gn saatler sren tutukluluu srasnda kk paketi at ve sigarasna bakp okad, pt iin, sigara oktan toz haline gelmiti. Sigaradan geride tek bir tanesi bile yitirilmeyen minicik bir ttn yn kalmt.
Yemek srasnda babasnn azndan adeta buhar kard. Yemei ineyen
eneleri de kollar kadar agzlyd. Kz, adamn tabam yeniden doldururken daha abuk davranabilmek iin ayakta dururdu. Kendi taba ise bo kalrd. Bana anszn neden hibir ey yemediimi sorarsa, diye korkard. Babasnn yaptklarndan ok, sylediklerinden korkard. Adamn sylediklerini
ancak bydkten sonra anlamaya balamt; yaptklarnn etkisi altna ise
yaamnn ilk anlarndan balayarak girmiti. Ben yedim babacm, diye yantlayacakt, sen rahat rahat ye. Ama babas, evlilik yaamlarnn uzun yllar
boyunca bir kez bile sormamt. Lokmalarn inerken, megul olurdu. Gz-

408 Krleme

lerini baka yana geirmeksizin tabaa dikerdi. Lokmann klmesine kout

olarak gzlerdeki parlt da snmeye yz tutard. ene kaslar, kendilerine
yeterince i verilmedii iin, sinirlenmeye balarlard; nerdeyse barmaya
hazr konuma gelirler, korkutucu bir ifadeye brnrlerdi. Tabak bir bo kalmayagrsn, bana neler gelirdi kim bilir! Bak tarafndan kesilir, ataln
saldrsyla delik deik edilir, kan darbesiyle paralanr, top gibi patlayan
sesin etkisiyle un ufak olurdu. Ama kzn grevi, ite btn bunlar engellemekti. Dikkat kesilerek babasnn alnnda olup bitenleri gzlerdi. ki kan
arasnda kalan blgede dikey bir krn ilk izi belirdiinde, tabakta daha ne
kadar kalm olduuna bakmakszn yeniden yemek doldururdu. nk babasnn, o andaki keyfine gre, krn ortaya k hz da farkl olurdu. Kz,
bunu iyi renmiti; balangta, annesinin lmnden sonra, annesi gibi y apar ve kendini tabaa gre ayarlard. Ama bir baba, kzndan daha ok eyler
beklediinden, tabak iyi bir lt olamamt. Kz da ksa srede kendini toparlam ve babasnn isteklerini alnndan okumaya balamt. Kimi gnler adam,
yemeini hibir ey sylemeksizin bitirirdi. Azn, son lokmay yuttuktan
sonra da bir sre aprdatmay srdrrd. Kz, bu sese dikkatle kulak verirdi.
aprt iddetli ve uzun sreli olduunda, kzcaz titremeye balard; nk
bu, kt bir gece geireceklerinin belirtisiydi. O zaman sevgi dolu szl erle
babasn biraz daha yemesi iin raz etmeye alrd. Adam, ou kez azn
memnun memnun aprdatr ve yle derdi;
nsanolunun bedeninin de verdii bir meyve vardr. Kimmi bu meyve? Kim
olacak, benim kk mahpusum!
Bunu sylerken kzn iaret eder, iaret parma yerine skl yumruunu
kullanrd. Kzn grevi, mahpus szcn glmseyerek ve dudaklarn
oynatarak yinelemekti. Babasna yaklard. Babasnn ar izmeleri, ona doru uzanrd.
Bir babann hakkdr... ocuundan sevgi beklemek. Kz, tpk okulda olduu gibi, babasnn tmcesini yksek ve tekdze bir sesle tamamlard, ama
aslnda ok alak sesle konumak gelirdi iinden.
Benim kzmn evlenmeye... babann kolu uzanrd zaman yoktur.
Onun karnn... iyi kalpli babas doyurur.
Peki bir baba ne yapar... aptal bir ocukla?
imdi baba kzn hemen... tutuklayacak.

Elias Canetti 409

Babasnn kucanda... uslu kzlar oturur.

nsan poliste alt m... yorgun der.
Kz uslu durmazsa... dayak yer.
Baba bilir kzn neden... dvdn.
Hibir zaman kznn... canm actmaz.
Ama kz da babasna... nasl davranmas gerektiini renir.
Bu szlerden sonra kzn yakalayp kucana eker, artk bir tutuklu olduu
iin sa eliyle ensesinden skar, sol eliyle de kendi gsn ovarak biriken
gazlar kartrd. Bu iki hareket de iyi gelirdi. Kza gelince, babasnn tmcelerini doru tamamlayabilmek iin azck akln bana toplar, alamaktan da
saknrd. Babas, saatlerce kzn sevip okard. Ona kendi buluu olan el hareketlerini retir, kz saa sola sallar ve her saldrgan mide boluuna indirecei yumuak bir darbeyle nasl alt edebileceini kantlard; byle bir darbeyi yiyip de midesi bulanmayacak insan var myd?
Bu balay, yarm yl srd. Gnn birinde baba emekliye ayrld ve artk ie
gitmemeye balad. Bu kez, apartman dilencilerden korumay kendine grev
edindi. Elli santim ykseklikte alan gz delii, birka gnlk bir dnme
srecinin sonucu olarak ortaya kt. Provalara kz da katld. Saysz kez
apartmann kapsyla merdiven arasnda gidip geldi. Bu gidip gelmeler srasnda babas ya Daha ar! ya da Ko! diye barrd. Daha sonra kzn kendi eski pantolonlarndan birini giyip erkek rol oynamaya zorlard. Adamn
erkekler iin dnd tokatlar da kz yedi. Yeni alm olan gz deliinden
kendi pantolonunu grr grmez fkeyle yerinden frlayp kapy aar, kzn
birka yumrukta yere sererdi. Sonra da, sanki kzna ilk kez vurmu gibi,
imdi sen kt bir yaratk roln oynadn iin, bunu yapmam gerekiyordu,
diye aklnca kendini susuz gsterirdi, ayaktakmnn hakk ktektir! Aslnda
kafalarn kesmek, daha akll bir hareket olurdu hi kukusuz. Ykten baka
bir ey olmuyor byleleri. Hapishanelerde yan gelip yatyorlar. Devlet de cann diine takarak kazandn bunlara yedirmek zorunda kalyor! Bu haaratn
kkn kurutacam! Artk bu apartmanda bir kedi var. Onun iin fareler deliklerinden kmamal! Ben krmz kediyim. Grdm yerde yerim onlar!
Ayaktakm, bann grld yerde ezileceini hissetmelidir!

410 Krleme

Kz da bunu hissediyor ve parlak geleceinden tr seviniyordu. Babas artk

evde olaca iin, onu eve kilitlemeyecekti. Kz, btn gn gznn nnde
olacakt; kz da alverie gittiinde, darda daha uzun zaman kalabilecekti,
krk dakika, elli dakika, btn bir saat kalabilecekti; ama hayr, o kadar uzatmayacakt; markete gidecek, bunun iin de dkknn bo olduu saatleri se ecekti; sigara iin teekkr etmek zorundayd; adam ona sigaray armaan edeli
tam ay drt gn olmutu, o zaman ok heyecanl olduundan teekkr
edememiti; sonradan da dkkn hep kalabalk olmutu, kim bilir ne dnmt adam onun iin; sigara gzel miydi, diye sorduunda: ok gzeldi, diy ecekti; babasnn sigaray neredeyse zorla elinden aldn, bu sigarann en iyi
cins olduunu ve bu yzden kendisinin imek istediini sylediini anlatacakt.
Geri babas sigaray hi grmemiti; ama zarar yoktu, esmer Bay Franza
teekkr edecek, sigarann iyi cins olduunu, babasnn sigaradan anladn
syleyecekti. Belki adam bir sigara daha verirdi. O zaman bu sigaray hemen
orackta iecekti. Biri ieri girerse, arkasn dnecek ve sigaray tezghn te
yanna frlatacakt. Adam naslsa yangn kmasna meydan vermeden sndrrd. Becerikli bir insand. Yazn patronu izne ktndan, dkkn tek bana ekip eviriyordu. Saat iki ile aras dkkn bo oluyordu. Adam, kims enin grmemesi iin dikkatli davranmalyd. Kzn sigarasn yakacakt kibritle.
Elinizi yakacam, diyecekti kz da ona; adam rkecekti, bu denli hassas ve
narin bir insand, ocukken hep hastalanrd, kz biliyordu bunu. Sigaray uzatacak, uzatt anda da karsndakine dokunmu olacakt. Ah elim, diye baracakt adam, canm ok acd! Kz; ak olduum iin yaptm bunu, diye seslenip kaacakt. Gece adam, onu karmaya gelecekti; uyuyor olacakt babas;
kap alndnda, kz amaya gidecekti. Evdeki btn paray yanna alacakt;
geceliinin stne babasnn eski paltosunu deil, babasnn giymesine hibir
zaman izin vermedii kendi paltosunu alacakt; kendi paltosu srtndayken, bir
bakire gibi grnyordu. Ve ne grecekti apartmann kapsndan ktnda?
Drt siyah atn koulu olduu bir araba bekliyor olacakt. Gen adam, elini
uzatacakt ona. Sol eliyle klcn tutacakt. Tam bir soylu olduundan, nnde
eilecekti. tl pantolon bulunacakt ayanda. te geldim, diyecekti. Elimi yakmtnz. Bendeniz, soylu valye Franz. Bunu hep tahmin etmiti zaten. Markette alamayacak denli yakklyd, gizli bir valyeydi. Kzdan,
babasn ldrmek iin izin isteyecekti. Onuru sz konusuydu nk. Hayr,
hayr! diye yalvaracakt kz, Sizi ldrebilir, asaletmaap! valye, eliyle onu
yana iteleyecekti; kz, cebinden kard bir dolu paray uzatacakt; valye

Elias Canetti 411

baklaryla delercesine szecekti onu, istedii yalnzca bir onur sorununu

zme balamakt. Anszn kk blmeye girip, babann ban gvdesinden
ayrverecekti. Bunu gren kz, sevinten alamaya balayacakt, zavall annesinin bunu grse, bugn hl hayatta olacan dnecekti. valye Franz,
babann kzl sal ban yanna alacakl. Apartman kapsna vardklarnda da
yle diyecekti: Bugn bu kapy son kez atnz, soylu prenses, sizi evime
karyorum! Sonra prenses, kck ayaklaryla arabann eiine basacakt.
valye ona yardmc olacakt. Arabann iinde ok yer olduundan, kz oturabilecekti. Ergin misiniz? diye soracakt adam. Yirmi yam getim, diye
yantlayacakt kz; yirmisinde gstermiyordu, o akama dein babasnn kucak
ocuuydu. (Aslnda henz on alt yandayd; gen adamn bunu anlamamas
iin dua ediyordu.) Evden ayrlabilmek iin bir erkei olsun istiyordu. Yakkl
kara valye, gitmekte olan arabann iinde ayaa kalkacak, onun ayaklarna
kapanacakt. Onunla, yalnzca onunla evleneceini, bu olmad takdirde en
byk mutsuzluun iine deceini syleyecekti. Kz bu szleri duyunca utanacak, gen adamn salarn okayacakt; simsiyaht bu salar. Sevgilisi, srtndaki paltoyu gzel bulacakt. Kz da lene dek giyecekti bu paltoyu, zaten
henz yeniydi. Nereye gidiyoruz? diye soracakt. Atlar soluk solua, durmakszn komaktayd. Kentte ok ev vard. Annene, diyecekti gen adam, o da
mutlu olsun biraz. Mezarlkta atlar duracakt, annenin mezar hemen yakndayd. Mezar ta uracktayd. valye Franz, babann kafasn mezara koyacakt. Bu, gen adamn anneye armaanyd. Sen bir ey vermeyecek misin
annene? diye soracakt; bu soru zerine utanacakt kz, hem de nasl! Sevgilisi
annesine armaan verirken, kendisi eli bo gelmi olacakt. Geceliinin alt ndan, iinde aknn sigarasnn bulunduu kk krmz paketi karp, babasnn kzl sal bann yanna brakacakt. Anne, ocuklarnn mutluluuna
sevinecekti. kisi de annenin mezar nnde diz kp, ondan kendilerini kutsamasn isteyeceklerdi.
Babas gz deliinin nnde diz kyor, elini her dakika kzna uzatyor, kendine ekip ban delie tutuyor ve bir ey grp grmediini soruyordu. Kz,
uzun sre provadan tr bitkin dtnden, apartmann girii gzlerinin
nnde titremeye balyordu; ne olursa olsun: Evet, gryorum, diye yant
veriyordu. Ne eveti? diye bas bas baryordu ba kesilen babas; henz
karsnda dipdiriydi. Ama bu gece, arabay kapnn nnde grnce ap
kalacakt. Evet, evet! Babas, onun taklidini yaparak alay ediyordu. Kr deilsin henz. Benim kzm kr olamaz! imdi tekrar soruyorum: Ne gryor-

412 Krleme

sun? Kz, grlmesi gerekeni grene dek diz km durumda kalyordu.

Kar duvardaki bir lekeydi babasnn grmesini istedii.
Kapc, kendi buluu sayesinde dnyay bambaka bir gzle grmeyi renmekteydi. Bu bululara kz da zorunlu olarak katlyordu. O gne dek ok az
ey rendiinden, cahil kalmt. Babas ldnde, yani krk yl kadar sonra,
kz devletin srtna yk olarak kalacakt. Kapc, byle bir sua gz yuman kii
olmaya rza gsteremezdi. Kz, polislikten bir eyler anlamalyd. Bu yzden
ona apartmanda yaayanlarn zelliklerini anlatyor, kzn dikkatini eitli
eteklerle pantolonlara ekiyor ve bunlarn sululuk bakmndan tad anlama ilikin aklamalarda bulunuyordu. Kimi zaman kendini derse a r kaptrdndan, apartmana giren bir dilenciyi gzden karyor, daha sonra bu dikkatsizliinin acsn kzndan fazlasyla karyordu. Bu apartmanda yaayanlar, diyordu, hi kukusuz bir gmlek stndr bu dilencilerden, ama yine de
be para etmezler. Ona, bu apartmana salad zel korumann karlnda
ne veriyorlard? Alnnn teriyle elde ettiklerinden yararlanmasn biliyorlard.
Ama teekkr edecek yerde, hakknda sylemediklerini brakmyorlard. Sanki
birini ldrm gibi. Peki neden bedava alyordu? Emekliydi artk, ayak larn uzatp yatabilir, karlarn arkasndan koabilir ya da imeye gidebilirdi.
Yaam boyunca almt; aslnda tembellik etmek, hakkyd. Ama vicdan
vard. Her eyden nce bakmam gereken bir kzm var, diyordu kendi kendine.
Bu kz evde yalnz bana brakmay kimin ii gtrrd? yi bir aile babasna,
kzn barna basp brakmamak yakrd. Annesinin lmnden sonra kz,
alt ay boyunca zorunlu olarak yalnz kalmt; babann ie gitmesi gerekiyordu; polislik g iti. Ayrca, devlet imdi kendisine emekli ayl dyordu.
Devlet, demek zorundayd bu paray, bu konuda olanakszlk diye bir ey sz
konusu deildi; devlet batsa bile, nce emekli aylklarn derdi. Bu durum
karsnda kimileri, ben artk yeterince altm, diyebilirdi. Ama kimileri de
emekli ayln kranla karlar ve gnll olarak almay srdrrd. te
bu gibileri, en iyi vatandalard! Ktleri bulduklar yerde yakalarlar, ilerini
tamamen bitirmeleri yasak olduundan yar yarya bitirirler, bylece de
devletin iini hafifletmi olurlard. Polisler, emeklisi ve al anyla birlikte,
dayanma iinde olmak zorundayd; bu tr vicdan sahiplerini aslnda hi
emekliye ayrmamakt yaplmas gereken. nk yerlerini doldurabilmek
olanakszd ve ldklerinde arkalarnda byk bir boluk brakrlard.
Kz, bilgisini gn getike artryordu. Grevi, babasnn deneyimlerini zmsemek ve almad zamanlar belleine yardmc olmakt. Yoksa emekli ayl -

Elias Canetti 413

nn aslan payn yutan bir kz yannda tutmann ne anlam vard? Yeni bir
dilenci belirdiinde, kapc kzna hemen gz deliinden baktryor ve bu dilenciyi tanyp tanmadn deil: Bu en son ne zaman gelmiti buraya? diye
soruyordu, zellikle kz gibi her kurulan tuzaa den biri iin, tuzaklar reticiydi. Kz tuzaa dt takdirde, dikkatsizliinin cezas tam olarak saptanyor ve annda uygulanyordu. nsan dayak cezas uygulamadan adam edebilmek olanakszd. ngilizler, bu yzden mkemmel bir ulustu.
Benedikt zamanla kzn kendisinin iini grebilecek kvama getirmiti. O andan sonra da kzn, bir onur payesi olarak verdii Poli adyla armaya balad. Bu ad, kzn polislik ura iin elverili olduunu dile getirmekteydi.
Aslnda kzn ad Annayd; ama babas, bu ad anlamsz bulduundan hi kullanmazd; adlara dmand. Rtbe ve payelerden daha ok holany ordu; kendi verdii paye ve rtbelere ise delicesine balyd. Anneyle birlikte Anna da
ld. Kz, alt ay sreyle babas tarafndan sen ya da benim uslu kzm diye
arld. Poli adn aldndan bu yana ise, babas kzyla vnyordu. Kadnlarn hi ie yaramadklar sylenemezdi, yeter ki erkekler, onlardan bir sr
Poli yaratmasn bilsinler.
Kzn yeni rtbesi, daha sk bir alma gerektiriyordu. Artk her an babasnn
yerine gemeye hazr durumda, btn gn boyunca babasyla birlikte diz kyor ya da yerde oturuyordu. Kimi zaman adam birka saniye iin ekiliyordu; o zaman nbeti kz alyordu. Bir gezgin satc ya da dilenci gr alanna
girdiinde, grevi babas bu pislii devralana dek ieri gireni hileyle, ya da
kaba g kullanarak alkoymakt. Zaten babas ok acele davranyordu. Aslnda her eyi yalnz bana yapmay yeliyor, kznn kendisini izlemesini yeterli
buluyordu. Bu yaam biimine kendini giderek kaptrmaktayd. Birka ay sonra hakaret etme ve fkesini boaltma olanaklar, apartmana yeni dadanan
birka kiiyle snrl kalmt. teki dilenciler apartmana yaklamaktan, sanki
karlarnda cehennemin ta kendisi varmasna kanyorlard; baba-kz,
bunun neden byle olduunu biliyorlard. Babann ok deer verdii ve gerekte korkutucu boyutlar tayan midesi de daha azla yetinir olmaya balamt. Kzn yemek piirme sresi, gnde bir saat olarak saptanmt. Arka odada
ancak bu kadar kalmasna izin vard. Patatesleri babasnn yannda soyuyor,
sebzeyi de yine babasnn yannda temizliyordu; babasnn len yemei iin
eti dverken, babas da zevkle kznn orasna burasna aplaklar indiriyordu.
Gzleri, ellerinin ne yaptnn farknda deildi; baklar ieri girip kan bacaklara dikilmi oluyordu.

414 Krleme

Artk eskiden yediinin ancak yars kadar yediinden, alveri iin Poliye
yalnzca bir eyrek izin veriyordu. Ama babasnn hile ve dolan okulundan
diplomal olan kz, sk sk esmer Franzndan bir gn iin zveride bulunup
evde kalyor, buna karlk ertesi gn iki eyrek saat izin kullanyordu. Ama
valyesini hibir zaman yalnz yakalayamyordu. Sigara iin kekeleyerek
teekkr etmiti. Gen adam byk bir olaslkla anlamt onu, nk kz g
duruma drmemek iin baklarn karmt. Geceleri babas uyuduktan
sonra kz, uyank kalyordu. Ama valye kapy hi almyordu, hazrlklar ok
uzun sryordu; belki elini yaksayd, o zaman acele ederdi; markette de kadnlar, gen adamn evresinden bir trl ekilmiyorlard. Gnn birinde kz,
gen adam onun hesabn yazarken, hemencecik yle fsldayacakt: Teekkr ederim, ama araba getirmeniz art deil, yalnz klcnz sakn unutmayn!
Gnn birinde kadnlar marketin kapma ylm bir azdan konuur buldu. Franz kam! Geldii aileye bak, anla! Kasadaki btn paray alm.
Bylelerinden kukulanmak gerek, kimsenin yzne bakmazd. 68 ilin!
lm cezas yeniden konmal! Kocam bunu yllardr sylyor, ama dinleyen
kim! Kz, her yan titreyerek dkkna dald, tam o srada mdr: Polis peinde, diyordu. Onu dkknda yalnz brakm olduu iin, zarar kendisi kar lamak zorunda kalacakt. Alak herif burada almaya balayal drt yl olmutu, kim kestirebilirdi byle bir karakteri olduunu? Kimse sezememiti
planlarn, drt yl sreyle kasada hi eksik kmamt; polis biraz nce telefon etmiti; hrsz en ge saat altya dek hapse atlm olacakt.
Poli: Haya, doru deil bu! diye bararak alamaya balad. Benim babam
da poliste alyor!
alman paraya yaknldndan, Polinin szlerine kulak asan olmad. Kz oradan koarak kt ve eve bo ar antasyla dnd. Babasna selam vermeks izin arka odaya girip, kapy kilitledi. Babasnn ii vard; bir eyrek bekledi.
Sonra ayaa kalkp kzna dar kmasn syledi. Kz karlk vermedi. Poli!
diye bard adam, Poli! erden t kmad. Babas, bararak kt takdirde cezalandrmayacana sz verdi; oysa kesin karan, kznn cannn drtte
n, kar koymaya kalkt takdirde de tamamn karmakt, ierden
yant yerine, ar bir eyin yere dmesinden kan ses duyuldu. Adam, ok
fkelenmesine karn, kendi kapsn krmaktan baka are olmadn anlamt. Alkanlkla: Kanun namna! diye bard. Kz, sessiz ve hareketsiz
ocan nnde yatmaktayd. Babas vurmazdan nce kz birka kez evirip

Elias Canetti 415

evirdi. Kz baylmt. Bunu gren babas korkuya kapld; kz daha genti ve

ayrca kzn seviyordu da. Birka kez kendine gelmesini syledi. Kznn sarl karsnda elinde olmakszn fkelendi. Ama fkesine karn, ie kznn
daha az hassas bir yerine vurarak balamak istiyordu. Byle bir yer ararken,
gz ar antasna iliti. anta botu. Adam her eyi anlamt. Kz paray
yitirmiti. Bunun zerine kznn korkusunu hakl buldu. nk kendisi, bu tr
eylere hi gelemezdi. Kz, on ilinlik bir banknotla kmt evden. Bu paradan
geriye acaba hi mi bir ey kalmamt? Kzn stn iyice arad. Kzna ilk kez
yumruklaryla deil, parmaklaryla dokunuyordu. inde ufalanm bir sigara
bulunan kk, krmz bir paket buldu. Paketi yrtp p tenekesine att. Son
olarak para antasn at. On ilinlik banknot, iindeydi. Hibir kesi de zarar
grmemiti. Adam yine balad noktadayd. aresizlik iinde, kzn dve
dve kendine getirdi. Kz kendine geldiinde, dikkatle vurmaktan ter iinde
kalmt, iri gzyalar azna, oradan da enesine szlyordu.
Poli, diye bard, Poli, para burada!
Benim adm Anna, dedi kz buz gibi ve sert bir sesle.
Babas: Poli! diye yineledi, kznn sesi karsnda sarslmt, yumruklarn
skt; iinde sevecen duygular uyanmt.
yi kalpli baban ne yiyecek bugn, diye yaknd.
Hi.
Poli babasna yemek yapmal.
Anna! Benim adm Anna! diye bard kz.
Sonra anszn yerinden frlad, babasna, baka her babay devirebilecek gte
bir darbe indirdi ki bu darbeyi adam da zorunlu olarak alglad ve kk
blmeye kotu (aradaki kap krlmt, yoksa kapy babasnn stnden kilitlerdi) babasndan daha uzun boylu olabilmek iin pabularyla yatan stne
atlayp bard: Ban gidecek elden! Poli, polisten geliyor! Ban annem al acak!
Adam anlamt. Kz, kendisini polise bildirmekle korkutuyordu. Kendi canndan olan bu varlk, ona kara almak istiyordu. Kimin iin yayorum ben, diye
sordu kendi kendisine. Kimin iin drst bir insan olarak kaldm? Koynunda
ylan beslemiti, Bylelerini giyotine gndermek gerekirdi. Gz deliini kz
iin am, bu buluu onun uruna yapmt, srf bir eyler rensin diye; ka-

416 Krleme

dnlar onu beklerken, istese dnyann tadn karabilecekken, iinde acma

duygusu tad ve ruhen iyi bir insan olduu iin kznn yannda kalmt.
Oysa imdi kz kalkm, babasnn kt bir i yaptn ileri sryordu! Hayr,
bu, onun kz olamazd! Yal kars, onu aldatmt. Karsn dvmekte haklyd. Kadnn bir iler evirdiini anlamt. On alt yl boyunca z kz olmayan
bir kz iin para dkmt. Bir ev alsa, bundan fazla para demi olmazd.
nsanlk her yl daha ktye gidiyordu. Pek yaknda polis rgt kald rlacak,
btn g sulularn eline geecekti. Devlet; Dnya batyor, ben de artk emekli aylklarn demeyeceim, diyecekti. Doutan ktyd insanolu. Sulular
giderek artacak. Tanr da buna bakmakla yetinecekti.
i Tanrya dek vardrd, ender olurdu. Tanrnn bulunduu o en yksek
makam karsnda sayg duyard. Tanr, emniyet mdrnden de yksekti. Bu
yzden bugn Tanrnn kar karya bulunduu tehlike, Benedikt Pfaff daha
da sarsmt. Geri vey kzn yataktan alaa edip kan iinde brakana dek
dvd. Ama gerek bir mutluluk duymad yapt iten. Bir otomat gibi hareket etti; szleri ise iinden kabaran acyla yorulmutu. Vurular ile sesi, bir
kartlk oluturuyordu. Barmak iin tm isteini yitirmiti. Bir ara yanlp
Poli diye bir ad syledi. Ama yumruklar, bu yanl hemen dzeltti. Dvmekte
olduu dii yaratn ad Annayd. Ve bu yaratk, onun kzyla ayn kii olduunu ileri sryordu. Kapc, ona inanmad. Kzn salar koptu; kar koymaya
kalkt iin de iki parma krld. Babasnn bandan, adi bir kasap azyla
sz ediyordu. Polise svp sayyordu. Doutan kt olan biri karsnda en iyi
terbiye biiminin bile ie yaramad, bylece ortaya kyordu. Anas da be
para etmeyen biriydi. Hep hastayd ve almaktan kaard. Kapc imdi isteseydi, kzn da anasnn yanna gnderirdi; zaten de yeri orasyd. Ama o, byle bir adam deildi. Bu ii yapmaktan vazgeip, lokantaya gitti.
O gnden sonra iki yabanc gibi yaamaya baladlar. Anna yemek piiriyor,
alveri yapyordu. Markete gitmiyordu. Esmer Franzm hapiste yattn
biliyordu. Onun uruna hrszlk yapm, ama beceriksiz davranmt. Oysa bir
valye, giritii her ii baarrd. Anna, sigarasn yitirdiinden beri artk onu
sevmez olmutu. Babasnn ba, yerinde eskisinden ok daha salamd; gz
deliinden dar dikilen baklar, dilenci dileniyordu. Kz, bu bulua artk hi
aldrmayarak, babasna kar olan nefretini sergiliyordu. Artk babas nn okuluna da gitmez olmutu. Arada bir yapt yeni gzlemler karsnda, adamn
aznn suyu akyordu. Anna ise onun yannda iini gryor, sylediklerini
dinliyor, ama hi ses karmyordu. Gz delii artk onu ilgilendirmiyordu.

Elias Canetti 417

Babas, uzlamadan yana bir jestle ona bakmas iin izin verdiinde, hayr
anlamnda ban sallyordu. Masadaki sevecen konumalar da kesilmiti.
Kendi tabayla babasnn taban dolduruyor, sonra yerine oturup az olmakla birlikte bir eyler yiyor ve ancak kendi karnn doyurduktan sonra babasna
tekrar hizmet ediyordu. Adam ise ona tpk eskisi gibi davranyordu. Bir zamanlar kznn duymu olduu korkunun zlemini ekiyordu. Dverken, bir
yandan da kendi kendine kznn artk kendisine kar hibir ey duymad ndan yaknyordu. Birka ay sonra drt tane ok gzel kanarya satn ald. l erinden erkekti; onlarn karsna, dii kanaryann daha kk olan kafesini
asmt. , kendilerinden gemiesine tyorlard. Benedikt Pfaff da onlar
aktan aa vyordu, tleri balar balamaz gz deliinin kapan kapatyor, doruluyor ve onlar ayakta dinliyordu. Duyduu sayg, bu ak tleri
bittikten sonra alklamasn engelliyordu. Ama yine de Gzel! diyor ve hayran baklarn minik hayvanlardan ayrp kzna eviriy ordu. Kanaryalarn
ateli ak tlerinden ok ey bekliyordu. Gelgelelim Annann durgunluunu
bu tler de bozamyordu.
Kz, daha birka yl babasnn hizmetisi ve kars olarak yaad. Adam geliti;
kaslarnn gc azalaca yerde artt. Ama bu durum, gerek mutluluk olmaktan uzakt. Adam, bunu her gn kendi kendine yineliyordu. Yemeklerde bile
bunu dnyordu. Kz, yalnz onun elinden yem yiyen kanaryalar byk
aclar iinde brakarak veremden ld. Ama kanaryalar, felaketin ardndan
hayatta kalmay baardlar. Benedikt Pfaff, mutfaktaki mobilyalar satp arka
odann kapsn rdrd. Taze, beyaz svann nne de bir dolap yerletirdi.
Artk hi evde yemedi. Kk blmede, nbetini srdrd. Yandaki bo odayla
ilgili tm anlan ise kafasndan kovdu. Kznn ilgisini ierde, ocan nnde
yitirmiti ve bunun nedenini bugne dek anlayabilmi deildi.

Pantolonlar
SAYIN Profesr! Soylu sava atna yulaf verilir. Safkan bir attr ve iyi ifte
atar. Kafesteki aslan, kanl i etini yer. Neden? Hayvanlarn kralnn kkremesi, gk grltsn andrr da onun iin. Dilerini gcrdatan gorile vahiler
gen kadn verirler. Neden? Gorilin her yan kaslarla kapldr, ondan. Yeryznde adalet diye adlandrlan, ite budur. Bana gelince, bu apartmandakilerin
hibir ey verdikleri yok. Oysa benim deerim parayla llemez. Sayn Profesr! Siz, u yeryznde kran borcunun ne olduunu bilen tek insandnz.
Verdiiniz ve genellikle cret diye adlandrlan ey, beni ka kez a kalmaktan
kurtarmt. Szlerimi bitirirken, sayn Profesr, size ne olduunu sormama ve
emirlerinizde olduumu sylememe izin verir misiniz?
Kk blmenin nne vardklarnda Benedikt Pfaffn, gzlerine balad
mendili karmakta olan profesre ilk syledii szler, bunlar oldu. Profesr,
ondan zr dileyerek gecikmi olan iki aylk cretini dedi.
st kattaki koullarn nasl olduunu ikimiz de biliyoruz, dedi.
Pfaff: Ben de yle dnyorum! diyerek gz krpt; byle davranmasnn
nedeni, biraz Thereseyi dnmesi, ama asl yenmi olan haklarn imdi gvenlik altna alm olmasyd.
Siz evimin iyice temizlenmesini salarken, ben de burada, bu sakin kede
kafam toplayacam. Bir an nce iimin bana dnmem gerek.
Buras olduu gibi emrinizdedir! Burasn kendi eviniz bilin, sayn Profesr!
Bir kadn, en soylu erkeklerin bile arasn aabilir. Ama bizim gibi dostlarn
arasnda, Therese diye birinin varl sz konusu olamaz.
Kien aceleyle: BUiyomm, biliyorum, diyerek onun szn kesti.
Brakn da iimi boaltaym, sayn Profesr! Kadnlar yerin dibine batsn!
Kzma gelince, o baka trlyd!
Sanki kz iindeymi gibi, dolab iaret etti. Sonra koul larn bildirdi. Bir insand nihayet, bu nedenle st kattaki dairenin temizlenmesi iini stne al acakt. Temizlenmesi gereken ok ey vard. Birka gndeliki kadn tutacak ve
onlarn banda bulunacakt. te yandan kendi grevinden kam bir insan
durumuna dmeye de dayanamazd. Grevinden kamakla yalan yere yemin

Elias Canetti 419

etmek, onun gznde ayn sutu. Bu nedenle apartman asndan can alc
nem tayan nbetini, onun yokluunda sayn Profesrn tutmas gerekiyordu.
Benedikt Pfaff, grev bilincinden ok, iktidar hrsndan tr Kieni birka gn
iin diz kmeye zorlamak istiyordu. Bugn kz bir trl aklndan kmyordu.
Ama imdi kz lm olduundan, profesr onun yerini almalyd. Profesre
bol bol dil dkt. Birbirlerini ne denli iten ve sadk biimde sevdiklerini kantlamaya alt. Kk blmeyi, iindeki tm eyas ile birlikle profesre
armaan etti. Daha bir iki dakika nce ise profesre, blmenin yalnzca emrinde olduunu sylemekle yetinmiti. Arkadann yannda kalaca gnler iin
bir kira almay da kesinlikle reddediyordu.
ok ksa bir sre ierisinde, blmeyi drdnc kattaki kitaplkla balayan bir
zil tertibat kurdu. Kukulu durumlarda profesrn dmeye basmas yeterliydi. Bu arada apartmana giren yaratk, grldnden habersiz merdivenlerden kacakt. Bu srada yukardan inecek olan cezac, onu yar yolda yakalayacakt. Bylece her ey dnlm oluyordu.
Kien, ayn gnn akam zeri yeni iine balad. Diz km durumda, gz
deliinden kalabalk bir apartmanda olup bitenleri izliyordu. Gzleri, alm ann zlemini ekmekteydi. Uzun sre isiz kalmak, her iki gzn de karamsarla srklemiti. Kien, gzlerinin ikisini de altrmak ve hibirinin hakkn yememek iin gzleri arasnda nbet deiimi yapyordu. Titizliini yeniden taknmt. Her gze be dakika tanmay uygun bulmutu. Saatini nne,
yere koydu ve kendini saniye karmakszn bu saate gre ayarlad. Sa gznde, teki gzn zararna kendine ar yarar salamak gibi bir eilim saptaynca, ona haddini bildirdi. Be dakikalk sreler iliine kemiine iledikten
sonra, saatini yine cebine koydu. Darda grd bayalklardan tr biraz
kendinden utanyordu. Aslnda dorusunu sylemek gerekirse, grd hep
ayn eydi. Pantolonlar arasndaki farklar ok azd. Apartmanda yaayanlara
eskiden hi dikkat etmemi olduu iin, pantolonlarn stn tamamlayabilmek, onun iin olanakszd. Bu nedenle pantolonlar salt birer pantolon olarak
alyor ve iinde bir aresizlik duygusu kprdanyordu. Ama pantolonlarn,
onlar Kienin gznde ekici klan bir zellii vard: pantolonlara bakabiliyordu. Pantolonlardan ok daha sk geen eteklerden ise holanmyordu. Etekler, kapsam ve say bakmndan layk olduklarndan daha ok yer tutuyorlard.
Bunun zerine Kien, etekleri grmezlikten gelmeye karar verdi. Parmaklary-

420 Krleme

la, sanki elinde bir resimli kitap varm da, gzlerine bu kitaptan i veriyormu
gibi, kendiliinden sayfa evirme hareketi yapyordu. Pantolonlarn gei hzna gre parmaklar da daha ar ya da daha hzl alyordu. Etekler getiinde ise efendilerinin honutsuzluu parmaklar da etkiliyor ve parmaklar,
Kienin okumak istemedii sayfalar eviriyordu. Bu arada birka sayfa birden
yitirilmi oluyordu; ama Kien, yitirilen bu sayfalara acmyordu, nk aral arnda kim bilir neler gizliydi?
Dnyann tekdzelii giderek Kienin sinirlerini yattrd. Geride kalan gnn
byk heyecan soluklat. Gidip gelenlerin arasna o bilinen sanrnn kart,
artk ender oluyordu. Ve bu sanrda mavi renk diye bir ey yoktu. Kienin grmezlikten geldii, yasaklanm etekler, trl renkler sergilemekteydi. Ama o
ok zel ve bakasyla kartrlmas olanaksz maviyi, o arpc, insann suratna bir hakaret gibi arpan, aalk maviyi giyen hi yoktu, istatistik bak
asyla yaklaldnda bir tansk izlenimini brakan bu olgunun nedenini
anlamak kolayd. Sanr, kendisiyle savalmad srece ayakta kalabilir. Yaplmas gereken, insann iinde bulunduu tehlikeyi kendi kendine somutlatracak gc bulabilmesidir. Korkulan grnt, bilin dzeyine yanstlmald r.
Sanr iin yazl bir tutuklama emri kaleme alnmal ve bu tutuklama emri her
an hazr bulundurulmaldr. Sonra insan kendini gereklii grmeye zorlamal
ve bu gereklik ierisinde sanr bulunup bulunmadna bakmaldr. Gereklerin dnyasnn herhangi bir noktasnda sanrya rastlanldnda, insan deli
olduunu anlamal ve iyilemek iin bir uzmana bavurmaldr. Ama mavi etek
hibir yerde bulunamazsa, o zaman alm demektir. Gerek ile gerek olmayan henz ayrabilen kii, tinsel glerinden emin olabilir. Bu denli g koullar altnda kazanlabilen bir gvence ise varln sonsuzlua dek srdrr.
Akam kapc Theresenin piirmi olduu bir yemei getirdi ve bu yemein
lokantadaki fiyatn syledi. Kien paray hemen deyerek, yemei byk bir
zevkle yedi. Tad da ne kadar gzelmi! dedi, iimden memnunum. Yatan
stnde, yan yana oturuyorlard. Pfaff: Yine kimse gelmedi, ne kt bir gn!
diye hayflanarak, aslnda karnnn tok olmasna karn yemein yarsndan
ounu yedi. Kien, nndeki yemein ksa zamanda azalmasna sevindi. ok
gemeden kalan kapcya brakp, byk bir evkle yine diz kt.
Pfaff: Ne gryorum! diye bard, iin zevkini almsnz bile! Bunun nedeni, benim atm gz delii. nsan iine k eder. Yz nee iindeydi ve her
tmcede bir baka baldrna vuruyordu. Sonra yemek taban bir yana brakt,
gzlerini karanla altrmaya alan profesr iterek: Her ey yolunda m?

Elias Canetti 421

diye sordu, Bir de ben bakaym! Delikten bakarken, bir yandan da homurdanmaya balad:
Ooo, ayran kabarm gene orospunun. Eve akamn sekizinde dnyor.
Kocas bekleyedursun. Ne yemek yapmla kocasna? Bi bok yapmamtr
tabii. Yllardr herif karnn grtlan skacak diye bekliyorum. Dostu darda
duruyor. Koca koca deil ki! Kannda yok herifin kocalk! Ben onun yerinde
olsam, gnde kez grtlaklardm karnn bylesini. uraya bak, dii kediler
gibi azm! Hl duruyor! teki de neredeyse yiyip bitirecek kary. Koca dersen, daha dnyadan haberi yok. Hepsi korkaklk, baka bir ey deil! Olup
bitenlerin hepsini gryorum!
Ama ortalk karard! dedi Kien. Ayn zamanda hem eletiren hem de karsndakini kskandn belli eden bir ifadeyle konumutu.
Kapc kahkaha nbetlerinden birine yakaland ve boylu boyunca kendini yere
att. Bedeninin bir blm yatan altna kayd, darda kalan ise duvarlar
sarst. Uzun sre bu durumda kald. Kien, korkuyla bir keye bzld. Kk
blme, kahkaha dalgalaryla dolmutu; Kien, dalgalarn yaylmasn engellememek iin bir keye ekilmiti. Biraz yabanclk ekiyordu burada. Tek bana geirdii bu le sonras, ok daha gzeldi. Sessizlii gereksiniyordu.
Yanndaki barbar kyl ise ancak grltyle hayat bulabiliyordu. Gerekten
de bir su aygr gibi anszn ayaa kalkt ve burnundan soluyarak konutu:
Poliste alrken ne derlerdi bana, biliyor musunuz sayn Profesr
yumruklarn, Kienin zayf omuzlarna dayad Kzl Kedi derlerdi bana!
Hem ender rastlanan rengimden, hem de karanlkta grebilmemden tr. Ya,
gz derler benimkisine! Vahi kedilerin zelliidir bu!
Kiene yata kullanmasn syleyip iyi geceler diledi; kendisi yukarda yatacakt. Kapya vardnda, gz deliini Profesrn zenli korumasna emanet ettiini syledi. nsan d grrken oraya buraya vurabilirdi; kendisi de bir defasnda gz deliinin kapam bozmu ve ertesi sabah durumu grdnde ok
korkmutu. Bu nedenle Kienden dikkatli olmasn ve bu deerli aygt aklndan karmamasn diledi.
ok yorgun ve sakin dncelerinin akam yemeinden nce saat yalnz
kalabilmiti rahatsz edilmesinden tr fkeli olan Kien, yataa uzand.
Yaknda kavuaca kitaplnn zlemini ekiyordu: yksek tavanl drt oda,
duvarlar tavana dek kitap raflaryla kapl, odalar arasndaki kaplarn hepsi

422 Krleme

ak, gereksiz pencereler almam, yukardan gelen her yan eit aydnlatan
bir klandrma, st yazlarla dolu bir masa, almalar, almalar, dnceler, dnceler, in, konumalarda deil, dergilerde dile getirilen bilimsel
tartmalar ve dn dzeyinde arpmalar, yumruk yumrua arpmalardan deil, dnce savandan zaferle kan Kien, huzur, sessizlik, insana hayat veren sayfa hrtlar, iinde canl bir varln, bir hayvann durmadan
dilerini gsteren bir kadnn, bir etein bulunmad bir atmosfer. Cesetten
arnm bir ev. Yaz masasnn nndeki ceset kalntlar temizlenmi. Kitapl arn arasnda kalmakta direnen rmlk kokusuna kar modern bir havalandrma. Aylar sonra bile le kokan kimi kitaplar. Onlarn hepsi sobaya atlacakt! En tehlikeli organ, burundu. Gaz maskeleri soluk almay kolaylat rrd.
Bunlardan bir dzine yaz masasnn stne aslacakt. Yksee aslacakt, bir
cce gelip almasn diye. Elini gln burnuna gtren bir cce. Yzne bir
gaz maskesi tak. Acnn engin denizlerinde yzen kocaman bir ift gz. Burguyu andran, tek bir delik. Yazk. Deitir maskeyi. Nasl kullanlacan oku.
Gzler arasnda yumruk yumrua bir kavga, ikisi de okumak istiyor. Burada
kumanda eden kim? Biri gz kapaklarn bastryor. Ceza olarak kapattryorum sizi. Koyu karanlk. Gecenin ortasnda vahi kediler. Hayvanlar da d
grr. Aristoteles, her eyi biliyordu. Dnyann ilk kitapl. Bir hayvanbilim
koleksiyonu. Zerdtn atee olan tutkusu. Yalnzca lkesinde sayg grmt
Zerdt. Kt bir peygamber. Prometheus ise bir eytand. Kartal, yalnzca
karacierini yemiti. Ateini de yeseydi ya! Theresianumun altnc kat. Alevler kitaplar dik merdivenlerden ka abuk, abuk! lanet olsun!
yol tkand yangn! Yangn! birimiz hepimiz, hepimiz birimiz iin dayanma, birlik, dayanma, kitaplar, kitaplar, hepimiz birer kitabz kzllk, kzllk kim tkyor burada merdiveni soruyorum. Yant istiyorum!
brakn geeyim! size yolu aacam! kendimi dman mzraklarnn
stne atacam! lanet olsun mavi etek gkyzne ykselen, sert
bir kaya Samanyolu zerinden Sirius beki kpekleri graniti sralm! krlm diler, kanl azlar.
Kien uyand. Yorgunluuna karn yumruunu skt. Dilerini gcrdatt. Korkmasna gerek yoktu, daha yerindeydi dileri. Onlarla hesaplaacakt. Grd
kan da bir d, bir masald yalnzca. Kk blme, stne varyordu. ok dard
uyumak iin. Kien yataktan frlad, gz deliinin kapan at ve dardaki
byk tekdzelii izleyerek kendine geldi. nk yalnzca grnte hibir
ey olmuyordu. Gz karanla alan, le sonrasnn tm pantolonlarn sonu
gelmeyen bir resmigeit gibi izleyebiliyordu; pantolonlarn arasndaki etekler

Elias Canetti 423

snp gitmiti. Gece btn insanlar pantolon giyiyordu. Kadn cinsinin ortadan kaldrlmas iin bir buyruk hazrlanmaktayd. Buyruk, sabah ilan edilecekti. Kapc bararak ilan edecekti Onun sesini tm kent, lke, tm lkeler,
tm yeryz duyacakt; teki gezegenler de kendi balarnn aresine baksnlar, bizim dnyamz yeterince kadnla dolu; kaamaklara lm cezas veril ecek, yasay bilmemek zr saylmaz. Btn adlar erkek adna dntrlecek;
tarih, yalnzca erkeklere gre, yeni batan yazlacakt. Bakanla Profesr
Kien getirileceinden, bu konuda grevli komisyonun ii kolay olacakt. Ne
yapmlard kadnlar tarihte? ocuk dourmular, entrikalar dzenlemilerdi,
o kadar!
Kien yine yataa yatt. Dolaa dolaa uykuya dald. Yine dolaa dolaa par alanm olduunu sand mavi kayann nne geldi. Kaya yerinden oynamadnda, grd d ilerleyemediinde, hemen uyanyor ve gz deliine eil iyordu. Zaten delik, hemen yanndayd. Bu, bir gecede defalarca oldu. Sabaha
doru gz deliini, ona istedii tekdzelii salayan gz, sinirlerini yattran
mutluluk kaynan, dlerinde sahip olduu kitapla aktard. Her duvarda
birka delik at. Bylece delik bulmak istediinde, ok aramasna gerek kalmayacakt. Kitaplarn bulunmad her yere, Benedikt Pfaff sistemine gre
kapakklar yapmt. Dlerinin akm ustalkla ynetiyor, nereye giderse
gitsin, sonunda kendi dizginlerini ekerek yeniden kitaplna dnyordu.
Saysz gz delikleri, onu nlerinde kalmaya aryordu. Kien onlar gndz
rendii gibi, diz kerek kullanyor ve yeryznde, zellikle hava karardktan sonra yalnzca pantolonlarn bulunduundan bir kez daha emin oluyordu.
Baka renkteki etekler yitip gidiyordu. Mavi kolal kayalklar kyordu. Kien,
artk yataktan kalkmak zorunda deildi. Dleri kendiliinden, otomatik olarak ayarlanyordu. Sabaha kar hibir yana kaamak yapmakszn, tam bir
uykuya dald. Ciddi dncelerle dolu olan ban yaz masasna dayamt.
Sabahn ilk soluk klar, onu i banda buldu. Saat altda diz km, karanln koridor boyunca aln izlemekteydi. Kar duvardaki leke, gerek karakterine brnd. Kayna belirsiz glgeler insanlarn deil nesnelerin
glgesiydi bunlar, ama hangi nesnelerin? fayanslarn stne vurdu, tehlikeli
ve saygsz tonda bir griye dnt ve Kienin adn koyup da yeni balayan
sabah kendine zehir etmek niyetinde olmad bir renge yaklat. Kien varl klarn kabule yanamakszn ve ilk nce nazik bir ifadeyle, glgelerden ya ekilmelerini, ya da baka bir renk almalarn rica etti. Glgeler ne yapacaklarn
kestirmeksizin durakladlar. Kien isteinde direndi. Karsndakilerin kendil e-

424 Krleme

rinden emin olmadklar gznden kamamt. Glgelere bir ltimatom vermeye karar verdi ve bu ltimatomu dinlemedikleri takdirde, kendileriyle ili kilerini keseceini bildirdi. Elinde bask yapmasn salayacak baka aralar
da vard, bundan tr uyaryordu glgeleri; onlarn karsnda savunmasz
deildi; kuraca bir tuzaktan anszn stlerine saldrabilir, kendini beenmi
ve terbiyesiz tutumlarn bir balta darbesiyle parampara edebilirdi. Aalk
ve glntler zaten, varlklar fayanslara bamlyd. Fayanslar kadar kolay
krlabilen ey ise yoktu. Oraya bir darbe, buraya bir darbe ve acnas krklara
artk yalnzca matem tutmak ve dnmek kalrd neyi mi dneceklerdi?
Kimseye ktlk yapmam, uykunun verdii gle imdi kendisi iin dnm
noktas niteliindeki sava gnne hazrlanmakta olan susuz bir insana ac
ektirmenin adil bir davran olup olmadn. nk bugn, dnn felaketi
ortadan kaldrlacak, yok edilecek, gmlecek ve unutulacakt.
Glgeler sallanmaya balamlard; onlar birbirlerinden ayran ak renk izgiler kalnlap parlamaya balad. Kienin dmanlarn kendi gcyle de yenilgiye uratabilecei kukusuzdu. Ama tam o anda iri bir pantolon, Kienin
yardmna koarak onu zaferin onurundan yoksun kld. Bir ift gl bacak
fayanslara basp durdu. ri bir pabu havaya kalkt ve sanki bir zarar vermekten kanrcasna, sevecenlikle, salt o eski, alt varlndan emin olmak
istercesine, gz deliinin dar alan blmnn evresini doland. Bu pabucun geri ekilmesinden sonra, bu kez ikincisi, birincisinin ters dn yolunda
olmak zere, ayn sevecen jesti yineledi. Daha sonra bacaklar yryn
srdrd. Bir grlt, anahtar krtsna benzer bir ey, tiz bir ses ve kap
gcrts duyuldu. Glgeler inleyerek silinip gittiler. imdi aka sylemekte
bir saknca yoktu artk: maviydi glgeler, tam anlamyla masmavi. iman
adam, yine deliin nnden geti. Teekkr etmek gerekirdi. Ama i, o olmasayd da baarlacakt. Glgelerdi nnde sonunda sz konusu olan, ancak bir
nesneden yansyabilirdi. O nesne uzaklatrldnda, glgeler de inler ve son
nefeslerini verirlerdi. Burada uzaklatrlan ne olmutu? Bu soruyu yalnzca
onu uzaklatran yantlayabilirdi. Benedikt Pfaff ieri girdi.
Bakyorum kalkmsnz bile! Gnaydn, sayn Profesr! Dorusu alkanlkta
zerinize yok. Ya almak iin geldim. Apartman kapsn duydunuz mu hi? Bu
yatakta insan yle bir uyuyor ki, k uykusuna yatan ay uyuyamaz. Karm ve
topra bol olsun kzm hayattayken, kii yatard bu yatakla. Bakn size
arkadanz ve bu evin efendisi olarak bir t vereyim. imdi bulunduunuz
yerde, orada kaln! O zaman, hani ne derler, doann harikalarna tank ola-

Elias Canetti 425

caksnz. Btn bir apartman uyanyor. Herkes iinin gcnn bana kouyor.
Herkesin acelesi var, nk ok uyuyorlar, bir alay kar ve uykucu. ansnz
varsa, ift bacan birden getiini de grrsnz. Ne il gin manzaradr
bilseniz! nsan hangisi kime aittir, kestiremez. Hah tamam, udur, dersiniz,
oysa bambaka biridir. Gerekten grlmeye deer bir manzaradr! Bakn size
syleyeyim, kahkahalarnz tutmaya bakn, yoksa lrsnz burada glmekten!
Kapc bara ara ve yapt akadan duyduu sevinle kpkrmz, ekip
gitti. Demek ki o iren glgeyle irkin izgiler, apartman kapsnn parmaklklarna aitti. nsan adn koyabildii anda, nesneler tehlikeli bylerini yitiriyordu. lkel insan, her eyin ve herkesin adn yanl koyard. Bu yzden de
evresi korkun bir by zinciriyle sarlyd, tehlikede olmad yer ve zaman
yoktu. Bilim, bizi hurafe ve bo inanlardan kurtard. Bilim her zaman ayn
adlar kullanr, daha ok Latince ve Yunanca adlar yeler, bylece de gerek
nesneleri gsterir. Yanl anlalma diye bir ey bilimde sz konusu deildir,
rnein bir kapnn arkasnda, o kapnn kendisinden ya da olsa olsa glgesi nden baka bir ey aramak, kimin aklna gelebilir?
Ama kapc haklyd. Apartmandan bir sr pantolon kmaktayd; balangta
sade, biraz boruyu andran, arya kamayan bir zenle baklm, pantolon
olmann bilincini pek tamayan, ama Kien byle umuyordu biraz akl
banda gibi grnen pantolonlar geti. Zaman ilerledike, t izgileri daha
keskin pantolonlar grnd; bunlar pek aceleci deildi. t izgileri birbirine
yaklatnda, Kien bunlarn kuma kesebileceinden korkup; Dikkat! diye
sesleniyordu. Gzne trl belirtiler arpyordu; renkleri, kuman cinsini ve
deerini, yerden ykseklii, olas delikleri, genilii, pantolon bacaklarnn
pabularla orantsn, lekeleri ve bunlarn kaynaklarn saptamaktan ekinmiyordu; malzemenin bolluuna karn, birka iyi saptamada bulunmay baard.
Saat ona doru, ortalk biraz daha sakinletiinde, bu kez pantolonlara bakarak onlar giyenlerin yalarn, karakterlerini ve uralarn karmaya alt.
Pantolonlardan yola karak insanlara ilikin dizgisel saptamalar yapmay
olanakl gryordu. Bu konuda kk bir inceleme kaleme almaya karar verdi,
byle bir incelemeyi gnde tamamlayabilmesi iten bile deildi. Yar aka
yar ciddi, terzilik alanna el atan bir bilim adamna sulamalarda bulundu.
Ama ne yaparsa yapsn, burada, aada geirdii zaman yitirmiti bir kez.
Kendini neden gz deliine verdiini ok iyi biliyordu. Dn, gemiti, gem eliydi. Dikkatini bilimsel yntemlerle younlatrmak ise Kiene iyi geliyordu.

426 Krleme

Kadnlar, arszca bir srarla ilerine giden erkeklerin arasna karmaktaydlar.

Sabahn krnde ayaklanmlard. ok gemeden geri dnnce, kendi cinsl erinin bacak saysn iki katna karm oldular. Alverie gitmi olmalydlar.
Gnaydn dedikleri, karlatklarn gereksiz yere lafa tuttuklar duyuluyordu.
izgileri en keskin, bacaklara en iyi oturan pantolonlar bile kadnlarla kar latklarnda duruyorlard. Erkeklere zg boyun eilerini deiik biimlerde
dile getiriyorlard. Biri, topuklarn var gcyle bilitirdi. kan yksek ses,
Kieni yere yakn kulaklarnn zarn actp uyuturdu. Birka, ayak parmaklarnn ucunda yaylandlar; iki kii dizlerini krd. Bazlarnn t izgilerinden
hafif titremeler geti. Pantolonla yer arasnda oluan dar a, kar cinse dncesizce bir eilimi dile getiriyordu. Kien, herhangi bir kadna ondan holanmadn belli edecek, geni alar dar alara yeleyecek bir erkek, tek bir
erkek grmek istiyordu. Ama gemedi byle biri. inde bulunulan zaman
paras dnlmeliydi bir kez: bu insanlar yakalarn yataklarndan, karlarndan kurtarmlard; btn apartman evliydi nk. Gn alma, nlerinde
akt. Dar kmak iin acele ediyorlard. Bacaklarndan fkran tazelik ve
alma tutkusu, izleyiciye geiyordu. Ne olanaklar! Ne gler! Bir dn yaam beklemiyordu bu bacaklarn sahiplerini, ama yaam, disiplin bekliyordu.
ine girecekleri bir dzen, allm amalar, iyi bilinen nedenler bekliyordu;
bir a, ortaya konacak bir yapt, kendi iradelerine gre blmlere ayrlm bir
zamann ak bekliyordu. Ve bu insanlar neyle karlayorlard apartmann
holnde? Bir komunun karsyla, kzyla ya da asyla stelik rastlant da
deildi onlar karlatran. Kadnlarn dzeniydi; evlerinin kaplarnn arkasndan kulak kesilip dinliyorlar; aklarna tutsak ettikleri insann ayak seslerini duyar duymaz da arkasna ya da nne dyorlar ya da yan banda
beliriveriyorlard. Her yalana hazr olan, yze glerek, kuyruk sallayarak, kendilerine yz verilmesi iin yalvararak, gnah dolu yaknlklarn sunarak, erkeklerin gl ve her eye hazr durumda dilimlere ayrmak zere stne
gittikleri gnn yzn karartan bir sr kk Kleopatra. Btn bu erkekler
ykma uramlard, karlarnn sznden kmyorlard; karlarndan nefret
ediyorlard doal olarak; ama bu nefretlerini genelletirmek yerine, nlerine
kan baka kadnlara kouyorlard. Biri glmsemeye grdn, hemen duruveriyorlard. Kendi kendilerini aalyorlard. Tasarlarn erteliyorlar, bacaklarn ayorlar, zaman yitiriyorlar, ufack zevkler uruna ne pazarlklara giriiyorlard! Selam vermek iin apkalarn kardklarnda, o denli aa iniyorlard ki, insann gr alan kapanyor ve soluu kesiliyordu. apka yere dt takdirde, bklm bir el ardndan uzanyor, bunu glmseyen bir yz

Elias Canetti 427

izliyordu. Daha birka saniye nce ciddi ifade tayan bir yz. Bylece kadn
her kimse bu erkei ciddiyetinden yoksun klmay baarm oluyordu. Apartmann kadnlar, tuzaklarn gz deliinin tam nnde kuruyorlard. stiyorlard ki evirdikleri gizli kapakl ilerde bile bir nc kii kendilerine hayran
kalsn.
Ama Kien onlara hayranlk duymuyordu. stese, onlar grmezlikten gelebilirdi ve Tanr biliyordu ya, bu ii ok kolay baarrd. Salt istence bal bir iti
nk. Grmezlikten gelmek, bilginlerin kannda olan bir zellikti. Bilim, grmezlikten gelme sanatyd. Kien, anlalr bir nedenden tr sanatn uygulamyordu. Bilgisiz, dayanlmas olanaksz ve budala yaratklard kadnlar,
srekli tedirginlikten baka bir ey veremezlerdi. Onlarsz dnya, gerekten
ok zengin bir dnya olurdu; dev bir laboratuvar, tka basa dolu bir kitaplk,
gece gndz youn alma atmosferiyle dolu bir cennet olurdu. Ama adalet,
kadnlar asndan olumlu bir noktann belirtilmesini de gerekli klyordu:
tm etek giymekle birlikte, hibirininki mavi deildi; Kienin grebildii kadaryla, bu kadnlardan hibiri, yzyllar nce apartmann holnden kayar gibi
yryerek geen ve sonunda, ancak i iten getikten sonra, alktan len birinin ansn artrmyordu.
Saat bire doru kagelen Benedikt Pfaff, le yemei iin para istedi. Yemei
lokantadan almak zorundayd ve zerinde para yoktu. Devlet emekli ayln
ona ayn son gn deil, birinde dyordu. Kien, ondan kendisini rahat brakmasn rica etti. Burada, aada geirecei gnler saylyd. Ksa sre sonra
yeniden evine tanacakt. Ama tanmazdan nce, gz deliinin bandaki
bilimsel almasn tamamlamak istiyordu. Pantolonlarn Karakterbilimi
balkl bir alma planlamt; Pabular zerine Ek balkl bir alma da
birincisini tamamlayacakt. Yemee ayracak zaman yoktu; belki yarn yerdi.
Olur mu yle ey, sayn Profesr! diye bard kapc, Paray sizin iyiliiniz
iin istiyorum! nsan bu ilgin konumda alktan lebilir. Sizin iin kayglanyorum!
Kien ayaa kalkt ve kendisini rahatsz eden bu insann pantolonunu eletirel
bir gzle szd. Sizden benim alma alanmdan derhal ekilip gitmenizi
istiyorum! Benim szcn vurgulam, kk bir aradan sonra alma
alanm szcklerini bir hakaret gibi savurmutu.
Pfaffn gzleri ardna dek ald. Yumruklar kanmaya balamt. Hemen
vurmamak iin, yumruklaryla burnunu kad. Delirmi miydi bu profesr? Ne

428 Krleme

demek istiyordu benim alma alanmla? Nereden balamalyd imdi? Bacaklarn m krsayd nce? Kafasn krp beynini de aktabilirdi, ya da balang
iin karnna bir yumrukla yetinebilirdi. Yukarya, karsnn yanna karabilirdi, ite o zaman grrd gnn! Kadn, katili eline geirdii takdirde tuvalete
kapatacan sylemiti. Sokaa da atabilirdi. Duvar ykp, len kznn ona
olan sevgisini yitirdii arka odaya da kapatabilirdi.
Bunlarn hibiri olmad. Therese, Pfaffn emri zerine yemek piirmiti ve bu
yemek, imdi yukarda hazr bekliyordu. Pfaff, almaktan zveride bulunmak
pahasna da olsa, bu yemek araclyla para kazanmak niyetindeydi. Eer
isteseydi yalnz atlet deil, lokantac da olabilirdi nk. Cebinden kk bir
asma kilit kard, Kieni bir parmayla yana itti ve kilidi gz deliinin kapana asp kapatt.
Benim deliim bana aittir! diye bas bas bard. Yumruklar yine irilemiti.
Rahat durun! diye azarlad onlar. Yumruklar, homurdanarak ceplerine ekildiler. Orada her an frlamaya hazr, beklemeye koyuldular. Gururlar krlmt. Derilerini cebin astarna srterek kendi kendilerine sylendiler.
Ne pantolon! diye dnd Kien, Ne pantolon! leden nce yapt gzlemler srasnda bir ura, nemli bir ura, gr alannda eksik kalmt:
katile rastlayamamt hi. imdi karsnda biri, aratrmalarnda kulland
aleti hi ekinmeden kapatan bir insan, katiller iin tipik olan trden bir pantolon giymiti; bumburuuk, solmu kan renginden tr krmzms parltlar
saan, ierden dar doru olmak zere irkin biimde hareketlenen, partal ve
yap yap, kaln, koyu renkte ve iren bir pantolon. Eer hayvanlar pantolon
giyselerdi, onlarnki de aynen byle olurdu.
Yemek smarland bile! diye brd karsndaki hayvan. Ismarlanan eyin
de paras denir! Pfaff yumruklarndan birini slkla dar ard, direnmesine aldrmakszn at ve avcunu uzatt. Paray ben deyecek deilim, sayn
Profesr, byle yapacam sanyorsanz, beni yanl tanmsnz demektir!
Yemek ve iki paralarnda kazklanmaya hi gelemem! Sizi son kez uyaryorum! Salnz dnn! nsann sonu neye varr saln dnmezse!
Kien istifini bozmad.
O halde size haciz koymak zorundaym! Kieni tutuklad, Tam bir bostan
korkuluu! diyerek yatan stne atp tm ceplerini arad; bulduu paray
kuruu kuruuna saydktan sonra, yemek iin gerekli olan paray ald; onun
dnda tek kurua elini srmedi, drstlnden tr kendini onurlu bir

Elias Canetti 429

insan diye vdkten sonra, korkutucu bir ifadeyle konutu: Yemei buraya
yollayacam! Beni grmeyi hak etmediniz. Nankr bir insansnz. Buna bir
son vermek gerekir. Sizi uyaryorum! Gz deliim kapal kalacak! Adalet bunu
gerektirir! Grdnz pantolonlar yznden dolandrc olup ktnz. Dikkatli olmam gerek. Drst davranrsanz, delii yarn aarm yine; bunu sizi
dndmden ve acma nedir bildiimden yapacam. Uslu uslu oturun!
Saat drtte kahveniz gelecek. Saat yedide de sade bir akam yemei. Parasn o
zaman dersiniz. Ya da isterseniz imdi deyin, daha iyi.
Kien, daha yeni ayaa kalkmken, yeniden yatrld. Pfaff, btn tatszlklarn
ve ekimelerin nn bir defada almak iin, bir haftalk yiyecek giderini hesaplad. Hesab, bir polis memuruna gre baya kuvvetliydi; nc kez hesapladnda, miktar yksek ktndan hesap doru sayld. Paray aldktan
sonra, hesabn altna: Emekli polis memuru Benedikt Pfaffn sayglaryla
diye yazp, kd kendisine ait olduu iin dikkatle yastn altna yerletirdi; ancak ondan sonra tkrd (bunu ksmen profesrden tr urad
kendi d krkln, ksmen de yumruklarnn zorla isiz kalmalarndan tr
uradklar d krkln dile getirmek iin yapmt) ve kp gitti. Kap, y klmadan yerinde kalmt. Ama Pfaff, kapy dardan kilitledi.
Kien ise baka bir kilitle daha ok ilgileniyordu. Gz deliinin kapa n ekitirdi. Kapak biraz gevediyse de, almad. Kien, kabinenin iinde anahtar
aramaya koyuldu. Belki de bulaca anahtarlardan biri asma kilide uyard.
Yatan alt botu; zorla dolabn kapan at. Dolabn iinde eski niformalar,
bir trompet, kullanlmam boks eldivenleri, ii temiz ve yeni tlenmi (tm
de beyaz) kadn amarlaryla dolu, smsk sarlm bir paket, bir polis tabancas, mermiler ve fotoraflar vard. Kien, meraktan ok nefretle resimlere bakt. Bacaklarn yayp oturmu bir baba, sa elini sanki tutuklam gibi, zayf bir
kadnn srtna koymutu; sol eliyle de henz yanda bile olmayan bir ocuu kendine bastrmt; ocuk adamn kucanda rkek bir ifadeyle oturmaktayd. Resmin arkasna kaln harflerle u yazlmt: Krmz kedi, kars
ve ocuuyla. Bunu okuyan Kien, kapcnn kars lene dek ne denli uzun bir
zaman evli kalm olduunu anmsad. Bu resim, adam henz evlilik yaamnn ortalarnda gsteriyordu. Kien, ii vahi bir sevinle dolu olarak, Kedi
szcn izdi, stne Katil yazd; sonra resmi en ste, grnlerine baklrsa sk sk kullanlan niformalarn stne yerletirip, dolabn kaplarn
kapatt.

430 Krleme

Bir anahtar! Ah, bir anahtar! Neler vermezdi imdi bir anahtar iin! Sanki teninin tm deliklerinden bir sicim geirilmiti; sanki biri btn bu sicimlerden
bir halat rmt ve gl, kaln, sz dinlemez halat, gz deliinden geip
koridora uzanyordu; koridorda pantolonlardan oluma btn bir alay, halatn
ucuna aslm, ekmekteydi. stiyorum! Gelmek istiyorum! diye inledi Kien,
Ama brakmyorlar ki! aresizlik iinde kendini yataa att. Grm olduklarn somutlatrmaya alt. Erkekler geti yine gznn nnden. Onlar geri
ard, kadnlara olan bamllklarn affetmeyerek, yzlerine ek sulamalar
haykrd. Daha yeterince ileyecek ve zerinde dnecek malzeme vard
elinde. Yeter ki kafas isiz kalmasn! Dnce evreninin kap sna korkun
grnl, yzleri ejderha maskelerini andran, dev gibi drt Japon cennet
bekisini nbet tutmalar iin yerletirdi. Onlar, neyin ieriye sokulmamas
gerektiini bilirlerdi. Dncelerin gvenliini salamaya elverili olanlar,
ieri sokulabilirdi.
ok saydaki saygn kuramlarn denetimden geirilmesi, kesinlikle gereklidir.
Bilimin de zayf yanlar var. Kuku, her gerek bilginin kaynan oluturur.
Bunu daha Cartesius kantlamt. rnein fizik, neden temel renkten sz
eder? Krmznn nemini kimse yadsmayacaktr. Bu rengin temel nitelikteki
nemini ortaya koyan belki bin kant var. Sarya kar ileri srlebilecek itiraz,
spektrumda bu rengin yeille snr komusu olmasdr. Yeile gelince, sylentiye gre sarnn adlandrlmas olanaksz bir renkle karmndan elde edilen
bu renk karsnda, szde gze iyi gelmesine karn, dikkatli olmak gerekir.
Gz olumlu ynde etkileyen bir ey, aralarndan biri dnlebilecek en
ykc, en irkin, en anlamsz e olan bilekelerden oluamaz, yeil renk, m aviyi iermez. ekinmeyelim bu szc sylemekten, nk sonunda bir szckten baka bir ey deil, hele bir temel renk hi deil. ok byk bir olaslkla spektrumun bir yerinde, yeilin olumasna sarnn yan sra katkda bulunan bir giz, bize yabanc olan bir e gizli. Fizikilerin grevi, bunu bulup ortaya karmak. Ama onlarn daha nemli ileri var. Her gn dnyay tm de
gze grnmeyen spektrumdan kaynaklanma yeni nlara bouyorlar. Bizi
aydnlatan asl n bilmecesi iin ise beylik bir zm buldular. Henz eksik
olan, zn deil, etkilerini tandmz nc temel rengin mavi olduunu
ileri sryorlar. Bir szc alp bir bilmeceye taknca, bilmece de zld
saylyor. Yaplan hileyi kimse anlamasn diye de baya ve herkesin gznde
kt olan bir szck seiliyor, bu dununda insanlar bu szc yakndan incelemekten doal olarak rkyorlar. Kt kokuyor, diyerek, mavi gibi grnen
her eyin uzandan geiyorlar. nsanolu korkaktr. Bir karar verme zorunlu-

Elias Canetti 431

luuyla karlatnda, on kez pazarla girmeyi yeler, iin stesinden yalanla gelebilmeyi umar. te bu nedenden tr gnmze dein salt d rn
bir rengin varlna, Tanrnn varlndan ok daha fazla inanld. Aslnda mavi
diye bir ey yoktur. Fiziin bir uydurmasdr mavi. Mavi diye bir renk bulunsayd, tipik katillerin salar mavi olurdu. Kapcnn ad nedir? Mavi Kedi mi?
Tam tersine: Krmz Kedi!
Mavinin varlna kar ileri srlen ve dnce rn olan olumsuz kantlara,
deneysel nitelikteki kantlar da eklendi. Kien, gzlerini kapayarak, herkesin
mavi diye nitelendirecei bir grnt canlandrmaya alt. Denizi gzledi.
Tatl bir k yaylmaktayd denizden ve deniz rzgrn okad aa tepelerini andryordu. Bir tepede duran ozanlarn, altlarnda uzanan orman denize
benzetmeleri bouna deildi. Ozanlar hep byle yaparlard. Belli karlat rmalardan bir trl kopamazlard. Duyularna arlk tanyan insanlard ozanlar. Orman grrlerdi. Ormann yeil olduunu grrlerdi. Anlarnda orman
kadar engin ve yeil olan bir baka grnt, deniz canlanrd. Demek ki yeildi
denizin rengi. zerinde bulutlarla dolu bir gkyz vard. Bulutlar kapkara ve
baskt. Bir frtna yaklayordu. Ama boalamyordu bir trl. Gkyz, hibir
noktada mavi deildi. Gn, akp gidiyordu. Nasl da kouyordu saatler birbirinin ardndan! Neden? Kimdi onlar byle kovalayan? nsan gece olmazdan
nce gkyzn, gkyznn o lanetlenmi rengini grmek istiyordu. Gelgelelim bir yalandan baka bir ey deildi bu renk. Akama doru bulutlar par alanyordu. Aralarndan parlak bir krmz fkryordu. Peki ya mavi renk, o
nerede kalyordu? Her yer, ama her yer kpkrmz kesiliyordu. Sonra gece
geliyordu. Gerein bir kez daha ortaya k. Krmzdan kimse kuku duymuyordu.
Kien gld. Her eyin stesinden geliyordu; elini uzatt her ey, kantlarna
boyun eiyordu. Olumlu ynde ileyen bir bilim, o uyurken bile al masn
srdryordu. Geri uyumuyordu. Yalnzca uyur gibi yapyordu. Gzlerini
atnda, baklar kapal olan gz deliine dikilecekti. Gereksiz yere fkelenmekten kanmak istiyordu. Katili de aa gryordu. Katil ona hakk olduu
yeri geri verene, baka deyile asma kilidi karp terbiyesizce davranndan
tr zr dileyene dek, gzlerini amayacakt.
Buyurun, Bay Katil! dedi bir ses, belli bir ses.

432 Krleme

Sus! diye bard Kien. Mavi renkle uramaktan, belli bir sesi ihmal etmiti.
Tpk artk bir daha geri getirilmesine olanak bulunmayan etek gibi, bu sesi de
ortadan kaldracakt. Gzlerini daha sk yumarak, emrini yineledi:
Sus!
Rica ederim, yemei gelirdim.
Sama! Yemei kapc yollayacak!
Kien, dudaklarn alayc bir ifadeyle bzd.
Beni zaten kapc gnderdi. Ben de gelmek zorunda kaldm. Kendim mi
istedim sanyorsunuz gelmeyi?
Ses, fkeli bir ifade tayordu. Kk bir hile, bu sesi susturabilirdi.
Yemek falan istemiyorum!
Kien, ellerini ovuturdu. yi yapmt bu ii. Kadna, budalalna gre davranyordu. yi bir polemiki olarak, onu ar ar keye sktryordu.
Bana ne. Ben de yere atarm. Yazk olur bu gzel yemee. Boa harcanan
para kimin, bir bakasnn m?
Ses, zaman zaman kstaha bir tona brnyordu. Kendini evinde hissediyormu gibi bir havas vard. Sanki hayvan lelerinin gmld yerde bul unan ukurundan dirilip gelmiti. Bir sanat, byk bir sanat, bir deha, paralar yeniden birletirmiti. Bu sanat cesetlere eski seslerini kazandrmasn
da biliyordu.
Hi durmayn, gerekte var olmayan yemei atn yere! Bakn sayn ceset, bir
noktay hemen belirtmek isterim. Artk korkmuyorum. O zamanlar ok geride
kald. Ben hortlaklardan korkmam, stlerindeki kefeni yrtar alrm! Ama o ne,
hl yere atlan bir ey yok! Ben mi duymadm acaba kan grlty? Yerde
krk paralar da grmyorum. Bildiim kadaryla yemek, tabakta yenir. Ve
yine bildiim kadaryla porselen krlr yere dtnde. Belki de ben yanlyorumdur. imdi oturup bana krlmaz porselenlere ilikin bir masal anlatmanz tlerim. Cesetlerin hayal gc byktr. Bekliyorum! Bekliyorum!
Kien, glmsedi. Acmasz alayl tutumunu beenmiti.
Ama rica ederim, bu bir sanat deil ki! Gzler grmek iindir. Gzlerimi aacam, ama atmda sizi grmediim takdirde, utancnzdan yerin dibine
geebilirsiniz! u ana dek drst oynadm. Sizi ancak yar yarya ciddiye aldm.

Elias Canetti 433

Ama srf sizi dndm iin grmekten kandm bir eyi grrsem, burada olmamanza karn konutuunuzu grecek olursam, o zaman iiniz bitmi
demektir. Gzlerimi yle bir aacam ki, arp kalacaksnz! Parmaklarm,
eer bir yznz olsayd, nerede bulunacak idiyse, o yne uzatacam. Gzlerim g alr; nk ak olduklarnda hibir ey grmemekten bktlar artk;
ama bir kez aldlar m, o zaman vay halinize! u anda hazrlanmakta olan
baklar, acma nedir bilmez. Biraz daha sabredin! Size acdm iin, ok ksa
bir sre daha bekleyeceim, iyisi mi, kendiliinizden ekilip gidin! Onurunuzu
koruyarak geri ekilmenize izin veriyorum. Ona kadar sayacam; kafamn ii
de bombo u anda. Daha kan akmas gerekli mi? Uygar insanlarz bizler. nann bana, kendiliinizden gitmeniz en iyisi! Ayrca bu blme, bir katile aittir.
Sizi uyarrm. Gelecek olursa, sizi ldrr!
Kendimi ldrtmem ben! diye karga gibi bard ses. Hayr, ilk karnza
yaptnz bana yapamazsnz!
Kienin stne ar bir eyler dt. Eer karsnda biri olsayd, stne yemek
tabaklarnn atldna inanacakt. Grm ve geirmi bir insan olduundan,
olaylar kavryordu. Gzlerini kapal tutmasna ve bu durumun hayal grmeyi
kolaylatrmasna karn, hibir ey grmyordu. Burnuna yemek kokusu
geldi. Koku alma duyusu, ona ihanet etmiti. Kulaklarnda yakas almadk
kfrler yanklanyordu. yi dinlemiyordu ne sylendiini. Ama Katil! szc, her tmcede yineleniyordu. Gz kapaklar, byk bir yreklilikle direniyordu. Gzlerinin evresinde tm kaslar gerilmiti. Zavall hasta kulaklar!
Gsnden sulu bir eyler akl. Gidiyorum! diye haykrd ses; biri yine sylenen her sz dikkatle dinlemeye balamt, Ve artk yemek falan getirecek de
deilim. Katillere layk olan, alktan gebermektir. O zaman namuslu insanlar
hayatta kalr. Naslsa buraya hapsedilmisiniz. Tpk vahi bir hayvan gibi!
uraya bak, btn yatak pislik iinde! Apartmandakiler ne olup bittiini renmek isteyecekler. Adam delirmi, diyecekler. Ben ise: hayr deli deil, katil
o, diye karlk vereceim. Gidiyorum artk, nk fkelenmeme demez! Buras le gibi kokuyor. Ama benim suum yok. Yemek iyiydi. Arkada bir oda
daha var. En iyisi katilleri bir odaya kapatp, stlerine duvar rmek! Gidiy orum!
Ortalk anszn sessizleti. Bir bakas olsayd, hemen sevinirdi. Kien ise bekl edi. Altma dek sayd. Sessizlik sryordu. Kien, Budann ok uzun olmayan
konumalarndan birini zgn Pali dilinde belleinde yineledi. Tek bir heceyi

434 Krleme

bile atlamakszn, konumann tmn yineledi. Sonra ok alak sesle, imdi

sol gz yar yarya aalm, dedi; her yer sessizlik iindeydi, ancak ok dlek
olan korkabilirdi bu durumda. Sa gz de tekini izledi. kisi birlikte bo b lmeyi szdler. Yatan stnde birka tabak, bir tepsi, atal bak ve kak
vard; yerde de krk bir bardak grlyordu. Yannda bir para sr eti vard.
Kienin stne ise spanaklar bulamt. orba yznden iliklerine dek slanmt. Tmnn de kokusu normal ve gerekti. Kim getirmiti bunlar? Blmeye kimse girmi deildi. Kien kapnn yanna gitti. Kapalyd. Sars tysa da, aamad. Kim kilitlemiti onu buraya? ktnda kapcnn kendisi. Hayr, spanak
falan olamazd burada. stndeki spanaklar temizledi. Cam krklarn toplad. Duyduu sknt yznden eli kesilmiti. Kan akyordu. Kendi kanndan
kukulanmal myd? Tarih, tuhaf yanlglarn ykleriyle doluydu. Yemek
servisinde bir bak da vard. Ba denemek iin, sol elinin sere parman
kesti; bak keskindi, can ok acmt; daha ok kan akt. Yaral elini yataktan
aa sallanan beyaz bir mendille sard. Bir peeteydi bu mendil. Kesinde
kendi adnn ba harflerini okudu. Nereden gelmiti bu peete buraya? Sanki
biri tavann, duvarlarn ve kapal kapnn ardndan ieri btn bir le yemeini frlatp atmt. Pencereler salamd. Etin tadna bakt. Olmas gerektii
gibiydi. Alktan midesi buland iin, etin tamamm yedi. Soluunu tutmu,
kaskat kesilmi, titreyerek her lokmann yemek borusundan geiini alglyordu. Kendisi kapal gzlerle yatakta yatarken, biri sessizce ieri girmiti.
Kulak kabartt. Hibir eyi karmamak iin parman havaya kaldrd. Sonra
yatan altna ve dolabn iine baktysa da, kimseyi bulamad. Biri tek szck
konumadan ieri girmi, sonra korkusundan yine kp gitmiti. Kanaryalar
da lmemilerdi. nsan neden hayvan beslerdi evinde? Kien onlara hibir ktlk yapmamt. Burada yaamaya baladndan beri, onlar rahat brakmt. Ama kular ona ihanet etmilerdi. Gzlerinde kvlcmlar uutu. Kanaryalar
anszn tmeye baladlar. Kien sarl yumruunu sallayarak onlar korkuttu.
Baktnda, kularn mavi olduunu grd. Kendisiyle alay ediyorlard. Kular
teker teker kafesten karp, boulana dek grtlaklarn skt. Sonra pencereyi
ap, ku llerini sevinle sokaa frlatt. Kesmi olduu kk parman da
beinci bir ceset olarak arkalarndan am. Tam odada mavi olan ne varsa dar
atmt ki, duvarlar dans etmeye koyuldu. iddetli hareket, tmn mavi lekelere dntrd. Kien, bunlarn hepsi etek, diye fsldayarak yatan altna
girdi. Aklndan kuku duymaya balamt.

Bir Akl Hastanesi

MART aynn sonlarnda, insana heyecan verecek denli scak bir akam, nl
ruh doktoru Georges Kien, Paristeki kliniinin koularn dolayordu. Pencereler ardna dein akt. Hastalar, parmaklklarn ardndaki snrl yerleri
kapabilmek iin birbirlerine kar kyasya savam vermekleydiler. Birbirlerine kafa atyorlard. Bu arada svp saymalar da eksik olmuyordu. Hemen
tm, gndz bahede alm olduklar allmadk havadan tr ilerinden
bazlar, bu havay szcn tam anlamyla kak kak midesine indi rmiti
hasta gibiydiler. Bakclar tarafndan yatakhanelerine geri gtrldklerinde,
bundan holanmamlard. Daha ok hava almak istiyorlard; hibiri de yorulduunu kabul etmeye yanamyordu. Yatma saatine dek parmaklklarn ardnda, akamdan ne alabilirlerse almak niyetindeydiler. Parmaklkl pencerelerde, aydnlk ve yksek tavanl salonlarn dolduran havaya daha yakn olduklarna inanyorlard.
Yakkl ve iyi yrekli oluundan tr sevdikleri profesr bile onlar bu abalarndan alkoyamyordu. Baka zaman geldii duyulduunda, bir kouta
kalanlarn ou bir araya toplanp profesre doru koarlard. Normal olarak,
profesr ister eliyle dokunsun, ister konusun, onun ilgisini ekebilmek iin
bugn pencere ilerini kapabilmek amacyla verdikleri savam verirlerdi.
ounun burada haksz yere tutulduklar inancyla klinie kar besledikleri
nefret, hibir zaman gen profesre ynelmezdi. Profesr bu byk kliniin
bana resmen getirileli ancak iki yl olmutu; ama daha nce de klinik, eytan
ruhlu bir klinik bakannn emrindeki koruyucu melek sfatyla, fiilen onun
ynetimindeydi. Burada zorla alkonduuna inanan, ya da gerekte zorla alkonanlar, imdi lm olmasna karn suu yine de bir zamanlar dedii dedik
olan eski klinik bakanna yklerlerdi.
Eski klinik bakan geleneksel psikiyatriyi neredeyse delilie varan bir direnmeyle savunmutu. Klinikte emrinde olan zengin insan malzemesini genellikle
benimsenmi terimlerin doruluunu desteklemek iin kullanmay, yaamnn
gerek grevi bilmiti. Kendi grne gre tipik sayd olaylar yznden
uykusu kaard. Sistemin kusursuzluuna inandndan, kukuculardan nefret
ederdi. nsanlar, zellikle akl hastalarn ve sulular umursamazd. Onlara
belli lde bir yaama hakk tanrd. Otoritelerin bilimi kurmak iin kullan-

436 Krleme

dklar kayna salayan, bu kiilerdi. Ayrca, klinik bakannn kendisi de bir

otoriteydi. Aslnda ask suratl ve az konuan bir insan olmasna kar, bilimin
kurucular zerine uzun sylevler verirdi; asistan Georges Kien, bu sylevleri
zorunlu olarak ve bu denli dar grllk karsnda utan duyarak saatlerce
ayakta, batan sona, sondan baa dinlerdi. Sert bir grle, ondan daha yumuak bir grn karlat noktada klinik bakan, sert grten yana kard.
Onu her dolamasnda ayn eski yklerle rahatsz eden hastalara ksaca: Ben
her eyi biliyorum, demekle yetinirdi. Karsna, ura gerei bu akl hastalaryla ilgilenmek zorunda oluundan tr ac ac yaknrd. Karsna akl hastalklarnn zne ilikin en gizli dncelerini de aard; bu dnceleri kamuoyundan gizlemesinin nedeni, sistem asndan ok yaln ve kaba bir yapda
olmalar, dolaysyla da tehlikeli nitelik tamalaryd. Deli szcn vurgulayarak sylerken, bir yandan da karsn baklaryla delercesine ve iindekileri
apak gryormuasna szerdi; kars bu baklar karsnda kzarrd. Doktora gre ancak yalnzca kendilerini dnen insanlar delirirlerdi. Delilik,
bencilliin cezasyd. Bu yzden hastanelerde lkenin en sprnt insanlar
toplanmaktayd. Geri hapishaneler de ayn hizmeti yerine getiriyordu; ama
bilim, akl hastanelerini bir gzlem malzemesi olarak gereksinmekteydi. Klinik
bakannn karsna syleyebilecei bakaca bir ey yoktu. Kars, kendisinden
otuz ya genti ve yaamnn sonbaharn gzelletirmekteydi, lk kars, ikinci
karsna yapt gibi, iyilemez bir bencil olduu saptamasyla kendi kliniine
yatrmaya frsat bulamadan kap gitmiti. ok kskand, ama bunun dnda
rahat brakt nc kars ise Georges Kiene kt.
Georges Kien, hzl ykseliini bu kadna borluydu. ri yapl, gl, ateli ve
kendinden emin bir erkekti Georges Kien; genel izgilerinde kadnlarn kendilerini gvenlik altnda hissedebilmeleri iin gereksindikleri bir esneklik ve
yumuaklk vard. Gren, ona Mikelanjn demi diyordu. Doktor Kien, akl ile
zarafeti birletirmesini ok iyi biliyordu. Parlak yetenei, sevgilisinin politikas
sayesinde dhice bir etkinliin dzeyine ykselmiti. Kadn, kliniin ynetiminde Georgestan baka kimsenin kocasnn yerini alamayacandan emin
olduktan sonra, sevgilisi uruna zehir kullanarak cinayet ilemeyi gze alm,
dahas bu olay kendine saklamt. Yllar boyunca dnp hazrlad cinayet, baaryla sonulanmt. Kocas hi dikkati ekmeksizin lmt. Georges
da hemen klinik bakanlna atanm ve gemiteki hizmetlerinden tr
duyduu kran borcunu yerine getirmek iin kadnla evlenmiti; kadnn son
hizmetinden ise haberi yoktu.

Elias Canetti 437

Georges Kien, selefinin acmasz okulunda onun tam tersi bir kiilik olarak
gelimiti. Hastalara, sanki onlar da insanm gibi davranyordu. Daha nce
bin kez duyduu ykleri sabrla dinliyor, ok eskiden bildii tehlikeler ve
korkular karsnda hep yeni aknlk ifadeleri taknyordu. O srada nnde
oturan hastayla birlikte glp alyordu. Gnlk alma program da ilginti:
sabah kalkar kalkmaz, le yemeinden hemen sonra ve akamn ge saatlerinde olmak zere, gnde kez klinii dolayor, bylece hibir gn kliniin
yaklak sekiz yz hastasndan birini bile gzden karmyordu. Yld rm hzyla yle bir bakmas, yeterli oluyordu. En kk bir deiiklik, bir atlak, kendisine yabanc olan ruha girebilmek iin bir olanak bulabildii anda, ie hemen
el koyuyor ve ilgili hastay beraberinde kendi evine gtryordu. Hastay zaten bulunmayan bir bekleme odas yerine, akllca kullanlan nazik szler eliinde kendi alma odasna alyor ve en iyi yeri gsteriyordu. Bylelikle de
baka herkesin karsnda oluturduklar hasta tasarmlarn ardna saklanan
bu insanlarn gvenini, daha nce kazanmam olsa bile, kolaylkla kazanabi liyordu. Krallara byk bir saygyla majeste diye hitap ediyordu. Tanrlarn
nnde diz kp ellerini kavururuyordu. O zaman kendilerini en yce katlarda grenler bile onun katna inip ayrntl aklamalarda bulunuyorlard.
Bylelikle tek srdalar haline geldiinden, bu hastalar da Georges Kien tarafndan tanndklar andan balayarak kendi alanlarndaki deiiklikler konusunda ona srekli bilgi veriyorlar ve eitli konularda fikrini soruyorlard.
Kien de sanki hep onlarn isteklerini, hedeflerini ve inanlarn dnrm
gibi danmanlk grevini akllca yerine getiriyordu; bu arada dikkatli bir
tutumla bir ortamdan bir baka ortama geiyor, yetkisi konusunda kukular
dile getiriyor, erkeklerin karsnda hibir zaman otoriter davranmayarak
alakgnll konuuyordu; yle ki, bazlar ona glmseyerek cesaret veriyorlard. Nihayet Kien onlarn bakan, peygamberi, havarisi, kimi zaman da oda
uayd.
Georges Kien, zamanla byk bir oyuncu olup kmt. Ender rastlanr bir
devingenlikte olan yz kaslar bir gn boyunca en deiik konumlara uyabiliyordu. Her gn en aa ve titizliine karn ounlukla bundan fazla hasta
davet ettiinden, ayn sayda roln stesinden gelmek zorundayd; koular
dolarken yapt ksa, ama yerinde jestlerle syledii szler de ayryd ve
bunlarn says yzlere varyordu. eitli bilin blnmelerine ilikin iyiletirme yntemleri, bilim dnyasnda ok tartmalyd. rnein bir hasta, birbirleriyle ilgisi bulunmayan, ya da birbirleriyle savaan iki ayr kiilik sergili-

438 Krleme

yorsa, o zaman Georges Kien, balangta kendisine de ok tehlikeli grnm

olan bir yntemi uyguluyordu: her iki kiilikle de dost oluyordu. Bu oyunun
stesinden baaryla gelebilmenin koulu, olabildiince direnebilmekti. Her iki
kiiliin gerek zn ortaya karabilmek iin, dnce dzeyindeki kantlarla ikisini de destekliyor ve bu kantlardan sonular karyordu. Bu sonular
varsaymlara dntrdkten sonra, varsaymlarnn doruluunu kantlayabilmek iin hassas deneyler buluyordu. Bundan sonra da iyiletirme evresine
geiyordu. Hastann birbirinden ayrlan ve her ikisini de kendisinin temsil
ettii paralarn yine kendi bilincinde birbirine yaklatrp, ar ar ekliyordu. Hangi noktalarda badatklarn saptadktan sonra etkili grntlerin
araclyla ikisinin de dikkatini, srekli olarak bu noktaya ekiyordu; sonunda
paralar, bu noktadan yola karak birlemeyi kendi kendilerine gerekletirmeye balyorlard. Ani bunalmlar, iddetli paralanmalar ve kesin bir birlemenin gerekletiinin umulduu nokta da ortaya kan zorlu kopmalar, sk
sk rastlanan ve kanlmaz olaylard. Ama hastalarn salklarna kavutuklar
durumlar da ender deildi. Georges Kien, baarszlklarn nedenini o olayda
yeterince derine inememi olmasnda aryordu. O zaman kendini zincirin gizli
bir halkasn grememi olmakla, acemilikle, iini hafife almakla, canl insanl ar kendi cansz inanlarna kurban etmekle ve selefi gibi olmakla suluyordu
o zaman yeni nlemlerle ve deneylerle ie batan balyordu. nk ynteminin doru olduuna inanmaktayd.
Bylece ayn zamanda bir sr dnyada birden yaamaktayd. Akl hastalar
sayesinde, ann en byk aydnlarndan biri olup kmt. Hastalarndan
rendikleri, onlara verebildiklerinden daha oktu. Hastalar, esiz yaantlaryla onu zenginletiriyorlard; Kien ise iyiletirebilmek iin onlar daha yaln
bir dzeye gtryordu, o kadar. Bazlarnda karlat zihinsel gleri ve
ince zeky tanma sdrabilmesi olanakszd. Gerek diye nitelendirilebilecek
kiilikler, yalnzca bu hastalarn tadklar kiiliklerdi; yalnlktan yana hibir
eksikleri yoktu ve gerek karakterleri sergiliyorlard; iradelerinin sapmazln ve gcn bir Napoleon kskanabilirdi. Georges Kien, bu hastalarn arasnda
tm ozanlardan daha yetenekli olan, hep yeni esinlerle dolu glmece ustalar
tanyordu; bunlarn dnceleri hibir zaman kda geirilen dncelerin
dzeyine inmezdi; gerekliklerin dnyasnn tesinde arpan bir yrekten
kaynaklanan bu dnceler, yabanc fatihler gibi bu gerekliklerin zerine
saldrrlard. Ganimet peinde koanlar, dnyamzn hazinelerine giden yolun
en iyi klavuzlardr.

Elias Canetti 439

Georges Kien, bu hastalarn oluturduu toplumun bir yesi olduundan ve

kendini onlarn tasarmlarna adadndan bu yana, klasik anlamda yaznsal
yaptlar da okumaz olmutu. Romanlarda anlatlar, hep aynyd. Georges,
eskiden byk bir tutkuyla okur, artk deimez, rengini yitirmi, eskimi ve
bildirisini yitirmi sayd eski tmcelere ilikin yeni syleyi biimlerinden
byk zevk alrd. O sralarda dile ok nem vermiyordu. Dilden tek bekledii,
akademik anlamdaki doruluktu; en iyi romanlar, iindeki insanlarn en sekin dzeyde konutuklar yaptlard. Kendisinden nceki tm yazarlar gibi
anlatabilen, onlarn yasal halefi saylrd. Byle bir yazarn grevi, yaamn
insana ac veren, batan sivri ok ynlln bir kdn dmdz yzeyine
geirebilmek, bylece de abuk ve zevkli biimde okunulup geilmesini salamakt. Tatl bir okamay andran okuma, kadnlar ve kadn doktorlar iin
akn bir baka tryd; kadnlarn mahrem okuma zevklerinden anlamak ise
bir kadn doktorunun urann gerekleri arasndayd. Akl kartran anlatmlar, yabanc szckler bulunmamalyd; bir yol daha nce ne denli ok kullanlmsa, o yoldan edinilebilecek zevk de o denli ayrmlam olurdu. Roman
yaznnn tm, kibarl reten bir ders kitab saylabilirdi. Okuyan kiiler,
zorunlu olarak nazik olurlard. Bu gibilerin bakalarnn yaamlarna katlmalar, kutlamalar ve basal dilekleriyle snrlyd. Georges Kien, meslee
kadn doktoru olarak balamt. Gen ve yakkl oluu yznden byk bir
mteri kitlesi kazanmt. Yalnzca birka yl sren o dnemde kendi ni Fransz romanlarna adam, bu romanlarn kendi baarsna katks nemli olmutu. Kadnlara elinde olmakszn sanki onlara km gibi davranrd. Tm
kadnlar onun beenisine hak verirler ve bu beenmenin getirdii sonular
kabul ederlerdi. O dnemde kadn denen dii maymunlar arasnda hastalanma
alkanl yaygnlamt. Georges Kien, kucana den tm nimetleri alyor
ve zaferlerine ayak uydurmakta glk ekiyordu. Tm de ona hizmet etmeye hazr saysz kadnlarn arasnda, martlm, zengin ve iyi yetitirilmi biri
olarak, Buda olmazdan nceki Prens Gaulamann yaamna benzer bir yaam
sryordu. Ne endieli babalar, ne de prensler onu dnyann sefaleti kars nda krletirmemiti, ama yall, lm ve yoksulluu o denli ok grmt
ki, sonunda btn bunlar grmemeye balamt. Aslna baklrsa okuduu
kitaplar, dile getirdii tmceler, evresinde bir duvar ren agzl kadnlar
nedeniyle dnyadan kopmu saylabilirdi.
Onu kendi yabanlna gtrecek yolu 28 yandayken bulmutu. Bir bankerin
zengin ve srnak karsna yapt bir ziyaret srasnda kocas ne zaman bir

440 Krleme

yolculua ksa, kadnn hastalanaca tutard bankerin zararsz bir deli olan
erkek kardeiyle karlamt; aile hretine leke debilecei kaygsyla hastay evde tutmaktayd; banker, bir sanatoryumun bile bu hreti lekeleyebil eceinden korkuyordu. Bankerin gln villasnn iki odas, kardeine ayrlmt; hasta adam bu odalarda bakcs olan gen bir dul kadn zerindeki egemenliini srdrmekteydi. Bu kadncaz, bakmdan hastaya satlm saylabilirdi; grevleri hastay hi yalnz brakmamak, o ne derse yapmak, darya
kar da kendini onun sekreteri olarak tantmakt. nk aile, bankerin kardeini bakalarna insanlardan pek holanmayan, gizlice dev bir yapt zerinde
alan bir sanat ve tuhaf yaradll bir insan olarak tantmt. Georges Kien
de evin hanmnn zel doktoru olarak, bunlar biliyordu.
Sz edilen ziyaret srasnda Kien, kadnn srnakla varan yaknlk gsterileri karsnda kendini savunabilmek iin, ondan villadaki sanat hazinelerini
gstermesini rica etmiti. Kadn, buna raz olarak ar gvdesini hasta yatandan kaldrmt. plak, ama gzel kadnlarn tablolarnn nnde kocas,
yalnzca byle resimleri loplard Kiene daha elverili bir yaknlama ortamnn doacam umuyordu. Rubens ve Renoir ve ve bitiremiyordu. Kocasnn ok sevdii bir tmceyi yineleyerek: Bu kadnlarda Dounun nabz
alyor demiti. Kocas daha nce hal ticareti yapmt. Bu yzden sanatla her
trl zenginlii Dounun bu trden etkisine balyordu. Madam, Dr. Georgesu byk bir ilgiyle szyordu. Erkek kardei olabilecei gerekesiyle,
ona kk adyla hitap ediyordu. Kienin baklar nereye dikilirse, bankerin
kars da baklarn oraya yneltiyordu. ok gemeden doktorun ne istediini
anladn sand. Tiyatro sahnesinde konuurcasna: Siz ac ekiyorsunuz!
deyip, baklarn gslerine indirdi. Dr. Georges, kadnn ne demek istediini
anlamamt. ok duyarlkl bir insand. Koleksiyonun en deerli paras,
kaynbiraderimin odasnda asl! Kendisi tmyle zararszdr. Kadn, mstehcen diye nitelendirilebilecek o resim araclyla ok ey elde etmeyi umuyordu. Kltrl insanlar eve girmeye balayal beri, kocas zorunlu olarak ve burada evin efendisinin kendisi olduunu havlarcasna syleyerek, en sevdii
resmi, ucuz almay baard ilk resmi (ilke olarak yalnzca ucuz eyleri satn
alr, parasn da nakit derdi) hasta kardeinin dairesine srgn etmiti. Dr.
Kien, akl hastas adamla karlamak iin pek byk bir istek gstermemiti.
Bankerin bunam bir kopyasyla karlaacan dnyordu. Madam, hastann odasndaki resmin teki resimlerin tmnden daha deerli olduunda
direnmiti; kadnn belirtmek istedii, resmin sanat deeriydi, ama bu szler
azndan, her konumasnda olduu gibi, kocasna zg ve hangi deerden sz

Elias Canetti 441

edildiini aka ortaya koyan bir tonla kmt. Sonunda Kienin koluna girmi, doktor da buna boyun eerek kadn izlemiti. Yrrken kurulan yaknlklar, dururken kurulan yaknlklardan daha zararsz buluyordu.
Kaynbiraderin kaps kapalyd. Dr. Georges kapnn zilini almt. erden
yere srnerek gelen ar admlar duyulmutu. Sonra etraf lm sessizliine
brnmt. Gz deliinin ardnda siyah bir gz belirmiti. Madam, parman
dudaklarna gtrerek tatl tatl glmsemiti. Gz hi oynamakszn yerinde
kalmt. Kienle Madam da beklemilerdi. Doktor, ar kibarlndan ve yitirilen zamandan pimanlk duymaya balamt. Kap anszn ses karmadan
almt. Kapdan kan giyimli bir goril, uzun kollarn uzatp doktorun omuzlarna koymu ve doktoru anlamad bir dilde selamlamt. Kadna ise ban
evirip bakmamt. Konuklar, gorili izlemilerdi. Yuvarlak bir masann yanna
geldiklerinde, oturmalarn sylemiti. Jestleri kaba saba, ama anlalr ve
davetkrd. Doktor, duyduu dil zerinde kafa yormutu. Bu dil ona en ok bir
zenci ivesini artryordu. Goril gidip sekreterini getirmiti. Kadn yar
plakt ve utand belliydi. Kadn oturunca, efendisi duvardaki bir resmi gstermi, sonra kadnn srtna bir aplak atmt. Kadn, ylk bir ifadeyle gorile
yaslanmt. rkeklii silinip gitmiti. Resimde maymundan farksz iki ins ann
birlemesi canlandrlmt. Madam ayaa kalkm, resmi deiik uzaklklardan ve alardan szmt. Goril erkek ziyaretisini alkoymutu; grne
baklrsa ona anlataca ok ey vard. Georges iin iittii her szck yeniydi.
Yalnzca bir eyi anlamt: masada oturan ift ile resimdeki ift arasnda youn bir yaknlk vard. Sekreter, efendisinin sylediklerini anlyordu. Ona benzer szcklerle yant veriyordu. Goril daha yksek ve daha derinden gelen bir
sesle konuuyordu; szcklerinin ardnda birtakm tutkular gizliydi. Sekreter
belki de ne konuulduu konusunda bir fikir verebilmek iin, zaman zaman
araya Franszca bir szck kartryordu. Georges: Franszca bilmiyor musunuz? diye sormutu. Bilmez olur muyum? diye yantlamt kadn heyecanla,
Ne sandnz beni? Ben Parisliyim! Sonra Kieni bir szck yamuruna tutmutu; sylenileri kt, aralarnda kurulan balantlar ise daha da kt olan
bu szckler, kz sanki konumay yar yarya unutmu izlenimini brakyordu.
Goril, bararak bir eyler syleyince gen kadn hemen sustu. Gorilin gzlerinde kvlcmlar uuuyordu. Kadn, kolunu onun gsne yaslad. Bunun
zerine goril, kk bir ocuk gibi alamaya balad. Franszcadan nefret
eder, diye fsldad kadn Kiene. Yllardan beri kendine zg bir dil zerinde
alyor. Ama almalarn henz tamamlamad.

442 Krleme

Madam, gzlerini resimden ayrmyordu. Georges bundan tr ona kran

duyuyordu. Madam tek bir szck sylese, Kien nezaketini yitirecekti. Kendisi
ise konuacak bir ey bulamyordu. Btn istei, gorilin yeniden konumaya
balamasyd. Bu isteinin nnde zamannn azlna, yapmas gereken ilere,
kadnlara ve baarlara ilikin tm dnceleri silinip gitmiti; sanki doduu
andan balayarak, yalnzca kendisine ait bir dili bulunan insan ya da gorili
aram gibiydi. Gorilin alamasna o denli ilgi duymamt. Anszn yerinden
kalkp, gorilin nnde saygyla ve tapnrcasna eildi. Franszca szcklerden
kanyordu ama yznde ok byk bir sayg ifadesi vard. Sekreter, efendisine ynelik bu takdiri sevimli bir ba iaretiyle kabul etti. Bunun zerine
alamasn kesen goril, yeniden kendi dilinde konumaya balad ve eski kabalna dnd. Syledii her heceyle birlikte bir hareket yapyordu. Nesnelere
ilikin betimlemeleri her defasnda deiiyor gibiydi. Resimden belki yz kez
sz etmi olmasna karn, her defasnda ayr bir ad kullanmt; adlar, resmi
gstermekte kulland jestlere bamlyd. Bedeninin tmyle rettii ve elik
ettii seslerin hibiri arasnda benzerlik yoktu. Gld zaman kollarn sonuna dek iki yana ayordu. Aln, bann arka tarafndaym gibi grnyordu.
Sanki yaratc almasna ayrd saatlerde elini hep orada gezdiriyormu
gibi, bann arka tarafndaki salar dklmt.
Anszn yerinden frlad ve kendini iddetle yere att. Georges, yerin ok kaim
bir toprak tabakasyla kapl olduunu fark etti. Sekreter, yerde yatan gorilin
ceketini ekitiriyordu, ama goril ok ard. Kadn, Kienden yalvararak yardm istedi. Kendisini kskan, hem de ok kskan bir kadn olarak nitelendirdi.
kisi birlikle gorili kaldrdlar. Goril oturur oturmaz yerdeki yaants n anlatmaya koyuldu. Henz yeni kesilmi, canl aa gvdeleri gibi odann iine frlatlveren birka gl szck, gizemli bir ak servenini, bu durum karsnda
varlnn en derin noktalarna dein kendinden kuku duymaya balayan
Kienin gzleri nne seriverdi. Artk kendini bir tahtakurusu gibi gryordu.
O zamana dein inmek yrekliliini gstermi olduundan binlerce ayak daha
aada bulunan derinliklerden gelen eyleri nasl kavrayabileceini sordu
kendine. Doann byle bir yaratyla ayn masada oturmak, byk bir cretti
imdi Kiene gre, bu yaratk, salt alkanlklarn ve geleneklerin saptad
yrngede yaayan, her eye yksekten bakan, ruhunun her yan ya balam
ve geen her gnn birikimi yeni yalarla tkanm bir insand; sal t pratik
amalar iin yeterli olabilen bir yarm insan: var olabilme yrekliliini tamayan bir insan; nk dnyamzda var olmak, farkl olabilmek demekti; ama o
tepeden trnaa bir kalptan, kurulmu bir terzi mankeninden bakaca bir ey

Elias Canetti 443

deildi; balayc bir gcn yaratt rastlantlarla harekete geirilen ya da

durdurulan, dolaysyla yalnzca rastlantlara baml olan, en kk bir etkiden ve gten yoksun, hep ayn bo tmceleri, kendisine zarar dokunmayacak
tmceleri geveleyen bir manken. Hemcinslerini ynlendirebilecek, deitirip
biimleyebilecek normal bir insan yayor muydu ki yeryznde? Georges un
akyla yanp tutuan, zellikle onun kollarndayken uruna yaamlarn vermeye hazr olan kadnlar daha sonra, ne idiyseler yine o olup kyorlard;
srp srtrmekten ya da erkeklerden baka bir ey dnmeyen, yalnzca
iyi baklm bir tenden oluma hayvancklard tm de. Oysa bu sekreter, balangta tekilerden farkl hibir yan bulunmayan bu kadn, gorilin gl iradesinin etkisiyle kendine zg, hemcinslerinden daha gl, cokulu ve zv erili bir varlk olup kmt. Goril, toprakla olan yaantsna vgler dzerken,
kadn bir tedirginlik almt. Gorilin anlattklarna kskan baklarla ve szlerle karyor, ne yapacan bilmez gibi sandalyesinin stnde kprdanp
duruyor, gorili imdikliyor, ona glmsyor, dilini karyordu; ama goril, ona
dnp bakmyordu.
Madam, resimden artk yeterince zevk almaz olmutu. Georgesu kalkmaya
zorlad. Georges, kadnn akn baklar altnda gorille sekretere, sanki karsnda Krezs ile kars varm gibi veda etti. Dar ktklarnda Madam: Kaynbiraderime kocam bakar! dedi; yanl izlenimlerden nefret ederdi; stne
oturulan miras paynn yksn ise kendine saklamt. ok ince bir insan
olan doktor, hastaya kendisinin bakmasna izin verilmesini diledi; bu ii bili msel adan duyduu ilgi yznden, salt kendisi iin yapacakt ve Madamn sayn ei hibir ykmllk altna girecek deildi. Madam, Kienin sylediini
annda yanl anlad ve bir koulla, seanslarda kendisinin de hazr bulunmas
kouluyla doktorun isteini kabul etti. Yaklaan ayak seslerini duyunca
kocas dnm olabilirdi hemencecik ekledi: Planlarnz beni gerekten
meraklandryor! Georges, Madam da ekmeye boyun edi. Onu eski yaamndan bir kalnt olarak yeni yaamna srkledi.
Birka ay boyunca her gn geldi. Gorile kar duyduu hayranlk, her ziyaretiyle birlikte artyordu. ok byk abalar harcayarak dilini rendi. Sekreter,
doktora ok az yardm ediyordu; ana dili olan Franszcay kullanmakta biraz
ileri gittiinde, kendini dlanm gibi hissediyordu. Kendini tmyle adam
olduu adama ettii ihanet yznden cezay hak etmiti. Georges, gorilin keyfini bozmamak iin, bakaca herhangi bir dilin yardmna bavurmaktan vazgemiti. Kendisine szcklerle birlikte nesnelerin birbiriyle olan bantsnn

444 Krleme

da retildii bir ocuk gibi davranyordu gorilin dilini renirken. Zaten burada en nemli olan, bu bantlard; iki odayla bu odalarn ierdikleri, tutkularn egemenliindeki bir ekim alanna dnmt. Nesnelerin bu bakmdan doktorun ilk izlenimi doruydu gerek anlamda adlar yoktu. Adlar,
iinde bulunduklar duygu atmosferine gre deiiyordu. Vahi, gerilimli ve
frtnalarla dolu bir yaam sren goril asndan, nesnelerin grnmleri de
srekli deimekteydi. Gorilin yaam nesnelere geiyordu ve nesneler bu
yaam ierisinde etkin bir rol oynamaktayd. Goril, kendisine verilen iki oday
bal bana bir dnyayla doldurmutu. Bir eyi gereksindiinde, o eyi yaratyor, alt gnlk yarat srecinin ardndan yedinci gnde, kendi yapt olan bu
dnyaya yerleiyordu. Dinlenecek yerde, yaratsna kendi dilini armaan ediyordu. evresinde ne varsa, ondan gelmeydi. nk bu odalarda bulduu eyalarla, zamanla arkasndan gnderilen dkntler, oktan onun etkinliklerinin izlerini tar olmutu. Anszn gezegenine inmi olan yabancya da sabrla
davranyordu. Kendisi de bir zamanlar insan trnden olduu iin, konuunun
arada artk oklar gemie karp siliklemi bir an diline dnmesini hogryle karlyordu. Ayrca yabancnn gerekletirdii ilerlemenin de bilincindeydi. Balangta onun glgesinden bile daha nemsiz olan bu yabanc,
zamanla ona yakr bir dost dzeyine ykselmiti.
Georges, bu akl hastasnn dili zerine bir inceleme yaymlayabilecek denli
bilgiliydi. Bylelikle seslerin ruhbilimi, yeni bir k altnda gzler nne seriliyordu. Bilimin ok tartmal sorunlarn bir goril zyordu. Bu goril ile
kurduu dostluk ise, o gne dein yalnzca baary tanm olan gen bir doktora n kaplarn ayordu. Georges, duyduu kran borcu yznden dostunu, holand yerde brakt. yiletirme giriiminde bulunmaktan vazgeti.
Dilini rendiinden bu yana, arkadan goril olmaktan karp, yine bir bankerin aldatlm kardeine dntrebilecek yetenekle olduundan emindi.
Ama salt bir gecede kazanlm bir g duygusunun etkisiyle gzne ekici
gelen bir suu ilemekten kendini alkoydu; delilerin olaanstlne duyduu hayranlk nedeniyle delileri, kendi arkadann yaknlar olarak tasarmlyordu ve onlardan ders almak, hibirini iyiletirmeye de kalkmamak
konusunda kesin kararl olarak ruh doktorluu alanna geti. Kibarlk edebiyatndan bkmt.
Daha sonra, yzlerce deneyimle kar karya kaldnda, deliler arasnda ayrm gzetmeyi rendi. Duyduu hayranlk, genelde gcnden hibir ey y itirmedi. Deli diye tannmalarna yetecek denli bakalarndan uzaklam olan

Elias Canetti 445

insanlara kar olan youn ilgisi, kendini her yeni hastasnda belli ediyordu.
Ama bazlar, zellikle bunalmlar arasnda bocalarken, bilincin aklna
kavutuu ara dnemlerin zlemini eken gsz insanlar, Georgesun alngan
sevgisini incitiyorlard bunlarn, Msrdaki eski elenceli yaamlarn zleyip yaknan Yahudilerden ayrlr yanlar yoktu. Doktor, onlarn isteklerini
yerine getiriyor ve bylelerini yine eski yaamlarna geri gtryordu. Bunu
salamak iin bulduu yollar, hi kukusuz Tanrnn, kavminin g edebilmesi
iin bulmu olduu yollar kadar olaanstyd. Georgesun yalnzca ok belli
olaylar iin tledii yntemleri, baka doktorlar onun istememesine karn
baka olaylara da uyguluyorlard; oysa Georgesa kalsa, goriline kar duyduu
sayg ve ballk nedeniyle, bu tr olaylara elini bile srmezdi. Georgesun
balattklar, hemen yaygnlaveriyordu. Yannda asistan olarak alt
klinik bakam, evrede kopan ve kaynan kendi okulunda bulan bu grltden tr sevinliydi. Herkes, klinik bakannn tm almalarna artk bitmi
gzyle bakmaya almt. Oysa bir rencisi, nasl anszn yeni yeni fikirler
yeertebiliyordu.
Georges Paris sokaklarndan geerken, kimi zaman iyiletirdii hastalardan
birine rastlard. O zaman, sanki byk bir kpein efendisiymi de, uzun sre
uzaklarda kaldktan sonra evine dnm gibi, eski hastas tarafndan smsk
kucaklanrd. Onlara ynelttii dosta sorularn ardnda, her zaman gizli bir
umut beslerdi. Eski hastalarna iyi olduklarndan, uralarndan, gelecee
ilikin tasarlardan sz ederken, yle kk yantlar almay beklerdi: O gnler ok daha gzeldi! imdi o denli bo ve budalaca bir yaam sryorum ki!
Yeniden hasta olabilmeyi yelerdim! Beni neden salma kavuturdunuz? nsanlar, bir kafann iinde ne denli grkemli bir evrenin sakl olabil eceini kestiremiyorlar. Akln salkl olmas, bir tr bunama demektir. Sizi
hapse atmak gerek! Beni en deerli varlmdan yoksun kldnz! Sizi yalnzca bir dost olarak takdir ediyorum. Uranza gelince, insanla kar ilenmi
bir sutan baka bir ey deil. Bir ruh baytarndan baka bir ey deilsiniz!
Utann! Bana hastalm geri verin! Sizi dava edeceim! Salkl olmak,
lmden farksz!
Bu yantlarn yerine bir vg ve ar yamuruna tutuluyordu. Rastlad insanlar iman, salkl ve normal grnyorlard. Dilleri, yoldan gelip geen
teki insanlarn diliydi. Ya bir tezgh edinmeye abalyorl ar, ya da bir tezghn
ardnda alyorlard. En iyi olaslkla, bir makinenin banda bulunuyorlard.
Doktorun onlar dostlar ve konuklar sayd gnlerde bu insanlar, tm insan-

446 Krleme

lk adna stlendikleri kocaman bir suun acsyla kvranrlard; bu acnn

kayna, sradan insanlarn uzun boylar karsnda kendi boylarnn ksalnn yaratt gln kartlk, dnyay ele geirmeye ilikin bir dnce ya da
imdi anszn yine doal karladklar lm olabilirdi. Bilmeceleri silinip gi tmiti artk; eskiden bilmeceler iin yaarlarken, imdi zm oktan bulunmu ne varsa, onlar iin yaamaktaydlar. Kendisinden byle bir ey beklenmemesine karn, utan duyuyordu Georges. Hastalarn yaknlar ona tapyorlar, ondan mucizeler yaratmasn bekliyorlard. Fiziksel nedenlerin varlnn
kantland yerde bile, doktorun naslsa bu iin de stesinden geleceine
inanyorlard. Meslektalar, ona aknlk ve kskanlkla bakyorlard. Onun
dncelerini hemen benimsiyorlard; nk byk dncelerin tm gibi,
bu dnceler de yaln ve kolayca anlalr nitelikteydi. Ayn eyleri daha nce
kendilerinin dnmemi olmalarna arp kalyorlard. Ondan yana karak
ve yntemlerini birbirinden ok ayr olaylarda deneyerek, onun nnden bir
eyler kapmaya alyorlard. Nobel dln alaca kesindi. Aslnda bu dle ok nceden aday gsterilebilirdi; ama genliinden tr, birka yl beklemenin daha iyi olaca dnlyordu.
Georges Kienin yeni uranda batan karlmas, ite byle olmutu. inde
bir gszlk duygusuyla, aratrd uurumlara ve dalara dnlebilecek
en derin saygy duyarak kmt yola. Ve ksa srede etraf sekiz yz dostla
kliniin hastalarndan oluan dostlarla evrili, yaknlarn yeniden dnyaya
getirip armaan ettii binlerce kiinin saygsn kazanm bir Mesih olup kmt. nsann byle ac ektirip sevebilecei yaknlar olmaynca, dnya kimseye yaanmaya deer grnmyordu.
Gnde kez, koular dolarken, alklarla karlanyordu. Buna almt
artk; ne denli cokuyla karlanrsa, gereksindii szckleri ve jestleri de o
denli kolaylkla bulabiliyordu. Hastalar, onun izleyicileriydiler. Daha ilk kouun nne vardnda, tan olduu seslere kulak kabartrd. Hastalardan biri
pencereden onu grr grmez, ierdeki grlt belli bir yne ve dzene kavuurdu. Doktor, bu deiimi beklerdi. Sanki herkes anszn alk tutmaya balam gibi bir hava doard. Doktor glmserdi elinde olmakszn. Saysz roller artk iliklerine ilemiti. Ruhu, her ann gebe olduu deiimlerin alyla
kvranrd. Ardndan bir dzine asistan, bir eyler renebilmek iin onu izlerdi. Biroklar ondan yal, biroklar da meslekte ondan eskiydiler. Ruh
doktorluunu tbbn zel bir alam, kendilerini de delilere hizmet veren Devlet
memurlar sayarlard. Alanlarna giren ne varsa byk bir aba ve umutla

Elias Canetti 447

benimsemilerdi. Zaman zaman bilimlerinin kayna olan ders kitaplarnda

nerileni yaparak, hastalarn delilik rn savlarn dinledikleri de olurdu.
Tm de, onlara her gn hastalarn smrcs deil, hastalarn hizmetinde
alan kiiler olduklarn yineleyen gen klinik bakanndan nefret etmekteydiler.
Klinik bakam onlarla yalnz kaldnda, yle derdi rnein: Gryorsunuz
ya baylar, bu dhi paranoyakla kendimizi karlatrdmzda, ne kadar zavall aptallar ve dar grl kiiler olarak kalyoruz! Biz gereklerin tutsayken,
o tutkularn insan; biz hep bakalarndan alnma, elden dme deneyimlerle
yaarken, o kendi deneyimlerine dayanyor. Tpk dnyamz gibi, sonsuz bir
yalnzlk ierisinde, kendi evreninde dolanp duruyor. Korkmak hakkna sahip.
Yrngesini aklamak ve korumak iin gsterdii yetenek, tmmzn tuttuumuz yollar aklamak ve savunmak iin gsterdiinden daha byk. O,
duyularnn yaratt yanlsamalara inanrken, bizler salkl duyularmzla
algladklarmza kukuyla bakyoruz. Aramzda bulunan bir avu inanl kii
ise, bakalarnn binlerce yl nce onlar iin yaam olduklar deneyimlere
sarlyor. Bizler dleri, kutsal szleri, sesleri nesnelere ve insanlara gz
ap kapayana dek yaklaabilmeyi gereksiniyoruz ve bunlar kendi iimizde
bulamadmz zaman geleneklere bavuruyoruz. Kendi yoksulluumuz y znden, inanan kiiler olup kyoruz. imizde daha da yoksul olanlar, bundan
da vazgeiyorlar. Ama ya karmzdaki? O ayn kiilikle hem Allah, hem peygamberi, hem de Mslman kiiyi birletiriyor. Ona kronik paranoya etiketini
yaptrmamz, bir mucizeyi mucize olmaktan karr m? Bizler nasrlam
akllarmzn stnde, cimrilerin paralarnn stne oturmalar gibi oturuyoruz. Bizim dndmz anlamda akl, bir yanl anlamadan baka bir ey
deil. Eer salt dnce dzeyinde srdrlebilen bir yaam varsa byle bir
yaam srdrebilen tek insan u karnzda grdnz delidir!
Asistanlar yapay bir ilgi ile anlatlanlara kulak verirlerdi. lerlemeleri sz konusu olduundan, hibir rol oynamaktan ekinmezlerdi. Klinik bakannn
kendine zg yntemleri, onlar iin gizliden gizliye alaya aldklar genel grlerinden ok daha nemliydi. Bakann, iinde bulunulan ann mutlu bir esini
olarak bir hastaya syledii her szc belleklerinde tutarlar ve bunu, doktorun yaptnn aynn becerdiklerinin kesin inanc ierisinde, birbirleriyle
yarrcasna kullanrlard.

448 Krleme

Ura nalbantlk olan ve dokuz yldr klinikte yaayan yal bir adam, kynde otomobillerin artmasnn kurban olmutu. Kars, adamn yannda birka
hafta ok byk yoksulluk ektikten sonra, dayanamayarak bir avula kamt. Adam, bir sabah uyanp yaamlarndan yaknmaya baladnda, karsndan yant alamam ve kadnn gittiini anlamt. Btn ky aramt;
evine ocuk yata gelen, henz ok genken evlendii karsyla yirmi yl
yaamt. Karsn kyn yaknlarndaki kentte aramt. Komularn tlerini tutarak klaya gitmi ve hi tanmad avu Delboeul sormutu. Kladan avuun gndr ortada olmadn, dnd takdirde firar suundan
ar bir cezaya arptrlacan bildii iin, ok byk bir olaslkla yurtdna
katn sylemilerdi. Nalbant, karsn hibir yerde bulamamt. Geceyi
kentte geirmiti. Komular, adama bor para vermilerdi. Adam nne gelen
meyhaneye dalp, kafasn masalarn altna sokmu ve dili dolaarak: Jeanne,
burada msn? diye seslenmiti. Ama Jeanne, sralarn altnda da yoktu. Barn
zerinden eildii zamanlar, evredekiler: Niyeti kasaya uzanmak! diye bararak onu geri ekmilerdi. Nalband doduundan beri drst bir adam
olarak bilirlerdi. Evlendiinden bu yana karsn hi dvmemiti. Sa gz a
bakt iin, kars hep alay ederdi. Ama adam buna aldrmaz, yalnzca: Benim
adma Jean derler, imdi gsteririm ben sana yatakta gnn! derdi. te bu
kadar iyi davranrd karsna.
Kentte rastladklarna, bana gelen felaketi anlatmt. Her kafadan bir ses
kmt. Ahlaksz kunduracnn biri, bir oturup bin kretmesini syleyince,
neredeyse adam ldrecekti. Daha sonra bir kasaba rastlamt. Kasap ok
iman olduundan ve geceleri hareket etmek iyi geldiinden, aratrmasnda
nalbanda yardmc olmutu. Polise de haber vermiler ve acaba yzen bir
ceset var m diye nehri aratrmlard. Sabaha kar bir kadn bulunmutu
ama, bulunan bir bakasnn karsyd. Youn bir sis kaplamt ortal; nalbant Jean, bulunan kendi kars kmaynca alamaya balamt. Kasap da
onunla alam ve nehre kusmutu. Sonra sabahn erken saatlerinde Jean alp
mezbahaya gtrmt. Mezbahada alanlarn tm kasab tandklarndan,
selam vermilerdi. Danalar bryor, her taraf domuz kan kokuyor, domuzlar baryorlard; Jean ise daha da yksek sesle: Jeanne, burada msn? diye
haykryordu; kasap da, danalar bastrarak bryordu: Bu nalbant arkadamdr! Karsn buraya gndermiler! Nerede kars? Mezbahada alanlar,
balarn sallamlard. Bunun zerine gitti kadn, diye tepinmiti kasap, kesmilerdi onu. Ve uzun bir sra halinde aslm olan domuzlarn arasnda kadn
aramt. te buldum dii domuzu! diye brmt. Jean, domuzu her ya-

Elias Canetti 449

nndan irdelemi, koklamt; uzun zamandr domuz sucuu yememiti; bay lrd domuz sucuuna. Doyana dek kokladktan sonra: Bu benim karm deil,
demiti. Bunun zerine fkelenen kasap da: yleyse cehennemin dibine git,
budala herif! diye barmt.
Bitkin den Jean, topallayarak istasyona gitmiti. Paras da kalmamt. Eve
nasl gideceim? diye inleyerek raylara uzanmt. Ama lokomotif yerine iyi
bir insan kagelmi, ona karsndan tr bir bilet armaan etmiti. Gelgelelim o biletin, Jeann bindii trende gemedii anlalmt. Ama bunu bana o
verdi, demiti Jean, karm da kat! Cebinde tek kuru bulamamt. lk istasyonda polis yakasna yapmt. Jean: Burada m o? Nerede? diye dili dolanarak barm ve polis memurunun boynuna sarlmt. Polis: Burada! deyip kendini gstermi ve Jean gtrmt. Bir hcreye atlan nalbant, gnlerce barp arm, karsnn izini de tmyle yitirmiti. Oysa byle bir ey
olmasayd, bulacandan emindi.
Gnn birinde anszn braklmt. Belki eve dnmtr, diye dnmt
kars iin. Evde yatak gitmiti, masa gitmiti, sandalyeler gitmiti, her ey
gitmiti. Kars, bombo bir eve dnyada dnmezdi.
Ev niye bombo, diye sormutu komulara.
Bize borcun var, Jean.
Peki karm dnerse nerede yatacak, diye sormutu Jean.
Karn gelmez. Gen avula gitti. Sen de artk yoksul bir adamsn, yerde
yatmana bak!
Jean glm ve ky atee vermiti. Amcaolunun yanan evinden karsnn
yatan ekip karmt. Yata karmazdan nce de ocuklar, erkek ve
bir kz ocuunu uykularnda bomutu. O gece ok almt. Masay, sandalyeleri ve kendisine ait tm eyay bulana dek, kendi bo evi yanmt. Eyalarn tarlaya gtrm, eski odalarnn eyasn yerletirmi ve Jeannea seslenmiti. Sonra yataa yatmt. Karsna geni yer ayrmt ama kadn gelmemiti. Adam uzun bir sre yatp beklemiti. Karn ok at; zellikle geceleri
ektii al anlatabilmek olanakszd. Alktan neredeyse yerinden kalkacakt; yamur azna akm, o da kana kana imiti. Hava atnda, yldzlar yakalamaya almt; yakalayabilseydi keke; alktan nefret ediyordu. Artk
dayanamaz olunca yemin etmiti. Meryem Ana adna, kars sesini duyup da
yanna yatana dek kalkmamaya yemin etmiti. Sonra polis onu bulmu ve

450 Krleme

yeminini bozmutu. Polis araya girmeseydi, yeminini tutacakt. Komular,

nalband ldrmeye kalkmlard. Btn ky yanp kl olmutu. Nalbant buna
sevinmi ve: Ben yaptm! Ben yaptm! diye barmt. Polis korkuya kaplm ve hemen oradan ayrlmt.
Yeni hcresinde bir retmen vard, retmen gzel konutuundan, Jean ona
yksn anlatmt.
Adnz nedir, diye sormutu retmen.
Jean Preval.
Sama! Sizin adnz Volkan! a bakyorsunuz ve topallyorsunuz! Nalbantsnz siz, topalladnza gre de, iyi bir nalbantsnz. Yakalasanza karnz!
Yakalamak m?
Karnzn ad Vens, avuun ad da Merih. imdi size bir yk anlatacam.
Bilgili bir insanm. Suum, yalnzca hrszlk yapmak.
Jean kulak verdi, gzlerini de fal ta gibi at. Yakalayabilirdi demek karsn!
G deildi bunu yapmak. Yal bir nalbant yapmay baarmt. Kars adam
bir askerle, gen ve gl bir herifle aldatmt. Nalbant Volkan ie gittiinde,
yakkl eytan Merih gizlice eve girer ve kadnla yatard. Evdeki horoz her
eyi grm, ok fkelenerek efendisine anlatmt. Volkan, tellerden grnmeyecek denli ince bir a rmt; eski nalbantlar iyi bilirlerdi sanatlarn;
nalbant, a byk bir ustalkla yatan evresine yerletirmiti. Kadnla asker
ieri girmilerdi. Horoz hemen efendisine uarak; Geldiler, diye tmt. Nalbant hemen amcaoullarn ve btn ky toplamt. Bugn size bir enlik
dzenledim, bekleyin darda, bekleyin hele bir! Sessizce ieri girmi, yataa
yaklam, karsyla eytan grm ve neredeyse alayacak gibi olmutu.
Yirmi yldr birlikte yayorlard ve karsn bir kez bile dvmemiti! Komular bekliyorlard. A tm gcyle ekince, ikisi de yakalanvermiti; karsna kavumutu. eytan brakmt. Kyller adam yumruk yamuruna tutmulard. Sonra hepsi birden gelip: Kadn nerede? diye sormulard. Nalbant
ise karsn saklamt. Kadn utanmt, nalbant da halinden memnundu. te
byle yapmak gerek, demiti retmen. Bu yk gerekten olmutu. yknn
ansna da yldza, ykdeki kiilerin adlar verilmiti: Merih, Vens, Volkan. Gkyznde grlebiliyordu yldzlar. Volkan grmek iin keskin bir gz
gerekliydi.
imdi anladm neden yldzlar yakalamak istediimi, demiti Jean.

Elias Canetti 451

Daha sonra Jean gtrmlerdi. retmen hcrede kalmt. Buna karlk

Jean, yeni bir arkada bulmutu. Gzel bir insand. Konuulabi liyordu. Herkes
onun yanna gelmek istiyordu. Jean, karsn yakalamt. Bazen bunu yapmay
baarabiliyordu. O zaman seviniyordu. Ama sk sk zntl oluyordu. O zaman arkada koua gelip: Ama Jean, karn an iinde, grmyor musun?
diye soruyordu. Arkada hep hakl kyordu. O daha az n aar amaz, Jean
karsna kavuuyordu. Sen a bakyorsun, diyordu kadn Jeana. Jean ise glyor, glyordu, sonra da tehdit ediyordu: Jean derler bana! imdi sana y atakta gsteririm!
Dokuz yldr klinikte yaayan bu nalbandn iyileebilmesi kesinlikle olanakszd. Klinik bakannn adamn karsna ilikin aratrmalar bir sonu vermemiti. Zaten bulunsa bile, kadn kim zorlayabilirdi kocasna dnmeye?
Georges, nalbandn tm mutluluk kaynan oluturan sahneyi gerekte nasl
bir sona vardracam kafasnda canlandryordu. Kendi evinde yatakla a
kurmutu. Kadn ortaya kyordu sonunda. Jean, sessizce ieri girip a ek iveriyordu. kisi de birbirleriyle eskisi gibi konuuyorlard. Jean giderek hey ecanlanyordu. A ve dokuz yl, yok oluyordu. Ah, bir bulabilseydim u kadn,
diye iini ekiyordu Georges.
Georges, her gn Jeana karsn bulmas iin yardmc oluyordu. Jeann karsnn varln o denli istiyordu ki, neredeyse kadn yannda tayormuasna,
Jeana uzatabilecekti. Asistanlar olacak maymunlar ise btn bunlarn ardnda gizli bir deneyin kokusunu alyorlard. Belki de doktor, Jean bu szlerle
iyiletirecekti. Asistanlardan biri kouta bir i iin yalnz bana kaldnda,
hemen sihirli forml kullanveriyordu. Ama Jean, karn an iinde, grmyor musun? Jean ister zntl, ister neeli olsun, onlar dinlesin ya da kulaklarn tkasn, asistanlar ustalarnn aklna gelmi olan bu sevecen buluu adamn kafasna vurmaktan ekinmiyorlard. Uyuyorsa uyandryorlar, evresiyle
ilgisini kesmi gibiyse baryorlard. Adamcaz sarsp yumrukluyorlar, onu
aptal olmakla suluyorlar ve karsnn anlaryla alay ediyorlard. O tek tmce,
asistanlarn kiiliklerine ve keyiflerine bal olarak binlerce tonda syleniyordu; sonunda, nalbandn kendilerine hi aldrmamas nedeniyle, tm abalar
boa gidince, bu kez asistanlar klinik bakanyla alay etmek iin bir neden
daha bulmu oldular. Bakan olacak o deli, ilkel deneyini yllardr yineliyordu
ve tek bir tmce ile bu iyilemez hastann akln bana getirebileceine hl
inanyordu!

452 Krleme

Georges elinde olsa, bu asistanlarn hepsini iten atacakt; gelgelelim selefinin

yapm olduu szlemeler yznden eli kolu balyd. Asistanlarn hastalara
yaklamlarnn iyi niyetten yoksun olduunu biliyordu ve kendisi anszn
ld takdirde, hastalar bekleyebilecek yazgdan korkuyordu. Hibir bencil
ama gtmeyen, hastalarnn bile o kstl bak alaryla yararl bulduklar
almalarnn kk hesaplar yznden engellenmek istenmesini bir trl
anlayamyordu. Zamanla evresini, ona yardmc olacak denli sanat kiilii
tayan insanlarla dolduracakt. Selefinden kendisine kalm olan asistanlar,
son zmlemede bir lm-kalm sava vermekteydiler. Doktorun iine hi
yaramadklarn alglyorlard; bu yzden, szlemelerinin sresi biter bitmez
onun bilgili rencileri sfatyla balarn bir yerlere sokabilmek iin onun
krntlarn toplayp yutuyorlard. ok sradan, tembel ve doutan hibir
zaman deliremeyecek denli dengeli insanlarn i dnyalarnda olup bitenlere
ilikin ince bir sezgisi vard Georgesun. Yorgun dtnde ve akl hastas
dostlarnn ona aladklar yksek gerilimden kurtulmak istediinde, kendini
asistanlardan birinin ruhunun derinliklerine brakyordu. Georgesun tm
eylemlerinin hareket alan, yabanc insanlarn i dnyasndayd. Dinlenmeyi
ve huzuru da bakalarnda aryordu; ama bunu asistanlarda bulmas ok g
oluyordu. Yapt tuhaf bulular karsnda iinden glmek geliyordu. rnein
bu dar grller ne dnyorlard onun hakknda? Baarlarnn gizini ve
hastalarna gsterdii, bir uzak grllk rn olan yaknln aklayabilecek bir neden aryorlard hi kukusuz. Bilim, onlara kr krne nedenlere
inanmay retmiti. Kalplam kiiler olarak, iinde yaadklar dnemde
ounluka benimsenmi tre ve grlere sk skya balydlar. Elenceyi
seviyorlard; herkesi ve her eyi de bu elence istekleri dorultusunda yorumluyorlard; bu tutum, iinde yaamlar dnemde tm kafalara egemen olan
ama verimlilikten yoksun bir moda niteliini tayordu. Elenceden anladklar ise, geleneksel ktlklerdi hi kukusuz; bunlar hayvanlarn varoluundan
bu yana bireyin utanmazca bir direnle yapmay srdrd ktlklerdi.
Tarihin ok daha derinlerde yatan ve ok daha zgn nitelikteki itici gcnden, baka deyile insanlarn daha yksek bir hayvan tr olan kitle ile birlemek ve bu kitle ierisinde kendilerini, sanki tek bir insan bile hi yaamamasna yitirmek igdlerinden haberleri yoktu. nk okumu kiilerdi;
okumuluk ise, bireyin kendi iindeki kitleye kar kulland bir gvenlik
kuayd.

Elias Canetti 453

Adna yaama kavgas denen kavgay, karnmz doyurmak ve sevebilmek

uruna olduu kadar, iimizdeki kitleyi ldrmek uruna da veririz. Kimi koullar altnda bu kitle, bireyi bencillikten tmyle uzak, dahas kendi yararlarna aykr davranlara dek gtrebilir. nsanlk, bir kavram olarak bulunmazdan ve sulandrlmazdan ok nce, kitle olarak vard. Bu kitle vahi, cokun, kocaman ve smscak bir hayvan gibi hepimizin iinde, anasal etkilerin
uzanabildiinden ok, ok daha derinlerde bir anafor gibi kaynar. Kitle, yana
karn, dnyann en gen hayvan, en z yarat, erei ve geleceidir. Onun
zerine hibir bilgimiz yok; hl birer birey olduumuz varsay myla yaamaklayz. Kimi zaman kitle, gk grltlerinden rl bir frtna, iinde her
damlann yaad ve ayn eyi istedii cokun bir okyanus gibi saldrr zerimize. Bu saldrnn hemen ardndan paralanp gitme alkanln henz koruduu iin, frtna geince yine biz olarak, zavall ve braklm eytancklar
olarak kalrz. Bir zamanlar bu denli ok, bu denli byk ve bu denli btn
olduumuzu anlannza sdramayz bir trl. bu noktaya vardnda, akln
boyunduruunda yaayanlar, sorunu hastalk szcyle aklarlar; alakgnllln bayraktarln yapmak isteyen ise, yanlgsnn geree ne denli
yaklatnn bilincine varmakszn, havay insann iindeki hayvan diyerek
yumuatr. Kitle ise bu arada yeni bir saldr iin hazrlanr. Bir gn gelecek,
kitle artk paralanmaz olacak; belki nce bir lkede balayacak bu gelime,
sonra oray k noktas yapp evresinde ne varsa yutarak ilerleyecek; ta ki
artk Ben, Sen, O kavramlar deil, ama yalnzca kitle var olacandan, kitlenin
varlna ilikin tm kukular ortadan kalkana dek.
Georges, bir buluuyla, kitlenin tarihin ak ierisindeki ve bireyin yaamndaki etkinliine, belli ruhsal deiimleri ynlendiriine ilikin buluuyla v nyordu. Hastalarnda bu buluun doruluunu kantlamay baarmt. Saysz insan, iindeki kitle ok gl olduundan ve doyuma eriemediinden
delirmekteydi. Georges kendini ve almalarn da bu ynde aklyordu. Eskiden kiisel eilimlerinin, ykselme tutkusunun ve kadnlarn yrngesinde
yaard; imdi ise nem verdii tek ey, kendini srekli yitirmekti. Bu yoldaki
abalaryla kitlenin dnce ve isteklerine, evresini sarm olan tek tek ki ilerin yapabildiklerinden daha ok yaklaabilmekteydi.
Asistanlar, kendilerine daha elverili gelen bir baka aklamayla iin iinden
kmaya alyorlard. Bakan akl hastalarna neden bu denli hayran, diye
soruyorlard kendilerine. Kendi de onlardan biriydi de, ondan; ama yalnzca
bir yar-deliydi. Peki, o halde neden iyiletirmeye alyordu hastalar? Onla-

454 Krleme

rn kendisinden daha deli olmalarna dayanamad iin. Kskanyordu onlar.

Varlklarndan tedirginlik duyuyordu. Kendilerine zg yanlar bulunduu
kansndayd. Onlar kadar ilgi ekici olmak gibi hastalkl bir eilime kapt rmt kendini. Dnya, ona normal bir bilgin gzyle bakyordu. Bundan daha
ileriye gidemeyecei kesindi. Bir kliniin bakan olarak ruhsal salna kav uacak ve herkesin umutla bekledii gibi ok gemeden de lecekti. Kk
bir ocuk gibi: delirmek istiyorum, diye baryordu. Bu gln istek, hi kukusuz genlik dnemindeki bir yaantsndan kaynaklanmaktayd. Bakan bir
kez iyice muayene etmek gerekirdi. Byle bir muayeneye raz olmas yolundaki istei geri evirecekti doal olarak. Bencil bir insand; byleleriyle iliki
kurmamak, yaplacak en iyi eydi. Bir akl hastasna zg tasarmlar, genliinden balayarak ve cinsel deneyimleriyle bantl olarak gelimiti. ktidarszlktan korkuyordu. Kendini deli olduuna inandrd takdirde, bu iktidarszln srekli yenmi olacakt. Her deli ona, kendi kendisine verebilecei nden daha byk zevk vermekteydi. Onlar neden benden ok tadna varsnlar
yaamn, diye yaknyordu. ok dlanm hissediyordu kendini. Aalk duygularnn penesinde kvranmaklayd. Kskanl yznden, hastalarn iyiletirmek iin rpmyordu. Birini taburcu ettiinde neler duyduunu renmek
gerekirdi. Yeni hastalarn geleceini dnmyordu. Besin kaynan kk
anlk zaferlerde buluyordu. te dnyann hayranln kazanm olan nl
adam, buydu!
Bugn, doktor koular son kez dolarken, asistanlar her zamanki gstermelik hamaratlklarn da esirgememilerdi. Hava ok scakt; martn son gnlerindeki hava deiimi, basit ruhlarn bir ta gibi ezmekteydi. Kendilerini, aa grdkleri, nefret ettikleri hastalar gibi alglamaya balamlard. yi bir ie
yerletirilmi asistanlar olarak onlarn da bir yerde balarn dayadklar parmaklkl pencereleri vard. Duygularnn kesinlikten uzak oluuna kzyorlard.
Baka zamanlar ilerinden birka nden koar, bakclar ya da hastalar onlardan nce davranmamsa, kaplar amak iin yarrlard. Bugn ise Georgesu
arada biraz uzaklk brakarak, dalgn ve keyifsiz izlemekteydiler, skc ilerine, eflerine ve yeryzndeki tm hastalara lanetler yadryorlard. Georges,
alkn olduu sesleri duymak iin kulak kabartt. Dostlar pencerelerden onun
geldiini grmlerdi; ama arkasndaki dmanlar kaldlar. Kasvetli bir gn,
diye mrldand doktor, alklarn ve nefretin eksikliini alglyordu; rahat
soluk alabilmesi, her zaman bakalarnn duygularndan oluan bir atmosferde
bulunmasna balyd. Bugn ise evresinde bask havann dnda hibir ey
alglamyordu.

Elias Canetti 455

Koularda hi de gzel gelmeyen bir sessizlik egemendi. Hastalar, onun

nnde kavga etmekten kamyorlard. Kap Georgesun arkasndan kapanr
kapanmaz, yine itimeye ve birbirlerine kfr yadrmaya baladlar. Kadnlar, yerlerini brakmakszn ona aklarna karlk vermesi iin yalvardlar.
Georges, verecek yant bulamad. Tm iyiletirici ve iyi dnceler kp gitmiti kafasndan. Kadnlardan biri, tanmsz irkinlikte olan biri: Hayr, hayr,
hayr! Boanmaya raz olmayacam! diye bard, tekiler koro halinde: Nerede o adam? diye seslendiler. Bir kz, kendinden gemiesine: Brakn beni! diye haykrd. Jean, iyi yrekli Jean, karsn tokat atmakla korkuttu. An
iinde tuttum onu, yakalamak istiyorum, ama yok burada! diye yaknyordu.
Vur bir tane! dedi Georges; bu otuz iki yllk ballktan bkp usanmt. Jean
vurdu ve karsnn yerine imdat istedi. Bir baka kouta hava kararm olduu iin hastalarn hepsi ayn anda alamaya baladlar. Bugn deli gibiler,
dedi bakc. Tanrlardan biri: Gne dosun! buyruunu verdi ve kouta
buyruunun dinlenmemesine ok kzd. Tanrnn yatak komusu olan adam,
Georgesun kulana: Sylediine bakmayn, ayak ilerini gren biridir yalnzca, diye fsldad. Bir bakas: Tanr diye biri var mdr? diye sorup, adresini
istedi. Kardei yznden ykma uram olan, grn bakml bir adam, bu
akam ilerin iyi gitmemesinden yaknyordu. Davay kazanr kazanmaz, yaklak on be yllk gmlek depo edeceim! Bu szlere yant olarak, en iyi arkada: Peki insanlar neden plak gezsinler? gibi, anlam ok derin olan bir
soru sordu. kisi her bakmdan ok iyi anlayorlard.
Georges, bu soruya verilen karl ancak teki koua getikten sonra duy abildi. Hi evlenmemi olan bir adam, tekilere kendi karsyla nasl sust
yakalanm olduunu gstermekteydi. Vcudundaki bitleri ayklyordum,
ama stnde bir ey yoktu. Tam bu srada ban anahtar deliinden ieri sokan kaynpederi, torununu geri istedi. zleyiciler: Nerede? Nerede? diye
gltler. Tmnn kafasnda ayn ey vard; birbirleriyle ok iyi geiniyorlard. Bakclarn da onlar dinlemekten holanmadklar sylenemezdi. Ayn
zamanda bir gazetede almakta olan bir asistan, akamn atmosferini uygun
szcklerle kda dkyordu. Georges, ban evirmeksizin asistann yapmakta olduu ii alglad. Kendisi de dncelerinde ayn ii yapmaktayd.
Szcklerin ve jestlerin stnde izini brakt, balmumu bir levha gibiydi.
lemek ve karlk vermek yerine, szck ve jestleri mekanik biimde kaydediyordu. Ama balmumu levha erimeye balamt. Karmdan sklyorum,
diye dnd. Hastalara kar da yabanclk duyuyordu. Hastalarn yksek

456 Krleme

duvarlarla evrili kentine alan ve baka zamanlar aralk duran arka kap,
yalnzca kendisinin bildii kap bugn smsk kapalyd ve bir trl almyordu. Krmal myd? Ama neden kracakt? En iyisi bu akamlk ii burada brakalm, yarn ne yazk ki gne yine doacak. Herkesi yine kouunda bulac am, yaamm boyunca sekiz yz hastayla karlaacam. Belki nm, kliniin
bymesine yol aar. Hasta says zamanla iki bine, sonra on bine dek ykselir.
Tm lkelerden buraya yaplan hac gezileri, mutluluumu tamamlar. Otuz yla
dein bir dnya cumhuriyeti kurulmas olasl uzak deil. Beni delilerin bana halk komiseri atarlar. Yeryznn tm oturulan blgelerini dolarm.
Artk ie yaramaz ruhlardan oluma milyonluk bir orduyu denetlerim. Geri
zekllar sola, ileri zekllar saa ayrrm. Sonra olaanst yetenekte hayvanlar iin deneme kurumlar olutururum. Deli hayvanlar insan olmak zere
yetitirilir. yileen delileri ordumdan kfrlerle kovarm. Arkadalarm, bana
beni desteleyenlerden daha yakndr. Kk yandalar, byk destekiler diye
adlandrlr. Karmn kkl de bylece ortaya km oluyor. Neden artk
evime dnmyorum? Orada karm beni bekliyor da, ondan. Ak istiyor benden. Bugn herkes ak istiyor.
Balmumu levha ar geliyordu. stne km olanlar, ard. Sondan bir nceki koula anszn kars ortaya kt. Koarak gelmiti.
Bir telgraf var! diye seslendi kocasna glerek. Onun iin mi acele ettin bu
kadar? Kibarlk, ikinci bir deri gibiydi stnde. Kimi zaman stnden atmak
isterdi bu deriyi; o zaman da kabalnn doruuna varm olurdu. Telgraf
ap okudu: Keileri toptan kardm. Kardein. Her trlsn beklerdi de,
byle bir haberle karlaabileceini aklnn ucundan bile geirmezdi. Kt bir
aka myd? Yoksa bir giz mi vard bu szcklerin ardnda? Hayr. Keileri
kardm sz, btn bu olaslklar saf d ediyordu. Kardei byle deyimler
kullanmazd. Kullandna gre, gerekten bir tuhaflk vard ortada. Telgraf
kranla karlad. Bir yolculua kmas zorunluydu. imdi kendini hakl gsterebilirdi. imdi bir geziye kmaktan daha ok istedii bir ey yoktu. Telgraf
kars da okudu.
Kardein kim?
Doru ya, sana hi sz etmedim ondan. Kendisi, yaayan en byk sinologdur. Yaz masamn stnde son almalarndan bazlarn grebilirsin. Birbirimizi yllardr grdmz yok.
Ne yapacaksn imdi?

Elias Canetti 457

lk ekspresle gideceim.
Yarn sabah m?
Hayr, imdi.
Karsnn surat aslmt.
Kardeimin sal sz konusu, dedi Georges dnceli bir ifadeyle, iyi ellerde deil anlalan. yle olsayd, byle bir telgraf ekecek duruma der
miydi?
Kars telgraf yrtp ufack paralara ayrd. Keke alr almaz yrtsayd! Hastalar, kt paralarnn stne tler. Kadn hepsi seviyordu; herkes ondan
bir an istiyordu; bazlar ellerine geirdikleri paralar yuttular. ou da yreine ya da pantolonuna bastrd. Filozof Platon, tm arball ile durumu
izlemekteydi. Eildi ve Yeryznde yayoruz. Madam! dedi.

Dolambal Yollar
GEORGES uzun sre uyumutu; tren anszn durdu. Georges gzlerini at; bir
sr insan biniyordu trene. Onun perdeleri kapatlm kompartman ise bo
kald. Son anda, kalktnda gelen bir ift, yer olup olmadn sordu. Georges,
kibar kibar yana ekildi. Adam ona arpt ve zr dilemedi. Terbiyeli ve kltrl maymunlardan oluma toplumda, karlat her kabalktan zevk alan
Georges, hayretle adama bakt. Onun baklarn yanl yorumlayan kadn,
oturur oturmaz zr dileyerek kocasnn kr olduunu syledi. Bunu kestiremezdim, diye karlk verdi Georges, nk hareketleri alacak denli
kendinden emin. Doktorum ve bugne dein gzleri grmeyen ok hastam
oldu. Adam eilip selam verdi. Uzun boylu ve zayft. Ona bir eyler okursam,
rahatsz eder mi sizi? diye sordu kars. Yzndeki uysal kendini adamtk
ifadesinin ekici bir yan vard; yalnzca gzleri grmeyen kocas iin ya amaktayd byk bir olaslkla. Rica ederim, rahatszlk ne demek! Ama daha
sonra uyuyacak olursam, ltfen skldm sanmayn! Georgesun zlemini ektii kabalk yerine, kibar konumalar birbirini izlemekteydi. Kadn, el antasndan bir roman karp derinden gelen ve biraz nceki konumalardan holandn belli eden bir ifadeyle okumaya balad.
imdi Peterin de grn, bu kr adam gibi olmalyd; kaskat ve ac dolu.
Neydi acaba Peterin dingin ruhunun sarslmasna yol aan? Yalnz ve dertsiz
bir yaam srmekteydi; insanlarla iliki kurmazd. Duyarl kiilerin dnyann
hali karsnda zaman zaman iine dtkleri bunalmlar, onun asndan sz
konusu olmazd; Peterin dnyas, kitaplndan ibaretti. Bellei olaanstyd. Beyni onunki kadar gl olmayanlar, ar okumak yznden ykma urayabilirlerdi; Peterin ise okuduu ve belleine yerletirdii her hece, bir
sonraki karsnda bamszln korurdu. Kiiliiyle, oyuncu kavramnn tam
kartn simgelemekteydi; yalnzca o, yalnzca kendisi vard. Bakalar kar snda blnecek yerde, d grnleriyle alglad bakalarn deerlendirmek iin lt olarak kendisini kullanrd; kendi kendisini de salt dardan ve
kafasnn araclyla tanmaktayd. Bundan tr, yalnz bir insann yllar
boyu Dou uygarlklar ile uramasnn zorunlu olarak beraberinde getirecei ok byk tehlikelerden kanabilmiti. Peter, Lao Tseye ve tm Hintlilere
kar gvenlik altndayd. Kat ve gereki tutumu yznden, ahlk felsefesiyle
uraan filozoflara eilimi vard. Kendi Konfysn nerede olsa bulurdu.

Elias Canetti 459

Onun gibi, neredeyse cinsellikten yoksun bir canly bunalma gtren ne ol abilirdi?
Beni yine intihara srklyorsun! Georges, roman yarm kulakla dinlemekteydi; okumakta olan ses, ho geliyordu kulana; deiik tonlarn alglayabiliyordu; ama roman kahramannn bu budalaca tmcesine yksek sesle glmekten kendini alamad, fkeli bir ses: Eer kr olsaydnz glmezdiniz, baym! diyerek onu azarlad. Kr adamd konuan; azn ilk anda kaba konumutu, zr dilerim, dedi Georges, ama ben akn bu trne inanmyorum. Anlayamyorsanz, ciddi bir insann zevk almasn engellemeyin! Ben
akn ne olduunu sizden ok daha iyi bilirim. Krm ben. Bu soru sizi hi
ilgilendirmez! Georges: Beni yanl anladnz, diye konumaya balad.
Adamn krlnden tr ac ektiini alglamt ve ona yardm etmek istiyordu. O srada gz kadna takld; kadn heyecanla elini kolunu sallyordu;
parman dudaklarna gtryor, ellerini kavuamyor, Tanr akna susmasn iaret ediyordu; Georges sustu. Kadn, dudak hareketleriyle teekkr etti.
Kr adam, kolunu kaldrmt. Niyeti neydi? Kendini savunmak m, yoksa karsndakine saldrmak m? Kolunu aa indirip Devam et! buyruunu verdi.
Kadn okumaya balad; sesi titriyordu. Korku muydu bu titremenin nedeni?
Yoksa byle duyarl bir insanla karlamaktan duyduu sevin mi?
Krlk. Karanlk ve ok eski bir an, bir ses perdesinin ardndan gitgide daha
byyp belirginleerek doruldu. Bir oda. Onun yannda da bir baka oda.
Kk bir yatak vard bu odada. inde, yz kpkrmz olan kk bir erkek
ocuk yatyordu. Korkuyordu. Yabanc bir ses; Kr oldum! Kr oldum! diye
hkryor, okumak istiyorum! diye yineleyerek srekli alyordu. Anne,
odann iinde dolanp duruyordu. Kapdan, sesin barmakta olduu yan odaya geiyordu. O oda karanlkt; buras ise aydnlkt. Baran kim? diye sormak istiyordu ocuk. Ama korkuyordu. Sorarsa, sesin sahibi gelir ve bir ak yla dilini keser diye korkuyordu. Bunun zerine ark sylemeye balad; bildii
tm arklar syledikten sonra, batan balad. Yksek sesle, avaz avaz bararak sylyor, kendi sesinin yksekliinden ba atlayacak gibi oluyordu.
Kpkrmzym ben, diye sylyordu. Kap ald. Susacak msn sen! dedi
anne, Atein var. Ne oluyorsun? O srada yan odadaki korkun ses inleyip:
Ben kr oldum! Ben krm artk! diye bard. Kk Georg yataktan dt
ve alayarak annesine doru emekledi. Annesinin dizlerine sarld. Ne oldu,
neyin var, sylesene? Adam! O adam! Adam nerede? Karanlk odada bir
adam baryor! Bir adam var orada! O odadaki Peter, senin kardein Peter.

460 Krleme

Hayr, hayr! kk Georg, ter ter tepiniyordu, Brak o adam yalnz bana,
benim yanmda kal! Ama Georg, benim akll yavrum, baran Peter. Senin
gibi, o da kabakulak. Bu yzden gzleri grmyor imdi ve biraz alyor. Yarn
yine salna kavuacak. Gel, grmek ister misin onu? Hayr! Hayr! direniyordu ocuk. Peter ama, baka bir Peter bu, diye dnyordu Georg, annesi
odada kald srece hafiften alad. Annesi teki odadaki adamn yanna
gider gitmez yorgann altna sakland. Sesi duyduu zamanlar ise yine yksek
sesle alamaya koyuldu. Uzun sren bir alama oldu bu, daha nce hi bu
denli alamamt. Grnt, gzyalaryla buland.
Georg, Peterin imdi de ayn eyden korktuunu anlamt: Kardei, kr olmaktan korkuyordu! Belki ktyd gzlerinin durumu. Belki zaman zaman
okumay brakmak zorunda kalyordu. Petere bundan daha byk ac verecek
bir ey dnlebilir miydi? Gnlk alma plannn dna kacak bir saat,
onu yabanc dncelere gtrmeye yeterliydi. Kendi kendisine ilikin olan
her ey, Petere yabancyd. Kafas seme olgular, haberleri, grleri tartt
ve birbirine balad srece, yalnzlnn yararl olduundan kuku duymazd. Gerekten yalnz kalmas, baka deyile kendi kendisiyle ba baa kalmas
ise hibir zaman sz konusu deildi. Zaten bilginin zellii budur: o, ayn anda
olabildiince ok konuya eilebilmek iin yalnz yaar. Sanki o koullarda tek
bir konuyla bile ba baa kaldnda, gerekten kendi olabilirmi gibi! Byk
bir olaslkla Peterin gzleri yorulmutu. Kim bilir, belki alrken yeterli
deildi! Belki de alkanln ve doktorlara kar olan kmseme duygusunu
yenip bir doktora gitmi, doktor da gzlerini kesinlikle korumas ve dinlenm esi gerektiini sylemiti. Gnlerce srecek bu tr bir dinlenme, Peteri ykabilirdi. Hasta gzlerinin yerine kulaklarn kullanp, mzie ve insanlara kulak
verecek yerde (insan sesinin eitli tonlarndan daha zengin bir ey, dnlebilir miydi?), hi kukusuz kitaplarnn nnde geziniyor, gzlerinin iyi niyetinden kukuya dyor, onlara yalvaryor, svp sayyordu; byk bir dehetle, ocukluundaki o bir gnlk krln anmsam, bir kez daha ve
uzunca bir sre iin kr olabilecei korkusuyla titremi, kendinden gemi,
aresiz kalm, dnlebilecek en hain ve gururlu insan olduu iin de, komularndan, tandklarndan ya da bakaca birinden yardm istemezden nce
kardeini armt. Onu bu krlkten kurtaracam, diye karar verdi Georg.
Bugne dek hibir tedaviyi bu denli kolay bulmamtm. Yapmam gereken
ey var: Peterin gzlerini iyice muayene etmek, evindeki aydnlatma durumunu gzden geirmek, sonra da ortada korkmak iin gerekten neden

Elias Canetti 461

yoksa kardeini korkularnn yersizliine inandracak dikkatli ve sevecen

bir konuma yapmak.
Kendisiyle kaba biimde konumu olan kr adama sevecenlikle bakp, varl ndan tr ona iinden teekkr etti. Telgraf doru yorumlayabilmi olmasn bu adama borluydu. Duyarl bir insan asndan her karlama, duygularn ve anlarn uyanmasna yol atndan, yararl ya da zararl olur. Tutkusuz
insanlar ise gezici kalplardan farkszdrlar, ne dolabilirler, ne de taabilirler;
donmu kaleler gibi yeryznde gezinir dururlar. Neden hareket ederler?
Onlar harekete geiren, ne olur? Birer hayvan olarak dolap durmalar, salt
rastlantdr; gerekte bitkilerden ayrlr yanlar yoktur. Balar kesilse bile
yaamlarn srdrebilirler, nk kkleri vardr. Salt bitkilere uygun den
Stoa felsefesi, hayvanlara kar bir ihanettir. Onun iin hayvan olmaya bakalm! Kkleri olan, koparp atsn onlar! Georg, trenin kendisini neden bu denli
hzla gtrdn bilmekten mutluluk duyuyordu. Bir kr gibi, hi dnmeden binmiti trene. Sonra bir kr gibi ocukluunu dlemiti. Trene bir kr
adam binince, lokomotif de ynn bulmu, bir krn iyilemesine gtren
yolda ilerlemeye balamt. nk bir ruh doktoru asndan, Peterin gerekten kr olmasyla, yalnzca krlemekten korkmas arasnda bir ayrm yoktu.
Bu noktada uyuyabilirdi artk. Hayvanlar, eilimlerini en u noktaya dein
gtrdkten sonra, bu sivri ucu krverirlerdi. En sevdikleri ey, hzlarnn
urad deiimlerdi. Doyana dek yerler, yorulana dek de seviirlerdi. Dinlenmelerini uyku dzeyine karrlard. ok gemeden Georg da uykuya dald.
Kitap okuyan kadn satrlar arasnda dolarken, Georgun ban dayam
olduu gzel ellerini belli belirsiz okad. Georgun onun sesine kulak verdiini
dnyordu. Baz szckleri zellikle vurguluyordu; ne denli mutsuz olduunu Georg anlasn istiyordu. Bu yolculuu asla unutmayacakt; biraz sonra
inmek zorundayd. Kitab bir an olarak burada brakacakt; btn istedii,
Georgun bir kez bakmasyd. lk istasyonda indi. Kocasn nnde yrtyordu; baka zamanlar kendisi nden giderdi. Kapya vardnda, soluunu tuttu.
Arkasn dnmeksizin kocas, onun hareket etmesine kzard nk ve her
eyi gze alarak; Hoa kaln! dedi. Yllardr iinde saklamaklayd bu tonda
bir konumay. Georg, karlk veremedi. Kadn mutluydu. Sessiz sessiz alayarak ve kendi gzelliinden hafif esriklemi durumda, kr adamn trenden
inmesine yardm etti. Kendini zorlayarak, Georgun kompartmanna, sezgilerinin Georgu baktrtt pencereye bakmad. Baksayd, Georgun gzndeki
yalar grebilirdi; utanyordu. Roman, Georgun yanndayd. Georg uyuyordu.

462 Krleme

Sabah olduunda ykand. Akam ise gittii yere varmt. ok lks olmayan
bir otele indi. Gazetelerde ve geri kalan herkesin zararna srarla piyasaya
srlen bir dzine bilim adam arasnda yer aldndan, daha byk bir otele
indii takdirde evrede heyecan uyandrabilirdi. Kardeini gece vakti rahatsz
etmemek iin, ziyaretini ertesi gne erteledi. Sabrszln verdii tedirginli kten kurtulmak iin operaya gitti. Mozartta emin ellerdeydi.
Gece dnde iki horoz grd. By krmz ve zayf, daha kk olan ise
bakml ve kurnazd. Dvmeleri uzun srd; insana dnmeyi unutturacak
denli heyecanl bir dvt. Gryorsunuz ya, dedi izleyicilerden biri, insanlar
ne hale geliyor burada! nsanlar m, diye tt kk horoz. Ne nsan? Bizler
horozuz. Dv horozlar. Alay etmeyin bizimle! zleyici geri ekildi. Giderek
kld. Anszn onun da yalnzca bir horoz olduunu grdler. Ama korkak
bir horoz, dedi by, artk kalkma zaman geldi. Kk horoz raz oldu.
Dv kazanmt; uup gitti. Krmz horoz orada kal d. Giderek byd.
Rengi de giderek daha parlyordu. nsann gzlerini actyordu. Bu srada gzler ald. Pencerede dev bir gne vard.
Georg acele hazrland ve bir saatin iinde Ehrlich Caddesi 24 numaradaki
binann nne geldi. Neredeyse soylu bir grnm vard yapnn; karakterini
yitirmiti. Georg drdnc kata kp zili ald. Kapy yal bir kadn at. stnde kolal, mavi bir etek vard; srtyordu. Georg neredeyse bir tuhaflk m
var, diye kendi stne bana bakacakt; ama kendini tutup sordu:
Kardeim evde mi?
Kadn hemen srtmay brakt, gzlerini karsndakine dikip:
Rica ederim, burada karde marde yok, dedi.
Adm, Profesr Georges Kien. Kardeim Dr. Peter Kieni aryorum. Sekiz yl
nce burada oturuyordu. Tanmsa, yeni adresini burada kimden renebileceimi syleyebilirsiniz belki.
Hibir ey sylemesem daha iyi.
Ama ta Paristen geliyorum. En azndan burada oturup oturmadn sylersiniz herhalde!
Rica ederim, halinize kretmelisiniz!
Neden kredecekmiim?

Elias Canetti 463

Herkes aptal deildir.

Hi kukusuz.
stense, neler anlatlabilir.
Kardeim hasta m acaba?
Ama ne karde! Utanmalsnz yle bir kardeiniz olduu iin!
O halde syleyin bir ey biliyorsanz!
Sylemekle ne geecek elime?
Georg, bozuk para antasndan bir madeni para kard, kadnn kolunu yakalad, paray kendiliinden alveren avucuna tatl bir ifadeyle bastrd. Kadn
yine srtmaya balamt.
imdi kardeim hakknda bildiklerinizi syleyeceksiniz, deil mi?
Herkes syleyebilir.
Peki?
nsan anszn lebilir. Biraz daha, ltfen!
Kadn omuzlarn kaldrmt. Georg bir madeni para daha kard, kadn da
teki elini uzatt. Georg, kadnn eline deecek yerde, paray yukardan avuc una brakt. Kadn:
O halde ben gidebilirim, diyerek Georgun yzne kt kt bakt.
Kardeim hakknda ne biliyorsunuz?
Aradan sekiz yldan ok geti. Ama nceki gn her ey ortaya kt.
Peter, sekiz yldan bu yana hibir ey yazmamt. Telgraf ise nceki gn gelmiti. Kadn bir eyler biliyor olmalyd. Georg, kadn daha abuk anlatsn diye:
Peki siz ne yaptnz, diye sordu.
Polise gittik. Drst bir kadn bu durumda hemen polise gider.
Tabii, tabii Kardeime yaptnz yardmlardan tr ok teekkr ederim.
Polisler ok ardlar.
Peki ne yapt kardeim?

464 Krleme

Georg, kafas biraz kark olan kardeinin, geri zekl polislere gzndeki
rahatszl anlatrkenki halini gznde canlandrmaya alyordu.
Hrszlk yapt! Yrek diye bir ey yok ki adamda!
Hrszlk m yapt?
ldrd kadn! Ama benim suum ne bunda? lk karsyd. kinci kars ise
benim. Paralan saklad. Kitaplarn arkasnda yeterince yer vard. Hep hrsz
derdim. Ama nceki gn katil olduu ortaya kt. Ben de rezil oldum. Nasl bu
denli aptal olabilmiim! Hep sylerim, insanlar bu denli aptal olmamal diye.
Ama ne yaparsnz, insanlar byle. Ne ok kitap, diye dnrdm hep. Sonra
ne yapar bu insan altyla yedi arasnda? Cesetleri kesip biiyormu, ne yapacak? Paralar oraya buraya tam da, kimse farkna varmad. Hesap czdann da ald. Benim elimde avucumda tek kuru var m? Alktan lebilirdim.
Bana sahip olmak da istedi. Ben ikinci karsym. Boanacam. Ama nce kesenin azn amal! Bundan sekiz yl nce delie tklmalyd! imdi aada
kapal. Ben kapadm onu! Gz gre gre kendimi ldrtemem!
Kadn alayarak kapy adamn yzne kapatt. Peter bir katildi. Okul arkadalarndan hep dayak yiyen sessiz, zayf Peter. Merdivenler sallanyordu. Tavan
bana yklmak zereydi. Son derece titiz ve temiz bir adam olan Georg, yere
den apkasn kaldrmad. Evlenmiti Peter. Bunu bilen yoktu. imdiki, ikinci
karsyd, 50nin stnde, irkin, geri zekl, adi, doru drst konuamayan
bir kadn ve nceki gn kardeinin saldrsndan kurtulmutu. lk karsn
paralamt. Sevdii kitaplarn paralar saklamak iin kullanmt. Peter ve
hakikat. Bari nceden yalan syleseydi! Tm ocukluu ve genlii boyunca
durmadan yalan syleyen bir insan olsayd! Demek Georg bunun iin ar lmt. Telgraf ya kars, ya da polis tarafndan ekilmiti. Peterin cinsellikten
yoksun olduu da bir masald. Btn masallar gibi gzel, hibir temele dayanmayan, budalaca bir masal. Georg, ehvet uruna katil olan birinin kardei.
Btn gazetelerde iri balklar. Yaayan en byk Sinolog! Dou Asyay en iyi
bilen uzman! kili bir yaam srmt! Akl hastalar kliniinin bakanl ndan
ekilmek. Baarszlk. Boanmak. Yerine bir asistannn gemesi. Ya hastalar,
evet, ya hastalar! Onlara ac ektirecekler imdi, iyiletirmeye alacaklar!
Tam sekiz yz hasta! Georgu seviyorlard, onsuz yapamazlard, onlar brakmazd, bakanlktan ekilmesi olanakszd. Hastalar her yanndan ekiyorlard,
gidemezsin, gidersen biz de geliriz, burada kal, ok yalnzz, tekiler bizim
dilimizden anlamyorlar, sen bizi dinliyorsun, anlyorsun, bize glyorsun;

Elias Canetti 465

hastalar ender bulunan, gzel kulard. Her birinin vatan bir baka yerdeydi,
hibiri tekini anlamyordu, birbirlerine svp sayyorlard da, bunun bile
farkna varmyorlard, Georg onlarn uruna yayordu, onlar brakmayacakt,
kalacakt. Peterin sorunu bir zme balanmalyd. Bana gelen felaket,
dayanlmayacak bir felaket deildi. O, in yazs uruna yayordu, Georg ise
insanlar uruna. Bir akl hastanesine kapatlmalyd Peter. ok uzun sre kendini her eyden yoksun klmt. Sonra ilk karsyla evlenince, akl bulanmt.
Bu denli ani bir deiiklie nasl dayanabilirdi? Polis kardeini verirdi herhalde. Belki onu Parise gtrmeyi de baarrd. Cezai ehliyetinin bulunmad
kantlanabilirdi. Georg kliniinin bandan kesinlikle ekilmeyecekti.
Tam tersine, ne doru bir adm att, apkasn yerden kaldrp tozunu silkti ve
kibar, ama kararl bir tutumla kapya vurdu. apkasn eline alr almaz yine
kendinden emin, dnyann durumuna alkn doktor kiiliine kavumutu.
Sayn bayan! diye yalan syledi, Sayn bayan! Gen bir k gibi, yalvarrcasna ve kendisine de gln gelen bir cokuyla yineledi bu iki szc; sanki
kendi oynad sahnenin nndeki salondan kendini i zler gibiydi. erden
kadnn hazrlandn duydu. Belki kk bir aynas vardr, diye dnd,
belki pudra sryordur ve beni dinleyecektir. Kadn kapy ap srtt. Sizden
baz bilgiler isteyecektim! Kadnn urad d krkln alglad. Kadn, ak
dolu szlerin srmesini ya da en azndan bir kez daha sayn bayan denmesini
beklemiti; az ak kald, baklar da sertlemiti.
Btn bildiim katil olduu, o kadar.
Vahi hayvan sesini andran bir ses: Sus! diye brd, nce iki yumruk
grnd, yumruklar iri, kzl bir kafa izledi. nanmayn bu karnn sylediklerine! Bo szler hepsi! Benim evimde katil falan bulunmaz! Ben sz sahibi
olduum srece bulunmaz! Bana drt kanarya borlanmt, kardei sizseniz
unu syleyeyim ki, hepsi de ok deerli kulard, zel olarak yetitirilmilerdi. Ama karlnda para verdi. Hem iyi para verdi. Hemen dn gece. Belki
bugn, patenti bana ait olan delii artk aarm baksn diye. Grmeyin, delikten bakmaya baylyor. Grmek ister misiniz? Yemek veriliyor kendisine. Ne
isterse. Onu ben kapattm. Bu kardan korkuyordu. Tat alamyordu. Zaten
bylesinden kimse holanmaz. u haline baksanza! Kardeinizi ne hale getirdi, bir bilseniz! Canna okudu. Kardeiniz, bu kadnn kendisi iin var olmadn sylyor. Kadn grmektense, kendini kr etmeyi yeliyor. Hakl da. Bylesine ancak kar dknts denir! Kardeiniz onunla evlenmeseydi, her ey

466 Krleme

yolunda gidecekti, kardeinizin kafasna da bir ey olmayacakt! Kadn konumak istedi, ama adam brne bir dirsek indirip kadn evin iine itti.
Siz kimsiniz, diye sordu Georg.
Karnzda, kardeinizin en iyi dostu var. Adm Benedikt Pfaff, teki adyla
Kzl Kedi, emekli memur! Bu binaya ben bakyorum. Yasalara da her zaman
kl klma uyarm. Siz kimsiniz? Yani mesleiniz nedir?
Georg, kardeini grmek istedi. Tm cinayetler, korkular, yeryznn tm
ktlkleri buhar olup umutu. Kapcdan holanmt. Adamn ba ona bu
sabah grd gnei anmsatyordu. Kaba saba, ama insann iini aan, uygar
kentlerde ve evlerde eine artk ok ender rastlanlan, vahi gte bir adamd.
Merdivenler sarslyordu. Atlas, dnyay tayacak yerde, yerden yere vurmaktayd. ri baldrlar demeleri eziyordu. Pabular ve ayaklar sanki tatand.
Duvarlar, szcklerinin yanksyla sarslyordu. Apartmanda yaayanlar, bu
adama nasl dayanabiliyorlar, diye dnd Georg. Kadnn geri zekl olduunu hemen anlayamad iin kendinden biraz utand. Oysa zellikle syledii tmcelerin ilkel yaps yznden, kadnn syledii aptalca eylerin doruluuna inanmt. Suu yolculuun, onu her gnk dncelerinden uzaklatrm olan Mozartn ve akl hastas bir kapc karsyla deil, hasta bir kardele karlamay beklemi olmasnn stne att. ok ciddi bir adam olan Peterin bu tuhaf yal kadnn tuzana dm olmasn anlayla karlyordu.
Kendisine hi kukusuz kadn yznden telgraf ekmi olan kardeinin krl ne ve deneyimsizliine gld; zararn giderilmesinin bu denli kolay oluundan tr de sevin duydu. Kapcya sorduu bir soruya ald yant, dncelerini destekler nitelikteydi; kadn yllarca Peterin ev ilerini grm, balangtaki bu ilevinden daha saygn bir konuma gelebilmek iin yararlanmt.
Georg, kendisini bir cinayetin yol aabilecei dertlerden esirgemi olan kardeine kar sevgiyle doluydu. Ald yaln telgrafn yaln bir anlam vard. Kim
bilir, belki yarn trene atlayabilir, br gn de yine kliniinin koularnda
gezinebilirdi!
Aada, apartmann giriinde Atlas, bir kapnn nnde durdu, cebinden bir
anahtar karp kapy at. Ben nden gideceim, diye fsldayarak, iri bir
parma dudaklarna gtrd. Georg, kapcnn ierde: Sayn profesr, sevgili
dostum! dediini duydu. Sana bir ziyareti getiriyorum! Karlnda ne vereceksin bana? Georg ieri girdi, kapy kapatt ve karlat odann plakl karsnda ard. Pencere, tahtalarla kapatlmt, ok hafif bir k, bir

Elias Canetti 467

yatakla bir dolab aydnlatmaktayd, herhangi bir eyi doru drst seebi lmek olanakszd. Georg, alglad bayat yemek kokusu yznden elinde olmakszn burnunu tuttu. Peter neredeydi? Hayvan kafesindekileri andran bir
hrt duyuldu. Georg, elini duvara doru uzatt. Yanlmamt, duvar elinin
uzand uzaklklayd; odann darl gerekten korkuntu. Pencereyi asanza! dedi yksek sesle. Atlasn sesi: Hayr, olmaz! diye karlk verdi. Demek
ki Peterin derdi, yalnzca kadn deildi, gzlerinden de hastayd; odasnn
karanlk oluunun anlam buydu. Peki ama neredeydi? Burada! Burada ite!
Atlas, kafese tklm bir aslan gibi kkryordu, Patenti bana ait olan buluun
nnde diz km! Georg, duvar boyunca iki adm alt ve bir eye takld.
Peter miydi bu? Eilince, bir insan iskeletine dokundu. skeleti kaldrd; koll arndaki insan titriyordu; esinti mi vard yoksa? Ama hayr, her yer kapalyd;
tam o srada can ekien birinin, ya da konuan bir lnn her trl ifadeden
yoksun, bitkin sesi duyuldu:
Kim o?
Ben, Georg, kardein Georg, beni duymuyor musun, Peter?
Georg mu? imdi sese bir canllk gelmiti.
Evet, Georg; seni grmek istedim, seni grmek iin geldim. Paristen geliyorum.
Gerekten sen misin?
Neden inanmyorsun benim olduuma?
yi gremiyorum. Buras ok karanlk.
Ben seni tandm, zayflndan tamdm.
Anszn buyruk veren kararl ve sert bir ses duyuldu. Georg, biraz rkmt:
Odadan kn, Pfaff!
Ne?
Rica ederim yalnz brakn bizi, diye ekledi Georg.
Derhal kn buradan, diye emir verdi Peter, eski Peter.
Pfaff odadan kp gitti. Yeni gelen bey, ok kibard, bir yerin bakan gibi grnyordu, yleydi de byk bir olaslkla. Kstahl ndan tr profesre

468 Krleme

haddini bildirme iini daha sonra da yapabilirdi. Ama bir avans almak zere,
karken kapy arpt; bakana olan saygsndan tr kilitlemedi.
Georg, Peteri yataa yatrd; kardei, artk Georgun kollarnda olmadn fark
etmedi bile. Georg pencereye gidip tahtalar kaldrmaya alt.
Biraz sonra yine kapatrm, dedi. Ama imdi temiz hava almalsn. Gzlerin
acrsa, bir sre kapal tut.
Gzlerim acmyor.
O halde neden dinlendiriyorsun? ok okuduunu, bundan tr de bir sre
karanlkta dinlenmek istediini sandm.
Tahtalar pencereye daha dn akam takld.
Sen mi bu denli sk aktn? Yerinden oynatabilmem, neredeyse olanaksz.
Bu denli gl olduunu hi dnmemitim,
O tahtalar kapc olacak o paral asker takt.
Paral asker mi?
Parayla satn alnabilen, kaba saba bir herif.
Bana irin gzkt. Hele evrendeki teki insanlarla karlatrldnda!
Eskiden bana da yle gzkrd.
Sana ne yapt ki?
Terbiyesizlik ediyor, sen diyor bana.
Sanrm dostun olduunu gstermek iin byle yapyor. Herhalde uzun
sredir bu kk odada deilsin?
nceki gn len vaktinden beri.
O zamandan bu yana bir dzelme oldu mu? Gzlerinde demek istiyorum.
Umarm beraberinde kitap getirmemisindir!
Kitaplarn yukarda. Kk el kitaplm ise alnd.
ok byk ans! Yoksa burada da okumaya kalkrdn. Bu ise gzlerin iin
zehir etkisi yaratrd. Sanrm imdi sen de gzlerinin geleceinden kayglsn.
Eskiden hi aldrmazdn gzlerine. Bu yzden de onlar olabildiince ktye
kullandn.

Elias Canetti 469

Benim gzlerim sapasalam.

Emin misin? Hibir ikyetin yok mu?
Hayr.
Sonunda tahtalar sklmt. Oda parlak bir kla doldu. Pencereden ieriye
tertemiz hava giriyordu. Georg derin ve rahat bir soluk ald. O ana dek muay ene iyi gitmiti. Peterin hesapl sorulara verdii karlklar doru, ciddi ve her
zaman olduu gibi biraz tersti. Btn ktlk, yalnzca ve yalnzca kadndayd;
Peter, kadna ynelik bir sz duymazlktan gelmiti. Gzlerinden korkm uyordu; gzlerinin durumu konusunda st ste sorularla karlanca, hakl
olarak fkelenmiti. Georg dnp arkasna bakt. Duvarda ii bo iki ku kafesi
aslyd. Yatak araflarnn stnde krmz lekeler vard. Kedeki lavabonun
iindeki kirli su da krmz parltlar sayordu. Peter, parmaklarndan anlalabildiinden de daha zayft. Yanaklarnda iki derin izgi vard. Yz yllar
nce olduundan daha uzun, zayf ve sert ifadeli grnyordu. Alnnda, sanki
gzleri hep ardna dek ak duruyormu gibi, drt ok belirgin k rk vard.
Dudak diye bir ey grnmyordu; yalnzca tedirgin bir izgi, dudaklarn yerini belli etmekteydi. Ak mavi gzlerinin baklar, hep Georgun zerindeydi;
gzlerin kendisi umursamazm gibi bir ifade taknmaya alrken, gz ularndan merak ve kuku okunuyordu. Peter sol kolunu arkasna saklamt.
Elinde ne var?
Georg, kardeinin kolunu arkasndan ekince, elinin kan iinde bir beze sanl
olduunu grd.
Yaralandm.
Nasl oldu bu?
Yemek yerken bak anszn kayp sere parmama sapland. Parmamn
st blmn yitirdim.
ok kuvvetle saplam olmalsn ba!
Parmamn bir blm aa sarkmt. Artk kurtarlamaz diye dnerek
ve hepsinin acsndan bir defada kurtulmak iin kestim.
Seni bu denli korkulan ne oldu?
Ne olduunu biliyorsun.

470 Krleme

Nereden bileyim, Peter?

Kapc anlatmtr.
Tuhaf, ama tek szck sylemedi bana.
Btn su onda. Kanarya beslediini bilmiyordum. Kim bilir neden, kafesleri yatan altna saklam. Btn bir leden sonra ve onu izleyen btn bir
gn, burada t yoktu. Sonra dn, akam yemei srasnda, tam elimi keserken,
korkun bir grlt koptu. Duyduum korku yznden de parmamdan oldum. alrken ne denli sessizlii gereksindiimi bilirsin. Ama ben de o iren
heriften cm aldm. Byle kaba akalardan holanyor. Kafesleri bilerek
yatan altna saklam olduuna inanyorum. Yoksa duvarda, imdi asl olduklar yerde brakabilirdi.
cn nasl aldn?
Kular serbest braktm. Duyduum ac karsnda, hafif kalan bir aslnda. Kular dar knca, byk bir olaslkla lmtr. Kapc da fkesinden
pencereme bu tahtalar akt. Ayrca kularn parasn kendisine dedim. Kulara paha biilemeyeceini, onlar yetitirmesinin uzun yllar alm olduunu
ileri srd. Yalan syledii kukusuz. Kanaryalarn emirle tp emirle sustuklarn bir yerde okudun mu hi?
Hayr.
Byle diyerek fiyatlarn artrmak istedi. nsan, yalnzca kadnlarn kocalarnn paralarna gz diktiini dnr. Oysa bu, byk bir yanlg. Ku larn
karln nasl dediimi gryorsun.
Georg yaknlardaki bir eczaneye koup tentrdiyot, sarg bezi ve Petere g
verebilecek bir eyler ald. Yara tehlikesizdi; ama zaten zayf bir insan olan
kardeinin bunca kan yitirmi olmas, Georga korku veriyordu. Yarann hemen dn sarlm olmas gerekirdi. Kapc canavarn biriydi, yalnzca kularn
dnyordu. Peterin anlattklar, inanlr gibi geliyordu. Buna karn, anlatlanlarn ayrntlarnn da doru olup olmadn suludan sormak, zorunluydu.
En iyisi hemen yukar, daireye kmak ve kapcnn gerek dnk, gerekse daha
nceki olaylara ilikin olarak anlatacaklarn dinlemekti. Georg, bunu yapacana hi memnun deildi. Bugn ikinci kez bir insan hakknda yanlyordu. Bir
ruh doktoru olarak kazand baarlardan tr kendini insan sarraf say yordu, byle saymakta da haklyd. Kzl sal adam, yalnzca gl deil, ayn
zamanda hileci ve tehlikeliydi. Yatan altna saklad kularla yapt aka,

Elias Canetti 471

kendini en iyi dostu diye tantt Peteri aslnda ne denli umursamadn

gsteriyordu. Pencereye tahtalar akp hastay klar ve havadan yoksun
brakmay ii gtrebilmiti. Yarayla hi ilgilenmemiti. Georg onunla tantnda syledii ilk tmcelerden biri de, kardeinin ona borlu olduu drt
kanaryann parasn dedii, hem de iyi para verdii olmutu. Tek dnd
parayd. Byk bir olaslkla kadnla ibirlii ierisindeydi. Yukarda, dairede
kadnn yannda kalyordu. Kadn, adamn kaba dirsek vuruuna ve daha da
kaba svp saymalarna ses karmam, dahas biraz fkelenmise, biraz da
bu davranlardan holanmt. Demek ki kapcnn sevgilisiydi. Georg, bunlarn hibirini anlayamamt. Peterin cinayet suundan arnmas karsnda
duyduu sevin, ite bu denli byk olmutu. imdi yine utanyordu kendinden; sezgi gcn evde unutup gelmi gibiydi. Ne kadar glnt byle bir
kadna inanm oluu! Ya bir paral askere Peterin koyduu ad, ok yerindeydi bu denli yaknlk gstermi oluu, aptallk deil de ney di? Adam hi
kukusuz yzne srtacakt, onu alt etmiti nk. ki dolandrcnn da srtmalarnda alacak bir yan yoktu, elde ellikleri kazanlardan ve Peteri yenilgiye uratm olduklarndan emindiler. Evin ve kitapln kendilerine, Peterin
de aadaki delikte kalacana kesin gzyle bakyorlard. Kadn, kapy atnda Georgu srtarak selamlamt.
Georg, kapcya gitmezden nce Peterin yarasn sarmaya karar verdi. Yara,
dinleyecei aklamalardan daha nemliydi. Naslsa yeni bir ey renecek
deildi. Daha sonra kardeinin yanndan ayrlmak iin rahatlkla bir bahane
bulabilirdi.

Akgz Odysseus
DAHA doru drst selmlamadk bile, dedi yeniden odaya girerken. Ama
bu tr aile sahnelerine dman olduunu biliyorum. Bu odada akar su yok
mu? Darda, girite bir musluk grmtm.
Su getirip Peterden rahat oturmasn rica elti.
Bana sylenmeden de rahat oturabilirim diye karlk ald.
Kitaplna kavuacan iin sevinliyim. ocukken, kitap sevgini anlayamamtm. Senin kadar akll olmaktan ok uzaktm, ayrca o inanlmaz bellein
de bende yoktu. Ne kadar aptal, agzl ve oyun dkn bir ocuktum! En
sevdiim ey, gece gndz tiyatro oynamak ve anneme sarlp pmekti. Sen ise
ereini daha batan saptamtn. Bugne dein senin kadar tutarl bir gelime
izgisi izlemi bir insana daha rastlamadm. Biliyorum, holanmazsn byle
gzel eyler dinlemekten, susup seni rahat brakmam istiyorsun. Bana kzma
ama, imdilik seni rahat brakacak deilim! On iki yldr yzn grmedim,
sekiz yl boyunca da adn yalnzca dergilerde okuyabildim; el yazn ok deerli bulduun iin, benden mektuplarn esirgedin. nmzdeki sekiz yl
ierisinde de byk bir olaslkla bana imdiye dek olduundan daha iyi davranacak deilsin. Parise gelmezsin, Franszlar ve yolculuk zerine ne dndn bilirim. Benim ise seni ksa bir sre sonra yeniden ziyaret etmeye
zamanm yok, iim bamdan akn. Paris yaknlarnda bir klinikte altm
belki duymusundur. O halde sana imdi teekkr etmezsem, ne zaman edebilirim, kendin syle! Sana teekkr etmek zorundaym, o denli alakgnll bir
insansn ki, sana neler borlu olduumu kestiremiyorsun bile. Sahip olduum
lde kiiliimi, bilime olan sevgimi, varlm, kadnlardan kurtulmu olmam, byk eylere ciddiyetle, kk eylere de saygyla yaklamam ki bu
anlamda saygy sen, Jakob Grimmden ok daha fazla gsterirdin evet bunlarn tmn sana borluyum. Ruh doktorluu alanna geiim bile bir yerde
senin yznden oldu. Dil sorunlarna gsterdiim ilgiyi sen krkledin, ben de
bir akl hastasnn diline ilikin bir almayla atlm yaptm. Senin yaptn
gibi, kendimi tmyle hie saymak, Immanuel Kantn, ondan ok nce de
Konfysn savunduu ilkeyi gerekletirmek, baka deyile almay alma uruna, grevi de grev uruna yapmak bu dzeye, senin erimi
olduun dzeye hibir zaman varamayacam doal olarak. Korkarm bunu

Elias Canetti 473

yapamayacak denli zayfm. Alk houma gidiyor, belki de alk gereksiniyorum. Sana gelince, gpta edilecek bir insansn. radesi bu denli gl kiilerin
az, yaknlacak denli az olduunu sen de yadsyamazsn. Durum byleyken,
ayn aileden byle iki insann birden kmas dnlebilir mi? KantKonfys alman, Kantn kendisini ya da Konfysn konumalarn
okurken bile duymadm bir cokuyla okudum. Eksiksiz, baka grte olanlara kar acmasz, insan ezen derinlikte ve kapsamda bilgiyle rlm bir
alma. Seni Dou kltrlerinin Jacop Burckhardt diye nitelendiren ve Hollandada kaleme alnan eletiriyi grmsndr belki; aranzdaki tek farkn,
senin daha tutarl ve kendine kar daha acmasz oluun olduu belirtilmi.
Bana gre senin bilgi daarcn, Burckhardta oranla daha tmel nitelikle.
Bunun bir nedeni, zamanmzn bilgilerinin daha zengin oluunda aranabilir,
ama asl neden senin kiiliinden, yalnz kalabilme gcnden kaynaklanyor.
Burckhardt bir profesrd ve ders veriyordu; bu uzlamac tutum onun dncelerini dile getiri biimini de etkiledi. inli Sofistleri yorumlay ndaki
yetkinlie se diyecek yok! Az sayda birka tmceyle. Yunanllardan bize kalanlardan da daha az sayda tmceyle Sofistlerin dnyasn kuruveriyorsun;
dnyalarn demek daha yerinde olur, nk filozoflar arasnda rastlanlan
tm ayrlklara burada da rastlanyor. Son byk makalen ise, en houma giden alman oldu. Bu yaznda, Konfys Okulunun inde oynad rol,
Batda Aristoteles Okulunun oynadn ileri srmsn. Sokratesin torunu
yandaki rencisi Aristoteles, Sokratesin yan sra Yunan felsefesinin teki
tm etkilerini de zmsemitir. Onun ortaadaki yandalar arasnda Hristiyanlar da nemli bir yer tutar. te bunun gibi, Konfys n kendisinden
sonra gelen yandalar da, Mo-Ti okulunun, Tao retisinin ve daha sonra
Budizmin kullanlabilir ve kendi glerini ayakta tutma asndan gerekli
grdkleri dncelerinin tmn ilemilerdi. Bundan tr ne Konfys
yanllarn, ne de Aristocular semecilik yanls diye nitelendirebilme olana
vardr. Senin de tartma gtrmez biimde kantlam olduun gibi, yarattklar etki asndan bu ikisi arasndaki yaknlk, alacak denli youndur; Aristopular Avrupada Hristiyan ortaan, tekilerse, Sung Slalesinden balayarak Douda ayn dnemi etkilemilerdir. Tabii ben bu konudan anlamam,
nk ince tek szck bilmem ama senin vardn sonular, kendi kkenlerini, dncelerinin ilk kaynan, iindeki dnce mekanizmasn kavramak isteyen herkesi ilgilendirir. imdi ne zerinde altn sorabilir miyim?

474 Krleme

Kardeinin elini ykayp sararken, bir yandan da srekli olarak, ama elinden
geldiince belli etmemeye alarak sylediklerinin onun yznde yaratt
etkiyi gzlyordu. Son sorudan sonra durdu.
Neden srekli bana bakyorsun, diye sordu Peter. Beni hastalarndan biriyle kartryorsun. ok bilgisiz olduun iin, benim bilimsel grlerimi ancak
yarm yamalak anlayabilirsin. Bu kadar ok konuma! Bana hibir ey borlu
deilsin. Yaltaklanmalardan nefret ederim. Aristoteles, Konfys ve Kant, vz
gelir sana. Her kadn onlara yelersin. Senin zerinde etkim olsayd, o zaman
bir budalalar kliniinin banda bulunmazdn.
Ama Peter, bana hakszlk...
Ben ayn zamanda on bilimsel makale zerinde alyorum. Bunlarn tm
de senin iinden her metin eletirisi almasna taktn adla birer harflerle bouma abas. Sen kavramlara glersin. alma ve grev, senin iin
birer kavramdr yalnzca. Sen yalnzca insanlara ve zellikle de kadnlara inanrsn. Ne istiyorsun benden?
Hakszlk ediyorsun, Peter. Sana tek szck ince bilmediimi sylemitim.
San, , wu da be demek, btn bildiim bundan ibaret. Yzne ise bakmak
zorundaym. Bakmazsam, parman actp actmadm nereden anlayabilirim? nk sen, ne olursa olsun azn amazsn. Neyse ki yzn, dilinden
daha konukan.
O halde iini abuk bitirmeye bak! Baklarndan kendini beenmilik akyor. Benim bilimimi de rahat brak! lgi duyuyormu gibi rol yapmana gerek
yok. Sen kendi delilerinle ura! Ben sana onlar soruyor muyum? Hep insanlarla dp kalktm iin, ok konuuyorsun!
Peki, peki. imdi bitiyor.
Georg, kardeinin elinden, Peterin bu sert szleri sylerken ayaa kalkmay
ne denli istediini anlamt; kardeine kendine olan gvenini yeniden kazandrmak, ite bu denli kolay olmutu. Bu gven, bundan on yllar nce de hep
elikili biimde aa vururdu kendini. Daha yarm saat nce dayak yemi bir
okul ocuunun sesiyle konuan, zayf ve neredeyse yitip gitmek zere bir
kemik yn gibi yere diz kmt. imdi ise kendini ksa ve sert tmcelerle
savunuyor, boyunun uzunluunu da bir silah gibi kullanmak istediini belli
ediyordu.
Georg, kardeinin elini sarma iini tamamladktan soma:

Elias Canetti 475

Sence bir engel yoksa, yukardaki kitaplarn grmek istiyorum, dedi. Benimle mi gelirsin, yoksa burada m beklersin? Bugn kendini koruman gerek,
ok kan yitirdin. Bir saat uzan! Soma ben gelip seni alrm.
Sen ne yapacaksn bu bir saat boyunca?
Kitaplna bakacam. Kapc naslsa yukarda, deil mi?
Kitaplm iin btn bir gnn ayrman gerek. Bir saatte hibir ey gremezsin.
Yalnzca yle bir bakmak istiyorum, daha soma birlikte doru drst inc eleriz.
Burada kal, yukar kma! Seni uyarrm!
Ne konuda?
Dairenin ii kokuyor.
Ne kokuyor?
Kadn kokuyor, daha kt bir sz sylememek iin byle dedim.
Abartyorsun.
Sen zaten kadnlarn kuyruundan ayrlmazsn.
Doru deil bu sylediin!
Peki, kadnlarn eteinden ayrlmazsn diyeyim, belki daha houna gider!
Peterin sesi anszn ykselmiti.
Nefretini anlyorum, Peter. Ama o kadn hak etti bunu. ok daha fazlasn
hak etti.
Tanmyorsun ki onu!
Neler ektiini biliyorum.
Tpk bir krn renklerden konumas gibi konuuyorsun! Hayal ler gryorsun! Hastalarndan sana gemi! Kafann ii bir kaleydoskop gibi. Biimleri
ve renkleri istediin gibi sallayp birbirine kartryorsun. Hem de tm renkleri, her birinin adn syleyebiliriz! Kendin yaamadn eylerden sz etmeye
kalkma!

476 Krleme

Susacam zaten. Sylemek istediim, seni anladmd, Peter, ben de ayn

eyi yaadm, artk eskiden olduumdan farkl bir insanm. Bundan tr o
zaman alanm deitirdim. Kadnlar felakettir, insanln ruhuna kurun gibi
km bir arlktr yalnzca. Grevini ciddiye alan herkes, bu arl silkip
atmak zorundadr, yoksa yazgs ykm olur. Hastalarmn hayallerini gereksinmiyorum, nk bu salkl gzlerimle o hayallerin verebileceinden ok
daha fazlasn grdm. Aradan geen on iki yllk sre ierisinde bir eyler
rendim. Senin talihli yann, benim bedelini ancak acmasz deneyimlerle
deyerek renmek zorunda kaldklarm daha en batan bilmi olmand.
Georg, sylediklerine kardeini inandrabilmek iin, szlerini yapabilecei nden daha az lde vurgulamaktayd. Dudaklarnda da yllanm bir acnn
izleri belirmiti. Peterin kukusu, ama ayn zamanda da merak artmaktayd.
Bunu gz ularndaki kaslarn geriliinden okuyabilmek olanaklyd.
stne bana ok dikkat ediyorsun! Kardeinin yazgya boyun emilik
kokan szlerine verdii tek yant, bu oldu.
ok kt bir zorunluluk! Uramn gerei olan bir zorunluluk. Cahil hastalar, gzlerine kibar grnen bir beyefendinin iten ilgisinden ounlukla etkileniyorlar. Baz melankolikler zerinde pantolonumun t izgileri, szlerimden daha olumlu etki uyandryor. Hastalarm iyiletirmediim takdirde, barbar konumlarnda kalmay srdryorlar. Onlara, ge kalm bile olsa eitimin
yolunu aabilmek iin hastalarm iyiletirmek zorundaym.
Demek eitime bu denli deer veriyorsun. Ne zamandan bu yana?
Gerekten bilgili bir insan tandmdan bu yana. Yarattklarn ve her gn
yaratmakta olduklarn, ruhunun iinde yaad gvenlii tandmdan bu
yana.
Sanrm benden sz ediyorsun.
Baka kimden edebilirim ki?
Senin baarlarn, utanmazca pohpohlanmaktan kaynaklanyor. evrende
koparlan grlty imdi anlyorum. Sen, ok kurnaz bir yalancsn. Syley ebildiin ilk szck, bir yaland. Yalan sylemekten zevk aldn iin deli doktoru oldun. Neden oyuncu olmadn? Hastalarndan utanmalsn! Onlarn tm
mutsuzluu, gerekliin ac oluunda yatyor, aresiz kaldklarnda yaknmaya
balyorlar. Hep ayn renkte grd hayaller yznden ac eken byle bir
zavallnn durumunu getirebiliyorum gzmn nne. Hep yeil gryorum,

Elias Canetti 477

diye yaknyor. Alyor belki de. Gln yeil hayalleri yznden aylarca ac
ekmi de olabilir. Sen ne yapyorsun byle bir durumda? Ne yaptn biliyorum. Yzne glyorsun, onu en zayf noktasndan yakalyorsun; insan dediin, bir sr zayf noktadan oluma bir yaratktr; ona sevgili dostum ve kardeim diyorsun; yumuuyor, nce sana, sonra kendine sayg duyuyor. sterse
u yeryznde Tanrnn en zavall yarat olsun, onu vglere bouyorsun.
Hastan tam klinii yalnzca adaletsiz bir rastlant sonucu tek bana ynetmekten yoksun kald klinii seninle birlikte ynettiine inanmaya balad an, baklay azndan karyorsun. Sevgili dostum, diye balyorsun sze,
grdnz o renk, aslnda yeil deil. Diyelim, evet, diyelim ki, mavi. Peterin sesi, yine anszn ykselmiti. Bylece iyiletirmi mi oluyorsun hastan? Hayr! Evine dndnde kars, eskiden olduu gibi, yine ac ektirecektir
zavallya, ta ki lene dek. Wang ung: nsanlar hastalandklarnda ve lmn
eiine geldiklerinde, delilere ok benzerler der. sadan sonra birinci yzylda, ge Han Slalesi devrinde inde, 27-98 yllar arasnda yaam olan Wang
ung, ok akll bir adamd; uyku, akl hastalklar ve lm konusunda bildikl eri, sizin pozitif biliminizle edinebildiiniz bilgilerden ok daha fazlayd. Hastan nce karsndan kurtar! Karsyla kald srece, hem akl hastasdr, hem de
lmn eiinde saylr, Wang unga gre bu iki durum, birbiriyle ok yakndan ilintilidir. Eer yapabiliyorsan, kadn uzaklatr! Ama kadn elinde olmad iin, bunu yapamazsn. Elinde olsayd da, kadnlarn eteklerinin peinden
ayrlamadn iin onu bu kez kendine saklardn. Btn kadnlar kliniine
kapat, onlara ne istersen yap, hevesini al, krkna geldiinde posas km ve
bunam bir insan olarak geberip git; o zaman hi olmazsa hasta erkekleri
iyiletirmi olursun, neden an ve hrete kavutuunu da bilirsin!
Georg, kardeinin sesinin ne zaman ykseldiini ok iyi biliyordu. Peterin
barmas iin yukardaki kadn dnmesi yeterliydi. Henz o kadndan hi
sz etmemi olmasna karn, sesinde haykran, dinmek bilmez bir nefret vard. Byk bir olaslkla Georgdan kadn buradan uzaklatrmasn bekliyordu;
bu misyonu o denli g ve tehlikeli buluyordu ki, stesinden gelinemediini
varsayp, kardeine fkeleniyordu. Peteri nefretinin olabildiince nemli bir
blmnden kurtulmaya zorlamak gerekiyordu. Kendisine yer etmi olan
olaylar anlata anlata, bu olaylarn kaynana dek bir inebilseydi! Georg, bu tr
geriye baklarda, bellein hassas yzeyinde kalm tm izleri yok eden bir
silgi ilevini stlenmeyi ok iyi bilirdi. Ama Peter, asl a kendinden sz etmezdi.

478 Krleme

Yaantlar, bilgilerinin alanna kk salmt. Buradaki duyarl noktaya dei nmek, daha kolayd.
Georg, yznde ok tatl ve herkesi etkileyebilecek bir anlay ifadesiyle: yle
sanyorum ki, kadnlarn nemini abartyorsun, dedi, onlar ar ciddiye
alyorsun ve insan yerine koyuyorsun. Ben ise kadnlara, kanlmaz ama ge ici bir ktlk gzyle bakyorum. Bu bakmdan baz bcek trlerinin durumu
bile bizimkinden iyi. Bir ya da birka ana, btn bir kovan, btn bir tr
dnyaya getiriyor, teki hayvanlar ise gelimeden kalyor. Termitlerin alkn
olduklarndan daha youn bir birlikte yaama biimi dnlebilir mi? Byle
bir kovan, ne denli korkun bir cinsel uyaranlar birikimi tard tabii hayvanlar, cinselliklerine sahip olsalard! Ama cinsellikleri yok, buna ilikin igdleri de en alt dzeye indirgenmi durumda. Ve onlar, bu denli az olandan
bile korkuyorlar. inde binlerce ve binlerce hayvann grnte anlamsz
biimde lp gittikleri oul ya da sry ben, kovann ierdii cinsellik birikiminden bir kurtulu olarak gryorum. Bu hayvanlar, ounluu akn yol
aaca karklklardan korumak iin kitlelerinin kk bir blmn kurban
ediyorlar. nk iinde aka bir kez izin verilse, tm kovan yklr gider. Bir
termitler kolonisindeki sefahat leminden daha etkileyici bir tasarm canlandramyorum kafamda. Byle bir durumda hayvanlar, ne olduklarn unuturlar; dev bir anmsama eylemi onlar boyunduruu altna alm ve banaz bir
btnn paralarna dntrmtr. Artk her biri, kendi iin var olmak
ister. Bu ilerinden yznde ya da bininde balar, sonra lgnlk onlarn lg nl, kitle lgnl giderek geniler, nbetiler geitlerdeki yerlerinden ayrl rlar; btn koloni mutsuz bir akn yalazlaryla kavrulur. Cinsiyetleri bulunmadndan iftleemezler, o ana dein allm ne varsa tmn bastran bir
grlt ve coku, karncalar ordusundan oluma bir frtnaya yneltilmi bir
ar olur; can dmanlar, bekisiz kalm kaplardan ieri doluurlar; bir tek
sava bile savunmay dnmez, tmnn istei aktr yalnzca; ve belki de
nice lmszlkler boyunca, zlemini ektiimiz sonraszlklar boyunca ya ayabilecek olan kovan lr, ak yznden, bizlerin, yani btn bir insanln
varolu sremizi uzatmaya yarayan o igd yznden lme gider! Bu noktada en anlaml, anszn en anlamsza dnverir. Bir karlatrmaya gidebilmek olanaksz burada, ama bu, senin gpegndz, gzlerin sapsalam, akln
da tmyle bandayken, kendini kitaplarnla birlikte atee vermen gibi bir
durum sanki. Seni korkutan kimse yoktur, istediin ve gereksindiin kadar
paran vardr, almalarn gnden gne daha kapsaml, daha zgn bir nitelik
kazanr, eline ender bulunan eski kitaplar, el yazmalar geer, hibir kadn

Elias Canetti 479

eiinden adm atmaz, almalarn ve kitaplarn sayesinde zgr ve gvenlik

altnda olduunu alglarsn ve ite o anda, o mutlu ve son bulmas olanaksz
evrede, hibir neden olmakszn kitaplarn atee verirsin, kitaplarnla birlikte
yanp gitmene ses karmadan boyun eersin. Bylesi, termitlerin kolonisindeki durumu uzaktan artran bir olay olurdu, tpk oradaki gibi, ama o
boyutlarn gerisinde kalan bir anlamszlk patlamas olurdu. Acaba termitler
gibi, gnn birinde bizler de cinsellii amay baarabilecek miyiz? Gn getike bilime daha ok, akn yerini hibir eyin dolduramayacana da daha az
inanyorum!
Ak diye bir ey yoktur! Olmayan bir eyin de yeri ne doldurulabilir, ne de
doldurulamaz. Ayn kesinlikle kadn diye bir ey yoktur, diyebilmeyi isterdim.
Termitler bizi ilgilendirmez. Orada kadnlar yznden ac eken var m? Hic
mulier, hic salta!1 Onun iin biz insanlarda kalalm. Dii rmceklerin, zayf
yaratklar olan erkek rmcekleri ktye kullandktan sonra kafalarn koparmalar, yalnzca dii sivrisineklerin kan emmeleri burada konumuz dnda. Erkek arlar arasnda kralie uruna yaplan sava, bir barbarlktan baka
bir ey deildir. Erkek arlara gerek yoksa, neden yetitiriliyorlar? Yararlysalar, o zaman neden ldrlyorlar. Ben, tm hayvanlarn en acmasz ve en
irkini olan rmcei kadnln simgesi sayyorum. rmcein a, gnete
zehirli ve mavi parltlar saar.
Ama sen kendin de yalnzca hayvanlardan sz ediyorsun.
nsanlar zerine ok ey bildiim iin byle yapyorum. Bunlar anlatmaya
balamamay yelerim. Kendim iin bir ey sylemek istemiyorum, ben olaylardan biriyim yalnzca; belki bin olay biliyorum, tm de birbirinden ciddi;
her olay, ilgilendirdii kii iin en ac verici olay saylr. Gerek byk d nrler, kadnn deersiz bir yaratk olduuna inanmlardr. Konfysn
konumalarn aratr bir kez; gerek gnlk yaamn konular, gerekse gnlk
yaamn snrlarn aan konular zerine belki bin gr ve yarg vardr; ama
bak bakalm kadnlar uzaklar yakndan ilgilendiren bir tek tmce bulabilir
misin! Suskunluun ustas, kadnlar zerine susar ve konuyu byle geitirir.
Biim kurallarnn ayn zamanda ierik asndan da bir deer tadna
inanmasna karn, len kadnlarn arkasndan matem tutulmasn bile uygun1

Hic mulier, hic salta: Latincedeki hic Rhodus, hic salla zdeyiinin, Kien tarafndan deitirilmi biimidir, dilimizdeki Halep oradaysa, arn burada zdeyiindeki Halep szc yerine
kadn szc konulduunda, yani kadn oradaysa, arn burada denildiinde kan anlam
verir. (evirenin notu.)

480 Krleme

suz ve rahatsz edici bulur. Konfys ok gen evlenmiti, bunu da inand ndan ve k olduu iin deil, ama trelerin gereini yerine getirmek iin yapmt. Kars uzun sren bir evlilik yaamndan sonra ld. Olu, lnn banda yksek sesle yaknmaya balad. Alad, kendini yerden yere att ve bu
kadn bir rastlant sonucu annesi olduu iin, yerini hibir eyin dolduramay acan sand. Bunun zerine Konfys, zld iin olunu sert szlerle
azarlad. te, erkek diye buna denir! Konfysn deneyimleri, daha sonra bu
inancnda hakl olduunu gsterdi. Lu devletinin prensi, Konfys birka yl
bakan olarak grevlendirmiti. lke onun ynetimi altnda ok geliti. Halk
kalknd, rahat bir soluk ald, kendini yneten kiilere gven duymaya balad.
Komu devletler bu durumu kskandlar, en eski zamanlardan beri benims enegelmi olan dengenin bozulmasndan korktular. Konfys etkisiz brakmak iin ne yaptlar dersin? Aralarnda en kurnaz olan Tsi prensi, Konfysn hizmetinde alt Lu prensine armaan olarak seksen seme dansz
ve flt kadn gnderdi. Bu kadnlar prensin evresini sardlar. Onu zayf
drdler, prens politikay ve bilge kiilerin tlerini can skc bulmaya
balad; kadnlarn yannda kalmak daha houna gidiyordu. le Konfysn
yaamnn yapt, bu kadnlar yznden ykma urad. Bunun zerine eline
deneini alan Konfys, halkn aclar karsnda aresiz kalarak, yeniden
etkinlik kazanabileceini umarak, bir vatansz gibi lke lke dolat, ikti dar
sahiplerini her yerde kadnlarn penesine dm buldu. D krkl ierisinde ld; ama duyduu ac yznden hibir zaman yaknmayacak denli soyluluunu korudu. Bu acsn, en ksa tmcelerinden bazlarn okuyunca algl adm. Ben de yaknyor deilim u anda. Yalnzca genelletiriyorum ve bu genelletirmenin zorunlu kld sonular karyorum.
Buda, Konfysn adayd. Aralarnda dev gibi sradalar vard; bu durumda birbirlerinin varlndan nasl haberleri olabilirdi? Belki birbirlerinin
uluslarnn adn bile bilmiyorlard. Budann en sevdii rencisi olan Ananda,
bir defasnda Budaya u soruyu sormutu: Yce efendim, kadnlarn toplantlara katlamamalar, ticaret yapamamalar ve ekmeklerini kendi uralaryla
kazanmamalar nedendir, syler misiniz?
Kadnlar hemen fkeleniverirler, Ananda; kadnlar kskantr, Ananda; kadnlar aptaldr. Ananda. te Ananda, kadnlarn toplantlara katlamamalar, ticaret yapamamalar ve ekmeklerini kendi uralaryla kazanamamalar bundandr.

Elias Canetti 481

Kadnlar tarikata girmek iin yalvarmlard; Budann rencileri de onlarn

yann tutmulard; ama Buda uzun sre onlara kar koydu. On yllar sonra
yufka yrekliliinin ve acma duygusunun tutsa olarak kendi doru dncelerine kar kt; rahibeler iin bir tarikat kurdu. Rahibeler iin koymu olduu sekiz kat kuraln ilki yleydi:
Bir rahibe, tarikata giriinin zerinden isterse yz yl gemi olsun, henz o
gn tarikata girmi bir rahiple bile karlasa, onu saygyla selamlamak, nnde ayaa kalkmak, ellerini kavuturmak ve onu gerektii gibi onurlandrmak
zorundadr. Rahibe bu kurala sayg gstermek, uymak, kutsal saymak ve y aam boyunca kar gelmemek ykm altndadr.
Bunun gibi, rahibelerden kesinlikle kutsal saymalarnn istendii yedinci kural
da yledir: Bir rahibe, hibir koul altnda bir rahibi aalayc davranlarda
bulunamaz ve onu azarlayamaz.
Sekizinci kural: Bugnden balamak zere, rahibelere erkekler karsnda
konuma yolu kapanmtr. Ama rahiplere rahibeler karsnda konuma yolu
aktr .
Yce Buda, koyduu sekiz ilke ile kadnlar karsnda rm olduu duvara
karn, bu i tamamlandktan sonra byk bir zntye kapld ve yle dedi
Anandaya:
Eer kadnlarn, yetkinlik dzeyine varm olanca konmu retiye ve dzene
gre dnyadan ayrlmalarna ve kendilerini vatanszla adamalarna izin
verilmemi olsayd. Ananda, o zaman bu kutsal deiim, uzun sre kal rd;
gerek reti, varln bin yl korurdu. Gelgelelim, Ananda, kadn dnyay
brakp kendini vatanszla adam olduundan, bu kutsal deiim. Ananda,
uzun srmeyecek; gerek reti ise varln ancak be yz yl koruyabilecek.
Nasl ki iyi yetien bir pirin tarlas. Ananda, kf denen hastala yakalandnda artk verimini uzun sre koruyamazsa, bir retide ve dzende kadnlarn dnyay brakmalarna ve kendilerini vatanszla adamalarna izin verildiinde, kutsal deiim artk varln uzun sre koruyamaz.
Nasl ki iyi yetien bir eker pancar tarlas, Ananda, mavi hastalk denen hastala yakalandnda, art verimini uzun sre koruyamazsa, bir retide ve
dzende kadnlarn dnyay brakmalarna ve kendilerini vatanszla adamalarna izin verildiinde, kutsal deiim artk varln uzun sre koruyamaz.

482 Krleme

Ben, inanc dile getiren bu nesnel konumadan, baka hibir yerde, Budadan
kalm saysz tmcelerin hibirinde karlamadm lde byk, kiisel bir
aresizlii, acyla dolu bir sesi alglyorum.
Bir aa kadar sert.
Nehirler gibi kvrml
Bir kadn kadar kt
Bunca kt ve aptal
der Hintlilerin en eski zdeyilerinden biri; dile getirilmek istenen konunun
korkunluu karsnda, zdeyilerin ou gibi bu da sertlikten kanan bir
zdeyi, ama Hindistan halknn duygulan asndan iyi bir gsterge!
Bu anlattklarn, yalnzca ayrntlar bakmndan benim iin yeni eyler. Belleine hayranm. Usuz bucaksz bir gelenek birikiminin iinden, kendi savn
desteklemeye yarayacak alntlan yapyorsun. Bana eski Brahmanlar, kapsam
tm halklarn kutsal kitaplarndan daha geni olan Vedalarn, yaznn bulunuundan nce rencilerine szl olarak aktarm olan Brahmanlar anmsatyorsun. Yalnzca Hintlilerinki deil, ama tm halklarn kutsal kitaplar belleine yerlemi. Ne var ki, bilimsel belleinin bedelini tehlikeli bir eksiklikle
dyorsun. evrende olup bitenleri gremiyorsun. Kendi yaantlarna belleinde yer yok. Byle bir ey yapacak deilim doal olarak, ama imdi kalksam
da senden unu istesem: Anlat bana bu kadnn ana nasl dtn, onun
tarafndan nasl aldatlp ktye kullanldn, senin yargn hi eletirmeksizin benimseyeceim yerde, kendim bamsz bir yargya varabilmem iin, bu
kadnn demin sylediin Hint zdeyiine gre tad ktlkleri ve yapt
aptallklar ayrntl olarak anlat bana anlatamazsn. Belki benim iin belleini zorlarsn, ama bouna aba harcam olursun, ite gryor musun, sende
eksik olan bu tr bir bellek bende var ve bu bakmdan senden kat kat ilerdeyim. Beni yaralamak ya da vmek isteyen bir insann bir kez bana sylediini
bir daha unutmam. Benim iin olduu kadar, herkes iin sylenmi olabilecek
yaln saptamalar zamanla unuturum. Duygu bellei diyebileceim bellek,
sanat kiide vardr. Evrensel insan, ancak bu ikisinin, yani duygu bellei ile
seninkisi gibi akl belleinin bir araya gelmesiyle oluur. Belki de seni olduundan fazla grdm. Eer ikimiz ayn insanda birleebilseydik, o zaman ortaya ruhsal adan eksiksiz bir varlk kard.
Peter, sol kan yukar kaldrd. Anlarn ilgin yan yoktur. Kadnlar, eer
okuyorlarsa salt anlarla beslenirler. Ben, yaadklarm ok iyi aklmda tutarm. Sen meraklsn, benim ise byle bir yanm yok. Sen her gn yeni ykler

Elias Canetti 483

dinliyorsun, bugn de bir deiiklik olsun diye, bu kez benden bir yk istiyorsun. Ben ise yklere nem vermiyorum. Ayrldmz nokta burada. Sen
yaamn delilerinden salyorsun, ben ise kitaplarmdan. Hangisi daha drst
bir tutum? Ben bir delikte de yaayabilirim, nk kitaplarm kafamn iinde;
sana gelince, btn bir akl hastanesi olmadan yapamazsn. Zavall! Acyorum
sana. Aslnda bir kadnsn sen. Cokulardan olumasn. Bir yenilikten bir baka
yenilie kotur dur bakalm! Benim ayaklarn ise yere basyor. Kafama bir
dnce takldnda, ondan haftalar boyu kurtulamyorum. Sen ise hemen bir
baka dnceye komak iin acele ediyorsun. Bunun adna da sezgi diyorsun.
Benim kafama hastalkl bir tasarm taklsayd, bundan ancak gurur duyardm.
Kiilik ve g iin bundan byk bir kant olabilir mi? Hep izlendiin korkusuna kaplmay, kafanda byle bir tasarm oluturabilmeyi dene bir kez bakalm!
Baarabilirsen sana kitaplm armaan ederim. Sen, bir ylan bal gibisin,
her gl dncenin elinden kaveriyorsun. Bir delilik retemiyorsun. Ben
de retiyor deilim, ama istersem yeteneim var buna, nk kiilik sahibiyim. imdi bunu sylemem, bbrlenmek gibi geliyor sana. Ama ben kiilik
sahibi olduumu kantladm. Kimsenin destei olmakszn, kimseye iimi bile
dkmeksizin, salt irademin gcyle bir baskdan, bir ykten, bir lmden,
lanet olasca, granitten oluma bir kabuktan kurtuldum. Seni bekleseydim,
halim ne olurdu? Nerede olurdum imdi? Nerede olacak, yukarda! Kendimi
sokaa attm, kitaplarma ihanet ettim; stelik bir bilsen ne kitaplar! Belki de
bir cani saylrm. Salt ahlak asndan yleyim de, ama suumu zerime alyorum, korkmuyorum. lm, evlilie son verir, lmn yaptn ben yapmak
hakkna sahip deil miyim? Nedir ki lm dedikleri? levlerin durmas, bir
olumsuzluk, bir hilik. Byle bir hilii mi beklemeliydim? Direnli yalanm
bir bedenin keyfini mi beklemeliydim?
almasna, yaamna, kitaplarna kastedildii zaman, kim eli kolu bal bekler? O kadndan nefret ediyorum. imdi de ediyorum, lm olmasna kar n
nefret ediyorum! Nefret etmeye hakkm var, btn kadnlarn nefreti hak etliklerini kantlayacam sana; sence ben, yalnz Doudan anlyorum. stediim, gereksindiim kantlar kendi uzmanlk alanlarmdan alyorum byle
dnyorsun benim iin. Senin iin gn maviliini yere indireceim, ama
yalan sylemeden yapacam bunu. Gerekleri dile getireceim, gzel, kat,
sivri gerekler, her byklkte ve trde gerekler, duyguya seslenen gerekler, akla seslenen gerekler, senin yalnzca duygu yannn ilemesine karn
yapacam bunu; bir kadnsn sen; gerekleri yacam nne ta ki gzlerin

484 Krleme

mavileene dek evet, kararncaya dek deil, mavileinceye, mavileinceye dek,

nk sadakatin rengi mavidir! Ama brakalm bunu, beni ilk konumamzdan
saptrdn. Sonunda cahillerin dzeyine geldik. Beni kavgac bir cad haline
getiriyorsun, oysa ileri srebileceim bir sr kant var!
Peter soluk solua kalmt. Dudaklar titriyordu. Dudaklarnn arasnda aresizce rpman, boulmakla olan birini artran bir dil grnyordu. Alnndaki krklar birbirine karmlard. Konuurken bunun farkna varan Peter,
elini alnna gtrd. parman krklara koyup bastrarak birka kez
sadan sola doru srd. Drdnc krk sahipsiz kald, diye dnd Georg.
izginin ardnda bir azn bulunmas, mucize. Hepimiz gibi onun da dudaklar
ve bir dili var, kimse kestiremezdi bunun byle olduunu. Bana hibir ey
anlatmak istemiyor. Neden gvenmiyor bana? ok gururlu. Evlendii iin,
arkasndan onunla alay elliimi dnyor. ocukken bile hep sevgiye kar yd, bydkten sonra ak zerine konumay bile gereksiz buldu. Aphroditeye rastlayabilseydim, onu ldrrdm. Kinizm okulunun kurucusu Antisthenesi bu sz yznden severdi. Ama gel gr ki, kagelen yal bir cad,
Aphrodite dmann ykma srklemiti. Byk kiilik! Ne kadar da direnli
kmt! Georg, gizli bir sevin duymaktayd. Peterden hakaret grmt.
Geri alknd hakaretlere, ama Peterin syledikleri yerine oturmutu. Sylenenlerin anlam vard. Georg, hastalar olmadan gerekten yaayamazd. Onlara ekmeinden ve nnden daha fazlasn borluydu; hastalar, tinsel ve ruhsal varlnn zyd. Peteri konumas iin kkrtmak amacyla yapt hile,
baarsz kalmt. Peter anlatacak yerde Georga svp saym, kendini de
sulamt. Karsndan kamt. Bu yz kzartc gerekten tr ok utan
duymamak iin, kendini bir sulu olarak damgalyordu. Aslnda su olmayan
bir suun bilincine dayanlabiliyordu. Kiilikli insanlar da drstlklerini kendilerine kar kantlamak iin dolambal yollara bavururlar. Peter, kendini
korkak diye nitelendirmekte haklyd. Evden kadn atacak yerde, kendi kmt. Caddelerde gln bir insan klnda aresiz dolatktan sonra, kpcnn blmesine gelmiti, orada suunun karl olan hapis cezasn ekmiti.
Hapislii uzun srmesin diye de, daha nce kardeine telgraf ekmiti. Plann
btn ierisinde kardeinin zel bir yeri vard. Grevi kadn kovmak, kapcya haddini bildirmek. Peterin kiiliinden su ilemi olduu fikrini silmek,
sonra da onu zafer kazanm bir insan gibi, kurtarlm ve temizlenmi kitaplna geri gtrmekti. Georg kendini, bir bakasnn kendine olan gven ve
saygsn korumak iin harekete geirdii bir mekanizmann en nemli paras
olarak gryordu. Btn komedi, sol elin sere parmann bir paras dee-

Elias Canetti 485

rindeydi. Petere hl acyordu. Ama bu ruhsal bunalm numaras, kendi onurunu onarmak iin bakasnn onurunu ktye kullanmak, onun gibi bakalaryla oynamaya alkn biriyle oynanm olmas btn bunlar Georgun
houna gitmemiti. Her eyi anlam olduunu anlatabilmeyi ok isterdi. Urann gerektirdii zveri ve zenle, Peteri bir bilim adamnn dingin yaamana
geri gtrmeye karar verdi. Daha sonraki yllar iin ise kk bir alma hakkn sakl tutuyordu. Peteri yine ziyaret ettiinde bu ziyarete imdiden karar vermiti burada, kapcnn blmesinde aralarnda gerekte nelerin gemi olduunu tatllkla, ama acmasz biimde anlatacakt.
Kantlarn m var? O halde anlat! Bence tmcelerin hep ine ya da Hindistana geri dnecek.
Georg uzun yolu semiti; ksa yol kapalyd. Peter olaylar normal biimde
anlatmay kabul etmediinden, Georg kardeinin karsna kar neler duyduunu szde bilimsel nitelikteki tmcelerden karmak zorundayd. Grmedii
dikenleri, nasl ayklayabilirdi. Tedirginliin nerelere girmi olduunu, Peterin bir tedirginliin etkisiyle, kendi gemii yerine koyduu ins anln gemii hakknda ne dndn renemeden, onu yattrabilir miydi?
Avrupada kalacam, diye sz verdi Peter, burada kadnlar zerine daha
ok ey anlatabilme olana var. Gerek Almanlarn, gerekse Yunanllarn byk halk destanlarnn konusu, hep kadnlarn yol at karklklardr. Ama
burada herhangi bir karlkl etkileim sz konusu deil. Kriemhildin korkaka ald cn hayransndr herhalde. yle deil mi? Peki Kriemhild savaa
kendi atlr m? Kendini en ufak bir tehlikeye sokar m? O yalnzca bakalarn
kkrtr, trl dolanlar hazrlar, insanlar ktye kullanr ve ihanet eder. Ve
sonunda, artk hibir tehlikeden korkusu kalmadnda, birbirine bal tutsaklar olan Gnther ile Hagenin kafalarn kendi eliyle keser? Sadakatinden tr m yapmtr bunu? lmne kendisinin yol at Siegfriede olan akndan m yapmtr? Alaca cn sonunda kendisinin de yklp gideceini mi
bilir? Hayr! Hayr! Hayr! Kriemhildin hibir soylu nedeni yoktur. Onun ilgilendii, yalnzca Nibelungen hazinesidir! Taklarn gevezelii yznden yitirmitir, bu taklarn cn alr. Taklarn arasnda bir de erkek vardr. Taklarla
birlikte yitip gitmitir, onun da c alnm olur. Kriemhild, son ana dein
hazinenin yerini Hagenden renebilmeyi umar. Sonunda Kriemhildin ldrlmesini ozan ve bu ozana malzemeyi salam olan halk asndan olumlu
bir not sayyorum!

486 Krleme

Demek kars agzlyd ve srekli para istiyordu, diye dnd Georg.

Yunanllar ise bu denli adil davranmadlar. Gzel olduu iin, Helenann tm
yaptklarn ho grdler. Ben kendi hesabma Helenay ne zaman Ispartada,
Menelaosun yannda kpek gibi yaltaklanarak ve neeyle otururken anms asam, fkeden titrerim. Sanki hibir ey olmam gibi on yllk bir sava en
gl, en yakkl ve en iyi Yunanllarn lm; Troyann yaklp ykl, sevgilisi Parisin lm bari azm amasa! Aradan yllar gemitir ama
Helena, hi ekinmeksizin sz eder o gnlerden ...benim uruma gitmiti Akhalar Troyaya, ben kpek yzlnn uruna, hepsi o uursuz savaa atlmt.1
Odysseusun nasl kuatma altndaki Troyaya gizlice, dilenci klnda girdiini ve burada ok sayda insan ldrdn anlatr.
br Troyal kadnlar alayp szlanyordu,
ama artk seviniyordu benim yreim,
gnlm imdi dnmek istiyordu evime,
ne diye bu lgnlklar yapmtm sanki,
ne diye Aphrodite elmiti aklm, oralara
gtrmt sevgili baba toprandan uzaklara,
ayrmt ocuumdan, yuvamdan, kocamdan,
ne akldan yoksundu kocam benim,
ne de gzellikten yoksundu.
Helena bu yky konuklarnn nnde ve asl nemlisi, M enelaosun nnde
anlatr. Onun adna ykden bir ahlak dersi karr. Bylece de kocasna yaltaklanarak, kendini yine ona sevdirmi olur. Eski ihanetini bylece unutturur.
O zamanlar Parisi daha akll ve gzel bulmutum, bugn ise senin de onun
kadar gzel olduunu biliyorum Helenann szlerinin ardnda gizli olan
anlam, budur. Ama Parisin artk yaamadn kim dnr? Bir kadn iin
gzel erkek, canl olan erkektir. Ancak o anda sahip olduundan holanr. Helena, bu kiilik zayflndan yararlanarak kocasnn yzne gler.
Kars irkinliini yzne vurmu herhalde, diye dnd Georg ve daha az
irkin olan biriyle kardeimi aldatm. teki erkek lnce de, yaltaklanarak
kardeime geri dnm.
Homeros, kadnlar hakknda bizden ok ey biliyordu! Biz grenlerin, o kr
ozandan ders almamz gerek! Aphroditenin ihanetini anmsa. Topallad iin,
1

Odysseia ile ilgili eviriler, Azra Erhat A. Kadir evirisinden (Odysseia, Homeros, Sander
Yaynlar, stanbul 1970) alnmtr. (evirenin notu.)

Elias Canetti 487

Hephaistosu beenmez. Kiminle aldatr Hephaistosu? Demirci Hephaistosla

bulamad tm gzellikleri tayan, ozan ve Hephaistos gibi, bir sanat olan
Apollonla m? Tm yeraltnn sahibi olan karanlk Hadesle mi? Denizlere
frtnalar yollayan, gl ve fkeli Poseidonla m? Onun denizlerinden doma
olduu iin, Poseidonla aldatmas uygun derdi. Peki kiminle? Yoksa kadnlarnki de dahil olmak zere, tm hilelerden anlayan, kurnazl ve beceriklilii
karsnda kendisinin, yani bir ak tanrasnn bile geri ekilmek zorunda
kald Hermesle mi? Hayr Aphrodite, kafasnn boluunu bir sr adaleyle
dolduran, kzl sal bir budalay, Yunanistandaki paral askerlerin tanrs olan
Aresi yeler, akl diye bir ey yoktur Areste, yalnz yumruklarna gvenir,
kabal snrszda, ama snrl bir kafann somut rneidir!
Bylece kapc da ortaya kt, diye dnd Georg, demek kardeimin kafas na ikinci boynuzu da o takm.
Ares, budalalndan tr aa taklr. Hephaistosun ikisini nasl aa drdn ne zaman okusam, sevinten kitab kapatrm ve Homeros adn on
kez, yirmi kez itenlikle perim. Ama sonra sonunu da okumadan edemem.
Ares, acnas bir halde ekilip gider, eektir ama, yine de erkektir ne de olsa;
biraz olsun utanmas vardr. Aphrodite, kendisini tapnaklarn ve mihraplarn
bekledii Paphosa gider ve aybn an iindeyken, tm Tanrlar glmlerdir haline iyice sslenip pslenerek gidermeye alr!
Kardeim ikisini sust yakalaynca, diye dnd Georg, o sralarda henz
haddini bilen bir adam olan kapc, halinden utanarak ekilip gitmi ve zengin
bilginin karsnda yumruklarn kullanmay da unutmu. Kadn ise sust
yakalananlarn tek savunma aracn kullanarak ii edepsizlie vurmu, giysil erini alp yan odaya geerek orada giyinmi. Jean, neredesin?
Ne dndn anlyorum. Odysseiann sylediklerimi yalanlad grndesin. Gzlerinde Kalypso, Nausikaa ve Penelope adlarn okuyorum. Ama
bu kadnlarn, eletirmenlerin birbirlerine bakarak ve denetlemeye gerek
grmeksizin yazdklar gzelliklerinin i yzn imdi anlatacam sana; baka deyile dilimin altndan baklay birden karacam. nce unu syleyeyim ki, Kirke, yani bir kadn, btn erkekleri domuza dntrr. Kalypso,
tm bedeniyle sevdii Odysseusu yedi yl sreyle tutsak olarak tutar. Gndzleri Odysseus, ac gzyalar dkerek, yurt zleminin ve utancn aclaryla
kvranarak kyda oturur; geceleri ise Kalypso ile yatmak zorundadr; istesin
istemesin, her gece byle yapmak zorundadr. Aslnda istemez, istedii, evine

488 Krleme

dnmektir. Gl, yrekli, akll, alkan bir insandr, olaanst bir kafas
vardr, tm zamanlarn en iyi oyuncusudur, ama buna karn bir kahramandr.
Kalypso, onu alarken grr; Odysseusun neden ac ektiini ok iyi bilir.
Odysseus hibir i yapmakszn, insanlarn cierlerine ektii hava kadar gereksindii konumalarndan ve eylemlerinden uzakta, en gl olduu y llar
Kalypsonun yannda harcar. Kadn bir trl brakmaz onu. Kendisine kalsa,
sonsuzlua dek brakmayacaktr. Ama sonunda Hermes, Kalypsoya tanrlarn
buyruunu getirir: Odysseusa zgrl geri verilecektir. Kalypso, bu buyrua boyun emek zorunda kalr. Ama kendisine kalan son saatleri, kendini
Odysseusa olumlu gsterme abasyla ktye kullanr. Seni kendi gnl rzamla brakyorum, der, seni sevdiim, sana acdm iin brakyorum. Odysseus, kadnn iini okursa da, bir ey demez. te, lmsz bir tanrann davran budur: Erkeklerin ve akn tadna daha nice sonraszlklar boyunca
varabilecektir, hibir zaman yalanmayacaktr. Bundan tr, lml Ody sseusun zaman tarafndan zaten yar yarya kemirilmi ksa mrn nasl geirdiiyle hi ilgilenmez.
Kars hi rahat vermemi, diye dnd Georg, ne geceleri, ne de alrken.
Nausikaa zerine bildiklerimiz ise, az. ok gentir. Ama eilimleri yine de
anlalr. Kendine Odysseus gibi bir koca istediini syler. Odysseusu kyda
plak grmtr. Bu da yeterlidir kz iin, nk grd erkek gzeldir. Ama
grdnn kim olduunu bilmez. Seimini yalnzca bedene gre yapar. Penelopenin ise yirmi yl Odysseusu beklemi olduu anlatlr. Dorudur yllarn
says, ama neden beklemitir? Kendisine talip olanlar arasnda hibiri zeri nde karar klamamtr da, ondan. Odysseusun gc, onu bir tr yozlamann
iine itmitir. Artk hibir erkei beenmez olmutur. Karsna kan bu erkek
dkntlerinin kendisine yeterince zevk verebileceinden emin deildir. Penelope, Odysseusa km ha! Ne masal, ne masal! Odysseusun yal, zayf ve
lesiye bitkin dm kpei, efendisi dilenci klnda dnnce onu tanr ve
sevincinden lr. Penelope ise kocasn tanmaz ve neeli yaamn srdrr.
Yalnz her gece, yatmazdan nce alar. Balangta kocasnn zlemini ekmitir; Odysseus ateli ve gl bir erkektir. Ama sonra gzyalar, Penelope iin
artk onsuz edemedii bir alkanla, bir uyku ilacna dnmtr. Alamak
iin soan yerine, sevgili Odysseusunun ansna sarlr ve bu annn etkisiyle
alaya alaya uykuya dalar. yi yrekli, yal stnine Eurykieiaya gelince, bu
alkan ve yreinde her zaman ana efkati tayan kadn, kltan geirilen

Elias Canetti 489

talipleri ve aslan hizmetileri grnce sevinten coar. Bunun zerine alan

ve asl hakaret gren kii olan Odysseus, onu paylamak zorunda kalr!
Penelope ve Eurykleiadan, bunlar ev ileri gren kadnlarn simgesi sayd
iin nefret ediyor kardeim, diye dnd Georg, nk kars, nce ev ilerine
bakmak zere girmiti yanna,
Kars tarafndan ldrlen, yeralt dnyasnda artk salt donuk mavi bir
glge gibi var olan Agamemnonun Odysseusa syledikleri, bence Homerosun
bize brakm olduu en deerli ve en zgn mirastr.
Sen de ders al bundan, yumuak olma karna,
gvenip ona ama tekmil dncelerini,
ara sra al ona, ara sra fikrini sakla...
ok gizli yanatr gemini sevgili baba toprana,
grnme kimseye sakn, gven olmaz kadn milletine.
Acmaszlk, Yunan Tanralarnn balca zelliklerinden biridir. Tanrlar ise
daha bir insana yakndr. Herann korkun fkesinin kurban olan Herakles
kadar acmaszca ikence grm ve amanszca izlenmi bir baka yaratk
daha var mdr u yeryznde? O Herakles ki, domaktan bakaca bir su i lememitir Heraya kar! Hera, sonunda lp, lmn bile cehennem ateine
eviren kadnlarn elinden yakasn kurtaran Heraklese kurduu alaka bir
tuzakla, ona lmszl de zehir eder. Tanrlar, ektii aclar iin Heraklesi
dllendirmek isterler, nk ta yrekli Herann nefretinden tr utan
duymaktadrlar; ektii aclara karlk Heraklese lmszl armaan
ederler. Ama Hera, bu armaann iine gizlice bir kadn da sokuturur. Kz
Hebe ile Heraklesin pezevenkliklerini yapar. Tanrlarn burunlar byktr;
birinin kendi aralarndan bir kadn e semesini onur sayarlar. Herakles savunmaszdr. Hebe bir aslan olsa, grzyle onu ldrebilecektir. Gelgelelim bir
Tanradr Hebe. Bu yzden Herakles glmser ve teekkr eder. Tehlikelerle
dolu bir yaamdan sonra, nereye gtrlmtr? lmsz bir evlenmeye!
Olymposta, mavi bir gkyznn altnda, mavi denizin karsnda lmsz
evlilik...
Peterin en korktuu ey, evliliinin bozulamamas olaslyd. Georg, kardeine bir boanma armaan edebilecei iin sevinliydi. Peter susmutu; srekli
olarak nne bakyordu.

490 Krleme

Bir ey soracam, dedi sonra; duraklayarak konuuyordu. Grsel yanlsamalardan yaknyorum. imdi Ege Denizini canlandrmaya altm gzmde.
Bana maviden ok yeilmi gibi grnd. Bu nemli bir belirti mi, ne dersin?
Ne belirtisi! Hastalk hastas olmusun sen. Deniz, en deiik renklere brnr. Yeil renge ilikin tatl bir ann olmal. Benim iin de ayn durum sz
konusu. Ben de frtnalardan nce, karanlk gnlerde grnen o ktcl yeil
rengi severim.
Bence mavi, yeilden ok daha ktcl.
Deneyimlerime gre, renklerle olan bant kiiden kiiye deiiyor. Ama
mavi, genellikle ho bir renk saylr. Fra Angeliconun resimlerindeki yaln,
ocuksu maviyi anmsa bir kez!
Peter yine susmutu. Anszn Georgun kolunu yakalad:
Resimlerden sz ederken aklma geldi, Mikelanj hakknda ne dnyorsun?
Mikelanj da nereden kt imdi?
istine Capellasnn tavannn tam ortasnda, Havva, demin kaburga kemiinden yaratlr. Yeni balayan ve en iyi diyebileceimiz bir dnyay, dny alarn en ktsne dntren bu olaya ilikin betimleme, iki yannda bulunan
demin yaradl ve ilk gnah resimlerine gre daha kk boyutlarda tutulmutur. ok dar boyutlu ve acnas bir sretir burada canlandrlan: erkein kaburga kemiklerinden en ktsnn aln, iki ayr cinsiyetin ortaya
kmas, bunlardan birinin, tekinin yalnzca kk bir yzdesi orannda nem
tamas ama bu kk olay, Yaradln odak noktasnda yer alr. dem
uyumaktadr. Uyank olsayd, kaburga kemiini esirgerdi. demin, yannda
bir ee ilikin geici isteinin bir yazgya dnm olmas ne kadar yazk!
Tanrnn iyi niyeti, demin yaratlyla birlikte son bulmutu. O andan balayarak deme kendi yapt gibi deil, bir yabanc gibi davrand. Onu bulutlardan daha abuk geip giden szlere ve ruhsal durumlara itti; sama isteklerini
sonsuzlua dek tamaya zorlad. demin bu istekleri, daha sonra insanolunun igdlerine dnt. dem uyumaktadr. Tanr, iyi yrekli baba, Havvay ondan yaratr; bu ii yaparken, yukardan-bakc yumuak bir tutum ierisindedir. Havva, yalnzca bir ayan yeryzne basmtr, teki aya henz
demin iindedir. Daha diz kebilecek konuma gelmeden, ellerini nnde
kavuturur. Dudaklarndan bir yaltaklanma dklr. Tanrnn adresine gn-

Elias Canetti 491

derilen yaltaklanmalara dua diyorlar. Havvaya dua etmeyi reten, herhangi

bir g duruma dmesi olmamtr. Havva dikkatlidir. dem uyurken, hemen
bir sr iyi i yapar. Sezgisi olduundan, Tanrnn, en az Tanrnn kendisi
denli byk olan kendini beenmiliini alglamtr. Tanr, eitli yaratma
eylemlerinde deiik tutumlar iinde grnr. Bir yapttan tekine geerken,
giysilerini deitirir. Havvaya bakarken, zerinde bol ve gzel bir biimde
aa dklen bir pelerin vardr. Her yerde yalnz kendini grd iin, Havvann gzelliini grmez; ama onun vglerini kabul eder. Havvann davran, aalk ve gnah dolu bir davrantr. Daha ilk andan balayarak hesapldr.
plaktr, ama bol pelerinine brnm Tanrnn nnde kendinden utanmaz.
Ancak bir gnah ilemekte baarsz kald zaman utanacaktr. dem, tpk bir
sevimeden sonra olduu gibi, yorgun yatmaktadr. Uykusu hafiftir. Tanrnn
ona armaan ettii hznn dn grr. Bir insanolunun grd ilk d,
kadn karsnda duyulan korkudan domutur. dem uyandnda, Tanr
acmaszca ikisini yalnz brakr. Havva, demin nnde diz kecek, Tanrnn nnde yapt gibi, ellerini kavuturacaktr; dudaklarnda ayn yzeglc szler, gzlerinde sadk baklar, yreinde iktidar tutkusuyla ve artk
hi elinden kamasn diye, demi ahlkszla srkleyecektir. dem, Tanrdan daha yce yreklidir. Tanr, yarats ierisinde yalnz kendini sever.
dem ise Havvay, ikinci kiiyi, tekini, kty, felaketi sever. Havvay, kendi
kaburgas oluundan tr balar. Unutur yaplan ve bylece de Birden ki
olur. Tm gelecek iin ne byk bir felaket!
Peter, geliigzel bir istek, bir heves sonucu evlenmiti. radesine kar gel erek yapmt bu evlilii, ite bundan tr de kendini affedemiyordu. Tanrya
deil, yalnzca koulsuz buyruka inand iin fkeleniyordu. nk Tanrya
inansayd, suu onun zerine atard. istine Capellasnn tavanna bakmasnn
nedeni, Tanry biraz olsun gznde canlandrabilmekti. Gzel sanatlar al annda inandrc diye nitelendirilebilecek baka ncil Tanrs yoktu. Tanry
gereksinmesinin nedeni, ona fkelenmek iindi. Georg, dncelerinin olabi ldiince uzanda bulunan bir tmce syledi:
Neden tm gelecek iin olsun? Biraz nce cinsellii am olan termitlerden
sz etmitik. Demek ki ortada yenilmesi, ortadan kaldrlmas olanaksz bir
ktlk yok.
Evet, tpk termitler kolonisindeki gibi, ak kargaas mucizesi ya da kitaplmn yanmas gibi. Olanaksz, dnlemeyecek bir ey kitaplmn yanma-

492 Krleme

s, dnyann hibir yerinde eine rastlanamayacak hazinelere kar bir ihanet,

alaklk ve kara alma. Brak olaslk diye szn etmeyi, nmde akasn bile
yapmaman gereken bir ey; gryorsun deli olmadm, dengesiz bile deilim,
ok ey geldi bama, heyecanlanmak ayp deil, neden alay ediyorsun beni mle? Belleim yerinde, istediim her eyi biliyorum, kendime egemen olabiliyorum, neden, bir kez evlendim diye mi, tek bir ak serveni bile yok gemii mde, sen neler yapmadn ak uruna, ak bir czamdr, tek hcrelilerden bal ayarak, kaltm yoluyla geen bir hastalktr. Bakalar iki kez, kez evleniyor,
onunla aramda hibir ey gemedi, bana hakaret ediyorsun, bunu sylememeliydin, belki deliler yapar, ama ben yakmam kitaplm. Sylediklerinde direniyorsan defol git buradan, o budalalar kliniine geri dn, kafan nerede, ne
sylersem evet diye karlk veriyorsun! Daha azndan bir dnce bile duymadm, gevezenin birisin ve her eyi bildiini sanyorsun! Alayla kark dncelerinin kokusunu alyorum. Le gibi kokuyor kafann iindekiler. Kad nlara svp saydm iin deli olduumu dnyorsun. Ama ben, byle yapan
tek insan deilim! Kantlayacam bunu sana! Geri al o pis dncelerini!
Okumay sana ben retmitim. Ama ince bile bilmiyorsun. Ortada lm
olmasna karn, boanacam. Onuruma kavumak zorundaym. Boanmak
iin kadnn varl art deil. Mezarnda rahat olmasn. Ama mezarlkla bile
deil zaten. Mezar bile oktur ona. Onun yeri cehennemdir! Neden yok cehennem diye bir yer? Bir cehennem kurmak gerek. Kadnlar ve senin gibi etek
peinde koanlar iin. Ben gerei sylyorum! Ciddi bir insanm ben. imdi
geldiin yere dneceksin ve bir daha benimle ilgilenmeyeceksin. Ben yapayalnzm. Kafam var. Kendi iimi kendim grebilirim. Kitaplarm da sana vasiyet
edecek deilim. Byle yapacama, yakmay yelerim. Ama naslsa benden
nce leceksin, srdrdn o pis yaam yznden daha imdiden eskimisin,
u konumana kulak ver bir kez, sesin gsz, hep uzun, dolambal tmceler
kyor azndan, hep naziksin, kadndan farkszsn, tpk Havvaya benziyorsun, ama ben Tanr deilim, bu numaralarla benden bir ey elde edemezsin! u
kadnln stnden atmana bak! Belki o zaman yine bir insan olursun. Zavall, pis varlk! Acyorum sana. Yerimi seninle deimek zorunda olsaydm, ne
yapardm o zaman, biliyor musun? Byle bir ey yapmak zorunda deilim, ama
olsaydm, baka are kalmasayd, hibir doa yasas bana acmasayd o
zaman yine de bir kurtulu yolu bulurdum. Akl hastaneni atee verir, btn
iindekilerle ve kendimle birlikte cayr cayr yakardm, ama kitaplm yakmazdm! Kitaplar delilerden daha deerlidir, kitaplar insanlardan daha deerlidir, sen bir komedyen olduun iin, alk gereksindiin iin anlayamazsn

Elias Canetti 493

bunu, kitaplar dilsizdir, konuurlar ama gene de dilsizdirler, grkemli olan

yanlar da budur, onlar konuurlar ve sen de onlar kulak vererek duyabileceinden ok daha ksa bir srede duyabilirsin. Sana kitaplarm gstereceim,
imdi deil, daha sonra. imdi gzmn nnde izdiin o iren grnt iin
zr dileyeceksin benden, yoksa seni kovarm!
Georg, kardeinin szn kesmedi; her eyi duymak istiyordu. Peter o denli
acele ve heyecanl konuuyordu ki, konumasna hibir tatl sz yznden ara
vermezdi. Ayaa kalkmt; kitaplarn szn etmeye balad anda yapt
kk jestler daha geni kapsaml ve kararl bir grnm alyordu. Georg,
termitleri ve termitlerin mutluluunu, yani cinsellikten yoksun olularn sergilemek iin, kardeinin imgelemini bu yne ekebilmek iin semi olduu
ne yazk ki kt semi olduu grntden tr pimanlk duyuyordu. Salt
kitaplarn yakabilecei dncesi, Peter iin ateten daha yakcyd. Kitapln bu denli seviyordu; kitapl onun iin insanlarn yerini tutuyordu. Bu acy
ona ektirmemek gerekirdi; ama ektii acnn boa gittii de sylenemezdi.
Kardeine ektirdii ac sayesinde Georg, onu karsndan kurtarmaya yarayacak ve zehirden daha emin bir ilacn bulunduunu anlamt; yaplacak i,
kardeinin duyduu nefreti silip ortadan kaldrmak iin, olaanst bir sevgiyi
ileri srmekti. Salt dnce dzeyinde var olan bir tehlike karsnda bile bu
denli korunan kitaplar, bir yaama nedeni olabilirdi. Kadn hemen ve grlt
karmakszn buradan uzaklatracam, diye karar verdi Georg, kapcy ve
kapcyla birlikle kadn artrabilecek her eyi evden uzaklatracam,
kitapln zarar grp grmediine bakacam, Peterin para ilerini dzene
koyacam, paras ya ok azalmtr, ya da hi yoktur. Sonra onu kitaplarna
gtreceim, bir gn boyunca eski akn alevlendireceim, daha nce tasarlam olduu iinin bana oturtacam, sonra bu kuru bal, kendisinin i
ac bulduu kupkuru dnyasnda brakacam. Alt ay sonra yine ziyaretine
geleceim; kardeim olmasna ve gln urandan nefret etmeme karn,
ona bu kadarck bir ilgi gstermek borcumdur. Evlilii konusunda istediim
her eyi rendim. Nesnel gzyle bakt yarglar, sudan bile daha saydam,
nce onu yattrmalym. Yatmas iin en iyi yol, nefretini salt sylence rn ya da gemite yaam kadnlarn arkasnda saklayabilmesidir. Belleinin
bu siperleri ardnda, kendini yukardaki kadna kar da gvenlik altnda hisseder. Byle bir durum karsnda, kadn ona verecek bir yant bile bulamaz.
Kardeim aslnda kstl ve kiilii ok gl olmayan bir insan. Nefretinden

494 Krleme

biraz g buluyor. Belki bu gcn bir blmn daha sonraki almalar iin
koruyabilir.
Szne ara verdin. Ciddi bir ey sylemek istiyordun. Georg ok sakin, yumuak ve beklentiyle dolu olduunu alglatan bir sesle Peterin heyecanl,
tutarsz klarn kesti. Bu denli ciddiyet ve karsndakini dinlemeye hazr
olu karsnda, Peterin fkesi snd. Yine oturdu, biraz kafasnn iini aratrd ve istenen ipin ucunu en ksa zamanda buldu.
Termitler kolonisindeki ak kargaalar ve kitaplmn dnlmesi olanaksz yan gibi. istine Capellasnn tavannn Mikelanjn kendisi tarafndan yklmas da ancak bir mucize olarak nitelendirilebilirdi. Drt yl boyunca
alm olmasna karn, belki de herhangi bir deli papann buyruu zerine
baz figrleri svayla rter ya da silerdi. Ama Havvay, bu Havvay papann
yz svireli askerine kar bile savunurdu. O Havva, Mikelanjn mirasdr.
Byk sanatlarn miraslarna ilikin sezgin, ok gl. Ayrca yalnzca
Homeros ve ncil deil, ama tarih de seni hakl gsteriyor. Havvay, Dalilay,
Klytaimestray, hatta Penelopeyi bile bir yana brakalm bunlarn ne kt
yaratklar olduklarn kantladn. Bunlarn hepsi gl rnekler, sorunu sergileme asndan ok iyi figrler, ama gerekten yaam olduklarn kim syl eyebilir? Oysa bir Kleopatra, bizim gibi tarih seven kiilere tekilerin sylediklerinin bin katn sylyor.
Evet, unutmadm Kleopatray. Yalnzca daha oraya gelmemitim. Peki,
imdilik tekileri bir yana brakalm! Sen benim kadar dikkatli ve titiz deilsin.
Kleopatra kz kardeini ldrtr her kadn, her kadnla savar zaten. Sonra
Anloniusu ve Romann Asyadaki eyaletlerini kendi lks uruna kullanr
her kadn, lkse duyduu ak uruna yaar ve lr. Kleopatra, Antoniusa daha
ilk tehlike annda ihanet eder. Onu, kendini yakacana inandrr. Bu arada
Antonius kendini ldrr. Kleopatra kendini yakmaz. Ama kendisine yakan
bir matem giysisini hemencecik buluvermitir, bu giysiyi Oktavianus u yakalamak iin yem olarak kullanacaktr. Gelgelelim Oklavianus, ona bakmayp
gzlerini yere dikecek denli aklldr. Kleopatray hi grmemi olduuna
bahse girerim. Gen ve kurnaz Oktavianusun zerinde zrh vard. Yoksa Kleopatra teniyle sonu almay dener ve te yandan Antonius son nefesini veri rken, bedenini Oktavianusun bedenine yaptrrd. Ama Oklavianus denen o
muhteem insan, tenini zrhyla, gzlerini de baklarn yere dikerek korur!
Kleopatrann Siren arklarna yant vermedii sylenir. Bence vaktiyle Odys-

Elias Canetti 495

seusun yapt gibi, Oklavianus da kulaklarn tkamt. Kleopatrann onu

yalnzca burnundan yararlanarak ele geirmesi ise olanakszd. Oklavianus,
burnuna gveniyordu. Byk bir olaslkla koku alma duyusu iyi gelimemiti.
Erkek, evet, erkek diye ona derler, ona nasl hayranm, bir bilsen! Kleopatraya
Sezar bile yenildi de, o yenilmedi. Oysa Kleopatra, aradan geen zaman ierisinde yandan tr ok daha tehlikeli, yani ok daha ylk olmutu.
Karsn yandan tr bile suluyor, diye dnd Georg ama anlalr bir
durum. Kardeine daha epey uzun bir zaman kulak verdi. ster tarihte yaad
kantlanm, ister salt sylence rn olsun, ktln dinlemedii kadn
kalmad. Filozoflarn gerekeli grlerini rendi. Peterin yapt alntlar
salamd ve Peter bir retmen gibi konutuu iin, insann kafasna en etkili
biimde yerleiyordu. Georgun eskiden bu yana bildii ama yanl anmsad
tmceler yeniden dzeltildi. nsan her zaman renebilirdi; bilgilik taslayan
birinden bile bir eyler renilebilirdi. Duyduu pek ok ey, Georg iin yeni ydi, rnein Aquinolu Aziz Thomas: kadn, hzla byyp yaylan yabani otlar
gibidir, eksik gelimi bir insandr, demiti, bedeni ise deersiz olduu ve
doa bu bedenle fazla ilgilenmedii iin erken geliir. Ya ilk modern komnist
olarak nitelendirilebilecek Thomas Morus, topyada yaayanlara ilikin evlilik yasalarna nerede yer vermiti? Klelie ve sulara ayrd blmde! Hun
mparatoru Attila ise bir kadn tarafndan, Roma mparatorunun kz kardei
Honoria tarafndan talyaya, yani Honoriann vatanna arlm ve bu lkenin en gzel yerlerini yamalam, yakp ykmt. Bu olaydan birka yl sonra
ayn imparatorun dul kars Eudoxia, kocasnn katili ve halefiyle evlenmi,
bylece de Vandallarn Romaya saldrmalarna yol amt. Roma, Vandallarn
nl yamasn bu kadna, Hun saldrsn da Eudoxiann grmcesine borluydu.
Peterin heyecan giderek yatyordu. Gittike daha sakin konuuyor, korkun
sulara yle bir deinip geiyordu. Eldeki malzeme, Peterin nefretinden daha
oktu. Kesinlik ve titizlik, eskiden olduu gibi imdi de Peterin ba zelliiydi;
hibir eyi atlamamak iin bu zelliini zamanlar, halklar ve dnrler arasnda hakasna datyordu. Bu dalm ynteminde tek tek kiilere den
pay, az oluyordu. Daha bir saat ncesine dek Messalina, hakknda ok baka
eylerin sylendiini duyabilirdi. imdi ise Juvenalisten birka dizeyle, paay
ucuz kurlarm oluyordu. ou Zenci kabilelerinin mitolojileri de kadnlara
duyulan nefretle yorulmu gibiydi. Peter, bulabildii her yerden kendisine

496 Krleme

yanda salyordu. Okuma ve yazma bilmeyenleri de, eer kadnlardan anlyorlarsa, bu yoksulluklarndan tr ho gryordu.
Georg, Peterin belleinin verdii kk bir aradan yararlanarak, saygl ve
beklentilerle dolu tutumunu da hi bozmakszn, salt yemee ilikin bir neride bulundu. Peter neriyi benimsedi; darda yemeyi yeliyordu. Bu kk
blmeden bkmt. En yakn lokantaya gittiler. Georg, kardeinin baklarnn
zerinde olduunu alglyordu. Azn amaya doru drst frsat bile bul amadan, Peter yine birer srtlandan farksz sayd kadnlardan sz etmeye
koyuldu. Ama bu kez tmceleri ksa srede suskunlua dn t. Georg da
sustu. Birka dakika sreyle, o ana dein harcam olduklar dikkatten tr
dinlendiler. Lokantaya girdiklerinde, Peter oturaca yeri titizlikle seti. Sandalyesini, lokantada bulunan hanmlardan birine tamamen srtn donene dek
yerinden oynatt. Aradan birka dakika gememiti ki, ieri bir hanm daha
girdi; bu, daha yalyd ve evresine daha ok baknyordu; baklarn, Peter
gibi birinden bile esirgemedi ve biraz sonra greceinden emin bulunduu
ilgiye bir karlk olmak zere, Peterin bir iskelet gibi zayf olmasna aldrmad. ok kibar grnl bir adam olan bagarson, Peterin karnn doyuran iyi
yrekli beyefendi gzyle bakt Georgun nnde durmu, yemek siparilerini almaktayd. Georgun karsnda oturan dilenciden yana ban hafife
sallayarak, iki trl yemek nerdi; besin gc yksek olanlar Peter, tad gzel
olanlar ise Georg iindi. O srada anszn uyaa kalkan Peter, sert bir sesle:
kalm bu lokantadan! dedi. Garson ok zlmt. Suu kendinde bularak,
bir sr nazik sz pe pee sralad. Georg tedirgin olmu, kendini g dununda hissetmiti. Bir aklama yapmakszn lokantadan ktlar. O yal cadalozu grdn m? diye sordu Peter dar ktklarnda. Evet. Bana bakt.
Bana! Ben katil deilim. Beni szmeye nasl cret edebilir? Ben yaptmn
sorumluluunu tayabilen bir insanm!
Girdikleri ikinci lokantada Georg, bir locada oturmay yeledi. Yemek s rasnda Peter, bitmek bilmeyen konumasn srdrd; ar ar ve skc bir tonda
konuuyor, kardeinin dinleyip dinlemediini anlamak iin de gzlerini ondan
ayrmyordu. Giderek allagelmi olaylar ve eskiden beri bilinen ykleri
anlatmaya balad. Konumas arlat. Tmceler arasnda sanki uyur gibiydi.
Neredeyse szcklerin arasna da dakikalar koyacakt. Georg, ampanya smarlad. Peterin konuma temposu hzland takdirde, konumann kendisi
de daha abuk biterdi. Ayrca eer varsa kardeinin son gizlerini de azndan alabilmeyi umuyordu. Peter nce imedi. Alkolden nefret ettiini sy-

Elias Canetti 497

ledi. Ama sonra yine de iti, imedii takdirde Georg, onun kendisinden bir ey
saklamak istediini sanabilirdi. Oysa saklayacak hibir eyi yoktu. O hakikatin
ve doruluun ta kendisiydi. Tm mutsuzluu da hakikate olan tutkusundan
kaynaklanyordu. ok iti. tike bilgin yan, bir baka alana kayd. Tarihe
gemi cinayet davalar konusundaki bilgileri alacak denli zengindi. Cokuyla kocann karsn ortadan kaldrma hakkn savundu. Konumas, savunduu kiinin eytan ruhlu karsn neden ldrmek zorunda kaldm mahkeme nnde anlatan bir avukatn konumasna dnt, len kadna ne denli
eytan ruhlu olduu, hayatta kalsayd yapaca ahlakszlklardan, batan karma ereine ynelik giyiminden, szck daarcn oluturan adi szcklerden ve zellikle korkun dayaklara dein varan, sadist kaba g uygulam alarndan grlebilirdi. Byle bir kadn ldrmeyecek koca var myd? Peter,
bu kantlar uzun uzadya ve zerine basa basa ileri srd. Bu konudaki szl erini tamamlaynca, gerek bir savunma avukat gibi elini memnun memnun
enesine gtrd. Daha sonra yetenekleri kstl kadnlarn katillerini savunmaya koyuldu.
Georg, kardeinin olay zerine yeni bir eyler renmi olmad. Edinmi olduu izlenim, alkole karn varln korudu. Bilgilik taslayanlarn beyinlerindeki hastalklar iyiletirmek kolayd. Mantn ar zorlanmas sonucu ortaya
kan bu hastalklar, yine mantk yoluyla iyiletirilebilirdi. Bunlar, Georgun
sevmedii tek hastalk olaylaryd, nk bylelerini olay diye nitelendirebilmek olanakszd. Kupkuru kiiliinden biraz iirildikten sonra da kurtulmayan, en olumsuz yargy hak etmi saylrd. Ne denli bitip tkenmez bir d
gc yoksunluu vard Peterde! Dkme harflerden oluma, buz gibi, kaskat,
ar, kurundan yaplma bir beyin. Teknik adan bir mucize saylabilirdi belki; ama iinde yaadmz, tekniin egemenliindeki yzylda mucizelerden
sz edebilme olana var myd? Bir filoloun varabildii en lgn dnce,
karsn ldrmek olabiliyordu. Ama bunun iin de kadnn neredeyse bir ejderhaya benzemesi, ilgili filologdan yaklak yirmi ya byk olmas, filolog
byk yazarlarn metinlerine kar nasl davranyorsa, kadnn da insanlara
yle davranmas, baka deyile filoloun ktcl bir yanss niteliini tamas
gerekiyordu. Tasarlad cinayeti gerekletirse, kadna gerekten el kaldrsa
ve son anda geri ekilmese, iledii sutan tr ykma urasa, eski metinler
zerindeki dzeltme almalarn, el yazlarn ve kitapln, o darack yreine san her eyi c uruna feda etse o zaman ans nnde saygyla
eilinirdi byle bir bilim adamnn. Ama o, karsn bandan atmay yeliyor-

498 Krleme

du. Daha nce de kardeine telgraf ekiyordu. lenmeyen bir cinayet iin yardm istiyordu. Daha otuz yl yaayacak ve alacakt. Yeryzndeki sonraszlk boyunca ad, u ya da bu yllklarda en byk yldzlar arasnda parlayacakt. Sinoloji yllklarn kartran torunlar byle torunlar da dnyaya gelecekti onun adna zorunlu olarak rastlayacaklard. Georg da ayn ad tayordu.
Aslnda bu ad deitirmek gerekirdi. Elli kadar in Ulusal Hkmeti, bu ad
bir heykel dikerek onurlandracakt. Tm de zarif, narin, ekik gzl ve gergin tenli olan ocuklar (onlar gldklerinde, en kat grnl evler bile eil ecekti), bu bilginin adn tayan bir caddede oynayacaklard. Bu ocuklarn
gznde (ocuklar bir bilmece demetidir, hem kendileri, hem de evrelerindeki her ey) adnn harfleri bir giz olacakt. Yaad srece apak, saydam,
anlalabilir ve anlalm bir kii olan Peter, bir bilmece olmusa bile, hemen
zmlenen bir bilmece nitelii gsteren Peter, bir giz olacakt . nsanlarn,
sokaklarnn adn kimden aldn ou kez bilmemeleri ne byk bir talihti!
nsanolunun genelde bu denli az bilmesi, onun iin ne byk mutluluktu!
Georg, leden ncesinin erken saatlerinde filolou kendi oteline getirdi ve
kendisi evdeki sorunlar zmlerken, ondan otelde dinlenmesini istedi.
Demek evi temizleyeceksin, dedi Peter.
Evet, evet.
Oradaki berbat kokuya arma.
Georg glmsedi; korkaklar, dolambal szlerden holanrlard.
Burnumu tutarm.
Gzlerini de drt a! Belki hortlaklarla karlarsn.
Ben hi hortlak grmem.
Ama belki grebilirsin. Grrsen bana syle!
Olur, olur.
akalar da ne kadar tatszd!
Senden bir dileim var.
Nedir?
Kapcyla konuma! Tehlikelidir. Sana saldracaktr. Houna gitmeyecek tek
sz syledin mi, hemen yumruklarn kullanmaya kalkr. Benim yzmden

Elias Canetti 499

bir zarara uramam istemem. Kemiklerini krabilir. Gelen dilencileri her gn

apartmandan dar atyor, daha nce de onlar yaralyor. Sen tanmazsn onu.
Sz ver bana onunla konumayacana! Hep yalan syler. Syledii hibir eye
inanmamak gerek.
Biliyorum, beni bir kez daha uyarmtn.
Sz veriyorsun, deil mi?
Evet, evet.
Sana bir ey yapmasa bile, sonradan benimle alay eder.
lerde, yalnz kalaca gnlerden korkuyordu.
Onu evden uzaklatracamdan emin olabilirsin.
Sahi mi?
Peter, kardeinin onu bildiinden bu yana ilk kez glmt. Elini cebine s okup, Georga, bir tomar buruuk para uzatt.
Para isteyecektir.
Btn paran bu herhalde, deil mi?
Evet Gerisini evimde ok daha soylu bir biime girmi olarak bulacaksn.
Duyduu bu son tmce, Georgu neredeyse hasta etti. Babalarndan kalm
olan ok byk mirasn yars cansz ciltlere, yars da bir akl hastanesine
yatrlmt. Hangisi daha iyi bir yatrmd acaba? Peterde biraz para kalm
olacan dnmt. imdi ona yaad srece bakmak zorunda olduum
iin deil zntm, diyordu kendi kendine. Ama ayn parayla ka hastaya yardm edebilirdim; bunun iin kzyorum Peterin yoksulluuna.
Peteri yalnz brakp kt. Sokakta ellerini mendiline sildi. Neredeyse elini
alnnda gezdirecekti; elini kaldrmt bile; ama tam o srada Peterin buna
benzer jestini anmsad. Eli hemen aa indi.
Dairenin kaps nne geldiinde, ierden barmalar duydu. Kavga ediyorlard. Bu kavga, ikisinin de stesinden gelmesini kolaylatracakt. Zili srarla
almas zerine, kapy aan kadn oldu. Gzlerinden alam olduu belliydi;
sabahki ayn tuhaf etek vard stnde.

500 Krleme

Rica ederim. Karde bey! diye bard karga gibi sesiyle, edepsizlik ediyor!
Kitaplar o rehin verdi. Bunda benim suum ne? imdi gidip beni polise ihbar
edecekmi. Bunu yapamaz, diyorum! Ben namuslu bir kadnm!
Georg, son derece nazik bir ekilde kadn bir odaya gtrd. Kadna kolunu
uzatt. Kadn da uzanan kola hemen tutundu. Kardeinin yaz masasnn nne
geldiklerinde, kadndan oturmasn rica etti. Sandalyesini de altna srd.
Ltfen rahatnza bakn! dedi. Umarm rahatsnzdr burada! Sizin gibi bir
kadn eller stnde tamak gerekir. Ben ne yazk ki evliyim. Siz, kendi ii nizin banda olmalsnz. Doutan bir i ynetebilecek yetenekte bir kadnsnz. Burada bizi kimse rahatsz etmez, deil mi? Arkadaki kapya gidip tokma yoklad. Kilitli, iyi. teki kapy da kapatn ltfen!
Kadn, syleneni yapt. Georg, hemen kendini ev sahibine, evin sahiplerini de
konuklara dntrmeyi baaryordu.
Kardeim, size layk bir insan deil. Kendisiyle konutum. Ondan uzaklam alsnz. Sizi ifte zinadan tr ihbar etmek istiyordu. Her eyi biliyor nk.
Ama ben onu vazgeirdim. Byle bir adam her kadn aldatr. Sanyorum bylesine tam anlamyla koca bile denemez. Ama yine de boanma davasnda sizin
sulu taraf damgas yemenizi salayabilir. O zaman hibir ey alamazsnz. Bu
kt insandan tr kardeimin nasl bir insan olduunu biliyorum btn ektikleriniz boa gider. Yallk gnlerinizi yoksulluk ve yalnzlk iinde
geirmek zorunda kalrsnz. Dnn, daha en az otuz yl yaayabilecek olan,
sizin gibi drst ve namuslu bir kadn! Ka yandasnz? Olsa olsa krk. Kardeim davay gizlice at bile. Ama ben sizinle ilgileneceim. Houma gidiyorsunuz. Bu evden hemen uzaklamanz gerek. Sizi grmezse, artk size kar bi r
giriimde de bulunamaz. Size kentin te ucunda bir stevi alrm. Gerekli sermayeyi de bir koulla veririm: bir daha kardeimin gzne grnmeyeceks iniz. Bu dediimi yapmazsanz, verdiim sermaye yine bana dner. Byle bir
anlamaya imza koyacaksnz. Bu anlamadan yalnzca yararnz var. Kardeim sizi hapse attrmak istiyordu. Yasa, ondan yana. Adil olmayan bir yasa.
Eksilen birka kitap yznden sizin gibi bir kadn ac ekecek. Hayr, buna gz
yumamam. Keke evli olmasaydm! Kaynbiraderiniz olarak elinizi pmeme
izin verin, hanmefendi! Ltfen bana eksik kitaplar tam olarak bildirin. Bunlar yerine koymay bir grev sayyorum. Bu sz vermeseydim, kardeim dav ay geri almayacakt. Acmasz bir insandr. Onu yalnz brakacaz. Kendi ba nn aresine baksn bakalm. Kimse gelip, halin nedir diye sormayacak. Bunu

Elias Canetti 501

kendi istedi. Ondan sonra yine budalalklar yapmaya kalkarsa, kendi bilecei
i. imdi her eyin suunu sizin stnze atyor. Kapcnn iine son vereceim. Size kar terbiyesiz davrand. Ksa srede yeniden evleneceksiniz. inizden tr btn dnyann sizi kskanacandan emin olabilirsiniz. Sizin gibi
biriyle her erkek seve seve evlenir. Bir kadnda olmas gereken her ey var
sizde. Hibir eyiniz eksik deil. Bana inann! Halden anlayan bir insanmdr.
Gnmzde sizin kadar temizlie deer veren ka kii kald? Bu eteiniz, ol aanst. Ya gzleriniz ve genliiniz! Ya o kck dudaklarnz! Dediim gibi,
eer evli olmasaydm sizi batan karp gnah ilemeye zorlardm. Ama
kardeimin karsna kar sayg borcum var. Daha sonra o budalay yoklamak
zere yine geldiimde, izninizle sizi stevinizde ziyaret edeceim. O zaman
artk kardeimin kars olmayacanzdan, yreklerimizin sesine kulak verebiliriz.
Georg, cokuyla konuuyordu. Syledii her sz, nceden hesaplad etkiyi
yaratmt. Kadnn rengi deimiti. Georg, baz tmcelerden sonra ara veriyordu. Karsndakini bu denli pohpohlad, imdiye dek hi olmamt. Kadn
hibir ey sylemiyordu. Georg, kadnn suskunluuna yol aann kendisi olduunu biliyordu. ok gzel konuuyordu. Kadn, tek bir szc bile ka rmaktan korkuyordu. Gzleri nce korkudan, sonra da aktan yuvalarndan
uramt. Kpek olmamasna karn, yine de kulaklarn dikmiti. Azndan
salyalar akyordu. stnde oturduu sandalye mutlu gcrtlarla bir sokak
arksn dile getirmekteydi. Ellerini bir kse biiminde bititirip karsndaki
erkee doru uzatmt. Sylenenleri dudaklar ve elleriyle iiyordu. Georg
kendisine uzanan elleri pnce, kse biimini yitirdi ve kadnn dudaklarndan
inlercesine: Ne olur bir daha, szckleri dkld. Georg tiksinmesini yenerek
kadnn ellerini bir kez daha pt. Kadn titriyordu; heyecan dalgas, salarnn
dibine dek ulamt. Georg sarlacak olsa, o anda dp bayl acakt. Georg,
itenlikle syledii son tmcenin ardndan, karsndakine ta giydiriyormuasna durdu. Elini ve kolunun byk bir blmn bir tren havasyla gs ne bastrmt. Kadn, elinde bir banka hesap czdannn bulunduunu syledi.
Kitaplar da eksilmi deildi, rehin makbuzlar kendisindeydi. Bunlar syledikten sonra gze arpar biimde ve beceriksizce, utanma nedir bilmeyen birinin
utancyla, arkasn dnd, grne gre bir de cebi bulunan eteinden kaln
bir tomar rehin makbuzu kard. Georg, hesap czdann da ister miydi? Czdan ak adna ona armaan edecekti Georg teekkr etti, zellikle araya ak
karl iin, czdan alamazd. O daha alamayacan sylerken kadn, kim

502 Krleme

bilir, belki de bunu hak etmemisinizdir, dedi. Kadn vermek istedii armaandan, daha karsndaki almadan piman olmutu. Gerekten ziyaretine
gelecek miydi bakalm, ne de olsa erkekti. Biraz konumas, kendine gelmesine
yetmiti. Ama Georg azn aar amaz yine kendini yitirdi.
Yarm saat sonra, kapcya kar Georgla birlik olmutu. Herhalde kim olduumu bilmiyorsunuz! diye bard Georg adama. Ben, Paris emniyet mdrym; u anda sivil geziyorum! Azm ap tek szck sylersem, dostum
olan burann emniyet mdr sizi tutuklatr! Emekli aylnz da yitirirsiniz.
Yaptklarnzn tmn biliyorum. u makbuzlara bakn bir kez! Geri kalan
zerine imdilik konumuyorum. Aznz aaym demeyin! Sizin cierinizi
okudum. Gizli kapakl iler eviriyorsunuz. Bylelerine hi acmam. Dostum
olan burann emniyet mdrnden, rgtn iyice temizlemesini isteyeceim.
Apartmandan ayrlacaksnz! Yarn sabah geldiimde, sizi burada grmeyeceim! abuk eyalarnz toplayn! imdilik size bir ihtar vermekle yetiniyorum.
Cannza okuyacam sizin! Bir canisiniz! Ne yaptnz biliyor musunuz? Rezaletleriniz herkesin dilinde!
Benedikt Pfaff, gl, kzl sal serseri, kaslarn ieri ekti, diz kt, ellerini
kavuturup sayn emniyet mdrnden af diledi. Kz zaten hastayd; kendiliinden de lecekti. inden kovulmamasn diliyordu. Gz deliinden baka
neyi vard ki? Birka dilenci, kendisine ok grlmemeliydi. Zaten hemen hi
dilenci gelmez olmutu! Apartmandakiler, kendisini ok seviyorlard. Bana
bir felakettir gelmiti! Nereden bilebilirdi! Sayn profesr, hi de kardei emniyet mdr olan biri gibi gzkmyordu. Bilseydi, onu ta istasyonda karlar ve eve kadar getirirdi. Tanr, kullarna acrd. Teekkr ediyor ve emniyet
mdrnn yksek izinleriyle ayaa kalkyordu.
Karsndaki nemli kiiyi onurlandrma biiminden ok memnun kalmt.
Ayaa kalktktan sonra ona dosta gz krpt. Georg ise sert ifadesini korudu.
Ama Benedikt Pfaff iine de yarad. Rehin verilen tm kitaplar hemen ertesi
sabah gidip alacana sz verdi. Apartmandan da kacakt. Kentin te ucunda,
kadnn stevinin yannda, kendisine ev hayvanlar satan bir dkkn alacakt, ikisi, ayn yerde oturmaya hazr olduklarn bildirdiler. Kadn, kapcnn
dayak ve imdiklen vazgemesini art kotu. Ayrca Georgun ziyaretlerine de
kapc ses karmayacakt. Pfaff, gururu okanm olarak koullar kabul etti.
Yalnz imdik yasan biraz dnceli karlad. O da nihayet bir insand. Bi rbirlerini hem seveceklerdi, hem de gzden karmayacaklard. lerinden biri
yanlp da Ehrlich Caddesinin yaknlarna gittii takdirde, teki durumu he-

Elias Canetti 503

men Parise bildirecekti. O zaman yolunu aran taraf, iini ve zgrln

hemen yitirecekti. lk habere yant olarak, telgrafla bir tutuklama emri gel ecekti. Durumu Parise bildiren taraf bir dl de alacakl, Pfaff, bir sr kanaryann arasnda yaadktan sonra, Ehrlich Caddesinin iine sacan syledi.
Bunu duyan Therese, ikyette bulundu: Rica ederim, yine smaya balad!
Georg, Pfafftan, bir iadam gibi konumasn istedi. Artk yoksul bir emekli
deil, hali vakti yerinde biriydi. Pfaff aslnda lokantac ya da en ok istedii
buydu sirk mdr olmay yelerdi; sirkinde kendisi atlet numaralar yapar, emir zerine ten ve susan kanaryalar yetitirirdi. Emniyet mdr, i inin iyi kazan getirmesi, kendisinin de sadk ve uslu kalmas kouluyla, bir sirk
amasna izin verdi. Therese ise bu neriye hayr dedi. Sirk, namuslu ve saygdeer insanlara gre bir i deildi. Lokantaya gelince, ona bir itiraz yoktu.
Sonunda iblm yapmaya karar verdiler. Kadn lokantay, Pfaff da sirki
iletecekti. Kendisi evin erkei, Therese ise kadnyd. Emniyet mdr, onlara
Paristen mteri gndereceine sz verdi.
Therese, hemen ayn akam daireyi gzelce temizlemeye balad. Hizmeti
tutmad ve Georgun gereksiz yere para harcamasna yol amamak iin, her
eyi kendisi yapt. Gece iin kocasnn yatana yeni takmlar serip, yata
Georga nerdi. Otellerde her ey gn getike daha pahal oluyordu. Kendisi
de Georgla yalnz kalmaktan korkmuyordu. Georg, gzaltnda bulundurmak
zorunda olduu Peteri ileri srerek, zr diledi. Pfaff, son kez kk blmesine ekildi. Son uykunun en deerli an olacam sylemiti. Therese ise temizlik iini btn gece boyunca srdrd.
gn sonra evin gerek sahibi dnd. lk bakt yer, kapcnn blmesi oldu.
Blme botu; kk gz deliinin yerinde ise imdi kocaman bir delik vard.
Pfaff, patenti kendisine ait olan buluunu yerinden skp bavuluna koymutu.
Peterin kitaplnda her ey yolundayd. Odalar arasndaki kaplar, ardna dek
akt. Peter, yaz masasnn nnde birka kez gidip geldi. Hallarda leke
yok, diyerek glmsedi. Leke grseydim, onlar yakardm. Nefret ederim
lekelerden! ekmecelerden kard yazlan kule gibi masann stne yd.
Balklarn Georga okudu. Gryorsun ya, dostum, yllarca srecek i var
burada! imdi de sana kitaplar gstereyim. Bak buna ve ya buna ne dersin szleri arasnda, ho gren baklarla ve karsndakine cesaret vererek
(herkesten bir dzine Dou dilini bilmesi beklenemezdi), daha ksa sre ncesine dek rehin sandnda bulunan ciltleri yerlerinden karp, kendi isteiyle,
hayret eden kardeine zelliklerini anlatt. Atmosfer bir anda deimi, y llar

504 Krleme

ve sayfalar gsteren saylarla dolmutu. Harfler, kkl deiiml ere yol aan
anlamlar kazand. Tehlikeli olabilecek okuma yanllar zamannda etkisiz
klnd. ini gereince ciddiye almayan filologlarn yzlerindeki maskeler
indirildi; bunlara verilmesi gereken ceza, srtlarna mavi giysiler geirilip,
alanlarda herkesin alayl szlerine ve baklarna brakmakt. Mavi, eletiri
nedir bilmeyenlerin, her eye inananlarn rengiydi; dnlebilecek en gln
renkli. Yeni bulunan bir dilin aslnda oktandr bilindii, bu dilin szde bulucusunun da bir eek olduu gzler nne serildi. Bu eeklik, fkeli barlarla
karland. Adam, bir lkede yalnzca yl kaldktan sonra, bu lkenin dili
zerine yazd bir eserle ortaya kmaya cret etmiti! Bilim alannda da ne
id belirsizlerin edepsizlikleri giderek artyordu. Bilimin de kendi engizisyon mahkemeleri olmal ve bu mahkemelere kendisine kar kanlar gnderebilmeliydi. Bunun iin hemen atete yakna cezasn dnmeye gerek yoktu. Ortaadaki rahipler snfnn hukuk alanndaki bamszlklar, bugn iin
de nem tayabilirdi. Keke bugnn bilginlerinin durumu da bu rahipler
kadar iyi olabilseydi! Oysa gnmzde almalarna paha biilemeyecek bir
bilim adam, nemsiz ve belki de gerekli bir davran yznden acemiler tarafndan yarglanp sulanabiliyordu.
Georgun kendine olan gveni sarslmaya balamt. Sz edilen kitaplarn
onda birini bile tanmyordu. Kendisini ezen bu bilimden nefret ediyordu.
Peterin alma hrs ise dev boyutlara varmt. Bu hrs Georgda, kendi alma yerine kar bir zlem uyandrd; kardei nasl kitaplnn tartlmaz
hakimiyse, kendisi de kliniinin tartlmaz efendisiydi. Peteri alelacele bir
Leibniz diye nitelendirip, hi olmazsa leden sonra kendini onun etki alan ndan uzak tutmak iin baz yaplmas gereken ileri ileri srd. Akl banda bir
hizmeti kadn tutulacakt, en yakndaki lokanta ile dzenli yemek getirmeleri
iin anlama yaplacakt; bir bankada, her ayn birinde Peterin evine para
getirilmesini olanakl klacak bir hesap alacakt.
Akamn ge saatlerinde ayrldlar. Neden yakmyorsun! diye sordu
Georg. Kitaplk, karanlk olmutu. Peter, gururla gld. Ben istediimi karanlkta da bulurum. Evine geldiinden bu yana, kendinden emin ve neredeyse
neeli denebilecek bir insan olmutu. Georg; Gzlerini bozacaksn! diyerek
yakt. Peter, yapt hizmetlerden tr kardeine teekkr etti. nsann
iinde gerekten nefret uyandrabilecek bir bilgilikle, bu hizmetleri tek tek
sayd. Hizmetlerin en nemlisinden, kadnn evden uzaklatrlmas ndan ise
hi sz etmedi. Sana yazacak deilim! diyerek szlerini tamamlad.

Elias Canetti 505

Yapmay dndn bunca i arasnda, zaten yazman bekleyemem.

Hayr, ondan deil, lke olarak kimseye yazmam. Mektup yazmak, bouna
zaman yitirmektir.
Nasl istersen. Bana gerek duyarsan, telgraf ek! Alt ay sonra seni yine
yoklarm.
Neden? Sana ihtiyacm yok ki!
Peterin sesi fkeliydi. Kardeinden ayrlaca iin zgn olmalyd. zntsn kabalyla saklamaya alyordu.
Trende Georg dnmeyi srdrd. Bana biraz bal olmasnda alacak bir
yan var m? Ona yardm ettim. imdi her ey, istedii gibi. Onu rahatsz edebilecek hibir ey kalmad.
Cehennemi andran o kitaplktan kurtulduu iin sevinliydi. Sekiz yz mmini, byk bir sabrszlkla onun yolunu gzlemekteydiler. Tren ise ok ar
gidiyordu.

Krmz Horoz
PETER, evinin kapsn kardeinin arkasndan kilitledi. Kap, karmak kilitle ve kaln, ar demir ubuklarla gvenlik altna alnmt. ubuklar sarsnca,
bir milim bile oynamadklarn grd. Kap, sanki tek bir para olarak elikten
dklmt; bu kapnn ardnda insan kendini gerekten evinde hissedebilirdi. Anahtarlar hl kilitlere uyuyordu; tahtann soluk bir rengi vard; st de
ptrlyd. Koyu renk ubuklarn stndeki pas, eskiydi ve kapnn neresinden onarm grd doru drst anlalmyordu. Kapc zorla eve girerken
kapy krmt. Adamn bir tekmesiyle demir ubuklar, sanki tahtadan yap lmlar gibi eilip bklvermiti. Kapc olacak iren yalanc, yalan sylemek
iin yumruklaryla tekmelerini de kullanmt. Eve zorla girivermiti. Bir defasnda, ayn biri olmasna karn cretini alamamt. Ben ona gsteririm!
diye bas bas bararak, kuruyan para kaynana doru saldrya gemiti. Yolda merdivenlere yumruklarn indirmiti. Ta, yumruklarnn altnda inlemiti.
nsanlar, maaralarnn nne kp burunlarn tutmulard. Kokuyor! diye
yaknmlard tm de. Nerede? diye sormutu kapc ate saan baklarla.
Kitaplktan geliyor koku. Ben hibir koku duymuyorum! Doru drst
Almanca bile bilmiyordu. Kaim bir burnu, kocaman burun delikleri vard; ama
bynn yal kllar, burun deliklerinin iine dek uzanyordu. Bu yzden hep
kulland kremin kokusunu alyor, cesedin kokusunu ise alglayamyordu.
By kaskat, donmu gibiydi; onu her gn boyard. Krmz kremi belki bin
eit tple saklamaklayd. Kk blmesinde, yatann altnda, krmznn her
tonunda bir krem koleksiyonu vard. Kafas da zaten ATE GB KIPKIRMIZIYDI.
Kien, antrenin n sndrd. Bir dmeye basmak yeterliydi; etraf karanlk
oluveriyordu. alma odasnn aralk duran kapsndan szan k, tatl tatl
pantolonunu okuyordu. Ka pantolon grmt! Gz delii, artk yoktu. Kaba
adam, onu yerinden skmt. Deliin bulunduu duvar, orak bir toprak
gibiydi imdi. Yarn yeni bir Pfaff aaya yerleecek ve duvar recekti. Yaray
hemen sarmak gerekirdi. Peete kan iindeydi. Lavabonun iindeki su, Kanarya Adalarnn yaknndaki bir deniz savandan sonra olduu gibi, kan rengindeydi. Neden yatan altna saklanmt kanaryalar? Duvarda yeterince yer
vard. Drt kafes aslyd. Ama onlar, marur bir ifadeyle altlarndaki ayaktakmn szmekteydiler. Etleri saklamaya yarayan kaplar botu. Sonra bldrc n-

Elias Canetti 507

lar gelmi, srail de yiyecee kavumutu. Btn kular ldrlmt. Sar

tylerinin altndaki grtlaklar kckt. O gl sesin ardndan, grtlan
zorla bulunmas, inanlacak gibi deildi! Ama bir kez bulduktan sonra, skv eriyordunuz, drt sesli ark son buluyordu, kan, scak ve kaim bir fskiye gibi,
her yana sryordu; hep ate iindeydi bu kular, kan scakt, insan YAKIYORDU, pantolonlar YANIYORDU.
Kien, kam ve kvlcmlar pantolonundan sildi. stne n dt alma
odas yerine, uzun ve karanlk koridordan geerek mutfaa yrd. Masann
stnde, iinde ekmek bulunan bir tabak vard. Masann nndeki sandalye,
sanki biraz nce biri oturmu gibi yana ekilmiti. Kien, sert bir hareketle
sandalyeyi itti. Sar ve yumuak ekmekleri tuttu; ekmekler ku lleri gibiydi;
dilimleri ekmek kutusuna koydu. Ekmek kutusu, iinde cesetlerin yakld bir
krematoryuma benziyordu. Kutuyu mutfaktaki dolaba saklad. Masann stnde yalnzca tabak kalmt; gz kamatrc beyazlkla, bir yastk gibiydi.
Yastn stne Pantolonlar konmutu. Therese ak brakmt kitab. Daha
yirminci sayfadayd. Kadnn elinde eldiven vard. Her sayfay all kez okuyorum. Kieni batan karmak, ahlakszla srklemek istiyordu. Kien ise yalnzca bir bardak su istiyordu. Therese suyu getirdi. Alt ay iin yolculua kyorum. Rica ederim, olamaz byle bir ey! Bu yolculuu yapmak zorundaym. zin vermiyorum! Ama ben yine de gideceim. O zaman ben de evin
kapsn kilitlerim! Anahtarlar bende. Rica ederim, nerede! Burada! Peki ya YANGIN karsa?
Kien lavabonun bana gidip musluu sonuna dek at. Su, tm iddetiyle ar
lavabonun iine arpt; neredeyse paralayacakt. Lavabo ksa srede dolmutu. Yere akan su, tehlikeyi sndrverdi. Kien musluu yine kapad. Yerdeki
fayanslarda aya kayd. Mutfan yanndaki kk odaya girdi. Oda botu.
Kien, odann iinde glmsedi. Eskiden burada bir yatak, tam karsndaki
duvarn dibinde de bir bavul dururdu. Yatakta da o irret kadn yatard. Bavulda kadnn silahlar gizliydi; Etekler, etekler ve yine etekler. Kadn, her gn
kedeki t sehpasnda eteklere kar ibadet borcunu yerine getirirdi. Sehpaya uzanan kvrmlar, kalktklarnda kolayla glenmi olurdu. Daha sonra
Therese, ieri, Kienin yanna tanm, eyalar da beraberinde gtrmt.
Duvarlar, sevinten bembeyaz kesilmilerdi. O zamandan bu yana da beyaz
kalmlard. Ya Therese ne dayamt bu duvarlara? Un uvallarn, iri un uvallarn dayamt! Kk oday ktlk yllarna kar bir erzak deposu haline
getirmiti. Tavanda ttslenmi butlar aslyd. Yerde iinde eker bulunan

508 Krleme

kesektlar vard. Tereya flarna ekmekler dayanmt. St gmleri

yan yana durmaktayd. Duvara sralanm olan un uvallar, dman saldrsna kar kenti koruyordu. Sonsuzlua dek yetecek erzak depo edilmiti burada. Therese, eve kilitlenmesine hi ses karmam ve anahtarlarn okamt.
Gnn birinde kilerin kapn amt. nk mutfakta yiyecek bir dilim ekmek bile kalmamt. Peki kilerde ne kalnt? Un uvallar, delik deik olmu
paavralar halindeydi. Tavandan but yerine ipler sarkyordu. St gmleri
botu; ekerden ise geriye yalnzca mavi kesektlar kalmt. Yer, ekmekleri
yutmu, tahtalarn aralklarna da tereya dolmutu. Peki ama kim yapmt
bunu? Kim? Fareler! Fareler kmt anszn ortaya; o gne etek hi fare yz
grmemi evlerde de kp her eyi yemilerdi; nereden geldikleri bilinmiyordu ama, kmlard bir kez; bu kutsal fareler, agzl karlar iin ortada bir
yn gazeteden baka bir ey brakmamlard; ortada gazetelerden baka bir
ey yoktu. Fareler gazetelerin tadndan holanmyorlard; sellozdan tiksiniyorlard. Karanlkla kartryorlard her yan, ama termitler gibi deildiler.
Termitler tahta ve kitap yerdi. Termitler kolonisinde ak kargaas. KTAPLIKTA YANGIN.
Kien, kolunun hareket edebildiince hzla eilip, bir gazete sayfasna uzand.
ok eilmesine gerek kalmad; gazete yn dizlerine dek geliyordu. Yn
iddetli bir hareketle yana itti. Pencerenin nnde kalan deme, tm geniliince gazetelerle kaplyd; eski gazeteler yllardr burada biriktirilmekteydi.
Kien pencereden dar uzand. Aadaki avlu karanlkt. Yldzlarn ,
Kiene dein uzanyordu. Ama bu k, gazete okuyabilmek iin yeterli deildi.
Belki de gazeteyi ok uzak tutmutu.
Kd gzlerine yaklatrd; burnu kda deerek, petrol kokusunu derin
derin ve korkuyla ekli. O anda kt sarslp hrdad. Kienin burun deliklerinden kan soluun rzgr, kd kvrd; Kien, trnaklarn gazeteye gmd. Gzleri, okunabilecek byklkte bir balk aramaklayd. Byle bir tutunma noktas bulabildii takdirde, gazeteyi yldzlarn nda da okuyabilirdi.
nce byk bir C harfi seti gzleri. Demek cinayetten sz ediliyordu. Bu harfi
gerekten de biri izliyordu. Yapt i, bu denli abartlmaklayd demek. Huzuru ve yalnzl seven onun gibi bir insan, imdi tm kentin diline dmt.
Georg da daha snr gemeden bu gazeteden bir tane alm olacakt. imdi
cinayeti o da renmiti. Bilgece bir sansr uygulansayd, gazetenin yars
beyaz kard. O zaman insanlar, gazetenin alt ksmnda daha az mavi bir eyler bulurlard okuyacak, ikinci balk Y harfiyle balyor, onun hemen ardndan

Elias Canetti 509

bir A harfi geliyordu: YANGIN. Cinayetler ve yangnlar, gazeteleri, lkeyi ve

kafalar orak birer tarlaya eviriyordu; bu kafalar daha ok ilgilendiren bir
ey yoktu; cinayeti yangn izlemedii takdirde, tedirginlie kaplyorlard;
yapabilseler, kendileri kundak koyacaklard; cinayet ileyecek cesaretleri
yoktu; korkaktlar, gazete okunmamalyd; o zaman bu genel boykot, gazetel erin sonu olurdu.
Kien, elindeki gazeteyi ynn stne, tekilerin yanna att. Abone olduu
gazetenin abonesine son vermeliydi, en ksa zamanda. Bu iridn odadan kt.
Ama imdi gece, dedi kendi kendine yksek sesle koridorda. Aboneme nasl
son verebilirim bu saatte? Okumasn srdrebilmek iin saatini kard. Saat,
okunabilecek tek ey olarak bir kadran sunabiliyordu ona. Saatin ka olduunu karamad. CNAYET ve YANGIN szckleri, daha kolay okunabiliyordu.
Kitaplkta k yanyordu. Kien de saatin ka olduunu renmek iin yanp
tutuuyordu. alma odasna girdi.
Saat on birdi. Ama kilise an duyulmad. O gn, gndz vaktiydi. Sar kilisedekinin tam tersine. nsanlar kk alanda heyecanl admlarla gidip geliyorlard. Kambur ccenin ad Fischerleydi. Tatan bir kalbi bile yumuatabilecek
gibiydi alamas. Kaldrm talar sryor, sonra yine yerine oturuyordu. Theresianumu polis kuatmt. Harekt bir binba yneliyordu. Tutuklama emri
de cebindeydi. Cce, kendi gzleriyle grmt bu tutuklama emrini. Dmanlar, merdiven bana dek gelmilerdi. Yukarya ise domuz yerlemiti. Kitaplar,
hi savunmasz, vicdan tanmaz yaratklarn eline braklmt! Domuz, iinde
yz tarif bulunan bir yemek kitab oluturmutu. Midesinin keli olduu
sylentisi dolard. Peki ya Kien neden suluydu? Yoksullarn en yoksuluna
yardm etmi olduu iin. Polis, daha cesedin varln renmeden tutuklama
emri karmt. Kiene karyd bunca nlem. Yaya ve atl polisler. Yepyeni
tabancalar, tfekler, makineli tfekler, dikenli teller ve zrhl arabalar ama
ona kar tm nlemler bounayd, onu ellerine geirmeden asamazlard! O ve
sadk ccesi, dmanlarnn ayaklarnn arasndan gllerin iine kaacaklard.
Ve imdi peine dmlerdi; izleyenlerin hzl soluk allarn duyabiliyordu;
beki kpei de grtlana saldrmak istiyordu. Ama ne yazk ki felaketin daha
by de vard. Theresianumun altnc katnda hayvanlar, iyi geceler dilemekteydiler birbirlerine; orada haksz yere tutuklanm binlerce, on binlerce
kitap, zorla alkonmaktayd; hibir sular yoktu; ama domuza kar ellerinden
hibir ey gelemezdi; toprakla ilgileri kesilmiti; scaktan ATE gibi yanan at
katnda, a, ALEVLER iinde yitip gitmeye yargl, duruyorlard.

510 Krleme

Kien, imdat isteyen sesler duydu. aresizlik ierisinde tepedeki pencereye

bal ipi ekti; tepesindeki kapaklar ald. Kulak verdi. mdat isteyen sesler
giderek ykseliyordu. Ama Kien gvenmiyordu bu seslere. Yandaki odaya
koup, oradaki ipi de ekti. Burada sesler daha ksk geliyordu. nc odada
imdat sesleri, odann iinde yanklanyor, drdnc odada ise hemen hi duyulmuyordu. Kien odalardan koarak geip geri dnd. Koarken bir yandan
da dinlemekteydi. mdat sesleri dalga dalga ykselip alalyordu. Ellerini kulaklarna bastrp, hemen ekti; ayn hareketi yineledi. Ses, yukardan da ayn
ekilde geliyordu. Kulaklar kafasn kartrmt. Merdiveni, raylarnn gsterdii dirence aldrmakszn, alma odasnn ortasna dek srkledi ve en
st basamaa kt. imdi belden yukars damdan kmt, camlara tutundu.
O zaman vahi lklar iitti; baran kitaplarn sesiydi bu lklar. Theresianumun bulunduu ynde bir kzllk grd. Kzllk, ar ar kapkara gkyzne yaylyordu. Kienin burnuna gaz kokusu geliyordu. Alevlerin parlts,
lklar, koku; Theresianum YANIYORDU!
Kien, kamaan gzlerini kapatt. Alev alev yanan ban nne edi. Ensesine
damlalar arpyordu. Yamur balamt. Kien ban arkaya atarak yamura
yzn verdi. u garip su ne kadar da serindi! Bulutlarn bile acmas vard.
Belki sndrrlerdi yangn. O anda gz kapaklarna buz gibi bir darbenin
indiini alglad. Donuyordu. Biri yakt. Onu rlplak soydular. Tm
ceplerini aradlar. Gmleini stnde braktlar. Kk aynada kendine bakt.
ok zayfl. evresi, iri krmz yemilerle kaplyd. Kapc da aralarndayd.
Ceset konumaya alyordu. Ama Kien, onu dinlemiyordu. Ceset hep, rica
ederim, diyordu. Kien kulaklarn tkad. Kadn eliyle mavi eteine vurdu. Kien
ona srtn dnd. nnde burunsuz bir niforma oturmaklayd. Adnz? Dr.
Peter Kien. Uranz? Yaayan en byk sinolog. Olanaksz bu, Yemin
ederim. Yalan yere yemin ediyorsunuz! Hayr! Bir katilsiniz. Aklm
bamda. tiraf ediyorum. Ne sylediimin bilincinde olarak itiraf ediyorum
Kadn ben ldrdm. Akl hastas falan deilim. Kardeim durumu bilmiyor.
Onu korumaya aln! nl bir insandr. Ona yalan syledim. Para nerede?
Ne paras? Paray aldnz. Ben hrsz deilim. Hrszlk amacyla cinayet! Katil. Para almak iin cinayet ileyen katil! Katil! Katil! Tutuklusunuz, burada kalacaksnz! Ama kardeim geliyor. O zamana dek serbest brakn beni! Kardeim hibir ey renmemeli. Yalvarrm! Tam o srada kapc
ie kart, hl dostuydu. Kieni birka gn serbest brakmalarn salad.
Sonra Kieni eve getirip kendi blmesinde gzaltna ald. Blmeden karmad.
Georg, onu orada o blmede ok kt bir durumda bulmutu, ama bir katil

Elias Canetti 511

olarak bulmu deildi. imdi yine trene binmi dnyordu; keke burada kalm olsayd. Mahkemede ona yardm ederdi! Bir katilin teslim olmas gerekirdi, deil mi? Ama Kiem bunu yapmak istemiyordu. Burada kalacakt. Yanmakta olan Theresianumu izleyecekti.
Gz kapaklarn ar ar kaldrd. Yamur dinmiti. Kzllk soluklamt. Yangn arabalar da nihayet olay yerine yetimiti. Gkyz artk yaknmyordu.
Kien merdivenden aa indi. Tm odalardaki imdat sesileri kesilmiti. Yine
baladklar takdirde duyabilmek iin, tavandaki camlar ardna dek ak brakt. Merdiven de odann ortasnda hazr bekliyordu. Tehlike ok yaklat
takdirde, kamaya yardmc olabilirdi. Kamak ama, nereye? Theresianuma.
Domuz imdi orada, tahtalarn altnda kmrlemi olarak yatmaklayd. Aada, kitleye tannmadan karp yaplacak is vard. k evden! Dikkat et! Caddelerden zrhl arabalar geiyor. Yayalar, atlar ve arabalar geiyor. Onu yakaladklarn sanyorlar. Ama Tanr, gereken dersi verecek onlara ve o, yani katil,
kamay baaracak. Ama nce izlerini yok edecekti.
Yaz masasnn nnde diz kt. Elini halnn stnde gezdirdi. Ceset buradayd. Kan grnyor muydu hl? Hayr, hibir ey grnmyordu. Parmaklarn iyice burun deliklerine soktu. Birazck toz kokusu vard, o kadar. Kan
kokusu alglamamt. evreye daha iyi bakmak gerekiyordu. Ik yetersizdi.
ok yukarda kalyordu. Masa lambasnn kordonu buraya dek yetimiyordu.
Masann stnde kibrit vard. Ayn anda alt kibrit, altsn birden yakp halya
uzand. Haly ok yakndan aydnlatarak kan lekelerini arad. K rmz izgiler
halnn desenlerine aitti. Hl yerindeydi izgiler. Polis, bunlar kan lekesi
sanabilirdi. Yakp yok etmeliydi. Kibritleri halya bastrd. Ate snd. Kibritleri frlatp alt. Yeniden alt kibrit birden yakt. Kibritleri ar ar krmz izgilerden birinin stnde gezdirip, hafife dedirdi. Kibritlerin ardnda kahverengi bir iz kald. ok gemeden ate snd. Kien yenilerini yakt. Btn bir
kutuyu kulland. Hal alev almad. st kahverengi izgilerle kapland. Orada
burada kvlcm halinde kalntlar vard. Artk kendisine kar hibir ey kan tlayamazlard. Keke itiraf etmeseydi. On tann nnde anlatmt her eyi.
Ceset, sonra gecenin iinde parlayan gzleriyle krmz kedi; karsn ve kzn
ldren katil ile, para iin cinayet ileyen katil. Kap vuruldu. Polis kapnn
nndeydi. Kap vuruldu.
Kien, amad. Kulaklarn tkad. Bir kitabn arkasna sakland. Kitap, masann
stndeydi. Okumak istiyordu kitab. Harfler dans edip duruyordu. Tek sz-

512 Krleme

ck bile skmek olanakszd. Sessizlik istiyorum. Gzlerinin nnde kpkrm z, kor gibi parltlar geziniyordu. Sonradan, yangndan tr kapld byk
korkudand btn bunlar; iindeki saysz kitaplaryla Theresianum yanar da,
kim korkmazd? Kien ayakta duruyordu. Bu durumda nasl okuyabilirdi? Kitap
ok aada kalyordu. Otur! Oturmutu. Yine tuzaa dmt. Ama hayr.
Evinde, masann banda, kitaplndayd. Burada her ey ondan yanayd.
Yanm olan bir ey yoktu. stedii zaman okuyabilirdi. Ama kitap ak deildi.
Amay unutmutu. Byle bir budalal dayakla cezalandrmak gerekirdi.
Kitab at. Elini stne vurdu. Saat on biri vurdu. te, imdi benimsin artk.
Oku bakalm! Dur! Hayr. k dar! Ah, ilk satrdan zlen bir denek, kulaklarna vuruyordu. Kurun gibi ard. Actyordu. Vur! Vur! Bir daha. Bir daha.
Dipnotlarndan biri, tekme atyordu. Daha ok. Kien, sendeledi. Satrlar ve
sayfalar, hepsi birden stne saldrmt. Onu sarsyor, her yanna vuruyor,
birbirlerine frlatyorlard. Kan. Brakn beni! Kahrolas ayaktakm! mdat!
Georg! mdat! mdat! Georg!
Ama Georg gitmiti. Peter yerinden frlad. Olanca gcyle kitab yakalayp
kapatt. Harfleri, tm harfleri hapsetmiti imdi ve artk kesinlikle serbest
brakmayacakt. Hibir zaman! zgrd artk. Yalnzd imdi. Georg gitmiti.
Peter, aldatmt kardeini. Cinayet zerine hibir ey bilmiyordu. Deli doktoru. Budala. Ruhunu herkese aan insan. Ama kitap almaktan holanrd. Peterin bir an nce lmesini isterdi. O zaman kitapl ele geirecekti. Ama alamayacak. Biraz sabr! Yukarda ne yapyorsun? evreye yle bir bakyorum. Gvenimi kazanmak iin Evet, houna giderdi bylesi. Ama sen, delilerinin banda kal. Yine gelecekti. Alt ay sonra. O zaman daha ansl olmay
umuyordu. Ya vasiyetname? Gerek yoktu. Tek miras, istediini alabilirdi.
Parise bir zel tren. Kien Kitapl. Yaratcs kimdi bu kitapln? Hi kukusuz ruh doktoru Georges Kien! Baka kim olacak? Ya kardei, sinolog olan
kardei? Hayr; bir yanllk vard ortada, karde falan yoktu, yalnzca bir ad
benzerlii, rastlant, bir katil, karsn ldrm bir katil. CNAYET VE YANGIN,
tm gazetelere balk, mr boyunca hapis cezasna arptrlm mr boyunca lene dek llerin dans altn yumurtlayan tavuk milyonluk
miras yrekli olan kazanr dalga ayrlk hayr birlemek lm
ayrana dek birlemek YANARAK lmek YANGIN TEHLKES ATETE
yanmak YANGIN, YANGIN, YANGIN.
Kien, masann stndeki kitab kapp, kardeini tehdit etti. Kitaplarn almak
istiyordu kardei, hepsi vasiyetname peindeydiler; herkes en yak nnn lme-

Elias Canetti 513

sini bekliyordu. Bir kardein lmesi, yararlyd; bir haydut ininden farkszd
dnya, insanlar kitaplar yiyor, kitaplar alyorlard. Herkes bir eyler istiyor,
her eyi tketiyor, kimse beklemeye dayanamyordu. Eskiden lenin miras da
lenle birlikte yaklrd, vasiyetname diye bir ey yoktu, yalnzca kemikler
kalrd geriye. Kitabn iindeki harfler takrdyordu. Hapistiler ve dar kamyorlard. Kieni her yann kan iinde brakana dek dvmlerdi. Kien de
onlar atee alp ldrmekle korkutuyordu. Btn dmanlarndan byle bir
alyordu ile! Karsn ldrmt, domuz kmrden iskelet haline gelmiti,
Georg da kitap falan alacak deildi. Polis de kendisini ele geiremeyecekti.
Harfler, bouna kitabn kapana vurup duruyorlard. Darda polis kapy
vuruyordu. An! Asla! Kanun namna! Kesin sesinizi! An kapy!
Gidin diyorum! Vurulacaksnz! Numara btn bunlar. Evinizi atee
verip sizi dumanla boacaz! Kaba insanlar. Kapy krmak istiyorlard.
Ama bu i kolay deildi. Kaps glyd. Gm. Gm. Gm. Vurularn iddeti
artyordu. Ses, bulunduu odaya dek geliyordu. Kaps, demir ubuklarla glendirilmiti. Peki ya pas demiri yerse? Hibir maden, snrsz dayankl dei ldi. Gm! Gm! Kapnn nndeki domuzlar, keli mideleriyle saldryorlard.
Tahta, ufak ufak paralanmaya balamt hi kukusuz. ok eski grnyordu
zaten Dman siperlerini ele geiriyorlard. Ho hop gm! Ho hop gm!
an sesi. Saat on birde anlar alard. Theresianun. Kambur. Uzun burunlarn
ekerek gidiyorlar. Hakl deil miyim ho hop! Hakl deil miyim ho hop!
Kitaplar raflardan yere dklyordu. Kien, uzun kol larn aarak kitaplar
yakalad. Dardan duymasnlar diye, ok sessiz hareket ederek, kitaplar deste
deste dairenin holne tad. Demir kapnn nne kule gibi yd. Korkun
grlt beyninin iinde patlarken, kapnn nnde dev bir siper rd. Hol,
ciltlerle doluyor, doluyordu. Merdiveni de getirdi. Ksa sre sonra tavana
erimiti. Odasna dnd. Bo raflar yzne bakyordu. Yaz masasnn nndeki hal, alev alev yanmaya balamt. Mutfan yanndaki kk odaya gidip,
eski gazetelerin hepsini srkleyerek dar kard. At, buruturup top haline getirdi ve her birini bir yana frlatt. Merdiveni odann ortasna, eskiden
durduu yere getirdi. Altnc basamaa kt, atei izleyerek bekledi.
Sonunda alevler kendisine eritiinde, yksek sesle kahkaha att; tm ya amnda byle glmemiti.

Elias Canetti ve Krleme zerine

YAZARLAR VARDIR, zaman ierisinde rnleriyle ulatklar evrensellik, hangi
rktan ya da ulustan geldikleri, nerenin vatanda olduklar gibi sorular
nemsiz klar. Krlemenin yazan Elias Canetti de bu az saydaki evrensellerden biri. Gnmzde Canettiye ilikin hangi ciddi kaynaa baklrsa baklsn,
bulunacak veri ayndr: O, artk her eyden nce dnya edebiyat nn bir yazardr. Temel talarn lke snrlarnn, rklardan ve uluslardan kaynaklanan
nyarglarn ayrclndan arnm, insan salt insan olduu iin badeer
sayan bir insanclkta bulan bir dnya vatandaInn simgesidir. Canettiyi
gereince kavrayabilmek iin belki bir yandan Erasmusun deerler evrenini
tanmak, te yandan da bu insan deerlerinin yzylmz kargaasnda urad deiim ve ykm iyi saptayabilmek gereklidir.
Bu evrensellii ierisinde Elias Canettinin yazar kiiliinin k noktas
kendisinin de srekli vurgulad gibi Avusturya edebiyatdr. Gen Canettinin dnyay alglay biimini besleyen, gr bir kaynaa dntren, yzy lmzn ilk eyreinin Viyanas ve bu kentin atmosferidir. Krlemeyi ve bakaca baz yaptlarn bu atmosferde yazan Canetti, Kari Kraustan geni lde
etkilenmi, biem asndan Kafkada ok nemli bir kaynak bulmu ve genelde Avusturya edebiyat geleneinin uzants olma niteliini bilinli olarak
gnmze dein korumutur.
Canetti 1905te o zaman Osmanl mparatorluu snrlar iinde bulunan
imdiki Bulgar kenti Rusukta, kkenleri spanyol Yahudisi olan bir ailenin
ocuu olarak dodu. lk ocukluk yllarnda konutuu dil, 15. yzyl spanyolcasyd. Ama annesiyle babas, ondan gizli konular Almanca konutukl arndan, Canetti de daha tek szcn bile bilmezken bu dille bant kurdu.
Annesiyle babas renimlerini Viyanada yapmlard; ayrca hafif Viyana
aksan tayan Almanca, Balkanlarda aydn kesimin kulland dildi. Tuna zerinde ileyen gemilerle, o zamanki Avusturya-Macaristan mparatorluunun
grkemli bakenti Viyanaya yaplan geziler, Canettinin anlar arasnda her
zaman nemli bir yer tuttu. Yazar, ocukluk ve genlik yllaryla, daha sonraki
yaamnn bir blmn, son yllarda yaymlanan Die geretlete Zunge (Kurtarlm Dil), Die Fackelim Ohr (Kulaktaki Meale) ve Das Agenspiel {Gzlerin
Oyunu) adl an kitabnda anlatmtr.

Elias Canetti 515

Canetti sekiz yandayken, babasnn lm zerine Viyanaya yerleti. Annesinin uygulad birka haftalk sk bir Almanca kursundan sonra ilkokula
gitti. Orta ve lise renimini Zrih ve Frankfurtta tamamladktan sonra, yksekrenim iin Viyanaya dnd. Fen dalndaki renimini tamamladktan ve
doktorasn verdikten sonra, tmyle yazarla yneldi. Yapt ilk tasarda,
sekiz romandan oluacak ve Balzacn Comedie Humaineinden esinlenerek nsanln Yanlglar Komedisi adm tayacak bir roman dizisi yazmay
ngrmt. Ancak almalar ilerledike bu sekiz romandan yalnz biri zerinde younlaan Canetti, kitab 1930-31de yani bir yllk srede tamamlad.
Krleme (Die Blendung) adn tayan, gnmzde dnya edebiyatnn bay aptlarndan biri olduu tartmasz kabul edilen yapt tamamlandnda yazan,
yirmi alt yandayd. Bu younlukta bir yaptn bu yata bir yazarn kalemi nden kmas rneine dnya edebiyatnda rastlamak, hemen hemen olanakszdr.
Krleme, tamamlanndan ancak drt yl sonra, 1935 sonlarnda, Viyanada
yaymlanabildi. Thomas Mann ve Hermann Broch gibi yazarlarn dikkatini
hemen ekmesine karn, Nazi egemenliinin Avrupada hzla genilemesi ve
kinci Dnya Sava yllar yznden, roman ancak sava izleyen yllarda gereince tannp deerlendirilebildi. Roman yaymlandktan bir yl sonra,
1936da, Frankfurter Zeitung bu yapt yle deerlendiriyordu: Canettinin
roman, James Joyceun Ulysses ile erimek istediinin tesine geen bir admdr...
Bu roman, gereki romann hibir zaman baaramad bir eyi, olaylar ile
yaananlar arasndaki deiken snrla. insanolunun kendi eliyle kurduu, so nra da kendisine yabanclam, dman kesilmi bulduu d evreyi, yepyeni bir
biim ierisinde ve en uta saylabilecek aralarla betimlemeyi baarmaktadr.
Bu yapt, roman trnn varabilecei en u noktay m belirtmekledir, yoksa
roman alannda yepyeni olanaklara gtren bir yolu mu bu, irdelenmeye
deer.
Canettinin ikinci yapt, 1931-32 knda yazd Hochzeit (Dn) adl tiyatro
oyunu oldu. Yazarn bugne dein en ok sahnelenen oyunu olan Dn, glmece biemi ierisinde, salt parasal dncelerin egemenliindeki bir kkburjuva ortamnn eletirisidir. ok yal bir kadna ait olan bir evde toplanan
oyun kiilerinden her birinin amac, sonunda bu evi ayr yollardan ele
geirmektir; evde dzenlenen dnn sonlarna doru konuklardan biri bir
oyun nerir. Bu oyuna gre herkes, ev bir yer sarsnts tehlikesiyle kar karya olduu takdirde ne yapacan anlatacaktr. Ama sonunda oyun gereklie

516 Krleme

dnr; daha herkes szn bitirmeden gerekten bir yer sarsnts balar ve
herkesin byle bir durumda gerekten ne yapaca sergilenir sonu, oyundan ok farkl ve korkuntur. Yer sarsnts sonucu ev, iindeki insanlar da
ykntlarna gmerek ker. Oyunda yer sarsntsnn, dnde toplananlarn
bu denli tehlikeli bir oyuna kalkmalar yznden meydana geldii olasl
vurgulanr. Bu oyunun yazlndan yedi yl sonra dnyann, insanlarn nefreti,
hrs ve krl yznden sava cehennemine dt gz nnde tutulursa,
Canettinin, bu yaplyla nasl bir uyarda bulunmak istedii kolayca anlalr.
1933-34 yllarnda yazlan Komdie der Eitelkeit (Kendini Beenmiliin Komedisi) Canettinin nc yapl oldu. Ancak savatan sonra, 1950de kitap
olarak baslabilen bu oyun, bir lkede devletin buyruu zerine tm aynalarn
krlmasyla balar. Ama, insanlarn kendini beenmiliine bir son vermektir. Bu nlem balangla herkese onaylanrsa da, bir sre sonra durum deimeye balar; insanlarn kendi yzlerine bakma gereksinimi nedeniyle, ayna
paralar karaborsaya der; herkesin para karl kendini seyredebilecei
aynalarn bulunduu randevu evleri kurulur. Oyunun sonunda bir halk ayaklanmasyla lkede aynalara konan yasak kalkar ve her ey eski konumuna
dner.
Canetti 1956da nc ve bugne dein son oyunu olan Die Betristeten (Sresi Belli Olanlar) yazd; oyun ayn yl Oxfordda sahnelendi ve byk baar
kazand. Bu oyunda betimlenen toplum dzeninde insanlar, ne kadar yaayacaklarn kesin olarak bilirler; herkesin ad, yaayaca yllar gsteren rakamdr (Bay Seksen sekiz gibi). Bu dzen ierisinde, lm karsnda alnabilecek
deiik tutumlar dile getirilmitir. Canettiye gre bu lm reten bir ders
kitabdr.
1939 yl balarnda Londraya yerleen Elias Canetti, hemen tm abasn
yirmi yandan balayarak ilgi duyduu bir konu zerinde, kitle ve iktidar
sorununun irdelenmesi zerinde toplad. Krk yla yakn bir srenin rn
olan alma, 1960da Masse und Macht (Kille ve ktidar) balyla Almanyada
yaymland. Bunu 1962de Amerika ve ngilterede, 1966da Fransada 1971de
Japonyada, 1972de talyada, daha sonra da Hollandada yaplan basmlar
izledi. ok zengin malzemeye dayanlarak kaleme alnan Kitle ve iktidar, gnmzde toplumbilimin bayaptlarndan saylmakta ve getirdii boyutlar
eitli bilimsel aratrmalarn konusunu oluturmaktadr.

Elias Canetti 517

Canetti, Kitle ve ktidar zerindeki almalarn younlatrdka, yaznsal

alandan zorunlu olarak uzak kald. Bunun yaratt gerginlikten kurtulmak
iin, her gn bir eyler yazma gereksiniminden doan Notlar, bilinen gnc elerden farkl olup, yazarn aklna geldike not ettii, aralarnda belli bir bant
bulunmayan dncelerdir. Bu dnceler yazar tarafndan bir kez kda
dkldkten sonra, bir daha hi deitirilmeksizin olduu gibi braklr, herhangi bir yapta da alnmaz. Notlar bugne dein birka kez yaymlanmtr.
Gnmze dein Canetti, yazdklarnn ok azn yaymlad. Bunun nedeni,
yazarn bir kez okura sunulmu olann geerliliini bundan yz yl sonra da
korumasn istemesidir. Canettinin bu tutumu kendini beenmilikten deil,
bireye kar duyduu byk sorumluluktan kaynaklanr. Canettiye gre yazar,
okura ynelttii her szckle, her eyden nce insan olan okura kar ok
byk sorumluluk altna giren, byle bir sorumluluun bilincine varmas gereken kiidir.
Yukarda saylan yaptlarn dnda, Canettinin teki Dava, Kafkann Feliceye
Mektuplar, Konfysn Konumalar, George Bchner, Dr. Hachiyann Hiroima Gncesi, lk Kitap: Krleme, Speere Gre Hitler, Hermann Brocl, Marake
Sesleri, Son Byk: Tolstoy, Yeni Gereklik ve Gerekilik, Kari Kraus ve Elli Karakter gibi denemeleri de yaymland. Tm yaptlar ngilizce, Franszca, talyanca, Japonca, Macarca, eke, Hollanda, sve ve Polonya dillerinde
ounda birka kez ve ayr evirmenlerin rn olarak basld.
Londra niversitesi retim yelerinden ve en nl edebiyat uzmanlarndan
Prof. J. Isaacs, 1950 ylnda verdii bir konferansta, Elias Canetti nin ngilizcede Auto-da-F adyla yaymlanan roman Krleme zerine yle diyordu: ...
Yzylmzn en byk romanlarmdan olan Krlemenin ekicilii, ilk okuyuta
ancak Karamazof Kardelerde ya da James Joyceun Ulyssesi ile karlatrlabilir. Yaptn tm zenginliinin bilincine varmak ise ancak zamanla stesinden
gelinebilecek bir itir. Uygarln yklyla insanolunun aalanmas, romann
konusunu oluturur. Ktln betimlenmesi asndan Canetti ile karlatrldklarnda Franois Mauriac bir acemi, Graham Greene ise henz anasnn karnndaki bir ocuk kadar saf kalrlar. Ancak tanrbilimsel anlamda bir ktnn
canlandrlmas deildir burada sz konusu olan; buradaki cehennemin ardnda
herhangi bir tanr yoktur... Canetti, ustal ancak Dante ya da Kalka ile llebilecek alegorisine konu olarak bir bilginin fildii kulesini semitir: bu fildii kule
sonundu kaba gcn etkisiyle parampara olur... Romann karakterleri, gerek-

518 Krleme

te en seme soyutlamalardan olumadr. Bu soyutlamalarn en ustacasn, bilgin

karakterini ise Canetti, kendine kurban semitir. Gerekliin ok uzanda yaayan bilginin, Prof Kienin tm dnyas, kafasnn iindedir ama kafasnn bir
dnyas yoktur. kmekte olan bir kltr ortamnda bu salt bilim insan, bilgisizlik, agzllk, nefret ve kskanlk gibi tm kt glerin saldrs sonucu
parampara olur. Ama btn bunlar, bizi duygulandrmaya yeten bir insanc
tutumla anlatlmtr: Kurbann yazgsnda bizim de suumuz olduunu duyu msarz elimizde olmakszn...
Krleme, Almanyada edebiyatn, politikann kirli glgeleri altnda yitip gitmeye yz tuttuu bir dnemde yazlmtr: Roman, yaklamakla olan ykma
kar bir uyar nitelii tayan ve Almanyada baslabilen son yaptlardandr.
Gerekle Canetti, Krleme ile bir byk dehetin romann yazmtr. Bu,
insanolunun ne denli gereklikten kopabilecei, gereklik karsnda krl eebilecei konusunda duyulan dehettir.
Canetti, romann hazrlk evresi iin, lk Kitap: Krleme adl denemesinde
unlar yazar: Gnn birinde dnyann artk bundan nceki romanlarda olduu
gibi, baka deyile tek bir yazarn bak asndan yazlamayacan dndm;
paralanm bir dnya vard artk ortada ve ancak onu bu paralanml ierisinde sergileme yreklilii gsterildii takdirde, bu dnyaya ilikin doru bir
tasarnm verilmesi de sz konusu olabilirdi. Ancak bu okunduunda hibir ey
anlalmayan, kaosu andran bir kitap yazlmas gerektii anlamna gelmiyordu.
Tam tersine, yaplmas gereken, olabildiince tutarl bir hiimde olabildiince
sivri tipler, bu dnyay oluturan trden bireyler bulmak ve bu bireyleri farkllklar ierisinde gstermekti. Bunun zerine sekiz romanlk bir tasar hazrladm
Her bir romann ana figr, deliliin snrlarna varm bir tipti ve hu figrlerden her biri, diline ve en gizli dncelerine varana dein tekilerin tmnden
ayryd. Birinin yaadklarn tekilerin yaayabilmesi olanakszd... Dardan
dnyay anlatacak sekiz projektr kurduumu dnyordum. Bil yl sreyle bu
figrler zerinde altm...
Anlatmmdaki akl hi kukusuz Stendhalin Kzl ve Karasna borluyum.
Krlemenin bugn lm baln tayan sekizinci blmn bitirdikten
hemen sonra Kalkann Deiimi elime geti. O sralarda benim iin bundan
daha mutlu bu olay dnlemezdi... zlemini onca ektiim an ve soukkanl
anlatmn en yetkin rneini bulmutum. O zamana dein kendi bama bulmaya abaladn bir ey, bu kitapta daha nce gerekletirilmiti.

Elias Canetti 519

Yazld yllarda ve kinci Dnya Savann bitiminden hemen sonra Krleme, o dnemin uyarcs ve yanstcs bir yapt olarak deerlendirilmiti. Sav ar bitiminden gnmze uzanan zaman paras ise ne yazk ki insanolunun krlemesinin hibir zaman son bulmayacan kantlad. Tannm bir
eletirmenin belirttii gibi, bu koullar altnda Canettinin Krlemesinde
tyler rpertici biimde vurgulanan uyar da geerliliini hibir zaman yitirmeyecektir.
Romann Almanca ad olan Die Blendungun gnlk dilde kullanlan karl,
kamamadr. Ancak yaptn tm, insanolunun gereklik karsnda krlemesi, en gnlk gerekleri bile grmemesi gibi bir temele dayandndan,
Krleme ad yelenmitir.
zellikle yazn rnlerinin evirisinde, zgn metnin yan sra, karlatrm aya temel alnabilecek baka evirilerden de yararlanmas, evirmenler iin her
zaman deerli bir yardmcdr. Bu yol, Krlemenin evirisinde de izlenmi,
Almanca metinde baz ar kapal kalm yerlerin nasl zmlenebilecei
konusunda bir fikir edinmek iin, romann yazarn denetimi altnda yaplm olan ngilizce evirisiyle de karlatrmalar yaplmtr. Yalnz unu da
belirteyim ki, yazarn sustuu yerde evirmenin de susmas gerekir ilkesine
bal kalarak, yapt ngilizceye aktaran evirmenin kendine tand kimi zgrlklerden bu zgrlkler yazar tarafndan tannm olsa bile yararlanmamay ve biemi olduu gibi korumay ou kez yeledim.
Krlemenin byk bir blmn yedi yl nce evirdiim halde son kesimini
eitli nedenlerle bir trl tamamlayamamtm. Son zamanlarda yaynevinin de srarlaryla bitirmeye alrken, araya bir de Nobel in girmesi
yazarn biraz daha nlendirdiinden olacak almalarm hzlandrmaya
neden oldu ve bylece ortalama yedi yllk bir emek rn olan bu eviri tamamlanarak okurlarn karssna kabildi.
Ahmet CEMAL

nc Basma nsz
KRLEME, 1981 ve 1984 basmlarnn ardndan, yeni girdiimiz 1993 ylnda
nc basmna ulayor. Kanmca bu, baz zel nedenlerden tr zerinde
biraz durulmas gereken bir olgu.
Her eyden nce Krleme, yakn gemite lkemizde yaymlanan kimi kitaplarn durumunun aksine, moda olduu iin satan bir kitap olmad; yle olsayd eer, basm tarihlerinin aras epey ksalr ve Krleme, bir oksalar nitelii kazanrd. Oysa eser, bir uzunsatar kimliini srdrerek bir anlamda sessiz, derinden ve ardan giderek nc basmna ulat. Bu, oksatarlardaki
durumun tersine, belli bir zaman parasyla snrl olmayan, varln hep srdren bir etkinin kantdr.
kinci olarak Krleme, grnte zor bir romandr. Romandaki kiilerin yaplar ve olay rgsndeki giriftlik, kitabn byle bir ilk izlenim uyandrmasna
ve soyuta kaar gibi gzkmesine elverilidir.
Bu koullar altnda, Krlemenin Trkiyede hangi tipten ve neyi arayan bir
okur kitlesine. seslenebildii zerine baz dnceler yrtmek, kanmca aydnlatc olabilir. Bunu yaparken, nce romann anakonusu zerinde biraz
durmak gerekmekledir.
Krleme iin verilebilecek en ksa tanmlardan biri, romann paylamclktan
mutlak anlamda uzak, bilimi ve bildikleriyle insanlk arasnda bir ilinti kurm ay kktenci bir tutumla yadsyan, tersine, daha ok bilmeyi kendisinin dndaki btn insanlar kk grmek iin neden sayan, aymazn aymaz bir bilim
adamnn, bir aydnn yks olduunu sylemektir. Romann bakiisi Profesr Kien, iinden geldii, ama yok sayd bir dnyada salt kendi kalasnn
iine ve kendi evinin drt duvar arasna kapanarak ve elde edebildii bir bilgi
daarcyla var olabileceine inanr. Gelgelelim yazgs, insan gereinin ve
yaamnn yok sayld her ortamda kendini gsteren yazgdan farkl olmaz;
kendini stn insan sayan, kendisinden baka kimseye neredeyse yaama
hakkn bile fazla gren Kien, ayann altnda ezdii sineklerden daha aa
grd kimi insanlarn oyunca olup ykma srklenir.
Romann ikinci bakiisi olan khya kadn Threse, sradanlktan gelip, sradanlktan tek k yolunu bireysel nitelikteki bir faizmde arayan insan tipini

Elias Canetti 521

simgeler. Elias Canettinin Krlemeyi, kinci Dnya Sava balamazdan ksa

sre nce, baka deyile Avrupann byk blmnn faizmin kucana
dmesinin ardndan kaleme alm olduu dnlrse, bu simgenin nemi
de kendiliinden anlalr. Byle bir balamda Theresenin, faizmin egemen
olduu lkelerde, insanlarn srf rk farkll nedeniyle en korkun biimde
aalanmasna, dahas lm kamplarna gtrlmelerine ses kartmayan,
bylece de sessiz ve derinden amansz birer pasif faiste dnen bir zamanlarn halim selim vatandalarn temsil ettiini sylemek, abartma olmay acaktr.
Bu balamda, Krlemenin lkemizde bir baka faizmin darbesinin hemen
ardndan ilk kez basldn, sessiz etkisini byle bir ortamda yaratmaya baladn anmsamakta yarar vardr. Krleme, var olan koullar altnda, insann
insan olma onuruna aykr den tm buyurganlklarla hesaplamak isteyen,
sesini belki her zaman ykseltmeyen ya da trl nedenlerle ykseltme olanan bulamayan ama dnmeyi, tan olduu dnyayla hesaplamay da bir
gereksinim sayan sessiz bir ounlua seslenmitir. Bu ounluk, ayn zamanda Profesr Kienin kiiliinde paylamclktan uzak, kendi i dnyalarna
skca kapanm kimi aydnlarn yzlerini gren bir ounluktur.
Byle aydnlar var olduka, ak ya da gizli tiranizmlerin etkisiyle, en halim
selim yzlerin maskelerinin ardnda en amansz bireysel faizmler gizlendi ke, Krleme de uyararak etkin olmay srdrecektir.
Ahmet Cemal
Moda, 1993

Drdnc Basma nsz

KRLEMENN ilk basm, 1981 Aralnda yaplm; yani aradan neredeyse
yirmi be yl gemi.
Romann eviri almalar ne kadar srmt, imdi anmsamyorum. evirdiim yllarda da elimin allndakinin, 20. yzyl roman edebiyatnn en byk
eserlerinden biri olduunu biliyordum. Ama bu eserin sonraki yllarda Trkiye asndan bunca gncellik kazanabileceini o zamanlar herhalde aklmn
kesinden bile geilmemitim.
Bu satrlar okuyanlarn aklna, doal olarak, yle bir soru taklabilir; Dediiniz kadar gncellik kazanmsa, yirmi be ylda drt bask ok az deil mi?
Bu, Trkiyenin, baslan kitap eidinin grnteki bolluuna ramen gerekte ne kadar okuma zrl bir toplum olduu gerei gz nnde tutulduunda, ok hakl bir soru olur. Oysa baz saylar, durumu ok net bir biimde gzler nne seriyor.
1981de Krlemenin ilk bask says, yedi bin. Demek ki bugn oksatarlk
snrn zorlayan bu say, o zamanlar, yani bundan yirmi be yl nce, Nobel
Edebiyat dl sahibi olmasna ramen, ad san lkemizde pek de bilinmeyen
bir yazarn roman iin fazla risk tamayan, doal bir bask saysym!
Bu ilk basm 1984 Ocanda, all binlik bir sayyla ikinci basm izlemi. nc
basm, 1993 Temmuzunda, yani dokuz yl sonra, iki bin be yz adet olarak
gerekletirilmi.
Bugn, yani 2003 ylnn sonlarna doru elinize geen 4. basm ise bin be yz
adet olarak yapld. Ve bu, ilk yedi binlik basmn aksine, ne zaman tkenecei
artk kestirilemeyen bir miktar!
Bu saylar, kitabn konusu bir yana, lkemizin de zellikle son yirmi be yllk
srete, stelik giderek artan bir tempoyla, nasl bir krlemenin penesine
dtn gstermeleri bakmndan ok ilgin.
Elias Canettinin Krleme adl roman, aslnda belki de hibir toplumda hibir
zaman tmyle ortadan kalkmayacak bir tipi, tm okumuluuna ve bilgi daarcnn zenginliine ramen, dnyaya, o dnyada olup bitenlere kafasndaki bilgilerin oluturduu bytele bakabilme becerisinden yoksun olan aydn

Elias Canetti 523

tipini ele alr; gerekte bu beceri, bir insan gerek anlamda aydn klabilecek
tek niteliktir. Romanda bu aydn tipinin temsilcisi olan Prof. Kien, dnyada bir
ei daha bulunmayan kitaplna kapanm olarak yaamakta, sadece kitapl arnn dnyasnda kalmakla d dnyaya ilikin deer yarglar oluturmaya
hak kazandna inanmaktadr. Bir baka deyile, ta antika Yunan felsefesinden ve Sokratesten bu yana varln kantlam olan bir geree, insan
toplumlarnda her tr ilerlemenin, ktlklere ynelik her trl kar koy uun ancak diyalog yoluyla gerekleebilecei olgusuna Prof. Kien, srt evi rmitir. Ne var ki romann ak sreci, kendi monologlarnn erev esine hapsolmu bir aydn trnn ne dnyada ktln kk salmasn, ne de o ktln kendi kitaplna kadar el uzatmasn engelleyebileceini ok ak ve
actc bir biimde ortaya koyacaktr.
Romann bu temel odak noktas dnldnde, en ge seksenli yllarn bandan gnmze kadar bu aydn tipinin lkemizde de artan bir hzla
yayld gerei karsnda artk modern dnya edebiyatna malolmu byle
bir eserin gncellii zerinde tekrar tekrar durulmamas, artc gelmektedir
ama bir yandan da genel ahval ve erait gz nnde tutulduunda, ne yazk
ki, pek de artc gelmemektedir. nk lkemiz, okuma zrl olmasnn
doal bir sonucu olarak, ayn zamanda dnme zrl bir lkedir.
Elias Canettinin Bat dnyasnda doumunun yznc yldnm nedeniyle
anlmakla ve yeniden deerlendirilmekte olduu bugnlerde, Krlemenin bu
yeni basmnn insanlarmz nceki basmlardan biraz daha fazla dndrebilmesini diliyorum.
Ahmet Cemal
Moda, 25 Eyll 05

Elias Canettinn Yaam

25 Temmuz 1905

Elias Canetti. Bulgaristann Rusuk kentinde, Mathilde ve

Jacques Canettinin ilk ocuklar olarak doar.

Haziran 1911

Annesi, babas ve iki erkek kardeiyle birlikte ngiltereye

g eder. Manchesterda okula balar. lk kitaplarn ngilizce okur.

8 Ekim 1912

Canettinin babas anszn lr. Balkan Sava balar.

1913 yaz

Lausannea gidilir; annesi, sekiz yandaki Canettiye Almanca retir.

1913 sonbahar

Malhilde Canetti, oluyla birlikte Viyanaya yerleir.

Elias, ilkokul nc snfa alnr.

1914 yaz

Dokuz yandaki Canetti, Birinci Dnya Savann bal amas zerine Viyanada sokaa dklen kitlelerin cokun
sevin gsterilerine tank olur.

1916 yaz

Aile, svireye g eder. Elias Canetti, savan dnda

kalan bu lkeden ok etkilenir.

1917-21

Elias Canetti, Zrihte Kanton Lisesine devam eder. ok iyi

retmenlerin elinde yetiir. Sonralar yetikin Canetti, bu
dnemi yaamnn en mutlu zamanlarndan biri olarak
anmsayacaktr.

1921 sonbahar

Canetti, annesinin srar zerine Zrihteki cennetten

ayrlarak Frankfurta gider. Orada sava sonrasnn tedirgin gnlerini yaar, byk enflasyona tank olur. Khler
Lisesini bitirir.

1924

Viyana niversitesinde yksekrenime balar. Ana dal

kimyadr.

Nisan 1924

lk kez Kari Krausun bir konumasn gider; burada, daha

sonra evlenecei Veza Taubner-Calderon ile tanr.

1925

Kitle zerine bir inceleme yapmay dnmeye balar.

Elias Canetti 525

1927 ilkbahar

Viyanann Hacking semtinde, Steinhof akl ve sinir hastalklar hastanesinin bahesine bakan bir oda kiralar. Pansiyon sahibi kadn Canettiye Krleme romanndaki Therese tipi iin esin kayna olacaktr.

15 Temmuz 1927

Viyanada Adliye Saraynn yaklmas; Canetti, kitle zerine nemli gzlemler yapar.

1928 yaz

lk Berlin yolculuu. Burada Canetti, ok sayda sanat ve

aydnla tanr; George Grosz, Bertolt Brecht ve Isaak Babel, tantklar arasndadr.

1929 ilkbahar

Viyana niversitesinde fen dalnda doktorasn tamamlar.

i 929 yaz

kinci Berlin yolculuu. Canetti geimini salamak iin

Malik Yaynevine Upton Sinclairin kitaplarn evirir.

1929-30

Viyanaya dner. Comedie Humaine an Irren (nsanln

Yanlglar Komedisi) bal altnda bir roman dizisi tasarlar.

1930-31 sonbahar Daha sonra Die Blendung (Krleme) adn verecei Kant
faenght Feuer (Kantn Yan) roman zerinde youn biimde alr ve kitab tamamlar.
1931-32 k

Hochzeit (Dn) adl oyunu yazar.

1932 sonbahar

Hermann Brochla tana.

1933

Fritz Wbauba, Robert Musil, Georg Merkel ve Alban Berg

ile tanr.

1933 sonbahar

Komdie der Eitelkeit (Kendini Beenmiliin Komedisi)

adl oyunu zerine alr. Pariste oturan annesiyle kardelerini ziyaret eder.

Ocak 1934

Kendini Beenmiliin Komedisini tamamlar.

ubat 1934

Viyanada sokak savalar kar. Elias Canetti, Veza Taubner-Calderonla evlenir.

1935

Canetti, Viyanann Grinzig semtine tanr.

1935 sonbahar

Krleme, yaymlanr.

526 Krleme

1936

Canetti, Hermann Brochun 50. yagn dolaysyla, bu

yazar zerine nl konumasn yapar.

1937 ilkbahar

Krlemenin eke evirisi yaymlanr. Canetti bu nedenle

Prag ziyaret eder.

15 Haziran 1937

Annesi Pariste lr. Canetti, sonradan tamamlamadan

brakaca Tod-Feind {Can Dman) adl roman zerine
yine almaya balar.

Mart 1938

Hitler. Viyanaya girer.

Kasm 1938

Canetti ile kars, Viyanadan ayrlp Parise giderler.

Ocak 1939

Kar-koca Londraya yerleirler. Canetti, kurgusal ya da

dramatik almalar kendi kendisine yasaklar; yalnzca
Masse und Macht (Kitle ve ktidar) balkl incelemesi zerinde younlar.

1942 ba

Kitle ve ktidar almalarndan dinlenmek iin, gnlk

Notlarn (Aufzeichnungen) tutmaya balar.

1943-45

Tannm tarihi C. V. Wedgwood, Krlemeyi ngilizceye

evirir.

1946

Roman, Auto-da-Fe adyla ngilterede yaymlanr. Canetti,

Arthur Waley ile tanr.

1947

Krleme, The Tower of Babel (Babil Kulesi) adyla Amerika Birleik Devletlerinde yaymlanr.

1948

Mnihteki Willi Weismann Yaynevi, Krlemeyi yaymlar, ancak roman fazla yank uyandrmaz.

1949

Krleme, Paule Arhex tarafndan La Tour de Babel (Babil

Kulesi) adyla Franszcaya evrilir, Pariste yaymlanr ve
Prix International ile dllendirilir.

1952

Canetti, Die Befristeten (Sresi Belli Olanlar) adl oyununu

yazar.

1954 ilkbahar

Canetti, Marakee bir gezi yapar. Geziden dndkten

sonra kaleme ald notlar, 1968de yaymlanr.

Elias Canetti 527

1955

Heykeltra Fritz Wotruba zerine yazd inceleme Viyanada. Almanca ve ngilizce olarak yaymlanr.

1956

Sresi Belli Olanlar oyunu, The Numbered adyla Playhouse

Oxfordda ilk kez sahnelenir.

1957

Provence gezisi.

1959

talya gezisi.

1960

Masse und Macht (Kitle ve ktidar) Hamburgda, Claassen

Yaynevinde yaymlanr.

1961-63

Kitle ve ktidar adl yapt Carol Stewartn evirisiyle ve

Crowds and Power balyla Londra ve New Yorkta yaymlanr.

Mays 1963

Veza Canettinin lm.

1963 sonbahar

Krleme, Mnihteki Cari Hanser Yaynevinde yaymlanr.

Kendini Beenmiliin Komedisi ile Dn, Braunschwcigda ilk kez sahnelenir. Halk, oyunlar protesto
eder. Dnn temsilinde skandal kar.

Austos 1971

Canetti, Die gerettete Zunge (Kurtarlm Dil) adl yaam

yksn yazmaya balar. Kardei Georges. Parisle lr.
Canetti, Hera Buschor ile evlenir.

1972

Kz Johanna doar.
Bchner dl n alr.

1976

Mnihte, Yazarn Ura {Der Beruf des Dichters) balkl

nl konumasn yapar. Kendini Beenmiliin Komedisi,
Baselde Hais Hollmann tarafndan sahneye konur ve ok
byk bir baar kazanr.

1977-80

Die gerettete Zunge (Kurtarlm Dil) ve Die Fackel im Ohr

(Kulaktaki Meale) balkl yaamykleri yaymlanr.

Eyll 1981

Franz Kafka dln alr.

Ekim 1981

Nobel Edebiyat dln alr.

1983

Federal Almanya Yksek Liyakat Nian verilir.

528 Krleme

1985

Gzlerin Oyunu yaymlanr.

1987

Tuttuu notlardan oluan Saatin Gizli Yrei yaymlanr.

1989da ngilizceye evrilir.

1994

Elias Canetti 14 Austos 1994de Zrihte lr.