3.

BORULAMA VE HDROLK HESAPLAR

Basnl ortamda suyun iletilmesini salayan atmosfere kapal yaplara borulu sistemler denir.
Normal artlar altnda suyu ksmen dolu olarak geiren yaplar ise ak kanallardr. Boru ve
ak kanallarda cereyan eden akmlarda ayn hidrolik prensipler geerlidir, dolaysyla her iki
akma ait hidrolik problemlerinin zmnde ayn temel formller kullanlr. Artma tesisi
tasarm projesinde, artma niteleri, balant borular ve dier detaylar yerletirildikten sonra
boru hatt boyunca srtnme kayplar ve artma nitelerindeki yk kayplar hesaplanr.
Hidrolik profil, artma tesisindeki hidrolik seviye hattnn su yzeyi profili grafik olarak
gsterilmesidir. Proje zerinde artma nitesi ve borularn, suyun cazibe ile akabilmesini
salamak zere gerekli hidrolik eimi vermek zere konumlar belirlenir.
Atksu artma tesisi planlanrken balang noktas arazi topografyasna gre seilir. Yeterli
eim varsa giri yaplarndaki kayplar hesaplanr, aa mansaba doru hareket edilerek
uygun noktalarda hidrolik tahkikler yaplr. Yeterli eim yoksa projelendirmeye dearj noktas
tarafndan mansaptan balanr ve ters istikamette yukarya (memba) doru klr. Yk
kayplar hesaplanarak kontrol noktalarnn kotlar tespit edilir. Kontrol noktas olarak alc
sudaki yksek su seviyesi seilerek hesaplamalar kaynaa doru ilerletilir veya artma
tesisinin orta noktasndan her iki tarafa doru hidrolik profil kartlr. Yeterli hidrolik eim
verilmediinde birok iletme problemi doabilir, hatta pik yklemede kontrol d tamalar
yaanabilir (1), (2).
3.1. Tanmlar
Laminer akm: Akkann her tanecii sabit hzda, boru eksenine paralel hareket ederek boru
ierisinde dzgn bir akmn olumasn salar. (Re<2000).
Trblansl akm: Akkann her tanecii farkl hz ve ynde geliigzel hareket eder ve
girdap oluur. Bu nedenle boru kesitinde dzgn olmayan bir akmn olumasna sebebiyet
verirler. Akm artlarnn belirlenmesinde Reynolds (Re) saysnn bykl nemli bir
parametredir (Re>2000). Re, 2000e ok yaknsa sistem karasz olup, Laminer ve trblansl
ak arasnda salnr.
Re =

VD
v

(3.1)

Burada;
V
: akkann boru iindeki ortalama hz, m/sn
D
: borunun i ap, m
v
: akkann kinematik viskozitesi, m2/sn (suyun eitli scaklklardaki kinematik
viskozitesi Tablo 3.1de verilmitir)
Hidrolik yarap (R): Dolu olarak su geiren d ap ve r yarapndaki daire kesitli bir boruda
r/2 veya d/4 alnr.
Islak kesit (S): Akkann dorudan temas ettii boru kesiti.
Islak evre (P): Akkann temas ettii kanal veya boru duvar, slak kesitin evresini
oluturur. (Tam dolu olmayan kanal veya borudaki aklarda slak evre tanmna hava ile
temas eden kesit girmez.)
52

Tablo 3.1. Suyun farkl scaklklarda kinematik viskozitesi (3)

Scaklk oC
Kinematik viskozite cSt
0
10
20
30
40
50
60

1.79
1.31
1.01
0.804
0.661
0.556
0.477

3.2. Borulama
Artma tesisinde bir niteden dierine akn salanabilmesi iin kanal, boru ve dier
detaylarn yerlerinin ayarlanmas nemlidir. Borulama projesinin hazrlanmasnda temel
unsur sz konusudur:

Montaj ve iletmeye uygunluk,

Bakm iin kolay eriilebilirlik,
leride muhtemel balant veya yeni hatlarn ilave edilebilmesi.

3.2.1. Hidrolik Profil

Hidrolik profil atk suyun dearj edilecei noktaya gre belirlenir. Bir tesiste hidrolik profil
hazrlanmasnda gz nnde bulundurulmas gereken temel prensipler unlardr (4):

Hidrolik profil, pik ve ortalama tasarm debisi ile minimum balang debisi iin
hazrlanr.
Hidrolik profil, genellikle tesis iindeki tm ana su hatlar iin hazrlanr.
Artma tesisindeki toplam yk kayb, artma niteleri, balant borular ve dier detay
ksmlardaki yk kayplarnn toplamdr.
Artma nitesindeki yk kayplar unlardr:
a.
b.
c.
d.

Atksu giri yaplarndaki yk kayplar,

Atksu k yaplarndaki yk kayplar,
nitedeki yk kayplar,
Dier kayplar.

Artma tesisinde en byk yk kayb, pik tasarm debisi artlarnda, en byk nite servis d
kaldnda, geri devirli durumda oluur. eitli artma birimlerindeki yaklak yk kayplar
Tablo 3.2 de verilmitir.

53

Tablo 3.2. Artma birimlerindeki yk kayplar

Artma birimi
Toplam yk kayb (m)
Izgara

0,02-0,3

Kum tutucu
Havalandrmal kum tutucular
Hz kontroll kum tutucular

0,5 - 1,2
1,0 - 2,5

n ktrme Havuzu

0,5 - 1,0

Havalandrma Havuzu

0,3 - 0,8

Damlatmal filtre
Dk hzl ve dozlama tertibat
Yksek hzl, tek kademeli
kinci (son) ktrme Havuzu

3,0 - 6,0
2,0 - 5,0
0,5 - 1,0

Klorlama nitesi

0,2 - 2,5

Balant borular ve kanallardaki toplam kayp aadakilerin toplamdr:

a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.

Giri yk kayb,
k yk kayb,
Daralma ve genileme yk kayb,
Srtnme (srekli) yk kayb,
Dirsek, ara balantlar, kapak, vana ve metrelerdeki yk kayb,
Savak ve dier hidrolik kontroller iin gereken yk,
Serbest dme iin gereken (yk),
Artma tesisinin ilerideki genileme ihtimaline kar braklan yk.

Boru ve mecralarn balant yerlerinde svnn ak hz, katlarn kmesine meydan

vermeyecek seviyede tutulur. Pik tasarm koullarnda minimum 0,6 m/sn hz
yeterlidir. Minimum balang akmnda ise 0,3 m/sn hz organik kat maddelerin
srklenmesi iin yeterli grlmektedir. Maksimum ve minimum debi oran ok
byk olduundan balang artlarnda (projenin ilk yllarnda) kendi kendini
temizleme hz salanamaz. Bu durumda temizleme ancak daha yksek ak
artlarnda salanabilir. Bu tr tasarmlarda temizlemenin skl dikkate alnmaldr.
Baz durumlarda katlar askda tutmak iin havalandrma uygulanr.

Ak kanal ve mecralarda yersel yk kayplar hz ykseklii (k.v2/2g) olarak

hesaplanr. Yersel yk kayplar Blm 3.3.1de izah edilmitir.

Basnl borularda srtnme kayplar Hazen-Williams veya Prandte-Colebrook

bantlar ile bulunabilir. Bu konu 3.3.1de izah edilmitir.

Kanallarda akm ykseklii ak artlarna baldr. Bu yzden ak kanallarda

derinlik, tasarm debi deerinde, su yzeyi hidrolik profilini temsil edecek seviyede

54

tutulur. Ak kanallarda ak dzenli veya dzensiz olabilir. Kesiti, debisi ve hz sabit

olan kanallarda ak dzgn olur. Kanal tasarmnda genellikle pik tasarm deerinde
akn dzgn olduu varsaylr.
Kesit deiken veya kanala giren atksu debisi sabit deilse ak dzensiz olur. Bu
durumda srtnme forml geerli olmaz. Atksu artma tesislerinde gei aklar ve
dzensiz aklar iin yeterli tolerans salanr. Gei iin yk kayb genellikle enerji
denklemi kullanlarak hesaplanr.

Atksu artma tesislerinde kullanlan debi lme cihazlarnn ou yk kayb esas ile
alr. Hidrolik profil, debi lme cihazlar iin uygun yk kayb hesaplamalarn da
iermelidir.

Hidrolik profil hazrlanmasnda y ekseni, artma nitelerini ve su yzeyindeki

ykselmeleri gstermek zere zellikle deforme edilir. Tesiste optimum ykselmeyi
belirlemek ve hidrolik kontrolleri salamak zere toprak seviyesi de belirtilmelidir.

Boru hatlarnda srtnmeden kaynaklanan yk kayplar boru ap ile ters orantldr. Boru
ap bydke terfi iin gerekli enerji maliyeti der ancak bu durumda da boru hattnn
amortisman maliyeti ykselir. Bu iki giderin de minimum olaca ekonomik ap olarak
adlandrlan bir boru ap tanmlanmtr. Literatrde, ekonomik apn hesaplanmas iin
gelitirilmi formller bulunmaktadr (Vibert forml,3.2).

D =1.456 x (

ne 0.154 0.46
)
xQ
f

(3.2)

Burada;
D
: borunun ekonomik ap, m
n
: gnlk pompa alma saati (24e blnm)
e
: kWsaat fiyat (Fransz Frang cinsinden)
f
: hattn birim boy maliyeti (Fransz Frang/m boru)
Q
: debi, m3/sn
Bu formlde 1,456 says 50 ylda %8 ypranmay gstermektedir. Ancak bu deerler teorik
olup piyasada satlan ve ticari ap olarak tanmlanan deerlerle rtmez. Bu yzden
pratikte ekonomik apn hemen stnde bir boru ap seilir.
3.3. Yk Kayplarnn Hesaplanmas

Boru veya kanaln geniledii veya akmn dorultu deitirdii yerlerde hzn byklnn
ve dorultusunun deimesi nedeniyle enerji kayplar meydana gelir. Bunlar yersel (lokal)
enerji (yk) kayplardr. Srekli yk kayb ise boru hatt boyunca ak uzunluu ile orantl
olan yk kayplardr. Ak yolunun ksa olduu durumlarda yersel yk kayplar daha fazla
nem kazanr. Atksu artma tesislerinde boru ve kanallarn ou olduka ksa olduundan
yersel yk kayplarnn mertebesi nem kazanr. Enerji kayplar hesaplanrken yersel yk
kayplar genellikle ihmal edilir.
Bernoulli teoremi: Srtnmesiz ak artlarnda (ideal akkan hali), sktrlamayan
akkanlar iin akkan taneciinin potansiyel, basn ve hareket (kinetik) enerjisi toplam

55

sabittir. deal ak artlarnda akkann mekanik enerji korunumu Bernoulli denklemi ile ifade
edilebilir.
Akkan taneciinin arl , g, v ile ifade edilebilir, Bu durumda Bernoulli denklemindeki
enerji ifadeleri (5):
Potansiyel enerji = g v z / g v = z
Basn enerjisi = p v / g v = p / g
Kinetik enerji = ( v V2 /2) / g v = V2 / 2g
Netice olarak Bernoulli denklemi:
z + p/ g + V2 / 2g = C

(3.3)

olur. Burada,

: akkann younluu, kg/m3

g
: yerekimi ivmesi, m/sn2
v
: akkann hacmi, m3
z
: akkann referans yatay bir dzleme gre konumu, m
p
: akkan taneciine uygulanan basn, pascal (Newton/m2)
V
: akkan taneciin hz, m/sn
C
: sabit
Bir akta akkan taneciinin P gibi bir noktaya p/ g kadar ykseltildiini dnrsek, P
noktasnn koordinat basn yksekliini, P noktasnn konumu ise hidrolik gradyan ifade
eder. Akkan taneciini P noktasndan C noktasna V2/2g deeri kadar ykselttiimizde C
noktasnn konumu akn enerji izgisini belirler.
deal ak artlarnda, dier bir deyile srtnmesiz ortamda, C noktasnn konumu sabit olup
enerji izgisi yatay durumdadr. Gerek ak artlarnda, srtnmenin sebep olduu enerji
kayb nedeniyle, akkan iinde ve ak istikametinde farkl iki nokta arasndaki enerji izgisi
azalan bir eilim gsterir. Bu durumda iki noktadaki enerji izgisi arasndaki seviye fark yk
kayb olarak tanmlanr.
3.3.1. Dairesel Kesitli Hatlarda Yersel Yk Kayplarnn Hesaplanmas

Dairesel kesitli hatlardaki ak artlarnda yersel yk kayb hesaplamalarnda (3.4) forml

kullanlmaktadr. Bu forml, hattn herhangi bir noktasnda mevcut genileme ve daralma ile
vana, dirsek ve benzeri balantlarn olmas durumunda, bu noktadaki basn kayb hesabnda
kullanlr. Bu balantlarn cinsine ve niteliine bal olarak yerel yk kayb katsaylar (k)
deimekte olup k nn deeri yk kaybn etkiler.
h= k V2/2g

(3.4)

Burada;
h
: yerel yk kayb, metre akkan ykseklii
V
: boru iinde ortalama akkan hz, m/sn
g
: yerekimi ivmesi, m/s2

56

: boyutsuz sabit, sz konusu yerin tabiatna bal yk kayb katsays

Forml (3.4) borularn yaplara giri ve klarnda, boru daralma ve genilemelerinde, deiik
alardaki dirseklerde, boru hatt zerinde mevcut olabilecek muhtelif tip vana, T ve Y
balantlarnda akn sebep olduu yerel kayplarn hesaplamalarnda da kullanlr. Aada
deiik yap ve balantlarn sebep olduu yk kayb hesaplamalarnda kullanlan yk kayb
katsaylar (k) rneklerle verilmitir:
1. Byk tanklara boru balantsnda yk kayb katsays
IKI
a) Tanktan k-keskin a ile

k=0.5;

h = 0.5

b)k borusu tankn iinden

(ieri giren ksm apn 1-2 kat)

V2
2g

k=1;

c) Yuvarlatlm k

k = 0.05 (bu ortalama bir deerdir,

k profilin yuvarlatlma ekline bal);
h = 0.05

V2
2g

57

h =

V2
2g

GR

k=1 ;

V2
h =
2g

2. Borularda dnlerde yk kayb katsays

a) geni al (yumuak) dn (9)
d

k = [0.13 + 1.85 [

d
2r

] ]180
3.5

(3.5)

Burada;
k

: yk kayb katsays, h = k

r
d

: kvrmn yarap, m
: borunun i ap, m
: a, derece

V2
2g

k, 3.5 bantsndan bulunabilir. Ayrca Tablo 3.3de r, d ve nn fonksiyonu olarak

verilmitir.

58

Tablo 3.3. Borularda geni al dnlerde eitli r, d ve deerlerinde yk kayb katsays

1

1,5

2,5

(o )
11o25

0,037

0,021

0,018

0,017

22o5

0,074

0,043

0,036

0,034

30

0,098

0,057

0,048

0,046

45

0,147

0,085

0,073

0,069

90

0,294

0,170

0,145

0,138

180

0,588

0,341

0,291

0,275

r/d

b) keskin dn

k = 67.610 6 2.17

(3.6)

k, (3.6) bantsndan bulunabilir (9). k yk kayb katsays, eitli alar iin Tablo 3.4de
verilmitir.
Tablo 3.4. Borulardaki keskin dnlerde eitli deerlerinde k yk kayb katsays
22,5
30
45
60
90
(o )
K

0,07

0,11

0,24

59

0,47

1,13

3. T (Dz boru ile ayn apta 90o keskin al) balantlarnda yk kayb
katsays
a) gidi istikametinde dallanma

Qt

Qr=Qt-Qb

Qb
2

h = k

Vt
2g

(3.7)

k ve hn, dz borunun (kr ve hr) veya dallanm ksmn (kb ve hb) dikkate alnm
olmasna gre ikier deeri vardr.
Burada;
Vt
: giri akm hz, m/sn
kr ve kb, Tablo 3.5 de Qt ve Qb nin fonksiyonu olarak verilmitir
Qt
: toplam giri akm debisi, m3/sn
Qb
: dallanm ksmdaki debi, m3/sn
Tablo 3.5. Gidi istikametinde dallanma olan T balantlarnda Qt ve Qbya gre kr ve kb,
deerleri.
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Qb
Qt
kr
0.04
-0.08
-0.05
0.07
0.21
0.35
kb

0.95

0.88

0.89

60

0.95

1.10

1.28

b) Giri akmna balant

Qr

Qt=Qr+Qb

Qb
2

h = k

Vt
2g

(3.8)

k ve hn, dz borunun (kr ve hr) veya giri ksmn (kb ve hb) dikkate alnm olmasna
gre ikier deerleri vardr.
Burada;
Vt
: birleimden sonraki akmn hz, m/sn
kr ve kb, Tablo 3.6 da Qt ve Qb nin fonksiyonu olarak verilmitir
Qt
: toplam birleimden sonraki akmn debisi, m3/sn
Qb
: dallanm ksmdaki (yan giri) debi, m3/sn
Tablo 3.6. Giri akmna balant olan T balantlarnda Qt ve Qbya gre kr ve kb, deerleri
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Qb
Qt
kr
0.04
0.17
0.30
0.41
0.51
0.60
kb

-1.12

-0.40

0.08

4. Konikliklerde (Redksiyon) yk kayb katsays

a) Daralan koniklik

Daralan konikliklerde yk kayb ihmal edilebilir.

61

0.47

0.72

0.91

b) Alan koniklik

D2

D1

1. Genileme as 10o
2

h = k

V1
2g

(3.9)

k, aadaki bantdan bulunabilir:

k = 3.2 (tg / 2)1.25 .[1 [

D1
D2

]]

2 2

(3.10)

Burada;
V1
: genilemeden nceki ortalama hz, m/sn
D1
: genileme ncesi borunun i ap, m
D2
: genileme sonras borunun i ap, m
2. Genileme as > 10o
Yk kayb aada ani genilemeler iin verilen bant ile bulunur (3.11).
5. apta ani deiimlerde yk kayb katsays
a) ani daralma

D2

D1

h = k

V2
2g

(3.11)

Burada;
V2
: skma sonras ortalama hz, m/sn
D1
: skma ncesi borunun i ap, m
D2
: skma sonras borunun i ap, m

62

k katsays, (D2/D1)2 oranna bal olarak Tablo 3.7den belirlenebilir. zel hal iin (tanktan
boruya giri halinde)

D
2
D1

= 0

k = 0.5 alnr.

Tablo 3.7. k katsaysnn (D2/D1)2 oranna bal olarak belirlenmesi (8)

(D2/D1)2

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

1.0

0.5

0.46

0.41

0.36

0.30

0.24

0.18

0.12

0.06

0.02

b) ani genileme

D2

D1

h = k

V1
2g

k = [1 [

D1
D2

(3.12)

]]

2 2

(3.13)

Burada;
V1
: genileme ncesi ortalama hz, m/sn
D1
: genileme ncesi borunun i ap, m
D2
: genileme sonras borunun i ap, m
Bunlarn dnda hesaplamalarda gerekli olabilecek ksmi yk kayb katsaylar Tablo 3.7de
verilmitir.
3.3.2. Tam Dolu Borularda Yk Kayplar

Dolu borularda yk kayplarnn hesaplar iin ampirik formller kullanlmaktadr.

Colebrook-White forml her trl akkana uygulanabilirlii nedeniyle birok ampirik
formle tercih edilir olmutur. Ancak kompleks matematiksel yaps dolays ile edeer baz
ampirik formller hala kullanlmaktadr.
1. Darcy-Weisbach forml

Bu eitlik ayn zamanda Darcy-Weisbach forml olarak da bilinir. Ana iletim hatlarnda yk
kayb hesabnda kullanlr:

63

J=

V 2
2 gD

(3.14)

Tablo 3.8 Baz ara elemanlarda yk kayb katsaylar.

Ekipman
k
Baca

0,05

Terminal baca

Tam ak srgl vanalar

0,19

kapal srgl vanalar

1,15

si kapal srgl vanalar

5,6

kapal srgl vanalar

24,0

Tam ak kelebek vanalar

0,3

20o kapal kelebek vanalar

1,4

40o kapal kelebek vanalar

10

60o kapal kelebek vanalar

94

Salnml ek vanalar

0,6 - 2,3

Salnml tam ak ek vanalar

2,5

Diyafram vanalar, tam ak

2,3

Burada;
J
: yk kayb, (m su stunu/m boru boyu), boyutsuz

: yk kayb katsays (srtnme katsays), boyutsuz

D
: boru i ap, m
g
: yerekimi ivmesi, m/sn2
2. Manning-Strickler forml

Ksmen dolu boru hatlarndaki (ve ak kanallarda) yk kayplar iin:

1
V = R 2 / 3 J 1/ 2
n

(3.15)

Tam dolu borularda yk kayb forml:

J = 6.35(nV ) 2 D _

4/3

(3.16)

64

Burada;
n
: Manning formlnde przllk katsays, boyutsuz
V
: ilgili blmdeki ortalama sv ak hz, m/sn
R
: hidrolik yarap, (S/P), m
S
: slak kesit, m2
P
: slak evre, m
Muhtelif borular iin n deerleri Tablo 3.8 de verilmitir.
Tablo 3.9 Muhtelif borular iin Manning forml n katsays deerleri (6)
Boru cinsi
N
PVC-PRV
0,009 - 0,013
Yeni kaplanm demir
0,010 - 0,013
Eski kaplanm demir
0,015
Beton boru
0,012 - 0,015
Kaplanm elik
0,012
3. Hazen-Williams forml

Hazen-Williams forml de yk kayb hesaplarnda ska kullanlr. Bu formlde yk kayb,

yk kayb katsaysnn (Cwh)nin fonksiyonu olarak tanmlanr. Cwh, borunun ap ve i
yzeyinin przllne gre deiir. Temel bant:

V = 0.849C wh R 0.63 J 0.54

(3.17)

Tam dolu borularda ise:

J = 6.824

( CV )

1.852

.D _ 1.167

(3.18)

wh

Burada;
Cwh : Hazen-William formlnde przllk katsays, boyutsuz
Re
: Reynolds katsays (Re=VD/), boyutsuz

: kinematik viskozite, m2/sn

Muhtelif borular iin Cwh deerleri Tablo 3.10 da verilmitir.
Tablo 3.10. Muhtelif borular iin Hazen-Williams forml Cwh
katsays deerleri
Boru cinsi
Cwh
PVC-PRV
140-150
Kaplanm elik, yeni
135-150
Kaplanm elik, eski
80-120
Beton, asbest, kaplanm elik
130-150

65

Hazen-Williams forml trblansl ak artlarnda (Re2000) her trl sv ve gaz

akkanlarna uygulanabilir. Dier yandan, yksek miktarda sspansiyon ieren sv
akkanlarn yk kayplarnn hesaplanmas iin uygun deildir.
4. Colebrook-White forml

= 2 log10

.51 1
( 3.71k .D + 2Re
)

(3.19)

Burada;
k
: Edeer przllk katsays, metre
Przllk katsays (k) deerinin seilmesi ile Colebrook formlnden katsaysnn hesab
mmkn olmakta ve Darcy formlnden (3.12), J yk kayb belli ak artlarnda
hesaplanabilmektedir. Tablo 3.11de eitli przllk katsaylar (k=0,03 mm ve k=0,10
mm) ve D deerleri iin Colebrook forml kullanlarak bulunan yk kayplar verilmitir. Bu
tablo kinematik viskozitesi suyun kinematik viskozitesine ok yakn olan svlar iin hi hesap
yaplmadan kullanlabilir. Kinematik viskozitesi farkl olan akkanlar iin Colebrookun
formln zmeye gerek kalmadan hazr tablolar kullanmaya olanak salayan prosedr
aada verilmitir:
Colebrook formlnde, k ve Dnin belli deerleri iin, sadece V/ ye baldr.
f
b
Vf
Vb
Jf
Jb

: yk kayb bulunmas istenilen f svsnn kinematik viskozitesi, m2/sn

: kinematik viskozitesi 1.3x10-6 ya ok yakn olan (Tablo 3.11in hazrland sv)
referans svsnn viskozitesi, m2/sn
: f svsnn sz konusu blmdeki ortalama hz, m/sn
: referans svnn hz, (V/ oran her iki svda ayn olacak ekilde)
: f svsnn yk kayb, (m sv/m boru)
: referans svnn Vb hzndaki yk kayb, (m sv/m boru)

Eer;
Vf /f = Vb /b, her iki sv iin de deerleri eit olacaktr ve buradan:
Vb = Vf (b/ f) elde edilir.

(3.20)

Vbye tekabl eden Jb tablodan (gerekirse interpolasyon ile) bulunur. Darcy forml her iki
sv iin yazlarak aadaki balant bulunur:
Jf /Jb=V2f /V2b =2b/ 2f
Buradan;
Jf = Jb(f/ b)2

(3.21)

66

Tablo 3.11 Tam dolu borularda yk kayb (Colebrook forml kullanlarak hesaplanmtr)
(2), (7).
Q

DN 40
J (m/km)*

DN 50
J (m/km)*

DN 60
J (m/km)*

(l/sn)

k=0,03mm

k=0,1mm

V(m/sn)

k=0,03mm

k=0,1mm

V(m/sn)

k=0,03mm

1,30
1,50
1,80
2,00
2,50
3,00
3,50
4,00
4,60

34,252
44,479
62,155
75,482
114,150
160,406
214,198

39,343
51,569
72,937
89,197
136,889
194,632
262,418

1,03
1,19
1,43
1,59
1,99
2,39
2,79

11,546
14,949
20,805
25,206
37,920
53,051
70,574
90,468
117,456

0,65
0,76
0,92
1,02
1,27
1,53
1,78
2,04
2,34

6,173
8,567
10,362
15,529
21,655
28,725
36,730
47,557

0,53
0,64
0,71
0,88
1,06
1,24
1,41
1,63

11,289
24,781
32,050
37,385
52,421
62,600
69,866
131,412

DN 65
12,597
28,377
37,023
43,413
61,575
73,971
82,859
159,041

6,754
9,465
11,515
17,483
24,651
33,016
42,573
55,614
DN 100

2,60
4,00
4,60
5,00
6,00
6,60
7,00
9,80
13,00

0,78
1,21
1,39
1,51
1,81
1,99
2,11
2,95

4,121
8,978
11,581
13,487
18,842
22,456
25,032
46,742
79,354

0,52
0,8
0,92
0,99
1,19
1,31
1,39
1,95
2,59

3,039
3,911
4,547
6,331
7,531
8,385
15,547
26,230

0,51
0,59
0,64
0,76
0,84
0,89
1,25
1,66

4,469
8,756
12,838
19,416
23,187
27,277
31,684
46,802
58,454

DN 125
4,906
9,806
14,549
22,293
26,772
31,655
36,942
55,226
69,432

3,289
4,261
4,975
6,993
8,362
9,341
17,660
30,302
DN 200

9,00
13,00
16,00
20,00
22,00
24,00
26,00
32,00
36,00
46,00

0,73
1,06
1,30
1,63
1,79
1,96
2,12
2,61
2,93

1,844
3,595
5,255
7,92
9,443
11,092
12,867
18,937
23,602
37,409

0,51
0,74
0,91
1,13
1,24
1,36
1,47
1,81
2,04
2,60

1,297
1,945
2,314
2,713
3,141
4,600
5,717
9,003

0,51
0,64
0,70
0,76
0,83
1,02
1,15
1,46

3,013
4,331
6,550
10,467
15,253
20,899
24,043

DN 250
3,310
4,807
7,358
11,922
17,565
24,285
28,049

1,389
2,105
2,516
2,962
3,443
5,096
6,372
10,172
DN 350

46,00
56,00
70,00
90,00
110,00
130,00
140,00
160,00

0,94
1,14
1,43
1,83
2,24
2,65
2,85

1,238
1,776
2,677
4,262
6,192
8,46
9,721
12,495

0,65
0,79
0,99
1,27
1,56
1,84
1,98
2,26

0,838
1,261
2,002
2,902
3,957
4,542
5,828

0,58
0,73
0,94
1,14
1,35
1,46
1,66

0,841
2,357
3,760
8,035
9,800
13,117

DN 400
0,902
2,594
4,191
9,148
11,219
15,136

0,897
1,363
2,189
3,204
4,406
5,078
6,561
DN 500

80,00
140,00
180,00
270,00
300,00
350,00
400,00
460,00

0,64
1,11
1,43
2,15
2,39
2,79

0,474
1,324
2,108
4,488
5,468
7,307
9,401
12,249

12,834
16,754
23,578
28,752
43,874
62,109
83,450
107,894
141,321
DN 80
4,48
9,984
12,981
15,191
21,455
25,719
28,772
54,849
94,716
DN 150
1,984
3,935
5,814
8,870
10,633
12,552
14,627
21,787
27,339
43,940
DN 300
1,334
1,930
2,942
4,744
6,965
9,604
11,080
14,343
DN 450
0,503
1,438
2,317
5,036
6,170
8,311
10,767
14,129

0,50
0,88
1,13
1,70
1,89
2,20
2,52
2,89

0,792
1,259
2,671
3,251
4,338
5,575
7,255

0,851
1,368
2,960
3,622
4,872
6,304
8,263

0,71
0,92
1,38
1,53
1,78
2,04
2,34

67

k=0,1mm

V(m/sn)

DN 600
J (m/km)*

DN 700
J (m/km)*

k=0,03mm

k=0,1mm

V(m/sn)

0,417
0,812
1,327
1,768
2,944
4,259
5,805
7,581

0,443
0,875
1,449
1,943
3,281
4,794
6,589
8,666

0,57
0,81
1,06
1,24
1,63
1,98
2,33
2,69

0,403
0,506
0,701
0,925
1,552
2,406
3,666
4,909
5,739

DN 900
0,431
0,543
0,758
1,007
1,712
2,685
4,135
5,580
6,549

0,72
0,82
0,97
1,13
1,49
1,89
2,36
2,75
2,99

600,00
850,00
1200,00
1500,00
1800,00
2400,00
2800,00
3300,00
4100,00
5300,00

0,162
0,308
0,584
0,886
1,246
2,142
2,867
3,917

DN 1200
0,171
0,329
0,632
0,968
1,374
2,394
3,228
4,444

0,53
0,75
1,06
1,33
1,59
2,12
2,48
2,92

1300,00
1600,00
2000,00
3000,00
4100,00
5000,00
6000,00
7600,00
9000,00

0,166
0,244
0,369
0,788
1,418
2,065
2,920

DN 1600
0,176
0,260
0,397
0,863
1,576
2,315
3,301

0,65
0,80
0,99
1,49
2,04
2,49
2,98

(l/sn)
160,00
230,00
300,00
350,00
460,00
560,00
660,00
760,00
900,00
460,00
520,00
620,00
720,00
950,00
1200,00
1500,00
1750,00
1900,00
2300,00

k=0,03mm

V(m/sn)

k=0,03mm

0,407
0,671
0,898
1,510
2,201
3,018
3,962
5,497
DN 1000
0,255
0,322
0,448
0,595
1,008
1,578
2,425
3,268
3,834
5,559
DN 1400

0,60
0,78
0,91
1,20
1,46
1,71
1,97
2,34

0,326
0,433
0,717
1,033
1,403
1,826
2,507

0,346
0,462
0,774
1,125
1,540
2,019
2,795
DN 1100

0,60
0,70
0,92
1,11
1,31
1,51
1,79

0,59
0,66
0,79
0,92
1,21
1,53
1,91
2,23
2,42
2,93

0,190
0,263
0,347
0,579
0,895
1,359
1,816
2,120
3,042

0,201
0,279
0,370
0,626
0,977
1,499
2,018
2,365
3,425
DN 1500

0,55
0,65
0,76
1,00
1,26
1,58
1,84
2,00
2,42

0,145
0,275
0,416
0,584
1,001
1,337
1,813
2,750

0,153
0,293
0,447
0,633
1,099
1,480
2,033
3,099

0,55
0,78
0,97
1,17
1,56
1,82
2,14
2,66

0,196
0,297
0,416
0,712
0,951
1,296
1,952
3,179

0,68
0,85
1,02
1,36
1,58
1,87
2,32
3,00

0,094
0,137
0,208
0,441
0,793
1,152
1,627
2,549

DN 1800
0,098
0,145
0,221
0,478
0,870
1,276
1,816
2,877

0,208
0,317
0,449
0,777
1,045
1,435
2,184
3,599
DN 2000

0,51
0,63
0,79
1,18
1,61
1,96
2,36
2,99

0,383
0,625
0,830
1,379
1,990
2,707
3,529
4,855
0,241
0,303
0,419
0,552
0,925
1,431
2,176
2,910
3,400
4,885

k=0,1mm

DN 800
J (m/km)*

yk kayb, m sv/km boru

68

0,082
0,124
0,263
0,472
0,685
0,966
1,510
2,083

k=0,1mm

0,086
0,131
0,282
0,512
0,750
1,066
1,686
2,343

V(m/sn)

0,51
0,64
0,95
1,31
1,59
1,91
2,42
2,86

KAYNAKLAR

(1) Ylmaz Muslu, 1996, Atksularn artlmas, Cilt II, .T.. Matbaas.
(2) Pont-a-Mousson, 1992, A comprehensive ductile iron pipeline system.
(3) Robert H. Perry, Don W. Green, 1997, Perrys Chemical Engineers Handbook, seventh
edition, McGraw-Hill International Editions.
(4) Syed R. Kasm, 1985, Wastewater Treatment Plants, Treatment, Design, and Operation,
CBS Publishing Japan Ltd.
(5) R.E. Featherstone and C. Nalluri, 1982, Civil Engineering Hydraulics, Essential Theory
with Worked Examples, Granada Publishing Limited.
(6) Horace William King, Ernest F. Brater, 1959, Hidrolik el kitab, T.C.Nafia Vekaleti,
Devlet Su leri Umum Mdrl Neriyat Say:70.
(7) Biwater Industries, 1993, Water Industrial ManualWater Products and Services.
(8) B. Mutlu Smer, stemi nsal, Mehmetik Bayazt, 1985, Hidrolik, Birsen Yaynevi,
(9) Cevat Erkek, Necati Araliolu, 2002, Su Kaynaklar Mhendislii Uygulamalar,
3. bask, Beta Yaynevi,.

69