Giri

Yanma
Yanma Koullar
Yanma Trleri
Gaz Yaktlar
Yaktlar
Yangnla lgili Kavramlar

HEDEFLER

NDEKLER

YANMA VE YANGIN
KAVRAMLARI

Bu niteyi altktan sonra;

Yanma hakknda bilgi
edinebilecek,
Yakt trlerini anlayabilecek,
Yanmadan kaynaklanan
yangnlar ve yangnla ilgili
kavramlar
renebileceksiniz.

YANMA VE YANGIN

Do. Dr. Kemal OMAKLI

NTE

Yanma ve Yangn Kavramlar

GR
Enerji kullanm gnmzn en nemli sorunlarnn banda gelmektedir.
Enerji deyince aklmza yaktlar ve yanma gelmektedir. nk kullandmz
enerjinin yaklak %70ini yaktlar yakarak temin etmekteyiz. Ancak yaktlarn
kullanlmas birtakm sorunlar beraberinde getirmektedir. zellikle yanma sonucu
aa kan zararl gazlar gerek evreye gerekse tm canllara zarar vermektedir.
Ayrca yanma sonucu eitli yangnlar ve afetler ortaya kmaktadr. Bu zararlarn
en aza indirilmesi iin yanma ve yangn konusunda yeterince bilgi sahibi
olunmaldr. Bu nitede yanma ve yangn konusu ksaca ele alnmtr.
Gnmzde ehirlerin bymesi, insanlarn daha fazla toplu yaamaya
balamas birok riski de beraberinde getirmitir. Bunlardan en nemlisi de
yangnlardr. Yangnlar sonular bakmndan insanlara en ac veren doal
felaketlerden biridir. ehirlerde binalarn i ie olmas ve toplu yaam blgeleri
yang riskini artrmaktadr. Trkiyede yangnlar nemsenmediinden, yangn ile
ilgili dzenlemelerin uyguland AB lkelerine gre daha az yangn olmasna
ramen daha fazla can ve mal kayb yaanmaktadr.

YANMA
Bir yaktn byk miktarda enerji vererek oksijenle tepkimeye girmesine
yanma denir. Yanma bir kimyasal ilemdir. Ama kimyasal enerjinin s enerjisine
dntrlmesidir. Yanma; yanc maddenin, s ve oksijenle birlemesi sonucu
oluur. Yanma olaynn oluabilmesi iin aadaki yanc madde, s ve oksijenin
bir arada bulunmas gerekir. Bu olaya Yangn geni ad verilir.

ekil 1.1 Yanma geni

Bu ilem genel olarak;

+ +
denklemi ile belirlenir.
Yanma ilemi srasnda reaksiyondan nce var olan maddelere yanma
ilemine girenler, yanmadan sonra kan rnlere ise yanma sonu rnleri denir.
Genel anlamda yanma ilemi:

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

Yanma ve Yangn Kavramlar

Yava yanma
Hzl yanma
Patlamal yanma
Kendiliinden yanma olarak drde ayrlabilir.
Demirin paslanmas yava yanmaya rnek verilebilir. Yaktlarn yanmas ise
hzl yanmadr. Gaz yaktlarn kontrolsz yanmas patlama eklinde olur.
Kendiliinden yanmaya en gzel rnek ise kmr ocaklarnda veya depolarnda
kmrn kendiliinden yanmasdr.

Yanma Koullar
1. Her art bir arada ve yeter miktardadr. O hlde yanma olay vardr.

ekil 1.2 Yanma geni

2. Yanc madde yoktur. Yanma gereklemez.

ekil 1.3 Yanma geni (Yanc Madde eksik)

Bo yakt deposu dolu

depoya gre daha
tehlikelidir.

Yanc madde denildiinde ilk akla gelen yaktlardr. Gne enerjisini

bnyelerinde depolam ve havada bulunan oksijen ile yakldnda enerji veren
maddelere yakt ad verilir. Gne enerjisi yaktlarn iinde fosil ve nkleer ekilde
depolanmtr. Yaktlar tepkime yoluyla s retirler ve genel olarak hidrokarbon
bileiklerinden oluurlar. Hidrokarbonlar;
Elde edilme yntemlerine gre;
Doal
Yapay
Fiziksel durumlarna gre
Kat
Sv
Gaz
eklinde snflandrlrlar.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

Yanma ve Yangn Kavramlar

Kat Yaktlar: Kat yaktlar iin bioktle (odun) ve kmr rnek verilebilir.
Kat yaktlarn banda kmr gelir.

ekil 1.4 Kmrn yanmas

Sv Yaktlar: Sv yaktlarn temeli ham petrole dayanr. Kmr bitkisel

rtnn fosillemesi sonucunda oluurken petrol deniz canllarnn rmesiyle
oluur. Ham petroln damtlmas ile gnlk hayatta kullandmz sv yaktlar elde
edilir. Ham petroln damtlmas ilemi aslnda basit olarak bir stma ilemidir.
Damtma ileminin sonunda benzin, motorin, gaz ya, fuel-oil, makine yalar gibi
rn gruplar elde edilir.

ekil 1.5 Sv yakt pompas

Gaz Yaktlar: Gaz yaktlarn ou ya fosil yakttr ya da fosil yaktlarn yan

rndr. Temel gaz yaktlar LPG ve doal gazdr. Svlatrlm Petrol Gaz (LPG);
esas olarak propan ve btan ierir. Genellikle petrol rafinerilerinin prosesleri
srasnda veya doal gazn temizlenmesi ilemleri srasnda elde edilir. Normal
koullarda gaz hlinde bulunan btan ve propan basn altnda svlatrlarak
genellikle ev yakt olarak kullanlr. Son zamanlarda benzinli motorlarda yakt
olarak da kullanlmaktadr. Trkiyede kullanlan LPGnin bileimi : % 30 propan, %
70 btandan olumaktadr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

Yanma ve Yangn Kavramlar

Doalgaz;

ekil 1.6 Bir gaz yaktn ocakta yanmas

Doal Gaz: Fosil kaynakl bir gaz yakttr. Doal gaz kompozisyonunda byk
miktarda metan ve az miktarda da dier gazlardan bulunur. Doal gazn bileimi
kaynaa gre deiir. Fakat tipik deerler yle verilmektedir; metan, CH 4 (%9095); etan C 2 H 6 (%1-4); propan C 3 H 8 (%1-2) ve azot N 2 (%0-4). Doal gaz
sktrlm hlde depolanarak (CNG) tatlarda kullanlmaktadr. Doalgaz renksiz,
kokusuz, zehirsiz bir gazdr. Teneffs edilmesi durumunda ldrc etkisi yoktur.
Sadece bir ortamda biriktii zaman oksijen noksanl nedeniyle boma etkisi
vardr. Kokusu olmadndan kullanlmadan nce koku verici maddeler ilave edilir.

Bireysel Etkinlik

Havaya % 5 ile % 15
arasndaki oranlarda
karrsa patlaycdr.
Havadan hafiftir.
Kapal ortamlarda
st ksmlarda
toplanr,
havalandrma
bacalar tavana
yakn veya
tavanlarda yaplr.

Kat sv ve gaz yaktlarn yaklmasnda nelere dikkat

edilmesi gerektiini dnnz.

3. Oksijen yoktur veya yeterli miktarda deildir. Yanma da yoktur.

Yanma ileminde her

mol oksijen iin
0,79/0,21=3,76 mol
azot bulunur.

ekil 1.7 Yanma geni (Oksijen eksik)

Yanma ilemi iin oksijen havadan temin edilir. Saf oksijen sadece kesme ve
kaynak ilemlerinde kullanlr. Kuru hava hacim olarak;
%20,9 oksijen
%78,1 azot
%0,9
ve az miktarda karbondioksit, helyum, neon ve hidrojenden oluur. Ancak normal
havada ayrca nem vardr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

Yanma ve Yangn Kavramlar

Yanma ileminin iyi anlalabilmesi iin yanmada kullanlan baz ifadelerin iyi
bilinmesi gerekir. Bunlar aada sralanmtr.
Hava yakt oran (H/Y): Yanmann gereklemesi iin yanma odasna alnan
hava ile yaktn hacimsel ya da ktlesel miktarlarnn oranna denir. Genellikle
ktlesel oran olarak alnr. H/Y ile gsterilir.

=
/

Teorik veya Stokiyometrik Hava/Yakt Oran: Bu oran yaktn tamamen

yanmas iin gerekli olan minimum hava miktarn verir. Buna gre kuru-hava iin
teorik ktlesel hava yakt oran aadaki gibi hesaplanr;
(/) =

( ) 1 2
=
0,232
0,232 2 /

Burada O min birim kg yaktn yanmas iin gerekli minimum oksijen (O 2 )

miktardr ve 0.232 faktr ise hava iindeki oksijenin (O 2 ) ktlesel kesridir. Yani
1kg kuru havada 0.232 kg oksijen bulunur.
Hava Fazlalk Katsays: (HFK), Birim miktardaki yakt iin kullanlacak
gerek hava miktarnn, Teorik tam yanma iin gerekli minimum hava miktarna
orandr. ile gsterilir. Boyutsuz olduu iin ktle ve molar olabilir.
(/)
= =
(/)

Fazla Hava Yzdesi: Teorik tam yanma iin gerekli minimum hava
miktarna gre gerek hava miktarnn fazlal veya azl % olarak verilebilir. Bu
tip verililer genellikle mol esasna gredir (%150-1,5 misli gibi).
Fazla Hava Yzdesi = 100 ( 1)
4. Is yoktur veya yeterli deildir. Yanma yine gereklemez.

ekil 1.8 Yanma geni (Is eksik)

Bir cismin scaklnn artmasna neden olan fiziksel bir etkidir ve scaklk
fark nedeniyle aktarlan enerjidir. Farkl scaklklardaki iki cisim yan yana
getirildiinde s, daha scak cisimden daha souk olana doru akar. Is, iletim,
tanm ve nm yaylr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

Yanma ve Yangn Kavramlar

Isnn iletim ile yaylmas: Bir metal ubuk bir ucundan stld zaman s
ubuk boyunca scaktan soua doru ilerler. Bu tip s yaylmndaki esas, snn
maddenin atomlar arasnda transferidir. Yanc bir maddenin atomlar sya maruz
kaldklarnda, normalden daha hzl hareket etmeye balarlar.
Isnn tanm ile yaylmas: Tanm, snan hava veya gazlar sonucu
transferidir ve ortam scakln artrr. Yangn bymeye baladnda, etrafndaki
hava da bu yolla ile snr. Isnan hava ykselmeye balar.
Isnn ma yoluyla yaylmas: Buna radyasyon da denir. Isnn
elektromanyetik dalgalar sonucu yaylmasdr.
Cisimlerin tutumas (yanmaya balamas) iin gerekli olan scakla
yanma scakl (noktas) denir. Cisimlerin yanma scaklklar farkl farkldr.
rnein petrol rnlerinin yanma scakl 200-650 oC dir. Pamuk 400 oC de
gazete kd 230 oC de, tahta 240-270 oC de tutumaktadr. Bu rakamlarn yksek
olmas yanma balangcnn zor olaca anlamna gelmemelidir. Mesela kibritin
neden olduu scaklk 850-1100 oC arasnda yine bir elektrik arknn
oluturabilecei scaklk 550-1000 oC civarnda olabilir.

Reaksiyon Tipine Gre Yanma Trleri

Yanma, reaksiyonun tamamlanp tamamlanmamasna gre de drt grup
altnda toplanr.
Reaksiyon
Tamamlanmasna
Gre Yanma

Teorik Tam
Yanma

Tam Yanma

Eksik Yanma

Ksmi Eksik
Yanma

ekil 1.9 Reaksiyon tipine gre yanma trleri

Eksik yanma rn
olan
(karbonmonoksit)
zehirleyici bir gazdr.
Kokusuzdur. Havadan
ar olduundan
zeminde toplanr.

Teorik Tam Yanma (TTY): Reaksiyona giren yakt molekllerinin tamamnn

yand yanma gazlar ierisinde sadece CO 2, H2O , SO 2 ve N2nin bulunduu ve
yanmada minimum miktarda O 2 nin kullanld yanma eklidir. Yanm gazlar
ierisinde yanc bileen bulunmamaktadr. Hava fazlalk katsays (HFK)== 1dir.
Tam Yanma (TY): Yaktn yanmas iin gerekli hava miktar TTY da
kullanlan hava miktarndan fazladr ve yanma gazlar ierisinde CO 2 , H 2 O, N 2 , SO 2
den baka hava fazlal nedeniyle O2 de bulunur. HFK= > 1dir.
Eksik Yanma (EY): Yetersiz hava kullanlmas nedeniyle yanma rnleri
ierisinde CO 2, H2 , CO 2 , H 2 O, SO 2 , N 2 nin yan sra noksan yanma rnleri olarak
bilinen CO, C n H m (yanmam hidrokarbon) gibi bileikler de bulunur. zellikle
iten yanmal motorlarda, zengin karm sebebiyle bazen zorunlu olarak
karlalr. HFK= < 1dir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

Yanma ve Yangn Kavramlar

Bireysel Etkinlik

Ksmi Eksik Yanma (KEY): Yeterli oksijen olmasna ramen yanma

odasndaki hava yakt karmnn yetersiz olmas, scaklk deiiklikleri ve yaktn
yanma hacmi ierisinde kal sresindeki yetersizlikler gibi nedenlerden yanma
gazlar ierisinde CO2, H2O, N2, SO2 den baka O2 ve CO, H2, C gibi eksik
yanma rnleri grlen yanma eklidir.

K aylarnda rastlanan soba zehirlenmelerinin nedenlerini

dnnz.

Yanma ekline gre yanma trleri

Yava yanma
Kendi kendine yanma
Hzl yanma
Parlama patlama eklinde yanma
Detonasyon
Yava Yanma: Yava yanma u durumlarda meydana gelir:
Yanc maddenin bnyesi itibaryla, yanc buhar veya gaz meydana
getiremedii hlde;
Yeterli snn olmamas hlinde;
Yeterli oksijenin olmamas hlinde; yava yanma meydana gelmektedir.
rnein; demir (Fe), bakr (Cu), gibi metallerin havadaki oksijen ve hava
ssyla oksitlenmesi olaynda olduu gibi. Yanc madde buhar veya gaz
karamamakta dolaysyla demir oksit (FeO) veya bakr oksit (CuO) olumaktadr.
Yeterli oksijen olmamas durumunda canllarn gerekletirdikleri solunum olay da
bir nevi yava yanma olaydr.
Kendi Kendine Yanma: Yava yanmann zamanla hzl yanmaya
dnmesidir. zellikle bitkisel kkenli yal maddeler normal hava ss ve
oksijeni, iinde kolaylkla oksitlenmekte ve bu oksitlenme srasnda gittike artan
s bir sre sonra alevlenmeye yetecek dereceyi bularak maddenin kendiliinden
tutumasna neden olmaktadr. Bezir yana bulatrlm bez parasnn yanmas
rnek olarak verilebilir.
Hzl Yanma: Hzl yanma iki ekilde meydana gelir. Alevli yanma ve
korlama.
a) Alevli Yanma: yanmann btn belirtileri (alev, s, k, korlama) ile
olutuu bir olaydr. Meydana gelen yanc buhar ve gazlar oksijenle
birleirken alev meydana getirirler.
b) Korlama: Kat maddelerde yangnn son evresinde meydana gelen
yksek sdaki alevsiz yanma eklidir. Gaz alnm kok ve odun
kmrleri, sigarann yan gibi.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

Yanma ve Yangn Kavramlar

Parlama eklinde Yanma: Dk scaklklarda buharlaan maddelerde
grlen yanma eklidir. Benzin buharnn alev almas parlama eklinde yanmadr.
Patlama eklinde Yanma: Dk scaklkta buharlaan svlar ile gazlarn
serbest kaldklarnda bulunduklar hacmin tamamn kaplamalar neticesinde alt ve
st patlama limitleri arasnda, bir s kayna ile karlamalar hlinde meydana
gelen yanma eklidir. Baz durumlarda meydana gelen doal gaz patlamas bu
duruma rnek verilebilir.

ekil 1.10 Bir gaz yaktn patlamas

Detonasyon: nceden sktrlm karmlarn ses hznn stnde ve

arpma dalgasyla meydana gelen birka bin m/sn hzla yanabilen alev
reaksiyonudur. Buna dinamit patlamas rnek verilebilir.

ekil 1.11 Bir ta ocanda dinamitin patlatlmas

Yaktlarn madde hallerine gre farkl yanma ekilleri vardr. Kat sv veya
gaz olmasna gre yanma ekilleri tablo 1.1 zet olarak verilmitir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

Yanma ve Yangn Kavramlar

Tablo 1.1. Yaktlarn yanma ekilleri
MADDE HALLER

YANMA EKL

MADDE ZELL

GAZ

Yalnz alevli

SIVI

Gaz haline geldikten sonra

yalnz alevli

Benzin, fuel-oil, eter vb.

Yalnz korla

Alminyum, sodyum, magnezyum vb.

Yalnz alevle.
(Eer bu maddeler yanmadan
nce, stlarak nce sv, daha
sonrada gaz hline getirilirse.)

Zift, kat yalar vb.

KATI

Alev ve kor hlinde.

Bileiklerinde paralanma olur
ve gaz retmeye balarlarsa)

Hidrojen, btan, propan vb.

Odun, kmr, kuma vb.

Yanmada Kullanlan Baz Terimler

Her ne kadar yukarda anlatld gibi temel unsur olmas yanmay
balatsa da yi bir yanma iin aadaki be artn salanm olmas gerekir. Bunlar;
Uygun hava-yakt karm
Yeterli miktarda hava
Tutuma scaklnn zerinde bir scaklk
Reaksiyonun olumas iin yeterli sre
Alevin ilerleyebilmesi iin uygun reaktant younluudur.
Yanma ilemlerinde kullanlan iki nemli scaklk vardr. Bunlar i noktas
scakl ve adyabatik alev scakl.
i noktas scakl: Yanma rnleri sabit basn altnda soutulurken
rnler ierisindeki su buharnn youmaya balad scaklktr. Su baharnn
ksmi basncna karlk gelen scaklktr. Suyun ksmi basnc P su,ksmi ve mol says
n su , rnlerin toplam basnc P toplam ve mol says n toplam ise
Adyabatik alev
scakl yanma
odasnda kullanlan
malzemelerin erime
scaklklar iin
nemlidir.

P, = ( )

eklinde hesaplanr. Termodinamik tablolar kullanlarak bu basnca karlk

gelen scaklk bulunur. Bu scaklk i noktas scakldr.
Adyabatik alev scakl: Yanma ileminde ulalabilecek maksimum
scakla adyabatik alev scakl denir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

10

Yanma ve Yangn Kavramlar

YANGIN ve KAVRAMLARI
Yangn, kontrolmz dnda gerekleen yanma ilemidir. Yanmay
oluturan temel unsurun (yanc madde, hava ve yeterli tutuma scakl)
kontrolsz bir ekilde bir araya gelmesi sonucunda yangn balar. Yangnlar
sonular bakmndan insanlara en ac veren doal felaketlerden biridir. ehirlerde
binalarn i ie olmas ve toplu yaam blgeleri yang riskini artrmaktadr.

ekil 1.12 Yangn

Yangnlar bir evde, i yerinde, fabrikada ve tesiste karlalabilecek en ciddi

ve boyutlar kolay kolay tahmin edilemeyecek olaydr. Her yl binlerce yangn olay
meydana gelmekte bu yangnlar sonucu ciddi can ve mal kayplar meydana
gelmektedir. Yangnlarla iyi mcadele edebilmek iin yukarda anlatlan yanma
olay iyi anlalmaldr.
nsanlar gerek retimde gerekse gnlk yaantda yanc, parlayc, patlayc
maddeler kullanmaktadr. Bunun iin yanma olayn ve kontroln ile bir yangn
durumunda yaplabilecekler iyi bilinmelidir. Genellikle, birok yangn kk
ihmalle ile kmaktadr.

ekil 1.13 Bir binadaki yangn grnm

Yanma Sonucu Ortaya kan rnler

Yanc bir maddenin sonucunda genellikle duman, alev ve s aa kar.
Bunlar ksaca aada aklanmtr.
Duman: Duman, kat ya da gaz hldeki yanma rnleri iin kullanlan genel
bir terimdir ve yanmam paracklarla, yancdan kimyasal deiim yoluyla kan
birtakm gazlar birlikte ierir. Yanma sonucu aa kan scak karbondioksit, azot,
oksijen gibi gaz, su buhar ve iinde bulunan kat ve sv hldeki paracklarndan
oluan bir karmdr. Duman iinde bulunan gazlar yanc maddeye gre deiiklik
gsterir. Duman yanc madde ve yanma koullarna gre renk alr. Tam bir deer
olmamakla birlikte kat yanc madde yangnlarnda beyaz duman, gaz yanc
maddelerde sarms ve mavi duman, sv yanc maddelerde ise youn siyah duman
Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

11

Yanma ve Yangn Kavramlar

oluur. Duman rengine gre yancy deerlendirmek her zaman mmkn
olmayabilir.
Duman ierisinde en ok hava bulunur. (azot+oksijen). nk ortalama 1 kg
yanc madde iin 15-20 kg hava kullanlmaktadr. Bu nedenle bir yanma ileminde
duman miktar tahminen hava miktarna yaklak eit olacaktr. Ancak yangnlarn
ounda duman retim miktarn, deikenlerin okluu nedeniyle, kesin biimde
hesaplama olana yoktur. Yangnn geniledike (evresel uzunluu arttka)
duman retiminin de artacann bilinmesi yeterlidir.
Duman grn olarak ierdii bileenleri yanstr ve ok ak renkten koyu
isli bir siyah renge doru deiim gsterir. Dumann younluu, hava iinde
tanan yanmam paracklarn miktarna baldr. Duman younlatka gr
uzakl azalacandan daha ok tehlike yaratr. Duman oluturan gazlar aada
aklanmtr.
Is: Scaklk fark sonucu ortaya kan enerjidir ve bir cismin scaklnn
artmasna neden olan fiziksel etkidir. Farkl scaklklardaki iki cisim yanyana
getirildiinde, s daha scak olan cisimden daha souk olanna doru akar. Is ve
scaklk arasndaki en nemli ayrm; s bir enerji biimi, scaklk ise bir cisimde
bulunan s enerjisi miktarnn lsdr. Is bir enerji tr olduundan birimi de
enerji birimi olan Joule (J)dr. Ancak dier enerji birimi olan kaloride (cal)
kullanlmaktadr.
Yanma bir ekzotermik reaksiyondur. Yani reaksiyon sonucunda s aa
kar. Ekzotermik tepkime rnekleri ve bu tepkimeler srasnda aa kan s
miktarlarna ait baz rnekler aada verilmitir.
C + O 2 CO 2 + ISI
2CO + O 2 2CO 2 + ISI
CH4 + 2O 2 CO 2 + 2H 2 O + ISI

393 kJ
564 kJ
886 kJ

Is, yanma blgesinden uzaklatrld anda, maddenin scakl yanma

scaklnn altna der, daha sonra parlama noktasnn altna iner ve ate yok
olur. Bir yangnda retilen s miktar ou kez yangn iddetinin bir ls saylr.
Is retim dzeyini belirleyen etmenlerin anlalmas bir yapy hasara uratacak
yangn potansiyelinin tahminine olanak salar. Bir kapal mekn yangnnda yanma
hznn, mevcut yanc madde miktar ve havalandrma dzeyine bal olduu
bilinmektedir. Bu nedenle retilecek sy da anlan bu iki ana etmen belirler.
Is ktsn yalnzca yancnn doas ve miktar etkilemez. Yanclarn
yerleme dzeni de nemlidir. Temel olarak, etkilenen yzey alan bydke
yangnn geliim hz da artar. Yanclarn duvarlara ya da tavana yakn oluu,
yzeyler boyunca yaylm belirlemede bir baka etmendir. Dzenlemede yanclar
younlatka yangnn tmyle s retir hle gelii zaman alr ve yangn daha
uzun srer.
Yanma ileminde hava miktar, yangnn iddetini ve s ktsn
belirlediinden havann kesilmesinden doacak olan s kayb da byk nem tar.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

12

Yanma ve Yangn Kavramlar

Havalandrma miktar, pencere biimi ve boyutlaryla denetlenir. Pencereler kk
olduu zaman salanabilecek oksijen miktar yoluyla yangnn bykl
snrlandrlabilir
Yangnn iddetini ve s ktsn etkileyen son etmen meknn boyutlardr.
Geni alanlarn daha byk yanc yk iermesi olasl var ise de yangnn
duvarlara ve tavana uzak oluu balang evrelerinde yangn yavalatr. Genel bir
anlatmla, alan bydke yangnn geliim sresi uzar ancak gelime
gerekleince yangn daha da iddetlenir. Is, bir yapnn tamamen gmesine
neden olabilir. Yangn scakl, yangn yk ile balantldr.
Tablo 1.2. Yap Tiplerine Gre Yangn Ykleri
Yap Tipi
Konutlar
Apartman Daireleri
inde Kalnan Kurulular (hastane, hapishane...)
Oteller ve Ahap Evler
Bro, Ticaret ve Okul Binalar
Dkkanlar
Toplant ve Elence Yerleri
Endstri Yaplar
- Ya, mobilya ve plastik atl.
- Garaj, matbaa, tekstil atl.
- Metal ileri, imento fab.
Depolar
- Yksek yakt riski
- Orta yakt riski
- Dk yakt riski
Otomobil Park Yerleri

Yangn Yk
Dk
Orta
Dk
Orta
Orta
Orta
Yksek
ok yksek
Yksek
Orta
ok yksek
Yksek
Orta
Dk

Alev: Alev; genellikle hzl tepkimeye girerek yanan maddelerde s, ou

zamanda k yayan gaz ktlesi olarak tanmlanabilir. Yanc maddelere gre alev
rengi deiiklik gsterse de yangn yeri, yeterli oksijen alp alamamas, oluan
yanma rn gazlar alev rengini de belirler. Yeterli oksijen (O 2 ) alan bir yangnda
alev kzl renktedir. Oksijen zayfladka alev sarmtrak renge dnr.
Parlayc/patlayc gazlarn younlat yerlerde alev maviye doru renk deitirir.
zellikle akaryakt tank/tanker yangnlarnda bu renk deiimi nem kazanr. yle
ki; dolu tank siyah duman ve kzl alevle yanar. Tank boaldka (yakt seviyesi
dtke) duman kahverengi, alev ise sarya doru dnr. Tank seviyesi ok
dtnde patlayc gazlar artm olur ki bu durumda duman kahveden sar-mor
karmna alev ise maviye doru dner. Mavi alev o tankn infilak etmek zere
olduunun iaretidir. Bu nedenle benzeri tank/tankerlerdeki yakt seviyesi yksek
tutulmaya allmaldr (Yakt azaldka su baslabilir) (43).

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

13

Yanma ve Yangn Kavramlar

Yangnlarn Snflandrlmas
Yangnlarn ok farkl kategorilerde snflandrlabilmekle birlikte en yaygn
ve nleme sndrme almalarnda fayda salayacak yaklam yanan maddenin
cinsine gre yaplan snflandrmadr. Tanmlanmas ve uygulanacak sndrc ve
yntemlerin de snflandrlmas amacyla TS EN 2de yangnlar 4 (A, B, C, D ) snf
olarak belirlenmitir. Bu konu bir sonraki blmde detayl bir ekilde ele alnmtr.

Yangn Nedenleri
Yangnlar iin birok neden sralanabilir. ekil 1.14.te Genel kabul gren
nedenler aada sralanmtr.
Korunma nlemlerinin alnmamas
Bilgisizlik
hmal
Kazalar
Srama
Sabotaj
Doa olaylar

ekil 1.14 Yangn sebepleri

Korunma nlemlerinin alnmamas: En nemli nedendir. Yangn, elektrik

konta, stma sistemleri, LPG tpleri, parlaycpatlayc maddelerin yeterince
korunmaya alnmamasndan domaktadr.
Bilgisizlik: Yangna kar nlemlerin nasl alnacan bilmek gerekir. Yangn
kabilecek aletlerin doru kullanmn bilmemek, soba ve kalorifer sistemlerini
yanl yerletirmek, tavan arasna ve atya kolay tutuabilecek eyalar koymak,
elektrik tesisatn uygun yapmamak yangna sebep olabilir.
hmal: En nemli sebeplerdendir. Yangn konusunda bilgili olunabilir ancak
sndrlmeden atlan bir kibrit veya sigara izmariti, kapatmay unuttuunuz
elektrikli ay makinesi, LPG tp, atei sndrlmemi ocak, fii prizde unutulan
her trl elektrikli cihaz; sebebiyle byk yangnlar kabilir.
Kazalar: Baz kaza ve olaylar (kalorifer kazannn patlamas, elektrik konta
gibi) yangna neden olmaktadr. Ancak bununda temeli ihmale dayanmaktadr.
Srama: Kontrol altndaki bir atein, kaynak veya metal kesimi yaplrken
srayan bir kvlcmn ihmal veya bilgisizlik sonucu baz yanc maddeleri
tututurup yakmas veyahut patlatmas her zaman mmkndr.
Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

14

Yanma ve Yangn Kavramlar

Sabotaj: Terr saldrlar sonucunda veya baz insanlarn, eitli ama ve
kazan uruna kastl olarak yaptklar iler yangn kar. Bu tr olaylara kar
gerekli nlem alnmaldr.
Doal olaylar: Gnein bir mercek altnda yksek scaklkta kuru otlar
tututurmas veya Rzgrl havalarda kuru dallarn birbirine srtmesi sonucu,
yldrm dmesi, deprem ve benzeri doa olaylar sonucu zellikle orman
yangnlarna sebep olabilir.

dev

ekil 1.15. Doal olay sonras orman yangn

Yangn sonucu aa kan rnlerin zararlar ve

tehlikeleri konusunda bir alma yapnz.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

15

zet

Yanma ve Yangn Kavramlar

Yandnda enerji veren maddelere yakt denir. Yanma ise

kimyasal bir reaksiyondur. Ancak dier kimyasal
reaksiyonlardan fark byk miktarda s aa kmasdr.
Yanmann olabilmesi iin artn yerine gelmesi gerekir.
yakt
oksijen
yeterli scaklk
Yangn ise kontrolmz dnda gerekleen yanma
ilemidir. Yanmay oluturan temel unsur kontrolsz bir
ekilde bir araya gelmesi sonucunda yangn balar. Yangnlar
sonular bakmndan insanlara en ac veren doal
felaketlerden biridir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

16

Yanma ve Yangn Kavramlar

DEERLENDRME SORULARI

Deerlendirme
sorularn sistemde
ilgili nite bal
altnda yer alan
Blm Sonu Testi
blmnde etkileimli
olarak
cevaplayabilirsiniz.

1. Aadakilerden hangisi bir yangn nedeni deildir?

a) Sigara
b) Sabotaj
c) Radyasyon
d) Teknik arza
e) Hibiri
2. Aadakilerden hangisi yanma iin gerekli unsurlardan deildir?
a) Yanc madde
b) Hava
c) Azot
d) Scaklk
e) Uygun hava yakt oran
3. Aadakilerden hangisi sv yaktlardan deildir?
a) Benzin
b) Mazot
c) Gaz ya
d) Fuel-Oil
e) Linyit
4. Aadaki yaktlarn hangisinde patlama riski vardr?
a) Kmr
b) Benzin
c) Doal gaz
d) Odun
e) Fuel-Oil
I. Eksik yanma
II. Ksmi eksik yanma
III. Tam yanma
5. Yukardakilerin hangisi ya da hangilerinde hava fazlalk katsays 1 (HFK>1)
den byktr.
a) Yalnz I
b) Yalnz II
c) Yalnz III
d) I ve II
e) II ve III

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

17

Yanma ve Yangn Kavramlar

6. Aadakilerden hangisi yanma trlerindendir?
a) Teorik tam yanma
b) Tam yanma
c) Eksik yanma
d) Ksmi eksik yanma
e) Hepsi
I. Yalnz korla
II. Yalnz alevli
III. Alev ve korla
7. Kat yaktlar yukardakilerden hangisi ya da hangileri yanma eklinde
yanar?
a) Yalnz I
b) Yalnz II
c) Yalnz III
d) II ve III
e) I, II ve III
I. letimle
II. Tanmla
III. Inmla
8. Bir Yanma olaynda s yukardakilerden hangisi ya da hangileri vastasyla
tanr.
a) Yalnz I
b) Yalnz II
c) Yalnz III
d) II ve III
e) I, II ve III
9. Alevlenme noktasndaki yanc bir maddeyi; yanma noktasndaki dier bir yanc
maddeden ayran en nemli zellik aadakilerden hangisidir?
a)
b)
c)
d)
e)

Alevlenen maddenin yanmasn srdrmesi

Is kaynana bal olmakszn yanp snmesi
Is kayna uzaklatnda snmesi
Birbirini ayran zellii yoktur
Hi bir durumda snmemesi

10. Demirin paslanmas aadakilerden hangisine en iyi rnektir?

a) Yava yanma
b) Kendi Kendine Yanma
c) Hzl Yanma
d) Parlama
e) Patlama
Cevap Anahtar
1.c, 2.c, 3.e, 4.c, 5.e, 6.e, 7.e, 8.e, 9.c, 10.a
Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

18

Yanma ve Yangn Kavramlar

YARARLANILAN VE BAVURULABLECEK DER

KAYNAKLAR
Acarolu M., nald M., Aydoan H. (2010). Yaktlar ve Yanma.Yer Nobel
yaynclk
Birinci S. A., (2005) Yanma Ve Yangn Bilgisi- I Kocaeli niversitesi zmit
Meslek Yksekokulu tfaiye Ve Yangn Gvenlii Program ders notlar
engel Y.A., Boles M.A. (2008). Mhendislik yaklamyla Termodinamik. Yer
Gven yaynclk
Gner Y. ; (2002). Yaplarda Yangn Gvenlii. Baslmam Eitim Notu; YEM
Gebze; Nisan
Kara Y.A. (2008) Yaktlar ve Yanma Ders Notlar. Atatrk n. Mh. Fak.
(Yaynlanmam)
MEB. (2011) Yangn nleme ve yangnla mcadele. (862sg007). Ankara
Yaynevi
Stollard P. (1991).Fire From First Principles.Chapman Hall,London,
Telli K.(1984). Yaktlar ve Yanma. Akdeniz . Isparta Mh. Fak. Yaynlar
Yldrm G., Yangn Gvenlii; Baslmam Ders Notlar;

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

19