Professional Documents
Culture Documents
STATİK
DERS NOTLARI
İSTANBUL 2006
İçindekiler
1
GİRİŞ
5
1.1 Mekaniğin tanımı 5
1.2 Temel ilkeler ve görüşler 5
2
VEKTÖRLERİN VE İŞLEMLERİNİN TANIMI
6
2.1 Vektörün tanımı 6
2.2 Vektörel işlemlerin tanımı 6
2.2.1 Vektörün bir sayı ile çarpımı 6
2.2.2 Vektörlerin toplamı 7
2.2.3 İki Vektörün birbiri ile skaler çarpımı 7
2.2.4 İki Vektörün birbiri ile vektörel çarpımı 7
2.2.5 Bir vektörün bir eksen üzerindeki izdüşümü 8
3
VEKTÖRLERİN ANALİTİK İNCELENMESİ
9
3.1 İki boyutlu vektörlerin kartezyen koordinatlarda gösterilişi 9
3.2 Üç boyutlu vektörlerin kartezyen koordinatlarda gösterilişi 11
3.3 Kartezyen koordinatlarda vektörel işlemler 13
3.3.1 Vektörün bir sayı ile çarpımı 13
3.3.2 Vektörlerin toplamı 14
3.3.3 İki vektörün skaler çarpımı 15
3.3.4 İki vektörün vektörel çarpımı 16
3.3.5 Üç vektörün karışık çarpımı 17
3.3.6 Bir vektörün bir eksen üzerindeki izdüşümü 18
4
KUVVET SİSTEMLERİ
19
4.1 Kuvvetin tanımı ve vektörle gösterilişi 19
4.2 Bir kuvvetin bir noktaya göre momenti 20
4.3 Bir kuvvetin bir eksene göre momenti 21
4.4 Bir kuvvet sisteminin bir noktaya göre momenti ve indirgeme elemanları
(Bir kuvvet sisteminin statik eşdeğeri ) 22
4.5 Bir kuvvet sisteminin değişmezleri 24
4.6 Dejenere kuvvet sistemleri 26
4.6.1 Sıfıra eşdeğer kuvvet sistemi 26
4.6.2 Kuvvet çiftine (Tek bir momente) eşdeğer kuvvet sistemi 26
4.6.3 Bileşkeye eşdeğer kuvvet sistemi 26
2
4.6.4 Bileşkesi olan kuvvet sistemi 27
4.7 Merkezi eksen 27
4.7 Paralel bağlı kuvvet sistemi ve merkezi 29
5
KÜTLE MERKEZİ
31
5.1 Bir sürekli cismin kütle merkezi 31
5.2 Bileşik cismin kütle merkezi 38
6
STATİK
41
6.1 Giriş 41
6.2 İç kuvvetler ve kesit zorları 47
6.3 Statiğin temel ilkelerinin geçerli olduğu referans sistemleri 47
6.4 Bir maddesel noktanın kuvvetler etkisinde dengesi 48
6.5 Bir Rijid cismin kuvvetler etkisinde dengesi 48
6.6 Bir Rijid cisim sisteminin kuvvetler etkisinde dengesi 48
6.7 Düzlemsel kuvvetler etkisindeki cisimlerin dengesi 48
6.8 Üç boyutlu kuvvetler etkisindeki bir rijid cismin dengesi ile ilgili
uygulamalar 53
7
SÜRTÜNME
60
7.1 Sürtünme ve sürtünme katsayısı 60
7.2 Mesnetlerdeki sürtünmeler 62
7.3 Halat ve kayış kasnak sürtünmesi 65
8
YAYILI YÜKLER
68
8.1 Yayılı yüklerin tanımı 68
8.2 Kirişlerde yayılı yükler 68
9
KABLOLAR
72
9.1 Genel bilgi 72
9.2 Konsantre yükler etkisindeki kablolar 72
9.3 Yayılı yükler etkisindeki kablolar 78
9.3.1 Yatayda düzgün yayılı yük etkisindeki kablolar (Parabolik
kablo ) 79
9.3.2 Kendi ağırlığı etkisinde olan homojen yapıdaki kablo veya
zincirin dengesi 82
3
10
DÜZLEM KAFES KİRİŞ SİSTEMLERİ
86
10.1 Genel bilgi ve tarifler 86
10.2 Basit kafes sistemi 86
10.3 Düğüm noktaları metodu ile kafes sisteminin analizi 88
10.4 Özel düğüm noktaları 92
10.3 Kesim metodu ile kafes sisteminin analizi 94
11
ÇERÇEVE VE MAKİNALAR
97
11.1 Giriş 97
11.2 Çerçeveler 97
11.3 Makineler 101
12
KİRİŞLERDEKİ KESİT ZORLARI
KESME KUVVETİ VE EĞİLME MOMENTİ
DİAGRAMLARI
104
12.1 Kirişlerde kesit zorları 104
12.2 Kesit zorları için kabul edilen pozitif yönler 104
12.3 Yayılı yük , kesme kuvveti ve eğilme momenti arasındaki
bağıntılar 105
12.4 Kesme kuvveti ve eğilme momenti diyagramları 106
13
VİRTÜEL İŞLER METODU
115
13.1 Giriş 115
13.2 Virtüel yer değiştirme 115
13.3 Bir kuvvetin virtüel işi 116
13.4 Bir momentin virtüel işi 116
13.5 Virtüel işler ilkesi 116
13.6 Çok serbestlik dereceli sistemlerde virtüel işler ilkesi 119
EK A
Daha önceki senelerde sorulan Vize soruları ve cevapları 122
EK B
Daha önceki senelerde sorulan Final soruları ve cevapları 164
4
BÖLÜM 1
GİRİŞ
5
BÖLÜM 2
Sıfır vektör : modülü sıfır olup doğrultu ve yönü belirsiz olan vektörlere sıfır
vektörü denir ve 0 ile gösterilir.
Birim vektör: Modülünün sayısal değeri 1 olan vektöre birim vektör denir.
6
2.2.2 Vektörlerin toplamı
Başlangıçları aynı noktaya getirilen iki vektörün toplamı bu vektörler
üzerine kurulan paralel kenarın köşegeni üzerindeki aşağıda gösterilen
vektöre eşittir.
A
C= A+B
B
A • B = | A | | B | Cos θ
C = A ∧ B = ( | A | | B | Sin θ ) n
Burada Vektörel çarpım sonunda elde edilen vektör her iki vektöre dik
doğrultuda ve | A | | B | Sin θ modülünde bir vektördür. Yönü ise sağ el
kuralı ile bulunabilir.
7
Sağ el kuralı ile elde edilen yön , baş parmak dışındaki sağ el parmakları
birinci vektörü ikinci vektöre doğru döndürme yönünde tutulursa baş
parmağın gösterdiği yöndür.
C= A∧B
B
n
θ h
θ
VΔ
Δ
VΔ = | V | Cos θ
VΔ = V • U Δ
8
BÖLÜM 3
Vy β
α i
x
Vx
V = Vx i + Vy j
V = Vx2 + Vy2
V Vx Vy
U (V) = , U (V) = i+ j
V V V
9
Aşağıdaki gibi birim vektörün katsayılarının vektörün eksenlerle yaptığı
açıların kosinüslerine eşit olduğu gösterilebilir.
Vx Vy
Cos α = = Ux , Cos β = = Uy
V V
Problem 3.1.1
Bir düzlemdeki yatay doğrultu ile 300 derecelik açı yapan ve modülü 80 birim
olan vektörü ve birim vektörünü kartezyen koordinat sisteminde yazınız.
Çözüm:
y
Vy V
j θ x
i Vx
V = Vx i + Vy j
V = 80 birim , θ = 300
Vx = V Cosθ , Vy = V Sinθ
Vx = 80 Cos 300 , Vx = 69, 28 birim
Vy = 80 Sin300 , Vy = 40 birim
V = 69, 28 i + 40 j
Vx Vy 69, 28 40
U (V) = i+ j , U (V ) = i+ j
V V 80 80
U (V) = 0, 866 i + 0, 5 j
10
3.2 Üç boyutlu vektörlerin kartezyen koordinatlarda gösterilişi
j H F
B A
Vy β V
γ α Vx i E x
O
Vz
k
C D
Z
Problem 3.2.1
Bir V vektörünün başlangıcı kartezyen koordinat sisteminin başlangıç
noktasına yerleştirildiğinde uç noktası A (60,30,20) koordinatlarında ise bu
vektörün
a) bu koordinat sistemindeki yazılışını
b) modülünü
c) birim vektörünü
d) koordinat eksenleri ile yaptığı açıları bulunuz.
11
Çözüm:
y
H Vx F
B A ( 60 ; 30 ; 20 )
V
Vy β
O α x
γ
z Vz
a)
V = Vx i + Vy j + Vz k
V = 60 i + 30 j + 20k
b)
V = Vx2 + Vy2 + Vz2 , V = (60)2 + (30)2 + ( 20)2
V = 70
c)
V 60 i + 30 j + 20k
U (V) = , U (V) =
V 70
6 3 2
U (V ) = i + j+ k
7 7 7
Vx Vy Vz
d) Cos α = = Ux , Cos β = = Uy , Cos γ = = Uz
V V V
6 3 2
Cos α = , Cos β = , Cos γ =
7 7 7
12
3.3 Kartezyen koordinatlarda vektörel işlemler
λVz
λV
V
λVy Vy Vz x
Vx
λVx
z
Problem 3.3.1.1
Problem 3.2.1 de hesaplanan V = 60 i + 30 j + 20k vektörünün λ=2,5 ile
çarpımından elde edilen λ V vektörünün
a) ifadesini
b) modülünü
c) birim vektörünü hesaplayınız.
Çözüm:
a) λV = λV x i + λVy j + λVz k
λ V = 2, 5 ∗ 60 i + 2, 5 ∗ 30 j + 2, 5 ∗ 20k
λ V = 150 i + 75 j + 50k
13
λ V = 175 , λ ∗ V = 2, 5 ∗ 70 = 175 ⇒ λV = λ ∗ V
c)
λ Vx λVy λVz
U ( λV ) = i+ j+ k
λV λV λV
2, 5 ∗ 60 2, 5 ∗ 30 2, 5 ∗ 20
U ( λV ) = i+ j+ k
2, 5 ∗ 70 2, 5 ∗ 70 2, 5 ∗ 70
6 3 2
U ( λV ) = i + j+ k ⇒ U ( λV ) = U(V )
7 7 7
E
By D B
Cy = Ay+By
A C= A+B
Ay
x
O Ax Bx
Cx =Ax+Bx
Şekildeki ODE üçgeninden OE kenarının uzunluğu OD ve DE kenarlarının
uzunlukları toplamından büyük olamıyacağı bilindiğinden
A + B ≤ A + B eşitsizliği yazılabilir.
Aynı işlemler üç boyutlu uzaya aşağıdaki gibi uygulanabilir.
A = Ax i + Ay j + Azk , B = Bx i + By j + Bzk
A + B = ( A x + B x ) i + ( A y + B y ) j + ( A z + B z )k
14
Problem 3.3.2.1
A = 6 i + 3 j + 2k vektörü ile B = 12 i + 3 j + 4k vektörünün
a) modüllerini
b) bu vektörlerin toplamını
c) toplam vektörün modülünü hesaplayınız.
Çözüm:
a)
A = 62 + 32 + 22 , A =7
b) A + B = (6 + 12)i + (3 + 3) j + ( 2 + 4)k
A + B = 18 i + 6 j + 6k
c) A + B = (18)2 + 62 + 62
A + B = 19, 9
Problem 3.3.3.1
A = 6 i + 3 j + 2kvektörü ile B = 12 i + 3 j + 4k vektörünün
a) skaler çarpımını
b) modülleri çarpımını hesaplayınız.
c) aralarındaki açıyı hesaplayınız.
Çözüm:
a) A • B = 6 ∗ 12 + 3 ∗ 3 + 2 ∗ 4
A • B = 89
b) A =7 , B = 13
A B = 13 ∗ 7 , A B = 91
15
c) skaler çarpımın tanımından
A•B
A • B = A B Cos θ ⇒ Cos θ =
A B
89
Cos θ = ⇒ θ = 12, 040
91
i j k
A ∧ B = Ax Ay Az
Bx By Bz
Problem 3.3.4.1
vektörü ile B = 12 i + 3 j + 4k vektörünün
A = 6 i + 3 j + 2k
a) C = A ∧ B vektörel çarpımını
b) C vektörel çarpım vektörü ile A vektörü arasındaki açıyı
c) C vektörel çarpım vektörü ile B vektörü arasındaki açıyı hesaplayınız.
Çözüm:
a)
i j k i j k
C = A ∧ B = Ax Ay Az , C= A∧B = 6 3 2
Bx By Bz 12 3 4
C = A ∧ B = (3 ∗ 4 − 2 ∗ 3)i + ( 2 ∗ 12 − 6 ∗ 4) j + (6 ∗ 3 − 3 ∗ 12)k
C = A ∧ B = 6 i − 18k
16
b)
C • A = (6 i − 18k) • (6 i + 3 j + 2k)
C • A = 6 ∗ 6 − 18 ∗ 2 = 0 olduğundan
C vektörü A vektörüne diktir.
c)
C • B = (6 i − 18k) • (12 i + 3 j + 4k)
C • B = 6 ∗ 12 − 18 ∗ 4 = 0 olduğundan
C vektörü B vektörüne diktir.
Ax Ay Az
A • (B ∧ C) = B x By Bz
Cx Cy Cz
Lineer cebirden bilindiği gibi bir Determinantta iki satırın yeri değişirse
determinantın işareti değişir , satırların yeri iki veya ikinin katları sayısında
değişirse determinantın değeri değişmez . Bu bilinen özellikten faydalanarak
aşağıdaki eşitlikler yazılabilir.
A • (B ∧ C) = B • (C ∧ A) = C • ( A ∧ B)
17
3.3.6 Bir vektörün bir eksen üzerindeki izdüşümü
V
θ
Δ
VΔ
VΔ = V • U Δ
V = V x i + Vy j + Vz k
UΔ = U x i + U y j + Uzk
VΔ = Vx ⋅ U x + Vy ⋅ U y + Vz ⋅ U z
Problem 3.3.6.1
V = 12 i + 3 j + 4kvektörünün kartezyen koordinat eksenleri ile pozitif
bölgede eşit açılar yapan ve pozitif bölgeye doğru yönelmiş Δ eksenindeki
izdüşümünü ve bu eksenle yaptığı açıyı hesaplayınız.
Çözüm :
VΔ = V • U Δ
İzdüşüm alınacak eksenin birim vektörü bu eksen yönündeki bir vektörü
modülüne bölerek elde edilir.
i + j+k 1 1 1
UΔ = , UΔ = i+ j+ k
2
1 +1 +12 2 3 3 3
1 1 1 1 1 1
VΔ = (12 i + 3 j + 4k) • ( i+ j+ k) , VΔ = 12 ∗ + 3∗ + 4∗
3 3 3 3 3 3
19
VΔ =
3
VΔ
VΔ = V • U Δ = V Cos θ ⇒ Cos θ =
V
19
Cos θ = ⇒ Cos θ = 0, 844 ⇒ θ = 32, 450
3 ∗ 13
18
BÖLÜM 4
KUVVET SİSTEMLERİ
Bir cismin şeklini veya hızını değiştiren ve başka cisimler tarafından uygulanan
fiziksel etkiye kuvvet denir.
Kuvvet doğrultu yön ve bir şiddet içerdiğinden vektörle gösterilebilir. Yalnız
aynı vektörle gösterilmesine rağmen kuvvet cismin farklı yerlerine
uygulandığında fiziksel etkisi farklı olur. Bundan dolayı kuvvet özellikle rijid
cisim mekaniğinde vektör ve etki doğrusu ile birlikte düşünülmelidir.
Etki doğrusu
F Kuvvet vektörü
19
4.2 Bir kuvvetin bir noktaya göre momenti
MO
o F
h θ θ
A
MO = F ⋅ h
M O = OA ∧ F
OA ∧ F = F OA Sin θ
OA Sin θ = h
i j k
MO = Ax Ay Az
Fx Fy Fz
M O = (A y ⋅ Fz − A z ⋅ Fy ) i + (A z ⋅ Fx − A x ⋅ Fz ) j + (A x ⋅ Fy − A y Fx ) k
Problem 4.2.1
A(3,8,1) ve B(7,–4,4) noktalarından geçen 130 N. şiddetinde olan ve A dan B
ye doğru yönelmiş F kuvvetinin O(0,0,0) noktasına göre momentini bulunuz.
M O = OA ∧ F
OA = 3 i + 8 j + k , F = F U AB
AB
U AB = , AB = OB − OA
AB
20
AB = (7 i − 4 j + 4k) − (3 i + 8 j + k) , AB = 4 i − 12 j + 3k
4 i − 12 j + 3k 4 12 3
U AB = , U AB = i − j+ k
42 + ( −12)2 + 32 13 13 13
F = 40 i − 120 j + 30k
M O = (3 i + 8 j + k) ∧ ( 40 i − 120 j + 30k)
i j k
MO = 3 8 1 , M O = 360 i − 50 j − 680k
40 −120 30
Δ
MA
MΔ
A F
MΔ = M A • UΔ
M Δ = U Δ • (AB ∧ F)
Ux Uy Uz
MΔ = Bx − Ax By − Ay Bz − Az
Fx Fy Fz
21
Problem 4.3.1
A(3,8,1) ve B(7,–4,4) noktalarından geçen ve 130 N. Şiddetinde olan F
kuvvetinin O(0,0,0) ve C(2,6,3) noktalarından geçen Δ eksenine göre
momentini bulunuz.(koordinatlar metre cinsindendir.)
M Δ = MO • UΔ
Problem 4.2.1 den M O = 360 i − 50 j − 680k dır.
OC 2 i + 6 j + 3k
UΔ = , UΔ =
OC 22 + 62 + 32
2 6 3
UΔ = i + j+ k
7 7 7
2 6 3
M Δ = (360 i − 50 j − 680k) • ( i + j + k)
7 7 7
2 6 3 −1620
M Δ = 360 ∗ − 50 ∗ − 680 ∗ , MΔ =
7 7 7 7
M Δ = −231, 43Nm.
4.4 Bir kuvvet sisteminin bir noktaya göre momenti ve indirgeme
elemanları ( Bir kuvvet sisteminin statik eşdeğeri)
Bir veya birden fazla sayıda kuvvetten oluşan sisteme kuvvet sistemi denir.
d1 d2 di dn
A1 Ai
Fn
F1 F2 Fi
An
A2
MO
n
R = ∑ Fi
i =1
22
Elde edilen bileşke moment ve geometrik toplamın her ikisine birden bu vektör
sisteminin indirgeme elemanları denir.
QA i = QO + OA i
n
M Q = ∑ (QO + OA i ) ∧ Fi
i =1
M Q = M O + QO ∧ R
Problem 4.4.1
Bir kuvvet sistemi A1(5,–3,8) noktasından geçen F1 = 10 i + 8 j − 14k ,
A2( 10,8,9)) noktasından geçen F2 = 15 i + 22 j + 16k , A3(2,10,7) noktasından
geçen F3 = −6 i + 18 j − 9k ve A4(0,12,-4) noktasından geçen F4 = 3 i − 20 j − 8k
kuvvetlerinden oluşmuştur. Bu kuvvet sisteminin
a) O(0,0,0) noktasındaki indirgeme elemanlarını
b) Q(10,12,–6) noktasındaki indirgeme elemanlarını bulunuz.
Çözüm:
a)
4
R = ∑ Fi , R = F1 + F2 + F3 + F4
i =1
23
i j k
OA 3 ∧ F3 = 2 10 7 = −216 i − 24 j + 96k
−6 18 −9
i j k
OA 4 ∧ F4 = 0 12 -4 = −16 i − 12 j − 36k
3 −20 −8
M Q = M O + QO ∧ R
QO = −10 i − 12 j + 6k
QO ∧ R = ( −10 i − 12 j + 6k) ∧ ( 22 i + 28 j − 15k)
i j k
QO ∧ R = −10 −12 6 = 12 i − 18 j − 16k
22 28 −15
M Q = ( −324 i + 89 j + 230k) + (12 i − 18 j − 16k)
M Q = −312 i + 71 j + 214k
İspat:
M Q • U R = (M O + QO ∧ R ) • U R
(QO ∧ R ) • U R = 0 ( R ve U R aynı doğrultuda olduğundan )
MQ • UR = MO • UR
elde edilir.
Yukarıdaki denklemin her iki tarafı R ile çarpılırsa
MQ • R = MO • R
eşitliği elde edilir. Bu eşitlikten Bileşke moment ile geometrik toplamın skaler
çarpımının noktadan noktaya değişmediği anlaşılır.
24
Problem 4.5.1
Problem 4.4.1 deki kuvvet sistemi için M Q • R = M O • R eşitliğini
gerçekleyiniz.
Çözüm:
R = 22 i + 28 j − 15k
M O = −324 i + 89 j + 230k
M Q = −312 i + 71 j + 214k
M Q • R = ( −312 i + 71 j + 214k) • ( 22 i + 28 j − 15k)
M Q • R = −312 ∗ 22 + 71 ∗ 28 + 214 ∗ ( −15)
M Q • R = −8086
M O • R = ( −324 i + 89 j + 230k) • ( 22 i + 28 j − 15k)
M O • R = −324 ∗ 22 + 89 ∗ 28 + 230 ∗ ( −15)
M O • R = −8086 ⇒ M Q • R = M O • R = −8086
25
4.6 Dejenere kuvvet sistemleri
Bileşke momentle geometrik toplamın birbiri ile skaler çarpımının sıfır olduğu
kuvvet sistemlerine dejenere kuvvet sistemleri denir.
MO • R = 0
Bu eşitlik ile aşağıdaki durumlarda karşılaşılır.
4.6.1 ) M O = 0 , R = 0 (sıfıra eşdeğer kuvvet sistemi)
4.6.2 ) M O ≠ 0 , R = 0 (kuvvet çiftine eşdeğer kuvvet sitemi)
4.6.3 ) M O = 0 , R ≠ 0 (bileşkeye eşdeğer kuvvet sistemi)
4.6.4 ) M O ≠ 0 , R ≠ 0 (bileşkesi olan vektör sistemi)
Düzlemsel , bir noktada kesişen ve paralel kuvvet sistemleri dejenere kuvvet
sistemleridir.
26
4.6.4 Bileşkesi olan kuvvet sistemi
MO ≠ 0 , R ≠ 0
Eğer dejenere vektör sisteminde Bileşke moment ve geometrik toplamın
her ikisi de sıfırdan farklı ise bu iki vektör birbirine dik olmalıdır. Bu vektör
sisteminin bileşkesi bulunabilir.
R Vida ekseni
Mλ
λ(x,y,z) MO R
O(0,0,0) MR
27
Problem 4.7.1
Problem 4.4.1 verilen kuvvet sisteminin merkezi ekseninin denklemini
bulunuz. merkezi eksenin yoz düzlemini kestiği noktanın koordinatlarını
bulunuz.
R = 22 i + 28 j − 15k , M O = −324 i + 89 j + 230k
M λ − M O = R ∧ Oλ
Mλ = MR ⋅ UR
M R = MO • UR
R
UR =
R
22 i + 28 j − 15k 22 i + 28 j − 15k
UR = , UR = ,
2 2
( 22) + ( 28) + ( −15) 2 1493
U R = 0, 5694 i + 0, 7247 j − 0, 3882k
M R = ( −324 i + 89 j + 230k) • (0, 5694 i + 0, 7247 j − 0, 3882k)
M R = −209, 273
M λ = −209, 273 ⋅ (0, 5694 i + 0, 7247 j − 0, 3882k)
M λ = −119,16 i − 151, 66 j + 81, 24k
M λ − M O = ( −119,16 i − 151, 66 j + 81, 24k) − ( −324 i + 89 j + 230k)
M λ − M O = 204, 84 i − 240, 66 j − 148, 76k
R ∧ Oλ = ( 22 i + 28 j − 15k) ∧ (x i + y j + z k)
i j k
R ∧ Oλ = 22 28 −15
x y z
R ∧ Oλ = ( 28 z + 15 y) i + ( −15 x − 22 z) j + ( 22 y − 28 x)k
( 28 z + 15 y) i + ( −15 x − 22 z) j + ( 22 y − 28 x)k = 204, 84 i − 240, 66 j − 148, 76k
28 z + 15 y = 204, 84
−15 x − 22 z = −240, 66
22 y − 28 x = −148, 76
Bu Lineer denklem sisteminin katsayılar matrisinin determinantı
0 15 28
Δ = −15 0 −22 = 15 ∗ ( −22) ∗ ( −28) + 28 ∗ ( −15) ∗ 22 = 0
−28 22 0
sıfır olduğundan bu denklem sistemi birbirinden bağımsız değildir. Bu denklem
sisteminin katsayılar matrisinde sıfırdan farklı 2x2 lik determinant
bulunduğundan bu denklemlerden ikisi birbirinden bağımsızdır.
28
Bu denklemlerin herhangi ikisi birbirinden bağımsız olduğundan bunlardan
herhangi ikisi verilen kuvvet sisteminin merkezi ekseninin denklemi olarak
alınabilir.
22 y − 28 x = −148, 76
−15 x − 22 z = −240, 66
y
Ai ,mi
A1 , m1 A3 ,m3 An , mn
A2 , m2
G Fi = m i U Fn = m n U
F1 = m1U F3 = m 3 U
F2 = m 2 U
x
o
R
z
n
M O = ∑ OA i ∧ Fi
i =1
n
M O = OG ∧ ∑ Fi
i =1
Fi = m i ⋅ U
n n
( ∑ m i ⋅ OG − ∑ m i ⋅ OA i ) ∧ U = 0
i =1 i =1
29
n
∑ mi ⋅ OAi
i =1
OG = n
∑ mi
i =1
OG = ξ i + η j + ζ k
n n n
∑ mi ⋅ xi ∑ mi ⋅ yi ∑m i ⋅ zi
i =1
ξ= i =1
n
, η= n
, ζ= i =1
n
∑mi
i =1
∑ mi ∑m
i =1
i
i =1
Problem 4.8.1
Paralel bağlı bir kuvvet sistemi A1(3,7,12) noktasındaki 8kg lık m1 kütlesi ,
A2(6,2,–8) noktasındaki 10kg lık m2 kütlesi ve A3(10,–4 ,–5) noktasındaki 3 kg
lık m3 kütlesinden oluşmuştur. Bu kuvvet sisteminin merkezinin koordinatlarını
hesaplayınız.( koordinatlar cm. cinsinden alınmıştır.)
3
∑ m i ⋅ xi m1x1 + m 2 x 2 + m 3 x3
i =1
ξ= , ξ=
n
m1 + m 2 + m3
∑ mi
i =1
8 ∗ 3 + 10 ∗ 6 + 3 ∗ 10
ξ= , ξ = 5, 43 cm.
8 + 10 + 3
3
∑ mi ⋅ y i m1y1 + m 2 y 2 + m3 y 3
i =1
η= , η=
n
m1 + m 2 + m 3
∑ mi
i =1
8 ∗ 7 + 10 ∗ 2 + 3 ∗ ( −4)
η= , η = 3, 05 cm.
8 + 10 + 3
3
∑ mi ⋅ z i m1 z1 + m 2 z 2 + m 3 z 3
i =1
ζ= , ζ=
n
m1 + m 2 + m 3
∑ mi
i =1
8 ∗ 12 + 10 ∗ ( −8) + 3 ∗ ( −5)
ζ= , ζ = 0, 048 cm.
8 + 10 + 3
30
BÖLÜM 5
KÜTLE MERKEZİ
A(x,y,z)
dm
G(ξ,η,ζ)
V
x
O
z
∫ OA dm
OG = V
∫ dm
V
OG = ξ i + η j + ζ k
∫ x dm ∫ y dm ∫ z dm
ξ= V
, η= V
, ζ= V
∫ dm ∫ dm ∫ dm
V V V
31
Problem 5.1.1
R yarıçaplı 2α tepe açılı çember parçası şeklindeki homojen cismin kütle
merkezinin koordinatlarını bulunuz.
Çözüm:
y
x = R Cos θ
d = R dθ dm = ρ d
dm = ρ R dθ
dθ
α θ G
O x
α
OG
∫ x dm ∫ x dm
−α
ξ= , ξ=
∫ dm
α
∫ dm
−α
32
Problem 5.1.2
Şekilde gösterilen dörtte bir çember parçası şeklindeki homojen cismin kütle
merkezinin koordinatlarını bulunuz.
Çözüm :
y = x doğrusu
G
π
4
η π
4
O ξ x
π
RSin ( )
4 , 2 2R
OG = OG =
π/4 π
2 2 2R 2R
ξ=η= ( ) , ξ=η=
2 π π
Problem 5.1.3
Şekilde gösterilen yarım çember şeklindeki homojen cismin kütle merkezinin
koordinatlarını bulunuz.
Çözüm :
y
G
π π
2 2
O x
33
y Ekseni simetri ekseni olduğu için ξ = 0 dır.
RSin α
Problem 5.1.1 den η = OG =
α
π
RSin
2 2R
η= , η=
π/2 π
Problem 5.1.4
Yüksekliği h olan üçgen şeklindeki homojen levhanın kütle merkezinin
koordinatlarını bulunuz.
dA = dy dm = ρdA
h-y dm = ρ dy
h dy
y
O a x
h h
∫ y dm ∫ yρ dy ρ ∫ y dy
η= A
, η= 0
, η= 0
∫ dm
h h
A ∫ρ dy ρ ∫ dy
0 0
h−y a
= , = (h − y)
a h h
h
a a h3 h3 a h3 h2
ρ
h0∫ (hy − y 2 )dy ρ ( − ) ρ ρa
η= , η= h 2 3 , η = h 62 , η= 6
a
h
a 2 h2 ah h
ρ ∫ (h − y)dy ρ (h − ) ρ ρa
h0 h 2 h 2 2
h
η=
3
34
Problem 5.1.5
Şekilde ölçüleri verilen dik üçgen şeklindeki homojen levhanın kütle
merkezinin koordinatlarını bulunuz.
y
60mm.
30mm. x
30 60
Problem 5.1.4 den ξ = , η=
3 3
ξ = 10mm. , η = 20mm.
Problem 5.1.6
R yarıçaplı 2α tepe açılı daire dilimi şeklindeki homojen cismin kütle
merkezinin koordinatlarını bulunuz.
Çözüm:
y
2 1 1
x= R Cos θ dA = Rd = R 2 dθ
3 2 2
1
d = R dθ dm = ρ dA = ρ R 2 dθ
2
dθ
α θ G
O x
α
OG
35
α
∫ x dm ∫ x dm
−α
ξ= A
, ξ=
∫ dm
α
A ∫ dm
−α
α α
2 1 2 1
∫ 3 R Cos θ (ρ 2 R dθ) 3
ρ R 3 ∫ Cos θdθ
−α −α
ξ= α
, ξ= α
1 2 1
∫ ρ 2 R dθ 2
ρ R 2 ∫ dθ
−α −α
1 2
ρ R 3 [Sin α − ( −Sin α )] ρ R 3Sin α
ξ= 3 , ξ= 3
1 2 ρR 2 α
ρ R [α − ( −α )]
2
2 R Sin α
ξ = OG =
3 α
Problem 5.1.7
Şekilde gösterilen dörtte bir daire dilimi şeklindeki homojen cismin kütle
merkezinin koordinatlarını bulunuz.
Çözüm :
y
y = x doğrusu
G
π
4
η π
4
O ξ x
36
Problem 5.1.8
Şekilde gösterilen yarım daire dilimi şeklindeki homojen cismin kütle
merkezinin koordinatlarını bulunuz.
Çözüm :
y
G
π π
2 2
O x
y Ekseni simetri ekseni olduğu için ξ = 0 dır.
2 RSin α
Problem 5.1.4 den η = OG =
3 α
π
2RSin
2 4R
η= , η=
3π / 2 3π
Problem 5.1.9
Şekilde gösterilen R taban yarıçaplı yarım küre şeklindeki homojen cismin
kütle merkezinin koordinatlarını gösteriniz.
Çözüm:
z
dm = ρ π r 2 dz m = ρV
r
dz
R z
o y
∫ z dm ∫ z ρ π r dz ρ π ∫ z r 2 dz
2
ζ= V
, ζ= 0
, ζ= 0
∫ dm
R R
∫ ρ π r dz ρ π ∫ r 2 dz
2
V
0 0
37
R
ρ π ∫ (zR 2 − z 3 )dz R4 R4
ρ π( − )
r 2 = R2 − z 2 , ζ= 0
, ζ= 2 4
R
R3
ρ π ∫ (R 2 − z 2 )dz ρ π(R 3 − )
0
3
4
R
)ρ π(
4 3
ζ= , ζ= R
2 8
ρ π( R 3 )
3
Diferansiyel alan = 2π r dL
Tüm yüzeyin alanı = ∫ 2π r dL
l
∫ r dL r
rG = → ∫ r dL = r L
l
G
∫ dL
l
l
rG
G
Tüm yüzeyin alanı = 2π rG L
2.Teorem
Eğer bir yüzey kendi düzlemindeki sabit bir eksen etrafında dönerek, dönel
bir dolu cisim oluşturursa, bu cismin hacmi, bu yüzeyin alanı ile eğrinin kütle
merkezinin kat ettiği yol çarpımına eşittir.
İspat
Diferansiyel hacim = 2π r dA
Tüm cismin hacmi = ∫ 2π r dA
A G
∫ r dA r
rG
rG = → ∫ r dA = rG A
A
∫ dA
A
A
38
Problem 5.2.1
4
Kürenin alanının A = 4π R 2 ve hacminin V = π R3 olduğunu gösteriniz.
3
Çözüm:
G
G
39
5.3 Bileşik cismin kütle merkezi
Bir bileşik cismin kütle merkezi bu cismi oluşturan cisimlerin kütle
merkezleri bulunduktan sonra daha önceden çıkarılan paralel bağlı vektör
sisteminin merkezine ait olan formüllerle hesaplanır.
n
∑ mi ⋅ OAi
i =1
OG = n
∑ mi
i =1
OG = ξ i + η j + ζ k
n n n
∑ mi ⋅ xi ∑mi ⋅ yi ∑m i ⋅ zi
ξ= i =1
n
, η= i =1
n
, ζ= i =1
n
∑mi
i =1
∑ mi
i =1
∑m
i =1
i
40
Problem 5.3.1
Homojen fakat farklı kalınlıklardaki levhalardan şekildeki taralı alan gibi
oluşturulmuş cismin kütle merkezinin koordinatlarını hesaplayınız.
y
¼ daire dilimi kalınlık 1mm.
kalınlık 2mm.
2
3
1
30
4 30 x
90 kalınlık 3mm.
6
90 5
z
(Ölçüler mm. cinsindendir. )
4R 4 ∗ 90 120 πR 2
z3 = y3 = , y3 = = , A3 = , A3=2025π
3π 3π π 4
x Y z A M=ρA mx my mz
1 30 30 0 4050 4050 121500 121500 0
2 10 10 0 -450 -450 -4500 -4500 0
3 0 120/π 120/π 2025π 4050π 0 486000 486000
4 0 15 22,5 -1350 -2700 0 -40500 -60750
5 45 0 45 8100 24300 1093500 0 1093500
6 10 0 15 -675 -2025 -20250 0 -30375
∑ 16036,7 35898,45 1149750 562500 1488375
6
∑ m i ⋅ xi 1149750
i =1
ξ= 6
, ξ= , ξ = 32, 03mm.
35898,45
∑ mi
i =1
6
∑ mi ⋅ y i 562500
i =1
η= 6
, η= , η = 15,67mm.
35898,45
∑ mi
i =1
6
∑ mi ⋅ z i 1488375
i =1
ζ= 6
, ζ= , ζ = 41,46mm.
35898,45
∑ mi
i =1
41
Problem 5.3.2
Şekilde gösterilen içi dolu homojen cismin kütle merkezinin koordinatlarını
hesaplayınız.
2 1
y
z x
x y z V Vx Vy Vz
1 12 10,5 21 21168 254016 222264 444528
2 12 10,5 47,093 2375,04 28500,5 24938 111848
3 12 14 6 -1890 -22680 -26460 -11340
∑ 21653,04 259836,5 220742 545036
3
∑ Vi ⋅ xi 259836, 5
i =1
ξ= 3
, ξ= , ξ = 12cm.
21653, 04
∑ Vi
i =1
3
∑ Vi ⋅ y i 220742
i =1
η= 3
, η= , η = 10, 2cm.
21653, 04
∑ Vi
i =1
3
∑ Vi ⋅ z i 545036
i =1
ζ= 3
, ζ= , ζ = 25,17cm.
21653, 04
∑ Vi
i =1
42
BÖLÜM 6
STATİK
6.1 Giriş
Statik kuvvetler etkisinde cisimlerin denge koşullarını inceleyen bilim
dalıdır. Bu tanımlamada adı geçen kuvvet , cisim ve denge terimlerini
açıklayalım.
Kuvvet: Ele alınan Cisme başka cisimler tarafından uygulanan ve cismin
hareket veya denge durumları ile şeklini değiştiren etkiye kuvvet denir.
Kuvvetler etkinin cinsine göre : Temas etkisi (yüzey kuvvetleri) ve uzaktan
etki ( hacim kuvvetleri) olmak üzere ikiye ayrılır.
Dengesi incelenen cisimle temasta olan mafsal,mesnet,kablo,çubuk gibi diğer
cisimlerden gelen kuvvetler yüzey kuvvetleridir.
Uzaktan etki kuvvetlerine örnek, ağırlık kuvvetleri, manyetik ve elektriksel
alanlardan gelen kuvvetler verilebilir.
Kuvvetler cisme etki bölgesine göre: İç kuvvet dış kuvvet şeklinde ikiye
ayrılır.
F1
F2
F3
F4
F1 F F2
−M
F3 M F4
−F
43
Kuvvetler cisme mesnetler ve diğer cisimlerden uygulanma durumuna göre :
Bilinen kuvvetler (aktif kuvvetler) ve mesnet veya bağlardan geleceği
düşünülen tepki kuvvetleri (reaktif kuvvetler) olmak üzere ikiye ayrılır.
İki boyutlu mesnet ve bağlar ile bunlardan cisme gelen tepki kuvvetleri:
44
y
Ry
Rx x
Rx x
Ry
Pürüzlü yüzey Yüzey tepkisinin doğrultusu
bilinmiyor
Rx x
MO
Ry
45
Üç boyutlu mesnet ve bağlar ile bunlardan cisme gelen tepki kuvvetleri:
Ry
z
tek noktadan küreye temas temas yüzeyine dik tepki kuvveti
Ry
z
Sürtünmesiz temas temas yüzeyine dik tepki kuvveti
x
Rz
Ry
z
46
y
Rx
x
Rz
Ry
z
Pürüzlü yüzey küresel mafsal üç doğrultuda bilinmiyen
tepki kuvvetleri
My
Ry
x
Rz Rx Mx
Mz
z
47
y
Ry
Rx Mx x
Rz
Z
My
Ry
Rz
Mz
x
z
48
y
My
Ry
Rz Rx x
Mz
z
Üç doğrultuda bilinmiyen kuvvet ve
İki doğrultuda bilinmiyen moment
49
6.4 Bir maddesel noktanın kuvvetler etkisinde dengesi
Bir maddesel noktaya etki eden bütün kuvvetler aynı noktada kesişeceğinden
dolayı bu kuvvetlerin geometrik toplamının sıfır olması denge için gerek ve
yeter koşuldur.
R=0
R = ∑ Fx i + ∑ Fy j + ∑ Fz k
∑F x =0 , ∑F y =0 , ∑Fz =0
50
Problem 6.7.1
1000 kg kütleli bir sabit vinç 2400 kg kütleli bir cismi kaldırmakta
kullanılıyor. Vinç A da sabit B de kayıcı mafsal ile mesnetlenmiştir.
Vincin kütle merkezi G dir. A ve B mesnetlerindeki tepkileri bulunuz.
A G 2400kg
1,5m
2m 4m
Çözüm:
y
RAy
2400g
RA x A
1000g
1,5m
RB x B x
2m 4m
51
Bu eşitliklerden
RAy = 33,354kN
Problem 6.7.2
Hareketli bir kol C ye bağlanmış bir kablo ve A ile B deki sürtünmesiz
tekerlekler yardımıyla dengede tutuluyor. Şekildeki yükleme halinde
kablodaki kuvveti ve A ile B deki tepkileri hesaplayınız.
600N
B C 90mm
A
Çözüm:
600N
SC
RB B C 90mm
A
RA
52
ΣFx = 0 ⇒ RB − RA = 0
ΣFy = 0 ⇒ SC − 600 = 0
ΣM C = 0 ⇒ RA ∗ 90 − 600 ∗ 600 = 0
Bu üç denklemden
RA = 4000 Newton , RB = RA = 4000 Newton
SC = 600 N
bulunur.
Problem 6.7.3
Yay katsayısı k olan AC iç yayı θ = 600 iken doğal uzunluğundadır.
a) Sistemin denge durumunda θ, W , a ve k arasındaki bağıntıyı bulunuz.
b) Denge durumunda W=80N , a =300 mm ve θ =250 olduğu bilindiğine
göre yay katsayısı k yı hesaplayınız.
B
C
A θ
Çözüm:
W
B N
C
F
A θ
53
a)
ΣFx = 0 ⇒ F cos θ − N = 0
ΣFy = 0 ⇒ F sin θ − W = 0
W
Bu iki denklemden F =
sin θ
eşitliği bulunur. Ayrıca F yay kuvveti F = k ∗ Δs denklemi ile hesaplanır.
a a 1
Yaydaki kısalma Δs = − , Δs = a(2 − )
cos 60 cos θ
0
cosθ
1
F = k a(2 − )
cosθ
1 W W
k a(2 − )= , 2sin θ − tan θ =
cosθ sin θ ka
W 80
b) k = , k=
a ( 2sin θ − tan θ ) 300 ( 2sin 250 − tan 250 )
k = 0, 704 N / mm k = 704 N / m
Problem 6.7.4
Aşağıda gösterilen çerçeve küçük bir yapının çatısını desteklemektedir.
Kablodaki gerilme kuvvetinin 150 kN olduğu bilindiğine göre E ankastre
mesnetindeki tepkileri bulunuz.
2,25m
A B C
E I
4,5m
54
Çözüm:
y
A B
C
6m
20kN 20kN 20kN 20kN
REx E θ I x
ME θ
RE y 4,5m
150kN
ΣFx = 0 ⇒ RE x + 150 cos θ = 0
ΣFy = 0 ⇒ RE y − 20 ∗ 4 − 150sin θ = 0
ΣM E = 0 ⇒ M E + 20 ∗ (1,8 + 2 ∗ 1,8 + 3 ∗ 1,8 + 4 ∗ 1,8) − 4,5 ∗ 150 ∗ sin θ = 0
EI DE
cos θ = , sin θ = , DI = 4,52 + 62 , DI = 7,5m
DI DI
4,5
cosθ = , cosθ = 0, 6
7,5
6
sin θ = , sin θ = 0,8
7,5
RE x = −150 ∗ 0, 6 , RE x = −90kN
( −90 ) + ( 200 )
2 2
RE y = 20 ∗ 4 + 150 ∗ 0,8 , RE y = 200kN RE = RE = 219, 4kN
55
∑F = 0
∑F = 0 , ∑F = 0 , ∑F = 0
x y z
∑M = 0 , ∑M = 0 , ∑M = 0
x y z
Problem 6.8.1
120kg kütleli ve 1.5m x 2.4m boyutlarındaki dikdörtgen şeklindeki bir
reklam panosu A da küresel mafsal E ile B de birer kablo yardımı ile şekildeki
gibi tesbit edilmiştir. Kablolardaki kuvvetleri ve A mafsalındaki tepki
kuvvetini bulunuz.
y
2,4m
0,6m D
1,2m
C
0,9m A
z E
1,8m B
0,6m x
1,5m
Çözüm:
y
2,4m
0,6m D
1,2m
C
RAy
0,9m R Ay A S BD
RA z S EC E
z 1,8m B
G x
1,2m W=120g
1,2m
56
sıfıra eşdeğerlik koşulu
∑F = 0 ⇒ S EC + S BD + RA + W = 0
∑M = 0A ⇒ AE ∧ S EC + AB ∧ S BD + AG ∧ W = 0
EC (0 − 1,8)i + (0,9 − 0) j + (0, 6 − 0)k
S EC = S ECU EC , U EC = , U EC =
( −1,8)
2
EC + 0,92 + 0, 62
−1,8i + 0,9 j + 0, 6k 6 3 2 6 3 2
U EC = , U EC = − i + j + k , S EC = − S EC i + S EC j + S EC k
2,1 7 7 7 7 7 7
BD (0 − 2, 4)i + (1, 2 − 0) j + (−2, 4 − 0)k
S BD = S BDU BD , U BD = , U BD =
( −2, 4 )
2
BD + 1, 22 + 2, 42
−2, 4i + 1, 2 j − 2, 4k 2 1 2
U BD = , U BD = − i + j − k
3, 6 3 3 3
2 1 2
S BD = − S BD i + S BD j − S BD k , RA = Rx i + Ry j + Rz k , W = −120 g j
3 3 3
AE = 1,8 i , AB = 2, 4 i , AG = 1, 2 i − 0, 75 j
∑M A =0 ⇒ AE ∧ S EC + AB ∧ S BD + AG ∧ W = 0
6 3 2 2 1 2
1,8 i ∧ (− S EC i + S EC j + S EC k ) + 2, 4 i ∧ (− S BD i + S BD j − S BD k ) +
7 7 7 3 3 3
+ (1, 2 i − 0, 75 j ) ∧ (−120 g j ) = 0
3 2 1 2
1,8 ∗ S EC k − 1,8 ∗ S EC j + 2, 4 ∗ S BD k + 2, 4 ∗ S BD j − 1, 2 ∗ 120 gk = 0
7 7 3 3
4,8 3, 6 2, 4 5, 4
∑ M A = ( 3 S BD − 7 SEC ) j + ( 3 S BD + 7 S EC − 144 g ) k = 0
4,8 3, 6 4,8 3, 6
S BD − S EC = 0 S BD − S EC = 0
3 7 3 7 14, 4
⇒ ⇒ S EC = 288 g
2, 4 5, 4 4,8 10,8 7
S BD + S EC − 144 g = 0 S BD + S EC = 288 g
3 7 3 7
S EC = 140 g , S BD = 45 g , S EC = 1373, 4 N , S BD = 441, 45 N
6 3 2 2 1 2
∑ F = (− 7 S EC i+
7
S EC j + S EC k ) + (− S BD i + S BD j − S BD k ) +
7 3 3 3
+ ( Rx i + Ry j + Rz k ) + (−120 g j ) = 0
6 2 3 1 2 2
∑ F = (− 7 S − S BD + Rx )i + ( S EC + S BD + Ry − 120 g ) j + ( S EC − S BD + Rz )k = 0
EC
3 7 3 7 3
6 2 6 2
− S EC − S BD + Rx = 0 ⇒ − 140 g − 45 g + Rx = 0 ⇒ Rx = 150 g
7 3 7 3
3 1 3 1
S EC + S BD + Ry − 120 g = 0 ⇒ 140 g + 45 g + Ry − 120 g = 0 ⇒ Ry = 45 g
7 3 7 3
2 2 2 2
S EC − S BD + Rz = 0 ⇒ 140 g − 45 g + Rz = 0 ⇒ Rz = −10 g
7 3 7 3
Rx = 1471,5 N Ry = 441, 45 N Rz = −98,1N
57
Problem 6.8.2
450 N luk bir yük şekildeki gibi bükülmüş bir rijid borunun C köşesine
uygulanmıştır. Boru A da zemine ve D de düşey duvara küresel mafsal ile E
de ise EG kablosu yardımı ile tesbit edilmiştir.
a) EG kablosundaki gerilme kuvvetinin minumum olması için kablonun karşı
duvara bağlandığı G noktası nerde olmalıdır.
b) Bu durumdaki minumum kablo kuvvetinin şiddetini bulunuz.
G
D
E C
2m 2m 4m
x
2m
A
4m
Çözüm:
y
G ( x,y) RDz
S EG RDx
D
B E C RDy
2m 2m 4m
P
0 x
2m
RAx A
A 4m
RAz R Ay
z
58
S EG kablo kuvvetinin minumum olması için kablonun doğrultusu aynı
kuvvetle AD eksenine göre en büyük momenti verecek şekilde olmalı yani
AD ekseni ile E noktasının oluşturduğu düzleme dik olmalıdır.
ED ∧ AD = λ EG olmalı
EG = ( x − 2) i + ( y − 4) j − 2k , ED = 2 i − 2k , AD = 4i + 4 j − 2k
i j k
ED ∧ AD = 2 0 −2 , ED ∧ AD = 8 i − 4 j + 8 k
4 4 −2
8 i − 4 j + 8 k = λ ( x − 2) i + λ ( y − 4) j − 2λ k
λ ( x − 2) = 8 λ = −4
x=0
λ ( y − 4) = −4 ⇒ −4 x + 8 = 8 ⇒
y=5
− 2λ = 8 −4 y + 16 = −4
ΣM AD = 0 ⇒ ( DE ∧ S EG ) • U AD + ( DC ∧ P) • U AD = 0
DE = −2 i + 2k , DC = 2k , P = −450 j , S EG = S EGU EG
EG −2 i + j − 2k 2 1 2
U EG = , U EG = , U EG = − i + j − k
EG (−2) 2 + 12 + (−2) 2 3 3 3
2 1 2
S EG = − S EG i + S EG j − S EG k
3 3 3
AD 4i + 4 j − 2k 2 2 1
U AD = , U AD = , U AD = i + j− k
AD 42 + 42 + (−2) 2 3 3 3
2 1 2
DE ∧ S EG = (−2 i + 2k ) ∧ (− S EG i + S EG j − S EG k )
3 3 3
i j k
2 8 2
DE ∧ S EG = −2 0 2 , DE ∧ S EG = − S EG i − S EG j − S EG k
3 3 3
2 1 2
− S EG S EG − S EG
3 3 3
DC ∧ P = 2k ∧ −450 j , DC ∧ P = 900 i
2 8 2 2 2 1
( DE ∧ S EG ) • U AD + ( DC ∧ P) • U AD = [(− S EG + 900) i − S EG j − S EG k )] • ( i + j − k ) = 0
3 3 3 3 3 3
4 16 2
− S EG + 600 − S EG + S EG = 0
9 9 9
−2S EG + 600 = 0 ⇒ S EG = 300 N
59
Problem 6.8.3
A da ankastre mesnetli ABCDE cismi şekildeki gibi yüklenmiştir.
a) A ankastre mesnetindeki tepkileri hesaplayınız.
b) A ya çok yakın x eksenine dik kesitteki kesit zorlarını bulunuz.
E F2 = 200N
20cm
y
F1 = 200N D
A B
x
20cm
40cm C F3 = 350N
z
F4 = 250N
Çözüm:
E F2 = 200N
20cm
y
F1 =200N D
RA
MA A B
x
20cm
40cm C F3 =350N
z
F4 =250N
a)
sıfıra eşdeğerlik koşulu
∑F = 0 ⇒ RA + F1 + F2 + F3 + F4 = 0
∑M = 0 A ⇒ M A + AD ∧ F1 + AE ∧ F2 + AC ∧ F3 + AC ∧ F4 = 0
F1 ve F2 kuvvet çifti olduğundan geometrik toplamı sıfır bileşke momenti
ise 200 ∗ 20 j dır.
F3 = 350 i , F4 = −250 j , AC = 40 i + 20 k
∑ F = R + 350 i − 250 j = 0 ⇒
A R = −350 i + 250 j
A
60
b)
A da ki x eksenine dik kesitteki normal kuvvet RA kuvvetinin kesite dik
bileşenidir.
normal kuvvet = −350N ( Bu kuvvet cismi çekmeye çalıştığından pozitif
alınmalıdır.)
A da ki x eksenine dik kesitteki kesme kuvveti RA kuvvetinin kesit içindeki
bileşenidir.
kesme kuvveti = 250N. 250N
A da ki x eksenine dik kesitteki burulma momenti M A momentinin kesite
dik bileşenidir.
burulma momenti = −5000Ncm
A da ki x eksenine dik kesitteki eğilme momenti M A momentinin kesite
içindeki bileşenidir.
eğilme momenti = −11000 j + 10000k
eğilme momenti = 110002 + 100002 = 14866 Ncm
61
BÖLÜM 7
SÜRTÜNME
θ R θ N
R θ N
Yukardaki şekillerde gösterildiği gibi eğim açısı θ olan bir eğik düzlem
üzerine bırakılan bir cismin θ nın belli değerlerine kadar dengede kaldığı
bilinir. Aynı şekilde yatay düzlem üzerine bırakılan bir cisme yatay
doğrultuda bir P kuvveti uygulanırsa P nin belli değerlerine kadar cismin
dengede kaldığı bilinir. Bütün bunların nedeni temas eden yüzeyler
doğrultusunda tepki kuvvetlerinin oluşmasıdır. Bu kuvvetlere sürtünme
kuvvetleri denir.
f = N tan θ
Sürtünme kuvvetinin maksimum değeri birbirlerine temasta olan cisimlerin
cinslerine ve temas yüzeylerinin özelliklerine bağlıdır.
dengede kalmak şartıyla θ nın en büyük değerinin tanjantına sürtünme
katsayısı denir ve μ ile gösterilir.
μ=tan θmaks. , f maks. = μN
62
metal üstünde metal a0.15-0.60
metal tahta üstünde 0.20-0.60
metal taş üstünde 0.30-0.70
metal deri üstünde 0.30-0.60
tahta tahta üstünde 0.25-0.50
tahta deri üstünde 0.25-0.50
taş taş üstünde 0.40-0.70
toprak toprak üstünde 0.20-1.00
lastik beton üstünde 0.60-0.90
Çeşitli malzemeler için sürtünme katsayıları tablosu
Problem 7.1.1 θ = 600 eğim açılı eğik düzlem ile üzerindeki W = 100 N.
ağırlığındaki cismin sürtünme katsayısı μ = 0.4 dır. P kuvvetinin hangi
değerleri arasında cisim eğik düzlem üzerinde hareketsiz kalır. Bu
sınırlardaki sürtünme kuvvetinin değerlerini bulunuz.
P
θ
63
Çözüm:
Cismin aşağı doğru kaymaması için gerekli olan en küçük P kuvveti Pmin .
dır.Bu durumda sürtünme kuvvetinin yönü yukarı doğrudur.
x
W
θ
y
Pmin . f N
θ
y
Pm aks. f N
θ
64
7.2 mesnetlerdeki sürtünmeler
Mesnetlerde temas yüzeyi belli ise sürtünme kuvveti bu yüzeye teğettir. Eğer
mesnet mafsal şeklinde ve temas yüzeyi bilinmiyorsa ise sürtünme momenti
göz önüne alınarak işlem yapılabilir.
20 cm.
10 cm.
Çözüm y
x
W
fA
x
A NA
20 cm.
fB
NB
10 cm. B
fA = μ NA , fB = μ NB , f A = 0, 25 N A , f B = 0, 25 N B
∑F x =0 ⇒ NB − N A = 0 ⇒ NB = N A
65
W
∑F y =0 ⇒ f A + fB − W = 0 ⇒ fA + fB = W ⇒ f A = fB =
2
N B = N A = 2W
∑M B =0 ⇒ 20 N A − 10 f A − ( x − 5) W = 0
20 N A − 10 f A + 5W
20 N A − 10 f A − W x + 5W = 0 ⇒ x =
W
W
20 ∗ 2 W − 10 ∗ + 5W
2 40 W − 5W + 5W
x= , x= , x = 40 cm.
W W
A
M
100 mm.
θ
B 100 mm.
66
Çözüm:
y f P
N
C
RAy
A RA x S C x
M
100 mm. SC
θ
B
100 mm.
SC = 300, 289 N .
AB çubuğunun dengesi için :
∑M A =0 ⇒ M maks. − 100 SC cos θ = 0 ⇒ M maks. = 100 SC cos θ
SC = 187, 613 N . M min . = 100 SC cos θ , M min . = 100 ∗ 187, 613cos 600 ,
M min . = 9380, 6 Nmm. 9,38 Nm. ≤ M ≤ 15, 01 Nm .
67
7.3 Halat veya kayış kasnak sürtünmesi
y
α
x
dθ/2 dθ/2
s df s + ds
θ dθ
dθ/2 dN dθ/2
s1
s2
Bu çağda kayış kasnak sistemlerinde düz kayış yerine daha çok aşağıda
gösterilen kesiti V şeklinde olan V kayışları kullanılır.
y
y dθ
β
β 2df
x
dθ/2 dθ/2
z s s + ds
β/2 β/2 2 dN sin(β/2)
dN dN
dθ dθ
s sin , (s + ds) sin
2 2
V kayışlı kayış kasnak sistemlerinde kayışın her iki yan yüzeyinde temas
olduğundan diferansiyel elemanda sürtünme kuvvetinin iki katı alınır.Normal
kuvvet yerine 2dNsin β/2 alınarak düz kayış için yapılan işlemler tekrar
edilirse
s1
= eμ α / sin(β / 2) formülü bulunur.
s2
68
Problem 7.3.1 Bir gemiyi rıhtımda durdurmak için kullanılan halatın
halka şeklinde oluşturulmuş kısmı iskele babasına takılır.Halatın diğer
ucuna gemideki babanın etrafına 4 kere sarıldıktan sonra kuvvet
uygulanır. Halata geminin uyguladığı kuvvet 20kN dır.
görevlinin uyguladığı kuvvet 40N olduğuna göre halat ile baba denilen
silindirik cismin yanal yüzeyi arasındaki sürtünme katsayısını bulunuz.
40 N.
20kN.
Çözüm:
S 2 = 40 N .
S1 = 20000N
S1
= e μ α , S1 = 20kN . = 20000 N . , α = 4 ∗ 2π , α = 8π
S2
20000
= e8π μ , 500 = e8 π μ ⇒ ln 500 = ln e8 π μ ⇒ ln 500 = 8πμ
40
ln 500
μ= , μ = 0, 247
8π
69
Problem 7.3.2 Bir elektrik motoru ile üretilen 60 Nm. lik bir momenti iletmek
için bir yassı kayış kullanılmaktadır. Kayış şekilde görüldüğü gibi 12 cm.
çaplı motordaki kasnaktan aldığı momenti iletmektedir. Kayışla kasnak
arasındaki statik sürtünme katsayısı 0.3 dür. Kayışın her iki kısmındaki
çekmenin , kayma olmasını engelleyecek en küçük değerlerini bulunuz.
600
400
Çözüm:
S1
600
S2
M 400
0
30 A
500
α
70
BÖLÜM 8
YAYILI YÜKLER
q
Q
dq
x
a
x dx
ξ
b
Yayılı yükün bileşkesinin şiddeti yayılı yük eğrisi altındaki alana eşittir.
b
Q = ∫ dq dq = q ⋅ dx
a
b
Q = ∫ q ( X ) dx
a
Yayılı yükün bileşkesi yayılı yük eğrisi altındaki alanın merkezinden geçer.
b
∫ x q ( X) dx
a
ξ= b
∫ q ( X) dx
a
71
Problem 8.2.1 Basit mesnetli bir kiriş şekildeki gibi yayılı yük taşımaktadır.
mesnet tepkilerini hesaplayınız.
qB = 3600 N / m
q A = 1500 N / m
A B
L = 6m.
Çözüm:
y QÜ
QD E
qB = 3600 N / m
q A = 1500 N / m D C
A B x
L/2
RA RB
2L/3
72
Problem 8.2.2 Su dolu tankın altında bulunan 0,5m. X 0,8m. boyutlarındaki
bir kapak A noktasından mafsallıdır. B deki bir çıkıntı yardımı ile aşağı
doğru dönmesi engellenmektedir. Kapak B den bağlanan ipe kuvvet
uygulanarak açılabilmektedir. Kapağın açılabilmesi için ipe uygulanan en
küçük kuvveti bulunuz.
C P
0,27m.
0,45m.
A
0,48m.
0,64m.
Çözüm:
C
0,27 m
P
L1
L2 qA 0,45 m
QD A
QÜ
qB 0,48 m
B D
0,64 m
73
BD CD 2 1
∑M A =0 , P
BC
AD − P
BC
BD + QÜ
3
AB + QD AB = 0
2
2 2
BC = BD + CD , CD = 0, 27 + 0, 45 + 0, 48 , CD = 1, 2 m
( 0, 64 ) + (1, 2 ) , BC = 1,36 m
2 2
BC =
0, 64 1, 2 2 1
P 0, 48 − P 0, 64 + 941, 76 0,8 + 1765,84 0,8 = 0
1,36 1,36 3 2
0, 64 1, 2 2 1
P( 0, 48 − 0, 64) + 941, 76 0,8 + 1765,84 0,8 = 0
1,36 1,36 3 2
P (−0,33882) + 1208, 608 = 0 ⇒ P = 3567,1 N
74
BÖLÜM 9
KABLOLAR
L
A
y1 y2 y3 d
C1
B
x1 P1 C2
C3
x2 P2
P3
x3
75
Aynı kablonun serbest cisim diagramı aşağıdaki gibi çizilebilir.
L
RAx A
RAy y1 y2 y3 d
C1 B RBx
• D
x1 P1 C2 RBy
C3
x2 P2
P3
x3
∑ Fx = 0 , ∑ Fy = 0 , ∑ M z = 0
denklemler yeterli değildir. Bundan dolayı Bir kablo parçası için denklem
yazmak gerekir. Buda ancak kablo üzerindeki bir noktanın koordinatlarını
bilmeyi gerektirir.
Böylece kablonun AD parçası için aşağıdaki denklem yazılabilir.
∑MD = 0
RAx A
RAy y1 y
C1
D•
x1 P1 S
76
Aynı şekilde düşey yüklerin etki ettiği diğer noktalarda da moment
denklemleri yazılabilir.
RAx A
RAy y1 y2
C1
• D
x1 P1
C2 θ
P2 S
x2
4m
D
2 kN
A
C 1m
B
3 kN
6 kN
4m 2m 3m 3m
77
Çözüm:
a) B ve D noktalarının düzeylerini bulmak için önce A mesnedindeki
tepkileri bulmak gerekir . A mesnedindeki tepkileri bulmak için de tüm
kablo ve kablonun ABC kısmının dengesi ayrı ayrı göz önüne alınır.
Tüm kablonun serbest cisim diyagramı: REy
y E REx
RAy 4m
D
2 kN
A RAx x
C 1m
B
3kN
6kN
4m 2m 3m 3m
RAy
A RAx x
C 1m
B
3kN
6kN
4m 2m
78
B Noktasının düzeyi için kablonun AB kısmının dengesi göz önüne alınır.
RAy
A RAx x
B yB
3kN
4m
RAy S DE
D θDE
RAx 2 kN yD x
A C 1m
B
3kN
6kN
4m 2m 3m
79
b) Maksimum eğim ve maksimum çekme : Maksimum eğimin olduğu
kablodaki çekme kuvveti Maksimum kuvvettir. Kablodaki kuvvetin yatay
bileşeni mesnetlerdeki kuvvetin yatay bileşenine eşittir.
1,111
θ AB = arctan , θ AB = 15,5220
4
0,111
θ BC = arctan , θ BC = 3,180
2
2,167
θCD = arctan , θCD = 35,842
3
(4 − 1,167)
θ DE = arctan , θ DE = 43,36
3
9
S DE = , S DE = 12,38 kN
cos 43,360
80
9.3 Yayılı yükler etkisindeki kablolar.
D
A
S
θ
So
So
S cos θ = SO
S sin θ = Q
Q
S = SO2 + Q 2 , tan θ =
SO
81
9.3.1 Yatayda düzgün yayılı yük etkisindeki kablolar (parabolik kablo)
Kütlesi uzunluğu boyunca sabit olan ve birim uzunluğunun kütlesi q
olan yatay bir tablayı taşıyan asma köprünün kablosunu göz önüne alalım.
A C(x,y)
•
O x
θ S
C qx
So O y x
θ
qx So
x/2
x
82
Eğer kablonun iki ucuda aynı yükseklikte ise ve kablonun en alt noktasının
derinliği ile iki uc arasındaki uzaklık biliniyorsa yatayda yayılı yükün
q x2
şiddeti verildiğinde y= denkleminden kablodaki en küçük
2 SO
kuvvet So bulunur.
Bu So değeriyle S = SO2 + q 2 x 2 denklemine gidildiğinde kablonun
herhangi bir x koordinatına sahip noktasındaki S değeri hesaplanabilir.
Problem 9.3.1.1
Ab kablosu şekilde görüldüğü gibi yatayda düzgün yayılı bir yükü
taşımaktadır. Kablonun en alt noktası A mesnedinin 3 m altındadır.
Kablodaki maksimum ve minimum çekme kuvveti değerlerini bulunuz.
B
6m
A
3m
q = 5 kN /m
40 m
Çözüm:
Yük yatayda düzgün yayılı olduğundan kablo paraboliktir. Koorninat
başlangıcını C en alt noktasında seçilirse Kablo denklemi
q 2
y= x
2 S0
formunda yazılabilir.
y
9m yB = 9 m
A
yA = 3 m C
x
xA xB
40 m
83
yB = k xB2 , y A = k x A2 , xB − x A = 40 ⇒ xB = x A + 40
yB k ( x A + 40) 2
9
yB = k ( x A + 40) 2 , = 2
= , x A2 + 80 x A + 1600 = 3 x A2
yA k xA 3
−80 ∓ 6400 + 12800 −80 ∓ 19200
−2 x A2 + 80 x A + 1600 = 0 , x A = , xA =
−4 −4
−80 ∓ 19200
xA = , x A = 54, 64 m veya x A = −14, 641 m ilk kök 40 m
−4
den büyük olduğu için göz önüne alınmaz x A = −14, 641 m kabul edilir.
xB = 25,359 m
Kablodaki minimum çekme kablonun an alt seviyesi olan C noktasında
q 2
olur. A noktasının hesaplanan koordinatları y = x denkleminde yerine
2 S0
5 5
( −14, 641 m ) , S0 = ( −14, 641 m ) ,
2 2
konursa S0 bulunur. 3=
2 S0 6
S0 = 178, 63 kN
84
9.3.2 Kendi ağırlığı etkisinde olan homojen yapıdaki kablo veya zincirin
dengesi
y
ℓ D(x,y)
C c
x
dℓ θ
D dy S
ℓ qℓ
dx θ
So So
C qℓ
S = SO2 + q 2 , Q=q 2
SO
dx = d cos θ , cos θ =
S
SO ωc d
dx = d , dx = d , dx =
S ω c + 2 2 2
1+
c2
d ⎡ ⎤ x
x=∫ , x = c ⎢sinh −1 ⎥ = c sinh −1 → = c sinh
O 1+ 2
c 2 ⎣ c ⎦O c c
W x
dy = dx tan θ , dy = dx , dy = dx , dy = sinh dx
SO c c
Bu son denklem C(0,c) den D(x,y) ye integre edilirse
85
x x
x ⎡ x⎤ x
y − c = ∫ sinh dx = c ⎢cosh ⎥ = c (cosh − 1)
O
c ⎣ c ⎦O c
x
y = c cosh , y 2 − 2 = c 2 eşitliği bulunur.
c
SO = q c , Q = q , S = q y
eğer A ve B mesnetlerinin yüksekliği aynı ise
derinlik h = y A − c olur.
A B
20 m
100 m
Çözüm :
a) Smin = SO = q c
S maks = q ymaks , S maks = q yB
Eğer koordinat başlangıcı kablonun alt noktasından c kadar altında
alınırsa kablo denklemi
x
y = c cosh şeklinde yazılabilir.
c
y
A B
yB
c
xB
86
50
f (c) = 20 + c − c cosh denklemini sıfır yapan c değeri orta nokta metodu ile
c
bulunur.
cl cu cl + c f (cl ) f (cu ) cr yeni − cr eski
cr = εa = ∗ 100 0 0
2 cr yeni
1 100 50,5
−2,59 ∗ 1021 7,2374
50,5 100 75,25 -6,4841 7,2374 33
50,5 75,25 62,875 -6,4841 2,7685 19,7
62,875 75,25 69,0625 -0,95075 2,7685
62,875 69,0625 65,9688 -0,95075 1,09594
62,875 65,9688 64,422 -0,95075 1,26988
64,422 65,9688 65,1954 -0,39713 1,26988
65,195 65,9688 65,5819 -0,1315 1,26988
65,5819 65,9688 65,7754 -0,0014567 1,26988
65,5819 65,7754 65,6787 -0,0014567 0,062988
65,5819 65,6787 65,6303 -0,0014567 0,030828
65,5819 65,6303 65,6061 -0,0014567 0,014707
65,5819 65,6061 65,594 -0,0014567 0,006629
65,5819 65,594 65,58795 -0,0014567 0,002587
65,5819 65,58795 65,58493 -0,0014567 0,000565
65,58493 65,58795 65,58644 -0,0004457 0,000565
65,58493 65,58644 65,5857 -0,0004457 0,000061 0,00113
c = 65,586
yB = 20 + c ⇒ yB = 20 + 65,586 , yB = 85,586 m
87
BÖLÜM 10
m=3
n=3
m=5
n=4
m=7
n=5
88
Bir basit kafes sisteminde
m = çubuk sayısı
n = düğüm noktası sayısı
olmak üzere
2n = m + 3
olur.
Pratt Howe
Pratt Howe
Warren
89
10.3 Düğüm noktaları metodu ile kafes sisteminin analizi
Kafes sisteminin her bir düğüm noktası için 2 denklem yazılır. n tane düğüm
noktalı bir kafes sisteminde 2n denklem yazılacağından 2n sayıda bilinmiyen
çözülebilir. Toplam çubuk sayısı 2n-3 ve mesnetlerden de 3 bilinmiyen
geleceğine göre denklem sayısı yeterli olur. Ayrıca sistem bütün bir rijid cisim
gibi alınıp dengesi düşünüldüğünde 3 denklem daha yazılabilir. Bundan dolayı
düğüm noktaları metodu ile fazladan elde edilen 3 denklem sonuçların kontrolu
için kullanılabilir.Bir kafes sisteminde çubuk kuvvetlerini bulmadan önce sistem
bütün bir rijid cisim olarak göz önüne alınıp mesnet tepkileri bulunabilir. Daha
sonra düğüm noktalarının dengesi düşünülerek en fazla iki bilinmiyen içerecek
şekilde düğüm noktası seçip işleme başlanır. Çubuklardan düğüm noktalarına
gelen kuvvetler çubuk doğrultularında alınır.Düğüm noktalarındaki kuvvetlerle
çubuklardaki kuvvetler etki tepki ilkesine göre birbirinin tam zıttıdır. Bir düğüm
noktasındaki bilinmiyenler çözüldüğünde bu düğüm noktasına çubuklarla direk
bağlı diğer düğüm noktalarında da birer tane bilinmiyen azalacağından en fazla
iki bilinmiyen içeren düğüm noktalarını bulmak kolaylaşır.
C
A D
B
P
A D B
RAx
RAy P C RB
A B
D
90
Problem 10.3.1 Verilen kafes sistemindeki çubuk kuvvetlerini düğüm noktaları
metodunu kullanarak bulunuz.
6m 6m
20kN 10kN
A B C
4m
D E
3m 6m 3m
Çözüm:
Tüm kafes sistemi için serbest cisim diagramı
6m 6m y
20kN 10kN RC y
A B C RC x x
4m
D E RE
3m 6m 3m
∑M = 0 C ⇒ 3RE − 12 ∗ 20 − 6 ∗ 10 = 0 ⇒ RE = 100kN
∑F = 0
x ⇒ RC x = 0
∑F = 0
y ⇒ RC y + RE − 20 − 10 = 0 ⇒ RC y = −70kN
91
A düğüm noktası:
S AD
20kN 3
5 4
A S AB 20kN
5 S AB
4 S AD
3
A düğüm noktasına etki eden kuvvetlerin geometrik toplamı kapalı bir üçgen
oluşturur . Bu kuvvetlerin şiddetleri ile bu üçgenin veya benzer üçgenlerin kenar
uzunlukları orantılı olur.
S AB S AD 20
= = ⇒ S AB = 15kN , S AD = 25kN
3 5 4
D düğüm noktası:
S DB S DB
5m S DA = 25kN
S DA = 25kN 6m S DE S DE
D
S DB S DE 25
= = ⇒ S DB = 25kN , S DE = 30kN
5 6 5
B düğüm noktası:
10kN
S BA = 15kN B S BC
3 5
4 4
5 3 S BE
S BD = 25kN
92
E düğüm noktası:
S EB = 37,5kN S EC
4 5 5
4
3 3
E
S ED = 30kN
RE = 100kN
RC y = 70kN
SCB = 52.5kN RC x = 0
C
5 4
SCE = 87.5kN
3
C düğüm noktası için denge denklemleri ( Kontrol için )
3 3
∑F = 0 ⇒ RC x + SCE − SCB = 0
x
5
0 + 87,5 − 52,5 = 0
5
4 4
∑ Fy = 0 ⇒ 5 SCE − 70 = 0 5
87,5 − 70 = 0
93
10.4 Özel düğüm noktaları
Bir düğüm noktasında 4 tane çubuk şekildeki gibi ikişer ikişer aynı
doğrultuda ise burada oluşturulacak kuvvet poligonu paralel kenar olur.
Bundan dolayı aynı doğrultudaki çubuklara etki eden kuvvetlerin şiddeti
birbirine eşit yönü birbirinin zıttı olur.
E
B SAE SAB
SAB SAC
A A SAE
SAD
SAD
D SAC
C
P B B
A A
D D
C C
94
İki çubuktan oluşan düğüm noktalarında iki çubuk aynı doğrultuda ise bunlara
etki eden kuvvetlerin şiddetleri birbirine eşit yönleri birbirine zıttır. Böyle bir
düğüm noktasına başka bir P kuvveti etki ediyorsa bunun şiddeti sıfır olmalıdır.
İki çubuktan oluşan düğüm noktasındaki çubuklar farklı doğrultularda ise bu
çubuklardaki kuvvetler sıfırdır.
B
A
A C
B
C
D P3
P2
P1 C E
B F
RAX A H
M L K J I
RAy P4 RB
95
10.5 Kesim metodu ile kafes sisteminin analizi
∑ Fx = 0 , ∑ Fy = 0 , ∑M = 0
denklemleri ile üç bilinmiyen çözülebilir.
P1 P2 P3
A B C D
F E
P1 P2
A B SBC
SBE
F E
SFE
FE
∑ Fx = 0 dan S BC + S BE
BE
+ S FE = 0
BF BE
∑ Fy = 0 dan P1 + P2 + S BE
BE
=0 ⇒ S BE = −(P1 + P2 )
BF
AB + FE
∑ ME = 0 dan S BC BF − P1 ( AB + FE) = 0 ⇒ S BC = P1
BF
Bu elde edilen SBE ve SBC kuvvetleri 1. denklemde yerine konursa
AB + FE FE
S FE = − P1 + (P1 + P2 ) elde edilir.
BF BF
96
Problem 10.5.1 Şekilde gösterilen kafes sistemindeki FH , GH ve GI
çubuklarındaki kuvvetleri bulunuz.
1kN
1kN F 1kN
1kN D H 1kN
8m B J
A L
C E G I K
Çözüm:
Tüm cismin serbest cisim diagramı
1kN
y n
1kN F 1kN
1kN D H 1kN
8m B J
A θ L x
C E G I K
97
FG 8
tan θ = , tan θ = ⇒ θ = 28, 07250
GL 15
kafes sistemi nn doğrusundan geçecek şekilde bir kesitle kesildikten sonra geri
kalan parça için yazılacak denge denklemlerinden istenen çubuk kuvvetleri
bulunur. Çünkü kesit bu çubukları içine alacak şekilde seçilmiştir.
F 1kN
S HF
H 1kN
8m S HG J
β
S IG θ L x
G I K
RL
5m 5m 5m
GI HI 2 2 HI 10 16
sin β = , cos β = , GH = GI + HI , = ⇒ HI = m
GH GH 8 15 3
16 481 15 16
GH = 52 + ( ) 2 , GH = , sin β = , cos β =
3 3 481 481
Kesildikten sonra geri kalan parça için denge denklemleri:
∑F = 0 ⇒x − S HF cos θ − S HG sin β − S IG = 0
∑F = 0 ⇒y S HF sin θ − S HG cos β − 1 − 1 + RL = 0
∑M = 0 ⇒ G HI S HF cos θ + GI S HF sin θ − GI ∗ 1 − GK ∗ 1 + GL RL = 0 ,
16 15 8 120
S HF + 5 S HF − 5 − 10 + 15 ∗ 7,5 = 0 ⇒ S HF = −97,5 ⇒ S HF = −13,8125 kN
3 17 17 17
8 16 481
∑F y =0 ⇒ −13,8125
17
− S HG
481
− 1− 1 + 7,5 = 0 ⇒ S HG = −
16
kN
S HG = −1,371 kN
15 481 15
∑F x =0 ⇒ −(−13,8125)
17
− (−
16
)
481
− S IG = 0 ⇒ S IG = 13,125 kN
98
BÖLÜM 11
ÇERÇEVE VE MAKİNELER
11.1 Giriş
Birden fazla sayıdaki parçaların mafsallar yardımıyla birleşiminden ortaya
çıkan yapılarda bazı durumlarda kafes sisteminde farklı olarak elemanlara kendi
doğrultuları dışındada ihmal edilemeyen büyüklükte kuvvetler gelebilir.
Bu durumdaki sistemlere çerçeve veya makine denir. Çerçeveler Genellikle
sabittir ve yükleri taşımak için oluşturulur. Makineler ise sabit veya hareketli
olup kuvvetleri iletmek veya değiştirmek için imal edilir. makineler daima
hareketli parçaları içerirler.
11.2 Çerçeveler
Çeşitli kuvvetler etkisindeki n sayıda parçadan oluşmuş bir çerçeveye ait
problemi klasik denge denklemleri ile çözmek için parçalarına ayırmak gerekir.
Çerçeve parçalarına ayrıldıktan sonra her bir parça ayrı bir rijid cisim gibi
düşünülerek denge denklemleri yazılır.Ayrıca birleşme yerlerinde etki –tepki
ilkesi göz önünde bulundurulur.
D
E
F
C
B W
A
H
99
D
C E
S F
W
B
RAx
A
RAy
D C E
RCy -RCx F
RCx
C -RCy SBE
-SBE W
B -SBE E
B
SBE
RAx
A
RAy
100
Problem 11.2.1 Şekilde gösterilen çerçevedeki ACE ve BCD elemanları C de
bir pim ve DE bağlantı çubuğu ile birbirine bağlanmıştır. Gösterilen yükleme
durumunda DE bağlantı çubuğundaki kuvveti ve C den BCD elemanına gelen
kuvvetin bileşenlerini bulunuz.
160 mm
480 N
B
150 mm
60 mm C D
80 mm
E
60mm 100mm 150 mm
Çözüm:
Tüm cisim için serbest cisim diyagramı
y
RA y
A RAx
160 mm
480 N
RB B
150 mm
60 mm C D
80 mm α
x
E
60mm 100mm 150 mm
Tüm cisim için denge denklemleri:
∑F = 0 ⇒
x RAx + RB = 0 ⇒ RAx = − RB
∑F = 0 ⇒
y RAy − 480 = 0 ⇒ RAy = 480 N
101
BCD cismi için serbest cisim diyagramı :
RB = 300 N B RC y 480 N
60 mm
C RC x α
S DE
BCD cismi için denge denklemleri :
∑F = 0 ⇒
x RC x − S DE cos α + 300 = 0
∑F = 0 ⇒
y RC y − S DE sin α − 480 = 0
∑M = 0 ⇒C (100 + 150) S DE sin α + 60 ∗ 300 + 100 ∗ 480 = 0
17(100 ∗ 480 + 60 ∗ 300)
S DE = − , S DE = −561 N
8 ∗ 250
15 15
∑ Fx = 0 ⇒ RC x − (−561) 17 + 300 = 0 , RC x = − 17 561 − 300 , RC x = −795 N
8
∑ Fy = 0 ⇒ RC y − (−561) 17 − 480 = 0 , RC y = 216 N
ACE cismi için serbest cisim diyagramı :
RA y
A RAx
220 mm
RC x
C S DE
80 mm RC y E α
100 mm
ACE cismi için denge denklemleri (kontrol için)
15
∑F x =0 ⇒ RAx − RC x + S DE cos α = 0 , (−300) − ( −795 ) + ( −561)
17
=0
8
∑F = 0
y ⇒ RA y − RC y + S DE sin α = 0 , 480 − 216 + ( −561)
17
=0
102
11.3 Makineler
Makineler kuvvetleri iletmek veya değiştirmek için kullanılan yapılardır. İster
tek bir alet ve komple bir mekanizma olsun tümünde iletilen giriş kuvvet veya
momentleri ile çıkışta oluşturulan kuvvet veya momentler göz önüne alınır.
Bu tür yapıların çözümünde çerçevelerdeki aynı yöntem izlenir. Yani tüm yapı
elemanlarına ayrılıp her bir eleman için temel denklemler yazılır. Ayrıca
birleşme veya temas noktalarında etki tepki ilkesi kullanılır.
Aşağıdaki şekilde gösterilen el makasında AB kolunun A ucuna uygulanan P
Kuvveti bu makasın mekanizması tarafından Q kuvvetine dönüştürülür.
10 cm D B
A 1500 N
600
C MC
45 cm 30 cm
103
Çözüm :
Tüm cisim için serbest cisim diyagramı:
10 cm D B
1500 N
0
RAx A 60 α
RC x C MC
RA y RC y
45 cm 30 cm
D B
1500 N
RAx A
RD
RA y 75 cm
10 cm RD 90- α
D
MC 600
RC x C
RC y
104
CD Krankı için denge denklemleri :
∑F x =0 ⇒ RC x + RD cos ( 90 − α ) = 0 ⇒ RC x = − RD cos ( 90 − α )
RC x = −2216,991 ∗ cos ( 90 − 9,826 ) , RC x = −378,344 N
∑M C =0 ⇒ M C k + CD ∧ RD = 0
M C k + (10 cos 600 i + 10sin 600 j ) ∧ [ RD cos(90 − α ) i − RD sin(90 − α ) j ] = 0
M C k + [−10 cos 600 RD sin(90 − α ) − 10sin 600 RD cos(90 − α )] k = 0
M C = +10 cos 600 RD sin(90 − α ) + 10sin 600 RD cos(90 − α )
M C = +10 cos 600 ∗ 2216,991 ∗ sin 80,1736 + 10sin 600 ∗ 2216,991 ∗ cos80,1736
M C = 14199 Ncm
Tüm cisim için denge denklemleri:
∑F x =0 ⇒ RAx + RC x = 0 ⇒ RAx = − RC x ⇒ RAx = 378,344 N
∑F y =0 ⇒ RAy + RC y − 1500 = 0 ⇒ RAy = −684, 47
Tüm cisim için moment denklemi: ( kontrol için )
∑M A = 0 ⇒ M C + 45 RC y − 75 ∗ 1500 = 0 ⇒
14199 + 45 ∗ 2184, 47 − 75 ∗ 1500 = 0 ⇒ 0,15 ≅ 0 alınabilir.( yuvarlatma
hatalarından kaynaklanır.)
105
BÖLÜM 12
V
M
V M
Kesitteki iç kuvvetler ( pozitif kesme kuvveti V ve Pozitif Eğilme momenti M )
106
12.3 Yayılı yük , kesme kuvveti ve eğilme momenti arasındaki
bağıntılar
q
q(x)
B
A x
C D E
xC dx
xD
dx/2 q dx
V
M M+dM
C dx D V+dV
∑ Fy = 0 ⇒ V − (V + dV ) − q dx = 0
dV= − q dx
dV
= −q
dx
Böylece kesme kuvvetinin kesit uzunluğu boyunca türevi o noktadaki yayılı
yüke şiddeti eşit yönü ise zıt olur.
107
XE
VE − VC = − ∫ q dx
XC
dx
∑ MD = 0 ⇒ (M + dM ) − M − V dx + q dx
2
=0
1
dM = V dx − (dx) 2
2
dM
=V
dx
Bu son ifadeden eğilme momentinin kiriş uzunluğu boyunca türevinin kesme
kuvvetine eşit olduğu anlaşılır.
dM = V dx
XE
ME − MC = ∫ V dx
XC
108
Problem 12.4.1 Şekilde görülen kirişte , verilen yükleme durumu için , kesme
kuvveti ve eğilme momenti diyagramlarını çiziniz.
20 kN
10 kN
B
A D
C
1,25 m 1,5 m 1m
Çözüm:
20 kN
10 kN
B
A D
1 2 3 4C5 6
1,25 m RB 1,5 m 1m RD
M1
V1
2 kesitinin solundaki kiriş parçası için serbest cisim diyagramı ve denge
denklemleri :
10 kN ∑F = 0
y ⇒ −10 − V2 = 0 ⇒ V2 = −10 kN
∑M = 0 2 ⇒ M 2 + 10 x = 0 ⇒ M 2 = −10 x
M2
x V2
109
3 kesitinin solundaki kiriş parçası için serbest cisim diyagramı ve denge
denklemleri :
10 kN ∑ F = 0 ⇒ −10 + 23 − V3 = 0 ⇒
y V3 = 13 kN
M3 ∑ M = 0 ⇒ M 3 + 10 ∗ 1, 25 = 0 ⇒
3 M 3 = −12,5 kNm
1,25 V3
RB = 23kN
4 kesitinin solundaki kiriş parçası için serbest cisim diyagramı ve denge
denklemleri :
10 kN
M4
V4
1,25 m RB = 23kN
x
∑F = 0 ⇒
y −10 + 23 − V4 = 0 ⇒ V4 = 13 kN
∑M = 0 ⇒ 4 M 4 + 10 x − 23( x − 1, 25) = 0 ⇒ M 4 = 13 x − 28, 75
B
A M5
RB = 23 kN V5
1,25 m 1,5 m
∑F = 0 ⇒
y −10 + 23 − 20 − V5 = 0 ⇒ V5 = −7 kN
∑M = 0 ⇒ 5 M 5 + 10 ∗ 2, 75 − 23 ∗ 1,5 = 0 ⇒ M 5 = 7 kNm
B
A M6
C
1,25 m RB = 23 kN 1,5 m V6
110
∑F y = 0 ⇒ −10 + 23 − 20 − V6 = 0 ⇒ V6 = −7 kN
∑M 6 = 0 ⇒ M 6 + 10 x − 23( x − 1.25) + 20 ( x − 2, 75) = 0 , M 6 = −7 x + 26, 25
20 kN
10 kN
B D
A MD
C VD
1,25 m RB = 23 kN 1,5 m 1m RD = 7 kN
∑ F = 0 ⇒ −10 + 23 − 20 + 7 − VD = 0 ⇒ VD = 0
y
∑ M = 0 ⇒ M D + 10 ∗ 3, 75 − 23∗ 2,5 + 20 ∗ 1 = 0 , M D = 0
D
20 kN
10 kN
B
A D
1 2 3 4C5 6
1,25 m RB 1,5 m 1m RD
13 kN
-7 kN
-10 kN
7 kNm
-12,5 kNm
111
Problem 12.4.2 Şekilde görülen C de ankastre mesnetli kirişin , verilen yükleme
durumu için , kesme kuvveti ve eğilme momenti diyagramlarını çiziniz.
q0
A
a B C
L
Çözüm:
Tüm kiriş için serbest cisim diyagramı ve denge denklemleri :
a
y
3
q0 a
q
2
q0
MC
A x
x B C RC x
a RC y
∑F x =0 ⇒ RC x = 0
q0 a q a
∑F y =0 ⇒ RC y −
2
= 0 ⇒ RC y = 0
2
a q0 a q0 a 2 q0 a q0 a
∑ C
M = 0 ⇒ M C + ( L − )
3 2
= 0 ⇒ M C =
6
−
2
L , MC = −
6
(3L − a )
q a−x a−x
= ⇒ q= q0
q0 a a
112
kirişin A ile B arasındaki bir kesiti için serbest cisim diyagramı ve denge
denklemleri:
(q0 − q ) x
2
y qx
q
q0 − q
q
MD
A D
x/2 V
x
(q0 − q ) x (q0 + q ) x
∑F y =0 ⇒ −V −
2
−qx =0 ⇒ V =−
2
a−x q0
(q0 + q0 ) x (2q0 − x) x
a a q0 2
V =− , V =− , V = x − q0 x
2 2 2a
(q0 − q ) x 2 1 (q0 − q) x 2 qx 2
∑ M D = 0 ⇒ M D + 2 3 x + qx 2 x = 0 ⇒ M D = − 3 − 2
x
(3q0 − q0 ) x 2
(2q0 + q) x 2 a q0 3 q0 2
MD = − , MD = − , MD = x − x
6 6 6a 2
B noktasında x = a dır.
q0 2 q
VB = a − q0 a , VB = − 0 a
2a 2
q0 3 q0 2 q0 2
MB = a − a , MB = − a
6a 2 3
113
kirişin B ile C arasındaki kesitlerinde serbest cisim diyagramı
a
y
3
q0 a
2
q0
MC
A
B E
a VE
q0 a q0 a
∑F y =0 ⇒ −VE −
2
=0 ⇒ VE = −
2
q a a q0 a q0 a 2
∑M E =0 ⇒ M E + 0 (x − ) = 0
2 3
⇒ ME = −
2
x+
6
C noktasın da x = L dir.
q0 a q a2 q0 a
MC = − L+ 0 , MC = − (3L − a)
2 6 6
Tüm kiriş için kesme kuvveti ve eğilme momenti diyagramı :
y a/3
q0 a
q
2
q0
MC
A x
x B C RC x
a RC y
L
q0 2 q0
V = x − q0 x VB = VC = − a
2a 2
x
q0 3 q0 2 q0 2
M = x − x MB = − a
6a 2 3
q0 a q a2 q0 a
M =− x+ 0 MC = − (3L − a )
2 6 6
114
Problem 12.4.3 Basit mesnetli AC kirişine B noktasından M B şiddetinde bir
kuvvet çifti uygulanmıştır. Bu kiriş için kesme kuvveti ve eğilme momenti
diyagramlarını çiziniz.
MB
A B C
a
L
Çözüm:
Tüm cisim için serbest cisim diyagramı ve denge denklemleri:
MB
A B C
RA a RC
∑F y =0 ⇒ RA + RC = 0 ⇒ RC = − RA
MB MB
∑M C =0 ⇒ M B − RA L = 0 ⇒ RA =
L
, RC = −
L
kirişin A ile B arasındaki bir kesiti için serbest cisim diyagramı ve denge
denklemleri:
A D MD
RA x VD
MB
∑F y =0 ⇒ RA − VD = 0 ⇒ VD = RA , VD =
L
MB
∑M D =0 ⇒ M D − RA x = 0 ⇒ M D = RA x , MD =
L
x
kirişin A ile C arasındaki bir kesiti için serbest cisim diyagramı ve denge
denklemleri:
MB
A B ME
RA a VE
MB
∑F y =0 ⇒ ⇒ VE = RA , VE = VD =
L
115
∑M E =0 ⇒ M E + M B − RA x = 0 ⇒ M E = RA x − M B
MB x
ME = x − MB , M E = − M B (1 − )
L L
RA a RC
MB
L
x
MB a
x MB
L L
x
x
− M B (1 − )
L
a
− M B (1 − )
L
116
BÖLÜM 13
VİRTÜEL İŞLER İLKESİ
13.1 Giriş
Buraya kadar incelenen konular içinde bir cisme maddesel nokta modeli ile
yaklaşıldığında bu cisme etki eden kuvvetlerin geometrik toplamının sıfır
olmasının denge şartı için gerek ve yeter şart olduğu söylendi. Aynı şekilde bir
rijid cisme etki eden kuvvet sisteminin sıfıra eşdeğer olması denge için yeter ve
gerek koşul olması problemlerin çözümünde kullanıldı. Bunlardan farklı olarak
çeşitli bağlarla birbirine bağlanarak oluşturulan rijid cisim sistemi olarak kabul
edilen yapılar için etki eden kuvvet sisteminin sıfıra eşdeğer olması yeterli koşul
değildir. Bundan dolayı bu tür problemlerde sistem elemanlarına ayrılarak sıfıra
eşdeğerlik kuralı etki tepki ilkesi ile birlikte her bir elemana ayrı ayrı uygulanıp
çözüme gidilir.
A
F -F
Virtüel işler ilkesi ise rijid cisim sistemine parçalarına ayırmadan uygulanır.
Bundan dolayı özellikle rijid cisim sistemlerinde bağ kuvvetlerinin gerekli
olmadığı durumlarda virtüel işler ilkesi tercih edilir.
Bir kuvvetin etki ettiği bir A noktasının yer vektörü rA ise bu noktanın
virtüel yer değiştirmesi δ rA ile gösterilir.
117
13.3 Bir kuvvetin virtüel işi
y F
A δ rA
rA
o x
δ τ = M ⋅ δθ
dır.
118
Problem 13.5.1 Bir hidrolik kaldırma platformu 1000kg kütleli yükleri
kaldırmakta kullanılıyor. Platformun aşağı yukarı hareketi her iki tarafında aynı
uzunluklu bağlantı çubukları yardımı ile eşit kuvvet uygulayan hidrolik
silindirler tarafından gerçekleştirilmektedir. Aşağıdaki şekilde tek bir bağlantı ve
tek bir silindir gösterilmektedir. θ = 600 , a = 0,7 m. L = 3,2 m. için hidrolik
silindirlerin uyguladığı kuvveti bulunuz. ( ED = BD = a )
d
½W
A B C
2a
D
θ
E G H
½L ½L
Çözüm:
d
½W
I
A B C
2a
D S HD
θ
x
RE x E G H
RE y ½L RG ½L
Virtüel iş ilkesi:
δτ = 0 ⇒ 0,5W • δ rI + S HD • δ rD = 0
W = −mg j , S HD = S HDU HD , rI = d ∗ i + 2a sin θ j , rD = a cos θ i + a sin θ j
119
HD
U HD = , HD = −( L − a cos θ ) i + a sin θ j , HD = ( L − a cos θ ) 2 + (a sin θ ) 2
HD
− S HD ( L − a cos θ ) S HD a sin θ
HD = L2 + a 2 − 2aL cos θ , S HD = i+ j
L2 + a 2 − 2aL cos θ L2 + a 2 − 2aL cos θ
δ rI = 2a cos θ δθ j , δ rD = − a sin θ δθ i + a cos θ δθ j
δτ = 0 ⇒
− S HD ( L − a cos θ ) S HD a sin θ
−0, 5mg j • (2a cos θ δθ j ) + ( i+ j ) • (− a sin θ δθ i + a cos θ δθ j ) = 0
L + a − 2aL cos θ
2 2
L + a 2 − 2aL cos θ
2
mg
S HD = L2 + a 2 − 2aL cos θ
L tan θ
1000 ∗ 9,81
S HD = 3, 22 + 0, 7 2 − 2 ∗ 0, 7 ∗ 3, 2 cos 600 , S HD = 5157, 2 N
3, 2 ∗ tan 60 0
D B
MC θ P = 150 N
A C 10cm
45 cm 30 cm
Çözüm :
y
D B
RAx A ϕ MC θ P = 150 N
RA y RC x C 10cm x
45 cm RC y 30 cm
120
δτ = 0 ⇒ M C δθ + P • δ rB = 0 ⇒ M C δθ − P • δ yB = 0
yB = AB sin ϕ
CD
AD sin ϕ = CD sin θ , sin ϕ = sin θ , AD = 452 + 102 − 2 ∗ 45 ∗ 10 ∗ cos(180 − θ )
AD
CD
AD = 2125 + 900 ∗ cos θ , θ = 600 için AD = 50, 7445cm , ϕ = arcsin( sin θ )
AD
10 45 + 30
ϕ = arcsin( sin 600 ) , ϕ = 9,8260 , AB = , AB = 76,117cm ,
50, 7445 cos ϕ
10 761,17
sin ϕ = sin θ , yB = sin θ
2125 + 900 ∗ cos θ 2125 + 900 ∗ cos θ
yB = 761,17 (2125 + 900 ∗ cos θ ) −1/ 2 sin θ
1
δ yB = (− 761,17 (2125 + 900 ∗ cos θ )−3 / 2 (−900sin θ ) sin θ + 761,17 (2125 + 900 ∗ cos θ ) −1/ 2 cos θ ) δθ
2
δ yB = 9, 466 δθ
M C = 1419,9 Ncm
121
Problem 13.6.1 Her birinin uzunluğu l ağırlığı W olan üç çubuk birbirlerine
mafsallıdır .Birinci çubuk ayrıca sabit mesnede mafsallıdır ve son çubuğun
ucuna P kuvveti uygulanmıştır. Sistem düşey düzlemde olduğuna göre denge
durumunda çubukların düşey doğrultu ile yaptıkları açıları P kuvveti ve W
ağırlığına bağlı olarak bulunuz.
A x
W
GAB
θ AB B W
GBC W
θ BC C
D P
θCD GCD
y
Çözüm:
122
δθ AB = 0 , δθ BC ≠ 0 , δθCD = 0 için
δτ = 0 ⇒ −W ( 1 sin θ BC δθ BC + sin θ BC δθ BC ) + P(cos θ BC δθ BC ) = 0
2
3 2P
−W sin θ BC + P cos θ BC = 0 ⇒ tan θ BC =
2 3W
δθ AB = 0 , δθ BC = 0 , δθCD ≠ 0 için
δτ = 0 ⇒ −W ( 1 sin θCD δθCD ) + P(cos θCD δθCD ) = 0
2
1 2P
−W sin θCD + P cos θCD = 0 ⇒ tan θCD =
2 W
123