MREKULLIA E KRIJMIT T

NJERIUT
Zoti sht Ai I Cili e bri tokn shtpi/vendbanim
t qndrueshem pr ju dhe qiellin si kulm,
dhe ju dha form nga format m t mira, e ju furnizoi
me gjra t mira dhe t shndetshme. Ai sht Zoti, Sunduesi juaj.
Bekuar qoft Zoti, Sunduesi i t gjitha botrave.
(Kur'an, 40: 64)

PRMBAJTJA
H Y R J E
NJ SISTEM I MREKULLUESHM PR NJ JET T RE
NJ ARMAT PERFEKTE E CAKTUAR
N QLLIMIN E SAJ
ROLI I QELIZS VEZ N FORMIMIN E NJ NJERIU T RI
KRIJIMI I NJERIUT NGA NJ QELIZ
DREJT NJ BOTE T RE
EMBRIOLOGJIA HEDH POSHT GNJESHTRN E EVOLUCIONIT
PRFUNDIM
EVOLUCIONI IDE E GABUAR

KOPERTINA E PASME
A ke menduar ndonjher pr pyetjen se si ke ardhur n kt bot?
Pr at se kush e bri trupin tnd?
Kush i ndrtoj syt, duart dhe organet e tua?
Nse pak u kushton vmendje ktyre pyetjeve do t ballafaqohesh me nj fakt tejet interesant: shum
vite me par, ti ishe nj send i imt, nj send mikroskopik, shum i vogl pr tu par me sy, i prbr nga
nj qeliz e vetme. As madhsia jote e as substancat q t prbnin ty nuk ishin shum m t ndryshme nga
ato t bakterieve. Megjithat nj mrekulli ndodhi, dhe ajo qeliz u rrit me biliona her dhe u shndrrua n
foshnje.
Ajo foshnje po ashtu u rrit, dhe u b nj qenie njerzore me arsye (mendje).
Dhe ai person tash sht duke lexuar kopertinn e nj libri pr krijimin e tij!
Si ndodhi ajo mrekulli?
Do t gjesh prgjigjen e ksaj pyetje n kt libr. Do t shohsh se far mrekullie e madhe n t
vrtet sht krijimi i qenies njerzore, poshtu do t shohsh edhe dshmi t fuqis s pakufishme t Zotit, I
Cili krijoj njeriun nga nj pik uji.
Gjithashtu do t kuptosh q teoria e evolucionit, e cila pohon se njeriu erdhi ne ekzistenc
rastsisht, sht nj paragjykim q bie posht n syt e arsyes dhe shkencs.
Prveq ksaj, do t kuptosh q Zoti, I Cili t krijoj ty, sht mjaft I Plotfuqishm q t t ringjall ty
prap. Sikur q sht shpallur n vargun e mposhtm:
A mendon njeriu se do t lihet t vazhdoj i pa vzhguar?
A nuk ishte nj pik sperme e derdhur,
e pastaj nj alaq (embrion) t cilin Ai e krijoj dhe i dha form,
duke i br nga ai t dy gjinit, mashkullin dhe femrn?
Ai I Cili e bri kt a nuk sht n gjendje t sjell t vdekurin n jet?
(Kur'an, 75: 36-40)

HYRJE
Trupi i njeriut sht makina m e komplikuar n bot. Ne shikojm me t, dgjojm me t, marrim
frym me t, ecim dhe vrapojm me t, dhe ndjejm knaqsi me t. Eshtrat e tij, muskujt, arteriet, venat
dhe organet e mbrendshme jan t organizuara me nj krijim t mrekullueshm, dhe kur shikojm kt
krijim n detaje gjejm fakte edhe m mahnitse. do pjes e trupit, edhe pse secila duket tejet e ndryshme
nga tjetra, sht e ndrtuar nga materiali i njejt: qelizat.
Qelizat, q secila prej tyre sht sa nj e njmijta pjes e milimetrit, jan njsi strukturale q
formojn trupin ton dhe do gj n t.
Disa nga kto qeliza bashkohen q t formojn eshtra, t tjerat q t formojn nerva, mlin,
shtresn e brendshme t stomakut, lkurn apo kornen e syrit. Secila e ka madhsin dhe formn q
saktsisht i prgjigjet nevojave t asaj pjese t trupit.
Si dhe kur qeliza, e cila ka funksione aq t ndryshme, erdhi n ekzistenc?
Prgjigja n kt pyetje do t na drgoj n nj process i cili n do moment sht i mbushur me
misterie. T gjitha prafrsisht 100 trilion qeliza t cilat sot e prbjn trupin tnd erdhn nga ndarja e nj
qelize t vetme. Ajo qeliz e cila pati strukturn sikurse t gjitha qelizat n trupin tnd tash, erdhi nga
bashkimi i vezs s nns tnde dhe spermatozoidit t babait tnd.
N Kuran, Zoti nganjhere iu referohet mrekullive n tok dhe n qiell, dhe nganjhere misterieve t
krijimit t gjrave t gjalla si shenja t ndryshme t ekzistencs s Tij. Krijimi i mrekullueshm i qenies
njerzore sht njra nga m t rndsishmet e ktyre shenjave.
N shum vargje, si msim pr qenien njerzore, Zoti kshillon ata q t shikojn krijimin e tyre. Ai
shpjegon n detaje krijimin e qenies njerzore dhe fazat e zhvillimit t tij. N Suren 56, Ai tregon pr
krijimin e njeriut:
Ne iu krijuam juve, e prse nuk e pohoni t vrtetn? A keni menduar pr spermn q e derdhni? A
jeni ju q e krijoni at apo Ne jemi Krijuesi? (Kur'an, 56: 57-59)
Prmbajtja e njeriut q prbhet nga 60-70 kilogram mish dhe eshtra fillimisht ishte n nj pik
lngu. Sigurisht q sht nj mrekulli q nj qenie njerzore intelegjente, me ndjenja me t gjitha aftsit e
t folurit dhe dgjimit dhe me nj sistem fizik kompleks t mrekullueshm t vij n ekzistenc nga nje pik
lngu. Ky zhvillim sigurisht q nuk ishte rezultat i nj procesi t rastit apo veprim i rastsishm, por sht
nj proces i vetdijshm i Krijuesit.
Ky libr do t shpjegoj n detaje mrekullin q prjetohet vazhdimisht, nga do person n faqen e
toks, mrekullin e krijimit t njeriut. Duhet t jet e qart q gjrat t cilat shtjellohen n kt libr jan
vetm nj pjes e ndrlikimeve t krijimit t njeriut; por edhe me aq sa paraqitet n kt libr del n pah
fuqia e prhershme e Krijuesit, njohuria e Tij e pakufishme dhe intelegjente q rrethon dhe prqafon gjith
universin. Ky libr do ti prkujtoj njerzit se Zoti I Madhrishm sht Krijuesi M I Mir.

Ne e krijuam njeriun nga lloji i balts m t pastr; pastaj e bm pik (uji) n nj vend t sigurt;
pastaj shndrruam pikn n nj drok dhe shndrruam drokn n nj cop mishi dhe shndrruam at cop
mishi n eshtra dhe i veshm eshtrat me mish; dhe pastaj at e sollm n jet si krijes tjetr. I Bekuar qoft
All-llahu, m i miri Krijues! (Kur'an, 23: 12-14)

Nj Sistem i Mrekullueshm
i Krijuar pr nj Jet t Re
Vazhdimsia e racs njerzore n bot sht e mundur me punn perfekte t sistemit riprodhues.
Trupat e meshkujve dhe t femrave jan mjaft t ndryshm nga njri tjetri n funksionin e organeve t tyre
riprodhuese, por kto sisteme shum t ndryshme funksionale n mnyr perfekte plotsojn njra tjetrn
me rezultatin q nj qenie e re njerzore lind n kt bot. Nga elementet themelore t prodhuara n dy
trupa t ndryshm, t pavarur nga njri tjetri, nj nga mrekullit m t mdha t bots ndodh: mrekullia e
krijimit t njeriut.
N mnyr q mrekullia e krijimit t njeriut t ndodh, prgatitjet e duhura n t vrtet fillojn shum
vite m hert. S pari, qelizat riprodhuese t mashkullit dhe t femrs duhet t bhen funksionale. Kjo
ndodh gati n do qenie njerzore prmes procesit t quajtur pubertet. Elementi m i rndsishm n kt
proces sigurisht q sht sistemi hormonal, i cili vendos komunikimin n mes t qelizave nn drejtimin e
trurit.
Zoti ka krijuar nj sistem n t cilin t gjitha nevojat e trupit t njeriut dhe zhvillimi i tij jan nn
kontrollin e trurit. Ai ka br q mesazhet q shkojn n tru nga organet t vlersohen n tru, i cili pastaj e
jep prgjigjen e duhur; kjo pastaj drgohet n fushat e duhura n nj koh tejet t shkurtr. N kt proces
sistemi hormonal prdoret pr t drguar informatat. Zoti ka krijuar n trupin e njeriut nj rrug postare
perfekte pr komunikim. N kt rrug postare, molekulat mesazh-bartse quhen hormone ku secila prej
tyre me t vrtet kryen funksionin e postierit. Ashtu si postieri q shkon npr rrugt e qytetit pr t
shprndar letrat tek adresa e caktuar, ashtu edhe hormonet bartin urdhrat nga truri te qeliza prkatse. N
kt mnyr, brenda trupit aktivizohen funksionet e nevojshme pr jetn e njeriut.
Por ktu duhet t kujtohemi q hormonet nuk jan qenie njerzore t cilat posedojn vetdije pr t
ditur far mesazhe duhet bartur, n cilin vend duhen bartur, apo t vendosin pr drejtimin e rrugs s tyre.
Ato nuk kan pasur ushtrime apo nuk kan fituar njohuri pas viteve t studimit. Hormonet q ne po i
quajm postier, jan t prbra nga molekulat q mund t paraqiten me formulat m komplekse. Me t
vrtet sht nj mrekulli e madhe q nj molekul e di ku sht duke shkuar dhe ka duhet t drgoj; q
d.m.th. t vendos se cilin mesazh ta drgoj t cila qeliz; ta gjej rrugn pa u humbur asnjher n terrin e
plot t trupit t njeriut i cili sht me miliona her m i madh se sa ajo dhe kt detyr e kryen pa t meta,
pa e dmtuar veten apo mesazhin. Vetm ky shembull sht dshmi e mjaftueshme e sistemit t
jashtzakonshm q Zoti e ka vendosur n trupin e njeriut.
Funksionimi i sistemit hormonal t njeriut n prgjithsi fillon kur ende sht n mitrn e nns dhe
vazhdon deri n vdekje. Gjndrrat ripordhuese fillojn t funksionojn po ashtu si rezultat i efekteve nga
hormonet. Mirpo ndryshe nga pjest e tjera t trupit, sekretimi i hormoneve q ka t bj me gjndrrat
riprodhuese fillon n pubertet. Hipotalamusi, nj vend i vogl n bazn e trurit, konsiderohet si kontrollues i

sistemit hormonal; n purbertet, fillon tu drgoj mesazhe gjndrrave t hipofizs q ti bj organet

ripordhuese t fillojn funksionimin.
Edhe ktu sht e nevojshme t theksohet nj tjetr mrekulli. Hipotalamusi sht n dijeni pr
zhvillimet n trupin e njeriut, p.sh. e di moshn e njeriut dhe a sht apo nuk sht personi i zhvilluar mjaft
fizikisht q sistemi i tij i riprodhimit t filloj funksionimin. Dhe hipotalamusi kryen punn e tij n mnyr
t vetdijshme. Me fjal t tjera, hipotalamusi, llogarit kohn dhe vendos se mosha madhore e personit ka
ardhur, dhe u jep urdhrin e duhur gjndrrave t ndryshme endokrine n trup. Drgon mesazhet (hormonet)
saktsisht n momentin e duhur te organet e paracaktuara riprodhuese dhe siguron fillimin e zhvillimit t
nevojshm q t lejoj racn njerzore t vazhdoj. Dhe kjo nuk ndodh te hipotalamusi i nj njeriu t vetm;
n kt moment hipotalamuset e milionave njerzve n bot jan duke kryer kt funksion n t njejtn
mnyr dhe gati n t njejtn periudh.
Fakti q kjo pjes mishi, q zen vend n trupat ton jo m shum se disa katror sheqer, sht e
vetdijshme pr kohn dhe mund t bj rregullime pr pasazhet e kohs sigurisht q sht dika q krkon
vmendjen ton. Si bn kalkulime t tilla hipotalamusi? A i ka treguar dikush hipotalamusit se ka duhet t
bj, apo e kuptuar nga vetvetja? Si kalkulon hipotalamusi se gjndrrat riprodhuese duhet t zhvillohen n
mnyr q qenia njerzore t vije n ekzistenc? Si e di q hormoni i posam duhet t sekretohet n kt
koh t posame? Dhe si vendos q cili n mesin e t gjith hormoneve q prodhon, do t vendos sistemin
riprodhues n veprim saktsisht n kohn e duhur? A ka parashikim q t vendos pr planin e s ardhmes,
dhe bn masat e nevojshme dhe prgatitjet q ky plan t ndodh? Pse pret deri n kohn e sakt, kur trupi i
njeriut sht gati fizikisht pr prodhim, e as m hert e as m von?
Intelegjenca q mund t bj nj pjes mishi pa sy, vesh apo tru, t drejtoj qelizat sikur t ishte vet
nj qenie intelegjente sht e pakrahasueshme dhe e madhe pr tu imagjinuar nga ne.
Nuk sht as rasti as ndonj forc tjetr q e v hipotalamusin n dijeni t kohs; intelegjenca e lart
q ia jep atij funksionin e veant i prket Zotit. sht Zoti I Gjithdijshm I Cili inspiron kt pjes t
vogl t mishit q t dij se ka duhet t bj. Se do gj sht nn kontrollin e Zotit sht shpallur n kt
varg:
Zoti sht mbikqyrs i t gjitha gjrave. (Kuran, 33:52)
N faqet q pasojn, sht e dobishme t mbahet n mend ky fakt.

Hormonet Mund ti Dallojn Gjinit

Hipotalamusi ndrmerr hapat e par t nevojshm q t sjell meshkujt dhe femrat n fazn e
pubertetit duke drguar Gn-RH hormonin (duke liruar Gonadtropinn) nprmes qarkullimit t gjakut te
gjndrra e hipofizs. Gjndrra e hipofizs fillon funksionin e saj me urdhr nga hipotalamusi dhe fillon t
drgoj hormone t cilat aktivizojn organet riprodhuese. Kto jan LH (luteinizing) hormoni dhe FSH
hormoni (stimulojn folikulin). Secila nga kto hormone sekretohen (tajiten) te meshkujt dhe te femrat, por
efekti i tyre sht i ndryshm.
Prkundr faktit q t njejtat hormone sekretohen (tajiten) te meshkujt dhe te femrat, sht shum
befasuese se far ndryshimi t plot kan efektet e tyre. P.sh. FSH hormoni te femrat stimulon prodhimin e

vezs; te meshkujt, i njejti hormon stimulon prodhimin e spermatozoidit. Te femrat hormoni LH kujdeset
q veza t lshohet n rrugn e saj n mitr dhe q hormoni tjetr i quajtur progesteron t sekretohet (tajitet)
nga sistemi riprodhues i femrs. Progesteroni shrben q mitra t prgatitet pr frytin. I njejti hormon kryen
nj funksion plotsisht t ndryshm tek meshkujt, ku stimulon qelizat q t sekretojn (tajisin) hormonin
testosteron. Testosteroni prodhon karakteristikat e mashkullit dhe kujdeset pr prodhimin e sperms.
Sigurisht q sht interesant q hormone t njejta q prodhohen n trupa t ndryshm sipas formulave
t njejta t shkaktojn rezultate plotsisht t ndryshme nga njra tjetra.
Kur nj hormon sekretohet (tajitet) n trupin e mashkullit, e di q i prket mashkullit dhe bn
ndryshimet e duhura. P.sh. testosteroni bn zhvillimin e muskujve n trupin e mashkullit, e bn zrin m t
thell dhe mjekrrn t rritet.
Hormoni i njejt sekretohet (tajitet) n trupin e femrs sipas formuls s njejt por, te femra, shkakton
rezultate plotsisht t kundrta. Hormoni q i jep nj z femror femrs dhe nj z mashkullor mashkullit
dhe rregullon zhvillimin e trupit duke u bazuar n gjini, sht nj hormon q di t dalloj n mes t
anatomis dhe metabolizmit t mashkullit dhe t femrs. Fakti q nj hormon posedon njohuri t till
domethn q ai ka intelegjenc dhe q ai ka pranuar udhzime.
Shum njerz nuk dijn rreth ndikimit t hormoneve n organet riprodhuese t mashkullit dhe t
femrs, ndrlidhjet n mes t qelizave apo se si funksionet e trupit vendosen n veprim. Ata nuk kan ide
pr zinxhirin komandues t trupit, drgimin dhe pranimin e mesazheve, q zhvillimi i trupit varet nga kta
urdhra, dhe q pengesa m e vogl n fuksionimin e sistemit mund t sjell pasoja fatale, e as q kan
kontrol mbi kto funksione. Nuk sht aspak e pazakonshme pr nj person i cili nuk ka pasur ushtrime t
veanta n kt fush t mos ket njohuri pr kto gjra por fakti q nj grup molekulash ka kt njohuri
sht i habitshm.
Si hormonet, me stukturat e tyre molekualre q pam, erdhn n ekzistenc dhe mbartin informata
kimike? Si ndodh q nuk jan t knaqura vetm me njohjen e metabolizmit t trupit, por secila sikur nj
kimist, edhe e prdor njohurin q e posedon duke e adresuar at n fushat e trupit ku sht e nevojshme? Si i
dirigjojn qelizat e tjera q t prodhojn hormonet e nevojshme n kohn kur ato nevojiten? Si mundet nj
mas e pavetdijshme e molekulave t ket intelegjenc pr t br t gjitha kto gjra? sht e
kuptueshme q molekulat e quajtura hormone nuk mund ta ken kt inteligjenc. sht e qart se t gjitha
kto procese nuk u formuan nga rastsia nga ndonj veprim tjetr i rastsishm.
sht vetm nj sqarim pr kt: proceset biokimike nga t cilat meshkujve dhe femrave iu ipen
karakteristikat e tyre t ndara, paraqesin ekzistimin e nj plani dhe ndrtimi t qllimt. Ky ndrtim sht
puna e intelegjencs supreme t Zotit. At q duhet ta bj njeriu sht q t mendoj thell pr kt art pa
t meta dhe ti nnshtrohet Zotit I Cili sht sundimtari i do gjje.

Zhvillimi i Qelizave Riprodhuese

N fabrika q prdoren mjete teknologjike, shum robot prdoren n fazat e ndryshme t prodhimit.
T gjitha programet, sistemet funksionale, pjest mbshtetse t ktyre makinave, thn shkurt, do
informat q sht e nevojshme pr prodhim sht e lokalizuar n qendrn kontrolluese t asaj fabrike.
sht si nj bank t dhnash n t ciln depozitohen t gjitha informatat e nevojshme q duhen prdorur
gjat fazave t prodhimit, pr cilsi dhe kontroll dmtimi. Trupi i njeriut sht struktura m e avancuar dhe

m komplekse n bot; nse e bjm krahasimin me nj fabrik t till mund t themi se, n mnyr q kjo
fabrik t vazhdoj funksionimin duhet ti ket t gjitha informatat t cilat jan t ruajtura n molekuln e
ADN-s n brthamn e qelizs.
Kur nj njeri sht ende nj qeliz e re vez e fekonduar n mitrn e nns, Zoti vendos t gjitha
cilsit q ai do ti ket n t ardhmen dhe i shtyp ato n molekuln e ADN-s. Q nga ngjyra e flokve e
deri te gjatsia e tij, smundja q sht preh gjat jets e deri te do karakteristik fizike do cilsi e njeriut
ruhet me kujdes, por n nj madhsi aq t vogl sa q mund t shifet vetm me mikroskop elektronik.
ADN-ja gjendet n seciln qeliz t prafrsisht 100 trilion qelizave n trupin ton. Mesatarja e
diametrit t nj qelize sht 10 mikrona (nj mikron sht nj e mijta e milimetrit); nse mendojm pr
kt, do ta kemi m t leht q t kuptojm se sa shum informata jan t ruajtura n at hapsir aq t
vogl.
Nse ADN-n, e cila lejon q jeta e gjrave t gjalla t vazhdoj sipas nj programi t planifikuar, e
mendojm si nj enciklopedi, volumet e ksaj enciklopedie jan kromozomet e saja.
sht shum e rndsishme q kto volume kromozomesh paraqiten n ifte n molekuln e ADN-s.
N procesin e krijimit t tij, do qenie njerzore pranon nj pal t ktyre volumeve t kromozomeve nga
nna dhe tjerin nga babai. 23 kromozome q vijn nga nna dhe 23 kromozome q vijn nga babai
kompletojn njra tjetrn. Kjo sht, 46 kromozome n brthamn e nj qelize njerzore jan n t vrtet
23 qifte kromozomesh. Kromozomi i 23-t ka funksion t veant: zakonisht shenohet me shkronjn X ose
Y. Te meshkujt, njeri antar i qiftit sht kromozomi X dhe tjetri sht kromozomi Y, te femrat kromozomi
i 23-t sht i prbr nga dy X-a.
N dritn e ksaj informate nj pyetje vije n mendje: pasiq do qeliz e njeriut prbhet nga 46
kromozome, si ndodh q si rezultat i kombinimit t qelizave t nns dhe babait, foshnja e re e lindur ka 46
kromozome? Do t dukej logjike q 46 kromozomet e nns dhe 46 kromozomet e babait t prodhojn nj
foshnje abnormale me 92 kromozome. Por kjo nuk ndodh. Si ndodh pra q secili lindet me nga 46
kromozome?
Prgjigja n kt pyetje paraqet mrekullin e shklqyeshme t krijimit.

Nj Ndarje e Pagabueshme
N qelizat e trupit ndodhin dy lloje t ndarjeve. Lloji i ndarjes i quajtur mitoz ndodh n t gjitha
qelizat e trupit. Gjat mitozs, nj qeliz jep dy qeliza bija gjenetikisht identike. Si rezultat i ksaj ndarje,
nna qeliz ndahet pr t formuar dy bija, secila prej tyre prmban numrin e njejt dhe llojin e njejt t
kromozomeve sikur qeliza nn.
Ktu, sht e nevojshme q t qartsohet nj pik. Sikur qelizat riprodhuese t ndaheshin n kt
mnyr dhe sikur t kishin numrin e njejt t kromozomeve sikurse t qelizave t tjera t trupit, nuk do t
ishte e mundur pr qenien njerzore t bhej qenie njerzore sepse sikurse q sqaruam m lart, lindja me
kombinim t 46 kromozomeve nga babai dhe 46 nga nna do t prodhonte nj foshnj me 92 kromozome
duke shkaktuar nj deformim t pamjes njerzore. Mirpo ndarja e qelizave riprodhuese bhet ndryshe; kjo
ndarje quhet meioz. Gjat meioz-s numri i kromozomeve n qeliz reduktohet prgjysm, kjo d.m.th
nga 46 n 23.

Para se t kompletohen kto ndarje, qelizat riprodhuese nuk kan arritur pjekurin. N trupin e secilit
mashkull dhe secils femr sht nj mekanizm q i bn kto qeliza t pjekura dhe i prgatit ato pr
udhtimin e vshtir q e kan para vetes. Sistemet riprodhuese t mashkullit dhe t femrs, q jan
plotsisht t panjohur pr njri tjetrin dhe shum t ndryshm n shum mnyra, mundohen ti bjn t
gatshme pr njra tjetrn qelizat q i prodhojn.
Sa i prket ksaj teme do t prezantohen shpjegime n detaje n faqet n vijim. Por, derisa lexoni kto
faqe, sht nj pik e rndsishme q duhet ta vreni. Prej momentit t par q qelizat riprodhuese fillojn
t ndahen, ato i jan t nnshturara nj plani t qart (t caktuar). Asgj nuk sht rastsi. Qelizat ndahen
saktsisht sipas nevojs dhe mbajn numrin e nevojshm t kromozomeve pa asnj ndryshim apo mangsi
gjat tr procesit. do organ, do qeliz nga e cila ai prbhet, dhe organelet t cilat e prbjn qelizn,
funksionojn n harmoni perfekte. Prveq ksaj, molekulat q i formojn enzimet dhe hormonet q luajn
rol n funksionimin e trupit, dhe atomet q i formojn kto molekula, jan pjes t nj sistemi informativ
tejet kompleks, i cili u tregon atyre se kur duhet t fillojn punn e tyre, dhe ato kurr nuk jan n padijeni
se si dhe deri n far shkalle sht i nevojshm ndikimi i tyre.
Qelizat, enzimet, hormonet, shkurt harmonia q ekziston n mes t gjitha pjesve t trupit sigurisht s
sht dika e cila ia vlen t mendohet rreth saj.
Fakti q molekula dhe atomet t cilat e prbjn kt molekul mund t bjn nj plan, dhe veprojn
sipas tij; q njra pjes jep urdhr dhe pjesa tjetr bindet, e kupton at dhe vepron sht tejet e
jashtzakonshme q t mund t jet e rastsishme. Fakti q kjo ka ndodhur dhe ende ndodh n t gjith
trupat e milionave qenieve njerzore e bn at edhe m t jashtzakonshme, q e njejta harmoni funksionon
perfekt n do individ. sht e qart q kjo nuk mund t ndodh rastsisht, dhe q nj intelegjenc e
vetdijshme, supreme sht prgjegjse pr dhnjen e cilsive qelizave mikroskopike t cilat formojn
trupin ton, gjithashtu edhe hormoneve q kto qeliza prodhojn, enzimeve dhe qindmijrave elementeve t
imta n sistemin e njeriut. sht e qart se do pjes e do faze t sistemit q funksionon n trupin e
njeriut sht larg t t kuptuarit nga njeriu dhe se kjo sht pun e nj intelegjence t fuqishme dhe t
pakrahasueshme.
Kjo intelegjenc supreme i takon Zotit, I Cili ka krijuar gjith universin deri n detajet m t vogla.
N Kuran Zoti thot q nuk ka zot tjetr prve Tij:
All-llahu, ska Zot tjetr prpos Tij, Ai sht i gjall e Vet-Mbajts; At nuk e z as kotja as gjumi;
gjithka n qiej e n Tok i prket Atij. Kush mund t ndrmjetsoj tek Ai prve me lejen e Tij? Ai e di se
ka ata kan ln pas dhe ka kan prpara e ata nuk mund t kapin asgj nga ditura e Tij prve aq sa
dshiron Ai. Pushteti i Tij prfshin qiejt e Tokn, At nuk e lodh ruajtja e tyre. Ai sht m I Larti, M I
Madhrishmi. (Kur'an, 2: 255)

NJ ARMAT PERFEKTE E CAKTUAR

N QLLIMIN E SAJ
Mendo pr nj armat tejet t madhe e prbr nga miliona ushtar. Ata lvizin drejt nj caku t
prbashkt, hasin n pengesa gjat rrugs dhe prballohen me rrezik vdekjeprurs, por prkundr t gjitha
ktyre vshtirsive armata nuk dorzohet. Hapsirn q kta ushtar duhet ta prshkojn n mnyr q t
arrijn tek caku sht njqind mij her m e madhe se sa ata vet. Natyrisht, nj armat e till e ngjeshur e
caktuar pr nj rrug t till t vshtir ka nevoj pr udhzime dhe pajisje q t sigurohet arritja e qllimit.
Kjo armat gjigante me 300 milion ushtar sht brenda trupit t mashkullit. Ushtart jan
spermatozoidt. Madhsia e secilit sht rreth nj e qinda e milimetrit. Caku i tyre sht q t arrijn te
qeliza vez, dhe pr ta br kt, ata duhet t kalojn nj rrug shum t gjat.
Nga 300 milion spermatozoidet q s bashku nisen pr n rrug, vetm m t fortit rreth 1000 kan
sukses q t arrijn te veza. E nga kta vetm nj spermatozoid e fiton garn dhe fekondon vezn. Para se
t filloj kjo gar, spermatozoidet s pari kalojn nj udhtim t gjat brenda organeve riprodhuese t
mashkullit, duke kaluar npr faza t ndryshme n rrugn e tyre t pjekuris. N kt proces t pjekuris,
spermatozoidet kan shum ndihmsa.

Shtegu i Zhvillimit t Sperms

N mnyr q t fekondohet veza, rreth 200-300 milion spermatozoide prgatitn pr udhtim. Ky numr
sht befasues, por ka nj rndsi sa i prket ksaj. Si do t shofim n detaje m von, nj numr i madh i
spermatozoideve q hyn n trupin e nns s ardhshme vdesin gjat rrugs dhe numri i qelizave t
spermatozoideve q arrijn deri te veza sht shum i vogl. Pr kt, numri i madh i spermatozoideve parandalon
rrezikun q fekondimi i vezs t mos ket sukses. Kjo armat milionshe e sperms individuale prodhohet n
organet riprodhuese t mashkullit q quhen testise. Spermatozoidet kalojn n shum faza gjat prodhimit n
testise dhe, n myr q ata t mbijetojn, vendi ku ata prodhohen duhet t jet i freskt. Temperatura normale n
trupin e njeriut sht 37oC. Kjo temperatur do t mbyste spermatozoidet, pr kt spermatozoidet nuk mund t
jetojn brenda trupit. Nj nga karakteristikat m t dukshme t testiseve sht se ata gjenden jasht trupit. Pr
shkak t ktij ndrtimi t veant q Zoti krijoj pr mashkullin, spermatozoidet kan nj vend t prgatitur
posaqrisht pr prodhimin e tyre.
Testiest prbhen nga nj sistem me tuba t vegjl. Ky sistem i tubave z nj hapsir mjaft t madhe, e
cila iu lejon miliona spermatozoideve t prodhohen shpejt dhe n nj vend ku mund t ruhen leht. Arsyeja pse
spermatozoidet duhet t prodhohen shpejt dhe t ruhen sht e kuptueshme kur kemi parasysh q pr t fekonduar
nj vez duhet t prodhohen 200-300 milion spermatozoide.
Kur mendojm rreth numrit t spermatozoideve q prodhohen, mund ti quajm testiest fabrika n
miniatur. Pr prodhimin e spermatozoideve ato kan rreth 1000 tuba me nj gjatsi t plot rreth 500 metra. Kta
tuba t vegjl quhen tubtha seminifer. Secili sht rreth 50 cm. i gjat dhe prmban qelizat primare t
spermatozoideve q t prodhoj spermatozoidet.
Tubthat seminifer jan t lidhura me qelizat formuese t spermatozoideve (spermatogonia) n faza t
ndryshme t zhvillimit. M von, kto qeliza fillojn t shumohen, s pari kalojn npr mitoz dhe pastaj

kalojn npr meioz. Si kemi shpjeguar m hert, para fekondimit, qeliza primare e spermatozoidit ndahet sipas
meiozs dhe prgjysmon numrin e kromozomeve t veta, kshtu q foshnja do t pranoj 23 kromozome nga
babai.
N fund t ksaj ndarje, jan formuar katr qeliza t quajtura spermatide t cilat ende nuk jan t afta
pr t fekonduar vezn. N mnyr q kto qeliza sferike q prmbajn nga 23 kromozome t jen n
gjendje t kryejn funksionin e fekondimit, ato duhet t kalojn npr ndryshime t mtejshme.
Nj grup qelizash jan vendosur n vend q ti prgjigjen ksaj nevoje t posaqme t sistemit
riprodhues t mashkullit dhe t ndihmojn zhvillimin e qelizave spermatide saktsisht n kohn e duhur.
Brenda dy ose tre javve mbas kryerjes s meiozs, secila qeliz spermatide fizikisht do t transformohet
nga kto qeliza infermiere (qelizat Sertoli) t cilat i rrethojn ato. Qelizat Sertoli kan fuksion t
ndihmojn dhe t ushqejn qelizat e papjekura t spermatozoideve duke iu dhn atyre ushqimin, hormonet
dhe enzimet t cilat jan t nevojshme pr t shkaktuar ndryshimet e duhura n spermatide. 3 N fazn
finale t ktij procesi, arrihen cilsit e duhura t zhvillimit t plot t spermatozoidit, del bishti, koka dhe
akrozomi, ajo pjes e koks e cila sht mbushur me enzime. (Pr detaje shiko informacionin n pjesn e
titulluar Spermatozoidi Takon Vezn)
Tr puna e transformimit bhet nga qelizat Sertoli t cilat gjenden n muret e tubthave. Kto qeliza
kan zgjatje citoplazmike dhe jan bukur t mdha. Qelizat Sertoli mbajn shtrngueshm n kraht e tyre
qelizat spermatide t zhvilluara, duke u siguruar q ato t jan mir t injektuara n citoplazmen e tyre. N
kt mnyr i furnizojn me ushqim gjat zhvillimit t tyre dhe i monitorojn. 4
N kt proces t cilin e shpjeguam me pak fjal, me t vrtet ndodh nj mrekulli e madhe.
Spermatozoidet q garantojn vazhdimin e racs njerzore vijn n ekzistenc duke iu falemnderuar
qelizave Sertoli, t cilat prbhen nga proteinat dhe acidet nukleike. Le t mendojm pr nj moment.
Fakti q, qelizat Sertoli t cilat jan pa intelegjenc apo vetdije dhe pa sy, vesh e tru, mund ta
prkushtojn veten n nj detyr t till sht me t vrtet nj mrekulli. Fakti q nj gj e till ndodh sht
nj dshmi e qart se qeliza sht nn udhzimin e nj intelegjence supreme. Prve ksaj, q kto qeliza
jan saktsisht n vendin e duhur (n tubthat seminifer ku sperma zhvillohet) sht nj nga miliona dshmit
e krijimit perfekt t trupit t njeriut. Zoti ka vendosur seciln nga prafrsisht 100 trilion qelizave q
prbjn trupin e njeriut n vendin e saj t duhur; Ai iu ka dhn secils cilsit q nevojiten; dhe Ai iu ka
dhn secils instinktin e kryerjes s puns n mnyr perfekte. Sikurse q na thuhet n Kuran:
Nuk ka asnj krijes q Ai nuk e mban nn vzhgim. Zoti im sht n Rrugn e Drejt. (Kur'an,
11: 56)

Nj Sistem i Ndrvarur
N paragrafin e lart folm pr rolin e qelizave Sertoli n transformimin e spermatideve n spermatozoide.
Cila sht forca fizike q i aktivizon kto qeliza dhe i bn ato t dijn detyrn e tyre q t ushqejn spermatidet dhe
t monitorojn zhvillimin e tyre.
Impulsi i cili i bn qelizat Sertoli t kryejn funksionin e tyre vjen nga hormoni (FSH) q stimulon
folikulin, t cilin e kemi prmendur n paragrafin e m hershm. Ky hormon sekretohet (tajitet) nga pjesa e
prparme e hipofizs dhe stimulon qelizat Sertoli. Sikur ky hormon t mos prodhohet apo t dshtoj t arrij fushn

e nevojshme, spermatozoidet nuk mund t prodhohen. Kur qelizat Sertoli marrin stimulimin, ato fillojn t
sekretojn (tajisin) hormonin e quajtur estrogjen, i cili sht i domosdoshm pr prodhimin e sperms. Qeliza
tjetr q ndikon n prodhimin e sperms quhet qeliza Leydig; ajo gjendet n mes t tubthave seminifer. Kto
qeliza prodhojn nj hormon tjetr q nevojitet pr zhvillimin e sperms. LH-ja (hormoni luteinizing) sekretohet
(tajitet) nga pjesa e prparme e hipofizs dhe stimulon qelizat Leydig. Pastaj, kto qeliza fillojn t prodhojn
hormonin testosteron. Testosteroni sht hormon i cili ndikon n rritjen e organeve riprodhuese, zhvillimin e
gjndrrave t ndryshme t ktij organi dhe zhvillimin e karakteristikave seksuale t mashkullit; prve ksaj, ky
sht hormoni m i rndsishm n prodhimin e sperms.
Qelizat Sertoli kan edhe funksione tjera si sht prodhimi proteins. Kjo protein do t bart
hormonet e estrogjenit dhe testosteronit te nj lng q gjendet n tubthat seminifer. 5
Po ashtu edhe qelizat Leydig kan edhe nj fuksion sekondar. N mnyr q spermatozoidet t
lvizin, ato kan nevoj pr energji; qelizat Leydig me fruktozn q e prodhojn i furnizojn me energji.
(M von do t flasim pr kt tem n detaje.)
Si po e shikojm, sikurse n pjest e tjera t trupit, edhe sistemi hormonal po ashtu kryen nj
organizim perfekt n sistemin e riprodhimit. do hormon menjher e kupton mesazhin q sillet dhe
prgjigjet si krkohet. P.sh. gjndrra e hipofizs, kur e kupton se ka ardhur koha, futet n veprim dhe
drgon urdhra n qeliza t ndryshme n testise duke i informuar ato pr punn q duhet t bjn n organe
dhe n inde. Ajo q e stimulon aktivitetin e gjndrrs s hipofizs sht nj pjes tjetr e trurit q quhet
hipotalamus. Faza e par e krijimit t njeriut ka lidhje me t kuptuarit korret t porosive q barten nga
hormonet dhe me ekzekutimin e drejt t urdhrave.
N far mnyre qelizat dhe molekulat shquajn dhe reagojn n mesazhet e sjellura nga hormonet?
Si e dijn prbrjen kimike t secils dhe far metoda duhet t zbatohen q t ndikojn n ato?
Fakti q, n mnyr q prodhimi i sperms t ndihmohet, qelizat Sertoli dhe Leydig nisen n veprim
me urdhr nga gjndrra e hipofizs (gjndrr mjaft larg tyre, t ciln kurr nuk e kan par dhe e cila ka
plotsisht ndrtim tjetr nga ato) duke u kombinuar me faktin q kto qeliza nuk do t kryenin asnj
funksion pa kt urdhr, e bn t pamundur sqarimin e aktivitetit t tyre me termin e rastsis. sht e
pamundur q hormonet t ken fituar karakteristikat e tyre t veanta si rezultat i ndodhive serike t
rastsishme, sepse nj ndarje apo nj ndrprerje gjat nj faze t sistemit do t ndikonte n tr zinxhirin e
procesit. Nse nj element n sistem sht defekt, funksionimi i tr sistemit do t dmtohej. P.sh. sikur
qelizat Sertoli t mos kuptonin domethnjen e FSH hormonit t drguar nga gjndrra e hipofizs dhe t mos
fillonin t sekretonin (tajisin) estrogjenin, sperma nuk do t prodhohej. Ose, sikur qelizat Leydig t mos e
kryenin funksionin e tyre, furnizimin me fruktoz, apo sikur ta prodhonin at n sasi t pamjaftueshme, nj
sperm, edhe nse e pjekur n secilin aspekt, do t vdiste pasiq t hynte n mitrn e nns sepse nuk do t
gjente ushqim, dhe pr kt shkak nuk do ta arrinte vezn, fekondimi nuk do t ndodhte.
Kjo situat paraqet nj realitet t qart. Ai I Cili krijoj lidhjet n mes t organeve dhe qelizav sht
Zoti. Ai ka inspiruar gjndrrn e hipofizs, hipotalamusin, qelizat Leydig dhe Sertoli, thn shkurt, do
element t prfshir n kt proces, q t veproj n at mnyr q t sigurohet prodhimi i sperms n trupin
e mashkullit. Ai iu jep atyre aftsin e t kuptuarit t gjuhs s njri tjetrit. do gj ndodh sipas urdhrave
t Zotit. Si lexojm n Kuran:

Ai i sundon t gjitha, prej qiellit n tok (Kuran, 32:5)

Struktuart e Tjera q Ndihmojn

Spermn n Arritjen e Cakut t Saj.
Nj element tjetr i sistemit riprodhues i quajtur epididymis i u ndihmon spermatoideve t
zhvilluara n marrjen e aftsis s lvizjes dhe fekondimit t vezs. Epididymis sht i ngjitur lirshm n
pjesn e jashtme t testiseve, sht tub spiral rreth 6 metra. Para se t filloj udhtimin, sperma ruhet pr
ca koh n epididymis. Sperma pastaj lviz n drejtim t tubit lidhs vas deferens, nj tub i gjat q
ngrihet (ngjitet) prej epididymis n zgavrn e komblikut (legenit). Sperma mund t ruhet n kt tub pr nj
koh t gjat pa e humbur aftsin e fekondimit t vezs, dhe kur vjen koha, sperma del nga vas deferens
dhe fillon udhtimin e gjat pr te qeliza vez n trupin e femrs. 6
Q spermatozoidet t jen n gjendje t fillojn funksionin e fekondimit, ata kan nevoj pr
ndihmsa t tjer q t furnizohen me at q kan nevoj n kt udhtim t vshtir dhe t kan
mbshtetjen q iu nevojitet pr t mbijetuar. Nj nga kta ndihmsa sht gjndrra e prostats. Prveq saj,
jan edhe dy gjndrra sekretuese (tajuese) q quhen fshikzat seminale t vendosura n t dy ant e
prostats. Kto gjndrra fillojn punn e tyre t prodhimit t lngjeve speciale q t shoqrojn
spermatozoidet n udhtimin e tyre kur prodhimi i spermatozoideve t jet kompletuar. Ky lng prbhet
nga acidi citrik, kalciumi, acidi fosfatik, enzimi trombotik dhe profibrinolizina. N organet riprodhuese t
femrs gjendet nj przierje e trashe e acideve t cilat parandalojn shumimin e bakterieve. Prveq
zvoglimit t aftsis s lvizjes s spermatozoideve, kjo przierje acidike mund ti mbyt ata, por lngu nga
prostata neutralizon efektet e acidit, n kt mnyr ju mundson spermatozoidve q t notojn leht n
drejtim t vezs.
Ktu sht mir t ndalemi dhe mendojm pr nj moment. Gjndrra e prostats n sistemin
riprodhues t mashkullit vepron me njohuri pr ambientin e trupit t femrs. E di q spermatozoidet do t
ballafaqohen me ambientin acidik gjat udhtimit t tyre dhe q nuk do t jen n gjendje t mbijetojn n
at ambient. Ve ksaj, di t vendos se si tia dal me kt rrezik dhe prodhon lngun e nevojshm pr kt.
Nuk ka dyshim q ktu kemi t bjm me mrekulli. sht e pamundur t thuhet q nj gjndrr
sekretuese (tajitse) n trupin e mashkullit e di nj ndrtim tjetr q nuk sht i lidhur me veten e tij, dhe
duke vepruar sipas ksaj njohurie sjell vendime dhe i kryen ato. Vetm mendo: as qenia njerzore me
intelegjenc dhe aftsin e dgjimit, t pamurit, t kalkulimit n kryerjen e veprimit dhe arritjes s zgjidhjes
nuk mund t parasheh llojet e rreziqeve n nj ambient plotsisht t panjohur dhe t ndrmerr masat e
duhura. Por, gjndrra e prostats, nj mas mishi e prbr nga qelizat, e parasheh kt. N asnj mnyr
nuk mund t thuhet q sht gjndrra e prostats q bie kso vendime vitale dhe i zbaton ato. sht Zoti I
Cili ka inspiruar kt gjndrr t kryej kt funksion; sht Ai I Cili ka krijuar do milimetr t trupit t
sistemit riprodhues t mashkullit dhe t femrs.
Gjithashtu, gjndrra e prostats nuk sht e vetmja gjndrr q prodhon at q krkohet n sistemin
riprodhues t mashkullit pr udhtimin e spermatozoideve. Lngu q sekretohet (tajitet) nga fshikzat
seminale pran prostats sht i domosdoshm pr kt udhtim. Pak pasiq spermatozoidet t ken filluar
udhtimin, ky lng i bashkangjitet q tu ndihmoj atyre t arrijn fundin e udhtimit t vshtir. Ky lng
prmban fruktoz t bollshme dhe substanca tjera ushqyese po ashtu edhe sasi t mdha t

prostaglandins dhe fibrinogjenit. Fruktoza dhe ushqimet e tjera i mbshtesin spermatozoidet prej
kohs q futen n trupin e femrs e deri n kohn e fekondimit t vezs. Veq ksaj, prostaglandina n
kt lng n mnyra t ndryshme i ndihmon spermatozoidet n arritjen e vezs. Nj nga funksionet e
prostaglandins sht t reagoj n mukozn e kanalit t mitrs dhe t ofroj nj ambient t prshtatshm
pr lvizjen e spermatozoideve. Nj funksion sekondar sht t shkaktoj kontrakcione t kundrta n
mitr dhe n tubat fallopian q tu lejoj spermatozoideve t lvizin m leht.
N kt pik sht e qart se ndeshemi prap me nj mrekulli t madhe. Lngu i sekretuar (tajitur)
nga fshikzat seminale e di perfekt se si t ngatrroj strukturn e trupit t femrs t cilin nuk e ka par kurr.
E di qysh m par q kontrakcionet e kundrta n mitr dhe tubat fallopian do t ndihmojn lvizjen e
spermatozoideve dhe duke vepruar me nj shkall t lart t parashikimit, i shton nj material kimit
(prostaglandinn) prbrjes s vet e cila do t sjell kto kontrakcione. Sikur t pyessh cilindo kimist t
kryej nj reaksion t till; far do t bnte?
S pari do ta kontrollonte spermatozoidin, ndrtimin e tij dhe krkesat q fekondimi t ndodh. Pastaj
ai do t mundohej t msoj pr trupin e femrs, hormonet e saj, vezn, tubat fallopian t cilt bartin vezn
n mitr, mitrn, indet e mitrs, sistemin nervor q shkakton kontrakcionet dhe shum detaje t tjera. Pastaj,
duke kombinuar vitet e tij t studimit dhe prvojn e tij do t zbuloj substancat t cilat kan ndikim n kto
gjra; ai do ti merr ato dhe me eksperimente dhe hulumtime do t gjej se n far proporcione duhet te
kombinohen kto substanca. Nj qenie njerzore e pajisur me vetdije ndoshta do t jet n gjendje t bj
tr kt me shum prkushtim dhe prpjekje.
Megjithat, ajo q kompleton kto gjra nuk sht kimist i cili sht br ekspert n kt fush pas
shum viteve studimi. Jan qelizat, indet dhe organet e prodhuara nga atomet dhe molekulat pavetdije. Po
ashtu nuk mund t themi q ky grumbull i qelizave ka intelegjenc m t lart dhe njohuri m t madhe se
sa nj kimist, apo se ato kryejn kto funksione duke iu bindur vullnetit t tyre.
Nuk ka dyshim q ky lng i prodhuar n sistemin riprodhues t mashkullit dhe i projektuar n at
mnyr q t ndikoj n sistemin riprodhues t femrs, s bashku me qelizat, indet dhe organet q e
prodhojn at jan nj dshmi e qart e krijimit t Zotit.
sht tejet e qart q i tr ky proces harmonik nuk sht pun e rastsis. Nj person me
intelegjenc dhe vetdije menjher do t mbrthej kto ngjarje mahnitse q ndodhin pa t meta n do
qenie njerzore q ka jetuar ndonjher se jan pun e nj intelegjence supreme dhe e nj fuqie t
prjetshme, dhe do ti shrbej Zotit, q vetm Atij i prket kjo intelegjenc dhe fuqi e prjetshme.
O njerz! Keni frik nga Zoti i juaj I Cili iu krijoj prej nj vete dhe nga ajo krijoj paln dhe pastaj prej
tyre u shtuan shum meshkuj e femra. Keni Zotin n mendje nga I Cili ju krkoni e gjithashtu edhe
farefisin. All-llahu iu shikon juve vazhdimisht. (Kur'an, 4: 1)

Lngu me Ndrtim Kompleks: Semeni

Kur spermatozoidet fillojn udhtimin e tyre, gjndrra e prostats sekreton (tajit) nj lng dhe
menjher pas ksaj nj lng tjetr vjen nga fshikzat seminale; i bashkohet spermatozoideve dhe semeni
sht prodhuar. T gjitha s bashku udhtojn drejt trupit t nns. Si kemi shpjeguar me hert n detaje,
funksioni i ktij lngu sht q t ket ushqimin gati q t furnizoj spermatozoidet me energjin q ju

nevojitet, dhe posaqrisht t neutralizoj acidet n hyrje t mitrs s nns, duke e br ambientin n t cilin
do t lvizin spermatozoidet m t leht pr lvizje.
Trsia e ktij lngu i cili derdhet nga trupi i mashkullit pr procesin e fekondimit quhet semen. 10%
e tij vjen nga kanalet e sperms, 60% nga fshikzat seminale, 30% nga gjndrra e prostats dhe pjesa tjetr
jan spermatozoidet dhe nje sasi e vogl e lngut q vie nga gjndrrat tjera sekretuese (tajitse). 7 Kjo
nnkupton, at t cilin ne e quajm semen sht nj kombinim kompleks i fruktozs, profibrinolizins,
ergotioneins, acidit ascorbinik, flavins, prostaglandins, acidit citrik, kolesterolit, zinkut, acidit fosfatik,
acidit laktik, fibrinoletiks, dhe enzimeve, hialuronidiazs dhe spermatozoideve. 8 Ne kemi para syve nj
mrekulli t ciln Zoti e ka shpallur n Kuran.
N shum vende n Kuran Zoti thrret pr vmendje n krijimin e njeriut dhe na urdhron q t
mendojm rreth ksaj shtje. Shkenctart t cilt kan shqyrtuar kto vargje t Kuranit kan zbuluar q
nj numr i mrekullive t Kuranit jan t fshehura n ato vargje q japin informacionin rreth krijimit t
njeriut. P.sh. me hulumtimet e bra me ndihmn e teknologjis moderne shkencore sht zbuluar q semeni
prbhet nga przierja e substancave t ndryshme. Mirpo kjo informat sht treguar n Kuran para 1400
viteve. Semeni n Kuran sht prshkruar si nj pik e przier:
Ne e krijuam at prej nj pike t przier, dhe Ne e bm at t dgjoj dhe t shoh. (Kur'an, 76: 2)
Nga elementet q e prbjn kt lng, vetm nj spermatozoid fekondon vezn. Nj numr i madh i
njerzve mendon q fekondimin e bn i tr semeni, mirpo, vetm nj pjes e vogl e semenit,
spermatozoidi, e bn kt. Kjo d.m.th. q qenia njerzore vie n ekzistenc jo nga semeni si trsi por
vetem nga nj pjes e vogl e tij (spermatozoidi).
Gjat bashkimit seksual, nga trupi i mashkullit derdhet semeni me 250 300 milion spermatozoide.
Por nga miliona spermatozoide, vetm rreth 1000 arrijn deri te veza dhe nga kto 1000, veza e pranon
vetm nj. Kjo d.m.th. q thelbi i qenies njerzore nuk sht n semenin si trsi, por vetm n nj pjes t
vogl t saj. Ky fakt, pr t cilin shum njerz bile edhe sot nuk kan njohuri apo jan t keqinformuar,
sht shpallur n Kuran 1400 vite m hert. Kurani e shpjegon kt realitet me kto fjal:
A mendon njeriu se do t lihet t vazhdoj i pa vzhguar? A nuk ishte nj pik sperme e derdhur?
(Kuran 75:36-37)
N nj varg tjetr, sht treguar prsri se semeni sht przierje dhe njerzimi sht krijuar nga
ekstrakti (fragmenti - pjesa) i ksaj przierje.
Ai ka krijuar t gjitha gjrat n mnyrn m t mir. Ai filloi krijimin e njeriut nga balta, pastaj bri
farn e tij nga ekstrakti i nj lngu t hedhur. (Kuran, 32:7-8)
Nse e shikojm domethnjen nga arabishtja, bhet e qart se jemi t konfrontuar me nj mrekulli t
Kuranit. Fjala shqipe ekstrakt (fragment pjes) prkthen fjaln arabe sulala, dhe d.m.th. thelbi apo
pjesa m e mir e nj gjje. Apo nnkupton, q ajo sht nj pjes e nj trsie.

Kjo tregon qart q Kurani sht fjala e nj Testamenti q di rreth krijimit t njeriut deri n detajin
m t imt. Ky Testament i takon Zotit, Krijuesit t qenieve njerzore.

Prgatitjet Prfundimtare n Zhvillim e Sipr

Dukja e prgjithshme e spermatozoidve e mbshtetur nga lngjet n semen tani sht br e qart.
do pjes e spermatozoidit koka, qafa, pjesa mesme, bishti dhe pjesa e fundme kan funksione t ndara.
Brthama (pjesa e koks) nuk sht m e madhe se 5 mikron. N kt 5 mikron hapsir jan
vendosur informatat lidhur me trupin e njeriut dhe krkohet q nj qeliz t shndrrohet n qenie njerzore.
N kokn e spermatozoidit sht nj paketim gjenetik me 23 kromozome t cilat do t barten n vez. Kjo
d.m.th. se n kokn mikroskopike t spermatozoidit jan paketuar sigurt informatat se si do t punojn t
gjitha organet e njeriut, ku do t lokalizohen, n ciln faz qelizat do t fillojn t zhvillohen dhe
ndryshojn, thn shkurt, t gjitha informatat se si trupi i njeriut do t ndrtohet.
Prve informatave gjenetike, koka e spermatozoidit ka edhe nj veori specifike. P.sh. n
akrozom emr q i sht dhn shtress mbrojtse t jashtme t koks, jan substancat t cilat e
ndihmojn spermatozoidin n fazn prfundimtare t udhtimit. Kto jan enzimet q mund t tretin indet.
Duke prdorur kto enzime, gjat procesit t fekondimit spermatozoidi do t jet n gjendje t shpoj vezn
dhe t deprtoj n t. (shih Spermatozoidi dhe Veza Takohen)
Pjesa tjetr m e rndsishme e spermatozoidit sht bishti, i cili bn t mundur notimin e leht n
ambientin e lngshm. Bishti i spermatozoidit vendos pr drejtimin n t cilin do t notoj dhe ndihmon at
q t arrij te qeliza vez. Ky bisht, si e bn furnizimin me energji q nevojitet pr lvizjet e
spermatozoidit? Nevojat e energjis pr spermatozoidin bhen n mnyr t mrekullueshme. Trupi i bishtit
sht depo karburantesh, i cili furnizon me energji gjat udhtimit. N rrugn e gjat derisa t arrij te veza,
nevojat e spermatozoidit pr energji i plotson mitokondria q gjendet n kt pjes. Duke prdorur bartsit
e energjis n qafn e spermatozoidit, mitokondria furnizon me ATP energji, e cila ia mundson
spermatozoidit t lviz leht. 10
Si po shikojm, n t gjitha aspektet spermatozoidi paraqet ndrtim perfekt. Pa bishtin
spermatozoidi nuk do t mund t lvizte, pa mitokondri energjia nuk do t mund t prodhohej dhe nuk do t
kishte lvizje. Sikur koka e spermatozoidit t ishte e ndrtuar n mnyr perfekte prve se t mungonte
akrozomi, enzimet e nevojshme nuk do t prodhoheshin dhe nuk do t kishte ndonj qllim n arritjen e
vezs nga spermatozoidi; sepse nuk do t ishte n gjendje q t deprtonte n qelizn vez pr ta fekonduar.
Prandaj, spermatozoidi nuk i siguroj t gjitha kto tipare npr faza gjat rrjedhs s kohs si pohon
teoria e evolucionit. Kur qenia e par njerzore u paraqit n bot, spermatozoidi duhet ti ket pasur t
gjitha kto tipare. Meqense, me cilndo mangsi nga kto tipare do t ishte e pamundur pr
spermatozoidin t bnte fekondimin, dhe sikur, si pohojn evolucionistt, spermatozoidi n t kaluarn nuk
i ka poseduar t gjitha kto tipare, ather njeriu nuk do t shumohej; do t ishte fshir nga faqja e toks.
Kjo tregon se spermatozoidi erdhi n ekzistenc me ndrtim perfekt, kjo d.m.th. se demonstron faktin e
krijimit. Krijuesi i ndrtimit perfekt t spermatozoidit sht Zoti, Krijuesi i do gjje.

Sistemet e Krijuara pr Njri Tjetrin

Kur spermatozoidet largohen nga trupi i mashkullit me ann e semenit, nuk jan plotsisht t gatshm
pr t fekonduar vezn. Derisa ta ln trupin e mashkullit, lvizja e tyre kontrollohet nga sekrecionet n
fushn ku ato jan t ruajtura. Pr kt arsye, kur semeni formohet dhe arrin trupin e femrs, spermatozoidet
nuk mund t kryejn funksionin e fekondimit. Si, ather ndodh q spermatozoidet, kur t ndahen nga
sistemi riprodhues i mashkullit, marrin aftsin e fekondimit t vezs?
N mnyr q procesi i fekondimit t lehtsohet, nj numr i sistemeve n trupin e femrs duhet t
jen gati. Disa lngje q sekretohen n sistemin riprodhues t trupit t femrs ndihmojn spermatozoidet
duke rritur aftsin e tyre q t fekondojn vezn. Ja disa nga ndryshimet q ndodhin n spermatozoide t
cilt arrijn trupin e femrs:
1. Lngjet q sekretohen (tajiten) n mitrn e femrs dhe tubthat fallopian prmbajn nj materie
kimike q shkatrron faktort q frenojn lvizjet e spermatozoideve n aparatin riprodhues t mashkullit.
N kt mnyr, rritet lvizja e spermatozoideve q arrijn aparatin riprodhues t femrs.
2. Lngjet n aparatin riprodhues t mashkullit (tubthat seminifer, n epididymis, dhe vas deferens) t
gjith prmbajn nivel t lart t kolesterolit. Kolesteroli vazhdimisht i jepet membrans qelizore q
mbshtjell akrozomin, duke e forcuar kt membran dhe duke penguar lirimin e enzimeve. Nga
pikvshtrimi i mundsis q spermatozoidi t fekondoj vezn, kjo veori sht e dmshme. Pr kt arsye,
spermatozoidet q kalojn n trupin e femrs duhet t shptohen nga ky efekt. Sikurse edhe pr miliona
detaje n fazat e riprodhimit t njeriut, edhe pr kt qllim sht prgatitur nj sistem i veant.
Spermatozoidet q hyjn n trupin e femrs i bashkohen lngut t mitrs. Ky lng e ul nivelin e kolesterolit
n semen, i cili i prmban spermatozoidet, n kt mnyr e bn kokn e spermatozoideve (akrozomin) m
t brisht. Kshtu q, kur spermatozoidi arrin qelizn vez, enzimet brenda akrozomit dalin jasht leht
dhe sigurojn fekondimin e vezs me deprtimin e tyre n membrann e vezs.
3. Deprtueshmria e membrans n kokn e spermatozoidit i cili futet n trupin e femrs rritet n
marrdhnje me jonet e kalciumit. Me hyrjen e nj sasie t madhe t kalciumit n spermatozoide, lvizja e
spermatozoideve rritet. Bishti (flagellum) q shkakton lvizjen e spermatozoidit ndryshon lvizjet e dobta
t valzuara n lvizje t forta dhe n kt mnyr lehtson arritjen e vezs. 11
Pa dyshim, pr ata t cilt mendojn me kujdes, ka shum tregues t rndsishm q gjenden n
krijimin e spermatozoidit se ai sht tepr harmonik dhe plotsues me trupin e femrs.
Fakti q spermatozoidi dhe trupi i femrs n mnyr t pavarur nga njri tjetri, bashkpunoj pr t
sjellur t njejtn mrekulli, sht tregues i nj intelegjence t vetdijshme t madhe. Spermatozoidet, para se
t futen n trupin e femrs dhe derisa jan n trupin e mashkullit, marrin masa q t prodhohet ka sht e
nevojshme q t korrigjohen mangsit q mund t krijojn probleme pr ata n trupin e femrs. Nj
ambient i veant sht i prgatitur n trupin e femrs q t rrit lvizjet e spermatozoidit i cili sht tejet i
vogl pr tu par me sy. Duket sikur trupi i femrs t ket ditur q udhtimi i spermatozoideve sht
shum i gjat dhe ju nevojitet energji q at ta prfundojn shpejt; duket sikur t ket ditur far
komponimi kimik nevojitet pr t prshkuar vezn, ka supozuar se spermatozoidet kan mangsi n kt
pik dhe ka vendosur q kolesteroli sht shkaku, dhe pastaj ka prodhuar dika pr neutralizimin e
kolesterolit, n kt mnyr ka prgatitur ambientin n t cilin veza do t prshkohet n mnyrn m t
leht. Dhe t gjitha kto i ka br vet.

Duhet t prkujtojm se ajo q sht prmbledhur m lart sht vetm nj pjes e vogl e hapave t
hyrjes s sperms n trup pr t fekonduar vezn. Kta hapa kompletohen si rezultat i mijrave reaksioneve
komplekse kimike ku po ashtu jan t prfshira disa proteina, enzime dhe lngje. Por, sht veanrisht e
rndsishme t prmendet se nuk sht qllimi yn t numrohen kto detaje thjesht pr t cekur njohuri
shkencore, qllimi yn sht q t theksojm t vrtetn se, n kundrshtim me at q pohojn
evolucionistt, formacioni i trupit t njeriut sht tejet kompleks q t jet produkt i rastsis s verbr: ai
sht rezultat i sistemeve pa t meta plotsuese, t ndrvarura dhe t ndrlikuara. Nuk sht e mundur q
nj qenie njerzore, apo edhe nj enzim i vetm apo molekul q aktivizon spermatozoidet, t vij n
ekzistenc nga rastsia.
Deri ktu kemi folur se si nj qeliz e sperms e prodhuar n trupin e mashkullit siguron aftsin e
fekondimit t vezs me ndihmn e substancave kimike t trupit t femrs. T pauzojm dhe mendojm: a
mundet nj sistem kaq kompleks t vij n ekzistenc npr faza si pohon teoria e evolucionit? Sigurisht
q nj gj e till sht e pamundur, por gjithsesi do t shqyrtojm nj skenar t till.
Sperma e prodhuar rastsisht n trupin e mashkullit s pari vjen n kontakt me trupin e femrs. A
mundet, q si rezultat i rastsis, ti gjej t gjitha lngjet t gatshme dhe duke pritur pr spermn q tia
ofrojn aftsin e fekondimit? Nse jo, ather pas dshtimit t par t sperms pr t arritur sistemin
riprodhues t femrs pr fekondim qelizat riprodhuese t femrs a do t sjellin vendim dhe t fillojn t
prodhojn substancat kimike t nevojshme?
sht e qart se kta dy shembuj nuk akordohen mir me logjik apo intelegjenc; ato jan skenare q
nuk mund t ndodhin. Me shembujt q i kemi marr pr kt shtje, konfrontohemi me nj t vrtet: t
gjitha kto sisteme jan dshmi e dituris dhe fuqis s pafund t Zotit I Cili krijoj gjithka. Zoti ka krijuar
n thellsit e trupit t njeriut mrekulli t cilat jan shum t vogla pr syrin pr ti par dhe prtej kapacitetit
t mendjes njerzore pr tu kuptuar. Me kt, Ai na tregon se ka dshmi pr besim t cilat ndodhin n
trup, t cilat jan plotsisht t pavarura nga vullneti dhe dituria e njeriut. Dhe Ai na prkujton neve se
dominimi I Tij sht mbi t gjitha, duke prfshir edhe vet qeniet njerzore.
Me t vrtet, Zoti i juaj sht fals i madh. Ai iu njohu juve mir kur Ai iu krijoj prej toke, dhe kur
ishit embrione n mitrat e nnave tuaja. Kshtu q mos deklaroni dlirsi pr vetveten. Ai e di m s miri se
kush e ruan veten nga e ligsia. (Kur'an, 53: 32)

ROLI I QELIZS VEZ N FORMIMIN

E NJ NJERIU T RI
Me fillimin e pubertetit, ka ngjajshmri n zhvillimet e trupave t femrs dhe t mashkullit. Qeliza
riprodhuese e femrs, veza, s bashku me sistemin riprodhues t femrs prgatitet pr t kompletuar
sistemin riprodhues t mashkullit.
Me ardhjen e pubertetit te femrat, sikurse tek meshkujt, hipotalamusi saktsisht e di se kur vjen koha
q t drgoj urdhra te gjndrra e hipofizs pr t prodhuar hormonet e nevojshme pr t nxitur qelizat vez
n pjekuri. Gjndrra e hipofizs pranon urdhrat, menjher ju bindet atyre dhe fillon t prodhoj hormonet
e nevojshme.
Prodhimi i qelizave riprodhuese te femrat nuk sht i vazhdueshm sikurse te meshkujt. Ky prodhim
ndodh n kohra t veanta. sht detyr e gjndrrs s hipofizs t prcaktoj kohn. Gjndrra e hipofizs
siguron prodhimin e hormonit q do t sjell n pjekuri qelizat vez n vezore. Ky hormon e di shum mir
se ku duhet ta kryej funksionin e tij, shkon drejt e n vezore dhe njofton se koha pr pjekurin e vezs ka
ardhur. Kshtu, qelizat vez e kuptojn urdhrin menjher dhe fillojn nj aktivitet intenziv brenda
vezores i cili shpie n pjekurin e vezs.12
Tani le t shikojm kt informat m thell. Si, kjo gjndrr sekretuese (tajitse) e quajtur
hipotalamus e prcakton kohn? Dhe si e kalkulon pa u hutuar kohn e sakt t ktij procesi, i cili ka
ndodhur n miliona femra n t kaluarn dhe t tashmen? Hipotalamusi sht i lokalizuar n pjesn e
poshtme t trurit; nuk sht mekanizm kohor, nuk ka lidhshmri me botn jasht trurit; sht nj mas
mishi e prbr nga qelizat. Funksioni i ksaj mase mishi n prcaktimin e kohs sht dika e
jashtzakonshme q nuk mund t injorohet. Por ky sht vetm nj detaj i vogl i ndodhive t
mrekullueshme q ndodhin vazhdimisht n trupin e njeriut. Ky lloj procesi mahnits vazhdon pafund, n
do milimetr t trupit t njeriut. P.sh. nj mrekulli mahnitse ndodh n gjndrrn e hipofizs: nj urdhr i
drguar nga hipotalamusi lexohet dhe kuptohet; bazuar n kt t kuptuar nj vendim mirret; sipas ktij
vendimi, substancat prodhohen dhe drgohen me materialin tjetr prodhues pa asnj gabim n nj vend t
largt dhe t papar. Po ashtu, gjndrra e hipofizs sht nj grumbull qelizash. Bashkimi i ktyre qelizave
dhe kuptimi i vetdijshem i urdhrave q drgohen tek ato dhe zbatimi i komands q e kan kuptuar sht
nj gj e jashtzakonshme. far vetdije ua bn t mundur ktij grumbulli t qelizave t kuptojn,
konceptojn, nxjerrin prfundime, sjellin vendime dhe zbatojn vendime?
Trupi i njeriut sht ambient i errt n t cilin nuk deprton drita dhe ka shum lngje q lvizin m
nj shpejtsi t madhe; sht vend i dendur dhe i komplikuar. Evolucionistt kurr nuk kan qen n
gjendje t shpjegojn se si nj mas molekulash n kso ambienti t dendur mund t shkojn, pa u dmtuar
ose humbur, ku t dshirojn n masn komplekse duke kaluar npr materiale t tjera q jan shum her
m t mdha se sa madhsia e tyre, ose se si ato edhe mund t prdorin disa mjete pr t drguar substancat
tjera n vendet ku jan t nevojshme. Kjo pamundsi pr shpjegim ndodh sepse strehimi i vetm i
evolucionistve, kur ballafaqohen me kto dshmi t mrekullueshme t krijimit, sht rastsia; por nuk ka
hapsir pr rastsi n ndrtimin kompleks t trupit t njeriut apo t ndonj gjallese tjetr.

Duhet t prkujtojm se intelegjenca dhe vetdija e prmendur n rrjedhn e t gjitha ktyre ndodhive nuk
i prket asnj qelize. At t ciln e quajm qeliz nuk ka sy q t shikoj, gjuh q t flas apo t kuptohet dhe nuk
ka vesh q t dgjoj. Qelizat jan krijime nga Zoti; ato jan vetm mjete t cilat zbatojn urdhrat e Tij; n do
moment, me inspirim nga Ai, ato kryejn procese tepr mahnitse.

QELIZA VEZ FILLON

T ZHVILLOHET
Veza prodhohet n nj organ i cili n do aspekt sht projektuar posaqrisht pr kt qllim;
vezorja. N do femr, jan dy vezore, njra n t djatht e tjetra n t majt. N kto vezore, sht nj
hapsir e mjaftueshme pr hyrje daljet e fijeve nervore, enve t gjakut dhe kanaleve limfatike. Brenda
ksaj hapsire, jan indet fijzore t pasura me gjak. Q qelizat vez t formohen t sigurta, ato duhet t
ruhen dhe ushqehen nga kto inde. Prbrenda ksaj sturkture mbrojtse, jan shum qeska (folikule) t
madhsive t ndryshme. N secilin folikul sht nj qeliz vez primare. Por normalisht, nj vez e pjekur
e vetme lirohet nga vezoret n secilin muaj n mnyr q gjat nj kohe vetm nj fetus (fryt) t rritet.
Por ky prodhim nuk prbhet vetm nga nj faz. N mnyr q kjo qeliz vez t piqet, disa
zhvillime duhet t ndodhin njra pas tjetrs. Q, qeliza vez primare t piqet dhe t bhen qelizat
riprodhuese, duhet t bhet nj ndarje me mitoz dhe dy ndarje me meioz, n renditje t sakt pa hutime. Si
rezultat i ndarjeve, ndodh ndryshimi n numrin e kromozomeve n qeliz dhe lloje t ndryshme t qelizave
formohen. Sikurse n rastin e qelizave riprodhuese t mashkullit, po ashtu edhe te femra, 46 kromozomet
n qelizat primare t vezs reduktohen n 23.
Si rezultat i ndarjes s qelizs vez me an t mitozs dhe meiozs, prodhohen tri qeliza t vogla dhe
nj qeliz e madhe (ootid). Qelizat e vogla vdesin pr shkak t mungess s ushqimit, ndrsa qeliza e
madhe pson disa ndryshime dhe bhet vez. Sikur secila nga kto qeliza t kishte madhsin e njejt, nuk
do t kishte ushqim t mjaftueshm pr zhvillimin e zigotit n fund t procesit fekondues. Por fakti q njra
nga qelizat ka m shum ushqim, dhe t tjerat jan t vogla parandalon paraqitjen e problemit t till.
Zhvillimi i vezs nuk sht fenomen i pakontrolluar q ndodh rastsisht nga vetvetja. Si shpjeguam
n fillim, ajo q i jep form ktij zhvillimi, sikur n rastin e sistemit riprodhues t mashkullit, jan hormonet
e sekretuara (tajitura) nga gjndrra e hipofizs, e cila sht e lokalizuar nn tru. Fazat e formimit t vezs
dhe hormoneve t prfshira n kt process mund ti radhisim kshtu:
1. Rritja e Folikulit: kjo sht faza n t ciln qeliza e vezs fillon t formsohet. Qeliza primare e
vezs gjendet, si tham edhe m hert, n at q quhet folikul. Formimi i folikulit merr rreth 14 dit.
Hormoni i hipofizs, FSH (hormoni stimulues i folikulit), vjen n vezore me qarkullim t gjakut. Ky
hormon sht prgjegjs pr formimin dhe zhvillimin e folikulit n vezore dhe pr prodhimin e vezs nga
qeliza primare q gjendet n folikul. N t njejtn koh, ky hormon sht shkaktar pr sekretimin (tajitjen)
e estrogjenit nga folikuli i pjekur.
Estrogjeni sht nj hormon i cili ndikon posaqrisht n mitr. Prshpejton ndarjen e qelizs me
mitoz n mitr, kjo fush pastaj ajet (fryhet) duke formuar nj mbrojtse t but n t ciln embrioni do t
ngjitet pas procesit t fekondimit. Prve ksaj kujdeset q sasi e mjaftueshme e gjakut dhe lngjeve indore
t drejtohen n mitr. Kto prgatitje bhen do muaj. Nse veza fekondohet, ajo strehohet n kt plhur
t prgatitur posaqrisht n t ciln ushqehet dhe vazhdon zhvillimin.
Sikurse n do faz t krijimit t njeriut, edhe ktu ndodh nj mrekulli po ashtu. Qelizat n sistemin
riprodhues t femrs prcaktojn qysh me hert nevojat e embrionit t cilin do ta presin, bjn prgatitjet q t
prmbushen nevojat dhe punojn q t furnizojn ambientin tepr t prshtatshm pr zhvillimin e fetusit. Si

mundet nj grumbull qelizash t veprojn operacione q krkojn nj shkall t till t vetdijes dhe intelegjencs?
Natyrisht q sht e pamundur t thuhet se qelizat posedojn vetdije dhe intelegjenc t till, por qelizat n
sistemin riprodhues t femrs (edhe qelizat n gjndrrn e hipofizs) i bjn kto gjra q i deklaruam t
pamundura pr ato, dhe prgatisin qysh m hert nj ambient m se t prshtatshm pr nevojat e embrionit t
cilin nuk e kan par kurr.
Nuk sht e mundur pr askend me mendje intelegjente t pohoj se qelizat i bjn kto gjra nga vullneti
dhe intelegjenca e vet. N t vrtet, vetm ndokush mendimi i t cilit sht seriozisht me t meta mund t pohoj se
qelizat e komponuara nga atomet pa vetdije mund t bjn at q ai vet me intelegjencen e tij t vetdijshme nuk
mundet ti bj. Duke qen rasti kshtu, realiteti para nesh sht i qart kristal: t gjitha qelizat t cilat kontribojn
n krijimin e njeriut kryejn funksionet e tyre t inspiruara nga Krijuesi, ato jan mjete n realizimin e nj
mrekullie q ndodh kur do qenie njerzore vjen n bot.
2. Ovulacioni: N kt faz folekuli q e bart vezn ahet dhe veza lirohet. Mirpo qeliza vez e cila
sht liruar nga vezorja n hapsir ka nevoj pr ndihm. Prndryshe, qeliza vez nuk do t ishte ne
gjendje kurr ta gjej vendin pr tu takuar me spermatozoidin. Kshtu, n kt faz, tubi fallopian, q
gjendet n mes t vezors dhe mitrs, hyn n veprim. Qeliza vez, q sht liruar nga vezorja n hapsir,
kapet nga tubi fallopian, i cili ka fije t gjata sikur nj oktapod. Tubi fallopian ofron nj ambient t
prshtatshm pr fekondim dhe fazat e mvonshme varen nga ajo se a sht apo nuk sht sperma prezente
n kt tub.
Kontrollues n tr kt proces sht hormoni luteinizing (LH) q sekretohet (tajitet) nga gjndrra e
hipofizs. sht e vlefshme t prmendet nj gj tjetr interesante pr kt hormon. Hormoni LH sht
absolutisht i nevojshm pr arjen e folikulit n t cilin sht lokalizuar qeliza vez e pjekur dhe pr
lvizjen e saj n drejtim t vendit ku do t takohet me spermn. Mungesa e ktij hormoni rezulton n
dshtimin e folikulit q t prparoj pr n fazn e ovalucionit, edhe nse nuk ka mangsi n sekretimin
(tajitjen) e hormoneve tjera. Por ky lloj i problemit nuk ndodh dhe 2 dit para fazs s ovulacionit, pr nj
arsye t ciln shkenctart ende nuk jan n gjendje ta shpjegojn, sekretimi (tajitja) i hormonit LH nga
gjndrra e hipofizs rritet. E njejta ndodh edhe me hormonin FSH dhe me ndikim t ktyre dy hormoneve,
ovulacioni ndodh do muaj. Me fjal t tjera, edhe ktu po ashtu gjndrra e hipofizs bn nj kalkulim
mahnits t kohs dhe fillon sekretimin (tajitjen) e hormonit saktsisht n kohn dhe sasin e duhur.
Natyrisht se ky aktivitet i dijshm nuk pritet nga gjndrra e hipofizs apo qelizave q e prbjn kt
gjndrr. Pasiq aty ka intelegjenc superiore dhe urdhr q shifet, sht Nj t Cilit kjo intelegjenc dhe ky
urdhr i takon: sht intelegjenca dhe urdhri i Zotit q paraqiten n t gjitha kto ngjarje t mrekullueshme
n fazat e zhvillimit t krijimit t njeriut.
3. Korpus Luteum (trupi i verdh) Faza Luteale: pas daljes s vezs nga folikuli, folikuli i zbrazur
mbushet me gjak. Ekzistojn qeliza t veqanta t quajtura granuloza dhe theka t cilat rrethojne
hapsirn boshe ku gjenden kto folikule; ato shumohen dhe zn vendin e gjakut t mpiksur n folikule.
Kto qeliza akumulojn lipide t verdha dhe pr kt quhen qelizat luteine, nga fjala latine luteus saffron
e verdh).
Kshtu q folikuli nga i cili sht liruar veza fryhet me lngje q e kan mbushur at dhe bhet
element aktiv q quhet korpus luteum (trupi i verdh). 13 Korpus luteum luan nj rol t rndsishm n
prgatitjen e mitrs pr embrionin dhe n udhheqjen e shtatzanis n mnyr t shndetshme. E veanta

m e rndsishme e ktij elementi sht sekretimi (tajitja) i hormonit t quajtuar progesteron nn ndikimn e
LH-s (hormonit luteinizing). Progesteroni ka nj funksion jashtzakonisht t rndsishm n stimulimin e
mureve t mitrs. Ndryshimi m i rndsishm n mitr ndodh n mukozn e membrans (mucus) q vesh
mitrn prmbrenda. Nn ndikimin e estrogjenit dhe progesteronit, mukoza membrans fillon t ajet (fryet).
Gjndrrat dhe ent e gjakut bhen shum dredha-dredha dhe trashsia e mureve t mitrs rritet. Qllimi i
ktyre ndryshimeve sht q t prgatitet nj vend i prshtatshm pr embrionin pas fekondimit. Prve
ksaj, lejon q shtatznia t avancoj duke i br muret e mitrs t lirohen (zbuten). Progesteroni ndikon
edhe n zhvillimin e gjndrrave t qumshtit.
Q nj hormon t ket ndikim n nj hormon tjetr dhe t ken ndjesin pr ti br kto gjra
saktsisht n kohn e duhur nuk mund t shpjegohet me veprimn e rastsis. Kjo sjell ca pyetje n mendje:
Si mundet q nj molekul e formuar nga atomet pa vetdije t posedoj nj fuqi t lindur kaq t ndjeshme
dhe t marr iniciativn pr organizim t veprimeve t trupit kaq lehtsisht. sht e qart se molekulat q
prbjn hormonet nuk kan intelegjenc dhe vetdije. Kjo tregon se sistemi s bashku me tiparet
plotsuese sht krijuar nga nj fuqi supreme. Ai sht Zoti, Sunduesi i toks dhe i qiellit I Cili ka inspiruar
molekulat q prbjn hormonet dhe atomet q prbjn molekulat n aktivitetet e tyre t vetdijshme.
Faza korpus luteum zgjat 12-14 dit. N fund t ksaj periudhe, nse fekondimi nuk ka ndodhur,
korpus leteum degjenerohet dhe faza e njejt prsritet. Me degjenerimin e korpus luteum-it, estrogjeni,
progeseteroni dhe hormonet e tjera nuk sekretohen (tajiten) m; kjo d.m.th. se gjndrra e hipofizs prap
fillon veprimin. Prap fillon sekretimi (tajitja) i FSH-s dhe LH-s n gjndrrn e hipofizs, duke ndikurar
q rritja e folikulit t filloj. Por kto folikule nuk mund t zhvillohen mjaft sepse mungesa e estrogenit dhe
progesteronit bjn q nj faz e re t filloj menstruacioni.
4. Menstruacioni: Kjo sht faz n t ciln veza e pafekonduar largohet nga trupi. Pasiq fekondimi
nuk ka ndodhur, muret e prgatitura t mitrs tkurren, ent e gjakut shtrngohen dhe veza nxjerret jasht.
Pas ksaj faze, trupi fillon prap t prgatitet pr kryerjen e t gjitha ktyre funksioneve.
Tr kjo faz prsritet te t gjitha femrat rregullisht gjat nj periudhe t caktuar kohore. do muaj
qeliza vez t reja prodhohen, hormonet e njejta sekretohen (tajiten) vazhdimisht n t njejtn periudh dhe
trupi i femrs prgatitet sikur fekondimi t ndodh. Por n fazn e fundit, drejtimi i prgatitjes ndryshon n
baz t asaj se a sht apo nuk sht sperma prezente.

Prgatitjet pr Fekondim
Qeliza vez sht 20-25 cm larg nga vendi ku hyn sperma n trupin e femrs. Kjo distanc sht
rreth 3000 her e madhsis s spermatozoidit. Duke e marr n konsiderat proporcionin e madhsis s
tij, kjo distanc sht mjaft e madhe dhe pr t kaluar at spermatozoidi ka nevoj pr mbshtetje t madhe.
Para se veza t takohet me spermatozoidin, prgatitjet fillojn n t dy trupat t mashkullit dhe t
femrs. Pjesa m e madhe e ktyre prgatitjeve jan pr mbrojtje t spermatozoidit gjat udhtimit n
trupin e nns. P.sh. n mitr ndodhin tkurrje dhe dallgzime t ndryshme. Ky aktivitet i veant n mitr
dhe tubin fallopian lehtson avancimin e sperms n drejtim t vezs. Gjja interesante rreth ktyre
tkurrjeve sht substanca q i shkakton ato. Kjo substanc quhet prostaglandin dhe gjendet n lgun e
fshikzs seminale q vjen me spermn nga trupi i mashkullit. Prkundr faktit se vjen nga nj trup tjetr,

kjo substanc njeh strukturn e mitrs s nns dhe ndikon n at mnyr q rrugn pr spermn ta
lehtsoj. 14
Q t ndodh fekondimi, ndryshimet q ndodhin n mitr nuk jan t kufizuara n kto. Gjat ksaj
periudhe tubat zgjerohen; nn ndikimin e hormonit t estrogjenit, mukoza membrans q shtreson mitrn rritet n
madhsi dhe pesh. Qelizat epiteliale t indeve t membrans t prbra nga nj apo m shum shtresa t
qelizave e ndar nga nj substanc ndrqelizore shum e vogl shumohet. Ky ndrtim n mukoz merr nj
form q do ti lejoj spermatozoidet q me lvizjen e bishtit t tyre t kalojn kto hapsira. Prve se i
mundson spermatozoidit t lviz lehtsisht, ky transformacion ka edhe nj funksion tjetr shum t
rndsishm: indet shrbjn si depo dhe hapsir filtruese duke lejuar q vetm spermatozoidet normale t
kalojn. Nganjher spermatozoidet nuk kan formn e duhur q t sigurojn fekondimin. N kt rast, ato
mnjanohen n kto inde.
Si po shikojm, sht e qart se do lvizje n mitr dhe vezore sht projektuar n mnyr t
veant pr arritjen e spermatozoidit tek veza. P.sh. mbasi t sht kryer ovulacioni dhe mundsia e takimit
t vezs me spermatozoidin t jet siguruar, mukoza fillon t bj veprim t kundrt: ajo bhet e trash dhe e
dendur, duke e ndaluar hyrjen e spermatozoideve t tjer.
Arsyeja e ndryshimeve q ndodhin n sistemin riprodhues t femrs sht q tia mundsoj
spermatozoidit q t arrij vezn (ovum). Por, si pam m lart dhe n pjest e tjera, kjo sht nj shtje
tejet interesante: elementet n sistemin riprodhues t femrs ndihmojn qelizat q vijn nga nj trup
plotisht i ndryshm.
Si ndodh q nj qeliz t ket aq shum informata t detajuara pr qelizn tjetr me t ciln kurr nuk
ka pasur nj ambient t njejt? (edhe sikur ta kishin t njejtin ambient rezultati nuk do t ishte ndryshe.) si
e di, p.sh. se lvizja e ktyre qelizave duhet t lehtsohet? N t vrtet, nuk sht e mundur q qelizat q
prodhojn lngun n mitr t dijn cilsit e spermatozoideve n mnyr q t prgatisin nj ambient t
prshtatshm pr ata.
T gjitha funksionet q i kemi prshkruar deri n kt pik ndodhin n trupat e t gjitha femrave me
renditje perfekte t njejt. Kur shqyrtojm veprimin harmonik dhe plotsues t ktyre sistemeve,
ballafaqohemi me nj plan dhe ndrtim t qart: sperma sht e ndrtuar pr trupin e nns, organet
riprodhuese t nns jan t rregulluara posarisht pr strehim t sperms. Sikur t ishte edhe defekti m i
vogl n kt harmoni, p.sh. sikur spermatozoidi t mos kishte bishtin q i mundson lvizjen, apo sikur t
mungonte lngu pr balancimin e ambientit acidik n trupin e nns, riprodhimi nuk do t ndodhte.
Kjo qart tregon se harmonia e madhe q ekziston n mes t qelizave riprodhuese t trupit t
mashkullit dhe t femrs sht pun krijimi e qllimshme dhe e planifikuar. sht Zoti I Plotfuqishm, Zoti
i universit I Cili krijoj llojin njeri nga nj pik lngu, femrn dhe mashkullin, n harmoni me njri tjetrin.
Njerzit duhet t mendojn pr mnyrn e prsosur t krijimit nga Zoti dhe ta nnshtrojn veten n mnyr
t pakushtzuar ndaj Tij, duke u prkulur para fuqis s prhershme t Zotit.
Dhe n krijimin e juaj dhe t t gjitha krijesave q Ai shprndau, ka Shenja pr besimtart e vrtet.
(Kur'an, 45: 4)

Spermatozoidi Takon Vezn

Pas kalimit t shum proceseve n rrugn pr pjekuri, veza lirohet nga tubat fallopian. N kt koh,
ajo bart me vete shum qeliza q e rrethojn at. Para se veza t fekondohet, spermatozoidi i cili arrin n
tubin fallopian duhet t kaloj nprmes ktyre qelizave, t cilat quhen qeliza granulosa, dhe pastaj
deprton mantelin (mbulesn) e trash rreth vezs.
Si kalon spermatozodi kto pengesa?
Ktu shikojm prap perfeksionin e qart t ndrtimit intelegjent t spermatozoidit. N pjesn e
spermatozoidit t quajtur akrozom, pr t cilin kemi folur m hert, jan t vendosura enzimet
hialuronidaz dhe proteolitik. Enzimi hialuronidaz zbrthen nj substanc (acidin hyaluronik) i cili i lidh
shtresat e shumfishta t qelizave granulose q jan t ngjitura me pjesn e jashtme t ovules (vezs). N
kt mnyr, i hap rrug spermatozoidit t prshkoj zarfin (membrann) e vezs. Enzimi proteolitik bn
tretjen e proteinave n indet e ngjitura t vezs. Me ndihmn e ktyre dy enzimeve, spermatozoidi arrin
vezn.15
Si mundet q kto enzime t cilat i prkasin spermatozoidit, t prodhuara n trupin e mashkullit larg
nga veza, jan t prbra nga lnda q n mnyr perfekte sht n gjendje t ndikoj n ndrtimin e vezs?
Kush zbuloi formuln pr kt veprim? Kush i vendosi enzimet saktsisht n vendin e duhur, n kokn
mikroskopike t spermatozoidit, q t mundsohet fekondimi i vezs?
Nuk sht vet spermatozoidi ai i cili i bn t gjitha kto gjra. Nuk sht e mundur q spermatozoidi t ket
dituri pr ekzistimin e acidit hialuronik apo t efektit t ktij acidi q ka n qeliza, apo t di se enzimi
hialuronidaza do t neutralizoj efektin e ktij acidi. Megjithat, nuk sht e mjaftueshme t dihet vetm formula e
ktij acidi; por duhet t sigurohet po ashtu edhe prodhimi i tij n trupin e njeriut. Dhe sht e pamundur q
spermatozoidi vet t formoj sistemin n trupin e njeriut q do t prodhoj kt enzim. P.sh. nse e pyet dikend, i
cili nuk ka kualifikim n mjeksi apo kimi, pr emrin e enzimit i cili shkatrron strukturn e acidit hialuronik, apo
nse i krkoni q ta shkruaj formuln e strukturs s ktij acidi, sigurisht se nuk do t jet n gjendje tju japi
ndonj prgjigje. Por spermatozoidi bn gjra q njeriu me vetdije (mendje) nuk sht n gjendje ti bj; me nj
vetdije t formulave kimike, t cilat formula megjithse nuk i di, ai prmban brenda trupit t tij substancn q
garanton arritjen e qllimit. Sigurisht q, t thuhet se spermatozoidi bn kt sht plotsisht kundr intelegjencs
dhe arsyes. Duke ln anash supozimet jo intelegjente dhe t paarsyeshme, kuptojm se vet prezenca e enzimeve
n spermatozoid q t ndikoj n strukturn e vezs sht dshmi e krijimit. Kjo harmoni pa t meta nuk mund t
shpjegohet n asnj mnyr si rastsi. Fakti q spermatozoidi sht n dijeni t strukturs kimike t nj qelize
tjetr megjithse jeton plotsisht n nj ambient tjetr; q analizon efektet q kan kto kemikale; q pastaj
prodhon kemikalet e nevojshme si rezultat i analizave; mund t shpjegohet vetm n adresim t nj Krijuesi me
intelegjenc superiore, I Cili ka krijuar spermatozoidin me kto cilsi t veanta.
Ndrtimi perfekt i spermatozoidit sht nj nga shum dshmit se Zoti krijoj njerzit dhe do gj tjetr.

Spermatozoidi Vazhdon Udhtimin e Tij

Kur spermatozoidi arrin shtresn e jashtme t vezs, membrana e tij e jashtme lidhet fort me
receptort siprfaqsor t vezs. Mbasi lidhja t arrihet, spermatozoidi lshon mbulesen e tij t jashtme
(akrozomin). N t njejtn koh, membrana e vezs sekreton (tajit) nj substanc q quhet fertilizin, e
cila nevojitet pr t trhequr spermatozoidin. Kjo molekul ia mundson spermatozoidit q t lviz m

shpejt dhe t reagoj m leht me membrann e vezs. Prve ksaj, fertilizini ndihmon reaksionin e
akrozomit q gjendet n kokn e spermatozoidit.
Kur spermatozoidi prek membrann e vezs, substanca t reja hyjn n loj dhe nj reakcion i ri
ndodh. Kur spermatozoidi prek vezn, sekretohet (tajitet) nj substanc q quhet anti-fertilizin e cila
neutralizon efektin e fertilizinit t sekretuar (tajitur) nga veza. N kt mnyr, spermatozoidi i par q
arrin vezn ndalon spermatozoidet e tjera ti afrohen vezs. 16
Membrana q rrethon qelizn vez fillon t riprtrij vetvehten menjher mbas dy sekondash nga
hyrja e spermatozoidit dhe ju ndalon rreptsisht hyrjen e spermatozoideve t tjer. Jan br
eksperimente ku sht vrejtur se hyrja e disa spermatozoideve n vez shkatrron membrann. Pr kt
arsye sht e nevojshme q membrana fekonduese t formohet sa m shpejt q t jet e mundur. Pas
formimit t membrans fekonduese, asnj spermatozoid nuk mund m t hyj n vez. N kt gjendje,
qelizn e vezs mundemi ta krahasojm me nj ndrtes t mbrojtur nga sigurimi. Membrana e jashtme e
qelizs s vezs me t vrtet vepron ashtu si nj sistem kontrollues sigurimi i nj ndrtese e cila prmban
informata shum t rndsishme: hyrja sht e ndaluar n brendin e qelizs.
Pasiq spermatozoidi t hyj n ovum, koka e tij enjtet (fryhet) dhe lviz shum ngadal n drejtim t
qendrs s vezs. Me von, brenda 30 minutave, veza bashkohet plotsisht me spermatozoidin. Si rezulatat
i t gjitha ktyre proceseve, informacioni gjenetik i mbajtur n spermatozoid transferohet te veza. 17
Por edhe ktu sht nj pik e rndsishme: nse receptort e spermatozoidit dhe t vezs pranojn
njri tjetrin, ata lidhen me njri tjetrin, nse jo lidhja sht e pamundur. Arsyeja pr kt sht si vijon:
veza e do qenie t gjall sekreton (tajit) nj substanc t quajtur fertilizin, e cila ka prbrje kimike t
veant. Kjo sht mas paraprake q parandalon qelizat sperm t llojeve t tjera (llojeve jo njeri) ti
afrohen vezs dhe t shkaktojn degjenerim t llojit njeri. Kshtu q, nj mac nuk mund t shumohet me
nje kal dhe qenia njerzore nuk mund t shumohet me ndonj gjalles tjetr. 18
Ngarkesa elektrike q bartet nga spermatozoidi dhe veza po ashtu kan nj efekt fekondimi. Veza
doher bart ngarkes negative dhe spermatozidi bart at pozitive. Pasiq ngarkesat e kundrta trheqin
njra tjetrn, veza trheq spematozoidin kah vetja. Por me hyrjen e spermatozoidit t par n vez,
ngarkesa ndryshon menjhere. Tash veza merr nj ngarkes pozitive sikurse t spermatozoidit. Sikurse
ngarkesat q zbrapsin njra tjetrn, n momentin e bashkimit edhe veza fillon t zbraps t gjith
spermatozoidet e tjera. 19

Faza e Fundit e Fekondimit

Kur spermatozidi futet n vez, ai e lshon bishtin e tij dhe e le jasht. Kt mundemi ta krahasojm
me nj anije kozmike e cila duke u kthyer n tok shkput tankun e lnds djegse. Sikur q e dijm, kur
tanket me lnd djegse t cilat bartin anijen kozmike jasht atmosfers s toks, plotsojn qllimet, ato
lirohen n hapsir; kur lnda djegse brenda tyre shfrytzohet, tanket jan nj pesh e panevojshme. Q t
lehtsohet largimi nga atmosfera e toks, sht e nevojshme q kto tanke t lirohen saktsisht n kohn e
duhur. N t njejtn mnyr, bishti i spermatozoidit, q ofron energjin e nevojshme dhe aftsin e
lvizjes, lihet prapa derisa spermatozoidi prpiqet t hyj n vez.
sht e qart te lexuesi i vmendshm se fekondimi sht nj proces sistematik dhe i llogaritur mir.
Shum ngadal lngjet q rrethojn vezn zbrthejn blindimin e spermatozoidit pasi ai t ket arritur

membrann e jashtme q rrethon vezn. Enzimet t cilat lirohen n momentin q blindimi i spermatozoidit
shpohet lejon spermatozoidin t prshkoj membrann e jashtme t vezs dhe t futet. Ndryshimi i
ngarkess elektrike n kt moment zbraps spermatozoidet e tjera dhe mbron organizmin e ri n zhvillim
nga mysafirt e paftuar.
Sikur t mos ishte krijuar nj sistem i till kaq mbrojts dhe bashkpunues, bashkimi i spermatozoidit
dhe vezs kurr nuk do t arrihej.
Sikur veza t mos sekretonte (tajiste) lngun udhheqs, nuk do t ishte e mundur pr spermatozoidin
t arrinte vezn, e cila duke marr parasysh madhsin sht shum larg nga ai.
Sikur spermatozoidet t mos kishin blindimin e tyre, ato do t treteshin nga lngu q rrethon vezn
sikurse mikroorganizmat e tjer.
Sikur enzimet speciale t mos ishin vendosur nn kt blindim, spermatozoidi kurr nuk do t mund
t futej n vez, edhe pas atij udhtimi t gjat pr ta arritur at.
Sikur ngarkesa elektrike e spermatozoidit dhe e vezs, t ishte e njejt dhe jo e kundrt, veza do t
zbrapste spermatozoidin dhe asnj spermatozoid nuk do t futej n vez.
Si po shofim, n bashkimin e nj spermatozoidi t vetm me vezn ekziston nj balancim dhe nj
llogaritje e jashtzakonshme. Gjithashtu, ky balancim dhe kjo llogaritje nuk ka ndodhur vetm njher; por
ato prsriten qysh nga fillimi i racs njerzore n secilin miliona njerz q jan t shprndar npr bot.
Edhe n nj faz t vetme nuk ka hapsir pr rastsi n kt proces t mrekullueshm, i cili paraqet
qart se Zoti krijoj qenien njerzore.
Gjithka n qiej e n tok i takon Atij. T gjith jan t nnshtruar tek Ai. Ai sht I Cili nisi
krijimin dhe pastaj e regjeneron at. Ajo sht shum e leht pr At. Shmblltyra m e lart n qiej e n
tok sht vetm e Tij. Ai sht I Plotfuqishmi, I Urti. (Kur'an, 30: 26-27)

KRIJIMI I NJERIUT NGA NJ QELIZ

Transformimi Fillon:
Tre Etapat e Foshnjs n Mitr
Nga ajo q pam deri ktu, shifet qart se do periudh kohore n formimin e sperms dhe t vezs
dhe deri te takimi i tyre, do gj q ndodh sht nj mrekulli. Ndryshimet q ndodhin kur kto dy qeliza
bashkohen, dhe t gjitha prgatitjet q bhen n trupin e femrs na paraqesin ndodhi t tjera t
mrekullueshme.
Vetm brenda disa orve pasiq veza t jet fekonduar nga spermatozoidi, ajo ndahet dhe rritet shum
shpejt. N ditt e sotme e dijm se foshnja shkon npr tri faza t zhvillimit t embrionit derisa sht n
mitrn e nns. Por ky informacion q u arrit me ndihmn e teknologjise moderne pas shum viteve
hulumtimi, sht dhn n Kuran 1400 vite m par. Kto fakte shkencore jan shpallur n kt varg:
Ai iu krijon juve faz pas faze n mitrat e nnave tuaja n nj errsir t trefisht. Ai sht Zoti,
Sunduesi i juaj, Sovraniteti sht I Tij. Nuk ka Zot tjetr prve Atij. ka ju bri pra t largoheni prej Atij?
(Kuran, 39:6) (Kur'an, 39: 6)
Do t vreni se ky varg paraqet se tri faza t ndryshme ndodhin gjat zhvillimit t njeriut derisa
gjendet n mitrn e nns. Me t vrtet, biologjia moderne ka vrtetuar se foshnja n mitrn e nns kalon
npr tri faza t ndryshme t zhvillimit, sikurse q sht paraqitur n kt varg. Kjo sht nj shtje e
infomacionit baz n t gjitha librat embriologjike q krkohet t lexohet sot n fakultetet e mjeksis. P.sh.
Embriologjia Bazike e Njeriut, nj punim baz pr embriologji, jep deklaratn n vijim:
Jeta n mitr ka tre etapa: 1) para-embrionike: java e par deri dy jav e gjysm; 2) embrionike: deri
n fund t javs s tet, dhe 3) fetale - nga java e tet deri n lindje. 20
Kto etapa prbhen nga faza t ndryshme t zhvillimit t foshnjs. Veorit kryesore t ktyre tre
etapave mund ti prmbledhim si n vijim:
- Etapa para-embrionike: N etapn e par, zigoti (qeliza e sapo fekonduar) shumohet. Brenda tre
javve t para, mbasi t jet br grumbull qelizash, e ngulit veten n muret e mitrs. Prderisa qelizat
vazhdojn t shumohen, ato formojn tre shtresa.
- Etapa embrionike: Etapa e dyt zgjat plot pes jav e gjysm, gjat t cilave foshnja quhet
embrion. N kt etap organet dhe sistemet themelore t trupit marrin form nga shtresat e qelizs.
- Etapa e fetusit: Me hyrjen n etapn e tret t shtatznis, embrioni quhet fetus. Kjo etap fillon
nga java e tet e shtatznis dhe vazhdon deri n lindje, pr dallim nga etapat e m hershme, ktu fytyra,
duart dhe kmbt e fetusit bhen t dallueshme dhe merr pamjen e jashtme t qenies njeri. N fillim t
ksaj etape, t gjitha organet e fetusit 3 cm. jan npr vende. Kjo etap zgjat tridhjet jav dhe zhvillimi
vazhdon deri n javn e lindjes.
Etapat t cilat i prshkruam ktu me pak fjal dhe zhvillimet mahnitse q ndodhin n seciln etap
do t shpjegohen n detaje n faqet n vijim.

Qeliza e Par Fillon t Shumohet

Qeliza e par q prmban 46 kromozome e cila sht formuar me bashkimin e spermatozoidit dhe t
vezs sht qeliza e par e njeriut t ri q do t hap syt n bot pas nnt muajve. Qeliza e par dhe e
vetme e cila prmban planin pr tr trupin quhet zigot.
Ndarja e par e qelizs fillon 24 or pas bashkimit t spermatozoidit dhe vezs. Kto dy qeliza t
formuara jan identike me njra tjetrn. Me kt, fillon dita e par e periudhs nnt muajshe t jets n
mitrn e nns. Tash n mitrn e nns nuk sht nj qeliz por jan dy. M von ky numr rritet n katr
dhe n kt mnyr vazhdon shumimi me ndarje.21
Grumbulli i qelizave n tubin fallopian vazhdon t ndahet dhe rritet dhe lviz n drejtim t vendit ku
ato do t kalojn nnt muajt e tjer. Kjo sht mitra e nns (uterus).
N kt faz, ndryshimet e nevojshme ndodhin n mitr. Gjaku nxiton n mitr dhe e bn at t
zhvilluar dhe elastike. Sikur q kemi prmendur n pjest e mparshme, korpus luteumi n vezore rrit
sekretimin (tajitjen) dhe informon trupin se shtatznia ka filluar. Ndrkoh, zigoti lviz me nj lvizje
notuese n drejtim t mitrs dhe fillon t drgoj sinjale biokimike q prmban mesazhin, Un jam ktu.
Kto mesazhe bjn trupin e nns t prgatitet dhe sigurohet pr prezencn e krips, hekurit, gjakut dhe
vitaminave t nevojshme pr fetusin. N t njjtn koh, mesazhi biokimik q zigoti ka sekretuar (tajitur)
(hCG hormoni), arrin vezorn e nns dhe bn q nj hormon tjetr aty t sekretohet (tajitet) q t
parandaloj periudhn tjetr t ovulacionit (periudhn menstruale) n trupin e nns. 22
Zigoti ende sht i prbr nga disa qeliza. Fakti q e di se ku gjendet dhe menjher drgon sinjale
lidhur me periudhn 9 mujorshe q pason sht nj gj e jashtzakonshme. Si e di zigoti kujt tia drgoj
mesazhin? Si organelet e ndryshme q pranojn mesazhin e dijn se sht duke ardhur nga nj mas mishi
mikroskopik t cilin kurr nuk e kan takuar m par, dhe fillojn ta ndihmojn duke prgatitur ambientin
n t cilin do t jetoj? N fund t fundit, hormoni i sekretuar (tajitur) nga zigoti sht i prbr nga
molekulat; kshtu q, n vendin q jan pranuar kto molekula, si e dijn qelizat se cili sht qllimi i
ktyre molekulave me arritje n at vend? Kur nj mesazh drgohet te njeriu n gjuhn q ai e kupton,
sht e mundur pr at ta lexoj dhe ta kuptoj, dhe t sjell nj vendim n baz t asaj se ka ka lexuar. Por
n kt rast, mesazhi prmban nj hormon t prbr nga disa molekula; ato q drgojn mesazhin jan nj
grumbull qelizash; ato q pranojn mesazhin jan nj grumbull pak m i madh qelizash. Me t vrtet sht
nj mrekulli q qelizat lexojn dhe kuptojn mesazhet (hormonet) q ju vijn sikurse nj njeri q kupton nj
mesazh q lexon.
Prve ksaj, si e di zigoti se far materiali i nevojitet atij gjat rritjes s tij?
P.sh. mendo pr vetveten. far duhet ngrn n mnyr q trupi yt t bhet i fort? far minerale
duhet t marrsh? Kt mund ta msosh vetm me msim nga punimet shkencore q jan br n kt
fush. far efekti ka n trupin tnd kaliumi, fosfori dhe kalciumi? Prej cilit ushqim mund ti marrsh kto
gjra? Kur dhe sa duhet ngrn kt ushqim? Kto jan gjra t cilat nuk mund ti dijsh pa u konsultuar me
nj ekspert. Ti, nj qenie me aftsi mendore, shikim, intelegjenc dhe ndjenja, me mundsin e t folurit,
mund t dijsh pr kto gjra vetm duke krkuar ndihm; ndrsa nj grumbull i vockl qelizash e dijn se
pr far kan nevoj dhe far duhet t prodhohet pr tu prmbushur nevojat; e dijn se kush mund ta
prodhoj at q sht e nevojshme dhe se duhet t drgohet nj sinjal pr t filluar procesi i prodhimit.

Prve ksaj, prkundr faktit se ka qen n trup pr vetm ca dit, zigoti e di si duhet drguar informata
kimike dhe llogarit se organe t ndryshme n trup jan t afta t pranojn kt informat kimike.
Sigurisht se nuk mund t thuhet se nj grumbull qelizash ka kto informata t jashtzakonshme dhe
sajon nj plan n baz t atyre. sht nj fuqi supreme q i bn kto qeliza t kryejn kto funksione t
mrekullueshme dhe i krijon ato n at mnyr q iu mundson atyre t bjn punn e tyre. Kjo fuqi i takon
Zotit, Sundimtarit t vetm t qiejve dhe toks. Si dshmi pr neve pr fuqin e Tij t patundshme, Zoti ka
inspiruar qelizat e gjalla, t pavetdijshme, mikroskopike, n at mnyr q ta kryejn detyrn e tyre
komplekse n mnyr perfekte q mendja e njeriut nuk mund ta kap,

Grumbulli i Qelizave Fillon t Lviz

Grumbulli i qelizave lviz n drejtim t vendit t sigurt t prgatitur pr t dhe vazhdon me ndarje
nga dita n dit. N do 30 or nj ndarje ndodh. Duke u ndar n 2 ,4, 8, 16, qelizat gradualisht formojn
grumbullin (togun); duke lvizur s bashku me spermatozoidet e pasuksesshme, shkon ngadal nga tubi
fallopian drejt mitrs.
Sikur ta zmadhonit tubn fallopiane n t do t shikoni pamje q paraqitet n fund t oqeanit.
Grumbulli i qelizave vazhdon rrugn e tij pr shkak t lvizjes se valzuar n tubn fallopiane. Kjo lvizje,
e cila ka siguruar fekondimin e vezs me shtyerjen e spermatozoidit n drejtim t saj, ksaj radhe bart vezn
pr n mitr. Qime t vogla (silia) q gjenden n siprfaqen e qelizave t tubs fallopiane lvizin n t
njejtin drejtim. N kt mnyr, ato bartin vezn sikur t ishin duke bartur nj objekt shum t muar, n
drejtim t vendit ku duhet t shkoj.
Ktu, sikur t gjitha elementet e prfshira n kt funksion kan pranuar nj urdhr nga nj qendr e
prbashkt dhe ato fillojn prnjher t punojn pr qllimin e njejt. Ky urdhr sht i atill q do vend i
ndryshm i trupit e kupton dhe e zbaton.
Derisa grumbulli i qelizave sht n tubn fallopiane ai kalon npr nj numr t fazave t ndarjes.
Grumbulli me rreth 100 qeliza hyn n mitr. Por n mnyr q t bhet ndarja, qelizat duhet t ushqehen.
Kjo krkes duhet t konsiderohet si nj aspekt i rndsishm i mrekullis s krijimit t njeriut. Zoti e ka
krijuar tubn fallopiane n at mnyr q ti prgjigjet nevojave t zigotit. N kt periudh t pritjes,
qelizat tajitse alternojn me qelizat e vogla n form t qimeve q shtresojn (veshin prbrenda) tubn
fallopiane. Qelizat tajitse prodhojn sasi t mdha t sekrecionit (lngut) mes tjerash molekula organike,
jone dhe uj pr ushqyeshmrin e zigotit.24
mitra rritet n madhsi pr t mbrojtur embrionin. Tubat fallopiane bjn at q sht e
nevojshme pr t ushqyer qelizat Me kto fjali deri ktu kemi folur rreth indeve dhe organeve t cilat e
mbrojn grumbullin e qelizave t formuara pas bashkimit t vezs dhe spermatozoidit, pr masat e duhura
q t sigurohet ushqyeshmria dhe pr punn pr t strehuar kto qeliza. Nuk duhet t harrojm se kto
organe dhe inde po ashtu jan t komponuara nga qelizat. Kshtu q, si ka mundsi q nj qeliz mund t
ndiej nevojn e tjetrs dhe saktsisht n kohn e duhur, t bj ndryshimet e nevojshme pr t ushqyer dhe
mbrojtur at?
Kur shtrojm kt pyetje, prgjigja e par q vjen n mendje do t jet se ktu ka nj intelegjenc q
kontrollon qelizat. Askush nuk do t mendoj pr nj prrall n t ciln nj dit qelizat fillojn t bjn
nj ndryshim rastsisht dhe pastaj kto qeliza disi bhen t afta pr t prodhuar ushqim q i nevojitet zigotit,

dhe pastaj vazhdojn ti mbajn kto dukuri mahnitse q ndodhin n t gjitha femrat. sht e qart se
kushdo q bn nj pohim t till do t akuzohej pr trillim. Prgatitjet q mitra i bn pr t strehuar
embrionin dhe karakteristikat e veanta t tubave fallopian t cilt mundsojn furnizimin me ushqim pr
zigotin, jan veprime t cilat ekzistojn vetm n njohurin e Zotit. Secila nga kto gjra sht nj
manifestim i bekimit dhe mshirs q Zoti ka pr do gj t gjall t krijimit t Tij perfekt.

Grumbulli i Qelizave Ngjitet n Mitr

Q shtatznia t vazhdoj n mnyr t shndetshme, grumbulli i qelizave duhet t gjej nj vend t
duhur q t banoj. Duhet t zgjedhet nj vend q ofron mbrojtje dhe ti ket karakteristikat q t ndihmoj
lindjen pas nnt muajve. Prve ksaj, ky vend duhet po ashtu t jet afr enve t gjakut t nns t cilat
do t furnizojn foshnjn me ushqim. Vendi m i prshtatshm pr kt gj sht muri i mitrs.
Grumbulli i qelizave, q prparon n drejtim t mitrs nga tuba fallopiane, lviz me vetdije pr at
se ka sht duke br. Qndron n tubn fallopiane pr 3-4 dit por nuk prpiqet t ndalet apo t strehohet
n ndonj vend aty. E di se para se t arrij n mitr, asnj vend n t cilin do ta ngjiste veten nuk do ta
pranonte apo lejonte t mbijetonte. Vazhdon n drejtim t mitrs, e gjen n muret e mitrs nj vend ku ent
e gjakut jan t bollshme dhe strehohet aty. Sikur nj far e mbjellur n tok q i nxjerr dhe i shtrin rrnjt e
saj, ashtu dhe grumbulli i qelizave (zigoti) vazhdon t rritet dhe lviz thell n inde t cilat do t ushqejn
at, pr veten ai prodhon kanale t reja pr kt ushqim.
Ktu sht e dobishme t prmendet nj pik e rndsishme. sht mrekulli q nj grumbull qelizash
sht n gjendje t zgjedh vendin m t prshtatshm pr t vendosur veten. N librin e tij, Fillimi i Jets,
G. Flanagan po ashtu pyet Si grumbulli bn nj zgjedhje t till t kujdesshme mahnitse?
Pika n t ciln Flanagan trheq vrejtjen sht shum e rndsishme. N mnyr q t ilustrojm
kt pik t rndsishme, le t marrin s pari nj shembull. Imagjinoni nj foshnje q sht sapo ka filluar
t ec. Vendoseni kt foshnje n nj ndrtes q sht miliona her m e madhe se sa ajo, dhe n t ciln
nuk ka qen kurr m par; pastaj prisni q kjo foshnje t zgjedh pr vete dhomn me ambientin m t
prshtatshm n kt ndrtes. A mundet nj foshnje t bj nj gj t till? Sigurisht q jo. Nse ky veprim
sht i pamundur pr nj foshnje q nuk e ka arritur moshn q t prdor aftsit mendore, dmth q nuk ka
prvoj e njohuri t mjaftueshme, aq m shum sht e pamundur pr nj mas mishi, me disa centimetra,
q t lviz n errsirn e nj trupi, e t gjej pr vetveten vendin m t prshtatshm, m t rehatshm dhe m
t sigurt?
Prve ksaj, ky grumbull qelizash nuk sht ende qenie njerzore. Kujtojm q, ajo s cils i
referohemi ktu sht nj mas mishi e prbr (pr momentin) nga disa qindra qeliza, pa vesh, sy, tru,
duar apo krah. Por kjo mas qelizore, duke demonstruar nj aftsi njohse t veant, strehon veten n
mitr n vendin m t prshtatshem pr vetveten.
Mrekullit e krijimit t njeriut nuk ndalen ktu. N do faz t formimit t qenies njerzore sht nj
zinxhir i mrekullueshm i dukurive mahnitse. Kemi folur se si veza e fekonduar shumohet dhe se si e
gjen vendin e nevojshm pr zhvillimin e saj. N kt faz, nj pyetje tjetr e rndsishme lind: Ky
grumbull qelizash, i prbr nga qelizat plotsisht t ngjajshme me njra tjetrn, nuk ka nj spiranc apo
ndonj organ tjetr t ngjajshm q tia bj t mundur kapjen n nj vend. Pra, si sht e mundur t ngjitet
n murin e mitrs?

Mnyra se si grumbulli i qelizave ngjet veten n murin e mitrs sht nj pjes interesante dhe tejet
komplekse e sistemit. Qelizat n shtresn e jashtme t grumbullit t qelizave sekretojn (tajisin) nj enzim
qe quhet hialuronidaza. Tipari i veant i ktij enzimi ( si kemi prmendur m hert n rastin e
spermatozoidit) sht aftsia pr t zbrthyer shtresn e acidit (acidin hialuronik) n indet e murit t mitrs.
Kjo ju mundson qelizave q prbjn grumbullin e qelizave (zigotin) t tretin indin e mitrs dhe t
deprtojn n mitr. Disa qeliza n grumbullin e qelizave tretin qelizat e mitrs, deprtojn m thell dhe
ngulitin veten mir n mur.
Ashtu si prmendm dhe m lart, fakti q nj mas qelizash ka aftsi t zgjedh vendin m t
prshtatshm pr veten dhe vendos se sht e nevojshme t ngjitet n at vend mbetet nj dika vrtet
mahnitse. Me sjelljen e vet, ky grumbull i vockl i qelizave paraqet aftsin e llogaritjes s nevojave t
veta dhe veprimin sipas ksaj llogaritje. Akoma m mahnitse sht q e di si t bj kt ngjitje dhe q disa
qeliza e kan kt aftsi t veant. Sigurisht q sht e pamundur q kto qeliza, duke prdorur
intelegjencn dhe vullnetin e tyre, t analizojn acidin hyaluronik n murin e mitrs dhe t fillojn
sekretimin (tajitjen) e enzimit hialuronidaza i cili do ta tret at.
Si shpjeguam m hert, nse nj person nuk ka prgatitje t posame n kimi, nuk di t jep nj
sqarim pr kt. Por, disa qeliza kan kt informat kimike dhe e prdorin at pr t kryer funksione vitale
n prodhimin e asaj q nevojitet pr ekzistencn e tyre. Ky funksion i jashtzakonshm zbatohet jo vetm
nga nj qeliz e vetme, por nga qelizat q kan formuar do njeri n t kaluarn dhe t tashmen.
Si po shihet nga ajo q kemi thn, n formimin e grumbullit t qelizave t cilat do t formojn
embrionin m von dhe n ndryshimet q psojn qelizat q e strehojn at, vepron nj plan i caktuar dhe i
vetdijshm. Saktsisht n kohn e duhur, qelizat q prbjn tubin fallopian psojn nj ndryshim dhe n
momentin e prpikt qelizat q e rrethojn siprfaqen e grumbullit t qelizave fillojn t sekretojn nj
enzim (hialuronidazn).
Ky plan i vetdijshm tregon se kto funksione q ndodhin n trupin e njeriut jan t kontrolluara nga
nj intelegjenc superiore.
sht Ai I Cili ju formon n mitr ashtu si Ai dshiron. Nuk ka Zot tjetr prve Atij, I
Plotfuqishmi, I Gjithdijshmi. (Kuran, 3:6)

Qelizat q Kryejn Funksione t Ndryshme

N ditn e tet, qelizat fillojn t diferencohen (t dallohen) dhe ato organizohen n dy grupe t
ndryshme, n at t jashtm dhe at t brendshm. Masa e brendshme (embrioblasti), formon qelizat t cilat
embrioni do ti mbart gjat gjith jets s tij. Grupi i jashtm i qelizave (trofoblast), prbhet nga qelizat t
cilat ndihmojn njeriun n fazn e jets s tij q zhvillohet n mitrn e nns d.m.th. gjat periudhs nnt
mujore e deri n lindjen e tij.
Masa e qelizave t brendshme ndan veten nga grupi i jashtm i qelizave t cilat do t shrbejn pr
nnt muajt. Regjioni i mbetur do t bhet kordon umbilikal q do t ofroj lidhjen n mes t embrionit dhe
placents e cila do t zhvillohet m von.
N t njejtn koh q fillon t zhvillohet placenta, masa e qelizave t brendshme rrafshohet dhe
zhvillohet n tri shtresa t qelizave q quhet disku embrionik. Tre llojet e shtresave t qelizave jan

ektoderma, mesoderma dhe endoderma. N nj proces t quajtur diferencim, qelizat nga secila shtres
lvizin n fusha t caktuara t diskut embrionik dhe pastaj palosen pr t formuar tuba dhe grumbuj (togje).
Kta tuba dhe grumbuj zhvillohen n inde dhe organe t ndryshme t trupit. 23
Qelizat e shtress m t jashtme (ektoderms) formojn trurin, palcn kurrizore, organet shqisore dhe
lentet e syrit. Prve ksaj, kjo shtres do t formoj edhe epidermn, gjndrrat e djerss, smaltin e
dhmbve, qimet dhe thonjt. Shtresa m e brendshme e embrionit (endoderma) do t sjell zhvillimin e
organeve q prbjn sistemin e tretjes dhe t frymmarrjes (mlin, mushkrit, pankreasin, etj) dhe
gjndrrat relevante (tiroidea, timusi, etj.) Shtresa e tret (mesoderma) sht e formuar n mes t ktyre dy
shtresave. Nga kjo shtres formohen zemra, muskujt, veshkt, gjndrrat, ent e gjakut dhe organet
riprodhuese. Ent limfatike dhe epiteli (siprfaqja, ose shtresa mbshtjellese e brendshme, indet) q
mbulojn siprfaqn m t madhe t brendshme dhe t jashme t trupit dhe organet e tij zhvillohen nga kjo
shtres. Qelizat q prbjn t gjitha indet e trupit jan t formuara nga kto qeliza t cilat zhvillohen prej
njrs nga kto shtresa.
sht shum me rndsi t mendojm pr domethnjn e fjalis s fundit n paragrafin m lart, dhe t
shqyrtohet mir kuptimi i asaj se far sht thn, sepse vetm n kt mnyr mund t kuptojm
zhvillimin e jashtzakonshm t qenies njerzore. Fakti se t gjitha elementet q prbjn trupin e njeriut
(organet, indet, sistemet, ent e gjakut, etj.) zhvillohen nga tre lloje shtresash q prbjn embrionin na
shtyn t mendojm se nga e marrin qelizat kt inteligjenc supreme pr t vepruar?
Ndrkoh, jan disa detaje t cilave ju duhet kushtuar vmendje sepse jan pikrisht kto detaje q i
bjn kto ndryshime akoma m t jashtzakonshme. P.sh. n rrjedhn e zhvillimit t nj qenie njerzore
ekziston nj harmoni perfekte ndrmjet ktyre tre shtresave. Pr prodhimin afrsisht t 200 llojeve t
qelizave t trupit t njeriut nga tre lloje qelizash, nevojitet nj renditje dhe kordinim i sakt. P.sh. rendi i
ngjarjeve n diferencimin e qelizave t gjakut dhe qelizave t lkurs sht shum i ndryshm n secilin
rast.

Aktiviteti i Planifikuar i Qelizave

q i Japin Form Trupit: Si Ndodh?
Tash grumbulli i qelizave sht br nj embrion. Sikur t mund ti shikojm qelizat gjat ksaj
periudhe, do t vrenim nj aktivitet t madh. Qelizat t ngjajshme njra me tjetrn ndahen dhe shumohen
n koh t caktuar dhe disa nga kto qeliza fillojn t marrin struktur tjetr nga qelizat e tjera. Ky proces
nuk dallohet n fillim, mirpo me do dit q kalon, bhet m e qart se qllimi i ktij aktiviteti sht t
vijn n ekzistenc, shpejt dhe sipas nj plani, funksionet e domosdoshme pr ndrtimin e trupit t njeriut.
T gjitha qelizat, shum t ngjajshme me puntort e caktuar n nj pun, shkojn t punojn n grupe. M
von, grupet e qelizave t cilat jan pr t formuar organin e njejt bashkohen njra me tjetrn dhe formojn
nj mas dhe prgatiten pr t formuar organet. Si rezulatat i ktij aktiviteti intensiv, disa qeliza do t
bhen qeliza t eshtrave, ndrsa t tjerat do t bhen qeliza t lkurs dhe muskujve. 24
Qelizat e eshtrave mblidhen n vendet ku duhet t jen eshtrat. Qelizat e muskujve grumbullohen n
vendet ku duhet t jen muskujt. Disa qeliza shkojn edhe n vende m t thella dhe fillojn t formojn
organet e brendshme. Disa formojn trurin, disa syt dhe t tjerat ent e gjakut. Me koh, shtohen proceset
e reja: p.sh. lvizja e qelizave n vendet e tyre t caktuara dhe ndrtimi i disa organeve me vdekjen e

programuar t qelizave t caktuara, etj. Shkurt, n rrjedhn e diferencimit, nj strategji perfekte zbatohet ku
qelizat kryejn aktivitetin e tyre sipas nj plani t qart.
Inspirimi se si duhet t bhet kjo prgatitje ju sht njoftuar n mnyr t veant secilit grup t
qelizave. Informata e shkruar n ADN-n e do qeliz sht e njejt. Mirpo vetm kur do grup i qelizave
prdor kt informat n programin i cili sht vendosur brenda kufijve t instiktit t tyre, ato mund t
formojn ndrtime t posame t nevojshme pr organet q t kryejn funksionet e tyre. Prve ktij
diferencimi, ndarja konstante bn q numri i tyre t rritet. Ky organizim perfekt nuk bie kurr n anarki.
Pr shkak t ktyre prgatitjeve t bra pr formimin e zemrs, syrit, trurit, krahut, kmbs dhe organeve t
tjera, trupi ngadal merr form. 25
Mir pra, por kush iu jep urdhrin ktyre qelizave t cilat t gjitha dalin nga nj esenc e vetme? Si
munden qelizat, t cilat nuk kan intelegjenc, dije apo ndjenja, t kuptojn kt urdhr dhe ta zbatojn
at?
Shkenctart kan ardhur n prfundim se plani q dikton diferencimin e qelizave dhe vendosjen e
tyre n vendin e duhur n trup sht i shkruar n ADN. Por kjo nxit nj pyetje: Kush shkroi kt plan
madhshtor aq perfekt n kt bank t dhnash mikroskopike t fshehur n brthamn e qelizave?
Gjithashtu, kush bn q qelizat t lexojn kt plan t shkruar n ADN dhe ta zbatojn at pa
gabime? Si ndodh q miliona qeliza t ndryshme gjejn informatn e prshtatshme pr vetveten n nj
bank t pafund informatash n ADN dhe ndryshojn strukturn n baz t saj?
P.sh. mendo pr qelizat t cilat formojn syt: Si e dijn ato se kur bebza sht formuar plotsisht?
Si e dijn ato si t ndrtojn strukturn e retins, muskujve t syrit, lentet dhe si ia japin atyre madhsine e
duhur? Dhe si e dijn ato se n ciln koh duhet t ndalin kto procese?
Apo, si i dijn qelizat q kurr nuk i kan par mlin, veshkt apo pankreasin tiparet e ktyre
organeve dhe ndryshojn strukturn e tyre n prputhje me kt njohuri?
Gjithashtu, kur kto qeliza ndryshojn strukturn e tyre n baz t organeve t cilat do ti formojn,
ato marrin n konsiderat shum faktor. P.sh. nj qeliz e cila ndryshohet pr tu br qeliz e trurit duhet
t kujdeset pr sistemin nervor, ushqimin e trurit, furnizimin me oksigjen, nevojshmrin e themelimit t
lidhjeve n mes t t gjith nervave t trupit, duhet t dalloj pjest e trurit q shikojn, dgjojn dhe
ndiejn. Qelizat e tjera marrin n konsiderat mundsin q truri mund t dmtohet dhe e rrethojn at; ato i
vlersojn faktort negativ q mund t ndodhin gjat procesit t lindjes kshtu q formojn strukturn n
funksion t ktyr faktorve. E gjith kjo duket shum mir, por si munden qelizat t paraqesin
parashikim t till n veprimin e tyre?
T gjitha kto pyetje tregojn se lindja e njeriut sht nj mrekulli e vrtet, dhe teoria e evolucionit
n kt pik ka arritur n nj rrug pa krye. Asnj evolucionist nuk mund t shpjegoj kt bashkpunim t
jashtzakonshm q ndodh n mes gjeneve t ADN-s derisa qelizat formojn organet dhe i japin form
trupit. Fakti q gjenet, t cilat i kemi prkufizuar si grumbull i atomeve pa dije, nuk mund t organizojn
rastsisht nj harmoni kaq t vetdijshme sht aq e qart sa q evolucionistt n prgjithsi preferojn q t
mos shtjellohet kjo tem fare.
Hoimar von Ditfurth, nj shkenctar evolucionist gjerman, ka kt thnie rreth zhvillimit t
mrekullueshm q ndodh n mitrn e nns:

Fakti q nj qeliz vez e vetme ndahet q t formoj aq shum qeliza t ndryshme, komunikimi
perfekt natyral dhe bashkpunimi n mes t ktyre qelizave kryeson ngjarjet q mahnisin shkenctart. 26
Dhe G. Flanagan, autor i Fillimi i Jets shkruan:
Si sht arritur nj organizim i till kaq i lart? far i bn qelizat t veprojn sikur dijn se ku
shkojn, far t jen dhe ka t bjn kur t arrijn atje? Dhe po ashtu t veprojn n harmoni t till me
qelizat partnere? 27
Flanagan sht prpjekur ti jap prgjigje ktyre pyetjeve, por ai sht larg pr t qen i aft q t
shpejgoj kto ndodhi t mahnitshme.
Kto pyetje t mdha na drgojn n nj bot jashtzakonisht t vogl t molekulave t vogla brenda
qelizs, s pari tek ato q prbjn gjenet dhe formojn programin gjenetik. Me arritjen e biologjis
molekulare, pr t parn her sht duke u mundsuar zbulimi dhe qartsimi i ktyre proceseve. Dukej se,
libri i jets u hap papritmas, megjithse vetm disa faqe magjepse t tij. Ne jemi ende larg nga t
kuptuarit e tr tregimit.
sht e qart se qelizat punojn s bashku aq mir pr shkak t ekzistimit t dialogut t vazhdueshm
n mes tyre dhe ato pranojn udhzimet e brendshme gjenetike n prputhje me rrethanat. Udhzimet
mbahen n gjene n form t t ashtuquajturit kod-gjenetik, t radhitura me organizim t molekulave, ashtu
si shkronjat e nj alfabeti t veant. Programi gjenetik pr foshnjn, i radhitur n at kod, arrihet n ditn
e par t bashkimit t qelizave t prindrve. Prej aty e m tutje, doher q ndonj qeliz ndahet dhe jep dy
qeliza t reja, bhet nj kopje e prpikt e t gjitha gjeneve dhe i transmetohet qelizs s re. Kshtu q do
qeliz e trupit bart saktsisht t njejtat gjene, dhe mban programin gjenetik t plot.
Sikur i tr programi t isht aktiv gjat gjith kohs, do qeliz thjesht mund t prodhonte klonime
(kopje identike) t vetvets, t gjitha me destinacion dhe funksion t njejt. Ajo q bn t mundur
prodhimin e shumllojshm t qelizave si dhe shprndarjen e tyre n drejtime t ndryshme sht fakti q
gjenet kyqen dhe kyqen pra, nuk jane aktive gjat gjith kohs.
Kjo ndodh n prgjigje t sinjaleve q vijn nga qelizat partnere pasiq ato t gjitha prshtatin veten
n programin e hollsishm t zhvillimit.
Kto ndodhi mund t krahasohen me nj detyr t vshtir ndrtimi q krkon bashkpunim t
ngusht. Secili e di planin kryesor, secili jep sinjale, dhe ju prgjigjet n mnyr t ndjeshme sinjaleve t t
tjerve q t bhet pjes e pandar e tr projektit. Qelizat e embrionit punojn n nj mnyr t
krahasueshme, n nj marrveshje t shoqrueshme me gjenet t cilat kyqen dhe kyqen sipas nevojs. 28
Si kuptojm nga sqarimet e msiprme, fakti q qelizat dallohen nga njra tjetra dhe marrin
funksione plotsisht t ndryshme dshmon se aty ka nj program gjenetik i cili bn q ato t veprojn
brenda nj plani t prcaktuar. sht e vrtet se nj program perfekt sht ngulitur n do qeliz, por gjja e
rndsishme sht kjo: Kush e krijoj kt program dhe e nguliti at n qeliza? Programi pr t cilin bjm
fjal nuk sht nj program i thjesht kompjuteri. Me prdorimin e ktij programi qelizat sjellin n
ekzistenc njeriun i cili n vetvete ka miliona ndrtime organike t ndrlikuara e t ndrlidhura: nj person
q mund t dgjoj, t shikoj, t ndiej, t mendoj, t marr vendime, t prjetoj knaqsi, t moj bukurin,
q mund t studjoj qelizat e veta dhe ADN-n, dhe t sjell prfundime nga hulumtimet e veta. Prve
ksaj, sigurisht q sht nj mrekulli q masat e proteinave t cilat ne i quajm qeliza, kuptojn nj program
t till, veprojn sipas tij, vihen n dijeni pr at q krkohet dhe kompletojn do faz n mnyr prfekte.

Richard Dawkins, evolucionist bashkkohor i njohur, nuk mund t jep sqarim se si gjenet t cilat
prmbajn programin gjenetik t njeriut veprojn s bashku n nj shkall t till t bashkpunimit n
formimin e njeriut.
Zhvillimi embrionik sht i kontrolluar nga nj rrjet i ndrthurur raportesh t ndrlikuara t pa
imagjinueshme.29
Dawkins ka kuptuar se raportet n mes t gjeneve prgjegjse pr krijimin e mrekullueshm t njeriut
dhe aftsit e jashtzakonshme t demonstruara nga gjenet nuk mund t ken ardhur nga rastsia, sepse
sht e pamundur t shpjegohet nj sistem kaq i ndrlikuar me mekanizmat e evolucionit, si rrjedhim ka
br nj pohim t till. Mirpo, ai prap lshon nj pik t rndsishme: N t njejtn mnyr sht e
pamundur q n zinxhirin e mrekullive t prodhimit t foshnjs, t ket ardhur n ekzistenc nga rastsia
ndonj grimc e nevojshme pr krijimin e foshnjs, apo ndonj qeliz e vetme. Brenda nj periudhe prej
nnt muajsh, nj qeliz e formuar n organet riprodhuese t nns shndrrohet n qenie njerzore q
dgjon, ndjen, merr frym, mendon dhe ky transformim n do detaj ndodh sipas nj plani perfekt. Prve
ksaj, kjo mrekulli ndodh vazhdimisht me perfeksionin e njejt pr vite t panumrta.
Sipas pohimeve t evolucionistve, tr kjo ndodh nga rastsia; pr ata, kjo mrekulli vjen si rezultat i
vendimit t atomeve pa vetdije t cilat prodhojn qelizat e njeriut. Ata pohojn se nj dit, atomet
papritmas vendosn t bashkohen dhe prodhojn organe t cilat ata nuk i kishin par apo njohur m par.
Ata kapen aq verbrisht n pohimet e tyre t palogjikshme sa q besojn se secila nga kto atome t pa
vetdijshme vendos se ciln pjes do ta formoj dhe shkojn n vendet e duhura sipas ktij vendimi. Ata
besojn se do gj ndodh pa ndrhyrje si rezultat i rastsis: se qelizat dhe atomet vendosin nga vullneti i
tyre q t ndrmarrin veprimin m t mir, dhe ndrtojn nj trup njeriu n mnyr perfekte. Edhe nse ata
nuk dshirojn t pranojn at q sht thn ktu, kjo sht saktsisht prmbajtja e asaj q pohojn ata.
N kt pik sht e qart se prball nj logjike tejet t madhe evolucionistt gjejn vetveten n nj
gjendje pa rrugdalje.
do detaj i shpjeguar deri ktu dhe ajo me t ciln do t mirremi m von, n kundrshtim me at q
pohojn evolucionistt, tregon se fazat q ndodhin n formimin e njeriut nuk mund t ndodhin nga rastsia.
Kto gjra t jashtzakonshme ndodhin jo nga puna e qelizave apo organeleve q i solln ato n ekzistenc;
jo nga aktiviteti i molekulave apo atomeve, por nga fjala e Zotit t Madhrishm, Bhu:
Ai sht I Cili ju krijoj prej toke, pastaj prej nj pike sperme, pastaj prej nj embrioni, pastaj ju sjell
foshnje n bot; ju e arrini pjekurin, pastaj plakeni megjithse disa nga ju vdisni t rinj kshtu q arrini
moshn e paracaktuar dhe kshtu me shpres q do t rriteni n meuri (urtsi). sht Ai I Cili cakton jetn
dhe vdekjen. Kur ai vendos pr dika, Ai vetm thot Bhu dhe ajo bhet. (Kur'an, 40: 67-68)

Sistemi i Veant Mbrojts

i Prgatitur Pr Embrionin
Qelizat t cilat ngjiten pr mitrn e nns vazhdojn t zhvillohen dhe ushqehen n kt vend t
sigurt. Por kjo sht nj gj mahnitse, sepse ky embrion q rritet kaq shpejt ndeshet me rreziqe serioze
sistemin imunologjik t nns.

Sistemi imunologjik do material t huaj q futet n trup e llogarit si nj armik dhe e sulmon at.
Prbrja gjenetike e embrionit sht e ndryshme nga ajo e nns dhe e trupit t saj, sht nj organizm i
huaj. N momentin q qelizat e nns vihen n dijeni t prezencs s ktij organizmi t huaj, ato nxitojn
n drejtim t mitrs. Sikur t mos ishin ndrmarrur masa paraprake, qelizat mbrojtse sigurisht se do ta
mbysnin embrionin.
Mirpo n rrethana fiziologjike nuk ndodh nj gj e till, sepse embrioni q nga fillimi sht nn
mbrojtje t veant.
Para se embrioni t ngjes veten n murin e mitrs, qelizat trofoblaste fillojn t formojn nj
siprfaq pr rreth embrionit, duke formuar nj lloj filteri n mes t enve t gjakut t nns dhe embrionit.
Qelizat imune t nns jan t paafta q t zbulojn indet trofoblastike sepse atyre iu mungojn disa
proteina t cilat i kan shumica e qelizave t tjera dhe ato proteina i ndihmojn qelizave imune q ti
zbulojn ato. Duke ju falemnderuar ksaj karakterisike t qelizave trofoblaste, embrioni ruhet nga sulmet e
sistemit imunologjik t nns. Prve ksaj, disa nga qelizat trofoblaste ndihmojn q oksigjeni, ushqimi
dhe substancat e tjera t nevojshme t arrijn te embrioni.
Le t shikojm n detaje ndrtimin e veant t ktyre qelizave.

Aftsia Ingjinierike e Qelizave Trofoblaste

Si shpjeguam n faqet e mparshme, prkundr faktit se qelizat trofoblaste shumohen nga e njejta
qeliz vez, ato ndahen nga qelizat t cilat formojn embrionin; ato jan nj grup qelizash q kryejn t
gjitha aktivitetet ndihmse n lidhje me zhvillimin e embrionit n mitrn e nns. N ditn e shtat, kto
qeliza nxjerrin zgjatje n do drejtim dhe fillojn t rriten. Qllimi i ktij ndryshimi sht t deprtojn n
murin e mitrs. Gjat ktij deprtimi, ato takohen me ent e gjakut t nns dhe prshkojn siprfaqen e
tyre t jashtme. Kshtu q, brenda 7-8 ditve, indi i embrionit lidhet me gjakun e nns.
Disa qeliza trofoblaste prodhojn enzime pr shkatrrimin e membrans t enve t gjakut n murin e
mitrs. N kt mnyr, shtypja q del nga gjaku i nns n embrion sht e zvogluar. Qelizat trofoblaste
nisen n aksion sikur t ishin n dijeni pr rrezikun e brendshm dhe marrin masat q t parandalojn do
gj q do t rezultonte n vdekjen e embrionit. Sikur kto qeliza t mos bnin nj rregullim t till n ent e
gjakut t nns, gjaku i nns do t rridhte me shtypje t lart. N situat t till, qarkullimi i gjakut n
embrion do t ndalej si rezultat i shtypjes s jashtme t nns.
N javt q pasojn, nj numr i ktyr qelizave krijojn nj mbrojtse n mes embrionit dhe gjakut
t nns. Kjo mbrojtse quhet placenta e cila ka nj ndrtim shum t veant. Kur e analizojm at s
afrmi, shikojm se qelizat trofoblaste krijojn kt mbrojtse q t veproj si nj ndalues i gjakut. Ky
sht nj tipar shum i rndsishm, sepse embrioni tash sht i lidhur pr indet e nns dhe do t ushqehet
me ushqim q vjen nga gjaku i nns. sht e nevojshme q ushqimi t hyj, por sht shum e
rndsishme q qelizat mbrojtse n mitrn e nns t mos arrijn deri te embrioni s bashku me ushqimin.
Kshtu q, sistemi ndalues i formuar nga placenta pengon qelizat mbrojtse t nns n mitr q ti afrohen
embionit. Mirpo, nse rrjedhja e gjakut nga nna sht e bllokuar, si ushqehet embrioni?
Prgjigja n kt pyetje paraqet perfeksionin e strukturs s ndrtimit t qelizave. Hapsira t
zbrazta q gjenden n mes t ktyre qelizave q shrbejn si ndalues, jan t asaj madhsie q lejon
ushqimin e nevojshm pr embrionin t trhiqet nga protoplazma e gjakut t nns. Oksigjeni, materiali

ushqyes dhe mineralet nga gjaku i nns, kalojn prmes ktyre hapsirave dhe arrijn embrionin. Ndrsa,
qelizat mbrojtse, meqense jan aq t mdha, nuk mund t kalojn npr kto hapsira. 31
Nse mendojm pr urn t ciln ato e krijojn n mes nns dhe embrionit, nuk do t gabojm t
themi se puna e br nga qelizat trofoblaste krkon nj dituri ingjinierike pa t meta. Me sistemin q ato
ndrtojn, ato me t vrtet krijojn themelin e nj ure t jets n mes nns dhe foshnjs. Kto qeliza
veprojn si ndalues t materialit t rrezikshm q t futet n gjak dhe duke ln hapsira n mes veti, ato
lejojn materialin e nevojshm q t kaloj.
Kto shpjegime tregojn vetm disa funksione t qelizave trofoblaste, por sht m se e mjaftueshme
pr t dhn nj ide t ndrtimit perfekt t ktyre qelizave. N t gjitha rregullimet q ato bjn, ato ln
zbraztira duke formuar nj sistem q vendos far materiali sht mirbrs dhe e lejojn t kaloj; ato e
dijn se cili material sht i rrezikshm pr embrionin dhe nuk e lejojn t futet. sht shum e qart se nj
ndrtim i till nuk do t vinte n ekzistenc nga rastsia.
dokush q pohon se t gjitha kto tipare t jashtzakonshme jan rezultat i rastsis, sigurisht q
nuk do t jet n gjendje tju prgjigjet pyetjeve t poshtshenuara:
Si e dijn kto qeliza pr ka ka nevoj embrioni pr zhvillimin e tij?
Si vendosin ato nga t gjitha ato materiale q gjenden n gjak se cili material sht i nevojshm?
Si e dijn ato se qelizat mbrojtse jan t rrezikshme pr embrionin?
Si kan ato njohuri q t krijojn nj filter q pengon kalimin e materialit t dmshm dhe lejojn
kalimin e materialit t nevojshm?
Q raca njerzore t vazhdoj, ky sistem nuk duhet t ket as gabimin m t vogl. Secili q ka
intelegjenc dhe vetdije e di se rastsia nuk ju dha ktyre qelizave karakteristikat e tyre t veanta.
Rastsia nuk mund t prodhojn nj ndrtim dhe t bj kt ndrtim saktsisht t njejt n do qenie
njerzore. sht Zoti I Cili krijon qelizat trofoblaste me t gjitha karakteristikat e tyre t veanta dhe i
drejton ato n rolin mbshtets n formimin e njeriut. Ky sht vetm nj shembull i krijimit t artit t
pakrahasueshm t Zotit:
Ne nuk i krijuam qiejt dhe tokn dhe do gj n mes tyre prve se me t vrtetn dhe pr nj afat t
caktuar. Por ata t cilt nuk besojn largohen nga vrejtja jon. Thuaj: A keni menduar rreth atyre t cilt i
thrrisni prpos All-llahut? M tregoni se ka krijuan ata n tok. Apo a kan pjesmarrje n qiej? Sillni
ndonj libr t zbritur para ktij apo ndonj grimc t dituris hyjnore, nse jeni duke e thn t vrtetn.
(Kur'an, 46: 3-4)

Placenta: Ura e Jets

Sistemet mbajtse t jets t prodhuara nga tekonologjia e fundit, q prdoren n shumicn e
spitaleve dhe kushtojn me miliona dollar, jan primitive dhe gati t pavlefshme kur krahasohen me nj
mas mishi q peshon vetm disa kilogram. Kjo mas mishi sht placenta, q nga shkenctart quhet
heroi i vrtet i lindjes. 32
N nj koh t caktuar embrioni fillon t marr ushqimin, oksigjenin dhe materialet e tjera nga gjaku i
nns. Placenta, e cila sht krijuar t plotsoj t gjitha nevojat e zhvillimit t fetusit, vepron si nj ur duke
siguruar kalimin e ktyre materialeve n mes nns dhe fetusit. (Nga fillimi i muajit t tret, embrioni quhet

fetus). Placenta sht e mbushur me en t buta t gjakut t cilat bartin te foshnja materialin ushqyes t
filtruar nga qelizat trofoblaste; ajo drgon tr kt material ushqyes dhe mineralet e rndsishme si sht
hekuri dhe kalciumi q vijn nga nna, s pari n zorrn umbilikale pastaj n kapilart e fetusit. Prve
ksaj, placenta nuk kujdeset vetm pr furnizimin me lndt ushqyese pr metabolizm t fetusit, por ajo
gjithashtu zgjedh dhe transporton te fetusi lndt ushqyese q jan t nevojshme pr ndrtimin e indeve. 33
Aminoacidet jan t nevojshme pr fetusin pr t gjitha llojet e sintezs (karbohidratet, acidet nukleike tullat ndrtuese t ADN-s, yndyrnat, etj.) Placenta zgjedh kto elemente dhe i merr ato nga gjaku i nns.
Prgjithsisht kjo realizohet nga barts t veant. Ajo pajiset me kto elemente, prdor ka sht e
nevojshme pr vetveten dhe drgon nj sasi t tyre n gjakun e fetusit, dhe sht e nevojshme q me ato t
pajiset n sasi t mdha. N mesin e ktyre elemente jan: hekuri q nevojitet pr rritjen e volumit t gjakut
dhe kalciumi q nevojitet pr zhvillimin e eshtrave. Transferimi i ktyre elementeve n mnyr t veant
sht efikas: edhe nse nna ka konsumuar pak hekur, placenta merr sasin e nevojshme nga gjaku i nns,
furnizon nevojat e foshnjs dhe e mbron at nga do lloj rreziku. 34
Placenta po ashtu n mnyr efikase kryen edhe veprimin e kundrt, duke bartur materialin hedhs
nga fetusi n gjakun e nns.
Nuk duhet t harrohet se placenta, t ciln e shpjeguam si zgjedhs, marrs, pajiss dhe
barts sht nj ind i prbr nga qelizat. sht placenta ajo e cila kryen t gjitha aktivitetet e shenuara
me fjalt m lart; p.sh. ajo e di se ka nevoj pr hekur, dhe sht e aft t zgjedh elementin e hekurit nga
shum substanca t tjera dhe e di se si hekuri i zgjedhur duhet t prdoret. Ajo nuk sht njeri q ka njohuri
por nj grumbull qelizash e quajtur placenta. Qelizat t cilat prbjn placentn e njohin materialin q ato
kan nevoj dhe e zgjedhin at, dhe fakti se nj qeliz mund t njoh nj element sigurisht se sht nj
mrekulli. Prve njohjes s ktij elementi, sht edhe m mahnitse q ajo e merr materialin e nevojshm
n sasin e duhur dhe e bart at n vendin e caktuar. Informacioni i dhn deri ktu dhe ai q do t pasoj
duhet gjithnj t vlersohet duke pasur kt parasysh.
Ngjarjet t cilat ndodhin n mrekulllin e krijimit t njeriut paraqesin nj dituri t ekspozuar nga
qelizat dhe nga molekulat dhe atomet q i prodhojn qelizat. N t vrtet, kjo dituri nuk i takon asnjrs
nga ato, por i takon Zotit I Cili i krijon ato dhe i inspiron pr funksionet q duhet ti kryejn.
T gjitha detajet t cilat do ti hasim n faqet n vijim jan po ashtu dshmi e qart e krijimit.

Funksionet Tjera Vitale t Placents

Zorra umbilikale, e cila lidh fetusin me placentn ka tre en t gjakut dhe duket si nj litar i gjat.
Njra nga kto en t gjakut quhet vena umbilikale. Ajo drgon gjakun q bart materialin ushqyes dhe
oksigjenin nga placenta te foshnja. Dy ent e tjera t gjakut quhen arteriet umbilikale ato trasportojn prej
foshnjs n placent gjakun i cili prmban dioksid karboni dhe produktet mbetse nga materiali ushqyes.
Pr shkak t ndrtimit t fort dhe elastik (fleksibil) t zorrs umbilikale, ajo nuk dmtohet ose
deformohet lehtsisht. sht shum e rndsishme q t mos ket problem n furnizim me gjak. Prve
ksaj, ndrtimi elastik i zorrs mundson lvizjen e foshnjs.
Nga kndvshtrimi i funksionit t saj, placenta sht krijuar q t veproj pr fetusin nganjher si
mli dhe stomak, dhe nganjher si zorr dhe veshk. Gjithashtu, placenta nuk e kryen funksionin e saj
sipas nj rregulli t fiksuar, por ndryshon at sipas nevojave t foshnjs. P.sh. ushqimi q fetusit i nevojitet

n muajin e par dhe t dyt ndryshon nga ushqimi q i nevojtet n muajin e tet dhe t nnt; por pr kt
placenta bn rregullimet dhe bn nj ekuilibrim perfekt, duke zgjedhur ushqimin q foshnja ta tret n
mnyrn m t leht n seciln periudh t zhvillimit t saj.
Nj nga funksionet m t rndsishme t placents sht t sekretoj (tajit) hormone (p.sh. estrogjenin
dhe progesteronin) q jan t nevojshme pr foshnjn. Nga kto hormone, progesteroni ka ndikim t
veant n uljen e tkurrshmris s mitrs n trupin e nns dhe i jep mbshtetje fizike foshnjs. N mnyr
q zhvillimi i foshnjs t vazhdoj, ai bn t mundur formimin e nj ambienti tejet t rehatshm. Prve
ksaj, ai lejon zhvillimin e gjndrrave t qumshtit n gjinjt e nns dhe n kohn e duhur ndihmon
prodhimin e qumshtit. Gjithashtu, ai ndihmon ngritjen e metabolizmit t nns, kshtu q i kontribon
shndetit dhe qetsis s saj. Kto hormone sigurojn q mitra t bhet vend i rehatshm dhe i sigurt pr
embrionin, dhe sekretimi (tajitja) i tyre n mnyr dhe sasi t duhur jan shum t rndsishme q foshnja t
ket lindje t shndetshme. Prve ksaj, kto hormone prgatisin sistemin e nns pr lindje.
Prve ktyre funksioneve, placenta sigurohet q foshnja t jet imune ndaj infeksioneve q mund t
ndodhin n tre muajt e fundit t shtatznis.
Ato q kemi shpjeguar deri n kt pik jan vetm disa nga funksionet q ndrmerr placenta gjat
zhvillimit t foshnjs. Dhe, n do gj q kemi shpjeguar ktu, ka nj sasi t paimagjinueshme t detajeve.
Secili sistem varet nga funksionimi i veprimeve kimike shum komplekse.
Gjithashtu, do hulumtim i ri i br n lidhje me zhvillimin e fetusit zbulon nj funksion t ri q
placenta kryen pr foshnjn. N t gjitha kto sht nj shtje e prbashkt. do aktivitet i placents lidh
ndrmjet tyre nnn me embrionin n nj bashkim perfekt harmonik. Ky bashkim ka rndsi t madhe
sepse, sikur vetm nj nga balancimet n trupin e nns t rregullohet, embrioni nuk mund t mbijetoj.
Fakti q nj organ i formuar nga qelizat sht n dijeni t nevojave t nj qenie t gjall, vendos se
ka sht e nevojshme dhe vepron me njohuri se si tju prgjigjet ktyre nevojave; si dhe fakti q ky organ
mund t prodhoj materialet e nevojshme n sasi t caktuar duke i zgjedhur dhe duke i marr nga jasht;
shkurt, q nj organ i till t paraqes aktivitet t dijshm nuk sht dika q mund ta bj nga prpjekjet e
veta. P.sh. nqoftse nj njeriut i krkohet t bj t njejtn gj, ai nuk do t jet n gjendje t kryej kt
funksion. T kuptohet se pr far dhe kur ka nevoj fetusi t marr sasin e nevojshme; t zgjedh
materialin e duhur dhe t refuzoj materialin e padshiruar jan gjra t cilat nj person pa kualifikim
mjeksor nuk mund ti realizoj. (Edhe nj person me kualifikim mjeksor nuk do t mundte vazhdimisht,
dit dhe nat, t kryej kt detyr pa br asnj gabim).
Por kto detyra q nj njeri nuk mund ti kryej, mund t bhen n mnyr efikase dhe pa t meta nga
ky organ t cilin e quajm placent. Dhe placenta e secilit nga miliona qenie njerzore q kan jetuar npr
mijra vite ka demonstruar t njejtn detyr perfekte dhe t vetdijshme. N t vrtet ndrtimi perfekt i
placents dhe aktiviteti i saj i vetdijshm me t gjitha kto karakteristika jan rezultat i krijimit t Zotit. T
pohohet e kundrta do t ishte nj hap prtej kufijve t intelegjencs. Me ndrtimin e shklqyeshm q Ai
ka krijuar n trupin e njeriut, Zoti na paraqet neve artin e Tij t pakrahasueshm, dhe na urdhron neve n
Kuran q t mendojm pr kto t vrteta:

Ai sht Zoti i qiejve dhe i toks dhe gjithka n mes tyre, kshtu q adhurojni At dhe kmbngul n
adhurimin e Tij. A njihni dikend tjetr q ia vlen Emrin e Tij? Njeriu thot, Kur un t jem i vdekur, a mos
do t ngritem prap n jet? A nuk prkujton njeriu q Ne e krijuam at m par kur ai nuk ishte asgj?
(Kur'an, 19: 65-67)
N temat q do t diskutohen n faqet n vijim, nj shtje e rndsishme nuk duhet t harrohet.
Sikur q kemi par n shembujt e dhn deri ktu, t gjitha njsit e trupit t njeriut t cilat veprojn sipas
nj plani, kryejn detyrat e tyre t ndryshme n koh t caktuar, e dijn n ciln pik duhet t ndalen, nuk
largohen nga vendi i detyrs s tyre, mund t punojn n ekipe, bjn zgjedhje q t prmbushen nevojat e
caktuara dhe prodhojn materialin e nevojshm n kohn e duhur, jan qeliza. Si do t shikojm n disa
detaje m von, n veprimet e ktyre qelizave aq t vogla q nuk mund t shikohen me sy t lir pa
mikroskop, ka nj intelegjenc t qart, dhe kjo intelegjenc nuk iu prket qelizave. Qelizat e prbra nga
atomet pa dije dhe jet nuk mund t ken kapacitete t menduari e t vepruari. Kjo dije dhe intelegjenc
supreme i prket Zotit. sht e rndsishme t mbahet n mend vazhdimisht kjo e vrtet; sht mnyra me
an t s cils individi thellon vetdijen e tij n kto ngjarje mahnitse dhe sheh fuqin e prjetshme t
Zotit.

Trupi Vazhdon t Marr Form

N ditt e para embrioni merr ushqimin e nevojshm vetm nga gjaku i nns. Tash, q t ushqej
trupin e tij dhe t drgoj oksigjen te qelizat e veta, embrioni ka nevoj pr sistemin e vet qarkulles. N
mnyr q t sjell sistemin e tij n ekzistenc, nj numr i qelizave marrin nj vendim t menjhershm q
t bashkpunojn, dhe fillojn t formojn sistemin qarkullues. Ky aktivitet qelizor sht dshmi e qart se
ato dirigjohen nga nj intelegjenc dhe dituri e prhershme.
Rreth dits s 13-t, nj grup qelizash lvizin n vendin ku do t formohet krahrori dhe zemra. Duke
rregulluar veten si tub n form t nj U-je, me nj nivel t lart t dituris ato s pari formojn strukturn
baz t zemrs. Pastaj, sikur t kishin dgjuar se formimi i zemrs ka filluar, mijra qeliza t tjera fillojn t
ndrtojn ent e gjakut q do t shtrihen n tr trupin. Kshtu q, me shprndarjen e qelizave n vendet e
duhura, formimi i enve t gjakut kompletohet rreth dits s 21, tani, sistemi qarkullues sht gati pr
funksion, dhe me rrahjen e saj t par rreth dits s 25-t, zemra mban nj ritm prej 60 rrahjeve n minut
gjat muajve t par t zhvillimit. Shtrngimet (kontraksionet) shprndahen n gjith zemrn si val,
mirpo kur formimi i zemrs prfundon, kontraksionet shprndahen midis dhomzave t ndryshme.
Zemra fillon t rrah, por ende nuk ka gjak. Edhe pr kt aspekt kontribojn qelizat e duhura.
Kto qeliza, n fakt, llogarisin paraprakisht se formimi i trupit t njeriut t ri ka nevoj pr nj substac e
cila quhet gjak, dhe ato bhen qeliza t gjakut. S shpejti gjaku fillon t rrjedh npr en t gjakut. N
fund t javs s katrt, gjaku fillon t mbush plotsisht zemrn dhe ent e gjakut. Me t vrtet, formimi i
zemrs, sistemi qarkullues dhe gjaku n vetvete jan nj gj e mahnitshme. Prderisa asnj nga kto ende
nuk ekzistonte, qelizat, duke ekzekutuar nj plan perfekt dhe duke shkuar n vende t duhura n kohn e
duhur, formojn sistemin qarkulles t domosdoshm pr jetn e njeriut. Asnj nga fazat t cilat i kemi thn
ktu nuk jan rezultat i asnj veprimi t rastsishm; ky plan prefekt i ndrtimit nuk sht e mundur t jet

br nga qelizat t cilat erdhn n ekzistenc nga nj qeliz e vetme. N kt pik gjithashtu, ajo me t ciln
ballafaqohemi sht nj dshmi e vrtet e krjimit.
Jo vetm formimi i sistemit qarkullues por gjithashtu edhe karakteristikat q posedon do element i
saj jan t krijuara n nj ekuilibr mahnits. Gjaku i foshnjs q sht duke u zhvilluar n mitrn e nns
ka shum m shum cilsira t veanta nga ai i individit t rritur. P.sh. hemoglobina e gjakut t foshnjs
sht n gjendje t mbaj m shum oksigjen se sa ajo e nj t rrituri. Numri i qelizave t kuqe t gjakut n
nj kub centimetr t gjakut t marr nga nj embrion sht m i lart se sa ajo q gjendet n volumin e njejt
t gjakut t foshnjs s posalindur. N muajin e katrt, kordoni mund t bart nj qarkullim t barabart me
24 litra n dit n mes t foshnjs dhe placents. Ky qarkullim, q sjell furnizim pr foshnjn nga placenta
dhe kthen mbeturinat n placent rrjedh vazhdimisht dhe aq shpejt sa q nj udhtim shkues-kthyes
kompletohet pr rreth 30 sekonda. 36 N kt mnyr, gjaku fillon t marr oksigjenin dhe ushqimet e
nevojshme nga placenta dhe i bart ato te qelizat. N momentin q formohen veshkt, gjaku fillon t
pastrohet duke marr me vehte mbeturinat e mbledhura nga qelizat e foshnjs pr te veshkt.
Le t ndalemi pak ktu q t shqyrtojm: A sht e mundur q nj sistem kaq perfekt t jet formuar
nj dit nga rastsia, n mnyr perfekte dhe nga vetvetja? A sht e mundur q cilsit e veanta t gjakut
t foshnjs, ent e gjakut q bartin gjakun n zemr dhe nga zemra n vendet e duhura, dhe elementet q
lidhin qelizat e gjakut me placentn t vijn n ekzistenc me kalimin e kohs nga rastsia? A sht e
mundur q t gjitha kto elemente n kt sistem t ken ndrtuar veten?
Sigurisht q jo. Ky sistem, me nj rndsi maksimale pr qenien njerzore, duhet vij n ekzistenc
n mnyr perfekte dhe n nj moment, sepse fardo problemi n formimin e gjakut dhe enve t gjakut do
t shkaktonte ndaljen e zhvillimit t embrionit. Sikur zemra t pomponte gjakun para formimit t enve t
gjakut, gjaku do t rrjedhte pa kontroll dhe nuk do t kishte qarkullim. Apo, sikur zemra t mos fillonte
rrahjen n momentin e duhur, gjaku nuk do t qarkullonte npr trup. Kjo d.m.th. se embrioni do t vdiste
pa u zhvilluar n mitrn e nns. Megjithat, n secilin njeri prej milionave q kan jetuar gjat periudhave
e deri m sot, nuk ka pasur problem me kto funksionime, zemra bn rrahjen e saj t par saktsisht n
kohn e duhur dhe pompon mjaft gjak pr trupin n zhvillim. Kjo e bn absurde pyetjen q e shtruam m
hert: A mund t ket ndodhur rastsisht? Fakti q nj sistem, nj qenie e gjall apo nj organizm vjen
n ekzistenc n nj moment sht dshmi e qart se sht krijuar. Kjo sht nj e vrtet e qart q secili
person intelegjent do ta pohoj.
Krijuesi i gjith ktyre sistemeve perfekte sht Zoti, I Cili krijoj njeriun s bashku me do gj q i
nevojitet dhe i dha atij formn m t bukur.

Ndrtimi i Sistemit Nervor

Derisa t gjitha kto veprime vazhdojn, nj ndrtim i rndsishm duhet t bhet: sistemi nervor
qendror. Sistemi nervor qendror (truri dhe palca kurrizore) del nga nj e zgjatur e trash e ektoderms,
shtresa m e jashtme e tri shtresave fillestare t embrionit. Ansoret e ksaj pllakze neurale ngriten
prderisa nervori mbshtillet, i cili me t'u rritur m tutje, mbushet dhe kapsullohet, dhe kshtu krijon nj tub
nervor.
Pjesa e prparme e ktij tubi trashet dhe shtrihet pr t formuar trurin, ndrkoh pjesa e pasme
formon palcn kurrizore.

T gjitha zhvillimet t cilat i kemi prmbledhur ktu me nj apo dy fjali kalojn kufijt e imagjinats
s njeriut. Fazat e tjera n formimin e sistemit nervor vazhdimisht vrtetojn karakterin e jashtzakonshm
t ktyre zhvillimeve.
Nga java e katrt n palcn e kurrizit fillojn t prodhohen qeliza t veanta nervore q quhen
neurone. Ato prodhohen shum shpejt n nj shpjetsi prej 5000 n sekond. 37 Nj numr i madh i
qelizave t trurit prodhohen n pes muajt e par t jets s embrionit, dhe t gjitha para lindjes vendosen n
vendin e vet n tru. Qelizat e sistemit nervor formohen shum shpejt dhe pastaj fillojn t shprngulen n
vendet m t largta n mnyr q t formojn vargjet e sistemit nervor.
N kt faz, sht absolutisht e nevojshme pr do njeri q secili neuron t gjej vendin e tij t
rezervuar n sistemin nervor. Pr kt arsye, nj udhzues sht i domosdoshm q t ndihmoj orientimin
e neuroneve t reja drejt vendit t tyre. Kta udhzues jan qelizat e veanta t cilat zgjaten si nj lloj
kablloje n mes t vendit ku zhvillohet truri dhe palca kurrizore. Neuronet e lshojn vendin ku ato
prodhohen dhe shprngulen t ngjitura n kta udhzues. Ato e dijn vendin e caktuar t tyre, vendosen aty
dhe menjher lshojn zgjatime duke formuar lidhje me neuronet e tjera.
E gjith kjo sht shum mir. Mirpo, si e dijn neuronet q duhet t nisen n nj udhtim t gjat
menjher mbas formimit t tyre? Si vendosin q t prdorin nj udhzues q t arrijn tek vendi dhe t
bashkpunojn me njra tjetrn? Ato q quajm neruone jan qeliza t vogla q mund t shikohen vetm
me ann e mikroskopit, dhe jan t prbra nga atomet dhe molekulat. Pa dyshim se ato nuk mund t
pozicionohen n mnyr t till nga vendimi dhe vullneti i tyre. Ajo q i drejton ato nuk sht truri, sepse
truri i embrionit n mitrn e nns nuk sht zhvilluar ende.
Menjher mbasi t formohen kto qeliza, t dirigjuara nga informacioni q gjendet n to, lvizin
sikur t programuara drejt vendit t panjohur. sht e qart se n procesin e formimit t trurit dhe sistemit
nervor, asnj ndodhi nuk mund vjen n ekzistenc nga rastsia, sepse nj ndryshim n nj faz t vetme do
t shkaktonte reagime t njpasnjshme zinxhirore duke br q tr sistemi t prishet. Formimi i
neuroneve dhe brja e tyre sistem nervor sht vetm nj faz e formimit t trurit dhe sistemit nervor t
lidhur me t. Jo truri, si pohojn evolucionistt, por asnj neuron i vetm nuk mund t formohet nga
rastsia.
Ka shum e shum detaje t tjera n kt zhvillim. P.sh. kur neuronet vijn n ekzistenc n fillim,
ato kan ndrtim t ndryshm nga ato t njeriut t pjekur. N mnyr q t kryejn funksionet e krkuara
nga sistemi nervor i nj njeriu n zhvilllim, neuronet shprngulen n nj pjes t veant t trupit, dhe n
fazn e par, metabolizmi i tyre ju mundson atyre q t mbijetojn pa oksigjen. Kur ato arrijn n tru dhe
vendosen aty, ato menjher marrin nj metabolizm q varet nga oksigjeni pr mbijetesen e tyre. Pr dobi
t t gjitha qelizave nervore ky ndryshim duhet t ndodh do her n mnyr perfekte, prndryshe mbijetesa
e tyre do t ishte e pamundur. Kjo padyshim se sht nj gj e mrekullueshme. 38
Sot e dijm q sht tejet e rrezikshme pr njeriun q qelizat e trurit t mbesin pa oksigjen pr nj
koh t caktuar, dhe nse kjo koh zgjat paraqitet paraliza, pastaj vdekja sht e pashmangshme. Mirpo
neuronet e para q vijn n ekzistenc kan nj sistem krejt ndryshe. Sikur t ket problem n kt faz,
d.m.th, sikur t mos ndodh ndryshimi n metabolizmin e neuroneve saktsisht n momentin e duhur,
embrioni nuk do t zhvillohej n njeri. Natyrisht q, nuk sht e mundur q qeliza t vendos far funksioni

do t kryej n t ardhem dhe t ndryshoj ndrtimin nga vullneti dhe dijenia e saj n mnyr q t kryej kt
funksion.
Duke qen kshtu, ne konfrontohemi me nj t vrtet t qart: sht Zoti I Cili krijon neuronet me
kto karakteristika, i fut ato n pun n momentin e duhur dhe i prcakton drejtimin ku duhet t shkojn.
do njeri duhet t di se sht sjellur n jet nprmes ktyre fazave, dhe t falemnderoj Zotin pr
madhshtin me t ciln e ka krijuar at n njeri. Ai nuk duhet pr asnj moment t harroj se Zoti sht
Krijuesi i do gjje, dhe prve Atij, nuk ka forc tjetr n qiell e n tok.
A nuk besoni n At I Cili ju krijoj juve nga dheu, pastaj prej nj pike t sperms, dhe pastaj ju bri
juve njeri? Megjithat, Ai sht All-llahu, Zoti im, dhe un nuk i bj asnj shok Zotit tim. (Kur'an, 18: 3738)

Rndsia e Planifikimit Ndrmjet Qelizave

Kur shikojm zhvillimin e embrionit, vrejm nj shkall t lart t proporcionit dhe harmonis. N
fund t muajit t par, zhvillimi i syve, veshve, hunds, mjekrrs dhe faqeve bhen t dallueshme.
N rrjedhn e ktij zhvillimi harmonik sht shum e rndsishme q t ndodh rritja dhe ndryshimi
struktural. sht e nevojshme q kto ndryshime t ndodhin n t njejtn mnyr n t gjitha pjest e trupit,
sepse t gjitha organet e trupit t njeriut kan ndrtim tepr t ndrlikuar. P.sh. vetm syri ka 40 pjes t
ndryshme. Q syri t jet i aft t kryej funksionin e tij, sht e nevojshme q rritja e ktyre pjesve t jet
proporcionale, lidhjet n mes pjesve t jen t mira dhe do pjes t jet n vendin e vet. Prndryshe, syri
nuk do t mund t kryej funksionin e tij. N t njejtn mnyr, n formimin e krahut, eshtrat dhe muskujt
duhet t fillojn formimin e tyre n t njejtn koh.
Si kuptohet nga e tr kjo, t gjitha qelizat e embrionit veprojn n harmoni. Secila nga ato sht n
dijeni t planit kryesor t trupit. Secila drgon nj numr t mesazheve dhe reagon n mesazhet q i vijn
nga qelizat e tjera. T gjitha qelizat n embrion veprojn s bashku; me mirkuptim t vrtet, secila e
ndryshme nga tjetra, ashtu si duhet ato prdorin at q nevojtet nga informacioni q gjendet n ADN.
Por si e dijn qelizat ku t shkojn dhe ka t bjn? Si mund t veprojn s bashku n harmoni t
till me qelizat e tjera? Kush vendos se si duhet t prdoret materiali gjenetik q gjendet n qeliza dhe si e
bjn qelizat dallimin ndrmjet njra tjetrs?
N organet e trupit ton nuk duhet t ket mangsi apo tepric. Nj e met n nj organ nganjher
sht fatale; e m s paku shkakton paaftsi. Nj teprim vendos nj barr t panevojshme n trup. Kshtu
q, s pari sht e nevojshme q t vendoset numri i organeve q trupi ka nevoj. Si vendoset pr kt
numr? Si ndodh q kur nj grup qelizash fillojn t bjn nj organ, nj grup tjetr i qelizave nuk e bjn
t dytin, d.m.th. t njejtin organ?
Evolucionistt mundohen ti shmangen ksaj shtje duke thn se molekula e ADN-s sht
prgjegjse pr kto funksione, por kjo sht vetm nj mashtrim. shtja kyqe pr tu shqyrtuar ktu
sht: kush i vendosi t gjitha informatat n molekuln e ADN-s t do qelize n trup. Gjithashtu, kush
vendos se ku, kur dhe si kjo informat t prdoret? Ktyre pyetjeve evolucionistt nuk mund tju japin
prgjigje.

Qelizat formohen nga atomet pa jet dhe dije, ent e gjakut, indet, ajri, era apo fardo materiali
tjetr, nuk kan fuqi t sjellin vendime t tilla. sht Zoti I Cili nguliti kt plan t mrekullueshm n ADN
dhe sht Zoti I Cili siguron realizimin perfekt t ktij plani duke i frymzuar qelizat q t bjn at q
duhet br. Zoti ka fuqi mbi t gjitha gjrat.

Prgatitjet pr Botn e Jashtme

Foshnja, organet e t cils zhvillohen ngadal dhe e cila sht n prag t fillimit t lvizjes, pret nj
zhvillim t mtjeshm. Q foshnja t mbijetoj n nj ambient plotsisht t ndryshm nga ai n t cilin
jeton tash, duhet q prgatitjet e nevojshme t bhen.
Foshnja ka nevoj t filloj t lviz ngadal dhe ti fus n veprim organet e sapo formuara. Ky
problem sht zgjidhur n mnyrn m t mrekullueshme. N membrann q e ndan foshnjn nga mitra,
nj lng i veant i quajtur lngu amniotik fillon t prodhohet. Veshkt dhe mushkrit e foshnjs,
membrana amniotike dhe mitra q e rrethon kontribojn n formimin e ktij lngu. 39

Uji i Jets i Foshnjs: Lngu Amniotik

Lngu amniotik sht i prodhuar posaqrisht pr foshnjn; ajo siguron q organet t jen t
prgatitura pr funksionim pas lindjes. Foshnja, sikur t ishte duke ushtruar e glltit lngun amniotik q t
prgatitet pr botn e jashtme. N kt mnyr, gjuha e saj fillon t ndjej shijen e hidhur, t mbl, t
njelmt dhe t thart. Pastaj gjndrrat e pshtyms fillojn t funksionojn. Lngu amniotik q glltitet nga
fetusi fillon t prgatis zorrt pr funksionin absorbues (thiths), dhe i bn veshkt t funksionojn duke
krijuar nevojn e filtrimit t vazhdueshm t ktij lngu t njejt nga gjaku. Lngu i marrur nga veshkt
kthehet prap te lngu amniotik, pa e ndotur at, sepse veshkt kan aftsin e dallimit nga funksioni i tyre i
mvonshm, t filtrojn dhe t sterilizojn lngun e glltitur nga foshnja. Ky lng, vazhdimisht pastrohet
me ndihmn e disa lngjeve t tjera sikurse q pastrohet nj pishin noti.
N t njejtn periudh s bashku me kto zhvillime, lngje q ndihmojn tretjen e ushqimit fillojn t
sekretohen (tajiten) n stomak n mnyr q sistemi i tretjes t prgatited plotsisht.40 Qelizat n zorrt e reja t
foshnjs kan aftsine e dallimit n mes t sheqerrave dhe kriprave dhe kthejn mbetjet e posame n gjakun e
nns. N kt mnyr, t dyja, zorrt dhe veshkt vihen n veprim. Lngu amniotik thithet nga zorrt e fetusit
njher n tre or, kjo ndodh tet her n dit dhe kthehet te nna nprmes gjakut. E njejta sasi e lngut glltitet
dhe lirohet n hapsirn e lngut amniotik nga mitra e nns, mushkrit dhe veshkt e fetusit. N kt mnyr,
sasia e ktij lngu, q ka rndsi vitale pr fetusin, mbetet konstante. Ky organizim perfekt siguron funksionimin e
sistemit t tretjes s fetusit pa ndonj dmtim t fetusit.
N prputhje me rritjen e fetusit, sasia e lngut amniotik shtohet, duke arritur rreth 30 ml n javn e
dhjet, 350 ml n muajin e pest dhe 1 litr n muajin e shtat. N momentin e lindjes, sasia e lngut bie n
gjysm litr. 41
Lngu amniotik jo vetm q prgatit sistemin trets pr periudhn pas lindjes, por gjithashtu ofron
mundsin q foshnja t lviz lirshm n mitrn e nns. Fetusi noton n kt lng sikurse nj bark e
lidhur pr liman (port). Edhe n kt gjendje mund t lviz lirshm n mitrn e nns. N t njejtn koh,
ky lng mbron fetusin nga lndimet fizike t jashtme. Shtypja e br n lng nga fardo drejtimi
shprndahet barabart n do drejtim duke e mbrojtur fetusin nga efektet e dmshme. P.sh. nse nna

vrapon, lkundjet nuk kan efekt n foshnjn; kjo mund t krahasohet me nj tap q noton n nj en t
mbushur me uj. Sistemi mbrojts m perfekt i mundshm sht krijuar pr fetusin; do lloj rreziku sht
parashikuar dhe masat paraprake jan ndrmarr.
Prania e lngut amniotik sht i rndsishm pr shndetin e nns gjithashtu. Ky lng mbush tr
mitrn, kshtu q derisa fetusi rritet dhe fiton pesh, nuk bhet shtypje n mitr. Sikur ky lng t mos ishte
prezent, rritja e fetusit do t peshonte mitrn posht dhe kundr-shtypja nga muret e mitrs do t bnte t
pamundur zhvillimin normal t fetusit.
Ky lng i veant ofron edhe nj nevoj tjetr vitale pr fetusin: nj temperatur konstante. Dihet se
lngjet shprndajn nxehtsin n mnyr t barabart. Lngu amniotik qarkullon vazhdimisht dhe ruan nj
temperatur konstante. Nxehtsia q nevojitet pr zhvillimin e fetusit shprndahet e barabart n do
drejtim.
Problemi m i vogl n prodhimin, pastrimin e vazhdueshm apo rregullimin e volumit t ktij lngu,
ndikon n mos zhvillim normal t fetusit. P.sh. nse sasia e lngut amniotik sht m e ult se sa q
krkohet, apo nse fare nuk sht i pranishm, nj seri anomalish paraqiten. Gjymtyrt vyshken dhe
deformohen, nyjet ngjiten, lkura lshohet dhe pr shkak t shtypjes, fytyra deformohet. Problemi m
serioz sht se zhvillimi i mushkrive ndalon dhe foshnja vdes menjher pas lindjes. 42
Gjith kjo na tregon se nga njeriu i par e deri m sot, prodhimi i lngut amniotik ka vijuar pa t
meta. Pa at, foshnja nuk mund t zhvillohet n mitrn e nns. Ky fakt plotsisht zhvlerson pohimin e
evolucionistve se zhvillimi ka ndodhur faz pas faze gjat nj periudhe kohore. Sikur nj faz e vetme n
krijimin e njeriut t mos zhvillohej, lindja nuk do t mund t ndodhte kurr dhe raca njerzore nuk do t
ekzistonte. Pr kt arsye nuk mund t pohohet se lngu amniotik filloi t prodhohej gjat nj periudhe
kohore kur u lind nevoja pr t. Ky lng duhet t ekzistoj s bashku me foshnjn. sht e pamundur t
pohohet se nj lng i till, me t tilla funksione vitale, sht formuar n nj moment rastsisht. T thuhet
se nj organizm kompleks erdhi n ekzistenc n nj moment sht t thuhet se ky organizm u krijua.
sht e pamundur q veprimet e rastsishme t llogaritin, t vendosin pr nevojat, t zgjedhin gjrat e
duhura pr kto nevoja dhe t zbatojn ato saktsisht n kohn e duhur dhe n vendin e duhur.
sht e qart se Zoti krijoj lngun amniotik dhe sistemet me t cilat sht e lidhur ajo. Ai po ashtu
vendos pr sasin e nevojshme t ktij lngu.
All-llahu e di se bart do grua dhe do tkurrje dhe enjtje (fryrje) t mitrs. do gj ka masn tek
Zoti. (Kur'an, 13: 8)

Prgatitjet pr Frymmarrjen e Par

Pas lindjes gjja m e rndsishme pr foshnjn sht frymmarrja; sht e nevojshme q mushkrit,
t cilat kurr nuk e kan njohur ajrin m par, t mbushen me at dhe ta fillojn frymmarrjen. Foshnja, e
cila me par ka pranuar oksigjenin nga gjaku i nns, tani duhet ta merr at nga ajri me ann e mushkrive
t saj. Dhe n myr t mrekullueshme, mushkrit, q kurr nuk kan marr frym m hert n momentin
e par t lindjes, fillojn t marrin frym krejt normalisht.
Vjen koha q foshnja lind, Zoti krijoj do gj t gatshme dhe bri q prgatitjet e mushkrive t jen
kompletuar si duhet. N prgatitjen e mushkrive, luan rol edhe diafragma; e cila sht e lokalizuar n

mes stomakut dhe kafazit t brinjve. Diafragma fillon t funksionoj gjat muajit t gjasht t shtatznis.
N fillim ajo zgjerohet dhe shtrngohet me ndrprerje disa her n or, por pas lindjes ajo e bn kt pa
ndrprerje.
Nga kjo mund t kuptohet se foshnja sht vazhdimisht nn mbrojtje t vazhdueshme, por duhet t
mbahet n mend se kjo nuk sht mbrojtje nga nna. Derisa fetusi zhvillohet, nna bn jetn e saj normale;
asnj nga ndryshimet n trupin e saj nuk jan nn kontrollin e saj. Edhe sikur t dshironte t intervenonte
nuk do t kishte mundsi. T gjitha kto zhvillime bhen nga nj fuqi e prhershme e Zotit ton. Zoti n
mnyrn m t mrekullueshme ka krijuar t gjitha gjrat e nevojshme q foshnja t vij n bot si nj njeri
normal. T gjitha nevojat e foshnjs prmbushen derisa sht n fazn e fetusit, dhe nna sht e kursyer
nga t menduarit se ka duhet t bj q t sjell foshnjn n bot dhe t siguroj mbijetesn e foshnjs.
Edhe sikur ajo t mendonte t bnte dika, nuk do t kishte mundsi t ndrhynte. P.sh. marrja e
materialit t ndotur nga trupi i fetusit n veshkt e saj, pastrimi dhe lirimi jan gjra t cilat asnj nn nuk
mund ti bj vet. sht Zoti I Cili i vendos t gjitha nevojat pr nj njeri t ri q do t vij n bot dhe
ndrton sistemet n at mnyr q ti prgjigjen m s miri ktyre nevojave.

Prgatitjet Jan Kompletuar

Ndrkoh q fetusi gradualisht prgatitet pr jet n botn e jashtme, nj ekip puntorsh t
jashtzakonshm jan organizuar ndrmjet organeve. Puna q bhet sht vendosur n baz t kushteve t
bots s jashtme. Syt, e paprdorur n mitrn e nns, jan ndrtuar pr t prballuar intensitetin e drits
s bots; vesht jan br pr t dgjuar tingujt e bots. N t njjtn mnyr, stomaku dhe organet e tjera
tretse kan nj struktur fiziologjike q prshatet me ushqimin e bots s jashtme. Qelizat e sistemit trets
jan t programuara dhe t rregulluara n mnyr t atill q t tretin ushqimin q kurr nuk e kan takuar.
S bashku me aftsin e tyre pr t analizuar karbohidratet dhe yndyrnat, ato jan t programuara t njohin
se cilat ushqime nevojiten pr organe dhe bjn q kto ushqime t drgohen te qelizat e nevojshme n trup.
Kshtu, fetusi prgatitet pr botn e jashtme n nj mnyr t planifikuar dhe t programuar. Ktu duhet t
theksojm prsri se kto organe dhe qeliza q formojn trupin e nj njeriu t ri bjn kto prgatije pr nj
ambient t cilin kurr nuk e kan par, nuk e dgjuar apo nuk e kan prjetuar. Ato zhvillohen sikur t jen
n dijeni pr ambientin q sht duke i pritur mbasi ta lshojn trupin e nns. Sigurisht se sht e
pamundur t pohohet se kto qeliza kompletojn kto veprime nga parashikimi i tyre. Prgatitjet e dijshme
dhe t qllimshme t bra nga qelizat n formimin e trupit t foshnjs, t inspiruara nga Zoti, duhen t
gjykohen si nj dshmi e rndsishme e krijimit.
N muajt e fundit, fetusi fillon t fitoj pesh. Qeliza t caktuara prodhojn nj shtres yndyrore e
cila quhet yndyra e kaft sepse ajo ka nj ngjyr kafeje. Yndyra e veant kafe zhvillohet n vende t
posame si zverku i qafs, rreth veshkve dhe prapa drrass s gjoksit. Prve ofrimit t izolimit, kjo
yndyr prodhon edhe nxehtsi. Funksioni i veant i ksaj shtrese sht t mbaj foshnjn ngroht n javt
e para t lindjes.43 Fakti q qelizat t cilat prodhojn kt shtres yndyrore pa t meta kryejn detyrat e
inspiruara n to sht nj dshmi tjetr e krijimit.
Ndrkoh, lkura e fetusit kalon npr ndryshime t rndsishme q rezulton n zhvillimin e
siprfaqes s lkurs para lindjes e cila sht tejet e rndsishme pr mbijetes pas lindjes. Lkura e fetusit
prodhon nj mbules vajore siprfaqsore e cila zmbraps ujin nga lkura q sht n kontakt me lngun

amniotik. Kjo shtres vajore siprfaqsore ka nj efekt t rndsishm n ngritjen e pjekuris s qelizave
nnlkurore dhe n formimin e nj barriere lkurore para lindjes. 44
N pjest e msiprme, kemi prmendur se n fazat e hershme t embrionit, qelizat mbrojtse t
nns nuk lejohen t hyjn n gjakun e foshnjs sepse e konsiderojn foshnjn si nj trup t huaj dhe mund
ta mbysin. Por n muajin e nnt, papritmas kjo situat ndryshon dhe antitrupat (nj protein mbrojtse e
prodhuar nga sistemi imunologjik) n mitrn e nns kalojn n fetus prmes placents. Kur e kuptojm
arsyen e ksaj, mahnitemi nga dika tejet befasuese. N gjasht muajt e par pas lindjes, qelizat n sistemin
imununologjik t foshnjs nuk zhvillohen, por foshnja ka nevoj pr antitrupa q t mbrohet nga mikrobet
n bot. Kshtu q, n muajin e fundit, antitrupat e nns, t cilt lejohen t kalojn n gjakun e foshnjs,
do t jen t gatshme q t mbrojn foshnjn nga smundjet infektive kur t lind. 45 N muajt vijues,
sistemi imunologjik i foshnjs fillon t prodhoj antitrupat e vet dhe antitrupat e nns pushojn s
funksionuari.
Sikurse e kemi prmendur edhe m lart ky veprim, sht nj shembull i planit perfekt t krijimit t
njeriut. Detajet e formimit t qenies njeri jan t llogaritura hollsisht n do muaj, n do dit e n do
minut. Sistemet pa t meta ndalojn materialin e dmshm q t arrij foshnjn, por kur kto materiale
nevojiten, sistemi i vjetr mnjanohet n baz t planit t njejt perfekt, dhe nj i ri vendoset. Sigurisht se,
ky perfeksion nuk vjen nga vendimi dhe vullneti i paramenduar i qelizave t cilat formojn njeriun. T
gjitha kto gjra jan dshmi e krijimit t pakrahasueshm t Zotit t Madhrishm.
Nga shembujt e dhn, kuptojm q secila faz e zhvillimit t njeriut sht e kontrolluar dhe ndodh
sipas nj plani perfekt t urdhruar. Dhe secili njeri derisa sht n fazn e fetusit, kalon npr kt
zhvillim t kontrolluar dhe rritet deri n pjekuri. Pr individt e vetdijshm plani i veant dhe procesi
perfekt n zhvillimin e njeriut jan manifestim i dituris dhe menuris s prhershme t Zotit.

KRIJIMI NGA NJ PIK

Gjat nnt muajve n mitrn e nns, rritja vazhdon n mnyr perfekte. Fetusi s pari hyn n mitr
si nj pik lngu dhe gradualisht kthehet n nj qenie njerzore.
Sikur aty t ishte edhe mungesa m e vogl e kordinimit n zhvillim, fetusi sigurisht se do t vdiste.
P.sh. sikur truri t rritej m shpejt se sa eshtrat e kafks, truri i fetusit do t shtrngohej dhe do t kishte
pasoja. Ky kordinim sht po ashtu shum i rndsishm n fomimin e syve, mlis, zemrs, organeve t
tjera si dhe eshtrave q i rrethojn. Zhvillimi i renditur i organeve sht po ashtu shum i rndsishm
sepse, sikur veshkt t zhvilloheshin ngadal dhe sistemi qarkullues t formohej me koh, gjaku nuk do t
pastrohej dhe trupi do t helmohej.
Por kjo nuk ndodh dhe foshnja gati pr t hapur syt n botn e jashtme sht krijuar duke kaluar n
mnyr perfekte nga nj faz n tjetrn.
Fuqia e vetme q krijon nj qenie njerzore komplet nga ajo q n fillim ishte vetm nj pik lngu
sht ajo e Zotit t Madhrishm, Zotit t universit.
Kurani tregon se si Zoti krijoj njeriun:
A mendon njeriu se do t lihet t vazhdoj i pa vzhguar?
A nuk ishte nj pik sperme e derdhur,
e pastaj nj alaq (embrion) t cilin Ai e krijoj dhe i dha form,
duke i br nga ai t dy gjinit, mashkullin dhe femrn?
Ai I Cili e bri kt a nuk sht n gjendje t sjell t vdekurin n jet?
(Kur'an, 75: 36-40)
Nj individ q ballafaqohet me kt t vrtet gjithmon do ti jet falemnderues Zotit t tij q e krijoj
at nga nj pik lngu dhe e formoi at n nj person q shikon, dgjon dhe mendon.
Thuaj: sht Ai I Cili ju solli n qenie dhe iu dha dgjimin, shikimin dhe zemrat. Sa pak
falemnderim tregoni! (Kuran, 67:23)

DREJT NJ BOTE T RE
Kur t gjitha prgatitjet t jen kompletuar pr fetusin q t hyj n nj bot t re, lngu amniotik
fillon t kryej aktivitete t reja. Lngu amniotik formon fshikza lngu t cilat bjn q hyrja e mitrs t
zgjerohet n nj mas q lejon foshnjn t kaloj, dhe nuk lejon q foshnja t shtypet n mitr gjat procesit
t lindjes. Kur lindja fillon, fshikzat shprthehen dhe derdhin jasht lngun q prmbajn, duke lyer dhe
sterilizuar kanalet npr t cilat fetusi duhet t kaloj. N kt mnyr lindja sht m e leht dhe e mbrojtur
nga bakteriet.46
S bashku me kto prgatitje, n t njejtn koh duhet t prmbushen edhe disa kushte t tjera n
mitr n mnyr q lindja t jet e parrezikshme. P.sh. q foshnja t dal nga mitra, duhet t jet n pozitn e
duhur. Q t arrihet kjo, kmbt e foshnjs, bjn q t kthehet ngadal derisa koka t jet n qafn e
mitrs. Tani foshnja sht e madhe q t manevroj, mundsia e lvizjes s foshnjs sht e zvogluar dhe
nuk mund ta nxjerr kokn nga ajo pozit. 47 Por, si foshnja e palindur merr vendim se cila pozit sht e
prshtatshmja? Si e di pozitn m t mir pr lindje? Dhe, si fetusi n mitrn e nns vendos se kur sht
koha pr t lindur? Sigurisht kto jan gjra shum t rndsishme pr ti menduar. Fakti q nj qenie
vetdija e t cils nuk sht e zhvilluar ende vrteton se nj sjellje e till e vetdijshme sht nj tregues i
qart jo i vullnetit t saj, por i dituris dhe i inspirimit t Zotit Krijuesit.
Gjat procesit t lindjes, ka shum shembuj t ndrtimit mahnits q ju duhet kushtuar vmendje.
P.sh n mnyr q lindja t kryhet me sukses, kafka e foshnjs duhet t ket nj ndrtim i cili nuk do t
dmtohet n kanalin e lindjes. Nse shikojm kafkn e foshnjs, do t shofim nj grup prej 5 eshtrave me
nj vend t but n mes tyre t quajtur fontanell. Ky ndrtim i but i jep kafks nj elasticitet q e
mbron trurin dhe kafkn e foshnjs nga dmtimet q mund t ndodhin nga shtypja gjat lindjes. Para lindjes
s foshnjs, prgatitjet bhen nn kontroll t rrept; masat paraprake ndrmerren n do aspekt. P.sh.
lngu amniotik futet n veprim q t lehtsoj lindjen dhe t pengoj infeksionin.
Lind pyetja: Kush ndikon q t gjitha kto prgatitje t kompletohen, dhe kush vendos q ka ardhur
koha e lindjes? Kush kontrollon q syt jan t gatshm pr t par, mushkrit jan t gatshme pr t
marr frym, nyjet jan t zhvilluara perfekt dhe truri sht i formuar plotsisht?
N trupin e zhvilluar t fetusit, nuk ka ndonj mekanizm t atill q t kontrolloj kto gjra. Truri, i
cili pranohet si qendr kontrolluese e tr trupit, sht nj organ q zhvillohet s bashku me fetusin. Edhe
nj tru i zhvilluar n mnyr perfekte nuk mund t ndikoj n kt faz. Fetusi, i cili deri n at moment
sht zhvilluar n mitrn e nns, sht plotsisht i paditur pr ambientin e jashtm. Ai nuk mund t vendos
se sht apo nuk sht n gjendje t prshtatshme pr nj ambient t cilin kurr nuk e ka par. As nna nuk
sht ajo e cila vendos pr kohn e lindjes. Q prej dits s par, nna nuk mund t ndrhyj n asnj faz t
vetme t veprimeve q bhen n trupin e saj; si pra ajo mund t vendos se kur kto faza kan arritur
kompletimin e tyre?
Nuk ka dyshim se sht Zoti Ai q kontrollon do faz t zhvillimit t foshnjs dhe vendos kur nj
njeri do t filloj jetn e tij n kt bot. sht vetm Zoti, Ai I Cili krijon qenien njerzore, I Cili e di do
moment t jets q ata do t bjn. Kur nj njeri vjen n bot, Zoti e di edhe ditn n t ciln ai do t vdes.
Vdekja do t vij n nj koh t ciln Zoti e ka vendosur. Nj person intelegjent i cili ka dije pr kto fakte

e di se far duhet t bj: Ai duhet t mendoj rreth krijimit t tij dhe prsri i dshmohet fuqia e prhershme
e Zotit t tij, dhe ai duhet t drejtoj tr jetn n at mnyr q sht e knaqshme pr Zotin.
Njerz! Nse keni ndonj dyshim pr Ringjalljen, dijeni se Ne ju krijuam juve prej dheu, pastaj nga
nj pik e sperms, pastaj prej nj gjaku t ngjizur (alak), pastaj prej nj cope mishi, t formuar por ende t
paformuar, q Ne tua manifestojm fuqin Ton. Ne bjm far t duam ju lm n mitr deri n nj afat
t caktuar dhe pastaj ju nxjerrim si fmij dhe kshtu t mund t arrini pjekurin e juaj t plot. Disa vdesin
t rinj e disa jetojn deri n pleqri t thell q tr at q dinin njhere nuk e dijn m. (Kur'an, 22: 5)

Ushqimi i Par i Ksaj Bote:

QUMSHTI I NNS
Prej momentit q foshnja i hap syt n kt bot, trupi i saj duhet t adaptohet n nj jet t re. do
faktor q do t lehtsoj kt adaptim sht vendosur gjat dhe pas shtatznis. Shembulli m i qart i ksaj
sht faza e formimit t qumshtit t nns.
Formimi i qumshtit t nns sht ofruar nga hormonet e nns. Prodhimi i qumshtit sht i lidhur
rrnjsisht me nj hormon t quajtur prolaktin q prodhohet nga pjesa e prparme e hipofizs n tru.
Gjat shtatznis, hormonet progesteroni dhe estrogjeni t prodhuara nga placenta ndalojn prolaktinn q
t aktivizohet dhe t prodhoj qumsht. Por placenta nxirret pas lindjes kshtu q shkaktohet rnje e
progesteronit dhe e estrogjenit n gjak; pas ksaj, prolaktina futet n veprim dhe kontribon n formimin e
qumshtit. Pr shkak t ktij komunikimi n mes t hormoneve, nj ushqim i till i vlefshm si qumshti i
nns prgatitet saktsisht n momentin kur foshnja ka nevoj pr at. N t vrtet ky sht nj shkmbim
momental i informacionit. Derisa placenta sht n trup, ajo kryen detyra vitale por n momentin e duhur
ajo duhet t nxirret. Kjo sjell nj zhvillim shum t rndsishm pr jetn e njeriut. Sikur q pam, n fazat
e krijimit t njeriut do gj q ndodh kompleton njra tjetrn. Sigurisht q, kto jan dshmi t qarta se do
njeri sht i ndrtuar nga nj fuqi supreme.
T gjitha kto faza vazhdojn edhe mbasi foshnja vjen n bot. Prodhimi i qumshtit nga nna rritet sipas
nevojave t ushqyeshmris s foshnjs. N ditt e para prodhohet deri n 50 g.; n muajin e gjasht, prodhimi i
qumshtit mund t jet aq i lart sa t arrij deri nj litr. Shkenctart t cilt jan munduar t gjejn formuln e
qumshtit t nns pas hulumtimeve t gjata kan qen t pasuksesshm sepse nuk ka lloj standard t qumshtit t
nns. N trupin e secils nn, qumshti prodhohet sipas nevojave t foshnjs s saj, dhe ky qumsht ushqen
foshnjn n at mnyr q asnj ushqim i huaj nuk mundet. Hulumtimet kan treguar se antitrupat, hormonet,
vitaminat dhe mineralet n qumshtin e nns prcaktohen nga nevojat e foshnjs.

Dallimi n Mes t Qumshtit t Nns

dhe Ushqimeve t Tjera
Prdorimi i materialeve t tjera ushqyese n vend t qumshtit t nns nuk prmbush komplet
nevojat e foshnjs. P.sh. asnj material tjetr ushqyes nuk prmban antitrupat e duhur pr sistemin
imunologjik t foshnjs.
Qumshti i lops konsiderohet si material ushqyes klasik pr foshnjet. Kur krahasojm at me
qumshtin e nns, kuptojm m mir superioritetin e ktij t dytit. N qumshtin e lops sasia e kazeins

sht m e lart se sa n qumshtin e nns. Kazeina sht nj protein q gjendet n qumshtin e

koaguluar (t thart). Ky material zbrthehet n copa m t mdha n stomak dhe e vshtirson tretjen. Pr
kt arsye, qumshti i lops sht m i rnd pr tretje se sa ai i nns. Fakti q ky material gjendet n sasi
m t ult n qumshtin e nns e bn tretjen pr foshnjn m t leht.
Kto dy lloje t qumshtit po ashtu jan t ndryshme n aspektin e prbrjes s amino acideve. Pr
shkak t ktij dallimi, numri total i amino acideve prezente n palcn e foshnjs s ushqyer me qumsht
lope sht m i lart; niveli i disa amino acideve sht shum i lart ndrsa niveli i disa t tjerave sht
shum i ult. Kjo ka ndikim negativ n sistemin nervor dhe pr shkak t prqindjes s lart t proteins,
vendoset nj barr shtes pr veshkt.
Sheqeri sht faktor tjetr q e bn qumshtin e nns t dallueshm. Qumshti i nns dhe qumshti i
lops prmbajn llojin e njejt t sheqerit-laktozs. Mirpo sasia e laktozs n qumshtin e njeriut (L / 7g)
ndryshon nga ajo n qumshtin e lops (L / 4.8g). Prve ksaj grimcat e mdha t koaguluara t qumshtit t
lops kalojn shum ngadal npr zorrt e vogla. Pr kt arsye, sasi t mdha t lngut dhe t laktozs, t cilat
jan t rndsishme, absorbohen n pjesn e par t zorrve t vogla. Grimcat e koaguluara t qumshtit t nns
( ndryshe nga ato t qumshtit t lops) kalojn leht npr zorrt e vogla, dhe laktoza dhe lngu arrijn zorrt e
mdha. Kshtu, zorrt zhvillohen n mnyr t shndetshme. Prparsia e dyt e sasis s madhe t laktozs q
gjendet n qumshtin e njeriut sht se siguron sintezn e materialit t quajtur cerebrozid, i cili luan nj rol t
rndsishm n ndrtimin e strukturave themelore t sistemit nervor.
Po ashtu niveli i yndyrs n qumshtin e nns dhe n qumshtin e lops sht gati i njejt por ndryshon
n cilsi. Acidi linoleik n qumshtin e nns sht yndyra e vetme e cila nevojitet pr ushqyeshmrin e foshnjs.
Nj faktor tjetr q dallon qumshtin e nns sht sasia dhe proporcioni i krips dhe mineraleve q
ai prmban. P.sh. n qumshtin e lops sasia e kalciumit dhe e fosforit sht e lart; por proporcioni i
kalciumit ndaj fosforit n qumshtin e lops e bn t vshtir q t tretet ashtu si duhet. Fosfori mund t
kombinohet me kalcium n aparatin e tretjes dhe faktikisht pengon thithjen e kalciumit. Kshtu q, nse
foshnja ushqehet me qumsht lope n ditt e para t jets, mund t shkaktohen anomali t caktuara si
rrjedhoj e sasis s ult t kalciumit n gjak. 48
Ve ksaj, qumshti i njeriut pmban 50% hekur. Pr shkak q qumshti i lops prmban nj
proporcion shum m t ult t ktij minerali, foshnjet e ushqyera me qumsht t lops mund t ken anemi
q sht e lidhur me pamjaftueshmrin e hekurit.
Prmbajtja e pasur me vitamina sht nj faktor tjetr q e bn qumshtin e nns t domosdoshm.
Nga pikpamja e vitaminave q prmbajn, qumshti i nns dhe qumshti i lops jan mjaft t ndryshm.
Niveli i vitamins A sht i njejt, por niveli i vitaminave E, C dhe K sht m i lart n qumshtin e nns.
Sasia e vitamins D n qumshtin e nns sht e mjaftueshme pr nevojat e foshnjs.

Qumshti i Nns e Mbron Foshnjn n do Faz

Foshnja q sht duke ardhur n bot nga vendi i mbrojtur mitra e nns pa bakterie duhet t
luftoj kundr bakterieve t bots s jashtme. Nj nga veorit m t rndsishme t qumshtit t nns
sht q ai e mbron foshnjn nga infeksionet. Qelizat mbrojtse (antitrupat) q kalojn nga qumshti i
nns te foshnja bjn q foshnja t filloj t luftoj kundr bakterieve t panjohura sikur t ishte e

informuar prpara. Nj funksion posarisht mbrojts e kryejn antitrupat q gjenden n sasi t mdha n
kolostrum- sht qumshti i nns, q sekretohet (tajitet) n ditt e para mbas lindjes.
Kjo mbrojtje t ciln e ofron qumshti i nns (mbrojtje nga infeksionet e lehta e deri te ato m
serioze), sht i rndsis vitale pr muajt e par, dhe dobit e tij rriten n proporcion me periudhn e t
ushqyerit n gji.
Dobit pr foshnjn nga qumshti i nns bhen m t dukshme pr do dit q kalon. Nj nga gjrat
q shkenctart kan zbuluar pr qumshtin e nns sht se ai sht tejet i dobishm pr foshnjn deri n
dy vjet. 49
Rndsia e ktij zbulimi t kohve t fundit sht shpallur n Kuran 14 shekuj m par:
Ne e kemi udhzuar njeriun sa i prket prindrve t tij. Bartja e tij i shkaktoi nns s tij mund dhe
pas dy vitesh ia ndau gjirin: Falemndero Mua dhe prindrit. Un jam destinacioni yt final. (Kur'an, 31: 14)

EMBRIOLOGJIA HEDH POSHT

GJNJESHTRN E EVOLUCIONIT
Lindja sht nj dshmi e nj krijimi suprem, megjithat evolucionistt prpiqen q t adresojn at
n mbrojtje t teoris s tyre. Procesi i krijimit t njeriut q kalon npr faza q zhvillohen sipas nj skeme
tepr delikate, n ditt e sotme sht nj fakt i padiskutueshm n fushn e embriologjis. Prandaj si ka
mundsi q evolucionistt mundohen t interpretojn kt fakt t krijimit n adresim t teoris s tyre?
N fund t shekullit t 19t, biologu evolucionist Ernst Haeckel propozoi tezn e tij, "Ontologjia
Prsrit Filogjenin. N kt tez, Haeckel pohoi se embrionet e gjalla n procesin e zhvillimit t tyre
prsrisin procesin evolutiv npr t cilin kan kaluar strgjyshrit e tyre. P.sh. ai propozoi se nj embrion
njeriu n mitrn e nns s tij paraqet karakteristikat e nj peshku, pastaj t nj zvarraniku para se
prfundimisht t kthehet n nj qenie njeriu.
S shpejti u kuptua se kjo tez nuk pasqyronte fakte. Gushzat t cilat supozoheshin se paraqiteshin
n periudhn e par t embrionit t njeriut faktikisht ishin kanali i brendshm i veshit, gjndrrat paratiroide
dhe timusi; pjesa e embrionit q i ngjante t verdhs s vezs n t vrtet ishte qesja prgjegjse pr
prodhimin e gjakut t foshnjs; pjesa e cila mendohej t ishte bishti u identifikua se ishte shtylla kurrizore.
Kto tashm jan fakte t vrtetuara nga shkenca. Pak koh pasi Haeckel propozoi teorin e tij, vet
evolucionistt pranuan se pohimi i tij nuk ishte i sakt. Dy udhheqs neo-Darvinist, George Gaylord
Simpson dhe W. Beck vrtetuan pavlefshmrin e ksaj teorie:
Haeckel deklaroi gabim prfshirjen e parimit evolutiv. Tash sht plotsisht e vrtetuar se ontologjia
nuk e prsrit filogjenin.50
Vlefshmria e teoris s Haeckel-it gjithashtu u hodh posht n debatin shkencor m 1920. Pas ksaj,
m 1950, teoria u hoq plotsisht nga tekstet msimore. 51

Vizatimet e Falsifikuara
N propozimin e teoris s tij, Haeckel nuk veproi n kundrshtim me traditn e shkenctarve
evolucionist; ai bri vizatime imagjinuese q t ilustronte idet e tij. Madje kur embriologjia u zhvillua dhe
u zbulua se vizatimet ishin t falsifikuara, ai pranoi se nuk kishte ndjekur ndonj shteg t ndryshm nga
kolegt e tij:
Pas ktij pohimi kompromentues t falsifikimit do t isha i obliguar t konsideroja vehten t dnuar
dhe t asgjsuar sikur t mos kisha ngushllimin q shikoj n bankn e t pandehurve krah pr krah me mua
qindra bashk-fajtor n mesin e tyre shum vzhgues t besuar dhe biologjist t respektuar. Pjesa m e
madhe e t gjitha skicimeve n librat m t mir shkollor t biologjis, librat msimor dhe revistat duhet t
bartin n t njejtn shkall prgjegjsin e falsifikimit, pasi t gjitha ato jan t pasakta, dhe pak a shum
jan t falsifikuara, skematizuara dhe t konstruktuara. 52
Nga ky pranim mund t kuptohet se prpjekjet e Haeckel-it pr t prdorur embriologjin si nj
dshmi pr evolucionin jan plotsisht pa baz dhe asgj m shum se arsyetim i shtrembr. Detajet pr
krijimin e njeriut q i kemi dhn n rrjedhn e ktij libri jan dshmi t pamohushme t s vrtets s
krijimit.

PRFUNDIM
Secili n bot shkoi n mitrn e nns s tij si nj spermatozoid i vetm, nn kushte t krijuara n
mnyr t veant, u bashkua me nj vez. Pas ksaj, ai filloi jetn si nj qeliz e vetme. Ti po ashtu ishe
n kt process, po ashtu nna jote, babai yt, vllezrit dhe motrat, shokt dhe ata q i njeh dhe njerzit t
cilt nuk i njeh. Jo vetm ata q sot jan gjall, por secili nga qenia e par njerzore deri t antart e
gjenerats s sotme, kan kaluar npr fazat e mrekullueshme t spjeguara n kt libr.
Gjat muajve q embrionet n rritje nuk kan as dijenin m t vogl pr ekzistencn e tyre, Zoti u
jep form trupave t tyre dhe krijon secilin n nj njeri t tr nga nj qeliz e vetme. sht detyr e secilit
q jeton n faqen e toks t marr n konsiderat kt t vrtet
Dhe sht detyra e juaj t mendoni se si erdht n ekzistenc, dhe ti jeni mirnjohs Zotit I Cili ju
krijoj juve.
Mos harro se Zoti I Cili njher krijoj trupin tnd do t krijoj at edhe njher pas vdekjes dhe do t
krkoj llogari.
Kjo sht shum e leht pr Zotin, Zotruesin e fuqis s prhershme
Mirpo, ata t cilt e harrojn krijimin e tyre dhe e mohojn Zotin dhe Ditn e Gjykimit jan t
shkujdesur n ekstrem. N Kuran Zoti iu drejtohet atyre n kt mnyr:
A nuk e sheh njeriu se Ne e krijuam at nga nj pik, dhe ja ku sht, nj kundrshtar i hapur. Ai na
bn Neve shembuj dhe harron krijimin e vet, duke thn: Kush ju jep jet eshtrave kur ato t jen kalbur?
Thuaj Ai I Cili i bri ato pr hern e par do ti kthej n jet. Ai ka dije t plot pr do gj t krijuar.
(Kur'an, 36: 77-79)

EVOLUCIONI
IDE E GABUAR
do detaj n univers argumenton drejt nj krijimi superior. Materialzimi, i cili prpiqet t mohoj
faktin e krijimit n univers, ssht asgj tjetr prve se nj falsitet anti shkencor.
Kur materializmi t shfuqizohet, t gjitha teorit e tjera t bazuara n kt filozofi bhen t pabaza.
Kryesorja e tyre sht Darvinizmi, ajo sht, teoria e evolucionit. Kjo teori, e cila thot se jeta zuri fill nga
materia e pajet nprmes rastsis, sht hedhur posht me njohjen se Zoti e ka krijuar universin.
Astrofizikanti amerikan Hugh Ross shpjegon si vijon:
Ateizmi, Darvinizmi, dhe n t vrtet t gjitha teorit q burojn nga filozofit prej shekullit t 18 t
deri n shekullin 20t jan t ndrtuara n supozim, n supozim t gabuar, se universi sht i pafund. Mnyra
e veant na solli neve ball pr ball me shkakun apo shkaktarin matan/prapa/para universit dhe
gjith at q prmban, duke prfshir edhe vetveten. 53
Zoti sht Ai q e krijoj universin dhe Ai e ndrtoj at deri n detajet m t vogla. Prandaj, sht e
pamundur q teoria e evolucionit, e cila konsideron se qeniet e gjalla jan prodhime t rastsis, t jet e
vrtet.
Natyrisht q, kur e shikojm teorin e evolucionit, kuptojm se kjo teori sht shpallur e pavlefshme
nga zbulimet shkencore. Ndrtimi i jets sht jashtzakonisht kompleks dhe i mrekullueshm. P.sh. n
botn e pajet mund t studiojm se sa t ndjeshme jan balancet n t cilat qndrojn atomet, ndrsa, n
botn e gjall mund t vshtrojm se n far ndrtimi kompleks jan bashkuar atomet, dhe sa t
jashtzakonshm jan mekanizmat dhe stukturat me t cilat jan prodhuar proteinat, enzimet dhe qelizat.
Ky ndrtim i jashtzakonshm i jets zhvlersoj Darvinizmin n fund t shekullit t 20 t.
Me kt tem jemi marr n detaje n disa nga studimet tona t tjera, dhe do t vazhdojm akoma t
njejtn gj. Por, duke pasur parasysh rndsin e saj, do t jet e dobishme q po ashtu t bhet nj
prmbledhje edhe ktu.

DSHTIMI SHKENCOR I DARVINIZMIT

Ndonse sht nj doktrin q ka fillimet e saj q nga Greqia e lasht, teoria e evolucionit u avancua
gjersisht n shekullin e 19t. Zhvillimi m i rndsishm q e bri kt teori temn kryesore t bots s
shkencs ishte libri i Charles Darwin-it i titulluar Origjina e Llojeve e botuar me 1859. N kt libr,
Darwin-i mohonte se Zoti i krijoj llojet e ndryshme t gjalla n tok ve e ve. Sipas Darwin-it, t gjitha
gjallesat kan nj strgjysh t prbashkt dhe ato me kalimin e kohs ndryshuan nga njra-tjera nprmjet
ndryshimeve t vogla.
Teoria e Darwinit nuk bazohej n ndonj zbulim konkret shkencor; si e pranoi edhe vet, ajo ishte
vetm nj supozim. Ve ksaj, teoria dshtoi prball nj sr shtjesh vendimtare, kt e pranoi edhe
vet Darwin-i n kapitullin e gjat t librit t tij t titulluar Vshtirsit e Teoris.
Darwin-i mbshteti t gjitha shpresat e tij n zbulimet e reja shkencore, duke shpresuar se do t
zgjidhnin Vshtirsit e Teoris. Mirpo, n kundrshtim me at q ai shpresonte, zbulimet shkencore
zgjeruan prmasat e ktyre vshtirsive.
Disfata e darvinizmit prball shkencs mund t prmblidhet n tre tituj kryesor:
1) Teoria nuk arrin t shpjegoj n asnj mnyr se si zuri fill jeta n tok.
2) Nuk gjendet asnj zbulim shkencor q tregon se mekanizmat e evolucionit t propozuara nga kjo
teori, posedojn ndonj force evoluese.
3) T dhnat fosile dshmojn plotsisht t kundrtn e ideve t parashtruara nga teora e evolucionit.
N kt pjes, do t shtjellojm n vija t prgjithshme kto tri shtje themelore:

PENGESA E PAR E PAKAPRCYESHME:

ZANAFILLA E JETS
Teoria e evolucionit pretendon se t gjitha speciet rrjedhn nga nj qeliz e vetme e shfaqur n tokn
primitive 3.8 miliarda vjet m par. Si sht e mundur q nj qeliz e vetme t ndrtoj miliona specie t
gjalla e t komplikuara dhe, nse me t vrtet ka ndodhur dika e till, pse nuk gjenden gjurm n t
dhnat fosile. Kjo sht njra nga pyetjet n t cilat teoria nuk mund t prgjigjet.
Megjithat, e para dhe kryesorja, q duhet pyetur n hapin e par t procesit t supozuar evolutiv
sht: Si u krijua kjo qeliz e par?
Meq teoria e evolucionit e mohon krijimin dhe fardo ndrhyrje t mbinatyrshme, ajo pohon se
qeliza e par sht shfaqur rastsisht brenda ligjeve t natyrs, pa asnj projektim, planifikim apo
rregullim. Sipas ksaj teorie, materia e pajet duhet t ket krijuar nj qeliz t gjall, si rezultat i rastsis.
Por ky sht nj pohim q bie ndesh bile edhe me ligjet m t pakontestueshme t biologjis.

Jeta Rrjedh nga Jeta

Darwin-i, n librin e tij, nuk ka folur kurr mbi zanafilln e jets. T kuptuarit primitiv shkencor n
periudhn kur jetoi ai mbshtetej n supozimin se gjallesat kishin nj ndrtim shum t thjesht. Sipas

teoris s krijimit t rastsishm q ishte shum e besuar n mesjet, lndt e pajet/inorganike, u bashkuan
q t formojn qenie t gjalla. N at periudh ishte shum i prhapur mendimi q insektet formoheshin nga
tepricat e ushqimeve, ndrsa minjt nga gruri. Pr t dshmuar kt teori jan br eksperimente t
uditshme. Pak grur vendosej n nj leck t ndotur, dhe besohej q pas nj koh do t formoheshin minjt.
N mnyr t ngjajshme, krimbat n mish supozohej se ishin dshmi e krijimit spontan (q krijoheshin
vetvetiu). Por m von do t kuptohej q krimbat nuk formoheshin vetvetiu n mish, por nga larvat e
padukshme pr syrin q barteshin aty nga mizat.
Kur Darwin-i shkroi librin Origjina e Llojeve, besimi se bakteriet formoheshin nga materia e pajet
ishte nj gj e pranuar gjersisht n botn e shkencs.
Por vetm 5 vite pas botimit t librit t Darwin-it, Louis Pasteur shpalli rezultatet e arritura pas shum
studimeve dhe eksperimenteve t gjata t cilat hodhn posht krijimin spontan, i cili prbnte gur themelin e
teoris s Darwin-it. N ligjratn e tij triumfale n Sorbonne n vitin 1864, Pasteur tha: Kurr m nuk do
t rimarr veten krijimi spontan prej grushtit vdekjeprurs t dhn nga ky eksperiment i thjesht. 54
Mbrojtsit e teoris s evolucionit i kundrshtuan pr nj koh t gjat zbulimet e Pasteur-it. Mirpo
zhvillimi i shkencs q nxorri n drit ndrtimin kompleks t qelizs s organizmit t gjall, e dshmoi tejet
pa rrugdalje iden se jeta erdhi ne ekzistenc rastsisht.

PRPJEKJET E PAFRYTSHME
T SHEKULLIT NJZET
Evolucionisti i par, i cili u morr me shtjen e zanafills s jets n shekullin e njzet ishte biologu
i njohur rus Alexander Oparin. Me teza t ndryshme q i ngriti n vitet 1930, ai u mundua t dshmoj se
qeliza e gjall mund t krijohej rastsisht. Por kto punime doln t pasuksesshme dhe Oparin detyrohet t
pranoj kt: Megjithat, fatkeqsisht, shtja e zanafills s qelizs prbn ndoshta pikn m t errt t t
gjith studimit t evolucionit t organizmave. 55
Pasuesit evolucionist t Oparin-it u munduan t bnin eksperimente pr t gjetur nj zgjidhje pr
kt shtje. M i njohuri nga kto eksperimente ishte ai q u b nga kimisti amerikan Stanley Miller n
vitin 1953. Duke bashkuar gazrat, q ai pretendonte se kishin ekzistuar n atmosfern e lasht t toks n
nj ambient eksperimental dhe duke i ekspozuar ato ndaj nj burimi t jashtm energjie, Miller formoi disa
molekula organike (amino acide) t pranishme n strukturn e proteinave.
Disa vite m pas zbulohet se ky eksperiment, i cili ather u paraqit si nj hap i rndsishm n emr
t evolucionit, ishte i pavlefshm, sepse atmosfera e prdorur n kt eksperiment ishte shum m e
ndryshme nga kushtet reale t toks. 56
Pas nj periudhe t gjat heshtjeje, Miller pranoi se mjedisi atmosferik q kishte prdorur nuk ishte
real. 57
T gjitha prpjekjet evolucioniste q u ndrmorrn gjat shekullit t njzet pr t shpjeguar zanafilln
e jets prfunduan pa sukses. Jeffrey Bada, gjeo-kimisti i njohur nga Instituti Skrips i San Diegos, n nj
artikull t botuar n vitin 1998 n revistn Earth (Toka), pranoi kt fakt:

Sot, duke e ln pas shekullin e njzet, akoma prballemi me problemin m t madh t pazgjidhur q
kishim qysh n fillim t ktij shekulli: Si zuri fill jeta n tok? 58

Struktura e Ndrlikuar e Jets

Shkaku kryesor q teoria e evolucionit rreth zanafills s jets prfundoi n nj gjendje t till pa
rrugdalje sht se edhe ato organizma t gjall q mendohej t jen nga m t thjeshtat kan ndrtim
jashtzakonisht t ndrlikuar. Qeliza e nj gjallese sht shum m e ndrlikuar se sa t gjitha prodhimet
teknologjike t prodhuara nga njeriu. Sot, madje edhe n laboratort m t prparuar t bots, nuk mund t
prodhohet nj qeliz e vetme nga bashkimi i materieve kimike organike.
Kushtet q nevojiten pr formimin e nj qelize jan aq t shumta sa kurr nuk mund t shpjegohen me
rastsin. Probabiliteti q proteinat, njsia baz e qelizs, t sintetizohen rastsisht sht 1 n 10950 pr nj
protein mesatare me 500 amino acide. N matematik probabilitetet m t vogla se 1050 konsiderohen t
pamundura.
Molekula e ADN-s, e cila sht e vendosur n brthamn e qelizs dhe e cila mban informacionin
gjenetik, sht nj bank e jashtzakonshme t dhnash. sht llogaritur q sikur infromacioni i koduar n
ADN t shkruhej n letr, do t krijohej nj bibliotek gjigante me 900 volume enciklopedike me nga 500
faqe secila.
N kt pik shfaqet nj dilem tepr interesante: ADN-ja mund ta kopjoj/prsris vetveten vetm me
ndihmn e disa proteinave t specializuara (enzimave). Mirpo, sinteza e ktyre enzimave mund t
realizohet vetm me an t informacionit t koduar n ADN. Pr vet faktin q jan t varura nga njra
tjetra, ato duhet t ekzistojn n t njjtn koh pr kopjim/prsritje. Kjo hedh posht skenarin se jeta ka
zn fill vetvetiu. Prof. Leslie Orgel, nj evolucionist me reputacion nga Universiteti i San Diegos n
Kaliforni, e pranon kt fakt n shtator t vitit 1984 n botimin e revists Scientific American:
sht krejtsisht e pamundur q proteinat dhe acidet nukleike, duke qen t dyja komplekse pr nga
ndrtimi, t jen krijuar vetvetiu n t njejtin vend dhe n t njejtn koh. Po ashtu duket e pamundur
ekzistenza e njrs pa tjetrn. Si prfundim, q n shikim t par, njeriu duhet t arrij n konkluzion se jeta
kurr nuk ka mundur t z fill me an t mjeteve kimike. 59
Padyshim, nse sht e pamundur q jeta t ket zn fill nga shkaqet natyrore, ather duhet t
pranohet se jeta u krijua n nj mnyr t mbinatyrshme. Ky fakt zhvlerson n mnyr t qart teorin e
evolucionit, qllimi kryesor i s cils sht t mohoj krijimin.

Mekanizmat Imagjinues t Evolucionit

shtja e dyt e rndsishme q e bn teorin e Darwin-it t pavlefshme sht se t dy konceptet e
paraqitura nga kjo teori si mekanizma t evolucionit, u kuptua se n t vrtet nuk kan forc evoluese.
Darwin-i n trsi e mbshteti deklaratn e tij t evolucionit n mekanizmin e seleksionimi natyror.
Rndsia q i jepte ktij mekanizmi kuptohet qart nga titulli i librit t tij: Origjina e Llojeve nprmjet
seleksionimit natyror
Seleksionimi natyror pohon se ato gjallesa q jan m t fuqishme dhe q i prshtaten m mir
kushteve natyrore t vendbanimeve t tyre do t mbijetojn n luftn pr jet. P.sh. n nj kope sorkadhesh
q krcnohet prej kafshve t ndryshme grabitqare, do t mbijetojn ato q vrapojn m shpejt. Kshtu q

kopeja e sorkadheve do t prbhet nga individt m t fort dhe m t shpejt. Mirpo, sigurisht q ky
mekanizm nuk mund t shkaktoj evoluimin e sorkadheve e ti kthej n nj lloj tjetr gjallese, pr
shembull, n kuaj.
Prandaj, mekanizmi i seleksionimit natyror nuk ka asnj forc evoluese. Edhe Darwin-i ishte i
ndrgjegjshm pr kt realitet, ndaj n librin e tij Origjina e Llojeve u detyrua t pohonte:
Seleksionimi natyror smund t bj asgj prderisa nuk shfaqen dallime dhe ndryshime t dobishme
individuale. 60

Ndikimi i Lamarck-ut
Pra, si mund t formoheshin kto ndryshime t dobishme? Darwin-i, ksaj pyetje u mundua ti
prgjigjej nga kndvshtrimi i t kuptuarit primitiv t shkencs s asaj kohe. Sipas biologut francez
Lamarck, i cili ka jetuar para Darwin-it, gjallesat ia prcolln brezit pasardhs tiparet t cilat i kishin fituar
gjat jets s tyre dhe kto tipare duke u akumuluar nga nj brez n tjetrin, bn q t formohen specie t
reja. Pr shembull, sipas Lamarck-ut, xhirafat evoluan nga antilopat gjat prpjekjeve t tyre pr t ngrn
gjethet e pemve t larta, qafat e tyre u zgjatn nga brezi n brez.
Edhe Darwin-i ka dhn shembuj t ngjashm, dhe n librin e tij Origjina e Llojeve, ai thot se disa
arinj duke u futur n uj pr t gjetur ushqim me kalimin e kohs u shndrruan n balena 61
Por ligjet e trashgimis t zbuluara nga Mendel-i, t cilat u vrtetuan nga shkenca e gjenetiks, e cila
lulzoi n shekullin e 20t, hodhn posht plotsisht legjendn e prcjelljes s tipareve t fituara n brezat
pasues. Kshtu, selekcionimi natyral ra nga prkrahja si nj mekanizm evolutiv.

Neo-Darvinizmi dhe Mutacionet

Pr t gjetur nj zgjidhje, darvinistt n fund t vitit 1930 nxorn Teorin Sintetike Moderne, apo
si njihet ndryshe Neo-Darvinizmi. Prve mutacionit natyror, Neo-Darvinizmi shtoi mutacionet si
shkaqe t ndryshimeve t dobishme, t cilat jan shtrembrime t formuara n gjenet e gjallesave pr
shkak t faktorve t jashtm si jan rrezatimi apo gabimet n replikim.
N ditt e sotme, modeli q qndron pr evolucionin sht Neo-Darvinizmi. Sipas ksaj teorie
miliona gjallesa n bot u formuan si rezultat i nj procesi me ann e t cilit organe t shumta komplekse t
ktyre organizmave si: vesht, syt, mushkrit dhe kraht iu nnshtruan mutacioneve, domethn
rregullimeve gjenetike. Por ekziston nj fakt i prer shkencor q plotsisht e hedh posht kt teori:
Mutacionet nuk shkaktojn zhvillimin e gjallesave; prkundrazi, ato jan gjithmon t dmshme.
Arsyeja pr kt sht shum e thjesht: ADN-ja ka nj ndrtim shum t ndrlikuar dhe do ndikim
spontan mbi kt molekul, mund ti shkaktoj vetm dm asaj. Gjenetisti amerikan B. G. Ranganathan e
shpjegon kt fakt si n vijim:
S pari, mutacionet e vrteta jan shum t rralla n natyr. S dyti, shumica e mutacioneve jan t
dmshme pasi q ndodhin n nj mnyr krejt t rastsishme; do ndryshim i rastsishm n nj sistem tejet
t rregullt ndikon negativisht, e jo n t mir.
Pr shembull, nse nj trmet do t dridhte nj ndrtim tejet t rregullt si sht nj ndrtes, do t
ndodhte nj ndryshim i rastsishm n kornizn e ndrtess, i cili sipas t gjitha gjasave, nuk do t ishte nj
prmirsim. 62

Nuk udit fakti se deri m sot nuk sht vzhguar asnj rast i ndonj mutacioni t dobishm,
domethn, i cili sht par t zhvilloj kodin gjenetik. sht vrtetuar se t gjitha mutacionet jan t
dmshme. sht kuptuar se mutacioni, i cili sht paraqitur si nj mekanizm i evolucionit, sht n t
vrtet nj dukuri gjenetike q dmton gjallesat dhe i l ato t gjymtuara. (Efekti m i shpesht i mutacionit
n qeniet njerzore sht kanceri.) Natyrisht, nj mekanizm shkatrrues nuk mund t jet mekanizm
evolutiv. N ann tjetr, seleksionimi natyror, si e ka pranuar edhe vet Darwin-i , smund t bj asgj i
vetm. Ky fakt na tregon se nuk ekziston ndonj mekanizm evolutiv n natyr. Meqense nuk ekziston
asnj mekanizm evolutiv, nuk ka mundur t ndodh as ndonj proces i imagjinuar i quajtur evolucion.

T Dhnat Fosile: Asnj Gjurm

e Formave Kalimtare
T dhnat fosile jan treguesi m i qart se skenari q sugjerohet nga teoria evolucionit nuk ka
ndodhur kurr.
Sipas teoris s evolucionit, t gjitha gjallesat kan evoluar nga nj paraardhs. Nj specie, e cila
ekzistonte m par, me kalimin e kohs, u shndrrua n dika tjetr dhe t gjitha speciet u krijuan n kt
mnyr. Sipas ksaj teorie, ky transformim u zhvillua gradualisht gjat nj periudhe kohore prej miliona
vitesh.
Po t kishte qen kshtu, lloje t shumta kalimtare duhej t kishin ekzistuar dhe jetuar brenda ksaj
periudhe t gjat transformimi.
Pr shembull, disa krijesa gjysm peshkgjysm zvarranik duhej t kishin jetuar n t kaluarn t
cilat do t kishin disa tipare zvarraniksh, prve tipareve t peshkut t cilat ato tashm i kishin. Apo duhej
t kishin ekzistuar disa zvarranik-zogj, t cilt do t kishin disa tipare t zogjve prve tipareve t
zvarranikve q ato tashm i kishin. Meqense kto gjallesa do t ishin n nj faz tranzicioni (kalimtare),
ato duhet t ken qen t gjymtuara, t dmtuara dhe me t meta. Evolucionistt kto qenie imagjinuese, t
cilat ata besojn se jetuan n t kaluarn, i qujan forma kalimtare.
Nqoftse me t vrtet kan ekzistuar kto gjallesa, ather do t duhej t kishte me miliona dhe
madje miliarda sosh pr nga numri dhe llojllojshmria. M e rndsishmja sht se mbetjet e ktyre qenieve
t uditshme do t duhej t haseshin n t dhnat fosile. Darwin-i, n librin Origjina e Llojeve, kt fakt e
shpjegon kshtu:
Nse teoria ime sht e vrtet, ather forma kalimtare t panumrta q lidhin speciet e t njjtit
grup sigurisht q duhet t ken ekzistuar... Si rrjedhim, dshmit q ato ekzistuan m par do t mund t
gjenden n mbetjet fosile. 63

Shpresat e Shpartalluara t Darwin-it

Megjithat, edhe pse evolucionistt kan br krkime intensive pr t gjetur fosilet q nga mesi i
shekullit t 19t n mbar botn, ende nuk sht gjetur asnj form kalimtare. T gjitha fosilet, n
kundrshtim me at q shpresonin evolucionistt, tregojn se jeta n tok u shfaq vrullshm dhe plotsisht e
formuar.
Nj paleontolog i njohur britanik, Derek V. Ager, edhe pse sht evolucionist, e pranon kt realitet:

shtja paraqitet q tek analizojm t dhnat fosile n hollsi, qoft n nivel t rradhitjes apo llojeve,
vazhdimisht hasim jo evolucion gradual, por shprthim t papritur t nj grupi n llogari t tjetrit. 64
Me fjal t tjera, te fosilet e gjetura, t gjitha llojet e gjallesave shfaqen papritmas dhe plotsisht t
formuara, pa asnj form t ndrmjetme. Kjo sht pikrisht e kundrta e supozimeve t Darwin-it.
Gjithashtu, sht nj dshmi shum e fort se gjallesat jan krijuar. I vetmi shpjegim q nj specie e gjall t
shfaqet papritmas e plot dhe pa paraardhs nga i cili t ket evoluar sht se ajo u krijua. Kjo e vrtet
sht pranuar po ashtu nga biologu i mirnjohur evolucionist Douglas Futuyuma:
Krijimi dhe evolucioni, n mes tyre, sjellin shpjegimet e mundshme pr zanafilln e gjallesave.
Organizmat ose jan shfaqur n tok t zhvilluara plotsisht, ose jo. N rast se nuk jan shfaqur t zhvilluara
plotsisht ato duhet t jen zhvilluar me an t ndonj procesi t modifikimit nga specie q kan ekzistuar
m par. N rast se jan shfaqur plotsisht t zhvilluara, ato me t vrtet duhet t jen krijuar nga ndonj
intelekt i plotfuqishm. 65
Fosilet tregojn se qeniet e gjalla u shfaqn n tok t zhvilluara plotsisht dhe n gjendje t prkryer.
Me fjal t tjera origjina e llojeve, n kundrshtim me supozimin e Darwin-it, nuk sht evolucioni, por
krijimi.

PRRALLA E EVOLUCIONIT T NJERIUT

shtja q trajtohet m shpesh nga mbrojtsit e teoris s evolucionit sht prejardhja e njeriut.
Pohimi darvinist konsideron se njerzit modern t ditve t sotme kan evoluar nga disa krijesa t ngjashme
me majmunt. Gjat ktij procesi evolutiv t supozuar, e cila supozohet t ket filluar rreth 4-5 milion vjet
m par, pretendohet se kan jetuar disa forma kalimtare ndrmjet njeriut modern dhe t parve t tij.
Sipas ktij skenari plotsisht t imagjinuar, jan t radhitura katr kategori baz:
1. Australopiteku
2. Homo habilis
3. Homo erektus
4. Homo sapiens
Evolucionistt t ashtuquajturin paraardhsi i par i njeriut i ngjajshm me majmunin e quajtn
Australopitek.
Kto qenie t gjalla nuk jan n fakt asgj tjetr, prvese nj specie e zhdukur majmuni. Studimet e
shumta t bra n mostrat e Australopitekve nga dy anatomist t famshm botror nga Anglia dhe SHBAt, Lordit Solly Zuckerman dhe profesorit Charles Oxnard, tregojn q kto i prkisnin nj lloji t
zakonshm t majmunve t zhdukur dhe nuk kishin asnj ngjashmri me qeniet njerzore.66
Evolucionistt klasifikojn fazn tjetr t evolucionit njerzor si homo, q domethn njeri. Sipas
pohimit evolucionist, qeniet e gjalla t seris homo ishin m t zhvilluara se australopitekt.
Evolucionistt sajuan nj skicim t imagjinuar duke rregulluar fosile t ndryshme t ktyre krijesave n nj
radhitje t posame. Ky skicim ishte imagjinues sepse kurr nuk sht dshmuar se ka nj lidhje evolutive
n mes t ktyre klasave t ndryshme. Ernst Mayr, njri prej ithtarve m t rndsishm t teoris s

evolucionit n shekullin e njzet n librin e tij Nj Argument i Gjat pohon se: n veanti enigmat historike
si zanafilla e jets apo e Homo sapiensit, jan tejet t vshtira dhe mund madje ti rezistojn edhe nj
shpjegimi prfundimtar t knaqshm.67
Duke radhitur zinxhirin si Australopitek > Homo Habilis > Homo Erektus > Homo Sapiens,
evolucionistt nnkuptojn se kto specie jan paraardhse t njra-tjetrs. Mirpo, zbulimet e fundit t
paleo-antropologve nxorrn n dukje se Austrolopiteku, Homo Habilis dhe Homo Erektus kan jetuar n t
njjtn periudh n pjes t ndryshme t bots.68
Pr m tepr, nj segment i caktuar njerzish i klasifikuar si Homo Erektus ka jetuar deri n kohrat
moderne. Homo sapiensi, Neandertalt dhe Homo Sapiens Sapiens (njeriu modern) kan bashkjetuar n t
njjtin rajon. 69
Kjo situat dshmon qart pavlefshmrin e pohimit q pretendon se ata jan strgjyshr t njri
tjetrit.
Nj palentolog nga universiteti Hardvard, Stephen Jay Gould, shpjegon kt situat pa rrugdalje t
teoris s evolucionit megjithse edhe vet sht evolucionist:
far i ndodhi shkalls son, nse bashkekzistojn tri linja hominide (A. Afrikanus, Robust
Australopitekt dhe H. Habilis) q nuk rrjedhin nga njra-tjetra? Pr m tepr, asnj nga t tre nuk shfaq
ndonj tendenc evolutive gjat qndrimit t tyre n tok. 70
Me pak fjal, skenari i evolucionit njerzor q po mbahet gjall me ndihmn e vizatimeve t
ndryshme t disa krijesave imagjinuese gjysmmajmun-gjysmnjeri, q shfaqen n media apo libra
shkollor, me an t mjeteve propaganduese, sht sinqerisht, asgj tjetr pos nj prrall pa baz
shkencore
Lordi Solly Zuckerman, nj nga shkenctart m t famshm dhe m t respektuar t Mbretris s
Bashkuar, i cili studioj kt shtje me vite dhe n veanti pr 15 vite studioj fosilet e Australopitekut, edhe
pse evolucionist, ai arriti n prfundimin se, n t vrtet, nuk ekziston asnj pem gjenealogjike midis
majmunit dhe njeriut. Zuckerman gjithashtu bri interesant nj spektr t shkencave. Kt spektr t
shkencave ai e bri duke i radhitur shkencat nga ato q ai i konsideronte m shkencore kah ato q i
konsideronte m joshkencore. Sipas spektrit t Zuckerman-it, m shkencoret, d.m.th. mbshtetja n t
dhna konkrete, jan shkenca e fiziks dhe e kimis. M pas vijn shkencat biologjike dhe pastaj shkencat
shoqrore. N fund fare, n pjesn q konsiderohet t jet si pjesa m joshkencore, radhitet perceptimi
jashtshqisor konceptet si telepatia dhe shqisa e gjasht dhe n fund t fundit vjen evolucioni i
njeriut. Zuckerman shpjegon kshtu gjykimin e tij:
Pastaj ne lvizim nga regjistri i t vrtets objektive kah ato fusha t shkencs q konsiderohen
shkenca biologjike, si: perceptimi jashtshqisor apo interpretimi i historis s fosileve t njeriut, ku pr
besnikun (evolucionistin) gjithka sht e mundur dhe ku besimtari i zjarrt (n evolucion) ndonjher
sht n gjendje t besoj shum gjra kontradiktore n t njjtn koh. 71
Si shifet, prralla e evolucionit njerzor nuk sht gj tjetr vese interpretime t paragjykuara t
disa fosileve t zhvarrosura prej njerzve t caktuar, t cilt verbrisht ndjekin teorin e tyre.

TEKNOLOGJIA E SYRIT DHE E VESHIT

Nj shtje tjetr q mbetet pa prgjigje nga teoria e evolucionit sht cilsia e shklqyer e
perceptimit t syrit dhe veshit.
Para se t kalojm n temn e syrit, le ti prgjigjemi shkurtimisht pyetjes si shikojm ne? Rrezet e
drits q vijn nga ndonj objekt, bien n retinn e syrit dhe japin nj imazh t prmbysur t objektit. Ktu,
kto rreze drite transformohen n sinjale elektrike nga qelizat dhe pastaj prcillen n nj zon t vogl n
pjesn e prapme t trurit, q quhet qendra e shikimit. Kto sinjale elektrike perceptohen n kt qendr t
trurit si imazh pas nj sr procesesh. Le t mendojm pak, duke u bazuar n kto njohuri teknike.
Truri sht i izoluar trsisht nga drita. Kjo do t thot se pjesa e brendshme e trurit sht n errsir
t plot dhe drita nuk arrin vendin ku shte i vendosur truri. Vendi i quajtur qendra e shikimit sht nj vend
n errsir t plot ku nuk hyn kurr drit; ka mundsi t jet vendi m i errt q ekziston. Megjithat, n
kt errsir t plot ne shikojm nj bot t ndritshme plot drit.
Imazhi i formuar n sy sht aq i mpreht dhe i qart, sa q as teknologjia e shekullit njzet nuk ka
arritur ta realizoj. Pr shembull, shikoni librin q jeni duke e lexuar, duart me t cilat e mbani at dhe
pastaj ngritni kokn dhe shikoni prreth. A keni par ndonjher nj imazh t till t mpreht e t qart si ky
n ndonj vend tjetr? Edhe ekrani m i zhvilluar i televizorit i prodhuar nga prodhuesi m i mir i
televizorve n bot nuk mund t ofroj nj imazh aq t mpreht pr ju. Ky sht nj imazh tre-dimensional,
me ngjyra dhe jashtzakonisht i pastr. Pr m shum se 100 vite, mijra inxhinier jan prpjekur q t
realizojn kt mprehtsi. Fabrika, e lokale gjigante jan ndrtuar, shum hulumtime, plane e projekte jan
br pr kt qllim. . Prsri, shiko ekranin e TV-s dhe librin t cilin e mban n duar. Do t vresh nj
dallim t madh n mprehtsi dhe veori. Ve ksaj, ekrani i televizorit paraqet imazh dy dimesional, ndrsa
me syt e tu, ti sheh pamje tre dimensionale me thellsi.
Pr shume vite, dhjetra mijra inxhinier jan munduar t prodhojn televizor tre dimensional, dhe t
realizojn cilsin e imazhit t syrit. Po, kan prodhuar sistem televizioni tre dimensional por sht e
pamundur t shikosh at pa prdorur syza; ve ksaj, ai sht nj tre dimensional artificial. Prapaskena
sht m e turbullt, e plani i par duket si nj rregullim prej letre. Asnjher ska qen e mundur t arrihet
nj imazh i mpreht dhe i dallueshm sikurse ai i syrit. Edhe n kamera edhe n televizor, ka nj humbje t
cilsis s imazhit.
Evolucionistt pohojn se mekanizmi q prodhon kt imazh t mpreht e t qart sht formuar krejt
rastsisht. Nse dikush do tju thoshte se televizori n dhomn tuaj sht formuar si rezultat i rastsis, se t
gjitha atomet e tij ndodhi q t bashkohen dhe t prodhojn kt mjet q paraqet imazhe, far do t
mendonit? Si munden atomet t bjn at q mijra njerz nuk munden?
Nse nj pajisje q prodhon nj imazh m primitiv se syri nuk mund t jet formuar rastsisht,
ather sht shum e qart q edhe syri apo imazhi q shikohet prej tij nuk mund t jen formuar rastsisht.
E njjta gj vlen edhe pr veshin. Veshi i jashtm i kap tingujt me laprn e veshit dhe ia drejton veshit t
mesm, veshi i mesm i transmeton dridhjet e tingujve duke i prforcuar ato; veshi i brendshm ia drgon
valt zanore trurit, duke i kthyer n sinjale elektrike. Ashtu si me shikimin, procesi i dgjimit prfundon n
qendrn e dgjimit n tru.

Ajo q tham pr syrin vlen edhe pr veshin. D.m.th. truri sht i izoluar nga tingujt, ashtu si sht i
izoluar edhe nga drita: asnj tingull nuk mund t deprtoj brenda. Prandaj, ska rndsi sa zhurm ka
jasht, brenda trurit mbizotron nj qetsi absolute. Megjithat, tingujt m t mpreht perceptohen nga truri.
Nprmjet trurit ton, i cili sht i izoluar nga tingujt, ne dgjojm simfonin e ekzekutuar nga nj orkestr
apo zhurmat n nj vend t mbushur plot me njerz. Mirpo, nse n ato momente bhet nj matje e
prpikt e nivelit t tingujve n trurin ton, do t kuptonim se aty mbizotron nj qetsi absolute.
Ashtu si n rastin e imazhit, dekada t tra prpjekjesh kan kaluar pr t krijuar dhe riprodhuar
tinguj sa m t afrt me origjinalin. Rezultatet e ktyre prpjekjeve jan regjistruesit e zrit, sistemet HI-FI
dhe sistemet e ndryshme pr kapjen e tingujve. Prkundr ksaj teknologjie dhe prpjekjeve t mijra
inxhinierve dhe ekspertve q punuan n kt drejtim, nuk sht ofruar asnj tingull q t ket t njjtn
mprehtsi dhe qartsi si tingulli q kapet nga veshi. Mendoni pr sistemet HI-FI t cilsis m t lart t
prodhuar nga kompania m e madhe e industris s muziks. Edhe n kto pajisje, kur regjistrohet zri,
humbet nj pjes e cilsis; ose kur ndizni nj HI-FI gjithmon dgjoni nj zhurm t leht para se t filloj
muzika. Prandaj, tingujt q prodhohen nga teknologjia e trupit t njeriut jan jashtzakonisht t mprehta dhe
t qarta.
Veshi i njeriut asnjher nuk e kap nj tingull t shoqruar me zhurm si ndodh me HI-FI; ai e kap
tingullin pikrisht ashtu si sht, t mpreht e t qart. Kshtu ka qen gjithmon q nga krijimi i njeriut.
Deri me tash, asnj aparat vizual apo inizues t prodhuara nga njeriu nuk kan qen t ndjeshm apo
t suksesshm n t dhnat e perceptimit shqisor ashtu si jan veshi dhe syri.
Megjithse, interesimi pr shikimin dhe dgjimin sht shum i madh, nj fakt tepr m i madh
qndron prapa gjith ksaj.

Kujt i Takon Vetdija q Sheh

dhe Dgjon n Brendi t Trurit
Kush shikon nj bot joshse n trurin ton, dgjon simfonit dhe cicrimn e zogjve dhe ndien
aromn e trndafilit?
Nxitjet q vijn prej syve, veshve dhe hunds s nj personi shkojn n tru si impulse nervore
elektro-kimike. N librat e biologjis, fiziologjis dhe biokimis, mund t gjeni shum hollsi pr mnyrn
se si ky imazh formohet n tru. Mirpo, kurr nuk do t mund t ndesheni me faktin m t rndsishm:
Kush i pranon kto impulse nervore elektro-kimike si imazhe, tinguj, aroma dhe ngjarje shqisore n tru?
Ekziston nj vetdije n tru q i pranon gjith kto pa ndier ndonj nevoj pr sy, vesh apo hund. Kujt i
takon kjo vetdije? Natyrisht q nuk ka dyshim se nuk u takon nervave, shtress yndyrore dhe neuroneve q
e prbjn trurin. Kjo sht arsyeja pse darvinistt-materialist, t cilt besojn se gjithka prbhet prej
materies, nuk mund t japin prgjigje n kto pyetje.
Sepse kjo vetdije sht shpirti i krijuar prej Zotit. Shpirti nuk ka nevoj as pr syrin pr t shikuar
imazhet dhe as pr veshin pr ti dgjuar tingujt. Pr m tepr, nuk ka nevoj pr trurin pr t menduar.
do njeri q e lexon kt fakt t qart shkencor duhet t mendoj thell pr Zotin e Gjithfuqishm
dhe t ket frik dhe t krkoj strehim tek Ai, sepse Ai ngjesh tr gjithsin n nj vend plotsisht t errt
prej disa centimetrave kub n nj form tre-dimensionale, me ngjyra, me hije dhe t ndritshme.

Nj Besim Materialist
Informacioni q kemi paraqitur deri ktu tregon se teoria e evolucionit sht nj pohim q bie n
kundrshtim t hapur me faktet shkencore. Pohimi i teoris n lidhje me prejardhjen e jets sht n
kundrshtim me shkencn, mekanizmat e evolucionit t propozuara nga kjo teori nuk kan asnj forc
evolutive, dhe fosilet tregojn se format kalimtare nuk kan ekzistuar kurr. Prandaj, teoria e evolucionit
duhet t shtyhet anash si nj ide joshkencore. N kt mnyr shum ide, si modeli i gjithsis me qendr
tokn, gjat historis jan hequr nga agjenda e shkencs.
Por teoria e evolucionit vazhdon t mbahet me vendosmri n agjendn shkencore. Madje disa njerz
prpiqen ti paraqesin kritikat n adres t saj si sulm ndaj shkencs. Pse?
Arsyeja sht se teoria e evolucionit sht nj besim dogmatik i domosdoshm pr disa qarqe. Kto
qarqe i jan kushtuar filozofis materialiste dhe e kan pranuar Darvinizmin sepse sht shpjegimi i vetm
materialist pr natyrn.
sht mjaft interesant q nganjher ata e pranojn kt. Richard C. Lewontin, gjenetist i famshm
nga universiteti Harvard dhe po ashtu evolucionist i njohur pranon q sht s pari materialist, pastaj
shkenctar:
Nuk sht se metodat dhe institucionet e shkencs n njfar mnyre na detyrojn t pranojm nj
shpjegim material pr botn, por prkundrazi, ne jemi t detyruar nga prkrahja jon arbitrare e kauzs
materialiste t krijojm nj aparat hetimi dhe nj sr konceptesh q japin shpjegime materiale, pa marr
parasysh se sa kundr intuits jan, pa marr parasysh se sa t mjegullta jan pr t paditurin. Pr m tepr,
materializmi sht absolut, kshtu q ne nuk mund t lejojm q n sken t dal nj Qenie Hyjnore. 72
Kto jan deklarata t qarta se Darvinizmi sht nj dogm e mbajtur gjall pr hir t lidhjes me
filozofin materialiste. Sipas ksaj dogme asgj nuk ekziston prve materies. Prandaj, ajo thot se materia
e pajet dhe e pavetdijshme krijoj jetn. Ajo kmbngul se miliona specie t gjalla: si zogjt, peshqit,
kafsht, insektet, pemt, lulet, balenat dhe qeniet njerzore u shfaqn prej materies s pajet si rezultat i
bashkveprimit t materies si shiut, rrufeve, etj. Kjo sht n kundrshtim t plot si me arsyen ashtu edhe
me shkencn. Por darvinistt vazhdojn t mbrojn kt me qllim q t mos lejojn daljen n sken t nj
Qenie Hyjnore.
Kushdo q nuk e shikon prejardhjen e gjallesave me paragjykim materialist do ta kuptoj kt t
vrtet t qart: t gjitha gjallesat jan rezultat i krijimit t nj Krijuesi, i Cili sht Fuqiplot, I Menur dhe
I Gjithdijshm. Ky Krijues sht Zoti, i Cili krijoj tr gjithsin nga asgjja, e ndrtoj at n mnyrn m
t prkryer dhe u dha form t gjitha gjallesave.

Teoria e Evolucionit sht Magjia

m e Fuqishme n Bot
Duhet t bhet e qart se do njeri i lir prej paragjykimit dhe ndikimit t fardo ideologjie t
caktuar, i cili e prdor arsyen dhe logjikn e tij, do t kuptoj qart se besimi n teorin e evolucionit, q na
prkujton paragjykimet e shoqrive pa njohuri t shkencs apo qytetrimit, sht plotsisht i pamundshm.
Si u shpjegua m lart, ata q besojn n teorin e evolucionit mendojn se disa atome dhe molekula
t hedhura n nj fui t madhe do t mund t krijonin profesor dhe student universiteti q jan n gjendje
t mendojn dhe t gjykojn; shkenctar si Einstein (Ajnshtajni) dhe Galileo; artist si Hemphrey Bogart,

Frank Sinatra dhe Pavarotti; si edhe antilopa, drunj limoni dhe karafila. Pr m tepr, pasi q shkenctart
dhe profesort t cilt besojn n kto gjepura jan njerz t shkolluar, sht krejtsisht e arsyeshme t flitet
pr kt teori si pr magjin m t fuqishme n histori. Asnjher m par asnj besim apo ide tjetr n
kt mnyr nuk ua ka larguar aftsin e t gjykuarit njerzve, nuk i ka lejuar ata t mendojn me menuri
dhe me arsye dhe ua ka fshehur t vrtetn sikur ata ti kishin syt e lidhur. Kjo sht nj verbri madje edhe
m e keqe dhe m e pabesueshme se adhurimi i Zotit t Diellit Ra nga egjyptiant, adhurimi i totemeve n
disa pjes t Afriks, adhurimi i Diellit nga populli i Sabs, adhurimi i idhujve t ndrtuar me duart e tyre
nga fisi i Profetit Ibrahim apo adhurimi i Viit t Art nga populli i Profetit Musa.
N t vrtet kjo situat paraqet mungesn e arsyes t ciln Zoti e ka prmendur n Kuran. Ai shpall
n shum vargje se mendjet e disa njerzve do t jen t mbyllura dhe ata do t jen t pafuqishm pr t
par t vrtetn. Disa nga kto vargje jan si n vijim:
Sa pr ata t cilt nuk besojn, nuk ka ndryshim tek ata nse ua trheq vrejtjen apo nuk ua trheq
vrejtjen, ata nuk do t besojn. Zoti ju ka mbyllur zemrat e tyre dhe dgjimin dhe shikimi i tyre ka nj
perde. Ata do t ken nj dnim t tmerrshm (Kuran, 2: 6-7)
Ata kan zemra me t cilat nuk kuptojn. Ata kan sy me t cilt nuk shohin. Ata kan vesh me t
cilt nuk dgjojn. Njerzit e till jan si kafsht. Jo, ata jan bile edhe m t humbur! Ata jan t
pavetdijshm. (Kuran 7: 179)
Edhe sikur Ne t'u hapnim atyre nj der n qiell dhe t ngjiteshin vazhdimisht lart n t, ata vetm
do t thoshin: "Neve na sht trullosur shikimi. Apo ne jemi vn nn nj magji!. (Kuran 15: 14-15)
Fjalt nuk mund t shprehin se sa sht e habitshme se si kjo magji ka arritur t mbaj nj komunitet
aq t gjer n skllavri, ti largoj njerzit nga e vrteta dhe t mos thyhet pr 150 vjet. sht e kuptueshme
q nj apo disa njerz do t mund t besonin n skenar dhe pohime t pabesueshme plot marrzi dhe
paarsyeshmri. Mirpo, magjia sht shpjegimi i vetm i mundshm pr njerzit n mbar botn t cilt
besojn se atomet e pavetdijshme dhe pajet papritur vendosn t bashkohen dhe t formojn nj gjithsi
q funksionon me nj sistem t organizimit pa t meta, disiplin, arsye dhe vetdije, planetin Tok me t
gjitha veorit e saj t prshtatura n mnyr aq t prkryer pr jetn, dhe gjallesat e mbushura me sisteme
t panumrta komplekse.
N t vrtet, Zoti n Kuran paraqet ngjarjen e Profetit Musa dhe t Faraonit q disa njerz t cilt
prkrahin filozofit ateiste n t vrtet ndikojn tek t tjert me an t magjis. Kur iu tha Faraonit pr fen
e vrtet, ai i tha Profetit Musa t ndeshet me magjistart e tij. Kur Musai e bri kt, ai u tha atyre q t
tregojn aftsit e tyre t part. Vargjet pasojn:
Ai tha, Hedhni ju. Dhe kur ata hedhn, ata lshuan n syt e njerzve nj magji dhe bn q ata t
ndjejn frik prej tyre. Ata gatuan nj magji jashtzakonisht t fuqishme. (Kur'an, 7: 116)

Si po shikojm, magjistart e Faraonit ishin t aft t mashtronin t gjith, prve Profetit Musa dhe
atyre q i besonin atij. Sidoqoft, dshmia q paraqiti Profeti Musa theu at magji, apo glltiste at q ata
kishin magjepsur sikurse q e paraqet vargu.
E Ne e frymzuam Musain (duke i thn): "Hidhe shkopin tnd!" Dhe ai menjher glltiste at q
ata kishin magjepsur. Ather u dshmua e vrteta dhe ajo q ata bn u pa se ishte gnjeshtr. (Kuran 7:
117-118)
Si shofim nga ky varg, kur njerzit e kuptuan se ata ishin magjepsur dhe se ajo q pan ishte vetm
nj iluzion, magjistart humbn gjith kredibilitetin e tyre. Edhe n ditt tona, ata t cilt, nn ndikimin e
nj magjie t ngjashme, besojn n kto pohime qesharake nn maskn e tyre shkencore dhe kalojn jetn e
tyre duke i mbrojtur ato, nse nuk i braktisin ato, ata po ashtu do t poshtrohen kur e vrteta e plot t
shfaqet dhe magjia t prishet. N t vrtet, Malcolm Muggeridge, nj filozof ateist dhe prkrahs i
evolucionit, pranoi se ishte i brengosur pikrisht nga kjo perspektiv:
Un personalisht jam i bindur se teoria e evolucionit, posarisht shtrirja e zbatimit t saj, do t jet
njra prej shakave m t mdha n librat e historis n t ardhmen. Brezat e ardhshm do t uditen se si nj
hipotez aq jobindse dhe e dyshimt ka mundur t pranohej me naivitetin e jashtzakonshm q ajo
posedon. 73
Ajo e ardhme nuk sht larg: Prkundrazi, njerzit s shpejti do t kuptojn se rasti nuk sht zot
dhe do t shikojn prapa n teorin e evolucionit mashtrimin m t keq dhe magjin m t tmerrshme n
bot. Ajo magji tashm me shpejtsi ka filluar t ngrihet prej shpatullave t njerzve n mbar botn. Shum
njerz q shohin fytyrn e vrtet t teoris s evolucionit po pyesin vehten me habi se si sht e mundur q
ishin t kapluar prej saj.

Ata than Lavdia t qoft Ty!

Ne nuk kemi dituri tjetr prve asaj q
na msove Ti.
Ti je I Gjithdijshmi, I Urti
(Kur'an, 2: 32)