SOSYALST DEVRM TEORS: MARXTAN TRKYEYE

Aydn Giritli - ubat 1988 - Gelenek 15. Say

Gelenek kitaplarnda en ok ele alnan konulardan biri de demokratlk ve sosyalist kategorileri oldu. Demokrasinin
snfsall eitli alardan tartld. Sol iinde olduka yaygn olduu gzlenen nce demokrat olmal bakna
yeterince eletiri yneltildi. Eletirilen ok ksaca soyut bir hmanizm ile balayp demokratlk basamaklarn
trmanarak sosyalist olunaca eklindeki yaklamdr. Siyasal programatik projeksiyonu aamal devrimde sonlanan
bu bakn yerine sosyalizmin demokratln zerinde ykselmek deil burjuva demokratizminin reddi olduu gerei
konulmaya alld.
Trkiyede demokrat ve aamac perspektifin yaygnln ve gncel tehlikelerini gren evrelerin bu mdahaleye
sempati ile baktn dnyorum. Ancak bu sempatide yer yer yle bir yarg da seziliyor: Evet demokratizm gncel
olarak bir tehlike oluturuyor. Dolaysyla ubuu bunun eletirisine doru bkmek yararl. Ama yine de nce
demokrat olunmal. Bu ikircikli tutumun eitli nanslarnn bulunabileceine inanyorum.
Bu yazda, sz konusu tutumun nanslarn otopsi masasna yatrmak amalanmyor. Ayrntlara ya da
rneklendirmeye hi girmeden yaznn amacn aydnlatmak istiyorum. st paragrafta hatrlattm mdahalenin
anlam vurgu dozajnn ayarlanmasnda eritilmemelidir. Vurgunun siyasal gereklerle artp eksilmesi siyasal
tartmalarn ierisinde her zaman vardr kanlmaz olarak. Ancak iin bu yan ne srlen tezin aslnda teorik olarak
tam da yle olmadn artryor. tirazm bu arma ynelik. Demokratlk ve sosyalistliin birbirinden
ayrtrlarak tanmlanmas somut politika bir yana saf anlamda teori asndan da gereklidir. Bu abann Trkiye
zelinde sosyalistlerce gncel ve gelecee dnk olarak atlmas gereken admlarla da akmas yani ubukla ayn
yn gstermesi bir avantajdr. Bu teorik mdahaleye reel politik bir nem de kazandrmaktadr.
Aada Marksist literatrn birka eserine ve dnm noktasna atfen sosyalist devrim perspektifinin teorik ynlerine
deinmek istiyorum. Bu deinmenin tarama saylamayacak denli eksikli olduunu batan belirteyim. Ancak amacm
da btnlkl bir sergileme sunmaktan ziyade kritik noktalara semeci bir yaklamla k tutmak.

48 ncesi
Manifesto 1848 ylnn banda, Fransada ubat Devrimi balamadan nce Komnist Ligann program olarak
yaynland. lk siyasal k belgesi olmas niteliiyle Manifesto, bir teori zeti ieriini de yklenmitir. Gnmzde
siyasal programlardan anlalann ok zerinde bir teorik younluk tayan bu metnin, reel politik mesajlarna
deinmekle yetineceim.
Genel ve can alc bir tezle balanabilir:
...komnistler her yerde kurulu sosyal ve politik dzene kar her tr devrimci hareketi desteklerler.(1) Bu tezi
tartmay ileri atarak somut tezahrlerini dnelim. Komnistler alntnn zetledii bak asndan rnekleri olarak
svirede radikalleri Polonyada ulusal kurtulu ve tarm devrimini savunan burjuvaziyi Almanyada demokratlar
destekliyorlar.
Gereke daha ak olarak -ve Almanya zelinde- yle konuyor:
...mutlakiyeti kralla feodal-senyor tahakkmne ve kk burjuvaziye (kentli kk burjuvazinin gerici eleriyayncnn notu) kar Devrimci bir yolda hareket ettii srece burjuvaziyle birlikte savaalm vermeli...Almanya
Fransa ve ngilterenin burjuva devrimlerine gre ...ok daha gelikin bir proletarya ile yaplmak durumundaki bir
burjuva devriminin eiindedir. Ve bunun sonucu Almanyadaki burjuva devrimi onun hemen ardndan gelecek bir
proletarya devriminin ilk adm olacaktr.(2)

ki tr gerek gzlemleniyor: Birincisi proletaryann burjuvaziye kar kendi z mcadelesine girimesi iin
burjuvazinin kesin iktidarnn ve pre-kapitalizme kar egemenliinin salanmas gerekli saylyor. kincisi ykselen
burjuva devriminin bir doruk noktasnda -eer paralel olarak glenen bir proletarya mevcut ise- ykselii bu yeni
snfa teslim edecei dnlyor.
Bu elere birka ey eklemek gerekiyor. Yine Manifesto'dan:
...burjuvazi proletaryaya politik ve genel eitimin elerini bizzat kendisi salar.(3) Genel devrimci ykseliin iinde
proletaryann glenmesi srecinin anlam budur. Burjuva devrimi proletaryay eitiyor. Bu eitilmenin ncesi ii
snf asndan azgelimi bir konum olarak kabul ediliyor. i snfnn siyasal mcadelesinin gelimesinde tam bir
bamszlamann ncesinde rnein yle bir geri aama yer alyor:
...bu aamada proleterler kendi dmanlarna kar deil dmanlarnn dmanlarna kralc mutlakyet kalntlarna
toprak sahiplerine sanayici olmayan burjuvazi ve kk burjuvaziye kar bir savam yrtrler. Bu yzden tm
tarihsel hareket burjuvazinin tekelindedir; bu koullarda elde edilen her zafer burjuvazinin zaferidir.(4)
Eklenen iki alnty nceki politik mesajlarla beraber ele aldmzda bence u sonu kyor: Marx ve Engels
proletaryann kendi siyasal iktidarn ele geirmesi iin gncel bir olgunluk eksikliini tespit ediyorlar. Bu eksiklik
zellikle proletaryann siyasal ve kltrel gelikinliine ilikindir. Proletarya demokrat burjuvaziyi bir bu eksiini
kapatmak eitilmek iin; iki baka trl yapamayacak kadar geri olduu iin destekliyor. O halde Manifestoya ilikin
toplu bir deerlendirme bu noktadan kalklarak yaplabilir: Bilimsel sosyalizmin ilk program iktidardan uzak-geri bir
konjonktrn rndr. Bu ortamn geri ekici itkileri ile rlmtr. Geri bir konumdan yola klarak gelitirilen reel
tezler ou zaman geri konumla birlikte alacak olan geici tutuculuklar barndrr. Her yerde...her tr devrimci
hareketi desteklemek bylesi bir tutuculuk saylmal; bilimsel sosyalizmin gelimesi srecinde almtr.
Bu deerlendirmeyi bir karlatrma ile srdrmek istiyorum. Manifesto'dan bir para uzaklamak pahasna...
Trkiyede uzun sre (belki hl) bir lkenin feodal yaplar ksmen kramam olmas ya da siyasal bamszlk ve
demokrasinin mkemmellikten uzakl aamacln yeterli koulu sayld. Eer u kadar feodalizm u kadar da
bamllk ya da antidemokratik e varsa ii snf ve sosyalistler burjuva demokratlarnn nderliine ya da bunlarla
ibirliine mahkum edildi... Bu tutumun dayana hibir ekilde Manifesto deildir ve byle bir yoruma izin
verilmemelidir. Marx ve Engelsin tartmasnda ii snfnn geliimi temel eksendir; sz konusu tartma ise ii
snfnn znelliinden ve insan eyleminin etkinliinden arndrlm bir objektivite neye izin verir neye vermez
sorusuna cevap aramakla belirleniyor. Marx ve Engels iin insan eylemini ve znellikle sarmalanm bir tarihsel
geliimi iermeyen nesnellik anlaylar daha Feuerbach zerine Tezler'de alm bulunuyordu.
Karlatrmann ikinci ve bir o kadar da nemli yn tarihsel balamdr. Manifesto ii snfnn devrimci ve bamsz
ciddi bir giriimine tank olunmam bir dnemin rndr. Tarihsel ereve dnldnde sylenmesi zorunlu
ikinci bir e daha var. 1848 Byk Fransz Devrimi'nin, ngiliz Sanayi Devrimi'nin burjuvazinin bilimsel kltrel
atlmlarnn ya hl yaand ya da scaklnn snmedii bir tarihtir. Manifesto bu burjuva ykseliindeki
kesintilerin ve savrulmalarn nemsiz istisnalar olarak grld bir dnemin de rndr. Burjuvazi tanm itibariyle
devrimci ve kararl bir snf olarak bilinmektedir. Gerekten de burjuvazinin statkosu yeni yeni olumaktadr ve bu
statkoculuun tespiti iin yeterli bir birikim mevcut deildir... Bunlarn akldan kartlmamas gerekiyor.
imdi bu tarihsel ereve netletiine gre, Manifestonun tezlerinin soyut bir dzleme izdmlerini izmekte
metodolojik hata kalmyor:
Burjuvaziye destek olmann byle bir izdm oluturulduunda ortaya kan tam ve net olarak aamaclktan
ibarettir. Aamaclk, beraberinde uzaklara ertelenen bir nihai hedef dncesini de getiriyor. Buna gre, nihai
hedefe denk den nitelikler her basamak kldnda kendiliinden edinilir; nihai hedef ile gncel-ksmi admlar
elbette farkl olacaktr...
Bunlarn farkl olduunu ben de elbette kabul ediyorum; ancak sosyalizme kan merdivenin hem bir btn olarak
hem de her basama ile sosyalistlere ait olduunu vurgulamak istiyorum. Snf z ve sosyalist kimlik ancak zirveye

ulaldnda grlebilecek seyrine doyulmaz bir gzellik olarak deil her ana her harekete yn veren bir somutlukta
da dnlebilmelidir... Manifestonun aamacl tarihsel erevesi iinde dnldnde belki byk bir yanlg
vb. deil ama teorik olarak soyutlandnda tehlikelere kaplar aan bir kolayclk oluyor. Kaplar kolay yoldan bir tr
snf uzlamasna aralanyor: Mutlaka eletirel bir deerlendirmeye tutulmas gerekiyor...

48-50 Dersleri
Fransa ve Almanya 1848in ubat'ndan balayarak bir sarsntya kapldlar. Bu iki lke, aslnda tm Avrupay
kapsayan devrimci dalgann dorua ulat yerlerdi. Fransa sahip olduu zengin ve sert snf mcadeleleri gelenei ile
Almanya ise burjuva devrimindeki gecikmenin patlamay iddetlendirmesiyle ne ktlar. Bu dnem boyunca her iki
lke, Marksizm iin ok verimli bir laboratuvar olarak da ilev grd. Marksist hareket ii snflarnn edindii pratik
deneyim dnda uranlan yenilgilere karlk kendi hanesine hem siyasal olgunlama kazancn hem de birka cilt
dolusu teorik-tarihsel analizi kaydederek kt 48 Devrimlerinden.
1848 devrimlerinin temel dersi iin karakteristik bir dnceyi aktarmak istiyorum. Birinci Fransz Devriminde
Anayasaclarn egemenlii yerini Jirondenlerin egemenliine onlarnki de Jakobenlerin egemenliine brakt... Her biri
devrimi artk kendisinin ardndan gidemeyecei hele nne hi geemeyecei kadar ileri gtrdnde kendisini
izleyen en gz pek mttefik tarafndan uzaklatrld ve giyotine gnderildi. Devrim bylece ykselen bir izgi
izleyerek geliti.
1848 devriminde ise bunun tersi oluyor... Her parti kendisini ileri itmek isteyeni geri tepiyor kendisini geri itmek
isteyene ise ileri doru ykleniyor... Devrim bylece inen bir izgi izliyor.(5)
Fransa tarihinde bulunabilen bu ykselen-inen izgilerden Almanyada yalnzca ikincisine rastlanyor. Sonucu Marx ve
Engelsin Komnist Liga Merkez Komitesi adna kaleme aldklar Mart 1850 Hitabnda ifade ediliyor: Srekli Devrim...
Yeni formle Manifestonun burjuvazinin devrimciliine verdii primler artk ierilmiyor aksine yerlerini iddetli
eletirilere brakyorlard. Yine yeni formlle burjuvaziye destek olmak deil proleter bir devrim vurgulanm oluyor.
Bu noktalar ve yukardaki verilerden hareketle kestirilebilecek olan teorik yenilik gerekten nemlidir. Marx ve
Engelsin akllarndaki dzgn tarihsel geliim yani egemen snflarn srasyla yer deitirdikleri modelin yerine
konulan bak; u deerlendirmelerin iyi yansttn sanyorum: Burjuva cumhuriyetinin gerek doum yeri
(burjuvazinin) ubat zaferi deildir; (proletaryann) Haziran yenilgisidir.(6) Daha nce burjuva zaferinin feodalizm ve
aristokrasiye kar ii snf ile birlikte kazanld dnlmt; 48 ise ii snfnn bir kez siyasal kimliini elde
etmesinden sonra zafere hep bu snfa indirilen darbelerle ulalacan kantlad. Artk kapitalizm ncesinden kalan
elerin burjuvazinin ekonomik-toplumsal-siyasal geliimini engellemesi deildi birincil nemde olan. Tersine
kapitalizm kendi tarih ncesini kendi elleriyle canlandrmaktan geri durmuyordu.
Bu nokta ii snf hareketi ve sosyalizm asndan ok ciddi bir dnemeci simgeler: Burjuvazi bu dnemete
ilericiliine elveda dedi. ncelikle ve en net olarak siyasal alanda burjuvazinin insanla kazandrd ileri deerler
tahrip edilmeye baland. Burjuvazi kendisini pre-kapitalist elerle yeniden donatarak ii snfna kar bir cephe
oluturdu. Burjuvazinin yeni bir donatmla glenmesi bir yana bu gelimenin bir sonucu da ilerici siyasette ii
snfnn dolduraca bir alann burjuvazi tarafndan terk edilmesidir.
Burjuvazinin, teden beri asli ilevi saylan misyonlar terk ederek gndeminin birinci maddesine proleter tehditi
almas bir boluk douruyor. Boluk dolmak zorunda. Bir snf olmazsa bir yenisi tarafndan doldurulacak. Bu olgu sz
konusu yeni bir snf iin iinde hareket edebilecei daha geni alanlarn almas demek oluyor. Btn bunlar
yukarda szn ettiim bir grntnn siliklemesi anlamna da geliyor. Burjuvazi artk her alanda dzgn ve
eitleyici farkllklar trpleyici bir gelimenin deil statkonun znesi haline geliyor. Burjuvazinin eitsiz geliim
olgusunun ve yasann zerini rten devrimcilii artk nesnel olarak gndemden kmaktadr.
Bugn bakldnda kaydedilecek bir zet-tez u: Eitsiz gelimenin burjuva devriminden kaynaklanan ve grev
dinamikleri sahipsiz brakmas ile toplumsal gelimenin farkl aamalar ii snfnn ahsnda i ie girmitir. Artk ii

snfndan baka ilerici zne kalmadna gre en genel anlamda demokratik grevlerde sosyalist hedeflerden
bamsz olarak dnlemez hale gelmitir. Demokrasi ayrmtr: Ya burjuva anlamda geri ve tali bir sorun ya da
sosyalizmin bir fonksiyonu olarak anlalacaktr. Bu son sylenenlerin dnemin sosyalistleri -bata Marx e Engelstarafndan olsa olsa sinyalleri verildi. Fazlasn iddia etmek doru deil. lknce Bat Avrupann sonraki on yllar
dnnce daha fazlasn iddia etmenin maddi zemini kalmyor. Bat toplumlar 19.yy ikinci yarsnda kendi burjuva
dzenlerini oturttular. Bu dengelenme her yerde rotasyonla daha geri elerin yeniden yaam kazanmasyla oldu;
ama gerekten oldu. Tarihsel gelimenin bir aamas ii snf katlm olmadan tersine ii snf dtalanarak geildi.
Bu pratik sosyalist dncede ii snf devrimi hedefinin bir sonraki aamaya braklmasna yeniden zemin
oluturmutur. Ya da belki de daha doru bir deyile 48lerde ypranan zeminin tamirini salamtr.
kinci olarak yukardaki sonucun, kalc bir tez olabilmek iin eksik kaldn sylemek gerekiyor. 19.yy bilimsel
sosyalizminin eitsiz gelimeyi belki en az dnd alan bizzat ii snf hareketi olmutur. i snf ou zaman bir
homojen btn olarak alglanmtr. Homojen btnlk salanamam ise bunun ksa bir vade sonucunda
gerekleeceine inanlmtr. Oysa eitsizliklerden payn olduka bol alan ii snf hi de homojen olmayan i yaps
ve bu yapnn hi de dorusal olmayan geliim yolu nedeniyle bir misyonla kitlesel olarak zdeleemedi. Yukarda
szn ettiim aamalarn birlemesi de yine kitlesel ve somut olarak deil belirli dolaymlarla kendini
sergileyecekti. i snfnn tarihsel misyonu denilen ey ne olduu belirsiz bir soyut nerme olmaktan kp ete
kemie brnmesi realize olmas iin ii snf ktlesini hareketlendirecek ynlendirecek politikasn retecek bir
rgtlenmenin varl vazgeilmez bir kouldur. Dolaysyla da ii snfnn tarihsel misyonunun tanmlanmas
mutlaka bylesi bir rgtlenme misyonunun tamamlanmasyla btnlemelidir... Bu anlamda rgt teorisi ile devrim
teorisi arasnda mutlak bir ba var. 19. yy sosyalizminin gerek teorik gerek pratik olarak 20.yy Rusyasna devrettii
bir gerekliliktir bu...
48 devrimlerinin nemli dersleri bu nedenlerle sosyalist dnceye iselletirilemedi. Fransada Snf Mcadeleleri
Louise Bonaparten 18.Brumairei ve Almanyada Devrim Kar-Devrim ve bunlar btnleyen ok sayda makaleler
ou zaman Teorinin somut bir duruma uygulanndan ibaret sayld. 48in dersleri zel durumlara ilikin pratik
problemlerin tartlmas ya da en fazlasndan zel teorik blmelerle snrl katklar (rnein Bonapartizm) olarak
dnld. Bat Avrupada kapitalist gelime ve ii snfnn dzene sosyal ideolojik olarak entegre oluu ile de
yeniliinin zerine l topra serpildi. Bizzat yazarlarn sz konusu eserlerinde sinyallerini verdikleri yeniliklerin
neminin kavranmasnda eksikli kalnd anlald.

Yarm Yzyl Sonra: Daha Geride

19.yy Marksizminin eitsiz geliim yasasn iselletirememi olduu daha nce tartlm bir tema. Bu yaz
erevesinde dikkati ekmek istediim bu temann bir yn: Snf mcadelesinin koullar iktidar perspektifinin
edinilebilmesine el verdike gelitirilen teoride eitsiz geliim olgusunu daha fazla sezebiliyor. Tersi sylenirse iktidar
perspektifi ile eitsiz geliim yasasndan birlikte uzaklalyor.
Bir karlatrma yapmak istiyorum. Az nce ele aldm 1848 tartmalar ile Engelsin nl 95 nsz. Fransada
Snf Mcadelelerine yazlan nsz neredeyse yarm yzyl nce yaanan deneyimin yeni bir deerlendirilmesini de
ierir. Yeni deerlendirme zeletiri eklinde de okunabilir.
Tarih bizi ve benzer biimde dnenleri haksz kartt. Kta zerinde iktisadi gelime durumunun kapitalist retimin
yok edilmesi iin o zamanlar henz olgunluktan ok uzak olduunu aka gsterdi(7) Bu ciddi bir deiikliktir. Marx
ve Engels 1848 sonrasnda tm dncelerini proleter devriminin pratik bir olaslk olduu zerine kurmulard. 48de
mmkn saylan bir atlma Engels Komn dnyorken bile artk hibir ans tanmamaktadr. (Komnn
yenilgisinde) ii snf iktidarnn burada tasvir ettiimiz dnemden (48-50 kastediliyor) 20 yl sonra hala ne denli
imkansz olduu grlebildi.(8) Hem 48 sonrasnda hem Komn deerlendirmelerinde sca scana devrimin
muhtemel yeni yollar irdelenmeye ngrlmeye allmt. 95ten bakldnda ise olmad nk zaten
olamazddan te pek bir ey sylenmiyor. Bu sonucun totolojiden baka bir ey olmamas bir yana kan ders

demek nce burjuvazinin daha fazla gelimesi genel oy hakknn kalclamas demokratikleme vs. gerekliymi
oluyor...
Engels, aka sylenmeli, 1895te iktidar perspektifinden uzaklamtr. Geriye bir gn seimlerle iktidara gelmesi
umulan ak ve kitlesel sosyal demokrat partinin legal eylemi kalyor.
Marxn Bonaparte darbesiyle noktalanan dnemi tahlilinden beri u bulunuyordu: 48 Hazirannda proleter devrimin
pratik bir tehdit oluturmasndan sonra burjuvazinin deiik ynetim biimleri de birbirine yaklamtr. Bizzat
Bonapartizmi de buradan kalkarak dnmek gerekli. 48 Haziran-51 Aralk arasnda eitli burjuva kesimler kendi
siyasal temsilcileri ve farkl ynetim modeli nerileriyle aralarnda bir kavga veriyorlard. 35 yl boyunca dengeye
kavuulamad; bir biim dierini izledi... Sonunda burjuvazinin geleneksel temsilcilerinin hepsini siyasal alanda
dtalayan eski ynetim biim ve kurumlarnn hepsini eletiren bir dengeye ulald. Geleneksel yaplar anlamnda
burjuvazinin zerine kan ondan bamszlaan yeni bir kapitalist devlet biimi dodu. Bu bamszlaarak temsil
etme zellii burjuvazinin i srelerinin bir fonksiyon deil proletarya ile arasndaki mcadelenin yanssdr. Bir
proleter tehdit mlk sahibi snflarn karlarn yaknlatrmtr. ki siyasal temsilciler burjuvazinin deiik iktisadi
fraksiyonlarnn dolaysz ve angaje szcleri olmaktan karak sosyalist gelecee kar tm burjuva dzeninin farkl
biimler tayan sigortalarna dnmtr.
Bonapartizm, zel bir devlet biimi olarak bitebilir farkl topraklarda yeniden reyebilir. Bu baka. Ancak ilk kez
Bonapartizmle tarih sahnesine kan bu olgular kalc olmutur. En gerici dikta rejimi ile burjuva demokratizmi artk
birbiriyle kaynama eilimi gstermektedir. Bu birleme ii snf iktidarnn nnde ayr burjuva aamalarn var
olabilmesini gndemden drmektedir.
95 nsz ise uluslararas ii hareketinin merkezinin Almanyaya kayd bir dnemin rndr. Kapitalizmin
gelitii ve geniledii burjuva demokrasisinin hem mlk sahibi snflarn temsili sorununu zd hem de ii snf
hareketini bar yollara ekerek duraanlatrd bir dnem... Bu zellik ve sonuta aamacln geri gelerek Bat
Avrupada Marksist hareket ve teoriye egemen olmas yine paralel olarak eitsiz geliim yasasnn hafzalardan
silinmesi bu yzyln son eyreine damga vurmutur.

Bir Atlm: ktidar ve rgt

Bu yaznn ierisinde aamalarn lkenin iktisadi yapsndaki feodalizm-kapitalizm dengeleriyle tartlmasna deinildi.
Trkiyede yaygn bir dnce bu tr bir tartmann kkenlerini tm Marksist klasiklere uzatma eilimindedir.
Yukarda byle bir abann anlamll Manifesto ve Marx-Engels iin reddedilmiti. Bolevikler sz konusu olduunda
itirazmzn iddetini artrmaktan hi ekinmemeliyiz.
Bolevizm hakkndaki yarg aa yukar yle: Rusyada kapitalizm egemen deildi burjuvazi devrimini yapmamt;
Lenin de ii-kyl ittifaknn ilk nce bu gereklememi demokratik devrimin ilerini yapmas gerektiini formle
etti... Dar bir adan bakldnda Boleviklerin Menevikler ve legal Marksistlerle bir benzerlikleri dnlebilir: Her
akmn ncelik verdii i demokratik devrimin misyonlaryd. Ancak Bolevizmin iki ayrt edici zellii var: ktidar
ve rgt.
Bu iki enin her zaman birlikte dnlmesi gerekiyor. En azndan Bolevizm sz konusu olduunda... ktidar
perspektifinden uzak iktidar mcadelesinde ilevsiz bir rgt de rgtsz bir iktidara gelme projesi de Bolevizme ok
uzak dyor. Bolevizm tarihinde deiik dnemler ve bu deiik dnemlere denk den farkl taktikler
ayrdedilebilir. lk rnek 1917nin Sovyet ktidar hedefi ile daha ncelerin proletarya ve kylln devrimci
demokratik diktatrl formln. Bunlardan ne ilkinin demokratik devrimin grevleri bitti ya da feodalizm ve
aristokrasinin tasfiyesi tamamland trnden deerlendirmeleri temel ald ne de ikincisinin feodalizm ve tm prekapitalist eleri yok etmek hedefiyle snrland iddia edilebilir. 1917 taktikleri Sovyetlerdeki hareketlilii ve nc
rgtn yetkinletirilmesini temel alyordu. Eski formlde ise yine ayn rgtle siyasal iktidar arasndaki uzakln
kyl kitleleri ile kapatlabilecei dnlmt.

Leninin proletarya ile kylln devrimci demokratik diktatrl forml bir adan daha ilgin. Ad itibari ile
aamacl artran bir ifade asl Menevik aamaclktan ok uzak neredeyse bir sosyalist devrim gryle zde
olabiliyor. Leninin demokratik diktatrl proleter devrim ieriiyle burjuvaziden bir kopuu burjuvaziye
devrimcilik atfetmeyi reddi Menevizm ve legal Marksizmle araya bir snr izmeyi anlatyor anlatabiliyor...
Bir noktaya dikkat edilmeli: eitli momentlerde ilevsel olan ve teorik ya da terminolojik anlamn tesinde bir
devrimci ruhla da zdeleen formller vardr. Formller deiebilir. Teorik dorular da alabilir. nemli olan
formln o momentte iktidar mcadelesi asndan ilevselliinin ve devrimci ruhun kalcldr. Bu eler varlklarn
koruduka her biri tatminkar ve farkl formller pekala sz konusu olabilir. in ilgin taraf kendi momentinde ayn
z tam da olsa bir forml artk o z anlatma yeteneini yitirebilir de.
Marksist literatrde sosyalist devrim ne anlatt olduka net bir forml olarak uzun bir sredir mevcut. Kyllkle
ittifak konusuna gelince bu ittifak ayrm ve snfsal olarak bir gc simgeleyen kyl ynlarnn var olduu her
yerde sosyalizme giden srecin ayrlmaz bir paras eklinde alglanyor. yle ki devrimin niteliini anlatan formlde
bu ittifak fikrine zel bir yer vermeye bile gerek duyulmuyor. Sosyalist Devrim tezi rakiplerinin vermeye alt pr
dolaysyla sekter ii devrimi gibi bir anlam tamyor... Kyllkle ittifak ve kylln devrimci roln fazla
vurgulamak ii snfnn roln kmseyen poplizmin jargonu haline gelmi bulunuyor. rnein demokratik
devrim tezi Trkiyede 1960lardan bu yana bu jargonun bir paras olmutur. ktidar perspektifini ve devrimci ruhu
en iyi ifade eden forml ise sosyalist devrim tezi olarak n plana kyor... rnein Trokist Srekli Devrim forml
bugn Trotskiyin zamanndan ok daha fazla iktidarszl anlatyor. Teorik derinliklerini brakyorum. Ekim
Devriminin lkesinde yenik dm bir forml olmasn tek bana yeterli gryorum...

Sosyalist Devrim-Aamal Devrim

imdiye kadar sylenenlerin tek bir iktidar altnda farkl aamalar tasarlanan demokratik devrim trleri iin ilk
planda yeterli olduunu sanyorum. Eklenecek az ey var. Bir tanesi yle bir soru olabilir. Neden sosyalistlerin
mutlaka azla (demokrasi bamszlk tekellerin tasfiyesi toprak reformu...) yetinmek zere yetitirilen gz tok
mlayim ve mtevazi tipler olmas isteniyor. Neden insanlar greli olarak geri hedeflerle snrl bir politik eitim
grsn... Tam tersi yaplmal: Sosyalist hareketin insanlar ok uzun vadeli hedefleri iselletirmeyi gncellii srekli
olarak buna gre yourmay renmeliler. Byle olunca somut durum gerei az yapmak kimseyi yrngesinden
karmaz. kinci bir ek de yle: imdi tek bir iktidar sreci gzetildii yani bir lkenin sosyalizme giden geleceinde
ii snfnn burjuvaziyle ortak iktidar (bir ilk aama olarak) mmkn saylmad srece dier tartmalar tamamen
skolastiktir: Sava Komnizmi NEP ve Sanayilemeyi dnyorum. Bunlar ayr iktidarn topu topu 15 yla san 3 ayr
politikasdr; Hi de ayr devrim aamalarna denk dtnn tartldn duymadm. Nasl oluyor da bylesi
farkllklar tad bilinen politikalar aamalar ifade etmiyorken neredeyse hkmet kararnamelerinin tarih srasnn
altnda aama kefedebiliyor... Anlamak mmkn deil. Yalnz ortada bir yanl anlama varsa dzeltilmesi
gerekiyor. Sosyalist Devrimi savunmak iktidarn ertesi gn ancak ve ancak belirli trde admlar atlacana dair bir
takm angajmanlara gitmek sanlyorsa (!) bunu tartmann bile ilevsellikten uzak olduunu tekrarlamalym.
Trkiyede sosyalist devrim savunusu nceleri retim ilikilerinin yeterince kapitalistletii grnn zerine
yerletirilmiti. Geen zaman iinde retim biimleri terazisinin sosyalist devrim terazisi iinde elverisiz bir kabalk
ierdii anlald. Bugn ise demokratik devrimin kimi savunucularnn bile burjuvazinin devrimciliini reddederken
eitsiz gelimenin sonularn hesaba katyor olmalar olumlu bir gelimedir. Ancak bu olumluluun kalc olabilmesi
hereyden nce arka planda bir teorik netlie ve tutarlla ulamasna baldr. Hazmedilemeyen ileri admlar
farknda olmadan ellerden kayp kaybolabilir de...
Bir soru gelebilir akla... Sosyalist devrim grne bu yazda teorik bir evrensellik mi atfedildi Bu nitelik gerekten
evrensel bir olguya ii snfnn siyasal sahnede bamsz klar yapmaya balamasyla birlikte proletarya-siyasal
iktidar-sosyalizm arasndaki mesafelerin kapanmasna dayandrld. Ancak bu sylenenler sosyalist devrim gr
dnda kalan her eyin speklasyon ya da hayal olduu anlamna m geliyor phesiz demokratik devrim tezlerinde
gerek st kurgulara ska rastlamak mmkndr. Ancak u da bir gerek: Dnya zerinde demokratik-aamal

devrim dncesi ve deneyimleri burjuvazi demokrat olaca iin deil ama bambaka nedenlerle yaanmaya devam
edecektir.
Devrimci demokrat orta snf hareketleri iktidara ulaabilir uluslararas konjonktr belli biimler altnda ulusal
atlmlara elverebilir emperyalizme balanamayacak kadar gsz ama aamal bir geie izin vermeyecek kadar da
gl burjuva snflar varolabilirler... Bunlarn her biri yaanm deneyimlerdir de. Ancak Trkiyede de alm olmas
gereken eer henz almamsa en ksa zamanda hesab kapatlmas gereken bir yntem uluslararas solun eitli
sorunlarn ve zm yollarn kesitler halinde alp Trkiye snflar mcadelesine tayan kolayclklardr. Maonun ya
da belirli trde gerillaclklarn Trkiye iin eskidii biliniyor. Bat Avrupa deneyimlerinin de bu lkede abuk
kuruyacan dnyorum...
Oysa sosyalist devrim savunusunun Trkiyede zel bir avantaja sahip olduu sylenebilir. Bu avantaj bilimsel
sosyalist teorinin ve tarihin bu savunuyu yeterince tehizatlandryor olmas art Trkiyede retilecek doru politika
ile bu bilimsel donanmn arasnda olduka byk bir uyumann varldr.

Dipnotlar
1) Marx Karl-Engels Friedrich; Komnist Manifesto ev: Sleyman Arslan Bilim ve Sosyalizm yay. Ankara 1976 s.66
2) Marx-Engels; a.g.e. s.66
3) Marx-Engels; a.g.e. s.39
4) Marx-Engels; a.g.e. s.37
5) Marx; Louis Bonaparten 18.Brumairei ev: Sevim Belli Sol yay. Ankara 1976
6) Marx; Fransada Snf Mcadeleleri ev: Tekta Aaolu May yay. s.63
7) Engels; nsz Fransada snf... Oeuvres Choisies 1 iinde Ed. Du Progres Moskova 1978s.200
8) Engels; a.g.e. s.202