Pareto Sosyolojisinde Sekinci Kuram ve C. W.

Millsin ktidar Sekinleri

Merve Dere

zet
Genel olarak iktidarn yapsn aklamak zere kurgulanm sekinci teoriler, kuramsal
temelini eski a toplumlarndan alr. Modernite sonras, talyan sosyolog Vilfredo Pareto
sistematik olarak ilk sekinci kuram ortaya koymutur. Paretonun sekinci kuram ynetici
sekinlerin belirli nitelikteki bireylerden olutuunu ve dngsel olarak deitiini ileri
srmektedir. Buna karn Amerikal sosyolog C.Wright Mills ise iktidara sahip olan
sekinlerin tek bir grup olarak tanmlanamayacan, askeri,siyasi ve ekonomik kurumlarn
ittifak olarak iktidar ellerinde tuttuklarn ve deimez nitelikte olduunu ortaya koymutur.
almada Paretonun sosyolojisine arlk verilerek, Pareto ve Millsin sekinci
grlerinde hem fikir olduklar ve farkllatklar noktalarn saptanmas amalanmtr.
Anahtar kelimeler: Sekin Teorisi, Elit, ktidar, Pareto, Mills

Giri
Sekin szcnn Gncel Trke Szlkte (TDK) yer alan anlamlarndan biri; toplumun bir
takm etkinlerinin denetimini elinde tutan kii veya grup eklinde tanmlanmtr. 1 Bottomore,
(1997:7) sekinler zerine yazd kitabnn aln; sekin (elite) szcnn tarihsel
srete hangi anlamlarda kullanldn aklayarak yapar. Franszca kkenli olan sekin
(elite); on altnc yyda seme2, onyedinci yy.da ise stn kalitedeki mallar, her trl
maln en iyisi3 anlamna gelmekteydi. Sonralar bu szcn kullanm alan genileyerek
birinci snf askeri birlikler ya da soyluluun yksek mertebeleri gibi st toplumsal kmeleri
kapsamaya balad. (Bottomore:1997:7) Antik Yunanda sekin kelimesinin, sonradan ald
anlam

zerine

yaplan

tartmalar

genellikle

yneticiler/ynetici

snf

zerinden

yrtlmt. Eski a filozoflarndan Platon, Devlet isimli eserinde insanln mutlu olmas
1

(Szcn geni tanm)Sekin: sf. 1. Benzerleri arasnda niteliklerinin yksekliiyle gze arpan, stn,
mmtaz, gzide, mutena 2. Bir toplumda saygn ve etkin mevkilerde bulunan ve toplumun eitim, ekonomi,
siyaset, askeriye, din, sanat vb. alanlaryla ilgili etkinliklerin denetimini elinde tutan (kii veya grup), elit.
(kaynak: TDK/Gncel Trke Szlk)
2
Bknz: Bottomore, Sekinler ve Toplum, 1.dipnot
3
Bknz: Bottomore, a.g.e, 1.dipnot

iin bir devlette var olmas gereken unsurlar titizlikle irdelemi ve ynetici kesim hakknda
bir takm ngrlerde bulunmutur. Platonun siyasal sisteminde yneticiler, filozoflar
olmalyd. Filozoflar, devleti ynetebilecek nitelikte bilgeler ve aydnlar olarak grmekteydi.
Platondan sonra zellikle bn-i Haldunun siyasal egemenliin ve otoritenin kaynaklarn
aratrd almalar da sosyal bilimler alannda alan modern zaman dnrlerini
etkilemitir. Mosca (1963:258), Eski a dnrlerinin yannda, Machiavellinin,
Guicciardininin, Rousseaunun ve 19 yy. da Saint Simonn yazlarnda bir idareci snfn
gerekliliini ve nemini vurgulayan bir metoda rastlandn belirtir. ktidar sahibi kiilerin
ayrcalkl kiiler olduu konusu zerine gelitiren teoriler, zellikle siyaset sosyolojisinde
Sekinci Kuramlar ismiyle yerini almtr. Sekinci kuramlarn kkleri Platon ve bn-i
Haldune kadar gtrlebilse de modern dnemdeki en nemli temsilcileri Gaetano Mosca,
Vilfredo Pareto, Robert Michels ve C. Wright Millsdir. (Dursun vd., t.y:34)
almamza konu olacak dnrler V.Pareto ve C.W.Mills olacaktr. Bu iki dnr
zerinden gitmemizin en nemli sebebi, ilkinin klasik ikincinin ada sekinci
kuramclardan olmasdr. Her ikisi de teknik olarak birer sekinci model ortaya koymu ancak
teorilerini birbirine kart grlerle oluturmulardr. almada ilkin Paretonun sosyoloji
anlayn irdeleyerek, onun sekinci kuramn aktaracaz. Akabinde Millsin iktidara sahip
olan gruplarla ilgili grlerini belirterek, bu iki sekinci tavrn mukayesesini ortaya koymaya
alacaz.
Paretonun Sekin Kuramndan nce
talyan sosyolog Pareto (1848-1923), mhendislik eitimi alm, ekonomi ve sosyoloji
zerine eitli teoriler gelitirmitir. Ekonomide denge analizi olarak ortaya koyduu Pareto
Yasas (80/20 Yasas) halen bir takm aratrmalarda yntem olarak kullanlmaktadr.
Paretonun ekonomi zerine almalarnn yan sra toplumsal deiim zerine de almalar
mevcuttur. zellikle metodolojiye katm olduu yntem ve bu yntem temelinden rettii
sekinci kuram 20 yy balarnda zellikle sa gruplar tarafndan benimsenmitir. yle ki
yaamnn son ylnda, iktidara gelmi olan Mussolini tarafndan sosyolojisi rnek alnm ve
kendisine talya Krallnda senatrlk grevi verilmitir.(na, 2010:144) 1923te
lmnden sonra ok sayda faist szc kendi ideolojilerinin balca kaynann Pareto
olduunu ileri srm, Mussolini Paretonun sekinlerle ilgili kuramn muhtemelen modern
zamanlarn en sra d sosyolojik kavray olarak nitelendirmitir. (Coser, 2008: 355)

Pareto Sosyolojisinin Temelleri

Paretonun almaya konu olan sekinci kuramn kavramak iin, sosyolojisine aklk
getirmek doru olacaktr. Onun temel amac toplumun genel kuramn aka ifade etmekti.
almalarnn ilk yllarnda, toplumsal Darwinci kuramclardan Spencern byk hayran
olmasna ramen, daha sonralar Machiavellinin dairesel tarih anlayn ve insan
karakteristiinin grece deimezlii prensibini kabul edip, evrimciliin iddetli bir
eletiricisi haline gelmitir. (na, 2008:160) Mirass olduu Machiavelli gibi Pareto da
insann temel doasnda kkleri bulunan insan eyleminin nedenlerini aa karabilecek bir
bilim, az saydakinin ok saydakilere hkmetmeyi nasl baardklarn aklayabilecek bir
iktidar bilimi ina etmek istemitir. (Coser, 2008:357) Comteun almalar zerine eilmi
ancak onu yeni bir dinin kurucusu olmakla alayc bir dille eletirmitir. (na, 2008:161)
Pozitivizim ve evrimciliin etkileri kendi sosyolojisini gelitirmesinde nemli rol oynamtr.
Cosera (2008:356) gre, Paretonun kuramsal tutkusu, en iyi ekilde, geleneksel talyan
Machiavellici toplum kuram ile 19 yy. pozitivizminin Comtecu,

Saint Simoncu veya

toplumsal Darwinci biimleri arasnda balant kurma abas olarak anlalabilir.

Pareto, metodolojik olarak mantksal-deneysel bir yol izlemitir. Paretoya gre insan
eylemleri genelde mantkl deildir. Bu hipotezi, kuraca sosyolojinin temeline yerletirir.
(na, 2010:178) Weberin sosyal eylemine benzer bir nitelikte olmakla beraber fark,
Paretonun yorumsamac olarak deil bu eylemlerin mantkl deneysel yntemle bilimsel
olarak incelenebileceini kabul etmesidir. Ona gre insann eylemleri ve eylemlerin amalar
arasndaki ilikinin objektif adan doru olmas gerekir. (na, 2010:172) nsan eylemlerini
mantkl olan ve olmayanlar olmak zere ikiye ayran Pareto, mantkl eylemi, amalara
uygun aralar kullanan ve aralar amalara mantksal olarak balayan eylemler olarak
tanmlar.(Pareto, 1963:150den aktaran Coser, 2008:340 ) Bu kategori dndaki tm eylemler
mantkl olmayan eylemlerdir. Bu ayrm yaptktan sonra mantkl olan eylemlerden ziyade
hipotezine konu olan mantkl olmayan davranlar zerine younlar. Swingewooda gre
(1998:201) Paretonun mantksal olmayan eylemi, deerler, inanlar ve duygular alanna
gnderme yapmaktayd. Pareto, ortaya koyduu hipotezin doruluunu kantlamak iin
mantkl bir yolla mantkl olmayan davranlar incelemitir. (na, 2010:173) Bu
dorultuda tmevarmsal prosedr olarak grd eyi izler. Hem gemite hem de ada
tarihte geni bir dizi rnee deyindikten ve ok sayda ideolojiyi insan szde eyleme
geirmi olan doktrinler- kendi kant olarak ele aldktan sonra Pareto, bu bilimsel olmayan

inan sistemleri ve kuramlarnn eylemin sadece nadiren belirleyicileri olduu ve ounlukla,

derinde yerlemi duygularn ifadeleri olduu sonucuna vard. (Coser, 2008:340)
Bu karmndan sonra Pareto, yerlemi duygular aklamak iin tortu (kalnt) ve trem
kavramlarn ortaya koyar. Bu iki ana parametreyle beraber, ekonomik karlar, insanlar
arasndaki eitsizlikten ileri gelen toplumsal heterojenlik ve sekinler kuramn da ieren
toplumsal hareketlilik, Pareto sosyolojisinin 5 temel grubunu oluturur. (Tolan, 1996:29)
Tortular
Pareto sosyolojisinde tortular, insan eylemlerini etkileyen derindeki deimez faktrlerdir.
Kademeli bir sistematik ierisinde igd ya da duygu olarak aklayabileceimiz tortular
incelerken aklamaya alan Pareto, alt kategori de tezini dorulamaya almaktadr. Bu
kategoriler, uyuma igds, kmelerin sreklilii, duygular dadnk davranlarla
aklama gereksinimi, sosyallikle ilgili tortular, bireyin ve bamllklarn btnl ile cinsel
tortulardr. (Aron, 2000: 343) Her bir tortuyu da kendi iinde snflandrm olan Pareto bu
kategorilerden ounlukla ilk ikisi zerine eilmi ve tortular ile ilgili sentezini bu iki kategori
zerinden ortaya koymutur. Bu iki kategori ile vard sonu sekinci kuramna da temel
oluturur niteliktedir. Genel anlam ile uyuma igds, dncelerle nesneler arasnda
ilikiler kurma, konulan bir ilkeden sonular karma, iyi ya da kt dnme
eilimidir.(Aron, 2000:343) Bu tortunun konumuz ile ilgili olan en nemli kategorisi
mantkl gelime gereksinimidir. Mantkl gelime gereksinimi insanln tm entelektel
ilerlemesinin, akln ve uygarln temelinde bulunur. Paretoya gre en parlak toplumlar bu
tr tortularn en ok olduu toplumlardr. (Aron, 2000:344) kinci kategori olan kmelerin
sreklilii, insan gruplarnn birbirleriyle kurduklar ilikiyi koruma igds olarak
karmza kar. lk kategorinin tam tersi olma zelliini tar. Arona (2000:345) gre, bu iki
temel kategori hemen anlalr bir toplumsal anlama sahiptir. Biri deimeye ve yenilie,
teki durgunlua ve tutuculua iter.
Tremler
Tremler, tortularn toplumsal hayata tezahr edi biimidir. nsan eylemlerinde tortularn
getirdii birikimlerle tremler ortaya kar. Tremler, insanlarn ideolojik gr, inanlar,
toplumsal hayattaki yeri vb. ile ilgili dier insanlarla girdii etkileimdeki grnr
eylemlerdir. Coser (2008:342), Paretocu zmleme sisteminde tremlerin sadece akl

yrtme, tartma ve ideolojik hakllatrmann var olmas durmalarnda ortaya ktn ve

bunlar var olduu durumda altta yatan tortularn arandn belirtir.
Pareto, tortular ve tremler kavramlarn insan eylemlerini ve dahi toplumsal olay ve
hareketleri aklamak zere tasarlamtr.
Ekonomik karlar
ktisadi alma alannda verimli almalar yapm olan Paretonun sosyolojide temel olarak
grd bir dier faktr insanlarn ekonomik karlar iin yapt eylemlere aklk getirmek
olmutur. Bireylerin ekonomik karlar iin ura vermesi mantkl eylemler olarak grnr.
Ancak Pareto, ekonomik eylemlerin de toplumsal hayattaki dier eylemler gibi tortularla
belirlendiini iddia etmektedir. Tolana (1996:32) gre Pareto, bireyin ekonomik
faaliyetlerinde bile yalnzca mantkl gdlerin etkisiyle hareket etmediini, birtakm kiisel
alkanlk ve eilimlerin, ait olduu grup, snf ve toplumdaki deer sistemlerinin de etkisi
altnda bulunduunu belirtmektedir.
Toplumsal heterojenlik
Pareto, insan eylemlerinin temelini sabit ve deimez tortularda arayarak toplumun farkl
tortulara sahip bireylerden oluan bir sistem olduunu savunmaktadr. Bu demektir ki insanlar
doutan gelen farkl tr doal tortularda donatlmtr ve insanlar aras bir eitlikten
bahsedilemez. Hmanizmin eitlik, demokrasi ve zgrlk ilkelerine iddetle kar kan
Paretoya gre eitlik ve demokrasi kavramlar birer tremden ibarettir, bu kavramlar birer
toplumsal gerek olmaktan ok ulalmak istenen belirli bir amacn, bir dnya gr olarak
ne srlmesi ve aklanmasdr. (Tolan, 1996:32) Toplumlardaki snf ve tabakalama;
Marksizmdeki gibi ekonomik sistemin bir sonucu deil, tortulardan kaynaklanan doal bir
sonutur.
Toplumsal hareketlilik / Sekinlerin dolam kuram
Toplumdaki snf ve/veya tabakalarn doal seilimle olutuunu sistematik bir ekilde ortaya
koymaya alan Pareto, son olarak tabakalar arasndaki iletiim ve geiler zerine
odaklanmtr. Ona gre belirli lde gelimi her toplumda en azndan bir alt bir de st
tabaka bulunur.(Tolan, 1996:33) Bireyler tortularn getirdii bir igd ile srekli bir stat
yarndadr. Burada alt tabakada bulunan -uyuma igdsnde ele aldmz- mantkl
gelime gereksinimi tortusuna sahip bireyler ilerleme drtsyle bir st tabakaya kmak iin
5

mcadele ierisindedir. st tabakada bulunan bireyler genelde ikincil tr tortu olan kmelerin
sreklilii ile elde olan koruma ve sabit tutma eilimindedir. Bir nfus iinde birinci
kategorideki uyuma tortular ile ikinci kategorideki kmelerin sreklilii tortularnn
dalm, fiilen toplumsal dengenin doasn belirlemektedir.(Swingewood, 1198:202 ) Bu
noktada alt tabakadan doal yetenekleri erevesinde st tabakaya gei yapan bireyler
Paretonun toplumsal hareketliliinin ilk basaman oluturur. Ancak alt tabakadan st
tabakaya gemek isteyen bir kitle olduunda durum st tabakann ele geirilmesi olarak
deiir ve genel hatlaryla Paretonun sekinlerin dolam kuramna karlk gelir. Burada
kabaca st tabakadan kast Paretonun sekinler olarak tanmlad bireylerden oluan gruptur.
Pareto, sekin deyimini iki farkl ekilde tanmlamtr. Genel tanmnda; toplumdaki
her faaliyet dalnda her bir bireye kapasitesinin gstergesi olarak kabul edilecek bir endeks
verilerek en yksek endekse sahip bireyleri sekinler olarak kabul etmek yer alr. Fakat
Pareto, bu sekin tanmn fazla kullanmaz; bu tanm sadece toplumsal yaamn her alannda
bireysel yeteneklerin eitsizliini vurgulama ve asl inceleme konusu olan bir ynetici sekin
tanm iin balang noktas salama ilevini grr. (Bottomore, 1997:8)

Buradaki

ynetici sekin ise, iktidar ve siyasal etkiyi elinde bulundurarak toplumsal dzeni kontrol
eden kk bir aznln yesidir. (Tolan, 1996:33) Paretonun sekinci kuramnda, btn
toplumlarda ayrcalkl bir aznln ya da geni anlamda sekinlerin bulunduu, bunlarn
iinde, dar anlamda ynetici sekinlerin ayrt edilebilecei belirtilir.(Aron, 2000:384)
Paretonun ynetici sekinlerle ilgili iddias, insanlk boyunca bu aznlklarn evrimsel bir
biimde birbirlerinin yerine geip, atma halinde olacadr. Pareto, bu dnm (2013:3435) u ekilde tanmlar,
Sekin (elit) kelimesini en gl, en enerjik ve ktlk kadar iyilie de yetenei olan
anlamnda, etimolojik balam iinde kullandm. Oysa nemli doal bir yasa
nedeniyle sekinler srekli bu halleriyle devam edemez, tkenirler. Bu yzden insanlk
tarihi sekinlerin durmadan devam eden yer deitirme tarihidir. Biri ykselirken,
dierinin alalmas gibi Bu gerek bir fenomendir fakat bize baka biimde
gzkebilirler.

Sekin snf yeteneklerinden kaynakl toplumun genelini ynetmektedirler. Ancak zellikle

dini krizlerin ykseli dnemlerinde bu ynetici snf, iktidarn elde tutmakta zorlanr. Bu
noktada alttan gelen yeni bir grup, zellikle de demokratik yollarla ounluun desteini
alarak iktidara gelir ve yeni ynetici sekin snfn oluturur. Ancak Pareto bireylerin
deitirilemez tortularndan kaynakl karc olduklarn ne srerek, yaplan demokratik
6

hamlelerin tamamyla tremlerden ibaret olduunu, sadece ynetici snfn yerine geebilmek
adna oynanm oyunlar olduunu belirtir. yle ki, muhalefet aday olarak 1882de seimlere
girip, hkmet destekli bir adayn kazanmas sonucunda Pareto artk, talyann yeni ynetici
sekin snfn, hkmet aralarn kendilerini zenginletirmek ve ikeli seimlerde ekonomik
yardmlar vastasyla siyasal baary satn almak iin kullanan yozlam, rezil ve kendi
kendine hizmet eden kariyeristlerin bir ebekesi olarak grmtr. (Coser, 2008:353)
C.W.Millsin ktidar Sekinleri
Mills, iktidar kavramn irdelerken iinde bulunduu Amerikan toplumundan hareket eder.
Sekinlerle ilgili grn kavramsal olarak iktidar sekinleri olarak tanmlad bir kavramla
aklar. Toplumsal tabakalar st, orta ve alt evreler diye ayrr. st evrelerin hiyerarik
yaplanmasnda en st kademede bulunan bireyler iktidar sekinlerini oluturur. Bu st
evreleri Millsin kendi tanmyla iktidar sekinleri, i ie girmi eitli klikler4 araclyla,
en azndan ulusal erevede nemli sonulara yol aacak nitelikte temel kararlar birlikte
alabilen siyasal, ekonomik ve askeri evrelerden olumaktadr.(1974:28) Bu st dzey
sekinlerin benzer evrelerde sosyalletiklerini, benzer kltrel ve eitimsel donanmlara
sahip olduklarn belirtir. Mills, iktidar sekinlerini oluturan bu evrelerin dahil olduklar
kendi evrelerindeki psikolojilerinin irdelenmesi, her bir evrenin brokratik hiyerarik
yaplanmas ve evreler aras egdmn ortaya konmas ile iktidar sekinlerinin durumunun
kavranabileceinden bahseder. Bir baka deyile, Mills, ABDde belli bal sekin kesim
saptamakta irket bakanlar, siyasal nderler ve askeri efler- ve bunlarn birlikte tek bir
iktidar sekinleri oluturup oluturmadn, eer oluturuyorlarsa onlar birbirlerine neyin
baladn aratrmaya girimek zorunda kalmaktadr. (Bottomore, 1997:32) ktidar
sekinlerinin varln bu metodla ortaya koymaya alan Millse iin, bu evre dnda
kalan hibir toplumsal kurumun (aile, din, eitim vs.), iktidar elde etme ve toplumu ynetme
adna balaycl yoktur. Bu kurumlarn ancak iktidar sekinlerinin ald kararlar
erevesinde toplumda yaptrmnn olabilecei noktasna deinen Mills, rnek olarak kiliseyi
gstererek, hibir kilisenin Amerikan genliinin grnmn deitirmede Milli Gvenlik
Kurulu kadar gce ve iktidara sahip olmadn belirtir. (1974:11)

Klik: Bakalarnn kolayca dahil olamad, birbirine sk skya bal kk grup.:

http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/clique

Sonu
Pareto ve Mills bulunduklar corafyalar zerinden iktidar sahibi gruplara ilikin bir takm
aratrmalarda bulunmulardr. Paretoda Avrupa tarihi zerinden sekinler kuramn ortaya
koyarken, Mills Amerikan toplumunu irdeleyerek iktidar sahibi gruplarn kimler olduunu
belirlemeye almtr.
Pareto da, Mills de iktidar elinde bulunduranlarn kendi karlar uruna hareket eden bir
kitle olduu konusunda hem fikirdirler. Paretoda tek bir ynetici snf bunu yaparken,
Millste siyasi, askeri ve ekonomik sekinlerin oluturduu iyi rgtlenmi bir kitle karar
almada etkendir. Aralarndaki en temel fark, Paretonun kuramnda karar alma
mekanizmasnda sz sahibi gruplarn dnml halde birbirlerinin yerine getii, Millste ise
bu denli bir toplumsal hareketliliin olmad, iktidarda sz sahibi olan gruplarn kendi
ilerinde bir mobiliteye sahip olmasdr.
Bu iki grnde ortaya k nedenlerinden biri olarak klasik Marksizme kar
gelitirilmelerini sylemek mmkndr. Pareto, Marxn egemen snf kuramn, ekonomik
belirlemecilikten kararak yerleik tortularn dengeleriyle belirlenen sekinler kuram ile
aklamay tercih etmitir. Marksn betimledii ii snf iktidara geldiinde de bireysel
karlar araya girecek ve bir sonraki sekin snfnn ykseliine kadar iktidardaki ynetici
sekinler kendi karlar iin hareket edeceklerdir. Mills ise Marxn egemen snf kuramnn
ekonomik belirlemeciliinden beslenir ancak toplumsal hareketlilii ele ald konularda
ondan ayrlr. Amerikan toplumunun feodal bir dnemden gememi olmas, iktidar
sekinlerinin niteliklerini nemli lde etkilemitir. Feodal dnemde burjuvaya kar direnen
bir snfn olmay, Millse gre (1974:19), Amerikan toplumunun tarihsel geliiminde
burjuvazinin sadece servet deil, iktidar ve prestij alannda da iin bandan itibaren tekel
kurmu olmasdr. Millsin gr iktidar sahibi gruplarn deimeden devam ettii
zerinedir.
Pareto sekinci kuramnda, belirli tortularn birikimi ile doal olarak var olan sekinlerden
bahseder. Dolaysyla Paretoda eitlik ve demokrasi tutumlarndan bahsedilemez. Burada
Paretonun sonul bir kader olarak ortaya koyduu amansz bir sekinler dngs yer alr.
Ancak Mills, iktidar kavramn bireyin tortularnda aramaz, iktidar elinde bulunduran
gruplarn kendi aralarndaki hiyerari ve iblmne odaklanr.

KAYNAKA
Aron, R. (2000), Sosyolojik Dncenin Evreleri, ev.Korkmaz Alemdar, Ankara:Bilgi
Yaynevi
Arslan, A. (2003), Eitsizliin Teorik Temelleri: Elit Teorisi, Kocaeli niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Dergisi, 6, 115-135
Bottomore, T.B. (1997), Sekinler ve Toplum, ev. Erol Mutlu, Ankara: Gndoan Yaynlar
Coser, L.A. (2008), Sosyolojik Dncenin Ustalar, ev.Himmet Hlr, Serhat Toker,
brahim Mazman, Ankara: De Ki Basm Yaym
Dursun, D., Bayram, A.K., Stl, ., Bingl, Y, aha, , Demirel, T, Beri, H.E (t.y),
Siyaset Bilimi, [2671], Eskiehir: TC Anadolu niversitesi
na, H. (2010), Faizmin ve Sosyalizmin Sosyo-Politik Kkenleri, Bursa:MKM Yayncllk
Mills, C.W. (1974), ktidar Sekinleri, ev.nsal Oskay, Ankara: Bilgi Yaynevi
Swingwood, A. (1998), Sosyolojik Dncenin Ksa Tarihi, ev.Osman Aknhay,
Ankara:Bilim ve Sanat Yaynlar
Tolan, B. (1996), Toplum Bilimlerine Giri, Ankara:Adm Yaynclk