TS 1900-2

75
TRK STANDARDI
TURKISH STANDARD
TS 1900-2
Mart 2006
ICS 93.020
NAAT MHENDSLNDE ZEMN LBORATUVAR

DENEYLER - BLM 2: MEKANK ZELLKLERN
TAYN
Methods of testing soils for civil engineering purposes in the
laboratory - Part 2: Determination of mechanical properties
TRK STANDARDLARI ENSTTS

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA
Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya kacak
gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini ve standardn
uygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz.
Bu standard oluturan Hazrlk Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde grlerini
bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarn
kranla anarz.
Kalite Sistem Belgesi

malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.
Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas)

TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun
olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn
garantisi altnda olduunu ifade eder.
TSEK
Kalite Uygunluk Markas (TSEK Markas)
TSEK Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin henz Trk Standard
olmadndan ilgili milletleraras veya dier lkelerin standardlarna veya Enstit tarafndan kabul edilen
teknik zelliklere uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk
Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.
DKKAT!
TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun
retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir
garanti sz konusu deildir.
Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir.
TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
n sz
Bu standard, TSE naat htisas Grubunca TS 1900 (1987)n revizyonu olarak hazrlanm ve TSE
Teknik Kurulunun 09 Mart 2006 tarihli toplantsnda Trk Standard olarak kabul edilerek yaymna karar
verilmitir.
Genel ismi naat mhendisliinde zemin lboratuvar deneyleri olan bu standard, aada belirtilen
blmlerden olumaktadr:
Blm 1: Fiziksel zelliklerin tayini
Blm 2: Mekanik zelliklerin tayini
Bu standarrda kullanlan baz kelime ve/veya ifadeler patent haklarna konu olabilir. Byle bir patent
hakknn belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
indekiler
0
1
2
3
Giri ........................................................................................................................................................... 1
Kapsam...................................................................................................................................................... 1
Atf yaplan standardlar ........................................................................................................................... 1
Terimler ve tarifleri ................................................................................................................................... 1
3.1 Geri basn .............................................................................................................................................. 1
3.2 Efektif konsolidasyon basnc .................................................................................................................. 1
3.3 Gme (yenilme) ..................................................................................................................................... 1
4 zellikler.................................................................................................................................................... 2
4.1 Cihazlar ................................................................................................................................................... 2
4.2 rselenmi zemin numunesinden silindir biimli deney numunesi hazrlanmas ................................... 2
4.3 Birimler .................................................................................................................................................... 3
4.4 Rapor hazrlanmas ................................................................................................................................. 3
4.5 Deneyde kullanlan suyun zellikleri ....................................................................................................... 3
5 Deneyler .................................................................................................................................................... 3
5.1 Deney 1: Tama orannn tayini ............................................................................................................. 3
5.2 Deney 2: Tek ynl konsolidasyon zelliklerinin tayini ......................................................................... 15
5.3 Deney 3: Serbest (tek eksenli) basn dayanmnn tayini .................................................................... 27
5.4 Deney 4: Kayma direncinin eksenli hcrede (konsolidasyonsuz - drenajsz) boluk suyu
basnc llmeden tayini....................................................................................................... 30
5.5 Deney 5: Kayma direncinin eksenli hcrede (konsolidasyonlu - drenajsz) boluk suyu basnc
llerek tayini ....................................................................................................................... 37
5.6 Deney 6: Kayma direncinin kesme kutusu ile tayini .............................................................................. 55
Yararlanlan kaynaklar................................................................................................................................... 64
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
naat mhendisliinde zemin lboratuvar deneyleri Blm 2: Mekanik zelliklerin tayini

0
Giri
Bu standard, inaat mhendislii ile ilgili zemin lboratuvar deneylerinde, mekanik zelliklerin tayin
metotlarna dairdir.
Kapsam
Bu standard, inaat mhendislii ile ilgili olarak, lboratuvarda yaplacak zemin deneylerinden, tama
orannn tayini, tek ynl konsolidasyon zelliklerinin tayini, serbest (tek eksenli) basn dayanmnn tayini,
kayma direncinin eksenli hcrede (konsolidasyonsuz - drenajsz) boluk suyu basnc llmeden tayini,
kayma direncinin eksenli hcrede (konsolidasyonlu - drenajsz) boluk suyu basnc llerek tayini ve
kayma direncinin kesme kutusu ile tayini metotlarn kapsar.
Atf yaplan standardlar
Bu standardda dier standard ve/veya dokmanlara atf yaplmaktadr. Bu atflar metin ierisinde uygun
yerlerde belirtilmi ve aada liste hlinde verilmitir. * iaretli olanlar ngilizce metin olarak baslan Trk
Standardlardr.
TS No
TS 1227
ISO 3310-1
TS 1900-1
TS EN
ISO 3696
TS EN ISO/
IEC 17025
Trke Ad
Deney elekleri - Teknik zellikler ve
deneyler - Ksm 1: Tel rgl deney
elekleri
naat mhendisliinde zemin lboratuvar
deneyleri - Blm 2: Fiziksel zelliklerin
tayini
Su - Analitik lboratuvarnda kullanlan zellikler ve deney metotlar
Deney ve kalibrasyon lboratuvarlarnn
yeterlilii iin genel artlar
ngilizce Ad
Test Sieves - Technical requirements and
testing - Part 1: Test sieves of metal wire cloth
Methods of testing soils for civil engineering
purposes in the laboratory - Part 1:
Determination of physical properties
Water for analytical laboratory use
Specification and test methods
General requirements for the competence of
testing and calibration laboratories
Terimler ve tarifleri
Bu standardn amac bakmndan TS 1900-1de verilenlere ilve olarak aada verilen terimler ve tarifleri
uygulanr.
3.1 Geri basn

Numunenin doygunluunu salamak iin numunenin boluk suyuna uygulanan ek su basnc.
3.2 Efektif konsolidasyon basnc

Numunenin gzeneklerindeki su basnc ile hcre basnc arasndaki fark.
3.3 Gme (yenilme)

Numunenin:
a) En byk kesme gerilmesi veya
b) Asal gerilmeler arasndaki farkn en by (en byk deviatr gerilme) veya
c) % 20 birim boy ksalmasna kadar llen en byk deviatr gerilme veya
d) En byk asal gerilme oran olarak tarif edilen (1/3)nin eriilen en byk deeri
ortaya ktnda gsterdii davran.
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
zellikler
4.1 Cihazlar
4.1.1 Deney elekleri
TS 1227 ISO 3310-1e uygun deney elekleri kullanlr.
4.1.2 Terazi
Yaklak 500 g kapasiteli 0,01 g dorulukla tartabilen.
4.2 rselenmi zemin numunesinden silindir biimli deney numunesi hazrlanmas

Numunenin istenen birim hacim arla sktrlmas ise iki metotla yaplabilir:
1) Bilinen hacme istenen miktarda malzeme (gerekli birim hacim arl salayacak miktarda malzeme)
hazrlanarak,
2) stenen birim hacim arl vermesi iin her tabakaya gelmesi gereken darbe says, her darbe iin
gerekli kuvvet ve tabaka says belirlenerek.
4.2.1 Bilinen hacme istenen miktarda malzeme yerletirilmesi

rselenmi zemin numunesinden mekanik deneyler iin sktrlm (belli bir su muhtevasnda ve birim
hacim arlkta) deney numunesi hazrlanmas iin aadaki ilemler uygulanmaldr:
4.2.1.1 Gerekli zemin numunesi, istenilen mhendislik deneylerine yetecek kadar, ilgili elekten elenerek TS
1900-1 Madde 1.3e gre alnr.
4.2.1.2 Elenen zemin numunesinin doal su muhtevas, wn, TS 1900-1 Deney 1 yardmyla belirlenir.
4.2.1.3 Kalan malzeme 0,01 g dorulukla tartlarak, P, az kapanabilen hava geirmez bir kap iine
konulur.
4.2.1.4 Numuneye eklenecek su miktar aadaki eitlikten bulunur:

P
(1+ w opt )
(1+ w n )
-P
Burada;
P
Mhendislik deneyleri iin alnan zemin numunesi miktar, (g),
Zemin numunesinin olmas istenilen su muhtevas, (%),
wopt
Zemin numunesinin TS 1900-1 Deney 1 yardmyla llen su muhtevas, (%)
wn
dr
Not -
Numunenin su ile kartrlarak hazrlanmas srasnda kaybedecei su dikkate alnarak, hesaplanan

su miktarnn % 5 fazlas alnmas tavsiye edilir.
4.2.1.5 Sonu, art kar ise kan miktar kadar su eklenir. Eksi kmas durumunda ise numune kurutulur.
4.2.1.6 Su eklenen veya kurutulan numune iyice kartrlarak en az 16 saat hava geirmez bir kap
ierisinde bekletilir.
4.2.1.7 Zemin numunesinin su muhtevas TS 1900-1 Deney 1 yardmyla tekrar llr. llen su
muhtevas deeri Wopta eit olana kadar Madde 4.2.1.4 il Madde 4.2.1.7de anlatlan ilemler tekrarlanr.
4.2.1.8 stenilen su muhtevasna gelen zemin numunesinden, aadaki eitlik ile bulunan miktar kadar 0,01
g dorulukla tartlr:
V (1 + wopt)
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Burada;
Zemin numunesinin istenilen birim hacim arl, (kN/m3),

V
Sktrma kalbnn veya deney numunesinin hacmi (cm3)
dir.
Genelde silindir eklindeki numunenin boyu, apnn iki kat olduundan:
V = (taban alan) (ykseklik) =
D 2
D3
2D =
4
2
Burada;
D
Deneyde kullanlacak silindir eklindeki zemin numunesinin ap, (cm)
dr
4.2.1.9 Elde edilen silindirik ekilli deney numunesinin ap ve ykseklii 0,01 mm hassasiyetinde bir
kumpas ile llr.
4.2.1.10 Numune miktar e blnerek, katman halinde numune kabnda sktrlr. Katmanlar arasnda
ayrm olmamas iin alt katmann yzeyi belirli oranda izildikten sonra st katman sktrlr.
4.2.2 stenilen birim hacim arlk iin gerekli kuvvet uygulanarak
TS 1900-1 Madde 5.2de anlatlan deneylerden birisi kullanlarak istenilen birim hacim arl iin gerekli
kuvvet deeri bulunur.
4.3 Birimler
Bu standard serisinde SI birimleri kullanlmtr (TS 1900-1 Madde 4.4).
4.4 Rapor hazrlanmas

Bu standardda, deney esnasnda ve rapor yazmnda kullanlacak eitli formlar nerilmitir. Formlar, gerekli
bilgilerin bulunmas artyla verilenlerden farkl biimlerde tanzim edilebilir. Deney raporu, formlarda istenilen
bilgilere ilveten TS EN ISO/IEC 17025te verilen bilgileri de ihtiva edecek ekilde dzenlenebilir.
4.5 Deneyde kullanlan suyun zellikleri

Deneyler iin TS EN ISO 3696 Snf 3 su kullanlmaldr. Ancak, Snf 3 suyun zelliklerinden sadece bir
tanesinin salanmas yeterlidir.
Deneyler
5.1 Deney 1: Tama orannn tayini

5.1.1 Genel
Bu deney, alan 1935 mm2 olan pistonun belirlenmi bir hzda zemine itilmesiyle elde edilen yk penetrasyon bantsn kullanarak tama orannn bulunmasyla ilgilidir. Kaliforniya Tama Oran (CBR)
olarak da bilinen bu deney, kalb ve penetrasyon pistonunun boyutlar nedeniyle dane boyutu 20 mmden
kk malzeme iin elverilidir.
Bu deney, tama orannn % 5ten kk kaca dnlen zeminlerde uygulanmaz. Deney daha ok
demiryolu ve havaalan taban ve alt temel gerecinin sktrlm numunelerinde uygulanr.
5.1.2 Cihazlar
Elekler, ince ve orta daneli zeminler iin srasyla 4,75 mm ve 20 mm gz aklkl,
Metal kalp, i ap 152 mm, i etkili ykseklii 127 mm, kolayca taklp karlabilen bir taban plkas ve st
plkas ile 50 mm yksekliinde yakas olan, silindir ekilli (ekil 1),
Plka sap, disklere vidalanabilen, sktrmadan sonra diskin karlmasn kolaylatran, (ekil 2de
gsterilen trde bir disk ve sap uygundur),
Metal piston, alt ucu sert elikten yaplm, kesit alan 1935 mm2 ve uzunluu yaklak olarak 250 mm olan
silindir ekilli (ekil 3),
Pres, deney srasnda uygulanacak yk, piston araclyla zemine aktaran (bu makinenin yk len bir
cihaz olmas ve yk, denetlenebilen bir hzla uygulayabilmesi gereklidir) (Madde 2.8 Not 2),
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Komparatr saati, piston penetrasyonunun llmesini ve penetrasyon hznn denetlenebilmesini

salayacak 0,02 mm blntl, 25 mm hareket gstergeli,
Ktleler, i ap 54 mm, d ap 149,2 mm ve her birinin ktlesi 2,3 kg olan halka biiminde adet,
Metal tokmak, 50 mm apnda dairesel bir taban ve ktlesi 2,5 kg olan (tokman serbest dn 305
mmye ayarlayabilen, TS 1900-1 ekil 17de gsterilen trde bir donanm olmaldr), (zorunlu deildir),
Metal tokmak, 50 mm apnda dairesel bir taban ve ktlesi 4,5 kg olan (tokman serbest dn 458
mmye ayarlayabilen, TS 1900-1 ekil 18de gsterilen trde bir donanm olmaldr),
Basn aleti, statik sktrma iin alan en az 5000 mm2 olan iki yatay plkas arasnda en az 300 mmlik bir
aralk bulunan, 25 ton kapasiteli,
Tokmak, TS 1900-1 Deney 9da belirtilen trde elektrikle alan,
ubuk, 13 mm - 20 mm apnda ve 380 mm uzunluunda, elik,
Cetvel, Yaklak olarak 300 mm x 25 mm x 3 mm boyutlarnda, elik,
Palet ba, A tipi,
Sacayak, Numunenin suda bekletilmesi srasnda, yzey hareketini lebilen (ekil 4),
Terazi, 25 kg kapasiteli, 1 g dorulukla tartma yapabilen,
Szge kd, 150 mm apnda,
Vazelin veya silikon gresi
Ayrca, su muhtevas lm iin TS 1900-1 Deney 1de belirtilen cihazlar,
5.1.3 Deney numunesinin hazrlanmas

Deney, 20 mmlik elekten geen malzeme zerinde yaplmaldr (Madde 5.1.8 Not 1). Deney, genellikle,
zeminin kaz anndaki doal su muhtevasnda yaplr, ancak baka su muhtevalarnda deneyler de
gerekebilir. Deiik su muhtevasnda deney yaplacanda, numuneler akta kurutulmu ve 4,75 mmlik
elein stnde kalan topaklarn ufalanm olduu zemine, istenilen miktarda su eklenerek elde edilir. Bu gibi
durumlarda zemini ok iyi kartrmak ve sktrma ileminden nce kapal bir kap ierisinde 24 saat
bekletmek gerekir.
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Aklamalar
1
Kaygn geme
2
Uzatcya kaynatlm adet engel
3
Uzatc engellerinin geecei adet pim
4
Kalba kaynatlm iki adet engel
5
yzeyi hassas ilenmi kalp
Not - Mecbur boyutlarn alt izilmitir
ekil 1 - Tama oran deneyi iin kalp
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Aklamalar
1
Di adm 2 mm
2
9,5 mm eninde oyuk
Not - Disk ve yaka yumuak elik malzemeden imal edilmelidir, mecbur boyutlarn alt izilmitir
ekil 2 - nce ve orta daneli zeminlerin tama orann lmekte kullanlan silindir kalp iin ykleme diski ve
yakas
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
ller mmdir
Aklamalar
1
Yk
2
Metal piston
3
Gsterge destei
4
25 mmye kadar olan penetrasyonu lebilen gstergeli komparatr saati
5
Sertletirilmi elik u
6
Kalp
7
ap 152 mm ve ykseklii 127 mm olan zemin numunesi
Not - Mecbur boyutlarn alt izilmitir
ekil 3 - Tama oran deneyi
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Aklamalar
1
Delikli plka ile temasta olan 0,02 mm blntl ve 25 mm kapasiteli gstergeli komparatr saati
2
Kalbn uzatcs zerine oturtulan ayakl sehpa (sa ayak)
3
Gsterge ile temas salayan ayarlanabilir bir kolu olan delikli plka
4
Delikli alt plka
ekil 4 - Tama oran iin suda bekletilen numunenin yzey hareketini lmeye yarayan sacayak ve lm
dzeni
TS 1900-1 Madde 1.3.3teki metotla elde edilen malzemenin 20 mmlik elekten geen blmnden, her
deney iin yaklak olarak 6 kg akta kurutulmu numune alnr. Bu malzeme 20 mmlik elekten, ovularak
geirilir ve elekte kalan iri danelerin toplam numuneye oran kaydedildikten sonra bu daneler atlr. Bunlarn
oran % 25ten fazlaysa yerine ana numuneden 20 mm - 4,75 mm aras malzeme eklenir.
Deneyler, rselenmi numuneler zerinde yaplr. Numunelerin hazrlan, ilgili deney metotlarnda
verilmitir.
Deney numunesini hazrlamada kullanlan sktrma metotlar unlardr:
5.1.3.1 Statik sktrma

stenilen kuru birim hacim arla gelecek biimde sktrlacak bir numune iin gereken ya zemin ktlesi
(M1), aadaki eitlikten hesaplanr:
M1 = 23,5(100 + w ) k (g)
Burada;
w
Zeminin su muhtevas (%),
k
Zeminin kuru birim hacim arl (kN/m3)
dir.
Statik sktrma iin iki metot kullanlr:
8
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.1.3.1.1 Metot 1
Taban plkas szge kd ile kaplanr ve kalbn yakas taklr.
Madde 5.1.3.1de hesaplanan ktledeki zemin, yavaa kalba dklr, bir yandan da elik ubukla ilenir.
Sktrma miktar btn zemin kullanldktan sonra zeminin yzeyi kalbn tepesinden (5 - 10) mm yksekte
kalacak biimde ayarlanmaldr. ubukla sktrldktan sonra, numunenin stne bir szge kd, bunun
zerine de 50 mm kalnlndaki disk yerletirilir ve numune 250 kN ykleme cihaznda, diskin st yzeyi
kalp yakasnn tepesi ile bir dzeye gelene kadar sktrlr. Bu sktrmay salayan yk, en az 30 saniye
sreyle ayn dzeyde tutulur ve sonra kaldrlr. Kimi zeminler, yk kaldrlnca bir miktar kabarabilir. Bu gibi
durumlarda, ykn daha uzun bir sreyle yeniden uygulanmas gerekir.
Sktrmadan sonra disk ve szge kd uzatc ile birlikte alnr. Numune hemen deneye tbi
tutulmayacaksa, kurumay nlemek amacyla yzeye disk braklr. Sktrlm zeminde hava boluklar
oran % 5'ten az ise (% 95 doygunluk), sktrmadan doan boluk suyu basncnn snmesini
kolaylatrmak iin numune, deneyden nce 24 saat bekletilmelidir.
5.1.3.1.2 Metot 2
Kalp, Madde 5.1.3.1.1'de belirtildii gibi hazrlanr. Madde 5.1.3.1deki eitlikten bulunan gerekli ya zemin
miktar ktlece eit paraya blnp su kaybn nlemek iin her biri kapal kap ierisine konur. Zeminin
te biri kalba dklr. Saplar karlm disk zeminin zerine yerletirilir ve zemin 250 kN ykleme
cihaz kullanlarak, yk kaldrldktan sonraki zemin kalnl kalbn derinliinin te biri olacak biimde
sktrlr. kinci tabaka iki disk, nc tabaka ise tek bir disk kullanlarak sktrlr. Son tabakann
sktrlmasna diskin st yzeyi yakann tepesiyle bir seviyeye gelene kadar devam edilir.
Numunelerin korunmas ve bekletilmesi Madde 5.1.3.1.1'de belirtildii gibi yaplr.
5.1.3.2 Dinamik sktrma

Bu tr sktrma iin kullanlan ayr metot vardr. lk ikisi, basn cihaz ve dolaysyla Madde 5.1.3.1'de
belirtilen statik sktrma mmkn olmadnda istenilen birim hacim arlnn dinamik veya titreimli
sktrma yoluyla elde edilecei durumlarda kullanlr. nc metot ise, standard sktrma deneylerinde
olduu gibi, belirli bir sktrma enerjisinin uygulanaca durumlarda kullanlr. Bu metodun ayrntlar
aada verilmitir.
5.1.3.2.1 Metot 1
Kalp, taban plkas taklm olarak 1 g dorulukla tartlr (M2). Bundan sonra yaka taklr ve kalbn tabanna
bir szge kd yerletirilir.
stenilen kuru birim hacim arl verecek miktarda zemin ktlesi, Madde 5.1.3.1'de statik sktrma iin
verilen eitlikten hesaplanr. Bu zemin ktlece be eit paraya blnp nem kaybn nlemek iin her biri
kapal kap ierisine konur. Bundan sonra zemin, be eit tabaka halinde ve ktlesi 2,5 kg veya 4,5 kg olan
tokmak kullanlarak, st ucuna yakas taklm kalp ierisine sktrlr.
Her tabakann yzeyine tokmakla skma sonunda tabaka kalnln kalp derinliinin bete birine eit
yapacak sayda ve tabakann yzeyine eit aralklarla datlm tokmak vurular uygulanr. Bu metotla
sktrldnda, zeminin son dzeyi, kalp tepesinin az stnde olur. Bundan sonra yaka karlr ve zemin
elik cetvelle kalbn st kenar seviyesinde tralanr. Kalp, taban plkas ve numune ile birlikte 1 g
dorulukla tartlr (M3).
Zeminin hesaplanan ktlesi ile kalb yeterince doldurabilmek iin uygulanan darbe saysn ayarlamak
amacyla n denemeler gerekebilir.
Koruma ve bekletme ilemleri statik metotla sktrlm numuneler iin Madde 5.1.3.1.1de belirtildii gibi
yaplr.
5.1.3.2.2 Metot 2
Kalp ve ya zemin Madde 5.1.3.1.2de belirtildii gibi hazrlanr. Ya zeminin te biri kalba konur ve TS
1900-1 Deney 9'da belirtilen metot uygulanarak titreimli tokmakla sktrlr. Titreimli sktrma tabaka
kalnl kalp yksekliinin te birine eit olana kadar srdrlr. kinci ve nc tabakalar eklenip ayn
metotla sktrlr. Zeminin son yzeyi, kalbn st kenar ile ayn dzeyde olmaldr. Bundan sonra kalp,
taban plkas ile birlikte 1 g dorulukla tartlr (M3).
9
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
yaplr.
5.1.3.2.3 Metot 3
Kalp, taban plkas taklm olarak 1 g dorulukla tartlr (M2). Bundan sonra yaka taklr ve tabana bir
szge kd yerletirilir. stenen su muhtevasnda yaklak olarak 6 kg zemin hazrlanr. ki ayr sktrma
enerjisinden herhangi biri kullanlabilir. Birincisinde ktlesi 2,5 kg olan tokmak, ikincisinde ise ktlesi 4,5 kg
olan tokmak kullanlr.
Ktlesi 2,5 kg olan tokmak kullanlacaksa yakas taklm kalp ierisine sktrma sonunda tabaka kalnl
kalp derinliinin te birine eit olarak veya bunu biraz aacak miktarda zemin konur ve tokmak kullanlarak
zeminin yzeyine eit aralklarla datlan 61 vuru uygulanr. Her defasnda ayn ktledeki zemin
kullanlarak, son dzey kalbn tepesini en ok 6 mm aacak biimde iki tabaka daha eklenir ve ayn metotla
sktrlr. Her tabaka iin gerekli zemin miktarn tespit etmek iin n denemeler gerekebilir. Sonra yaka
karlr ve zemin, elik cetvelle kalbn st kenar dzeyinde tralanr. Kalp, taban plkas ile birlikte 1 g
dorulukla tartlr (M3).
Daha ok sktrma iin ayn yol izlenir. Ancak bu kez 61 vuru 4,5 kglk tokmakla uygulanr ve zemin 5 eit
tabaka halinde yerletirilip, sktrlr (Madde 5.1.8 Not 3).
yaplr.
5.1.4 Numunenin suda bekletilmesi

Tama oran deneyinde numunelerinin suda bekletilme yntemi her zaman uygulanmaz, ancak baz zel
durumlarda byle bir ileme bavurulmas gerekebilir. Yukarda belirtilen metotlardan biriyle yaplan
sktrmadan sonra taban plkas, delikli bir plka ile deitirilir. Yaka kalbn st ucuna taklr ve vida dileri
vazelinle tkanr. Bundan sonra numune, byke bir su kabnn iine yerletirilir, su dzeyi yakann st
kenarnn hemen altnda tutulur ve numunenin stne gerekli grlen ktleler yerletirilir. Suyun numunenin
stnde belirmesi iin geen sre gzlenir. gn iinde numunenin zerinde su grlmemise numune
tmyle suya boulur ve normal slanma sresini tamamlamaya braklr. Normal slatma sresi 96 saattr.
Islatma srasnda, herhangi bir ime olup olmadn lmek iin numunenin zerine bir szge kd ve bir
delikli plka konur ve 0,02 mm blntl gstergesi olan bir komparatr saati yzeyin hareketini izleyecek
biimde yerletirilir. Uygun bir tertibat ekil 4'te gsterilmitir.
Islatma tamamlandktan sonra numune, su kabndan karlr ve 15 dakika sureyle szlmeye braklr. Yaka
ve delikli plka karlr, taban plkas taklr ve numune 1 g dorulukla tartlr (M4).
5.1.5 Deneyin yapl

5.1.5.1 Kalp, taban plkas taklm ancak st yzeyi ak olarak, iindeki numuneyle birlikte basn
cihaznn plkas zerine yerletirilir. Numunenin zerine yol yapsnn zemine uygulayaca yklere karlk
gerekli grlen ktleler yerletirilir. Penetrasyon pistonu, tama oran % 30'un altnda olan zeminler iin
44,15 Nluk bir ykle, tama oran % 30dan yksek olan zeminler iin 220,73 Nluk bir ykle numunenin
yzeyine oturtulur ve dakikada 1,20 mmlik bir hzla zemine itilir. Yk okuma ekil 5te gsterilen penetrasyon
deerlerinde alnr.
5.1.5.2 Penetrasyon ileminin bitiminde piston kaldrlr ve numune yzeyinde brakm olduu girintiler
doldurulup kntlar elik cetvelle kesilerek numunenin yzeyi dzlenir.
5.1.5.3 Numunenin her iki yz de deneye tbi tutulacaksa, taban plkas kalbn altndan karlp st
yzne taklr ve kalp iindeki numuneyle birlikte ters evrilir. Madde 5.1.5.1'deki ilemler, numunenin dier
yz iin de tekrarlanr.
5.1.5.4 Penetrasyon deneyleri tamamlandktan sonra, numunenin iki ucundaki yzeylerin hemen altndan,
her biri 350 g dolaynda olan numuneler alnp, bunlarn su muhtevalar TS 1900-1 Deney 1 yardmyla
llr.
10
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.1.6 Hesaplamalar
5.1.6.1 Yk - penetrasyon erisi
Penetrasyon deerleri ve bunlara karlk olan piston ykleri bir grafik kd zerine iaretlenir ve elde
edilen noktalar arasndan dzgn bir eri izilir. ekil 5teki, Deney 1de olduu gibi bu eri normalde
yukarya doru d bkeydir. Balang kesimi, yukarya i bkeyse, dzeltme yapmak gerekir. Bunun iin en
byk eim noktasna bir teet izilir. Bu teet penetrasyon eksenini kesecek biimde uzatlr. Bundan sonra
eri, teetle penetrasyon ekseninin kesime noktas, balang noktas ile akacak biimde sola kaydrlr.
Bu da tama oran deerinin bulunaca dzeltilmi eriyi verir.
5.1.6.2 Tama orannn hesaplanmas

%100 tama oran deerine karlk olan standard yk penetrasyon erisi u deerlerle tariflenir: 1,25 mm'lik
penetrasyonda 0,84 kN, 2,5 mmde 13,2 kN ve 5,0 mmde ise 20 kNdur.
Belirli bir penetrasyonu salayan ykn, ayn penetrasyonu standard eri zerinde salayan yke oran, o
penetrasyondaki tama oran deeri olarak tanmlanr. Tama oran deeri, 2,5 mmlik ve 5,0 mmlik
penetrasyonlarda hesaplanr ve elde edilen iki deerden, yksek olan zeminin tama oran deeri olarak
kabul edilir.
5.1.6.3 Suda bekletilmemi numunelerin kuru birim hacim arlnn hesaplanmas

5.1.6.3.1 Zeminin ya birim hacim arl (n) aadaki eitlikten hesaplanr.
Statik metotla ve titreimle ap 152 mm, boyu 127 mm olan kalba sktrlm numuneler iin aadaki
eitlik kullanlr:
n = 0,0042 M1 (kN/m3)
Burada;
Kalb doldurmak iin gerekli zemin ktlesi, (g)
M1
dir.
Dinamik metotla sktrlm numuneler iin ise aadaki eitlik kullanlr:
n = 0,00431 (M3 -M2) (kN/m3)
Burada;
M2
Kalpla taban plkasnn ktlesi, (g),
Kalp, taban plkas ve kalptaki zeminin ktlesi, (g)
M3
dir.
5.1.6.3.2 Zeminin kuru birim hacim arlk (k) aadaki eitlikten hesaplanr:
k =
n
(kN/m3)
1+w
Burada;
w
Zeminin su muhtevas (%)
dr.
5.1.7 Sonularn gsterilmesi

Tama oran, % 30a kadar deerler iin % 1 yaknlkla, % 30 ile % 100 arasndaki deerler iin % 5
yaknlkla (% 30, % 35, % 40, .... gibi) ve % 100den yksek deerler iin de % 10 yaknlkla (% 100, % 110,
% 120, .... gibi) verilir. Sktrma metodu ile ilgili ayrntlar, zeminin kuru birim hacim arl, deneyden
sonraki su muhtevas veya suda bekletilmise, bu bekletilme sresi ayrca belirtilmelidir. Genellikle, deney
sonular numunenin alt ve st ucu iin ilgili su muhtevalar ile birlikte, ayr ayr verilir. Ancak sonular,
ortalama tama orannn % 10'undan daha az bir sapma gsteriyorsa sonularn ortalamas verilir.
11
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Aklamalar
1
Krma tata standard eri (tama oran % 100)
2
Deney 1: Dzeltme gerekmez
3
Deney 2: Balang iin dzeltme gerekli
Penetrasyon
Standard Yk
Yk
(mm)
0,75
1,25
1,75
2,00
2,50
3,00
3,50
4,00
4,50
5,00
5,50
7,50
kg
kN
113
130
11,50
13,24
172,6
195,7
17,60
19,96
kN
3,45
4,75
6,20
6,51
7,33
7,61
8,36
8,61
8,84
9,34
9,73
10,59
Deney 1
Dzeltilmi
Yk
kN
Tama
Oran
%
7,15
54
9,30
47
ekil 5 - Penetrasyon deney rnei
12
Yk
kN
0,51
0,91
1,32
1,59
2,75
3,72
4,61
5,61
6,33
6,87
7,45
9,05
Deney 2
Dzeltilmi
Yk
kN
Tama
Oran
%
5,7
43
8,4
42
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.1.8 Notlar
Not 1- Deney, 20 mm'den byk daneler ihtiva eden numuneler zerinde
stnde kalan blm kartlmaldr. karlan blm toplam zemin
herhangi bir dzeltme yapmak gerekmez. Ancak 20 mmlik elein
bundan yksekse, karlan blmn yerine boyutlar 20 mm - 4,75
trde malzeme konmaldr.
yaplacaksa, 20 mmlik elein

miktarnn % 25ini amyorsa,
stnde kalan zemin yzdesi
mm arasnda deien, benzer
Not 2 - Yk len cihazn kapasitesi, en azndan aada gsterilen iki deiik snra ayarlanabilmelidir:
-
% 30a kadar tama oran deerleri iin 0-10 kN arasndaki ykler 100 N dorulukla
llebilmelidir,
% 30dan yksek tama oran deerleri iin 0-50 kN arasndaki ykler 500 N dorulukla
llebilmelidir.
Not 3 - Baz koullarda belirli bir su muhtevasnda 2,5 kglk tokmak metodu ve 4,5 kglk tokmak metodu ile
elde edilen birim hacim arlk deerlerinin arasnda bir deer elde etmek gerekir. Bu deer iki
sktrma enerjisi arasnda bir enerji kullanlarak elde edilebilir. Bu ara enerjiyi standardlatrmak iin
numune be eit tabaka halinde ve her tabakaya 458 mmlik serbest d yapan 4,5 kglk tokmakla
30 darbe uygulanarak sktrlmaldr.
Not 4 - Tama oran deneyi iin izelge 1de verilen form kullanlabilir.
13
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
izelge 1 - Zeminin tama orannn lmnde kullanlan deney formu
Lboratuvar no
Numune kabul tarihi
Numuneyi gnderen
Deney balang tarihi
Ait olduu proje
Deney biti tarihi
Kuyu / sondaj no
Deneyi yapan
Numune tipi
Kontrol eden
Numune numaras
Numunenin hazrlan metodu
Hesaplanan gerekli zemin miktar (M1) g
Kalp + taban plakasnn ktlesi (M3) g
Kalp + taban plakasnn ktlesi (M2) g
Zeminin ktlesi (M2-M3) g
Suda bekletilme sresi (gn)
Suda bekletilmi numune +kalp +taban plakas
ktlesi (M4)
Suda bekletilmi numune ktlesi (M4 - M2 ) g
0,625 mmlik penetrasyon oluturan yk
En byk tama oran %
Suda bekletilmi numunenin ya birim hacim arlk
n = 0,0042 M1
kN/m3
n = 0,00431 (M3 -M2)
kN/m3
Su muhtevas (w) %
Suda bekletilmi numunenin kuru birim hacim arlk
kN/m3
k = n
1+w
14
st
Alt
st
Alt
st
Alt
st
Alt
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.2 Deney 2: Tek ynl konsolidasyon zelliklerinin tayini

5.2.1 Genel
Bu deney, yanal ekil deitirmesi kstlanm olan, suya doygun disk biiminde, rselenmemi veya
sktrlan zemin numunesinin alt ve st yzeyinden drenaj salanarak, dey ve eksenel bir basn altnda
skma miktar ve hznn lm ile ilgilidir.
5.2.2 Cihazlar
5.2.2.1 Konsolidasyon cihaz (sabit halkal)
Cihaz u ana paralardan olumaldr:
5.2.2.1.1 Konsolidasyon halkas, zemin numunesinin yanal ekil deitirmesini tamamen nleyebilecek
salamlkta, yksek nitelikte paslanmaz elikten veya kaplanm pirinten yaplm. Bu halkann bir ucu,
deney numunesinin hazrlanmasn kolaylatrmak amacyla kesici olmaldr.
Konsolidasyon halkasnn ap, deney iin lboratuvara gelen rselenmemi tp numunelerinin ap, zeminin
tr ve ihtiva ettii danelerin en byk boyutu dikkate alnarak seilmelidir. Genel olarak, ince siltler ve killer
(bu tr zeminler deneyde "A" tr zeminler diye anlacaktr) iin kullanlacak konsolidasyon halkasnn i
ap, rselenmemi tp numunesinin apndan en az 6 mm daha kk olmaldr. Bylece numunenin
evresinden, numune alma ilemi srasnda rselenmi olmas muhtemel en az 3 mm kalnlnda zeminin
tralanp atlmas salanm olur. Az miktarda kil ihtiva eden iri silt ve kumlar, ierisinde ok miktarda kk
ta veya kat paracklar bulunan zeminler (tal kil, marn ve tebeir gibi), bir de numune tpnden
karlrken krlan veya ok ekil deitiren zeminler (bu tr zeminler deneyde "B" tr zeminler diye
anlacaktr) iin konsolidasyon halkasnn i apnn, tp numunesinin apna yakn olmas, bu tr zeminleri
tralama g olduundan ve rselenme getirdiinden, tercih edilmelidir. Deney uniform kumlara
uygulanmaz.
Halkann derinlii, i apnn te biri ile drtte biri arasnda olmal, i yzeyi, srtnmeyi azaltmak amacyla
przsz bir biimde parlatlm olmaldr.
5.2.2.1.2 Gzenekli diskler, numunenin alt ve st yzeyine yerletirilmek zere, 80 KVA zmpara
tandan 6 mm veya 13 mm veya sinterlenmi bronzdan 3 mm kalnlkla yaplm olan. Bunlar, uygun
geirimlilik ve salamlkta olmal, alt ve st yzeylerinin dz olmasna zen gsterilmelidir.
stteki gzenekli diskin ap, zemin numunesinin serbeste skmasn salamak amacyla, konsolidasyon
halkasnn i apndan 0,5 mm daha kk olmaldr. Bu diskin st yzey apnn alt yzey apndan daha
kk olmas, deney srasnda, hafif de olsa, yan yatmadan tr diskin halka iinde kenetlenmesini nleme
bakmndan yararldr. Alttaki gzenekli disk ise konsolidasyon halkas ve iindeki numuneyi yeterli biimde
destekleyebilecek boyutlarda olmaldr.
5.2.2.1.3 Szge kd, halkadaki numune ile gzenekli disk arasna zeminin gzenekli disklere
girmesini nleyen.
5.2.2.1.4 Konsolidasyon hcresi (dometre), konsolidasyon halkas iindeki numunenin, alt ve

stndeki gzenekli disklerle, ortaya gelecek biimde, ierisine yerletirilebilecei, uygun bir malzemeden
yaplm olan. Hcre, stteki gzenekli diskin st yzeyini aan bir dzeye kadar suyla doldurulabilmelidir.
Hcrenin nemli ayrntlar ekil 6'da gsterilmitir.
5.2.2.1.5 Komparatr saati, deney srasnda, numunenin skma veya ime miktarn lebilecek
biimde yerletirilmi gstergeli (tercihan dijital). Gsterge 0,002 mm dorulukla okunabilmeli ve en az 25
mm hareket kapasitesinde olmaldr.
15
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Aklamalar
1
Gzenekli disk
2
Zemin numunesi
3
Szge kd
4
Konsolidasyon halkas
ekil 6 - Konsolidasyon hcresi emas
5.2.2.1.6 Ykleme cihaz, konsolidasyon hcresinin yerletirilecei rijit bir tablas olan. Bu cihazn, uygun
artlarla numuneye eksenel, dey bir yk uygulayabilecek bir dzeni olmaldr. Uygulanan her ykn,
numunenin dey ynde skmasn salarken, deney srasnda deimemesi gereklidir. Bu da dengesi
salanm bir kaldra dzeni kullanlarak, uygun artlarla uygulanabilecek kalibre edilmi ktlelerle
salanabilir. Numuneye uygulanacak dey yklerin, istenilen basnc % 1,5 dorulukla oluturmas
gereklidir. Ykleme cihaz, numune kalnlnn en az % 75'ine eit bir skmay salayabilmelidir. Dengeli
kaldra dzeni, dey ykn uygulanmasnda yaygn biimde kullanldndan, bu standardda deneyin
yapl anlatlrken, bu tr bir ykleme dzeni bulunduu varsaylmtr. Numuneye uygulanan kuvvet, stteki
gzenekli diski kaplayan bir ykleme plkasnn tam ortasndaki kresel bir yataktan gemelidir. Ykleme
dzeni, yk ani ve sarsntsz biimde uygulayabilmelidir. Bu amala, kaldracn yk uygulama anna kadar
vidal bir kriko ile desteklenmesi, kimi durumlarda kolaylk salar. Ayrca kaldra dzeninin uygun bir
bytme orannn olmas (1:9, 1:10 veya 1:11 gibi) ve lboratuvarda numuneye uygun artlarla yk
uygulanmasn salayacak ktleler bulundurulmas gerekir. Genellikle farkl apl numuneler iin ngrlen
sabit basnlar verecek deiik ktleler bulundurulmaldr.
5.2.2.2 Numunenin deneye hazrlanmas ve deneye tbi tutulmas iin gerekli cihazlar
Kriko ve ereve, zeminin numune tpnden karlmasnda kullanlabilen,
Sehpa, numune tpnden kriko ile karlan zeminin dorudan konsolidasyon halkas iinde itilmesini
salamak amacyla, bu halkay numune tpnn hemen stnde tutmaya yarayan,
Palet ba veya spatl, benzeri keskin, ince azl tralama ba,
ki dane kl testere, biri ince piyano telinden, teki ise zemberek telinden yaplm olan,
elik cetvel, yaklak olarak 300 mm uzunluunda, 25 mm geniliinde, 3 mm kalnlnda, bir kenar eimli
olan,
Cam plka, kenar uzunluu yaklak olarak 450 mm, kalnl 10 mm olan, kare biiminde, przsz olan,
Bir kumpas, numunenin yksekliini ve konsolidasyon halkasnn derinliini 0,01 mm dorulukla lecek
verniyeli,
veya
Komparatr saati, 0,01 mm dorulukla lm yapabilen,
Szge kd, dk geirimlilikte numunenin stne konacak szge kd, konsolidasyon halkasnn i
apnda olmal, numunenin altna konacak olan ise konsolidasyon halkasnn d apndan kk
olmamaldr,
Komparatr saati, numunenin skmasn 0,002 mm dorulukla lebilecek olan (tercihan dijital gstergeli),
Kronometre, bir saniye dorulukla okunabilen,
Su kayna, oda scaklnda olan,
Termometre, gnlk en yksek ve en dk scakl 0,5 C dorulukla gsteren,
16
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Saat cam,
veya
Metal bir tepsi, konsolidasyon halkasndan az byk apta,
Silikon gresi,
Ayrca, su muhtevasnn ve bal younluun lm iin TS 1900-1 Deney 1 ve Deney 5 Ada belirtilen
cihazlar.
5.2.3 Deneyin yapl

5.2.3.1 Numunenin deneye hazrlanmas
5.2.3.1 Zeminin az bir blm kriko yardmyla numune tpnden karlp hangi trden olduu tespit edilir.
5.2.3.2 Uygun boyutlarda bir konsolidasyon halkas ile bir saat cam veya metal tepsi iyice temizlenir,
kurulanr ve 0,01 g dorulukla ayr ayr tartlr. Halkann ii silikon gresiyle hafife yalanr. Numunenin
tpten taan blm, ince bir piyano teli veya zemberek teli testeresi veya ince azl bir bakla tpn
azyla bir dzeyde kesilir.
5.2.3.2 Madde 5.2.2.1.1de tariflenen A tr zeminler iin
5.2.3.2.1 Tpteki numunenin, konsolidasyon halkasnn yksekliinden az uzun bir blm tpten karlp
kesilir. Bu ilem srasnda, elde edilen disk biimindeki numunenin iki yzeyinin birbirine paralel olmasna
zen gsterilmelidir.
5.2.3.2.2 Lboratuvara getirilen rselenmemi numune, elle kesilip alnm bir bloksa, konsolidasyon
halkas boyutlarndan az byk, iki yzeyi birbirine paralel bir disk kesilip hazrlanr. Bu ilem srasnda,
diskin paralel yzeylerinin, zeminin arazideki durumuna gre, arazide yk alma ynne dik olmalarna zen
gsterilmelidir.
5.2.3.2.3 Konsolidasyon halkas klavuz olarak kullanlarak, diskin kenarlar zenle tralanr. Tralama
ilemi, konsolidasyon halkas numuneye yavaa ve dzgn bir biimde bastrlarak geirilirken, diskin
evresinde halkann kesici ucunun syraca ince bir kat kalana kadar srdrlr. Bylece halkann i yzeyi
ile numune arasnda boluklar kalmas nlenmi olur. Diskin alt ve st yzeyi, halkann alt ve st ucundan
darda kalmal, piyano teli testeresi veya ince azl tralama ba ve elik cetvel yardmyla halkann alt
ve st ucu dzlemlerine gelene kadar tralanp dzeltilmelidir.
Zeminde belirebilecek kk bir tan tralama ilemine engel olmas durumunda, bu ta karlp boalan
yere tralanma srasnda kesilip alnan zeminden doldurulmaldr. Hazrlama srasnda, numunenin su
muhtevasnda herhangi bir deiiklik olmamasna zen gsterilmelidir. Tralama srasnda kesilen zeminden
bir miktar alnp danelerin bal younluu belirlenir, ancak bu zorunlu deildir.
5.2.3.2.4 Konsolidasyon numunesinin kalnl halka ykseklii olarak llr ve halka ile iindeki numune
bir saat cam (veya metal tepsi) zerine konup vakit kaybetmeden tartlr.
5.2.3.2.5 Zeminde ta veya kum bulunmad durumlarda, Madde 5.2.3.2.1 il Madde 5.2.3.2.3te belirtilen
ilemler yerine: Konsolidasyon halkasn rijit bir biimde ve numune tpnn st ucundan 3 mm ile 6 mm
aras bir uzaklkta tutabilecek zel bir cihaz, tpn ucuna taklr ve numune tpten karlrken dorudan
konsolidasyon halkas iine itilir. Bu ilem srasnda numune, halkann kesici ucundan girip dier ucundan
taacak biimde kabilmelidir. Numunenin halka iine itilmesi srasnda, halkann d yzeyine olan
srtnmeyi azaltmak amacyla, halkann evresinden taan malzeme tralanmaldr. Halka iindeki numune
kesilip alnr, alt ve st yzeyleri tralanr ve yukarda, Madde 5.2.3.2.4teki ilem uygulanr.
5.2.3.3 Madde 5.2.2.1.1de tariflenen B tr zeminler iin
Numunenin deneye elverili bir blm, numune tpnden dorudan doruya, bu tpn apna olabildiince
yakn apta bir konsolidasyon halkas iine itilir. Bundan sonra numune kesilir, alt ve st yzeyleri tralanr
ve Madde 5.2.3.2.4teki ilem uygulanr.
17
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.2.3.4 Konsolidasyon cihaznn hazrlanmas

Alt gzenekli disk, kuru olarak, konsolidasyon hcresi iine yerletirilir. Halka iindeki numune, alt ve stne
birer szge kd konarak gzenekli diskin ortasna yerletirilir. Yumuak, hassas ve normal konsolide
olmu zeminler iin kullanlacak szge ktlar kuru olmaldr. st gzenekli disk ve ykleme plkas
numunenin ortasna yerletirilir.
Bundan sonra konsolidasyon hcresi ykleme cihazndaki yerine oturtulur ve dengelenmi ykleme kolu,
yatay duruma getirilip yk numuneye aktaran paras ykleme plkasna deecek biimde ayarlanr.
Komparatr saati, konsolidasyon hcresinin taban ile ykleme plkas arasndaki bal hareketi lecek
biimde yerletirilir. Komparatr saati, az bir miktar imeyi lebilecek, ancak kapasitesinin ou oturmalar
kaydetmekte kullanlabilecek biimde ayarlanmaldr.
5.2.3.5 Ykleme
Deneyde ykleme sras 12,5; 25 50; 100; 200; 400; 800; 1600; 3200 kPa dizisini takip etmelidir.
Uygulanacak ilk basn, zeminin trne bal olup, numunenin imesini nleyebilecek dzeyde olmaldr.
Son basn ise 800 kPadan az olmamak zere numune tipi ve zelliine gre seilir. Aadaki aklamalar
klavuz olarak kullanlabilir:
Kat zeminler: Uygulanacak ilk basn, numunenin alnd noktada zeminin maruz kald efektif dey
basnca eit olmaldr. Kolaylk amacyla, yukarda verilmi bulunan basn dizisinden, hesaplanan efektif
dey basnca en yakn deer uygulanr.
Sert zeminler: Uygulanacak ilk basn, numunenin alnd noktada etkimekte olduu hesaplanan efektif
dey basntan bir miktar daha az olmaldr. Kolaylk amacyla yukardaki basn dizisinden uygun bir deer
uygulanr.
Yumuak zeminler: Uygulanacak ilk basn, numunenin alnd noktada etkimekte olduu hesaplanan
efektif dey basntan epeyce az olmaldr. ok yumuak killer iin 12,5 kPa gibi dk bir basn
gerekebilir.
Numunenin skma miktarn lecek gstergenin ilk deeri kaydedilir, elde bir kronometre bulundurulur ve
numuneye yukarda belirtilen yolla seilmi ilk basn uygulanr. Ayn anda kronometre altrlr ve belirli
sreler sonunda gsterge okumalar alnr. Bu okumalar basncn uygulanmasndan balanarak llen
aadaki sreler (t) sonunda almak, sonularn zamann karekk kullanlarak deerlendirilmelerinde
kolaylk salar:
0; 6; 18; 30 saniye; 1; 2,25; 4; 6,25; 9; 16; 25; 36; 49; 64; 81; 100; 121 dakika; 4, 9 ve 24 saat. Ykn
uygulanmasyla birlikte, konsolidasyon hcresi suyla doldurulmaldr. Bu ilem numunenin imesine yol
aacak olursa, numuneye uygulanan basn, yukardaki basn dizisindeki bir st deere ykseltilmelidir.
Basn, deney srasnda elde edilen eriden, zeminin birincil skmas sona erdii grlene kadar
deitirilmez. Bu ama iin genellikle 24 saatlik bir sre uygun ve yeterlidir. Bu 24 saatlik srenin sonunda
gsterge ve kronometre okumalar alnr ve ayn sre iinde odann en yksek ve en dk scaklklar
kaydedilir. Skmalarn ihmal edilecek dzeye dmedii zel durumlarda sre 48 saate uzatlabilir.
Bundan sonra, numune zerine etkiyen basnc, yukarda verilen dizideki bir st deere arttracak biimde bir
ktle eklenir ve okuma alma ilemi tekrarlanr. Deneyde, yeterli sayda (en az 4) ykleme basama
kullanlmal ve numuneye uygulanan en yksek basn, numunenin alnd noktadaki efektif dey ve
tasarlanan yapnn ayn noktada yarataca basn artnn toplamna eit olmaldr.
5.2.3.6 Ykn boaltlmas

Uygulanm en yksek konsolidasyon basnc altndaki gsterge okumalar tamamlandktan sonra,
numunenin boalma erisi istenirse, ykler ykleme kademelerine uygun olarak boaltlr. Ancak istenirse
herhangi bir yk kademesinde boaltma, etkiyen basncn drtte biri olmak zere de yaplabilir. Okuma
zamanlar Madde 5.2.3.5te verilen aralklardr. Genellikle kabarma sresi, ayn basn altnda birincil
konsolidasyon iin gerekenden ksadr. Yeniden ykleme yaplmas istendiinde, ykleme Madde 5.2.3.5te
verilen basn aralklarnda yaplr.
Deney aamasnda izelge 2de verilen form kullanlabilir.
18
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
izelge 2 - Konsolidasyon deneyi formu
Lboratuvar no
rselenmi ise, elek no
Numuneyi gnderen
Numune kabul tarihi
Ait olduu proje
Deney balang tarihi
Kuyu / sondaj no
Deney biti tarihi
Numune no
Deneyi yapan
Numune tipi
Kontrol eden
Alet No
Numune ykseklii, mm
Halka ap, cm
Numune bal younluu, Gs
Kesit alan, cm
Deney banda
Deney sonunda
Halka No
Halka + ya numune ktlesi, g
Halka + kuru numune ktlesi, g
Su miktar, g
Halka ktlesi, g
Kuru numune ktlesi, g
Su muhtevas, %
DENEY OKUMALARI
Ykler
12,5
25
50
100
200
400
800
1600
400
100
kPa
kPa
kPa
kPa
kPa
kPa
kPa
kPa
kPa
kPa
Zaman
Dakika
0
0,1
0,3
0,5
1
2
5
10
20
30
40
60
80
100
150
200
300
500
1440
o
tEn byk ( C)
o
tEn kk ( C)
19
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.2.4 Hesaplamalar
5.2.4.1 Skma zelliklerinin hesab
Zeminin skma zellikleri, numunenin ilk kalnlna gre skma miktar dorusal dey eksene (%), bu
deerlere karlk olan basn, (kPa) logaritmik yatay eksene iaretleyerek gsterilebilir.
Skma miktarn gstermek amacyla, dorudan numunenin deney srasndaki kalnl veya deney
srasndaki boluk oran da dey eksen olarak iaretlenebilir.
Numunenin her ykleme sonundaki kalnl, H mm olarak, numunenin balangta llm olan kalnl ile
deney srasnda gstergeli komparatr saatiyle llen skma miktarndan hesaplanr.
Dey eksen olarak boluk oran kullanlacaksa, pratik bir hesap yolu aada verilmitir:
Kat danelerin edeer ykseklii, H0 (mm) aadaki eitlikten hesaplanr:
H0 =
10Ms
s A
Burada;
Numunenin kuru ktlesi, (g),
Ms
s
Kat danelerin birim hacim arl, (kN/m3),
A
Numunenin kesit alan, (cm2)
dr.
Boluk oran, e, aadaki eitlikten hesaplanr:
e=
H H0
H0
Burada;
H
Yukarda belirtildii gibi numunenin lmle hesaplanan ykseklik deeri, (mm)
dir.
Hacimsel skma katsays, mv numunenin alnd noktada etkimekte olan efektif dey basnca ek olarak
100 kPalk bir basn art iin hesaplanr.
Bu deer yukarda anlan yar-logaritmik grafikten aadaki yolla bulunur:
Dey eksen olarak dorudan numune kalnl gsterilmise hacimsel skma katsays aadaki eitlik ile
hesaplanr:
mv =
H 1
H
=
(m2/kN)
Ho 98H
Burada;
98 kPa,
H
Numunenin alnd noktadaki efektif dey basnca ek olarak 98 kPalk bir basn artnn
numunede yarataca skma miktar,
H
Numunenin alnd noktadaki efektif dey basnca edeer basn altndaki kalnl
dr.
20
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Dey eksende boluk oran gsterilmise:

e 1
e
(m2/kN)
=
1 + e o 98(1 + e o )
mv =
Burada;
98 kN/m2,
e
Numunenin alnd noktadaki efektif dey basnca ek olarak 1 m2/kNluk bir basn artnn boluk
orannda yaratt azalma miktar,
eo
Numunenin alnd noktadaki efektif dey basnca karlk boluk oran (doal boluk oran)
dr.
Skma katsays, gerekirse, benzer bir yolla herhangi bir basn art aral iin de hesaplanabilir.
Hesaplamalarda izelge 3te verilen form kullanlabilir.
5.2.4.2 Konsolidasyon katsays

Konsolidasyon katsays, Cvnin hesab iin iki deney metodu vardr. Bunlardan biri, ykn uygulanma
sresinin karekkn, dieri ise, ykn uygulanma sresinin logaritmasn kullanan metotlardr (Madde 5.2.6
Not 1).
Bu metotlardan sadece birinin gvenilir sonular verdii saptanmadka, her ikisi de kullanlmaldr.
5.2.4.2.1 Etkime sresinin karekkn kullanan metot

Skma miktarn veren komparatr saati okumalar ile etkime sresinin karekk arasndaki banty
gsteren grafiin (ekil 7) bir doru zerine den ilk kesimi, sfr etkime sresini gsteren dey ekseni
kesecek biimde uzatlr ve bu kesime noktas dzeltilmi sfr noktas olarak alnr (O). Bu dzeltilmi sfr
noktasndan geen ve her noktasnn yatay ekseni, ilgili skma miktarna, daha nce izilmi bulunan doru
zerine karlk olan noktannkinin 1,15 kat olan bir ikinci doru izilir (OB). Bu ikinci dorunun deney
sonularndan elde edilmi bulunan eriyi kestii nokta, birincil skmann % 90n gsteren nokta olarak
kabul edilir. Bu noktann yatay ekseni
t 90 , grafikten okunur ve konsolidasyon katsays, Cv aadaki
eitlikten hesaplanr:
Cv =
2
(0,212 x10 6 )Hort
(m2/s)
t 90
ve
Hort =
Hi + Hi+1
2
Burada;
H
Her basn art iin deneyden elde edilen oturma deerleri, (mm),
Hort
lgili basn artlar iin hesaplanan ortalama numune ykseklii, (mm),
t90
Birincil skmann % 90 iin gereken sre (s)
dir.
21
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
izelge 3 - Konsolidasyon deneyi hesab formu
Lboratuvar no
rselenmi ise elek no
Numuneyi gnderen
Numune kabul tarihi
Ait olduu proje
Deney balang tarihi
Kuyu / sondaj no
Deney biti tarihi
Numune no
Deneyi yapan
Numune tipi
Kontrol eden
Numune ap, cm
Alet No
Numune ykseklii, mm
Numunenin balang ktlesi, g
Kesit alan, cm
Ya birim hacim arl, kN/m3
Numune hacmi, cm3
Su muhtevas, %
Bal younluk, Gs
Kat danelerin edeer ykseklii,
H0, mm
Basn
kPa
0
12,5
25
50
100
200
400
800
1600
400
100
Hort
mm
mm
Basn basama (kPa)
12,5
25
50
100
200
400
800
1600
22
eortalama
kPa
Etkime sresinin
karekk metodu
r0
rp
rs
CV
a=e/ mv=a/(1+eort) t90 veya t50

m2/kN
m2/kN
Etkime sresinin
logaritma metodu
CV
r0
rp
rs
Cv
m2/s
Scaklk
(C)
En yksek En dk
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
izelge 3 - Konsolidasyon deneyi hesab formu (devam)

65
Boluk oran, e (%)
60
55
50
45
40
35
10
100
1000
10000
Basn (kPa)
ekil 7 - Etkime sresinin karekkn kullanan metot
23
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.2.4.2.2 Etkime sresinin logaritmasn kullanan metot

Deney sonularndan elde edilen komparatr saati okumalar - etkime sresinin logaritmas erisi izilir
(ekil 8). Bu eri zerinde deye yakn ve bir doru zerine den noktalardan geen doru izilir. Sonra
erinin sa tarafnda kalan noktalarn oluturduu doru izilerek birinci doru ile kesimesi salanr. Bu
kesime noktas, birincil skmann % 100n gsteren nokta olarak kabul edilir. Dzeltilmi sfr skma
noktas ise u yolla bulunur:
Erinin parabolik olan balang kesiminde etkime sreleri oran 1:4 olan herhangi iki nokta alnp bunlar
arasndaki dey eksen fark bulunur. stteki noktadan, bulunan farka eit bir miktar yukarya klr. Bylece
bulunan dzeltilmi sfr skma noktas birka defa farkl seimlerle denetlenmelidir. Sfr ve % 100 skma
noktalarndan tam ortadaki % 50 birincil skma noktas bulunur (U = 50) ve bu noktaya karlk olan etkime
sresi, t50 dey eksenden okunur.
Bu izimle konsolidasyon katsays, cv, aadaki eitlikten hesaplanr:
Cv =
2
(0,05 x10 6 ) Hort
(m2/s)
t 50
Burada;
Birincil skmann % 50si iin gereken sre (saniye)
t50
dir.
ekil 8 - Etkime sresinin logaritmasn kullanan metot
24
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.2.4.2.3 Scaklk dzeltmesi
Lboratuar scakl 20 Ctan nemli derecede farkl ise, ekil 9da verilen scaklk dzeltme faktr erisi
kullanlarak, katsaylar 20 C scaklktaki deerlere dntrlmelidir..
2,0
Scaklk dzeltme faktr
y = 3E-07x - 3E-05x + 0,0016x - 0,0616x + 1,7817

2
R =1
1,5
1,0
0,5
0
10
15
20
25
30
35
Scaklk ( C)
ekil 9 - Konsolidasyon katsaylar iin dzeltme faktr
5.2.4.2.4 Skma oranlar

lk skma oran, r0, birincil skma oran, rp ve ikincil skma oran, rs, aadaki eitliklerden hesaplanr:
5.2.4.2.4.1 Etkime sresinin karekkn kullanan metot iin:

r0 =
d0 ds
d0 d f
rp =
10(ds d90 )
9(d0 d f )
ve
rs = 1 - (r0 + rp)
5.2.4.2.4.2 Etkime sresinin logaritmasn kullanan metot iin:

r0 =
d0 ds
d0 d f
rp =
ds d100
d0 d f
ve
rs = 1 - (r0 + rp)
25
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Burada;
Dzeltilmi sfr skma noktasndaki gsterge okumas,
ds
Birincil skmann % 90'ndaki gsterge okumas,
d90
Birincil skmann % 100 'ndeki gsterge okumas,
d100
d0
Deney balangcnda alnan gsterge okumas,
Deney sonunda alnan gsterge okumas
df
dr.

5.2.5.1 Sonular, numunenin skma miktar (veya boluk oran) ile basncn logaritmasn gsteren bir
grafikle verilmelidir. Numunenin alnd noktada etkimekte olan efektif dey basnca ek olarak 100 kPalk
bir basn art (veya gerekirse, baka basn artlar) iin hesaplanan hacimsel skma katsays, mv
verilmelidir.
5.2.5.2 izilecek her etkime sresi - skma erisi iin ilgili skma oranlar ile konsolidasyon katsays, Cv,
verilmelidir. Bir baka yol da, skma oranlar, konsolidasyon katsays ve ortalama scaklk deerlerini, ilgili
basn artlar karsnda bir izelgede gstermek, her deerin Madde 5.2.4.2.de verilen metotlardan
hangisiyle elde edilmi olduunu belirtmektir.
5.2.5.3 Zemin, tam bir biimde tantlmal, birim hacim arl, su muhtevas, doygunluk derecesi ve bal
younluu gibi fiziksel zellikleri verilmelidir. Numunenin durumu ve nitelii konusunda bilgi verilmeli, deney
numunesinin hazrlan srasnda karlalm olan glkler belirtilmelidir.
5.2.6 Notlar
Not 1 - nerilen iki metot, genellikle benzer sonular verir. Baz durumlarda, etkime sresinin karekkn
kullanan metot, dorusal kesimi olan bir grafik vermezken, etkime sresinin logaritmasn kullanan
metot daha gvenilir sonular verebilir. te yandan ar ikincil konsolidasyon zellii gsteren
zeminlerde, bunun tersi olabilir.
Not 2 - Raporda belirtilmek artyla, zeminin arazide bulunan durumuna gre, tek ynl konsolidasyon
deneyi serbest imeye braklarak imesini tamamlam numuneler zerinde de yaplabilir.
Not 3 - Deneyin gerekletii ortamn gnlk en yksek ve en dk scaklklar kaydedilerek, deney
raporunda belirtilebilir.
26
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.3 Deney 3: Serbest (tek eksenli) basn dayanmnn tayini

5.3.1 Genel
Bu deney ince daneli zeminlerin rselenmemi veya sktrlm haldeki serbest basma dayanmnn
bulunmas ile ilgilidir. Numuneler 50 mm apnda, boyu apnn iki kat, doygun ve klcal atlak iermeyen
kohezyonlu zemin olmaldr. Zorunlu durumlarda, raporda belirtilmek artyla, deney ap 38 mm olan
numuneler zerinde gerekletirilebilir. Bu deney, kumlu zeminler iin elverili deildir.
5.3.2 Cihazlar
elik numune alclar, doal veya sktrlm zeminden numune alabilecek, i ap 50 mm d ap ise en
fazla 56 mm olan (zeminde iri daneler varsa numune alc ap en iri dane apnn 6 katndan byk
olmaldr),
Numune itici, numuneyi tpten karmaya yarayan,
Kalp, tpten kan numuneyi korumak ve tralamak iin istenilen ap ve ykseklikte, iki paral,
elik kl testere, numuneyi tralamada kullanlacak,
Kumpas, verniyeli,
Kronometre,
Terazi, 0,01 g dorulukla tartma yapabilen,
Basma presi, motorla hidrolik veya mekanik olarak hareket ettirilebilen, uygulanan edeer kuvveti 10 kPa
dorulukla gsterebilir zellikte olan. Cihaz 100 kPaa kadar dayanmlar iin 1 kPa, bundan direnli
numuneler iin 5 kPa dorulukta olacaktr.
Komparatr saati, 0,01 mm dorulukla lm yapabilen, kapasitesi en az numune yksekliinin % 20si
kadar olan
Kuvvet halkas, deney numunesine uygulanan eksenel yk 5 kPa dorulukla lebilen.
Ayrca, su muhtevasn lme dzeni iin TS 1900-1 Deney 1de belirtilen cihazlar.
5.3.3 Numunenin hazrlan

5.3.3.1 ki paral kalp yalandktan sonra numune elik tpten kalba karlr. Kalbn iki azndan taan
zemin kl testereyle kesilip atlr. Bylece numunenin iki tabannda uzun eksene tam dikeylik salanm olur.
5.3.3.2 Numune kalptan kartlp ktlesi en yakn 0,01 g, boyutlar 0,1 mm dorulukla llr.
5.3.4 Deneyin yapl
5.3.4.1 Numune presin alt pltformuna merkezlenerek oturtulduktan sonra st balk numune st yzne
rahata ve tam deecek ekilde indirilir. Boy deimeyi len komparatr saati, alt ve st balklar arasna
yerletirilerek sfrlanr.
5.3.4.2 Ykleme numunede dakikada % 0,5 - % 2 aras birim boy ksalmas oluturacak biimde yaplr. Yk
ve boy deitirme okumalar uygun aralklarda kaydedilir. Her durumda deney sresi 10 dakikay
gememelidir. Deney, numunede kesin gme (krlma) elde edilene, en byk dayanmn belirmedii
yumuak killerde ise % 20 birim boy ksalmasna kadar srdrlr.
5.3.4.3 Deney sona erdiinde numunenin gme ekli izilerek, llebiliyorsa yatayla yapt a bulunur.
Numune yeniden tartlarak su muhtevas (TS 1900-1 Deney 1) bulunur.
5.3.5 Hesaplamalar
Numunede eksenel birim ekil deitirme (%):
=
H
x100
H0
Burada;
H
Numunede llen eksenel ekil deitirme (mm),
Numunenin ilk boyu (mm)
H0
dur.
27
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Buna karlk olan ortalama kesit alan ise aadaki eitlik ile hesaplanr:
A=
A0
x100
1-
Burada;
Dey yndeki eksenel birim ekil deitirmesi,

A0
Numunenin deney bandaki kesit alan (m2)
dr.
Numunenin serbest basn dayanm aadaki eitlik ile ifade edilir:
qu =
P
(kPa)
A
Burada;
P
Gmeyi salayan yk (kN)
tr.
Hesaplamalarda izelge 4te verilen form kullanlabilir.

Numunenin serbest basn dayanm, numunenin nasl hazrland (rselenmemi veya sktrlm), gzle
tehis, su muhtevas ve birim hacim arl, gmede anndaki birim boy ksalmas ve dikkate deer
gzlemler rapor edilmelidir.
28
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
izelge 4 - Serbest basn dayanm deneyi formu
Lboratuvar no
rselenmi ise elek no
Numuneyi gnderen
Numune kabul tarihi
Ait olduu proje
Deney balang tarihi
Kuyu / sondaj no
Deney biti tarihi
Numune no
Deneyi yapan
Numune tipi
Kontrol eden
Numune boyu, cm
Kesme hz, mm/dakika
Numune ykseklii, cm
Kesit alan, cm
Numune hacmi, cm3
Su muhtevas, %
Kuvvet halkas no
Kuvvet halkas katsays
(kN/mm)
H
mm
Su muhtevas
H
H0
A
cm2
Ring
okumas
Deney ncesi
1
kPa
Deney sonras
H
mm
H
H0
A
cm2
Numunenin gme ekli
Ring
okumas
1
kPa
Dnceler
Kap No
Ya numune + kap, g
Kuru numune + kap, g
Su miktar, g
Kap, g
Kuru numune, g
Su muhtevas, (%)
29
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.4 Deney 4: Kayma direncinin eksenli hcrede (konsolidasyonsuz - drenajsz)

boluk suyu basnc llmeden tayini
5.4.1 Genel
Bu deney, suya doygun kohezyonlu bir zeminin basn dayanmnn eksenli kesme cihaznda, hcre
basnc belirli bir deerde tutularak ve su muhtevasnn deimesi nlenerek llmesi ile ilgilidir. Bu deney
rselenmemi ve sktrlm numunelere uygulanr.
Deney, ap en az 50 mm, ykseklii ise apnn iki kat olan silindirik deney numuneleri zerinde yaplr
(Madde 5.4.7 Not 1).
5.4.2 Cihazlar
5.4.2.1 Deney numunelerinin hazrlanmas iin gerekli cihazlar
Gerekli cihazlar aadaki ayr durum iin verilmitir:
1) Durum 1: Numune tp i apnn, hazrlanacak deney numunesi apna eit olduu durum,
2) Durum 2: Numune tp i apnn, hazrlanacak deney numunesi apndan byk olduu durum,
3) Durum 3: Deney numunesinin blok olarak salanan bir numuneden hazrlanaca durum.
5.4.2.1.1 Her durum iin gerekli cihazlar

Kalp, i ap ve uzunluu hazrlanacak deney numunesinin boyutlarna uyan, iki yarm silindirden oluan,
Tralama ba, spatl veya palet ba,
Cetvel, yaklak olarak 300 mm uzunluunda, 25 mm geniliinde ve 3 mm kalnlnda, elikten imal edilmi
olan,
Tel testere, keskin azl,
Paslanmaz metal,
veya
Plstik balklar, deney numunesi ile ayn apta olan (st baln ortasnda, ykleme pistonunun yarm
kre biimindeki ucuna uyan konik bir yatak veya pistonun silindirik yatakl ucuna uyacak sapl elik bilye,
sert metal balk, plstik balk yumuak zeminlerde kullanlr),
Lstik klf, dikisiz boru biiminde iki ucu ak olan. Bu klfn ap, deney numunesinin apna eit, boyu ise
numune boyundan 50 mm daha uzun olmaldr. Klfn et kalnl, numunenin byklne, zeminin
dayanm ve trne gre seilmelidir. 0,2 mm kalnlnda bir klf genellikle yeterlidir.
Klf germe cihaz, numunenin boyutlarna uygun,
Lstik halkalar, numune balklarnn apna uygun, daire kesitli, O-halkas,
Terazi, 0,01 g dorulukla tartma yapabilen.
Komparatr saati, 0,01 mm dorulukla lm yapabilen, kapasitesi en az numune yksekliinin % 20si
kadar olan
Ayrca, su muhtevas lm dzeni TS 1900-1 Deney 1de belirtilen cihazlar
5.4.2.1.2 Deiik durumlar iin ayrca gerekli cihazlar

5.4.2.1.2.1 Durum 1 ve 2 iin: Numune tp ve deney numunesi tplerinin (Madde 5.4.2.1.2.2) boyutlarna
uygun numuneyi tplerden karmaya yarayan cihazlar.
5.4.2.1.2.2 Durum 2 iin:

a) Deney numunesi almakta kullanlacak ince eperli tpler. Bu tplerin i ve d yzeyleri dz olmal ve
birer ular, i yzeylerinde birer kesici u oluturacak biimde tornalanm olmaldr. Tplerin alan oran
(Madde 5.4.7 Not 2), yeterli salaml salamak artyla mmkn olduu kadar dk olmal, ve bu
deer hibir zaman % 20yi amamaldr. Tplerin boyu, deney numunesinin boyundan byk olmaldr.
b) Numune tpnden karlan zeminin dorudan ince eperli tplere itilmesini salamak amacyla, bu
tpleri rijit bir biimde numune tpnn hemen stnde tutmaya yarayan bir cihaz.
5.4.2.1.2.3 Durum 2 ve 3 iin: Deney numunelerinin hazrlanmasnda kullanlacak kk bir zemin tornas.
30
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.4.2.1.2.4 Durum 3 iin: Deney numunelerinin ularn, eksenlerine dik olarak kesmekte kullanlacak
klavuzlu bir testere.
5.4.2.2 eksenli hcre kesme deneyi iin gerekli cihazlar

5.4.2.2.1 eksenli deney hcresi, Deney numunesinin boyutlarna uygun olan. Bu hcre, ierisine
deney numunesinin yerletirilebilmesi iin alabilmeli, uygun bir akkan yardmyla en az 700 kPaa kadar
uygulanacak i basnlara dayanabilmeli ve bir piston yardmyla numuneye eksenel yk uygulanmasna
olanak vermelidir.
5.4.2.2.2 Basn sistemi, Hcreyi dolduran akkana istenilen basnc 5 kPa dorulukta uygulayabilecek
ve bu basnc belirli bir dzeyde tutabilecek bir cihaz. Bu cihazn oluturduu basn deeri kalibreli bir
manometre ile kontrol edilmelidir.
5.4.2.2.3 Ykleme cihaz, Deney numunesini, dakikada 0,01 mm ile 7,5 mm arasnda deiebilen belirli
bir hzla eksenel olarak sktrabilecek bir cihaz. Bu cihazn, deney numunesi, yksekliinin yaklak olarak
te birine eit bir ksalmay lebilecek bir de komparatr saati bulunmas gereklidir.
5.4.2.2.4 Kuvvet lme cihaz, Deney numunesine uygulanan eksenel yk 5 kPa basn edeeri
dorulukla verebilecek bir cihaz.
5.4.3 Deneyin yapl

5.4.3.1 rselenmemi deney numunesinin hazrlanmas
Deney numunesini hazrlamada ama, zeminin yapsn ve su muhtevasn deiiklie uratmadan,
ykseklii apnn iki kat olan, silindir biiminde, ular dz ve eksene dik bir numune elde etmektir.
Deney numunesinin hazrlan, numunenin lboratuvara tp ierisinde mi yoksa blok olarak m getirilmi
olmasna baldr ve duruma gre aadaki metotlardan biri uygulanr:
5.4.3.1.1 Numune tp i apnn, hazrlanacak deney numunesinin apna eit olduu

durumlar iin
5.4.3.1.1.1 Numune tpnn ular dzgn ve tpn eksenine dik olmad durumlarda, bir deney numunesi
hazrlamaya yetecek uzunlukta numune, tpten karlr ve kesilir. Kesilen numune, iki yarm silindirden
oluan kalp ierisine konur ve ular tel testere ile dz ve eksene dik biimde tralanr.
5.4.3.1.1.2 Numune tp iyi ve ularnn eksene dik olduu durumlarda, deney numunesi ayn tpte
hazrlanabilir. Numunenin ularn yaltmakta kullanlan parafin karlr ve elik cetvelle dzlenir. Sonra
numune, dzlenen ucundan itilip dier ucu, tp eksenine dik olarak kesilir ve elik cetvelle dzlenir. Bu ucun
bylece hazrlanmasndan sonra numune, tp ierisinde istenilen boyda bir deney numunesi kalacak biimde
ters yne itilir. Tpten taan blm eksene dik olarak kesilir, tpte kalan blmn ucu elik cetvelle dzlenir
ve deney numunesi tpten karlr. Numuneyi tpten karma ilemi srasnda tp, dey durumda tutulmal
ve numune, tpn st ucundan karlmaldr. Numune ile karcnn birbirine yapmamas iin gerekli
nlemler alnmal, numunenin, karc ile numune arasna disk biiminde yal bir kt konmal veya
karcnn ucu hafife yalanmaldr.
5.4.3.1.1.3 Deney numunesinin boyu, ap ve ktlesi, doal birim hacim arlnn % 1 yaknlkla
hesaplanabilmesine imkan verecek dorulukla llr.
5.4.3.1.1.4 Deney numunesi, hcre taban zerine oturtulur, dier balk da numunenin zerine yerletirilir.
Bundan sonra, klf germe cihaz kullanlarak numunenin evresine bir lstik klf geirilir ve klf ile balklar
arasnn geirimsizlii lstik halkalarla bodurularak salanr. Bylelikle, deney numunesi, hcre basnc
alabilecek duruma gelmi olur.
31
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.4.3.1.2 Numune tp i apnn, hazrlanacak deney numunesinin apndan byk olduu

durumlar iin
Bu durumlarda deney numunesi, istenilen apta ince eperli tplere itilerek veya kk bir zemin tornasnda
elle yontularak hazrlanabilir. Hassas killerde, baz durumlarda da sert klcal atlakl killerde deney
numunelerini zemin tornasnda hazrlamak en iyi sonular verir. Deney numunelerinin zemin tornasnda
hazrlanma metodu Madde 5.4.3.1.3te verilmitir. nce eperli tplerle deney numunesini hazrlamak iin
numune, kesici ular numune tpnn ucundan ksa bir uzaklkta olacak biimde, rijit olarak tespit edilmi
bir veya birka ince eperli tplerde Madde 5.4.3.1.1de belirtildii gibi hazrlanr.
5.4.3.1.3 Deney numunesinin blok olarak salanan bir numuneden hazrlanaca durumlar
iin
5.4.3.1.3.1 Blok numuneden, deney numunesinin istenilen boyutlarndan az byk, dikdrtgen prizma
grnmnde bir numune kesilir. Bundan sonra prizma zemin tornasna yerletirilir ve taan kesimleri
tralama ilemi silindirik bir deney numunesi elde edilene kadar srdrlr.
5.4.3.1.3.2 Bundan sonra numune, zemin tornasndan alnr, iki yarm silindirden oluan kalba konur,
gerekli boyda kesilir ve ular dz ve eksene dik bir biimde tralanr.
5.4.3.1.3.3 Deneye hazrlama ileminin geriye kalan, Madde 5.4.3.1.1de belirtildii gibi yaplr.
5.4.3.2 lem
5.4.3.2.1 Yukarda belirtilen biimde hazrlanan deney numunesi, eksenli basma hcresi tabanna
oturtulur. Hcrenin paralar yerlerine taklr, ykleme pistonunun bu ilem srasnda deney numunesinin st
balna dememesini salamak gerekir. Bundan sonra hcre, eksenel yklemeye hazr duruma getirilir ve
evre basnc iin kullanlacak akkan hcreye doldurulur. Hcre basnc istenilen deere ykseltilir.
5.4.3.2.2 Ykleme cihaz, pistonun ucu numunenin st balk yatandan ok az yukarda kalacak biimde
ayarlanr ve kuvvet lme gstergesinin ilk deeri kaydedilir ve sfrlanr. Bundan sonra llecek deer
deviatr gerilme edeeridir. Ykleme cihaz, pistonunun ucu numunenin st balk yatana deecek
ekilde ayarlanr ve numunenin boy ksalmasn len gstergenin ilk deeri kaydedilir.
Eksenel boy ksalma hz, numunenin yaklak olarak 5 - 10 dakikalk bir srede gecei biimde seilir.
Bundan sonra, yklemeye balanr ve gerilme - eksenel birim ekil deitirmesi bantsn belirlemeye
yetecek sayda yk gstergesi okumas ve bunlara karlk olan ksalma okumalar alnr. Deney, en byk
eksenel gerilme deeri alana veya birim boy ksalmas % 20ye ulancaya kadar srdrlr. Bundan sonra
numune zerindeki yk kaldrlr ve kuvvet lme gstergesinin son okumas ilk okumay denetlemek
amacyla kaydedilir.
5.4.3.2.3 Hcredeki akkan boaltlr ve hcre alarak deney numunesi yerinden alnr. Numunenin
zerindeki klf karlr ve numunenin son ekli izilir. Deney numunesi tartlr ve su muhtevasnn bulunmas
iin numuneler alnr veya tm etve konur (TS 1900-1 Deney 1).
5.4.4 Hesaplamalar
Bu standardda verilen metoda gre, kuvvet lme cihazndan elde edilen ilk deer ile daha sonraki deerler
arasndaki fark, deney numunesine, evre basncndan doan eksenel yke ek olarak uygulanan eksenel
yk verir.
Numunenin drenajsz deney srasnda eksene dik alan A, numunenin hacmi deimez bir dik silindir olarak
biim deitirdii varsaylarak hesaplanr. Eksenel birim ekil deitirmesinin olduu anda bu alan aadaki
eitlikle hesaplanr:
A=
A0
1-
Burada;
A0
Numunenin balangtaki kesit alan,
Eksenel birim ekil deitirmesi olup aadaki eitlik ile hesaplanr:

32
ICS 93.020
=
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
H
x100
H0
Burada;
H
Numunede llen eksenel ekil deitirme (mm),
H0
Numunenin ilk boyu (mm)
dur.
Deneyin herhangi bir aamasnda deviatr gerilme (1 - 3) aadaki eitlikten hesaplanr:
P
1 3 = dev =
A
Burada;
P
Numuneye uygulanan eksenel yk, (kN),
A
Eksenel yke karlk gelen numune alan (m2)
dr.
Hesaplamalarda ve deney esnasnda elde edilen verilerin kaydedilmesinde izelge 5te verilen form
kullanlabilir.
5.4.5 Lstik klf dzeltmesi

5.4.5.1 Lstik klfn numune zerindeki kstlayc etkisini hesaba katmak iin bir dzeltme yaplmaldr.
Dzeltme miktarn, llm olan en byk deviatr gerilmeden karlarak, en byk asal gerilmenin
dzeltilmi deeri elde edilmi olur. Dzeltme miktar, mb aadaki eitlikten hesaplanabilir:
mb =
4Et
D0
Burada;
E
Lstik klfn elastisite modl olup, aada anlatld ekilde bulunabilecei gibi lateks klfn tipik
deeri olan 1400 kPa alnabilir,
t
Lstik klfn kalnl (mm),
En byk asal gerilme farkna karlk olan eksenel birim ekil deitirmesi,
D0
Deney numunesinin balangtaki ap (mm)
dr.
33
ICS 93.020
izelge 5 -
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Kayma direncinin eksenli hcrede (konsolidasyonsuz - drenajsz) boluk suyu basnc

llmeden bulunmas deneyi formu
Lboratuvar no
Numuneyi gnderen
Numune kabul tarihi
Ait olduu proje
Deney balang tarihi
Kuyu / sondaj no
Deney biti tarihi
Numune no
Deneyi yapan
Numune tipi
Kontrol eden
Numune boyu, cm
Kesme hz, mm/dakika
Numune ykseklii, cm
Kesit alan, cm
Numune hacmi, cm3

Kuvvet halkas no
(kN/mm)
evre basnc, 3 =
H
mm
H
=
H0
Su muhtevas
Kap No
Ya numune + kap, g
Kuru numune + kap, g
Su miktar, g
Kap, g
Kuru numune, g
Su muhtevas, (%)
34
A
2
m
Kuvvet
halkas
okumas
Deney ncesi
F
kN
1-3
F/A
Deney sonras
evre basnc, 3 =
Kuvvet
halkas
okumas
F
kN
1-3
F/A
Numunenin gme ekli
evre basnc, 3 =
Kuvvet
halkas
okumas
F
kN
Dnceler
1-3
F/A
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.4.5.2 Lstik klfn basn modln dorudan lmek mmkn deilse ekme modlne eit olduu kabul
edilebilir. ekme modlnn bulunmas amacyla ekil 10da gsterilen bir dzenek kullanlr. Lstik klfn,
silindir biiminde kesilmi 25 mm enindeki bir parasnn ekme modl, yk ve uzamay yazan ekme
makinesi ya da yukarda gsterilen dzenle bulunabilir. Lstik klfn cam ubuklara dedii yzeylerdeki
srtnmeyi azaltmak amacyla, buralara pudra srlmelidir.
F
A m
2
E = (1 cm lik alann tad yk) / (Eksenel birim ekil deitirmesi) =

L
Burada;
F
Klf gerdirmek iin kullanlan ktle,
L
Klfn gerdirmeden nceki boyutu,
L
F ktlesi nedeni ile klfn boyunda oluan fark,
Am
Klfn alan (= 2 tWs),
Halkann eni,
Ws
t
Klfn kalnl
dr.

Her deney iin deney numunesinin boyutlar, doal birim hacim arl, su muhtevas, uygulanm hcre
basnc, deviatr gerilme ya da en byk asal gerilme fark (1 - 3) ve buna karlk gelen eksenel birim ekil
deitirmesi ile gme anna kadar geen sre ve ykleme hz verilmelidir.
steniyorsa, gerilme - eksenel birim ekil deitirmesi erisi, eksenel birim ekil deitirmesi yatay eksende,
asal gerilme fark da dey eksende olmak zere izilir.
Arazide, numune almada kullanlm olan numune alcnn tr ve numunenin alnma metodu belirtilmelidir.
5.4.7 Notlar
Not 1 - Deney numunesinin ap, zeminin nitelii ve ierdii danelerin en byk boyutu gz nnde tutularak
seilmelidir. Deney numunesi ince daneli, homojen zeminler iin yeterlidir.
Not 2 - Alan oran, numune alcnn yerini tuttuu zemin hacminin numune hacmine oran olup aadaki
eitlikle tanmlanr:
Alan oran =
D 02 Dk2
Dk2
*100 (%)
Burada;
Numune alcnn d ap,
D0
Numune alc kesici ucun ap,
Dk
dr.
35
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
ller mmdir.
Aklamalar
1
Cam ubuk
2
25 mm eninde silindirik lstik klf eridi
3
Terazi gzne konan ktleler
ekil 10 - Lstik klfn ekme modlnn llmesi
36
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.5 Deney 5: Kayma direncinin eksenli hcrede (konsolidasyonlu - drenajsz)

boluk suyu basnc llerek tayini
5.5.1 Genel
Bu deney, suya doygun veya doyurulmu, rselenmemi veya sktrlm kohezyonlu bir zemin
numunesinin basn dayanmnn, eksenli kesme cihaznda, hcre basncnn belirli bir deerde tutularak
konsolide edilmesi ve bunu izleyerek su muhtevas deiiminin nlenmesi yoluyla, lm ile ilgilidir.
Deney, ap en az 50 mm, ykseklii ise apnn iki kat olan silindirik deney numuneleri zerinde yaplr.
Bu deneyde, kesme aamasnda, numuneye sabit hzda eksenel ekil deitirme uygulanarak hcre
basncnn sabit tutulmas ve numuneden suyun drenajna izin verilmemesi ile su muhtevasnn deney
srasnda deimeden kalmas salanr. Deney srasnda oluan boluk suyu basncndaki deiim numune
tabanndan llr ve fazla boluk suyu basncnn dengelenerek doru lm iin boy ksalmas yeterli
yavalkta uygulanr.
1)
2)
3)
4)
eksenli hcre kesme deneyi yaplan doygun bir numunenin kayma direnci, uygulanan gerilmeye,
konsolidasyon sresine, eksenel ekil deitirmesi derecesine ve zeminin gemite maruz kald
gerilmelere baldr.
Bu deney metodunda, kayma direnci drenajsz koullarda llr. Arazideki belli gerilmeler altnda
konsolide olmu ve gerilme artlar ile daha fazla konsolide olmaya frsat vermeyen drenajsz ykleme
koullarnn gelitii durumlar temsil eden bir deneydir.
Deneyde boluk suyu basncnn llmesi ile belirlenen kayma direnci deeri, efektif gerilmeler
cinsinden de ifade edilebilir. Byle ifade edilen parametreler arazideki tam drenajn gelitii koullar
veya ykleme ile boluk suyu basncnn azald koullar temsil etmektedir.
Deney sonunda kayma direnci, toplam ve efektif gerilme trnden ifade edilebilir.
5.5.2 Cihazlar
5.5.2.1 Dey ykleme sistemi
Elektrik motoru ile alan bir pres (vitesli bir hidrolik ykleme sistemi) veya herhangi bir sktrma aleti
olabilir. nemli olan aletin yeterli kapasitede olmas ve dey ykn hareket hznn Madde 5.5.11.1de
anlatld gibi kontrol altnda tutulabilmesidir.
Ykleme srasnda uygulanan yk, seilen deerden % 1den fazla sapmamaldr. Deney srasnda
sistemde gelien titreim, numune boyutlarnda herhangi bir deiime sebep olmayacak kadar ufak olmaldr.
Ayrca cihazn titreimi, drenaj vanalar kapal iken gelien boluk suyu basncn da etkilememelidir.
5.5.2.2 Dey kuvvet lme aleti

lme aleti, yk halkas veya dorudan bilgisayara veri aktaran transduser olabilir. Baka bir kuvvet lme aleti
kullanlacak ise, burada anlatlan dorulukta olmaldr. Kuvvet lme aleti, ykleme sisteminin bir paras da
olabilir.
Dey kuvvet lme aleti, uygulanan yk gme anndaki ykn %1 dorulukta lebilmelidir.
Kuvvet lme aleti eksenli hcre iine monte edilmi ise, bu durumda lme aleti, yatay kuvvetlerden ve
evre basncnn iddetinden etkilenmeyecek dorulukta olmaldr.
5.5.2.3 eksenli kesme hcresi

eksenli hcre kapasitesi, konsolidasyon basnc ile geri basn toplamnn verilen alma basncna eit
olacak ekilde salanmaldr. Hcre, ortada saydam bir boruyla ayrlm bir st metal plka ve taban plkas
iermelidir. Silindir, uygulanacak basnlara dayanabilecek zellikteki herhangi bir malzemeden yaplabilir.
Deney srasnda, numune davranlarnn gzlenebilmesi iin saydam olmaldr. Saydam deilse zerinde
numunenin gzlenebilmesi iin bir akl bulunmaldr. st plkasnda hava alma musluu olmaldr.
Hcrede hava kaldnda bu vana ile tahliye olmaldr. Taban plkasnda, hcre iine basn svsnn
doldurulmas iin giri bulunmaldr. Ayrca numunenin boluk suyu basnc, drenaj ve doyurulmas iin de
ayr giriler bulunmaldr. Bunlarn numune bal ile balantlar olmaldr (ekil 11).
37
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.5.2.4 Dey yk pistonu

Hcrenin tepesinden geen eksenel yk pistonu ve yata, kesme aamasnda srtnme nedeni ile dey
ykte oluacak artn gme anndaki dey ykn % 1ini gemeyecek ekilde yaplm olmaldr. Pistonun
yatay yndeki eilmesi de ihmal edilebilir kklkte olmaldr.
5.5.2.5 Basn ve vakum kontrol cihaz

Hcre ve geri basn kontrol cihaz, efektif konsolidasyon basncnn 200 kPadan dk olduu durumlarda,
2 kPa, 200 kPadan byk olduu durumlarda ise, 1 kPa dorulukla basn uygulayabilmeli ve bu
basnlar gerektii sre iinde sabit tutulabilmelidir. Vakum kontrol cihaz 2 kPa aralnda vakum basncn
kontrol edebilmelidir (ekil 12).
5.5.2.6 Basn ve vakum lme cihaz

Hcre basnc, geri basn ve vakum lme cihazlar, Madde 5.5.2.5te verilen toleranslar mertebesinde
lme yapabilmelidir. lme cihazlar Bourdon manometresi, basn manometresi, basn transduseri veya
herhangi bir basn ler olabilir. nemli olan, cihazn verilen toleranslara uygun lm yapabilmesidir.
Hcre basncn ve geri basnc lmek iin sistemden ayr bir lme cihaz kullanlyorsa ayn basn
kaynana kar annda kalibre edilmelidir. Hcre ve geri basnlar, numunenin orta yksekliinden
okunduu iin lme cihaznn kalibrasyonu hcre ve geri basn sistemi iindeki hidrolik svnn st
seviyesini yanstacak ekilde yaplmaldr.
5.5.2.7 Boluk suyu basnc lme cihaz

Bu lme cihaz da Madde 5.5.2.5te aklanan toleranslara uygun lm yapabilmelidir. Drenajsz kesme
deneyinde boluk suyu basnc llrken numune iine ve dna su ka mmkn olan en kk seviyede
olmaldr. Bunu salayabilmek iin kat diyaframl elektronik basn transduseri kullanlmaldr.
Not - stenen koullar salamak iin numune ve lme cihaz arasndaki tp ksa, et kalnl fazla (kaln
duvarl) ve kk delikli olmaldr. Termoplstik, bakr veya paslanmaz elik borularn kullanm
nerilmektedir.
5.5.2.8 Hacim deiimi lme cihaz

Numune iine giren veya dna kan suyun miktar, toplam numune hacminin % 0,5 dorulukta
llebilmelidir. Hacim lme cihaz genelde geri basn sistemine balanm bir bret olabilir. Ancak gerekli
dorulua sahip elektronik bir hacim lme cihaz tercih edilmelidir. Kullanlan cihaz, en byk geri basnca
dayanabilecek zellikte olmaldr.
5.5.2.9 Eksenel ksalma gstergesi

Eksenel ekil deitirmesi, genelde numunenin tepesinde bulunan pistonun aaya hareketinin lm
sonucunda belirlenir. Bu hareket, numunenin balangtaki uzunluunun en az % 25i doruluunda
llebilmelidir. Eksenel ekil deitirmesi leri, numune ilk yksekliinin en az % 20si kadar lme
aralna sahip olmaldr. Bu gsterge, lineer deiken transduser, komparatr saati veya ayn artlar
salayan dier bir l cihaz olabilir.
5.5.2.10 Numune bal ve taban

Balk ve taban stunu, numunenin iki utan su alp vermesini salayacak ekilde rijit, paslanmaz ve
geirimsiz bir malzemeden yaplm olmaldr. Gzenekli diskle tam temas salanmas iin drenaj salayan
kesimleri dnda dzgn ve dairesel yzeyleri olmas gerekir. Baln ktlesinin mmkn olduu lde az
olmas gerekir. Bununla birlikte, balk ve taban plkasnn toplam ktlesi gme anndaki dey ykn %
10u kadar olabilir. Ancak, bu toplam ktle, gme anndaki dey ykn % 0,5inden fazla veya 50 gdan
fazla ise, uygulanan dey yke balk plkas ktlesi iin dzeltme yaplmaldr. Baln ve taban
plkasnn ap numunenin deney ncesindeki apna eit olmaldr. Taban plkas, numunenin yanal
hareket ve oynamasn nlemek iin numune balnn biimi de dey yke bal olarak oluabilecek
eksantrik hareket 1,3 mmden fazla olmayacak ekilde yaplmaldr.
Piston ucu ile numune balnn temas ettii alann biimi, ykleme srasnda eksenden kamay en dk
dzeyde tutacak ekilde olmaldr. Numune taban plkasnn ve balnn silindirik yzeyi, numuneye
geirilen lstik klf ile hem ok sk temas etmeli hem de plstik klfa zarar vermeyecek ekilde olmaldr.
38
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Aklamalar
1.
Eksenel ekil deitirmesi lm

aya
2. Hava k tapas
3. Balant ubuklar
4. Kauuk halka (conta)
5. Drenaj borusu
6. Gzenekli diskler
7. Kauuk halka (conta)
8. Hcre basnc vanas
9. Geri basn vanas
10. Yk pistonu
11. Elektronik kuvvet lm aygt iin
alternatif yer
12. Piston girii veya conta
13. Hcre st
14. Elektronik kuvvet lm aygt iin
alternatif yer
15. Hcre gvdesi
16. st balk
17. Havas alnm basnl su
18. Lstik klf
19. Zemin numunesi
20. Taban plkas
21. Boluk suyu basnc vanas
22. Hava alma vanas
23. Boluk suyu basnc transduseri
24. Alt drenaj vanas
ekil 11 - eksenli hcrenin paralar
39
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Aklamalar
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Hava k vanas
Basn gstergeleri
Hcre basnc
Basn salayc sistem
Geri basn
Hacim deiimi aygt
Elektronik kuvvet lm aygt iin
alternatif yer
8.
9.
10.
11.
12.
13.
eksenli hcre
Hava alma blou
Ykama sistemi
Boluk suyu basnc transduseri
Ykleme erevesi
Ykleme yn
ekil 12 - eksenli deney cihaznn genel yerletirilmesi
5.5.2.11 Gzenekli diskler

Numunenin her iki ucundan drenaj salamak ve boluk suyu basncn lmek iin gzenekli diskler
kullanlmaldr. Bu disklerin geirimlilii ince kum dzeyinde olmaldr (1x10-4 cm/s). Disklerin tkanmamas
iin bunlar muntazam olarak, ultrasonik ykama ve fralama ile temizlenmelidir.
5.5.2.12 Szge ktlar ve yanal szge bantlar

Szge ktlar, numuneyle eit aptaki gzenekli disk ile numune arasna yerletirilir. Bylece gzenekli
disklerin tkanmas nlenecektir. Szge kdnn suda zlmeyen cinste olmas gerekir. 550 kPa gerilme
iin kdn geirimlilik katsays 1x10-5 cm/sden az olmamaldr.
Yanal szge bantlar iin deviatr gerilme dzeltmesinde kullanlacak eitlik Madde 5.5.14.6da verilmitir.
Yanal szge bantlar, numune evresinin % 50sinden fazlasn kaplamamaldr.
Not - 54 nolu szge kd veya edeeri, istenen geirimlilik ve dayankllk zelliklerini salamaktadr.
40
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.5.2.13 Lstik klf

Numunenin iine konduu lstik klf, hcre svsnn numune iine szmasn nlemek amac ile kullanlr.
Lstik klflar kullanlmadan nce kontrol edilmeli, zerinde yrtk ve delik olanlar atlmaldr. Numunede en
kk ek gerilme olumas iin gerdirilmemi lstik klflarn ap numune boyutunun % 90 ile % 95i arasnda
olmaldr. Lstik klf, numune balna ve taban plkasna lstik halkalar ile skca tutturulmaldr. Bu
nedenle bu lstik halkalarn gerdirilmemi ap numune balnn ve taban plkas apnn % 75 ile % 85i
arasnda olmaldr. Klfn rijitlii ile ilgili deviatr gerilme dzeltmesinde kullanlan eitlik Madde 5.5.14.7de
verilmitir.
5.5.2.14 Vanalar
Vanalarn alp kapanmas srasnda belirebilen hacim deiimleri, numunenin hacim deiimine ve boluk
suyu basnlarnn lm srasnda hatal okumalar alnmasna neden olabilir. Bu nedenle, drenaj
sistemindeki vanalar, kullanmlar srasnda numunede ok kk hacim deiimleri oluturacak tipte
olmaldr. Vanalarn kapal konumdaki boluk suyu basn sistemindeki basn deiimi, vanann alp
kapanmas srasnda 0,7 kPadan byk deilse bu vana uygun vana olarak kabul edilir. Tm vanalar,
herhangi bir sznt oluturmayacak ekilde uygulanan basnlara direnebilmelidir.
Not - Kresel vanalarn en kk hacim deiimi oluturduklar saptanmtr. Ancak en kk hacim
deiimini salayan baka tip vanalar da kullanlabilir.
5.5.2.15 Numune boyutunun llmesi

Ykseklik ve ap lmnde kullanlan aletler, toplam boyutun % 0,1 dorulukta lme kapasitesinde
olmaldr. lm srasnda da numuneyi rselememelidir.
5.5.2.16 Kaytlar
Deney verileri genellikle el ile kaydedilir. Bunun yansra elektronik saysal veya analog kayt tutucular da
kullanlabilir.
5.5.2.17 Numune kartc

Numune kartc, numunenin tpe giri yn dorultusunda, niform bir itme ile numuneyi en kk
rseleme ile kartabilecek kapasitede olmaldr. Numunenin kartlmas srasndaki koullar numunenin
hangi ynden kartlmas gerektiini belirleyebilir. Ancak nemli olan, kartlma srasnda numune zerinde
en az rselenmenin olumasdr.
5.5.2.18 Zaman ler

Konsolidasyon verilerinin (Madde 5.5.9.3) elde edilmesi srasnda kullanlan zaman ler (kronometre) geen
zaman 1 s mertebesinde lebilecek kapasitede olmaldr.
5.5.2.19 Terazi
Kullanlan terazi, 0,01 g dorulukla tartma yapabilmelidir.
5.5.2.20 Suyun havasn alma cihaz

Numuneyi doyurmak iin kullanlan suda zlm hava, kaynatma veya vakum ortamna pskrtme ile veya
numuneyi yeterli derecede doyurmay salayabilecek dier bir metotla alnabilir.
5.5.2.21 Deneyin yapld ortam (deney ortam)

Deneyin gerekletii ortamn gnlk en yksek ve en dk scaklklar kaydedilmelidir.
5.5.2.22 Yardmc Aletler

Numune dzeltme ba, tralama ba, kl testere, elik gnye, numune hazrlama tornas, sktrlm
numuneyi hazrlama aparatlar, klf, halka, su muhtevas kaplar, veri kd hazr bulundurulmaldr.
5.5.3 Deney numunesinin hazrlanmas

5.5.3.1 Numune Boyutlar
Numune ap en az 50 mm olan bir silindir eklinde, ortalama ykseklii ortalama apa oran 2 olmaldr.
Ykseklik ve apla ilgili bireysel lmler, ykseklik ve ap lm ortalamalarndan % 5ten fazla
sapmamaldr. En byk dane boyutu, numune apnn 1/6sndan kk olmaldr. Deneyin
tamamlanmasndan sonra, numune gzle incelenecek ve eer istenenden iri dane varsa bu durum deney
veri kdnda rapor edilecektir (Madde 5.5.16).
41
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Not - Deneyden sonra gzle iri dane saptanr ise, deney numunesine TS 1900-1 Deney 6ya gre dane ap
dalm deneyi yaplmaldr. Dane ap dalm sonucu da raporda verilmelidir (Madde 5.5.16).
5.5.3.2 rselenmemi numuneler

rselenmemi numune, daha byk bir rselenmemi numuneden veya ayn apta rselenmemi
numuneden kartlabilir. Tpten kartlan numune yanlarndan dzeltme yaplmadan, sadece dey
eksenine dik olarak iki ucundan dzgn bir ekilde kesilmek sureti ile deneye hazrlanabilir. Bu ilem
yaplrken zemin karakterinin bozulmamasna zen gsterilmelidir. Numune su muhtevasnn deimemesi
iin hazrlama olabildiince hzla gerekletirilmelidir. Numune karma aletinin numune zerinde gzle
grlr bir sktrma oluturduu saptanrsa, bu rselenmeyi nlemek iin numune tp boyuna kesilmeli
ve/veya enine uygun paralara blnmelidir. Numune, su muhtevasn kaybetmemesi iin nem odasnda
hazrlanmaldr. Yontma ilemi srasnda numunede bulunabilecek akllarn kartlmas numune yzeyinde
boluklarn olumasna neden olur. Byle boluklar yontma srasnda km krntlarn yorulmas ile
doldurulmaldr. Numune en kk bozulma ile yontulabiliyorsa, dey tralama tornas kullanmak artyla
numunenin ap deney yaplabilecek apa kltlebilir. Numunenin deneye uygun apa getirilmesinden
sonra numune tralama silindirine yerletirilir ve kl testere veya dier uygun bir kesici ile numune boyu
deneye girecek ykseklikte kesilir. Yzeyi elik gnye ile dzeltilir. Bu srada yontulmu numune
paralarndan bir veya daha fazla su muhtevas deneyi yaplr.
Madde 5.5.2.15 ve Madde 5.5.2.19da aklanan aletlerin kullanm ile numune ktlesi ve boyutlar belirlenir.
Aralarnda 120 a olacak ekilde en az adet ykseklik lm yaplr, numune yksekliinin drtte bir
noktalarndan en az dane ap lm belirlenir ve numunenin ortalama ykseklik ve ap deerleri
bulunur.
5.5.3.3 Sktrlm numune

Deney numunesi Madde 1.2ye gre hazrlanmaldr.
5.5.4 Numunenin hcreye yerletirilmesi

5.5.4.1 Hazrlama: Numuneyi eksenli hcreye yerletirmeden nce aadaki hazrlklarn yaplmas
gereklidir:
5.5.4.2 Lstik klfn delik olup olmad kontrol edilmelidir.

5.5.4.3 Klf, gerdiricinin stne geirilmeli veya yuvarlanarak numuneye geirilecekse numune balna
veya taban plkasna rulo eklinde halka olarak yerletirilmelidir.
5.5.4.4 Gzenekli disklerin veya drenaj tplerinin tkal olup olmad, iinden hava veya su gnderilerek
kontrol edilmelidir.
5.5.4.5 Hcre tabanna, basn-kontrol, vakum lme sistemleri ve boluk suyu basnc lme cihaz
balanmaldr.
5.5.4.6 Deneyin doyurma aamasnn, slak veya kuru drenaj sistemlerinden hangisi ile balanacana bal
olarak numune Madde 5.5.4.1 ve Madde 5.5.4.2de anlatlan metotlardan birisine uygun olarak yerletirilir.
Burada, balangtaki doygunluk derecesi % 90dan az olan numuneler iin kuru yerletirme metodu
nerilmektedir. Bu yntemde geri basnc vermeden nce numune iindeki hava dar atlr ve gereken
durumlarda numunenin istenen doygunluk derecesine ulamas iin geri basn drlr.
Not - Suyu grnce nemli oranlarda ime gsteren numunelerin doyurulmasnda da kuru yntemin
kullanlmas nerilir. Islak metot kullanlacaksa numunenin yerletirilmesinden sonra numune boyutlar
belirlenmelidir. Bu durumda lstik klfn ift kalnl, kullanlyorsa yanal szge bandnn ift kalnl
ve numune balnn taban plkasnn gzenekli disklerle beraber ykseklikleri belirlenmelidir.
Bylece bu deerler lm sonularndan kartlarak numunenin gerek boyutu belirlenir.
5.5.4.1 Ya yerletirme metodu

5.5.4.1.1 Drenaj kanallar ve boluk suyu basnc lme sistemi, havas alnm su ile doldurulur.
42
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.5.4.1.2 Gzenekli diskler, en az 10 dakika kaynatmak veya vakum desikatrnde havas alnma sureti ile
suya doyurulur ve oda scaklnda soutulur.
5.5.4.1.3 Doyurulmu gzenekli disk, zerindeki serbest su silindikten sonra taban plkasna yerletirilir.
Sonra numune, gzenekli diskin zerine konur ve numune zerine ikinci gzenekli disk ve numune bal
yerletirilir. Numunenin, gzenekli disklerin ve numune balnn, taban plkas zerinde merkezlendiinden
emin olunur.
Not - Gzenekli diskle numune arasna szge kd konacak ise, bunlar yerine konmadan nce
nemlendirilir. Suyu grnce nemli oranlarda ime gsteren numunelerin doyurulmasnda da kuru
yntemin yntemin kullanlmas uygun olur.
5.5.4.1.4 Numunenin evre drenajn salamak iin numune evresinin % 50sinden fazlasn gememek
kouluyla dey szge band ile kaplanr.
5.5.4.1.5 Madde 5.5.4.7deki ilemlere balanr.

5.5.4.2 Kuru yerletirme metodu
5.5.4.2.1 Hcrenin drenaj sistemi kurutulur. Bu ilem numunenin yerletirilmesinden nce sisteme kuru hava
fletilmesi ile salanabilir.
5.5.4.2.2 Numuneyi yerletirmeden nce gzenekli diskler etvde kurutulur, desikatrde oda scaklna
gelene kadar soutulur.
5.5.4.2.3 Kuru gzenekli disk taban plkas zerine yerletirilir. Daha sonra numunenin zerine ikinci kuru
gzenekli disk ve numune bal yerletirilir. Gerekiyorsa numune ve gzenekli diskler arasna kuru szge
kd yerletirilebilir. Numune balnn ve numunenin taban plkas zerine merkezli konulduundan emin
olunmaldr.
5.5.4.2.4 Numune evresinde szge band kullanlacaksa, kt kk bir yapkan kt ile tutturulabilir.
5.5.4.3 Numune evresine lstik klf geirilir ve iki adet lstik halka ile taban stununa ve numune balna
sznt olmayacak ekilde tespit edilir. Bu ilem srasnda numune balnn ve taban plkasnn dey
yzeylerine ince bir tabaka silikon ya srlerek sznt olmas nlenebilir. Szge kd kullanlacaksa
kdn temas ettii yzeylerin silikonlanmamas gerekir.
5.5.4.4 st drenaj borusu yerine balanr. Numune ve numune balnn eksenellii (ayn hizada olmas)
kontrol edilir. Kuru yerletirme metodu kullanlyorsa, numune ve balnn ayn hizada olmasn
salamadan nce, konsolidasyon basncn amayacak ekilde yaklak 35 kPa ksmi vakum uygulanr. Bu
emme uygulamasndan sonra numunede diklikten sapma (eksantriklik) varsa, basn kaldrlr. Numune ve
balk tekrar ayn hizaya getirilir ve ksmi basn tekrar uygulanr. Islak yerletirme metodu kullanlyorsa
numune ile baln eksenellii ksmi vakum kullanlmadan salanr.
5.5.5 Doyurma
5.5.5.1 eksenli hcrenin kurulmasndan sonra, doyurma ncesi aadaki ilemler yaplr:
5.5.5.2 Dey yk pistonu numune balnn zerine uygun bir ekilde oturacak biimde yerletirilir. Uygun
oturmay salamak iin birka deneme yaplabilir. Piston ile numune bal ayn hizada olmaldr. Bu ilem
srasnda numuneye tahmin edilen gme yknn % 0,5inden fazla dey yk uygulanmamaldr. Piston
numune ile temas ettiinde (yerine yerletirildiinde) boy ksalmas lmnn ilk okumas alnr.
5.5.5.3 Hcre, iinde hava kalmayacak ekilde hcre svs ile doldurulur.
5.5.5.4 Balangc kuru drenaj sistemi ile olmas
Numunenin tepesine uygulanan emme en byk seviyeye kartlr. Direncin belirlenmesi srasnda
kullanlan efektif konsolidasyon gerilmesi uygulanan en byk vakumdan az ise, hcreye dk ksmi vakum
uygulanmaldr.
43
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Numuneye uygulanan ksm vakum ile hcre svsna uygulanan basn arasndaki fark, deneydeki efektif
konsolidasyon gerilmesini hibir zaman amamaldr. Ancak numune iinden geen akm salamak iin de
35 kPadan az olmamaldr. Daha sonra 20 kPadan daha az bir vakum altnda 10 dakika sreyle havas
alnm suyun numunenin tabanndan tepesine doru ykselmesi salanr.
Not - Doygun olduu bilinen killerde szlme gerekli deildir. Su, numune tepesinden ve tabanndan ayn
anda verilebilir.
5.5.5.4.1 lemin bu blmnde, numunenin tabannda en az 13 kPa efektif gerilmenin srekli etkimesi
gerekir. Numunenin tepesine bal olan bret iinde su grld zaman, numunenin tabanndaki vana
kapatlr ve bret havas alnm su ile doldurulur. Daha sonra numunenin tepesinden uygulanan vakum,
bretteki atmosfer basncna kadar drlr. Bu ilemi yaparken ayn anda hcre basnc eit miktarda
arttrlr. Bu ilem yava gerekletirilmeli ve bylece numunenin taban ile tepesi arasndaki boluk suyu
basnc fark dengede tutulmaldr. Tabandaki boluk suyu basncnn kararl hale geldii noktada geri basn
Madde 5.5.7de anlatld gibi uygulanr. Denge durumu kontrol edilir, numuneye gelen drenaj vanalar
kapatlr ve boluk suyu basnc deiimi dengeli hale gelene kadar llr. Basn deiimi hcre basncnn
% 5inden az ise boluk suyu basncnn dengeye geldii kabul edilir.
5.5.6 Doyurma ilemi
Doyurma ileminin amac, numunenin istenmeyen gerilmelere maruz kalmadan ve numunenin imesine
msaade edilmeden btn boluklarnn su ile doldurulmasdr. Doyurma ilemi genellikle, suyun iine
havann eriyerek girmemesi iin numune boluk suyuna geri basncn uygulanmas ile yaplr. Doyurma
ilemi iki yoldan yaplr:
5.5.6.1 Numuneye vakum uygulanan kuru drenaj sistemi

Burada vakum uygulanrken numuneye ve sisteme havas alnm su gnderilir.
5.5.6.2 Gzenekli disklerin kaynatlmas ve numunenin yerletirilmesinden nce sisteme

suyun gnderilmesi ile yaplan doyurma ilemi
zeltiden hava kmas, zaman ve basn gerektiren bir ilemdir. Bu nedenle, geri basn uygulamadan
nce mmkn olduu lde havann dar atlmas, zeltiye girmesi gereken havann azalmasna ve
doyurma ilemi iin gerekli olacak geri basncn da azalmasna neden olacaktr. Bylece fazla zaman
harcanmayacaktr. Ayrca, drenaj sisteminde geri basn uygulamasndan nce numune iinde kalan hava,
eer doyurma ileminde havas alnm su kullanlrsa, zeltiye daha kolay karacaktr. Ayn zamanda
havas alnm suyun kullanlmas gerekli zamann ksalmasna ve daha az geri basn kullanlmasn
salayacaktr.
Doyurma ilemi iin birok yntem gelitirilmitir. Burada aadaki yntem nerilmektedir:
5.5.6.3 Balang-doyurulmu drenaj sistemi

Numune tepesine balanan bret havas alnm su ile doldurulduktan sonra hcre basnc 35 kPa veya
daha az miktarda uygulanr ve numunenin drenaj vanalar alr. Numunenin tabanndaki boluk suyu basnc
dengeye eritiinde (Madde 5.5.5.4) veya bret okumas deimediinde geri basn uygulanr.
5.5.7 Geri basncn uygulanmas

Karlkl ve kademeli olarak hcre basnc ve geri basn arttrlr. Bret iindeki havas alnm suyun
numune iine girebilmesi iin drenaj vanalar bu srada ak olmaldr. Geri basnc uygularken numunenin
istenmeyen n gerilmelere maruz kalmasn nlemek iin basn kademeli olarak arttrlr ve kademeler
arasnda, boluk suyu basncnn denge durumuna gelmesi iin yeterli zaman aral salanr. Her
kademedeki basn aral, o kademede istenen efektif konsolidasyon basncna ve bir sonraki kademede
numunenin ulamas istenen %de doygunluk derecesine bal olarak 35 kPa ile 140 kPa arasndaki bir
deerde seilmelidir.
Geri basn uygulamas srasnda hcre basnc ile geri basn arasndaki fark, 35 kPal gememelidir.
Ancak, uygulama srasnda numunenin imesi kontrol edilmek isteniyorsa, bu durumda basn fark 35
kPa geebilir. Basn sabitletii zaman hcre ve geri basn arasndaki fark, % 5 aralnda, basn
artm % 2 aralnda olmaldr. Geri basn artm kademelerinden sonra veya tm geri basncn
uygulanmasndan sonra, denge durumu kontrol edilmelidir. Bunun iin drenaj vanalar kapatlr. 1 dakika
aralklarla boluk suyu basnc deiimleri llr. Deiim hcre basnc ile geri basncn arasndaki farkn
% 5inden az ise dier bir geri basn artm kademesine geilebilir veya doyurma ilemi tamamlanmsa
bunu belirlemek iin boluk suyu basn parametresi B (Madde 5.5.8) llr. Boluk suyu basnc
parametresi Bnin deeri 0,95e eit veya bykse ve geri basn artna ramen B deeri deimiyorsa
numune doygun konuma gelmi kabul edilir.
44
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Not - Doyurmann belirlenmesinde kullanlan boluk suyu basnc parametresi B, ayn zamanda zeminin
sertliinin bir gstergesidir. Numunenin doygunluk derecesi % 100 ise, sertliin azalmas ile B
deerinin lmleri ykselecektir.
Not - Sktrlm bir numuneyi doyurmak iin gerekli geri basn, slak yerletirmede kuru yerletirmeye
gre ok daha fazladr ve 1400 kPaa kadar ykselebilir.
Not - Bir ok lboratuvarda hcre basnc ile evre basnc arasnda kk farklar yakalamak iin
diferansiyel basn reglatr ve transduserler kullanlmaktadr.
5.5.8 Boluk suyu basn parametresi Bnin llmesi

Boluk suyu basn parametresi B, Madde 5.5.8.1 il Madde 5.5.8.4e kadar anlatlanlara uygun olarak
belirlenir ve aadaki eitlikle tanmlanr:
B=
u
3
Burada;
u
Drenaj vanalar kapal durumda iken hcre basncndaki deiimlere bal olarak boluk suyu
basncnda beliren deiim,
3 Hcre basncndaki art
tr.
5.5.8.1 Drenaj vanalar kapatlr, boluk suyu basnc kaydedilir ve hcre basnc 70 kPa arttrlr.
5.5.8.2 Yaklak iki dakika sonra, oluan boluk suyu basnc belirlenir ve kaydedilir. Birok numunede hcre
basn artmna ilk (ani) cevap olarak boluk suyu basncnda dme gzlenir. Zamanla boluk suyu
basncnda yava bir art gzlenecektir. Bu durum olutuunda, uw deerleri zamana kar noktalanr ve
boluk suyu basncndaki deiim sabitlenene kadar beklenir. uwdeki byk miktardaki artlar veya uwnin
3ten byk deerler kazanmas hcre svsnn numune iine szdn (sistemde kaak olduunu) belirler.
udaki d ise, hcre dndaki boluk suyu basnc lme sistemindeki bir kaan belirtecidir.
5.5.8.3 B deeri yukardaki eitlik ile hesaplanr.

5.5.8.4 B deerinden nce bulunan efektif konsolidasyon basnc yeniden uygulanr. Bu uygulama, hcre
basncn 70 kPa arttrmak suretiyle salanr. Geri basncn artmas ile B deeri artmaya devam ediyorsa geri
basn arttrlmaya devam edilir. B deeri 0,95e eit veya bykse veya Bye kar geri basn
noktalandnda grafik Bnin artk artmadn gsteriyorsa konsolidasyon aamasna geilebilir.
5.5.9 Konsolidasyon
Deneydeki konsolidasyon aamasnn amac, kayma direnci lm srasnda olmas gereken efektif
konsolidasyon basnc altndaki drenajl durumda numunenin denge durumuna erimesidir. Konsolidasyonun
ne zaman tamamlanacan belirlemek iin kullanlan veriler ve deneyin kesme ksmnda kullanlan boy
ksalmasn hesaplamada kullanlan veriler konsolidasyon srasnda elde edilir. Konsolidasyon ilemi
aadaki gibi yrtlr:
5.5.9.1 Deneyde doyurma aamas bittiinde, dey yk pistonu numune bal ile temas haline getirilir ve
boy ksalmas leri okunur ve kaydedilir. Bu ilem esnasnda gme srasndaki tahmin edilmi en byk
dey ykn % 0,5ini amamaya dikkat edilir. Okumay kaydettikten sonra piston az miktarda numune
balnn stne kaldrlr ve piston bu durumda kilitlenir.
5.5.9.2 Numunenin drenaj vanalar kapal durumda geri basnc en byk seviyede sabit tutulur ve hcre
basncn, hcre basnc ile geri basn arasndaki fark deeri istenen efektif konsolidasyon basncna
edeer olana kadar karlkl arttrlr. evre drenaj iin szge bantlar kullanlyorsa konsolidasyonun
kademeli olmas gerekir ve yk art oran ikiyi gememelidir.
45
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.5.9.3 Balang bret okumas alnr, daha sonra drenaj vanalar alr ve suyun numunenin iki ucundan
bretlere kmasna izin verilir yollanr. Belirli zaman aralklarnda (0,1, 0,2, 0,5, 1, 2, 4, 8, 15, 30 dakika ve 1,
2, 4, 8 saat) bret gzlenir, okumalar alnr ve kaydedilir. 15 dakika bret okumasndan sonra ayn anda boy
ksalmas gstergesi de okunur ve kaydedilir. Bu ilem iin piston ok dikkatli bir ekilde numune bal ile
temas haline getirilmelidir. Boy ksalmas ve bret okumalar zamann karekkne kar noktalanrsa
okumalarn yapld zaman aralklar grafikten kolayca ayarlanarak blnr (0,09, 0,25, 0,49, 1, 4, 9,
dakika gibi). Zemin tipine bal olarak zamana kar hacim deiimini uygun bir ekilde belirlemek iin okuma
yaplan zaman aralklar deitirilebilir.
Not - Balangtaki uygulanan yksek hidrolik eim nedeniyle ince malzeme numuneden ykanp kaabilir.
Bu durumu nlemek iin hcre basnc toplam son basnca kadar kademeli olarak arttrlr. Bu ilem
daha nce yapldysa, verilerin kayd toplam basnca ulaldktan sonra yaplr.
5.5.9.4 Bret ve eksenel ekil deitirmesi ler okumalar dey eksende, geen zamann karekk
deerlerine kar veya logaritmik lekte yaplm zaman deerlerine kar yatay eksende bir grafik eklinde
hazrlanr. Konsolidasyon en az bir logaritmik evrim tamamlanana veya birincil konsolidasyonun % 100e
eritii noktadan sonra bir gece kadar devam ettirilir. Eksenel ekil deitirmesi ler okumalarna bal
olarak konsolidasyonun sonuna kadar bret ve eksenel ekil deitirmesi ler erilerinin eimindeki belirgin
bir sapma, hcre iindeki svnn numunenin iine szdnn bir belirtisidir ve deney durdurulmaldr.
5.5.9.5 Deney 2de anlatlan ynteme uygun olarak birincil konsolidasyonun % 50si iin gerekli zaman (t50)
veya % 90 iin gerekli zaman t90 belirlenir.
5.5.10 Dey yk uygulanmadan (kesme aamasndan) nce yaplacak ilemler

5.5.10.1 Hcre ykleme presine yerletirilir. Piston, numune bal ile temas haline getirilir. Piston ile
numune bal ayn hizada olmaldr. Dey ykleme aleti, dey kuvvet lme aleti ve eksenli hcre de
ayn eksende olmaldr. Bylece kesme srasnda pistona yanal kuvvetlerin gelmesi nlenmi olur.
Bu ilemi yaparken dikkat edilmesi gereken, uygulanabilecek dey ykn gmeyi (yenilmeyi) oluturacak
tahmini ykn % 0,5inden fazla olmamasdr. Dey kuvvet lme donanm eksenli hcrenin dna
monte edilmise, hcre basnc piston zerine yukar doru bir kuvvet oluturacaktr. Bu kuvvet de dey
yke kar alacaktr. Byle durumda kesme aamasna, piston numune bal ile temas etmeden nce
piston hemen numune balnn zerinde iken balanr ve (1) balangtaki piston srtnmesi ve hcre
basncnn pistonu yukarya doru itmesi llr ve kaydedilir. Bunlar gz nne alarak daha sonra dey
yklemede dzeltme yaplr veya (2) dey kuvvet lme aparat, bu srtnme ve yukar itme etkisini
karlayacak ekilde sfra ayarlanr. Piston aa doru inerken, numune balna temas etmeden nceki
dey kuvvet lme aletindeki okumalarn deiimi, gmeyi oluturacak tahmini ykn % 0,1ini
amamaldr.
5.5.10.2 Pistonun numune zerindeki bala tam deecek ekilde son ayarlamas yaplr. Bu ayar
yaplrken, pistonun numune stnde mmkn olan en kk dey yk oluturabilecek ykseklie gelip
gelmedii kontrol edilmelidir.
5.5.10.3 Dey boy ksalmas lerinin numune yksekliinin % 25i kadar boy ksalmasn lebilecek
ekilde ayarlandndan emin olunmaldr. Ksalma ler kurulduunda ilk okuma alnmal veya sfr
konumuna ayarlanmaldr.
5.5.10.4 Dey yk okuma cihaz hcrenin iine monte edilmi ise piston srtnmesi ve pistonun yukar
itilmesi iin herhangi bir dzeltme gerekmez. Bununla birlikte eer hcre ii dey kuvvet leri harici bir ekil
deitirmesi belirleyici ile birlikte kullanlyorsa, ekil deitirmesi okumalarna dzeltme yapmak gerekli
olabilir. ki durumda da piston, numune bal ile hemen temas etmeden nce ilk boluk suyu basnc, piston
numune bal ile temas ettiinde ekil deitirmesi lerin ilk okumas alnr ve bu deerler kaydedilir.
5.5.10.5 Hcre basn vanasnn ve boluk suyu basncn lecek olan cihaza giden vanann ak
olduundan, drenaj vanasnn kapal olduundan emin olunmaldr. Bunun yaplmad durumda drenajn
olumasna izin verilmi olunur ve deney bozulur (ekil 11).
5.5.10.6 Boluk suyu basncnn denge durumu kontrol edilir ve kaydedilir. Numuneye giden drenaj vanalar
kapatlr. Denge salanana kadar boluk suyu basn deiimleri kaydedilir. Deiim hcre basncnn %
5inden az ise boluk suyu basncnn dengeye geldii varsaylr.
46
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.5.10.7 Skma safhasnn ilk okumalar olarak aada verilen okumalar alnmaldr. Bu deney iin
izelge 6 kullanlabilir.
1.
2.
3.
4.
5.
Tarih ve saat okumas

Boy deitirme lerinin ilk okumas
Kuvvet halkasnn (lerinin) ilk okumas
Boluk suyu basnc
Hcre basnc
5.5.11 Kesme aamas

5.5.11.1 ekil deitirmesi ler, kuvvet halkas ve boluk suyu basnc okumalar deney sresince belli
aralklarla alnr ve kaydedilir. Kaytlarn, gerilme - birim eksenel ekil deitirmesi erisinin gmeyi
gsterebilecek biimde oluturulmas iin en az 20 adet okumann alnmas gerekir.
Not - Kk ekil deitirmesinde aniden bir gme gsterebilen ar konsolide (kat ve sert) zeminlerde
okumalar numunenin ekil deitirmesine bal olmakszn eksenel basn artna bal olarak ksa
aralklarla yaplmaldr.
Not - Hcre basncnn sabit olduundan emin olmak iin zel hidrolik pompa kullanlmal ve deeri deney
boyunca sk aralklarla kontrol edilmelidir.
Not - Boy ksalmas hznn dzeyini belirlemek iin okumalar srasnda geen zaman da kaydedilmelidir.
Dey ykleme gme annda boluk suyu basnlarnn dengelenmesini salayacak hzda uygulanmaldr.
Gme % 4ten sonra oluacak ise, bu durumdaki birim ekil deitirme hz aadaki eitlikten
hesaplanr:
' =
%4
10t 50
Burada;
% 50 konsolidasyona erimek iin hesaplanm zaman deeri (dakika)
t50
dir.
Gmenin % 4ten daha kk eksenel birim ekil deitirmesinde oluaca tahmin ediliyorsa, uygun
eksenel birim ekil deitirme hz yukardaki eitlikte % 4 yerine uygun deeri yerletirme koulu ile
saptanabilir. Bu birim ksalma hz, efektif gmeyi belirlemek iin gerekli aralkta doru efektif gerilme izini
verecektir.
5.5.11.2 Yk, ekil deitirmesi ve boluk suyu basnc deerleri, 0,1 mm artlarla % 1 birim ekil
deitirmeye ulaana kadar, daha sonra ise her % 1de kaydedilir. Gerilme - eksenel birim ekil deitirmesi
erisini izebilmek iin yeterli aralklarla okuma yaplr. Bylece deneyin ilk safhalarnda ve gmeye doru
ok sk oturmalarn alnmas gerekebilir. % 15 eksenel birim ekil deitirmesine kadar yklemeye devam
edilir. Ancak deviatr gerilme % 20 d gsterdiinde veya en byk deviatr gerilmeden sonra % 5 ilve
eksenel birim ekil deitirmesi olutuunda ykleme durdurulabilir.
47
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
izelge 6 - Boluk suyu basnc llerek yaplan drenajsz eksenli basn deneyi formu
Lboratuvar no
Numuneyi gnderen
Numune kabul tarihi
Ait olduu proje
Deney balang tarihi
Kuyu / sondaj no
Deney biti tarihi
Numune no
Deneyi yapan
Numune tipi
Kontrol eden
Numune boyu, cm
Kesme hz, mm/dakika
Numune ykseklii, cm
Numunenin balang arl, g
Ya birim hacim ktlesi, kN/m3
Kesit alan, cm
Numune hacmi, cm3

Kuvvet halkas no
(kN/mm)
H
mm
H
H0
Su muhtevas
Kap No
Ya numune+kap, g
Kuru numune+kap, g
Su miktar, g
Kap, g
Kuru numune, g
Su muhtevas, (%)
48
As
2
cm
Kuvvet
halkas
okumas
Deney ncesi
F
kN
1-3
F/A
kPa
Deney sonras
u
kPa
mb
kPa
dr
kPa
Numunenin gme ekli
1
kPa
3
kPa
Dnceler
1/3
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.5.11.3 Deviatr gerilme, (1-3) kPa cinsinden hesaplanr. Madde 5.5.14.6da akland gibi efektif asal
gerilme oran (1/3) bulunur. Eksenel birim ekil deitirmesi (%) yatay eksene, efektif asal gerilme oran
(1/3) dey eksene iaretlenir. Bu ilemler deney devam ederken yaplmaldr.
Not - Ayn zamanda, eksenel birim ekil deitirmesine kar boluk suyu basnc grafii ile gerilme izi, s ne
kar t erisi, s yatay eksene, t ise dey eksene, aadaki eitliklerden hesaplanarak izilebilir:
s' =
, + ,3
1
ve
t' =
1 3
2
5.5.11.4 Gme (yenilme) kriteri olarak verilen aadaki koullardan herhangi biri ak bir ekilde
salanana kadar deneye devam edilecektir.
1. En byk deviatr gerilme,
2. En byk efektif asal gerilme oran,
3. Deimez dzeye erimi kayma gerilmesi ve sabit boluk suyu basnc,
Gerekli olan gme koullarndan herhangi biri olumazsa, bu koulda deneye eksenel birim ekil
deitirmenin % 20ye kt noktaya kadar devam edilir.
5.5.11.5 Gme kriteri salandnda kesme durdurulur. Boluk suyu basncna giden vana ve sistem
vanas, transduseri korumak iin kapatlr.
5.5.12 Sistemin boaltlmas ve numunenin kartlmas

Kesme aamas biter bitmez, gzenekli diskteki suyun numune tarafndan emilmesini en kk seviyede
tutmak iin mmkn olan en ksa srede numune hcreden kartlarak aadaki ilemler yaplmaldr:
1) Geri basn vanasnn veya vanalarnn ve boluk suyu basnc vanasnn kapal olduundan emin olunur.
2) Piston yk numune zerinden kaldrlr.
3) Hcre basnc ile geri basn karlkl indirimlerle sfra drlr ve hcredeki su boaltlr.
4) Hcre sklr, drenaj vanalar kapal bir ekilde ve hzla numune hcreden kartlr.
5) st balk, lstik klf ve kullanldysa yanal szge ktlar kartlr.
5.5.13 Son lmler

1) Klf kartldktan sonra numunenin zerinde kalan serbest su, su muhtevas belirlenmeden nce
kurulanr.
2) Tm numune tartlr.
3) Numunenin gme durumu dikkatle izilir.
4) Numune ufalanarak etve konur ve numunenin su muhtevas TS 1900-1 Deney 1e gre belirlenir. Seilen
deney metodu belirtilmelidir.
5) Konsolidasyon aamasnn sonunda meydana gelen hacim deiimi hesaplanarak numunenin son hacmi
bulunur.
49
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.5.14 Hesaplamalar
5.5.14.1 Deney ncesi numune zellikleri
Numunenin kuru ktlesi kullanarak, numunenin balangtaki doygunluk derecesi ve balangtaki kuru birim
hacim arl hesaplanr ve kaydedilir. Numune hacmi Madde 5.5.3.2 ve Madde 5.5.3.3te yaplan lmler
kullanarak hesaplanr. Katlarn hacmi, numunenin kuru ktlesinin, zemin dane birim hacim arla
blnmesiyle hesaplanr.
Boluk oran, boluk hacmini dane hacmine blerek hesaplanr. Burada boluk hacmi, numune tm
hacminden, katlarn hacminin kartlmas ile elde edilen deer olarak kabul edilecektir. Numunenin kuru
birim hacim arl, numune kuru ktlesinin numune hacmine blnmesiyle hesaplanr.
Not - Numune bal younluu TS 1900-1, Deney 5e gre belirlenebilir.
5.5.14.2 Konsolidasyon sonras numune ykseklii ve alan aadaki eitlikler yardmyla hesaplanr:
Hc = H0 H
Burada;
Numunenin konsolidasyon sonras ykseklii,
Hc
Numunenin ilk ykseklii,
H0
H
Konsolidasyon sonrasnda numunede gelien boy deiimi
dir.
a) Eksenel birim ekil deitirmesi her okuma iin aadaki eitlikle bulunur:
=
H
Hc
Burada;
H
Ykleme srasnda numune yksekliinde oluan deiimdir, ekil deitirmesi lerinden mm
cinsinden okumalar ile belirlenir,
Konsolidasyon sonras numunenin mm cinsinden ykseklii
Hc
dir
b) Konsolidasyon sonras numune kesit alan, Ac aada aklanan metotlardan birinin kullanlmas ile
hesaplanr. Hangi metodun kullanlaca ya deneyden elde edilen kesme verilerine gre ya da deneyimli bir
teknisyenin hangi metodun daha temsili olacana karar vermesine gre seilecektir. Dier bir yol da iki
metottan hesaplanan deerlerin ortalamas ile bulunan alann kullanlmasdr.
5.5.14.3.1 Metot A
Konsolidasyon sonras numune kesit alan, Ac:
Ac =
V0 Vsat Vc
Hc
Burada;
Balangtaki numune hacmi,
V0
Vc Konsolidasyon srasnda numunede oluan hacim deiimi olup bret okumalarndan belirlenir,
Vsat Doyurma ilemi srasnda numunede gelien hacim deiimi olup aadaki eitlikle hesaplanacaktr:
Vsat = 3 V0
Hs
H0
Burada;
Hs Doyurma ilemi srasnda numune ekil deitirmesi
dir.
50
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.5.14.3.2 Metot B
Ac =
Vwf + Vs
Hc
Burada;
Numunenin son su muhtevas deerine bal suyun son hacmi,
Vwf
Katlarn hacmi (aadaki eitlikle bulunur):
Vs
Vs =
Ms
Gs w
Burada;
Numunenin kuru ktlesi, g,
Ms
Katlarn bal younluu,
Gs
w
Suyun younluu, kN/m3
dur.
Eksene dik yndeki enine kesit alan As (mm2) ekil deitirmesinin silindirin yanal genilemesi olduu kabul
edilerek aadaki eitlik yardmyla bulunur:
As =
Ac
1-
Not - Bu eitlik, tamamen doygun numunenin, drenajsz kouldaki deneyde hacim deiiminin sfr kabul
edildii koula dayanmaktadr.
Not - Bu ekilde hesaplanan kesit alanda, numunenin kesme srasnda sa dairesel kesitli bir silindir olarak
hareket ettii kabul edilir. Numunede yerel kabarmalar varsa kesme gmesinden sonra numunenin
dorudan lmle bulunan kesit alann kullanmak daha uygun olur.
5.5.14.4 Konsolidasyondan sonra, hesaplanm boyutlar kullanarak ve konsolidasyondan sonraki su

muhtevasnn son su muhtevas ile ayn olduunu kabul ederek, konsolide olmu durumda boluk oran ve
doygunluk derecesi hesaplanr.
Not - Numune zaman iinde drenaj kanallarndan ve gzenekli disklerden su ekecektir. Bu etki ok fazla
ise Metot Ann kullanlmas daha uygun olur.
Not - Bu test metodunda, eitliklerin yazmnda skma ve konsolidasyon pozitif olarak kabul edilmitir.
c) Dey yk P (kN), numuneye, hcre basncna ilave olarak uygulanr ve aada verilen eitlikle
hesaplanr:
P= (R-R0)K
Burada;
R
Kuvvet lerden okunan deer,
Kuvvet lerden alnan ilk okuma,
R0
K
Kuvvet lere ait kalibrasyon katsays (kg/okuma birimi)
dr.
d) Uygulanan dey gerilme, asal gerilmelerin fark veya deviatr gerilmedir (1 - 3) kPa olarak verilir ve
aadaki eitlikle hesaplanr:
(1 - 3) =
P
As
51
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Burada;
P
Uygulanan dey yk (piston srtnmesi ve hcre basnc ile yukarya itilme iin dzeltilmi),
Numune kesit alan (m2)
As
dr.
g) Deviatr gerilme dzeltmesi (1 - 3) aadaki eitlikle verilmektedir:
(1 - 3)= (1 - 3)m - mb - dr
Burada;
mb
Lstik klf etkisi iin dzeltme,
dr
Szge kd iin dzeltme
dir.
h) Byk asal gerilme, 1 aadaki eitlikle verilir:
1= (1 - 3) + 3
Burada;
3
Hcre evre basnc
dr.
i) Efektif byk ve kk asal gerilmeler (srasyla 1 ve 3) aadaki eitlikle verilir:
1 = 1 - u
3 = 3 - u
Burada;
u
llm boluk suyu basnc
dr.
j) Efektif asal gerilmelerin oran, 1 / 3
k) Kesmenin herhangi aamasnda boluk suyu basnc katsays A, aadaki eitlikle verilir:
A=
u - uo
1 - 3
Burada;
Kesmenin balad andaki boluk suyu basnc
uo
dr.
5.5.14.6 Yanal szge band iin dzeltme

Asal gerilme farknda (deviatr gerilme) szge bantlarnn dayanm nedeniyle % 5ten fazla hata oluursa
numunenin btn boyunca uzanan dey szge bantlar iin hesaplanan deviatr gerilmelere dzeltme
uygulanr.
1) % 2den byk birim ksalmalar iin dzeltme aadaki eitlikten hesaplanr:
dr =
K fpPfp
Ac
Burada;
(1 - 3)
Kfp
Pfp
Ac
dr.
52
Deviatr gerilmeden kartlmak zere kullanlacak olan dzeltme,

Szge kdnn kaplad evrenin bir birimi iin szge kdnn tad yk,
Szge kdnn kaplad numune yzeyi,
Konsolidasyondan sonraki numunenin en kesit alan
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
2) Birim boy ksalmasnn % 2 veya daha dk deerlerinde aadaki eitlik kullanlr:

dr =
501K fpPfp
Ac
Burada;
1
Ondalk trnden eksenel birim ekil deitirmesi
dir.
Not - eksenli deneylerde genellikle kullanlan szge ktlar iin Kfp deeri yaklak olarak 0,19 kN/m
olarak alnr.
5.5.14.7 Lstik klf iin dzeltme (klf dzeltmesi)

Lstik klfn numune zerindeki kstlayc etkisini hesaba katmak iin bir dzeltme yaplmaldr. Dzeltme
miktarn, llm olan en byk deviatr gerilmeden karlarak, en byk asal gerilmenin dzeltilmi
deeri elde edilmi olur. Dzeltme miktar Madde 5.5te verilen eitlik kullanlarak yaplr. Ancak, eitlikteki D0
yerine:
Dc =
4A c
Burada;
Dc
Konsolidasyon sonras numune ap, (mm),
Konsolidasyon sonras numune alan, (mm2)
Ac
dr.
Not - Latex klflarn tipik Em deeri 1400 kPa alnabilir.
Not - Szge kt bantlar ve lstik klf iin dzeltme, bunlarn gme srasndaki basitletirilmi
davranlar zerinde hesaplanmtr. Gerekte gme srasnda bunlarn davran olduka
karmaktr. Bu nedenle gerek dzeltme veren benimsenmi bir dzeltme yoktur.
5.5.15 Grafiklerin izilmesi

Aadaki veriler grafik zerinde noktalanr.
a) Eksenel birim ekil deitirme - gerilmesi grafii iin eksenel ekil deitirmesi (genellikle % olarak) yatay
eksene, deviatr gerilme ise dey eksende izilir.
b) Boluk suyu basnc deiimi erisinde, Madde 5.5.15.ada verilen yatay eksen deerlerine karlk dey
eksen olarak boluk suyu basnc izilir. Burada kesme aamasnn bandaki boluk suyu basnc ak bir
ekilde belirlenmelidir.
c) Efektif asal gerilmeler oran, 1/3, dey eksende, buna karlk eksenel birim ekil deitirmesi yatay
eksene noktalanarak grafik izilir.
d) Gme, en byk deviatr gerilmenin veya en byk efektif asal gerilme orannn veya sabit deviatr
gerilmenin elde edildii ve boluk suyu basncnn en byk kt noktada belirlenir. Bu noktadaki deer
yukarda verilen maddelerde aklanan okumalar iin izilmi olan erilerden belirlenir. Erilerden, gme
anndaki ekil deitirmesi okunur.
Not - En byk deer iki okumann arasnda oluabilir.
e) Toplam ve efektif gerilmelere ait gerilme daireleri izilir.

f) Efektif gerilme iin eer istenirse gerilme izi izilir. Burada dey ve yatay lek ayndr. Yatay eksene s,
dey eksende t noktalanr.
53
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.5.15.1 Deviatr gerilme ve oluan boluk suyu basncna kar eksenel ekil deitirmesi erisi: Deviatr
gerilme ve boluk suyu basnc ile eksenel birim ekil deitirmesi arasndaki ilikiyi gsteren grafik
hazrlanr. Burada deviatr gerilme ve boluk suyu basnlar dey eksene, eksenel birim ekil deitirmesi
ise yatay eksene iaretlenir. Madde 5.5.11.4te anlatlanlara uygun olarak gme anndaki deviatr gerilme
ve eksenel birim ekil deitirmesi seilir.
5.5.15.2 (s-t) grafii ilgili eitliklerden hesaplananarak izilir.

5.5.15.3 Gme anndaki byk ve kk asal gerilmeler, toplam gerilmelerden ve efektif gerilmelerden
hesaplanr.
5.5.15.4 Gerilme daireleri

Ayn lekli koordinat sistemi kullanarak yatay eksene normal gerilmeler, dey eksene kayma gerilmeleri
noktalanr. Orijin sfr seilerek efektif ve toplam gerilmeler cinsinden gerilme daireleri oluturulur. Toplam
gerilmeler kullanlarak izilen dairenin yarap deviatr gerilmenin yarsna edeer olarak izilir ve merkezi
kk ve byk asal gerilmeler toplamnn yarsdr. Efektif gerilmenin dairesi de ayn yaklam ile hazrlanr.
Yalnz efektif dairesinin merkezi efektif kk ve byk gerilmelerin toplamnn yarsdr.

Bu deney metodunda, belirlenmi bir basnca konsolide edilmi zeminin drenajsz kouldaki kesme
karakteristikleri llr. Her deney numunesi ile ilgili sonular, aadaki bilgileri iermelidir:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)
15)
16)
17)
18)
19)
20)
21)
22)
54
Orijinal numune iinde, deney numunesinin konumu ve alnd derinlik,

Numunenin hazrlan biimi (rselenmemi veya sktrlm) zemin snf ve numunenin gzlemsel
tanm, numunenin balangtaki ap ve ykseklii,
Katlarn bal younluk deeri, kabul edilen mi veya TS 1900-1 Deney 5e gre mi llm olduu,
Numunenin balangtaki kuru birim hacim arl, boluk oran, su muhtevas (numunenin su
muhtevas tm numune zerinden mi yoksa kk paralar ile mi belirlendii), doygunluk derecesi,
Numunenin doyurulmas srasnda kullanlan yntem, numunenin doyurulma ekli, basn uygulanm
ise basn artlar,
Toplam geri basn,
Doyurma sonunda eriilen boluk suyu basnc parametresi B,
Konsolidasyon iin kullanlan efektif basn, hcre basnc ve geri basn,
% 50 veya % 90 konsolidasyon tamamlanma zaman,
Konsolidasyon sonrasndaki numune kuru birim hacim arl, boluk oran, su muhtevas ve
doygunluk derecesi,
Konsolidasyon sonras numune enkesit alan ve hangi yntemle belirlendii,
Kesme safhasnn bandaki boluk suyu basnc ve efektif gerilme,
Kullanlan gme kriteri,
Kullanlan gme anndaki deviatr gerilme, efektif kk ve byk asal gerilmeler (lstik klf ve yanal
szge bantlar iin dzeltmeler yaplmsa bunlar belirtilecek),
Gme anndaki eksenel birim ekil deitirmesi (%),
Numuneye uygulanan kesme hz (dakikada mm cinsinden veya saatte % ekil deitirmesi olarak),
deney sonu birim hacim arlve su muhtevas,
Birim ekil deitirmesi hz, dakikada yzde olarak, llen deviatr gerilmeye uygulanan
dzeltmelerin bykl ve detaylar,
Deviatr gerilme ve boluk suyu basncna kar eksenel birim ekil deitirmesi kullanlmas ile izilen
eri, ekil deitirmesi veya hacim deiimi grafii,
s - t grafii,
Efektif ve toplam (istee bal) gerilmelere gre izilmi gerilme daireleri,
Deney sonras numunenin gmesini belirleyecek ekilde izilmi gme krokisi,
Deneyde karlalan olaan d olaylarla ilgili aklamalar (numunenin gme eklini etkileyen
iindeki akllar, bitki kkleri veya numunede nceden var olan kayma yzeyleri gibi).
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.6 Deney 6: Kayma direncinin kesme kutusu ile tayini

5.6.1 Genel
Bu deney iri ve ince daneli zeminlerin rselenmemi veya sktrlm numunelerinde, en byk, yumuam
ve kalnt kayma diren parametrelerinin, numunelerin nceden belirli yatay bir dzlem boyunca kesilmesi
suretiyle lmne dairdir.
Numunenin kenar boyutu, en az 50 mm olan kare biiminde, ykseklii ise 20 mm veya fazla olmaldr.
Deney en az numunenin farkl normal gerilmelerde konsolide edilmesinden sonra (veya konsolide
edilmeden toplam gerilmeye gre) kesilmesi ile gerekletirilir. Buradan gelen sonularla zeminin gme
dorusu izilir ve efektif gerilme parametreleri c ve ile kalnt parametreler cr ve r bulunur.
5.6.2 Cihazlar
Kesme kutusu, kenar uzunluu en az 50 mm, ykseklii en az 20 mm, birbirine vidalanabilir iki paral
paslanmaz elik veya pirinten imal edilmi olan kutu (ekil 13),
Ykleme kaldrac, numuneye dey yk ok yaratmadan uygulayabilen, dengeli ve uygulad ykn
%1ine duyarl sistem,
Yatay kuvvet uygulama sistemi, kesme kutusuna yatay yk istenen hzda ve % 10 deiimle srekli
olarak ileri-geri uygulayabilen, hareket kapasitesi 0,01 mmden az olmayan motorlu,
Havuz, Kesme kutusunun iine oturtulup tespit edildikten sonra altndaki rulmanl beik zerinde ekil 13te
gsterildii gibi sadece ileri-geri hareket eden paslanmaz metal para,
Gzenekli diskler, numunenin konsolidasyon ve kesme srasnda drenajn salayacak, ancak zemin
danelerini geirmeyecek, iki adet, kesme kutusu ebadnda (rnein 60 mm x 60 mm),
Delikli ara plkalar, zerindeki gzenekli disklerden gelen suyun rahata hareket etmesini salayan,
gerektiinde numuneyi ykseltmede kullanlacak, iri delikli kesme kutusu ebadnda (rnein 60 mm x 60
mm), elik veya pirin,
elik numune alclar, zemin numunelerin blok veya tpten kesme kutusu boyutunda kesilip alnmas iin
keskin ulu, elikten yaplm halka (rnein 60 mm x 60 mm x 20 mm veya 25 mm),
Numune itici, numunenin, numune alcdan itilerek kutuya aktarlmasn salamada kullanlacak (rnein 60
mm x 60 mm ebadnda) kaygan yzeyli ahap veya elik blok,
Ykleme bal, numuneye dey ykn niform uygulanmasn salayacak, st yz merkezinde bir elik
bilye bulunan rijit blok (ekil 13),
Dey hareket ler, numunenin konsolidasyon ve kesme aamasnda kabarma/kmesini 0,002 mm
dorulukla lebilen mekanik komparatr saati veya elektronik transduser,
Yatay hareket ler, kesme aamasnda kesme kutusunun iki yars arasndaki hareketi 0,01 mm
dorulukla lebilen ve hareket kapasitesi 10 mmden az olmayan mekanik komparatr saati ve/veya
elektronik transduser ve okuyucusu,
Derinlik lc, kesme kutusuna elik numune alc kullanlmadan, sktrlarak dorudan yerletirilen
numunelerin boyunu lmede kullanlan ayakl kumpas, 0,1 mm dorulukta lm yapabilen,
Kuvvet lme aleti, elik kuvvet halkas ve/veya kuvvet ler transduser ve okuyucusu, kapasitesi
denenecek numunenin direncine uygun,
Terazi, 0,01g dorulukla tartma yapabilen,
Kronometre, kesme hzn lmede kullanlr,
Silikon gresi, numune alcy yalamada kullanlr,
Minyatr vibratr, iri ve ince daneli zemin numunelerini kesme kutusuna sktrmada kullanlabilecek.
Ayrca, su muhtevasnn lm iin TS 1900-1 Deney 1de belirtilen cihazlar.
5.6.3 Deney koullar

Bir zemin numunesi zerinde yaplacak deneyler ncesi aadaki zellikler belirlenecektir:
a)
b)
c)
d)
Numune boyutlar,
Numunelerin rselenmemi veya sktrlm olduu,
rselenmemi numunelerde numune ynnn kayma dzlemine gre konumu,
Hazrlanm numunelerde su muhtevas, hedeflenmi kuru birim hacim arlk veya uygulanacak
sktrma enerjisi,
e) Seri iinde denenecek numune says ve bunlara uygulanacak normal gerilmeler,
f) Sonuta kalnt parametrelerin istenip istenmedii, isteniyorsa seilen ileri - geri hareket yntemi.
55
ICS 93.020
Aklamalar
1
Normal yk
2
Dey ykleme bal
3
ste konan gzenekli plka
4
Ayar vidas
5
Kesme kuvveti
6
Kilitleme vidas
7
st kutu
8
Alt kutu
9
Zemin numunesi
10
Alta konan gzenekli plka
TRK STANDARDI
11
12
13
14
15
16
17
18
19
kartlabilir oluklu taban plkas

Su havuzu
Ykleme sistemi (sabit hz)
Ykleme bal
Delikli ara plka
Kuvvet halkas reaksiyon plkas
Makine yata
Taban plkas
Dorusal dk srtnmeli hareket mekanizmas
ekil 13 - Kesme kutusu deneyi
56
TS 1900-2/Mart 2006
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.6.4 evre koullar

Deneyin gerekletii sre boyunca ortamn en yksek ve en dk scaklklar kaydedilmelidir. Deney
ortamnana mmkn olduu kadar dorudan gne na maruz kalmamaldr.
Bu deneyde iri veya ince daneli numuneler denenebilir. Ancak numunenin ierdii en byk dane ap,
yksekliinin drtte birinden byk olamaz. Ayn zemin numunesi zerinde ten az sayda deney
yaplamaz. Deneylerde kesilen malzemenin bir baka deneyde kullanlmasndan kanmak gereklidir.
5.6.5 Numune hazrlama

5.6.5.1 rselenmemi kohezyonlu numunenin deneye hazrlanmas
Ykseklii bilinen elik numune alc 0,01g dorulukla tartlr.
Numune alc, tercihen tp veya sktrma kalbndaki numune iine itilerek zemine saplanr, sonra numune
tpten dar itilerek ve elik numune alc altndan kesilerek kurtarlr.
Numune alcnn st ve alt tralanp perdahlanr, evresi temizlendikten sonra numune ilk ktlesi M0
tartlarak bulunur.
Numune alc kaln taraf alta gelmek zere az ak, tabanna delikli plka ve gzenekli diski yerletirilmi
kesme kutusunun zerine ayarlanarak oturtulur.
Numune itici kullanlarak numune elik numune alcdan kesme kutusunun iine indirilir ve alt gzenekli disk
zerine oturtulur. Bu srada fazla kuvvet uygulayarak numunenin kontrolsz konsolide edilmemesine dikkat
edilmelidir.
Numunenin zerine ikinci gzenekli disk ve gerekiyorsa dier delikli plka yerletirilir.
5.6.5.2 Sktrlm numunenin deneye hazrlanmas

Deney numunesi Madde 1.2ye gre hazrlanr.
5.6.5.3 Kuru kum numunesinin deneye hazrlanmas

Gereinden bir miktar fazla numune alnr, kartrlr ve iinde bulunduu pota ile tartlr (M0). Bu srada
ierdii incelerin nemli oranda olmad kontrol edilir.
Numune alt delikli plka ve gzenekli diski yerletirilmi kesme kutusunun iine kakla doldurulur, etrafa
salmasna izin verilmez.
5.6.5.3.1 Numune gevek olarak hazrlanmak isteniyorsa

Kesme kutusunun derinlii kumpasla llr (H1). Numune, bir kak yardmyla kesme kutusunun iine
yavaa ve kak yzeye olabildiince yanatrarak doldurulur. Doldurma ilemi tamamlannca kumun yzeyi
numune itici ile dzlenir. Numune ok gevek durumda hazrlanmak isteniyorsa yzeyi dzleme srasnda
gmeyi nlemek iin bu ilem kumun vakum iesine alnmas yoluyla yaplr. Numune yksekliini bulmak
iin kumpas kullanlarak, kutunun kenarndan kumun yzeyine kadar derinlik llr (H2).
Numune ykseklii aadaki eitlik ile hesaplanr:
H0= H1 - H2
st paralar sistemde titreim ve ok yaratmadan yerine oturtulur.
Hazrlama bittikten sonra kutuya giren kumun ktlesi artan kumlarn kaba toplanarak darasnn alnmas ile
bulunur ( M1). Buradan, numunenin birim hacim arl aadaki eitlik ile hesaplanr:
=
M0 - M1
AH0
Burada;
A
Kesit alan,
dr.
57
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.6.5.3.2 Numune sk olarak hazrlanmak isteniyorsa

Kesme kutusunun derinlii kumpasla alnr (H1). Ktlesi bilinen kum dolu kaptan alnan bir miktar kum
kutunun iine kakla koyulur ve numune itici veya daha kk bir tokmakla tokmaklanr. Sonra tokmak
kumun zerinde dururken bunun zerine vibratr uygulanarak numunenin istenen dzeye skmas salanr.
Son ykseklik H2 lldkten sonra numune ykseklii bulunur.
Hazrlama bittikten sonra kutuya giren kumun ktlesi artan kumlarn kaba toplanarak darasnn alnmas ile
bulunur (M1) ve birim hacim arlk Madde 5.6.5.3.1deki gibi hesaplanr.
5.6.5.4 Doygun kum numunesi hazrlanmas

Kesme kutusuna sacak miktardan biraz daha fazla kum numunesi porselen pota iinde hazrlanr ve ktlesi
0,1 g dorulukla tartlr (M0).
Bo kesme kutusu dibine delikli plkas ve gzenekli diski yerletirilerek hazrlanr.
Kum, havasn almak amacyla su dolu bir kap iinde 10 dakika kaynatlr veya kap vakum desikatr iine
konarak havas alnr.
Havas alnm kum kesme kutusu iine aktlr ve titreimle istenen birim hacim arla sktrlr. Bu ilem
gevek kum numuneleri iin uygun deildir.
Artan kum ve kap tartlarak (M1), kesme kutusuna giren kum ktlesi bulunur:
M= M0 - M1
Numunenin tepesi Madde 5.6.5.3.1de anlatld biimde dzeltilir ve gzenekli disk, zerine de delikli plka
skca yerletirilir.
5.6.6 Deneyin yapl

5.6.6.1 Deney sisteminin hazrlanmas
5.6.6.1.1 Havuz deney balang durumuna getirilir ve yatay hareket ler sfrlanarak yerine konur.
5.6.6.1.2 elik baln kesme kutusu kenarndan ykseklii 0,1 mm dorulukla llr ( H3).
5.6.6.1.3 Dey kuvvet zengisi elik baln zerindeki elik bilyenin zerine oturtulur.
5.6.6.1.4 elik ykleme balnn kesme kutusu kenarndan ykseklii tekrar llr (H4). Aradaki fark
(H3-H4) numunenin ykleme zengisi etkisi altnda skma miktarn gsterir.
5.6.6.1.5 Eksenel ekil deitirmesi ler saat yerine taklp yaplacak deney iin aa ve yukar yeterli
hareket mesafesi salanarak sfrlanr.
5.6.6.2 Konsolidasyon
5.6.6.2.1 Numuneye istenen normal gerilmeyi (n) salayacak yk dey ykleme pltformuna yavaca
koyulur. Konsolidasyon okumalar iin kronometre bu anda altrlr.
5.6.6.2.2 Kuru durumda denenecek numuneler dndakiler iin normal yklemenin hemen ardndan havuz
kesme kutusunun dzeyine kadar su ile doldurulur ve bu dzey deney sonuna kadar deitirilmez.
5.6.6.2.3 Numunenin dey skmalar uygun zaman aralklarnda llerek, yatay eksende zamann
karekk veya zamann logaritmas, dey eksende ise numunenin dey skmasn gsteren grafik izilir.
Okumalar, birincil konsolidasyonun tamamland zamana kadar srdrlr.
5.6.6.2.4 t90 veya t50 yntemi kullanlarak % 100 konsolidasyonun tamamland t90 veya t100 dakika olarak
bulunur. Buradan numunenin en byk kayma direncine ulaaca zaman aadaki eitlikten hesaplanr:
t f = 12,7t 100
58
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.6.6.2.5 Numunenin tam kesilmesi iin gerekli hareket miktarn tahmin edip (mm) bunu tf ye blerek kesme
aamasnda uygulanmas gereken kesme hz tayin edilir (mm/dakika).
5.6.6.3 Son ayarlamalar

5.6.6.3.1 Konsolidasyonun hzl tamamland zeminlerde kesme hz deneyin 5 - 10 dakikada
tamamlanaca gibi uygulanr.
5.6.6.3.2 Yava deneylerde ise kesme hz Madde 5.6.6.2.4te hesaplanandan daha byk olmamak zere,
uygulanr.
5.6.6.3.3 Deneye balamak iin yatay ykleme parasnn kutuya deen ancak yk uygulamayan konumda
olduundan emin olunmaldr.
5.6.6.3.4 Deney ileri-geri ykleme biiminde yaplacaksa bunu salayacak balantlar yaplm olmaldr.
5.6.6.3.5 Kesme kutusunun iki yarsn balayan vidalar gevetilerek alnr.
5.6.6.3.6 Deney srasnda srtnmemeleri iin kesme kutusunun iki yars zerindeki ayar vidalar
kullanlarak paralarn birbirinden 1 mm yi gemeyecek kadar ayrlmas salanr.
5.6.6.3.7 Deneye balamadan yatay hareket, dey hareket ve kesme kuvveti sfr okumalar kaydedilir.
5.6.6.4 Kesme aamas (tek kademeli deneyler)
5.6.6.4.1 Numunenin Madde 5.6.6.4.2de belirlenen hzda kesilmesine balanr. Deney srasnda en byk
noktaya kadar 20den az olmamak zere kuvvet lme aleti, yatay hareket ve dey hareket okumalar belirli
zaman aralklarnda alnr. En byk noktasna yaklaldnda bu blgenin daha iyi grlebilmesi iin okuma
aralklar sklatrlabilir.
5.6.6.4.2 Deney srasnda kesme kutusunun iki parasnn telenmeleri gzlemlenir. Bal hareketin
beklenenden fazla olduu tespit edilirse kesme hz azaltlr.
5.6.6.4.3 En byk yatay kuvvete eriildikten sonra da okumalara bir sre devam edilir. En bykten dme
olmazsa kutunun en byk hareketine eriildiinde deney durdurulur.
5.6.6.4.4 Hareket yn geriye evrilerek kutunun iki yars akana kadar beklenir. Deney srasnda
havuzda su varsa bu su sifonlanarak alnr. Fazla suyun numuneden szlmesi iin 10 dakika beklenir.
Dey yk numunenin zerinden kaldrlr.
5.6.6.4.5 Kesme kutusu havuzdan alndktan sonra numune kartlr ve ktlesi en yakn 0,01 g dorulukla
tartlr (M0).
5.6.6.4.6 Numune deimez ktleye kurutulur (Ms) ve deney sonu su muhtevas hesaplanr.
5.6.6.4.7 Kesme kutusu deneyinde izelge 7de verilen form kullanlabilir.
5.6.6.5 Kesme aamas (kalnt direncinin lld deneyler)
5.6.6.5.1 Kutunun ileri - geri hareketini salayacak balantlar yaplr.
5.6.6.5.2 leri kesme Madde 5.6.6.3.1de belirtilen biimde yaplr ve okumalar belirtilen aralklarla alnr.
Okumalar kutunun hareketinin son limitine kadar srdrlr.
59
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
izelge 7 - Kesme kutusu deneyi formu
Lboratuvar no
Numuneyi gnderen
Numune kabul tarihi
Ait olduu proje
Deney balang tarihi
Kuyu / sondaj no
Deney biti tarihi
Numune no
Deneyi yapan
Numune tipi
Kontrol eden
Numune boyu, cm
Kesme hz, mm/dakika
Numune ykseklii, cm
Kesit alan, cm
Numune hacmi, cm3

Kuvvet halkas no
(kN/mm)
L
mm
Kuvvet
halkas
okumas
n =
S
kN
Su muhtevas
Kap No
Ya numune+kap, g
Kuru numune+kap, g
Su miktar, g
Kap, g
Kuru numune, g
Su muhtevas, (%)
60
=S/A
kPa
Kuvvet
halkas
okumas
Deney ncesi
n =
S
kN
=S/A
kPa
Deney sonras
Kuvvet
halkas
okumas
n =
S
kN
Dnceler
=S/A
kPa
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.6.6.5.3 leri kesme ilemi tamamlandktan sonra kutu ilk konumuna aadaki yollardan biri ile getirilir:
a)
leri hareketin tamamlanmasn izleyerek kutu ilk konumuna motorla hareket hz ileri hareket hzndan
fazla olmayan bir hzla geri ekilir. Bu srada okuma alnmaz,
b)
leri hareketin tamamlanmasn izleyerek kutu ilk konumuna birka dakikalk bir sre iinde kol elle
evrilerek getirilir. Kesme dzleminde boluk suyu basncnn dengelenmesi iin 12 saat beklenir,
c)
Olumu veya tam gelimemi kayma dzleminin kesin olumasn salamak iin kutuya birka dakika
iinde 5 ileri ve 5 geri hareket yaptrlr. Kutunun iki paras tekrar aktrldktan sonra kesme
dzleminde boluk suyu basncnn dengelenmesi iin 12 saat beklenir.
5.6.6.5.4 Numuneyi yeniden kesmeden yeni sfr ayar yaplarak yatay ve dey hareket saatleri ile kuvvet
lme aleti sfr okumalar alnr.
5.6.6.5.5 Numune, Madde 5.6.6.5.2de belirtilen geriye kesme hznn kullanm ile yeniden kesilir.
5.6.6.5.6 Madde 5.6.6.5.2 il Madde 5.6.6.5.4 admlar uyarnca deney gereince sayda tekrarlanarak
kalnt kayma direncinin deimez dzeyine inilir.
5.6.6.5.7 Deneyin kesme aamas tamamlandktan sonra havuzdaki su boaltlr, numune evresindeki
suyun szlmesi iin 10 dakika beklenir ve numunenin zerindeki yk kaldrlarak kesme kutusu darya
alnr.
5.6.6.5.8 Kutunun iki paras son kesme ynnde itilerek birbirinden ayrlr ve yzeylerin durumu
gzlemlendikten sonra izilip, aklanr.
5.6.6.5.9 Numune kesme kutusu paralarndan alnarak tm su muhtevasnn lm iin tartlr (M0).
5.6.6.5.10 Numune etvde deimez ktleye kurutulur (Mk) ve su muhtevas bulunur.
5.6.7 Hesaplamalar
5.6.7.1 Numune zellikleri
5.6.7.1.1 Numunenin doal su muhtevas wn aadaki eitlikten hesaplanr:
wn =
M 0 - Mk
x100
Mk
Burada;
Numunenin ilk ktlesi (g),
M0
Mk
Kuru numunenin ktlesi (g)
dir.
5.6.7.1.2 Numunenin kuru birim hacim arl k aadaki eitlik yardmyla bulunur:
k =
Mk
AH0
Burada;
A
Numunenin kesit alan,
Numunenin ilk ykseklii
H0
dir.
5.6.7.1.3 Numunenin doal birim hacim arl n aadaki eitlik yardmyla bulunur:
61
ICS 93.020
n =
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
M
AH0
5.6.7.1.4 Numunenin doal boluk oran e0 aadaki eitlik yardmyla bulunur:

e0 =
s
-1
d
Burada;
s
Zemin danelerinin birim hacim arl (lmle bulunabilir veya kabul edilir),
d
Zeminin doygun birim hacim arl
dir.
5.6.7.1.5 Gerekiyorsa numunenin doal durumda doygunluk derecesi S0 aadaki eitlik yardmyla
bulunur:
S0 =
w 0s
e0
5.6.7.1.6 Deney sonundaki boluk oran e aadaki eitlik yardmyla bulunur:

e = e0
H
(1 + e 0 )
H0
Burada;
H
Deney balangcndaki okuma esas alnarak kesme sonundaki toplam skma (mm)
dr.
5.6.7.2 Gerilme ve telenmeler

5.6.7.2.1 Kesme srasnda alnm kuvvet lme okumalarndan numuneye uygulanm kesme kuvvetleri F
hesaplanr.
5.6.7.2.2 Bulunan S kuvvetleri ile kesme gerilmesi hesaplanr:

=
S
A
Burada;
A
Numune balangtaki kesit alan,
dr.
5.6.7.2.3 Numunenin deney boyunca ald normal gerilme aadaki eitlik yardmyla bulunur:
n =
P
A
Burada;
P
zenginin ktlesi ile buraya konulmu yk ve kaldratan aktarlan ktlelerin toplam (kg)
dr.
5.6.7.2.4 Her ileri - geri hareket sonunda yaplm olan ileri telenmelerin yml toplam bulunur.
5.6.7.2.5 lk numune ykseklii esas alnarak tm kesme aamalar sonucu belirmi toplam boy deiimi
hesaplanr.
62
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
5.6.7.3 Yaplacak izimler

5.6.7.3.1 Tek aamal deneyler
5.6.7.3.1.1 Yatayda kesme hareketi (H) yatay eksen deeri, deyde llen kayma gerilmesi ().
5.6.7.3.1.2 Yatay eksende kesme hareketi (H), dey eksende ekil deitirme (V).
5.6.7.3.1.3 Her (H- ) diyagramndan en byk deeri okunur.
5.6.7.3.1.4 Deneylerden gelen doruk En byk deerini dey eksen, bu deerin lld deneyin normal
gerilmesi nye kar (yatay eksen) ayn lekle noktalanr.
5.6.7.3.1.5 kan sonu, dorusal bir bant kabul edilerek, bu noktalardan gme dorusu geirilir ve
eimi bu zeminin kayma direnci as , dey ekseni kestii deeri ise grnr kohezyon c olarak efektif
gerilme cinsinden ifade edilir.
5.6.7.3.2 ok kademeli deneyler

5.6.7.3.2.1 Yatayda kesme hareketi (H) yatay eksen deeri, deyde (dey eksen) llen kayma
gerilmesi erileri izilir.
5.6.7.3.2.2 Yatay eksende kesme hareketi (H) , dey eksende boy deitirme erisi izilir.
5.6.7.3.2.3 Her (H)-() diyagramndan nun en byk deeri okunur.
5.6.7.3.2.4 Deneyin birinci aamasndan gelen doruk En byk deerini dey eksen, bu deerin lld
deneyin normal gerilmesi n ye kar (yatay eksen) ayn lekle noktalanr ve Madde 5.6.7.3.1de gsterilen
biimde c ve bulunur.
5.6.7.3.2.5 Deneyin ikinci ve daha sonraki kademelerinde llen r deerleri saptanr.

5.6.7.3.2.6 Bulunan r deerleri dey eksen, bu deerlerin bulunduu deneylerin n deerleri de Madde
5.6.7.3.2.4te hazrlanm grafiin yatay eksenlerine ayn lekle iaretlenir. Bu noktalardan geirilen doru
zeminin kalnt kayma direnci as r ve varsa, kalnt kohezyon cr deerlerini verir.

Deney raporu, ncelikle bu lmn TS 1900-2 uyarnca yapld belirtilerek aadaki bilgileri ierecek
ekilde dzenlenmelidir:
1)
2)
3)
4)
5)
Kesme kutusu deneyinin hangi tipte yapld,

Numunelerin ilk boyutlar,
Numune bal younluu (llm veya kabul edilmi olduu bildirilir),
lk boluk oran ve doygunluk derecesi,
Her deneyde numuneye uygulanm normal gerilme ve buna karlk gelen en byk kayma direnci
En byk ve llmse kalnt diren r ,
6) Numune kesme hzlar,
7) ok kademeli deneyde ileri - geri yapmada kullanlan yntem,
8) Her numune iin kesme hareketine kar en byk kayma direnci grafii,
9) Her numune iin normal gerilmeye kar en byk ve varsa kalnt kayma gerilmesi deerleri grafii,
10) Kayma direnci as ve r, en yakn 0,1 dereceye, kohezyon c ise en yakn 0,01 kPa yuvarlatlarak
belirtilir.
63
ICS 93.020
TRK STANDARDI
TS 1900-2/Mart 2006
Yararlanlan kaynaklar
ASTM Vol. 04.08
Annual Book of American Society for Testing and Materials (ASTM) Standards.
Section 4: Construction. Volume 04.08: Soil and Rock (I).
BS 1377
British Standard Methods of test for Soils for civil engineering purposes.
64

TS 1900-2

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TS 1900-2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

75

NAAT MHENDSLNDE ZEMN LBORATUVAR

TRK STANDARDLARI ENSTTS

Kalite Sistem Belgesi

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas)

naat mhendisliinde zemin lboratuvar deneyleri Blm 2: Mekanik zelliklerin tayini

Atf yaplan standardlar

3.1 Geri basn

3.2 Efektif konsolidasyon basnc

3.3 Gme (yenilme)

4.2 rselenmi zemin numunesinden silindir biimli deney numunesi hazrlanmas

4.2.1 Bilinen hacme istenen miktarda malzeme yerletirilmesi

4.2.1.4 Numuneye eklenecek su miktar aadaki eitlikten bulunur:

Numunenin su ile kartrlarak hazrlanmas srasnda kaybedecei su dikkate alnarak, hesaplanan

Zemin numunesinin istenilen birim hacim arl, (kN/m3),

4.4 Rapor hazrlanmas

4.5 Deneyde kullanlan suyun zellikleri

5.1 Deney 1: Tama orannn tayini

Komparatr saati, piston penetrasyonunun llmesini ve penetrasyon hznn denetlenebilmesini

Ayrca, su muhtevas lm iin TS 1900-1 Deney 1de belirtilen cihazlar,

5.1.3 Deney numunesinin hazrlanmas

5.1.3.1 Statik sktrma

5.1.3.2 Dinamik sktrma

5.1.4 Numunenin suda bekletilmesi

5.1.5 Deneyin yapl

5.1.6.2 Tama orannn hesaplanmas

5.1.6.3 Suda bekletilmemi numunelerin kuru birim hacim arlnn hesaplanmas

5.1.7 Sonularn gsterilmesi

ekil 5 - Penetrasyon deney rnei

yaplacaksa, 20 mmlik elein

izelge 1 - Zeminin tama orannn lmnde kullanlan deney formu

Numune kabul tarihi

Deney balang tarihi

Ait olduu proje

Deney biti tarihi

5.2 Deney 2: Tek ynl konsolidasyon zelliklerinin tayini

5.2.2.1.4 Konsolidasyon hcresi (dometre), konsolidasyon halkas iindeki numunenin, alt ve

5.2.3 Deneyin yapl

5.2.3.4 Konsolidasyon cihaznn hazrlanmas

5.2.3.6 Ykn boaltlmas

izelge 2 - Konsolidasyon deneyi formu

rselenmi ise, elek no

Numune kabul tarihi

Ait olduu proje

Deney balang tarihi

Deney biti tarihi

Numune bal younluu, Gs

Dey eksende boluk oran gsterilmise:

5.2.4.2 Konsolidasyon katsays

5.2.4.2.1 Etkime sresinin karekkn kullanan metot

t 90 , grafikten okunur ve konsolidasyon katsays, Cv aadaki

izelge 3 - Konsolidasyon deneyi hesab formu

rselenmi ise elek no

Numune kabul tarihi

Ait olduu proje

Deney balang tarihi

Deney biti tarihi

Numunenin balang ktlesi, g

Ya birim hacim arl, kN/m3

Numune hacmi, cm3

Basn basama (kPa)

a=e/ mv=a/(1+eort) t90 veya t50

izelge 3 - Konsolidasyon deneyi hesab formu (devam)

Boluk oran, e (%)