Professional Documents
Culture Documents
ELEKTRONK L TRAFOLARI
Sadettin GLDAR
Elektrik Mhendisi
10.10.2012
NDEKLER
Genel
Standartlar,Mevzuat
Akm Trafolar
Gerilim Trafolar
Elektronik l Trafolar
GENEL
l transformatrleri;alternatif akm tesislerinde,gerek
akm,gerekse gerilimi,belli oranlarda kltmeye
yarayan,zel trafolardr.Kullan amalar yle
sralanabilir.
1- l aletlerini ve koruma rlelerini, primer gerilimden
izole ederek gvenli almaya imkan salarlar.
2- l trafolar ile deiik primer deerlere
karlk,standart sekonder deerler elde edilir.
GENEL
3- Bu trafolarn sekonderlerine balanacak lme,
koruma ve kontrol cihazlarnn Standard akm ve
gerilimlerde almasn,kk boyutlu imal edilmelerini
salarlar.
4- l trafolar, akm ve gerilim devrelerinde eitli
balantlar yaplmasna imkan verir.
l transformatrleri, transformatrlerin akm veya
gerilim lmek amacyla tasarlanm zel bir
uygulamasdr. Genel transformatr teorisi, l
transformatrleri iin de geerlidir. Bir transformatrde,
ksa devrede,
GENEL
I1
N2
=
I2
N1
Ve yksz durumda,
V1
N1
=
V2
N2
Bantlar geerlidir.
Bu bantlardan birincisi akm transformatrleri, ikincisi ise
gerilim transformatrleri iin geerlidir. Burada srasyla, I1, N1
primer ve I2, N2 Sekonder akm ve sarm saylarn
gstermektedir.
STANDARTLAR
Standart
Numaras
Standart Ad
TS 620 EN 60044-1
IEC 60044-1
IEC 60044-6
TS 718 EN 60044-2
IEC 60044-2
IEC 60044-5
STANDARTLAR
Standart Numaras
Standart Ad
TS EN 60044-8
L TRANSFORMATRLER-BLM
8:ELEKTRONK
AKIM TRANSFORMATRLER
IEC 60044-8
Instrument transformers
Part 8: Electronic current transformers
IEC 60044-7
TS EN 60044-7
L TRASFORMATRLER - BLM 7 :
ELEKTRONK
GERLM L TRANSFORMATRLER
MEVZUAT
LLER VE AYAR KANUNU (Yaymland R. Gazete
: Tarihi : 21/1/1989
Say : 20056 )
Say :
26584 )
AKIM TRANSFORMATRLER
Akm transformatr, normal alma
koullarnda, Sekonder akmnn primer
akmyla orantl ve aralarndaki faz
farknn yaklak sfr olduu bir
transformatr olarak tanmlanr
AKIM TRANSFORMATRLER
Bir akm transformatrnn zelliklerini belirleyen, 4 ana
faktr vardr:
1) Yaltm Seviyesi: akm transformatr,alma
gerilimine ve sistemdeki gerilim ykselmelerine
dayanabilecek biimde yaltlm olmaldr.
2) Primer Anma Akm: akm transformatrleri, srekli
almada primer anma akmn tayabilmelidir. Ayrca,
transformatrn srekli alabilecei (Srekli termik
akm), primer anma akmndan daha byk akmlar iin,
bir akm faktr (RF) tanmlanr (Primer akm genileme
faktr).TEDA ve TEA artnamelerine gre RF=1,2
seilmektedir.(IEC 60044-1e gre RF=1.5-2
olabilmektedir), akm transformatr anma akmnn 1,2
katnda srekli alabilmeli ve doruluk snf
bozulmamaldr.
AKIM TRANSFORMATRLER
3) Ksa Sreli Dayanma Akm: akm transformatr,
sistemle seri bal olduundan, sistemde meydana
gelebilecek ksa devre akmlarna da dayanabilmelidir.
3-a) Ksa sreli termik anma akm (Ith), bir akm
transformatrnn Sekonder ksa devre durumunda iken,
1 saniye sre ile yaltmn bozulaca scakla
ulamadan (yal transformatrler iin 250C)
dayanabilecei, en byk primer akm deeri olarak
tanmlanr.TEA artnamelerinde O.Gde 25 kA,154
kVta 31.5 kA ve 380 kVta 50 kA olmas
istenmektedir.TEDA artnamesinde 12,5 kA, 16 kA, 20
kA olarak istenmektedir.
AKIM TRANSFORMATRLER
3-b)Dinamik dayanma akm (Idyn ), ksa devre annda,
ksa devre akmnn ilk tepe deeri, termik akm deerinin
yaklak 2.5 katna ular ve primer sarglar arasnda ok
byk elektro-magnetik kuvvetler oluur. Ksa devre
akmnn ilk tepe deerine, dinamik akm (Idyn) ad
verilir. Idyn=2.5 Ith seilir.
4) G ve Doruluk: Doruluk snf, sekonder gler
ve ar akm faktr gibi parametreler transformatrn
nve hacmini belirleyen balca faktrlerdir.Akm
trafolarnda, Doruluk snflar farkl lme ve koruma
sarglar olmak zere iki ayr sarg vardr.
AKIM TRANSFORMATRLER
AKIM TRANSFORMATRLER
TABLO-1
AKIM TRANSFORMATRLER
Yukarda anlatld gibi, l nveleri iin anma yknn
doru seimi byk nem tamaktadr. G gereinden
byk seilirse, transformatr daha az dorulukla almasna
ramen daha pahal olacaktr.Sayalar ve l aletleri;%25
ykten az olan durumlarda daha fazla deer,%100 ykten
fazla olan durumlarda ise eksik deer kaydedecektir. Ayrca,
sekondere balanan l aletlerinin ektii g, nominal
ykten ok kkse l aletleri zarar grebilir. Bu konuda
ok dikkatli olmak gerekir. Ng x ng = Net x ntest
Ng=llen devre yk
Net=Etikette yazan yk
ng =Hesap sonucu bulunacak doyma katsays
ntest=Test sonucu bulunan doyma katsays
AKIM TRANSFORMATRLER
Akm transformatrlerinin koruma nveleri, anma akmndan
byk akmlarda alrlar. Koruma nveleri iin IEC-60044-1
ve TS-620 de doruluk snflar 5P ve 10P olarak tanmlanr.
Bu snflar anma yknn %100' iin salanmaldr. 5P ve
10P snf koruma nveleri iin, oran ve faz as hatalar
aadaki Tablo-2'de verilmitir:
TABLO-2
AKIM TRANSFORMATRLER
AKIM TRANSFORMATRLER
Akm Trafolarnda Doyma:
Akm trafosunun bal olduu devrede
(Trafo,Hat,Kablo,Kapasitr,Jeneratr v.b) meydana gelen
arzalar esnasnda,akm trafosunun primerinden ok byk
akmlar geer.Ancak akm trafosunun kullanl amacna
gre sekonderden ayn oranda akmn gemesi
istenmeyebilir.l aletleri normal yklerde altndan
nominal akmn %120 fazlasnn gemesi istenmez,aksi
takdirde l aleti arzalanabilir.Koruma rleleri arzalar
esnasnda altndan seicilik asndan ok fazla akmn
rleden gemesi istenmez.Bu nedenle sekonderden geen
akm snrlandrlr.Akm trafosunun manyetik nvesi
doyurularak sekonderde akm snrlamas yaplr.
AKIM TRANSFORMATRLER
l AkmTrafosunda Doyma:
l akm trafosunda (sargsnda) doyma katsays,lme
emniyet faktr Fs olarak adlandrlr ve Fs=5 seilir.Eski
akm trafolarnda n olarak adlandrlr.Genellikle n5 seilir.
Koruma Trafosunda Doyma;
Koruma akm trafosunda (sargsnda) doyma katsays,limit
akm faktr olarak adlandrlr.P harfinden sonra
yazlr.Sistemimizde O.G'de 10,Y.G'de 20 seilir.Eski akm
trafolarnda n olarak adlandrlr.Genellikle n10 seilir.
AKIM TRANSFORMATRLER
Yasal Mevzuat:
1) Sata esas saya devrelerinde kullanlan akm trafolar
ller ve Ayar Kanunu kapsamndadr.
1-a) Bu kanunun 7.maddesine gre; Marka kayd ile tip ve
sistemin onaylanmas Bakanla yaptrlmaldr.
1-b) Bu kanuna dayanlarak karlan Akm ve Gerilim l
Transformatrleri Muayene Ynetmelii nin 6.maddesine
gre akm trafosunun lk Muayenesinin ve 13.maddesine
gre Damgalamasnn Bakanla yaptrlmas
zorunludur.Ynetmelik 01.01.2008 tarihinden yrrlkte
olmasna ramen henz uygulanmamtr.
AKIM TRANSFORMATRLER
2) Sata esas saya devrelerinde kullanlan akm
trafolar, Elektrik Piyasasnda Kullanlacak Sayalar
Hakknda Tebli hkmleri kapsamndadr.
Tebli Geici Madde 5e gre - Yeni kurulacak tesisler
iin; bu Teblide yer alan sayalarn balanaca lm
sistemlerindeki akm trafolarnn zellikleri, ana g
trafosu ve/veya devrenin nominal gcne bal olmak
kaydyla, aadaki Tablo-3 de belirtilen deerlere uygun
olarak seilir:
AKIM TRANSFORMATRLER
Sayacn bal
olduu
devrenin gc
100 MVAdan
byk
Akm trafosu
IEC185,
IEC-44
0.2S snf
IEC185,
IEC-44
0.2S snf
IEC185,
IEC-44
0.5 snf
AKIM TRANSFORMATRLER
154 kV veya 380 kV gerilim seviyesinden balanacak ve
gc 10 MVAdan byk tesislerde kullanlacak akm ve
gerilim trafolar, ana ve yedek sayalar ayr ayr
besleyecek ekilde iki sekonder kna sahip olur. Ana
sayac besleyen sekonder akm ve gerilim devrelerine
herhangi bir baka cihaz balants yaplmaz ve toplayc
akm trafosu kullanlmaz. Dier l cihazlar, yedek
sayac besleyen sekonder akm ve gerilim devrelerine
balanabilir.
36 kV ve altndaki gerilim seviyelerine balanacak
tesislerde gcne baklmakszn akm ve gerilim trafolar
ana ve yedek sayac ayr ayr besleyecek ekilde iki
sekonder kna sahip olur.
AKIM TRANSFORMATRLER
Akm Trafo Tipleri
GERLM TRANSFORMATRLER
Gerilim transformatr , sekonder geriliminin primer gerilimiyle
orantl ve aralarndaki faz farknn yaklak sfr olduu bir
transformatrdr.
Gerilim transformatrleri, endktif gerilim transformatr ve
kapasitif gerilim transformatr (KGT) olmak zere iki
guruba ayrlrlar.
Endktif gerilim transformatrleri, 145 kV a kadar daha
ekonomiktir. 145 kV'dan yksek gerilimli sistemlerde
kapasitif gerilim transformatrlerinin kullanlmas daha
uygundur. Ancak, yksek gerilim iletim hatlar zerinden
haberleme de yaplacaksa, 145 kV'dan kk sistem
gerilimlerinde de kapasitif gerilim transformatrleri kullanlr.
Bir gerilim transformatrnde l devresinin normal lme
aral, anma geriliminin %80-120'si arasndadr.
Gerilim transformatrleri, harici uygulamalarda faz-toprak
arasna balanr.
GERLM TRANSFORMATRLER
GERLM FAKTR
Endktif ve kapasitif gerilim transformatrleri, yksek gerilim
sistemlerinde genellikle, faz-toprak arasna balanrlar.
Ancak, baz geici olaylar nedeniyle, gerilim
transformatrnn ularndaki gerilim, anma geriliminin
zerine kabilir.Bir gerilim trafosunun byle durumlara
dayanabilmesi gerekir. Ayrca bir gerilim trafosu anma
geriliminin, gerilim faktr (VF) olarak tanmlanan katsay ile
arplarak hesaplanan gerilimlerde alabilmelidir.
Gerilim faktr, IEC-60044-2 ve TS-718'de aadaki gibi
tanmlanr:
- Ntr noktas toprakl olmayan sistemlerde, VF= 1.9
- Ntr noktas toprakl sistemlerde, VF= 1.5
Transformatr bu gerilimlere, toprak arzalarna kar otomatik
korumal sistemlerde 30 saniye, dier durumlarda ise 8 saat
sreyle dayanmaldr. Btn sistemlerde, srekli alma
iin, VF= 1.2 olarak verilir.
Yukarda belirtilen koullarda, gerilim transformatr
doymamaldr.
GERLM TRANSFORMATRLER
GERLM TRANSFORMATRLERNDE DORULUK
SINIFLARI
Akm transformatrlerinde olduu gibi, doruluk snflar, lme
ve koruma amal devrelerde birbirinden farkldr . Birden
fazla sekonder sargs olan gerilim trafolarnda, sarglar ayni
nve zerindedir. Dolaysyla sekonder devreler
birbirlerinden bamsz deillerdir.
l devrelerinin oran ve faz as hatalar,anma yknn
%25-%100 deerleri ve primer anma geriliminin %80%120'si arasnda, IEC-60044-2 ve TS-718'de belirlenen
hata limitlerini amamaldr.Bu limitler aadaki
Tablo-4de verilmitir.ekil-2de 0.5 snf bir l devresine
ilikin oran ve faz as hatalarnn deiimi gsterilmitir.
GERLM TRANSFORMATRLER
Doruluk Snf
Faz as hatas
(dakika)
0,5
0,5
20
1,0
1,0
40
3,0
3,0
Belirlenmemitir
GERLM TRANSFORMATRLER
Koruma devrelerinin doruluk
snflar 3P ve 6P olarak
tanmlanr. Koruma devrelerinin
oran ve faz as hatalar, anma
yknn %25-%100 deerleri ve
primer anma geriliminin %5'inde
ve anma geriliminin gerilim
faktr ile arpmndan elde
edilen gerilim deerinde,
IEC-60044-2 ve TS-718'de
belirlenen hata snrlarn
amamaldr. Bu snrlar yandaki
tablo-5te verilmitir:
Oran
Faz
Dorulu Hatas as
k Snf
(%)
hatas
(dakika)
3P
3,0
120
6P
6,0
240
GERLM TRANSFORMATRLER
GERLM TRANSFORMATRLER
KAPASTF GERLM TRANSFORMATRLER
Kapasitif gerilim transformatr (KGT), bir kapasitif gerilim
blc (kapling kapasitr, KK), bir orta gerilim endktif
transformatr (GT) ve gerilim reglasyonunu salayan bir
reaktrden meydana gelir (ekil-3). C2'nin ularndaki tipik
orta gerilim seviyesi, 22/3 kV ya da 15/3 kV seilir.
letim sisteminde 66,154 ve 380 kV gerilim seviyesinde lme
amal olarak ve Enerji letim Hatlar zerinden;ses,data ve
koruma iletiimi iin de kullanlmaktadr.
GERLM TRANSFORMATRLER
Kapasitif Gerilim Trafosu
(ekil-3)
V1
Gerilim
Blc
C1
V2
C2
O.G.
Transformatr
+
Reaktr
V3
Zb
Yk
GERLM TRANSFORMATRLER
Yasal Mevzuat:
1) Sata esas saya devrelerinde kullanlan gerilim trafolar
ller ve Ayar Kanunu kapsamndadr.
1-a) Bu kanunun 7.maddesine gre; Marka kayd ile tip ve
sistemin onaylanmas Bakanla yaptrlmaldr.
1-b) Bu kanuna dayanlarak karlan Akm ve Gerilim
l Transformatrleri Muayene Ynetmelii nin
6.maddesine gre gerilim trafosunun lk Muayenesinin ve
13.maddesine gre Damgalamasnn Bakanla
yaptrlmas zorunludur.Ynetmelik 01.01.2008 tarihinden
yrrlkte olmasna ramen henz uygulanmamtr.
GERLM TRANSFORMATRLER
GERLM TRANSFORMATRLER
Sayacn
100
bal olduu MVAdan
devrenin
byk
gc
10
MVAdan
kk
Gerilim
trafosu
IEC186,
IEC-44
0.5 snf
IEC186,
IEC-44
1 snf
IEC186,
IEC-44
0.2 snf
GERLM TRANSFORMATRLER
154 kV veya 380 kV gerilim seviyesinden balanacak ve
gc 10 MVAdan byk tesislerde kullanlacak akm ve
gerilim trafolar, ana ve yedek sayalar ayr ayr
besleyecek ekilde iki sekonder kna sahip olur. Ana
sayac besleyen sekonder akm ve gerilim devrelerine
herhangi bir baka cihaz balants yaplmaz ve toplayc
akm trafosu kullanlmaz. Dier l cihazlar, yedek
sayac besleyen sekonder akm ve gerilim devrelerine
balanabilir.
36 kV ve altndaki gerilim seviyelerine balanacak
tesislerde gcne baklmakszn akm ve gerilim trafolar
ana ve yedek sayac ayr ayr besleyecek ekilde iki
sekonder kna sahip olur.
GERLM TRANSFORMATRLER
3) Elektrik
GERLM TRANSFORMATRLER
Gerilim Trafosu rnekleri
ELEKTRONK L
TRANSFORMATRLER
GENEL
ELEKTRONK AKIM
TRANSFORMATRLER
Elektronik akm trafolarnda primer sarg yoktur.Toroid olarak
imal edildiklerinden,ortasndan geen kablo veya bara
primer sarg grevi yapar.Akm trafosunun(sensrn)
sekonder sargs primerinden geen gerilimden bamsz
olarak,geen akma gre lineer olarak artan ya da azalan
miktarda dk gl bir akm ve gerilim oluturur.
Bu akm ve gerilim bir nt direnci ile IEC 60044-7
standardnda belindii ekilde 100A'e 22.5 mV tekabl
edecek ekilde kalibre edilir.Bu durumda akm trafosu,0 A'de
0 V,100A'de 22.5 mV,1000 A'de 225 mV olacak ekilde
stabil ve lineer bir gerilim retir.
ELEKTRONK AKIM
TRANSFORMATRLER
rnek Devre emas
ELEKTRONK AKIM
TRANSFORMATRLER
Elekronik akm sensrleri genelde manyetik nveli olarak
retilir. Ancak non-manyetik nve ile retilen tipler de
mevcuttur.
Non-manyetik tiplerde doyma kavram olmamakla birlikte
sins faz as 90 derece kayar. Bu durum non-manyetik
nveye uygun retilmi sekonder evirici ierisinde
integral alnarak dzeltilir.
Manyetik tiplerde bir doymadan bahsedilse bile retilen akm
ve gerilimin gc son derece dk oldugundan gz ard
edilebilir. Gene bir doymadan bahsetmek gerekirse sadece
5P olarak daha dogru olmaktadr.
ELEKTRONK AKIM
TRANSFORMATRLER
Elektronik akm sensrnde primer devreden 100 A getigini
ve ksa devre annda bu akmn 1000 katna ktgn
varsayarsak sekonderde 22.5X1000=22500 mV yani 22.5 V
gerilim oluacaktr. Bu gerilimde hibir elektronik cihaza zarar
verecek bir seviye degildir.
Non- manyetik akm sensrlerine ''Rogowski Bobini'' 'de
denmektedir.Rogowski bobinleri yksek akm lmleri iin
birok avantaja sahip zel akm sensrleridir.
Bununla birlikte, ortamdaki engel olunamayan manyetik ve
elektrik alanlara duyarllklarndan dolay, snrl alanlarda ve
ogunlukla hassas lm gerektirmeyen koruma devre ve
sistemlerinde kullanlmaktadr.
ELEKTRONK AKIM
TRANSFORMATRLER
Blok Diagram
The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location.
ELEKTRONK AKIM
TRANSFORMATRLER
Elektronik Akm Trafosu rnekleri
ELEKTRONK GERLM
TRANSFORMATRLER
Elektronik gerilim trafolar/sensrleri IEC 60044-7 standardna
uygun olarak imal edilirler.15 Hz ile 100 Hz aralnda
alabilirler.Analog ve/veya dijital k verebilirler.
ELEKTRONK GERLM
TRANSFORMATRLER
Tek Fazl EGT Blok Diagram
The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location.
ELEKTRONK GERLM
TRANSFORMATRLER
Fazl EGT Blok Diagram
The linked image cannot be displayed. The file may have been moved, renamed, or deleted. Verify that the link points to the correct file and location.