ifijski odnosi u Bosni prije reformi

U XIX stoljeu broj ifluka se poveava, i samim tim se sve vie

ugroava

timarski

sistem

kao

osnova

zemljinog

ureenja

Osmanskog carstva. On je ve poprilino bio ugroen uvoenjem

odakluk timara, zatim ifijskim odnosima, to je na kraju
rezultiralo i ukidanjem timara 1839. godine. Ukidanjem timara
posjednici ifluka ostaju jedina povlatena struktura, odnosno
uivaoci vika rada proizvoaa1.
U

ifijskom sistemu izdefinisale su se dvije

osnovne drutvene

strukture, ifluk sahibije kao posjednici, a oni su po svom

ekonomskom

poloaju

dijelili

vlast

sa

begovima,

jer

su

bili

ekonomski nezavisni te ifije (kmetovi). Ono to je karakteristino

jeste da su ifije skoro u cjelosti predstavljali novonaseljeno
stanovnitvo, a ne staro obraivako stanovnitvo. 2 ifluk sahibije u
bosanskom drutvu imale su znaajnu ulogu, a njihov odnos sa
ifijama donosio je i brojne probleme. Sve odluke o posjedu morale
su se donositi preko ifluk sahibije, tako da ifija kao zakupac nije
mogao posjed dati drugom ifiji bez saglasnost ifluk sahibije. 3
ifijski sistem u Bosni omoguavao je da jedna osoba bude i ifija
i spahija, to je rezultiralo oslobaanjem od vojnih obaveza prema
Carstvu.
ifijski sistem intenzivno se razvijao u prvoj polovini XIX stoljea, a
bio je vezan preteno za ne muslimansko stanovnitvo, iako je bilo i
muslimana ifija. ifluenje je vezano i za migraciona kretanja
stanovnitva, a imalo je najvie ekonomsko-egzistencijalni karakter.
Za vrijeme Pokreta za autonomiju i ukidanja kapetanija, ifluenje je
1 Ahmed S. Alii, Pokret za autonomiju Bosne od 1831.-1832. Godine,
Sarajevo 1996., str. 46
2 Dr. Izet aboti, ''Agrarne prilike u Bosanskom ejaletu (1839.-1878.)'',
Tuzla 2013., str. 45
3 Isto, str.46

bilo u velikom zamahu, naroito u plodnim podrujima kao to su

Posavina i Semberija.4 Pokuaj reformi u Bosanskom ejaletu naiao
je otpor, od vladajuih i imunih lanova bosanskog drutva, stvara
se

Pokret

za

autonomiju

predvoen

Husein

kapetanom

Gradaeviem 1831. godine, pokret je uguen 1832. godine, a sve

je rezultiralo ukidanjem kapetanija.

Vrijeme tanzimata
Vrijeme tanzimata, odnosno period provoenja reformi trajao je
periodu od 1839. do 1876. godine, reforme su vrene u svim
segmentima Osmanskog carstva. Prvi tanzimatski akt bio je Hatierif
od Gilhane koji je proglasio sultan Abdulmedid na poetku svoje
vladavine 1839. god.5 Meutim ovaj akt nije imao nekog posebnog
odijeke na teritoriji Bosanskog ejaleta, akt je na ovom prostoru
objavljen tek 1841. godine. Ovim aktom ukinuti su svi nameti osim
haraa, desetine i umruka.

Valija Husref- paa je po odredbama

Hatierifa pokuao da uredi odnose izmeu ifija i ifluka, meutim

reforma je naisla na otpor. Donoenje Hatierifa od Gilhane dolo je
do zaotravanja odnosa izmeu ifija i ifluk sahibija. 6 Primjena
Hatierifa u Bosanskom ejaletu tekla je sporo i oprezno, jer se Porta
pribojavala buntovnih spahija, i to sa razlogom.
Dolaskom Omer Lutvi-pae u Bosanski ejalet 1850. godine, dolazi do
novog pokuaja provoenja tanzimata. Njegovim dolaskom u
Bosanskom ejaletu nastupa period pobuna, pobune su dizane u
Posavini, Hercegovini, Bosanskoj krajini, s ciljem da se protjera Omer
4 Isto, str.56
5 Dr. Ibrahim Tepi Bosna i Hercegovina od kraja XVIII stoljea do
austrougarske okupacije 1878. godine, 'Historija Bosne i Hercegovine od
najstarijih vremena do kraja Drugog svjetskog rata'',Sarajevo, 1998.god,
str.192.
6 Dr. Izet aboti, ''Agrarne prilike u Bosanskom ejaletu (1839.-1878.)'',
Tuzla 2013., str. 87.

Lutvi paa. Meutim on je uspjeno uguio pobune, te krenuo u

sprovoenje krupnih promjena u Bosanskom ejaletu. U Sarajevu je
za rjeavanje sporova izmeu ifija i ifluk sahibija osnovna
institucija tahkik-medlis, u kojem su pored muslimana bili i jedan
pravoslavni

svetenik,

te jedan katoliki

i jedan pravoslavni

trgovac7, meutim rezultata nije bilo. Sve ei su bili sukobi izmeu

ifija i ifluk sahibija, pruan je i maksimalan otpor bilo kakvoj
reformi, to je Bosanski ejalet a i samo Osmansko carstvo dovodilo u
sve veu krizu.

Ramazanski zakon
Od 1858. godine sprovode se novi agrarni propisi od kojih je prvi
Ramazanski zakon, doneen 3. maja 1858. godine. 8 Ovo je bio prvi
agrarni propis kojim se pokuao rijeiti problem u Bosanskom
ejaletu. Ovaj zakon se jo naziva i Gruntovni zakon, posebno je
rjeavao pravni status raznih vrsta zemljita. Jedna od njegovih
vanijih odredbi jeste sticanje prava posjeda na zemlju, onome ko bi
je deset godina obraivao bez prigovora.9

Saferska naredba
Saferska naredba imala je za cilj ureenje ifijskih odnosa u
Bosanskom ejaletu, doneena je 12. septembra 1859. godine,
odnosno 14. safera 1276. godine po hidri. Doneena je nakon
zasjedanja Velikog tanzimatskog vijea u Istambulu sa bosanskim
predstavnicima. Sastojala se od 13 paragrafa, u kojima su doneene
odredbe za svaki sandak posebno.10 Saferskom naredbom svi
odnosi izmeu ifluk sahibije i ifije moraju biti ureeni u
7 Isto, str.104.
8 Isto, str.117.
9 Isto, str.120.

pismenom obliku. ifija nije mogao biti odstranjen sa ifluka osim u

sluaju ne izvravanja svojih obaveza. Ovaj zakon nije donio neke
znaajne promjene, ali je ostao na snazi do kraja osmanske vlasti, tj.
1878. godine.

evalski zakon
Zakon doneen 1870. godine, a odnosio se na umska bogatstva, tj.
ovim zakonom je ureeno pravo vlasnitva na umu. to se tie
uma kao privatne svojine, te odredbe bile su postvljenje u
Ramazanskom zakonu, ali su ovim zakonom proirene i pojanjene.

Agrarni zakoni, naroito Saferska naredba uticali su u nekoj mjeri na

smirivanje nemira i uvoenje reda u Bosanski ejalet. Odredbe
Saferske naredbe nisu odmah zaivjele, nastavljena je stara praksa
izmeu ifija i ifluk sahibija. Hriani ifije su se alili na stalnu
zloupotrebu. Iako je agrarni zakon donio prividan mir, odnosi se nisu
mijenjali, jednim dijelom su se i zaotravali i to najvie radi buenja
nacionalne svijesti, i potpirivanje iste sa raznih strana i raznih
interesa, a sve u svrhu slabljenja Osmanskog carstva i njegovog
protjerivanja sa balkanske teritorije. Na buenje nacionalne svijesti
kod

pravoslavnog

stanovnitva

imalo

je

''Naartanije''

Ilije

Garaanima, te se radi toga sve vie pravio otpor, i sve manje

potovale odredbe.

10 Dr. Izet aboti, ''Agrarne prilike u Bosanskom ejaletu (1839.-1878.)'',

Tuzla 2013., str. 122.

LITERATURA:
1. Grupa autora, BiH od najstarijih vremena do drugog svjetskog
rata, Sarajevo, 1998.
2. aboti Izet, Agrarne prilike u Bosansko ejaletu (1839.-1878.),
Tuzla, 2013.
3. Alii Ahmed, Pokret za autonomiju Bosne od 1831. do 1832.
godine, Sarajevo, 1996.
4. Alii Ahmed, Ureenje Bosanskog ejaleta od 1789. do 1878.,
Sarajevo 1983.
5. Saferska naredba, Sarajevo,1859.