1/6

http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=304

[ Yazm Kurallar | Editrler | Dergi Hakknda | indekiler | Ariv | Yayn Arama | Ana Sayfa | E-Posta ]

Bilim, Eitim ve Dnce Dergisi

Mart 2007, Cilt 7, Say 1, Sayfa(lar)
[ PDF ] [ Editre E-Posta ] [ Yorumlar ]

POPLER DNN DN BM ZERNDEK ETKS

Kbra NAL
stanbul Bilgi niversitesi

Bu makalede; ncelikle popler din olgusunun anlamlandrlmasnn yan sra popler dinin modernite ile geirdii dnmn ve kazand
birletirici olma' zelliinin ayn zamanda nasl bir kar kltr ortaya koyduunu aklamaya alacam. te taraftan da daha somut bir bak
as kazandrmak iin Trkiye asndan popler dinin ierisinde barndrd deiim srecini incelemek amacndaym. te btn bu ereve
ierisinde; zellikle vurgulamak istediim; gelien kapitalistleme sreci ierisinde popler kltrn de etkisi ile ykselie geen popler din
olgusunun yaratt yan anlamlar aklayarak gndelik yaamla nasl ie ie olduunu gsterebilmektir. Dolaysyla, aslnda zerinde altm
aratrma konusu; popler din olgusunun nasl bir dnme biimini temsil ettiini anlayabilmektir. te bu noktada referans verilmesi gereken
kavram; popler dinin sahip olduu senkretik' zelliktir. Senkretik zellii anlayabilmek iin ise vurgulanmas gereken slam'n heterodoks
tanmdr ki; bu konuda ilk yapacamz Snn slam ve heterodoks slam arasndaki farkllklarn altn izebilmektir. Dolaysyla, makalemin giri
ksmn oluturan bu blm ierisinde popler din olgusunun genel tanmn; nce heterodoksi' kavramn akladktan sonra, heterodoksi
kavramnn ierisinde barndrd senkretik' kavram ile balantsn kurarak vereceim.
Heterodoks ve Snn slam' anlamlandrabilmek iin, aralarndaki farkllklar Ocak'a gre; temel boyutta inceleyerek aklayabiliriz: lk olarak
siyasi boyuttan yaklarsak; Snn slam, Trk tarihi ierisinde devletin resmi sylemde tercih ettii siyasi otoritenin ad olarak dnlr ama
te taraftan heterodoks slam, genel olarak bu siyasi otorite ile uyumayan ve sosyal evrelerin Paralel slam olarak dnp benimsedikleri
ideolojileri konumunda yer alr. Daha ksa bir ifadeyle; heterodoks slam, ierisinde sosyal bir ztlamay barndrmaktadr. kinci boyut olarak
sosyal zellik bakmndan ele alrsak; Snn slam, genel olarak yerlemi evrelerin dini tercihini temsil ederken dier taraftan heterodoks
slam, konar-ger evrelerin inan sisteminin bir gstergesi durumundadr. Son olarak ele alnmas gereken tarafta ise teolojik boyutu
vurgulamaktadr ki; Snn slam, her eyden nce yazya geirilmi, sistematik ve kutsal kitap ve snnet temelli bir yapya sahiptir ama
heterodoks slam, szl, sistematik olmayan ve mitolojik, senkretik yani badatrmac bir zellik gsterir. Ksaca, heterodoks slam' bir inan
mozayii olarak dnebiliriz. ( Ocak, 2005: 17-18 )
Dolaysyla, Ocak'n sralad gibi heterodoks slam kavramnn temel zelliini sylemeliyiz: ncelikle, yukarda da sylediimiz gibi; bu
slam eidi badatrmac (senkretik) bir yap gsterir. nk; Orta Asya'dan Anadolu'ya uzanan sre ierisinde slam'dan nce Trkler'in
benimsedikleri inanlar olan amanizm, Budizm, Maniheizm, Zerdtilik, Hristiyanlk, Musevilik gibi birok din ve mistik kltrn brakt izlerin;
slam ile yzeysel bir ekilde karmas ile heterodoks Trk slam' olumutur. Zaten heterodoks kavramna badatrmac niteliini kazandran
da bu karm olmutur. kinci olarak; bu slam biimi, bir taraftan mistik zelliini tarken (slam ncesi dnemden kalan) bir taraftan da
tasavvufi karakterini devam ettirdii iin koyu mistik bir yapya sahiptir. Son olarak da; bu slam, aslnda temelde ezilen, hakszla urayan, hor
grlm bir toplumsal psikoloji ierisinde gelitiinden ierisinde yeni bir dzen zlemi eken ve bu zlemi dindirecek ve ayn zamanda da bu
oluuma bakanlk edecek bir liderin geleceine ilikin bir inan barndrr. Ksaca belirtmek gerekirse; bu heterodoks olarak tanmladmz
slam, ayr bir din olmamakla birlikte, halk slam karakterini oluturur. ( Ocak, 2005: 19- 20 ) Halk slam ile ortaya koyulan ise antropologlarn
ve sosyologlarn popler slam olarak adlandrdklar yar mitolojik inan ve kltlerle dolu bir kltr, sanat anlaydr. (Ocak, 2005: 16) Aslnda
btn bu kullanlan terimlerde; gerek halk slam'nn barndrd ikilik olan heterodoks ve Snn zellikler gerekse popler slam'n karsnda
yer alan yksek slam ile ( slam'n kitab olarak belirlenmi esaslarna bal kalan ve buna bal olarak gelien rafine kltr ve sanat anlayna
sahiptir) karmza kan; ikili kartlklardr. Aslnda burada nemli olan nokta; insanlarn bu varolan ikili kartlar karsnda nasl hareket
ettikleri, kendilerine nasl bir uygulama ekilleri belirledikleridir, ite bu balamda ortaya kan kavram popler din olgusudur. nk; popler
din bir anlamda da insanlarn gerekletirdii, uygulad sembolik eylemleri iermektedir, dolaysyla, popler din; ampirik olarak llemeyene,
kiilere, nesnelere, yerlere, olaylara, zamana veya durumlara dayanarak dorulamayana g ve anlam atfetmektir. (Kmeolu: 7) Ama te
taraftan da popler dini mantk tesi yada mantk d olarak deerlendirmek da aklayc olmamaktadr; nk onu sadece duygusalln bir
davurumu olarak deerlendirmek, doal olmayanla ayn kategoriye koymak bize net ve doru bir aklama vermeyecektir.
kili kartlklar biraz daha aarsak eer; bu ayrmlarn temelinde yatann aslnda byk gelenek kk gelenek ayrm olduunu tespit
edeceiz. nk pasifize edilen taraf kk gelenektir; te tarafta byk gelenek ise sekin kesimleri tanmlamaktadr. Biraz daha geni
anlamda; byk gelenek moderni, aydn, kentliyi temsil ederken; kk gelenek tam tersi olan gelenekseli, ilkeli, krsal sunmaktadr. Bir tarafta
ehl-i snnet tanmna dayanan ve gvenilirlilii olan rafine bir kltr vurgulanrken; teki tarafta ise; sosyal tabaka olarak krsal kesime hitap
eden ve ksaca halka dayanan bir olgu sz konusu edilmitir. Ama vurgulanmas gereken nemli bir nokta da; popler dinin sadece bu ayrmlar
erevesinde olumad aksine, ayrmlarla arasnda iliki kurabileceimiz bir olgudur. Bu balamda her ne kadar ilk anda bize sunulu ekli
popler dinin bir halk dini olarak grlmesi olsa da aslnda; popler dini salt halk dini olarak dnmemiz yanl olacaktr. nk Mustafa
Arslan'a gre popler din, halkn anlama dzeylerinin bir sonucu olarak yaayan yksek tipli evrensel dinlerin bnyesinde de ortaya kabilir.
(Arslan, 2004: 55) Bunu yle bir rnekle dnebiliriz; Hristiyanlk, Mslmanlk gibi yksek din kategorisinde yer alan bu dinler
yaygnlatka, bu dinlere dahil olan insan says da artmaktadr ama alt izilecek olan nokta bu insanlarn eski inanlarndan tamamen
kopamadklar ve st kapal bir ekilde de olsa girdikleri bu yksek din altnda baz eski pratiklerini devam ettirdikleridir. te bu balamda
yukarda da dile getirdiimiz gibi, popler din tanm halk dininin beraberinde getirdii geleneksel anlamdan byk lde farkllamaktadr.
Ksaca popler din en genel tanm ile; Kurumsallam dinsel yaplarn formel yaptrmlardan yoksun olan gayri resmi pratikler, inanlar ve
dinsel ierie sahip davurum tarzlardr. (Kmeolu: 1 )
Christian Parker'a gre; popler din, bir eit sembolik gerekliktir. Bu balamda ortaya kan bir limit probleminin varlndan sz etmek
mmkndr. Bu limit problemini daha da amak gerekirse; din, herhangi bir cemaatin ciddi bir kaynak sorunu ile karlatnda snd,
bavurduu bir eit dildir, anlam verme durumudur. Kaynaklar yetersiz olduu zaman, toplumlar; kolektif yaam tehdit eden durumlar ortaya
ktndan bu tr pratiklerden medet ummaya balarlar. Dolaysyla, insanlar cemaat' (community) olgusunu bir arada tutmak, bir takm
anlamlar temsil etmek iin bu tr pratikleri gerekletirirler. nk; kaynaklar yetersiz olduunda bu tr pratikler onlar iin kolektif yaam

19.03.2015 11:40

2/6

http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=304

glendiren olgular olmaktadr. Ksaca vurgulamamz gereken noktalar u ekilde sralayabiliriz: Bireylerin anlamlar atfetme abas, popler dine
ilerliini kazandrr; nk fakirlik, hayat pahall, ilerin kontrolden kmasvb altndan kalklmas g olan durumlar insanlar baka bir
alternatif arayna ynlendirmektedir, bu bir nevi kurtulu aray olmaktadr. te bu balamda popler din, hayatta kalabilmek iin bir frsat
sunmaktadr. nk; zorluklarla baa kabilme istei ve zellikle madun' (subordinate) pozisyonlar, insanlar dinsel bir araya meylettirir.
Bununla birlikte bir dier nokta; insanlarn eitli durumlarda gerekletirdikleri pratikler (mum yakma, aput balamavb) aslnda bir anlamda
bu insanlar arasnda bir ortak zellik' (common trait) oluturmaktadr. Bu tespitlerden hareketle; Parker'n dile getirdii limit problemini bir nevi
hayatta kalma mcadelesi' (survival) salama durumu olarak dnebiliriz, ite bu noktada da popler dini; bir eit kar kltr olarak
adlandrabiliriz. ( Parker, 1998: 196 200) te bu balamda; aratrma yaptm trbe olan Zuhurat Baba'dan rnekler vererek var olan
durumu somutlatrabiliriz: Mesela; mlakat yaptm kiilerden biri (nc mlakatm gerekletirdiim bayan) kocasnn evden gitmesi ve
kendini yalnz brakmas ile hem maddi hem de manevi ynden aresiz durumda kalm ve zm bulamaynca Kuran'da yazmadn bildii
halde yuvaya dnme'yi gerekletireceine inand ve annesinden alm olduu pratik olan makaralar sarma yntemine bavurmutu. Bu
yntem ise; makaralar ele sararak yuvarlak bir ekil oluturularak bu ekli ku yuvas' haline getirme ve sonra da denize atlarak evden giden
ein geri gelmesi salama inancna dayaldr. Burada mlakat yaptm kii; kocasnn eve dnmesi iin bu pratii birka kez gerekletirmi ama
hl kocasnn dnmemesi onu gene de yldrmam ve umutla geri dnecek' dncesi ile hem kendi iin bu pratii devam ettirmekte hem de
bakalarna da bu yolu tavsiye etmektedir. Bir dier mlakatmda (ikinci mlakatmda grtm) konutuum bayan ise; bebei olmayan bir
kiinin Zuhurat Baba'nn yatt yerdeki demirlerin zerine bezden beik yaplarak ocuk sahibi olabileceini, bu trbenin ierisine czdan atarak
zengin olunaca ya da anahtar atarak ev sahibi olunabilecei konusunda tavsiyelerde bulunmaktadr ve bu pratiklerin herkes tarafndan
yapldn syleyerek kendi yaptn da merulatrmaktadr ya da en azndan bunun iin zemin oluturmaktadr. Burada vurgulanan aslnda
iinde bulunulan aresizlik, isteklerin gereklememesivb durumlar karsnda snlan bir pratikler silsilesi olduu ve bu pratiklerin, benzer
sorunlar yaayan insanlar arasnda bir ortak zellik' (common trait) oluturduudur; ama zerinde durulan bu ortak zellie sahip pratikler,
dini arayn bir sonucu olarak gelitiinden dinsel araynn bir yansmas olmaktadr. Dolaysyla, Mardin'e referans vererek dini sembol olarak
nitelendirebileceimiz bu pratiklerin, halkn nazarnda bir nevi eylik kazandn ve yeni dzen kiinin ruhsal dengesini salayc yeni bir
mekanizma salamadka' da kendi kendilerine nemlerini yitirmelerinin sz konusu olamayacan syleyebiliriz. (Mardin, 2003: 154)
Modernleme asndan gelien popler din tanmna bakarsak eer; Parker, popler dini bir eit modernlikteki kent ifadeleri olarak
tanmlamaktadr. (Parker, 1998:201) nk burada vurgulanan; hayatn srdrebilmek iin gerekli olan kutsal bir yer araydr. Baka bir
deyile; insanlarn gerekletirmi ve gerekletirmekte olduklar pratikler krsalda da vardr ama ehre g ile birlikte deiime uramtr. te
modernlemeyi de bu balamda hayat mcadeleleri olarak alglarsak ( deiene ve zorlaana kar ); popler dini geleneksel formdan ok
modern formda olumu olarak kabul edebiliriz. Daha ksa bir deyile; krsaldaki tm pratikler ehre g ile birlikte dnme urar ve canlanr;
nk ehre g ile birlikte yaam tarz deitiinden ilgi ve dn tarz da deimektedir. Dolaysyla, ehirde yaam ile birlikte insanlarn
dinsel yaratclnn n alm olmaktadr. nsanlarn, bu perspektifte, beklentileri ortak bir noktada birleir: ehirde yaamak ve mcadele
etmek! Btn bunlar ierisinde popler dinin iki nemli zellii ortaya kmaktadr: Birincisi; popler dinin dnyevi olana ynelmesi ve
kurumlarn yaptrmlarndan byk lde bamsz olmasdr. kincisi ise; popler dinin ierisinde daha bireysel bir ilev grmekteyiz, yani bir
bakma, krsaldaki gibi tipik olan birtakm pratiklere boyun emez ve zelletirilen' (privatized) olarak ne karr. te aklanan btn bu analiz
bizi yerel kent kltrne ynlendirmektedir. Bir baka deyile, Parker, popler dini kapitalizmin getirmi olduu yerinden etme
-deterritorialization- politikasna kar bir hareket olarak belirtmektedir. nk; popler din, d etkilere kar cemaat zelliini devam ettirici bir
rol oynarken, bu yolla, yerel kent kltr ierisinde bir kar kltr olgusu oluturmaktadr. Daha da ksa bir deyile; popler din Parker'a gre,
kresellemi kapitalizme kar bir kltr oluturmaktadr. Popler din; yar modern bir olgu olarak dnlmektedir nk bir taraftan modern
olanla birlikte varolurken ( ehir yaam iinde varolma abas, hayat mcadelesi, yaam koullarn iyiletirmevb); ayn zamanda modern olan
eletirip ona kar bir duru sergilemektedir ( bizi yerellikten uzaklatrana kar tavr alma durumunu gerekletirir). ( Parker, 1998: 201 203;
207 210 )
Btn aklananlardan yola karak popler dinin iki nemli fonksiyonunu syleyebiliriz: Birincisi; popler din olgusunun heterojenleme
getirmesidir, yani, farkl pratiklerin, dinsel temsillerin, kltrn heterojenlemesidir. Bu heterojenleme durumu kresellemenin getirdii
aynlatrma abasna kar bir durutur, bylece popler din heterojenleme zellii ile oullama yapsn belirginletirir. kinci ilev ise;
popler din, dinsel yaam biimini savunmaktadr, yani, her eyden bamsz, bana buyruk yaam ngrmyor ve getirdii farkl pratikler bile
olsa birletirici, btnletirici bir zellie sahiptir. Bu balamda sylenmesi gereken senkretik' terimidir; bu bir badatrmaclk, birletirici
zellie sahip olma ve en nemlisi uzlamaz grnen inan ve pratiklerin senkretik bnyede uzlaabilmesidir. ( Parker, 1998: 207 208 ; 205
206 ) Aslnda burada belirtilmesi gereken; gerekletirilen ve inanlan bu pratiklerin bir dn biimini vurgulamasdr, ama bu dn
biimi daha ok farkl pratiklerin benzer amalar iin kullanlmasna iaret ederek bir ortaklk yaratmaktadr. Tabii, burada belirtilmesi gereken
pratiklerin de benzerlik gstermesidir; yalnzca amalarda bir benzerlik yoktur. te bu benzer olan ama ve aralar zerinden bir birletiricilik
grlmektedir. Mesela; biz, cemaat ruhu zerinde birletirici rol oynayan popler din olgusunu daha iyi anlamak istiyorsak; Raudvere'nin yazd
makaleye referansla aklamalarmza Trkiye asndan daha geni bir boyut kazandrabiliriz, stanbul'da rgtlenmi olan bir grup kadnn
gerekletirdii dini faaliyetlere bakabiliriz -Sufi women- : Genel anlamda bu grup, cemaat pozisyonuna sahiptir ve bunlar mali finansmanlarn
vakf ad altnda organize etmektedirler ve bylece yardmda bulunabilmekte ve sosyal faaliyetler gerekletirebilmektedir. Bu gruplar haftalk
dzenledikleri toplant saatleri ierisinde sohbet' vermekte ve zikir' aktivitelerinde bulunmaktadrlar ki bunlar onlar iin keyfi deil
gerekletirilmesi zorunludur ve onlar kendilerini Sufi geleneinin koruyucusu olarak grmekte ama herhangi formel bir balant yapmaya
almamaktadrlar, yani baka bir deyile herhangi bir siyasi kurumlama ierisine girmemektedirler. yle bir sistem gelitirmilerdir ki; vakf
ierisinde renen ileriki zamanlarda reten durumuna gemekte en azndan Kur'an derslerinde yardmc olmaktadr. Bylece cinsiyete dayal
bir bilgi ak salanmaktadr. nk ders verenler, sohbet dzenleyenler, toplantlar gerekletirenler hep kadnlar olmaktadr; erkek en azndan
bu tr organizasyonlarda yoktur. (Raudvere, 2003: 27 32 ) Bu aklamaya altmz durum; kadnlarn ykselen popler din olgusu ile
birlikte nasl devirildikleridir (gathering). Ama tabii, vurgulanmas gereken bir dier nemli nokta ise; buradaki durumun biraz daha farkl
olmasdr nk bu kiiler dini ritellerini slam'n gerekleri zerinden ina etmekte ama te taraftan da hkm sren cemaat ruhunu canl
tutabilmektedirler. Burada Mardin'de dedii gibi; slamiyet yalnz bir din olarak deil, bir sosyal kimlik arac olarak almaktadr. (Mardin,
2003: 61) Aslnda bu noktada erkek egemen resmi kltre kar bir duru sergilenerek; popler din ile salanan bir feminen' durumdan
bahsedebilmekteyiz. Yani burada popler dinin, varolan dn ve kabullenilmi biiminin zerinde yaratt deiim etkisini grebilmekteyiz.
te bu deiim, popler dinin modernleme ile geirdii dnm sonucu gereklemitir. Eer Parker'n grlerini ve tezlerini bu duruma
uygularsak; ncelikle gerekten modernleme ile birlikte gelen materyaller ok iyi deerlendirilmekte; eitim, finansmanvb gibi te taraftan da
modernlemenin sebep olduu yerinden etme durumundan rahatszlk duyarak kendi cemaatini gerekletirmektedir; dolaysyla bu durum yar
modern bir olgudur. Baka bir nemli nokta da cemaati bir arada tutma abas sz konusudur yani baboluktan uzaklk vardr tpk Parker'n
dedii gibi! Mesela bu grup, baboluu haftalk zorunlu toplantlar dzenleyerek, sohbet vererekvb ile salamaya almaktadr ve tabii
burada savunulan bir dinsel yaam biimidir tpk Parker'a gre bunun, popler dinin yapsnda grld gibi!
te bu noktada balant kurulan badatrmac yap; slam'n getirdii ykmllkleri yerine getirirken bir yandan da kendi yaayn daha
dorusu gerekletirmek istedii yaay biimini bu ereveye gre uygulamaktadr. Aslnda burada ortaya kan bir alternatif' durumdan
bahsedebilmekteyiz. Mesela; ilk mlakatm gerekletirdiim bayan ile grmemde kendisinin Zuhurat Baba trbesine bir dilek diledii zaman
cuma boyunca arka arkaya geldiini belirtmiti. stelik cuma gelme tamamland zaman dilein kabul olmamas gibi bir durumun sz

19.03.2015 11:40

3/6

http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=304

konusu olmadn da iddetle vurgulamt. Ama torunu yanda yannda getirdii bayann dileklerinin kabul olmadn dile getirmesi zerine
ise; yal olan bayan, tek sebep olarak cuma gelinmemesini belirtiyordu. Aslnda burada alt izilmesi gereken; alternatif bir dn
biiminin ya da pratiin gndelik yaamn kendiliinden akp giden yaantsna eklenmesi durumudur. Yani burada popler din, yaamn
zorluklarna kar mcadele etmek ya da dnyevi istekleri gerekletirebilmek adna yaamn devamlln salayan amalara ulamak iin
oluturulan bir materyal, arasallktr ki; bu da yaamak ile yaama amacn (varoluunu) ve yaamn devamn salayc mcadeleyi bnyesinde
birletirici bir zellik tar.
Giddens'a gre, modernleme ile oluan kavramlardan biri olan kapitalist sistem; uan ierisinde yaadmz dzeni temsil etmektedir. (
Giddens, 1997: 7 ) Kapitalist sistem ile ykselie geen popler kltrn ortaya kard en nemli karakter, popler din olgusuna kazandrd
ivmedir. Bu ilikiyi aklamadan nce daha anlalr olabilmek iin; popler kltr tanmn verebilmeliyiz: Ahmet Oktay'a gre popler kltr;
kltrel deerleri ve gelenekleri yeni formller iinde yanstan, gndelik yaamn kltr olan dolaysyla da gerekliin olumsuz yanlarndan
kurtulmaya yarayan ve yapay mutluluklar reten bir kltr olarak deerlendirebiliriz. (Oktay, 2002: 18) Bu ekilde popler kltr aslnda
gndelik yaam ierisinde yaanan bir takm mutsuzluklarn azaltlmasna, eitsizlik, adalet gibi fenomenlerin de uluslar aras ilikilerin
dzeltilmesi ile birlikte halledilebilecek olarak grlmesine yardmc olan aralardan biri olarak grebiliriz. Buradan hareketle popler kltr,
popler din ile ilikilendirebiliriz: Popler kltrde rn aslnda tketiciye yneliktir; dolaysyla zellikle de kapitalist sistem ile birlikte artan
tketim younluu ierisinde ekonomiye, burjuva yaam tarzna olan zenme bir seviyede insanlarn kretme durumunu azaltrken; gelien
zamanla birlikte salt ekonomik erevede yaanan mutluluun yeterli olamadn anlama ve daha kltrel olana ynelme ba gstermitir.
Aslnda tam da tketim toplumu felsefesi ile oluan daha az dnme ve zaman kaybetmemek adna inanmaya doru artan bir izgi mevcuttur.
Popler din de varolan daha ok maddi bir sylemdir, yani baka deyile dnyevi bir ama popler dini insanlarn gznde bir alternatif olarak
gstermitir ve dolaysyla sz konusu olan pratik daha materyaldir; Yani Mussolini'nin deyiiyle: Us da bir aratr. Bu eskiden byle olduu
gibi bugn de byledir. Ve daha ok byledir. u saatte insanlarn dnmeye vakitleri pek azdr. Bugnn insannn inanma yetenei ok
yksektir. (akt: Oktay, 2002: 35) te bu balamda popler din, bize ilk bakta inanma (mesela aput alamaya olan inan), kabul etme
potansiyelini gsterir; bu da daha ok formel olann dndadr. ( Oktay, 2002: 16 35)
Btn bu aklamaya altmz bilgiler nda popler din olgusunun canlandrd, yeniden vurgulad zellikleri Parker'a referans vererek u
ekilde toparlayabiliriz, popler din olgusu istikrarsz bir toplumda yaam yeniden vurgulamaktadr, feminen zelliklere yeniden bir canllk
kazandrr ve dinsel-erkek egemen resmi kltre kar bir duru sergilemektedir, popler din formel brokrasiye kardr, hakim kltre kar bir
duruu vardr, bir baka deyile, hakim kltre meydan okur, akln ve entelektelin dini olmaktan ziyade mitlerin, duygularn dinini vurgular
nk dnyevi pratikler n plandadr. ( Parker, 1998: 203 204 ) Aslnda yaptm btn mlakatlarda gzlemlediim; trbeye gelen insanlarn
u an ki yaay biimleri ierisinde karlatklar glkler ya da ulamak istedikleri amalar erevesinde pratikleri gerekletirmeleridir. stelik,
hem karlalan glkler bitmemekte hem de istekler tkenmemektedir. Mesela; ilk mlakatm gerekletirdiim bayan; ilk trbeye geldiinde
ocuklarnn niversite kazanmas iin dilek dilemeye gelmi, sonrasnda ie girmeleri daha sonra evlenmeleri iin vb, imdi de kk
torununun girecei OKS iin gelmi ve nmzdeki sene de SS'ye girecek olan torunu iin dilek dilemeye gelecekmi. Snr izebilmek pek
mmkn olamamaktadr. nk; yaanlan gerei ne baa gelen zorluklar ne de ilerleyen yaam periyotlar ierisinde istekler son bulmaktadr;
nk yaadmz yer zaten dnyadr, iinde bulunulan durum uan ki durumdur ki; popler dinin de bulunduu nokta buradadr. te bu
noktada popler dinin badatrmac zelliini grebilmekteyiz; dnyevi yaantdan beklenilenin popler din ile karlanlmas, daha geni
tanmyla, popler dinin salad; dnyevi isteklerin gereklemesindeki basamak rol onu mistik olanla Kitab olann karmda bulunur
klmtr. Bu balamda, bir nevi kendini gerekletirme (self-realization) olan popler din; Damayanthi Niles'in de benzer tanmnda kendini
gstermektedir: Popler din, yaamn getirdii sevinleri, zntleri, kayplar kapsayan, insan deneyimlerinin bir parasdr ve bu sre
ierisinde de semboller, riteller retilir (Niles, 2001: 217-218)
Popler dini daha iyi anlamlandrabilmek iin ve Trkiye asndan olaya bakabilmek adna; son aama olarak, popler dinin, gemiten
gelecee deien ve yenilenerek bir anlamda gncellenerek (update) edilerek gelen karakterini inceleyebiliriz. Ksaca, popler din, bir sreklilik
ve deiim ierisindedir; dolaysyla burada vurgulanmas gereken nokta popler dinin tarihsel sre ierisinde nasl etkilendii ve bu
etkilenimlerin sosyolojik olarak yorumlanabilmesidir, ancak bu yolla popler dinin anlamlandrlmas salam bir zemine oturtulabilecektir.
Mustafa Arslan'n da deindii gibi Trkiye'de tarihsel olarak popler dinin etkilendii olaydan bahsedebiliriz: Tanzimat ile resmileen
Batllama ve Modernleme politikalar, ulus devlet ve dini reform hareketleridir. Tanzimat dneminde Osmanl'da sarayn bir seklerleme
ierisine girdii grlmektedir dolaysyla bu krlma ulemann yani ilmiye snfnn evre (periphery) olarak nitelendirebileceimiz evreye itilmesi
ile sz konusu olmutur, bu ekilde dnyeviye olan ynelme dinin merkezde nemini yitirmesine sebep olurken dini sembolizm de bu yolla
kitlelere terk edilmi olur. nk brokratikleme almalar dinin kitlelere ynelmesini salar. Aslnda ulemann dar itilmesi sosyal dzen
zerindeki etkinin azalmasna sebep olmu ve bu da elit kesimin (asker-sivil-brokrat) modernlemeye younlamas ve tabii bunu da siyasi
iktidar zerinde kullanmas ile dini semboller iyice merkezden km ve kendi lehine bir ilerleme kaydederek kitlelerin eline gelmitir. Sonu
olarak modernleme politikalar ile aslnda popler dinin alan genilemitir ve bu yolla marjinal konumda kalan snflar modernleme giriimlerini
dine kar bir mdahale olarak atfetmilerdir. Ulus-devlet periyoduna bakarsak eer; karmza kacak olan ilk zellik, mmet yapsndan
klarak vatandalk yaps gelitirilen bir Cumhuriyet'e geitir. Gelitirilen bu vatanda kavram ile birlikte avam ve mnevver ayrm kaldrlarak
halkn daha aktif olduu bir sistem oluturulmutur; halklk olgusunun da bu yolla glendiini gzlemleyebilmekteyiz. Tabii, bu halklk dini
alanda kendini tarikatlarn kapatlmas, Trk ocaklarnn oluturulmasvb gibi yaplandrmalarla gstermitir. Bylelikle dini olandan ok milli
olan vurgulanmaya allmtr. 1950lerle birlikte bu politikalarda bir yumuama grlmektedir; nk ehirleme, sanayileme gibi olgularla
krsal kesimin ehre g, ok partili devlet yapsvb ile halkn popler birtakm istekleri de gerekletirilmitir (tarikatlarn yeniden kurulmas,
trbelerin almasvb). Deindiimiz bu g olgusu ile birlikte halk gittii yere, eski kltrn de getirmitir. te bu kendi ierisinde birtakm
oluumlarn olmas ile birlikte Trkiye'nin cemaat (gemeinschaft) konumundan cemiyet (gesellschaft) konumuna getiini syleyebiliriz. Bu tip
gei toplumu olarak Trkiye, modernlemenin beraberinde getirdii problemlerin bir ksmn zememitir. Yani g ettii ehre kar bir gven
duyamayan insanlar , korku ve endielerini zmede yardmc olamayan devlet -nk devletin byle mekanizmalar yoktur- karsnda
cemaatlere ye olarak bu ihtiyacn karlamaya alacaktr. Bu sebeple, ehre g etmi insanlar, kendi popler dini inanlarna paralel
mesajlar veren bir takm dini cemaatlere, tarikatlara ve geleneksel dini formlara meyledeceklerdir ve popler dini inan ve pratiklerini yaayacak
ve uygulayacak ortam ve mekanlar oluturma ve bulma araylarna gireceklerdir. ( Arslan, 2004: 153) Ama te tarafta modernlemenin bir
dier yz de insanlara; yeni i imkanlar, eitim frsatlar gibi kltrlerini oka etkileyecek kaynaklar sunmaktadr. Bu ekilde; 1970 ve 80lerde
zellikle slami yaynlarda artma ve gelien bir dindarlk zellii gzlenmitir. Son periyoda getiimizde ise; karmza kan reform
hareketleridir. Aslnda reform hareketlerinin k sebebi: sapkn(!), sihirsel, farkl din ve inanlara ait (senkretist) inan ve pratikleri
temizleyerek dinin arndrlmas'n salamak olmutur. (Arslan, 2004: 155) Ama bu tarz almalar farkl zaman aralklar ile srekli tekrarland
iin bu tip abalarn, uzun bir sre olarak incelendiinde, az baar salad grlr. Ancak 19.yzyldan itibaren bu reform hareketleri;
modernletirici hareketlerin bir paras olmutur. Bylece, anlam genilemesine urayan reform hareketleri, popler dini; dinin asl
zelliklerinden uzaklaan ve baka inanlarla bir karm ierisine giren olgu olarak deerlendirmitir. Dolaysyla, reform hareketlerinin baz ald
sylem; gerilemeye kar gerekletirilecek olan ilerlemedir. Bahsettiimiz btn bu olaylar; popler din olgusunun geirdii etkilenim evrelerinin
tarihsel olarak gsterilmesidir. Bu nedenle, Trk popler dindarlnn geleneksel alt yaps, popler din olgusunun ierdii deiim ve sreklilik
ile vurgulanabilir. Ksaca, bu olaydan nceki popler din olgusunun geleneksel Trk popler dindarlna dayand sylenebilir. ( Arslan,
2004: 54 55; 143 156) te, esas mesele popler din olgusunun ierisinde barndrd bu deiim ve sreklilik olgular aslnda geirilen bu

19.03.2015 11:40

4/6

http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=304

sre ierisinde insanlarn dn biimlerinin de geirdii dnm anlamlandrabilmektir. Dolaysyla, tanmlamaya ve anlatmaya altm;
popler din olgusu, kendi geirdii dnmle birlikte insanlarn zellikle de modern periyotla birlikte yaad, tecrbe ettii, baa kt ve
inand deerleri de dntrebilmektedir. Belki de yaanlan ve mcadeleden ekinen ya da mcadelede yenilmekten korkan ve ayakta
kalabilme abas gsteren ya da en azndan hayatn devam ettirebilme abas ierisinde olan bir hayat tarznn benimsenmi olmas; tam da
U.Beck'in tanmlad ekilde risk toplumu' oluumunu beraberinde getirerek Giddens'n da vurgulad gibi ge modernlik' periyodunun birincil
sorunsal olan riskin ynetilmesi' (risk management) belki de Ahmet Oktay'n dedii gibi popler dine olan kucaklamay arttrmtr. (Giddens,
1997: 14) Sonuta tekrar alt izilmesi gereken husus; Giddens'n denetimden km dnya (run away world) olarak tanmlad sre ierisinde
Mussolini'nin belirttii gibi dnmek ok zaman ald iin; inanmak yaamda ncelii oluturur. (Giddens, 1997: 11)
METHOD
Bu makalede aktarlan somut rnekler ve gzlemler, Bakrky'de bulunan Zuhurat Baba trbesinde yaplm derinlemesine mlakatlara
dayanmaktadr. Zuhurat Baba trbesi ile ilk tanmam 2003 ylnda bir tesadf eseri olmakla beraber; yaptm aratrma iin bu trbeye iki kez
gittim. ki gidiimde de toplam kii ile mlakat yaptm; ama bu mlakatlar olduka derin ve kapsamldr. Mlakat yaptm kiilere kesinlikle
kendimi bir sosyal bilimci olarak tantmadm; bana daha iten davranmalarn salamak amac ile aratrma iin geldiimi sylemedim. Ses kayt
cihaz kullanmadm ama cep telefonumun kayt blmn mlakat yaptm kiilere fark ettirmeden kullandm. Sonra da, kiilerle konumam
bitince orada yaknlarda bulunan bir kafeye giderek temize ektim. Cep telefonumu da katlmclarn yanna giderken kayt' blm ak bir
ekilde gittiimden ve telefonumu kayt iin kullandm herhangi bir ekilde fark ettirmemeye altm. Amacm; katlmclarn bana her eyi
doal bir ekilde anlatmalarn salamakt.
Derinlemesine mlakatmn ilk ikisini ilk gidiimde yaptm; ilk mlakatm bir babaanne ve torunu yerine koyduu bir aile dostunun kz ile ikinci
mlakatm ise; be kiilik bir kafile iinde bulunan ama mlakatlardan kardm sonuca gre birbirini tanmayan bu be kadndan biri ile
yaptm. Tabii bu ikinci mlakatmda da araya giren bir bayan daha var. Zaten bu araya giren ve konumaya dahil olanlar da makalenin
sonunda batan sona kadar ayrntl bir ekilde yazdm mlakatlar' blmde akladm. nc mlakatm ise ikinci gidiimde oraya sk sk
gelen bir bayan ile yaptm. Her mlakatta da konutuum kiiler orta yan stndeydiler; sadece yirmili yalarda olan ilk mlakatmda
konutuum babaannenin yannda getirdii (Rya) aile dostunun kzdr.
ZUHURAT BABA TRBES
Zuhurat Baba, kendi trbesinin bandaki tata yazanla (Yz. Trtl ve torunlar tarafndan yazlm) u ekilde tannyor: stanbul'un fethi
esnasnda Bizansllar kuyular zehirlediklerinden Fatih Sultan Mehmed'in ordusunun sa kanadnda susuzluk ba gsterdi. Bir de baktlar ki bir
subay boynunda krba elinde ta Allah Allah nidalar iinde savaan erlere su datyor. Bu ii stanbul fetholunana kadar yapt. Ani olarak
ortaya kan bu veli zata erler Zuhurat Baba dediler. O da 29 Mays 1953'te stanbul'un alnna katld. Harbederek ehit oldu. Yol arkadalar
datt suyun menba olan buraya kendisini gmdler Trbeyi dolarken ikinci olarak not aldm ey (daha dorusu fotorafn ektiim)
Zuhurat Baba'nn yatt yerin tam kars olan duvar zerine yazlan ksa yaz idi:
Zuhurat Baba; stanbul'un fethi srasnda birden ortaya kt, Bizansllarca zehir atlm kuyulardan su iemeyen askerlere temiz su bulup
datt. Gerekten de bu ksack yaz; bize Zuhurat Baba'nn mucizesini anlatyordu. Zaten mlakat yaptm ilk grup olan babaanne-torun
ikilisinden de -ki; bu iki kii ile mlakatm yanlarnda bo bir kaldrm grp arkadamla muhabbeti balatmak iin oturmamzla balamt, daha
biz kaldrma otururken teyze hafife eteini toparlayp bana yer vermi ve bunu yzme scack bir glmse atarak yapmt ve ben de
devamn getirdim zaten- Zuhurat Baba'nn mucizesi hakknda benzer eyleri duymutum; babaanne olan hanm (ismini renemedim), Zuhurat
Baba'nn bu fetihler srasnda kuyular zehirlendii iin susuz kalan askerlerimizi, ayan yere vurarak ve bu vurduu yerden kan su ile
beslemi olduunu heyecanl bir ekilde bana aktaryordu. Bu teyze ile sohbetten rendiim en nemli ayrntlardan birisi; bu trbede dualarn
kabul olmas iin cuma da arka arkaya gelinmesinin ve adann ya da dileinin kabul olduu takdirde eker, ekmekvb teekkr anlamna
gelen bir takm yiyecekler datmann gerekli olduu idi.. Hatta teyze bu dileklerin gerekletiini inandrc klmak iin bana kendi
yaadklarndan rnekler vererek anlatyordu. lk rnei de iki ocuunun da niversite snavna girebilmeleri iin dua etmeye gelmi olmas
olarak veriyordu. Teyzenin sklkla zerinde durduu cuma boyunca gelinmi olmas gerektiiydi; en azndan kendisinin srekli cuma
boyunca geldiini sylyordu. Ben teyze ile konuurken bir yandan da adnn Rya olduunu rendiim yirmili yalarda gen bir kz
sohbetimize dahil oluyordu; Rya, teyzenin torunu yerine koyduu, ok yakn aile dostlarnn kzym. (Bunu da ilerleyen konumalarmzda
reniyorum.) Aslnda buraya geli amalar Rya'nn teyzenin tabiri ile aday aday olma'sndan kaynaklanrken; teyze ise; OKS snavna girecek
olan torununa dua etmeye gelmi. Teyze ile sohbetimiz ilerledike teyze de zel hayatna giriyor ve bana srekli erken evlenmemem konusunda
nasihatler veriyor. Kendisinin erkenden (17) evlendii iin genken ocuk annesine yakmaz' gibi tabirlerle istediklerini yapamamann
getirdii uktelerle bana srekli evlenme yan bytmem gerektii konusunda nasihatlerini arttryor. Ben de bu konudan sklm olmann
verdii hisle konuyu dileimi nasl kabul ettirebilirime getirmeye alyorum; aslnda amacm teyzenin bildii bir takm pratikler varsa onlar
ortaya karmakt tabii. Ama teyze gayet akla uygun bir ekilde; herhangi bir sreyi okumamn yararl olacann dnda herhangi bir ey
sylemiyordu. Benim de tam o srada; trbeye ilk girdiimde bir tane kadnn bana tespih uzatp tane hlas, bir tane de Fatiha okur
musun?' dedii aklma geliyor ve soruyorum teyzeye doru mu yapmm diye! Teyze bir an panikliyor ve niye byle bir eyi kadnn ne iin
dua ettirdiini sormadan yaptma kzyor. Meer; teyze gene trbe ziyaretine geldii bir srada, bir anne elinde tespihle olu ile gelinini
ayrmak iin insanlara dua okutuyormu! Ama imdadma Rya yetiiyor ve Yok, ben o kadn grdm, iki olu da SS'ye girecekmi, onlar iin
dua ettiriyordu' diyor. Ben de bir an iin iine girdiim sululuk duygusundan bylece kurtuluyorum. Teyze ile ilgili aktarmak istediim son bir
ayrnt ise; teyzenin bir sene sonra SS snavna girecek olan torununa girecei yl olan nmzdeki yl dua etmeye balayacayd. Benim
burada ilgimi eken; biraz da ilerin son dakikaya braklm olmas idi. Ama teyze bu durumu da gzel bir ekilde aklyordu: Bir sene de
araya bir sr ey girer; Allah unutabilir! gerekten teyzenin bu tmcesi aklma kaznyordu. ini garantiye almak iin son dakikaya kadar
beklemek sanrm insanlarda bir gven oluturuyordu; nk bylece tek bir olaya/olguya konsantre olarak inanlarn kuvvetli klyorlard.
kinci mlakatm ise; be kiilik bir kafilenin yanna gitmemle balamt; ama bu mlakatla ilk bata dengeyi kurmakta zorlanmtm. nk;
konutuum teyze olan Havva Hanm (mlakatn sonuna doru reniyorum), bana ilk bata olduka ilgisiz ve gvensiz davranyor; ama bu
durumu anlayla karlamaya alyorum. nk beni hi tanmyor ve dnsenize sizin hi tanmadnz biri gelip sizinle muhabbet etmek
istiyor hem de durduk yerde! Teyzenin dikkatimi eken ilk hareketi ben yanna oturur oturmaz antasn hzlca koluna alyd. te bu srada
hissettiim duygu bir nevi hrsz yerine konma- iki mlakatm boyunca hissettiim en kt duyguydu. Ama teyzeye yava yava kendi
yaammdan ayrntlar sunarak; mesela oturduum ev, detlerimizvb onun da bana yaknlamasn salamaya alyorum. Teyze ile ilerleyen
konumalarmzda; ilgimi eken Havva teyzenin aslnda pek de dua ederken duay kuvvetlendirmek iin (!) kullanlan cisimlere (anahtar,
bezvb) inanmamasyd. Hatta sohbetimize dahil olan bir teyze; trbenin iine anahtar atlrsa ev; czdan atlrsa para; trbenin kenarna bez
balanrsa da bebek istemek anlamna geldiini sylemiti. Bunu duyan Havva teyze olduka sinirlenmi ve byle cisimleri dua ederken araya
sokmann ne kadar gnah olduundan bahsetmeye balamt. Burada yatan zatlarn kerametleri dolaysyla nemli kiiler olduunu kabul
ediyor ama bunun cisimletirilmemesi hele de araya bez, anahtar gibi maddelerin sokulmamas gerektiini sylyordu. Bu zatlarn
mbarekliklerini (Havva teyzeye gre) ancak dua ederken onlarn yz suyu hrmetine' diyerek kullanmamz gerekliliini vurguluyordu. Bu
dnceleri houma gitmiti dorusu! Ama sohbetimizin biraz daha ilerlemesi ile Havva teyze de bu syledikleri ile uyumayan bir iki ayrnt
vermeye balamt. Mesela; bebek doduunda beyaz iple yeil ipi birletirip, birbirine sarp, denize atmann gereklilii konusunda idi. Havva

19.03.2015 11:40

5/6

http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=304

teyzeye bu sylediinin de bir cisimletirme olduunu hatrlattm da ise; bana kzarak bunun cisimletirme deil; bir teekkr etme biimi
olduunu sylyordu. Hatta ipin denize atlmazsa bebein leceini bile sylemeyi ihmal etmiyordu. Mlakatmz boyunca Havva teyze sk sk
paraszlktan dert yanyor ve kk olunu srf bu yzden evlendirememekten dolay hayflanyordu. Bununla birlikte Havva teyze de bana
evlenmek konusunda nasihat vermekten geri durmuyordu; srekli bana kendi memleketimden evlenmem gerektiini sylyordu; aksini
yaparsam evleneceim kiinin beni hibir zaman ailemin yanna gndermeyeceini sylyordu. Her iki mlakatta da ilgin olarak ortaya kan
sanrm yamdan dolay teyzelerin srekli bana evlilik konusunda nasihat verme gereksimi duymalar idi. stelik her ikisinde de bu konuyu ben
amamtm ama bir ekilde konu buraya gelmiti; sonu olarak benim iin, her iki teyzenin de ayn konu zerinde ayr ayr nasihatlerini
dinlemek belki de hi fena olmayacakt!
nc ve son mlakatm gerekletirdiim kii; adn renemediim ama pek ok pratik renmeyi baardm ve tahminimce trbeye srekli
gelen, geimini trbede toplad ekmek, unvb ile salayp balarla (sadakalarla) geinen bir teyzedir! Teyzedeki en ilgin zellik; ou
soruya cevap vermemekle birlikte kendisinin pek ok soru sormas idi. Teyze ile mlakat yapma isteimi uyandran ise; teyzenin sela boyunca
eitli renkteki makaralar eline sarp durmas idi. Bunlarn ne anlama geldiini renmek istiyordum; ilerleyen konumalarmzdan edindiim
bilgilere gre, bu ipler ku yuvas oluturacak ekilde biimlendirilip denize atldnda kocas evden ayrlan (baka bir kadn ile giden) ya da
kocas tarafndan evden atlan kadnn kocasnn eve geri dnmesi salanyor. Bunu yapmasna ramen hl teyzenin kocas geri dnmemi
ama teyze bundan gene de vazgemeyeceini belirtiyordu. Bir dier ilgin pratik ise, ksmet bulup evlenme' durumuna ilikindi; bu da yine
eitli renkteki makaralar siyah hari dolayp (ama makaralar yarsna kadar kullanlacak) stne de beyaz makarann tamam sarlarak, kere
bandan geirildikten sonra tane hlas arkasndan da bir tane Fatiha okunarak denize atlmas ile yaplyordu. Burada siyah renk teyzeye
gre kt ans, beyaz da safl temsil ettiinden siyah hi kullanlmyor, beyaznsa tamam kullanlyordu. stelik teyze, btn bunlarn
Kuran'da yazmadn da kabul ediyor ama gene de yapmaktan vazgemiyordu. rendiim bir baka ey ise; bir ot tr idi. Bu otun ad;
zerlik otuydu ve zellii de Hz. Ali'nin atn besledii ot olmasyd. Bu ot, insanlar nazardan koruyordu. Aslnda, yeil denemeyecek bir renkte
olan, solgun ve kuru bir ottu; yaklak alt, yedi santimetre civarnda olan ve teyzenin iddetle zerinde durduunda gre; czdan da deil;
kyafetin iinde tanmas gereken bir ot biimiydi. Teyze bana kapnn kna kadar elik ediyordu mlakatmz bittiinde! Burada ilgimi eken
bir baka ayrnt ise; merdiven basamaklarn kana kadar teyzenin pek ok kadna selam vermesi ve bunlarn da hemen hepsini o trbede
mendilden suya, sudan life kadar eitli materyaller satmaya alan kadnlar oluuydu.
Ksaca zetlemek gerekirse; Zuhurat Baba'nn, stanbul'a tatil iin geldiim zamanlardan bugne kadar geen sre zarfnda gittiim ilk trbe
olmas benim iin ok nemliydi. Bu trbe ile tanmam da yl ncesine dayandndan zihnimde kalan ayrntlar canlandrmak daha rahat
olacandan; o gnden bugne senelik srete deien ya da kalplaan pratikleri ya da inanlar ortaya dkmek istedim. Aslnda, zihnimde
fotorafn ektiim bu mekann en nemlii zellii; hl ayn pratiklerin stelik katlanarak devam etmesi ve insanlarn yaamlarnn odak
noktas olmasa da merkezine yakn bir alan igal eden uralar ve medet umma' pratiklerini mbarek olarak kabul edilen zatlarn mekannda
(trbede) cisimletirmeleridir.
Zuhurat Baba trbesi, kaldrmdan yrdnzde daha da zeminde yer alan bir mekandr. Bu mekana girebilmek iin yaklak olarak 20-25
basamakl bir merdiveni inmeniz gerekiyor. Merdivenden indikten sonra aa doru uzanan dar yolu takip ettiinizde ise karnza kan sa
tarafta krmz bir eme, sol tarafta ise kulbe eklinde ahap bir mekandr. Zaten bu mekann tam karsnda da Zuhurat Baba'nn yatt yer
bulunmaktadr. Aslnda genel anlamda Zuhurat Baba trbesinin bulunduu bu mekan 4 yandan saran merdivenlerden -iki merdiven girite, biri
trbenin ortasnda biri ise trbeyi apartmanlara balayan baheye initedir- olumakla beraber yeilliin ierisinde yer aldndan dardan
kamelya' grnts de izmektedir. (Tabii Zuhurat Baba'nn yatt yeri saymazsak!) zellikle cuma gnleri ve hafta sonlar dolup taan bu
trbe, 90-100 kiiyi belki de daha fazla nfusu barndrabilecek kapasiteye ulayor sahip olduu kk alana ramen! Zaten, gzlemlerimden
elde ettiim sonulara gre, trbeye en ok cuma gn geliniyor zellikle de seladan nce olan vakit tercih ediliyor; artan nfusu bir de hafta
sonlar ile mbarek gn olarak nitelendirebileceimiz Ramazan - Kurban bayramlar ve kandiller de grebilmemiz mmkndr.
SONU
Aratrma yapmak iin altm alan olan Zuhurat Baba'da mlakat yaptm bir kii Zuhurat Baba trbesinde gerekletirilen ve dini pratikler
olarak adlandrabileceimiz makara sarma, bez balama, anahtar atmavb gibi faaliyetleri onaylamakta ve hatta bunlar gndelik yaamn her
sahasnda kullanmaktadr. Mesela, kendi ileri iin makara sarmasnn yan sra -her ne kadar dilei daha gereklemediyse de- evrede
kendisinin bu hareketlerini grp kendilerine de yapmasn rica edenlere de bu sarlm makaralar, balanm bezlerivb vererek bir de para
almaktadr. stelik daha da ilgin olan taraf; bu bayan gerekletirdii bu pratiklerin Kuran'da olmadn bilmekte ama buna ramen kendi
deyimiyle bir umut' olarak bunlar yapmaya devam etmektedir. Mlakat yaptm dier iki bayan ise; iddetle Allah'tan dilek dilenirken araya
cisim' sokulmasnn ok gnah olduunu vurgulamakta ama bir yandan da gerekli olanlarn' yaplmasn art komaktadrlar. Mesela; ikinci
mlakatmda konutuum bayan Zuhurat Baba gibi mbarek' olan zatlarn hrmetinin nemli olduunu ama makara sarmak, iplik dolamakvb
gibi cisimletirmelerin ok gnah olduunu savunurken; te taraftan da yeni bebei olan bir kadnn yeil ve beyaz makara iplerini birletirip
denize atmas gerektiini savunmaktadr. Burada gerekten ne kan sonu; iselletirilmi olan bir takm pratiklerin olduudur ama bu
pratikler genel bir anlamda ayn ihtiyalardan domakla beraber (bebeinin olmas iin, ev almak iin, snav kazanmak iinvb) ayr ekillerde
ama bu ayr ekillerin dahil ierisinde bir aynlk ( mesela biri dilein gereklemesi iin cuma gelmeyi art komakta teki ise; dilein kabul
olmas iin trbeye gelinmesinin yan sra bebek isteniyorsa beik balama, para isteniyorsa czdan atma vb pratiklerin olmasn gerekli
grmektedir ama ortak olan her ikisi de sadece dua etmeyi yeterli bulmamaktadr; illaki yannda uyulmas gereken bir zorunluluk
getirmektedirler) tad zelliklere iaret etmektedir. Ksaca genel erevede yaanlan yaam tarz ierisinde dnyevi' ihtiyalar birbirine
benzemekte ve bu pratikleri gerekletiren insanlar arasnda bir ortaklama' salanmaktadr.
Makale boyunca belirtmek istediim; popler din ile birlikte dnyevi' ihtiyalarn karlanabilir' oluu, aslnda popler dinin dn biimi
zerindeki etkisini gstermektedir. nk popler din, insanlarn bitmeyen ihtiyalar karsnda ve bu ihtiyalarna kavuabilmede yaanan
zorluklar iersinde bir alternatif hatta bu zorluklar yenmede bir arasallk zellii tar. te btn bu zellikler aslnda Kitab olann yan sra ve
ondan da ok uzaklamadan oluan ve mistik yap ile de yakndan balantl bir badamac yapnn sonulardr. Bu badamac yapya sahip
olan da hi kukusuz popler din olgusudur. nsanlar, yaamn getirdii zorluklar ve kouturmalar iersinde dnme' eylemine zaman
ayrmaya ok dikkat etmemekte ve karlarnda bir alternatif olarak duran inanma' biimine ynelmektedirler. Dolaysyla, popler dinin sfatlar
olarak deerlendirebileceimiz; yerel, folk, alternatif kavramlar aslnda bize zellikle de kapitalist sistem ile dayatlan maddi sylem ierisinde
yeni bir dn biimi oluturmaktadr. Bu dn biimi hi phesiz yalnz Kitab olana deil; hatta ondan daha da uzaklaarak mistik olana
meyletmektedir. Yani, popler din ile gelitirilen dn biimi dnme' olmakszn inanma' pratiklerini iermektedir. nk Fiske'nin de
belirttii gibi insanlarn karmak, ok ilenmi bir sosyal yap iinde gnlk hayatn getirdii sorunlarn stesinden gelme ve toplumsal
ittifaklarn ann ihtiyalarna gre ynlendirme gerei yznden gebe znellikler gelitirmek zorunda kalyorlar. (akt: Saktanber, 2005: 272 )
Bylece popler din olgusunun karmza znel ve geici olan bir dn biimi yaratarak ktn gryoruz.
znel pratiklerin gerekletii ve saha almas yaptm alan olan Zuhurat Baba trbesi ile ilgili bilgileri geni bir ekilde tasvir blmnde
vermeye altm ama tekrar altn izmeye altm olgu; bu trbenin stanbul'un en kalabalk semtlerinden birinde bulunmas ve gelenlerin
yksek gelirlilerden sokakta mendil satan insana kadar her trl grubu kapsamas ve her iki gruptakiler tarafndan da ziyaret edilmesidir. Ama

19.03.2015 11:40

6/6

http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=304

ounlukla ziyaretiler; daha kendi halinde yaayan ve genellikle de ev hanmlar olan kesimlerden gelmektedir. Trbede youn olarak yaanan
eker' datma pratii ve drt tarafnz da saran mendil, lif, boncuk, earp' satan kadnlarn zerinizdeki ilgisidir. Hatta bu insanlar, girerken bir
kiiye sattklar mal karken de satmaya almaktadr. Daha nce aldnz belirttiinizde ise; olsun, gene al' szn duyabilmektesinizdir. Bir
dier nemli unsur ise; nce nezaketle size, sizin iin dua etme teklif edilmekte ve ayet kabul ederseniz dua bittii zaman ise sizden bata
sylemedikleri ama sonra srar ettikleri, gnlnzden kopan kadar' para isteme mevzuudur. Aslnda btn bu devam eden furyaya baklrsa,
trbeye gelen insanlarn ou bu dayatlan ya da vicdannz zorlanarak srar edildiiniz bu konularda sizin de bu srarlara boyun eerek, kar
tarafn beklediini yapmanz , btn bu pratiklerin devaml olmasn beklemektedir.
Ksaca belirtmek gerekirse; popler din olgusun beraberinde getirdii inan pratikleri bir taraftan Kitab olandan mistik bir yap ile ayrlrken
(aput balama, makara sarmavb) te taraftan da Kitab olanla badatran (dua etme, adak adamavb) bir zellik tamaktadr. Ksaca
Ahmet Oktay'n sylemi ile; popler din, Trklerin slam'dan nce baz inanlar veya sonradan kabul ettikleri bir ok dini ve mistik kltr
kalntlarnn, yzeysel bir slam ile karmasdr ki; bu karmda popler dine senkretik zellik katmaktadr. (Ocak, 2005: 18)
KAYNAKA:
Ahmet Oktay, 2002,Kurumsal ereve, Trkiye'de Popler Kltr, stanbul: Everest Yaynlar.
Ahmet Yaar Ocak, 2005, Trk Sufliine Baklar, stanbul: letiim Yaynlar.
Anthony Giddens, 1997, The Consequences of Modernity, Cambridge: Polity Press.
Catharina Raudvere, 2003, Knowledge in Trust: Sufi Women in stanbul, Social Compass 50 (1).
Christian Parker G., 1998, Modern Popular Religion: A Complex Object of Study for Sociology International Sociology, 13:2.
Damayanthi Niles, 2001, The Study of Popular Religions and our Theological Task, Asia journal of Theology.
Deniz Kandiyoti ve Aye Saktanber, 2005, Siz Nsl badet Ediyorsanz Biz de yle badet Ediyoruz, Kltr Fragmanlar, stanbul: Metis
Yaynlar.
Mustafa Arslan, 2004, Trk Popler Dindarl, stanbul: Deerler Eitimi Merkezi Yaynlar.
erif Mardin, 2003, Din ve deoloji, stanbul: letiim Yaynlar.
Uur Kmeolu, Kurumsal Yaplarn Dndaki Dinsellik A short theoretical framework.
[ Baa Dn ] [ PDF ] [ Editre E-Posta ] [ Yorumlar ]
[ Yazm Kurallar | Editrler | Dergi Hakknda | indekiler | Ariv | Yayn Arama | Ana Sayfa | E-Posta ]

tarafndan gelitirilmitir

19.03.2015 11:40