Alaturka Laiklik

Alaturka Laiklik
Alaturka Laiklik:
Ey Trk Genlii!
Beni bir bir sen anladn, sen de
yanl anladn!
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik
Bu kitap Derin Dnce Fikir

Platformunun okurlarna
armaandr.
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik
indekiler
nsz..................................................................................................................................................... 6
Din zgrlne Genel Bir Bak(Mehmet Bahadr) .......................................................... 7
Din ve Vicdan zgrl II(Mehmet Bahadr) .................................................................... 12
Dinin kurumsallamas ve iktidar sevdas ......................................................................... 12
Din ve Vicdan zgrl III(Mehmet )Bahadr................................................................... 21
irkin Cumhuriyet ve Mnsz Maneviyat(Mehmet Ylmaz) .......................................... 25
Trke Ezan, Tercme ibadet: Kltrel bir izofreni(Mehmet Bahadr) .................... 36
Bir Ayrmclk Arac Olarak Barts Yasa (Kbra Nur Ayar) ................................... 43
Alevilik almn dnmek ya da srr fa eylemek (Ramazan Akkr) ....................... 47
Alansonun Umresi ve Muhafazakr Olmayan man(Mustafa Akyol) .......................... 50
Devrimler Yanltr. Kemalist Devrim de Yanlt(Mustafa Akyol) ................................ 52
Zamann bir yerinde renciydim (Neslihan )Akbulut ...................................................... 54
Bartller Ba Baa(zlem Yaz) ....................................................................................... 56
Ey cemaat, Alevileri nasl bilirsiniz? (Neslihan Akbulut) .................................................. 89
Madmak(T.Suat Demren) ........................................................................................................... 92
Gzn rts, ban rts, kalbin rts(Dilaver Demira) ....................................... 94
thal kavramlar szl 1: Laiklik (Faruk Saim Akhan) ................................................ 100
Bugn hl pazartesi (Nayat Karakse) .............................................................................. 103
Kaplar ak brakanlar iin................................................................................................ 103
Biz unutamyoruz, ya siz? (Cemile Bayraktar) .................................................................. 107
Topluine, Cop ve Byk (Takunyal Topluine)................................................................. 111
Aileni mi seversin devletini mi? mam-Hatipli Bireyin dram (Okan Arslan) ...... 114
Atatrk/Kemalist mahalle basks veya Ypranan TSK deil, benim! ............ 117
Bir Pazartesi denklemi ok bilinmeyenli?( Emine Uak Erdoan) ........................... 122
Ben Sulu Deilim! ....................................................................................................................... 123
Snavna Alnmayan zgr Bir Kiiyim! ................................................................................ 123
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik
Suudi ampanyas ve Dayatlan Dinin Sahtelii(Mustafa Akyol) ............................... 124
eride de Pazartesi, Darda da (Cafer Solgun) .......................................................... 126
erisi, dars, bizim olmayan nyarglar ve kendi olmaya dair notlar .... 126
Senin zgrlklerini Vermek stemiyorum Demenin Kurnazcas: nc Yolcu
Olmak(zlem Yaz) .................................................................................................................... 131
Felsef bir pazartesi (Hilal Kaplan) ...................................................................................... 134
Bir Bartlnn Felsefi Dertlemeleri ............................................................................. 134
Yine pazartesi, hl pazartesi(Ceren Gkolu) ................................................................. 140
Kendim iin Deil Bu Sefer ................................................................................................ 140
Barts Yasaklarndan Bize Kalan(zlem Yaz) ......................................................... 142
Acaba imdi ne olacak? (Cemile Bayraktar) ...................................................................... 146
teki Kzn Trks(zlem Yaz) .......................................................................................... 149
Norin Kynn Srad Kz(zlem Yaz) ....................................................................... 151
Orduya Szma (Mustafa Akyol) ............................................................................................ 155
Kemalistlerdeki ALLAH korkusu(Mustafa Akyol) ........................................................... 157
Trkiyede dinin hududu yurtta vcudunu aamaz! (Mustafa Akyol) ..................... 159
adalk ve T.C (Faruk Saim Akhan) .................................................................................. 162
CHPnin slm Vizyonu ................................................................................................................ 165
Misyonerlik, Hukuk ve zgrlk (Mehmet Akif Menteolu) ....................................... 167
Herkes in Din zgrl(Mustafa Akyol) ........................................................................ 172
Kafalara Mayn Demek (Do. Dr. Serdar M. Deirmenciolu) ................................ 174
Patrik, Din zgrl ve Liberallik(Mustafa Akyol) ......................................................... 177
Hz. sann Mesajn Anlamak(Prof. Dr. inasi GNDZ) .............................................. 179
Hristiyanlar Trkiyede zgr m? (Adil Yapar) ............................................................... 183
Sorun Misyonerlik mi? (Gkhan Talas) ................................................................................ 188
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik
nsz
Trkiye Cumhuriyetinde Alevlere zorla Snn slm retilirken Snnlerin
barts devlet dairelerinde yasak. Trk Ordusunun istihbarat camileri ve
namaz klanlar filiyor. Hristiyan Ermenilerin ne kiliseleri, ne yetimhaneleri ne de
cemaat lideri seimleri zgrce yaplamyor. Rumlarn ruhban okullar zgr deil.
Yahudiler dier gayr Mslimler gibi askerde ayrmcla uruyor. Ateistlerin
kitaplar, internet siteleri yasaklanabiliyor, kapatlabiliyor. Gayr Mslimlerin aln
teriyle biriktirdikleri vakf mallar 1970lerde gasp edildi, hl geri verilmiyor.
Sahi Laiklik neye yaryor?
Laiklik din ve devlet ilerinin birbirinden ayrlmasdr diye ezberletildi
bize okullarda. ada, uygar, gelimi lkelerin seviyesine kmak iin
gerekliydi. Sakn ha saknocuklar! derdi gretmenimiz, laiklik dinsizlik
demek deildir.
Franszlar Vatikann basksndan kurtulmak iin icad ettiler laiklii. T.C. usul
Alaturka laiklik ise babasnn ceketini giymi bir ocuktaki gibi ireti duruyor
zerimizde. Eline sopay geiren laiklik adna patlatyor tekine. Zenciyi
zenciye krdrmaktan baka bir ie yaramad bu gne kadar: Varlk Vergisi, 6-7
Eyll olaylar, 28 Ocak...
Elinizdeki bu kitap son yllarda Trkiyenin gndemine gelen, birbirinden ayr gibi
duran ama ekirdeinde Yobaz Laiklik Meselesini barndran konular ele
alyor.
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik
Din zgrlne Genel Bir Bak(Mehmet Bahadr)

Dini, dili, rk fark etmez, din zgrl
sorunu yaayan herkese ithafmdr. (M.B)
Din zgrl tabirinden ne
anlyorsunuz? Mesela Ali Babacan
Trkiyede Mslman ounluk da dini
zgrlklerle ilgili sorunlar yayor
demeciyle neyi kastetmiti? Dinin devlet
eliyle kontrol altna alnmas, din
zgrlne zarar verir mi? Her din,
kontrol altna alnmas gereken, tehlikeli ve
korkun bir dogma mdr? Kontrol altna
alnrsa ne olur? Alnmaz ise ne olur? Farkl
din veya mezhebe mensup kiilere gerek
devlet gerekse fertler dzeyindeki olumlu
ya da olumsuz tavrlar din zgrl
balamnda nasl deerlendirilmelidir?
Mesela lkemizde yaanan bir gerei; ncil basp datanlar domuz bayla
katleden zihniyeti konumuzun neresine sdracaz?Bir dizi sorularla ve
sorgulamalarla yazma balamak istedim.
Evet bu sorularn nda din zgrl kavramn ele alacaz bu makalede.
Dahas, tarihi sre ierisinde problemi ortaya karan sebeplere, yaanm rnek
olaylara deindikten sonra, Kuran Kerimin getirdii esaslar ve Peygamber
Efendimizin uygulamalar ve din zgrlnn oulcu toplumlarda bara nasl
katk saladna iaret edeceiz.
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik
ncelikle din zgrl kavramndan ne anlamamz gerektiini ele almamz
gerekiyor.
lkemizde Din zgrl konusu olunca, malum medyada da yansd zere
yksek laik dozajl tepkiler yayor. Hemen itirazlar ykseliyor. Bu lkenin 80
bin camisi aktr. Gnde 5 vakit ezan okunur. yleyse geriye ne kalyor?
eriat gibi absrt argmanlar grla gidiyor. Namaz klana tekme atan, zorla
oru yediren mi var? gibi s yorumlar megul eder gndemi. Oysa bu tip
yaklamlar Tek Parti dneminde vazedilen din sadece vicdanda ve mabedde
kalmaldr anlaynn s bir tezahr olduunu sylemem gerek.
Oysa yaadmz dnyada din zgrl tanm olduka geniletilmi. Bakn,10
Aralk 1948 tarihli BM nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 18. maddesi
yle:
Herkesin dnce, vicdan ve din zgrl hakk vardr. Bu hak, dini, bireysel
veya topluca, kamusal olarak ya da zel biimde, renim, uygulama, ibadet ve
dinsel trenler yoluyla aa vurma zgrln ierir.
Yani bu u demek. Din zgrl, bir dine inanma, yaama, eitim ve
retim yoluyla o dini gelecek nesillere intikal ettirme veya tebli
vastasyla bakalarna anlatma ve nihayet o deerlere inanan insanlarn
birlikte hareket etmelerini salayacak organizasyonlar kurabilme,
birliktelikler tekil etme zgrlklerinin btnn iine alan bir
kavramdr. Bu unsurlardan bir tanesinin yokluu din zgrlnn o
lkede kmil manada olmad anlamna gelir.
stediine inan ama inandn gibi yaayamazsn, ya da tek parti
dneminin nc adamnn tabiriyle; Trkiyede din telakkisinin hududu,
yurtta vcudunun cildini aamaz. (Yani cmleyi biraz daha aarsak din
telakkisi tenden kp, toplumsal hayatta kendini ifade edemez demektir bu), bir
baka rnek; AK Partiye alan kapatma davasnn iddianamesinde de,
Basavc, dinin kendi alannda, vicdanlardaki yerinde tutulmas gerektiini
vurgulad bir yerde, bylesi sorunlu zihniyetin varolduu bir zeminde,
Kimsenin inancna, namazna karlyor mu? Bundan daha iyi din
zgrl m olur? demenin bir manas yoktur.
nk nsan Haklar Evrensel Beyannamesinden de grld zere din ve
vicdan zgrl 4 temel unsura dayand anlalmaktadr.
1. nsanlarn istedii inanc serbeste semeleri (man)
2. nanlarnn gerei serbeste eylemlerde bulunabilmeleri (amel). Ksaca
inand gibi yaayabilmesi
3. nanlar dorultusunda eitim, retim yapabilmeleri
4. Sosyal birlik ve cemaat oluturabilmeleri. eklinde zetlenebilir.
Meseleye biraz daha hakim olabilmek adna kk somut rnekler de verelim.
Mesela kamil ve olgun bir din zgrlnn yaand Trkiyenin caddelerinde
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik
yrrken Nakibendi dergah tabelal bir bina veya kapsnda
Bismillahirrahmanirrahim yazan zel bir slami Kolej grmeniz ok artc
veya kimileri iin ok korkutucu olmayacakt mesela. Dahas Cemaat ve tarikatler
serbest olur. Kimsenin bartsne karlmazd. Ve hatta bir cemaat lideri ok
sevdii vatann brakp, yurtdna gmek zorunda kalmazd diye dnyorum.
Btn bu oluumlarn da, lkemizin nevi ahsna mnhasr laikliine zarar
vereceini de dnmyorum. Hani laiklik adam olmaktr eklinde mehur
bir szmz vardr ya. Evet tam da yledir. Laiklik adam gibi zgrlktr,
serbestliktir. Btn inanlara (adam gibi) eit mesafede durmaktr
kanaatimce.
Yazy hazrlarken takldm bir nokta da u oldu. Kendi tarihimiz asndan
bakarak; Peki, devlet neden dini, vicdanlara ve mabetlere hapsetmek
suretiyle kontrol altna almak istesin ki? Sahi din bu kadar korkutucu
bir ey midir ki kontrol edilme ihtiyac duyulsun? ya da Gemite
hristiyanlk tarihinde olduu gibi, dinsel bir iddet sreci mi yaamtk?
Din ve mezhep kavgalar m yapmtk ya da din ya da klise eliyle
engizisyon mahkemelerinde ikence ve zulm m grmtk? (bu da bir
sonraki yaznn konusu olsun)
Konuyla ilgili Derinsular sitesinin yazar Sayn Serdar Kaya u tespitlerde
bulunuyor;
Gelenekle ve gelenei artran elerle balarn koparlmasn esas alan
Kemalist devrimcilik, bu prensibinden tr, sz konusu gelenekte birincil
derecede belirleyici olan slam diniyle sklkla kar karya geldi. Zira yaplan
yeniliklerin neredeyse tamam, slam diniyle dorudan ya da dolayl olarak ilgisi
bulunan konulardayd.
Resmi ideoloji, yenilmesi son derece g olan bu rakiple mcadelesini, onu yok
etmekten ziyade, nce kontrol altna almak, ardndan da gerektii ekilde
trplemek zerine ina etti. Konumu itibariyle son derece byk bir temsil gc
olan halifelik kurumunun kaldrlmas ve kurulan Diyanet leri tekilatnn
Babakanla balanmas bu kapsamda deerlendirilebilir
niversite rencilerin bandaki rtlerden rahatsz olan, bir okul mdiresinin
sokakta dahi olsa ban rtmesine tahamml edemeyen zorba bir ideoloji,
ibadetlerinin nizam konusunda hassas olan inan sahipleri tarafndan gvenilir
bir merci olarak grlmeyeceinin elbette farknda. Ama bu ideolojinin niyeti,
kendisini gvenilir klmak deil, sosyal genlerle oynamak ve en byk dmann
istei ekilde maniple ederek kontrol altna alabilmek.
Sayn Mustafa Akyol ise konuya biraz daha derinlik getiriyor ve Amerikal dnr
Richard John Neuhausun plak Kamusal Alan (The Naked Public Square)
adl kitabnda alnt yaparak bu soruyu yle cevaplyor:
Fikir Platformu
Alaturka Laiklik
Eer din, srf bireysel vicdan dzeyine indirgenirse, kamusal alanda sadece iki
aktr kalm olur: Devlet ve birey. Bu ikisinin arasnda ahlaki deerler yaratan ve
temsil eden ara bir kurum olan din ortadan kaldrlmtr. Ve artk devletin
tutkularn dizginleyecek bir kurum kalmamtr Bu tr bir laik devlet, sonunda
totaliterizme varr.
Konumuza dnersek; ben de dikkatleri bir baka noktaya ekmek istiyorum.
slam Devletinin ilk anayasas: Medine Vesikasna. Din ve Vicdan zgrln
esas alan ve dnyann ilk slam Devletinin anayasas olan Medine Vesikasna
Allah Rasulnn (sas) uygulamalarndan hareketle din zgrlnn yine drt
ana esasa dayandn gryoruz. 1948 tarihli nsan Haklar Evrensel
Beyannamesinde de bahsi getii zere; nanma, inan esaslarn yaama, ayn
esaslar gelecek nesillere intikal ettirebilme, eitim ve retim yapabilme ve
rgtlenebilme.
lgin deil mi? nsanlk, Efendimizi (S.A.V) ve getirdii hakikatleri 1400 yl
geriden takip ediyor dersem gerein bamteline basm olduumu dnmekte
bir beis grmyorum.
sterseniz daha sonra detaylara inmek zere bu drt esas, Medine Site
Devletinde nasl uygulanmtr? Ksaca bunu ileyelim.
Ama nce konuyla ilgili Kuran hakikatlerine bakalm; Allah, btn insanla
inanma veya inanmama zgrln vermitir. Dileyen iman etsin, dileyen
inkar. Sizin dininiz size, benim dinim bana. Dinde zorlama yoktur.
Eer Rabbin dileseydi btn insanlar Mslman olurdu. Yoksa sen
herkesi Mslman olmak iin zorlayacak msn? ayetleri bu zgrln
teminatdr. Literatrde din ve vicdan zgrl kavram ile ifade edilen sahada
bylesi bir zgrlk alan insanla sunuldu ise zgrln dier eitleri adna
nasl geni bir alan ald tahmin edilebilir.
Bu ilahi vahiyler dorultusunda, Efendimizin uygulamalar; hogr ve diyaloa
dayal, ok hukuklu ve hukukun stnl temeline dayanan, barc bir ortamda
bir arada yaama modelini sunmutur insanla.
Bilindii zere Medine Site Devleti ok dinli, ok kltrl ve ok uluslu bir yapya
sahipti. Yahudiler, pagan Araplar, Mslmanlar ve az sayda da hiristiyan
topluluklar mevcuttu. Efendimizin bizzat bakanln yapt Medine Site
Devletinde yaayan hibir topluluk baskya maruz kalmakszn kendi dinlerine
inanmlar, slama gemeleri iinde hibir zorlamaya tabi tutulmamlardr. Kilise,
sinagog ve havralarnda ok rahatlkla din ibadetlerini yapmlar, gnlk
hayatlarnda giyim-kuamdan, evlilik ve boanmalarna kadar hemen her sahada
inan esaslarn hayatlarna tatbik etmilerdir. Beytl midras (Yahudi okullar)
adn verdikleri okullarnda ocuklarna eitim ve retimlerini vererek, kendi
deerlerini gelecek nesillerine rahatlkla intikal ettirmilerdir. Ve son husus, altna
imza attklar Medine Vesikasna muhalefet etmeksizin gerek kendi ilerinde,
Fikir Platformu
10
Alaturka Laiklik
gerekse mrikler ve sair din mensuplar ile siyasi, kltrel, ekonomik
birliktelikler kurmulardr.
Bazlarnn mslmanlar Mekkede zayft zorlamada bulunmad ancak Medine de
deil eklinde itirazlar olabilir. Ancak bu gerekleri saptran byk bir iftiradr.
Belki bununla ifade edilmek istenen 14 asrlk slam tarihi ierisinde cereyan
etmi savalarda yaanm olabilir. Ancak bunun sulusu din deil, dini
yanl yorumluyan dnemin Mslmanlardr. lkemizde yaanan rahip
cinayetlerini, ncil basp satanlarn katlini bu balamda deerlendirebilirsiniz.
Gzel dinimizi ne hale getirdiklerini ve ergenekon kokan bu eylemleri de esefle
knadm belirtmeliyim.
Not : Bu makale, Sayn Serdar Kayann, Sayn Mustafa Akyolun ve Sayn Ahmet
Kurucann makalelerinden istifade edilerek yazlmtr.
Fikir Platformu
11
Alaturka Laiklik
Din ve Vicdan zgrl II(Mehmet Bahadr)

Dinin kurumsallamas ve iktidar sevdas
Aranzda en stn olmak isteyen, sizlere hizmet etmekle ykmldr.

Kardeinin gzndeki p grrsn de kendi gzndeki mertei
grmezsin. Ne zaman kendi gzndeki mertei ortadan kaldrrsan ite o
zaman kardeinin gzndeki p kaldrabilmek zere olduka iyi bir
gre kavuacaksn. (Hz. sa Aleyhiselamn Hadisleri)
Bir nceki yazmzda din zgrlne dair drt ana esas belirlemi ve bu konu
etrafnda deiik rnekler vermi, dahas lkemizde yaanan din zgrl
problemlerine deinirken hatrlarsanz yle demitik: Kendi tarihimiz asndan
bakarak; Peki, devlet neden dini, vicdanlara ve mabetlere hapsetmek suretiyle
kontrol altna almak istesin ki? Sahi din bu kadar korkutucu bir ey midir ki
kontrol edilme ihtiyac duyulsun? ya da gemite hristiyanlk tarihinde olduu
gibi, dinsel bir iddet sreci mi yaamtk? Din ve mezhep kavgalar m
yapmtk? Din ya da kilise eliyle engizisyon mahkemelerinde ikence ve zulm
m grmtk?
Fikir Platformu
12
Alaturka Laiklik
Daha nce yazm olduum bu satrlar, derinlere inmek suretiyle; biraz daha
amay, salkl bir tahlil yapabilmek adna nemli olduunu dnyorum. Ve
meselenin bam teline dokundurmak iin; din zgrl problemlerinin, tarihsel
olarak balang noktasna ve kaynana bir yolculuk yapmak gerekecek.
Aratrmalar, tarihi sre ierisinde din zgrl problemlerinin daha ok
hristiyanlkla ortaya ktn gstermektedir. Teorik ve hakl olarak kendini
Sevgi dini olarak takdim eden bir dinin, g ve iktidar sahibi mensuplar
tarafndan, baka dinlere ve kendi iinde oluan heretik ve schismatic
oluumlara kar, tavizsiz ve gaddarane bir iddet politikas gtmesi ve bunun
insanla sunmu olduu ar tahribat ve bedeller, ilgili konuyu ve sreci
aratrmaya deer klyor. Daha ok batda gelien ve insanln vicdann duvara
asp, hayvani (belki de daha aa) mertebeye ulamada, zirve yapt bu sre,
deil baka bir dine, farkl bir mezhebe dahi tahammln olmad bir sre
olarak, tarihe gemitir. Zira Ortaada kilisenin mutlak bir otorite konumuna
hzla ykselme arzusu ve devleti ele geirme gayretleri nedeniyle banazlk ve
tahammlszlk had safhaya ulaacak. Ve bylece batda tek kral, tek devlet
ve tek din anlay hakim olacakt.
Olayn balang noktasna dnecek olursak; Hz.sa ve getirmi olduu ilahi
mesajlarn, mmeti tarafndan yaylma sreci, yaklak 310 sene gizli ve el
altnda gereklemi ve bu insanlar o gnn zalim cabbarlarna ve oligarik
despotlarna kar, bu dini gizlilik ierisinde korumaya muvaffak olmulard.
mparator Constantin tabandan gelen zorlama neticesinde, hristiyanl
din olarak kabul etme ve din zgrln getirme mecburiyetinde
kalmt. Geri bu Hristiyanlk zerinde kontrol elde tutmak iin yaplan
bir kabullenitir. Eer o gnn Hristiyanlar, Constantinin bu oyununa
gelmeyip, daha ok st yap ile ilgilenMEselerdi, ihtimal dinlerini bir sre
daha koruyabilirlerdi yorumu getirilebilir. Zira hiristiyanln (resmi) din
olarak kabul edilii, hristiyanlara indirilen byk bir rehavet darbesi
olmasnn yannda, iktidar sahibi zalim ve jakoben yneticilerin, dini ve
siyasi gc kontrol altnda tutma maksadyla, baskc ve despotik
ynetimlerinin ilk nvesini oluturacakt. Tabii hiristiyanln resmi din
olarak kabul ediliin ardndan, hristiyanlarn bir ksm eski gerilimlerini
(hassasiyetlerini) kaybedip, kelepir sevdasna dmeleri ayr bir
aratrma ve inceleme konusu olabilir.
mparator Constantin 313 ylnda Milan ferman ile, ferman sylemlerinin aksine
dinde toleransszla giden yolun kapsn aralamtr. Bir devlette tek din ve
din iinde birlik ilkesiyle Constantin, heretiklere kar savata, kiliseyi
desteklemi ve hatta nderlik etmitir. Bu dnemde, heretiklik manevi ve medeni
su olmaktan karlp, sonu engizisyon mahkemelerine kadar varan bir dizi zlmi
cezalara kadar gitmitir. Bu dnem kilise ile devletin yetkilerinin kaybolup
kaynamaya dnt bir dnem olarak adlandrlabilir.
Daha sonra 380 ylnda I.Theodosios ile hristiyanlk nce devletin resmi dini
haline gelmi, peinden de devlete hkmeden bir kurum haline dnmtr ki
Fikir Platformu
13
Alaturka Laiklik
buna hiristiyanln devletlemesi ya da Dinin kurumsallamas tabiri
daha uygun decektir. Yani Kilise devlet iinde deil, Devlet Kilise
iindedir artk. Baka bir deyile, kilisenin (ruhani klcn) devleti ele
geirmesi olarak da yorumlanabilir.
Sonuta, insanla kan kusturacak ylesi bir teokratik dzen gelmitir ki, bunu
Papa VIII.Boniface u ekilde izah etmektedir.
Kutsal Katolik ve apostolik kilise dnda gnahlarn ne aff ne de onlardan
kurutulu yolu vardr. Mevcut iki kl (dnyevi ve ruhani) kilisenin iktidarndadr.
Bir devlette iki ba olamaz. Dnyevi otorite, ruhani olana tabidir. Ruhani otorite
kral da dahil herkesi yarglayabilir ama o hi kimse tarafndan yarglanamaz.
nk onun otoritesi ilahidir.
te bu aamadan sonra din zgrl alanndaki felaketler sreci balam
oluyordu.
Bu despotik tekelci ynetim, ncilde geen Ve efendi hizmetiye dedi;
Yollara ve itlerin boyuna k. Bulduklarn ieriye girmeye zorla ki evim
dolsun. Szn kendine referans alarak zora bavurmann lzum ve
doruluuna inanr. Hogrszlk ilke haline getirilir. Ve sonuta Nietzscheye
Anarist ve Hristiyann kkeni birdir, Kutsal anaristler szn
dedirtecek, iddet ve yzyllar bulan din ve mezhep kavgalarnn fitili atelenmi
olur.
Bu kadarla da kalnmaz ve Ruhun kurtuluu iin, her trl ten cezas, her
ikence hatta lm caizdir dncesi ortaya atlr ve engizisyon
mahkemelerinin fikri alt yaps oluturulur ve bu zlm dzeni devlet eliyle
merulatrlm olur.
Dinde zorlamay makul gren anlayn temelinde, Hristiyanl/Kilise dnda
kurtulu yoktur kural dikkate deerdir. Bu kural maalesef kendinden
olmayana iddet yolunu am ve yeryzn kana bomutur.
Zira retiye gre, hiristiyanln asl amac ruhun ve insanln manevi
kurtuluudur ve bunun da tek ve mutlak yolu hiristiyanlktr. Yani tek bir
mutlak doru vardr. O da kendileridir. Bu kurtulua gelmeyen klla
yola gelecektir. Dolaysyla dinde zorlama insann en kutsal grevidir.
Toplumun zor kullanmama sebebinden dolay topyekn cehenneme
gitmektense bireylerin ac ekmesi ve hatta lmesi gayet normaldir!
te bu anlay, kendinden olmayan din ve mezheplerle bir savan ifadesidir. Zira
insanln manevi kurtuluunu hedef alm fanatik bir inancn, ne baka dinlere
ne baka mezheplere ne de kendi iindeki farkl oluumlara msaade edecei
beklenemez. zgrle gem vurma ve zorlama su olarak deil, kutsal vazife
olarak nitelenmitir.
Fikir Platformu
14
Alaturka Laiklik
Hiristiyanlk iinde olumu her mezhebin kiliseleri de, mutlak hakikat
kendilerinin temsil ettiini iddia etmi ve kurtuluun sadece kendilerinde
olduuna iman etmilerdir. Dolaysyla kendileri dndaki oluumlar heretik kabul
ederek, onlarla savamay vazife bilmiler ve kanl mezhep savalar bylece
balamtr.
532 ylnda mparator Jstinyen hipodromda 40.000 civarnda insan doldurup
katletmesiyle vurgulad Tek devlet, tek kanun, tek din anlaynn dourduu
Kral kimse, din odur. felsefesine inanm ve bunu da vahetinin gerekesi
yapmtr. Artk halk, kraln dininden olmak zorundadr.
Hz. Peygamberin (S.A.V), Bizans Kral Herakleiosa gnderdii mektupta
slam kabul etmekten kanmas halinde halknn gnahn da
stlenecei eklindeki uyars, muhtemelen hristiyanlktaki halkn,
kraln dininden olmas zorunluluu sebebiyledir. Yoksa slamda hi
kimsenin, bir bakasnn suunun cezasn ekmeyecei esasl bir
prensiptir. Ayetlerle de sabittir.
Ancak burada unu da belirtmek gerekir ki; insanla zulm ve gzya
getirmekten baka hibir ie yaramayan, yukarda anlatlan retiler ve
bu retilerden mteekkil zihin yaps daha ok, iktidar odakl
kurumsallam bir dinin, gnmz tabiriyle vatikanizm retisinin
eseridir. Dolaysyla Hz. sa (a.s)nn getirmi olduu ilahi mesajla
uzaktan yakndan alakas yoktur.
nk, her trl messese gibi, (devlet de buna dahildir) Kiliseler de
konformizme, sosyal ve siyasal muhafazakarla, yani mevcut durumun
her ne pahasna olursa olsun srdrlmesine tabiatlar gerei
yatkndrlar. Bunun yannda ilah mesajn, yani dinin yeryznde insanlar
tarafndan temsil edilen ve ynetilen bir messesesi olamaz. Bunun
yannda; Papa, kardinal, piskopos gibi hiyerarik otoriteler zinciri Hz.
sann getirdii dinde yoktur. Bu durum, Kiliselerin kendilerini bir devlet
gibi tekilatlandrmalar sonucu ortaya kmtr ki, insanlar din deil,
brokratik yaplarla yz yze getirmitir. Bu hiyerarik yap, doal olarak
kendini korumak iin din ile hi alakas olmayan kymeti kendinden
menkul ve kendine ait bir i kanun ve kurallar btnn de beraberinde
getirmitir. Bu nedenle Kiliseler ve kurumsallamalar, znde bir
yabanclamay, yani dinden uzaklamay tamakta ve bireyin yasa ve
kurallara boulmasdr ki, tarihte yaanan ac olaylar da bu gerekliin
yansmasdr.
imdi, hristiyanlk tarihinde ve din zgrl problemleri erevesinde, tarihte
yaanm baz olaylarn altn izmeye alalm.
Din savalarna en nemli rneklerden biri Antakya ve Kudsn igalidir. 1098
ylnda Antakyay ele geiren hallar ehirdeki btn Mslmanlar katlederek,
Kuds yoluna koyulmulardr. 1099 ylnda Kuds igal edildiinde ise, yal,
kadn, erkek, ocuk savunmasz 40.000 insan kltan geirilmi. Kutsal mekanlar
Fikir Platformu
15
Alaturka Laiklik
yamalanm. Btn Museviler de, Mslmanlara yardm ettikleri gerekesiyle
sndklar sinagoglarda yaklmtr ki, bu olay insanlk tarihinin en ac katliam
olarak gemitir.
1204 ylnda ise, Kdse ynelen IV.Hal ordular, stanbula urayarak, zulm
ve nefretlerini ortaya dkmlerdir. Oradaki halka, inan farkllndan dolay
zulmedilmi. Din adamlar aslm, savunmasz kadnlara ve rahibelere tecavz
edilmi. Aziz olarak bilinen kiilerin mezarlar dahi yamalanmtr. Ayasofya cami
dahi bu yamadan nasibini almtr. ylesine bir yamadr ki bu, stanbul harabe
ehir haline gelmitir. Bununla da yetinmeyip, stanbulda bir Latin patriklii
kurmular ve Ortodoks halk zorla Katolikletirmeye almlardr. (ahsi
kanaatim ayet Bizans, Bizans olarak kalsayd, sanrm sorun yoktu ve Fatih
Sultan Mehmet, stanbula en azndan belki de klla girmeyecekti. Zira Bizans
artk koca bir zlm meydan ve hal seferlerinin ss pozisyonundayd diye
dnyorum)
Buradan Hal seferlerinin amalarndan birisi de, heretik ilan edilen
Bizansn tekrar Katoliklie dnn salayarak yeniden Papann
egemenlii altna girmeyi salamak olarak yorumlanabilir. Hatta biraz
daha ileri giderek, getikleri her yolda bir enkaz brakmalar sebebiyle bu
hareketin smr ve emperyalist amalar tadn da syleyebilirim.
1313 ylnda Tapnak ovalyeleri Papa ve Kral ibirlii ile, heretik ilan edilmi ve
ovalyeler diri diri yaklarak idam edilmilerdir. Ve Tapnak ovalyeleri, papaya ve
krala Karuni bir servet brakarak tarih sahnesinden silinmilerdir.
1572de Fransada Katolikler, IX. Charlesn emriyle bir gecede 20 ila 70 bin
arasnda Protestan katletmilerdir. Enteresandr, Papa, bu katliam kutlamak iin
zel bir madalya bastrmtr. (Saint-Barthelemy Katliam)
Yine din zgrl problemlerinin sebep olduu otuz yl savalarn da
hatrlatmak gerekiyor. Protestan ve Katolik birlikler arasnda kan savata
Almanya koca bir harabe lke halini alm, 300 ayr eyalete blnm ve bunun
yan sra nfusu da 16 milyondan 6 milyona dmt. Bu sava sonunda
yorgunluk ya da bkknlk hali olsa gerek, ksmi bir din ve vicdan zgrl
getirildiini de belirtmem gerek.
Ve Engizisyon Mahkemeleri Bu mahkemeler, XIII. Yzylda ortaya km,
hristiyanlktan dnen, heretik akmlara karan, dini esaslara bakaldrm,
ksmen de Yahudileri ortadan kaldrmak ve yok etmek maksatl kurulmu ve XIX.
Yzyla kadar etkisini srdrm Katolik kilise mahkemelerdir. Bu mahkemelerin,
heretik akmlara kar baarsz olmu hkmdarlarn tahttan indirilecei kararn
almas, vaheti boyutunu daha da derinletirmitir. yle ki bu vahet; yzyllar
boyunca, yz binlerce kiiyi yakma, kaza oturtma, mezardan karp kemikleri
yakma, dilini kesme, evlerini ykma, mala gasp, hapis, srgn, krek ekme gibi
cezalar olarak tezahr etmitir.
Fikir Platformu
16
Alaturka Laiklik
Endlsn yklyla, spanyol Engizisyon Mahkemeleri bu sefer Mslmanlar ve
Yahudiler zerinde akl almaz ikence ve zulmlere balamlar. Sonuta ya
Amerika yerli halknn kaderini paylatlar ya da ge zorlandlar. Osmanlnn
yardmlaryla bir ksm Kuzey Afrikaya bir ksm da stanbula yerlemilerdir.
(stanbulda yaayan bir Yahudi Cemaatine mensup bir arkadam bana bu olay
anlatm, Osmanlya kranlarn iletmiti.)
Ve Bat dnyas 1500 yl akn sren din savalar sonucunda
savamaktan yorulmas sebebiyle olsa gerek, ilerindeki farkl mezhep
ve grleri kabul etmek zorunda kalmtr. Ancak bu kabulleni yani din
ve vicdan zgrlnn kabulu, dinden kurtulmak eklinde ortaya
kmtr. Bat dinden ve kilise basksndan kaarken pozitivizme ve
hmanizme tutunacak. zgrle yelken aacak. Ancak bu da dini
arlk sonras, zgrleme arln douracaktr. (Bu tespitler de, ayr
bir yaz konusu olabilir.)
Yukarda anlatlan olaylar baz alndnda aforoz, engizisyon ve endljans
(gnahlar affetme yetkisi) gibi tanrsal gcn temsil edilmesi ve bunun
dourduu problemler de ayrca gze arpmaktadr.
Aslnda yaz boyunca anlattm ey, daha dorusu tarih boyu yaanan
ey, dogmatik tekelcilik sebebiyle, kilisenin elinde tuttuu gc (din,
ynetim, ekonomik g) ktye kullanmas ve din istismarna gitmesidir
eklinde zetlenebilir. Dolaysyla sulanacak ey din midir, yoksa g ve
iktidar dkn insanolunun ihtiraslar mdr? Sorusunun cevab hayati
nem kazanmaktadr.
Tabii burada dinin kontrol altna alnmas gereken tehlikeli bir dogma
olduu sonucu ortaya kmaz. Ya da kimilerimiz, Trkiyede ok yaygn
bir klie olan; Evet, evet, din zaten siyasete hi karmamal,
vicdanlarda yaamal diyebilirler Oysa bu pein hkml bir
genellemedir. nk dinin siyasete kararak insanlk adna, zgrlk,
adalet ve bar getirdii bir dzine, tarihsel olay da sayabilirim. Kald ki,
bir dinin hayatn hangi ynlerini dzenleyecei konusunda o dinin kendi
kaynaklar ve inananlar dnda kimsenin karar verme yetkisi de yok.
Meselenin bir dier boyutu ise, yukarda anlatlan despotik ve zulm
olaylar din boyutlu gibi grnse de, bu oklu durum sadece din deil,
din-d felsefeler ya da ideolojiler ve her trl -izmler iin de geerli.
rnein diyalektik materyalizmin siyasete karmas, silahl
propagandaya koyulmu Leninist bir komnizm eklinde de olabilir.
Bu durumda Dinin siyasete karmas noktasnda bak srt denen
hassas denge nasl olmaldr? Sorusu akllara gelebilir. ahsi kanaatim;
tarihsel sreler ve yaanan tecrbeler iki duruu karmza
karmaktadr. Birincisi; ferdi esas alarak, sadece insan odakl, din adna
iktidar talebinde bulunMAyan anlay, ikincisi ise; iktidar ve gc ele
geirmeye dnk, din adna siyaseti nceleyen alglama biimidir ki; bu
duru (iyi niyetli dahi olsa) insanoluna ok cefalar ektirmitir.
Fikir Platformu
17
Alaturka Laiklik
Birinci duruu slam dinini baz alarak, meseleyi biraz daha aarsak; slam, uur
sahibi insanlar tek tek muhatap almtr ve insanlar dnyadaki eylemlerinden,
yaptklarndan ve yapmadklarndan sorumlu olacaklardr. Din mesajn fertlere
iletir. Fertlerin grevi vazifelerini yerine getirmektir. Fakat fertler vazifelerinin
tesinde somut sonularn peine dmesi gerekmez. Yani insan vazifesini
yapar, sonucu verecek olan Yaratcnn iine karmaz. Bu zellii ile ilahi mesaj
daha ok ALT YAPI ile ilgilidir. Fertler iin en nemli vazife iman ibadet,
ahlak, vicdan gibi konulardr. ST YAPI tali bir konudur. erif Mardinin
dedii gibi; slam gibi toplum ilikilerini lah bir mesajn nda deerlendiren
ve toplumu gereken slami ideale yaklatrmaya alan bir dinde, dinin kendisini
bir styap kurumu olarak deil, bir temel ekillendirici olarak ele almak
gerekir. Belki de burada nemli olan siyasetin dine dolaysyla insana
hizmet eder ekilde tutulmasdr.
Bu ilkelerden, esas alnan unsurun taban olduu (insan, ahlak, vicdan
olduu), devlet, g ya da iktidar sahibi elitist zmre gibi tavan iin
yani st yap iin, fertlerin zarar grmesinin istenemeyecei sonucu
ortaya kar.
Bu nokta ok nemlidir. Daha kestirmeden ak olarak ifade edeyim;
Eer birinci durua sahipseniz mesela, devletin ali cenap menfaatleri
iin, Dersim Katliamn ho gremezsiniz. Ermeni tehcirini ho
gremezsiniz. Vicdanlar kanatp, Gazi, Sivas Madmak, Mara olaylarn
ho gremezsiniz. Sz konusu vatansa, gerisi teferruattr da
diyemezsiniz. Devleti putlatramazsnz. Kendinden olmayana dman
gzyle bakamazsnz. Milleti ve insanl kendine hedef seip eylem
planlar, lahikalar, kafes operasyonlar hazrlayp uygulayamazsnz.
Ay, Yakamoz, Sarkz, Eldiven gibi darbe planlar da
hazrlayamazsnz. Dahas, camilerdeki mahyalara nce Vatan, Ne
mutlu Trkm diyene eklinde ucuz hamasi yazlar da yazamazsnz.
Ksacas hukuku, adaleti ve vicdanlar ayaklar altna alamazsnz. Milli
menfaatler mi, ahlak m nemli ? sorularn soran ahmak kafalara,
Ahlak diye haykrarak duruunuzu belirlersiniz.
Tarih boyunca tecrbelerce sabit olan ve skntl bir duruu temsil eden ikinci
duruta ise, en nemli vurgu iktidar vurgusudur. ktidara ve gce endeksli
bir duru tarzdr. Yazda konusu geen hristiyanln devletlemesi
suretiyle kurumsallamas ya da Siyasal slam dedikleri slamclk bu
duruu temsil eder. Bu duruun, aktrlerinin ortak zellii iktidar
talebidir denilebilir. Bu duruu temsil edenler olduka dindar olabilirler
ancak en nemli fark nceliklerinin deimi olmasdr. Evet bunlar,
toplumsal dzeni salamak iin, problemlerin zm iin iktidar ele
geirmek gerektiini inanmlardr. Altra altra m sylemem gerek
bilmiyorum ancak, Humeyni Devrim hareketini ve hatta, MSP, RP, FP gibi
siyasi partileri de bu izginin devam olarak grmekte bir beis
grmyorum. Hatta, bu ikinci duruun temsilcileri ierisinde, Hizb-ut
Tahrir, Usame Bin Ladin ve El Kaide gibi Kuran literal yorumlayp,
Fikir Platformu
18
Alaturka Laiklik
hatasz masum dindar ynetici arayanlar dahi vardr. Yeryznde byle
bir insan olmad iin, bu taleplerini gerekletirebilmek adna tabii
olarak, iktidar amal almak zorunda olduklarn da belirtmem gerekir.
Sonras malum; dini despotizme kadar varlabilecek keyfi uygulamalar
ve basklar kendini gsterebilir.
zetle ikinci duru; devleti nceleyen, st yapya nem veren
grlerdir. Bu gr esasen ehl-i Snnet itikadna da uygun deildir.
Fakat, Snni Mslmanlarn yaad yerlerde de yaygnlamtr. Snni
Mslmanlar arasnda iktidar talebini nceleyen bu grlerin
yaygnlamasnda modernite etkisi ve iilik yadsnamaz lde etkili
olmutur.
Bu arada, bir dier nemli hususa da parantez amam gerekiyor;
Yaznn amac, hristiyanlk tarihindeki kt rnekleri sralayarak onlar kt,
biz iyiyiz iddiasnda bulunmak deil elbette. Yazn amac, din ve vicdan
zgrlnn esaslarn belirleyerek dnya barna katklarn anlatabilmek.
Dahas dinin siyasete karmas noktasnda iki farkl duruu gzler nne serip,
sorunun temellerine inebilmek ve gemiten ders almak olarak zetlenebilir.
Bunun yan sra dini kontrol altna alma abalarnn, altnda yatan gereklii
gzler nne serebilmekti.
slam tarihine baktmzda, insani hatalarn, hrslarn ve banazlklarn da
mevcut olduunu grebilirsiniz. Hz. Peygamberin vefatndan ok gemeden
Mslmanlar arasnda fazlasyla siyasi karmaalar, ihtilaf ve atmalar balar.
Hz. Osman ve Hz. Aliyi ehit edenler Mslmandr. Sffin savayla, Hariciler
olarak bilinen ve hem Snnilere hem de iilere kar bugnn deyimiyle terr
uygulayan, Gnmz Taliban ya da El Kaidesine benzer fanatik mezhep de
kar.
Maalesef ikinci duru dediimiz bu anlay, Hz. Muaviyeden sonra eitli
saltanatlar eklinde devam etmi; bu saltanatlarda Emevilerde olduu gibi,
devletin/toplumun huzuru iin fertler feda edilmekten ekinilmemitir.
Mitleen devletin korunmas bir ibadet gibi ele alnm; bu uurda her
ey feda edilmitir. Hakeza ttihat ve Terakki marifetleri ile, Osmanlnn
son dnemleri ve hatta Osmanlnn manen k dnemleri de bu
anlay temsil edebilir. Bugn bu anlay, Siyasal slam ya da slamclk
diye tanmladmz, ideolojik yaklamlarn yrttn syleyebiliriz.
Daha sonraki yzyllar boyunca da Mslman mezhepler, devletler, emirlikler,
hanedanlar arasnda saysz sava yaanr. Evet, mezhep atmas slamda
Hristiyanla gre daha azdr, ama yine de vardr.
Bu elbette slama aykrdr ama her dinde olduu gibi slam tarihinde de yine
din adna pek ok dnyevi atma, kaos, ve kr fanatizm retenler olmutur ve
halen de olmaktadr.
Fikir Platformu
19
Alaturka Laiklik
Ve sonuta, dnp dolap u soruyu tekrarlamak ihtiyac hissediyorum.
Yaanan ac gerekler karsnda sulanacak ey din midir, yoksa g ve
iktidar dkn insanolunun ihtiraslar mdr?
Gelecek Yaz
Din ve Vicdan zgrl Srecinde slam Tecrbesi ve Sonu
Teekkr : Sayn Prof.Dr.Saffet Ksenin Din zgrl ve Bar Yolunda ki
Farkl Tecrbe adl eseri, Kpr Dergisi yazarlarndan Sayn Selim Snmez ve
Dinler Tarihi Ana bilim Dal retim yesi Yrd.Do.Dr. smail Tapnar ve Sayn
Mustafa Akyolun makaleleri, Sayn Mehmet Ylmaz Beyin tevik ve destekleri,
Derin Dnce Grubu yeleri ve yorumcular ile yaptmz tartmalar bu yaz
iin bilgi ve ilham kayna olmutur.
Fikir Platformu
20
Alaturka Laiklik
Din ve Vicdan zgrl III(Mehmet )Bahadr

nceki blmler
Din ve Vicdan zgrl II
Din zgrlne Genel Bir Bak
Bir nceki yazmzda genel manada, kurumsallama ve iktidar sevdasndan
bahsetmi bununla paralel din ve mezhep kavgalarna, vurgu yaplmt. Evet,
slam tarihinde de mezhep kavgalar vardr. Dnem dnem, takm tutar gibi kr
fanatizm retenler olagelmitir. Ancak yine de bu Hristiyanla gre daha azdr.
Tarihsel srece ve dinin inan ilkelerine bakldnda byle olmasnn da
gerekeleri, gn yz gibi aikar. Sz konusu gerekeleri Prof.Dr. Saffet Kse,
Din zgrl ve Bar Yolunda ki Farkl Tecrbe adl eserinde belirttii zere,
burada maddeler halinde ksaca bahsetmek gerekirse;
Fikir Platformu
21
Alaturka Laiklik
1. tihadn Mutlak Hakikat fade Etmedii Dncesi : Bu dnce bal
bana mezhep kavgalarna engel olabilecek bir faktr olarak karmza kyor.
yle ki; sadece Allah rzasn gzeten mezhepler, ortaya kardklar hkmleri,
Hiristiyan mezheplerin aksine mutlak hakikat olarak deil, hataya ak beeri
fikirler olarak deerlendirmilerdir. Bir baka deyile, bir itihadi hkm isabet ve
hata ihtimallerini beraberinde tar. Bu bakmdan bu hkmler mutlak hakikat
olarak adledilmezler. Bir itihadn deeri dier itihadla llemez. Dahas, ihtiya
durumunda mezhepler aras fikir alverii srekli canl tutulmutur. Hatta
Peygamber Efendimizin (S.A.V) mmetimin htilaf(gr farkll) rahmettir
hadisi erifine ters dt gerekesiyle, bir mezhebi resmiletirmekten kanan
halifeler dahi olmutur tarihte
2. Peygamberler Dnda Hi Kimsenin Masum Olmad lkesi :
Peygamberlerin masum oluu bile, peygamberlik grevleri ile ilgili konulardr.
Ayrca onlar da grevleri sebebiyle hesaba ekileceklerdir:
Elbette kendilerine peygamber gnderilen kimseleri de, gnderilen
peygamberleri de mutlaka sorguya ekeceiz! (Araf Suresi, 6)
Dolaysyla hi kimsenin Tanr adna hareket etme serbestisi yoktur. Konumu ne
olursa olsun, ister alim ister zalim ister ynetici olsun herkes, Tanr adna deil,
kendi adna hareket eder. Grleri tenkit edilebilir, tasarruflarndan
sorgulanabilir.
yle ki Hz. Ebubekir kendisine Allahn halifesi diyeni ikaz etmi, Resulullahn
Halifesi olarak dzeltmitir.
Onlar, Allah brakp bilginlerini ve rahiplerini rablar (ilahlar) edindiler
ve Meryem olu Mesihi de. Oysa onlar, tek olan bir laha ibadet
etmekten baka bir eyle emrolunmadlar. Ondan baka lah yoktur. O,
bunlarn irk kotuklar eylerden Ycedir. (Tevbe Suresi, 31)
Bu ilke, suistimallere ak Teokratik Dzen kurmann da engelidir ayn
zamanda.
3. Bireysel Sorumluluun Esas Alnmas : Vahiy insanlara ulatktan sonra,
buna iman edip etmemek insann kendisine aittir. Dilerse iman eder, dilerse
ahirette sonularna katlanmak suretiyle reddeder. Bu konuda Peygamber ve
mmetinin vazifesi sadece tebliden ibarettir.
4. Zorlama ve Basknn Yasaklanmas : Kuran- Kerim dini inan noktasnda
ilke olarak zorlamay ve insanlara bask kurmay yasaklar. Dinde zorlama
yoktur. nk doruluk sapklktan iyice ayrlmtr.(Bakara Suresi,
256)
Eer Rabbin dileseydi, yeryznde bulunanlarn hepsi elbette topyekn
iman ederlerdi. Byle iken sen mi mmin olsunlar diye, insanlar
zorlayacak msn? (Yunus Suresi, 99)
Fikir Platformu
22
Alaturka Laiklik
Esasen din konusunda basknn yasaklanmas, insann yaratl gerei ve iman
olgusunun yapsyla yakndan ilgilidir. Zira inan, insann i yapsyla ve kalbiyle
ilgili bir durumdur. Zorlama ve baskyla kalbe ya da gnle girildii vuku
bulmamtr. kna edilmeden oraya girmek mmkn deildir. nsan, inan
noktasnda gerek anlamda zgr klan da budur. Gnlden bal bulunmayan
itaat sahtedir, belki de ikiyzllktr.
ayet zorlama ve bask bir ie yarasayd, slam dini bunu emreder, ve nihai
hedefi yasaklamak olan iki, faiz, muta nikah gibi eylemleri tedrici yolla (kademe
kademe) ortadan kaldrmazd. Bu ise zerinde dnlmeye deer bir konudur.
SONU:
Din ve Vicdan zgrl konu baln tekrar zetleme niyetinde deilim. Sonu
blmn, biraz olsun vicdanmn sesini duymak iin ayrdm. Bu vesileyle
sizlerde benimle beraber, isterseniz dinleyin:
Adamn biri, Mevln Celaleddn Rm hazretlerine, Sen Hristiyanlara bile kucak
ayorsun, Yahudilerle biraraya geliyorsun; gnah ileyenlere dahi gel diyorsun,
sarhoa el uzatyorsun Byle yapmakla slamn onurunu iki paralk ediyor, dinin
izzetine dokunuyorsun. Sen zndkn tekisin, seni Cehennem bile kabul etmez!..
diyerek bir dzine hakarette bulunur. Hazreti Mevln ona sadece Sen de gel,
sana da barm ayorum! demekle yetinir.
Evet, Vicdan Genilii lazmdr bize
Vicdan genilii, btn insanl kucaklamak demek. Bask ve zorlama olmakszn
btn insanln hidayetini dileyip, ona kucak amak demek. Btn insanln
ebedi sadedini dileyen ruh yceliidir ayn zamanda. Mamur bir gnln, btn
insanl kucaklamas, kalb kaplarn herkese amas, hep affedici,
balayc, mrvvetkr olmas demek. Tpk Peygamberimiz (S.A.V.)
yapt gibi, tpk Mevlana Hazretlerinin yapt gibi
Peygamber Efendimiz (SAV) insanlar ebed hsrandan kurtarma dvasna o
kadar gnlden balanmt ki, Kurn- Kerim, Onun bu konudaki zdraplarn,
rpnlarn; Neredeyse sen, onlar bu sze (Kurna) inanmyorlar diye
zntnden kendini helk edeceksin (Kehf, 18/6) diyerek dile getiriyordu.
te, Rasl- Ekrem Efendimizin bu hali, ondaki vicdan geniliinin tezahryd.
Vicdan asl itibaryla ok genitir. Ama kt ahlak, insanda darlk hasl
eder. Cehalet, kibir, gurur, bencillik, kskanlk gibi fenalklar sebebiyle
vicdanmz; daralr, bzr ve bir hodgamlk dehlizine dnr. Milli
tm sisteminin de vicdanmza neler yapt ayrca dnlmeli.
Endoktrinasyon ve eitli propagandalar da, vicdanmz daraltan
etkenlerdendir. Dahas korku (irtica korkusu, eriat korkusu, blnme
korkusu) ve paranoyaka yaam tarznn empoze edilmesi de;
vicdanmz krelten ve yaralayan bir yntem olduu unutulmamal.
Fikir Platformu
23
Alaturka Laiklik
Bir dier nemli husus udur ki;
nsanlarn slamn ulv hakikatleriyle tanamamalar konusunda mslmanlar
olarak biz de suluyuz. Necip Fazln Reis Beyi gibi Amerikada biri ldrlse,
sulu benim diyebilmeliyiz. Hindistanda bir ksm insanlar fareye ya da cinsel
organlarna tapyorsa, sulu benim diye haykrmal ve titremeliyiz. Zira, dinimizi
gerektii gibi temsil edemedik ve onu dnyann drt bir yanna hal diliyle
tayamadk. Dolaysyla, bir nevi fetret devri diyebileceimiz bu dnemde,
herkesi cehenneme gnderen gaddar bir savc misali kesip atmamal; Cenb-
Hakkn rahmetinin enginliini dnp insanlara biraz msamaha nazaryla
bakarak hep bir avukat gibi davranmalyz.
Evet, gnlmzde herkesin oturabilecei bir sandalye bulunmaldr.
O gnl ki; hibir yere smayan Yceler Ycesinin, sd tek yerdir.
Not : Gnlmzde herkesin oturabilecei bir sandalye bulunmaldr. Bu doru.
ayet iddialar doruysa ki, armadm da parantez iinde belirtmeliyim; bu
sylediklerim, Balyoz, Kafes ve bilumum Eylem Planlar hazrlayanlar iin
geerli deil. Onlar iin ne gnlmde ne de sandalyemde yer olmadn ifade
etmeliyim. Zira sylediklerim, insanlar iin geerlidir. Onlar iin sadece acmak
geliyor elimden ve bir de Allahtan slahlarn dilemek.
Fikir Platformu
24
Alaturka Laiklik
irkin Cumhuriyet ve Mnsz Maneviyat(Mehmet Ylmaz)
Ruhunda mzik olmayan, ahenkli bir mzikle

duygulanmayan bir adam ancak ihanet, iten pazarlk ve
tecavz iin vardr. Ruhunun halleri gece gibi lmcl bir
sessizlik ve hisleri Cehennemlerin Efendisi Erebus gibidir.
Kollayn kendinizi byle bir adamdan! Mzik dinleyelim.
(William Shakespeare, Venedik Taciri, Sahne 20*)
irkin Cumhuriyet
Atatrkln tarih sahnesinden silinmeye yz tuttuu u gnlerde insan kendi
kendisine geriye ne kald? diye sormadan edemiyor. Hangi gzellik kald geriye
Atatrklkten?
1923ten bu yana sanat adna yaplan eylerin irkinlii dikkatinizi ekti mi hi?
Atatrkler irkin bir rejim kurdular. Zorla okullarda okutulmasa Cumhuriyet
dnemi iiri, edebiyat olmayacakt. Bayram, seni selmlamadan uan
kuun yuvasn bozacam diye bir iir vard mesel. Vatan sevgisiyle ku
nefretini birletirebilen bir sanat oldu Atatrk sanat. Bunu ocukluumda
(zorla) ezberlemi ve trenlerde bara bara okumutum, sene 1977.
Fikir Platformu
25
Alaturka Laiklik
nce Vatan yazl plak tepeler, insan kanyla izilmi Atatrk resimleri ve Trk
bayraklar. Rk ve ada Atatrk kadnlar
Atatrk sanat irkindir nk sanat deildir.
Yeme-imeye, dmandan korunmaya odakldr.
Faydaya, faydacla dnktr. nsanlardan
faydalanmak, onlar rejim iin kullanmak isteyen bir
boyaclk, bir propaganda vardr karmzda. Bu
boya-sanat lm korkumuza hitap eder bata.
Propaganda ve reklm mertebesindeki Atatrk
Sanat nefsimizi yani hayvan ynmz diri tutar.
Kan, soy, rk kibrini kamlar. ntikam alma
arzusunu krkler. Ruha gda olmaz Atatrk
sanat. nsan ynmz, aklmz, vicdanmz
nasiplenmez.
Peki Gerek Sanat nedir? Hegelin Estetie Giri
adl almasnda isabetle saptad gibi Gerek Sanat bunun tam tersidir.
Natrmortun konusu olan bir portakal susuzluumuzu gidermez, kar manzaralar
tmez bizi. Bir sava sahnesini seyrederken oklar, mzraklar zerimize gelmez
nk. Bir baka deyile Gerek Sanat, gnlk yaam ile (fayda-tehdit) aramza
mesafe koymamz hatta ondan kopmamz salar.
Hegelin ironik (?mecaz) olarak niteledii bir kopmadr bu. Zira sanat
katksz bir biimde Mnya iaret etmekte zorlanr. Mecburen maddeden kar
yola. Kap kurtulmak istedii, fayda-tehdit ortamnda geerli olan alglar
kullanr. Bir baka deyile sanat sanatsevere yle seslenir: Hey dostum,
hayatta kalmak iin kullandn gzn ve kulan sandndan ok daha
gl hatta tlsml birer organdr.(Bkz. Derin Gz Kitab)
Sanat ehli blbl tndeki gzelliin ku
sesinde deil Gzeli seven kulanda bir
yansma olduunu idrak eder. Ak Veyselin
iaret ettii gibi gzelliin on para etmez bu
bendeki ak olmasa dsturunca Hakik Gzellik
gzel olan ile gzel bulan arasndaki
ilikinin bir vasfdr. Gzel bir mndr, madde
deildir. Atatrk sanat(!) bunu anlayamaz.
nk Atatrk pozitivisttir. Keser blbln
grtlan nereden kyor bu ses? diye
bakar. Atatrk iin btn = para + para + diye bir kural vardr.
llemeyen eyler yoktur onun nazarnda. Atatrk sanat sonu kazayla
sylenmi fkra gibidir. Objektiftir, sbjektiviteyi reddeder.
Kinatn Alfabesi ve Sanat
Fikir Platformu
26
Alaturka Laiklik
Hz Mevln Mesnevde Mecnunun perian olmasna hayret eden, Sende baka
gzellerden daha fazla bir gzellik yoktur diyen Halifeye Leylnn azndan yle
cevap verir:
Sen sus, nk, sen Mecnun deilsin!
Evet, Gzellikin hakikat yansmak Ayr corafyalarn, inanlarn, asrlarn
insanlar bunu grm ve teslim etmiler. Eflatundan Gazl Hazretlerine,
Bergsondan Kierkegaarda, Mevln Hazretlerinden Hegele hep bu
YANSIMAYI gryoruz.
Mzik ile kulaa veya resim ile gze
hitap eden Sanat eseri bu sebeple
ksmen hissiyata, alglarmza
dairdir,ksmen akla. Yine bu sebeple
aina olduumuz ses ve renkleri,
Kinatn alfabesini yani bizim madd
varlklara yklediimiz mnlar
kullanr. Beyaz safl, krmz tehlikeyi
simgeler. Tilkinin kurnazl, dalarn
ycelii, kurtlarn hainlii, kuzularn
masumiyetiBir sembol, bir remiz dili
yazlr (? yaratlr veya var olan dil
kefedilir). Hegele gre bir ip, bir
merdivendir Sanatnin hedefi. Madde ile Mn arasnda bir kpr.
Yeme, ime ve cinsel arzu gibi motorlar vardr gnlk hayatn. Bunlardr insan
sabah yatandan kaldran, ie, okula gtren. Bu motorlardr daha iyi bir
yaam iin bizi iten ve eken. Ama yine bu motorlarn grltsdr
kalbimizin i melodisini duymamza engel olan. Bu motorlarn
srcye efendilik taslamasdr bizi kendimiz olmaktan alkoyan. Sanat
bizi bu isyanclara, darbecilere
direnmeye arr. nsan olduumuzu
hatrlatr. Sava anlatan bir yal boya
tablo zaman durdurduu, askya ald
iin karsna geip bakarz. Ve
savaanlarn gremedii eyler
grrz. Patates eken, toplayan, yiyen
kyllerin tasvirleri o kyllerin bile
bilmedii hakikatlere iaret eder.
Mnnn adeta kesafetidir Madde. Yani
yle reddedilecek, nemsiz, aalk bir
ey deildir. Ama kendini bir aynada
seyretmek, kendi anlayn da
anlamak isteyen nsan bu Maddeyi amak, daha yukar kmak zgrlne
Fikir Platformu
27
Alaturka Laiklik
sahiptir Hegelin ifadesiyle. Sanat bu zgrln aracdr. Felsefe, Din ve Sanat
bu bakmdan ayn zemindedir. Yntemleri, k noktalar farkl grnse de
dava ayn davadr.
te tam da bu sebeple Hegelin savunduu duru bana Bedizzaman
Hazretlerinin Besmeleyi aklamasn hatrlatr. Szlerin birinci cildinin hemen
ilk sayfalarnda anlatld gibi Besmele Uluhiyetten Rahmaniyete, oradan da
Rahimiyete uzanan bir merdiven, yukardan aaya uzatlm bir kurtulu
ipine benzer. Maddiyattan, nefsan ihtiyalardan, yeme ime motorundan
kurtulu Kanaatimce yine bu sebeple baz sanat eserleri vardr ki insana namaz
srasnda duyulan manev hazlar (Giuliano Carmignola ile ibadet ) hatrlatr.
Henri Bergson gibi kimi filozoflar analitik zeknn girEmeyecei ormanlarda sezgi
ile ilerlemeye devam ederler. (Sanatn amac ve Henri Bergson: Sanatta
Ayrnt(9) isimli makale okunabilir bu konuda.)
Cumhuriyet neden gzel eserler brakamad?
nk Atatrk Sanat irkindir. Bizi Gerek
Sanatn ykseliinden mahrum brakt iin
irkindir. Kiminin Vivaldi dinlerken, bir William
Turner tablosu seyrederken, kiminin Eflatun,
Hegel, Bergson okurken tutunduu o insanlk
ipine kr dmler atmtr Atatrk sanat.
Ben kimdir? diye soramayan sanat ancak
ketap iesi zerindeki domates resmi kadar
sanattr. Yani boya-sanat vardr karmzda.
Kullanldr. lev bellidir. Ehliletirilmi bir
hayvan gibi nereye ekersen oraya gider:
Sanatnn eserleri zamann akn durduran tlsml bir cisim olmal, deney ve
gzlem yoluyla renme imknmz olmayan bilgiyi ve bilgelii bize aktarmal.
Beerlikten nsanlka giden bir kpr olmal her sanat eseri.
Biraz aalm imdi: Bir natrmorta bakarken alkla bakmyoruz. Tersine ressam
yiyecek-gda elmay silmi, elmann elmal ortaya km. Gerek bir elmaya
bakarken gremeyeceimiz bir eyi gsteriyor bize sanat. lk harfi byk
yazlmak zere Elmay kefediyoruz btn tekillii ile.
Friedrich Nietzschenin (galiba Goetheden
esinlenerek syledii) bir szn hatrlatyor bize bu
gzlem: Bachn mzii Tanrnn Dnyay
yaratt anda orada bulunduumuz hissini
veriyor insana. vg perdesini aralayp szn
aslna yneldiimizde Nietzschenin iaret ettii
eyin sanatn gc olduunu fark etmiyor muyuz?
Zaman ve mekn iptal eden ve bu kstlarla
Fikir Platformu
28
Alaturka Laiklik
formatlanm zekmza ramen bize baka bir dnyann varln mjdeleyen?
Deney ve gzleme dayal (ampirik), doa kurallaryla nceden belirlenmi
(determinist) bir dnya dnda VAR olduumuzun farkna varmak. Immanuel
Kantn Ding an sich terimiyle iaret ettii ve Saf Akln Eletirisinde (Kritik der
reinen Vernunft) sayfalarca anlatt ey tam da bu deil mi? Varlkn olduu
gibi gibi alglanmas. [Ayp sanat olur mu? isimli makaleden]
Evet, bize insanlmz unutturacak kadar irkin bir Cumhuriyetimiz var.
nanmazsanz kendiniz yle bir bakn. Trkiyenin ulusal snrlar dnda tannan
cumhuriyet ressamlar yok. Cumhuriyet mimarisi veya mzii de yok. Rejimin
dayatmasyla ayakta duran devlet opera-balesi Avrupal asllarnn kt bir
kopyas olmaktan teye gidemedi 80 yldr. Atatrklk kendisine hedef ald
Avrupann sanat merkezlerinden sayg grmyor. Paristeki Louvre
Mzesinde talyan Rnesans gibi bir Trk Cumhuriyet Sanat bl yok.
Viyanadaki konserlerde Mozartn yannda ara sra da olsa Atatrk bir
bestecimizi neden almazlar? Dnmek gerekmez mi bir parack? Gurur
duymamz istenen Fazl Saya veya dil Birete baktmzda yine cevapsz(?)
sorular geliyor akla: Neden sanatn doruundaki Trkler hep Atatrk Mll
Eitimden uzak kalm, ABDdeki, Almanyadaki okullarda okumu gurbetilerdir
ve neden Cumhuriyet Sanatn icra etMEyerek ykseldiler o doruklara?
Atatrkler bile evlerini Osmanldan kalma hat ve ebru rnekleriyle, znik

inileriyle ssyorlar. stanbulun en gzel manzaralarnda Mimar Sinann yapt
camiler var. Yaadnz ehre yle bir bakn. Cumhuriyet dneminde
kurulmu/bym hemen her Anadolu ehri birbirine benzer. Paralel veya dik iki
cadde vardr: Atatrk caddesi ve Cumhuriyet caddesi. zgn bir Cumhuriyet
Dnemi ehircilik anlay da yok. Var m Cumhuriyet dneminden kalma bir
Fikir Platformu
29
Alaturka Laiklik
Roma, bir Paris, bir Venedik? Bizim stanbulu bir kenara koyun. Cumhuriyetin
miras olarak bir Urfa, bir Safranbolu var m? Trke isimler verilen Rum
kylerinin, yerle bir edilen Ermeni kiliselerinin yerine ne koydu Cumhuriyeti
sanat? nce Vatan yazl plak tepeler, insan kanyla izilmi Atatrk resimleri
ve Trk bayraklar.
Kentinize yurtdndan bir misafir gelse onunla
ya Seluklu ya da Osmanl dneminden kalma
bir eseri ziyaret edersiniz. Mzeye gitseniz
Bizans veya daha eski uygarlklarn eserlerini
bulursunuz. Ama Cumhuriyetten geriye ne
kald? Sovyet Rusyadaki antmezarlarn
kopyas, irkin bir Antkabir. Dev
parmaklklaryla Atatrk adna yaplacak
asker darbeleri, ikenceleri, yargsz infazlar
haber verir gibi!
Hi bir eye, hatta Atatrke bile benzeMEyen binlerce heykele ne buyurulur?
Bunlar yapan heykeltralardan birinin adn syleyebilir misiniz? Bir Rodin kt m
1923-2010 arasnda?
Nobel dll Orhan Pamukun rejim tarafndan aforoz edilmi olmas adeta bu
saptamalar tasdik eder gibi. Sanat ile, Gzel ve Gzellik ile kavgal bu Atatrk
rejim. irkin bir rejim. Kendi de irkin, eserleri de.
Atatrk Sanat vicdanlarmz nasl susturdu?
Ressam ve filozof Wassily Kandinsky nsan - Sanat
ilikisini tahlil ettii Resim Sanatnda Maneviyat adl
eserinde maddeleen ,dnyevleen sanat tahlil eder.
1954te baslan bu denemesi adeta irkin Cumhuriyetin
ve irkinleen din algmzn da bir zeti gibidir. Sanat
uzmanlara ve sanat galerilerine, slm da Diyanete
emanet eden, KAMUSAL ALANI slamdan ve sanattan,
yiden ve Gzelden temizleyen Cumhuriyet bize
byk bir rahatlk getirdi aslnda. Vicdanlarmzn bizi FAZLASIYLA rahat
brakt son 80 yln nda Kandinskynin u szleri zel bir anlam kazanyor:
[byle bir] sanatn nimeti belirli bir seviyedeki insanlar iin zehir olur. Kk
dozda alndnda ruhu yava yava alaltr. Yksek dozda sert bir de sebep
olur. Romanlarndan birinde Sienkiewicz manev hayat yzmeye benzetir:
Yzmek iin srekli aba gstermeyen batmaya mahkmdur. Yetenek denen ey
bir lanet, bir uursuzluk olur sanat iin. Alak bir takm ihtiyalarn tatmini
iin kullanlan yetenek gya artistik bir ekil verir kirli bir muhtevaya. Sanat
zayflk ve ktlkle insanlar aldatr ve kendilerini aldatmalarn kolaylatrr.
Sahtekrdr nk manev susuzluklarn temiz bir kaynaktan doyurduklarna ikna
eder onlar. [...] Sanatn nimetinden mahrum kalnan byle zamanlar manev
hayatn kokutuu dnemlerdir.
Fikir Platformu
30
Alaturka Laiklik
Bu kr ve sar dnemlerde insanlar ekilci olurlar ve sadece teknik ilerlemelere
nem verirler. Bedene faydas olan eyler n plana kar. Maneviyat aalanr
hatta yok saylr.
Bu krlk dneminde bile grmeye devam edenler alay konusu olur. Ama onlar
bu kaba saba itahlar korosuna ramen manev hayat, ilimi ve terakkiyi inleye
inleye aramaya devam ederler.[...] Sanat sadece madd amala kullanlr bu
zamanlarda. Nesnelerin tasviri bu sanatn tek endiesidir. Artk NE? sorusu
kaybolmu, NASIL? sorusundan baka bir eyle ilgilenmeyen sanat RUHSUZ
olmutur.
Sanatlardan baka hi kimsenin anlayamad bu sanat halktan uzaktr,
sanatlar halkn ilgisizliinden yaknmaktadr. NASIL?a her gn yeni cevaplar
bulunur. Dar bir uzman, himayeci, yatrmc halkas iinde para-sanatsal
aktivite srer gider. Amac da konusu gibi maddleen bu sanat paray bastrann
hakim olduu, fethedilmesi kolay bir sanattr.
Kandil simitlerinin susamnda kayp Mny ararken

Kemalist dnem irkin binalar, irkin heykeller, irkin
mzik ve iirler brakmakla yetinmedi. Adna hl
din denebilirse irkin bir din brakt geriye. lme,
Kana tapan bir din. ehitlik mertebesini ALLAHn
deil Genel Kurmay Bakannn verdii bir din.
Camilerin zerine Kuran ayetlerini inkr eden
sloganlarn yazlmasna kar duramayan bir din.
Binalarmzn, edebiyatmzn, iirimizin irkinlemesi
ile itikadmzn irkinlemesi zannederim derinden
alakal. ki kanadyla Uan bir millet iken
ukurlarn dibinde srnen bir millet haline
geTirili srecimiz sorgulanmal. Bu meru bir
hesaplamadr, fikr ve vicdan zeminde MUTLAKA
yaplmaldr.Neden?
nk slm kandil simidine, Ramazan pidesine, snnet trenlerine ve biletle
girilen Mevlev ayinlerine(!) sktrlamayacak kadar slamdr. Cumhuriyet
dneminde Dersim gibi zulmn zerine bir din ina etme neticesinde vardmz
nokta slm olmayan ama eklen benzeyen, yeil soslu bir folklrdr.
Ne demek? %99u Mslman olduu iddia edilen bir lkede slma aykr fiillerin
adeta alklanmas ama dier yandan da insanlarn namaza, oruca devam etmesi
demektir. slm kitaplarn baslmas, dernekler, siyas partiler, slmi basn vs.
Yani eklen slm dini yaanrken devlet eliyle yaplan bir ok hakszla seyirci
kalmak, adalet olmadan, zulm zemininde yaanan(!) bir slm. Fikren ve
vicdanen uykuya ekilmi bir topluluk nasl olur da Mslman olabilir? Kelime-i
Fikir Platformu
31
Alaturka Laiklik
ahadeti EZBERLEM bir papaan veya ezan
okuyan Made in China saatler gibi mmin
olmak, o seviyedeki uur(!) ile yetinmek
Kanaatimce u anki zahir kutuplamann aksine
Atatrk ve Mslman olmak zere iki toplum
yok Trkiyede. TABAN TABANA ZITLAMA var
ama fikir/inan zemininde, tek tek fertlerin
kalbinde ve zihninde. Fertler nefisleri ile
mcadele ederek irkin Cumhuriyetin
kendilerine dayatt rkl, blnme korkusunu, ordu-perestlii ve daha nice
zihin hastaln yenmek durumundalar. Yani kutuplama insanlar arasnda deil.
Ayn insann hayatna sabilen, i ie gemi, birbirine kararak tekinin
safln bozmu iki ZIT hayat gr sz konusu:
slmdan istifade etmeye alan pozitivist bir siyas proje,
Mnsndan uzaklamaya yz tutmu, oka dnyevlemi bir slm
anlay.
Atatrklk slm kirletince
Peki TABAN TABANA ZIT fikirlerin birbirine karmas ve SAFLIKLARININ
BOZULMASI uygulamada nasl oluyor?
Atatrklerin nemli bir ksm ayn zamanda Mslman olduunu iddia ederken,
isteyerek veya zorla Trkiyenin her
ocuu Atatrk heykellerine tapmak
durumunda. Bunun yannda Snn
Mslmanlk(?) zorunlu din derslerinde
Alevlere dayatlyor. Krte
yasaklanrken Trke eitime engel olan
Bulgaristan veya Almanya lanetleniyor.
sraildeki niversitelerde tesettrl
Mslman kzlar okuyabilirken barts
Trkiyede meru(!) darbe sebebi Liste
uzun. Ama Trkiyenin arpklklarn
anlamak istiyorsanz, Mslmanlar bu
zulme nasl gz yumdu? diye
soruyorsanz Atatrk irkinlik ile
Mslman suskunluk arasndaki ilikiyi irdelemekten baka areniz yok.
Kanaatimizce Atatrk irkinlik ile Mslman suskunluk birbirine sk skya
bal iki olgu. Hatta belki de tek bir olgunun iki ayr vehesi. Trkiyede yaayan
insanlarn kaybettii insanln hikyesi bu. Gzelden uzaklamamzla yiden
uzaklamamzn ayn yllara tekabl etmesi bir rastlant deil.
Son zamanlarda slm evrelerde Krt Meselesi konusundaki kprdanmalar,
ortak bildiriler, yryler dikkat ekiyor. Ama insan yine de kendi kendine
Fikir Platformu
32
Alaturka Laiklik
sormadan edemiyor, Filistin sz konusu olduunda kyameti koparanlar neden
darbe yllarnda ya da OHAL gibi zulmler karsnda sustular?
Kendisi iin istediklerini teki iin iste(ye)meyen bu Mslmanlar ne zaman,
nasl retildi? Dou Trkistandaki, Bulgaristandaki, Kbrstaki Trklerin haklar
iin rpnanlar neden Krte yasaklannca sustular?
znde zulme kar direnmek hatta lm gze almak olan bir dinin mensuplar
nasl oldu da uyudular, uyuTuldular? Korkarm yant (ksmen de olsa) vicdanlarn
siyas kontrol altna alnmas, bata imamlar olmak zere Mslmanlarn boynuna
dnyevleme zincirinin geirilmesiydi.
mparator Constantin tabandan gelen zorlama neticesinde, Hristiyanl din
olarak kabul etme ve din zgrln getirme mecburiyetinde kalmt. Geri bu
Hristiyanlk zerinde kontrol elde tutmak iin yaplan bir kabullenitir. Eer o
gnn Hristiyanlar, Constantinin bu oyununa gelmeyip, daha ok st yap ile
ilgilenMEselerdi, ihtimal dinlerini bir sre daha koruyabilirlerdi yorumu
getirilebilir. Zira Hristiyanln (resmi) din olarak kabul edilii, Hristiyanlara
indirilen byk bir rehavet darbesi olmasnn yannda, iktidar sahibi zalim ve
jakoben yneticilerin, dini ve siyasi gc kontrol altnda tutma maksadyla,
baskc ve despotik ynetimlerinin ilk nvesini oluturacakt. Tabii Hristiyanln
resmi din olarak kabul ediliin ardndan, Hristiyanlarn bir ksm eski gerilimlerini
(hassasiyetlerini) kaybedip, kelepir sevdasna dmeleri ayr bir aratrma ve
inceleme konusu olabilir. (Mehmet Bahadrn Din ve Vicdan zgrl II adl
makalesinden alnt)
Mslmanlar dinlerinin, kitaplarnn tahrif edilMEmi
olmasyla vnp dursunlar, Trkiyede yaand
ekliyle siyasete alet edilen din(!) artk diyanetizm
halini alm. Barts yasana en byk destei
veren kurum Trk Silahl Kuvvetleri iken zorunlu
askerliin boykot edilMEmesi ne kadar da
dndrc. Bylesi bir boykot ars yapamayan
bir Diyanetin bayramlarda, kandillerde bar,
kardelik vb mesajlar yaynlamas ister istemez bir
Vatikanizm havas estiriyor. slm deil islms,
ehliletirilmi, dizginlenmi hatta kafeste ku
gibi beslenen bir iman ve vicdan var. Sultan
Ahmet Meydannda turistlere Japonca, Almanca
Kuran datlmas ile tamamlanan ackl-komik
tabloda ilh mesaj artk tamamen rnlemi,
paketlenmi, ambalajlanm.
Hakik slm ve Hakik Hristiyanlk ne kadar birbirine yakn ise Vatikanizm ve
Diyanetizm de o kadar yakn birbirine. Hakikati arayan ve bu arayla hayata k
tutan, insanlara gerekten mutluluk veren bir din yok. Onun yerine kostmlere,
ritellere, ttslere, smsk tutunan ama zulme seyirci kurumlar. Dnyev
kayglarn Ahireti unutturduu, bu unutuun bizzat ilahlat bir sre.
Fikir Platformu
33
Alaturka Laiklik
Bildiiniz gibi Hristiyan kelimesini bile Hz sa (AS) hi kullanmad. Domuz
yemezdi, namaz klar, oru tutard. nsanlara boanmay yasaklamad gibi din
adamlarna da evlenmeyi yasaklamad. Tanrnn olu olduunu iddia etmedi.
Bugn Hristiyan ncili diyebileceimiz kitabn (aslnda kitapLARn ki says her
mezhebe gre deiir ve 40 civarndadr) yazld Yunanca ve Latinceyi Hz sa
(AS) hi renmedi, konumad, yazmad.
Sonu
Atatrkn bir sz vardr: sanatsz kalan bir milletin hayat damarlarndan
biri kopmu demektir. Dzeltelim. Bizce dorusu sanatsz kalan bir milletin
hayat ile ba kopmu demektir!
Yazmzn banda Hegelden ve Bedizzaman Hazretlerinden rneklerle iaret
ettiimiz o merdiveni, o ba kopard iindir ki Atatrk rejim Anadoluda
yaayan insanlarn Hayat ile ban da koparmtr. Gzel ile, iyi ile, Maneviyat ile
balarmzn kopu srecidir irkin Cumhuriyet. Hrant Dink ldrldnde bir
Ermeni eksildi diyebilen Trklerin retilme srecidir. irkin Cumhuriyetin
irkin sanat istedii formatta, ehliletirilmi bir Mslman(!) gruh retmitir.
Bayraklar ve sloganlarla cenaze trenlerinde cami avlularn stadyuma eviren,
ellerini kpek ekline sokup havada sallayan hatta kpek gibi uluyan, kan kokusu
duyunca heyecanlanan bir tetiki gruhu.
Atatrkn smarlad fikri hr, vicdan hr yeni nesil yerine sahibinden
baka herkesi sran, robotlam, bu tetiki nesil Evet, irkindir.
(*) Orijinal metin aadaki gibidir [Serbest eviri bana ait, Trke
metinler kitaplarda mevcut]:
The man that hath no musicke in himselfe,
Nor is not moued with concord of sweet sounds,
Is fit for treasons, stratagems, and spoyles,
The motions of his spirit are dull as night,
And his affections darke as Erobus,
Let no such man be trusted: marke the musicke.
Fikir Platformu
34
Alaturka Laiklik
Fikir Platformu
35
Alaturka Laiklik
Trke Ezan, Tercme ibadet: Kltrel bir izofreni(Mehmet Bahadr)
Hakim gler zihniyeti ve ideolojisi ve bu zihniyetin endoktrine

edildii resmi kurumlarn tezgahndan geen nesiller; gemiiyle,
tarihiyle, kltr ve medeniyetiyle, dini ve hatta dininin orijinal
diliyle srekli kavga halindeler. Kendisini cumhuriyet ocuu
olarak da addeden bu topluluk iin, gemi bir utan, bir zillettir.
Onlara gre slam dini gerilememizdeki en byk etkendir ve
reforma ihtiyac vardr.
Bu kavgann ve kltr medeniyetimizin reddine dair temel sebepler arasnda; son
yzylda bat karsndaki ezikliimiz, Sayn Mustafa Akyolun Byklere
Masallar makalesinde gerei tm plakl ile dile getirdii fakat tam aksine
resmi sylemin dayatt Araplar bizi arkadan vurdu masalnn kanksanmas
gibi sebepler saylabilir.
Gariptir, biz toplum olarak, araplar srtmzdan vurdu masalna, araplarsa
Osmanl bizi smrd masalna inanmlardr.
Ben bunu, slam alemine atlm nifak tohumu olarak deerlendiriyorum.
Her ey bir yana, kendi i kavgamz ve ktmz kabuu beenmemek gibi ruh
halimizi, Samuel Huntington u tespitleriyle aklamaya alyor:
1920 ve 1930larda Trkiyeyi Osmanl ve mslman
Fikir Platformu
36
Alaturka Laiklik
gemiinden uzaklatrma adna faaliyet gsteren Kemalizm, medeniyet
ithaliyle
Trkiyeyi Avrupal yapmaya kalkan bir projeydi. Huntington tpk benzeri
dier projeler gibi sonu itibariyle Kemalizmin de baarsz olduunu syledikten
sonra, bu baarszln neden kanlmaz olduunu u cmlelerle aklyor:
Eer Batl olmayan toplumlar modernlemek istiyorlarsa, bunu Batllar gibi
deil, tpk Japonya gibi, kendi yntemleriyle, kendi gelenek, kurum ve
deerlerini kullanarak ve gelitirerek baarmak zorundalar.
Toplumlarnn kltrlerini temelden yeniden ekillendirebileceklerini
dnebilecek
denli kibirle dolu politik liderlerin baarszla urayacak olmalar
mukadderdir. Byle liderler, bat kltrnn kimi elerini tantabilseler bile,
mevcut kltrn temel
elerini ortadan kaldrmaya ya da sonsuza dek bastrmaya g
yetiremezler. Daha da kts, Bat virs bir kez bir baka topluma yerletii
an, onu oradan skp atmak zordur. Bu virs orada yaamaya devam edecek
olsa da, ldrc deildir; hasta, yaamaya devam eder, ama virsn
zararndan korunamaz. Politik liderler tarih yapabilirler, ama tarihten
kaamazlar. Kararsz lkeler ortaya karrlar, Batl toplumlar yaratamazlar.
Kalc olan ve tabiat haline gelen kltrel bir izofreni ile lkelerini malul ederler.
(Bedizzaman Said Nursi, bedenimize giren bu virs, gizli zndka komitalar
olarak, daha somut bir ekilde addledecektir. )
Batllama konusunda Trkiye bugn itibariyle (tpk Rusya gibi) ikiye
blnm
durumda.nk Trkiye artk Kemalizm ncesindeki gibi olmad (ve
olamayaca) gibi, Batl da deil.
Zira Trkiye, Kemalist dayatmalar sonucunda, ne Orta Doulu ne de Batl
olmayan, iki arada bir derede, kafas kark ve btn bunlardan tr tanmsz
ve kimliksiz ve kararsz bir lke haline gelmi durumda
(Daha fazla bilgi iin Derinsular sitesinde yaynlanan Samuel Huntington
Medeniyetler atmas yaz dizisine baklabilir.)
Ancak gnmzde, batllama adna kendince verilen bu kavga, artk kendini
am ve evrimlemeye balamtr ne yazk ki.
Artk sadece kendi z deerleri ve benlikleriyle deil, tm bat ve tm dnya ile
kavga moduna geilmitir ve srekli dman retme gibi paranoya bir hayat tarz
benimsenmitir.
Fikir Platformu
37
Alaturka Laiklik
Bu ayr bir konu bal altnda incelenebilir. Fakat varlan sonu traji komik..
Kltrel bir izofreni ile yorulmu, izofren toplumlar olduk
izofren hastalklarmzdan biri de Trke ezan ve Trke ibadet mevzusu.
Kanaatimce bu konudaki en ciddi almay Sayn M.Enes ERGENE yapm ve
meselenin aydnlanmasna byk katklar olmutur. te sz konusu almadan
ksa ksa zetler;
TRKE EZAN VE TRKE BADET
Tanzimattan beri ibadet dilinin Trkeletirilmesi mevzuu, gizli ve rtk bir
arzu halinde ilk Trkler arasnda yaygnd. II. Merutiyetle (2.Abdlhamid
hann indirilmesinden sonra) bu arzu biraz daha aa vurulmaa baland.
Bilindii gibi ilk defa Ziya Gkalp akca ibadetlerin trkeletirilmesini savundu.
Ondan nce Ali Suavi gibi ateli ihtilalciler bu meseleyi dile getirmekle birlikte
daha henz Trklerin zihinlerinde planlanm ve teekkl etmi deildi.
Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren ibadetlerin ve ezann trkeletirilmesi
mevzuu, milli bir tez eklinde kurguland. Bata yalnzca ibadet dilinin
trkeletirilmesi teziyle snrl olarak yrtlen programlar, sonralar giderek
dinde reform faaliyetlerine dnt.
Oysaki bu hadise kimilerinin zihninde Trk kafasn Arap kafasnn
kleliinden kurtarmak gibi olduka garip bir his ve heyecan ile belirmiti.
Bir bakas meseleyi, Trk Milli Dini olarak ideolojik bir uslupla ele ald. Bir
dieri slam milliletirmek eklinde alglad. Bir bakas Allah her dili
bildiine gre, dini sadece Arapa ile snflandrmann Allaha cehalet
isnat etme manasna geldii gibi filozofhane (!) bir tavrla anlad. Bir dieri
Kurann tercme edilemeyiini iddia edenlere kar Bunun anlam; Kurann
manas yoktur (!) demektir eklinde yorumlad.vsvs
Her nasl anlald ve tatbik edildi ise de unu ifade etmek lazmdr ki, tek
parti ve milli ef dnemine kadar bilindii ekliyle bu faaliyetler hibir ekilde
kanun meyyidesi ile yrtlmemitir. Yine de mesele belli lde milletin
zgr iradesi ve toplumsal kabulune braklmtr. Fakat tek parti e milli ef
dnemi bilindii gibi, bu meseleye kar direnenlere engizisyon mahkemelerini
kurmu, her trl cezai meyyideye, hatta terre dahi mracaat etmitir. Ve
Demokrat Parti gelene kadar da bir Devlet Terr halinde cezai
meyyidelerle tatbik edilmeye allmtr.
Evet bu bir ulusallatrma projesiydi. Ama nedense yalnzca ve iddetle
dini eaire kar yrtld. Hukukta, siyasette, bilimde, sanat ve sporda, mzik,
edebiyat ve hatta iirde, gnlk yaamn neredeyse btn ritellerinde yabanc
kelime, kavram ve kullanmlar vard. Ve bunlarn varl nedense Trkleri ve
milliyetileri bir trl rahatsz etmiyordu ki bunlara kar herhangi bir tedbire
bavurulmuyordu. Medeni hukukumuz, ceza ve borlar hukukumuz neredeyse
Fikir Platformu
38
Alaturka Laiklik
btnyle dardan ithal edilmiti. Tanzimat da Cumhuriyet de her eye ramen
messeseleirken gzn Batya dikmiti. Ulusal programclar bundan hi
rahatszlk duymadlar. Trkn akln Batnn tasallutundan kurtarmay ve
korumay hi dnmediler. Bu kavramlar ve yabanc messeseler kltrmz,
beynimizi, kimliimizi ve sosyal yapmz yabanclatrmyor muydu ?
Halbuki bu sahalar ibadet diline gre bizi siyasi ve sosyo-kltrel adan daha
fazla kuatyordu. badet dili adndan da anlald zere daha zel bir alanla
snrlyd. Yani dorudan hibir siyasi propaganda empoze etmiyordu. stelik bin
yllk bizim kendi z deerlerimizle iyiden iyiye kaynam idi. yleyse bu dil
etrafnda koparlan frtnann anlam ne idi ? in dorusu birileri dinin znden ve
kendisinden rahatszlk duyuyordu. Fakat bu rahatszln ibadet dili zerinde
polemik ve demogoji reterek dile getirmeye almaktayd. Aktan ve dorudan
dine kar tavr almaya cesaretleri olmadndan mcadele alanlarn farkl
sahalara kaydrarak srdrmek istemektedirler.
Yukarda da ifade ettiimiz gibi nedense yalnzca ibadet dili zerinde polemik
yaplyor. Bir hukuk sistemini, bir sanat anlayn, bir spor, mzik, ya da siyasete
dair ithal bir kavram veya sistemi bylesine mbtezelce kamuoyu nnde
kyasya tartmaya atklarn hi mahade, hi tanklk ettiniz mi? bizim
greimiz var futbol bize ait deil, ya terk edelim veya ulusal geleneklerimize
uyduralm dendiini duydunuz mu? Sporun, mziin ve hatta iirin dili nasl
evrenselse ibadetin dili de evrenseldir. yle olduu iindir ki dini eairden
saylmtr.
Kuran dili etrafnda srp giden safsatann, aslnda 1400 yllk bir gelenei,
namaz ibadetini ykp tahrip etmek, mminlerin arasna fitne ve iftiralar sokmak
gibi ulvi gayeleri vardr (!). Ayrca bu nevi tartmalarla, din ve dinle ilgili
mukaddesatla, diledikleri gibi oynayabilecekleri daimi bir tartma ortamn
oluturma hedeflerinin bulunduunu zlerek ifade edelim.
Birileri srekli dini ve manevi deerlerimizden viraj alma niyetinde, bunu
biliyoruz. Dolaysyla kendi ideolojilerini inaa etmek iin dini, politik ihtiraslarna
alet etmekten ekinmiyorlar.
slm adan Trke ibadet
Elbette Kuran belagattan ibaret bir kitap deildir. Her ne kadar nazm ve
belagat ynnden muciz ise de, hikmet ve ahkam ynyle de mucizdir.
O cahil toplumdan, kyamete kadar insanla rnek olacak bir nesil ve toplum
ina etmitir. Ahlak itikad, hukuku ve insaniyetiyle esiz bir nesil insani ve
hukuki bir medeniyet kurmutur. SAADET ASRI
Kuran insan, toplumu ve ahlak birden kucaklayan hukuki esaslarla
gelmitir. Ve bu hukuki dili kati surette harfi tercmeye tabi tutamazsnz. Zira
hukuki dil olduka teknik bir dildir. Bugn milletlerin ellerindeki hukuk
mdevvenatn, dier bir dile aktarrken ok defa, ok teknik olan lafz ve
Fikir Platformu
39
Alaturka Laiklik
kavramlar asli lisanyla korunarak aktarlrlar. erh ve yorumlar dmeden, bu
teknik lafz ve kavramlar, mana ve ifade kaybna uratmadan tercme etmek
hemen hemen imkanszdr. Kuranda yle teknik ve hukuki kavramlar ve lafzlar
vardr ki, bazen bir lafza, bir sayfa erh dme ihtiyac duyarsnz. Bu yzden
tercme dil teknikleri ne kadar geliirse gelisin, Kurann sahip olduu bilimsel,
edebi, tarihi, kltrel, hukuki ve fikhi dili ve kavramlar hakkyla tercme etmey
mmkn bulamayacaktr.
Sadece kelime ve kavramlar deil, Kurann insana tabiata, kozmik dzene,
topluma, sosyal deiim vee vakaya, tarihsel ve beeri srelere, kafir, mmin
ve mnafk tiplemelere yapt literal vurgular nasl tercme edeceksiniz ?
Btn bu vurgular akn ierikleri ve her asra hitap eden farkl manalar ile
harfi bir meal ve tercme gibi ksr bir dilde nasl ifadesini bulacak ?
Sosyolojik ve psikolojik tipleme ve rneklemeler ile vermek istedii tarihsel
ve evrensel mesajlar, tarihi medeniyelere yapt tek kelimelik gndermeleri
hangi tercme nevinde dile getireceksiniz ?
yle olur ki Kuran bazen getirdii ksack bir cmle ile nazil olduu toplumda
devrim meydana getirmitir. Siz bu sosyal, beeri ve tarihi devrimi ne tip
cmleler ile ve hangi toplum modeline takdim edeceksiniz ?
Hereyi bir kenara brakn, sadece ALLAH lafznn cahili Arap zihniyetinde
ihsas ettii deiim ve dnm hangi tercme dilinde bir tek kelime ile hlasa
edeceksiniz ?
Sade bir mslman bile, ALLAH lafzn duyunca 99 ismiyle ve bilinen
sfatlaryla Onu zihninde idrak etmektedir. Btn bu gzel isim ve sfatlara sahip
olan O Yce Zat mesela bir TANRI kelimesiyle izah etmeye imkan var mdr.
? Sorular, sorular, sorular
Evet Kuran- Kerim Kainata, ins, cins btn varla meydan okuyor !
Yoksa Onu kendisi uydurmu mu diyorlar? De ki: yleyse,
iddianzda tutarl iseniz haydi onunkine benzer bir sre ortaya koyun ve
Allahtan baka arabileceiniz kim varsa hepsini de yardmnza
arn.
YUNUS Sresi 38
MESELENN DER BOYUTLARI
Kald ki tercme ayetlerin de hfzedilmesi ve ezberlenmesi klfetlidir. Hatta
tecrbe edenlerin de bildii gibi, tercmesini ezberlemek, Arapa asln
ezberlemekten ok daha zor ve meakkatlidir. O halde meseleyi polemik
malzeme yapanlarn derdi zm yemek olmad ortadadr. Bunu herkes biliyor.
Fikir Platformu
40
Alaturka Laiklik
basit basit meseleleri sloganlatryorlar. Tartma ortamlar alabildiince sihatsiz,
bilimsel ve entelektel zeminden ve derinlikten yoksun.
Dinde Reform !
Yani meseleyi bir reform eklinde alglayan ve takdim edenler var. Felsefi, sosyal
ve kltrel adan bu tartmalar bir reform olarak deerlendirmeye imkan yok.
Zira herhangi bir fikir, inan ve ahlak sistemini reforme etmek demek, o sistemi
btn muhteva ve Entelektel unsurlaryla masaya yatrarak ona yeni bir elbise
giydirmek ve onu ihya etmek demektir. Reform, z bozulmu deforme olmu bir
eyi aslna dndrmek, dzeltmek ve slah etmek demektir. Halbuki Kuran asl
bozulmadan bize kadar ulamtr. Dolaysyla bu teebbs bir reform deil,
Kurann asln deforme etmeye ynelik bir teebbstr. Yani reform meselesi
yle basit bir olgu deildir. ddia sahipleri ya reform kavramnn mana ve
muhtevasn bilmiyor veya buna kafalar ve Entelektel birikimleri yetmiyor!
yleyse buna reform diyemeyeceimize gre ne diyeceiz?Kanaatimce bu nevi
giriimler her fikir ve inan sisteminin maruz kald bidat ve modern
hurafelerden teye gememektir. inn garip taraf, bidatlarla kyasya mcadele
edenlerin, modern an en byk bidatn bizzat kendileri yerletirmek ve
dayatmak istemeleridir. Bu elikiyi ilerinde nasl bardryorlar anlamak
mmkn deil.
Tartmann farkl boyutlarndan biri de ibadet kavramnn anlamaya
indirgenmesidir ddia u : Namaz da okunan ayetler tercme edilirse manalar
anlalacandan daha huulu namaz klnm olur ! Gerekten de yle mi.? O
zaman araplar, dier mslman halklara gre daha huzurlu ve huulu namaz
klyorlar demektir. Bu iddiann tutar taraf var m sizce? Bugn milyonlarca insan
namaz da manasn anlamyor dahi olsa byk bir huzur ve huu hissediyor. Eer
huzur ve huu hissedemiyorsan sorunu dilde deil, kendinde aramalsn.
Birka yl nce yeni mslman olmu bir batldan dinlemitim :
Be vakit namaza balam ve mmkn olduunca cemaatle ifa etmeye
zen gsteriyordum. zellikle sabah akam ve yats namazlarn cemaatle
klabilmek iin kilometrelerce yol kat ediyordum. diyor. Benim bu
cemaatle olan namazlara dknlm gren eski dostlarm ve
mslman cemaat arasndan baz kimseler bana srekli unu soruyorlard
; Arapa bilmiyorsun, bildiin be ayet mealinden de imamn kraatte
ne dediini anlaman mmkn deil. yleyse bilmediin ve anlamadn bu
namazlara neden bu kadar ehemmiyet veriyorsun.? Cemaate yetieceksin
diye kendini ok fazla yoruyor ve zorluyorsun. Ben de onlara dedim ki :
Evet, belki Bir ey anlamyorum. Ama iimde bu Kuran tilavetine kar
mthi ve dayanlmaz bir evk hissediyorum. Bunu size nasl anlataym.
Bir gn hanmm ocuumuzu emziriyordu. Hem emziriyor hem de tatl
Fikir Platformu
41
Alaturka Laiklik
tatl ana scakl ile ona bir eyler mrldanyordu.ocua baktm yznde
yle bilmi, bilgince ifade vard ki anlatamam. Sanki annesinin her
sylediini anlyormu gibi gzlerini ona dikmi, kulak kabartmt. Btn
ruhuyla dinliyordu. Bir ey anlamyordu belki ama dnyann en scak
yreinden dklen incileri can kulayla dinliyordu. Ben kendimi
ocuuma benzettim. nk anlamasam bile namazda o kraat vastasyla
Rabbimle konutuumu hissediyorum demiti.
Bir taraftan yeni mslman olmu bu kutlu insann bu ince duygu ve hislerini
dnyor. Dier taraftan da bu duygular zerinde polemik retmeye mr
adam zavalllar!
Duygu ve manadan uzak olduktan sonra namazda okuduunu anlam
olmakla, anlamam olmak arasnda ne fark var ki ! Namazda anlamak esastr
diye hibir yerde ve eserde bir mecburiyet sz konusu deildir. Ayrca ibadet
kavramnn srf bir anlamaya indirgenmesi, ibadet gerei ve kulluk psikolojisi
asndan olduka eksik bir yaklamdr. Oysaki namazda nemli olan namazla
btnlemek, kimin huzurunda ve niin durduunun uuru ve bilincinde olmaktr.
Bu da manay anlamakla snrl bir ey deildir. badet kavram iinde byk
manalar barndran bir kavramdr. nsann yalnzca aklna hitap etmez. Kalbini,
hissini ve btn manevi letaifini kucaklar. Onu anlamak ile snrlandranlar,
ibadeti rasyonel bir fenomene indirgiyorlar. Dier bir adan, her eyi akl ve
teakkul erevesinde yoklayan pozitivist bir tavra irca ediyorlar. Bu da modern
an en byk hastalklarndan ve vehimlerinden biridir.Pozitivist yaklamlar
insanlar ve toplumlar alabildiince maddiletiriyor.. ahsen ben ibadeti
anlamaya indirgeyen yaklamlarda da byle gizli ve sinsi bir pazarlk seziyorum.
Fikir Platformu
42
Alaturka Laiklik
Bir Ayrmclk Arac Olarak Barts Yasa (Kbra Nur Ayar)
gerekli.
Halkn birbiri zerinde iktidar kurmaya almad,

ben nasl muktedir olurum yerine iktidar nasl
paylaabilirizin cevabnn arand bir toplum iin
ayrmcla arac olan unsurlar farkllk deil,
zenginlik olarak grmemiz art. Aksi halde, birisini
farkl olmakla toplumdan ayr tuttuumuz zamann
hemen ertesinde baka bir konuda da biz
ounlukla ayr dp, kendimizi dlanm
bulabiliriz. Birbirimiz zerinde kurduumuz
iktidarlar ykmak iin hak ve zgrlk
kavramlarna biraz daha eilmek ve anlamak
Fransz ihtilali ile kullanlmaya balanan hrriyet kavram Osmanlya ulatnda,

kelimeyi ilk olarak sahiplenen dnem edebiyatlar, hrriyet uruna iirler
yazarak, meydanlarda okuyup halk galeyana getirirler. O dnemde Osmanldan
ayrlan milletlerin kard isyanlarda da hrriyet ve eitlik ikilisi ska kullanlp,
bu hak dorultusunda devletlerin kaderi deitii grlr. Hrriyet kavram, o
zamanlarda, ahs olarak arzu ettiini gerekletirmek yerine millet olarak
bamsz olma idealinin ifadesi olmu ve siyasi bir kavrama dnmtr.
Sonralar, her kiinin ahsi haklarn belirtmek iin daha zel bir kavram ortaya
atlm ve zgelme denilmi. Dile yeni kazandrlan szc, zamann
edebiyats Nurullah Ata biraz daha deitirmi ve elde olan gc ifade iin gr
kelimesini de kullanarak zgrlk demitir. O gnden bugne zerinde frtnalar
Fikir Platformu
43
Alaturka Laiklik
kopan zgrlk kavram bylece ortaya km ve devletle yar kavgal bir
biimde bugnlere ulamtr.
zgrlk kavramn dile kazandrdk kazandrmasna lakin hepimiz hala bir
eylerden korkuyoruz, zgr olamyoruz. Kimi ivereni gibi dnmemekten, kimi
devlet dairesinden kp camiye gitmekten, kimi hocadan, hacdan, askerden,
sivilden korkuyor. Hepimiz ister istemez bir eylerden ekiniyoruz, korkuyoruz.
Daha kts insan olarak bu korkunun znesi deil nesnesi durumunda
kalyoruz. Korkularn smrlmesi ise direk olarak iktidar alan oluturmakla ilgili.
nsanlar siyasi, ekonomik, ruhsal olarak smrrler ki silah elinde olan skabilsin.
Oysa demokrasi iin silah kim eline alrsa alsn skamayaca bir dzen lazm.
Farkl olmakla dlanmay reddederken, te yandan da ayn dncede
grdmz insanlarn farkl konularda farkl fikirlere dtn renince
aryoruz. ocuklarn terr suuyla yarglanmamas iin imza toplayan, beraber
alanlar, yeni anayasa paketi hakknda ok farkl yorumlar yapabiliyor. Hrant
Dinke yaplan suikast beraber lanetleyenler, baka bir eyleme sra geldiinde
ayr saflara debiliyor. Ya da solcu bilinen birisi bugn kp barts yasan
eletirebiliyor. Bu yorum farkllklarn grnce aryoruz, yeni tabiriyle kafa
konforumuz bozuluyor ama bilmeliyiz ki bunlar demokratikleme iin olaan
durumlar. Hayata ve olaylara ya sadan yahut soldan bakarsn, salt liderlerine
itaat edersin devirlerini artk atmz dnyorum.
Sabit fikirlere tutulmak; insanlar sa-sol, dnyay dou-bat diye ayrmak ve
kesin izgilerle insanlara ait olduklar yeri gstermek zgrlk adna en byk
ayplardan biri. Dnya savalar sonucunda belirlenen ya da birilerinin haritada
izgiyi izmesiyle hayata geirilen snrlar, ister istemez fikirleri de snrlyor.
Doksanl yllar ncesi kapitalist ve sovyet olmak zere dnyann iki yn vard.
Berlin duvarnn dousu Sovyet, bats kapitalistti ve ynlerine bakp koca
dnyann fikirlerini tek hamlede ayrabiliyorduk. Ama Berlin duvar 1989da
ykld. Bizim de artk zihnimizde ortadan ikiye ayrdmz fikirleri zgrlk
dairesinde normalletirmemiz gerekiyor.
lkemiz iin zgrlk, eitlik, korku kavramlarn sorgulayacak olursak, geni
kitleleri madur eden yasaklar durduu mddete, demokrasinin byk kmazda
olduu grrz.
Bugn, bir okula sadece tek dil konuanlar girerse, o okulun halkn tmne
hizmet verdii sylenemez. lkesi dahilinde Krte bilenler yok denecek kadar az
olduu halde Amerikada Krtenin eklini reten (zazaca, Krte, krmanice)
enstits 1991 ylndan itibaren mevcut. Bizim yeni yeni sahip kmaya, krs
kurmaya baladmz Krteyi bizden ok sahiplendii, yaayan diller arasndaki
deerini bildii iin belki de, Amerika niversiteleri dnya medreseleri hkmnde.
Okullarn genelinde tek dil konuanlara eitim verilmesi kadar tek ilmin eitiminin
verilmesi de fikirleri kstlayc etmen. Bir okulda yalnz siyaset eitimi verilir,
sosyoloji ve felsefeden bahsedilmezse ilm-i siyaset de tam yerinde olmayacak,
iin ehli olmayan siyasilerle yanl yerlere varlacaktr.
Fikir Platformu
44
Alaturka Laiklik
Talebe, okula gelirken konutuu dili, gelenek greneini, giyini tarzn, ksacas
kendini de yanna alp gelmeli. Gelmeli ki, eitim kurumlar halkn tmne hizmet
versin, kt mekanlar haline dnmesin. Farkllklardaki azami ortakl bulup,
zerine toplumu ina etsin.
Giyim-kuuma getirilen yasaklar neticesinde, bugn hala binlerce kz renci
bartsyle okula girememekte. Benim de ayn yasaktan madur olduum
barts sorunun bir ayrmclk arac olarak incelenmesi gerekir.
Bir Ayrmclk Arac: Barts Yasa
Devlet kurumlarna barts ile girmenin yasakland tarih, ayn zamanda
bugn hala yaralar sarlmaya allan, demokrasiye verdii zararlar
onarlamayan bir darbe tarihidir.
Barts yasandan madur olan insanlar, yasak balad gne kadar hep
devleti sahiplenmi, vatan millet sevgisi zre bulunmu ve genel itibariyle
kendine bir kstlama gelmedii iin devletten bir hak talep etmemi insanlar idi.
28 ubat sreci ile aniden ve hakszca gelen bu yasak, muhafazakarlara bir tokat
gibi inmiti.
Duygusallktan syrlp darbe dnemiyle gelen yasaklar incelersek, o dnemden
imdilere ban aan kzlardan te asp kesilen, ikence gren, dnce sulusu
saylan milyonla insan grrz. Ne yazk ki, barts sorunundan madur olan
ve kendini muhafazakar olarak tanmlayanlar, haklar ifa edilmeyen dier
insanlara kar duyarl deildi. Yasakla birlikte devletten bu maduriyeti grerek
zgrlk kavram zerinde dnmeye, haklar saylmayan dier insanlarn hakl
mcadelesine katlmaya baladrlar. Herhangi bir dnce beyan etmeden,
yanda ya da kart hibir grubun propagandasn yapmadan; tek istedii okula
olduu gibi girmek olan kzlara, ban atran; Krtlere Alevilere neler
yapmamtr ki? Bu dnceler ile demokratik bilinlenmeye baladlar. Devlet
eer zalim baba ise, birilerini asp meydanlara koyuyor ise muhafazakar kesime
de bu tokat iyi ki atmtr. Bu kt hatralardan netice unu syleyebiliriz ki, 28
ubat bir bakma da muhafazakarlar iin demokrasinin iselletirildii tarihtir.
Yasa, laiklik dahilinde aklamaya alrsak, ortaya kavram kargaas kar.
Ben laiklii, barts ile okula girebilmem olarak alglyorken, bir dieri, laiklik
okulda barts taklmamasdr diyebilir. Laiklik, temel talar yerine tam
oturmayan ve srekli gndemde olup tartla gelen bir kavram olduu iin
barts yasan bu kavram ile zemeyiz. Din ve devlet ilerinin ayrlmas
olarak zetlenen laikliin uygulanmas iin bu yasa olur grsek, ortaya yle bir
grnt kar. Devletin memuru, alan, retmeni devlet dairesi iinde dini
deerler barndramaz, nk onlar devleti temsilen kurumlarnda almaktalar
ve devlet ile din ayr tutulmal, memurlar dini deerlerini bir kenara atmal desek,
hizmeti veren iin bu yasa bir manta oturtmaya alsak bile; hizmeti almaya
geleni dini deerlerinin dnda dnemeyiz. Hizmet almaya-rnein okumayagelen kiiler, hibir grubu yada otoriteyi temsilen deil, yalnz halktan biri olarak
gelirler ve vatanda eitmek de devletin boynunun borcudur.
Fikir Platformu
45
Alaturka Laiklik
Laiklik kavram ile yasa hem tam aklayamadmz hem de tmden
kaldramadmz iin kii hak ve zgrlkleri zerinden yasan iptaline
almamz gerekir.
Bir de zaman zaman yasak zerinden baz sylemler gerekleiyor. nelemeyle
kark, siz dne durun, madur sandnz kz renciler bu sorunu oktan
zd, ban at ve okula girdi deniliyor rnein. Yapt kstlamann kabulne
sevinir gibi yetkili kurumlar da bu sylemleri kulak ard ediyor.
Avrupa Birlii projesi iin, sorgulamakszn yaamn her alannda rnek kabul
edilen Avrupa lkelerinde okullara hatta meclislere barts ile girilebiliyor. Ama
barts ve dier yasaklara konu gelince daha demokratik kabul edilen lkeleri
rnek almak aklmza bile gelmiyor. Bu farktan tr maddi durumu elverili olan
aileler kzlarn okumak iin Avrupaya yolluyorlar. Lakin bu durum, elimizdeki
sorunu daha da kmaza sryor nk yalnz paras olann bir haktan
yararlanmas hem zgrlk konusunda hem de sosyal devlet anlaynn
temellerinde byk bir yanl demek.
Neticede insanlar huzursuz eden, madur eden, haklarn kstlayan; insanlarda
doal haliyle kabul edilmeme duygusu yaratan bu yasak durduu mddete
demokratik toplum olamayz. Tam demokrasi ve zgrlk iin barts
sorununu da ayrmclk arac olmaktan karmamz gerekiyor. Bu konuda
mitvarz.
Fikir Platformu
46
Alaturka Laiklik
Alevilik almn dnmek ya da srr fa eylemek (Ramazan Akkr)
Netameli bir siyasal srecin ierisindeyiz. Srekli

skaladmz ve kangren olmaya yz tutmu birok
sorunun basks altndayz. Bir taraftan toplumsal
kutuplama derinleirken dier taraftan siyasi riskler
oalyor; dn olmayan bir noktaya doru hzla
srkleniyoruz. Zaman getike zm biraz daha
zora giriyor. Acil zm bekleyen sorunlarmzn
banda Krt sorunu, Alevilik sorunu, sivil anayasa,
askeri vesayet vb. geliyor.
Alevilik, Kaldr gitsin senlik benlik hatalar / benlie
yok dedi gzel atalar / kesilen kurbanlar, yenilen
lokmalar / Hasan ile Hseyin akna diyen; ancak
siyasal sistem tarafndan grmezden gelinen,
tekiletirilen, olduka senkretik dinsel bir gelenek
Siyasal olarak ise, 1950li yllara kadar krsal kesimde yaayan, siyasal hayata
katlmayan; 70li yllar boyunca dlanmann ve ifahi kltrn verdii bir ruhla
sosyalizme savrulan; 80lerde ise ran slam Devriminin de etkisiyle ykselen
radikal slamcla kar panzehir ve laik siyasetin mttefiki; 90l yllardan
itibaren kendi kimliini fark eden ancak demokrat, hmanist eksene doru
savrulan siyasi bir topluluk
Bylesine karmak ve farkl gzergahta yol alan Alevilerin sorunlar nasl
zmlenebilir? Ak Parti tarafndan organize edilen Alevilik altaylar, kanayan
bu yaraya merhem olabilir mi? Toplumsal kutuplamann olduka younlat bir
dnemde, toplumun farkl kesimleri senlik-benlik kavgasn aarak bu ok boyutlu
sorun ile baa kabilecek mi? Ya da tm bunlarn da tesinde, iimizdeki tekiyi
anlayp kendi sosyo-kltrel tarihimiz ile yzleerek salkl bir topluma doru
Fikir Platformu
47
Alaturka Laiklik
evirilebilecek miyiz? Farkl kimliklerin ve deer sistemlerinin hayat bulduu bu
mmbit corafya, bu inan sahiplerinin vatan olabilecek mi?
Uzun zamandan beri siyasi tablonun dnda braklan Alevilerin sorunlarn
zmek amacyla Ak Parti tarafndan Alevi alm hayata geirildi. Ve bu srete
Alevisinden Snnisine, basn mensubundan yazarna ve sivil toplumun birok
temsilcisine kadar, toplumun pek ok kesimi ile bu tarihsel yk tartld,
tartlmaya devam ediyor. Peki, gelinen noktadan mitvar olmal myz; yoksa bu
tarihsel yk omuzlarmzda tamaya devam m edeceiz?
lk olarak, tarihe mal olmu Alevilik gibi kkeninde Osmanl-Safevi iktidar
mcadelesinin olduu bir sorunu Alevilik altaylaryla mutlak anlamda bir
anda zmek veya zm beklemek hayalden te bir anlam ifade etmez. nk
tarihsel ve toplumsal kaynakl sorunlara bir anda zm bulmak mmkn
deildir. Bu tr sorunlar, ancak zm iradesini srekli canl tutarak, -zamana
yaymann rehavetine de kaplmamak kaydyla- sre ierisinde zmleyebiliriz.
Bu alm ile beraber, tekiletirilen Aleviler siyasal sistem tarafndan makul
dinsel inan ya da kimlik olarak kabul grmeye, merulamaya baladlar.
Szgelimi TRTde Alevilik inancna daha fazla yer verilmeye baland. Ardndan
yine bu srecin rn olarak, siyasi aktrler muharrem trenlerine katlarak
toplumsal kutuplamay nleme imkanna sahip admlar attlar.
Alevilik sorunun zmlenebilmesi iin cumhuriyetin din politikasn yeniden
tartmalyz: Cumhuriyetin kurucu miti ve din politikasn belirleyen ana ilke
laikliktir. Ve cumhuriyetin kurucu aktrleri, Mslmanl/slam terk edip baka
bir dini benimsemek gibi, bir kararlar yoktur. Aksine slam yeni dzenin ve
modernliin ruhuna uygun olarak yeniden kurgulamak ve ina etmek
niyetindeydiler. Islah edilmi, kontrol edilebilir makul bir slam zetle kurucu
iktidarn ve sekinlerin din algsn, dinin tekil yorumunu tekel altnda tutmak
biiminde tanmlayabiliriz. Tekke ve Zaviyeler Kanunun kabulnden itibaren
cumhuriyet idaresi, herhangi bir mezhep, tarikat ya da cemaati meru grm
veya zel muamele yapm deildir. Siyasal sistemin resmi mezhebi konumunda
olan Snniliin de herhangi bir ayrcal yoktur. eriyye ve Evkaf Vekletinin
kaldrlarak yerine kurulan Diyanet leri Reisliinin Snnilik ile irtibatl
grlmesinin temel sebebi; kontrol edilmesi, dntrlmesi ve bask altna
alnmas gereken yorumun Snnilik olmasndandr. Bu balamda Alevilerin
sorunlarn Diyanet kapsamnda ya da Diyanetin emsiyesi altnda
zmlenmesini beklemek gereki deildir; hatta sorunu iinden klmaz hale
de getirebilir. Ayrca bu tr bir zm, ifahi gelenee sahip olan Aleviliin, kendi
otantik kimliini kaybederek devlet odakl bir Alevilie dnme riskini de
iinde barndrr. Bu balamda hem Tekke ve Zaviyeler Kanununu yeniden
dnmeye hem de laiklii daha liberal bir forma dntrmeye ihtiya vardr.
Alevilik gibi iinden klmas olduka zor bir meselede ikinci amaz, cemevlerinin
yasal bir statye kavuturulup-kavuturulmamas sorunudur. Bilindii zere,
cemevleri kyden kente gn bir rn olarak, 1970li yllardan itibaren
toplumsal yapda grnmeye balamtr. Alevi almnn baarl olabilmesi iin,
cemevlerinin yasal bir statye kavuturulmas noktasnda siyasi bir iradenin
Fikir Platformu
48
Alaturka Laiklik
ortaya kmas zorunludur. Ayrca din ve vicdan hrriyeti sylemini merkeze alan
laik felsefede tm dini kurum ve anlaylar saygy hak eder ve fiili olarak saygn
bir konumdadr. Ancak bu gerilimli srete, cami ile cemevlerini kar karya
getirmek tehlikesinden kanlmaldr.
Alevilik meselesinde bir dier amaz da, din derslerinin zorunluluu meselesidir.
Din dersleri, 1982 anayasas ile zorunlu hale gelmitir. Bu karar ile siyasal
sistem, slah edilmi dinden destek alarak kendini rehabilite etmeyi amalamtr.
Burada ok fazla uzatmadan sz, 12 Eyll 1980 darbesinin mimar olan Kenan
Evrene brakyorum: Dini Eitim ocuklara aileleri tarafndan verilemez. Aslnda
aile bu eitimi vermeye alsa bile yanl, eksik veya kendi bak asndan
retebilir, dolaysyla bu uygunsuzdur imdi bunu Anayasa hkm haline
getirdik. Artk din, ocuklarmza devlet tarafndan, devlet okullarnda
retilecektir. Darbe Anayasann uygulamasn ve darbeci bir zihniyetin rn
olan zorunlu din ders uygulamasn savunmak, slah edilmi bir dini savunmak
anlamna gelmez mi? Ayrca AHM ve Dantayn da zorunlu din dersine ynelik
eletirilerini gz nnde bulundurarak, zorunlu din dersi uygulamasn yeni bir
forma kavuturmak gerekmektedir. Din dersleri, modern dnyann ve toplumun
ruhuna uygun olarak, daha oulcu ve daha eletirel bir forma neden
dntrlmesin?
Peki, bylesine toplumsal boyutlara sahip bir sorunun zmnde siyasete den
nedir? Evet, Alevilik gibi tarihsel-toplumsal boyutu olduka fazla olan bir sorun,
sadece siyaset ile zmlenemez Ancak burada siyasete den grev,
toplumsal kutuplamay nleyici, nyarglar aabilecek ve toplumsal bir
konsensse yeniden ina edebilecek siyasi bir dil kurgulamak ve bu siyasi dili
srekli canl tutmaktr. zellikle modernliin etkisiyle deerler dnyasnda
yaanan farkllamann ve eski ile yeniyi kar karya getiren kutuplamalarn
keskinlemeye balad bir dnemde siyasi irade tarafndan ortaya konan bylesi
bir tavr olduka anlaml olsa gerek. Ayrca, Trkiye gibi, jakoben dnmn
esas olduu bir toplumda, siyasi aktrlerin zm iradesi gstererek, arafta
kalm bir inanc topluma tamas, ayn zamanda, en temel sorunumuz olan
ayrmcl da azaltma imkan verir bizlere. Bu srete, Osmanl dneminden
cumhuriyetin ellili yllarna kadar toplum-d kalm olan Aleviliin sorunlarnn
zmlenebilmesi iin, ezberleri bozmak, korkularn zerine doru gitmek ve
nyargnn elik duvarn amak gibi toplumsal zihniyeti sarsc admlarn atlmas
gerekmektedir.
Fikir Platformu
49
Alaturka Laiklik
Alansonun Umresi ve Muhafazakr Olmayan man(Mustafa Akyol)

Son eyrek yzylda ok MF (Mazhar-Fuat-zkan) arks dinledim ve hemen
hepsini de ok sevdim. O yzden Mazhar Alansonun geen hafta medyada
yanklanan hatralarn ayr bir ilgiyle okudum. En ilgin bulduum ksm da, bata
Zaman olmak zere baz gazetelerin manete ektii umre hikayesiydi.
Anlattna gre Hicaza umreye giden ve Peygamberin makamn ziyaret eden
Alanson, nce kendi kendine Ulan Mazhar! Ktk bile alam, senin u haline
bak diye kzyormu. Ama sonra gerekten duygulanp gz yalarna boulmu.
Bu arada onu gren baz Trk haclar da Mazhar Bey biz sizin arkanzdan
dnme, gayrimslim diyorduk, utandk, hakknz helal edin ltfen demiler.
Helalleilmi.
Bu, bir taraftan ho, insani ve de slami bir hikaye. Ama dier taraftan da
muhafazakr kesimde zaman zaman rastlanan bir soruna, nyarg ve
kategorize etme ezberlerine iaret ediyor.
Bu ezberler, toplumun muhafazakr olmayan, yle yaamayan, aksine Batl
(yahut eski tabirle alafranga) tarzda hayat sren kesimlerine kar olumu
durumda. Bu kesimlerdeki insanlarn hepsinin tmyle sekler, hatta din kart
olduklarn dnen muhafazakrlar var.
Oysa durum elbette yle deil.
Fikir Platformu
50
Alaturka Laiklik
ncelikle unu grmemiz lazm: Muhafazakar Trkler ile alafranga Trkler,
lkenin iki byk sosyal kesimini oluturuyorlar ve aralarndaki enteresan
uurum da byk lde yetime biiminden kaynaklanyor.
Alafranga Trkler, Bat mzii dinleyerek, Amerikan filmleri seyrederek, selamn
aleykm yerine merhaba diyerek bym, muhtemelen hi zemzem suyu
imemi ama araba ve rakya aina olmu insanlar. Tm bunlar da aslnda
onlarn seimi deil; iine doduklar ailenin ve evrenin doal bir sonucu.
Sosyal Kimlik, Kalb man
Buna kar muhafazakrlarn ezici ounluu daha bir Anadolulu. Kk yata
Kuran kursuna gidip sordum sar iee renmi, bayramlarda Avrupa
kentlerine deil Eyp Sultana gitmi, Fransz mektebi yerine muhtemelen mam
Hatipte okumular. Tm bunlar da, yine, aslnda onlarn seimi deil; iine
doduklar ailenin ve evrenin doal bir sonucu.
Burada grlmesi gereken kritik nokta ise u: Dinle iie gemi bir kltrel
ortamda bym olmanz, sizin sahiden dindar olmanz garantilemiyor. te
yandan baka insanlarn dinden uzak bir kltrel ortamda yetimi olmas,
onlarn da kendilerine gre bir sahici bir dindarlk gelitirmesine engel deil.
Sahicilikten kastm, Allaha olan imana ve sorumluluk duygusuna dayal bir
dindarlk. Alkanlklara ve konu-komu ne der gibisinden sosyal endielere
deil.
Bunu asla unutmamak ve Trkiyede ska kullandmz slami kesim ve laik
kesim gibi kavramlarn sadece birer sosyal kimlik tanmlamas olduunu
akldan karmamak lazm.
Sosyal kimlik ise kalpteki iman edeer deil. Aksine, slami kesimde yer
alan ama buradaki dini pratikleri sadece konu-komu endiesi ile koruyan
insanlar olabilecei gibi, ilk bakta laik kesime dahil edeceiniz, oysa aslnda
kalbinde samimi bir iman bulunan nice insan da var.
Muhafazarln kltrel kodlarna deil, ama dinin zne ilgi duyan bu insanlarn
kltrel bir aray iinde olduklar da seziliyor. Elif afakn modern bir tasavvuf
uyarlamas olan baarl roman Akn bu kadar ok satmas, bunun son
dnemde grdm pek ok iaretinden biri.
Muhafazakr yorumcular bu realiteye dudak bkmek yerine sayg gsterseler,
kanmca daha slami bir i yapm olacaklar.
Fikir Platformu
51
Alaturka Laiklik
Devrimler Yanltr. Kemalist Devrim de Yanlt(Mustafa Akyol)

Tek Parti dneminin Dersim gibi karanlk sayfalarn ne
zaman asak karmza klasik bir cevap kyor: Ne
yapalm, kansz devrim olmaz!
Bunu syleyenler, adamlar hakl yahu, kansz devrim mi
olurmu, bizde amma safz dememizi bekliyorlar.
Kemalist devrimin Sovyet ve in devrimleri gibi baka
rneklere kyasla ok daha kansz olduunu da hatrlatp,
bizimkisi yine en lmlsym, pp bamza koyalm
dememizi istiyorlar.
yi de, lkelerin ille de devrimlere ihtiya duyduunu nereden biliyoruz ki?
Daha dorusu, bu devrimci felsefeyi niin kabul etmek zorundayz ki?
Ben kendi felsefemi size syleyeyim: Her devrim yanltr. Bazlar ok
korkuntur, bazlar bizdeki gibi ehven-i erdir, ama sonuta hepsi ktdr.
nk hepsinde, kendini toplumun geri kalanndan daha akll gren bir kadro,
silah ve kanun gcn kullanarak, despot bir rejim kurar. Kendine muhalif
Fikir Platformu
52
Alaturka Laiklik
grd baz insanlar ldrr. Baz toplumsal kesimleri ezer. Binlerce, bazen
milyonlarca anay alatr da alatr.
Btn bu bedellerin karl da, ya ok snrl bir kazanm ya da sfra sfr elde
var sfrdr. Vaadedilen topya hi bir zaman gereklemez. Tabii devrimciler iin
sorumluluunu d dmanlara, emperyalistlere, kapitalistlere, gericilere,
devrimsel bilinci zmsemekte direnen cahil kitlelere ykarlar. Biz nerde hata
yaptk diye sormak akllarna hi gelmez. nk devrimciliin ilk kural, devrimin
doruluundan kuku duymamaktr.
Burada kast ettiim devrimin ne olduunu da biraz aaym. gal edilmi bir
lkenin bamszlk savandan sz etmiyorum kukusuz. Bu tr mcadeleler,
bizim Kurtulu Savamz gibi, dorudur, merudur, onurludur. Bir diktatrn
zulm altnda inleyen bir halkn adalet ve zgrlk iin ayaklanmasndan da sz
etmiyorum. Kast ettiim devrim, ideolojik bir kadronun silah zoruyla iktidar ele
geirmesi ve sonra da kendi siyasi programn topluma dayatmasdr.
Tarihsel olarak bu farkl trdeki devrimler bazen iie geer. Mesela randa
ahn devrilmesi meruydu, fakat sonra slamc kanat demokratik deil otoriter
rejimi kurdu. Jakobenler Fransz Devriminde ayn eyi yapmaya altlar, bunun
iin de korkun bir terr uyguladlar.
Bizde de Kurtulu Savann bir numaral kahraman olan (ve bu sebeple minnet
duygularmz hak eden) Mustafa Kemal Paa, sava sonrasnda devrim
yapmaya karar vermi, siyasi rakiplerini tasviye etmi ve sonradan Kemalizm
olarak anlacak bir ideolojiyi topluma dayatmaya girimitir. Ve bu, ok yanl bir
i olmutur. At yaralar hala saramadk.
Peki bu i nasl olabilirdi diyenlere, Amerikann kuruluunu rnek vereyim.
Derdim Amerikanclk deil, ama rnek iyi. Onlar da bizim gibi ngiltereye kar
Kurtulu Sava verdiler. Mustafa Kemal Paann ordaki muadili General George
Washingtond. Ama sava bitince adam Tek Parti rejimi kurmad. En dinci
olanlar dahil, hi bir fikri yasaklamad. Snrl devlet, zgr toplum ilkesine gre
bir demokrasi kurdular. Geldikleri nokta ortada.
Bizim geldiimiz nokta da ortada: Darbeler, andlar, ikenceler, askeri
harekatlar, psikolojik harpler ve aladka alayan analar
Fikir Platformu
53
Alaturka Laiklik
Zamann bir yerinde renciydim (Neslihan )Akbulut
aka bir yana benim hayatm da okuldan nasl

kaarm deil, okula nasl girerim formllerini
aramakla geti
Zamann bir yerlerinde renciydim ok net
hatrlamyorum yalnzca renci olduum zamanlar ve
sadece bir not dmek iin geen zamana hafzam ok
gerilere gtrmem gerekiyor. Neden bilmiyorum ama
genellikle ve yasak balad diye bitiyor gzel
hikayelerimiz. Bir balang ancak bu kadar ok bitileri
barndrabilirdi herhalde bnyesinde.
Anlamsz olaylar zinciri okuldan balar rtl
retmenlerimizi uurlamak ile baladnda yalnzca
renci olmann da son gnlerini yayorduk. Ve imdi
gryorum ki bu uzun yllar bir eyi ok iyi retti; yalnzca renci, yalnzca
memur, yalnzca anne, yalnzca kadn olamayacamz hayatlar yayorduk. Ve
yasak bizlere rencilik yllarnda ulatnda birden bire soluklaan
heyecanlarmzla uyandk pek oumuz yasakl sabahlara. Yasaklara gre
konumamza gerek bile yoktu, btn art niyetlerimizi tayordu bamzdaki
rtmz, su kantlarmzla ele gemitik ite.
Lise son snf olmann btn heyecanlarn bir kenara brakp daha nasl olabiliri
dnmeye baladmda bunun hayatmn en etrefilli sorusu olduunun
farknda deildim elbette. Daha be yamdan beri hayatmn iki renginden biri
olan okul ile arama mesafe konmaya allmas gemie ve gelecee dair btn
Fikir Platformu
54
Alaturka Laiklik
inalarm ykvermiti sanki. Her eyin yeni balad dnlen bir yata her
ey bitti diyerek veda ettiim okuluma ancak alt yl sonra urayabilmitim. yle
krklarla ayrlmtm ki alt ylm geirdiim okulumdan, ite bu krklar kesmiti
her defasnda nm ve hi yolum dmesin oraya diye epey abalamtm.
Alt yl sonra ilk derin krklarn merkezi okuluma bir vesileyle yolumun dmesini
saladmda ancak hazrdm o gnlerle yzlemeye. Alt yl sonra yine bir biti
ncesini yayordum. Bu defa niversite sralarn brakacaktm ama yine bir sr
krk biriktirmitim ardmda. rencilikten vazgeememitim bu uzun yllarda
ama hibir zaman yalnzca renci de olamamtm. Sadece varoluum bile
sorunlarn banda geliyordu ve zeri rtlmesi, rtulanmas gereken bir yamuk
durumu imliyordum olduum yerde. Veda etmeyip terk ettiim okullar arkeolojik
bir gzle ziyaret ediyorum zaman zaman. nk btn anlar yllar ncesine, ok
eski dnemlere iterek ancak katlanabiliyorum.
Yaanlan ayrntlarn, zamanlarn, mekanlarn farkllna ramen kalabalk bir
kitleyle yle benzer bir hikayeyi paylayordum ki ne zaman oturup gemie dair
bir eyler yazmaya alsam yasan bir adm evvelini hatrlamaya abalyordum.
Sonra sre iinde geliiyordu hikayem ve hep tek bir cmleyle bitiveriyordu; ve
yasak balad Balanglarn en bitilisi hayatm banda bir yerlerde ikiye
blvermiti. Bir ok zihinde mahkemem srmt ama kimse grmek
istemiyordu bu ikilii. nk ne zaman ve yasak balad ile biten bir yazy
katletsem, ne zaman iime garip bir bkknlk kse, ya da ne zaman
hatrlamyorum gemii deyiversem usulca hep bir art niyet aranr olmutu
ardnda.
Artniyetlerimle ve krklklarmla kucakladm okul yllar biterken geriye
bakmann derin anlamszln yaamak yerine gelecein boluuna dnyorum
yzm. Yllardr tek tek her gn olduu gibi yine ayn ruh halini tayorum: bir
adm kald. Sanki bir adm sonra bitiverecek btn anlamszlklar. Sanki hayat
kesintiye urad yerden devam edecek Ama olmuyor ite. Barts
sayesinde iaretlenmi kadnlar iin hibirey kald yerden devam etmiyor. Peki
ya dierleri? Onlar iin bir deiiklik olmayacak yine. Birileri ekip gidecek, hayat
aynen devam edecek. Btn o hengame iinde tek bir ey eksik olacak: kimsenin
farketmedii tek bir ayrnt
Fikir Platformu
55
Alaturka Laiklik
Bartller Ba Baa(zlem Yaz)

Sunu: Okuyacanz bu sohbet Neslihan
Akbulut, Hilal Kaplan, Havva Ylmazn
abalaryla hazrlanan ve Hayy Kitap tarafndan
baslan Henz zgr Olmadk isimli kitaptan
alnmtr. Sohbetin sonunda kitabn kapan
szn de bulacaksnz.
Derman arardm derdime,
Derdim bana derman imi.
Burhan arardm aslma,
Aslm bana burhan imi.
Niyazi Msri
Nesrin: Bana bu tarz (dertleme) bir anlatm unu dndryor,
Fikir Platformu
56
Alaturka Laiklik
byle biraz arabesk olmaz m?
znur: Madur edebiyat gibi bir ey olsun istemiyoruz ama bir
taraftan da bu yasak niye can actyor, bunu da anlatmamz lazm.
Nesrin: Bunu rtller bile anlayamayabiliyor.
lknur: Bu madur edebiyatn da devam ettirmek Ya madur
edebiyat da demeyeyim de yani byle kendi yaadmz eyleri anlattmzda
da abartt diye dnebiliyorlar.
Pnar: Ama aslnda madur edebiyat yapyorsunuz deyip kmsemek
de bir bloke etme abas. Ben madur edebiyat eklinde
yaftalanmann arkasnda da biraz art niyet gryorum. Tamam, ok
arabesklemesin ama byle ithamlarla karlatka, sonra hi konuamaz
hale geliyor insan.
znur: Bunun hayata dokunan bir yan var. Yasa siyasal ya da
felsef bir problem olarak vs. konuuyoruz ama bu birebir bizim
hayatmz ikiye blen bir sorun.
Pnar: Aslnda anlar ok gerekten. ok ok fazla
znur: Ya aslnda sen balasana, sizin dnem nk tarihsel olarak
en bata duruyor. 80lerden balayalm.
Pnar: imdi ben 87de rtndm niversitenin ikinci snfna
balarken. lk bata ok sorun yoktu. Bir de benim dnem zal dnemi
ama benden iki sene evvel baz niversitelerde ciddi yasaklar
kondu. Yengem gittii Marmara di hekimliinde bir sene kaybetti
o dnemde ve tabii ok aalayc kt olaylar yaamlar. Mesela
yengeme bu yasak konulduu zaman bilinli bir ekilde oradaki
Fikir Platformu
57
Alaturka Laiklik
temizlikilere de barts takma zorunluluu koyuyor dekan, bu
ok ilgintir. Hani diyorlar ya aslnda bir snf mcadelesi de var
bunun arkasnda. Bu doru. Bir sene kaybediyor o dnemde ama
zal dnemi ite, zal istemiyor yle bir yasak uygulanmasn. Benim
okul T. Tnn rektr de istemiyor yasan uygulanmasn
ama baz faklteler fanatik. Mimarlk fakltesi, elektrik fakltesi
gibi faklteler uyguluyor yasa. Ben elektrik fakltesindeyim.
Benim okuduum dnem ncesinde daha muhafazakr bir rektr
vard, benim zamanmdaki liberal biriydi. Ben okurken bizim dekan
barts yasaklansn istiyor. Fakltenin ierisinde ok fanatik
retim grevlileri var; can atyorlar yasak olsun diye. Srekli bir
psikolojik harp; derse giriyorsun, hakaret iitiyorsun. ncelikle dar
k ile balad, kmam diyorsun retmenin kendisi dersten
kyor. renciler kouyor hocam yapmayn, etmeyin. Siz kmayn
o ksn diyorlar
dil: Sana oldu mu byle bir ey?
Pnar: Tabii, ben amfide bartl olarak tek bamaydm. 80 kiilik
amfi, bunun 60 bir olay olduunda ahit olmamak iin nne
dnp ders alyor. Geriye kalan 20sinden de 10u hoca dersten
karm diyince hocann peinden kouyorlar, hocam siz kmayn
o ksn diye. Dier 10 kadar bir say da snfta protesto ediyor,
sraya falan vuruyorlar.
O senelerde profesr psikolojik harbe baladlar. Mesela dier
rencilerle beraber giriyorsun derse ama ge kaldn, ne hakla ge
Fikir Platformu
58
Alaturka Laiklik
kalrsn, bir daha sakn ge girme -ama hocam ben ge kalmadm
- ben sana imdi ne syleyeceimi bilirdim ok ar kfrler ederim
ama neyse kadnsn otur gibi diyaloglar yaanyor. Karnda
70 yanda bir profesr, okulun en saygn retim grevlilerinden
biri Bir bakas geliyor, mesela derste konutun diye satayor,
br geliyor bu soruyu zmedin diye satayor O srete sanrm
bu profesr anlamal. Ayn anda de bir bahane bulup,
nce bize hakaretlere baladlar. Zaten biz fakltede bartlyz
toplasan ders bana bir tane bile yokuz.
Bir arkadamz vard bizim, ufak tefek tatl bir kz. Annesi bakclk
yaparak okutuyor bunu ve ailenin midi tek niversite okumu
ocuu olacak. Bu profesrlerden bir tanesi derste buna hakaret
ediyor. Sen yanndakiyle ne konuuyorsun diyerek balyor. Aslnda
kz yanndakiyle konumuyor, yanndaki bunla konumak iin
dnyor. Sen bu kyafetinle kaplumbaa gibi giyinmisin, sylediklerimin
yarsn bile anlamazsn zaten diye devam ediyor hoca.
Btn amfi sus-pus, yani 60-70 kii var ierde Ondan sonra tabii
ok ierledik biz buna. Aramzda konutuk, bir taneniz bile bir ey
diyemediniz mi hocaya dedik.
Glah: yle durumda kaba kuvvet de deil, insan en azndan
kar tarafa szl mdahaleyi bekliyor arkadandan. Ben hocayla
kavga ediyorum. 80 kiilik amfi, herkes susuyor.
Nesrin: Bu uygulamay yapanlar sessizlikten acayip destek alyor
lar. Biri itiraz eder, ses ykseltirse duruyorlar. Ama o ses gelmediinde
Fikir Platformu
59
Alaturka Laiklik
katlana katlana artarak devam ediyor gaddarlklar.
Pnar: Dindar kadnlar ve erkekler arasndaki o kopukluk da ok
ilgintir. Bize de unu derlerdi bacm senin cihadn evde, zlme,
mahzun olma, ayet de var ya glsn Ama amfide, kampste
bir olay olduunda paldr kldr kayor. Bunu bir karanlk kede
sylyor, kayor dersini dinlemeye ya da ders vermeye gidiyor.
dil: Aslnda iten ie tepki mi duyuyorlar kadnlar niversitede
olmasnlar diye?
Pnar: Yok, tepki duymuyorlar ama muhafazakrln getirdii bir
ey ve durumla yzlemekten kayorlar. Tabii burada bir art niyet
de yok. Baz erkekler o (yasak kart) eylemlerde ok dayak da yediler.
Ve hi unutmam, Hrriyetin maneti vardr Azgn Sakallya
Coplu Ders diye. Hatta ben bununla dalga getim, sakall olduu
iin mi azgnd bunlar, yoksa azdklar iin mi sakal braktlar? diye.
(glmeler)
Nesrin: 1998 dnemiydi. Ben o zamanlar yeni rtnmtm ve
heyecanl bir ocuktum. Bam ok isteyerek rtmtm. Annem
ok dindar bir insand ama o yata rtnmemi istemiyordu. Anneme
kar bam rtmek iin mcadele ederken bartsn ok
benimsedim ve 1998 olaylar patlak verdi. ocuk olarak medyann
ok fazla etkisinde oluyordum tabii. Babam benim bu nedenle bartl
olarak pek sokakta oynamama izin vermezdi. nk o dnem
bartl bir ocuk grseler haber yapyorlard. Televizyonun
ok etkisinde kalan bir insandm. Srekli bann rts iin sokaklara
Fikir Platformu
60
Alaturka Laiklik
dklen alayan kzlar izlerdim, o zamandan beri kendimi hi
Trkiyenin vatanda gibi hissetmedim. Her yerde polis tarafndan
yakalanabilecek, polisten korkan ama polise kar savaan bir psikolojinin
iine girdim. Sonra imam-hatip lisesine gittim.
znur: Bence yle bir durum da var, katlr msnz bilmiyorum:
Barts yasa direkt bartlleri okul dnda brakmay hedefleyen
bir yasakt. Bunu bildiin iin pervaszca tartmaya giriyorsun
snfta. nk zaten atacak seni okuldan. Bari szm syleyip de
gideyim diyorsun. Sonuta sz syleyebilenlerimiz syledik, sessiz
sedasz ekildik Sokak protestolarndan baka en ufak bir iddet
olay yaanmamtr. Yani gayet sessiz sedasz gnderildik Erkeklerin
yaanan olaylara bireysel tepki gsterseler kaybedecekleri bir
eyleri vard ve aslnda yasak uygulamasnda onlarn bireysel hayatn
dorudan kesintiye uratan bir ey yok. Bunu daha ok niversitede
fark ettim. Onlar ya bakalarnn yani bartl kadnlarn
dertleriyle dertlenip harekete geeceklerdi, ya da olaylara karmayacaklard.
nk o anda bartl kadn bir bakas oluyor. Yani
biz birebir kendi eitim hayatmz hakknda karar vermek durumundayz.
Ama onlar destek verecek miyiz, yoksa biz bari burada
olalm, okulumuza devam edelim mi? diye sordular kendilerine.
Tabii bata deil, ilerleyen zamanlarda. Bata ounlukla erkekler de
protesto etmilerdi okullar.
dil: O biraz da 90l yllarla 2000 sonrasnn farkyla da ilgili.
Yani 90l yllardaki o direni ruhu bir ekilde vard.
Fikir Platformu
61
Alaturka Laiklik
Nesrin: Bir de imam-hatiplerde iki gn nce okul formas olan
kyafet iki gn sonra seni bir militan durumuna dryordu. Ban
rttn iin militan muamelesi gryordun. Onlarn hepsi
ocuk; okulun kapsndan ieri alnmadklar iin kapnn nnde
bekliyorlar ve o bir eylem saylyor. Ben 1999-2000de Bursa mamHatipteki arkadamdan yle bir uygulama duydum: Formalaryla
her zamanki gibi okula geliyorlar, ieri alnmyorlar, kapda bekliyorlar.
Kapnn nnde bekleyen ieri alnmayan rencileri datmak
iin polis geliyor. Polis bunlar arabaya dolduruyor ve ehrin
darsna bir yere brakyor. O zamanlar o kadar kt ki imdi bir
lise rencisini ehrin dnda bir yere braksan yine korkun ama telefon
var imdi. Evden okula okuldan eve giden bir kz iin ehirden
uzak bir yere braklmak gerekten travmatik bir ey. Ondan sonra
veliler mdre sormu ocuklar nerede? diye. Mdr, polisler bu
tarafa gittiler demi. Aileleri o sayede gidip bulmu ocuklar. Ve
bunu yapanlar basn yoluyla da bildiriyorlar yaptklarn. Yani gizlemiyorlar.
Bir daha okul nnde toplananlar bu muameleye maruz
kalacaklarn bilsinler ki yapmasnlar diye aka sylyorlar.
lknur: Okul iindeki direni nasl bir ey? Onu ben ok merak
ediyorum.
dil: Evet ben de merak ediyorum. zellikle 1990larn banda,
o dnemde solcu rencilerle ilikiniz nasld mesela?
Pnar: O dnemde de solcular iki tipti. i Partisi grubu ve bir
de ite ne olduunu bilmediim dier solcular vard. Dier solcular
Fikir Platformu
62
Alaturka Laiklik
dediim grup sonraki yllarda 28 ubattaki eylemlerde ok yer aldlar.
O eylemlerin balarnda srekli o kalabaln iinde solcular
da vard. Basn yaynda okuyan Sevgi diye bir arkada geldi aklma.
Bu arkadaa bir derste hoca k diyor. Bu kmam diye diretiyor.
O sra bir solcu kz mdahale ediyor, hocam bunu yapamazsnz,
zgrle aykr, demokrasiye aykr, diyor, tartyorlar. Sevgi ikimiz
birden bir sene uzaklatrma aldk diyordu, hem o kz, hem
ben. Yani byle insani olaylar da oluyor. Ben 28 ubat srecinin
balangcnda solcularn bir blmnn stanbul niversitesinde
ok ciddi desteini de grdm.
Glah: Yalnz bu arada bu sre bizi hayatn her alannda agresifletirdi.
Bunu fark ettim kendimde. 1998de okulu brakanlardan
biriyim. niversiteye bartl balamtm. niversite snav
96dayd, snava da bartl girmitim. Kayseride Biyoloji okumaya
balamtm. 2 ay kadar okula devam ettik, sonra sorun balad.
Okula girememeye balamamz tam da vizelere denk gelmiti. Neden
giremeyeceimiz anlatld bize. Kapda kalma srecinden nce
k dneminde olduumuz iin bereyle girebiliyorduk okula. Okulun
iki kaps, tek gvenlik grevlisi vard. Bir kapdan giremeyince
onu atlatp ikinci kapdan girmeye alyorduk, adam arkamzdan
komaya balyordu. Byle komik (!) eyler yayorduk. Ya da apka
takp bartmz gizliyorduk, yle girebiliyorduk.
dil: erde ne oluyordu o zaman?
Glah: Biz ierde apkay karyorduk. Hocalar aryordu, siz
Fikir Platformu
63
Alaturka Laiklik
buraya nasl girebildiniz diyorlard. renciler de bize akn akn
bakyorlard apkamz karrken. Byle ok kovalamaca yaadm
gvenlikle. Hocalar bize dar kn! diyorlard ya da imza kd
nmze gelince imzamz almyorlard (derse katlmad sayyorlard).
Snftan dar karlp dekana gnderiliyorduk srekli.
Pnar: Mesela ben bir derse bavuru dilekemin yok edilip o derse
aylarca devam ettikten sonra ertesi sene tekrar almak zorunda kaldm
bilirim ya da nklp Tarihi dersinde bartl ve sakalllarn
kdnn iaretlenip brakldn. Bunlar yaayan insan nasl agresif
olmaz, nasl depresif olmaz? Kapda yasak kalkabilirse eer ok
kaybolan dilekeler, iaretlenen snav ktlar olacak, o zaman bizim
yllarmza tekrar dnlecek, bel alt almalar yine balayacak.
Glah: Ben en ok barts kelimesini azlarna almama
larna zlyordum. Bu ekilde mi gireceksiniz? diyorlard. Yani
azlarna bile almyorlard. Ben ona ok bozuluyordum.
Pnar: Bir arkadam mimarlk fakltesindeki tek bartl renciydi,
peruk takt gn gelip peruunu ekitirdiler bunu da
karacaksn! diyerek
Glah: Bizim okulun lahiyat Fakltesinde sorun yoktu, birlikte
orann ktphanesine gidip vakit geiriyorduk. Yine o dnemde soruturmalar
geirdik. Savunmalarmz yaptk, uyar cezalar aldk.
hoca karmzda soruyordu bize: Kimin yurdunda kalyorsunuz?
Tutanak tutma akllarn kimden alyorsunuz? Hangi avukatlar
size yardm ediyor? Hakkn arama yollarn bilmemeni bekliyorlar.
Fikir Platformu
64
Alaturka Laiklik
Diyordum ki, aptal deiliz, az-ok biliyoruz haklarmz. O sralarda
televizyondan stanbuldaki olaylar takip ediyordum. Aradan on
gn geti, eve dndm, okula devam etmedim.
dil: Neden dndn? Canna tak m etmiti artk?
Glah: Hayr, yapabileceim hibir ey kalmamt, sadece yurtta
oturuyordum, okul kaydm da dondurmutum. Eve dnme sreci
ok skntlyd. Zaten psikolojim bozuk dnmtm. Bir de
sadece evde oturup hibir ey yapmamak srekli okumaya endekslenmi
biri iin ok zordu. Artk krelmeye baladm hissetmitim,
insanlarla iletiim kuramaz hale gelmitim. Daha sonra iki kz
kardeim de ayn sorunu yaayp, okuduklar okullar brakp eve
dnmlerdi. Fakat sonra Kbrsta byle bir sorunun olmadn
renince snava girip oraya gitmeye karar verdiler. Beni de ikna
etmeye altlar ama ben istemiyordum.
dil: Tekrar ayn eyleri yaama korkusu mu tayordun?
Glah: Hayr, ben sorun zlmeden niversiteye dnmeme karar
almtm. Bir nevi pasif direni
dil: Ailenin tavr nasld?
Glah: Ailem bizi destekliyordu, karar bize brakmlard, a
ya da ama demiyorlard. Sen nasl istiyorsan o ekilde davran
diyorlard. 2006 Hazirannda kz kardelerimin teviki zerine dershaneye
kayt yaptrdm. Bir yl devam ettim, snava girdim. Hazirana
kadar Bilgi niversitesinde apka takmaya izin verildiinden
haberim yoktu, ben kz kardelerimin yanna, Kbrstaki bir niversiteye
Fikir Platformu
65
Alaturka Laiklik
gitmek iin hazrlanmtm ama bunu duyunca Bilgi iin
hazrlanmaya baladm. Puanlar ok yksek deildi, burslu okuyabiliyordunuz,
ben paralsna dahi razydm, yeter ki okuyabileyim.
Geen sene de kayt oldum Bilgiye.
znur: Peki bu kadar yl ara verdikten sonra niversiteye girdiinde
ne hissettin?
Glah: Ya fark beni etkiledi, dershanede de yaamtm bunu,
ben 1981 doumluyum. 1989-90llar bana ok ocuk geldiler. Ama
ben de pek byk gstermiyorum, bu avantaj kullandm.
lknur: apka taknca ne hissettin? O kadar direnmitin bartn
iin. Bu nasl etkiledi? Bir de alay edenler oldu mu?
Glah: Yzme kar hi olmad ama duymazlktan geldiklerim
oldu. Bizim okulda ok ukala insanlar da var. Yzme dorudan bir
ey syleyecek cesaretleri olmayp da alay edenler oldu. Ya ok gzel
olmu, ben de takacam, altnda ka kat var? diyenler oldu. Ben
duymazdan geldim. Bir de saldrya uramak istemiyorum, savun
ma yapmak istemiyorum. Duymazlktan geliyorum sylenenleri.
Nesrin: Bizde yakn bir dnemde direk bir saldr oldu. Hoca amfide
ders anlatyordu, bartl, yani apkal arkadalardan biri anlamad,
arkadan biri laf att; Kafandaki o eyle tabii ki anlamazsn
diye Ben bu yasak ile birlikte aile olarak, ehir olarak, lke olarak
aalandm hissediyorum, bireysel olarak deil. Ben ne snava
girdiime, ne kazanabildiime, ne de kazandktan sonra kayt iin
Urfadan stanbula geldiime sevinebildim. Ki o hafta harika bir
Fikir Platformu
66
Alaturka Laiklik
haftayd ama ben her gece alyordum.
lknur: Neden alyordun? Nasl okula gireceim diye mi?
Nesrin: Yani Bir de stanbula ilk geldiimizde babam beni
srarla her gn okula gtrmeye alyordu. Kayt bitti, yine de
gtrmeye alyordu. Bir de kayt haftasnda rtl aldlar, kayt
bitince almamaya baladlar, babam apka tak, gir dedi. Okulda
dekanlkta, mimarlk fakltesinde her grdne anlatmaya alyordu,
Bakn, benim kzm rtl, bunu bilerek-isteyerek yapyor,
ok seviyor, okul onun hayat, ben istemiyorum byle bir eyin kzmn
hayatn etkilemesini. O kadar gcme gitti ki, babam adeta
hi tanmad insanlara yalvaryordu ve ben babam hi byle grmemitim.
O kadar ackl, o kadar insanlarn gznn iine bakarak
yalvararak konuuyordu ki, adeta ben onu buraya brakacam
ama kzma kt davranmayn demeye alyordu. Beni ylece zar
zor brakt, memlekete dnd. imdi yasa deiikliinden sonra aryordu
kzm sizin okulda durum nasl? diye. Deien bir ey olmamt
benim okulumda. Her gece aryordu, en sonunda dzeldi
baba, artk rtyoruz diyerek yalan syledim ki ii rahat etsin. Yani
byle herkes yaralanyor, sanki gzaltnda bir yaknnn olmas gibi.
Sorun u, rtl olmak o ideal vatanda imgesine uymuyor. Bir de
ok sevdiklerinin bunu yaamas ac bir ey. Tek bama yaasaydm
bu kadar incinmezdim, ama ailem benim iin benden daha deerli.
Benimle birlikte onlar da bu acy yayor.
Pnar: Benim dnemimde ben taviz verme psikolojisini hi yaamadm.
Fikir Platformu
67
Alaturka Laiklik
Biraz gzm karayd. Ama o dnemde yaadklarna tahamml
edemeyip okulu brakan ok oldu. Acaba o terk edenler ne
oldu? ok merak ediyorum. Biri mimarlk fakltesindeydi, dieri
makine mhendislii. Mimar, mhendis olacaklard. imdi ne hissediyorlardr
bunca yldan sonra?
lknur: Hani psikolojide de vardr ya, annenin ocua verebilecei
en kt ceza ksmektir. nk onu yok sayyorsun. Aabeyim
28 ubattan sonra 2000li yllarda niversiteye girmiti, ok aktifti,
snf bakanyd. Bartl bir kz paso almak iin bartl bir fotoraf
getirmi, o da inallah kabul ederler deyip fotoraf renci
ilerine gtrm. renci ilerindekiler de Nasl olacak? Bu fotoraf
bartl? deyince, yine de bir deneyelim demi aabeyim.
Mesut Parlak o dnemde dekanm. Mesut Parlaka gtrmler
olay. Onun syledii sz ok ilgin: Bizim bartl rencimiz
mi vard? demi. Yok sayyor yani.
dil: Gzlerine tamamen batyorsun, sadece bartl olarak varsn,
ya da bartl olduun iin yoksun. kisinin ortas yok, normal
bir insan olarak grmyorlar seni.
znur: Betln gzel bir hikyesi var pasoyla ilgili. Betl trl
yollarla, apkayla, perukla okumaya alan bir arkada. Bu kadar
kendinden fedakrlk ettikten sonra pasoya da ak fotoraf vermek
istemiyor, ETTye bartl fotorafla gidip paso istiyor. Oradaki
grevli bu fotoraf kabul edemeyeceini sylyor, o ok yalvaryor,
yol parasn pasosuz deyemeyeceini sylyor. Sonunda adam kabul
Fikir Platformu
68
Alaturka Laiklik
ediyor fotoraf. Meselenin byle bir ekonomik yan da var
Pnar: Hani maduriyet edebiyat diyorlar ya, edebiyat deil
maduriyetin kendisi var gerekten de. Yasan ekonomik yn de
ok nemliydi. Benim dnemimde okuyan bartl rencilerin
benim dmda hepsinin durumlar zordu. Babas ii emeklisi olan,
annesi temizlikilik yapanlar vard. Babas isiz olan vard. Anneler
de biz okuyamadk, siz okuyun, siz kendinizi kurtarn diye gnderiyorlard
kzlarn okula. Beni stanbul niversitesinde yaplan
eylemler ok duygulandrmt. apa ve Cerrahpaadan bartl
tp rencileri gelirdi, beyaz nlkler giyerlerdi. imdi yakn bir dnemde
babam iin Cerrahpaaya gittim. ok sayda bayan doktor
vard ama bir tane bile bartl gremiyorsun. O bartl tp
rencileri o zamanlar mezun olsalard ya da niversitede kalsalard
imdi bir yn bartl insan grecektik. u aamadan sonra
onlardan bir tanesinin orda kalmas byk bir olay, nk orada
insanlarn gzn yokluumuza altrdlar.
Glah: u anda anayasa deiikliinden sonra benim okulumda
bartl kabul ediyorlar rencileri. Ama hala inanamyorum,
bulunduum katta bir gvenlik grevlisi kapnn yanndan gese,
acaba bizim snfa m geliyor? diye dnyorum. lk gn gittiimde
hibir ey hissedemedim, on yldr beklediim bir eydi ama
inanamadm byle bir ey olduuna.
dil: Zaten gvenlik grevlisi grmek bile bende arpntya yol
ayordu; imdi bir ey diyecek, imdi tartacam diye evham yapyordum
Fikir Platformu
69
Alaturka Laiklik
Nesrin: Siz okula yangn merdiveninden giriyordunuz deil mi?
znur: (Bizim oradan kaarak girdiimizi renince) ok ey dndler
okulda bu yangn merdiveni iin. Kapatamyorlard, nk
kanunen yangn merdiveni olmas zorunlu. Sonunda baz gvenlik
grevlilerini grevlendirdiler srekli oray kontrol altnda tutmalar
iin. Zaten kuytu bir yerde bir kapyd. Otoparka alyordu. Arabalarn
arasndan kap varabiliyorduk kapya. eriden birinin kapy
amas gerekiyordu. Ama bazen ierdeki arkadan yerine gvenlik
grevlisi ayordu kapy (Glmeler). Kapy anca birden karmza
gvenlik grevlisi kyordu. O nasl bir korkuydu yle. Bizim
okulda okuyan bartllerin ou bursluydu. Burslu olmayanlar
da yasak balaynca zaten hemen braktlar okulu; yurtdna gittiler.
Sadece mecbur olan burslular devam etti okula. Biz devam ettik
dil: Pnar senin rtnme hikyen ne?
Pnar: Valla benim rtnme hikyem biraz kark. Benim ailemde
rtl kimse yok. Kemalist modern bir ailem var. Annem
avukat, babam mhendis, abim ODTl. ODTde abim daha
bir dindar oldu ama ben abimle hi geinemiyordum. O dnem
o dindar olduka ben dinden kayordum (glmeler). Ondan
sonra ben niversite birinci snftayken Ankaradan stanbula tandk.
lk yl biraz stanbulun tadn karmaya adadm kendimi.
Arkadalarla Ortaky, Beyolu falan geziyoruz. Ama epeyce de din,
ahlak zerine tartmalarmz oluyor Ama srekli u elikiyi
duyuyorum, benim ailem modern bir aile ama gelenek olarak da
Fikir Platformu
70
Alaturka Laiklik
ok sk bir ahlak anlay var. Mayo giyebilirim ama asla erkekle
flrt edemem mesela. Srekli bu tartmalar yayorduk. Tde
bir mhendislik fakltesine gidiyordum, hem kz says az hem de
arkadalarm yzde seksen-doksan ateist. Byle olunca bir ekilde
kendimi savunmaya alyordum. Srekli ahlak tartmalar, Allah
zerine, slamiyet zerine tartmalar, nefs ilikileri sonrasnda, epey
orada burada dolatktan sonra yeter artk dedim. Ahlaksa ahlak.
Bunu bir temele balamak lazm diye dnmeye baladm. Bu arada
namaza baladm. Sonra abim geldi yurtdndan. Ondan baz
kitaplar almaya baladm. Ali eriatinin nsann Drt Zindan beni
ok etkilemiti mesela.
dil: lk rtndnde ailenle nasl bir ey yaadn?
Pnar: lk yle baktlar: Ben karakter olarak maymun itahlym,
nasl olsa iki ay sonra bu Budist olur gibi baktlar (glmeler).
Ciddiye almadlar. Sonra zaman geip Budist olmadm grdler,
ciddiye almaya baladlar. lk zamanlar baya ktyd. Tartyorduk
srekli ama dier kiilerin yaad kadar korkun boyutlarda
eyler yaamadm. Bazlar o dnem ailelerinden ciddi dayak yiyorlard
rtndkleri iin.
lknur: Bir taraftan da bartl olduun iin okulda sknt yayorsun.
Hem okuldaki duruma ramen okulda bir eyler yapmaya
alyorsun hem de evden destek grmyorsun. yle bir durum
vard herhalde.
znur: Benim dikkatimi eken kzlarla erkekler byle durumlarda
Fikir Platformu
71
Alaturka Laiklik
farkl muamele gryorlar. Abim bir gruba katlmt amcamlar
vastasyla. Ona tepki gstermeyen ailem ben rtnnce ar tepki
gsterdi. Abimi desteklemeseler de kararlarna sayg duyarlard.
Bana ok bask yaptlar rtndm diye.
Pnar: Ben de babamla baya bir atma halindeydim. Ama
sonuta baba kalbi ite, iten ie dayanamyordu galiba. Okuldaki
tepkiler, knama cezalar, dekanla ekilme meseleleri balaynca bu
sefer babam bana yaknlat. Benim iin okul ynetimi ile muhatap
olmaya balad. Bu da Allahn hikmeti. Yani benle olan atmalar
o noktada durdu.
Nesrin: lk rtndmde bizim evde fotoraf makinesi yoktu
ama babam arkadann fotoraf makinesini getirip bir sr pozumu
ekmiti yarn br gn alrsn, bu sana ok yakm diye.
Gerekten bartsn ok seviyor; yani namaz gibi Kuran gibi
seviyor. Dini bir hassasiyet ona gre ama ncelikle ocuklarn kayrmak
istiyor. Bu nedenle bamz rtmemizi istememiti. nk
o bizi hi incitmedi, kimse de incitmesin istiyor
znur: Mesela benim ailem hi istemedi rtnmemi. nk
1999da liseden mezun oldum. Notlarm da ok iyiydi. Ailede de
daha nce yksek eitim alm hibir kadn yok yani. Benim okursam
iyi bir ey olacam biliyorlard. Annem ok istiyordu okuyup
bir meslek sahibi olmam. Tabii imdi piman byle bir ey olduuma
(glmeler). Ben rtnnce ok kt geldi bu onlara.
Ben yasaktan sonra bu kadar sivil toplumda da aktif olunca, televizyonlara
Fikir Platformu
72
Alaturka Laiklik
falan knca annem dedi ki Uzakla bu meselelerden,
bankada falan i bulalm sana. (glmeler). Bir de tabii darbeler
tarihine de tanklk ettikleri iin gerekten korkuyorlar ocuklar
siyasete karrsa diye. Siyaset onlar iin ok kt bir ey. Koruma
igdsyle yapyorlar bunlar. Koruma igds ama benim ailem
bana kar ok sertti. Babam o kadar sert deildi ama annem ok
sertti. Barts yasa yznden okulu brakabileceimi biliyordu.
Bu yzden hem srekli kavga ediyorduk hem de mesela geceleri
annemin aladn biliyordum. Ben de alyordum. Bu ok zor bir
durum Bunun iin Nesrinin babas hakknda anlattklar beni
ok yaralad. Sonuta biz onlarn evlatlaryz. Bu yasak btn aileye
dokunan bir yasak oldu.
znur: Bir de biliyorlar ocuklar kt bir ey yapmyor ama
ocuun zerine geliyorlar. mam-hatip lisesindeyken bizler tam
Kavavisin iirindeki gibi Barbarlar Beklerken modundaydk.
Polisler kapda bekliyorlard, bir gn ieri gireceklerini biliyorduk.
Zaten ok umutsuzduk. Bu okulu bitirsek, liseden mezun olsak
ne olacakt ki? Devam edemeyecektik. Ben o yzden okulu gzden
karmtm. Disiplin cezas almak ya da okuldan atlmak beni
korkutmuyordu. Zaten savunma yazyorduk, bir tane daha yazardk
diye dnyorduk. Geldiimiz nokta malum
znur: Benim kiisel hikyemde, liseden mezun oldum, niversite
snavna girdim, kazandm, kayt yaptrdm, oradan da mezun
oldum. Bunlarn hi birinde mutlu olmadm. Hlbuki insanlar
Fikir Platformu
73
Alaturka Laiklik
byle zamanlarda ok mutlu olurlar. niversiteden mezun olduum
gn hatrlamak bile istemiyorum, dnp fotoraflara da bakmadm.
Zaten bitmi okul, mezun oluyoruz. Derdimiz, annemizi
alacaklar m mezuniyet trenine, kepin altna ne giysem Temmuz
scanda boazl bir badi giyinmitim. Dier arkadalarm zel kyafetler
almlard mezuniyet iin, herkes ok kt, ok zenliydi
Her zaman olduu gibi bizler garip, ucube gibi giyinmek zorunda
kaldk. Mezuniyet trenine katlmamn tek nedeni ailemdi. Onlar
ok hevesliydi. Ucube gibi o podyuma kmak pahasna ailem bir
gnm grsn istedim. Ailem ve akrabalarm ilk defa beni yle
apkal grmt, biraz utandm ama hepsi ok mutluydu, apkam
grmediler bile Yorum da yapmadlar sonrasnda. Mutsuz ev kadnlar
gibi konutum deil mi (glmeler).
Pnar: Ben mezuniyet trenine gitmedim mesela. 1994 mezunuyum,
diplomam daha geen sene aldm. Okula bile gitmedim.
Eimi yolladm, o ald. On drt sene olmu. Gitsem de giremeyecektim
belki. Zaten bir ideal, bir ama gremiyorsun okurken de.
Sen mesela o okulda asistan olamazsn. Benim bildiim birinci olan
bir arkada vard. Normalde birincilerin rahatlkla asistan olmalar
gerekiyor. O olamad tabii. Bu da ayr bir yn Kiiyi ideallerinden
de koparyor bu durum.
znur: Her eyi kalp arpntsyla karlamaya balyor insan.
Yani niversitede istedii bir yeri kazanan bir insan normalde ok
mutlu olur. Hem de stanbulda iyi bir niversite Ben nce ok
Fikir Platformu
74
Alaturka Laiklik
oldum. Ondan sonra ailemde ikna sreleri balad. Ben zaten bir
sene ara vermitim. Bu okul iin ailem ok bask yapt. Kaydn son
gnne kadar hep aladm nk ba ak fotoraf vermek ok
dokunuyordu bana. Son gn bir peruk bulundu, kayda gittim. Fotoraf
sras beklerken bile alyordum. Dier rencilere baktm
mutluluktan sanki bir kar havada gelip kayt yaptrdlar.
dil: Ben on sekiz yanda rtndm. Anadolu lisesinde okuduum
iin daha nce rtnmemitim. niversiteye kayda geldiimde
bir aylk rtlydm. Sizin yaadnz hibir eyi daha nceden
yaamamtm. Kayt gn okula geldim ve baka bartl bir
niversiteli tanmadm iin nasl direnilir, ne yaplr bilmiyordum
(glmeler). Sra dijital fotorafa geldi. Dardan fotoraf kabul
etmiyorlard. Bir alternatif de sunmuyorlard. Ben bayan fotoraf
istedim, kabul etmediler. Bari odada dierleri ksn sadece fotoraf
kalsn dedim, onu da kabul etmediler. Hayatmn en kt fotorafn
verdim. O fotorafa u anda bakmyorum. Aladm alayacam
bir poz, kk Emrahn kz hali gibi (glmeler). Ben
rtnmeden nce babam bana emin misin? diye sordu. Bir sr
ey yaayacaksn. yle olacak, byle olacak, sana ok zor gelir, emin
misin rtnmek istediine? diye byle bir konuma yapt bana.
O gn de babam kayt bitip okuldan knca demez mi, Ben sana
demitim byle olacan. Ben eve dnte yol boyu alyordum.
Alama, bunlarn olaca belliydi, bunlar gze almalsn. Bir de
byle bir nutuk dinledim. Sonra da neden bu kadar bytyorsun?
Fikir Platformu
75
Alaturka Laiklik
serzenileri. Bu ok ilgin, siz bir ey yayorsunuz, bariz bir
ikence bu. Toplama kamp gibi orada bedenine bir mdahale yaplyor
ve sen hari kimse bunu grmyor. Orada o fotoraf eken
de grmyor, z baban da grmyor ve sen orada yapayalnzsn
Belki en kts de bu. Hani biri orada anlasa ve bu acn paylasa
belki daha az actacak cann. Ama yle olmuyor.
Pnar: Benim arkamdan Fatiha okuyanlar da olurdu. rtnmeden
nce birinci snfta etrafmda kz erkek kark ok geni bir
arkada evresi vard. Ama rtndm hafta tamamyla yalnz kaldm.
Okulda konuacam hi kimse kalmad. Be hafta boyunca
okula gittim-geldim ve be hafta boyunca merhaba bile dememiim
kimseye.
Maduriyet hikyeleri deniyor ya, bir yerde Fatma Barbarosolunun
bir yaz dizisini okudum. Her sabah soba yeniden kurulur diye bir
yazyd. ok acklyd. 1985 ylnda sanrm Uluda niversitesinde
ieri alnmayanlar k aylar boyunca darda karn altnda donuyorlar
ve sonunda bir teneke soba buluyor kzlar. O sobay yakyorlar;
her sabah o soba yanyor, kzlar kapda bekliyor. Tabii bu srada
baz eyler oluyor. Gelip orada okula girmedii iin herkesin iinde
kzn dven veliler oluyor, san ban yola yola zorla atranlar
oluyor. Bu hikye aslnda ok nemli. Bunlar gerek maduriyetler.
Mesela burada konuulan bir sr hikyeyi ben bile bilmiyorum.
Dardaki kii ne biliyor ki?
znur: Bizde bu ok oldu Adam geliyor gzmzn nnde
Fikir Platformu
76
Alaturka Laiklik
kzn dverek okula sokuyor mesela. nanamyorsun yani. Sonra o
ocuk ne yaayacak? Biz zaten ok kt hissediyoruz. Hem iddet
gryor, hem rezil oluyor. Ama orada kimse mdahale etmiyor. Bu
iddeti kimse durdurmuyor
Pnar: iddetin meru nesnesi bartller Konu bartl kadnlar
olunca kadn derneklerinin t kmyor.
lknur: Bir de bu eitim yani Pedagojik bir sre szde Dnsene
bu kadar eyi yaayp gidip eitim almaya alyorsun ierde.
Nesrin: Hem a, hem rt diyen aileler de var. Bu ynde iddet
uygulayan aileler de var. Kesinlikle darda amayacaksn, ierde
kapatmayacaksn diyenler de var.
Pnar: stanbul niversitesinde o rty karp tekrar takan kzla
da bir konumak lazm. Sizler de amamsnz. Bir de her gn
ap karan kza bakmak lazm. Bakalm onun psikolojisi ne durumda
dil: Yasakla birebir karlap evine dnmek de farkl bir ey
Yani niversiteye yeni girecekken kapda byle bir yasakla karlamak
ok farkl bir ey. Mesela balarn amayp okulu brakanlardan
ban ap girenlere ok byk fke duyanlar var. Yasa balatanlardan
ok ban aan arkadana fke duyuyor bazlar
Glah: Ben de yle dnyordum, nk ok az niversitede
kalabildim ya, nerdeyse kapdan dnm gibi oldum. Ve ok kzyordum
ban aanlara.
dil: Nasl deiti fikrin?
Fikir Platformu
77
Alaturka Laiklik
Glah: Yan ilerledike kafandaki eyler daha bir oturuyor nk Keke yle
yapmasalard beraber olsaydk diye dnyordum.
Bir de artlar ok farkl Bu kadar kat olmamak gerek diye
dndm.
lknur: Ben de ok kzyordum. nk ben niversiteye gittiim
zaman artk yasak kroniklemiti. Direnmek istesem de yapabileceim
bir ey yok nk ortada. Ben zaten bam rterken bunu
kabullenerek rtmeye karar verdim. Lisede rtndm. Ve imamhatiplerde
de yasak balad o dnem. Bunlar biliyorsun ama bir taraftan
da inanmsn ve rtnmek istiyorsun. Arayp arayp bir eyleri
bulmuum sonuta, heyecanlanmm, hemen harekete gemek
istiyorsun doal olarak. Ki ben rtnmeye karar verdiimde lise
birinci snf ikinci dnem yeni balamt. Ben nerdeyse o durumda
brakacaktm okulu O kadar heyecan verici bir ey ama sen bunu
yapmak iin bu bedelleri demeyi gze almak zorundasn.
Pnar: Beklemek ne kadar zor deil mi?
znur: Okula apkayla ya da perukla girdiin andan itibaren ya
da ban atnda artk bir tercih yapm ve bitirmi olmuyorsun,
her gn her sabah ayn tercihi yapyorsun. Ben mesela okula yryerek
gidiyordum ve o yolda hibir eyi gzm grmyordu. Hep
bugn nasl gireyim, hangi kapdan gireyim? diye dnyordum.
Zaten srekli sululuk psikolojisi katlana katlana gidiyordu. Bir sre
sonra ben sadece okula gittiimi fark ettim. stanbulda okuyan biri
olarak eve kapandm fark ettim. Evden hi kmamm mesela.
Fikir Platformu
78
Alaturka Laiklik
Sadece okula gitmek iin kmm. Hibir faaliyete katlmamm.
stanbul gibi bir yerde yapacak yz tane ey var stelik. Onun iin
bu yasak sadece niversite kapsnda, devlet dairesinde uygulanan
bir yasak deil. Senin dediin gibi yani hakarete urayacama, gidip
orada moralim bozulacana oraya da gitmeyeyim, tiyatroya da
gitmeyeyim diyor insan. Ama bunu bilinli de yapmyorsun sonuta.
Bunu fark ettim ben bir sre sonra. Ve kendimi zorlayarak bir
yerlere gitmeye baladm. Byle bir ykma da neden oluyor yani
yasak. Ve her gn yeniden tercih yapyorsun.
Pnar: Burada nasl idealist olabilirsin mesela, nasl kariyeri, gelecei
dnebilirsin? u psikoloji de var, zgr olarak gelitirdiin tavrlar
da zgr gelitirmiyorsun aslnda. Mesela benim ilk rtnme
kyafetim, sadece bam rten bir eydi. Srekli kavga ede ede kyafet
byd ve git gide lacivert siyah takmaya baladm. Hatta bir
defalna arafla bile girdim okula. Sertleiyorsun zamanla yani
Sen bu tavrlar zgr gelitirdiini zannediyorsun ama bunlar senin
zgr tavrlarn deil. ok refleksif oluyor insan bu kadar eziyet,
bask grnce.
Nesrin: Ben iki yldr stanbulda kalyorum. Ablam da bartl.
Bana haftada en az iki kere ryamda kendimi yine ba ak
grdm diyor. Kroniklemi artk. Hani kimilerini karabasanlar
basar ya onun gibi ite. kence bu yani Ben bktm ablamn ryalarndan
(Glmeler).
dil: Ben ilk rtndmden beri gryorum bu tr ryalar.
Fikir Platformu
79
Alaturka Laiklik
Yasakla ilintilendirmiyorum bunu. nk rt yle bir gvenlik
salyor ki sonuta ontolojik bir ey bu, plak falan gryorsun
kendini. Bir ekilde ya bam ak ya tamamen plak nk
rty amak demek plak kalmak demek bu balamda. nk
sen salarn mahrem sayyorsun ve devlet zorla ayor senin ban.
Bunu afie etmeni istiyor bir ekilde ve bir kadn nasl gslerini
anca plak hissederse kendini sen de yle hissediyorsun. Belki insanlar
fark etmiyor bile ama senin iin nemli nk ifa eden taraf
sensin. O bir ekilde plak hissettiriyor insana kendiniSmeyra: 2006 giriliyim
ben daha yeniyim okulda ama 8. snfta
rtnmeye baladm. Sonra da liseye bam aarak gittim ve niversiteye
ondan sonra baladm. niversite tercihimi yaparken u
an okuduum okulu tercih ettim Babamn da etkisiyle bartsnn
aslnda sadece bamzdaki rt olmad, btn duruumuz,
hayatmz vs. anlamna geldii, bartsnn bunlar temsil ettii
dncesindeydim. O rt olmadan da bartl olunabileceini
telkin ederdi babam srekli. Ben zaten 4 sene boyunca liseye bam
aarak girmeme ramen bir yn sknt yaadm lisede. Kabata
Erkek Lisesi mezunuyum ve oras tamamen devlet ideolojisinin dayatld
bir okul. u an 19 yandaym, ama o zaman ok daha
kktm ve bir eylerin karsnda durmak daha zordu. nsanlar
da daha acmasz davranabiliyorlar yan kk olduu iin. Bir de
ben okula birincilik hedefiyle girdim. Bunun iin uratm, ama
nme set ekmeye alan bir yn hocam oldu. Onlarla bir sr
Fikir Platformu
80
Alaturka Laiklik
sorun yaadm. Ortalamamn 5.0 olmasn istiyordum. Olmasa da
birinci olacaktm ama yle bir idealim vard. Bir gn felsefe dersinde
80lik kda 50 verdi mesela bir hocam. Dava asan kesinlikle
kazanrsn ama tabii km daha. Sonrasnda dndm, eer
btn snfn nnde szlye kalkarsam notumu kramaz diye bir
fikir geldi aklma. Szlde btn snfn nnde kendimi ispatladm,
o notu verememesini saladm. Okul birincilii konumam
da engellemeye kalktlar. Bir sene boyunca bu felsefe hocamla ve
onun etrafndaki renci grubuyla uramak zorunda kaldm. niversitede
beraber okuyoruz bazlaryla. Beni bartl gryorlar
okulda ve yzlerinde genel olarak korkun bir ifade oluyor. Bam
atm halde okulda byle sorunlar yaadm yani. niversitede de
apka takyoruz tabii ki. Ama babamn telkinleriyle biraz rahattm.
Bartsyle girmekse direniti benim iin. Ama dier yandan ok
kaldrabileceim bir ey de deildi. En son anayasa maddesi getikten
sonra ve herkes de bu mevzuyu konumaya baladktan sonra
kesinlikle yaplmas gereken eyin buna kar kmak, gvenlikle her
seferinde tartacak olsak da buna devam etmek olduuna karar verdim,
kendime byle bir hedef koydum. Bizim okulun komiklii u
bence: Okulun kapsndan giremiyorsun, beki kar kyor. Ama 5
adm sonra apkan karp derse girebiliyorsun. Yani okulun kapsnda
yasak, derste serbest nsanlar ne yapacaklarn bilemiyorlar,
byle enteresan bir durum var.
Bir de bireysel baz komiklikler var. Mesela bir hocadan sizleri
Fikir Platformu
81
Alaturka Laiklik
grnce benim dikkatim dalyor eklinde bir tepki aldk bir
defasnda. Ders anlatrken dikkati dalyormu hocann bizim bamz
rtl olduu zaman. En son siyah apka zerinde anlatk.
apkamzn da rengi siyah olmalym ama mutlaka. Yoksa dikkati
dalyormu.
Esra: Dier renciler ne giyiyor peki?
Smeyra: Tek amacnn bize sorun karmak olduunu dnyorum
o anda. Zaten sonuta bizim okulda normal giyinen, normal
grnen insan ok az yani. Dikkat ekmeme ihtimali yok insanlarn.
Ama bize byle bir tepki geliyor Tabii ki ok sinir bozucuydu.
Bizi bartsyle derse alan hocalar da var ve bir derse bartyle,
dierine apkayla girmek ok kt bir psikoloji. Tandm insanlar
olmasna ramen srekli herkes sana bakyormu gibi bir ruh haliyle
ders dinlemek ok kt.
Esra: Piercingli, dvmeli bir sr insan var; salarn renk renk
boyayan insanlar var. Ama dikkat datan ey sadece senin bartn.
Bir yandan da onur krc bir ey bu.
Rabia: Bu yasan bir gemii var. 1980lerde yasak ciddi uygulanmaya
balad zaman annem eczaclkta ikinci snftaym. Yeni
rtnm. Herkes yeni rtnyormu o zaman. O zaman da 80lerin
modas yle bir ey ki kzlar gsleri akta brakan transparan
bluzlar giyiyormu. Snfta onlar varken bir hoca anneme senin
bartn benim dikkatimi datyor demi ocukluumdan itibaren
annemin niversite hikyeleri ile bydm. Bir de ok kkken
Fikir Platformu
82
Alaturka Laiklik
acaba ben okula gidebilecek miyim? diye dnyordum.
Biz kz kardeimle birlikte babama sorardk daha ilkokula giderken
baba biz rtndmz zaman ne olacak? Okulu brakacak myz?
Hayr, derdi. O zaman bamz m aacaz? Hayr, kzm
banz da amayacaksnz. imdi yasak gndemde, ben 21
yandaym. O zaman 5-6 yandaydm. Babam, Bunlar gerici uygulamalar
siz byyeceksiniz aradan 20 yl geecek, o zamana kadar
hibir ey kalmaz diyordu. Ben de byle umutlanrdm ah ne gzel
diye. Kzm ban da amak zorunda kalmayacaksn, okulunu da
brakmayacaksn derdi babam. Ben ilk olarak orta birinci snfta
rtndm. Zaten ergenlik dnemi, kendinle elikilisin. Ben rtnmeye
karar verdim diye ktm byle. Annem kzm biraz daha
bekleseydin dedi. Ama ben kararlydm. Artk asla bam amayacam
diye karar verdim. Bundan sonra hakikaten de bam amadm.
Biraz ocukluunu da yaasn vs. diye bakt herkes. Ben onun
mcadelesini de veriyordum. Aile basksnn tam tersi yani. Yasakla
ilk defa ortaokulda karlatm Bata ok zordu benim iin ban
amak. Ama bir ey deimeyeceini biliyordum. Zaten annemin
yasak zerine olan hikyeleriyle bymm Artk almamz lazm,
gl olmalyz, biz byle bir lkede yayoruz diye kendimizi
yattryorduk. LGSye gireceim zaman bu olay tekrar bama
geldi. Bartl giremeyecektim. Babamla gittik, apka aldk. Ka
gn evvelden deiik deiik giri modelleri aradm kendime. apka
taktm hi olmadm bir insan gibi giyindim. Aynaya baktm ok
Fikir Platformu
83
Alaturka Laiklik
zordu. Arabalar korna bile almyor snav zamannda rencilerin
dikkati dalmasn diye. Ama bartl bir kzn dikkati kimsenin
umurunda deil. Ben zaten apka takmm. apkan karmazsan
kda iaret koyarm, geersiz saylr diyebiliyor gzetmen. Kz
alaya alaya soru zebiliyor. Ama dierleri korna bile almayacak
kadar deerli. lk tecrbemde ben apkam karamam dedim.
Bam aryor, doktorum var vs. dedim ve bir ekilde girdim snava.
nsanlar bakyorlar. Ben o kadar yabanclamtm ki kendimden,
apka ve fular ile kk bir kadn gibiydim
Ben kz lisesinde okudum ve erkek retmenlerimiz de olmad
iin bam da aarak okudum. Rahattm. Sadece ylda bir kere mfetti
gelirdi. niversite snav da daha ktyd benim iin. Ak fotoraf
veriyorsun. Her sene yeni kurallar kyordu. Ban ak ama
seni tanyamyoruz, boazn da ak olacak deniyor. Ben en kt
kyafetlerimi giyip gittim fotorafya. Suratm astm bekliyorum.
Fotoraf kadn biraz glmse de ekeyim dedi. Ben de dedim ki
glyorum ite eksene. Sabkal gibi bir fotoraf kt ortaya sonra.
Btn niversite hayatm o fotorafla geiriyorum tekrar ba
ak ekilmek istemediim iin.
Smeyra: Benim okulumda insann sinirlerini en ok bozan ey
de yasan ok keyf olmas. Bir sene ok sk oluyor, bir sene daha
serbest. En son bu anayasa maddesi getikten sonra ilkin biz giriyorduk
bartl. Dantay aklamasndan sonra tekrar almamaya
baladlar. Bizi okulun servisinden girite indirdiler. Tam girerken
Fikir Platformu
84
Alaturka Laiklik
servisten indiriyorlar, gvenlik grevlisi geliyor siz giremezsiniz
diyor ve aratan iniyorsun. Korkun bir psikoloji Hatta bir defasnda
kafamda kapon da vard. Beni indirdiler servisten. Ama kapdan
servisten inerkenki eklimle girdim. Ayn gvenlik grevlisi
yryerek girmeme bir ey demedi. Byle ego tatminleri var. Servis
aracndan indirilmek o kadar faizan bir ey ki. Aratasn, her ey
normal, kimi bir eyler okuyor, kimi normal halinde. Birdenbire
servis durduruluyor. Direk stne alnyorsun. Gvenlik giriyor.
Siz aa iner misiniz? diyor. Herkes sana bakyor ne oluyor diye.
Kimse sesini karmyor. O baklarn altnda iniyorsun servisten.
Ara okula giriyor ve sen bakyorsun arkasndan. Sen bartlsn,
sen yrsen ne olacak; derse ge kalsan ne olacak demek bu.
Resmen insan yerine konmuyorsun. Sanki hakknla ve snava girip
alp bu lkeye vergini deyerek o okulu kazanmamsn da sana
ltfedilmi bu okul.
Esra: Sonra yryorsun yani?
Smeyra: Evet, ayn kyafetle hem de Avrupada ilk nce Yahudilerin
iaretlenmesi isteniyor, sonra aralarla seyahat etmesi yasaklanyor,
sonra bisikletlerle seyahat etmesi yasaklanyor. nk
Hollandada bisikletle gidiliyor her yere. Sonra insanlar her yere yrmeye
balyorlar. Barts bir rklk deildir diyorlar ya. Tam
da rklk aslnda. Ayrmn en beden zerinden yryen ekli. Bu
olay da bana sadece bu ekilde gzkyor.
Servisten indirildiin zaman yzde yz bir empati kuruyorsun Yahudilerle.
Fikir Platformu
85
Alaturka Laiklik
Nazi dnemindeki gibi Sen binemezsin, sen yryeceksin,
sen bartlsn Bu kadar kesimesi ok enteresan. Bu
resmin grlebilmesi ok nemli bir ey. Btn o faizan alametleri
tayor bu yasak.
Nesrin: Bizim okula girmesi yasak olan iki ey var; biri evcil hayvanlar,
biri de bartller. Bu da beni ok etkilemiti.
Rabia: Bizim yurtdndan arkadalarmz gelmiti stanbula. ki
tane bartl ama ngilterede yayorlar. Onlar gezdiriyoruz biz
de. Beyazta geldik bak buras stanbul niversitesi, biz giremiyoruz
buraya deyince, onlar da sen kimi kandryorsun, byle sama
ey mi olur dediler. Arada demir parmaklklar var. Biz bu yolda
yryebiliriz ama bu tarafa geemeyiz, nk oras niversite dedik
biz. Ama bir trl inandramadk. O zaman gelin deneyelim
dedik. Onlar da bartl nk. Sonra 4 kii yava yava yryoruz,
bunlar tabii ok heyecanlandlar. Gvenlik grevlisi ilk nce
banz aar msnz dedi. Bu arkadalar Trke konumuyorlar,
ne oldu imdi adam ne dedi diye sordular. ok oldular. nanamadlar.
Bir daha deneyelim falan dediler. Biraz daha bekleyince adam
kzarak kollarn at bizi durdurmak iin ve giremezsiniz dedi. Kzlar
bu defa ok korktular. Gidelim dediler. Ben banz aarsanz
girebilirsiniz diyorlar dedim. Kzlar hibir ey diyemediler. Tam
biz giderken bartl bir kz gelip ban ap ieri girdi. Kzlar
bunu da grdler. Ve dayanamadlar, ikisinin de gzleri doldu, ne
diyeceklerini ardlar. Biz onlar teselli etmek zorunda kaldk biz
Fikir Platformu
86
Alaturka Laiklik
altk, sen bizim iin zlme diyerek. Bizim iin ok deiik bir
tecrbe olmutu onlarn bu kadar armas nk bizim artk gndelik
hayatmzn bir paras bu yasak.
.
ve sohbet bylece uzayp gidiyor. Yasak sistemli bir ekilde lke
apnda uygulanmaya balayal on yl oldu. Bu on yl yasaa muhatap
olan ocuklar bytt, genleri yetikinlik yalarna ulatrd.
Hikyeler, tanklklar, krklklar ve kara bir mizah st ste sarmal
eklinde byd. Ufak bir paras bu sayfalar doldursa da bu sohbet
yllarn izlerinin sadece kck bir damlas oldu. Zamandan ve
meknlardan geerek seni de arkasndaki sele ahit tutarcasna eline,
belki de gnlne damlayverdi. Sylenenleri sylenmemi olanlarn
habercisi klarak sze burada noktay koymann zamandr artk
Sevgili dostum,
Ben sana bu mektubu yazarken ciddi suratl adam ve kadnlar
kapal kaplar ardnda hayatmza dair bir karar daha almaya hazrlanyor
olacaklar. niversitelerde bile olsa yasak kalkacak m bilmiyorum
ama sonu ne olursa olsun bu mektup bu mektuba vesile
olan ruh hep burada olacak. Belki yasak kalkacak ve bizler, adalete
ve zgrle bir adm daha yaklam olmann kazandrd evkle
ayn yolda ilerlemeye devam edeceiz. Belki de yasak ayn ekliyle
hayatmzn tam orta yerinde durmaya, mrmzden mr almaya
devam edecek ve biz de yine ayn adalet ve zgrlk ezgilerini
dillendirmeye devam edeceiz. Her iki trl de umutlarmzn peinden
Fikir Platformu
87
Alaturka Laiklik
komaya devam edeceiz. Zira henz zgr olmadk
Gene geleceiz
karlamann yollarnda.
Bir blbl kulama fsldad:
Gene geleceiz.
Blbller oralarda
yaarlar henz.
akrlar yazlarmzda.
Gene geleceiz
glgeleri arasnda zlemin,
yadrgamann mezarlarnda
bizim yerimiz de var,
bu kesin.
Yorulma gnl,
dnn yollarnda
kme sakn.
Gene geleceiz,
Gene
(Abu Salma)
Fikir Platformu
88
Alaturka Laiklik
Ey cemaat, Alevileri nasl bilirsiniz? (Neslihan Akbulut)

Son birka ylda hkmet kademelerinin toplumun Alevi
kesimine ynelik almlar, etkinlikleri, Alevi iftar gibi
admlar ve Alevi dernek, cemaat ve bireylerin var olan
duruma verdii yantlar sayesinde toplumun dier
kesimlerinin de bir Alevi realitesinden haberi olmaya
balad. ncesinde yok muydu? Vard elbette, herkesin
kendince bir Alevi tanm vard. inden geilen srete
bu tanmlar daha bir netleti diyebiliriz belki. Artk Alevi
nedir/ kimdir? diye sormann yannda Aleviler ne yapar,
nasl yaar? gibi bir soruya verdiimiz cevaplarla da yzlememiz gerekmekte.
Gnlerdir hatta haftalardr zihnimde yanklanan soru balkta yer alyor. Bunu
bana dndren ise bir cem evi cemaatinden yal bir teyze oldu. Birka hafta
nce Liberal Dnce Derneinin Alevi Sorunu zerine organize ettii bir tartma
toplantsna katlma ansm oldu. Toplant mekn ise bir cem evi idi. Gerek
hkmetten gerekse sivil toplum alanndan ve Alevi cemaatleri iinden katlan
temsilciler sayesinde renkli bir tartma geti denebilir. Fakat benim gn boyunca
sren oturumlardan edindiim izlenim daha ok konumamz ve daha ok
dinlememiz gerektii ynndeydi. Belki de bizler, Alevi olmayanlar ok daha fazla
dinlemeliydik, daha fazla duymaya gayret gstermeliydik. Bu nedenle toplantya
katlmm daha ok dinleme ksmna dhildi. Toplant aralarnda ise cem evinin
bahesinde arlandk.
Fikir Platformu
89
Alaturka Laiklik
Sanrm o cem evi ve avlusundaki cemaatten ou ihtiyar kiiler ilk defa cemaatin
dndan bu kadar kark ve ok insan o bahede grdler. Programdaki
aralardan birinde avludaki yal bir kadn sandalyesini alp yanma geldi. Sohbet
nce ev hanm, ocuk-torun sahibi ortalama bir yal kadnn bahsedecei
konulara urad. Kzndan, kznn boand kocasnn kt huylarndan, kira
sorunundan, torunun okuldaki durumundan bahsetti uzunca. Nezaketen dinleyip,
birka kelimeyle karlk vermemin ardndan tam izin isteyip balamakta olan
sonraki oturuma dnecekken yal kadn birden kolumdan tuttu. Hala ok net
hatrladm bir soru sordu: Kzm, bizim hakkmzda ne diyorlar?
nce anlamadm, sonra anladm, daha sonra da anlamazlktan geldim. Btn bu
i karmaas iki saniye srd. Ardndan azmdan yuvarlak laflar kt: Bilmem,
ne diyorlar? Sorduu soruya yant deil soruyla mukabele etmem zerine kendi
sorusunu cevaplad: Bize ana, bac tanmaz diyorlarm. Karmda kendi halinde
bir kadnn dillendirdii o ar iftiray yumuatmaya alarak, yok teyzecim yle
demiyorlar artk, hem bu sylentilerin iftira olduunu bugnn genleri daha iyi
biliyor, deyiverdim. O ise benim bile inanarak sylemediim itirazm duymazdan
gelerek art arda savunmalarn, komularyla yaadklarn, ocuklarnn
hikyelerini sralad. Her iki cmlesinden birinde ise byle eyi insan olan azna
almaz, insana yaktrmaz diyordu. Toplantlar boyunca farkl farkl temsiliyeti
olan kiilerin souk akademik teorileri, politik sylemleri, ilahiyat grleri,
hkmet politikalar bylesi yrekten gelen duru ve net bir yakar ile bir anda
syrlp akabiliyor. Sorun ylece plak kalyor ortada. imdi o teyzenin istediini
yaparak, yeniden, daha yksek sesle sorabilirim: Ey cemaat, Alevileri nasl
bilirsiniz?
Bu lkenin yzleecei kanl canl, cerahat dolu derin yaralardan biri ok kesin ki
Alevi yarasdr. Her rk lin giriiminde bavurulan birka yntemden biri olarak
Aleviler de irenletirilme yntemi ile dlandlar, yok sayldlar, rselendiler.
Bugn resmi kanallarn abalar bu yaray sarmaya niyet edip alsa bile ya
baaracak ya bu defa da belli kalp yarglara bulanp baarsz olacak. Peki,
hkmet nezdinde devlet Alevi almlarndan alnnn akyla km olsa dahi
sorun bitecek mi?
Trkiye toplumun yakn tarihinde yaanan pek ok katliam, dlanmay, basky,
ezilmilii ya toptan reddedip grmezden gelerek ya da yaplanlar bugn hayatta
olmayan dedelerin, ninelerin zerine atarak kendine tarihte bembeyaz sayfalar
ama eilimi iine giriyor insan ou zaman. Bu iki yntem de snrl konforlar
salyor aslnda. Birincisinde yalancnn mumu yatsya kadar yanar misali gerek
tm yalnl ile bastrdmz yerden daha bir kuvvetli fkryor, aa kyor.
kincisinde ise suu llere atyoruz zira ller itiraz edemez diye dnyoruz
ama psikanalizin en temel ilkesinden birini hep gz ard ediyoruz: usulnce
gmlmeyen ller geri dner Dnyor nihayetinde de. Tarih kendini
aklayanlarn yalanlarn fa etmek istercesine tekerrrden ibaret oluyor.
Yzlemeyi yzletirmek ile kartrnca en naif kalemler bile aman canm,
Sivasta, orumda, Marata, orada burada devletin iindeki birka haylaz bir
eyler yapvermi, devlet yzlesin ite. Bizim imdi bu olanlarla ne alakamz
Fikir Platformu
90
Alaturka Laiklik
var? diyebilir. Hatta daha da ileri gidip ben olaylarn yaand ehirlere dahi
uramadm diyenler kabilir. Ancak toplumu iyiletirmek adna salkl bir
yzlemeden bahsedeceksek bu sorunu devlete, hkmete havale etmekten
karp toplumun kendisi ile yzlemesine vesile klmaktan baka aremiz yok.
Kendini Alevilerin yaadklarnn dnda tutmak isteyenler de belki o teyzenin
kendisini anlatmaya alrken yaad utan ve hzn tahayyl etmeye
alabilirler. O utanta gerekten hi mi paymz yok? Malum iftirann dilden dile
yaylmasnda n-ayak olmadysak, iftiray deifre edecek ne yapabildik sessizce
seyretmekten baka? Aynen katliamlar canl yaynda, sessizce ya da slogan
eliinde seyreden o zevat gibi
Tekrar sormak istiyorum: Ey cemaat, Alevileri nasl bilirsiniz?
Fikir Platformu
91
Alaturka Laiklik
Madmak(T.Suat Demren)
Geceyars amaszca kanallar aras seyahat ederken, lke TVde Meksika Snr
adl programnn eski blmlerinden birisinin tekrarna denk geldim. Selahattin
Yusuf, Madmak katliamndaki provokasyon phelerinden szedince, Tark Tufan
araya girdi ve -mealen- ama orada sonuta sloganlar atan bir kalabalk vard ve
ieride insanlar yanyordu dedi.
Bu basite indirgenmi gzlem gibi grnen szler aslnda birok temel
meselemize olan arpk bakmz aa kartyor.
Evet, Madmak olaylarnda provokasyon olduu ok ok byk ihtimal. Ama bu,
provokasyonla da olsa nihayetinde orada insanlarn fkeyle toplanarak ac bir
katliam yaptklar gereini deitirmiyor. Demek ki bu kadar kolay doldurua
gelen, cana kymaya hazr altyaps olan insanlar var toplumumuzda.
Mara, orum, 6-7 Eyll olaylar da ayn deil mi?
Bu olaylardaki provokasyonlar, derin devlet tezgahlar aa kartld. Dnyann
her yerinde/lkesinde i ve d siyasetteki hesaplar iin kullanmak zere
enstrmanlar arayan odaklar vardr. Eer elimizde srekli atelenmeye hazr
fitillerle geziyorsak suun -ya da ihmalin diyelim- nemli bir ksmnn bizde
olduunu inkar edemeyiz.
Fikir Platformu
92
Alaturka Laiklik
Bunlar gemite kald diye dnenler olabilir. Ama maalesef bu gereki bir
dnce deil. Daha geenlerde ehirlerimizden birisinde, bir belgesel ekiminde
kaleye hal bayra asld diye ortalk karmt hatrlanaca gibi. fkeli
kalabaln att sloganlar gelimi bir lkede ancak mizah programnda parodi
olabilirdi, ama burada gerekti maalesef.
Ynlarn akl olmaz deyip geemeyiz. Bu szn doruluk pay oktur, hele ki
endoktrine edilmi zihinlerden mrekkep ynlar sz konusu ise.
Bunun nedenine eilerek zm bulmak yerine provokasyondan girip i ve d
dmanlardan kmak, sorunlarmzn stn rtmekten ya da ayplarmz iin
sahte bahaneler retmekten baka bir ie yaramyor.
Temel meseleye eilip bu altyapy sorgulamal, zeletiri yapmalyz. Ama
yapmyoruz. Sahte bahanelerle stn rtyoruz sadece, okumu cahillerimiz
bata olmak zere en iyi yaptmz ey bu.
Bahanelerimizin sahtelii; ayplarmz, utanlarmz ok da fazla ayp olarak
grmediimize, handiyse sust yakalanma nedeniyle ucundan tutarak
kabullendiimize dair ipular veren baz eylemlerimizden de ortaya kyor.
Ayn programda Srebrenitsa soykrm anmalarnda Srplarn tepki/coku
gstermek amacyla o blgeye gelerek bir kutlama havas ile mangal partileri
yaptklar, bir yanda Bonaklar ac iinde, katledilenlere dualar ederken, biraz
tede dumanlarn ve et kokularnn kt da konuuldu.
Tyler rpertici bir vahet; insan hasletlerden soyutlanmlk..
Bugn Madmakta o faciann yaand otelin altnda et bir lokantas var. Bu
lokanta tamamen spontane ve hibir kast iermeyen bir srele, faciadan nce
[de] orada mevcut bulunuyor da olsa, (ki gerekten de yledir, lokantann sahibi
bunu anlatmaya almaktan heba oldu) sonuta orada toplumsal fay
hatlarmzdan birinin eseri olan bir krlma yaand, insanlar ld. nsanlarn
aclarnn yaand bir yerde et lokantasnn olmas hi ho olmad gibi,
szkonusu maktllerin yaknlarnn ve fikirdalarnn nezdinde, oradaki lokantann
adeta bir nazire iin ald ynnde yaygn bir kan var. Bu da ok tehlikeli bir
kutuplamaya yolayor aradaki uurumlar daha da derinletiriyor.
zeletiri kltrmzn gelimesi, toplumsal barn salanmas ancak
ayplarmz kabullenmek ve bunlardan gerekten utan duymakla mmkn
olabilecek bir ey. Madmak buna iyi bir balang olabilir.
Orasnn -elbette mlk sahibinin maduriyeti giderilmek suretiyle- bir taziye evine
ya da bir mzeye dnmesi iin ise en bata muhafazakrlarn gayret
gstermesi gerek.
Fikir Platformu
93
Alaturka Laiklik
Gzn rts, ban rts, kalbin rts(Dilaver Demira)

Bu lkede yeni nesil Mslmanlar her geen gn
daha da umut alyor bana ve bu lkenin yeni
muhalefet dili ile kendi yerli 68ini asl imdi
yaadn dnyorum.
Deerli zlem Yaz derin dnceye harika bir
sunu koymu.
Dorusu izlerken alamakl bir cokuya kapldm ve
Baudrillardn, Debordun, Econun asl Mslmanlar
arasnda hayat bulduunu sistemin eski
sosyalistlerden deil bu yeni direni dilinden ok
ekeceini dnerek bu gleryzl devrime, eski
bir devrimci (hala yle) olarak en iten selamlarm
gndermek istedim ve bu yaz dodu.
Malum Umberto Ecoya ait bir kavram var semiyotik gerilla sava ya da
gstergebilimsel gerilla sava. Bunun tezahrlerini reklm bozum eylemlerinde
grmek olas. Bu eylemselliin mant aslnda medya sisteminin aralar ile
Fikir Platformu
94
Alaturka Laiklik
mesaj tersine evirmek zerine kurulu. te zlem Yazn videosu da bir
semiotik gerilla eylemi. Nazan ncelin hatrna sustum arks eliinde kimlerin
hatrna kimlerin susturulduunu gstererek. Kuvvac kl ile ortada dolaan milli
ef taslaklar ile ince ince dalgasn geerken, dier yandan da barts
direniinin duygu cephesini tahkim ediyor. Eylemse aln size eylem, stelik tam
da post modern an silahlaryla kavgasn veren bir eylem. Hem otoritenin en
byk gc olan saygnln alt ediyor, hem de aln size bize gerici derken
aslnda gericinin kim olduu grlsn mesaj ile kar mesaj tersine evirerek
iktidarn yzne salam bir kahkaha patlatyor. Mizah ve enlik tarih boyunca
madurlarn zalimlere, egemenlere verdii en gl cevap olmutur.
Gelelim eylemin asl mesajna yani dayanma ekseni kuran rtl kzlara verilen
moral destee. rtnme sorunsal (sorun deil) sorunsal sorundan farkl olarak
zm askda brakan bir problem alanna gndermede bulunur. Bu ynyle
sorunsal ikircikli yani mphem bir durumu ima eder. Barts de bu gn bir
sorunsal yani zm belli olmayan bir askdalk hali. Dolaysyla mphem.
Mphem belirsizlii nedeniyle askda olmasndan doan boluk nedeni ile akln en
rahatsz olduu haldir. nk akl kategorilere dayanr. Bir ey snflandrmaya
uymaldr, uymad takdir de akl bolukta brakarak akl dayanlmaz bir azaba
sokar. Kemalistlerin bartsnden bu denli rahatszlk duymalarnn nedeni de
onun mphemliidir. Evet, slami bir kisvedir, ama araf gibi bir tara grnts
deildir, stelik kara araf daha gelenekselken, barts moderndir. Ama dier
yandan modernin aklk ve kesinlik, karanlk karsnda akl ve bilimin nn
girip grnr kld ksall karnda barts kar kutupta yer alr. Akln
bu alana nfuz edemez, akl nfuz edemediinden aklk rejimine grnrlk
rejimine direnen bu kapatclk karsnda, her eye cevap veren bir kompteri
sorduu soru ile dumanlar kararak kerten ocuk konumuna drr.
Dzen Bozucu rt
Bu yzden barts en hafifinden mnasebetsizdir. Modern dzen karnda
bozguncudur. nk kodlanamayan, etiketlenip kategorize edilmeyen bir ey.
Dahas olmas gereken yerde olmayan, haddini ve yerini bilmeyen bir konumda.
Akas ben bartsnn Kemalizm karsnda anarist bir dzen bozuculuk rol
oynad kansndaym.
te Kemalist modernlik rejimi tam da bu nedenle bartsn pas pas altna
sprmek onu gzden kaybetmek istiyor. Tutumu eski Yeilam melodramlarn
andryor. Malum o melodramlarda niversitede okuyan, ama kyl ve yoksul bir
anneye sahip olan gen kz, ehirli ve hali vakti yerinde arkadalarna kendini
farkl sunduundan, fakir ve kyl annesini gzlerden saklar, hatta arkadalarna
evin hizmetisi olarak sunar.
Kendinin modernlik sanan oryantalist Kemalizm iin de barts, kendi
batl cilasn bozan, makyajn aktan bir dzen bozucudur. Akas mordillonun
karikatrlerini andran bir hnzrlk oda. O karikatrlerinden birinde evini gri
yerine pembeye boyayan, damn da genelden farkl klan adamn polis tarafndan
gzaltna alnmas resmedilerek, modern toplumun totaliter yncl hicvedilir.
Fikir Platformu
95
Alaturka Laiklik
Barts de bu yn ile dzen bozucu bir fonksiyon yklenerek Kemalizmin
kendini seyrettii batl aynann atlamasna neden oluyor.
Ama bartsn anarist klan yn sadece devleti modernlik olarak
kemalizmin karsndaki tutumu deil. O post modern tketim dzeninde de
huzur karc bir rol oynuyor.
Gzn rts
Modern zihinin dayand aydnlanma rejimi kkleri pagan kltrde yatan bir
boyut tar. Ik ve aydnlk olgusu gze, baka gnderme yapar. Bak modern
znellik kltrnn dnya karsndaki konumunu ortaya koyar. Bakla biz
dnya ile aramza bir mesafe koyduumuz gibi, ayn zamanda dnyay
Heideggerin anlaml benzetmesi ile el altnda bulundurulan varlk klarz. Bir
baka deyimle bak vastas ile dnya el geirdiimiz, dahas evcilletirerek
kendimize tabi kldmz bir dnyadr. Bunun ekolojik imalar bir yana, gz
modern anlay ile dnyaya nizam veren tahakkmer bir kategoridir. ktidar
organdr. Bak heryere her eye nfuz etmek onu ele geirmek ve kendi grsel
rejimi iinde yerli yerine koymak ister. Bu durumun kadn giysisine yansmas
kadn giyiminin giderek bedeni gizleyen deil bedeni akta brakan bir sre
izlemesi olmutur.
Nitekim gnmzde kadn bedeni bak tarafndan ele geirilen, onun tarafndan
kontrol edilen ve evcilletirilen bir konum almtr. majlar erkek bakna hitap
eder ve bylece kadn bedenin kendine ait, kendini bir uzants olan znellik
mekn olmaktan kp, bir smrge mekna dnr.
rtnme edimini ya da eylemini (ki burada kavrama kiiyi zgr klma anlamnda
Arendti bir anlam yklyorum) bu anlamda dzen bozucu ve direngen bir edime
dntren de onun bu dzene ait olmamasdr. rt post modern bak rejimi
karsnda nfuz edilmeyen, ele geirilemeyen bir mutlak bakalk olarak yer alr.
Dahas kimi feminist iddialarn tersine kkeninde ataerkillik olduu iddia edilse
bile modern ataerkillik karnda tam tersi bir fonksiyon kazanr. nk rtnme
kadn koruyan, onu znelletiren ve egemenlik karsnda direngen bir hale
getirir.
John Berger kadnn dolayma dayal bir znellik ina ettiini syler. Kadn kendini
erkein bakndan dolaymlayarak kurar, bu yzden resimdeki gerekilik akm
ile birlikte n resim patlamasnn ardnda kadnn kendini erkek bak zerinden
ina ediinin izini srmek olasdr. Modernliin tarihini bu ynyle okursak kadn
asndan bir zgrleme srecinden ok kadnn plastik parmaklklar ardna
kapatlmas olduunu sylemek de mmkndr. te tam da bu nedenle rt
zgr bir simgedir ve kendiliin, kendi, zerk zneleme srecinin iaretidir. ok
yaygn bir deyimle kadnn diilii zerinde deil kiilii zerinden tannmasn
(burada da tannma kavramna Hegelci bir anlam atfediyorum, yani kabul edilme,
ieri buyur edilme anlamlar) salar.
Fikir Platformu
96
Alaturka Laiklik
Bu ynyle barts gzn rtsdr. Hatta modernist mfessirlerden birinin
ifadesi ile erkein gzne konulan bir nikaptr. Ve post modern erotizm
karsnda bir direnitir.
Ban rts
Barts zerine en ok konuann, sz retenin biz erkekler olduu dorudur,
bunun arkaplannda feminist bir okuma ile erkein iktidarn elden brakmama
duygusunun yattn sylemek de olasdr, tersine bir btn olarak rtnme
pratiinin koruyucu nitelii nedeni ile ierdii tm scak babayanilik duygular ile
kadn modern saldrganln karsnda koruma arzusunun yatt da sylenebilir
ki bu ynyle erkeklerin diilemesinden, erkeklerin analamasndan bile sz
edilebilir. nk buradaki koruma feminist lugatadaki anlam ile iktidari bir
koruma deil, daha ok bir ipeksi koza, hatta rahimsel bir koruma edimi ile
anlamdatr. Bu ayr bir yazy hak edecek bir ayrmdr o yzden burada
koruma/kollama durumlar ile uzun uzadya durmak niyetinde deilim.
Ben ban rtlmesindeki kimi siyasi imalar ya da armlar dnmek
istiyorum. Burada da siyasi derken Kemalist lugatada bolca geen siyasi kisve
deil derdim. Daha ok bni Arabnin siyasi metafiziinden ve Sennetin ehir
beden ilikisinde faydalanmak amacm.
Her ikisinde de mimari ile insan gvdesi, siyaset ile insan vcudu arasnda
benzeimler vardr.
Gvdenin ba ksm daima ykseklii ve ykseklie yakn olmay artrd
metafizik merkeze de iaret eder. Kafa bir yerde metafizik aklarn gvdeden
giri kapsdr. Bata bir baka gz metafizik irtibat gz de vardr.
Dier yandan kafa tapnak ve saray gibi idare ile ilgili ksmlarla da alakaldr.
Nasl tapnak metafizik bir alan yaratma, kozmos ile kaos arasnda bir ara blge
kurarak kaosu kozmosa katarak onun kaos olma zelliine son vermek ise
kalptan sonra kalpte metafizik bir ev fonksiyonu grr.
Bu yzden geleneksel toplumlarn tmnde ba, rtldr. Burada ban
rtlmesi hususunda cinsiyet ayrm olmadn sylemek durumundaym. Yani
ba ister apkayla, ister pouyla ya da kefiye ile olsun rtlr. rt bir ykseklik
simgesi, kiiyi hiyerarik dzende ste yerletiren bir eydir. Ayn zamanda tpk
tapnak gibi bir eyi baka eyden ayran bir snrdr.
Tm bunlar ekseninde dnldnde sanki bartsnde tketilmeyen bir
metafizik artk, bir, pay var gibidir. Sanki lahi dzen insanlara balarn rterek
kendilerini, birere ktsal mekn haline dntrmeyi ilahi esinler ak bir kap
yapmay ister gibidir. Bu yzden bartl melekler ifadesinin alegorik
deerinden daha fazlas da dnlebilir gibi sanki. Bu ynyle barts bir
koruyucu kap ilevi de ykleniyor olabilir. Kalbe kann pompalanmas gibi bata
Fikir Platformu
97
Alaturka Laiklik
kalbe metafizik aklar, ilhamlar aktaran bir kanal gibi fonksiyon yklendiinden
ban rtlmesi gerekmekte, bylece koruma altna alnmaktadr.
Elbette bu yazdklarm daha ok armlar, yoksa bartsnn snnet ve fkh
ekseninde daha ok boyun ve gs blgesini de kapsayacak biimde kapatlmas
olduunu biliyorum. Ama anlam ucu ak bir dnme abasn ieriyorsa ve din
de bir yanyla dnyaya baksa da, dier yanyla metafizik bir dzlemi tayorsa
ban rtsne dair fkhsal anlamndan daha derin armlara yer amak iin
bir kst olmad kansndaym.
Kalbin rts
Batan kalbe getiimizde akla kudsi bir hadisin gelmesi kanlmaz mealen yere
ge smadm mmin bir kalbin iine sdm emanet kavramnn bu hadisle
birlikte armlar yapmas da cabas. Kalb dan tana bile almaktan korktuu
emanetin mekn da olama zellii tayor olmasn sakn. Kalb bu nedenle
rtlmez, ban tersine kalb aktr, plaktr ilahi ilhamlar orada kendilerine bir
tapnak ina etsin diye oras bayndr klnmaz, oras tezyin edilmez. Oray mamur
edecek ve tezyinatlarla bir grsel lene dntrecek olan ilhamlardr.
Bu yzden kalbin rtlmesi yaygn kullanm ile insann metafizik lemden
nasibinin kesilmesi anlamna gelir. te tam da bu nedenle zlem Yazn
sunum/videosuda bir gen kzn tad dviz bu duruma cuk oturur cinsten.
Bizim Bamz rtl, Sizlerinse Kalbi rtl burada ift anlam ykl bir
serzeni var. Hem bildik anlamda kalpsizlie yani merhametsiz, duygusuz, kalbin
insani yumuaklktan yoksunluu anlamnda katlk, hem de kalbin ilahi mesaja
kar kapall anlamnda kalbin mhrl olmas. Her iki durumda da kalpler
sar ifadesi brokrat katlna uyuyor.
Malum Max Weber brokrasinin zelliini gayr- ahsilik ve iini mutlak bir
aklclkla yaparken duygularnn iine sirayet etmemesi gereklilii, Bu duruma en
uygun dne polislerin durumu. Polislerin ou belki olaan artlarda gsteride
olacakken gstericilere kar (solla kyaslandnda daha yumuak kalsa da)
kalblerini incitecek bir sert muamele gsterip kzlarn karsnda adeta bir duvar
gibi dikilmekteler. Bu duvarszlk tam da brokratik kat kalplilie denk dyor.
Bir btn olarak devlet aklnn kat kalbli olduu, kalplerinin ilahi nasipten
kesilmiliinin de bir sonucu olarak katlat sylenebilir.
Bu anlamda devletin kalbi rtlmtr ya da Kurani deyimle mhrlenmitir.
Ancak bu halin ayn zamanda bir azgnlk hali olduu ve ilahi amarn bu
durumdakilerin ensesinde patlayaca dnlrse brokrasinin de Weberyen
kat kalplilii ve zalimlii nedeni ile balarna gelecek var konumda olduklar
sylenebilir.
Fakat kalbin rtsnn bir yan anlam daha olabilir. Oda kalbin ayara kar
rtnmesi, yani tam da rtnmenin rtnlenlere kar yabancln ima eden bir
durum. Bu durumda kalbin rts halis bir imanla tam teslimiyet halinde gelen
sekine halini de ima eder ki bu metafizik manada bir mirac halidir de. Kalbin
Fikir Platformu
98
Alaturka Laiklik
rtlmesi kiinin artk kadnsln, kadns beeni de dhil tm istemlerini
unutmasn, yani nefsan anlamda bir hareketsizlii de ima eder ki bu da rtnn
cinsiyetli cinsiyetsizlii ile rtr.
Buraya kadar kendimce rtnn bana esinledikleri zerinden bir eyler yazdm.
Bunu yapmaktaki amacm ebetteki sz konusu videodaki kadnlar ile dayanmak.
Onlarn rtsnn saygnl zerine kendimce sosyolojik bir takm eyler
sylemekti. Kukusuz rt tketilemeyecek kadar zengin armlar olan bir
sembol. zerine felsefi, antropolojik ksacas insan bilimleri ekseninde bir sr
ey yazlabildii gibi metafizik sembolizm zerinden de birok ey sylenebilir.
Bu derin havuzu doldurmak iin imdi susma deil sz syleme zaman. Bu
yazy post modern an semiyotik gerillalarnn baarl bir temsilcisi zlem
yazn sunu(videosundan yola karak yazld. O video zerine bir sr ey
yazabiliri ve yazlmalda. Grnt diliyle sylenenler sz diliyle de
zenginletirilmeli.
NOT
Bu arada bu gne dek yazdm yerler iinde bir yazar olarak en mutlu olduum,
geri dnlere de ziyadesi ile memnun kaldm bu site beni bahtiyar etti. Yeil
gazetede kan ve orann okuru iinde karlk bulmak bir yana ar eletiri ve
polemiklere neden olan tevhidin ve hikmetin anlam yazm burada tam tersi bir
etki yaratt. Eletiriler bile ylesine nitelikli ki o eletirenlere bile ne kadar
mteekkir kalsam azdr.
Fikir Platformu
99
Alaturka Laiklik
thal kavramlar szl 1: Laiklik (Faruk Saim Akhan)

Fransz ihtilal-i kebirinden sonra ortaya
kan kavramlardan biri olan Laiklik,
TCnin kuruluu ve sonrasnda en ok
kulland kavramlardandr.
htilal sonras Fransasnda ateistleri ve
farkl inantaki insanlar, bir devlet gibi
hareket eden ve ihtilalle stnln
kaybeden kilisenin crmnden
muhafaza iin oluturulan bir dstur
olan Laiklik, TCnin ithal etmesi
sonrasnda yeni bir devlet olan ve henz kurumsallaamayan TCnin her derdine
deva olan bir kurtarc olabildi. nk o dnem en byk tehlike
irtica(gericilik)yd .
Gericilikten kast udur. Kurulan rejim halkn talepleri dorultusunda deil darbe
yoluyla, tepeden inme kurulmutu. Dolaysyla halkn reddetmesi kuvvetle
muhtemeldi. ayet halk olur da geriye (meruti ynetime) dnmek isterse diye
yeni devletin kendine kalkan yapt kavramd Laiklik.
Fikir Platformu
100
Alaturka Laiklik
Halbuki lkenin ounluu Mslmand ve devlet adamlarnn dindar
olmasn istiyorlard. Laiklik ise iinin doldurulmasndan sonra tam olarak bunun
aksini iktiza ediyordu. Laiklii reten toplum iinde ateistler ve kilise kartlar
ounluktayd ve onlarn hakkn muhafaza iin byle bir yola gidilmiti. stelik o
dnem devlet ileri ve zellikle eitim kilisenin etkisinde verimsiz yryordu.
Laiklik buna da son vermi, ii ehline brakma yoluna gitmitir. Bir dier hikmeti
ise, kilisenin toplum zerindeki etkisini kendi kar iin kullanan ruhban snfna
engel olmaktr.(1) Oysa slamda ruhban snf yoktur(2) ve o dnemde TC Laiklii
dindar vatandalardan gelen her trl talebi geri evirmek iin kullanmtr.
Unutulmamas gereken bir dier nokta htilal sonras yasalatrlan Laikliin
imdiye kadar sylediklerimizi ihtiva eden dier bir amacdr: Laiklik temel olarak
vicdan hrriyetini amalar. Vicdan hrriyeti devletin devlerindendir. Devlet her
vatandann istedii dine inanmas ya da ateizmi seme zgrln korumak
zorundadr. Hibir vatanda bir dierine inanc dolaysyla bask kuramaz, inan
dayatamaz. Bu noktada Laiklik ve slam atmaz. Zira slam anlayna gre
dinde zorlama yoktur.(3) Yani kimse zorla inan sahibi edilemez. Buna gre
Laikliin Trkiyede baarl olarak uygulnamas gerekmektedir. Peki neden hala
biz laikti deildi tartmas yapabiliyoruz?
Cevap bata da sylediimiz gibi TCnin ithal kavramlar kullanma politikasdr.
TC, toplumu maniple etmek iin ithal ettii kavramlar kullanm, onlara iine
gelen manalar yklemitir. Laiklik vicdan hrriyetini intac ederken, TC kelimenin
manasnda yle bir tahrifat yapmtr ki dpedz din kartl olarak okunur
olmutur.
Brokratik elit Laiklii dindeki lakaytlna, hatta din kartlna perde yapmtr.
Gele gele gnmze devlet gelenei olmutur bu. Bugn bir general dine kar
tepkili halini, ya da dindarlar hakkndaki faiste grlerini Laikliin ardna
gizleyebilmektedir. Oysa laiklik Faizmin aksine dinin kullanlmasn engellemeyi
salamay amalar.
()
Konunun dier bir boyutu da devletin toplumu ekillendirme isteidir. Normal
koullarda toplumun devleti ekillendirmesi gerekir. Oysa TC darbe yoluyla
kurulan bir sistem(4) olduundan bu en basit kaideyi bile gz ard etmitir. En
bandan beri toplumu ekillendirmeye almtr.
Laiklik, devletllerin zihinlerindeki toplum tahayylne ulamalarn salamak
iin kullandklar argmanlardan olagelmitir. En bandan beri dinde lakayt,
milliyetilikte ar hassas bir toplum oluturma hevesi iinde olan TC kurucu
kadrosu, halkn bu planlarn akim brakan direnii karsnda ar g
kullanmndan kanmamtr.(5)
Bugne geldiimizde Laiklik, brokratik elitin zerine titredii bir mirastr.
mtiyazlarn korumalarnn tek yolu bu elitin dnda kalan kitlenin sindirilmesidir.
Bu kitlenin ounluu dindar olduundan taleplerinin geri evrilmesinde yine
Fikir Platformu
101
Alaturka Laiklik
Laiklik kullanlmaktadr. Her hak talebi Laiklik mikyas alnarak llmekte ve yok
saylmaktadr. Oysa burada asl l frsat eitlii ve zgrlk olmaldr.
rnein, hakl bir talep olan istedii gibi giyinebilme zgrl srf dindarlar
istiyor diye Laiklikle llp, sistemin kendi ileyiiyle ve brokrasi marifetiyle
reddedilmektedir. Barts yasann ortaya kma sreci incelendiinde
oluturulan ruhban snfnn ne ie yarad daha iyi anlalacaktr.(6)
Yukarda da belirttiimiz gibi Laikliin birincil devi vicdan hrriyetidir. Dindar
olamaynlar dindarlardan korumak deil, devletin her bireyi istediine istedii
ekilde inanma zgrl salamasdr.
Ancak devlet elitin elinde oyuncak olduu srece Laiklik ilevselliiyle
kullanlacaktr. Sorun Laiklikte deil evrensel hukuk dilinin yerlememesidir.
ncelik bu noktada olmal evrensel bir hukuk dilinin yasalarmza ve
brokrasimize yerlemesi iin allmaldr.
Minimum devlet gr, Trkiyede minimum brokrasi olmak zere
uygulanmal, brokratik elitin imtiyazlar sonlandrlmaldr. Ancak o zaman,
vicdan hrriyeti zerine rahatlkla tartabileceiz.
Dipnotlar:
(1)
Bu adan bakldnda, Laikliin bugn brokratik elitin elindeki imtiyazlar

sonlandrmak iin kullanlmas gerekmektedir.
(2)
TCnin daha sonraki dnemlerde rettii MSP ve trevi partiler Trkiyede

ruhban snf oluturma gayretlerinin sonucudur.
(3)
Dinde zorlama yoktur; doruluk sapklktan, man kfrden iyice

ayrlmtr. Bakara Sresi: 2:256.
(4)
TC devletin devlerini gerekletirmekten ylesine uzaktr ki ancak sistem

vasfn tayabilir. Temel felsefesinde topluma hizmet deil toplumu ekillendirme
olduundan tahripkr bir sistemdir denilebilir.
(5)
nkilaplar ve istiklal mahkemeleri en gze batan rneklerdir.
(6)
Bu yaznn konusu olmadndan ruhban snf oluturma meselesine

girmeyeceim fakat bu konuyu mutlaka bir baka yazda aacam.
Fikir Platformu
102
Alaturka Laiklik
Bugn hl pazartesi (Nayat Karakse)

Kaplar ak brakanlar iin
(Henz zgr Olmadk-Hayy Kitap)
tutamyordum.
Ocak aynn sonuydu, Trkiyede

trban tartmalar balamt. Ben o srada
Londradaydm. Uzaktan izliyordum tartmalar. Canm
sklyordu, kendi kendime ama u uyduyu, izleme Trk
kanallarn, tebdil-i mekanda huzur aramak iin gelmisin,
tadn kart diyordum ama olmuyordu. nk
meseleletirilen bu meseleden kendimi ayr
Bir yandan kendimi sokaklara vurup , ehrin havasn soluyorum. Bir yandan da
arta kalan zamanlarda ktphaneye gidip tezime aratrma yapyorum.
Ktphaneye gidiimin nc gnnde iki bartl kzn, bir kippal erkein,
sar salar ve kalkk burunlaryla iki ngiliz kzn bir arada, zel alma odasnda
Fikir Platformu
103
Alaturka Laiklik
ders altklarn gryorum. O grnty ok seviyorum. O odaya bakarken,
Trkiyedeki tablo aklma geliyor istemeden, iim burkuluyor. Bir fotorafnz
ekebilir miyim diye sormak istiyorum, ama soramyorum bir trl. Hafzam
deklanre basyor hi unutmamak adna o kareyi. Bir gn biz de byle olabilir
miyiz? diye soruyorum kendime. Sadece insanln ortak paydasnda buluarak,
amasz, kelimelerimizi trnak iaretleri iine almadan, kuramadmz cmleleri
kurarak yaamamz mmkn olacak m, diye iimden geiriyorum.
Teyzemin evine dnyorum, televizyonu ayorum, akademisyenler trbanl
renciler derse girerse biz girmeyiz diye haykryorlar. Ktphanedeki fotoraf
canlanyor zihnimde. Canm sklyor. Hala niversite rencisi olduumu
hatrlyorum, o akademisyenlerle, rencilik hayatmn son dneminde
karlamamay diliyorum.
Nitekim dn vakti geliyor, uakta gazeteleri alyoruz. Yanmda annem, onun
yannda bir baka kadn oturuyor. Barts tartlyor manetlerde yine. Artk
serbest olsun diyorum, bu kadar zaman, bunca gasp edilen eitim hakk, gasp
edilen hayatlar, zgrlkler, ok ge kaldk diyorum. Annem bayla onaylyor.
Annemin yanndaki yolcu, kafasn evirip bana bakyor. Gzlerindeki bak
sevmiyorum, dnp bir daha bakyor. Kolumda hal bileziimle, nmde Jack
Kerouac n Yolda kitabyla, salarm sarl ve en nemlisi bamn aklyla,
belli ki izdiim imajla, badatramyor bartsn savunmam.
Akademisyenlerin niversitede zgrlk bildirisine imza attklarn gryorum
gazetede. Yreime az da olsa su serpiliyor. En ksa zamanda rencilerin de
byle bir imza giriimi balatmalarnn gerekli olduunu sylyorum anneme.
Kadn bir ey diyecekmi gibi oluyor, nitekim diyemiyor ama baklaryla ok eyi
anlatyor.
Peki bir Ermeni neden savunur bartl kzlarn okuma hakkn veya
bartsne neden kar kmaz? Bartsnden mevzu aldnda, asl sen ne
dnyorsun sorusu yneltiliyor bana. Benim Hristiyan ve Ermeni olmam, asl
benim ne dndme farkl bir mana yklyor. Belki de kimilerinin zihninde
bir Hristiyan olarak benim eriat gelecek sylemine daha ok katlp, onlarla n
sralarda yryp, otoriterliin ortak paydasnda yer almam bekleniyor benden.
Merhum sosyolog Ulus Bakerin u tanmlamas geliyor hatrma hep o bilindik
tartma anlarnda:
Aralk, mesafe deildir. Mesafe birbirine ne kadar yakn, ya da rtm de
olsalar iki ey, iki olgu arasndaki uzakl len eydir. Aralk ise, birbirinden
istedikleri kadar uzak olsunlar, iki ey, iki olgu arasndaki yaknl len eydir.
Dnyann en uzak yerinde gerekleen bir olay, bir isyan, bir smr, ikence ve
eziyet, kk bir ocuun faveladaki
Mutsuzluk ya da sevin tarzlar-bunlar bize aralklarla balanrlar.. yle ki onlar
biziz, biz de onlar nk ayn sorunlar, -tek ve bir olan- ayn hayat
yaamaktayz
Fikir Platformu
104
Alaturka Laiklik
te ben her ne kadar Mslman veya Trk olmasam da aralklarla balanyorum
bartl kadnlarla, Ermeni olduum iin de deil ama en ok da insan olduum
iin. Biz onlar niversitemizde istemiyoruz, onlar ieri sokmamalyz, bunlar da
nereden kt diyenlerle de aramdaki mesafe giderek artyor haliyle.
Ben barts kartlarna, bartl kzlarn eitim hakkn, yaam alanlarnda
var olma hakkn ve en nemlisi kendilerini diledikleri gibi gerekletirme
haklarn sonuna kadar savunduumu, sylyorum amasz, trnak iinde
cmleler kurmadan. Sonra arkadalarm, yle diyorlar unlara bak, altlarnda
son model jeepler, kot pantolonlar, makyajlar . Ben de, bir bartl jeep de
kullansa, yalda da otursa eitim haklarnn gasp edildii iin onun madur
olduunun altn iziyorum. Kar olanlar her daim bartlleri bu, u gibi
iaret sfatlaryla nitelendiriyorlar. Adeta bartl kadnlar nesneletirerek,
insandan soyutlayarak, rtnn altndaki insan grmeyerek.
Bu tr tartmalarn ardndan barts kartlarnn hep bir anahtar deliinin
ardndan, bir odann iersine bakarmasna baktklarn dnyorum
meseleye. Bir anahtar deliinin iinden odaya baktmzda odann iindekiler
her daim ok byk gzkr ve sadece belirli paralar grebiliriz. Delik bizi
btnden alkoyar, nfuz edemeyiz tamamna haliyle, idrakten de yoksun kalrz
sonu olarak. Elzem olan o kapy ap ieriye girebilmek. Biroumuz ieri
girmeyi baaramyoruz o kapdan, girmediimiz gibi kilit vuruyoruz kendimizce ve
sadece gzmzn setii belirli paralarla, belli grntlerle yetiniyoruz.
Fakat, o kapy ap ieriye girebilenler baka eyler grebiliyor. Bir karlama
an yayor her iki taraf da. Ayn ekilde odann iersindeki
bartl kadnlarn nyarglar varsa onlar da krlabiliyor bu buluma sayesinde.
Mesela ieri giren kadnlar, aslnda mutlak iyi insan olmadn, bartllerin
aslnda hi de sandklar gibi kt, gerici, banaz, cahil olmadklarn grebiliyor.
Bartl kadnlar da barts takanlar arasnda da kt niyetli insan
olabileceklerini, iyiliin de ktlnde insana mahsus olduunu anlatmaya
alyorlar. Ba ak kadn o odada, kendisine rastlap aslnda etrafndaki birok
insann laiklik maskesi altnda kayglarnn ekonomik, snfsal olabileceini de
dnmeye balayabiliyor. O kapdan girince bartl kadnlarla birok ayn
ortak noktada buluabileceini, ayn zevkleri paylaabileceklerini de grebiliyor.
Muhafazakrln, kendisini modern, Batl, ada, laik olarak tanmlayan
kadnlar iin de geerli olabileceinin farkna varyor, moderni muhafaza
edebilmek iin de acaba ok mu otoriterletik diye sorabiliyorlar kendilerine ba
aklar, kim bilir? Bartl kadnlarn da Sivas katliamn knadklarn, ayn
ekilde o kadnlarn Hrant Dinkin lmne de zldklerini, Gonca Kuri iin
hissettikleri gibi, Uur Kaymaz iin de ac hissettiklerini grebiliyorlar. Hatta
bartl kadnlarn tamamnn zorla balarn rtmediklerini, ocuklarn da
zorlamadklarn, ocuklarn balarn rtmeye alan aileleri de eletirdiklerini
grebiliyorlar zamanla o odada. O odadan bir kere ieri girdiklerinde aslnda
bartl kzlarn zgrlemek, niversitede okumak iin yeri geldiinde
ailelerine kar da mcadele ettiklerini de renebiliyorlar.
Fikir Platformu
105
Alaturka Laiklik
Birden baka bir tablo ortaya kyor o bulumada. O oda birden iki tarafa da ait
oluyor. Her iki taraf snrlar kaldrp, bir olabiliyorlar. Beraberce bedenlerinin
cumhuriyet, din, modernlik, gelenek adna denetlenmesine kar kabiliyorlar.
Bartsz kadnlarn cinsel meta olarak alglanmasna kar duru sergilerken
bartller, ba aklar da rmcek kafal olarak deerlendirilmesine kar
kyor bartl kadnlarn. Mesafe alyor, aralklarla balanyorlar birbirlerine,
belli bir sre sonra da ne fiziki ne de zihinsel aralk kalyor ortada. Sen varsan,
ben yokum demek yerine sen yoksan ben bir eksiim diyebiliyorlar. Fakat te
yandan, gerek dini, gerek de laik tutuculuklarna devam edenler, zmir sahilinde
ba ak olann koluna girmeyi kabul edip, tutucu bir evrede mini etekli
arkadann koluna girmesine izin vermek istemeyenler, o odadan kendi bildikleri
ynde yol alarak, malup olarak, bir eksilerek ayrlyorlar.
Kendimizi siyasetin kisvesinden, bizlere dayatlan ideolojilerin tahakkmnden
arndrarak, o kapdan ieri girmemizin veya o kapy ardna kadar ap darda
buluabilmenin elzem olduunu dnyorum. O ktphanedeki fotorafn
sadece hafzamda ho bir kare olarak kalmamasn, Trkiyede de o kareleri,
diyalogla, duygudalkla, birbirimizi dlayarak deil, birbirimize dokunarak
yaayabileceimize inanmak istiyorum.
Fikir Platformu
106
Alaturka Laiklik
Biz unutamyoruz, ya siz? (Cemile Bayraktar)

S. , A. ve Annelerine
Ben normal insanlardan daha fazla onur taknts
olan biriyim hatta benimki onurlu olmaktan ok
bunu taknt haline getirmi bir hal.Tmyle ac
diyebileceimiz bir yk bizimkisi ama yine de o
onur takntm nedeniyle meseleyi olurda mazlum
edebiyatna balar korkusuyla actmadan ele
almaya alyorum hep ama deimiyor sonu bu
hikayenin sonu hep ac ile bitiyor ben
actmyorum,olay ac ben ne yapaym?Ben actmyorum,o acyor.
Acl bekleyilerde bile insan aryor insan ben kampsteydim ve olduka
yalnzdm belki yalnzdk da diyebilirim,Tp Fakltesi giriinden sonra gvenlikler
yolda otobsleri durdurup otobsn ierisinde bartl rencilere faklte
snrndasnz deyip ba atryordu ben okula arabayla gidiyordum orada
bartl ve yalnzdm ve byk ehirlerde deil daha kk bir ehirde olmann
verdii ve imdiki gibi konuabileceimiz ortamlarn olmadnda hesaba
katarsak duyabildiim ou kez kendi sesimden fazlas deildi.Yalnz ve
habersizdik bir o kadar akn mcahit ve mcahide herkes topran altna
girmiti.Sadece onlar deil elbet,benim okuduum niversite lkc insanlarn
ounlukta olduu bir nevi bu ekilde kadrolam bir niversite idi.Yasak ben
ikinci snfta iken balad,birinci snfta okula bartl bir ekilde
gidebildim.Hatta okulun lkc reislerinin bartl baclarydk,BBP kanall
Fikir Platformu
107
Alaturka Laiklik
Alperenlerden deil,Mhp kanall lkclerden bahsediyorum.Onlar okulda her
ke ban tutmu,sr halinde gezen,aralarnda fiziken en irisinin reis olarak
anld bir klik oluturmulard okulda.Hatta bazen derslere girmiyor kendi
fikirda hocalar tarafndan kayrlyor ve yoklamalar alnmyordu.Hatta okulun ilk
haftalar kantini kapatp herkesi zorla ayaa kaldrp,Trk Bayra ap
stiklal Mar okutuyor,elleri ile malum hareketleri yapp lkc Hareket
Engellenemez sloganlarn Kampsn koskoca kantinine savuruyorlard.Ya Allah
Bismillah,Allahu Ekber i ok seven bu babayiitlerde mcahit ve mcahidelerle
birlikte topran altna girmilerdi.yle bir sessizlik hakimdi ortama,az bir zaman
sonra ben de artk gitmez oldum okula zaten son gnlerim bedeninden daha
byk gsleri ile beni rkten renci ilerindeki kadnn elime uyar kadn
tututurmak hevesi ile peimden olan hzyla komas benimde kamam ile akp
gidiyordu.O kouyor ben kayordum onun tek derdi kad avucuma sktrmak
iken benim derdim ise hem kadnn dt an olacak depremden ve kadn
elime tututurulmasndan olacak depremden kamakt.Ben yar glen yar
alayan halimle olay sca scana anlayamam iken bana olayn en ac halini
anlatan en samimi dostum ve ablas olmutu onlar daha dar bir alanda Eitim
Fakltesinde idiler.S. ve A. ben onlara aladm kadar kendime hi alamadm
devamn getiremeyeceim belki yarna
Yarn
S. benim en samimi arkadam,ortaretim birinci snftan bu yana hereyimi
paylatm dostum,canmnii,cinsinden bir cmle benim iin.Tuhaftr ben ok
daha rahat hatta belki mark,biraz daha zen isteyen biri olarak ekillenirken o
daha salam,sert bir o kadar ciddi bir kz olarak ekillendi.Hayatmzn 28 ubat
aclar ile tsunami yaamasna kadar beni hayat ierisinde koruyan kollayan
bazen dost bazen ablam olabilecek bir ilikiydi bizimkisi,yle iten ve
samimi.Okul dna tadmz dostluumuz,ailelerimizin tanmas,annemler
tatile gidince S.nin bizim eve kamp kurmas,uygun frsatta benim de onlara sk
ziyaretlerim sonucu S.nin ablas,A. abla ile de olduka samimleiyoruz.A. daha
sakin bir kz,biz olduka cvl cvl ve hareketliyiz,kkr krr bir parlt var
yzmzde.Garip bize oranla A. ok daha renksiz,bir skut gibi A. bizim
yanmzda,A. even pek kmyor daha ok kendini eve hapsetmi gibi.A. bizden 34 ya byk,zaman sonra reniyorum,A., .H.L ortaokuldan terkmi,o dnem
yine ba gsteren barts yasa,sanrm 80lerin sonuna rastlayan bir
dnem.O dnemde hortlam olan barts yasa hayatnn ilk zamanlarnda
gelmi bulmu A.y o zamanlar anlamamtm,zaman sonra hayat bizide gri
klnca anladm,A.nn yreinden yzne yansm renksizliin nedenini.
Lise hayatm,bu yllar ok daha gzel klan S.nin dostluuyla
bitiyor.niversiteye hazrlanyoruz.S. ders alyor ben hayatm boyunca ders
almadm yine almyorum.Kitap okuyorum ama ders kitab deil canm ne
isterse onu okuyorum.Gittiimiz dershaneler farkl ama biz yine kopmuyor
haftada en az bir kez konuuyoruz ve susmayan telefonlarda dnyay birbirimize
anlatyoruz,hi kopmuyoruz.Ben o yl okumay istemediim bir blm
kazanyorum,ne yapmak istediim i ne de okumak istediim blm o yllarda
benim iin sorun deil olduka elenceli bir blm,okula baladka seviyorum
blmm,niyetim belli ; biraz bu blmde elenip buray bitirip baka bir
Fikir Platformu
108
Alaturka Laiklik
blme gemek.S. o yl kazanamyor,gelecek yl o da artk bir
niversiteli,blmn ok seviyor o.Ben ikinci snfa balyorum,S. birinci
snfa.Ben ayn niversitenin Kamps ksmndaym,o Eitim Fakltesinde,biraz
bydk ama yine yzmzde bir prlt var bu kez liseli olmann lts deil de
niversiteli olmann parlts var yaamlarmzda.Hayat bizim iin byle devam
ederken,S.den ok sevindirici bir haber alyorum ; Cemile,sana birey
syleyeceim,ablam hani ortaokuldan barts nedeni ile terk idi ya,kimseye
sylemeden kendi abasyla lise renimini Ak Liseye girip,dardan bitirdi ve
yine kendi abas ile bir dnem dershaneye gitti,o da benimle ayn niversite de
.. Blmn kazand .Nasl seviniyorum,telefonda lklar atyorum.Zihnimde
A. ablann gri yzne canl bir renk yerletiriyorum,onun kadar
seviniyorum.nk benim arkadalarm olan bu iki kardein birbirine olan sevgi
ve dknln ok iyi biliyorum.Hemen hayallere dalyoruz.S. ve A. abla ayn
zamanda niversiteyi bitirecekler,ayn zamanda greve balayacaklar,iki karde
yapmay istedikleri tek ey olan o kutsal grevlerini yaparken,birlikte yaam
paylaacaklar.Hayat o yl byle gzellikle ile geliyor bize.A. abla da eitiminin ilk
yllarnn verdii acdan bu ekilde kurtulacakNe gzel
Hayat bizim iin o anlk sevinciyle devam etmiyor.Daha bir Yeilam
havasndayz,koup oynadmz anlk yeillikler var o kadar.Biz yle tebessm
ederken,kendimizi hayat yenmi sayarken kt adam sevincimizi en irkin
tonuyla kesiyorTvler baka baka hi duymaya alk olmadmz eyler
sylyor,birileri aklamalar yapyor,ortalkta tuhaf istihbaratlar
geziyor,sokaklarda cppeli ve sarkl adamlar var.Hkmet
devrilecek,cmlelerinsan olayn iinde iken anlayamyor.yle garip gnlerden
biri daha,S. beni aryor alamakl,artk okula bartl giremeyeceimizi
sylyor.Ben olduka rahatm,samalama diyorum,olmaz yle ey,ne
mmkn?nsanlar sokaa dklr,Mslman bir lke buras.Gnler merak ve
endihe ierisinde geiyor.lk paragrafta yazdklarm yaamaya balaynca ve
kimsenin yle sokaklara dklmediini grdke,iimde tanklar yrdke
yrdke anlyorum,o prlty kaybetmeye baladm.Okulu mz de
brakyoruz.S. ile sk sk hatta eskisinden ok daha sk
gryoruz,anlatyoruz,konuuyoruz olmuyor bitmiyor,deimiyor.Her
grmemizde daha bir renksiz,daha bir solgun.Zaman getike S. daha bir
soluyor,daha bir zayflyor,srekli hasta.Tuhaftr,gittii doktorlar yaptklar tahlil
sonularn bir hastala rastlamyor ama S. hep hasta.A.dan pek
bahsetmiyoruz,bahsedemiyoruz.Biz bir kez,o iki kez vuruldu.A. abladan haber
yok,bu kez daha sk bir esaret ile A. kendini daha bir eve hapsediyor.Yllar byle
gelip geiyor.S.lerdeki toplantlarmza eskisi gibi katlmyor A. abla,hayalet bir
kz gibi sadece sessiz ve renksiz.Biz yine bir kuvvettir grmeye devam yle
tutunmuaya alyoruz hayata.Zaman akp geiyor yaam ve kaderi paylatm
bu arkadalarmla her bulumamzda mutlaka barts konusu alyor.Hani o
ilk ak tarafndan terk edilen kadnlar vardr ya,ardndan bir daha hikimseyi
sevmemi ve evlenmemi,her azn atnda ilk akndan bahseden,i burkan
ykleri olan o kadnlar gibiyiz,bu terkedilii her konumamzda anyoruz.Bir
kayp gibi sanki seni unutmadk der gibi bir anma trenidir geiyor
aramzda.Birbirimize sarlp alyoruz baka da birey yok zaten.Araya bazen
bizimle hayat ve kaderi paylaan arkadalar sktryoruz,failleri farkl ierii
Fikir Platformu
109
Alaturka Laiklik
ayn ac anlar btn bizimkisi.Her mutsuzluumuzu oraya
balyoruz.Unutmuyoruz,ama unutuluyoruz.Unutmuyoruz ama
unutuluyoruz.Unutuluyoruz.Yllar akp gidiyor herkesin yaamnda bir deiiklik
bir akkanlk var ben,S. ve A. abla biz deimiyoruz,biz o yllara aklp
kaldk,orada yle
kzn acs deil elbet,ynlar o yllara saplanp kald.Herkesler yeni yllar ile
yenilendi,biz o yllarda kaldk,tek bir harf almadan zerimize ve deitirmeden
hibireyi.Tozlana eskiye o yllara taklp
kaldk,dokunmadan,dokundurmadan.Kendi acmzda doyurmad o yllarn
hesapkarlarn ailelerimiz de vuruldu o zamanlar.Okulu brakp brakmama
kararnda S.nin ailesi ona brakt karar,benim ailem de nasl istiyorsam yle
davranmam konusunda beni zgr brakt.Kendi aclarmz arasnda kimseyi
grecek gzmz yokken S.nin annesi birden hastaland.Kolay deildi iki kznn
niversiteyi brakmas,kzlar daha kolay atlatmaya alt ama o atlatamad.S.nin
annesi de bizim ac ykmze en ba sralardan yerleti.Orada o alak bir tepenin
stnde kurulmu,iki katl o ev de ben kadnn hikayesinin aclanmasn izledim
hep kendi hikayemden daha ok hissederek.
Gariptir,20 yla yaklaan dostluumuzda her ahh ettiimde yanmda olan beni
hayattan korumaya alan arkadam ben koruyamadm,kendi hikayesine,anne
ve ablasnn hikayesini ekleyerek yaad o.Ben elim kolum bal bir damla su dahi
olamadm onun yreine,kupkuru,yandkVefasz gibi hissediyorum imdi
kendimi tek yaptm kendimden ok zlmek,bu kadar ssz bir aba
benimkisi.Tutamadm elinden,kurtaramadm onu ve kendimi ve A. ablay ve
annelerini ve yzlerce bartl kz.Belki,belki
Birka ay sonra S.nin doum gn bu yl ki armaan dierlerinden daha bir
farkl.Bu yazy armaan edeceim ona.Biraz daha hzn,belki biraz daha
tazelemeSadece sonucu deitiremedim ama derdin derdimdir.
Fikir Platformu
110
Alaturka Laiklik
Topluine, Cop ve Byk (Takunyal Topluine)

Yazar:
// Topluine tedirgindir. Eli kalbinin
zerinden inmemektedir.
Topluine, mhendislik fakltesinin drdnc
snfnda okuyan, kendi halinde, sessiz sakin,
okula her giriinde kapdaki coplara selam
veren, kimseyle sorun yaamayan baarl bir
renciydi. Yllardr bartsnn stne
apka takarak geldii halde, faklte
sekreterlii tarafndan okula giriinin
yasakland sylenmiti. Peruk takmas isteniyordu. Ya da aacakt.
Copu ikna etmeyi baarabilse bykla grmeye gidecek, okula niin alnmadn
birinci azdan dinleyecekti. Mant kravatla kartran bya, bu uygulamann
mantkszln anlatabileceini hayal etmiyor da deildi.
Fikir Platformu
111
Alaturka Laiklik
Topluine, o gn de okula apkayla giremedi. Cop, tam ikna olacakken birden
duraklayp, Ben de emir kuluyum kzm. Beni dinle, peruk tak, yazk olmasn
diyerek srtn dnyordu. Finallere bir hafta kalmt. Bu olay bir hafta iinde
muhakkak zmeliydi. Snf arkadalaryla konutu.
Arkadalar, topluineyi yalnz brakmak istemediler. Okula onunla birlikte
gelecek ve o olmadan snfa girmeyeceklerdi. Bu esnada B Plan da hazr
olmalyd. Birinci plan baarl olmazsa, kzlar, copu dverek etkisiz hale getirip
snf arkadalarn okul kapsndan ieri atabilmeliydiler.
// Cop tetiktedir. Eli kalbinin zerine gelmemelidir.
Kapda, dikkatle, bir sana bir soluna bakyordu cop. Arada bir telsizi eline alp
asayiin berkemal olduunu mjdeliyordu bya. Terfisini yeni almt. Cop ba
olmak kolay deildi. Kim bilir daha ne terfilerin eiindeydi. Konumunu iyi
korumal, gzlerini byn dilerinden ayrmamalyd. Ne kadar di grrse o
kadar salama alnrd sicili. Bir de u topluine olmasayd
Cop, byn topluineyle son zamanlarda niye uramaya baladn
anlamyordu. Hlbuki drt yldr byk ayn byk, topluine ayn topluineydi.
Tm bunlar dnrken, bir grup gen kzn kendine doru gelmeye baladn
grd. Kzlardan biri ne karak, topluinenin neden ieri alnmadn sordu.
Cop, tam Yassaa diyecekken hepsinin ayn anda konumaya balamasyla
aknla urad ve topluinenin kampste ilerleyen belli belirsiz siluetinden bu
karmaann esas amacn anlad
//Topluine kararldr. Kalbi elindedir.
Topluine, bir gn nceki zaferle birlikte gururunu tamir etmi ve ne yapacana
karar vermiti. Bir hafta sonra finaller balayacakt. Arkadalarn yannda silah
diye tayamazd her saniye. Bykla konuacak ve bir aydr okula apkayla neden
alnmadn soracakt. Bir kereliine de olsa peruk denilen cad sann iine
koyacakt kafasn. Yasaksa, drt yl boyunca neden uygulanmamt? Yasak
deilse, bu uygulama neyin nesiydi?
//Byk kstahtr. Eli kalbini rtmektedir
Byk, misafiriyle birlikte yemekleri midesine usul usul indirirken kapsn tklatan
topluinenin merakl ve ekingen ve fkeli ve rkek baklarn yakalad. Nihayet
istedii olmutu. Yasaa kendiliinden teslim olmas gerekirken, arka yollardan
dolaan bu takunyal topluinenin zerinde glgesini grmeliydi. Elini yakasnda
gezdirmeli, nefesini ensesine boca etmeliydi. Barts takmamak deildi
mesele, bu takunyal topluinelerin uvaldz olmasnn nne gemeliydi. Bunun
iin, zaman zaman iktidarn test etmeli, dilerini bilemeliydi.
Topluine kendini tanttktan sonra, Okula apkayla alnmyorum bir aydr. Siz
tembihlemisiniz coplara, yle dediler. Okula her gn kadn-erkek onlarca kii
Fikir Platformu
112
Alaturka Laiklik
apkayla giriyor. Kimse onlara yasak olduunu sylemedi. Bana da yle, drt
yldr Deien ne? deyince, Demek ki, imdi gze batmaya balamsn. Okula
apkayla girmek yasak deil, onlar yanl anlam, derslere girilmeyecek dedim
ben. Hocalara saygszlk olmasn istemeyiz deil mi? dedi byk. Kinini, suratna
yaylan keskin ve yayvan srtla gizlemeye alan byn gzleri, topluinenin
kalp eklini alm sklan yumruklarna takld.
//Topluine direncin kendisidir Kalbi, elini att her yerdedir.
Byn mant yoktu, iman yoktu, insaf yoktu. Dikdrtgenlerden honut deildi,
etrafndaki her ey przsz, kaygan bir zemine sahip ve yuvarlak kafasyla
uyumlu olmalyd. Bu rk sahneyi datacak en ufak bir sivrilie tahamml
yoktu. Topluine, byn srtnn ardndaki kini ve korkuyu ve fkeyi fark etti.
Tandk hislerdi bunlar. Onunla karlamadan nce o da ayn haldeydi. imdiyse,
umutla kark bir fkenin sahibiydi. Varlnn kendisi rahatszlk sebebiydi nk.
Saf, katksz bir diren haliydi. yleyse, rahatszlk vermeye devam etmeliydi
Fikir Platformu
113
Alaturka Laiklik
Aileni mi seversin devletini mi? mam-Hatipli Bireyin dram (Okan

Arslan)
Laiklik konusunda belki de yeryzndeki en hassas
lke olan Trkiyede yllardr zmlenemeyen ve
zerinde uzlalamayan konu bizzat Laikliin
kendisidir. Zira, Trkiyede devletin kendine has bir
Laiklik alglamas ve uygulamas vardr; insanlarn
kendi aplarnda bambaka bir Laiklik alglamas.
Devletin Laiklikten anlad Cumhuriyetin kurulu
yllarndan itibaren, Devletin dini hususlara gre
ynetilmemesi ve dini (daha dorusu slam) kontrol
altnda tutmasdr. Cumhuriyetin Laiklik anlay,
sadece Devletin deil ayn zamanda toplumun ve
hatta bireylerin de Laiklemesi eklinde empoze
edildiinden; aslnda Cumhuriyetin Laiklik dedii
ey, Seklarizm olarak da kabul edilebilir. Devlet,
dini devlet hayatnn tamamen dna atmakta;
toplumda da dini kontrol etmekte ve dini, nemli
lde bireyin kendi alanna ekmektedir. te yandan Cumhuriyetin Laiklik
anlay, ayn zamanda Milliyeti bir tandans da tamakta ve Evrensel slam
dinini, Trkletirme eklinde cereyan etmektedir. Nitekim, Ezann
Trkeletirilmesi Cumhuriyet Devrimi ile birlikte Arap-Acem ekseninden
uzaklaan Trkiyede slamn Milliletirilmesinin en somut rneklerinden
Fikir Platformu
114
Alaturka Laiklik
biridir. Bu anlay, zamanla Snni slamn devlete hkim olmasyla birlikte,
herhangi bir dini ya da mezhebi referans almayan, ancak dini de mutlaka kendi
kontrol ve istekleri dorultusunda ekillendirmeye alan erken Cumhuriyet
dnemindeki Laiklik anlaynn yerini Snni-slam Devlet Laikliinin almasna
sebep olmutur. Bu erevede, erken Cumhuriyet dneminde toplum hayatndan
karlan dini kurumlar ve sfatlar, toplumun dini bir ekilde yaamaya devam
etmesi sebebiyle yeni ihtiyalarn ortaya kmasyla birlikte nemli bir deiim
gstermitir. Bu erevede ilk defa smet nn dneminde, memlekette cenaze
kaldracak imamn kalmamas sebebiyle, ihtiya kabili, mam Hatip Okullar
alm; ancak toplumda oluan bu ihtiya, zamanla mam Hatip Okullarnn
mesleki okullar olmaktan ziyade dindar ailelerin ocuklarn, pozitif bilimlerin yan
sra dinsel eitim de alabilmeleri iin gnderdii kurumlar haline dnmtr.
Toplumdan gelen bu taleplerin, siyasi irade tarafndan maniple edilmesiyle
birlikte de Trkiyede yzlerce mam-Hatip Okulu ortaya km ve mam-Hatip
okullar baz siyasetilerin dorudan siyasi referans noktas yapt mekanlar
halini almtr. in ilgin taraf, her ne kadar Milli Grn lideri Erbakan, mam
Hatipleri bir tr oy deposu olarak grp, bu okullar iin arka bahemiz dese
de, bu lkede en fazla mam Hatip Okulunu Laik Kesimin son dnemlerde daha
bir sevdii, 28 ubatn unutulmaz Cumhurbakan Sleyman Demirel amtr.
mam-Hatipliler, bir yandan baz siyasetilerin oy toplama deposu olurlarken; her
ne kadar mfredatlar ve uyacaklar kurallar Laik devlet tarafndan belirlense ve
tepelerinde kap gibi T.C. Milli Eitim Bakanl ibaresini tasalar da, yine bizzat
bu Laik Devletin korktuu ve dolaysyla srekli gzetim altnda tuttuu kimseler
olmulardr. te yandan, mam-Hatipli genler, mtedeyyin aileleri tarafndan da,
hem Matematik, hem Fizik bilecek; ama ayn zamanda Fkh ve Kelamdan da
anlayacak, gelecein nurlu nesilleri olarak grlmlerdir. Bu erevede, Laik
Devlet, Laik Kurumlar (YK gibi) vastasyla mam-Hatiplilerin sadece mam
olmalarn salamaya ya da mmknse TSK vb. Rejim nezdinde nemli yerlere
reklenmelerini nlemeye alrken (kat say, puan vb. istatistiksel oyunlarla);
mtedeyyin aileler, ocuklarnn ileride ne olurlarsa olsunlar mutlaka dini
eitimden gemelerini istemekte; tepelerinde vampir gibi gezinen siyasetiler de
mam-Hatiplilerin kann emmeye hazrlanmaktadr. mam hatipli, bu eytan
geni iinde kendi geleceini kendisi tayin edememekte ve tabiri caizse hayatn
bakalarnn inisiyatiflerine brakmaktadr. Baka bir ifadeyle, mam-Hatiplinin
gelecei beik kertmesi misali, ok evvelinden belirlenmitir. Onun yapmas
gereken bu gelecee harfiyen uymak ve bunun iin Laik Devletle Mtedeyyin
Ailesi arasnda denge salamaya almaktr. Belli bir yaa gelip olgunlatktan
sonra da, geriye dn artk mmkn olmadndan ailesinin yllar ncesinden
kendisi iin verdii karar, Devletin getirdii glkler iinde yaamak zorunda
kalmasdr. rnein, Mhendis olmak isteyen bir mam-Hatipliyi ele alalm. Bu
gen ok kk yalarda ailesi tarafndan mam-Hatipe gnderilmitir. Ailesi
onun dindar yetimesini isterken; devlet de kendisinin ancak imam olabileceini
vurguluyor ve baka bir ey olmasn engellemek iin aba sarf ediyor. Ancak
gen, belki sadece Mhendis olmak istiyor. Belki ok dindar da yetimek
istemiyor. Ancak, okulu bitirip niversiteye girmeye kalktnda nnde bir sr
engeli gryor: kat say engeli, YK engeli vs vs vs. Ailesinin verdii karar
yznden ve Devletin verdii karar nedeniyle gl yayor ve istedii yere
Fikir Platformu
115
Alaturka Laiklik
gelemiyor. nk O bir mam-Hatipli. Ailesinin dini eitim alm Mhendisi,
Kaymakam, Valisi velhasl medar- iftihar. Devletin ise korkulu ryas; Laik
rejimi devirme ihtimali olan ancak ironik ekilde bizzat devletin retmenleri,
okullar ve mfredat iinde yetimi biri. O yzden devlet onu, yol yaknken bypass etmeye alyor. Siyasetininse veli nimeti mam-Hatipli. Bunlara oy
verecek ki, dini ve eitsel haklar korunsun. Oy verecek ki, yeni mam-Hatipler
alsn; yeni mam-Hatipliler zuhur etsin. Bu tabloda ne kadar ok taraf var deil
mi? Ama tek bir ey yok: O da mam Hatipli bireyin bizzat kendisi. Onu dnen
yok; sesini duyan yok; sadece geleceini kendi elinden alm dindar bir aile;
kendisinden rken bir Devlet; ve kendisini oy makinesi gibi gren siyasetiler var
etrafnda. Ne ac deil mi? Bireyi dnen yok her zamanki gibi. Ne Devlet haz
ediyor ondan; ne toplum; ne de aile. Birilerinin istedii gibi olursan; onlarn bireyi
olursan sorun yok. Devletin Bireyi; Ailenin Bireyi; Toplumun Bireyi; hatta
Siyasetinin Bireyi; her eyin bireyi olabilir mam-Hatipli; ama bir tek kendisinin
bireyi olamaz bu lkede. Devlet dinden elini eteini ekip, gerekten
laiklemedii srece; dinsel eitim devlet tarafndan yaplmaya devam ettii
srece; aileler ocuklarn kendi egolarna gre eitmeye ve ynlendirmeye
devam ettii srece bu lkede hibir bireyin Bireylik hakk olamaz. Bu hepimizin
ortak dram kukusuz; ama gelecei YK toplantlarna ve orada tayin edilen kat
saylara endeksli mam-Hatipli Bireyin dram daha bir trajik ne yazk ki.
Fikir Platformu
116
Alaturka Laiklik
Atatrk/Kemalist mahalle basks veya Ypranan TSK deil, benim!

[Not: zel yaamla ilgili bir konu olduu iin yazarn kimlii anonim tutuldu.
Yazlarn yaynlad kiisel sitesi ise burada.]
Ben Atatrk bir mahallenin ocuuyum. Hem ailemin, akrabalarmn hem de

tandklarmn, arkadalarmn byk bir ounluunu bu mahalleden insanlar
oluturuyor. Sosyal ortamlarda (evde, barda, kafede, okulda, iyerinde) politik
meseleler konuulmaya baladnda ise inanlmaz bir mahalle basksna maruz
kalyorum. Daha yeni yaadm birka rnek:
Geen hafta zmirden kalkp stanbula geldim; ama aileyi, arkadalar vesaireyi
grmek, onlarla vakit geirmek. mek, elenmek vs. Bir nevi tatil diyebiliriz.
Teyzemi ve lise andaki kuzenlerimi grmek iin birka gn teyzemde
geceledim. Bir akam teyzemin yakn bir arkada eve geldi, oturduk muhabbete
baladk. Kendisi 50li yalarnn sonunda, bir ila irketi sahibi, CHP yesi,
kardei general olan ve lker Babula da aile dostu olan bir insan. Lise son
snfa geen kuzenlerden biri, birdenbire ortaya bir laf att: Atatrk diktatr
myd? X bey (bundan sonra X bey olarak gesin), Mustafa Kemal Atatrkn
tabii ki diktatr olmadndan, kendisi iin hibir ey yapmadndan, ne yaptysa
lkeyi kurmak ve ileri gtrmek iin yaptndan dem vurdu, uzun uzun.
Dayanamadm, konumaya baladm. Atatrk, kendisi iin hibir ey yapmam
olsa dahi, bu durumun onun diktatrlne bir halel getirmeyeceini, sonuta bir
toplumun en tepesindeki insan olduunu ve szlerinin adeta bir emirmiesine
kabul grdn anlatmaya altm. Diktatr kelimesinin, iyi ya da kt bir
deer yargsyla deerlendirmeden, gerek anlamna bakldnda Atatrkn tam
anlamyla bir diktatr stereotipi olduunu syledim. Bunun zerine X bey
hiddetlendi ve yksek sesle Hi kimse Atatrke diktatr diyemez! deyiverdi.
Fikir Platformu
117
Alaturka Laiklik
Ben, bu sz herhangi bir deer yargsnda bulunmadan kullandm, szcn
anlamyla Atatrkn davranlarnn uyutuunu belirttiysem de bir ie yaramad.
Bunun ardndan tartma farkl ynlere doru uzamaya balad. Aznlklar
meselesine, irtica meselesine, Krt meselesine dayand. 1915ten, stikll
Mahkemelerinden, Dersim Katliamndan, Varlk Vergisinden, 6-7 Eyll
Olaylarndan, Diyarbakr Cezaevinden sz ettim. X beye gre bunlarn hepsinin
mantkl aklamalar vard ve devletin bu olaylarda taknd tutum tamamen
gerekli ve zorunluydu. Ermeniler bizi arkamzdan vurmutu, insanlar eriat
istedikleri iin idam edilmiti, Krtler isyan edip devlete kar gelmiti, aznlklar
d glerden destek alarak lkemizi blmeye alyordu. Devlet ne yapsayd?
ldrmeseydi de beslese miydi, blnse miydi? Btn bu meselelerle ilgili olarak,
btn bu toplumsal kesimlerle empati kurmaya alan, demokratik ve
zgrlk bir sylem zerinden laf anlatmaya altm; ama nafileydi. Bir kere
devlet kutsald ve ona kar gelitirilen hibir hareket cezasz kalamazd.
nsanlarn ile ekmeleri, lmeleri, ldrlmeleri nemsizdi. Devletin bekas iin
ne gerekiyorsa yaplmalyd. Bana devleti sylemlerle gelmeniz benim iin hibir
anlam ifade etmiyor; nk ben anarist bir dnce yapsna sahibim, devlet hi
umrumda deil, tek bir insan bile devlet/iktidar/g yznden hayatn
kaybetmise o devletin benim iin zerre deeri yoktur dediimde ortam iyice
gerildi. Teyzemin ve annemin yzlerinden bu gerilim ok net okunabiliyordu. X
bey sknetini korumaya alsa da ses tonu sertlemi ve ykselmi, hamasi
nutuklar atmaya balamt.
Konu darbelere geldi uzand ve X bey, soukkanllkla, yaplan btn darbelerin
zorunlu olarak yapldn, o yzden onlarn eletirilmesinin doru olmadn
syleyiverdi. Tabii darbe szc yerine mdahale ya da ynetime el
koyma szlerini kullanmay yeliyordu. stelik benim babamn da bir Trk Silahl
Kuvvetleri mensubu olduunu, bu nedenle askeri ypratmaya alanlarn
sylemlerinden uzak kalmam gerektiini hatrlatt bana (srf babam asker
olduu iin neden askerleri savunmam gerektiini hl anlayabilmi deilim). X
beyin darbe savunular ise yleydi: 1950lerde Demokrat Parti baskc bir
ynetim kurmu olduu ve Cumhuriyet Halk Partililere zulm etmekte olduu iin
mdahale kanlmazd. stelik bu mdahale ilerici gler tarafndan
yaplmt, tabii ki desteklenmeliydi. Baskc bir rejime kar kmak ve onun
baskc zelliini engellemek iin muhalefet oluturmak grevinin orduya deil,
siyasal partilere ve sivil toplum rgtlerine dtn anlatmak benim iin ok
zor deildi; fakat bunu alglamak X bey iin ok zordu. Ardndan 1980 darbesine
atlayverdi: 12 Eyll 1980den nce sokaklarda terr esiyordu, ordu akan kan
durdurmak iin darbe yapmak zorundayd. Peki dedim, sokaklarda akan o
kann msebbibi kimdi?. X beye gre bu kann msebbibi d glerdi.
Genlerimize birbirini krdryorlar, lkemizi zayf duruma drmek ve blp
paylamak istiyorlard. Ona devletin besledii terristleri anmsatmaya altm,
gizli iktidar sahiplerinin gerek iktidar ellerine almak iin pek ok olaya sebep
olduundan sz ettim, 1 Mays 1977de iilerin zerine ate aan Abdullah
atlnn devletin bir grevlisi olduundan bahsettim; konu birdenbire Abdullah
atl zerinden ilerlemeye balad. X beye gre Abdullah atl bir kahramand;
Fikir Platformu
118
Alaturka Laiklik
nk ASALAy bitiren adamd. Eer karmda bir katili savunacak noktaya
gelmiseniz, benim sizinle paylaacak hibir eyim olamaz dedim. Sinirlendi.
Bu konuyla ilgili gerilimli dakikalarn ardndan, mesele AKP hkmetine
geliverdi. X beye gre AKP hkmetinin lkeyi halihazrda ynetiyor olmas
yasal deildi. AKP legal bir hkmet yaplanmas deildi ve ne yolla olursa
olsun devrilmesi gerekiyordu. Kendisini hayretten hayrete derek, azm ak bir
ekilde dinliyordum. 2002 genel seimlerinde %34, 2007 genel seimlerinde %47
oy alan bir parti, nasl olur da legal olmazd? X beye gre semen bilinsizdi,
gerizekalyd, dorular gremiyordu; AKPnin amac eriat getirmekti ve bu
yolda demokrasiyi bir ara olarak kullanyordu. Amerika Birleik Devletleri de
lkemizi yeil kuan bir paras yapmak istediinden AKPyi destekliyordu. Bu
basmakalp dncelere hangi argmanla kar karsam kaym baarl
olamayacam biliyordum, bu tip sabit fikirlere sahip insanlar dnme yetisini
kullanamyordu artk; X beyin dnmesini salamak mmkn deildi. Bana
sordu: Sen AKPnin legal olduunu dnyor musun? Cevabm yle oldu: Bu
lke, en azndan teoride, demokrasiyle ynetiliyorsa ve lkenin yars bir partiye
oy vermise tabii ki o partinin hkmet etme hakk vardr ve yasad yollarla bu
engellenemez. Legal olmayan ey sizin mdahale dncenizdir. X bey, bu
sefer de AKPnin ald oy orannn aslnda %47den ok ok daha dk
olduunu, fakat seim sonularna hile katlarak bu orann bu deerlere ekildiini
iddia etmeye balad. Her trl komplo teorisi tkr tkr iliyordu X beyin
zihninde.
AKPnin eletirilmesi gereken ok sayda icraat olduunu, fakat CHP ya da dier
muhalefetin bu icraatlar eletirmek yerine AKPnin AB mktesebat ynnde,
demokratikleme ynnde, sivilleme ynnde (zorunlu olarak da olsa) atmaya
alt her trl adm engellemekten baka bir muhalefeti olmadndan
bahsettim. CHPnin, AKPyi dzgn ynlerden (rnein; uygulanmakta olan neoliberal baz politikalar, ii-emeki haklar, sosyal gvenlik vb.) eletirmek yerine
srtn orduya ve yksek yargya dayadn, lkenin daha yaanabilir bir yer
haline gelmesi iin hibir abas olmadn syledim. X bey, CHP hakkndaki bu
iddialarmn doru olmadndan baka bir savunma yapamad ve konuyu ABye
getirerek Avrupa Birliinin Trkiyeyi gerekten alacan dnyor musun?
dedi. Avrupa Birliinin Trkiyeyi yelie kabul edip etmeyeceinin ayr bir konu,
AB mktesebatnn Trkiyede yerlemesinin ayr bir konu olduunu syledim ve
devam ettim: Bir kere AB iinde Trkiyenin tam yeliine eitli sebeplerle kar
kan Fransa ve Almanyann yannda, Trkiyenin tam yeliini destekleyen
sve, ngiltere, talya gibi pek ok lke var. AB iinde Trkiyeye ilikin bir korku
olduu da doru; fakat u anda srf onlar bizi kabul etmez gibi bir gerekeyle
Trkiyenin yasal yapsnn bu halde kalmasn savunmak kadar sama bir ey
olamaz. Trkiye toplumsal ve bireysel zgrlklerle demokrasiye ok uzak bir
hukuka ve hukuk anlayna sahip, bu zgrlklerin u anda dnya zerinde en
youn olarak yaanmasna izin veren AB hukukuna da yle ya da byle geilmesi
gerekiyor.
X bey bu hukuka AKP hkmetiyle geilebileceine gerekten inanp
inanmadm sorduunda ise gidiatn o ynde olduunu ve toplumsal basklarla
Fikir Platformu
119
Alaturka Laiklik
bu talebin dile getirilmesi gerektiini syledim ve u anda Trkiyeyi ynetme
ansna sahip olan parti (AKP, CHP ve MHP) varsa, tabii ki bunlarn arasndan
AKPyi tercih edeceimden bahsettim. Bunun zerine teyzem yle bir tepki
verdi: Ne yani, sen AKPli misin imdi, bizim bamz m rttreceksin bu
gericilere?
Tepkim yle oldu: Bu lkede insanlarn etnik kkenleri yznden devlet ya da
milliyeti tosuncuklar tarafndan ldrlmelerini istemiyorum. Kltrel kimliklerini
zgrce ifade etmek isteyen etnik gruplarn bu ifade haklarnn engellenmesini
istemiyorum. Hangi grten olursa olsun insanlarn bireysel, toplumsal ve
siyasal zgrlklerinin yanndaym. Hangi din ya da inan sz konusu olursa
olsun dinsel ve inansal zgrlklerden yanaym. Srf bartl diye, gen
kzlarn eitim hakknn ellerinden alnmasn istemiyorum. Dnceleri ya da
syledikleri yznden insanlarn hapislerde rmesini istemiyorum. Sokak
ortasnda onbinlerce kiinin ldrlmesini istemiyorum. Eer btn bunlar senin
ya da sizlerin zihniyetinde AKPlilikle badayorsa, benim syleyecek hibir eyim
olamaz. Ayrca herhangi bir insan AKPli de olabilir, bu da bir su falan deil
bildiim kadaryla. Bir de u var ki, benim gibi kendisini Mslman olarak bile
tanmlamayan, herhangi bir dine aidiyet hissetmeyen birine kalkp eriat
yaftasn yaktrman da harika.
(Tabii ki teyzem de, X bey de, birazdan bahsedeceim halam da kendisini
Mslman olarak tanmlyor).
Tartma sresince X bey, arada bir, Yok, sen byle dnyorsan seninle pek
bir ey tartabileceimizi sanmyorum. deyip durduysa da dayanamyor ve
srekli yeni bir eylerden bahsetmeye alyordu. Bunu da bir not olarak
ekleyeyim. Kapan ise yle oldu: Ben u anda neredeyse 60 yandaym.
Genken TPi desteklerdim, dncelerim de seninkilere yaknd; fakat baz
eyleri yaadka, grdke, anladka Atatrk milliyetiliinin, ulusalcln
deerini fark ettim. 10 yl sonra umarm yeniden bir araya geliriz, eminim ki
senin dncelerin de benimkiler gibi olacak o zaman. Benim verdiim cevap ise
uydu: Bundan 10 yl nce, 17-18 yalarndayken, tamamen sizin gibi
dnyordum. Dnsel ilerlemeyi kimin yaayp, kimin yaamadn bu
rnekle belki daha net anlarsnz.
Saat epey ge olmutu, el skld ve X bey evine gitmek zere ayrld. Ancak
hikaye burada bitmiyordu, birka gn sonra X bey yeniden geldi. Bu sefer
kendisiyle yalnzca el skp selamlatm ve tartmak istemediim iin baka bir
odaya getim; fakat syledii baz eyleri duyma ansm oldu, onlar da
aktaraym. X beye gre genler ve hatta toplumun tamam psikolojik bir sorun
yayordu. O yzden benim bu genlerden biri olarak bu ekilde dnmem
normaldi; ama nasl ki bamz, srtmz ardnda, ksrdmzde doktora
gidiyorsak psikolojik sorunlar yaadmzda da psikologlara ya da psikiyatristlere
bavurmalydk. Anneme benim bir psikiyatriste grnme ihtiyacm olduundan
sz etti. Bunun tek sebebi X bey gibi dnmyor oluumdu. stelik X bey
kendisini hl solcu olarak (da) tanmlyordu.
Fikir Platformu
120
Alaturka Laiklik
te zihniyet bu: Her eyi Atatrkler, ulusalclar biliyor; onlar gibi dnmeyen
insanlar olaylar doru deerlendiremiyor, hepsi ruh hastas, zaten AKP de bu
yzden iktidarda. Psikiyatrik destek alrsak biz de doru yolu bulup Atatrk ve
ulusalc olacaz. Herhalde bu tablo asl hastann kim olduunu ok net ortaya
koyuyordur.
Gelelim ikinci mahalle basks rneine: Daha bugn babaannemi, kuzenlerimi
ve halam grmek iin halamlarn evine gittim. Kuzenlerden biri koluna K.
Atatrk imzal bir dvme yaptrm, konu buradan ald. Halam bak ne gzel
olmu, sen de yaptrsana dedi bana. ardm. Yahu neden yaptraym ki?
dedim. E hepimiz Atatrk deil miyiz? dedi halam. Yoo ben Atatrk falan
deilim dedim. Ondan sonra X beyinkinden biraz daha dk seviyede (o
seviyeden daha dk nasl olabilir diye sormayn ltfen) ve popler
ulusalclk/Tuncay zkan ulusalcl ekseninde, hamasi sylemler havada
uumaya balad. Biz bu vatann ekmeini yiyorduk, hepimiz Atatrk
olmalydk, ordunun yannda olmalydk, vatanmza-milletimize sahip kmalydk
falan filan. lkenin btn aydnlar teker teker ieri alnyordu, AKP de
Amerikann gdmnde lkeyi eriata doru gtryordu. stelik bu lkede bir
Ermeninin sokak ortasnda syledii eyler yznden ldrlmesinde de hibir
sorun yoktu. Onlar d glerle balantlyd ve lkemizde yaama hakkna sahip
deillerdi. Onlarn Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmalaryla ilgilenmiyordu bile
halam. Irk ve iddet yanls olduunu sylediimde tabii ki inkr etti. O rk
deil, bir Atatrk milliyetisiydi. Bu tartma da yaklak 15-20 dakika kadar
srd; fakat artk bezmitim ve halamn X bey kadar bile dinlemeye tahamml
yoktu. Konu babaannem sayesinde bir ekilde kapand ve 2-3 saat srecek olan
aile saadeti misafirlii devam etti.
Tabii ki ailemden olduklar iin ne dnrlerse dnsnler bu insanlar
seviyorum. Kt niyetlerinin olmadn da biliyorum. Resmi ideoloji tarafndan
ok gzel bir ekilde yetitirilmiler, bu noktadan sonra yaplabilecek pek bir
ey yok. Fakat onlardan rica ediyorum, ltfen benim yanmda bana byle hamasi
nutuklar atmasnlar. Ypranyorum. TSK deil, asl ben ypranyorum ulan!
Fikir Platformu
121
Alaturka Laiklik
Bir Pazartesi denklemi ok bilinmeyenli?( Emine Uak Erdoan)

Medyann bartsne bak tam da ok bilinmeyenli denklem kvamnda. Geri
sadece medyann deil tm trban rahatszlarnn (eki szlk tamlamas) bak
byle. 10.yazar.comda 2008 ylnda yaynlanan ok bilinmeyenli denklem
balkl yazmda bu artk kuzu-kurt hikayesine dnen traji-komik durumu
gndeme getirmeye almtm.
Derin Dncenin artk klasikleen yobaz laiklik iyi pazartesiler diler kesinde
bu hafta medyann barts konusundaki bol gelgitli durumunun somut bir
rneini yani ok bilinmeyen denklemin ete kemie brnm bir halini
paylamak istiyorum.
ekil Ada Hrriyet gazetesi var. Hrriyetin iki farkl zamanda znesi bartl
bir kz olan iki ayr maneti var.
Hrriyetin Boazii niversitesiyle ilgili yapt bu manet ok tepki almt.
Hrriyetin farkllklara, zgrlklere bak asn gzler nne seren bir
manetti. Krtlerle ilgili durum da yeterince rahatsz ediciydi ama konumuz
Fikir Platformu
122
Alaturka Laiklik
barts olduu iin bu blmdeki traji komiklie biraz yakndan bakalm.
Trban ov balkl blme gre; sahneye trbanl bir gitarist km. Bu
yetmemi bir de bart yasayla ilgili bir dviz tam. Ve btn bunlar
tuhaf m.
Karde Trklerin bartl gitaristi yllar sonra bir kez daha Hrriyetin
manetine Ahmet Hakann yazsyla tanm. Yllar ncenin tuhaf ovun
kahramanna bu kez gzelleme var. Ahmet Hakan gazetesinin yllar nce tuhaf
bulduu bartl kza normallemenin resmi olduu vurgusuyla vgler
yadryor. Normal olmayann kendi gazetesi ve dier trban rahatszlarnn
olduunu unutarak, yok sayarak.
imdi tekrar soraym bu zamana, mekana, duruma, kiiye endeksli bak
as ok bilinmeyenli denklem deilse nedir?
Ben Sulu Deilim!

Snavna Alnmayan zgr Bir Kiiyim!
Fikir Platformu
123
Alaturka Laiklik
Suudi ampanyas ve Dayatlan Dinin Sahtelii(Mustafa Akyol)

Suudi Prensi Bandar Bin Al Suudun Bodrumda
kiralad teknede eiyle birlikte ampanya imesi,
bizim medyada epey ilgi grd. Pek ok yorumcu
kendi toplumuna alabildiine kat bir din anlayn
dayatan Suudi elitinin sefahat dknln,
bunun ortaya kard ikiyzll eletirdi ki,
bunda haklydlar. Gerekten de Suudi modeli,
dayatlan dinin vahim sonularn ortaya koymas
bakmndan iyi bir rnek.
Gelin, bu rnee biraz yakndan bakalm. Suudi
Arabistan krall, komumuz ran gibi, meruiyetini
slama dayandryor. (Geri Arabistan bir krallk,
ran ise bir cumhuriyet; buradan da grld gibi
ortada belirli bir slami sistem yok.) Bu meruiyeti salama balamak iin de,
her iki rejim, snrlar iinde slami kurallarn uygulanmasna zen gsteriyor.
zellikle Suudiler bu ite ok evkli. Mutavva dedikleri din polisleri ellerinde
sopalarla sokaklarda gezip slami olmayan davranlar engelliyor, slamn
gereklerini de herkese zorla yaptryor. rnein ezan okunduunda camiye
gitmeniz art; yoksa Mutavva dikiliyor tepenize, ne geziyorsun ortada, haydi
namaza diye sopasn sallyor.
Burada bir durup dnelim: Acaba Mutavvann zoruyla camiye giden Suudiler,
namaz hangi niyetle klm oluyorlar? Allah rzas iin mi? Yoksa polisin
sopasndan kaabilmek iin mi? Alnlarn secdeye koyduran g, Allaha olan
imanlar m, yoksa devletten duyduklar korku mu?
Elbette insanlarn kalbini ap niyetlerini okumak mmkn deil. Ancak lke
snrlarn terk eder etmez barlara ve gece klplerine koup datan Suudi
vatandalarn bolluu, bize bir fikir veriyor. Eer sylentiler doruysa bu despot
sistemin cinsel eilim ynnden de tuhaf sonular var: Kadnlar ve erkekler
arasndaki en masum diyaloglarn bile yasakland, tm toplumun zorla
haremlik-selamlk diye ayrld lkede ecinsellik, zellikle erkekler arasnda,
alm ban gitmi durumda.
Ksacas dinin devlet eliyle dayatlmas, toplumu dindarlatrmyor, aksine
ikiyzlletiriyor. Devletin sopas, mmin deil mnafk yetitiriyor.
Buna karn devletin dini dayatmad lkelerde, rnein Trkiyede, daha samimi
ve gl bir dindarln gelitiini sylemek mmkn. ran ve Trkiye
toplumlarn gzlemleyenler, Trkiyede daha fazla insann oru tuttuunu ve
gnlk ibadetlerini yerine getirdiini ounlukla ararak anlatyor. Aslnda
aracak bir ey yok: Devlet neyi dayatrsa toplumda ona kar tepki geliiyor.
Ve sivil din, resmi dinden ok daha fazla kalp kazanyor.
Fikir Platformu
124
Alaturka Laiklik
te bu yzden dindarln yeermesi iin en uygun ortam, bir din devletinin
basks deil, vatandalarna isterlerse dindar isterlerse de gnahkar olma hakkn
veren liberal demokrasinin zgrl.
Trkiye, bu demokrasiye az-buuk sahip olduu iin, Mslman lkeler arasnda
bir Mslman iin en yaanabilir olan. Bir tek laiklik ad altnda dindar kesime
uygulanan bask sorunu var ki, onun da devri yava yava geiyor. Krt
sorununda bu kadar almn eiine gelen bir lkede, laiklik de artk 1930larn
kafasyla srdrlemez. Zaman, zgrlk zaman
Fikir Platformu
125
Alaturka Laiklik
eride de Pazartesi, Darda da (Cafer Solgun)

erisi, dars, bizim olmayan nyarglar
ve kendi olmaya dair notlar
(Henz zgr Olmadk - Hayy Kitap)
Uzun sre mahpus kalm olmak, dars,
insanlar ve hayata dair ilgin, farkl ve arpc
gzlemler yapabilmenize olanak salyor.
erisinin tecrit koullar altnda izole edildiiniz
hayat, ister istemez soyuttur. Ziyaretilerinizin
anlatmlar, mektuplar ve izleyebildiiniz kadaryla
medya aralarndan yansyan uzak bir dnyadr
dars. ktnzda, normalde bir insann aklna
dahi gelmeyecek ayrntlar, sizin iin renilmesi
elzem bir ihtiyatr. Belediye otobsne nasl
binilecei, biletinizi nereye atacanz, bindiiniz
taksinin kapsnn nasl alp nasl kapatlaca,
caddeden karya gemeyi becermek gibi. ok dikkatli, ok gzlemci olmak
zorundasnz; her eyi yeniden tanyan, renen ocuk misali aknlnz da,
kimseye belli etmemeye alarak stelik.
Uzun sre nasihat dinlemek de kaderiniz gibidir, ieriden kmsanz.
Yaknlarnz, eski arkada ve dostlarnz hayatn ve hibir eyin braktnz gibi
olmadn anlatrlar size byk bir iyi niyet ve ciddiyetle. Birinci ders budur;
kimseye gvenmeyeceksin, herkes kendi karnn peinde, sen de yle olacaksn,
yoksa tutunamazsn, zorlanrsn
Belki hep byleydi; bu sistemin retecei, ekillendirecei baka bir yaam
olmas mmkn myd: Yani karclk, bencillik, bireycilik, dolandrclk ve daha
Fikir Platformu
126
Alaturka Laiklik
neler neler Dostluk, arkadalk, iyilik, gzellikle ilgili erdem ve duyarllklar
anm. Bunlarn szn atn yerde sana uzaydan gelmisin gibi bakyorlar
ou zaman. Birisi mahpustan km gibi bir ey sylediinde, kar, bencillik,
keyi dnme planlar dnda bir eyler anlatmaya alann durumu derhal
anlalr oluyor ve iinden veya dndan sen daha anlamamsn bu hayat
tr yksek perdeden tespitler skn ediyor.
Bu tr grrsn, anlarsn, alrsn tr nasihatvari sylemlerle ok karlatm.
Bu szlerin sahipleri, genellikle eski arkadalarmd. Ve beni en ok artan da
onlar olmutur. ouyla zor zamanlar yaadk. nsanlmz koruma, sahiplenme
gcmzden gayri snacamz baka hibir ey olmayan zamanlar Sonra ne
olmutu da her eye inanlarn yitirmiler ve hayatn anlamn para kazanmak,
daha ok kazanmak dzeyine kadar daraltmlard? Bunun krk trl izahatn
yapabilirim elbette, ama yine de kabullenemiyor insan. Kukusuz kastm, nerede
ne yapyor olursa olsun hayata kar duruunu deitirmemi olanlarmz deil.
karn beni bu dardan diye feryat eden arkadalarm da var. Buradaki
kazanmak da, geni manada dnlmesi gereken bir kavram. Bir i yapyor
olup da sonucunda kazanmak deil anlamaya ve anlatmaya altm. Bunu bir
ama haline getirmi olmak. Ve sz konusu olan bir ticari etkinlik deil, mesela
sivil toplum alannda almak da olabilir. Ortaya koyduu ama ve iddialar bir
yana, kendi egosu, kariyerizm duygular ve yapt ii itenlikten yoksun bir i
haline getirmesi bir yana
Bu trajik deiim sosyolojik, psikolojik, kltrel vb. birok adan
deerlendirilebilir. Ama gndelik hayatn diliyle deerlendirmek, bence en sahici
olandr. Gereke, hayat artlardr. Gerekten de hayat artlar deyip
gememek gerek. Kendini hayat artlarnn akna braktn myd, o ak
ierisinde nerede ne olacan ve bu arada ne hale geleceini kestirmek kolay
deil. Hayat artlarnn akntsna kendini kaptrm olmak, insan bu srecin
ierisinde tannmaz hale getiriyor. Yaratlan tketim toplumunun cenderesinde
insanlmz talana uruyor. Ne iin olduunun dahi ayrmna varmadan, srekli
olarak sistemin nne koyduu hedeflerin peinde mr tketmek bir yaam
tarz/anlay haline geldiinde, ortaya kan tablo, gnmzn dnya ve insanlk
halleri oluyor. Doada yaamna anlam arayndaki yegane canl, insandr
diyen Albert Camus, bugnleri grseydi ne derdi, bilemiyorum nk
anlamn, l ve deerlerini yitirmi bir hayatn insanlar olmak, bugn
insanlmzn en byk sorunudur.
Savasz, smrsz, zgr ve adil bir dnyaya dair topyalarmz vard. Ne
zaman ve nasl, inanlarmz, topyalarmz, deerlerimiz, olmayas bir maddi
dnyann kat gereklerinin kuatmasnda yitirdiler bizi ayaa kaldran,
yreklerimizi kabartan, uruna her trl bedel denesi heyecanlarn?
Oysa insan, yaamn ona ykledii anlam ile daha gvenilir, inanlr, ikna edici
bir nitelie kavuturduu oranda insan olmu, kendini ve hayat
dntrmtr. Varlnda ve eyleminde tarihin soluk alp verdii bir zne idi
insan olmak. niler, klar, yengiler ve yenilgiler, bir yolculua km olmann
bedeliydi ve fakat vardmz yer, bugn yaadmz insanlk krizi mi olacakt?
Fikir Platformu
127
Alaturka Laiklik
Ama her eye ramen benim hala umudum var diyebilmek nemli. dehetin
karsnda, kavranamaz olan bile kavrama gcyle sarslmadan durabilmek
(Adorno) iin.
E-dost-arkada evremin bana belletmeye altklar hayat artlarnn ezici
arln yllardr yaamn her annda hissediyorum. Bo verebilmek ne mmkn.
Ama baka biri haline gelmedim ve kendimi baka biri olarak hayal dahi
edemiyorum. Her ne isem ylece de gideceim bu dnyadan, zaman gelince.
Gcm, enerjim, aklm elverdiince, deitirmeye g getiremediimiz bu
hayatn ierisinde, kendini korumaya alarak yrmektir btn abam. l
ve deer bildiim duyarllklarm yitirmeden
Hayat artlarnn ezen arl altnda vicdani olmak, vicdani davranmak her
zamankinden daha byk bir nem ifade ediyor bugn. Benim sosyalizmden
bugnn artlar ierisinde anladm, bu hayata kar ahlaki ve vicdani bir
duruun sahibi olabilmeye yetecek akl, kiilii, yrei olmaktr. Bu kadar sade;
ve bir o kadar da ar, balayc bir tercih.
Hayata kar daima renci kalmak durumundayz. Yaam boyunca
insann oldum demesi kadar byk bir aldanma olamaz. Bu nedenle bir yanm
hep ieride olsa, kalsa da, darsnn ok retici bir sre olduunu
vurgulamam gerekir. Ve rendiklerim hep olumsuzluklara dair dert ve hzn
biriktirmek olacak deil ya, beni zenginletiren, oaltan, g ve gven veren
deneyimlerim de oldu.
airin yaamaktan rendiim bir ey var dediince, deneyimlerimden
rendiim en nemli eylerden biri, nyarglarn g ve etkisinin ayrmna
varmaktr. Drt bir yandan ideolojik, kltrel maniplasyon ara ve imkanlaryla
kendi bak alarn, dn tarzlarn bizlere empoze edenleri asla hafife
almamak lazm. Hafife alnacak gibi deil nk. Sistemin empoze ettii
nyarglardan tmyle arnm olmak gibi altnda kalacam bir iddiann sahibi
deilim elbette. Mutlaka tortularn, etkilerini tayorum. Ama bunun ayrmna
varm olmak dahi, az ey deil. nyarglarn neden ve niinlerini
zmleyebilmede ufkunu amana imkan salyor.
Bunun bana kazandrm olduu ey ise, hayatn baka boyutlar da var
gereiyle paralel, baka dertler de, baka dertlerin insanlar da ve sonuta ayn
demokrasi, zgrlk, adalet deerleri iin yaayanlar da olduunu grebilmi
olmaktr.
niversitelerde bartl kadnlarn renim grmesinin yasaklanmas,
Trkiyede yllarn gndemi. Ama kendi adma bu soruna yllarca ciddi bir ilgi
duymadm, zerinde doru drst dnmedim. Mesele sadece durduu yerden
baknca baka sorunlar grmezden gelmek de deil. Bu, dpedz kaynan
mevcut statkocu, oligarik, Kemalist sistemin empoze ettii dnce tarz ve
bak asyla ilgili bir ey. Bir de iin iinde Krt olmak, Alevi olmak, solcu olmak
olunca, barts/trban sorunuyla ilgili refleksleriniz dzenin etkisine daha ak
hale geliyor. Bu, ok ilgin ve elikili bir durum. Halbuki ayn nedenlerin,
Fikir Platformu
128
Alaturka Laiklik
bakalarnn hak taleplerini, yasaa kar mcadelelerini daha iyi anlayabilmenin
gerekesi olmas gerekmez miydi? Kemalist dn tarz ve sistemin yaratt
nyarglarn gc, bu denli duyarllklar arptan bir etkiye sahip ite
90l yllar boyunca bartl kadnlarn niversiteye girmesi yasakland. Bu
utan verici yasak halen de devam ediyor. Yasak nedeniyle apka, peruk gibi
garip uygulamalara bavuranlar oldu. rticann ncelikli tehdit ve tehlike
olduunun saptanmasnn ardndan, laik-anti laik eklinde bir kamplama
durumu yaratld; kanl provokasyon eylemlerine giriildi.
Bu durumunun devlet ideolojisinde kaynan bulan nedenlerini sorgulamak
yerine, derhal kamplama ve kutuplamalar yaratlmak istenmesinin ok da
hayrl bir niyete tekabl ettii elbette sylenemez. stelik u veya bu lde
bunu baardlar da. nk yaratlan nyarglar korkularla, kayglarla beslenmiti
ve gemiimiz, bu kayg ve korkular canl tutan bir etkiye sahipti. Herkesin
derdi kendine olarak zetlenebilecek bir grup yaklamnn da etkisiyle, hibir
alandaki bask ve yasaklar, ortak, birbirini sahiplenen bir demokrasi istemiyle,
refleksiyle karlanamad. Bunun yerine, yaratlan kamplamalar zerinden
karlkl nyarglarn daha da derinlemesinin n ald. Demokrat iddial
birok kii ve kurumun darbe olasl karsnda bile hayrhah bir tutumu
benimsediklerini grdk. Ne eriat ne darbe ya da bunlar da hak ettiler, bize
ne! eklinde grlerin yksek sesle dillendirildiine tank olduk. Toplumsal
duyarllklarmz yapay nyarglar cenderesinde parampara etmek, kabul etmek
gerekir ki, sistemin kendini iselletirmesinin gstergelerinden biri oluyor
Demokrasi isteminin herkes adna ve herkes iin olmas gerekliliini dahi
unutmakla malul olmak, bize zg bir orijinalite. Oysa, mesela aydn tavr
deyince hemen her evreden insanlarn dile getirdikleri Sartre rnei vardr.
Voltairein dnce ve ifade zgrlnde iarlam szleri vardr. Ne ki i baa
dnce, nyarglarn kuatan gc karsnda ilkeli ve tutarl olmaktan dn
vermek, ok kolay tercih edilen bir yol oluyor.
Fakat bu karamsar gibi grnen tablonun znde, yeni bir eyler de
geliiyor. Hayat pratii ve deneyimlerin etkisi, art komadan demokrat olmann
anlamn retiyor. Kimsenin kendisini merkeze koymadan veya kendisini yegane
doru ilan etmeden, ncelikle varln zgrce ifade edebilecei bir ortama
duyduu ihtiya, kendi srecinde, Einsteinin atomdan da gl dedii
nyarglarn gcn etkisiz klyor; byle bir srece girdiimize inanyorum.
Demokratik etkinlikler ierisinde beraber olduumuz bartl, Mslman
arkadalarm, benim, kendi iinde bu konularda bir muhasebe yapmama vesile
oldular. Gereini yapmakta ge bile kaldm bir sorumluluk duygusunu harekete
geirdiler. Tanma, renme ve empati ile birlikte, bir btn olarak ilkeli ve tutarl
bir demokrat tutumun, herhangi bir maduriyeti bir dierinden farkl bir yere
koymadan tavr almay gerektirdiini rendim bir kez daha.
Tanmak ve anlamak, nyarglarn etkisinden syrldka insan byten,
zenginletiren bir edim. Ve bunun iin de ncelikle, sahip olduumuz nyarg ve
Fikir Platformu
129
Alaturka Laiklik
kayglarn bize ait olmadnn bilincine varmak gerekiyor. nk gndelik
hayatn her alannda, ok eitli biimlerde empoze edilen bu nyarglar, sonuta
belirli bir dnce tarz yaratarak iselleiyor.
Kendi olmak, zgrletiren bir aba ve sretir. Vicdani ve etik boyutlar da
vardr. Aslnda insanlmza ynelik talan, nicedir gelip vicdanlarmza kadar
dayand. Vicdanlarmz korumak, insanlmz korumak ve sahiplenmekle
edeer bir anlam ifade ediyor. Sistemin madurlarnn, teki haline getirilen
toplumsal gruplarnn, birbirlerine kar konumlanm olmaktan, birbirlerini
anlayarak, birbirlerinin sorunlarn, istemlerini, mcadelelerini sahiplenerek yan
yana gelmelerine ihtiyacmz var. Bu bir temenni de deil; daha fazla
erteleyemeyeceimiz bir grev ve sorumluluk. Bunu baarabilme sreci, aslnda
herkesin kendine gelme sreci de olacak. Herkesin ncelikle kendi olmas ise,
bu ad sistemin hkmnn sona ermesiyle sonulanacak bir yeni srece
girmemiz demek. nk aslnda nyarg ve kayglarn etkisinden syrldka,
birbirimizde greceimiz; ayn veya benzer duygu, dnce ve zlemleri
paylayor olduumuzdur.
Sz konusu zgrlkse, Hibir ey Teferruat Deildir balkl bildiri, ciddi bir
yank uyandrd. Tek merkezden ynetiliyormu yanlgsyla baklan slami
camiada da tartmalar yaratt. Yaadmz sre, bu kn anlamn azaltmyor
daha da artryor.
Zira ihtiya duyduumuz zgrlk ve demokrasi, adalet, her birimizin ortak ve
itenlikli kaygs olduu lde, bugn atlan mtevaz admlar, geleceimize
daha umutlu bakmamzn gerek birer gvencesi olacaklardr.
Mesele, son tahlilde bir kendi olmak sorunudur. Kendi olmak, bir zgrleme
iradesidir. Ura ve mcadele gerektiren bir yaam tercihidir. Ve bu, hayat
yaanlas bir insani mcadele alan olarak anlaml klar.
erisi, dars, sonuta yaamann mekansal alanlar. nemli olan anlamak,
anlaml klmak ve bunun yaadka geerli bir varolu sebebi olduunun bilinciyle
hareket etmek. Ve deiim, hayat artlarna teslim olmak deil, o artlar
insaniletirmede oalan, byyen bir dnyaya zihnini ve yreini, ufkunu ak
tutmak erdemi olduunca doru ve anlamldr.
Aslolan kendi olmaktr ve gerisi, akp gitmektir varlk ve sonsuzlua dair
Fikir Platformu
130
Alaturka Laiklik
Senin zgrlklerini Vermek stemiyorum Demenin Kurnazcas: nc

Yolcu Olmak(zlem Yaz)
ki yl kadar nce bartsnn serbest braklmas ile ilgili yasa tasars

hazrland srada inanlmaz bir akl tutulmas ile baz akademisyenler nc yol
olarak ifade edilen bir bildiri hazrladlar. Grntde sanki bartllerin kamusal
alanda var olma hakkn destekliyormu gibi hazrlanm bu bildiri onlar hakknda
yaplacak zgrlk bir adm dier zgrlkler yolunda yaplmas gereken
admlara gre tanzim edip, arta balyordu.. Son derece masum bir istekmi gibi
atlan bu neriye gre zgrlkler paralanamazd ve eer barts noktasnda
bir destek isteniyorsa bu konu krt sorunu, aznlk meselesi, aleviler iin
zgrlkler ile birlikte bir paket halinde gndeme gelmeli ve geni mutabakat
zeminleri aranmalyd. Bylece nc yol bildirisi szde barts hakkn
savunur gibi grnrken pratikte bu yolda atlacak bir admn nn kesen ve
yasaklarn elini glendiren bir bildiri olarak tarihe geti.
Bu srete iki farkl aydn tavr olutu ve sert tartmalar yaand. Sonuta o
gnlerde nc yolcular barts serbestiyetini engelleme yolunda ciddi bir
set oluturdular. Ne yazk ki bir ok akademisyen de gelimeleri tam olarak
deerlendiremeyerek bu bildiriye sanki hem barts hakkn savunup hem de
btn zgrlkleri talep eden ilerici bir bildiriymi algs iinde imza att. te
yandan imza atanlarn byk bir ounluu da AKP ile ayn dzlemde gzkyor
olmama saiki ile bir yandan zgrlk grntsne halel getirmeyen, te
yandan ise muhalif konumunu srdrerek karizmay izdirmeyen bu bildiriyi ilk
kan barts niversitelerde serbest braklsn grndeki bildiriye tercih
ettiler.
Belki o gnlerde barts yasa akademik evrelerden alnan geni bir destek
ile doal mecrasnda kaldrlabilse idi oluan yasaklar aabilme yolundaki
zgven ortam ile dier zgrlkler iin de bir ivme oluabilirdi. Ama ne yazk ki
Fikir Platformu
131
Alaturka Laiklik
tam aksi bir gelime ile AKP hakknda alan kapatma davas ve dava ile balayan
sre yerleik devlet brokrasisinin ve askeri vesayetin elini glendirdi, bu yolda
yaplabilecek almalara ve anayasa deiiklii srecine de ok zarar verdi.
Ksacas Trkiyeye ok vakit kaybettirdi. stelik barts yasa gibi sanal bir
yasan hukuken kaldrlmasn ok daha zora sokmakla kalmad esastan
bozulmu bir karar ile Trkiyede oluabilecek her trl zgrlk admn nn
kesebilecek Jrokratik bir vesayet sistemi yaratt.
ki yldan sonra tm arlar ile yeni bir sre balam bulunuyor. Eer nc
yol bildirisinin bizleri getirdii noktadan hakkyla ders ald isek var olan durumu
iyi deerlendirmeliyiz. zgrlk taraftar olanlar ile zgrlkleri kaldran,
bakalarnn haklarn gasp eden cephe uzlaamaz. Byle bir mutabakat zemini
aramak hem mantken vahim bir hata olur hem de ahlaken yanltr. Ve Krt
meselesi gibi bir meselenin nne her hangi bir ekilde barts sorunu vb.
dier meseleleri koymak, Emin Pazarcnn bugnk yazsnda ifade ettii ekilde
bu lkede sadece Diyarbakr cezaevindeki Krtler mi ac ekti, sanki ikence
yaplrken krt kimliine mi bakld? Mamakta da ikence oldu bizler de
karalandk , Krt ne kadar ac ektiyse Trkler de o kadar ac ekti tarz inkarc
hafifliklerle yaklamak tam anlam ile byle gelmiiz byle gidelim, bu lkede hak
ihlalleri devam etsin, hibir ey deimesin demenin kurnazcasdr.
(http://www.takvim.com.tr/Yazarlar/emin_pazarci/2009/08/26/kurt_musun_diye
_kimlik_mi_sordular)
ok kr ki bugn bir zamanlar bartllerin nne set eken nc yol
cephesi gibi aymaz bir cephe yok Krt meselesi karsnda. Saflar ok daha net.
Getiimiz gnlerde yaynlanan Ahmet Tagetirenin yazsnda dile getirdii
grler u cmlesinde kastn bulduu zere: Ya da almn mimarlar,
gerek bir alma da kafa yorsunlar diye
( http://www.bugun.com.tr/kose-yazisi/76463-basortulu-kurt-kizi-ahmettasgetiren-makalesi.aspx)
fazlas ile iki yl nceki nc yolcularn bildirilerini anmsatsa da bu da bir
gr ve kar cepheye dnmedii srece demokratik tartmann snrlar
ierisinde normal, salkl bir durum olarak grlmeli.
Yaplacak ey ortada: Etyen Mahupyann Srece Sahip kn yazsnda dedii
gibi AKP yandal kartl gibi bir ikileme skmakszn tavrlar zgrlklerden
yana koymak ve srece sahip kmak.
(Byle bir srete toplumsal siyasetin AKPli olup olmama noktasnda
skmamas gerekiyor. nk mesele Trkiyede demokratik siyaseti engelleyen
diren odaklarnn krlmasdr. Mesele ynetimin meruiyetini zedeleyen
imtiyazlarn kalkmas, siyasetin ve bu sayede toplumun zgrleebilmesidir.
AKPyi fazlasyla demokratik hamleler yapt iin beenmeyenler hep oldu.
Bazlarmz ise onu yeterince demokratik davranmad iin beenmedik. Bugn
bu iki grup arasnda bir mcadele var ve hkmet demokratik tarafa arlk
koyuyor. Bunun kymetini bilin, nk byle olmas gerekmiyordu Kymetini
bilin ve srece sahip kn. Etyen M.)
Zaten iki yl nce de tm haykrmz buydu!
Fikir Platformu
132
Alaturka Laiklik
Fikir Platformu
133
Alaturka Laiklik
Felsef bir pazartesi (Hilal Kaplan)

Bir Bartlnn Felsefi Dertlemeleri
(Birikim Dergisinde yaynland)
Yllardr girdii her ortamda egemen iktidar tarafndan payna d(rl)en
bartl kimliini bu kimlii kabul etmem, tekimin ba ak olduunu kabul
etmem anlamna gelir ve ben bunu reddediyorum diyerek deilleyen ama yine
de yllardr girdii her ortamda sadece bir bartl olmak makus talihinden
kaamayan ben, uzunca bir sredir ama zellikle son bir ylda zerimden geen
sylemler hakknda sizinle dertlemek istiyorum.
Benim Siyasal Simgem Seninkini Dver!
Yllardr ksr dngsel bir tarzda konuulan barts yasa hakkndaki
tartmalarn gzide argmanlarndan birisi de bartsnn siyasal simge
olmadyd. Yasak kartlar olmadn savunurken, yasak yanllar ise siyasal
simge olduunu ve tam da bu sebeple yasaklanmasnn gerekli olduunu
savundular. Aslnda her iki taraf da siyasal simge olann yasaklanabilirlii ortak
noktasnda buluarak yasak bir tavr benimsemeyi meru klyorlard. Fakat
nedense kimse bu noktada siyasal olan nedir, siyasaln snrlarn nasl tahayyl
edebiliriz, ona nasl snrlar izebiliriz? gibi elzem sorular sormay aklna
getirmiyordu. stelik yine her iki taraf da siyasal olan hayattan dlanmas
gereken (byle bir ey mmknm gibi) zl bir ey olarak tahayyl ediyordu.
Nazi gemiinden kaynaklanan kt hretiyle tannan fakat hukuk ve siyasal
bilim alanlarndaki eserlerinin kymeti tartlmaz olan Carl Schmittin siyasal
olana dair ok nemli bir sz vardr: Bir eyin siyasi olmad hakknda verilen
Fikir Platformu
134
Alaturka Laiklik
karar, kimin verdii ve hangi gerekelere brndnden bamsz olarak, daima
siyasi bir karardr. Aslnda bu szden yola karak bartsnn siyasal simge
olmadn savunanlarn, yani onu siyasaln alanndan dlayanlarn, bartsn
bizatihi siyasiletirdiklerini syleyebiliriz. Fakat ayn mantksal yrtmeyi ba
akln siyasi simge olmadn savunanlar iin de yapabiliriz. Zira Trkiyede
dnen tartmalarda hep ba rtlln bir siyasallk alan atndan fakat ba
akln bir tr siyasallktan tenzih edilmi znellik biimi olduundan bahsedilir.
Oysa ok sarih bir biimde biliyoruz ki ba ak kadn imgesi Cumhuriyetin
kuruluuyla beraber zerine ok ar siyasal anlamlar yklenen bir simgesellie
tekabl eder. Fakat ne hikmetse Cumhuriyet projesinin kadn nesneletirerek
siyasallatrdn her frsatta syleyen kadn akademisyenlerimizin hibiri mevcut
tartmalarda kendini gstererek ben de siyasal bir simgeyim, zerime aynen
bartl kadnlara yapld gibi benden bamsz olarak yklenen muhtelif
siyasal anlamlar var diyerek bir k yapmad. Keke yapsayd ve bylelikle
siyasal simgesellikler alannda, bartl kadn olmak ile ba ak kadn olmak
hallerinin arasndaki benzer -simetrik deil- ilikiye iaret etseydi. zellikle
simetrik deil diye belirtme ihtiyac duymamn sebebi ise ba ak olmann,
ba kapal olmaya kyasla, her zaman daha makbul, genel-geer ve normal
olarak kabul edilen bir siyasal simge olmasndan kaynaklanyor. Bu manada ba
akln tekabl ettii siyasallk alan zmnen iyi, doru ve normal olarak
konumlandrldndan ba kapalln payna da kt, yanl ve patolojik olmak
kalyor. Bu minvalde girift siyasal simgesellikler alannda (normal olan) ba ak
olmak her zaman (patolojik) ba kapal olmay dver.
Beyaz Trklere var da bize yoh mi?
Mevcut tartmalarda savunulan tezlerden birisi de niversitede uygulanan
barts yasann ok sama olmakla beraber kamu hizmeti noktasnda bu
yasan ok anlaml olduudur. Gereke olarak da ksaca hizmet verenin devleti
temsil ettii ve laik devlet tm vatandalara eit mesafede (equidistance)
durmak zorunda olduundan, hangi dine mensup olduu anlalan kimsenin
devlet hizmeti veremeyecei gsterilmektedir. 2007 seimlerinde Soldan
bamsz aday olan Baskn Oran ve onun gibi birok solcunun da hararetle
savunduu argmanlardan birisi de buydu. Burada benim iin anlalmas g
olan nokta Trkiyedeki solcularn -zellikle i barts mevzusuna geldiindepost-marxist bir siyaset biimi olan radikal demokrasi teorileri yerine liberalizmin
tarafsz devlet mitine snmalar hatta zerinde ihtilaf olmayan1 bir teoriymi gibi
onu mutlaklatrmalardr. Halbuki post-marxist teorisyenlerin (zellikle Slavoj
Zizek ve Ernesto Laclau gibi) srarla anlatmaya altklar tarafsz bakn yada
st dil kurma abalarnn imkanszl ve bu yzden Solun gstermesi elzem
olan tavrn Yeni Dnya Dzeninin tekil artklar olan dlanmlara dayatlan
tarafszlk masalna kar taraf olmak deil miydi?
Liberal devlet dzeninin, zellikle sko Aydnlanmasnda ahit olabileceimiz,
kurucu varsaymlarndan biri insanlar arasnda atmann istisnai olduu;
aslolann toplumsal uyum ve insanlarn birbirine duyduu sempati olduudur. Bu
balamda da liberalizm toplumsal-siyasal antagonizmalarn stn rtmeye
alan okkltrc ve siyaseten doru bir dille toplumsal yaam rgtlemeye
Fikir Platformu
135
Alaturka Laiklik
abalar. Oysa, sol teorilere gre -ister marxist ister post-marxist olsun- aslolan
antogonizmadr ve siyasal mcadele bu antagonistik yapnn dlanmlar lehine
rgtlenmesi zerine kurulmaldr. Laclau, ideolojik-siyasal hegemoni kurma
mcadelesinin hep spontane bir biimde apolitik olduu varsaylan kavramlar
temellk etme mcadelesi olduunu syler. Mesela son bir ylda inanlmaz hzl
bir ekilde marjinalleen ulusalclarn Atatrk ismine ve/veya cumhuriyet gibi
kavramlarn sahipliine soyunarak mcadele etmesini bu ekilde okuyabiliriz.Ayn
ekilde tarafszlk ilkesini savunanlar da bu tarafszln apolitik bir referansa
tekabl ettiine inanmamz bekliyor. Yine Schmittten esinlenerek denebilir ki:
Kim tarafszlk diyorsa kandryordur. Bu minvalde tarafszlk da bir illzyondan
ibarettir nk her evrensel iin geerli olduu gibi yine bir evrensel olan Devleti
de hegemonize eden bir partikler ierik vardr.Sosyalist mcadele ise siyasaltoplumsal alanda bu partikler ierii dlananlarn da ilenebilecei bir siyasallk
olumasn salamaya ynelik olmaldr.
Peki Baskn Oran ve onun gibi dnenlerin ngrd Devleti hegemonize
eden partikler ierik nedir: Akas Beyaz Trklkten bakas deildir. Zira
devlet her vatandana eit mesafede olacak derken kastedilen tarafszln
tanm budur: Alevi, Ermeni, Mslman, Krt, Ecinsel, vs olduu belli olmayan
kii. Yani genel-geer norm olarak bize tarafsz olarak sunulan hizmet veren
prototipi ba ak, dzgn Trke konuan, Zlfikar takmayan, hemcinsini
andracak grnm ve hareketlere sahip olmayan herkes! Slavoj Zizek, faizmi
hayatn ideoloji-d bir ekirdekte askya alnmas olarak tarif eder. Bu minvalde
tarafszlk etiketi altnda hayatn iledii ne kadar farkllk varsa tarafl olarak
nitelenip dlanmakta ve siyasaln kendisi askya alnmaktadr.
Kald ki bu ayrm savunanlar nasl bir toplumsallk tahayyl nerdiklerinin
farkndalar m? Bu ayrm sayesinde devletin hizmet veren bireyde tecessm ettii
varsaylyor. Bu minvalde de devletin memuru zerinde siyasal balamlara ve
konjonktrlere gre muhtelif yaptrmlarnn merulatrlabilecei bir ak ulu
alan oluturuluyor. Mesela bugn bartl akademisyenin tarafszln
sorgulayanlar yarn ayn sorgulamay uzun sakall akademisyenler iin de
yapamaz m? Yoksa farkl ideolojilerin temsil edilmesi merudur da ba rtl
kadnlar m sadece problemlidir? O halde sanrm ayn sol gr hala sregelen
bir adaletsizlik olan gayri-mslim vatandalarmzn da memur olamamasn
destekleyecektir zira Allah muhafaza ha kolyeler takarak yada belki kippalarn
giyerek devleti temsil etmeye cret edebilirler! stelik Baskn hoca her yerde
Snni bir Mslman olduunu ilan etmiken, kendi anlayyla savunduu
tarafszlk anlayna zeval getirmi olmuyor mu?
Bence insani ilikileri besleyen bu kk ayrntlarn ta kendisidir. Bu sebeple
insanlarn birbirlerine takiyye yapmalarn salk veren bu tr siyasal-toplumsal
tahayyllerden fazlasyla ekmi biri olarak hizmet alan-veren ayrmn
savunanlarn bu bariz hatadan bir an nce dneceklerini umuyorum. Alevi,
Ermeni, Krt, Ecinsel, Mslman, Yahudi gibi farkl kimlik kategorilerinden
herkesin bu Devleti temsil edebilecek liyakatte olduunu ve asl toplumsal
zenginliin ve normalleme imkannn bu oulcu ortamn toplumun her alannda
yerlemesine izin verilmezse kaybedileceini grmemiz gerekiyor.
Fikir Platformu
136
Alaturka Laiklik
Kendini normal grenlere sitemimdir
Barts yasann tartld programlardan birinde liberal kimliiyle
bilinen Aye Kadolu, bartsnn siyasal simge olmaktan ayran eyin kiinin
bu yndeki dncesini yaymamas ve bakalarn iknaya abalamamas olarak
belirttikten sonra niversitelerdeki barts yasana kar olmasn sekler bir
devlet rneinden yola karak kantlamak iin Kanadada geen hukuki bir
hadiseden bahsetti. Aktardna gre bir dinsel aznlk grubunun kendi inanc
gerei her zaman yanlarnda kk bir haner tamalar gerekiyormu ve okul
buna msaade etmeyince mahkeme bavurulmu. Uzun bir sreten sonra
hanerin ocuun ceketinin i cebine eriilemeyecek biimde dikilmesi artyla
okula bu ekilde gelmesine izin verilmi. Kadolunun dediine gre bu karar
verirken mahkemenin muhakemesi, ocuun haneri bakalarna zarar vermek
maksadyla deil dini sebeplerle tadna kanaat getirdii iinmi. Bu rnekten
yola karak Trkiyede bir kadnn bartl olma halinin nasl patolojik olarak
grldn mahede edebiliriz. Barts takmakla haner tamak e-deer
olarak kabul ediliyor ve bartl barts zerinden bakasna zarar
vermeyecekse -yani zehirli fikirlerini yaymayacaksa- okula girmesi merudur
deniliyor. Mesela okul snrlar iinde bir arkadam neden rtnyorsun diye
sorduunda benim sana bunu anlatrsam propaganda yapm olurum ve su
ilerim demem bekleniyor sanrm. Yani szn ettiim durumda, kendini
iktidara haiz grenin patolojik olarak tanmlad zmre zerinden normal
payesini elde ettii ve tahakkmn glendirdii bir durum mevcuttur.
Ayrca tabii bir de trban yaylr m? diye formle edilen bir soru var. Bu
sorudaki trban aslnda her biri farkl hayatlar yaayan, farkl znellik biimlerini
benimseyen, soru sahibi kiiler gibi can yanan, alayan glen, etten kemikten
insanlar deil de sanki bir tr bulac hastalk adn, uru artrmyor mu size?
Evet, biz patolojiiz ve bartl kaldmz srece de yle olduumuz iin
patolojik kalacaz sanrm. Patolojik olduumuz iin de birileri bizi devlet eliyle
tedavi etmeye almaya devam edecek. te bu noktadan sonra sosyolojik
analiz falan bana ok geliyor ve sadece bu cmleleri okuyup beni anlayanlarn
olaca umudu iimi saryor.
Ben liberale liberal demem, devleti greve armadka!
Liberal devlet teorisinin 1970lerden beri gelen literatrne bakarsanz genel
olarak greceiniz udur: Devlet, kendini ideolojik manada askya alarak
olabildiince farkl gr, ideoloji ve inan biiminin birbirine mdahale etmeden
birlikte yaamasna olanak salamak zorunda olmakla beraber ayn zamanda
hibir iyi yaam kavramsallatrmasn da nceleyemez ve savunamaz. Fakat ne
hikmettir ki lkemizde kendini liberal olarak niteleyen muhtelif
entelektellerimiz- mesele yine zellikle barts tartmalarnda younlancadevleti greve aran birer vazife insanna dnyorlar. nk barts ve
onun simgeledii tarz- hayat kendilerinin iyi hayat anlayna uymuyor ve bu
sebeple sz konusu tarz- hayat srenlerin yaam alanlarna devletin
mdahalesini meru grebiliyorlar.
Fikir Platformu
137
Alaturka Laiklik
Sanrm bu yzden bir kzn ba ak yaamaya devam etmesi sorgulanmaz,
hatta sorgulanmas su kabul edilir. Ba ak kzn, ba akl zerindeki aile
otoritesinin snrlar da sorgulanmaz. Ba ak olmaya ka yanda karar verdii
de sorgulanmaz. Fakat ba rtl kzn ka yanda rtnmesi gerektii
sorgulanr, sorgulanmaldr. Onun zerindeki aile otoritesi sorgulanmaldr hatta
yok saylmaldr. Onun tercihlerine direkt ya snr da konabilir hatta dedim gibi
baz liberal demokratlar utanmadan devleti greve de arabilir. Bu
hakkaniyetten uzak anlay, yukarda bahsettiim bartller olarak patolojik
olmak halimizin bir tezahr olsa gerek.
ncelikle unu kabul etmemiz gerek: Hibirimiz mahremiyetimizin snrlarn
kendimiz belirlemiyoruz. Bunu bizim iin ya toplumsal kurallar ve/veya devletin
ngrd dzenlemeler yapyor ya da din yapyor. rnein hibir kadn zgr
iradesiyle istese bile gslerini ortada brakacak ekilde sokaa kamaz. nk
bu toplumsal-siyasal kurumlarn bizim iin belirledii mahremiyet snrlarnn ihlali
anlamna gelir. Bu minvalde kadn-erkek, inanan-inanmayan hepimiz belli iktidar
modaliteleri tarafndan ngrlen zmni yada yazl mahremiyet snrlarna riayet
etmek zorundayz. stelik bu snrlar bize ok kk yata ailemiz tarafndan
retilir. Mesela belli bir yatan sonra popomuz akta dolaamayz. Ailemizin
bize bunu retmeye hakk vardr hatta retmesi zorunludur. Bunu uygulamak
toplumsal yaama mdahil olmann gereklerindendir. Fakat nasl ki inanmayan
bir ailenin toplumsal mahremiyet anlay erevesinde ocuuna, vcudunun
belli ksmlarn rtmesini salk vererek, bunu reterek ve bunun kendisi iin
daha iyi olacan alayarak yetitirmeye hakk varsa ayn ekilde mslman bir
ailenin de belli yatan sonra ocuklarna slami mahremiyet anlayndan
bahsetmeye, onlar tevik etmeye hakk vardr. Fakat ba rtmenin kendisi
bireyin mahremiyetini tesis etmesinin minvallerinden biri olarak deil de
mslman znelliinin patolojik bir getirisi olarak alglandka bir ksm liberaller
de devleti greve arp bartl olmaya 18 ya snr getirerek patolojik
bartlleri aa daha yaken tedavi etmeye ve normalletirmeye almaya
devam edecekler.
Bildiiniz gibi 18 ya liberal teorinin mitlerinden biri olarak bireyin rtn
ispat ettii, yani tm bireysel haklarn kazand fakat ayn zamanda hata
yapmas durumunda da tm sorumluluun kendisine ait olduu bir zaman
dilimine tekabl eder. Bu zaman dilimini belirlemenin ne mantki ne de felsefi bir
meruiyeti yoktur ama malum kanun byle diyordur. Burada yine dikkati eken
husus barts takmaya getirilen bu ya snrnn bireyi 18ine kadar aslnda
hata yapmaktan korumas ve 18inden sonra da artk mecburen ne halin varsa
gr denilmesidir. te bu anlaytr ki benim orta okul yllarnda ok istememe
ramen rtnmemi, bir arkadamn rtnmesi sonucu olarak yalnz imam hatip
lisesine gitmek zorunda kalmasn, baka bir arkadamn ise lise eitimini yarda
brakarak dardan bitirmesine yol amtr.
Bir yere brakmam, daha yeni baladk
Aslnda bu yazyla yapmaya altm ey barts yasann kalkmasnn
gndeme gelmesiyle alan youn tartma alannda bavurulan sylemlerin
Fikir Platformu
138
Alaturka Laiklik
bende brakt izleri ve izlenimleri biraz teorik biraz kiisel bir ereveden sizinle
paylamakt. Trkiyede bu mevzular yeni yeni tam olarak tartlmaya,
sorgulanmaya balanyor. Herkes birbirini dinlemeye ve anlamaya gnll
olduka da, bu tartmalarn bizi hepimiz iin daha adil ve yaanlabilir bir hayata
ynlendireceine inanyorum. O yzden bir yere ayrlmayn, farkl mecralarda
daha konumamz gereken ok mesele var, yeni baladk.
Fikir Platformu
139
Alaturka Laiklik
Yine pazartesi, hl pazartesi(Ceren Gkolu)

Kendim iin Deil Bu Sefer
Ne zamand hatrlamyorum.Amedin dar sokakalarnn birinde kocaman avluya
alan evlerinin nnde grmtm ilk onu. Benim yabaniliime, kendimi
beenmiliime katlanan nadir ocuklardan biri olmutu Rabia.
Sonra uzunca bir sre brakmad elimi.Babam ldkten bir ay sonra evlerinde
kaldmz bir gece, kck kollaryla bana sarlm; gzyalarm silmiti koca
bir kadn gibi. Dedesi eyh olduu iin benden ok daha fazla ey biliyordu din
hakknda. Hala hatrlarm babamn meleklerle nasl mutlu olacan anlattnda
Gerekten mi? diye sorduumda Elbet ya, ne sandn! dediinde nasl
gvendiimi ona.
Rabia, RabiamKoptu sonra balarmz, uzunca bir zaman ondan bana hatra
bana rettii uyku duas kald yalnzca Yattm sama, dndm
soluma/Melekler ahit olsun dinime, imanma/Yattm Allah kaldr beni/Nur iinde
daldr beni/Can bedenden karken imanmla gnder benilk duyduumda garip
bir tekerleme olmaktan teye gitmeyen bu dua, sonrasnda bir dostluk yemini
gibi ou gece dt dilime
Yllar sonra geenlerde bir akraba evinde karladk RabiaylaBeyaz earbnn
altnda iyice belirginleen kapkara iri gzlerinden tandm ben onu, o ise
duraklad.Sarlmalar, pmeler derken anlatt bir bir nasl kazanp da
niversiteyi gidemediini, nasl arafta kaldn, ne cemaatlere ne krt hareketine
uyum salayamadn, cemaatteki arkadalarnn konu krtler olunca nasl
devletin azyla konutuklarn, krt hareketindekilerin konu islam olunca nasl
Fikir Platformu
140
Alaturka Laiklik
laiklik de laiklik diye bardklarnAnlatt, o anlatt ben aladm, ben aladm
sonra o da alad
Sonra Zilan geldi, iki yandaki kz Rabiann.Evlenmi erkenden biraz da ailesinin
zoruyla gidemeyince niversiteye. Sana benziyor, senin gibi ssl aynen bak
zaten kucandan inmedi yabanidir aslnda.Sustum syleyecek pek szm yoktu
onun beni avuttuu gibi avutamadm ben onu; merak etme Zilan senin
yaadklarn yaamayacak diyemedim, melekler yardm edecek diyemedim.
Sarldm Zilana o da bana sarld, ptm annesinden ald gzlerinden
Ertesi gn giderken Rabiann yanna bana rettii duay okuyan bir bebekle,
ocuklar iin zel retilmi bir makyaj setiyle gittim. Bebei gsterip Bu sana
benzesin diye makyaj setini gsterip Bu da bana benzesin diye dedim. Ama
glmedi o buna, ben zr diledim eer makyaj yapmasndan rahatsz olursa onu
hediye etmeyeceimi syledim. O ise elimden tuttu o gnk gibi O yzden deil
xezale bavo dedi,o yzden deil.imden dedim ki sana benzesin de annesinin
ektii aclar ekmesin
Yok bu sefer susman, gayr unutmam o gece nasl avuttuunu beni Rabiann.O
duann birok gece beni nasl uyuttuunu unutmam.Yok bu sefer susmam walla.
Susmam Zilan iin susmam, Rabia iin susmamocukluk arkadamn gzyalar
iin, mrnden alnm yllar iin susmamKk Zilanm iin susmam.
Yeter artk!ekin o pis ellerinizi kadnlarn, gen kzlarn stlerinden!Yeter artk
son verin o kokumu ideolojinize.
Fikir Platformu
141
Alaturka Laiklik
Barts Yasaklarndan Bize Kalan(zlem Yaz)

Yaz yazan bir insann en byk ans insanlarn ne
dneceini dnmeden zgrce yazabilmekmi.
Sanrm ben son gnlerde en azndan barts
konusunda yazarken bu ansm yitirdim. Her eyden
nce bir insann kendi maduriyetleri zerine konumas
yeterince zor zaten. Bir de beni bu konuda iyice sz
syleyemez konuamaz hale getiren ben dahil bu
konuda yazan bir eyler syleyen insanlarn kendilerini
anlamaya hi niyetli olmayan belki de konumasn
istemeyen insanlar tarafndan sklkla ajitasyon
yapmakla, duygu smrs ile veya arabesk
edebiyatyla sulanmas oldu. stne bir de Allah versin
AKP zsn tavr
Ama bu yasak sryor. Btn samal ve zalimlii ile
capcanl, kstaha karmzda. Bir halkn kadnlarnn
belki yarsndan fazlasnn hayat tarzn hie sayan,
toplum hayatndan dlayan, en doal haklarna set eken, her eyden te
onurunu ayaklar altna alan bu gayri ahlaki durum srd srece susmak kendi
egomuzu ne karmak gibi bir lksmz olmamal. Zor da olsa yazmal
Fikir Platformu
142
Alaturka Laiklik
Benim niversiteye devam ettiim yllar olan 86-92 yllar aras bu yasan
katiyet kazanmasa da srekli olarak gndemde olduu, kimi rektrlerle zal
hkmeti arasnda gibi grnen bir mcadelenin yaand yllard. Bir sene .,
Marmara niversitesinin belli blmleri bu yasakla muhatap oluyor kimi
renciler sene kaybediyorken bir dier sene bir bakyordunuz sorun T nn
baz blmlerine sram. Bu yllarda niversitelere girmek imdiki kadar byk
maddi imkan ve adaletsiz bir yarn sonucu deildi. Dolays ile niversitelerde
imdikinden ok daha fazla sayda olduunu tahmin ettiim Anadolu kkenli,
maddi ynden zayf ve sradan devlet okullarndan gelen ocuklar mevcuttu.
Benim okuduum mhendislik fakltesi zaman iinde Anadolu Liseleri ve byk
ehir kolejlerinin rencileri ile dolsa da o yllarda byk oranda mtevazi aile
ocuklar okuyordu. Yine bu ocuklar ierisinde bartl arkadalarm daha da
sosyo-ekonomik adan zayf bir zmre idi. Bizim blmmzdeki kz renci
says erkek rencilere gre olduka azd. Dolays ile bartl renci says
ok daha az. Binamzda yer alan fakltenin bartl rencilerinin toplam
12-13 civarnda olduunu dnrsek ikisi haricinde velisi ilkretimden fazla
okuyan olmad gibi geim kaynaklar gndelik temizlik ilerinden, bebek
bakmna, emekli iilikten, yurt dnda iilik yapan aile ocuklarna, yetim
olanlardan, babasnn maddi manevi desteinden uzak olanlara zor artlardan
gelen genlerdi. Arkadalarmn bazlar kayt yenilemek iin har parasn zor
toplarken, kimisi alarak okuyor, kimisi de ok skntl artlarda yayordu.
ou ok kardeli olan bu arkadalar sanld gibi niversiteye girince hadi bir
trban takaym baz siyasi amalarm da olsun derdinde deillerdi yani. Sivastan,
Malatyadan, Sinoptan, Kastamonudan, Mersinden, Dudulludan gelirken hem
bir yandan kendilerine uzak bir dnyada var olmann tedirginliini hem de bir
gelecek midi tamann sevincini yanlarnda getiriyorlard. Ve sylemeye gerek
var m bilmem aileleri iin byk bir vn ve mit kayna idiler.
ou o gnlerde hibir siyasi gr tamyordu. Hatta hemen hepsi milletini,
devletini seven, dnyaya o gne kadar aldklar eitim sisteminin oluturduu
perspektiften bakan kzlard.
Sonra umulmadk bir ey oldu. Birileri bu genlere vey evlat muamelesi
yapmaya balad. ou arkada bu durumda bile iyi niyetini kaybetmemiti. Ama
bariz bir ekilde hzn kaplamt herkesi. Eer bizler faraza solcu genler gibi
belli bir siyasi ideoloji ve muhalefet duygusu tasaydk durumu kaldrmak daha
kolay olabilirdi. Nihayetinde benim belli bir hedefim var, mcadelem bu ve bedel
demem sz konusu diyecektik. Halbuki ounluk geleneksel Anadolu dindarl
ile niversiteye balama cretinde bulunmu olduka apolitik kzlard. Ve btn o
maddi skntnn ierisinde yaayan, kendilerine umut balam ailelerine akam
eve gidince ne hesap vereceklerini dnyorlard. Yasaklar karsnda herhangi
rahat gelir seviyesine sahip bir gen onurunun derdine derken onlar bir de
kendi kaderlerini yarmann yegane yolu olan k kaybediyorlard. Ve tokat hi
ummadklar bir yerden geliyordu.
Zor gnlerdi. Her acdan incitici. Bir anfi dolusu insann nnde hakarete
uramak, dekanlklara ekilip sama sapan sorgulanmak, szde ikna seanslarna
Fikir Platformu
143
Alaturka Laiklik
maruz kalmak, kimi derslerden Bizans oyunlar ile braklmak ve hakaretin her an
nereden geleceini bilememek. Bu gn dersteki hocan laf arasnda sana dnp
ac bir sz m syleyecek, kantinden geerken arkandan fatiha m okuyacaklar
yoksa bir bahane bulup bel altna m alacak yine o ovenist profesr. Okula
gelirken kafamda bu dnceler sanki ayaklarm geri geri giderdi. En ok da o
yzlerdeki ifadeler unutmuyorum. Trl eit ifadeleri vard bu gibi insanlarn;
fke, kin, tiksinti, alay. Ayn gnlerde btn bu ortama karanlk cinayetler de
eklenince Ankarann ar ikliminden sonra stanbulun bayldm o kozmopolit ve
hogrl havas da deimi yolda sokakta da hakaret grmek sradan bir hal
almt. Hele Uur Mumcu cinayetinin ilendii gnlerde
Sonra deimeye baladk bazlarmz. Zulm kavram ile yzletik. Madem biz
byle ayrmcla uruyor ve zulm grebiliyorduk demek ki btn o anlatlan
hikayeler doru da olabilirdi. Ve insann zulm grmesi iin hak etmesi de
gerekmiyordu anlalan.12 Eyll sonras yaananlar, Diyarbakr cezaevleri
gitgide Newroz olaylar, Lice basknlar vs. birden kimilerimizin gndemine giren
konular oluvermiti. Ayn yllarda Trkiye snrlarnn tesinde de bir dnyaya
alyordu gzlerimiz. Halepe katliam, srailin zulmleri ve yeni filizlenen
intifada, Amerikann Iraka yapt ilk saldr
Bir arkadamn anlatmyla yasak balamadan nce cici bici giyinmekten zevk
alan, derslerinden baka bir ey dnmeyen, ud alan o mutlu kzlar gitgide
gerek dnya ile tanmaya balyor yerini krgn, okuyan aratran, ilgili ama
huzurunu kaybetmi kzlara brakyordu. Dnyadan habersiz ve mutlu olmak. te
bu konforu kaybetmitik artk. Kreselleme ile beraber aclar artan Ortadou
halklarnn yannda Trkiye de de bir trl sular durulmak bilmiyordu. Sivas
katliam, Babalar katliam, Gneydouda Hizbullah ad verilen yaplanmalar ve
artarda gelen bombal cinayetler. Gitgide geriliyor ve bariz bir ekilde iyi olmayan
bir yere gidiyorduk. Ve o gne kadar hayallerimizin alabilecei en lgn eylem bir
duvara tekme atmak ya da kafamzn att bir gn okula siyah kyafetler giyerek
gitmek olmuken yine yolda, okulda, belediyede urada burada ite o, potansiyel
cani baklar ile kar karyaydk. Kt bir senaryonun hem zoraki oyuncular
hem de hi sesi kmayan idik sanki.
Sonra 28 ubat gnleri balad. Artk btn okullar iine alan kimseyi ihmal
etmeyen bir yasak gelmiti. Bu sefer benim itile kakla yer alabildiim okullar bir
daha almamacasna bartllerin zerine kapanyordu. Yine Beyaztn yollar
gzkt. yle protestolar oldu ki kalabaln bir ucu Beyazt meydann
doldururken dier ucu Aksaray geerdi. Sonra eylemlere ok sert mdahaleler
yaplmaya balad. Bir gn robocoblarn kovalamasndan rken kalabaln panii
esnasnda az kald ocuumla beraber bir polis panzerinin altnda kalyordum.
Zor oyunu bozdu. Btn o hak, adalet arayan sesler Fadime, Mslm vodvilinin
arkasnda kayboldu gitti. Sincanda yryen tanklar son noktayd. Yasak
uyguland ve herkes kendi derdini bireysel olarak ekmeye balad. Ban aarak
okula giren psikolojik travmasn kendisi kaldrmalyd, peruk, apka takan bu
zorunlu utan kisvesinin ruhuna verdii arlkla kendisi ba etmeli ve evine
Fikir Platformu
144
Alaturka Laiklik
dnen kendisi dnmeliydi sonrasn. Kimi ansl olanlar yurt dna kt. Eer
byle zorunlu bir g ans olarak addedilebilirse.
Dnyorum da yl 87-88 bu yasa protesto etmek iin Sirkeciden Beyazta
yrmz 97-98 Beyazt tan apaya Cerrahpaaya ve olmu 2007-2008
syleyin artk nereye yryeyim diye isyan etmitim bir gn. Ayn eyleri kk
kzmn da yaamamas iin nereye yryeyim.
Ta ilk rtndm zamanlardan yani aa yukar 18-19 sene ncesinden bir
gn hatrlyorum sk sk son gnlerde. Bir gn . Edebiyat fakltesine bir
arkadam ziyarete gitmitim. Hergele Meydan derler ortasnda bir alan vardr.
yle ok bartl renci vard ki ok olmutum. Gerekten de meydann
adabna uygun kolkola volta atyorlar, beni canmdan bezdirecek kadar
entelektel tartmalar yapyorlard. imdi gitsem ieri girebilir miyim acaba?
Girsem ne yazar o kzlardan bir tane bile grmek mmkn deil artk. te bize
geen bunca yln getirisi.
Yine de hikaye bitmedi. Bartllerin durumu iyi belli bir zmresi dnda
kalanlar
Bugnlerde bilumum hayr faaliyetleri, tezhip, hat, minyatr kurslar ile tedavi
ediyorlar ikinci snf olmann getirdii incinmilikleri. O kurslara balarken bile
istenen ba ak resimleri salayabilmek iin fotomontaj areleri aryorlar. Ara
ara bir araya geldiklerinde gemi gnlerin trajikomik anlarn anlatyorlar
glmsemeye alarak.
Hasl kelam btn bu srete nce teki olduumuzu rendik ve sonra dier
tekilerin de ektii aclar fark ettik. Sonuta o dnyadan habersiz, mutlu ve
salak gnlerimiz bir daha gelmemek zere geride kald. Bence iyi de oldu.
Fikir Platformu
145
Alaturka Laiklik
Acaba imdi ne olacak? (Cemile Bayraktar)

Konumak ile susmak arasnda kaldm ksa zamanlarm
vardr benim.Gz ap kapayncaya kadar ksa sren bu
anlarn sonunda kararm yine hzla verilir ya konuur ya da
susarm.Bu an o anlardan biri deil saatlerdir yazmak ile
yazmamak arasnda gidip geliyorum.imdi susmak ya da
konumak arasnda geen kararszlm susuz kalm bir
kardelen ile vicdanl bir yrek arasnda skp kalyor.Hi
sonu gelmeyecek gibi duran bir araf srecinden,vicdanl
yreimi heybeme alp,yapraklarm solduranlarn Ne
oldu?Neden susuyorsunuz?etkileriyle kyorum,yine onlarn etkileriyle alyorum
kalemi elime.ok itina ediyorum yazarken susuz bir kardelen yreinden deil
de vicdanszlktan vicdan renmi bir yrekle yazabilmeye
Bazen bildiklerini bazen hissettiklerini yazan biriyim ben.Bildiklerimi yazarken
bir rpda atarm iimdekileri ama i hissettiklerime gelince,tm yazlarmn
balangc yukardaki paragraf gibi olur.Susmak ya da konumak;Yazmak ya da
vazgemek arasnda kalr,o araf srecini mutlaka yaarm.ounlukla
vazgemek ile biten araf sreci nadiren yerini yazmaya brakr,bu o nadir
zamanlardan birisi.Halen daha elim enemde baladm lakin durabilirim i
sesinin etkisiyle pek gnlsz dokunuyorum tulara.Peki ama neden?
Son zamanlarda okuduum deerli yazar arkadalarmn ksmi serzenilerinin
yaadklarm nedeniyle serzenie dkememi,iselletirip,krlarak tamamlamm
da ondan.nk insanlarnn hissettiklerini ve yaadklarn yazmas bir anlamda
Fikir Platformu
146
Alaturka Laiklik
dertlemektir.Bu i dkme eyleminin sonucunda kendinizi atnz insanlardan
ufak dahi olsa bir kprt,bir hareketlenme beklersiniz.Yapmaya altnz etkinin
gnderdiiniz hedef ierisinde dikkate alnmamas,sonuca ulaamamas,elinizde
bandan heybenizde olan sorunlar ile yle apaydnlk bir dzenekte
grnmyormucasna karanlk durduunuz hissini size veren sessiz
ounluk,deimeyen herey sizi ylgn klar,daha balamadnz varolmavaretme abas hi balamadan ilk dakikada tm cesareti krar siz de haliyle
aydnln iinde karanlk gibi grnen haliniz ile bukalemunlar sessiz
ounluun iine ayn sessiz ounluk olarak dahil olursunuz.Ama bu o
zamanlardan biri de deil.Peki ama neden?
Hayal krkl yaamayacam zamanlarnda olacana inanyorum da ondan.
**
**
**
Bartl bir kadnsanz,gen nfusu temsil ediyorsanz,ehh biraz da sosyal bir

insansanz ltfen drst olun bunun tm olumsuzluklarndan zorunlu olarak
faydalanmsnzdr.Ksaca balklayalm;
-Siz daha bartl deilken bartl anneniz nedeniyle grdnz
ayrmclk,(Aaa annen trbanl m?)
-Barts taktnz anda size muhatab kiilerin gerek yaralama gerekse
teleme amal kullandklar ayrmclk,(Sen ne
anlarsn,gerici,dinci,yobaz,sus,konumaya hakkn yok senin)
-Sosyal yaam ierisine dahil edilmeme,ek olarak kamusal alan engelleri.(Hey
hanm hanm bu klkla buraya giremezsin)
bu genel balklar tm bartllerin birey olarak yaamaya altklar toplumda
hi durmakszn devam eden zulmn elbet yazmas kolay lakin yaamas olduka
zor tecrberinden sadece ve sadece ok az bir ksmdr.Baz zulm teknikleri
yasaya balanarak merulatrld gibi(bartl snava girememe,eitim
alamama,alamama) bir ou bu adaletsiz yasallamann verdii ilham ile
meru zulmden kendine vazife karan insanlarn uydurduklar yasad
yasaklardr(Hakimin verdii Trban takan ar eletirilere maruz
kalabilir,Hastahanede bartl olduu iin lme terkedilen hasta,Mezuniyet
treninde bartl olduu iin snf arkada tarafndan tartaklanan
renci,Apartman yneticisinin Bu apartmana bartller giremez ayrca
apartmann kapcsna imzalatlan ei,ocuu,evine gelen misafirin bartsz
olmas zorunluluu belgesi).
Bunlar yle bir paragrafa sacak 5 dakikada yaayp tketeceiniz zulmler de
deil.Gerekten insan yaarken olduka bezdiren,yldran eylemler.Tabii bunlara
ek bir sorun daha sizinle yolda;yazarken durumu anlatacak kelimeleri yle ince
semeye gayret ediyorsunuz ki halinizi anlatmaya altnz cmlelerin ncelikle
nefrete muhatab insanlar olarak sizi o nefretle ayn kefeye koymamas
gerekiyor,tm fkelendirilmenize ramen size yaplan ile muamele etme(me)ye
Fikir Platformu
147
Alaturka Laiklik
gayret gsteriyorsunuz,fke ve nefreti knarken fke ve nefretten syrlmanz
gerekiyor.
Sonra bu yaananlarn tm insann iin ezen yaanmlklar olsa dahi kendinizi
anlatmakta kullandnz dil sizi madur edebiyat ierisinde eritmi
olmamal.Acnacak duruma dmeden onurlu mcadeleniz tm ac anlara
ramen ackl olmadan ilerlemek zorunda.Yllarca muhatab olduunuz o sz;sen
deersizsin,sen deersizsin,sen deersizsin *.Bu szn acsnda,acnmadan
anlatabilmelisiniz kendinizi.
Ve en zoruYazdktan sonras ile yzlemek,kurduunuz cmlelerin
sradanlna inanan,size anlk dahi olsa kulak veremeyn insanlar yn ya da ksa
cmleler ile sorunu z(me)yen bir ka gemi olsun cmlesi o kadar.Ya hi
duyulmamak,ya dinlenmeye gerek grlmemek ya da duyulup dinlenmenize
ramen beklediiniz tepkinin asla gelmemesi.Yaadklarna yolda ve ahit
bulamamak en ar olsa gerek,en arYllar gemesine ramen,zulmlere
zulm eklenmesine ramen,aclar katmerlenmesine ramen bu zulmn dur
demek bilmemesi bir ac,bu zulme ahit olan insanlarn halen susuyor olmas bin
ac.
Buyrun ltfen;yaadnz ki kendi kazanmnz olmayan,hakknz olan tercihiniz
nedeniyle uradnz ayrmclk,hakaretler,engellemeler,bunlarla baa kmaya
alma bunu yaarken ayakta durmaya,erimemeye alma ve birgn artk
iinizden taan kelimeler ile kendinizi anlatmaya alma ve bunun sonucunda
aklnza decek olan Acaba imdi ne olacak? sorusunun yantszlna kendinizi
hazrlama derken,bartl olmann insanda brakt oldukca byk olumsuz
etkinin altnda,buyrun ltfen,buyrunBu yorgun yreklerle halen
tkenmediimizi,bitmediimizi,unutmadmz,unutturmayacamz,ktlkten
ktlk renmeyeceimizi,gzya etesi olmadmz sonuna kadar hakkmz
arayacamz iin bunu yaparken en insanca yolu seeceimizi grmek iin
buyrun ltfen,buradan buyrun
* :Deerliyiz diyemeyiz lakin bildiimiz birey var ki o da deersiz
olmadmzdr ve deersiz deilim demek deerliyim demek deildir.
Acaba imdi ne olacak?
Fikir Platformu
148
Alaturka Laiklik
teki Kzn Trks(zlem Yaz)
Size
Size
Size
Size
zgrlk, bize anayasa mahkemesinin yollar,

i,a,eitim bize pop sosyolog zrvalar,
ikbal rzgarlar, bize hakim karar ile hakaret grme hukukturmacalar
ihale tela,stresi bize dervi sabr, sukuneti
Yormayn kafanz biz yle bir kede yaar gideriz!

Oyun bozanlk, azlarn tadn karmak ne haddimize.
Bir otuz yl bekledik nasl olsa bir 130 yl daha bekleriz.
Aklmza bile gelmez mahallerinize girmek,
Haa deil ki bastrmak,
Kamusal alanlarn kutsallna halel getirmektense
Konya Hakiminin kapsnda gnde c posta ar eletiri iitmeyi,
Mesafe sahibi seckinlerin tadn karmaktansa
cnc yolcularn bildirilerine dmeyi,
Fikir Platformu
149
Alaturka Laiklik
Tercih ederiz.
Skmayn cannz bu i tamamdr!
Bir kyda kede yle sessizce yaar dururuz.
Hi mesafeyi bozmaz, parti falan da kapattrmayz.
Hatta ok zorda kalrsak
Bir zamanlar Amerikal zencilerin salarn tleyip, sarya boyadklar gibi
Peruk,sapka,kapon takar
Otoriter laikliin salarna brnerek
Tenimizi teninize bile benzetebiliriz.
Ne caz konserlerinde gzmz var, ne sekin spor klplerinde,
Kzmayn canm,
Apartman kapcs olmak istiyorsa kocalarmz,
Tabi ki de yneticinin ynetmeliklerine uyarz,
Diyaliz makinesine girerken evrak gerekiyorsa,
Neden olmasn bamzda perukla son bir fotoraf ektirip,
Azraile ruhumuzu bylece teslim ederiz.
Yeter ki siz korkmayn!
yle pahal anketlere para harcamaya da demez,
Szmz sz,
oktan kabul ettik rengimizin ar eletiriye ak anlamn,
Yok bir talebimiz
Ama aklmza taklmyor da deil ara ara yine de;
Dnyada haklarn elde etmeyen zenci kald m?
Fikir Platformu
150
Alaturka Laiklik
Norin Kynn Srad Kz(zlem Yaz)

Rzgarl bir Haziran gn Fatih Camisinin
avlusundan onu byle uurlayacam hi aklma
gelmemiti. Azlarn tadn karan lm u an ne
kadar da sahici. Dostum, hayran olduum kadn,
genliimin bir paras imdi bu tahtalarn altnda.
Biliyorum seni ok zleyeceim. Biliyorum ok
alayacam ardndan. Uzun zaman adn her
anldnda bir yumruk oturacak boazma. Bir sr
kararlar alacam. Bir sr planlar kuracam kalan
mrm daha anlaml klmak iin. stelik imdiden
biliyorum hepsini unutacam. lmn ac tadn,
bu avluda ne kadar aladm, tm o deli bozuk
hallerini Bir sr ey olacak hayatmda. Ac, tatl,
anlaml, anlamsz, gzmdeki yalar kuruyacak. Bir
arada geen zamanlarn ac tatl anlar yzmdeki
izgilerin says artarken silikleecek. Ksa bir sre
de olsa beni sona eren bir hayatn karsnda sallayan, aresizliimi tokat gibi
yzme arpan bu duygular daha cenazen topraa verilmeden hayatn gndelik
kayglar ile birleip yznde riyakar bir hzn ile ihanet edecek kalbimi actan
yas duygusuna. Asla unutmayacam denilen neleri unutturmamtr ki hayat
insana
Bak imdiden drt yl oldu bile sen vefat edeli. Ve ben dn gece ok zorladm
hafzam neler konumutuk son grmemizde hatrlayaym diye. Sonra ok eyi
hatrladm da en ok bir tanesi yer etmi aklma. Ben hep lm korkusu ile
yaadm yakn zamana kadar. zellikle kanserden lmekten ok korktum. Trl
Fikir Platformu
151
Alaturka Laiklik
eit kanserin her aamadaki semptonlarn ezbere bilirdim genliimde. Bir ara
her Allahn gn insanlara iimdeki tmrn imdi hangi aamada olduunu
anlatr paniklerime inandrrdm. nanr msn uzun zamandr hibir eyden
korkmuyorum. Korku denilen eyin ne olduunu bile unuttum artk. demitin.
Suratna baktm. Nasl olabilir byle bir ey. Insan korkuyu ldrebilir mi? Doru
sylyordu Sreyya. Zaten hi yalan sylemezdi ki?
Cihan Aktan ifadesiyle sra d bir ailenin sra d kzyd O. Norin

Medreselerinden yetimi en son alimlerden birinin niversite sralarna kadar hi
resmi eitim almam kz. lk,orta ve liseyi dardan bitirmiti. Sonra stanbul
niversitesi Fen Fakltesi Astronomi Blmne girmiti. Medrese kkenli bu
ailenin ocuklar Norin kynden stanbula tandktan sonra adeta ikiye
blnmt. Ayn evin ierisinde sosyal bilimlere merak salanlar ve Fen
bilimlerine merak salanlar. Sreyya Fen bilimlerine deer veren kanattayd. Ama
Arapay, ingilizceyi, Osmanlcay da renmeyi ihmal etmemi, Kuran
ilimlerinde mkemmel yetitirmiti kendisini. niversiteyi bitirdikten sonra da hi
uzak kalmad Kuran renme ve retme sevdasndan.
Okul koridorlarnda c, ninja diyen genlerin szlerini, baz hocalarn
aalamalarna katar hi etkilenmemiiz gibi, ok salammz gibi, en sert yz
ifadelerimizi taknr, en salam admlarmzla Sreyya ablann yanna koardk 80
lerin sonlarnda. Suffa diye bir kursumuz vard. Peygamberimiz zamannda yoksul
genlerin barnd ilim tahsil edilen evin ismiydi Suffa. Buras da adna yakr
yoksullukta ve her daim cvl cvl kaynayan bir yerdi. niversite okuyan genler
ile ders boyunca uyuklayan Trke bile bilmeyen yal teyzelerin yan yana yer
minderlerine dizilip hevesle lafa sze atlamak iin pusuya yattklar, alimi, cahili,
oluu, ocuu, hatta yar delisinin bile gnlnn krlmadan sznn dinlendii,
kendisine deer verildiinin hissettirildii bir garip mekan. Her yiidin bir yourt
yiyii vardr. Biz Suffann yiitleri yourdu baka trl yerdik. Bizim derslerimiz
imdilerde insanlarn atk moderator kalarnn tehdidi altnda yapt ada
terapi seans benzeri oturumlara benzemezdi. Sz, zaman gelince kapann
elinde kalrd. Eh ok da uzatrsan tatl bir aka ile susturulma ihtimalin de vard
tabi.
Eskiden gazetelerin sadece magazin sayfalarn takip eden bendeniz Halepeye
alamay, Filistinin tarihi ile ilgilenmeyi hep Suffada rendim. Yine de ou
zaman okuluna gitmelisin aksatma diye kovalanrdm Suffadan. Ah kolaysa bu
dost yzlerden vazgeipte hrlaa grlee okulun derslerine gir imdi. Vallahi
Sreyya Abla derdim, ben olmadan o okulda herkes ok daha mutlu, zmeyelim
hocalarmz. Gidip de bozmayaym imdi bu huzur ve gven ortamn. Nafile. Laf
anlatamazdm.
Ylba gecelerine mahsus anne ve babamn rahata ylba kutlayabilmek ve
dansz seyrederken benim sylenmelerimden kurtulabilmek iin istisnai izinleri
olurdu Suffada kalmam iin. Byle gecelerde mutlaka beraber gideceimiz bir
panel olurdu. ou zaman yzlerce erkein en azndan byk bir ksmnn gene
mi bu kadn diyen bak, oflayp puflamalar altnda sorularyla, itirazlaryla
Fikir Platformu
152
Alaturka Laiklik
konumaclar bunaltr bilgisi ve zekasna ters bir eye o gr sesi ve tatl ivesi ile
mdahale etmeden duramazd Sreyya. Hoca efendilerin ya da popler yazarlarn
makineli tfek gibi konuan, itirazlarn sralayan bu davudi sesli kadn
karsndaki sessiz la havlelerini duyar gibi olurdum. Belli ki haddini bilmez bir
KADINd. Ama O nu bir ay bahesinde beraber oturmaya ikna etmek de
mmkn olmazd. Byle olmak, bu tr bir rahatla almak istemiyorum derdi.
(Of Sreyya Abla.Ben istiyorum ay bahesinde oturmay, hem de o yer
minderleri belimi artyor. Biliyor musun ben koltuk ta seviyorum galiba. stelik
yer sofrasnda yemek yemek Suffa hari her yerde ikence gibi geliyor. Ama
kendime bunlar itiraf etmem iin bir on sene lazm daha)
Yoruyordu beni hep farknda olmak, hep bir eylerin peinde olmak.Sradan
insanlarn hi bireyi umursamakszn yapt sohbetlere imreniyordum. Sadece
ocuklarndan, gndelik hayatn ylesine dertlerinden, Oktay Ustann sabahki
kek tarifinden, Seda Sayann ya zerine giritikleri uzun mu uzun kavgalardan
bahsederken ne kadar mutluydular. Birbirlerini grdkleri zaman merhaba
naslsndan sonra ilk sorular ee imdi neler yapyorsun deil hadi gidip bir kahve
ielim, akam gene bizim ki canm ok skt ya da Adil Ikta indirim varm bir
bakalm m idi. O can skan konular konurken takndklar umursamazlk bile
imrendiriyordu adam. Dinlemesi lmden beter olsa da
Eee imdilerde neler yapyorsun anlat bakalm. Ben hayatmda en ok bu soruya
kzdm, en ok bu soru karsnda kendimi aresiz hissettim. Hibir ey ama hibir
ey yapmadm zamanlarm, ait olduum kalabalklarda kendimi ne kadar yalnz
hissettiimi, ait olmadm kalabalklarda insanlarla ortak konuacak bir kelime
dahi bulamadm, kimi zaman hayatn srpirizleri karsnda aresiz yklendiim
sorumluluklarn iinde hibir kitabn, makalenin, kelimenin be paralk anlam
olmadn nasl anlatabilirim. stelik hi ama hibir eyi anlatmak istemiyorum
kimseye. Tesellileriniz beni fkelendiriyor. hlasnz iimdeki haset duvarlarna
arpyor. imde kopan frtnalar, tanr ile kavgalarm, her kavgadan biraz daha
yenik ktm anlatmal mym sizlere. Ben kavgalarma son verememiken nasl
bekliyorsunuz benden kp da insanlara yol gsteren olmam.
Syleyebileceim sadece u: ben hep Tanrya yenik dtm ve hep gitgide daha
fazla. Asla inkar edemeyeceim kadar inandm ona. Kendine tapan,kendine
snan adamn hali hep komik geldi Tanrya tapma, Tanrya snma ediminin
yannda. Btn hikaye buydu aslnda.
Bu ihlasl ve alkan kalabala artk dahil olamama hali zyordu beni ama
biliyordum ki O hep iki adm tedeydi. Ne zaman olsa giderim, beni o neeli
haliyle kucaklar ve bir ay demler kaldmz yerden devam ederiz. Sonra gneli
bir haziran gn bir telefon; hastanede son nefesini veriyor. Vasiyeti varm:
Ben herkese hakkm helal ediyorum. Yanma artk kimseyi almayn sonra
ykanp, kefenlenince grr arkadalar beni Vasiyetini tutmamak olmaz.
Sonrasnda ise grmeye benim iim elvermedi. Salnda esirgediim saatleri
byle telafi etmenin ne anlam vard. Belki de lmle bir kez daha yzlemek
iime gelmedi. Kimbilir
Vefatnda cenazesini grenler hep ayn eyi sylediler; glmsyordu
Fikir Platformu
153
Alaturka Laiklik
Bitlis in Norin kynde domu, muhtemelen Trkeyi sonradan renmi, hep

abas ve Allah vergisi zekasyla bildiklerine sahip olmu sra d bir Krt kzyd
Sreyya. Bir kardei 12 eyll ncesi bir Cuma namaz k lkclerin
kurunlaryla ehit olmu, dier kardeinin 12 eyll sonras hapishanelerinde
yaad ikencelere gn be gn ahitlik etmi, ailesi nice badireler atlatm bir
alime. Elbette bir melek deildi. ok deli doluluklar ve zaman zaman da
yanllar vard.
Batan aa siyah giyerdi dar karken. Kocaman botlar. Diilii ile ba
dndren diilii ile yer edinen biri de deildi adet olduu zere. Ama gerekti,
insand, bir ac resim ya da haber grdnde, bir ayet okunduunda annda
gzlerinden sessiz yalar akacak kadar insan. Ve gizli koylara yzmeye
gittiimizde en gr kahkahalar atacak kadar ocuk. Benim frsat varken
ertelediim dostluumdu. Aradan bunca zaman getikten sonra geen gn bir
arkadamn syledii szlerdeki gibi nasl bir insanm ki tanyan kime sorsam
hemen alyor dedii gibi bir insand. Sustum. nk biliyorum ki iki cmle
sylesem alayacam.
Suffa yok artk. stanbul niversitesi nin koridorlar da nicedir Norin Kynn
fen bilimlerine merakl gen kzlarna kapal. Meydanlarn parlak cumhuriyet
kzlaryla birbirlerini tanma, iki ders arasnda laflama ve birbirlerini sevme
ihtimalleri de yok. Norin kynn kzlarnn asla giremedii akademilerin saygn
aratrmalarndan reniyor kzlarmz teki mahallenin uykular karan
tehditkar dnyasn. Krmz izgilerin tesine gemek yok, risk yok, tasa yok.
Ha gayret Trkiye bundan daha ktsn de yapabiliriz.
Fikir Platformu
154
Alaturka Laiklik
Orduya Szma (Mustafa Akyol)
Trk Silahl Kuvvetlerinin Ak Parti

hkmetine ve Glen cemaatine kar
komplolar dzenlemesini ngren mehur
belgenin ne olup olmad hala belli deil.
Dahas, smet Berkann Radikalde dedii
gibi, bu belirsizlik sonsuza kadar srecek
gibi gzkyor. lke, hemen her konuda
olduu gibi, burada da somut olgular
nceden olumu kanaatlere gre
etiketleyen iki zt cepheye blnm
durumda.
Benim sezgim, belgenin sahte deil hakiki olduu, ancak Genelkurmay
Bakannn emriyle deil, kendi bana igzarlk eden bir albayn veya bir
alma grubunun rn olduu ynnde. Ama dediim gibi, kesin bir bilgiye
ulamak mmkn deil.
Fakat mmkn olan baka bir ey var: TSK ile belirli toplum kesimleri arasndaki
gerilimin nereden ortaya ktn anlamak.
Fikir Platformu
155
Alaturka Laiklik
Bu gerilimin son yllarda en ok TSK ile dini cemaatler, zellikle de bir tanesi
(Glen cemaati) arasnda yaandn herkes biliyor. Yaygn rivayete gre, TSK,
bu cemaatin hem toplum iindeki etkisinden hem de orduya szmasndan epey
rahatsz. Laiki cephenin nde gelen szcleri de bu szma meselesini
dillerinden drmyor.
Ben iin asln pek bilmiyorum, ama biraz akl yrtnce, bu szmann (eer
gerekten varsa) tehditkr bir devlet karsnda anlalabilir bir hayatta kalma
stratejisi olduu sonucuna varyorum.
Gelin, kendinizi Glen cemaatinin yerine koyun. Toplumsal bir dini hareket olarak
ortaya kmnz. Okullar ayor, medya ve sivil toplum kurulular yoluyla
fikirlerinizi yayyor, bu ileri yrtmek iin de finansal bir zemin
oluturuyorsunuz. Tm bunlar demokratik toplumlarda serbest olmas gereken
meru iler.
Ama devletin baz kurumlar sizle kafay bozmu durumda. Sizi ortadan kaldrmak
istiyorlar ve ellerine frsat getiinde (mesela 28 ubatta) stnze geldikleri de
ortada.
Byle bir durumda bu kurumlarn tasallutundan korunmak iin ne yapabilirsiniz?
lke bir hukuk devleti olmadna, devlet kurumlar ideolojik savalar
yrttne gre, bari bunlarn iinde bizden veya bize yakn baz adamlar
olsun da rahat nefes alalm diye dnmeniz, son derece anlalr bir durum.
Aslnda sorunun kkeni, ak konualm, Cumhuriyetin kurucu ideolojisine
uzanyor. Bu ideoloji, tarikatlarn ve cemaatlerin var olmad bir toplum hayal
etti ve bunu zorla hayata geirmeye alt. (Krtlerin var olmad bir toplum
hayal edip, bunu zorla hayata geirmeye almas gibi.) Pozitivist dogmadan
kaynaklanan bu otoriter modeli de laiklik diye sundu. Oysa yaplan ey dpedz
laiklie aykr idi. nk laiklik, din ile devletin birbirinden ayrlmasn ve
birbirinden korunmasn ngrr. Dolaysyla laik devletin toplumdaki dini
oluumlara mdahale etme hakk yoktur.
sterseniz kurucu ideolojideki bu sorunu o devrin artlaryla aklayp meru
gstermeye alabilirsiniz. (Ben, o devir iin dahi yanl buluyorum.) Ama
demokrasinin ve zgrln bu kadar geniledii bir dnyada hl ayn anlay
savunmak, kabul edilebilir ey deildir.
Tek zm, zgrlk bir laiklik benimsemek ve toplumdaki dini hareketleri
rahat brakmaktr. Bu hareketler, bylesi bir laiklii kabul etme noktasna oktan
gelmitir zaten. Kritik soru, rejim bekilerinin de ayn noktaya gelip
gelemeyeceidir.
Fikir Platformu
156
Alaturka Laiklik
Kemalistlerdeki ALLAH korkusu(Mustafa Akyol)

Geen hafta yaanan arafl kadnn
mahkemeden kovulmas skandaln duydunuz
mu? Basnn aktardna gre olay Fatih 1. cra
Mahkemesinde gemi. Mahkeme Bakan Hakim
Ayla Kara, boand kocas hakknda at
tazminat davasnn durumasna katlan Naciye
Snmezin arafl olduunu grnce kendisini
uyarm. Naciye hanm yzn am, ama bu
yetmemi. Hakim, byle olmaz, btn arafn
karacaksn diyerek onu azarlam. Atatrk ilke
ve kanunlarna gre seni byle kabul edemem,
yarglama balayamaz diye de aklama getirmi.
Yine de hzn alamam hakim hanm. Sonunda yle sadede gelmi: Sizin
Allahnz ve Allahnzn kanunlar burada gemez!
Daha nce de sylemitim: Ben Kemalistlerin byle zeki, evik ve ak szl
olanlarn seviyorum. Rejimimizin nitelikleri hakknda bizi pek iyi aydnlatyorlar.
Peki ne anlyoruz bu aydnlanma sonucunda?
Cumhuriyetimizin, Allah ve onun Onun kanunlarn tanmadn. Bu, aslnda
normal bir ey. nk Cumhuriyetimiz laik. Bir dine dayanmamas, onun
Fikir Platformu
157
Alaturka Laiklik
esaslarna gre hkm vermemesi ok anlalr bir ey. Aslnda bir baka laik
cumhuriyet olan Amerika Birleik Devletleri Allah resmen tanr, nk lkenin
Bamszlk Bildirgesinde, Bayraa Sadakat Yemininde ve daha pek ok resmi
metninde Tanrya veya Yaradana atfta bulunulur. Ama Trkiye Cumhuriyeti
byle olmak zorunda deil. Ve bunda hibir sorun yok.
Sorun, Cumhuriyetin, kendi laikliini vatandalarna da empoze etmesi. Devlet,
adeta her vatandan kendisinin kk bir kopyas olmasn istiyor. Onun iin de
onlarn Allaha ve Onun kanunlarna gre yaamasndan hazzetmiyor. stiyor ki
herkes laik yaam biimli oluversin.
Mahkemede yaanan olay, bunun mkemmel bir rnei. Oraya arafyla giden
vatanda, bu kyafetinin muhtemelen Allahn emri olduunu dnyor.
(slamda araf var mdr, bart farz mdr tartmas ayr bir konu. nemli
olan o vatandan neye inand.) Mahkemeye de bu inancyla birlikte giriyor.
Ama gidip de hakime beni Allahn kanunlarna gre yarglayn, eriata gre
hkmedin demiyor. Byle dese, laiklie aykr bir neri getirmi olurdu. O sadece
kendi inancna gre var olarak laik sistemin iinde adalet aryor. nk zaten laik
sistem, hem bu vatandan hem de onun gibi dnmeyen ve yaamayanlarn
haklarn korumak iin kurulmu tarafsz bir sistem. Daha dorusu yle olmas
gerekiyor. Ama bizdeki laiklik hi yle deil.
Bizdeki laiklik, Allahn kanunlarna gre yaamay seen vatandalara kar
ayrmclk yapan, onlarn haklarn gz gre gre ineyen bir sistem.
Derinsular.com sitesinin kurucusu ve yazar Serdar Kaya, bu olayda ortaya kan
tarafllk sorununu iyi yakalam. yle diyor:
Bartl vatandalarmzn kamu grevi yapabilmelerinin nndeki yasak,
bugne dek hep dini kimlikleri nedeniyle objektif davranamayacaklar
argmanyla gerekelendirilmeye alld. Bu argman savunanlara, ayn
objektiflik sorununun bartsz bir hakim karsna kan bartl biri iin de
geerli olduu hatrlatldnda ise, kendilerinden laiklik ya da Atatrk adna atlan
bilindik sloganlam ifadeler haricinde herhangi bir makul yant alabilmek
mmkn olmad. Bu yaanan olay, bir ynyle Trkiyedeki hakim rejimin slam
dininin kltrel elerine olan alerjisini (bir kez daha) ortaya karrken, dier bir
ynyle de, varolmayan bartl hakimlere yaplan objektif olamama
ithamnn, hal-i hazrda grev yapmakta olan bartsz hakimler iin de pekala
geerli olabileceini gsterdi.
Peki bartsz hakim Ayla Kara, bu objektiflii yakalamaya alr, rnein
Ekrem Dumanlnn Zamanda arda bulunduu gibi toplumdan zr diler mi?
Allahn kanunlar bir yana, sadece adalete ve insan haklarna inanyorsa bile,
yle yapmal
Fikir Platformu
158
Alaturka Laiklik
Trkiyede dinin hududu yurtta vcudunu aamaz! (Mustafa Akyol)

1931-36 yllar arasnda Cumhuriyet Halk Partisinin genel
sekreterliini ve rejimin nc adamln yrten
Recep Peker, laiklii tarif ederken yle buyurmutu:
Trkiyede din telakkisinin hududu, yurtta vcudunun
cildini aamaz.
Yani din, sadece yurttalarn vicdanlarnda yer alabilir,
oradan kp toplumsal hayatta kendini ifade edemezdi.
O devirden bu yana Trkiye halkna dayatlan resmi laiklik anlay hep bu ezber
zerinde geliti. En son AK Partiye alan kapatma davasnn iddianamesinde
de, Basavc, dinin kendi alannda, vicdanlardaki yerinde tutulmas gerektiini
vurguluyordu.
Peki ama bu ezber doru mudur? Dinin yeri gerekten sadece vicdanlar mdr?
Ve onu sadece orada tutmak isteyenlerin derdi nedir?
Fikir Platformu
159
Alaturka Laiklik
Gelin, biraz kurcalayalm bu meseleyi.
ncelikle de unu tespit edelim: Dinin vicdanlardan dar tamasyla ortaya illa
din devleti kmaz. nk bireyin vicdan ile devletin otoritesi arasnda ok
byk bir alan daha vardr: Sivil toplum. Bu alanda, devletten bamsz olarak
kendi bana rgtlenmi kurumlar yer alr. Dini cemaatler, tarikatlar, eitim
kurumlar, hayr dernekleri ve benzeri rgtlenmelerin hepsi sivil toplum
iindedir ve dolaysyla devletin laikliine bir halel getirmez.
Peki o zaman hayr, din sadece vicdanlarda kalmal, o hududu amamal
diyenler niye byle demektedir?
Geen ay hayata gzlerini yuman Amerikal dnr Richard John Neuhaus, din
ve kamusal alan konusunda bir klasik saylan plak Kamusal Alan (The Naked
Public Square) adl kitabnda bu soruyu yle cevaplar:
Eer din, srf bireysel vicdan dzeyine indirgenirse, kamusal alanda sadece iki
aktr kalm olur: Devlet ve birey. Bu ikisinin arasnda ahlaki deerler yaratan ve
temsil eden ara bir kurum olan din ortadan kaldrlmtr. Ve artk devletin
tutkularn dizginleyecek bir kurum kalmamtr Bu tr bir laik devlet, sonunda
totaliterizme varr.
te tam da bu yzden, tm totaliter laik rejimler geleneksel dini kurumlar yok
etmeyi veya etkisizletirmeyi hedeflemitir. Neuhaus yle devam ediyor:
Hitlerin Nazi Almanyasnda veya Marksist-Leninist doktrine bal devletlerde
asl saldr bireysel dini inanlara ynelik deildir. Bu inanlar birer kiisel hurafe
olarak geitirilebilir, nk sonuta devletin gcne kar nemli bir tehdit
oluturmazlar. Asl saldr, dini inanlar tayan ve savunan kurumlara yneliktir.
Bu kurumlar ki, devleti hesaba ekebilecek akn bir otoriteye atfta
bulunmaktadrlar. Bu kurumlardr ki, totaliter devletin o klasik sloganna bir
tehdit olutururlar: Her ey devlet iindedir, hi bir ey devlet dnda deildir.
te, Trkiyedeki sorunun z de buradadr: Devlet, toplumun deerlerinden,
inanlarndan ve taleplerinden etkilenerek oluan demokratik bir yap deil;
aksine kendi ideolojisini topluma empoze eden totaliter bir yap olarak
tasarlanmtr. O yzden her eyi iine almaya, tm sivil toplumu kendi
ideolojisine boyun edirmeye almaktadr.
Peki ama bylesi daha m iyidir? zelilkle bizim gibi geri kalm toplumlara
gereken tam da bu mudur?
Rejim bekilerinin evet, aynen yle diyeceklerine eminim. Ama bu durumda
hemen sormak lazm onlara:
Toplumun deerlerini, inanlarn ve taleplerini dinlemediniz, bunlar ifade eden
sivil toplumu ve dahas siyasi muhalefeti bastrdnz da iyi mi oldu?
Fikir Platformu
160
Alaturka Laiklik
Bunlar bastrmasaydnz, Trk Tarih Tezi gibi zrvalar retmekten, Trk
kafatasnn rki vasflar hakknda bilimsel konferanslar dzenlemekten, bu
kadar ulara savrulmaktan korunmaz mydnz?
Bunlar bastrmasaydnz, Krtlerin varln inkar etme ve dillerini yasaklama gibi
zrdelice ilere girimekten alkonmaz mydnz?
Tek doruya inanp bunu herkese dayatmak yerine farkl dorulara izin
verseydiniz, bugn hem daha az blnm hem de daha renkli bir Trkiyede
yayor olmaz mydk?
Fikir Platformu
161
Alaturka Laiklik
adalk ve T.C (Faruk Saim Akhan)

En bandan beridir birincil amacn muassr medeniyet
seviyesine ulamak olarak belirleyen Trkiye Cumhuriyeti
Devleti (TC) halk da halka ramen tahayylndeki muassr
vatanda tipine uydurmaya almtr.
Olayn neresinden baklrsa baklsn bireyi iradesi
dnda medeniletirmek zorlama bir giriimdir.
stelik kalc bir sonu vermesinden de bahsedilemez.
Ancak baskyla bireye yleymi gibi davranmak
ykmll verilebilir, bu devleti zulm reten bir aygt yapar; ve bask
azaldnda birey ykmll derhal reddeder.
TC kurulduu gnden itibaren zamann cumhuriyetlerinden kendine rnekler
edinmi, projeletirmi, her haliyle topluma dayatmtr. Hem rnek alnan devlet
modellerine bakldnda Ortaya karlmaya allan evletin nasl bir faizan
dzen olduu grlebilecektir. Srece nesnel bakldnda aslnda niyetlerin gayet
ak bir dille ifade edildii grlmektedir. Hedef muassr medeniyetlere
benzemek, batllamaktr. Yani batl muassr medeniyetler ailesine dahil
olmaktr.
Peki bahsettiimiz dnemde batl devletlerin demokratik adan durumu neydi?
Yani TC ynetimi nasl bir medeniyete dahil olmak istiyordu?
Fikir Platformu
162
Alaturka Laiklik
ncelikle bu noktada Cumhuriyet kelimesinin nemine deinmek gerekir.
Dnem itibariyle Cumhuriyet, demokratik olmayan seim sistemleriyle halka
tasdik ettirilen, grnrde cumhuriyet aslnda ise monarik ya da yar faist
diktalarn siyaset dilindeki karldr. Mussolininin talyas, Hitlerin Almanyas,
Franconun spanyas Cumhuriyettir. Oysa bu devletlerin demokratik(!) yaplar
hakknda az ok fikir sahibiyiz. Ve ilk TC ynetiminin muassr medeniyet hedefi
olarak benimsedikleri devletleri bunlardr. Bu hale bakldnda TCnin geldii yer
aslnda gayet hedefe uygun*
Bu noktada ayrca sorgulanmas gereken toplumun konulan hedefi ne kadar
benimsedii; benimsedikleri ve bunu ifade ettikleri halde balarna ne geldiidir.
Dnemim ultra batclarnn kendileri gibi dnmeyen herkese mrteci (gerici)
yaftasn yaptrmalar ve TC ynetiminin muassrlama gayretleri iinde yapt
inklaplar benimsemeyenlere reva grd muameleler ayrca adalet terazisinde
tartlmaldr. Malum dnemde yaplan zulmn hesab gyaben dahi olsa sorulmal,
en azndan spanya gibi o dnemin miras reddedilmeli, en batan bir anayasa ile
demokrasinin inasna allmaldr.
TC kurucu kadrosunun ulamaya alt muassr medeniyetler demokrasi deil
cumhuriyetle ynetiliyor, cumhuriyetler de dnemin cumhuriyet kavramna
verdii zellikler dolaysyla diktatrlerle ynetiliyordu. Yani en batan beri TC
kurucu kadrosunun hedefi demokrasi deil, bugn durumunu tarttmz yar
dikta- despot devlet ynetimini tesisti. Malesef baarl olmadklarn
syleyemeyiz.
Gnmze geldiimizde ise I. Cumhuriyetilerin ya da Ulusalc-Kemalist (solcu
kemalist, Che resimli siyah tirt ve Deniz Gezmi montu giyen solcu takm ve
hem kemalist hem demokrat, hem dindar hem Atatrk vb Hepsi farknda
olmasalar bile bu kesime dahildir) gruhun ada yaam fantazisi TC kurucu
kadrosunun hayallerine dayanmaktadr. Aslna baklrsa bu bir adalama deil
apak irtica (geriye dn) talebidir. nk 21. yzylda artk diktalar deil
demokrasi revatadr.
Bir ka istisna dnda cumhuriyetler tasfiye edilmi ya da yerini demokratik
krallklara brakmtr. Medeniyet tercihini demokrasiden yana kullanmtr. Bu
noktada cumhuriyete dn irticann en byk bir numunesini tekil edecektir.
stelik adalama ve toplumu adalatrma abasndakilerin metodlar
incelendiinde anti-demokratik ve faist noktalar dikkat ekmektedir.,
Bir kere halka ramen halk iin miras olarak alnm, sivil olmayan sivil
toplum rgtleri ortaya karlmtr. Ayrca darbe akaklyla ** yine miras
edindikleri darbeci gelenei srdrmektedirler.
Buraya kadar mantksal adan bir sorun yok. Asl sorun tm bu yaplanlarn
ilericilik adna yaplmas, tm bunlara kar kanlarn da mrteci diye
damgalanmasdr. Oysa kimin mrteci olduu gayet aikardr.
Fikir Platformu
163
Alaturka Laiklik
Yukarda ifade ettiimiz devletin adalamasnn ne anlama geldii, kavram
karklndan pek de anlalamakta, banazca bir itaatkrlkla
desteklenmektedir. Bunu yapanlarn tm de irticaya kar olduunu gururla
ifade etmekteler.
Daha nce dediimiz gib kavram karkl TCnin en byk projelerindendir. Bir
nevi iftdn de denilebilir. 1984de deiliz belki ama topyay yaamadmz
syleyemeyiz.
Devletin adalamas fantazisi Ky Enstitleri ve Halkevlerinin almasnn
ardndan halkn adalamas ve vatanda seviyesine ykseltilmesi projesinden
her zaman kuvvet almtr.
Gerek TCnin kuruluu,lk yllar ve 1950ye kadar olan dnemde halk
yatitirilmesi gereken, cahil, gayri medeni bir insan yn olarak grlmekteydi.
Bu faist nyargnn sahipleri, yine darbeci T kadrolarnn Osmanlya kar
batclk adna bayrak amalarndan ve Osmanly bat karsnda mutlak malup
olarak kabul etmeleriden ilham almtr.
Halk paljlara akn etti, vatanda denize giremiyor hezeyan bu zihniyetin
tezahrdr. Yakn dnemdeki manken oyu-oban oyu denklemi ise yine ayn
kaynaktan beslenmektedir.
Bu zihniyetin terki ise ancak demokrasi d her yolun kapanmas ve
Kemalistlerin elitizmi terk etmek zorunda braklmalar ve Kemalizmin demokrasi
iinde dier grlerle frsat eitlii erevesinde tartalabilmesiyle mmkn
olabilecektir. Yoksa her frsatta eski gnlere dnme isteiyle darbe giriimleri
olacak demokrasi servenimiz daha da lekenecektir.
*zellikle Hitler Almanyas ile sk ilikilerimiz benzeme abamz
konusunda hangi kesime yakn olduumuzu gstermektedir. Ki yine TC
kurucu kadrosunun Osmanl ynetimini Almanc olduu iin sulamasna,
hem I. Dnya Savan Almanyayla birlikte kaybetmemize, Hitler ise ikinci
kez bir dnya savana meydan verecek uygulamalar yapmasna ramen
bu tip bir iliki ancak ciddi bir zenmenin tezahr olabilir.
**Ki TC kurucu kadrosu ttihat ve Terakkinin (T) darbeci kadrosudur ve
Mehur Babali baskn (darbesi) ile iktidara gelmilerdir.
Fikir Platformu
164
Alaturka Laiklik
CHPnin slm Vizyonu

Ak Partiden znik Belediye Meclisi yesi seilen
Zeliha Pete, barts ile oturumlara katld
gerekesiyle CHPnin nerge vermesi zerine istifa
etti.
znik Belediye Meclisinin tek kadn yesi olan
Zeliha Pete, getiimiz gnlerde yaplan
belediyenin yeni dnemdeki ikinci meclis
toplantsnda gndem ncesi CHPli yeler Ali Sar,
Hikmet zkan ve Mehmet Akyzn verdii
nergenin okunmas ile ok oldu.
Daha nce hukuk fakltesinden de bu nedenle ayrldn anmsatan Zeliha Pete,
ileri Bakanlndan olumlu bir karar beklemedii iin istifa ettiini kaydetti. Bu
konuda Ak Partiden de ok byk beklentisi bulunmadn anmsatan Pete,
lkenin artlarn biliyorum. Sre ok adil ilemiyor uan. Barts,
zgrlkler kapsamnda deerlendirilmedi bugne kadar. Barts yznden Ak
Partinin de zarar grmesini istemiyorum. diye konutu.
CHPnin sorun karp karmayacandan endie duyduunu aktaran Pete, ilk
meclis toplants ncesi Rahat olun, bizim yle bir tedirginliimiz yok eklinde
destek grdn dile getirdi.
Fikir Platformu
165
Alaturka Laiklik
lk meclis toplantsnda gerekten de hibir sorun yaanmadn belirten Pete,
ikinci meclis toplantsn ve istifa srecini yle anlatt: Seimi kazandktan sonra
CHPnin tavrndan endie ediyordum. Ama ilk toplantda birey olmamasna
ramen ikinci meclis toplantsna gittiimizde, gndem balamadan CHPnin bu
dilekesi okundu. Ben ok oldum. O an hatrlayamyorum. Sanki odann dndan
dinliyormuum gibi bir ok yaadm. Bir tartma yaanmad. Ama olan benim ve
bizim zgrlklerimize oldu. Ben olayn bymesini ve partimin zarar grmesini
istemedim. Bu nedenle ileri Bakanlndan gelecek sonucu da beklemedim
istifa ettim. Ama bir ka gndr ok zgnm. Bunlar hak etmedik.
Bartsnn iktidar kavgas olmaktan kartlmas gerektiini vurgulayan Pete,
12 yanda bir kzm var. ocuklarmz en azndan bunlar yaamasn. Kadn
olarak zaten hayata zorluklarla balyoruz. Bir de bu tr barts gibi ek bir
skntlar kartlyor. Gya bir Ak Parti meclis yesi, CHPlilere nasl bartsn
kabul ettirdik demi. Bunun zerine sinirlenmiler ve nerge vermiler. Bu ok
sama bir gereke. CHP Trkiyenin her yerinde byle zaten eklinde konutu.
CHP znik le Bakan smail Gle ise bartsne kar olmadklarn ancak
kamusal alanda taklmasnn yasal olarak imkansz olduunu ileri srd.
Gle, barts konusunun Trkiyede halledilemeyen bir konu olduunu
belirterek, unlar ifade etti: Arkadamz zaten daha nce trban nedeniyle
hukuk fakltesini de brakm. Biz sokaktaki insana karmyoruz. Benim eimde
bartl. Trban deil ama bartsyle gezer. Ama herkes kamusal alanda
klk kyafete uymak zorundadr. Bizim iin sokaktaki insann bir sorunu yok.
zgrdr. Kamusal alanda grev yapan insanlarn bu konuya dikkat etmesi
gerekir. (CHAN)
Fikir Platformu
166
Alaturka Laiklik
Misyonerlik, Hukuk ve zgrlk (Mehmet Akif Menteolu)

Geenlerde yeni niversite mezunu bir gen arkadasimiz ile konuurken
internette, son gnlerde kendisine ska gelen misyonerlik aleyhtar maillerden
bahsetti. Bu maillerden bir tanesi Taksimde bedava ncil eklinde el bror
datan bir gencin tartakland, szl satamalara uradndan bahsediyor ve
benim sohbet etmekte olduum gen bu olay byk bir cokuyla anlatyordu.
Misyonerlik konusu son yllarda ulusalc/milliyeti tandansl evreler tarafndan
zellikle provoke edilmekte ve dmanlk oluturacak mecralara ekilmeye
allmaktadr.
Bu mecralardan bir tanesi, Trkiyede misyonerlik almalarnn amacnn, nce
Trk halkn kendi kltrnden ve inancindan soutmak sonra Hristiyan yaparak
smrgeci batl glerin hizmetine sunmaktir[1] eklinde zetlenecek genel bir
bak asdr.
kinci bir bak as, Batda Mslman ile Trk, Trk ile slamn eanlaml
olarak kabul edildii ve yce peygamberin Trk olarak bilindii[2] varsaym ve
bu yzden misyonerliin zellikle Trk dnyas ile ilgilendii iddiasi eklindeki
milli hassasiyetleri provoke etmeye ynelik varsaymdr.
Fikir Platformu
167
Alaturka Laiklik
nc bir varsaym, Abdullah calann Papaya yazd bir mektubunda
syledii iddia edilen Aziz Peder, Hristiyanla ok yaknm, sizin ahsnza ve
dininize duyduum sayg benim savamn ve dncelerimin merkezindedir[3]
eklindeki szlerin, halkn sevmedii bir ahsiyet zerinden milli duygularnn
kullanlarak misyonerlik karsnda provoke edilmeye allmasdr.
Yine ayn ekilde, 1962-1972 yllar arasnda Trkiyede Bar Gnllleri ad
altnda faaliyet yrten Amerikan misyoner rgtnn Gneydouda PKKnn
temellerini att iddiasdr[4].
Drdnc bir varsaym, dinleraras diyalog abalarnn Vatikann bir projesi
olduu iddias ve Trkiyede bu diyalog abalarn Abant toplantlar vastas ile
srdren Fethullah Glen Cemaatinin misyonerlie hizmet ettii iddiasdr.
Prof.Dr.Haydar Baa gre, dinleraras diyalog ile ilgili olarak yaplan Abant
toplantlarnda her ne kadar tkanma noktasndaki Trkiyenin nnn almas
eklinde bir ama konmusa da alnan kararlar buna hizmet etmemitir.
Bu varsayma gre sadece Fethullah Glen Cemaati deil, gerekte baka dinler
ve kltrler ile yaknlamaya alian her akmn arkasnda misyonerlie hizmet
dncesi yer almaktadr.
Beinci bir varsaym, misyonerliin bu kadar fazla yol almasnda hi sphesiz
ABye uyum yasalarnn oynad roldr. Bu dnceye gre, ulus devleti tasfiye
etmek amac tayan Bat, bu yasalar Trkiyeye kar bir psikolojik sava arac
olarak kullanmaktadr. Bu dnceye gre Bat, Trkiye zerindeki bu dinsel
basky, Fener Rum Patrikhanesinin ekmenlii, Heybeliada Ruhban Okulunun
almas ve Anadoluda youn misyonerlik faaliyetleri ile srdrmektedir.
zgrlkler asndan bakabilmek
ngilterede Times ve Guardian gazetelerinde zgrce yaynlanmakta olan
bedava Kuran- Kerim eklindeki ilanlari grnceye kadar, yllarca Hrriyet ve
Milliyet gazetelerinin arka sayfalarnda kendilerini ok afie etmemek iin kk
puntolarla yazlan bedava ncil eklindeki ilanlarda, hem ilan verene hem de
ilan yaynlayan gazetelere yukardak nedenlerden dolay kzgnlkla
yaklammdr.
Gerekten de Times ve Guardian gazetelerinde yer alan ilandaki web adresini
tkladnzda, adres ve kontak bilgileri girildikten sonra Kuran- Kerim adresinize
postalanmaktadr. Bu konuda ngiltere merkezli sadece bir tane deil, yzlerce
organizasyon ve site olup, Googleda yaplan kk bir aratrma ile
bulunabilmektedir (rnek, www.albirr.com).
ngilterede bulunmu olanlar bilirler, Leicester Square isminde elence ve gece
hayatnn merkezi olan bir meydan vardr. Bu meydanda eskiden disko imdi ise
sinema kopleksi olarak kullanlan Equinox isimli binann hemen yan tarafnda
elence hayatnn en youn olduu cuma ve cumartesi akamlar, sarkl, cbbeli
Fikir Platformu
168
Alaturka Laiklik
Mslman genler stand aarlar ve yoldan geen insanlara slam tebli etmeye
alrlard. Bu genleri ve ortam grdkten sonra ilk paragrafta bahsetmi
olduum Taksimde ncil bror datan gence, zgrlkler asndan
bakabilmeyi rendiimi zannediyorum.
rneklerimi hep ngiltereden veriyorum ama benim iin muazzam gzel
rneklerden bir tanesi de niversitelerin renci kulpleridir. Bu kulpler
herhangi bir spor dal, (futbol kulb, yzme kulb v.b.) sanatsal (tiyatro
kulb, sinema kulb v.b. ) kulpler olabilecei gibi, ayn dine mensup
ogrencilerin bir araya gelerek kurduklar Budist renciler Kulb, Hristiyan
renciler Kulb, ve Mslman renciler Kulb gibi dini kulpler de yer
almaktadr. Bu kulplerde orenciler okulun imkanlarn kullanarak, bir arada
olmakta, dinlerini kendilerine yaknlk gsteren dier rencilere tebli
edebilmekte ve bu sayede baz rencilerin Mslman olmasna da yol
acmaktadrlar. Londra niversitesine ait Birkcbeck College ve London School of
Economicsde okul cuma gnleri mslman orencilere bir salonunu Cuma
namaz iin tahsis etmekte ve namaz klmaya gelen rencilerin salon dna
taan grntleri ilgin manzaralar oluturabilmektedir.
ngiliz BBC televizyonu tarafndan slam ile ilgili yaplan birok belgeselden bir
tanesinde ngilterede en hzl yaylan dinin slam olduu, zellikle 11 Eyllden
sonra mslman olanlarn saysnda art olduu, senede yaklak 50.000 kiinin
ngilterede Mslman olduu tahmin edilmektedir.
ATO tarafndan yaynlanan bir rapora gre ise, Trkiyede Hristiyan cemaati
says 50-55.000 olarak tahmin edilmekte ve bunlara ait 3000den fazla kilise,
ok sayda kitabevi, 1 ktphane, 6 dergi, eitli vakflar, yaynevleri, 5 radyo,
ok sayda manastr, 2 kafe, 1 acenta, 7 irket, 1 otel, 1 tercme brosu, 7
gazete, mzeler ve onlarca dernek bulunduu kaydedilmitir. Yine ayn rapora
gre, bu almalarn sonucu olarak, Batkent Protestan Kilisesinde 37 grenci,
Gazi niversitesinde 138 kii, Hacettepe niversitesinde 6 kii, Ankara
niversitesinde 345 kiinin din deitirerek Hristiyan olduu belirtilmitir.
Yine Youtube paylam sitesinde Muslim Demographics isimli bir blogda
Avrupada, Kanada ve USAda gerek doum orannn geriye gitmesinden, gerek
Mslmanlarn hem iltica yolu, hem de doum oranlarnn ykseklii ile
saylarnn artmasndan, gerekse Mslmanla olan ilgiden ve Mslman
olanlarn saysnn artmasndan hareketle yakn bir gelecekte Mslman
nfusunun baz lkelerde Hristiyan nfusu geecei ynndedir. Bu aratrmaya
gre, 2027 ylnda Fransada her 5 erkekten 1 tanesi mslman olacak ve 2039
ylnda Fransada Mslman nfus Hristiyan nfusu geecektir. Ayn bloun
Alman statistik Brosundan ald verilere gre, 2050 ylnda Almanyada da
Mslman nfus Hristiyan nfusu geecektir. Ayn bloun aratrma sonularna
gre 1970 ylnda 100 bin, u anda 9 milyon olan Amerikadaki Mslman nfusu,
30 yl iinde 50 milyona ykselecektir.
Sonu
Fikir Platformu
169
Alaturka Laiklik
1. 600 yl Mslman, Hristiyan, Musevi btn dini unsurlar bnyesinde
hogr ile tutabilmi bir imparatorluun miraslar olarak, son 150 ylda
nasl hogrsz bir toplum haline geldiimiz noktas, bizi etkisi altina alan
zihniyetin politikalarnda gizlidir.
2. Bu zihniyet ki, son 150 yl ierisinde bnyesinde bulunan etnik ve dini
unsurlar, kendisine tehdit olarak alglad iin, gerek yasalar, gerekse
resmi ve gayr- resmi gleri ile elimine etmeyi, sindirmeyi ve azaltmay
baarmtr.
3. Bu minvalde meydana gelen olaylar da bu zihniyetin politikalari
erevesinde deerlendirmek gerekmektedir. Ermeni sorunu, Krt sorunu,
5-6 Eyll olaylar, Mara olaylar, Madmak olay, Hrant Dink cinayeti gibi
muhtelif suikast ve terr olaylar gibi bir dizi olay, dier sebeplerle birlikte
bu zihniyetin yansmalarndan meydana gelmi olaylar olarak
deerlendirmek gerekmektedir.
4. Bu balamda, misyonerlik faaliyetlerinde bulunanlara veya baka dine
mensup olanlara kar fiziksel iddet uygulamalar da ayn erevede
deerlendirebilir. Rahip Santoro cinayeti, Malatya Zirve Yaynevi katliami,
zmirde St.Antuan Kilisesi rahibi Adriano Francininin bakl saldrya
uramas ve bunun yannda bildiimiz veya bilemediimiz birok iddet
olaylarn dikkatlice incelememiz gerekir.
5. Misyonerlik dmanl zerine ayn zihniyet tarafndan yaplan sylemler,
maalesef dini hassasiyeti yksek insanlarmz zerinde baarl olabilmekte,
bir ok insan, Malatya Zirve Yaynevi Katliami, Rahip Santoro Cinayeti,
Rahip Francininin biaklanmas ve Hrant Dink cinayeti gibi olaylarda
katliam sanklarn dini ereveden bakarak kahraman olarak
grebilmektedir.
6. in garip taraf, misyonerlik faaliyetlerini acmaszca eletiren
ulusalc/milliyeti tandansl insanlardan birounun gerekte dini
hassasiyetlerinin olmad, dini hassasiyeti yksek halk laik olmamak ile
eletirirken, ayn zamanda bu insanlarn dini hassasiyetlerini misyonerlik
gibi konularla provoke ettikleri grlmektedir. zellikle Cumhuriyet
gazetesi gibi bu zihniyetin medya ayandaki yayn organlar bu
provokasyonun ba aktrleri durumundadr. Cumhuriyet gazetesi yazar,
u anda Ergenekon san olarak tutuklu bulunan Prof.Dr.Erol Manisal,
Bak Srtnda Cumhuriyet (2004) adl eserinde misyonerlik hakknda
unlar yazar; Trkiye gibi Mslman bir lkede gazete ve televizyon
haberlerinde kiliseler, papazlar ve hatta rahibeler n plana kar. Sadece
ngiliz papazlar deil dierleri de. Ksacas Mslman mahallesinde
salyangoz sat artar. Yine ayn gazeteden rahmetli Atilla lhan,
1.12.2004 tarihli yazsnda misyonerlerin Trkiyede ulatklar hedefleri
eletirel adan anlatmaktadr.
7. Yukardaki satrlarda belirtildii gibi, slam hogrsn evrensel bir bak
as ile anlatmaya ve yaymaya alan her trl cemaat (Fethullah Glen
Cemaati gibi..), sivil toplum rgtleri gibi organizasyonlar, ayn zihniyet
tarafndan misyonerlie hizmet etmekle sulanmaktadrlar.
8. ABye girme abalar ve bu yolda yaplan her trl uyum yasas da ayn
erevede deerlendirilmektedir.
Fikir Platformu
170
Alaturka Laiklik
9. Misyonerliin lkemizin dini, sosyal ve kltrel yapsnda yol aabilecei
tahribatlara inanmakla birlikte, olaya hak, hukuk ve zgrlkler asndan
bakmaya almakta, bu balamda devlet bakanmz Mehmet Aydnn,
Herkesin kendi dinini yayma ve anlatma zgrl vardr, buna engel
olamazsnz minvalindeki szlerine katlyorum ve bu erevede yaplan
her trl faaliyetlere getirilebilecek eletirilerin seviye snrlarn
amamasn diliyorum.
10. zgrlkler asndan bakabilmek balkl blmde, tamam ile dier bir
adan, Avrupada slamn yayln ve zellikle ngilterede zgrlklere ve
teblie bak asn bir nebze anlatmaya alarak, ayr bir tartma
konusu balatabilmeyi arzulamaktaym.
[1] Mahmut Aydn, Cada Misyonerlik Faaliyetleri ve Trkiyede Misyonerlik

Faaliyetleri, Kakts Yaynlar, 2002.
[2] Bozkurt Guven, Trk Kimlii, Ankara, Kltr Bakanl, 1994.
[3] Haydar Ba, AKP Hakknda grme, Cumhuriyet Gazetesi, 2.7.2004
[4] Ugur Yldrm-Jeopolitik Dergisi, Mays 2005, Say 16, Sayfa 73-83.
Fikir Platformu
171
Alaturka Laiklik
Herkes in Din zgrl(Mustafa Akyol)

Ekmenik Patrikhanenin geen Pazar gn Trabzondaki Smela Manastrnda
dzenledii ayin ok hayrl oldu. Hem sama bir tabu daha ykld, hem de din
zgrln genileten yeni bir adm atld. Bu adan hkmeti, Babakan
Erdoan ve Kltr Bakan Erturul Gnay tebrik etmek gerek.
Babakann ulusalclardan ykselen Rum-Pontus devleti hortluyor zrvalarna
kar yapt aklama da drt drtlkt. Osmanlnn hogr geleneine atfta
bulundu, inancna gvenen, inan hrriyetinden korkmaz dedi. Dahas, Trkiye
ve Yunanistan arasndaki mtekabiliyet geleneinin de, din zgrlnn
aleyhine deil lehine kullanlmas gerektiini syledi.
yle ya, bildik devlet temayl, Yunanistandaki Trklere hak vermiyorlar, biz
de burdaki Rumlara vermeyelim mant zerine kuruluydu. Yani kaybetkaybet kural iliyordu. imdiyse Erdoan, biz Rumlarn haklarn teslim edelim,
oradaki Trklere de daha fazla hak isteyelim demi oluyor.
Bu kazan-kazan yaklamnn yanks da hemen geldi: Yunan medyasnda
Atinaya cami art oldu artk sesleri duyuluyor.
Ekmenik Patrik Bartolomeos da Smeladaki ayinde ok iyi eyler syledi.
Sadece Trk hkmetine teekkr ifade etmekle kalmad, manastra zamannda
kol-kanat germi olan dokuz ayr Osmanl padiahn ismen tek tek zikrederek
yad etti.
Fikir Platformu
172
Alaturka Laiklik
Patrik, konumasnda bir vurgu daha yapt ki, bizim Trk basnnda pek dikkat
ekmese de epey anlamlyd. Hz. Meryeme duyulan hrmetin Hristiyanlar ve
Mslmanlar arasnda ortak bir deer olduunu vurgulad ve Mslmanlarn bu
kutsala gsterdii hassasiyeti u anekdotu aktararak vd:
Bundan bir ka yl nce Avusturalyann Adelaide kentinde Bakire [Meryem]e
dair saygsz bir tablo yapldnda, ilk protesto ehirdeki Mslman cemaatin
temsilcisinden gelmiti.
Sra Ruhban Okulunda
Ksacas, Smela alm ok iyi oldu. Ama, Anayasa deiiklii paketi iin
dediimiz gibi, yetmez. Patrikhanenin en nemli ihtiyac olan Heybeliada
Ruhban Okulu da bir an nce almal. Bu kurumun asrlardr tad ekmenik
sfat zerindeki resmi ambargoda kalkmal.
Gelgelelim, Hrriyetin bayazar Oktay Eki, dnk kesinde her iki hakka da
kar karak yle diyordu:
Patrik Bartholomeosun Trkiyeden Ekmenik yani Evrensel saylmasn
istemesine kesinlikle karyz. Patriin hem bu konuda hem de Heybeliadadaki
Ruhban Okulunu yrrlkteki yasalarmza tabi olmayan statyle ama
konusunda imtiyaz talebini sadece yersiz deil uzun vadede tehlikeli buluyoruz.
Sayn Ekiye naizane iki dizi sorum olacak:
Bir, kendisi Hristiyan ilahiyatndan ne anlar? Anlyorsa da, neredeyse iki bin yllk
bir Kilisenin ismini belirleme hakkn nereden almaktadr? Bakalar gelip kendi
gazetesinin ya da basn kuruluunun ismine karmakta mdr?
ki, Ekmenik Patrikhane, Osmanl zamannda alan, Cumhuriyetin de 1971
ylndaki askeri darbeye dek dokunmad Ruhban Okulunu geri istiyor. Bu,
yrrlkteki yasalarmza tabi olmayan stat gerektiriyorsa (ki aslnda
gerektirmiyor), yine de o zaman sorun yasalarda deil mi?
yle ya, bu lkede sokakta Krte konumay yasaklayan yasa dahi yok muydu?
Zaten Patrikhanenin ismine ve okuluna musallat olan zihniyetle, Krt vatandan
dilini susturan veya mtedeyyin vatandan tarikatn kapatp bartsn
yasaklayan zihniyet ayndr.
Allahtan bu ceberrut zihniyet her geen gn geriliyor. zgrlk, din zgrl
dahil, herkes iin geniliyor.
12 Eyllde de, inallah, bir adm daha atlacak.
Fikir Platformu
173
Alaturka Laiklik
Kafalara Mayn Demek (Do. Dr. Serdar M. Deirmenciolu)

www.evrensel.net
Genelkurmay Bakanl tarafndan hazrlatlan Sar
Gelin - Ermeni Sorununun Yz Belgeseli Milli Eitim
Mdrl yazs ile 2008de okullara gnderilmi. Bu ne
bir belgesel, ne de eitsel malzeme. Ama okullarda
gsterilmesi istenmi ve gsterilmi.
Genelkurmay senelerdir web sitesinde bu konuya yer
verdii iin belki bir DVD yaptrtmas artc olmayabilir.
Yine de sormak gerek: Dnyada baka hangi ordu sitesinde byle konulara yer
veriyor; bu gibi konularda DVD hazrlanmas ve okullara datlmas ile urayor?
Kimin fikri?
Anlalan karar yukardan, MGK bnyesindeki bir birimden geliyor. Okullara
gnderilen yazlarda DVDnin rencilere uygun saatlerde izlettirilmesi; bir sonu
raporu yazlmas ve 27 ubat mesai bitimine kadar gnderilmesi isteniyor. Yani,
sre tamamlanmak zere.
Ne ieriyor?
ki DVDden oluan bu eyin ne kadar bilimsel olduu en basta uzun uzun
anlatlyor. Ardndan sk bir inandrma abas gelecei belli. Mesut Mertcan bu
abaya, kulaa gzel ve inandrc gelen bir ses tonuyla, kardee yaama
arzusu, Bar gibi olumlu szlerle katlyor.
Yapmda her tur ikna malzemesi kullanlm. Gven ve merhamet uyandracak
Fikir Platformu
174
Alaturka Laiklik
yal dedeler, basn kestiler, hepsini odun niyetine yaktlar vb. eyler
soyluyorlar. Bir dier dede, aklna geldike insanin aklini oynatas geliyor diyor
ve gzyalarna kaplyor. Bu szler ve grntler elbette aklda kalacaktr.
Bu eyin iine epeyce toplu mezar, kemik, kafatas grntleri de konulmu.
ocuklara kesinlikle kotu ve kalc etkisi olacak grntler. Ama zaten istenen
bunlarn belleklere kaznmas; kafalara korku, tiksinti, acma karmndan oluan
duygusal maynlar yerletirmek.
Ana vurgu
Ar ar beliren ve yinelenen ana mesaj su: Ermeni kotudur. Tarihin belki de
en kara sayfalarn yazanlarn Ermeniler olduu syleniyor. Ne zaman, ne
balgam; yani su tarihte veya urada yaananlar, su grubun yaptklar, vb. hibir
ayrma gerek duyulmam. Sylenenler hep bir btne, yani btn Ermenilere
ynelik.
Dier ana mesaj ise, komsumuz - hem de ok zel komumuz - Ermenistan
saldrgan, yaylmac, tehditkr, intikamcdr . Yani, dmand ve dman
kalacak. Gelinecek sonu; komuyu red ediniz ve ona dman olunuz.
Bu yapm etnik sfatlar ftursuzca kullanan bildik milliyeti yaklamn rn. Bu
yaklam tarihteki btn olaylar birbirine katar ve zaman, mekn, durum, vb.
ayrmlar yapmadan Ermeni, Trk, gibi kategorileri bir sabit haline getirir. Bir
sabit hep iyi, dier sabit ise hep kotudur. Bu yolla, halklardan ezeli dman
retilir.
Yeni deil
Birilerine zorla ac gerekler ieren grntler izletilmesi elbette hi yeni deil.
rnein, Bolu Emniyet Mdrl Terrle Mcadele ubesi liselerde terr
konulu seminerler dzenlemi ve paralanm ceset fotoraflar ile rencilere
terr yaatmt (Radikal, 26.9.2002). Paralanm cesetler ibret olmas
amacyla gsterilmiti. Bu fotoraflar dehetle izleyen renciler, zellikle
atmada vcudunun yars paralanm kadnn fotorafn grmeye
dayanamamt.
Anlalaca zere, grntleri izletenler gl, izletilenler ise gsz
konumdalar. Aklma, 1997de Burdurda bedelli askerlik yapanlar iin dzenlenen
bir dzine seminer geliyor. Bunlardan birinde bize, tandra atld sylenen
bebek cesetleri ve daha nice ceset gsterilmiti. Toplam 5000 kiiydik. Kim bilir
bu oturumlar ka kere daha dzenlendi; daha ka bin er bu grntlere maruz
kald?
Seminerlerde sk vurgulanan mesaj, bu oturumda da yinelenmiti: Trkiyenin i
dmanlar her zaman di dmanlarnn hizmetindedir. Di dmanlarn kim
olduu bellidir: Rum, Yunan, Ermeni. Arkamda oturan er, bu samalklara kim
inanr yahu? diyerek tepki verirken, hemen nmde oturan ok daha gen er,
Fikir Platformu
175
Alaturka Laiklik
yanndakilere, simdi elimde silah olacak, ka tanesini gebertirdim bu Rumlarn!
diyordu.
Dmanlk retmek
Bu iki erin szleri, okullarda izletilen eyin etkisi hakknda bir ipucu. Eletirel
dnebilen, propaganda deifre etmeye alk izleyiciler, propaganda
malzemesini kolay ayrt ederler. Bu yetkinlie sahip olmayan izleyiciler ise
kendilerine sylenenlere ve gsterilenlere abucak inanabilirler. Etkinin artmas
iin kullanlan korkutucu ve arpc grntler bu izleyicileri zellikle kolay etkiler.
Sonra da istendii gibi dnmeye ve hatta davranmaya balarlar. Yani birilerine
dman olurlar.
Bu eyin ilkretim okullarnn hepsine gnderildii ve tm rencilere
izletilmesi istendii anlalyor. Ka renciye izletildiini bilmek mmkn deil,
ama saynn yksek olduu tahmin edilebilir. zleyenlerin ounun etkilenecei de
kesin: Henz deifre etme becerileri gelimedii iin yas kk renciler daha
kolay etkilenirler. (Bir umut; belki de onlar saknan ynetici ve eitimciler
olmutur.) Ya kk olmasa da, eletirel dnmeye ok alk olmayan ve
propaganda malzemesini snamay bilmeyen renciler de sylenenlerden ve
grntlerden mutlaka etkilenecekler ve Ermenilere dmanlk besleyeceklerdir.
Ya Ermeni ocuklar? Ermeni okullar? Bu eyin okullara gnderilmesi kararn
verenlerin onlar hakknda ne dndklerini kestirmek g deil. Neyse ki, bir
kars ses duyuldu bile. Rant Dine Vakf, bu vahim durumu mahkemeye tayor.
Vakf, bu abasnda ocuklarn yararn dnenlerin desteini alacak. Bakalm
sonu nasl olacak?
Fikir Platformu
176
Alaturka Laiklik
Patrik, Din zgrl ve Liberallik(Mustafa Akyol)

Patrik Bartholomeos, bir Amerikan televizyonuna
Trkiyede kendini armha gerilmi gibi hissettiini
syledi. Bazlarmz da buna ok kzd.
Bu sz, evet, bence de biraz abartl. Ama bir metafor
(benzetme) olduunu unutmayalm. Dahas, Patrike
kzmak yerine, dnp de bu adam niin kendini bu kadar
zulm altnda hissediyor diye bir soralm.
iin korkun bir ey.
ki byk bask var Patrikhane zerinde. Birincisi, 19.

yzyln ortasnda, yani Osmanl devrinde atklar
Heybeliada Ruhban Okulunu 1971den bu yana kapal
tutmamz. Bunun bizim iin basit bir diplomatik ba
arsndan baka pek bir anlam yok gibi. Ama Patrikhane
Neredeyse iki bin yllk bir kurum, kendisini yaatacak din adamlarn yetitirme
imkanndan mahrum braklm durumda. Biz, nce kanunla dayatmz, patrik
Trk vatanda olmak zorundadr diye, sonra da Trk vatanda Rumlarn din
adam yetitirme imkann yok etmiiz. Sanki siz de bir an nce ln de bu i
bitsin der gibiyiz, 69 yandaki Patrik efendiye. Ne byk ayp
kinci bask, Patrikhanenin ismine musallat oluumuz. Bu kurum kendini
yzyllardr ekmenik, yani evrensel olarak tanmlyor, dnyann drt bir
yanndaki yz milyonlarca Hristiyan tarafndan da yle kabul ediliyor. Ama biz,
sanki Ortodoks ilahiyatndan ok anlarmz ve bu ilere burnumuzu sokmaya
hakkmz varm gibi, tutturduk son 15-20 senedir kendinize ekmenik
diyemezsiniz diye. Ne byk haddini bilmezlik
Fikir Platformu
177
Alaturka Laiklik
Btn bunlar da, mevzuat meseleleri yannda, bir takm endielere, daha
dorusu paranoyalara dayandrlyor. Yok Patrikhane Yeni Bizans kuracakm,
yok stanbulda Vatikan olacakm, filan.
Zaten Trkiye Cumhuriyetinin tm despotluklar bir takm paranoyalara dayanr.
Eer sokakta Krte konuulursa lke blnr diye korkar, Krteyi yasaklar.
Eer tarikatlar serbest olursa slami rejim kurulur der, Mslmanlarn din
zgrln iner.
Oysa herkesin paranoyas kendi sorunudur ve bunlardan yola karak temel hak
ve zgrlkler kstlanamaz. rnein birisi ben ok korkuyorum, mavi gzl
insanlar lkeyi blecek, onun iin ylann ban imdiden ezelim, bunlarn hepsini
toplayp srelim derse, tamam, yle yapalm, sen de rahatlayver denmez.
stersen bir psikiyatra grn denir.
Sonuta, Trkiyenin yapmas gereken Ekmenik Patrikhanenin haklarn tespit
etmekten baka bir ey deildir. Bu iktidar, ncekilere kyasla bu konuda zaten
daha ak fikirli, ama artk daha fazla vakit kaybetmemek lazm.
PKK realitesini grmek
Gelelim bir dier meseleye Liberal dostum Rasim Ozan Ktahyal Taraftaki
kesinde ben dahil bir ka liberal sac yazar eletirdi, bizi DTPnin
kapatlmasna ses karmamakla, dahas PKK ve calan realitelerini grmemekle
eletirdi.
Ben ise DTPnin kapatlmasn savunmam, sadece buradaki terr rgt
balants unsurunun yabana atlamayacan sylemitim.
PKK ve calan realitelerine gelince, evet, bence de bunlar grmeliyiz ve alm
da bu farkndalk iinde yrmeli. Ama bir eyi grmek ile tasvip etmek ok
farkl eyler.
Eer her siyasi realiteyi tasvip edecek isek, iimiz i. O zaman, mesela,
Ergenekonu da tasvip etmemiz gerek. yle ya, bu rgtn en az PKKnnki kadar
byk bir taban var. Mecliste PKKnn DTPsi var idiyse, Ergenekonun da kap
gibi CHPsi var. Ne yapalm imdi?
Liberallik ad altnda solculuk yapanlar eletirirken, tam da buradaki ifte
standard kast etmitim. Trkiyedeki solcu ezber, devlet despotizmine kar
karken, devlet kart gruplarn despotizmine gz yumar. Devlet terrn
lanetlerken, devlet kart terr rgtlerine anlay ile yaklar.
Byle yapmann vicdanilikle alakas olmad gibi, yle yapmamann da
tuzukurulukla ilgisi yok.
Fikir Platformu
178
Alaturka Laiklik
Hz. sann Mesajn Anlamak(Prof. Dr. inasi GNDZ)

stanbul niversitesi, lahiyat Fakltesi retim yesi
Kaynak: Kpr Dergisi
Hz. sa kimdi ve temel mesaj neydi? Bu sorular, Hz. sa hakknda yrtlen
birok speklasyonun temel k noktasdr. Tarihte yaam olan ve hakknda en
fazla speklasyon yaplan ender ahsiyetlerden birisi olarak Hz. sa Hristiyan
inancna gre, insanln kurtuluu iin bedenleen kelam, ilahi oul sa Mesihtir.
Ancak slam, onun tarih boyu insanla gnderilen peygamberler zincirinin bir
halkas, bir peygamber ve bir resul olduunu vurgular; Hz. saya ynelik her
trl tanrlatrma/ilahlatrma anlayn iddetle reddeder.
Her ne kadar Hristiyanlkn erken dnemlerine ait metinler olsalar da ve
Pavlusu sa Mesih anlayna sahip olan yazarlarca kaleme alnm olsalar da
eldeki mevcut nciller Hz. sann kendisiyle ilgili olarak defalarca insanolu
nitelemesinde bulunduunun altn izer. Yine eitli ncil metinlerinde Hz. sa
kendisiyle ilgili olarak peygamber imasnda bulunmutur. Etrafnda yer alan
insanlarn birou da onun bir peygamber olduu konusunda hemfikirdirler.
Btn bunlar, gnmzde baz aratrclarca tarihsel sa olarak adlandrlan Hz.
sann ahsna ynelik Kurann yapt tanmlamay desteklemektedir.
Bir peygamber olarak Hz. sann en temel mesaj, Allahn mutlak birliine ve
tekliine iman ile Onun egemenliine girmek ars olmutur. Ayrca O,
yaklaan hesap gn konusunda insanlar uyarm ve yaklamakta olan o gne
hazrlkl olma konusunda insanlar ikaz etmitir. Onun bir dier mesaj Hz. Musa
tarafndan insanlara vazedilen ilahi yasalara riayet etmenin nemidir. Hristiyan
geleneinin iddiasnn aksine hukuku kaldrmak ya da ilga etmek bir yana;
Fikir Platformu
179
Alaturka Laiklik
hukukun bir tek harfini bile yerine getirmeyenlerin asla Allahn egemenliine
girmi saylmayacann altn izmitir.
Hz. sann retisinde yer alan bir dier dikkat ekici husus ise, sosyo-kltrel
ke kar tavr almas ve hukukun ve ahlakn nemini vurgulamasdr.
zellikle gnmzde insanlarn kar karya olduu sorunlar ve yaanan
hakszlklar, kaos ve sosyal k dikkate alndnda bu, olduka nemlidir. Hz.
sann yaad dnemdeki sosyal evre de -tpk gnmzde olduu gibi- M.
Borgun yerinde ifadesiyle kriz ierisindeki bir sosyal dnyadr.1 Onun
dneminde, toplum zerinde ar bir nfuz kurmu olan Yahudi din bilginleriyle
rahipler snf, toplumsal yapy kendi kar ve menfaatlerine uygun ekilde
ynlendirmeye almaktaydlar. zellikle Ferisi ve Saduki ileri gelenlerinden
oluan bu grup, hukuku kendi karlar dorultusunda yorumlayp uygulamakta,
dinsel inanlar, beklentiler ve mekanlar kendi kiisel amalarna uygun ekilde
kullanmaktaydlar. Dier taraftan, yine toplumsal yapya egemen olan gl bir
siyasal mekanizma vard ve bu mekanizma, kendi otoriter yapsna kar
oluabilecek her trl muhalefeti iddetle bastrmaktan veya ortadan
kaldrmaktan asla ekinmiyordu. Hz. sann yaad dnemde Romaya bal bir
siyasal iktidar olarak topluma egemen olan bu glerle Yahudi elitlerinden (din
adamlar ve bilginlerinden) oluan grubun, toplumsal yapy denetim altnda
tutma ve oluan ya da oluabilecek her trl muhalefeti sindirme, yok etme
asndan birbiriyle yakn bir iliki ierisinde olduklar dikkat ekmektedir.
Eldeki mevcut kaynaklarda Hz. sann, toplumda kar ve menfaatleri
dorultusunda bir yap oluturan bu sekinler/elitler grubuna ve toplumdaki
zulm ve kaosa kar mcadele ettii grlr. Hz. sann retilerine en iddetli
tepkiyi toplumsal yapya egemen olup onu ynlendiren bu elitistler gstermi, Hz.
sa ve taraftarlarna kar iddet hareketlerini genellikle bunlar rgtlemilerdir.
ncil metinlerinde geen birok ifadesinde Hz. sa bunlara kar mcadele etmi
ve sklkla onlar ikiyzllkle ve sahtekarlkla sulamtr. Onlarn gerei
gremeyen krler, budalalar ya da krlerin kr klavuzlar olduklarn
vurgulamtr.2 Toplumsal kn ve zulmn nde gelenlerinden Ferisileri ve din
bilginlerini gelenekleri uruna Tanrnn emirlerine kar gelenler olarak
nitelemi3 ve insanlar Ferisilerin ve Sadukilerin mayasndan kanmaya, yani
onlardan ve onlarn retilerinden uzak durmaya armtr.4 Hz. sann
ifadesine gre toplumu saptran bu insanlar riyakardrlar; bunlarn ii d
farkldr. nsanlara birtakm dorular syledikleri halde kendileri bunlara riayet
etmezler. lerine geldii zaman kl krk yararcasna en ince detaylar gndeme
getirirler, ama ilerine gelmediinde en nemli byk bir meseleyi bile
grmezden gelirler. Ayrca onlar adalet, merhamet ve sadakat gibi temel
deerlere srt dnerler; bu deerleri ilerine geldii gibi yorumlarlar.5
Hz. sann, zellikle toplumsal k ve zulmn sorumlusu olarak dikkat ektii
bu elitistlere ya da sosyo-kltrel ve siyasal yapda toplumu ynlendirme
konumunda olan, ancak tavr ve davranlaryla toplumun ihyasna ve bar ve
adaletin tesisine deil, tam tersine toplumun ifsadna ve zulme neden olan kii ve
gruplara ynelik yapt eletiriler yaadmz u gnlerde tecrbe etmekte
olduumuz olaylar asndan daha bir dikkate deerdir. Bugn dnya geneline
Fikir Platformu
180
Alaturka Laiklik
baktmzda inan ve yaam biiminde bir ekilde Hz. saya yer veren ya da yer
verdii iddiasnda olan bir milyar akn insan bulunmaktadr. nanlarnda yer
alan sa Mesihin tarihte yaam olan Hz. sa ile ne kadar zde olduu tartmal
olsa da bu insanlar say bir kurtarc olarak grmekte ve onun mesajlarn
kendileri asndan kurtarc bir rehber kabul etmektedirler. Ancak dnya
genelinde yaanan olaylara zellikle de son dnemlerde Batda yaanan
gelimelere baktmzda, kendisini bir ekilde Hz. sa ve onun mesajlaryla
ilikilendiren insanlarn, Hz. sann mesajndan fazla bir ey alm olmadklar
anlalmaktadr.
rnein, gnmzde Bat geneline hzla yaylmakta olan ahlaki kntye ve
insan haklarndan, demokrasi, zgrlk ve benzeri deerlere kadar eitli
hususlarda yaplan ifte standartl tutum ve tavrlara bakalm. Karlkl sayg,
sevgi ve nyarglardan uzak ekilde bar ierisinde biri birinin deerlerine
saygdan sz edilirken, farkl inan ve dncelerden dolay zulme ve hakszla
uramaya kar klmas erdeminden bahsedilirken, Bat lkelerinde slama
slamn en kutsal deerlerine ve Mslmanlara ynelik yaplan davranlara gz
atalm. Hemen her frsattan inanlara sayg temeline dayal oulcu toplum
yapsnn neminden, diyalog ve hogrden bahseden Batl toplumlarn, zelikle
de Hristiyan deerlere nem veren kimi evrelerin Hz. Muhammed, Kuran ve
benzeri slamn temel kutsallarna kar nyargl tavrlar, hakarete kadar varan
tutumlar, hemen her Mslman potansiyel bir sulu olarak gren yaklamlar,
Hz. sann sevgi, bar ve hogr sylemiyle ne kadar uyumlu? Hemen her
frsatta btn dnyaya adalet, hak-hukuk dersi vermeye alan Batnn kendi
aralarnda yaayan genelde yabanclar zelde ise Mslmanlar bir trl
hazmedememesi, onlarn yaam biimine ve inanlarna kar hep nyargl
olmas Hz. sann bakasnn kusurunu grmeden nce kiinin bir aynaya
bakmas ve kendi kusurlarnn farkna varp onlar dzeltmesi sylemiyle ne kadar
rtmektedir? ABDde kimi evanjelik evrelerin Hz. Peygamber, slami deerler
ve Mslmanlar kart sylem ve tavrlar, Danimarkada balayp Avrupa
geneline yaylan ve szde zgrlk adna yrtlen slam kart kfr ve
hakaretler, Almanyada Mslman Trklere kar uygulanan ve vicdanlar szlatan
vicdan testi (!) ve benzeri rnekler bu sorularn sorulmasn gerekli klmaktadr.
Bugn dnya gerekten de her zamankinden ok daha fazla Hz. sann tevhid,
adalet, sevgi ve balama ilkesine; bakasnn gzndeki plerden nce kendi
gzndeki mertekleri grme davetine kulak vermeye muhtatr. nyarglardan
ayrlmaya, ii d bir olmaya, samimiyete ve itenlie muhtatr. Hz. sa, i
temizlii olmadka dtan temiz grnmenin bir nem tamayacan
vurgulamakta, nl Da Vaaznda insanlar kardelie, bara, dostlua
armaktadr. Son olarak o, insanlar srarla gnahtan uzak durmaya davet
etmekte ve eer elin seni gnaha sokarsa onu kes. ayan gnaha sokarsa
onu kes. gzn seni gnaha sokarsa onu kar at uyarsnda bulunmaktadr.
z
Hz. sa kimdi ve temel mesaj neydi? Bu sorular, Hz. sa hakknda yrtlen
birok speklasyonun temel k noktasdr.
Fikir Platformu
181
Alaturka Laiklik
Bir peygamber olarak Hz. sann en temel mesaj, Allahn mutlak birliine ve
tekliine iman ile Onun egemenliine girmek ars olmutur. O, yaklaan hesap
gn konusunda insanlar uyarm ve dnemindeki sosyo-kltrel ke kar
tavr alm, hukukun ve ahlakn nemini vurgulamtr.
Bu makalede ncelikle, tarihte yaam olan ve hakknda en fazla speklasyon
yaplan ender ahsiyetlerden birisi olarak Hz. sa, ncil metinlerinden yola
klarak tanmlanmakta ve bir peygamber olarak Hz. sann en temel mesajlar
gzler nne serilmektedir. Devamnda ise Hz. sann mesajlarnn, yaad
dnemdeki sosyal evrenin gnmzdeki kriz ierisindeki bir sosyal dnyaya
benzemesi nedeniyle, nemine dikkat ekilmektedir. Son olarak o dnemdeki
topluma hakim olan Romaya bal bir siyasal iktidarn ve Yahudi elitlerinden
oluan grubun hukuku, dinsel inanlar vs. kendi karlar dorultusunda nasl
kullandklar anlatlmakta ve bu anlayn gnmzdeki uzantlarna dikkat
ekilmektedir.
Fikir Platformu
182
Alaturka Laiklik
Hristiyanlar Trkiyede zgr m? (Adil Yapar)

Tanrnn Kullar Danda Frtna
Hannoversche Allgemeine Gazetesi (Almanya), 13
ubat 2009, Cuma
Yazan: Gerd Hhler - Almancadan eviren: Adil Yapar
Midyat. Ad Tanrnn Kullar Da anlamna gelen Tur
Abdin danda ayaz esiyor. Bu ssz ve kurak dalk
blgede toz bulutlar kaldrarak esen rzgr kendini
clz allarn iinden geerken kard seslerle
duyuruyor. Tur Abdin da, Gneydou Anadoluda Mardin ilinden balayarak
Suriye snr boyunca douya uzanmaktadr. Burada ykseklerde bulunan Mor
Gabriyel (Aziz Gabriyel) manastrnn duvarlar, bu ssz topraklarda dmanlarna
kafa tutmak istercesine ykseliyor. Bu manastr dnyann en eski Hristiyan
manastrlarndan biridir. Duvarlar ve anlklar yreye has sar kesme tatan
imar edilmi olan bu manastr, bugnlerde Gneydou Anadoluda esen ayaz
frtnalardan daha byk bir tehlikeyle kar karyadr.
Manastrn evresinde bulunan hemen tane Krt ky ve ayrca Trk Devleti,
manastra ait topran nemli bir ksmnn mlkiyet haklarna gz dikmitir.
Manastr ayrca baka sulamalarla da itham ediliyor: Manastrn yasad
misyonerlik faaliyetleri gtmekte olduu veya Mor Gabriyelin yklm bir caminin
temelleri zerine kurulmu olduu ynnde. Halbuki Muhammed slam yaymaya
Fikir Platformu
183
Alaturka Laiklik
baladnda, bu manastr henz 200 yllk bir gemie sahipti. Mor Gabriyel
rahiplerine gre, esas hedef manastrn sahip olduu topraklar deildir.
Trkiyede ayakta kalm son manastrlardan birinin varl ve bununla birlikte
Sryani-Ortodoks Cemaatinin varl sz konusudur. Manastrn barahibi
Metropolit Timoteus Samuel Akta, Her eyimizi istiyorlar, nce topramz,
sonra manastrmz. diyerek, szlerini Mslman halk ve devlet, buradan
gitmemizi istiyorlar, diye tamamlyor. Rahip endielidir. Ellerini hi durmadan
masann zerinde oynatyor. Yaklak bir dzine ziyareti manastrn beyaz
badanal kk bir odasnda bir araya gelmitir. Esen rzgr manastrn kap ve
pencerelerinde kendini duyururken, oda eski bir sobayla biraz stlmaya
allyor. Birok deiik lkede yaayan Sryani-Ortodoks kiliseye mensup
gurbeti, manastra gelmitir. nk nemli bir gn yaklamaktadr. Midyat
Asliye Hukuk mahkemesinde, manastrn topraklar ile ilgili iddialar grlecek.
Toprak ihtilaf sadece bir bahanedir, diyen manastr mdr Kiriyakos Ergn,
Sryaniler bu ekilde sindirilmeye allyor., diye ekliyor. Zaten korku iinde
yayorlar. 2006 ylnda Trabzonda ldrlen Katolik papaz Andrea Santoro veya
bir sonraki yl Malatyada ikencelerle ldrlen Hristiyan misyonerin
akbetleri buradaki herkesin bilincine kaznmtr.
Milattan sonra 397 ylnda kurulmu olan Mor Gabriyel manastr, Gneydou
Anadoluda yz binlerce Hristiyann yaad dnemden kalma bir ibadet yeridir.
Manastrn bulunduu daa Tanr Kullarnn Da anlamna gelen Tur Abdin
denmesinin nedeni, burada bir zamanlar seksenden fazla manastrn bulunmu
olmasdr. Bunlardan sadece alts gnmze kadar ayakta kalabilmitir. Mor
Gabriyel ise, bunlarn arasnda en by ve ayn zamanda en nemlisidir. Mor
Gabriyelin rahipleri, 1600 yldan beri Aram dilinde okuyup dua ediyorlar, yani
sann konumu olduu dilde. Bundan dolay Sryanler kendilerine Aram de
demektedir. Hristiyanln Tur Abdinde en yaygn olduu dnemde burada
yaklak iki bin rahip ve rahibe yaamtr. Bugn ise bu say sadece 17dir.
Bunlardan baka iki dzine hizmetli, bunlarn aileleri ve manastrda eitilen 30
ruhbanlk talebesi burada yaamaktadr.
Blge genelinde olduu gibi, manastr da alkantl bir gemie sahiptir:
Romallar, Bizansllar, Hallar ve slam ordular Tur Abdin dan art arda
fethetmilerdir. Mor Gabriyel defalarca yamalanm ve tahrip edilmitir.
Hristiyan dinine mensup Ermeniler gibi, Osmanl Devletinde yaayan Sryanler
de Birinci Dnya Sava srasnda bask ve srgn kurbanlar olmutur. Buna
ramen 1970li yllarn banda blgede hala yaklak 250 bin Sryan vatanda
yaamaktayd. Ancak takip eden yllarda bunlarn ou - bazlar ekonomik
nedenlerle, bazlar fanatik Mslmanlarn saldrlarna maruz kaldklar iin veya
zellikle 1990l yllarda kzan Krt sorunundan dolay blgede yaanan sava
yznden Bat Avrupaya g etmitir. Silahl atmalar azaldktan sonra zellikle
2002 ylndan sonra blgeye dnler balamtr. Trkiye Hristiyanlarnn gven
beklentisine neden olan Trkiye-AB perspektifinden de cesaret alarak, yaklak
30-40 tane Sryan ailesi gurbetten geri dnerek yeniden vatanlar olan Tur
Abdine yerlemitir
Fikir Platformu
184
Alaturka Laiklik
Geriye dnenler Mor Gabriyel manastrna yeni canllk kazandrd. Ne var ki,
Sryanlerin kinci Kuds dedikleri Mor Gabriyel imdi yeni bir tehlike ile kar
karyadr. Yayvantepe, Elence ve Candarl isimli civar kylerin muhtarlar
manastra ait araziler iin dava am, yzyllardr kabul edilegelmi snrlar
sorgulamaktadr. Ad geen kyler bu arazileri otlak ve mera olarak talep
etmektedir. Manastra ait baka topraklar ise, devlet tarafndan orman arazisi
olarak tanmlanmtr - buysa istimlk anlamna gelir.
Sz konusu durumalarn yaplaca gn, yz akn insan Midyat Asliye Hukuk
Mahkemesi binasnn nnde toplanmtr. O gnk duruma, davann nc
celsesidir. Mahkemeye gelenler sadece civar kylerin sakinleri deildir, ok
sayda yabanc gzetimci de burada. Avrupa Birlii, sve, Finlandiya ve
Hollandadan birer bayan diplomat ile temsil edilmektedir. Buysa manastr
topraklar davasnn Trkiyenin Avrupa Birlii yelii yolunda bir snama
olduunun gstergesidir. Midyatta grlen dava, salt bir toprak davas
olmaktan te, ayn zamanda aznlk haklar ve inan zgrl ile ilgilidir.
Diplomatlar mahkemeye alnsa da, dier ziyaretilerin ou darda kalmak
zorundadr. Mahkeme salonunda bulunan 10-12 sandalye, dava taraflar iin bile
kafi deildir. Yeil yakal hkim cbbesini giymi olan Yarg Kamil Beyin nnde
iki tomar pembe renkli dosya durmaktadr. Salonun bir ucunda duvarda Adalet
Devletin Temelidir diye yazar. Hemen stnde cumhuriyetin kurucusu Mustafa
Kemal Atatrkn bst bulunur. Yarg Kamil Bey sabrszca koltuunda
oturuyor. Salonundaki bu kalabalktan hi holanmad her halinden belli. lk
olarak tm basn mensuplarn mahkeme salonunun dna gnderiyor. Buysa
Trk yasalara gre de ak duruma tanmna aykr bir durumdur.
Darda durumann sonucunu sabrszlkla bekleyenlerin arasnda 19 yandaki
shok Demir de vardr. Kendisi svirenin St. Gallen kentinde domu ve bir ka
yl nce tm ailesi Tur Abdin dana geri dnmtr: kkenimize, diyor, shok.
Yllar nce terk edilmi eski Kafro kynn harabelerinin yannda, geri dnen
yaklak 20 aile yeni Kafro kyn ina etmitir. Yeni yaplan kyde yer alan
byk villalar, bu insanlarn Avrupadan atalarnn vatanna elleri bo
dnmediklerinin gstergesidir.
shok bize, Biz iyiyiz, burada mutluyuz - ama imdi manastrla ilgili olup
bitenler hepimizi endielendiriyor, nk Mor Gabriyel bizim merkezimizdir, diye
aklyor. Kk bir kzken ailesi ile birlikte Tur Abdinden Hollandaya kam olan
Attiya Gamri ise, Bu dava sadece bir toprak davas deildir, diyor. Artk yeni
vatan olan Hollandada siyaseti olan Gamri, ilk defa eski vatanna dnyor. Bu
manastr sanki Trkiye ve Avrupada yaayan Sryan Hristiyanlar iin bir kpr
gibidir - ve imdi bu kpry ykmak isteyenler var., diyor. Gamri, davay aan
ky muhtarnn sadece kukla olduunu dnyor: Kendisine gre bu davann
arkasnda Babakan Tayyip Erdoann islami-muhafazakar hkmeti vardr.
Bunlar dnyann en eski miraslarndan birini yok etmek istiyorlar., diyor. Bu
arada davalara bir yenisi daha eklendi. Davac ise bu sefer Devlet Hazinesi.
Fikir Platformu
185
Alaturka Laiklik
Hazine 12 parsel manastr topra daha talep etmektedir, hem de bunlardan
sekizi manastr duvarlarnn iinde yer ald halde. Bask gittike artrlyor.
Yarg tarafndan darya gnderilen basn mensuplar pek bir ey karmazlar.
Duruma 15 dakika srdkten sonra sona ermitir. Duruma tekrar ertelendi, bu
sefer 4 Mart 2009 tarihine. Metropolit Timoteus i ekerek, Bu byle aylar
srebilir, belki de yllar. diye hayflanyor. Manastrn bir penceresinden,
mahkemenin kime vereceini bilmedii kurak tepelere bakar. Yal rahip,
Buradaki topraklar ok gzel - ama ne yazk ki insanlar gzel deil, diye
zntsn dile getiriyor.
Dini Aznlklara zgrlk Yok
Trkiye Cumhuriyetinin 72 milyon vatanda arasnda sadece ok kk bir
aznlk tekil etmelerine ramen, Hristiyan ve dier gayrimslimler, halkn %98i
Mslman olduu Trkiyede youn bask altnda yaamaktadr. Zira Trkiye
Cumhuriyeti anayasasnn garanti ettii inan zgrln gnlk hayatta
grmek mmkn deildir. Merkezi Ankarada bulunan Diyanet leri Tekilat
Mslmanlara bile slam nasl yorumlamalar gerektiini dikte etmektedir.
Gayrimslimler dinlerini kiisel olarak ifa etmekte serbest olsalar bile, bunu toplu
halde yapmak ok, ok zordur - zellikle tapnak ve ibadethanelerin kurulmas
hala bin trl engellerle zorlatrlmaktadr.
Bir zamanlar Musev, Hristiyan ve Mslmanlar gibi deiik kltrlerin
kaynatklar bu topraklarn sahip olduu dinsel ve kltrel eitlilii gz nnde
bulundurulduunda, Ankarann bu dinsel monokltr politikas daha da tuhaf
gelmektedir. Ancak ne var ki, birinci dnya sava sonras Osmanl Devletinin
rengrenk dinsel eitlilii nemli oranda giderilmitir: Yunanistana ait Bat
Trakya blgesinde yaayan Trk Mslmanlar, Anadoluda yaayan Ortodoks
Rumlar zorunlu g ettirilmi, saysz Hristiyan ve Musevi o zamanlar ngiliz
Mandasnda bulunan Filistin topraklarna g etmi, yz binlerce Ermeni ise lm
yrylerinde Suriye llerine gnderilmitir.
Gnmz Trkiyesinde hala 47 ayr etnik grup yayor olsa da, bunlardan
ok az kendilerini aka gayrimslim olarak addetmektedir. nk Ermeni, Rum
veya Sryani olarak kendini ifa edenlere, memurluk kaps kapal olur ve vatan
haini olmakla sulanma ihtimali yksektir. Ayrca Musevilerin de, stanbulda
yaayan Fener Rum Patrii I. Bartolomeosun dini lideri olduu Ortodoks
Rumlarn da Trkiyede ruhban eitimi veren kurumlar yoktur.
Bu artlarn sonucu g olmutur: stanbulun nfusunun yalnzca yedi yz
bin olduu 1950li yllarda, her iki stanbulludan sadece biri Mslmand. Bugn
nfusu 15 milyon olarak tahmin edilen metropolde dini aznlklarn bildirdiklerine
gre sadece yaklak 5 bin Hristiyan ve 2 bin Musev yaamaktadr. Trkiyede
yaayan dini aznlklara mensup vatandalarn toplam says ise, aznlk
temsilcilerini tarafndan 120 bin Hristiyan ve 22 bin Musev olarak
bildirilmektedir; Musev cemaatleri stanbulun dnda, yaklak 2 bin Musevnin
yaad zmirde odaklanmaktadr. Katolik bir papaz olan Peder Felix Krnere
gre, Elinde imkn olan lkeyi terk ediyor.
Fikir Platformu
186
Alaturka Laiklik
Uzun yllar Ankaradaki Hristiyan Cizvit Tarikatnda yaam ve faaliyet
vermi olan ve artk Vatikana bal Gregoriana niversitesine atanm olan
Peder Krner, batda yaygn olarak AKP hkmetine kar dile getirilen toplu
phelere katlmamaktadr. Pedere gre, Hristiyanlar, Atatrk-Milliyeti
kesimlerdense, gerek Mslmanlarn arasnda daha rahat yaayabiliyor. Peder,
Bu Kemalist evreler iin barts provokasyon demektir, ha ise, Trkln
sonu anlamna gelir., diyor. Kendisine gre AKP hkmeti altnda yasal koullar
Hristiyanlar iin nemli oranda dzelmitir. Ancak inan zgrl konusunda
uygulamada hala eksikler vardr. ABnin Trkiyede birok alanda yaknd yasa
hkmleri ile yasal uygulama arasndaki uurumlar, imdi Mor Gabriyel manastr
ile ilgili davada da aka grlebilir. Din ve inan zgrl teminat altndadr ancak ne yazk ki sadece kt stnde.
Fikir Platformu
187
Alaturka Laiklik
Sorun Misyonerlik mi? (Gkhan Talas)

lk konuk yazarmz Gkhan Talas. Kendisini Mesih nanls olarak tanmlayan
Talas, Hristiyan bak asyla Misyonerlik konusunu ve Malatyada yaanan
vaheti irdelemi yazsnda. Paylama sunuyoruz:
Hristiyanlkla ilgili en ok tartlan ve yanl anlalmalara maruz kalan
konulardan biri de misyonerlik konusudur. Aslnda sadece Hristiyanln konusu
olmasa da, lkemizde misyonerlikle ilgili tartmalar genel de Hristiyanlar
zerinden yaplr. Elbette bunun anlalr ynleri vardr. Ama rahatsz edici
dzeyde yaplan sulamalar, tartmay ahlaki olmaktan ou zaman
karmaktadr. ncelikle Hristiyanlar iin misyon ve misyonerlik kavramlar
ne ifade eder ve bunun Kutsal Kitapla ilikisi nedir bunlara bakalm.
Tanrnn ncilinin kurtaran mesajna, tm insanlarn ihtiyac olduuna inanan bir
Hristiyan iin, misyonerlik bir yaam biimidir. Mesih sa ge alnmadan ksa bir
sre nce Tanrnn Mjdesiyle ilgili Hristiyann grevini tanmlamtr; Matta 28.
blm 19.ayette; Bu nedenle gidin, btn uluslar rencilerim olarak yetitirin;
onlar Baba, Oul ve Kutsal Ruh`un adyla vaftiz edin;demitir. Hristiyanlar iin
bu tanmn en can alc noktas gidin kelimesidir. sa rencilerinden,
yaadmz yzylda da iman yoluyla, sann rencisi olanlardan- gidip,
Fikir Platformu
188
Alaturka Laiklik
mjdenin kurtarna ihtiya duyan insanlara, kurtuluu mjdelemelerini
buyurmutur. Sadece bunu deil, size buyurduum hereye uymay onlara
retin.(ayn blm 20. ayet) diyerek yanlarna gittikleri insanlarn inanlarn
yaamalarnda onlara nderlik etmelerini de eklemitir. Bu ayetin nda
Hristiyan misyonerlik tanm yapacak olursak; sa Mesihin getirdii kurtulu
mjdesini baka insanlara duyurmak ve duyduklar mjdeye iman edenlerin
yaamlarnda sann buyruklarnn yeermesine yardm etmek diyebiliriz.
Burada ki en nemli nokta misyonerlerin sadece duyurucular deil, bulunduklar
lke de yaayan Hristiyanlarla ibirlii ve hizmet ilikisi iinde olduklardr.
Tabi ki bu tanm, bir Hristiyan tanmdr. zellikle lkemizde misyonerlik bir
sorun, hatta lke gvenlii sorunu olarak grlmektedir. Hristiyanln
yaylmasn politik bir mesele olarak grenlerin nesnel dayanaklarn
sorgulayabiliriz. Trkiyede, Tanrdan ald grevini srdrmekte olan
Hristiyanlara kar taknlan tutum ne yazk ki, hakaret, hor grme ve tehir
etme dzeyinde seyretmektedir. te bir iddia; 15 Temmuz 2003 tarihli
Tercman Gazetesinin yaymlad bir habere bakalm; haberin bal ok ilgin;
ncilci Hoca. Sanki cinci hoca, byc doktor haberi gibi, ikinci snf
sahtekrlklarn haber balna benzetilmi; Haberin ierii, ocuklarn bu
tehlikeden kurtarmayan velilerin sorumlu olaca, bir misyoner niversite
hocasnn KKTC aleyhinde yazlar yazd, Trkiye aleyhine alt, tutukland,
sorguland bilgilerini veriyor. te bunu sylemek ok zor aslnda nk haber
bilgi vermiyor, kaynaksz, kantsz, analizden uzak ve sadece belirli n yarglarla
yazlm ithamlardan ibaret, bir propaganda ilan gibi. Baka rneklere de sahibiz.
Ancak genel iddialarn farkl ekil ve bak alaryla tekrarlanmasndan ibaret
ou. Nedir bu iddialar; Misyonerler Trkiye aleyhine alyor? Peki hangi
misyonerler, Trkiye aleyhine, hangi kurum ya da d gleri kullanarak (ya da
onlar adna) alyor. Baz iddia sahipleri daha kesin bilgiler verdiklerini
dnyorlar. simler, kurumlar, faaliyet raporlar belirterek, misyonerlerin
Trkiyeyi nasl hedef haline getirdiini dile getiriyorlar. Tm bu iddialarn hepsini
bu yaz da cevaplamak mmkn deil. Ancak gerek Hristiyan misyonerliini,
tm bu tartmalarn iinde politik bir harekete, bir ihanet izgisine ekmek,
Hristiyanla dorudan hakaret etmek demektir.
Aka sylemek gerekirse Hristiyanlar zerinden kt amalarn
gerekletirmek isteyenler olacaktr. Ama bu Hristiyanl ya da Hristiyanlar
tmden blc ilan etmenin yanllnn yannda, masum bile saylabilir. nk
baz iddialar sonucunda Hristiyan kiliseleri ve Hristiyanlar saldrlara maruz
kalm, bask grmlerdir. Hatta Ankara Ticaret Odas gibi saygn grlen
kurulularn nedenini anlamasak da- baz tuhaf raporlara imza attklarn
grnce tehlikenin boyutlar daha net bir ekilde ortaya kmaktadr. Baknz o
raporda ki bir ibare ne diyor; Misyonerlik faaliyetleri konusunda bir rapor
hazrlayan Ankara Ticaret Odas da, Trkiyede misyonerlik faaliyeti iinde
300den fazla kilise ile eitli noktalar bulunduunu aklamt. Rapora gre
300den fazla kilisenin yan sra, ok sayda kitapevi, 1 ktphane, 6 dergi,
onlarca vakf, yaynevleri, 5 radyo, ok sayda manastr, 2 kafe, 1 acente, 1
mahfil, 7 irket, 1 otel, 1 tercme brosu, 7 gazete, 1 tarihi eser, 2 mze, 4
harabe, 1 kale ve onlarca dernekte misyonerlik faaliyeti yaplyor. (ATO) Tarafsz
Fikir Platformu
189
Alaturka Laiklik
bir gzle bile tuhafl hemen fark etmek mmkn. Acaba Ankarann neresinde
manastr bulunmaktadr, saylan tm bu kurumlarn isimleri nedir ve en can alc
ksm; bir Hristiyan misyoner bir tarihi kalnty, harabeyi ya da mzeyi nasl
misyonu iin kullanabilir?
Bu tehlikeli kn etkisi bellidir, o halde bu konudaki ulusal duyarllk, her eyden
nce misyonerlik tartmalarnda Trkiyeli Hristiyanlar korumay hedef almaldr.
Ki bu ftursuz tutumun arkasndan 18 Nisan Malatya katliamna tank olduk.
ahsen tandm karde hangi gleri temsil ettii belli olmayan 19-20
yanda 5 kii tarafndan acmaszca katledildiler. imdi bile, Bat dmanl, ieri
de hassasiyet yaratan siyasi durumlar v.b konularda Hristiyanlar malzeme
olarak kullanan siyasi odaklarn, pimanlk duymadn gryoruz. Ortada 21.
Yy. Trkiyesinin ruhuna yaplan bir ihanet varken bile misyonerlerin bu olayda ne
kadar sulu olduunu ortaya karma tela var ne yazk ki. Zira olayn akabinde
Aksiyon dergisi Malatyada Hatlar Neden Kesildi? ve bu hafta Ahmet
Tagetirenin kaleminden Misyonerlik slamn Sorunu mu? balkl yazlarla
derinlemesine bir iftira ve komplo teorisi almasna balad bile. Bundan nce
olayla ilgili deerlendirmesinde MHP Genel Bakan Sayn Devlet Baheli suu
yine Misyonerlik faaliyetlerinde grme yanlgsna dmekten kendini
alkoyamad. Bunlarnda dnda neredeyse katilleri aklama kampanyasna
dnen bir tuhaf furya dnd stun aralarnda.
Hatta Babakan Recep Tayyip Erdoan bile Protestanlarn aclarna ortak olma
tepkisinden hayli uzak bir ifadeyle; Kurtulu Kiliseleri Ba Pastr Sayn hsan
zbekin gerekirse Mslman mahallesinde salyangoz satarz kn tahrike
yordu. Acaba 3 kardeini bir gn nce hunharca bir saldrda kaybeden bir kii
tahrikten nasl bir fayda salayabilir diye kimse sormad. Sonuta bugn olay
neredeyse tartlmyor bile, her sosyal vakada olduu gibi reklam deerini yitiren
bir ufak hadise olarak arivlere kaldrld olay. Birka namuslu gazetecinin cesur
knn varln vurgulamamak hakszlk olacaktr. zellikle Mustafa Akyolun
sitesinde yer alan Hristofobi eken Vahet Bier isimli yazsnda ki saptamalar
Trkiyenin alk olmad trden bir cesaret ve doruluk ieriyor. zellikle u
ifade takdire ayan; Malatyadaki insanlk d cinayetlerin sorumlusu,
hayali karanlk mihraklar deil, Trkiyedeki baz evrelerde cinnet
boyutlarna varmaya balam olan Hristofobidir. Eer siz topluma,
lkenin yeni bir Sevrin eiinde olduunu, vatann satldn, dinin
elden gittiini, Hristiyan misyonerlerin de bu hayasz aknn beinci
kolu olduunu telkin edip durursanz, durumdan vazife karan lmpen
faistler de Hristiyan avna giriirler. Tandoandaki kara cbbelileriniz
emperyalizmin yeni Hal Seferine dair nutuklar atarsa, Malatyadaki
kara gmleklileriniz de haa inananlar doramaya koyulur. (Akyol,
ayn yaz)
stelik bu duyarll sergilemek aslnda demokratik bir refleks haline gelmeliyken
arada bir tane bulunca cokuya kaplyoruz. En rahatsz edici tavr da Malatya
vahetini hem knayan hem de hala arkasndan misyonerlik konusunda hatal
politik grlerinde srar eden kiiler. Ne yazk ki olayn vahametini anlamak bir
yana yaknndan bile geemiyorlar. Zira bu adli bir cinayet deil. Cinayetlerin ne
Fikir Platformu
190
Alaturka Laiklik
kadar vahice olduundan yola karak olay salt bir cinai sorun olarak irdelemek
doru sonuca gidilmesini olanakszlatryor. Zira bu olay hem cinai olarak
vahice hem de sosyal bir sorun olarak, gelecee dnk baka tehlikeler ieriyor.
Bu tehlikeleri engellemeyi hedeflemek bir vatandalk duyarllndan baka hibir
nedene ihtiya duymaz. Yaknmzdakine sahip kmadmzda yaknmzda derin
bir boluk greceiz. Ve tkenen hep tekilerle birlikte bu lkenin gc, direnci
ve gelecei olacak. zme katk sunabilecek en kapsaml deerlendirme aada
alntsn yaptmz rapordur.
Trkiye de Hristiyanlarn haklaryla ilgili baz yasal bilgiler ok nemli; bu konuda
MESH MANLILARININ HAKLARI NELERDR? simli resmi belgeden
yararlanacaz. Belge, Trkiye Protestan Kiliseler Birliinin yaynlad resmi bir
bildirge niteliindedir.
Mesih nanllarnn (Hristiyanlarn) amac: A. Hibir siyasal amac yoktur; ayrca
siyasetle ilgileri de yoktur. B. Temel amalar saya ve Kitab- Mukaddese iman
etmektir.
Mesih nanllarnn Haklar:
1- Trkiye laik bir devlettir. Trkiye Cumhuriyetinin resmi dini yoktur. Her din
serbesttir. Anayasamzn 10. maddesinde, herkes ..felsefe, inan, din,
mezhep ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir. denilmektedir.
2- Din zgrl herkes iin mterektir. T.C. Anayasas 2. maddesi ve Yargtay
9. Ceza Dairesinin 1985/2523 esas ve 1985/3431 numaral kararna gre; Trk
ve yabanc Mesih nanllar, kendi inancn seebilir, cemaat oluturabilir, beraber
ibadet edebilir, inancn yayabilir, inancn renebilir ve retebilir. Bunlarn
hibiri yasak ve kanuna aykr deildir.
Ayn belge de, Mesih nanllarnn amalaryla ilgili, bir hukuki rapordan alnan u
ifadeler de dikkat ekicidir;
MESH NANLILARININ SYAS MENFAAT ve NFUZ SALAMAK AMACI YOKTUR
(Do. Dr. Nevzat Toroslu)
Mesih nanllarnn siyasi menfaat ve nfuz salamak amacyla hareket
ettiklerini sylemeye de imkan yoktur.Mesih nanllar, siyasi menfaat amacyla
hareket ettiklerini syleyebilmek iin dini, dini hissiyat ve dince mukaddes
saylan eyleri alet ederek yaplan bir propagandann veya telkinin gnlk siyasi
iktidar mcadelesine ilikin olmas, yani siyasi nitelikteki bir makama gelmeye
veya ele geirilen byle bir makam muhafaza etmeye; siyasi nfuzdan
szedilebilmesi iin de yine dini, dini hissiyat ve dince mukaddes saylan eyleri
alet ederek yaplan bir propaganda ve telkinin ayn ekilde bakalarnn siyasi
dnceleri zerinde etkili olmaya, rnein bunlarn belli kiiye veya kiilere
yahur siyasi partiye oy vermelerini salamaya ynelik olmas gerekmektedir.Oysa
her eyden nce, Mesih nanllarnn propaganda yaptklar iddia edilen dn
inan, herhangi bir siys nitelik tamamakta, iinde yaadmz dnyaya ilikin
Fikir Platformu
191
Alaturka Laiklik
siys kurallar iermemektedir; sadece Tanrnn ruhsal veya mnev
egemenliinden sz etmektedir. te yandan, Mesih nanllarnn propagandasn
yaptklar iddia edilen din inanc, gnlk siyasi iktidar mcadelesine alet etmeleri
ve bylece siyasi menfaat veya siyasi nfuz salamalar da mmkn deildir. Bir
kere Mesih nanllar belli bir dini cemaate mensup olmann tesinde herhangi
bir siyasi parti veya kuruluun yesi deildirler. Ayrca kendileri veya bakalar
iin siyasi bir talepte bulunmamaktadrlar. Nitekim propaganda veya telkin
amacyla bakalarna verdikleri iddia edilen yaynlarda herhangi bir siyasi kii,
parti veya kurulu vlmemekte, byle bir kii veya kuruluun siyasi iktidar
mcadelesine katlnmamaktadr.
Grlen o ki baz evreler, hukuki, yasal ve insani haklarn en doru ekilde
kullanma abasnda olan Hristiyan misyonerlerin varlndan farkl nedenlerle
rahatsz olmaktadr. Bunun sadece siyasi ve etnik ayrlklar krkleyen bir tavr
olduu grlmektedir. Ve Hristiyanlar bu ayrlktan herkesten daha fazla rahatsz
olmaktadr. ldrlmekten, yaralanmaktan ve sreklileen baskdan rahatsz
olmaktadr.
Fikir Platformu
192

Alaturka Laiklik

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Alaturka Laiklik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Alaturka Laiklik

Bu kitap Derin Dnce Fikir

Din zgrlne Genel Bir Bak(Mehmet Bahadr)

Din ve Vicdan zgrl II(Mehmet Bahadr)

Aranzda en stn olmak isteyen, sizlere hizmet etmekle ykmldr.

Din ve Vicdan zgrl III(Mehmet )Bahadr

irkin Cumhuriyet ve Mnsz Maneviyat(Mehmet Ylmaz)

Ruhunda mzik olmayan, ahenkli bir mzikle

Atatrkler bile evlerini Osmanldan kalma hat ve ebru rnekleriyle, znik

Kandil simitlerinin susamnda kayp Mny ararken

Trke Ezan, Tercme ibadet: Kltrel bir izofreni(Mehmet Bahadr)

Hakim gler zihniyeti ve ideolojisi ve bu zihniyetin endoktrine

Bir Ayrmclk Arac Olarak Barts Yasa (Kbra Nur Ayar)

Halkn birbiri zerinde iktidar kurmaya almad,

Fransz ihtilali ile kullanlmaya balanan hrriyet kavram Osmanlya ulatnda,

Alevilik almn dnmek ya da srr fa eylemek (Ramazan Akkr)

Netameli bir siyasal srecin ierisindeyiz. Srekli

Alansonun Umresi ve Muhafazakr Olmayan man(Mustafa Akyol)

Devrimler Yanltr. Kemalist Devrim de Yanlt(Mustafa Akyol)

Zamann bir yerinde renciydim (Neslihan )Akbulut

aka bir yana benim hayatm da okuldan nasl

Bartller Ba Baa(zlem Yaz)

Nesrin: Bana bu tarz (dertleme) bir anlatm unu dndryor,

Ey cemaat, Alevileri nasl bilirsiniz? (Neslihan Akbulut)

Gzn rts, ban rts, kalbin rts(Dilaver Demira)

thal kavramlar szl 1: Laiklik (Faruk Saim Akhan)

Bu adan bakldnda, Laikliin bugn brokratik elitin elindeki imtiyazlar

TCnin daha sonraki dnemlerde rettii MSP ve trevi partiler Trkiyede

Dinde zorlama yoktur; doruluk sapklktan, man kfrden iyice

TC devletin devlerini gerekletirmekten ylesine uzaktr ki ancak sistem

nkilaplar ve istiklal mahkemeleri en gze batan rneklerdir.

Bu yaznn konusu olmadndan ruhban snf oluturma meselesine

Bugn hl pazartesi (Nayat Karakse)

Ocak aynn sonuydu, Trkiyede

Biz unutamyoruz, ya siz? (Cemile Bayraktar)

Topluine, Cop ve Byk (Takunyal Topluine)

Aileni mi seversin devletini mi? mam-Hatipli Bireyin dram (Okan

Atatrk/Kemalist mahalle basks veya Ypranan TSK deil, benim!

Ben Atatrk bir mahallenin ocuuyum. Hem ailemin, akrabalarmn hem de

Bir Pazartesi denklemi ok bilinmeyenli?( Emine Uak Erdoan)

Ben Sulu Deilim!

Suudi ampanyas ve Dayatlan Dinin Sahtelii(Mustafa Akyol)

eride de Pazartesi, Darda da (Cafer Solgun)

Senin zgrlklerini Vermek stemiyorum Demenin Kurnazcas: nc

ki yl kadar nce bartsnn serbest braklmas ile ilgili yasa tasars

Felsef bir pazartesi (Hilal Kaplan)

Yine pazartesi, hl pazartesi(Ceren Gkolu)

Barts Yasaklarndan Bize Kalan(zlem Yaz)

Acaba imdi ne olacak? (Cemile Bayraktar)

Bartl bir kadnsanz,gen nfusu temsil ediyorsanz,ehh biraz da sosyal bir

teki Kzn Trks(zlem Yaz)

zgrlk, bize anayasa mahkemesinin yollar,

Yormayn kafanz biz yle bir kede yaar gideriz!

Norin Kynn Srad Kz(zlem Yaz)

Cihan Aktan ifadesiyle sra d bir ailenin sra d kzyd O. Norin

Bitlis in Norin kynde domu, muhtemelen Trkeyi sonradan renmi, hep

Orduya Szma (Mustafa Akyol)

Trk Silahl Kuvvetlerinin Ak Parti

Kemalistlerdeki ALLAH korkusu(Mustafa Akyol)

Trkiyede dinin hududu yurtta vcudunu aamaz! (Mustafa Akyol)

adalk ve T.C (Faruk Saim Akhan)

CHPnin slm Vizyonu

Misyonerlik, Hukuk ve zgrlk (Mehmet Akif Menteolu)