GELECEN FZ

Bilim 2100 ylna kadar insanln kaderini ve gnlk yaammz nasl ekillendirecek?
Brakn gelecek yzyl nmzdeki birka yl tahmin etmek bile rktc, yine de gnn
birinde insanlk medeniyetini deitirecek teknolojilerin hayalini kurmadan edemiyoruz. Fakat
bu kitapta anlatlanlar, hayal rn deil; kurduklar hayalleri hakikate dntren baarl
bilim insanlarnn aratrma ve bulularna dayal somut gerekler ve bunlarn dnyann
geleceine dair iaret ettii bilimsel ngrler.
Her gn evreni oluturan atom-alt paracklarla, bunlara bal denklemlerle uraan bir
kuantum fizikisi olarak, patlayan yldzlar, Byk Patlamay tanmlayan denklemlerin
geleceimizin ana hatlarn deifre etmek iin de kullanlabileceinin bilincindeyim. Hayatm
boyunca, evrenin tm fizik kurallarn tek bir tutarl kuram erevesinde anlamay ve gelecei
grmeyi arzuladm. Sonunda bu iki tutkunun aslnda birbirini tamamladn fark ettim nk
gelecei anlamann yolu, nce temel doa kanunlarn kavramak ve ardndan bunlar
uygarlmz yeniden tanmlayp ileriye tayacak icatlara, makinelere ve tedavilere
uygulamaktan geer. Gelecek tahminlerine dayanan ok sayda faydal ve ileri grl kitap
olmasna karn, bunlar genelde tarihiler, sosyologlar, bilim-kurgu yazarlar ve ftristler gibi
bilime dardan bakan ve ilk elden bu konuda bilgi sahibi olmayanlar tarafndan yazlmtr.
te bu kitabn fark tam da bu: iin i yzn bilenlerin ngrlerini ve gelecee ekil verecek
almalar ieriyor oluu. Bir yandan fizik kuramcs olarak sicim teorisi alanndaki
almalarma devam ederken, bir yandan da radyo ve televizyon iin eitli programlar
hazrladm srada devrim niteliinde etkileri olacak en ileri aratrmalar hakknda detayl bilgi
edinme frsat buldum. Gelecei kurmakla megul 300n zerinde bilim insan ve dnrle
yaptm grmelerden ve bu yzyla damgasn vuracak aratrmalardan yola karak iinde
bulunduumuz yzyln bilim ve teknoloji sayesinde nasl ekilleneceini gzler nne sermek
istedim. Bazsnn olgunlua erimesi bir asr bulabilecek ancak sonunda insanln kaderini
belirleyecek teknolojileri ele alarak, bizleri bekleyen mucizevi bululara ve 2100 dnyasna
geerli bir perspektif sunmay amaladm.
Peki, gelecei tahmin etmek mmkn m? Daha nce bunu deneyip becermi olanlara
bakalm. Gelmi gemi en iyi bilim kurgu yazarlarndan biri olan Jules Verne, kendisi bilim
adam olmamasna ramen, zamannn bilim dnyasyla fazlasyla har neirdi. sabetli
tahminlerini ve vizyonunu bilimin toplumu kkten deitirme gcn kavram olmasna
borluydu. Leonardo da Vinci ise hem kendisi bir mucitti hem de zamannn nde gelen
yeniliki ve ileri grl kiileriyle yakn temastayd. Bu nedenle her ikisinin de gelecee
ynelik ngrleri fazlasyla tuttu. Bu gelenee uygun biimde, gnmzn nde gelen bilim
insanlarnn almalarn yakndan inceleyerek dnyann eitli yerlerindeki laboratuvarlarda
geleceimizi deitirecek teknolojilerin prototiplerinin oluturulduunu grmek mmkn.

1
www.ozetkitap.com

Yani gelecek geldi bile ancak henz ufak apta. Tpk siberuzay szcn treten yazar
William Gibsonn dedii gibi gelecek zaten burada yalnzca eit olmayan biimde yaylm
durumda. Dolaysyla, burada yer verilen ngrler speklasyon deil, bugnn
teknolojilerinin olgunlua eritii dneme ynelik mantkl tahmin yrtmelerdir.
Bilimin, durmakszn hz kazanan bulularla youn ve alkantl bir sreten getii u
dnemde, 2100 ngrmek elbette zor. Son birka on ylda biriken bilimsel bilgi, tm insanlk
tarihi boyunca elde edilenden fazla. stelik 2100e kadar kat be kat artm olacak. 1900lerde
yaayanlarn 2000li yllar tasavvur etmesinin ne denli g olduunu takdir edersek,
nmzdeki asr tahmin etmenin zorluunu kavrayabiliriz. O zamanlar yaamn ne kadar farkl
olduunu bir dnn! 20. asrn en banda ne radyo vard ne de sinema. Otomobil henz
ortaya ktndan atsz araba olarak anlyordu. Benzinli motorlar da yoktu. Genellikle insanlar
bilimin gelime hzn yabana attndan yzyl iinde bu kadar ilerleme kaydedilecei ok az
kiinin aklna gelirdi. Hatta bazen kendi altklar alanlarda meydana gelecek deiimi hi mi
hi tahmin etmeyenler kabilir. te bir ka rnek:
cat edilebilecek her ey icat edilmitir. 1899 - C.H. Duell - Amerikan Patent Brosu efi
Aktrlerin konumasn kim duymak istesin ki? 1927 (sessiz film dnemi) - Harry M. WarnerWarner Brothers kurucu orta
Dnya bilgisayar pazar belki be adet olabilir. 1943- Thomas Watson - IBM ynetim kurulu
bakan
Mesela New York Times 1903te uan makinelere kafa yormann zaman kayb olduunu
yazdktan bir hafta sonra Wright Kardeler tayyarelerini uurmay baard; 1920de ise roket
bilimci R. Goddard eletiren Times, 49 yl sonra Apollo 11 aya indiinde roketlerin vakum
iinde ileyebildiinin ispatlandn yazarak hatasn kabul etti. Buradan karlacak ders,
gelecek aleyhine iddialamann tehlikeli olabileceidir. Gelecek tahmininde bulunanlar
ounlukla teknolojinin hzn olduundan kat be kat dk hesapladklarndan yanlmtr.
Unutmayalm, tarih yazan iyimserlerdir, ktmserler deil. Bunu ve gelecei kmseyenlerin
yapt arpc hatalar gz nnde tutarak ngrlerimizi salam bir bilimsel temele oturtalm.
DOA KANUNLARINI KAVRAMAK
imeklerin, vebann tanrlarn ii olduuna inanlan karanlk alarda yaamyoruz artk. Bilim,
doann kanunlarn somut biimde aklad iin bunlara dayanarak gelecei tahmin etmek
bir nebze daha kolaylat. Kusursuz olmalar imkansz ancak tahminleri olabildiince gvenilir
klmann bir yolu, tm evreni ynlendiren drt temel kuvvetin kavranmasdr. Ne zaman biri
anlalsa insanlk tarihi deimitir. En nemlisi de Bat medeniyetinin bugnk hale
gelmesinin altnda, Avrupann doa kanunlar hakkndaki bilgiyi ok iyi kullanmay becermi
olmas yatar.
Bunlardan birincisi, Isaac Newtonn nesnelerin hareketinin mekanik kuvvetlere bal olduunu
aklad Yerekimi kuvveti; ikincisi Thomas Edison, Faraday, Maxwell ve dierlerinin
aklanmasna katkda bulunduu Elektromanyetizm. Aydnlatma salayan, cihazlarmz
altran elektromanyetizmin kefedilmesiyle pe pee bilim harikalar yaratan elektronik
2
www.ozetkitap.com

devrimi balad. nc ve drdncyse; atom ekirdeine ait iki kuvvet yani zayf ve gl
nkleer kuvvetler oldu. Einstein, E=mc2 formln bulduunda ve 1930larda atom
paralandnda, bilim insanlar ilk kez yldzlar aydnlatan kuvvetleri, evrenin srlarn
anlamaya balad. Bu sadece atom silahlarnn dehet gcn serbest brakmakla kalmad,
gnn birinde bu gc kontrol altna alabilecek hale geleceimizin de szn vermi oldu.
Gnmzde bu drt kuvveti gayet iyi anlam durumdayz. Birinci kuvvet artk Einsteinn genel
izafiyet teorisiyle; dier de atom paracklarnn srlarn deifre etmemizi salayan
kuantum teorisiyle aklanmakta. Kuantum teorinin bize kazandrdklar arasnda transistr ve
lazer de var. Ama en can alc olan, modern toplumun itici gcne dnen dijital devrim. Onu
biyoteknolojik devrim izlemekte. Bilim adamlar DNA moleklnn srrn zmek iin de
kuantum teorisinden yararland. DNA diziliminin tam olarak yaplabilmesini mmkn klan
bilgisayar teknolojisi sayesinde biyoteknoloji ba dndrc bir hz kazanarak insanln
geleceini ekillendirmeye balad.
Sonu olarak, gelecekte bilim ve teknolojinin takip edecei yn daha iyi grebilecek
durumdayz. Beklenmedik srprizler olabilir elbet ancak modern fizik, kimya ve biyolojinin
temelleri byk lde atlm olduundan ve en azndan yakn gelecekte bu temel bilgilerde
nemli bir deiiklik beklemediimizden, bilimsel ve teknolojik gelimelerin katlanarak
artmasndan yola karak tutarl tahminler yapmak ve dnyamzn nmzdeki yzylda neye
benzeyeceini, insanlarn ne gibi zellikler edinebileceini ngrmek mmkn.
2100: MTOLOJK TANRILARA DNMEK
ok uzun zaman boyunca, doann pasif seyircileriydik ve doa olaylarn aklmzn almayaca
gizemler olduuna inandk. Eski insanlar doann glerinden korkup onlara tapnarak
mitolojik tanrlar yaratt. Dua ederlerse tanrlarn merhamet gsterip dileklerini yerine
getireceini umdu. Atalarmz imdi sahip olduumuz bilim ve teknolojiyi grseler bizi sihirbaz
zannederdi. Onlara uaklar, roketleri, insan vcudunun iini grebilen MR cihazlarn, cep
telefonlarn gsterebilsek by olmadna inanmalar adeta imkansz olurdu. stelik iin
henz bandayz. Bilim statik deildir, durmadan ilerler. Yaynlanan bilimsel makalelerin her
on ylda katland gerei, bu geliimin llebilir gstergelerinden biri sadece.
2100n nasl olacan tasavvur etmeye kalktmzda, bir zamanlar eski uygarlklarn
tapnd ve korktuu tanrlardan farkmz kalmayacan grmek iten deil. Fakat
kullanacamz aletler sihirli deneklerle iksirler olmayacak elbette. Bilgisayar ilmi,
nanoteknoloji, yapay zeka, biyoteknoloji ve hepsinin temelini oluturan kuantum teorisinden
yararlanyor olacaz. novasyon ve bulular ekonomik, politik ve sosyal tabloyu deitirmekte
ve eskiden sk skya bal olunan inanlar, nyarglar ve uygulamalar alt st etmekte. 2100e
gelindiindeyse, tanrlara zg telekinetik gce sahip olup sadece dnce gcyle nesneleri
hareket ettirebiliyor olacaz. Bilgisayarlar zihnimizi okuyarak isteklerimizi yerine getirebilecek
hale gelecek. Biyoteknoloji sayesinde mkemmel bedenler yaratp insan mrn uzatacaz.
Nanoteknoloji vastasyla bir nesneyi alp bambaka bir eye dntrebilecek; grnte
yoktan var edebiliyor olacaz. Neredeyse hi yakt kullanmadan havada szlerek kendi
kendine giden tatlar kullanyor olacaz. Makinelerimizle yldzlarn snrsz enerjisinden
3
www.ozetkitap.com

yararlanr hale geleceiz. Ayn zamanda yakn yldzlar kefetmeye uzay gemileri gndermenin
eiinde olacaz. Tm bunlar hayal dahi edilemeyecek kadar uuk gelse de bu gelimelerin
tohumlar imdiden atlm halde.
Peki bilim ve teknolojik deiim insanl nereye gtryor? Bu uzun yolculuun varaca son
durak neresi? Bu kargaann sonunda, kanlmaz olarak gezegen uygarlnn kurulaca ilk
doruk noktasna ulaacaz. Gezegen uygarlnn douunun sinyalleri imdiden fark
edilmekte. Ticaret, kltr, dil, elence hatta sava gezegen uygarlnn oluumuyla kkl
deiimlere uramakta. nsanln, tarih ve teknolojinin muazzam glerinin nihai rn olan
gezegen uygarlna geii herhangi bir kontroln tesinde bir sre. Muhtemelen de tarihin
en byk dnm olacak ve gemiteki tm uygarlklardan keskin biimde ayrlacak. Ancak
bu dnm, elbette kaosa ve ahmaklmza yenik dmezsek mmkn olabilir.
MAARA NSANI KURALI
Biliim ayla ilgili olarak yaplan pek ok tahmin bo kt. Szde ofislerde kat ortadan
kalkacakt; insanlarn ou evden alaca iin ehirler boalacakt; internet tiyatro, sinema,
TV ve radyoyu ezip geecek, dolaysyla geleneksel medya ve elence mzelik olacak ve ou
kii gezip grmekten bile vazgeecekti. Fakat tam tersi oldu: ehir hayat kalabalklat;
ofislerde kullanlan kat says her zamankinden fazla; alveri ve turizm inanlmayacak
derecede artt. Sanal eitim yol kat etti etmesine ama hala renciler niversitelere girmek
iin yaryor ve i bulurken online diploma yerine gerek diploma geerliliini korumakta.
nternet tm medyay deitirdi ancak gsteri dnyas ldamay srdrmekte, hem de tm
ihtiamyla.
Yaplan tahminlerin tutmamasnn nedeni, insanlarn bu gelimeleri byk lde reddetmesi.
Bunu maara insan kural dediim kurala balyorum. nk, 100 bin yl akn bir sre nce
Afrikada ortaya kan ilkel insanlarn da tpk bizim gibi grndn genetik ve fosiller
kantlamakta. Beynimizin ve kiiliimizin o zamandan bu yana pek deitii sylenemez. Yani
byk olaslkla insan olarak isteklerimiz, hayallerimiz, karakterimiz 100 bin yldr ok fazla
deimedi. Dolaysyla hala maara insanlar gibi dnyoruz ve ne zaman modern
teknolojiyle arzularmz atsa kazanan daima arzularmz oluyor. gdsel olarak bilgisayar
ekrannda kayan elektronlara gvenemediimizden, lzumsuz da olsa raporlarn veya
yazmalarn ktsn alyoruz. Atalarmz gibi biz de yz yze grmelerden holanyoruz. Bu
dier insanlarla yaknlk kurmamz salyor. Ayrca vcut dillerini okuyabilme avantaj salyor.
nsanlar yakndan izlediimizde ortak bir ba kurduumuzu hissediyoruz. Ayn zamanda gizli
duygularn, akllarndan geenleri anlama imkanmz oluyor. nk maymunsu atalarmz da
konumay gelitirmeden binlerce yl nce duygularn ve dncelerini iletmek iin vcut dilini
kullanyordu. Vahi doada yaarken insanolunun hayatta kalabilmesi rivayetten ok somut
kantlara bal olduundan hala duyularmzla alglayp olan bitenden emin olmak istiyoruz. Ne
olursa olsun, insann kendi gzyle grmesi, dokunmas ok daha tatmin edici bir his. Benzer
ekilde sanal turizmin geliememesinin de nedeni bu. Mesela Taj Mahalin veya Msr
piramitlerinin sadece resmini grmektense, bire bir kendisini grp bununla vnmek
bambaka bir tatmin. Ya da ok sevdiiniz bir mzisyeni CDden dinlemenin verdii keyif,
4
www.ozetkitap.com

konserde canl dinlemenin yaratt cokulu hazzn yannda yavan kalr, yle deil mi?
nternetten ynla fotoraf ve film indirebiliyorken insanlarn yine de nlleri grmek iin
sraya girmeleri veya sinemalarda kuyruklarn olumas da bununla aklanabilir. stelik avc
bir soydan geldiimiz iin uzun sre bakalarn seyredebiliyor ya da saatlerce televizyonun
karsnda oturabiliyoruz. Ancak birinin bizi izlediinin farkna vardmz an hemen tedirgin
oluyoruz. zlemekten ok holanmamza ramen izlenmek rahatsz edici geliyor. Yabanc
gzlerin uzun sre zerinde olmas insan huzursuz ediyor, bazen saldrganlaanlar bile oluyor.
Bunun altnda yatansa, av olma korkusu ve hayatta kalmak iin savunmaya geme drts.
Gelin, illa be duyumuzla alglamak istememize Yksek Dokunu (High-Touch) diyelim. Aslnda
Yksek Teknolojiyle (High-Tech) Yksek Dokunu arasnda bitmek bilmeyen bir rekabet var.
Uzanp elimizle dokunmakla, ekrandan seyretmek arasnda olduu gibi. Tabii ki, tercihimiz
ikisinin birden olmas ve gelecekte de byle olmasn istemeye devam edeceiz. Fakat seim
ans verilse, maara insan gibi Yksek Dokunuu seeriz. O yzden siber uzay ve sanal
gereklik anda hala canl konserlerin, gsterilerin biletleri kap kap.
Maara insan kural internetin dier medyay silip geecei tahmininin boa kmasn da
aklyor. Radyo ve sinema ilk ktnda insanlar tiyatro yok olacak diye hayflanmt; TV
ktndaysa radyo ve sinemann yerini alaca dnlmt. Fakat u anda tm bu
medyalarn bir karmas iinde yayoruz. Bundan alnacak ders, bir aracn bir ncekini
tamamen ortadan kaldrmaktan ziyade, yan yana var olabilecei veya i ie geebileceidir. Bu
medya aralarnn arasndaki iliki srekli deiim geiriyor. Bu karmn gelecekte tam olarak
nasl ekilleneceini ngrebilenlerin servet sahibi olmas kanlmaz.
1960larda internet ilk kurulduunda eitim, bilim ve ilerlemeye ynelik bir platforma
dneceine inanlyordu. Bunun yerine, ok gemeden kural tanmayan vahi batya dnp
bugnk halini almas pek ok kiiyi korkuttu. Ancak maara insan kuraln dikkate alrsak, bu
beklenmedik deil, kuraln gerektirdii doal bir sonu. nsanlarn sosyal ilikilerinin gelecekte
nasl olacan kestirmek istiyorsanz, basite 100 bin yl nceki sosyal ilikileri dnn ve
milyarla arpn. Demek ki; dedikodu, sosyal a kurma ve elenceye verilen prim/deer daha da
artacak. Kabile kltrnde dedikodu ve sylenti, bilginin hzl aktarm asndan nemliydi.
zellikle liderler ve rol modeller hakknda kulaktan kulaa yaylverirdi. Bunun modern
hayattaki yansmasn da magazin basnnda ve gzn hret hrs brm kltrn
ykseliinde bulabiliriz. Tek fark, dedikoduculuun kitlesel medya tarafndan ar derecede
katmerlenmi oluu ve sylentilerin saniyesinde tm dnyaya yaylabilmesi. Sosyal a websitelerinin aniden yaygnlaarak gen giriimcileri bir gecede milyarderlere evirmesi analiz
uzmanlarn epeyce artt. Halbuki bu da ayn kurala baka bir rnek. Evrimsel olarak insanlk
tarihinde geni sosyal evreye sahip olanlar yaam iin elzem olan kaynak, tavsiye ve destek
almak iin onlara yaslanabildiler. Ayrca iletiim, tehlikeden korunmak iin de vazgeilmez bir
unsurdu. Bu evrimin dnda kalanlarsa, genelde genlerini bir sonraki nesle aktarabilecek
kadar yaamazd.
Bunlarn zerine gelecekte elencenin patlama yapacan da ekleyelim. Her ne kadar bunu
kabul etmek oumuzun pek houna gitmese de insan toplumu, baskn biimde elenceye
5
www.ozetkitap.com

dayal bir kltre sahip. Bunun da kkeni binlerce yl nce avdan sonra ate bana toplanp
ziyafet ekerek elenen atalarmza uzanmakta. Bu yalnzca kabile yeleriyle ba kurmak iin
deil, ayn zamanda kiinin topluluk iindeki konumunu belirlemesi iin de gerekliydi.
Elencenin vazgeilmezi olan dans edip ark sylemenin hayvanlar aleminde de hayati nem
tamas tesadf deil elbet. Kar cinse kendini beendirmek, shhatinin yerinde olduunu ve
genlerinin aktarlmaya deeceini gstermek iin gerekli. te yandan sanat da sadece
beeniye ynelik olumad. Sanat, bilginin ounu simgesel dzeyde kaydeden beynimizin
evriminde nemli bir rol oynad. Dolaysyla, temel insan karakterimizi genetik olarak
deitirmedike, gelecekten beklememiz gereken, elencenin, magazin dedikoduculuunun ve
sosyal alarn byk lde artmasdr.
KESKN KILI BLM
Bilim iyiye de ktye de kullanlabilen keskin bir klca benzetilebilir. zm yaratt kadar
problem de yaratabilir. Dnyada u anda birbiriyle yaran iki akm var. Biri toleransl, bilimsel
ve gnenli bir gezegen uygarl kurma peinde; dieriyse toplumu bozma tehlikesi saan
anari ve cehaleti gklere karmakta. Hala atalarmzla ayn banaz, kktenci, mantksz
tutkulara sahibiz. Fakat imdi durum ok daha farkl; artk nkleer, kimyasal ve biyolojik
silahlarmz var. lkel hrslarmz uruna insanln ortak geleceini feda edemeyeceimizi
anlamamz art. Hzla gelimekte olan bilgisayar, telekomnikasyon, biyoteknoloji, yapay zeka
ve nanoteknoloji gibi alanlarda meydana gelmesi muhtemel bilimsel yenilik ve bulularn
insanlk medeniyetinin geleceini deitireceine kuku yok. Gelecekte doaya seyirci
kalmaktan kp doa olaylarn ynlendirebilecek gce sahip olacaz; ardndan doann
efendisi olmaya gei yapacak, ve nihayetinde doann koruyucusu olacaz. Umut edelim de
gemiimizdeki barbarl uslandrp bilimi ll ve temkinli bir ekilde ustalkla ve bilgelikle,
kullanalm.
I. Blm BLGSAYARIN GELECE
Bundan yaklak 20 yl nce, kiisel bilgisayarlar hayatmza yeni girmeye baladnda ve
henz internet byk oranda benim gibi bilim insanlarnn tekelinde olduu srada, bilgisayarn
insanl insanlktan karp karmayacana dair ateli tartmalar yaplyordu. O dnemde
Silikon Vadisinde Mark Weiser ile grtmde bana her yerde ayn anda var olan anlamna
gelen ubikuitz programlamadan bahsetmiti. Kendisi Xerox PARC aratrma merkezinin
yneticilerindendi ve ileri grl biriydi. Gn gelecek ipler ylesine ucuzlayp bollaacakt ki
etrafmzdaki her eye takl olacaklard. nternete bal olduklarndan bilgi paylaarak
isteklerimizi takip edip, yaantmz daha keyifli bir hale getireceklerdi. O zamanlar kiisel
bilgisayarlar ok pahal olduundan ve henz internete bal olmadklarndan ouna gre
Weisern ryas abes saylrd. Milyarlarca ipin sudan ucuz olacan kimsenin akl almyordu.
Ancak bu ngr, elli yl akn sredir bilgisayar endstrisini ynlendiren ve modern uygarln
hzn belirleyen Moore yasasna dayanyordu.
1965te Intelin kurucularndan Gordon Moore tarafndan ortaya konan bu basit kural,
bilgisayar gcnn 18 ayda bir, iki katna ktn ne srmtr. Dnya ekonomisinin kkten
deiimini salayarak yeni bir refah oluturan bu hzl gelime, yaam tarzmz geri dnlmez
6
www.ozetkitap.com

ekilde deitirmitir. Geri dnp mekanik hesap makinelerinden bu yana baktmzda, ayn
eilimin az ok sregelmi olduunu grebiliriz. Gemiteki hantal bilgisayarlarn klp,
avcumuza sacak hale gelmesi bu katlanarak artn en arpc fiziksel gstergesi aslnda.
Zihnimiz lineer yani dorusal olarak altndan, ssel yani katlanarak artmay kavramakta
ou kez zorlanrz. ylesine kademeli bir arttr ki bu, bazen deiimi deneyimleme frsatmz
bile olamayabilir. Ancak birka on yl iinde etrafmzdaki her eyi deitirecek hale gelebilir.
yle aklayalm: bugn kullandnz cep telefonunun bilgisayar gc 1969da NASAnn aya
insan gnderirken sahip olduundan daha fazla; 3 boyutlu oyunlar 10 yl nceki ana
bilgisayarlardan daha ok g kullanmakta; u anda 300 $a satlan Sony PlayStation, 1997nin
milyonlarca dolarlk askeri sperbilgisayarnn gcne sahip. Oysaki Tabiat Ana, ssel artn
gcnn deerini ezelden beri bilir. Mesela tek bir virsn trilyonlarca salkl hcreye sahip
insan vcuduna girip bir hafta iinde insan hasta etmesi artc deildir.
Bilgisayarn geleceini ele alrken gemiten bugne kat ettii yola ksaca bir gz atmakta
fayda var:
1950ler: Bilgisayar o dnemde sadece askeriyenin finanse edebildii odalar dolusu kablo ve
elik ynndan oluan vakum tpl devasa bir makineydi.
1960lar: Vakum tplerin yerini transistrler alnca ana sistem bilgisayarlar yava yava ticari
piyasaya girmeye balad.
1970ler: Yzlerce transistr bulunan entegre devre kartlar sayesinde geni bir masa
boyutundaki mini bilgisayar yaratld.
1980ler: On milyonlarca transistr iinde barndran ipler sayesinde evrak antas
boyutundaki kiisel bilgisayarlar mmkn oldu.
1990lar: nternet vastasyla yzmilyonlarca bilgisayar tek bir kresel aa baland.
2000ler: Ubikuitz programlama sayesinde ip, bilgisayardan kurtulup evreye yaylmaya
balad.
Bu arada yalnzca bilgisayar gc artmakla kalmayp bu gcn datm ekli de tamamen
deiince ekonomi zerinde muazzam bir etki yaratt. Bu gidile 2020ye gelindiinde ipin
fiyat sudan ucuz olabilir. Bir baka deyile, eski paradigmann yerini yenisi almakta. Weisern
belirttii gibi bir masast veya dizst bilgisayarn iinde tek bir ip yerine etrafa datlm,
mobilyadan duvar kadna her eyann, cihazn iine yerletirilmi iplerin birbiriyle iletiim
halinde ve internete bal olmasndan bahsedebiliyoruz artk. Bu iplerin konduu herhangi bir
aygt mucizevi bir dnme urar. Mesela, daktilonun kelime-ilemciye; telefonun cep
telefonuna; analog kamerann dijital kameraya; langrt makinesinin video oyunlarna; pikabn
iPoda dnmesi gibi. Sonunda ipler plastikten ucuz olacak ve neredeyse etraftaki her ey
akll olacak. Akll rnler tasarlamayan firmalar i dnyasna veda etmek zorunda kalabilecek.
Bilgisayarlarn kaderi de her kitlesel teknoloji (elektrik, kat, ebeke suyu) gibi grnmez hale
gelip hayatmzn iine ilemek olacak. Nasl bugn bir odaya girdiimizde otomatik olarak
elektrik dmesini aryorsak, gelecekte ilk yaptmz internete balant fii veya giri ifresini
aramak olacak. nmzdeki on ylda ipler ar duyarl sensrlerle birleecek ve bu sayede
7
www.ozetkitap.com

hastalklar, kazalar ve acil durumlar kontrolden kmadan nce bize haber verecek. Bir
raddeye kadar insan yzn ve sesini ayrt edip resmi bir dille iletiim kurarak komutlarmz
yerine getirecekler. Sonuta her ey ipli olacandan gelecekte bilgisayar szc bile
kullanmdan kabilir.
Bilim ve teknoloji alannda gelecekte meydana gelecek gelimelere odaklanrken nmzdeki
yzyl, 3 blme ayrarak deerlendirmeyi uygun buldum.
YAKIN GELECEK (gnmzden 2030a kadar)
nternet Gzlkleri ve Kontak Lensler: Bugn internete bilgisayarlar ve cep telefonlar
araclyla balanyoruz ancak gelecekte internet, mobilyadan, reklam panolarna kadar her
yerde olacak. Hatta gzlklerimiz ve kontak lenslerimiz de ipli olacak ve gz ap kapamakla
internete balanabileceiz. Bu, imajlarn mikrolazerle mercee yanstlmasyla da gzlk
camna eklenerek de mmkn olabilir. Bu teknoloji, kablosuz bir el aletiyle veya
parmaklarmzn hareketine duyarl bir sensrle kontrol edilebilecek. nternet gzlkleri, bir
kamera ekiyle her grdnz kaydedebilecek, ekil tanma (pattern-recognition) yazlmyla
nesneleri ve hatta yzleri tanyabilecek. Bunu %90 orannda becerebilen yazlmlar imdiden
mevcut. leride, Terminatr filminde olduu gibi karnzdaki kiinin yalnzca ismi deil,
zgemii de gzlerinizin nne gelebilecek. Bu eitim sistemini kkten deitirebilir nk
renciler snavlarda sessizce internette dolap cevaplar bulabilecek. Bu da ezbere dayal
retim sisteminden tamamen vazgeilip dnme ve mantk yrtmeye odaklanan bir eitim
anlayna ynelmeyi mecbur klacak. Piyasadaki etkisi annda grlecek nk ilk ticari
uygulamalar, nesneleri grnmez ya da grnr klan gzlkler gibi aygtlar olacak. Bunlar
taknca altyap sisteminde veya duvarlarn ardndaki borular grp arzay abucak tespit
etmek mmkn olacak. Mesela trafikte kr nokta diye bir ey kalmayacak nk kameralar
3600 evrenizdekileri kontak lenslere aktarabiliyor olacak.
2010da Science Channela hazrladm program iin Amerikan Ordusunun sava alan
internet modeli Arazi Savasn deneme frsat buldum. Yan tarafna minyatr bir ekran bal
olan bir kask bu. Ekrandan bakldnda dman ve dost birliklerin konumlar, strateji, taktikler
ya da hava durumu gibi bilgiler gznzn nne geliveriyor. Bu lenslerin bir avantaj ok az
enerji harcamalar. Dieriyse optik sinirin bir anlamda beynin dorudan uzants olmas
nedeniyle, gzn beyne hzl internet balantsndan daha abuk bilgi aktarm yapabilmesi.
Bylece elektrot yerletirilmesine gerek kalmadan beyne dorudan ve etkin eriim mmkn.
Srcsz araba: znde uzmanlar ve yetkililerin nkleer sava srasnda veya sonrasnda
iletiimini salamak iin tasarlanan internet ile ktalartesi balistik fzeleri ynlendirmek iin
tasarlanan GPS, Pentagonun Souk Savan sona ermesiyle halkla paylat projeler.
Pentagon ileri aratrma ajans DARPA, riskli ama ileriyi gren projeleri finanse etmeye uzun
sredir devam ediyor. u anda GPS kullanarak yzlerce kilometre gidebilen srcsz arabalar
var. Hem de bu robot arabalar arasnda sadece bo arazide deil ehir koullarnda trafik
kurallarna gre hareket etmeyi becerenler de oldu. Radarlarn kullanarak nndeki engelleri
nceden belirleyebiliyor. Bu zellik gelecekte ok nemli olacak nk her araba gereklemek
zere olan bir kaza saptad an, otomatik olarak gereken acil nlemleri alacak. Bylece can
8
www.ozetkitap.com

kaybna yol aan trafik kazalar tarihe karacak. Trafik skkl da mazide kalabilir nk
srcsz arabalarla iletiim halindeki merkezi bir bilgisayar her arabann hareketini izleyerek
trafiin akmad noktalar belirleyip gerekli ynlendirmelerle dzgn ak salayacak.
Tabii ki, bu akll arabalara gei hemen olmayacak. ncelikle askeriye bu tatlar kullanp,
varsa sorunlar giderecek, ardndan da robot arabalar piyasaya girecek. nce ehirleraras
yollarda sonra da ehiriinde boy gstermeye balayacaklar. Fakat acil bir durumda srcnn
her zaman arabann kontroln eline alma imkan olacak. O kadar yaygnlaacaklar ki sonunda
onlar olmadan nasl yaadmz sorgulamaya balayacaz.
Duvar ekranlar ve Esnek Elektronik Kat: Gemite bilgisayar devriminin insan yalnzlatrp
makineletirdiinden ikayet edenler olmutu. Aksine tandklarmz ve arkada evremizi
geniletmemize imkan verdi. u anda yalnz hissettiinizde internette bir arkadanzla sohbet
edebilir veya dnyann baka bir ucundan biriyle poker oynayabilirsiniz. Gelecekte bunu
dorudan duvarnzdaki ekran zerinden yapabileceksiniz. Ekranda dostane bir surat sizi
karlayp tatil ve seyahat planlarnza veya internet zerinden uygun biriyle tanp buluma
ayarlamanza yardm edecek. Bilgisayar teknolojisi sayesinde gelecekte uzaktakilerin 3 boyutlu
tele- grntlerini karmzda grme imkanmz olacak. Bu sayede fiziksel olarak katlmann
mmkn olmad aile ve i toplantlarnda sanal olarak bulunabileceksiniz. Bir zamanlar fiyat
10 bin dolar olan dz ekran TVler, on yl iinde 50 kat ucuzladna gre gelecekte tm duvar
kaplayan ekranlar da nemli lde ucuzlayacak. Bu ekranlar esnek ve incecik olacak; OLED
yani organik k yayan diyotlardan oluacak. Arizona niversitesi Hewlett-Packard ve
Amerikan ordusuyla birlikte bu teknoloji zerine almalarn srdrmekte. zel irketler
tarafndan da retilmeye balandnda piyasa gleri fiyat ucuzlatp halka inmesini
salayacak. Fiyatlar dtke bu duvar ekranlarn bedeli, sradan bir duvar kadnnkine e
deer hale gelebilir. Evin dekorunu yenilemek iin tek bir dmeye basp elektronik duvar
kadnn deseni deitirilebilecek. Bu esnek ekran teknolojisi sayesinde dizst bilgisayarnn
arln yklenmek zorunda kalmayacaz. Tanabilir bilgisayar, OLEDlerden oluan katlayp
cebimize koyabildiimiz bir elektronik kat haline dnebilir. Cep telefonlar iinde istediiniz
gibi bytebileceiniz esnek bir ekran barndrabilir. Bu teknoloji ayn zamanda kiisel
bilgisayar ekranlarnn tamamen effaf olmasn da salayacak. Gelecekte bir pencere cam
elimizi oynatmamzla bilgisayar ekranna dnp internette dolamamza izin verebilecek. u
anda bilgileri bir bilgisayardan dierine aktarmak zorunda kalyoruz ancak ileride dosyalarmz
her yerde bizimle birlikte olacak. nk istediimiz an internete balanp bilgi ykleyip
indirebileceiz. Bu teknolojinin ilk rneklerinden olan Cloud Computingde bilgisayar iin deil
bilgisayar kullandnz zaman iin faturalandrlma sz konusu, aynen su veya elektrik sayac
gibi.
Sanal Dnyalar: 1960larda ordunun pilotlar ve askerleri eitmek iin kullanmaya balad, u
andaysa video oyunlar ve sanal dnya internet sitelerinin balca elerinden olan sanal
gereklik, gelecekte yerimizden kprdamadan dolamamza hatta gelitirilen aygtlar
sayesinde siber-uzayda dokunup hissetmemize olanak verecek. Bylelikle olmayan bir diyarda
veya egzotik bir yerde gezintiye kabilecek, dinozorlar grebilecek, ayda ya da Marsta
9
www.ozetkitap.com

yryebilecek, hatta sanal karakterimizle bambaka bir hayat yayor olabileceksiniz. Mesela,
2009 itibariyle 16 milyon hesap sahibiyle en popler sitelerden biri olan Second Life sanal
dnyasnda ylda 1 milyon dolardan fazla para kazananlar var. stelik sanal para gerek paraya
evrilebildiinden ABD hkmeti elde edilen kar, reel gelir olarak kabul ederek
vergilendirmekte. Yakn bir gelecekte, evinizdeki rahatnz hi bozmadan simlasyon
teknolojileri araclyla dilediiniz kadar heyecanl maceralar yaayabileceksiniz.
Tbbi Bakm: Doktora gitmek yerine doktor ayanza gelecek. Muhtemelen, rutin
kontrolleriniz duvar ekrannzda grnen robot yazlm tarafndan yaplacak ve sradan
hastalklar %95 orannda tehis edebilecek. Size zel bu robot doktor, sorunu saptamak iin
basit bir alglaycy bedeniniz zerinde gezdirmenizi isteyecek. Belleinde gen haritanz kaytl
olacak ve risk faktrlerini hesaba katarak size sorduu basit sorulara ald cevaplardan sonra
uygun tedaviyi nerecek. Star Trek dizisindeki gibi hastalklar hemen tehis eden aygt iin 23.
asra kadar beklememize gerek yok. Daha imdiden, tonlarca arlktaki MRI makineleri 30cm
boyutuna indirildi bile. Sonunda cep telefonlarmz kadar klp tanabilir hale gelecekler.
Bylece organlarnzn iini grebileceksiniz. Bu sayede, kanser dahil eitli hastalklar tmr
oluumundan yllar nce saptanabilecek. Siz farknda dahi olmadan gnde birka kez salk
kontrolnden geeceksiniz. Tuvaletiniz, aynanz ve giysilerinizde bulunan DNA ipleri herhangi
bir sorunu hemen alglayacak. Giysilerinizde bulunan sensrler nabznz, solunumunuzu ve
beyin dalgalarn herhangi bir dzensizlik durumunda mdahale edilebilmesi iin srekli
kontrol ediyor olacak. Giysileriniz veya arabanz herhangi bir kaza annda ambulans aracak;
baygn olsanz bile tm tbbi yknz grevli salk personeline aktaracak. imdiden aspirin
boyutunda bir hap iine kamera ve radyosu olan bir ip yerletirilmesi mmkn. Bu akll
hap yutann sindirim sistemine ait grntler, sinyallerle alcya gnderilip incelenebilecek.
Kolonoskopiye gerek kalmadan sorun varsa tespit edilebilecek ve mikroskobik aygtlar
sayesinde cerrahlar, giderek daha fazla vaka iin kesiye gerek kalmadan ameliyat
gerekletirebilecek.
Masal gibi bir yaam: Bilgisayar zekas o kadar ucuzlayp yaygnlaacak ki, ftristlere gre
gelecek masal gibi olacak. Bilgisayarlar yalanma srecini kontrol eden genlerin ounu tespit
edebilecei iin sonsuza dek gen kalma ihtimali doacak. Bunun her eyin bir ruhu olduuna
inanlan Ortaa mistikliine yeniden dnlmesine sebep olmasndan korkanlar da var.
YZYIL ORTASI (2030-2070)
Moore Yasasnn k ve Silikon devrinin sonu
Bilgisayar devriminin ne kadar sreceine gelince; Moore yasas bir elli yl daha doru kalrsa,
bilgisayarlarn beynin hesaplama gcn hzla geecei dnlebilir. Ancak yzyl ortasnda
yeni bir dinamik ortaya kacak. Her eyin bir sonu olduu gibi, Moore yasasyla birlikte yarm
asrdr ekonomik gelimeyi besleyen bilgisayar gcnn olaanst ykseliinin de sonu
gelecek. Gnmzde kanksadmz bilgisayar rnlerinin gc ve karmakl durmadan
artmakta ve bu yzden her sene yeni kan modelleri alyoruz. Fakat Moore yasas kerse ve
her yln bilgisayar nesli bir ncekiyle hemen hemen ayn hza ve gce sahip hale gelirse neden
yenisini alasnz ki? Her eit rnde ip takl olmas genel olarak ekonomiyi feci biimde
10
www.ozetkitap.com

etkileyebilir. Tm endstriler durma noktasna gelecei iin milyonlarca kii iini kaybedebilir
ve ekonomi alkalanabilir.
Yllar nce biz fizikiler, Moore yasasnn kanlmaz kn iaret ettiimizde, her zamanki
gibi ticari sektr bizi yuhalayp umursamad. Ancak artk durum deiti. Gelecein bilgisayar
programclar da bunun farknda. Bu, uluslararas neme sahip bir konu nk trilyonlarca
dolar tehlikede. Fakat yasann nasl kecei, yerini neyin alaca fizik kurallarna bal. Bu fizik
sorularnn cevab eninde sonunda kapitalizmin ekonomik yapsn sarsacak.
Bu durumu anlamak iin bilgisayar devriminin badndrc baarsnn baz fizik kurallarna
dayandnn farkna varmak gerek. Bunlar u ekilde zetlenebilir.
1- Bilgisayarlarn ba dndrc hznn nedeni, elektrik sinyallerinin k hzna yakn bir
sratte hareket etmesi: Bir n saniyede yedi kez dnyay dolaabilir veya aya ulaabilir.
Ayrca atoma geveke bal olduklarndan elektronlar kolayca hareket ettirebilir. Bu
yzden samz taradmzda, halda yrdmzde statik yapma meydana gelir.
Elektronlarn gevek bal ve mthi sratli olular sinyalleri annda aktarmamza imkan
verir ki, geen yzyln elektrik devrimini yaratan da budur.
2- lkine bal olarak bir lazer nna ykleyebileceiniz bilgi miktarnn adeta snrsz
oluu: Ik dalgalar ses dalgalarndan daha hzl titretikleri iin ok daha fazla bilgi
tayabilir. Fiber optik kablolar sayesinde tek bir frekansta bile 1011 bit bilgi aktarlabilir.
Bu demektir ki kablo iin kanal saysn ve kablolarn miktarn arttrdka neredeyse
snrsz bilgi yollanabilir.
3- En nemlisi de bilgisayar devrimini transistrlerin minyatrletirilmesinin gtmesi:
Transistr elektrik akmn kontrol eden bir dme veya valftir. Aynen su vanasn azck
dndrmenin byk miktarda suyu kontrol edebilmesi gibi transistr kk bir elektrik
akmnn ok daha byk bir akm kontrol etmesine izin vererek gcn arttrr. ine
eklenen transistrler ufaldka ve saylar arttka bilgisayarn gc de artar.
Bilgisayar devrimini olas klan bilgisayar ipinde, trnanz kadar bir silikon devre levhasnn
stnde yz milyonlarca transistr bulunur. Dizst bilgisayarnzn ipindeki transistrler
mikroskobiktir. Bu inanlmaz minik transistrler, baskl tirtlerle benzer ekilde retilir. UV
n ablona odaklanr ve eklin izini silikon katmanlar zerine yakarak karr. ekil asitlerle
oyularak karlr ve bylece yz milyonlarca transistr yaratlm olur. Ancak bu ilemin
sonsuza dek srmesi fiziksel olarak imkansz. Transistr boyutunda atomik lye ulaldnda
bu srecin sonu gelmek zorunda. 2020 civarnda veya hemen sonrasnda Moore yasas, gitgide
doruluunu yitirecek ve yerini alacak bir teknoloji bulunmazsa Silikon Vadisi pas tutmaya
balayacak. Nihayetinde Silikon a kapanacak ve yeni bir dnem balayacak. Transistrler
ylesine klecek ki kuantum teori veya atom fizii devreye girecek ve elektronlar
kablolardan akmaya balayp ksa devreye neden olacak. Daha sonra deineceimiz
nanoteknoloji ite bu noktada ok nemli olacak. Silikon yerine bir ey bulunsa da bilgisayar
gc muhtemelen yine katlanarak artacak ancak bu art 18 ayda deil birka ylda katlanacak.

11
www.ozetkitap.com

Karma Gereklik
Yzyl ortasna geldiimizde gerek ve sanal dnyann bir karmasnda yayor olacaz. Gerek
dnya devaml olarak bilgisayardan takviye edilen sanal grntlere maruz kalacak. Bu siberdnya her eyin tam olarak ilemesini salayacak. Bu durumun iyerleri, ticaret, toplum,
turizm, sanat ve elence zerindeki potansiyel etkisini ve nasl yaadmz fazlasyla
deitireceini tahmin etmek g deil. Takviyeli gereklikle hemen her meslee deer
katlabilecek. Uzmanlk gerektiren bir konu hakknda bilgi edinmek istediinizde takviyeli gr
sayesinde annda gerekli bilgiye eriebileceksiniz. Savan da ekli deiecek. nternet
gzlkleri veya takviyeli gr salayan kasklar sayesinde haritalar, dmann bulunduu
yerler, ate rotas gibi detaylar her an askeri birliklerin gz nnde olacak. Doada
bulunduunuz yeri tam olarak bilmenin yannda grdnz her bitkinin, hayvann ismini
renebileceksiniz. Ksacas bir eyleri ezberlemeye gerek kalmayacak.
Yzyl ortasndan itibaren internet kontak lensleri sayesinde yabanc dilde konuulanlar
altyazyla ngilizceye evrilebilecek. Mkemmel bir tercme olmasa bile znde ne demek
istendii anlalabilecek. Hatta evrensel evirmen teknolojisi, ince konumann zerine
ngilizce dublaj yapacak. Bunu ileriki dnemlerde dier diller takip edecek. Bu ileri teknolojiler
sayesinde, kltrlerin birbirini anlamasn zorlatran dil engeli gelecekte tamamen ortadan
kalkabilir. Lensleri kullanan turistler, eski uygarlk kalntlarn gezerken gemie nlanm gibi
antik ehrin gzlerinin nnde canlanmasna tank olacak. Sanatlar ve mimarlar eserleri
zerinde oynamak ve yeniden biimlendirmek iin bu teknolojilerden yararlanacak. Demek ki
cep telefonuna, saate veya MP3 alara ihtiya kalmayacak. nceden elinizde tutup baktnz
telefon gibi her trl aletin iindekiler, dilediiniz an kontak lenslerinize yanstlyor olacak.
Hologram ve 3-D teknolojisiyle filmleri veya futbol malarn gerekten yannzdaymasna
seyredebileceksiniz. Evinizdeki cihazlarn da ounun yerini takviyeli gereklik alacak. Boyna
taklan bir aygtla bilgisayar ekrann istediimiz her eyin zerine yanstmamz ve X n
grne sahip olmamz bile mmkn olabilecek. Bu takviye edilmi dnyada bir sihirbaz gibi
elinizi sallamanzla istediiniz nesneyi yaratabilme gcne sahip olacaksnz. Yepyeni bir
dnyann kaplarn aacak olan takviyeli gerekliin snrlar da yok deil. Donanm veya
aktarlan bilgi miktar problem olmayacak ama yazlm sorunu ortaya kacak. nk bu hayali
dnyalarn geree dnmesini salamak iin bir insann bilgisayar bana oturup yazlm
kodlarn tek tek girmesi gerek. Seri retimle donanm imal edilebilir ancak beyin retilemez.
Bu yzden gerekten takviye edilmi bir dnyaya geiimiz on yllar srecek ve yzyl ortasna
denk gelecek.
UZAK GELECEK (2070-2100)
Zihinsel rade Gc: Yzyl sonunda bilgisayarlar ve dolaysyla nesneleri zihnimizle kontrol
edebileceiz. Bu teknolojinin temeli atld ancak mkemmele ulamas on yllar srebilir.
Devrim niteliindeki bu deiim, iki blmde meydana gelecek: ilki zihin etrafndaki nesneleri
kontrol edebilmeli; ikincisi bilgisayar kiinin dileklerini yerine getirebilmek iin onlar deifre
edebilmeli. r aacak bu buluun ilk denemeleri, fel geirmi veya beyin hasar nedeniyle
iletiim kuramayan hastalarla yapld. Beyne yerletirilen cam bir elektrot veya ufack bir ip
sayesinde insan beyniyle bilgisayar arasnda balant kuruldu ve hastalar sadece zihin gcyle
12
www.ozetkitap.com

bilgisayarla kontrol edilen tm ilevleri yerine getirebilmeyi baard. Beynin hangi ksmnn
neyi kontrol ettiini, hangi dncelerle ilikili olduunu, duygularn nerede younlatn
belirleyen hassas teknolojiler gelitirilmekte. Beyin dalgalarnn ekosunu manyetik olarak
analiz edip beynin boyutlu haritasn karmak, oksijen akn izleyerek dnce akn takip
etmek imdiden mmkn. leride EEG ve fMRI gibi aygtlar nron dzeyinde tarama
yapabilecek hale getirildiinde belli dncelere karlk gelen sinirsel yaplar ayrt etmek veya
yalnzca beyin faaliyetinden kiinin grsel deneyimini yeniden oluturmak, dolaysyla bilin
akn zmlemek mmkn olabilecek. Bylece ryalarn, anlarn bile video kayd tutulabilir.
Uzmanlar imkansz saylan alanlarda her geen gn biraz daha ilerleme kaydetmekteler. Tabii
ki dnce okumak etik olarak tartlr. Ancak genelde zihinsel faaliyet net
tanmlanamadndan belki de zel hayat ihlali meselesine dnmeyebilir. Zaten uzaktan
zihin okuma iin insanolunun ok uzun yllar daha beklemesi gerek. Bu aygtlar belki de cep
telefonu kadar klecek ancak sadece yakn temasta kullanlmalar sz konusu. Fakat hukuk
asndan bakldnda, davalarda hakikati ortaya karan nemli bir unsura dnmesi
kanlmaz.
Tm bu ilerlemenin sonunda nesneleri dnce gcyle hareket ettirme gc telekinetie
erieceiz. Zihinsel irademizle bilgisayar, bilgisayar da etrafmzdaki eyleri kontrol edebilecek.
Bu pek ok meslek asndan ok faydal olaca gibi dnyayla olan ilikimizi de deitirecek.
Tabii ki telekinetik gce sahip olmann riskleri de var. nk sadece bilin dzeyindeki deil
bilinalt dnceler de etkili olabilir. Yzyl sonunda fizikiler, ok az enerji harcayarak byk
manyetik alanlar oluturan ve bylece telekinetii mmkn klan speriletkenler yaratabilirler
ve bu sayede manyetizm ana geebiliriz. Gl manyetik alan yaratmann maliyetinin
dmesi, tatlarda srtnmeyi azaltmamz salayacak. Elektrik aktarmndaki kayplardan
kurtulacaz, ulam tamamen deiecek. Her nesnenin iine konan ufack spermknatslar
sayesinde her eyi istediimiz gibi yerinden oynatabileceiz. Nasl ki yakn gelecekte her eyin
iinde ip olacak, uzak gelecekte de ufak speriletkenler olacak. Normalde akm tamayan
speriletkeni dnceyle aktive edip kontrolmz dahilindeki manyetik alan iinde hareket
ettirebileceiz, buna robotlar da dahil. nk 2100de dnyamz insans zellikleri olan
robotlarla dolu olacak. Bizden daha akll olurlarsa ne olur acaba?
II. Blm YAPAY ZEKANIN GELECE
Laboratuvarlarda, makinelerle elik ve silikona adeta can verilmeye allrken akla u soru
geliyor: Bu insan rkn zgrletirecek mi yoksa kleletirecek mi? Gazete manetlerine
baklrsa, insanolunun ok yaknda kendi yarattklar tarafndan ele geirilmesi sz konusu:
Bilim insanlar makinelerin insandan zeki olmasndan endieli New York Times 2009. Benzer
konular, (Terminator Salvation, Surrogates gibi) Hollywood filmlerinde de ilenmekte:
gelecekte insanlarla savaan robotlar veya sperinsan olmay seip yalanmaktan kurtulan
insanlar, vb. Yapay Zeka uzmanlar, robotlar bizi kafese mi tkacak yoksa evcil hayvan gibi
kucaklarnda m tayacak diye tartmakta. Bunlara bakarsanz, insanlk sanki son nefesini
vermek zere gibi grnmekte. Fakat yakndan baknca baka eyler de grlyor. Son on
13
www.ozetkitap.com

ylda, yapay zeka alannda byk gelimeler meydana geldi ancak olan biteni doru alglamak
lazm. Robot denince kant olarak, Afganistan ve Pakistanda terristleri hedef alan pilotsuz
uak Predator, srcsz arabalar ve Hondann mhendislik harikas, dnyann en gelimi
robotu ASIMO gsterilebilir. Fakat, esasnda Predator, video oyunlarna merakl bir gen
tarafndan bilgisayar bandan kontrol ediliyor. Yani hedeflere karar veren makine deil yine
insan. Srcsz arabalar, kendi balarna karar veremiyor, belleklerine kaytl GPS haritasna
gre yol alyor. Komutlara tepki veren, konuup yryebilen ASIMO ilk bakta akll
zannedilebilir ama esasnda her hareketinde bir insan tarafndan nceden programlanm
olan taklit ediyor. Her yl daha ok gelise de bamsz dnme yetisine sahip deil. Yani
tamamen zerk, bilinli ve tehlikeli robotlar kabusu halen ok uzakta.
Medya ii abartsa da bilim insanlar daha temkinli ve vakur. Yapay zeka alannda dnyann
nde gelen aratrmaclarna makinelerin ne zaman bizden daha zeki olacan sorduumuzda
verdikleri cevap, 20 ile 1000 yl arasnda deiir. Byle olunca, robotlar iki tre ayrmamz
gerek. lki uzaktan kumandal insan kontrolnde veya nceden programlanarak belirli
talimatlara uyan robotlar: bu teknoloji hali hazrda mevcut ve gelitirilmekte, dolaysyla
gndemdeler. Yava yava evlerimize ve sava alanlarna girmekteler. Ancak kararlar veren bir
insan olmadka teneke ynndan farkszlar. kinci tr ise yapay zekaya sahip, tamamen zerk,
kendi bana dnebilen ve insanlardan herhangi bir girdiye ihtiyac olmayan robotlar:
Robotlarn bir fare, tavan, kpek veya kedi, sonunda maymun kadar zeki olabilmesi iin on
yllar srecek almalar gerek. Bunun iin de kapsaml fonlar lazm. 1950lerden beri
sregelen Yapay Zeka almalar beklentilere gerektii kadar yant veremeyince salanan
fonlar kesintiye urad. Bu nedenle aratrmalar ara ara hz kaybetti ama katlanan bilgisayar
gcyle birlikte tarihi bulularn n alm oldu. 1997de dnya satran ampiyonu
Kasporovu yenen bilgisayar program, yapay zekann henz emekleme evresinde olduunu
gsterdi. nk devasa bilgisayar gc eittir zeka demek deil. Fakat yeni nesil hevesli
giriimciler bu defa gelecekten umutlu. Hayallerdeki yapay zekaya sahip robotu yaratmay
henz becerememi olmann verdii hsranla bilim insanlar, zt yaklam da denemekte.
Yzyl ortasnda bir sonraki dnm noktasna eriip, insan beynini, aynen bir teknisyenin
motoru paralara ayrp yeniden birletirmesi gibi, bu defa tersten mhendislikle, tek tek
nronlardan balayarak beyni bilgisayarda yeniden btnletirmek mmkn olabilir. Bunun
iin beynin temel yapsn kavramak gerekli. Bu yalnzca akll robot retmeye deil, beyin
hasarna uram hastalara da yardmc olacak.
Beynimiz Dijital bir Bilgisayar m?
Asl sorun, 50 yl kadar nce matematikilerin beynin dijital bir bilgisayara benzediini
sanmasyd. Fakat imdi kesinlikle yle olmad farkedildi. Bir eit renme mekanizmas olan
beynimiz, yaps gerei yeni bir ey rendike kendini srekli olarak yeniden kurar.
Bilgisayarnza gelince, yeni bir ey rendii filan yok. Bu nedenle beynin modellenmesine
ynelik iki yaklam mevcut. Bunlardan ilki, klasik yukardan aa yaklam; yani robotlar
dijital bilgisayar gibi ele alarak zekann tm kurallarn batan programlamay neren yntem.
Tm dijital bilgisayarlar basit bir modele dayanr. Bu, dahi ngiliz matematiki Alan Turingin
14
www.ozetkitap.com

ileri srd bir kuramsal aygttr. Girdi, merkezi ilemci ve kt biiminde blmden oluur.
Bu yntemin amac, bilgisayara tm zeka kurallarnn kodland, gerekli tm yazlmlara sahip
bir CD-ROM taklarak zekiletirilmesidir. Fakat beynimiz ne programlanmtr ne de herhangi
bir yazlma sahiptir. Daha ok, devaml birbirine balanp duran ynla nrondan oluan
karmak bir sinir a ve aadan yukar yaklama dayal iler. Doru karar verildii her an,
nronlar arasndaki elektrik balants glenir. Beynimiz bu mantkta altndan deneyerek
reniriz ve herhangi bir eyi tekrarladka daha iyi yapmaya balarz (dezavantaj kt
alkanlklardan kurtulmak baya zordur nk ayn balant defalarca kurulmutur). Zeka
kurallarnn dardan yklenmesindense sinir alar, aynen bir bebek gibi de kalka ve
programlanmak yerine tecrbeyle renir. Dijital bilgisayarn ilemcisinden bir transistr
kartrsanz bozulur ama insan beyninin bir ksmn kartsanz da dier ksmlar onun yerine
devreye girer ve beyin ilemeye devam eder. Bilgisayarda herhangi bir ilem tek bir blgede
gerekleirken insan dnrken beyinde farkl blgeler ayn anda alr.
Dijital bilgisayarlar neredeyse k hznda hesaplama yapar. nsan beyni ise yava iler. Sinir
sinyalleri saatte 300 km. gibi ar hareket eder ama beyin bir btn olarak paralel iledii iin
bunu telafi eder. Bu demektir ki ayn anda 100 milyar nron birden alr, her biri
hesaplamann bir ksmn yapmakla grevlidir ve 10 bin baka nrona baldr. O yzden zeka
yarnda sper hzl tek bir ilemci speryava paralel bir ilemciye yenilir. nk transistrler
1 ya da 0 ile temsil edilen, alp kapanabilen geitlerdir. Nronlar da dijitaldir, ateler veya
atelemezler ancak ayn zamanda analogdur yani hem srekli hem de kesintili sinyalleri
iletirler. Sonu olarak insan beyni dijital deildir ve beynin farkl blmleri farkl davranlar ve
organlar kontrol eder, dolaysyla ruhla beden ayrlmaz bir btndr.
nsana kar Makine
nsan beynine kyasla, bilgisayarn snrlar dikkate alndnda insanlarn kolayca becerdiklerini
makinelerin neden hala baaramad rahata anlalabilir. Bunlardan en nemli ikisi ekil
tanma ve saduyu. Bu zellikler son yarm yzylda zlemediinden, henz robot hizmeti
veya sekreterimiz yok. ekil tanma sorununu yle aklamak mmkn: bir robot insandan
ok daha iyi grebilir ancak ne grdn anlayamaz. nsan beyni, temelde bir ekil/kalp
tanma mekanizmas olduundan ilk defa girdiimiz bir yerde bile zorluk ekmeden yolumuzu
bulabiliriz. Oysa bir robot grdklerini nce alglayabilecei geometrik ekillere evirir sonra
da bunu hafzasndakilerle eletirmeye alr. Ayrca robotlarn saduyusu yoktur. Mesela
insandan ok iyi duyabilir ama nceden programlanmadka duyduklarn anlayamaz. Bizler
iin ortak akla uygun olan eyler robotlar iin herhangi bir mantk dizisine veya programlarna
uygun deildir. Yukardan aa yaklamn sorunu, insan dncesini taklit etmek iin gerekli
olan saduyu kodlarnn ar fazla oluudur. Alt yandaki bir ocuun sahip olduu akl fikrin
bir robota aktarlmas iin yz milyonlarca kod dizisi gerekir.
Yapay zeka mhendisleri henz zekann zne eriememi ve beyni btnyle taklit eden bir
mekanizma gelitirememi olsa da beynimizin sahip olduu belli yeteneklere odaklanp
almay srdrmekteler. Bunlardan biri farknda olmadan bile annda tanma becerimiz.
Yrtclara yem olmann an meselesi olduu eski alardan beri evrimimiz iin ok nemli olan
15
www.ozetkitap.com

bir kabiliyet. Massachusetts Teknoloji Enstits (MIT) uzmanlarndan Tomaso Poggio, belli
grntleri tanmay insandan hzl becerebilen bir robot gelitirmeyi baard. Bu robotun fark,
grdn geometrik ekillere blmek yerine bizim yaptmz gibi nce ana hatlar, sonra
eitli zellikleri ardndan da aradaki tonlar grerek yani grnty katmanlara ayrarak
alglamas. Yani beynimizin bir resmi alglad gibi kademe kademe ileme koyuyor. Elbette
farkl alardan herhangi bir objeyi tanma veya 3 boyutlu halde gznde canlandrma gibi
zelliklerimizi tamyor ama en azndan ekil tanmada bir dnm noktas tekil ediyor.
Aadan yukar yaklam kullanan bir baka alma, New York niversitesindeki renme
uygulamal robotlar. nsan tarafndan kumanda edilmeden odada hareket edebiliyor ve
etraftaki eyalara arptka bir daha arpmamay reniyor. Bunlar gnn birinde toplumu
deitirecek takdir edilesi almalar. Ancak hamambceklerinin bile hibir yere arpmadan
yollarnda gidebildii dnldnde, henz en akll robotlarmzn, Tabiat Anann en
aalk yaratklarnn zekasna yetiemedii bir evrede olduumuz ortada.
YAKIN GELECEK (Gnmzden 2030a kadar)
nmzdeki on yllarda robot teknolojisi birok ynden geliecek ama bunlar bilimkurgu
filmlerindeki robotlara pek benzemeyecek. Gnmzn arama motorlar da bu alann
ilklerinden saylabilir. nsanlarn bilgi ve deneyimlerinin kodland yazlmlara sahip kiiye zel
doktor veya avukat gibi uzman sistemler, biimsel ve kurall bir yapy takip edecekler. DNA
ipleri sayesinde salk durumunuzu srekli kontrol eden bu robot doktorlar sayesinde
hastalklar erkenden tehis edilebileceinden ve hastanelere ylma azalacandan salk
sistemi zerinden byk yk kalkacak. Hastaneye gidip gerek doktorlara muayene olmak,
robot doktorun sevkiyle sadece gerektii zaman bavurulacak nadir bir uygulamaya dnecek.
Teknolojide dnya lideri Japonlarn tm ticari robotlarn %30una sahip oluunun nedeni,
ounun bal olduu into dinine gre canl cansz tm varlklarn ruhu olduuna duyulan
inan. Ortada ne geleneklerine ne de dinlerine ters den bir durum olmad iin Japonlar,
robotlara kar Batllarn duyduu korku yerine sempati besler. lgili almalara bunca para
yatrmalarnn amacysa, salk alannda ileride meydana gelecek krizle baa kmak. Nfusu
hzla yalanan, doum orannn dt ve darya gn artt lkede buna bal sorunlarn
youn olarak hissedilecei salk alannda, ASIMO gibi robotlarn, hasta bakmnda ne kadar
faydal olacana phe yok. Japonlar insanlara yemek yapan a robotlar da yapmay baard.
Mevcut olanlar deil ama planlanan yeni modeller insana benzetilecek.
YZYIL ORTASINDA ROBOTLAR (2030-2070)
Yzyl ortasna gelindiinde, etrafmzn robotlarla dolmas byk ihtimal ancak insan
grnmnde olmadklar iin bunun farknda bile olmayabiliriz. Bunlar yaplmas gereken
eye gre ekil deitirebilen modler robotlar olacak. Lego gibi paralarn ayrlp birleerek
duruma uygun ekil alabilecei teknolojiler, laboratuvarlarda zaten gelitirilmi durumda.
Bunlar rmekte olan altyap sistemimizi tamir etmekte nemli rol oynayacak. Cerrahi
ameliyat yapabilen robotlar yaygnlaacak. rnein, yalnzca 2006da 48 bin adet bypass ilemi,
gs kafesinin kesilmesine gerek brakmayan da Vinci robotu yardmyla yapld. Cerrahlar el
hareketlerini tekrarlayan medikal robotlar araclyla nternet zerinden uzaktan bile ameliyat
16
www.ozetkitap.com

yapabilecek. leride kapal ameliyat standartlaacak ve bugn imkan olmayan mikro dzeydeki
ameliyatlar da makinelerce yaplabilecek.
Bilim-kurgunun tekrar eden konularndan biri, robotlar bizim zekamza erise hatta gese de
duygulanmaktan yoksun olacaklardr. Ancak bu da yzyl ortasnda deiebilir. Bilim insanlar,
artk duygularn mahiyetini anlamakta. Duygular ncelikle bize neyin iyi neyin kt olduunu
syler. Holanma hissini deneyimledike evremizde bize faydal olan eyleri saptamay
reniriz. Aslnda nefret, korku, fke, sevgi vb. duygular milyonlarca yl akn sredir
tehlikelerden korunmamz ve reyebilmemiz iin evrimlemilerdir. Beynin dnen ksm n
taraftayken duygularn bulunduu ksm merkezde, derindedir. Hastalk veya yaralanma
nedeniyle aralarndaki balantnn kopmas durumunda hislerin ifade edilmesi zorlar. Bu
insanlar bilir ama hissedemezler; en nemlisi de karar veremezler. nk duygularn asl
amalarndan biri deer bimemizi salamaktr. Bylece neyin nemli, neyin gzel ve deerli
olduuna karar verebiliriz. Duygular olmadan her ey ayn deerdedir ve iyiyi kty tartmak
mmkn deildir. Bilim insanlar nihayet duygularn fazladan bir lks deil zeka iin zorunlu
olduunu kavramaya balamtr. Dolaysyla hissedebilen robotlar yaratmak lm kalm
meselesi olabilir. nk gelecekte arama kurtarma gibi hayati grevler stelenecek robotlar
yaplabilir. Acil durumlarda ncelik srasna karar vermeleri iin belli deer yarglarna sahip
olmalar gerekecektir. imdiye kadar retilen robotlar yalnzca srngen beynimizi yani en
ilkel ksm taklit edebildi. Aratrmaclarn, sosyalleebilmek iin gerekli olan duygular ve
beynin bununla ilgili ksmlarn robotlara uygulamalar iin daha ok yol kat etmeleri
gerekecek. Buna karn, MITde yaratlan robot KISMET imdiden canl gibi grnyor ve yz
ifadelerini taklit edebiliyor. Kendi kendine karar veremese de insanlarn tepki verebilecei
insans duygular taklit edebilmesi iin programlanabiliyor. Bu demek oluyor ki, yzyl
ortasnda kural temelli prosedrleri izleyebilen robotlar, gerekten duygular olmasa bile
sahiplerine balanmaya programlanabilecek. Dahas evcil bir hayvan kadar akll olabilmeleri
mmkn.
Esas kilit nokta Tabiat Anay kopyalamak ve doadan ders karmak. Pek ok bilim adam
tekerlei yeniden kefetmeye gerek olmadn yeni yeni farketmekte. Ancak insan beynini
modellemeye kalktnzda teorik olarak enerji ve s sorunu ortaya kar. rnein, Dawn adl
sperbilgisayarn, insan beyninde mantk yrtmeden sorumlu serebral korteksin
sadece %1ini simule edebilmesi iin gereken enerji 1 milyon vattr ve srekli soutulmas
gerekir. Oysaki insan beyninin tm yalnzca 2 vat enerji kullanr ve oluturduu s zar zor
farkedilir. imdiye kadar gelitirilmi en sper bilgisayardan ok daha stndr ve evrenin bu
ksmnda yaratlm en karmak doal eydir (Gne sisteminde bizden baka zeki bir yaam
formu olduuna dair bir kant olmadna gre bu kadar karman bulmak iin yaklak 40
trilyon km. mesafedeki en yakn yldz sistemine kadar gitmek lazm). Bir benzerini
modelleyebilmek iin milyarlarca dolar denek ayrlmas gerekir ki mevcut ekonomik
koullarda bu pek de olanakl deil. rnein insan sal ve bilimsel adan ok daha byk
yarar salayacak Genom projesine ABD hkmeti yaklak 3 milyar dolar ayrmakta. Ancak
beynin modellenmesi ar maliyetli ve uzun bir sre, stelik toplumun ncelikli istei de deil.
Bu yzden geliimi iin yzyl sonuna dek beklemek gerekebilir.
17
www.ozetkitap.com

UZAK GELECEK (2070-2100)

Yzyl sonunda beyni tersine mhendislikle yeniden modelleyebildiimiz ve ileyiini tmyle
zebildiimiz zaman, insan benzeri robotlar yaratma ynnde nemli bir adm atm olacaz.
Peki makineler bilinlendiinde eninde sonunda bizden zeki olduklarnda ne olacak? Evrensel
olarak bilincin anlamna dair ortak bir kan bulunmadndan bunu cevaplamak zor. Bence asl
sorun, bilinci tanmlamay ve de lmeyi beceremememizde. ahsen, bilincin temel eden
olutuunu varsayyorum: 1) evreyi alglayp tanmak 2) z-farkndalk 3) hedefler koyup
gelecee ynelik plan yapmak yani gelecei ngrerek strateji hazrlamak. Bu yaklamla,
varlklar bilin asndan 1 ile 10 arasnda derecelendirebiliriz. Buna gre mevcut robotlarn
bilin dzeylerini imdilik bceklerinkine denktir. Hayvanlar aleminde her ne kadar avclar,
planlama asndan avlarndan daha bilinliyse de gelecek farkndalklar yoktur. Bu
sralamann tepesindeki insanolu gelecei kestirme, eitli olaslklara ynelik kurgu yaratma
bilincine sahiptir ki doada baka hibir zanl bu konuda ustalamamtr. Davranlarmzn
gelecekteki sonularn grebilmek ise daha stn bir bilin ve farkndalk gerektirir. Ne yazk ki
insanlarn hepsinin buna sahip olduunu sylemek g! Fakat bunu becerebilenler hayatta,
akta, ite ok daha mutlu ve baarl olurlar. Demek ki, yapay zeka aratrmalarnn bu
zellii tayan robotlar yaratmay hedeflemesi lazm. lkini baarmak zor nk robotlar
evrelerini alglayabilir ancak anlamlandramaz. z-farkndalk yaratmak daha kolay. Gelecee
ynelik plan yapmak, olabilecekleri sezip belli hedeflere ynelik somut taktikler kurabilmeyi
yani saduyu gerektirdiinden ncsn baarmak ok daha zor. stelik st dzey bir
bilince ulamak iin saduyu sadece bir n koul. Bunu nasl salayp bilinli bir robot
yaratabileceimizi henz bilmesek de bu gerekletiinde nc zellikte bizi geecekleri
kesin. Gelecee dair daha ok sayda simlasyon yaratp olas sorunlar bizden ok daha iyi
ngrebilecekler. Gzden kardklarmz veya farkna varamadmz eyleri hesaba
katabilecekler. Dahas kendilerine hedef koyabilecekler. Bu hedefler insana yardm etmek
olduu srece ne ala ama hedeflerine giden yolda insanlar engel olarak grrlerse sonu fena
olabilir. Uzmanlara gre robotlar gelitike evrim basamaklarn da trmanmaya balayacak.
Evrimin kuralysa uyum salayanlarn hayatta kalp salayamayanlar yerinden edeceidir.
Bu mcadelede kaybeden insan rk olabilir. Bir senaryoda, tarihsel rolmz evrimsel srete
haleflerimizi yaratmak ve kenara ekilmek olabilir. Fakat bu durumda matematiki, yazar ve
fizik profesr Douglas Hofstadterin syledii gibi; olaylarn doal ak byle olsa bile kendi
yarattmz sper zeki robotlarla ocuklarmzm gibi neden ilgilenmeyelim ki? Baka bir
senaryoya gre yeryznn en zeki yarat olmay sperrobotlara kaptrdktan sonra onlar da
kendilerini kopyalayarak her seferinde daha da zekileen nesiller yaratabilir. Srekli artan zeka
peindeki bu aray, sperrobotlarn gezegenin tm kaynaklarn mahvetmesi sonucunda
yeryznn bir bilgisayara dnmesine neden olabilir. Hatta bazlarna gre bununla da
yetinmeyip, bu bilgisayarla fizik kurallarn evirerek baka gezegenlere ve galaksilere ulap
onlar da kapsayarak tm evreni zekiletirebilirler. Greli fizikte buna tekillik denmektedir.
Bu kavram sonsuz bir ktleekim kuvvetini temsil eder, tpk bir kara delik gibi hibir eyin
ka mmkn deildir. Teknolojinin katlanarak artna dayal tahminlerinde hayli baarl
olan ve en nihayetinde tekillie ulaacamza gnlden inanan yazar ve mucit Ray Kurzweila
18
www.ozetkitap.com

gre 2019da 1000$lk bir kiisel bilgisayar, insan beyninin ham gcne sahip olacak ve ksa
bir sre sonra bilgisayarlar bizi sollayacak. 2029da 1000$lk bir kiisel bilgisayar insan
beyninin 1000 kat gcnde; 2045te tm insanlarn birleiminden milyar kat daha zeki olacak.
Kurzweil zeki makinelerin bize saldraca kansnda deil, bu teknolojiyle birleeceimize, bu
zeki aygtlar vcudumuza ve beynimize yerletirip daha uzun ve salkl yaayacamza
inanyor. Tekillik gibi tartmal ve anlalmas g bir konunun geri tepebilecei bir gerek. Bu
konudaki grlerin bir ksm sama olduu gibi birou da ok iyi fikirler ancak ayrt etmesi
zor. Halis zeka bellek ve hzn ok tesinde bir ey olduuna gre, gelecein sperhzl
bilgisayarlar akl almaz miktarda bilgi ezberleyip hesap yapabilecek ancak daha fazla pek de
bir ey yapamyor olacak. Kendilerinden daha akll makineler yaratacaklar da pheli. Bu
zincirin en zayf halkas da yazlm ve programlamann insan tarafndan hazrlanmasnn
gerekmesi. Bilgisayar mhendislii hzla gelimekte ama ans, beceri ve deha gerektiren temel
aratrmaya gelince, uzun sre ok bir ey olmayan bir srete bir anda her eyi toptan
deitirecek bir atlm lazm. O yzden makinelerin evriminin yzyl sonunda denk gelecei
kansndaym.
Bana kalrsa en olas senaryo, dostane yapay zeka. Bu bilim insanlarnn ncelikle robotlarn
tehlike yaratmayacana dair nlemler almalarn gerektirir. Bu, en basitinden tehlike sinyalini
alglayp otomatik olarak robotu devre d brakacak bir ip yerletirmek olabilir. Bu
yaklamda tm zeki robotlar emniyet kilitli olarak bozulduklarnda insan tarafndan annda
kapatlabilecek ekilde tasarlanabilir. Ya da anormal davranan robotlar etkisiz klacak avc
robotlar yaplabilir veya Bak Srt roman ve filminde olduu gibi zel eitimli ajanlar
grevlendirilebilir. Robotlarn geliip bilince ulamas uzun ve zorlu bir sre olacandan
insanln savunmasz yakalanp aniden tutsak edilmesi filan mmkn deildir. Sonuta insan
bilincinin olumas milyonlarca yl srmtr dolaysyla makinelerde insan bilincine benzer bir
eyin oluabilmesi iin de uzun bir zaman gerekir. Yani bir sabah uyanp internetin canlandn
veya robotlarn kendileri iin plan yapmaya baladklarn grp hazrlksz yakalanacak deiliz.
Bilim-kurgu stad Isaac Asimovun ortaya koyduu seenekte robotlarn kontrolden kmasn
engellemek iin retim aamasnda daha 3 kural koymak art. nsanlara zarar veremezler,
insanlara itaat etmek ve korumak zorundalar. Fakat bu kurallarn birbiriyle elitii durumlar
da olas. Bu durumda bazlar drdnc bir kural eklemeyi neriyor: Robotlar insanlara zarar
veremez ve onlar tutsak edemez. Fakat bilim dnyas bandan itibaren robotlar her daim
insanlara kar iyi huylu olacak ekilde tasarlamaktan yana. Bu dostane robotlarn en bandan,
insanlar yok etmektense yardm etmeyi seecek ekilde yaratlmasn ne sren alana sosyal
robotbilim denmekte. Fakat buradaki sorunsal, ordunun yapay zeka sistemlerinin en byk
finansr oluu ve askeri robotlarn bilhassa insan avlamak iin tasarlanmas. Gelecekte tek
grevi dman ldrmek olan robotlarn bunu baaracan tasavvur etmek ok kolay. Ancak
o zaman bu robotlarn efendilerine kar gelmelerini garantileyecek ayrca tedbirler alnmas
gerekir. Burada yaplacak herhangi bir hata felaket dourabilir. Fakat gelecekte zellikle
Japonya gibi iyi huylu robotlar retilen yerlerde sivil ticaret sektrnden giderek daha fazla
denek kmaya balayacak. te o zaman, dostane yapay zeka gerek olacak ve robotbilim
19
www.ozetkitap.com

teknolojisine tketiciyle piyasa gleri hkmedecek. Ticari karlar robotlarn, yok etmek deil
yardm etmek zere tasarlanmasndan yana olacak.
Gelecekte kendi yaratlarmzla birlemek gibi bir seeneimiz daha var. Robotlarn zekada bizi
gemesini beklemek yerine kendimizi gelitirip bu srete sperinsanlara dnebiliriz. Doa
ve biyolojiden reneceklerimiz var. Bcekler ya da farelerin beyinlerine programlanm
mantk kurallar yoktur, deneme yanlma yoluyla hayatta kalmada ustalarlar. MIT
yneticilerinden Rodney Brooks, orduya ve sanayiye silikon bileenler tasarlayan
laboratuvarlarnn artk yeni nesil robotlara yneldiini, bunlarn da silikon ve eliin canl
dokuyla birlemesinden oluacan belirtmekte. Biyolojik ve elektronik sistemlerin
birlemesiyle yeni bir robot yaps oluacan ve yzyl sonunda insanlarn da yar robotlaarak
onlarla balantda olacana deinen Brooks, yapabileceklerimizi ve dnyay kavraymz
gelitirecek teknolojilerin benimsenecei kltrel bir deiim ngrmekte, hem de bunun iin
yzyl sonunu deil gelecek 10-20 yl gstermekte.
imdiden gerekmi gibi hissedebilen yapay uzuvlar gelitirildi. Bir sonraki admda, bu
teknolojileri sadece hastalklar iyiletirmek iin deil yava yava yapabildiklerimizi oaltmak
iin kullanabiliriz. Yani bugnn protezleri yarn bize sper gler kazandrabilir. Gnn birinde
mekanik uzuvlar etten kemiktenmilercesine kontrol edebiliriz. Beynimizin sabit deil esnek
olmas ve renme yoluyla yeni durumlara alp kendini uydurma kabiliyeti farkl aygtlar,
sensrleri kendimize takp doal bir uzantmzm gibi kullanabilmemizi mmkn klabilir.
Gelecekte zekamz arttrmamz da olas. Nronlarna takviye yaplan farelerin bilisel
becerilerinin gelitii ispatlanm durumda. Gelecekte benzer uygulamalar insan beynine de
yaplabilir. Elbette hibir ey fazla ileri gtrlmemeli. Bazlarnn bundan tiksinip isyan etmesi
ihtimaline kar, insanolu yaratt robotlarla nereye kadar birlemeli acaba?
Senaryolar fazla abartmadan maara insan kuralnn bu noktadaki etkisine bakalm. Beynin
yaps, 100 bin yl akn bir sre nce insanolu Afrika krlarnda ortaya ktndan beri
deimediine gre, balca gdmzn zellikle kar cinse ve akranlarmza iyi grnmek
olduu gereini de deitiremeyiz. Elenceden sonra harcamalarmzn ou bu amaca ayrlr.
Plastik cerrahi, Botox, kiisel bakm/kozmetik, son moda kyafetlerin patlama yapmas da
bundandr. Ayn ekilde fitness ve kas gelitirmeye, dans kurslarna, en yeni mzikleri
edinmeye harcanan meblalar ve aba da bu yzdendir. Hepsini toplarsanz tketimin youn
bir blmn, Amerikan ekonomisinin de byk ksmn oluturur. Bu demektir ki; gelecekte
neredeyse lmszlemi kusursuz bedenler yaratma kabiliyetine sahip olsak bile, bamzdan
sarkan implantlarla bilim-kurgu filminden frlam gibi grneceksek, muhtemelen robotumsu
bir beden istememekte direneceiz. Eer gelitirilmi bedenlere sahip olabileceksek bunlarn
bizi daha ekici klmas, dier insanlarn houna gidecek biimde olmas lazm. Bazlar
bedenlerimizden ayrlp srf zihnimizle lmszleeceimiz fikrinden ok holanyor ama bir
bilgisayarn iinde derin dncelere dalarak yaamay kim ister ki? Belki de bizden sonrakiler
kara delii tanmlayan denklemleri zmek istemeyecek; atom alt paracklarla uramak
yerine rock dinleyip dans etmeye daha ok zaman ayrmak isteyecekler.

20
www.ozetkitap.com

ahsen en ok, dostane robotlar yapp, bedenlerimizi bir raddeye kadar gelitireceimize ama
maara adam kuralndan amayacamza ihtimal veriyorum. Bir sreliine sperrobot gibi
yaama veya kendimizi yedekleme fikri cazip gelebilir ancak tannmayacak hale gelinceye
kadar bedenimizi deitirme veya bir bilgisayarn iinde yaama fikrine kar koyacamz kesin.
Ancak mekanik yollar dnda bedenlerimizi biyolojik yollarla da gelitirmemiz mmkn elbette.
Esasna baklrsa evrimin kendisi daha iyi olan genlerin seilmesinden ibaret. yleyse neden
milyonlarca yl beklemektense kestirmeden gidip genetik kaderimizin kontroln elimize
almayalm?
III. Blm TIBBIN GELECE - Kusursuzluk ve tesi
Yzyl sonunda, biyoteknoloji mucizesi sayesinde yaam ve lm zerinde ksmen g sahibi
olma, hastalklar iyiletirme ve insan mrn uzatma kabiliyetlerine erimi olacaz. Bununla
snrl kalmayp insan bedenini gelitirebileceiz hatta yeni yaam trleri yaratabileceiz.
DNAmzda gizli bilginin aa karlmasnn pe pee bululara yol amasyla tp, esiz bir
dneme girmi oldu. Tp tarihini 3 ana dneme ayrabiliriz. Onbinlerce yl sren ilk dnemde
batl inanlar, byclk ve kulaktan dolma bilgiler hakimdi. Ortalama insan mr 18-20 yl
civarndayd. Baz ifal bitkiler ve aspirin gibi kimyasallar bu ilk dnemde kefedilmi olsa da
tedaviye ynelik sistematik yntemler yoktu. e yarayan tedavilerle iksirler de zenginleri
memnun etmeye alan eski zaman doktorlar tarafndan maalesef sr gibi saklanyordu. 19.
asrda balayan ikinci dnemdeyse mikrop teorisiyle hijyen ortaya kt ve bununla beraber,
asrn sonuna gelindiinde ABDde ortalama mr 1900de 49 yla ykseldi. On binlerce askerin
ld, yz binlerin yaraland I.Dnya Savanda, sonu veren ve tekrar edilebilir somut
tedaviler uygulanmas art oldu. Artk doktorlarn zenginleri memnun etmeye uramaktansa,
almalaryla meruluk ve n kazanp tp mecmualarna girme mcadelesi vermesi
gerekiyordu. Bylece alarla antibiyotiklerde ilerleme kaydedildi ve dolaysyla ortalama insan
mr 70 ve tesine ykseldi.
nc dnemi balatan fizikle tbbn birlemesinden ortaya kan molekler tptr. Tp
bilimini atomlara, molekllere ve genlere indirgeyen bu tarihsel dnm, 1940larda ayn
zamanda kuantum teorisinin de kurucularndan olan Avusturyal fiziki Erwin Schrdingerin
yazd Yaam Nedir? kitabyla balad. Canllar hareket ettiren gizemli bir ruh veya bir
yaam gc olduu inann reddederek, yaamn btnyle molekl zerine kodlanm bir
eit ifreye dayal olduunu ve bu molekl bulunduunda yaamn srrnn zleceini ne
srd. Bundan ilham alan fiziki Francis Crick ve genetiki James Watson 1953te DNAnn ift
sarmal yapsn zerek efsanevi molekln DNA olduunu ispatlad.
Gelmi gemi en byk bululardan biri olan bu keif hem tp tarihini hem de insanlk tarihini
sonsuza dek deitirecek etkiye sahipti. Bunu takiben molekler genetik alanndaki hzl
gelimeler, insan bedenindeki tm genlerin dizilimini ortaya karmak iin yzlerce bilim
insannn ibirlii yapt 3 milyar dolara mal olan, tp tarihinde benzersiz bir dnm noktas
saylan uluslararas nsan Genom Projesinin oluturulmasna yol at ve 2003te aklanan
sonularyla bilimde yeni bir r balatm oldu.
21
www.ozetkitap.com

YAKIN GELECEK (gnmzden 2030a kadar)

Tptaki bu olaanst sramann itici gc, ksmen kuantum teorisi ksmen de bilgisayar
devrimidir. Kuantum sayesinde yaam oluturan molekllerin en bandan atom dzeyinde
nasl yaplandn biliyoruz artk. Bilgisayarlar sayesinde uzun, zahmetli ve masrafl bir sre
olan gen dizilimi de otomatikleti. Bu bilim asndan yeni bir brann almas demek.
Biyoenformatik, binlerce organizmann bilgisayarlarla genomunun taranp genetik analizinin
hzla yaplabilmesi anlamna gelmekte. Bata tek bir insan vcudunda bulunan yaklak 25 bin
genin dizilimini karmak birka milyon dolar tutarken, birka yl iinde bu teknoloji isteyen
herkesin ulaabilecei bir hizmete dnebilir. u anda maliyeti 50 bin dolara den bu
uygulamann nmzdeki yllarda 1000$a inecei ngrlmekte. Bylece daha ok insan
bundan yararlanm olacak. Birka on yl getikten sonraysa 100$n altna dmesi olas. Bu da
herhangi bir kan testinden pahal olamayacak demek. ngrlen bu hzl dn nedeni de
insanlarn DNAsnn ortalama 0.1den az bir oran dnda neredeyse tpatp ayn olmas ve ne
kadar ok insann gen dizilimi yaplrsa bu ilemin o kadar kolaylamas. Bilgisayarda eletirme
yoluyla bu teknolojiyi son haline getiren genetik mhendisi Stephan R. Quake, nsan Genom
Projesi kapsamnda dnyada gen dizilimi yaplan 8.kii. Kendisinin kalp hastalyla ilgili geni
tad belirlenmi. Genetik analizinize bakmay iinizin kaldrabilmesi iin midenizin salam
olmas lazm diyor. BBCye hazrladm bir program iin benim de genomum ksmen tarand
ve bu bilgileri ieren CD-ROMu elime aldmda ok tuhaf hissettim ama neyse ki annemin
lmne neden olan Alzheimers hastalna yakalanma riskini arttran gene sahip olmadm
ortaya kt. Baz genlerimin, daha nce genom analizi yaptrm kiilerden tam olarak eletii
insanlarn bulunduu yerlere baknca soyumun izini Japonyadan ine oradan da Tibete kadar
srebildim. Aslnda genom analizi bir nevi kullanm klavuzuna benzetilebilir. Tehlikeli
hastalklara yatknlktan tutun, atalarnzn glerine kadar her ey DNAmzda kaytl ve yakn
gelecekte pek ok insan kendisiyle ilgili bu bilgilere sahip olma imkan bulabilecek. (Bu sadece
tedavi amal uygulamalarda deil, adli tp asndan da devrim niteliinde. nk kepekteki
DNA kalntsndan bile insan yzn bilgisayar ortamnda oluturmak mmkn.)
Biyoenformatik kapsamnda alan dnyann en gl bilgisayarlar, baz kilit genleri bulmak
iin bitkilerle hayvanlarn milyonlarca genini analiz etmekle megul. Bu sayede ayn hastalktan
muzdarip yzlerce insann genlerinin sisteme girilmesiyle hasarl DNAnn konumu kesin olarak
tespit edilmesi mmkn olacak.
Tbbi gelimelerden bahsederken banyonuzdaki sensrlerin, srekli hcrelerinizi tarayp
kt bir hastalk gelimeden nce haber vereceine; DNA ipleri ve tanabilir MR cihazlarnca
neredeyse her hastaln tehis edilebileceine deinmitik. Diyelim ki, bunlarla yaplan rutin
muayenede kanser izine rastland. Vcudunuza salnacak nanopartikller dorudan kanserli
hcrelere hcum edecek ve salkl hcrelere dokunmayacak. Yaknda, bugnlerde uygulanan
kemoterapiye gemiin slk tedavisine baktmz gibi bakacaz. Gen terapisinin en nemli
hedeflerinden biri de kanseri yenmek. imdiden baz kanser trlerine kar ilerleme
kaydedilmi durumda. rnein, cilt kanserinde baarl olduu kesin olarak kantland.
Kanserin birok trne are gelitirilecek ancak kanserin kendisi ok sayda hastaln toplam
gibi bir ey olduundan hepsine birden yarayan tek bir tedavi olas deil. Kanseri, molekler ve
22
www.ozetkitap.com

genetik kkeninde zmek zere trlerine gre gen terapisi, nanopartikller, alar, sadece
kanserli hcreye odakl ilalar, tmrn bymesini engelleyen antianjiyogen gibi yeni tedavi
ve terapi uygulamalar birbiri ardna piyasaya srlecek. Buna ramen kanserin pek ok farkl
tr olmas ve evresel etkenlere de bal olmas nedeniyle, maalesef yzyl boyunca lmcl
olmaya devam etmesi olas. Yine de hcresel bazda erken tehis teknolojileri ok
gelieceinden lm oranlarnda byk azalma olaca kesin. Gen terapisi bilhassa kaltmsal
hastalklarn iyiletirilmesinde nemli rol oynayacak ve yakn gelecekte gen mutasyonu
nedeniyle ortaya kan veya baklk sistemi bozukluuna bal pek ok hastal tedavi etmek
mmkn olacak.
aresi bulunamayan hastalklar veya yaralanma nedeniyle hasar gren organlar kendi
hcrelerinizden yaratlan organlarla deitirilebilecek. Halen organ nakli iin bekleyen on
binlerce insan var ancak ileride byle bir sorun kalmayacak. Hzla gelien doku mhendislii
sayesinde gerekli organlar insann kendi hcresinden retileceinden vcudun nakledilen
organ reddetmesi olasl da ortadan kalkacak. imdiden deri, kan, damarlar, kalp
kapakklar, kkrdak, kemik, burun ve kulak meydana getirilebiliyor. Vcuttan alnan az
miktarda doku paras, oluturulmak istenilen organn eklinde biyolojik olarak znebilen bir
kalba yerletiriliyor; ardndan hcre geliiminin tevik edilmesiyle hcrelerin oalp kalbn
eklini alarak organ meydana getirmesi salanyor. nk her hcremizde tm bedenimizi
oluturmak iin gerekli olan genetik kodlamann tamam mevcut. Basitten balayp karmaa
doru almalarn ilerleten bilim insanlar, imdilik mesane, nefes borusu gibi i organlar
retmeyi baard. Be yl iinde karacier, pankreas gibi organlarn meydana getirilmesinin
halk salna byk etkisi olacak. Gelecek birka on yl iindeyse neredeyse tm organlarn
insann kendi hcresinden oluturulmas mmkn olabilecek. Bbrek gibi daha karmak
yapya sahip organlarn kalbn hazrlamak bir hayli zor olduundan bunun iin daha uzun sre
beklemek gerekecek. Ama en zoru insan beynini oluturmak yine de ileride, beyne dorudan
yeni hcre zerk etmek olas.
Yakn gelecekte organlar yeniden oluturmak iin kk hcreler de kullanlabilecek. Kk
hcreler tm hcrelerin anas olduundan vcudumuzdaki herhangi bir hcre tipine dnme
kabiliyetine sahip ancak hcreler olgunlatka hangi hcrenin hangi tip olaca belli
olduundan bu genler pasif hale gelmekte. Embriyonik kk hcrelerde bu zellik fazlasyla var
ancak etik adan ok tartmal bir konu. Dolaysyla baz bilim insanlar yetikin kk hcreleri
tekrar aktif hale getirmeye uramakta nk kk hcrelerin diyabetten, kalp hastalna,
Alzheimers, Parkinsons gibi hastalklardan kansere kadar bir sr hastal iyiletirme
potansiyeli bulunmakta. Kk hcre aratrmalarnn, istenmeyen sonular kontrol edilebilecek
hale gelinceye kadar srdrlmesi gerek. zellikle hayvanlarla yaplan aratrmalarda atan bir
kalp oluturmaya varan baarlar elde edildi. Kaybettikleri kuyruklarn yeniden uzatabilen
sleymancklardan yola karak yeniden uzuv oluturmaya ynelik almalar, Amerikan Silahl
Kuvvetler Tbbi Aratrma Enstitsnce yrtlmekte. imdiden kesilen bir parmak ucu ve
trnan bir ksmnn yeniden kmas baarld. Bir sonraki hedef, Afganistan ve Irakta sakat
kalan askerlere uzuvlarn geri verebilmenin bir yolunu bulmak. Bu Amerikan ordusunun
nceliklerinden biri haline geldiinden doku almalarna ayrlan denek de arttrld.
23
www.ozetkitap.com

Organlarn bu ekilde yeniden oluturulabilmesi akla, insann btnyle

kopyalanabileceini de getiriyor elbette. Bununla ilgili sylentiler de kt ancak brakn insan
kopyalamay, henz bir primat klonlamak dahi baarlamad. Hayvanlar kopyalamak bile
gayet zor bir ilem. Klonlama hayvan yetitiricilii iin ticari adan da nemli. Mesela sr
klonlama potansiyel olarak kazanl bir i. stn bir damzlk lse bile genlerinden aynsn
klonlayp kaliteli sr soyunu srdrmek mmkn. Gnn birinde insan klonlama mmkn
olsa bile nnde sosyal engeller var. ncelikle dinlerin ou buna kar kacak. Tpk 1978de
Katolik Kilisesinin tp bebek uygulamasna kar kmas gibi. Bu teknolojiyi yasaklamaya
ynelik kanunlar karlacak veya en azndan ok sk biimde dzenlenecek. stelik buna
ynelik ticari talep ok snrl olacandan yasallasa da, insanlarn olsa olsa ok ufak bir ksm
klon olacaktr. ocuunu kaybetmi bir aile veya varisi bulunmayan varlkl birinin bu ynteme
bavurmak istemesi doal. Bana sorarsanz, gelecekte buna engel olan yasalar konsa bile az da
olsa insan klonlar olacak ve toplumsal sonular da olduka az olacak.
YZYIL ORTASI (2030-2070)
Genetik hastalklarn tedavisinde gen terapisi standart uygulama olacak ve sadece hasta
genlerin dzeltilmesi deil, normal genlerin de gelitirilmesi sz konusu olacak. Hayvanlar
zerinde yaplan aratrmalar baarl olunca insanlara da uyarlanmaya balayacak. Genetik
biliminin ilerlemesini frsat bilen insanlar mitolojik hikayelerden bu yana sregelen insanst
glere sahip olma arzusuna kar koyamayarak, sperinsan kabiliyetleri olsun isteyecek ve
bilim, zor da olsa bunu salayacak genler yaratabiliyor olacak. Yzyl ortasna gelindiinde
tasarm ocuklar gerek olabilir. Ebeveynlerin, ocuklarnn daha kuvvetli bir hafzaya sahip,
daha zeki, daha dikkatli, daha kasl veya daha gzel olmalarn salayacak genetik oynamalarn
yaplmasn istemesi gayet mmkn. Hastalklarn iyiletirilmesi dnda genlerle oynanmasn
yasaklayan kanunlar karlsa da nne gemek zor olacak. Doal olarak ocuuna en iyisini
salamaya artlanm olan anne-babalar yeni ve rekabeti bir dnyada ocuklarna avantaj
salamak iin birbirleriyle yaracandan, genetik zelliklerin pekitirilmesine ynelik
uygulamalar yzyl ortasnda sradanlaabilir.
Biyoteknoloji devriminin de zayf noktalar olmas kanlmaz. rnein farelerde performans ve
hafzay arttran akll gene sahip farelerin tehlikeli durumlarda korkudan paralize olduklar
anlald ki, bu ok ey hatrlamann pek de iyi bir ey olmadn kantlamakta adeta. Belki de
yenilerini kaydedebilmek iin eski dosyalarn oundan kurtulmak gerekli. Dnyay
anlamlandrmak ve bildiklerimizi dzene sokmak iin unutmann da hatrlamak kadar gerekli
olduunu yeni farkeden uzmanlar, ikisinin arasnda bir denge kurulmas gerektiine kanaat
getirdi. nk fazlasyla unutursanz eski hatalarn acsn unutabilirsiniz ama kilit noktalar ve
becerileri de unutursunuz; fazla hatrlayacak olursanz ise nemli detaylar anmsayabilirsiniz
ama her acnn ve tersliin brakt anlarla hibir ey yapamayacak hale de gelebilirsiniz.
Bazs, insanlar daha salkl ve daha mutlu yapacaksa genlerden yararlanmaktan yana; bazs
da kozmetik amal genetik pekitirmelere izin verilmesi gerektiini savunmakta. Asl soru
bunda ne kadar ileri gideceimiz. Her halkarda grn ve performans iyiletirecek tasarm
genlerin yaygnlamasn denetlemek giderek gleebilir. nsan rknn genetii deitirilmi ve
24
www.ozetkitap.com

deitirilmemi olarak farkl genetik gruplara blnmesini istemeyiz. Bunu ne kadar ileri
gtreceimize toplumun kendisi demokratik olarak karar verecek. Kanmca, bu gl
teknolojiyle ilgili kanunlar, hastalklar iyiletirmeye ve verimli hayatlar srmemize ynelik
olduka gen terapisine izin veren; ancak sadece kozmetik amalysa kstlayan ekilde
dzenlenecek. O zaman da eninde sonunda bir karaborsa olumas kanlmaz ama arz talebe
dayal olacandan bunun boyutunu yine tketiciler belirleyecek. Aslnda plastik cerrahi
sayesinde zaten grnm deitirilebildii iin genetik mhendisliin kozmetik amal
kullanlmas gerekmeyebilir. Esas tehlike, kiilii deitirebilecek genlerle oynanmasnda.
Davranlarmz etkileyen genler fazla sayda olduundan aralarndaki ilikiler ok karmak
olabilir. Bu yzden de bunlara mdahale edilmesi istenmeyen sonulara yol aabilir. Bilim,
eitli niteliklerimizi kontrol eden genleri ayrp deitirebilecek hale gelebilir ancak yan
etkilerin ortadan kaldrlp insanlarn bundan faydalanmas iin on yllar gemesi gerek.
UZAK GELECEK (2070-2100)
Glgam Destanndan, Nuhun Gemisi efsanesine kadar insanlk tarihi boyunca sregelmi
lmszlk arayna istinaden, muhtemelen en nemlisi insan mrn uzatmak iin genlere
mdahale edilmesi. Son yllardaki deney sonular, mrn sabit ve deimez olduu inann
alt st edince, aratrma fonlarna yz milyonlarca dolar akmaya balad. Artk yalanma
srecinin srlar gnna kmakta ve genetiin bu noktada hayati rol oynayaca kesin.
Yalanmann genetik ve hcre dzeyinde biriken hatalardan kaynaklandn rendik. Bu
hatalar eitli yollarla oluabilir: metabolizmann yaratt serbest radikallerin hcrelerimizin
hassas mekanizmasn bozarak yalanmalarna neden olmas ya da hatalarn molekler enkaz
eklinde hcre iinde veya dnda birikmesi gibi. Bu genetik hatalarn olumas
termodinamiin ikinci kural olan entropi, yani dzensizliin (kaos) daimi artna baldr. te
bu yzden paslanma, rme, bozulma vb. yaamn evrensel zellikleridir. iekler,
bedenlerimiz hatta evrenin kendisi solup lmeye mahkumdur. Bundan ka yoktur, ancak bu
kuraln nemli bir kaamak noktas vardr. Entropiyi bir yerde arttrdnz takdirde, baka bir
yerde entropiyi azaltp yalanmay tersine evirebilirsiniz. Yani baka bir yerde tahribat
yarattnz srece genlemek mmkndr. Bunu daha iyi anlamak iin buzdolabnn ileyiini
dnn: dolabn iini soutmak iin arkasndaki motorun adeta yanarcasna almas gerekir.
Bu ikinci kural diilerin salglad strojen hormonunun faaliyetinde de grlebilir. Kadnlar
menopoza kadar gen ve enerjik tutan strojendir. Bu hormon kesildikten sonra yalanma
hzlanr. Bu spor bir arabaya yksek oktavl benzin koymaya benzetilebilir. Arabann
performans ahane olur ama bunun bedeli motorun daha ok ypranp eskimesidir.
Genler ve yalanma zerine yaplan aratrmalar, yalanmadan sorumlu genleri ksmen ortaya
karmaya oktan balad. Baz ailelerde uzun mrl insanlarn ok olmas da bir anlamda
kaltmsal etkiye iaret eder ancak ortalama yaam sremizin yalnzca %35i genlere bal.
Genetik analiz, yalanmann hcrenin motoru diyebileceimiz mitokondride younlatn
gstermekte. Bu nedenle bilim insanlar, yalanma etkilerini tersine evirmek iin gen
onarmn mitokondri iinde yapmann yollarn aramakta. 2050de kk hcre ve gen terapisi
gibi eitli terapilerle yalanma srecini yavalatmak mmkn olabilecei iin insan mr 150
25
www.ozetkitap.com

ve zerine kabilir. 2100e gelindiindeyse hcre onarmn hzlandrarak yalanmay tersine

evirip ok daha uzun yaamak mmkn olabilecek.
mr %30 uzatan bir baka gerek de kalori kstlamas. Aldmz kaloriyi %30 azalttmz
takdirde daha uzun yaayabiliriz. eitli canl trleri zerinde yaplan aratrmalar bunun hem
mr uzattn hem de hastalklar azalttn gstermekte. Yalanma aratrmalar da bundan
faydalanabilmek iin a kalmadan kalori kstlamasn kontrol etmenin peine dp hcrenin
enerji rezervini denetleyen geni buldular. Bu geni aktive eden kimyasaln da arabn iinde
bulunan resveratrol adl madde olduunu kefettiler. Bu durumda youn soslu yal
yemeklerine karn, sofrada arap ime alkanlna sahip Franszlarn yaam sresinin normal
oluuna da amamak gerek.
Biyologlar, hayvanlarn reme an getikten sonra bal olduklar toplulua klfet olmaya
baladklarn dolaysyla belki de evrimin bundan tr hayvanlar yalanp lmeye
programladna dikkat ekiyor. Yani belki de lmeye programlandk ama kendimizi daha uzun
yaamaya programlayabiliriz. Fakat dikkatli olmak lazm. Biyolojik saatimizi yavalatalm veya
geri evirelim derken bamz belaya sokmayalm. Mesela kanserli hcrelerin snrszca
oalmasn salayan bir enzimi sentezleyip cilt hcrelerinin mrn uzatma ynnde
almalar mevcut. Dolaysyla bu enzimin kullanld terapilerin ok dikkatli analiz edilmesi
kansere yol amayacandan emin olunarak uygulanmas gerekli.
nsan mrnn uzamas sevindirici ancak ekonomiyi iflasa srkleyecek bir nfus patlamas ve
yal bir toplum dnldnde bir o kadar da korkutucu. Fakat biyolojik, mekanik ve
nanoteknolojik terapilerin birleimi yalnzca mrmz uzatmakla kalmayp genlik ve
zindeliimizi de korumamz salayabilir. Bylece biyolojik yanz rutin kontroller, arndrma ve
gerekli onarmla ylda bir kez yeniden kurularak setiiniz fizyolojik yata kalmanz salanabilir.
Gelecekte byk ihtimalle aadaki yntemlerin hepsini birden kullanarak mr uzatmak
mmkn olacak:
1. Organlar eskidike veya hastalandka doku mhendislii ve kk hcreyle yenilerinin
oluturulmas
2. Hcre onarmn arttran, metabolizmay dzenleyen, biyolojik saati yeniden ayarlayan
ve oksidasyonu azaltan protein ve enzimlerden oluan karmlar tketilmesi
3. Gen terapisiyle yalanma srecini yavalatan genlerde deiiklik yaplmas
4. Salkl bir yaam tarznn benimsenmesi (egzersiz, doru ve iyi beslenme)
5. Kanser gibi hastalklarn sorun olmadan yllar nce nanosensrlerce tehis edilmesi.
Nfus ve Gda: nsan mr uzadka, ortaya ar nfus sorunu kar m kmaz m kesin olarak
kimse bilemez ama sonu olarak toplumsal etkisinin byk olacana phe yok. Genelde
yaam sresi arttka, insanlar kariyer peine dp ocuk yapmay erteler. Avrupann yerli
nfusunun giderek azalmas da buna bal. Demek ki insanlar daha zengin ve daha uzun bir
mr srerse daha az sayda ve daha ge yata ocuk yapacaklar. Kimine gre insanlar doal
bir sre olmad veya dinlerine ters dt iin mr uzatma teknolojilerine kar kacak.
lm olmasa yaamn anlamsz olacan syleyen anket sonular var ancak cevaplayanlarn
26
www.ozetkitap.com

hepsi gen ya da orta yal. Halbuki aclar iinde mecburen lm bekleyen yallara sorsanz
bambaka bir yant alabilirsiniz.
Son 300 ylda, modern tbbn gelimesi ve gda bolluu yaratan sanayi devrimiyle kesien bir
biimde dnya nfusunda ani bir art oldu. 20.yyda yeniden ykseldi ve 1950de 2,5
milyardan 1992de 5,5 milyara kt. u anda 6,7 milyar. Dnya nfusuna her yl 79 milyon
insan ekleniyor. Gda retimi dorusal biimde nfus ise katlanarak arttndan tarih boyunca
birka kez bir noktada ktlk ba gsterecek sanld ancak ilkin 1800lerde yeni ktann
kefedilmesiyle gda tedarii artt; 1960lardan itibaren de yeil devrim kapsamnda uygulanan
tarm yntemleri sayesinde tahl retimi %250 civarnda artt. imdi nfus ald ban gidiyor ve
bazlarna gre dnyann gda retiminin snrna dayanmak zereyiz. Kayg verici bir ekilde,
tahl retimi de deniz rnleri de azaltmakta. Geenlerde, ngiliz hkmeti bauzman 2030da
gda ve enerji krizine dair uyarda bulundu. BM Gda ve Tarm rgtne gre dnyann
2050ye kadar eklenecek 2,3 milyar insan doyurabilmesi iin gda retimini %70 arttrmas
lazm yoksa felaket kapda. Bana kalrsa, bu tahminler sorunun esas boyutunu gzden karyor.
Orta snfa katlan yzmilyonlarca inli ve Hintli de Hollywood filmlerinde grdkleri iki araba,
ehir dnda villalar, hamburger vs. gibi lksleri tketme arzusunda. Ancak dnyann
kaynaklarnn, orta snfn bu kadar kalabalklamasn kaldrmaya gc yetmeyebilir.
Bu sorunun stesinden gelinebilmesi iin kadnlarn bilincinin arttrlmas ve yaygn doum
kontrol umut verici olabilir. Eskiden bir tabu olarak grlen doum kontrol gelimi
lkelerde iyice yerleti ve gelimekte olan lkelerde de baarl olmakta. ounluun 20 yan
altnda olduu nc dnyann sorunu hzl nfus art. Nfusun ayn kalabilmesi iin
gereken oran aile bana 2,1 ocuktur. Bunun altnda veya zerindeki oranlar mutlaka sorun
yaratacaktr. rnein, Avrupa ve Japonyann derdi genel olarak nfusun azalmas ama yal
nfusun artmas. Bundan karlacak ders u: en iyi doum kontrol yksek refah dzeyidir.
Eskiden emeklilik veya sosyal sigorta hakk olmayan kyller olabildiince ok ocuk yapard
nk bu tarlada alacak, gelir getirecek ve yalandklarnda kendilerine bakacak daha ok
kii demekti. Fakat orta snfa giren bir kyl emeklilik hakk ve rahat bir yaam tarzn elde
ettii an, denklem tersine dner nk her ocuk hane gelirini ve yaam kalitesini drr.
Ayn ekilde topraklarn brakp bykehre g eden, varolarda yaayp ii olarak almaya
balayan bir aile iin de her ocuk giderleri arttrdndan ve ehirde ocuk yetitirmek ok
masrafl olduundan doum oran azalr. Bu adan hzl ehirlemenin etkisi byk. 1800de
nfusun sadece %3 ehirlerde yaarken 20.yy sonunda bu %47e kmtr ve giderek
artmaktadr. lkeler sanayiletike orta snf ykselir ve insanlar gelimi Bat lkelerindeki gibi
daha az sayda ocuk istemeye balar. te yandan geni apl bir ehirleme ve sanayileme
olmad halde, Banglade gibi fakir bir lkede bile kadnlarn eitilmesi doum orannn 7den
2,7e inmesini salamtr.
2040ta dnya nfusunun 9 milyara kaca tahmin edilmekte. Nfus artmaya devam edecek
olmasna ramen, art oran eninde sonunda azalacak ve dze kacak. yimser bir bakla,
2100de 11 milyara sabitleneceini syleyebiliriz. Bunun gezegenin kaldrabileceinden fazla
olduu dnlebilir ancak yeni bir yeil devrimin gereklemesi muhtemel. Biyoteknoloji gda
27
www.ozetkitap.com

sorununa zm olabilir. Geri Avrupada gda mhendislii rnleri imdiden kt bir nam
sald. Bunun hakl nedeni de biyoteknik gda sektrnn iftilere hem tarm zararllarna kar
zirai ila satp hem de zararl bceklere dayankl tohum satmas oldu. Bu sektr iin daha fazla
kazan demekti ancak tketici iin sofrasnda zehir anlamna geldiinden Avrupa pazar, byk
gda irketlerinin elinde patlad. Yine de gelecekte kurak ve orak koullarda yetiebilecek
ekilde gelitirilmi sper pirin gibi tahllar piyasaya girebilir. Gvenli olduklar kesin olduu
srece yz milyonlarca insan doyurabilecek mahsullere kar kmak ahlaki adan zor
olacaktr.
Genetik bilim daha neler salayabilir?
Genetik mhendisleri hayvanlar klonlamay bir adm daha teye gtrp kromozomlarla
oynayarak bir hayvann DNAsndan kar cinsin de yaratlabilecei, bylece nesli tkenmekte
olan hayvanlarn oaltlabilecei kansnda. Fosillerden alnan DNA ile mamut gibi nesli oktan
tkenmi olanlar bile yeniden canlandrmak olas. stelik maymunlarla insanlar arasndaki
kayp halkann bulunmas da sz konusu. Fosil ve DNA kantlarna gre evrimsel olarak 6
milyon yl nce ayrldmz empanzelerin DNAs bizden sadece yzde 1.5 farkl. Bu fark
yaratan birka kilit gen halen detayl olarak incelenmekte ve belki de bizi insan yapan genlerin
ve bunun tam olarak nasl meydana geldiinin kefedilmesine ramak kald. Ayrca ku ve
srngen gibi evrimde iki farkl yne ayrlm hayvanlarn DNA zincirinde uyumaya ekilmi
genlerini tekrar aktive ederek dinozor zelliklerini yeniden oluturmak mmkn olabilir.
Kafamza gre yeni yaam formlar ve melez trler yaratabilir miyiz sorusuna gelince teoride
mmkn ancak binlerce gen iin iine girdii iin u anda yapabileceimizin ok ama ok
tesinde. Bilimin hayvanlar alemini deitirmesi iin daha ok yol gitmesi lazm.
Bulac Hastalklarn Gelecei ve Mikroplarla Sava:
Tm hastalklar iyiletirmek insanln en eski hedeflerinden ama 2100e gelindiinde bile
hepsine are bulamam olabiliriz. nk ok sayda hastalk var ve baz hastalklar, biz aresini
bulamadan daha, sratle mutasyona uram olur. Bazen insanolundan milyarlarca yl nce
de varolan ve biz yokolduktan sonra da varolmay srdrecek bakteri ve virslerle dolu bir
deryada yaadmz unutuyoruz. Yaklak 10 bin yl nce hayvanlar evcilletirdiimizde pek
ok hastalk insanlara da bulaabilir hale geldi. ehirlemenin artmasyla da insan nfusu
arasnda salgna dnebilecek imkan buldu. Mesela son yllarda bamza dert olan H1N1 grip
virs mutasyon geirmi ku gribi ve domuz gribi dalgasdr. Ama bu hastalklarn insanlarda
grlmesinin ve salgna dnmesinin nedeni, insanlarn giderek yaylarak doal yaam
alanlarn igal etmesi; ormanlar keserek yeni yerleim yerleriyle fabrikalar kurmas. Ayrca
salgnlar, havayolu ulam ve klimalarn kullanmnn yaygnlamasyla ok daha byk
kitlelere bulama imkan bulmakta. Bu yzden daha nce adn bile bilmediimiz, daha nce
sadece yresel etkisi olan Ebola gibi bulac hastalklar her geen gn artarak manetlere
tanyor. nsan nfusu artmaya ve yaylmaya devam ettiine gre yeni hastalklarla
karlamak artc olmaz. Demek ki, birok yeni salgn bize kt srprizler yapabilir ve
bunlarn aresini bulmakta ge kalnabilir. Aslna bakarsanz sradan nezlenin bile aresini
bulmu deiliz. Piyasadaki souk algnl / nezle ilalar yalnzca semptomlar geirir ancak
28
www.ozetkitap.com

tedavi etmez yani hastala sebep olan virs ldrmez. Nezle virsnn 300 farkl tr
olduundan hepsi iin a retilmesi de ok maliyetli. HIV iinse durum daha fena. O kadar hzl
mutasyona uruyor ki bir trne a gelitirildiinde, virsn yaps deimi oluyor. Sonu
olarak gelecekte pek ok hastal iyiletirmeyi baaracak olmamza karn, en ileri bilimteknolojiyi bile alt edecek baz hastalklar her zaman olacak.
Tarih boyunca insanlarn bulac hastalklar dmanlarn toptan katletmek iin kullandna
rastlanr. Artk modern teknolojiyle milyonlarca insan ldrebilecek mikroplar retmek olas.
ncelikle unu belirtmek gerekir; DNA aratrmas sz konusuysa hcuma veya savunmaya
ynelik teknoloji diye ayrm yapmak mmkn deil. Genlerle oynamak iyiye de kullanlabilir
ktye de. Genetik mhendislii o kadar geliti ki, ABD ile SSCB arasnda 1972de imzalanan
biyolojik sava yasaklayan anlama geerliliini oktan yitirdi. Artk silah yerine
kullanlabilecek lmcl ve yaylmc mikroplar retmek mmkn. stelik baz uzmanlara gre
birka on yl iinde gelitirilebilecek bir makine sayesinde istenen zellie sahip DNAy
otomatik olarak oluturmak mmkn olabilecek. Bylece bir lise rencisi bile yaam trleri
zerinde istedii deneyi yapabilecek hale gelebilir. En kt senaryo, mesela grip virsnn
genlerini HIVe aktarp havadan bulaan AIDS yaratmak olabilir. Gelecekte terrist bir grubun
veya bir devletin AIDSi silah olarak kullanmasna engel olacak tek ey, kendilerinin de virs
kapp lecei gerei olabilir. imdiye kadar biyolojik sava kstlayp kontrol altnda tutan,
hesaplanamayan sonular yznden menfaatlere ters dmesi. rnein, 11 Eyll sonras
tannm politikaclara gnderilen zarflardan kan zehrin ar ldrc hale getirilmi bir
madde olduunun anlalmas da ileri biyoloji eitimine sahip birinin tm ulusu terrize
edebileceini gstermek asndan anlaml bir olay.
Cesur Yeni Dnya
Genetik kaderimizi elimize alacamz 2100 itibariyle, akbetimizi Aldous Huxleyin nl roman
Cesur Yeni Dnyada 2540 iin ngrd berbat ortamla karlatrmamz gerek. 1932de
ngilterede basldnda toplumda ok ve dehet yaratan kitapta anlatlanlarn, insan klonlama
ksm hari, u ana kadar tp bebek, doum kontrol, uyuturucu ve eitli ilalarn
sradanlamas gibi ou gerekleti. Huxley, teknolojinin insanl yoksulluktan, cehaletten ve
hastalktan kurtarmak yerine yozlam yapay bir istikrar zorla kabul ettiren bir kabusa
srkledii ve bunun tm insan toplumunu kleletirme uruna gerekletii bir gelecek
tablosu izmiti. Birok ynden doru noktalara deinen Huxley, genetik mhendisliini
kestirememiti bunu da tahmin etseydi ocuklarn genleriyle oynaan maymun itahl
ebeveynlerle namussuz hkmetlerden endieyle dem vururdu. u anda bile ocuklarna
acayip kyafetler giydirip sama sapan yarmalara sokanlar var; kendi kaprislerine gre
genlerini neden deitirtmesinler diye endielenmek mmkn. Bu tip konularda neyin yanl
gidebileceine dair rnek olmas iin ultrasonu ele alalm. Tbbn gebelii takip etmek iin
gelitirdii bu teknoloji, bilhassa in ve Hindistanda bebeklerinin cinsiyetinin kz olacan
renen ok fazla sayda iftin krtaj yaptrmasna yol at. Bu akl almaz karar veren ailelerin
oullar bydklerinde etrafta evlenecek kz olmayacak ve soyumuzu srdrsn mantyla

29
www.ozetkitap.com

olan isteyen bu ailelere torun douracak kadn bulunamayacak. Bu durumun toplumlar alt
st edecek sonular dourmas kanlmaz.
nsanlarn teknolojiyi ktye kullanmasna bir rnek de ABDden. Aslnda ok ksa boylu
ocuklarda hormon eksikliini dzeltme niyetiyle kullanlan byme hormonu HGHnin
yalanmaya kar etkili olduu iddiasna aldanan ok sayda insan, internet ortamnda bir
karaborsa yaratm ve aslnda kendileri de genleeceim diye kobay durumuna dm halde.
Demek ki, insanlar frsatn bulduklarnda teknolojiyi sklkla ktye kullanp byk boyutta
zarar ziyana neden olacak. Peki ya genetik mhendisliini ele geirirlerse ne olur? Maara
insan kuralna dayanarak insanlarn genelde insan doasna aykr olan teknolojileri
reddettiinden bahsetmitik. Buna bal olarak, insanlar normalin dnda grnen ve
akranlarnca hilkat garibesi olarak nitelenecek ocuklar istemeyebilir. Genlerle oynanmas
kalc bir deiime yol aacandan ebeveynlerin, ocuklarnn toplumdaki baarlarn olumsuz
etkileyecek eylerden kanmalar muhtemel.
Asrn sonuna doru, iftlerin ocuk yapmadan nce ortak gen havuzlarndan seim yaparak
kaltmsal hastalk gibi istenmeyen zellikleri ayklamalar ok daha yksek ihtimal. Buna
ksmen gen deitirme de dahil olabilir. Asl tehlike tketici talebinden o kadar deil de genetik
mhendisliinden dayankl ve daha itaatkar askerler yaratmak gibi kendi amalar iin
faydalanmak isteyecek diktatr ynetimlerden gelebilir.
Bir sonraki yzyl hatta daha sonras iin dnlmesi gerekebilecek baka bir meseleyse, yeni
bir insan tr yaratma gerei olabilir. Baka gezegenlerde koloniler kurma vakti geldiinde,
insann zelliklerini dnyannkinden farkl atmosferlere gre uyarlamak dolaysyla genleri
deitirmek gerekebilir. Uzay teknolojisinde r ac bulular olmadka, uzun sre daha
byk lde dnyaya kslp kalm olacaz. nmzdeki on yllarda uzay yolculuu
astronotlara, ok zenginlere ve belki de koloni kurmak iin grevlendirilecek bir avu insana
zg olacak.
IV.Blm : NANOTEKNOLOJ
Son derece kk olmann nemi son derece byktr. Louis Pasteur
nsan hayvanlardan ayran alet kullanabilme yetisi sayesinde giderek daha fazla gelitirdiimiz
teknolojiler gnmzde devrim niteliinde yeni makineler tasarlayarak dorua ulamamz
salad. Fakat bunun aydnlanmann m yoksa kaosun yolunu mu aacan kestirmek g. Okla
yaydan balayarak etkin avcla geiin ardndan metallerin ilenmesinin yol at deiimle
sonunda imparatorluklarn kurulmas, alet kullanmadaki ustalmzn kaderimizi belirlemi
olduunu kantlamakta. imdiyse benzeri grlmemi gte baka bir teknolojide
uzmanlamann eiindeyiz. Her eyi oluturan atomlar zerinde uzmanlaacaz. Bu yzyl
iinde, nanoteknoloji sayesinde atomlar ynetebilecek hale gelebiliriz. Bu ikinci bir sanayi
devrimi anlamna gelebilir. nk molekler imalatla, bugn ancak hayalini kurabildiimiz
elektronik ve manyetik zelliklere sahip ar dayankl, ar hafif eyler retebiliriz.
Nanoteknoloji sayesinde evrenin, doann yap talar atomlarla her eyi oluturabiliriz. Tp,
sanayi, havaclk ve ticaret alannda usuz bucaksz bir uygulama potansiyeli olan bu teknolojiyi
30
www.ozetkitap.com

ok ciddiye alan ABD hkmeti, Ulusal Nanoteknoloji nsiyatifi aratrmalarna 1,5 milyar
$ ayrd. Devlete bal Ulusal Bilim Derneinin aklamasnda nanoteknolojinin insan
performansn arttrma, malzeme, su, enerji ve gdaya ynelik srdrlebilir kalknma salama,
zararl bakteri ve virslerden korunma gibi pek ok imkan yarataca belirtildi. En nihayetinde
dnya ekonomisi ve uluslarn kaderi buna bal olabilir. 2020 veya az sonrasnda silikon devri
sona ereceinden bilgisayarlara g salayacak zm nanoteknolojiden gelebilir.
Henz emekleme evresindeki nanoteknoloji imdiden ticari adan bir patlama yaratm
durumda. Herhangi bir ticari maln zerine birka molekl kalnlnda incecik bir kat kimyasal
pskrtlmesiyle malzemenin pasa ok daha dayankl hale getirilmesi veya optik zelliklerinin
deitirilmesi mmkn. Gnmzde nanoteknolojik ilem uygulanm ticari mallar arasnda
leke tutmayan giysi, yeni nesil ekranlar, daha dayankl metal kesiciler ve izilmeye dayankl
kaplamalar saylabilir. nmzdeki yllarda, performans artrmak iin nanoteknolojik olarak
mikro dzeyde kaplanm yeni rnler piyasada olacak. Nanoteknolojinin bir ekli olan, ine
ucu kadar minicik makine paralar diyebileceimiz mikroelektromekanik sistemler (MEMS)
hepimizin hayatna girmeye balad bile. Yazc kartularndan, ani freni alglayarak hayat
kurtaran hava yast sensrlerine, uak ve otomobil jiroskoplarna kadar kapsaml kullanm
alan bulunan dnya apnda 40 milyar dolarlk krl bir endstriye dnm durumda.
YAKIN GELECEK (gnmzden 2030a kadar)
Gelecekte nanoteknoloji kanseri tmr oluturmadan nce tespit edecek, nanopartikller de
kanmzda dolaarak hastalkl hcreleri yok etmekte kullanlacak. Bu teknolojinin temeli u
anda atlmakta. Yaknda tp alannda r aacak eitli nanoaygtlar gelitirilecek. Vcuda
zerkedilerek kan dolam iinde seyredebilen nanomakineler yaplmas mmkn.
Mknatslarla ynlendirilen hap boyutunda kameralarla bedenin iini grntlenerek varsa
tmr veya polipler belirlenebilecek. Bu minik aygtlar sayesinde ieriden biyopsi veya kesisiz
ameliyat yapmak da mmkn olacak. Molekl boyutundaki nanopartikller, salkl hcrelere
dokunmadan dorudan kanserli hcreleri hedefleyen ila tedavisi uygulanmasna olanak
verecek ve bylece kanser tedavisinde devrim yaratacak. Dolaysyla ciddi yan etkileri olan
kemoterapi gibi tehlikeli yntemlere gerek kalmayacak. in baka bir gzel taraf da
nanopartiklleri retmek iin kocaman kimyasal fabrikalarna filan gerek olmamas. eitli
kimyasallarn kontroll bir ortamda doru srayla yavaa kartrlmasnn sonucunda
nanopartikller kendiliinden bir araya gelmekte. stelik fareler zerinde yaplan deneylerde
prostat, meme ve akcier kanseri tmrlerine kar etkinlii kantland. Hasta insanlar zerinde
klinik deneyler birka yl iinde balayacak. Nanopartikller yalnzca kanserli hcreyi hedef alp
ila vermekle kalmayacak, bulduklar yerde yok edebilecek hale gelmeleri de olas. Lazerle
verilen belli bir frekanstaki n kanserli hcreleri paralamak iin kullanabilirler. rnein
ikago niversitesindeki almalar, titanyum dioksiti doal olarak kanserli hcreyi bulan bir
antikora ykleyip, bu ilemi gerekletirmenin mmkn olduunu ve bu yolla kanserli
hcrelerin %80 orannda yol edilebildiini ispatlad. Ayn uzmanlar, ufack manyetik diskler
tasarlayp bunlar kanserli hcrelere ynlendirdi. Bu nanomknatslar, 10 dakikalk titreimlerle
kanserli hcreleri sarsp hcre duvarn delerek kanserli hcrelerin %90n yok etmeyi baard.
31
www.ozetkitap.com

Kaliforniya niversitesinde fareler zerinde yaplan bir almada kzl tesi n yayan altn
partiklleriyle cilt kanseri hcrelerinin yok edilmesinde baar kaydedildi.
Bir sonraki adm bedenimizde ynlendirilebilir ekilde seyredebilen molekler robotlar olacak.
Bunlar kanmzda srekli devriye gezip hastalk yapabilecek herhangi bir patojen bulunca
mdahale edebilecek. Banyonuzdan tutun giysilerinize kadar her yere yerletirilebilecek DNA
ipleri sayesinde salk durumunuz devaml kontrol ediliyor olacak ve tehlikeli bir durum
olumadan nce saptanabilecek. Mesela dilerimizi her fralaymzda check-up yaptrm
olacaz. Bal bana laboratuvar grevi stlenen bu ipler, hastalklarn tehis masraflarn da
etkileyecek. u anda yzlerce dolar tutan ve haftalar srebilen biyopsi veya kimyasal analizler
ileride czi bir maliyetle 5 dakikada yaplabilecek.
Silikon a Sonras: Silikon transistrlerin sonunu getirecek olan, balant telleri ve
katmanlarn atom boyutuna inmesi olduuna gre batan balayp, atomlar kullanmak en
mantkls. Silikon devri kapandnda, bilgisayar teknolojisinin temelini oluturan silikonun
yerini almaya aday maddelerden biri, karbon. elikten daha dayankl olduundan ve elektrik
ilettiinden ileride bilgisayarlarn da karbon bazl yaplmas muhtemel. imdiden sanayiye
girmeyi baaran karbon nanotpler, bu zellikleri nedeniyle yksek miktarda elektrik aktaran
kablolarn yapmnda kullanlmakta. Saf karbon atomlarndan olutuu iin en dayankl doal
mineral olan elmasa benzer ekilde karbon nanotpler de salamlklarn dzenli atom
yapsna borlu. Silikon ip yerine geebilecek bir baka malzeme atomik transistr olabilir.
Molekler transistrler u anda zaten var. Ayrk molekllerden yaplm transistr rettiklerini
aklayan firmalar oldu ancak ticari olarak geerli olmas iin doru ekilde balanmalar ve seri
olarak retilmeleri gerekli. ddial baka bir neri de hesaplama ve bilgi depolamay ayrk
atomlar zerinde yapan kuantum bilgisayarlar. Dijital bilgisayardan ok daha gl ve hzl
olma potansiyeline ramen kuantum bilgisayara gei yaplamamasnn nedeni srekli
dnmekte olan atomlarn hassas dengesinin ve ahenginin dardan en ufak bir etkenle
bozulabilecek olmas. Bu sorunun ne zaman zlebileceini kimse bilmiyor ancak 2050ye
kadar bir yol bulunaca umulmakta. Ortada o kadar byk bir pazar var ki uzmanlar eitli
tipte bilgisayar tasarmlar gelitirmekte: bunlar arasnda elektronlar yerine nlar zerine
hesaplama yapan optik bilgisayar veya dijital bilgisayardan daha fazla bilgi depolayabilen DNA
bilgisayar saylabilir.
YZYIL ORTASI (2030-2070)
2050de nanoteknoloji her yanda olacak ama farknda bile olmayacaz. Neredeyse her rn
molekler imalat teknikleriyle gelitirilmi olduundan daha dayankl, daha iletken, daha
esnek vs. olacak. evreye yerletirilmi nanosensrler bizi koruyup yardm edecek. Sokakta
yrrken her ey ayn grneceinden nanoteknolojinin dnyamz deitirdiini tam olarak
farkedemeyeceiz. Ancak elbette ok bariz etkileri de olacak. u anki teknolojiyle somut bir
nesneyi deitirmek mmkn deil ancak asrn ortasna geldiimizde bir tr ekil deitirme
teknolojisi sradanlaabilir. Maddeler programlanabilir olunca bylece bir nesnenin eklini,
rengini bir dmeye basarak deitirmek mmkn olabilecek. Bu teknolojinin en lkel halini
neon kl tabelalarda grmek mmkn. Bir st ise LCD ekranlar. Aslnda bunun da mant,
32
www.ozetkitap.com

sv kristal iindeki elektrik akmnn dzenlenerek ekranda renkler ve ekiller

yaratlabilmesinden ibaret. Bu teknolojiye nderlik eden balca irketlerden Intelin
almalar somut bir nesnenin eklinin deitirilmesine ynelik. Katom denilen kum tanesi
kadar bir bilgisayar ipi yaratp bunlarla yzeydeki statik elektrii deitirmeyi salamak.
rnein otomobil tasarm, havayolu mhendisleri, sanatlar, mimarlar ve 3 boyutlu
modelleme yapmak zorunda olan herkes katomlardan kolayca kalp karp istedikleri gibi
deitirebilecekler. Programlanabilir madde akll olacak; baz ekilleri hatrlayabilecek; yeni
fikirlere uyum salayabilecek ve tasarmclarn isteklerine karlk verebilecek. Byle bir
teknoloji tketim mallarn da derinden etkileyebilir. Dnn bir, herhangi bir mal sadece
yeni yazlm ykleyerek yenilemek, eskileri yeniye dntrmek mmkn olabilecek.
Mobilyalar ve elektrikli cihazlar internetten indirilecek bir programla son model eyalara
dntrmek mmkn olabilir. Bir dmeye basarak evin dekorasyonu deitirilebilecek.
Mallarn ou eninde sonunda yazlm programlarna indirgenerek internet zerinden
yklenebilir hale gelecek. En gzeli de pe atlanlar azalacak. nk bir eyleri kolayca
yeniden programlayp istediiniz hale sokabilecekseniz atmanza gerek kalmaz. Ancak bu
vaatlerin yannda, milyonlarca katomun hareketinin nasl ayarlanaca, programlanabilir
maddeye bilgi yklerken karlalabilecek bant genilii problemi gibi bu teknolojinin
gereklemesine engel olabilecek sorunlar da mevcut. zld diyelim, o zaman yzyl
sonunda binalarn ve ehirlerin bir dmeye basmakla sfrdan ykselivermesi olas.
UZAK GELECEK (2070-2100)
Her trl eyi yaratabilecek gte molekler birletirici veya oaltc bir aygt gelitirilebilir.
Mesela amar makinesi byklnde bir makineye ham maddeleri koyup iindeki
nanorobotlarca molekllerine ayrlmas sonra da yepyeni bir rne dntrlmesi teoride
mmkn. Bylesine bir aygtn icad, mhendislik ve bilimin en byk baars olabilir. nemli
olan bu varsaymsal molekler robotun kendini oaltabilecek zellikteki ilkini yaratmak.
nk atomlar ayrp yeniden baka bir ekilde birletirilebilmek nanobotlarla mmkn
olabilir. Ama atom dzeyinde kuantum fizii baskn olduu iin bunun gerekletirilip
gerekletirilemeyecei tartmal. Nanobotlarn molekler cmbzlarla atomlar ayrp
birletireceini varsaymak naif bir dnce. Molekl aleminde ie dahil olan yeni kuantum
kuvvetleri gz nne alnarak farkl bir yntem bulunmas lazm. Aslna baklrsa bu
oaltc/replikatr u anda var olmasa da baka bir versiyonu mevcut: Tabiat Anann yiyip
itiklerinizi birletirip 9 ayda bebee dntrmesi buna benzetilebilir. nk bu sre,
bebein genetik koduna sahip DNA molekllerince yrtlr ve ribozomlar gdadan alnan
proteinler ve amino asitleri kullanarak molekllerin doru sralanmas salar. Molekler
birletirici ve replikatr iin kendi kendine biraraya gelme veya aadan yukarya yaklam
kullanlabilir. Yine Tabiat Anadan rnek verecek olursak, kar tanelerinin kristallemesi gibi,
biyolojik sistemlerde kendi kendine biraraya gelme doal bir sretir. Vcudumuzdaki bakteri
miktar arttnda ya da mikrop aldmzda baklk sistemimizin rettii antikorlar ve
akyuvarlarn ileyii de nanobotlarn kontrolsz oalmasn nleyecek bir yntem
gelitirilmesinde yol gsterici olabilir.
33
www.ozetkitap.com

Yzyl sonunda otomatik montaj tekniklerinde uzmanlatmzda oaltclarn ticari

uygulamalaryla ilgili de dnebileceiz. Ancak olas sosyal etkilerini dnrsek gerekten de
ite o zaman dnya artk bildiimiz dnya olmaz. nk ktlk ve yoksulluk ortadan kalkar,
toplumu belirleyen unsurlardan biri olan refah dalm deiir. Feodalizm bir avu aristokratn
yoksul kyllere kar servetini korumasna dayaldr. Kapitalizm enerjik, retken insanlarn
emeklerinin karlnda dllendirilmesi, irketler kurmalar ve zenginlemelerine dayaldr.
Fakat eer tembel, retmeyen bireyler dmeye basarak istediklerini edinebilecekse
kapitalizm ileyemez hale gelir. Stat ve siyasi g kavramlar eriyip gider. Bu ayn zamanda
kusursuz toplum kurmay da akla getiriyor. oaltc sayesinde daha nceki denemelerin
yetersizlik ve ktlk yznden eitsizlie, ke neden olup baarsz olduu topyaya ulamak
mmkn olabilir. Sanat, mzik ve iir serpilip geliir ve insanlar hayallerinin peine dp
dlerini gerekletirmeye alr. te yandan insanlar her istediklerine sahip olup imkanlarn
yetersiz olmasnn verdii motivasyondan mahrum kalnca mark ve yozlam bir toplum
meydana gelebilir. Sadece bir avu insan sanat yapmaya alr, gerisi bir ie yaramayan
miskinlere dnebilir. O zaman bu topyaclarn sosyalizm tanmna da uymaz. Sosyalizmin
dsturu Herkesten becerisine gre, herkesin katks kadar veya Komnizmin dsturu
Herkesten becerisine gre herkese ihtiyac kadar geerliliini yitireceine gre; dolaysyla
herhangi bir katk veya ihtiya sz konusu olmayaca iin durumun herkese istedii kadara
dneceine dair kayglar eletirmenlerce dile getirilmekte. Ancak yine maara insan kuraln
gz nne alalm. lkel toplumlar komn halinde yayordu ve hem emei hem de erza
paylayordu. Maa ve i gibi kavramlar yoktu ama insanlar almaya devam etti. Sadece a
kalmamak iin deil, ayn zamanda yaptklaryla gurur duymaya balayp ilerine anlam
ykledikleri iin de retmeyi srdrdler. stne deni yapmayan toplumun dna
itileceinden ve e bulup genlerini bir sonraki nesle aktaramayacandan retken olmaya
ynelik youn bir toplum basks vard. Bu adan bakldnda oaltc icat edildiinde ve
herkes istediini edinebildiinde insanlar yine de retken olacaktr. ncelikle kimse a kalma
korkusuna kaplmayaca iin insanlarn sadece istedikleri ve becerilerine uygun ii yapmas ve
bundan gurur duymas muhtemel. Toplum basks o kadar youn olmayabilir ama onun yerine
farkllaan eitim sistemi, insanlarn almaya ve karln almaya yaklamlarn
deitireceinden oaltcnn istismar nlenmi olacak. Bunun icat edilmesine bir asr ya da
daha uzun bir sre olduundan toplumun zlmemesi iin bu teknolojinin etkilerini ele almak
ve buna almak iin bol vakti olacak.
Nanoteknoloji, serbest piyasaya srlp kitlesel bir teknoloji olmak yerine ok pahal kontroll
ortamlarda geliip dorua kacak. Bu makinelerin karmakl gz nne alnrsa maliyetin
dmesi on yllar alacak. Daha nce bahsettiimiz tekillik kuramndan phe duyulmasna bir
neden de insan doasyla sosyal dinamiklerin ok karmak olmas ve basit bir teoriye
oturtulmak iin fazlasyla kestirilemez oluu. Fakat nemli nanoteknolojik gelimeler, bilhassa
oaltc ve robotlarla eninde sonunda bolluk iinde yaayan bir dnya toplumu oluturabilir.
almak gerekmedii kadar zenginlik iinde yaayan bir toplum nasl davranr diye sorarsak;
almasalar bile herkesin dzgn bir yaam srmesine yetecek kadar refah olacandan ve
maddi ihtiyalarmz karlayan teknolojiye sahip olacamzdan bir ksm insann
34
www.ozetkitap.com

miskinlemesi kanlmaz. Ancak bunu telafi edecek baka bir unsur, iflas etme, geim sknts
ve yoksullama korkusundan syrlan alkan insanlar daha ok insiyatif ve risk alp
giriimlerde bulunacak ve yeni endstrilerle yeni imkanlar yaratacak. Bu toplumsal adan yeni
bir Rnesans demek. nk insann yaratc ruhu korkularndan kurtulmu olacak.
Dnldnde bilim insanlar, sanat ve entellekteller de kazan deil yalnzca hayallerinin
peinden koar ve yaratclkla insan ruhunu yceltmeye nem verir. Bu yzden 2100de maddi
anlamda byk refah iinde bir topluma dnrsek toplumun benzer ekilde davranacan
ve bir ksm insan miskinlese de, bir ksm yaratcln ruhsal tatminini maddiyata tercih
edecek ve byk ksm da genetik mirasmzda bulunan sadece faydal olmak iin almaya
devam edecek.
V. Blm ENERJ
Ta devri talar tkendiinden bitmedi. Petrol devri de dnyadaki petrol kaynaklar
tkenmeden ok nce sona erecek.
James Canton
Bahsettiimiz mucizevi teknolojilerin ileyebilmesi iin engin bir enerjiye ihtiyacmz olacak.
Halen, neredeyse tmyle fosil yaktlara bamlyz. Toplam enerji tketimimiz 14 trilyon vat.
Bunun %33 petrol; %25i kmr; %20si doalgaz; %7si nkleer; %15i biyoktle ve
hidroelektrik; %5i ise gne ve yenilenebilir enerji kaynakl. Fosil yaktlar bitince dnya
ekonomisi aksayacak. Shell petrol mhendisi M. King Hubbertn 1956da ngrd
kanlmaz sona giderek yaklamaktayz. Dile getirdiinde tiye alnan Hubbertn tahminlerinin
hepsi kt. Bugn, ABD petroln %59unu ithal etmekte. Dnyann 50 yl iinde petrol
rezervlerinde zirve yapaca ngrs bugnk durumla rtmekte. Enerji alanndaki
uzmanlar, ok yakn gelecekte geri dn olmayan hzl d dnemine gireceimiz
grnde. Elbette yeni petrol yataklar bulma ihtimali var ama petrol karp ilemenin
maliyeti gitgide daha ok ykselecek. Mesela Kanadada byk zift kumu rezervleri mevcut
ama bunlar karp rafine etmek maliyet etkin deil. ABD, kmr yataklarn da kullanamaz.
nk evreyi kirletici gazlarn ayrtrlmas ok zahmetli bir ilem ve buna ynelik yasal
kstlamalar mevcut. Srekli bahsedilen kantlanm petrol rezervleri sylemininse uzun sre
yetecek petrolmz olduuna dair bizi telkin etmek iin siyasi bask altndaki yetkililerce,
uydurulduu anlalm durumda. Artk enerji bakanlar da petrol mhendisleri de endieli.
Petrol iinde yzyor gibi grnen Suudi Arabistana ve dier Krfez lkelerine baknca ar
lzumsuz ve fahi enerji harcandn grmek iten deil. ln ortasnda devasa fskiyeli
havuzlar, Dubaideki binlerce ton yapay kar kapl kapal kayak rampas gibi samalklar iin israf
edilen enerjinin haddi hesab yok.
te yandan yeni petrol rezervlerinin bulunduu blgeler siyasi adan istikrarsz. Politik
gerginlik, speklasyon, sylentiler vs. nedeniyle ortalama petrol fiyat, arada oynamalara
ramen, uzun vadede ykselmeye devam edecek. Bu ekonomiyi muazzam biimde etkileyecek.
Enerji fiyatlarndaki art gda stoklar ve evre kirlilii kontrolnde de bask yaratacak. Zaten
gda ve evre sorunlar dorudan enerji meselesiyle balantl. Yeterli enerji olursa istediimiz
35
www.ozetkitap.com

kadar gda retebiliriz ve evreyi kirleten atklar geri dntrebiliriz. Daha nce bahsettiimiz
gibi dnya baka bir sorunla daha kar karya: in ve Hindistanda orta snfn ykselii. Artk
onlar da Amerikan ryasn yaama yani msrife enerji tketme arzusunda. Bu beraberinde
petrol ve emtia fiyatlar zerine byk bask getirmekte.
20.yyda modern uygarln hzl ykselii ucuz petrol ve Moore yasasna dayanyordu. Belli ki,
ikisinin de sonu yaklat. imdi sanayi de devletler de petroln yerini ne alacak diye soruyor.
Henz net bir cevap yok. Ksa vadede fosil yaktlarn hemen yerine geebilecek tek bir ey
olmayacak ve muhtemelen eitli enerji tipleri birlikte kullanlacak. Fakat sonu olarak, ileride
ocuklarmz dnp bu dneme baktklarnda, fosil yaktlar, byk ihtimalle bizim balina
yan grdmz gibi gemite kalan talihsiz bir hata olarak grecek.
Enerjiyle ilgili ileride ne olabileceine bakmadan nce yzyl ncesine geri dnelim. 1900lerde
iki yakn dost olan Henry Ford ve Thomas Edison gelecein yaktnn ne olacana dair iddiaya
girmi. Ford, iten yanmal motorlarn pistonlularn yerine gemesiyle kmrn yerini
akaryaktn alacan sylerken; Edison ise elektrikli arabay savunmu. O zamanlar akaryakt
olarak kullanlan balina yan elde etmek ar zorlatndan bir sreliine iddiay Edison
kazanacak gibi grnm. Fakat Orta Dou ve baka yerlerde ucuz petrol yataklarnn
bulunmasnn ardndan piller benzinin olaanst baarsna yetiemeyince zafer Fordun
olmu. Zaten ondan sonra dnya bir daha eskisi gibi olmad. Ama imdi gidiat yine
deimekte. Belki de aradan bir asr gemesine ramen asl kazanan Edison olacak.
YAKIN GELECEK (gnmzden 2030a kadar)
Solar/Hidrojen Ekonomi: Petroln yerini almaya en byk aday, gne, rzgar, hidroelektrik
ve hidrojen gibi yenilenebilir enerjilere dayanan solar/hidrojen enerji. Mevcut durumda, gne
pillerinin rettii elektriin maliyeti kmrden elde edilen elektrikten birka kat fazla. Ancak
devaml artan teknolojik ilerlemeye bal olarak yenilenebilir enerjilerin maliyeti derken,
fosil yaktlarn fiyatlar ar ykseliini srdrmekte. 10-15 yl iinde aktklarnda gerisini
piyasa gleri halledecek. Ksa vadede galip gelenler rzgar gibi yenilenebilir enerjiler. Eskiden
ufak oyuncu olarak grlen rzgar enerjisi giderek nem kazanmakta. Her geen gn artan
verimlilik ve retimle enerji piyasasnn en hzl byyen sektr. Dnya apnda 2000de 17
milyar vat olan kapasite 2008de 121 milyar vata kt. evreyi kirletmeyen ve gvenli olan
rzgar trbinlerinin teki, 5 megavat elektrik retebiliyor yani bir tanesi bir kye yeter. 100
tanesinden oluan byk bir rzgar enerjisi santrali (RES) 500 megavat elektrik retir ve bu bir
termik santrale veya nkleer santralin rettii 1000 megavatla kyaslanabilir. Getiimiz on
yllarda rzgar enerjisinde dnya lideri olan Avrupa imdi ABDnin gerisinde kald. 2009da ABD,
28 milyar vat rzgar enerjisi retti. Bunun 8 milyarn tek bana reten Teksas eyaletinin
hedefi, yeni RESler kurup 50 milyar vatla 24 milyonluk eyalet nfusunun ihtiyacn fazlasyla
karlamak. ine bakarsak yaknda ABDyi geer. 127 milyar vatlk kapasiteye sahip alt RES
kurmakta. Gelecekte iyice artacak olan rzgar enerjisinin dezavantaj sadece baz blgelere
uygun oluu ve elektrik aktarmndaki kayplar yznden RESlerin ehirlere yakna kurulmas
zorunluluu.
36
www.ozetkitap.com

Aslnda tm enerjinin kayna gnetir. Petrol ve kmr bile milyonlarca yl nce fosilleen,
konsantre gne nlarndan ibaret. Bu yzden bir galon benzinde bulunan konsantre enerji,
pile doldurulabilecek enerjiden kat be kat fazla. Halen, bir asr nce Edisonun nne kan
temel sorunla kar karyayz. Gne nlarn dorudan elektrie eviren gne pillerinin
verim oran %15 civarnda. Bunu zmek iin gne pillerinin etkinliini arttrp imalat ve
kurulum maliyetini drmeye allmakta. Mesela tm Arizonay gne panelleriyle
kaplamak ABDnin toplam elektrik ihtiyacn karlar ancak bu pratik bir zm olmaz. Lakin,
Avrupallarn elektrik ihtiyacn karlamak iin aniden yatrmclarn ilgi oda olan Sahra
lndeki byk arazilere devasa gne panelleri kurulmakta. Esasnda ehirlerde gne
enerjisinin maliyetini drmek iin atlar panellerle kaplanabilir. Bu aktarmdaki kayplarn
nlenmesi asndan da avantajl. Fakat bu teebbsn karl olmas iin masraflar ksmak
gerek. u anki durumda gne enerjisi, henz vadettii dzeye ulamam olsa da petrol
fiyatlarndaki istikrarszlk yznden piyasaya girmeyi baard. Solar elektrik retimi her yl %45
artmakta. Kesin olan u ki, gne enerjisini fosil yaktlara rakip olarak gren byk solar enerji
firmalar ve yatrmlar sayesinde, solar ekonomi piyasas giderek bymekte.
Elektrikli ve Yakt pilli Arabalar: Petroln yars kara ve havayolu tatlarnda kullanldndan,
bu sektrn yenilenmesi iin muazzam bir aba sarfedilmekte. Gelecekte otomotiv
dnyasnda kimin baskn kacana ynelik bir yar var. Fosil yaktlardan elektrie gei tarihi
bir sre ve birka kademede gerekleecek. Bunlardan ilki, hali hazrda piyasada bulunan ve
elektrikle benzini birlikte kullanan hibrit arabalar. Uzun mesafelere dayanacak ve annda
sratlenmeyi salayabilecek pillerin retimi klfetli olduundan bu tasarmda, ufak bir iten
yanmal motora elektrikle arj edilen piller elik etmekte. Mesela hibrit yarnda ne kan
GMin Chevy Volt modeli, 40 mil menzilli lityum-iyon pili ve 300 millik benzin motoruna sahip.
Benzin motoru bulunmayan Tesla Roadster ise Kuzey Amerikada seri retilen tek elektrikli
araba. stelik daha nce otomotiv sanayiyle uzaktan yakndan ilgisi olmayan Silikon Vadisi
irketlerinden Tesla Motorsun imalat. Gl pilleri sayesinde benzinli arabalardan aa kalr
hibir taraf yok. Test sr yaptmdan biliyorum, gaza bastm an yerinden frlayarak
sadece 3.9 saniyede saatte 100 km.ye kt. Teslann baarl pazarlamas, on yllardr elektrikli
arabay hor gren klasik otomotivcileri, kollar svamaya zorlad. Toyota ve GM mhendisleri,
lityum-iyon teknolojisine daha yllar var derken bir de baktlar ki, yepyeni bir irketin rn
olan Tesla alm ban gidiyor. Nissan da Leaf adl, 160 km. menzile sahip tmyle elektrikli
arabasn ortalama tketiciye sunmak zere. Honda ise gelecein arabas olarak lanse edilen
yakt piliyle alan FCX Clarity modelini 2008de ticari olarak piyasaya sundu. Ancak yakt
olarak yalnzca hidrojen kullanan bu araba, hidrojen altyaps henz her yerde olmad iin
sadece Gney Kaliforniyada kullanlabiliyor. Ayrca FC Sport modeli de mevcut. flastan dnen
GM, 2009da Chevy Equinox adl yakt pilli modelini tantt. Ufak arabalar ve hibrit piyasasnda
daima Japonyann gerisinde kalm olan Detroit otomotiv endstrisi gelecee yatrm yapma
gayretinde.
Grnte yakt pilli araba, mkemmel otomobilin ta kendisi. Hidrojenle oksijeni birletirerek
elektrik enerjisine dntryor ve atk olarak geriye sadece renksiz kokusuz birka damla su
kalyor. Yakt pili teknolojisi yeni deil. Temeli 1839lara dayanan bu teknoloji NASA tarafndan
37
www.ozetkitap.com

uzay aralarnda kullanlmakta. Asl yeni olan otomobil imalatlarnn retimi arttrp maliyeti
drme kararll. Yakt pillerini 275 km.de bir doldurmak gerekmesi bir dezavantaj ama
teknoloji ilerledike bu przler de halledilecek. Hidrojeni yakt olarak kullanmann
tehlikelerine ve her ke bana hidrojen pompas yerletirmek gerekeceine dayanan
eletiriler var. Ford da ilk benzinli modelini piyasaya srdnde benzer eletiriler almt.
Ancak trafik kazalarndaki arta ramen kimse arabasndan vazgemedi. Yakt pilli aralar iin
de benzer ekilde, hidrojen altyaps kurulduunda insanlar havay kirletmeyen bu otomobilleri
o kadar kullanl bulacak ki, bu olumsuz taraflarn grmezden gelecek. Sonuta yakt pilli
arabalarn fiyat seri retimle dmeye baladka benzinli arabalar yerini yeni nesil
otomobillere brakacak. Yine de dumansz bir gelecek vadetmelerine karn elektrikli ve yakt
pilli arabalar elektrik enerjisine muhta. Elektrik de ounlukla kmrle alan santrallerden
elde edilmekte. Demek ki, benzinden elektrie gei srasnda termik santrallerin yerine
geecek yepyeni bir enerji tr bulmamz art.
Nkleer Fisyon: Enerji retmenin bir yolu da uranyum atomunun paralanarak byk bir
enerji ortaya karlmasn salayan fisyon. Nkleer enerjinin avantaj bol miktarda sera gaz
oluturmamas ama teknik ve politik dezavantajlar nedeniyle nkleer enerjinin n tkal.
Ticari anlamda nkleer enerjinin belini bken olaylardan ilki, 1979da ABDde yaanan ama
ucuz atlatlan kaza, ikincisiyse 1986da meydana gelen ve tam bir felakete dnen ernobil
facias. ABD ve Avrupada durdurulan nkleer enerji projeleri Fransa, Japonya ve Rusyada
devlet denekleriyle ite kaka devam etmekte. Nkleer enerjinin sorunu, on milyonlarca yl
radyasyon yaymaya devam eden ar miktarda nkleer atk yaratmas. 1000 megavatlk tipik
bir nkleer santralden kan yksek dzeyde radyoaktif atk bir ylda 30 tona ulamakta.
Nkleer santraller iki sebepten tr byk sorun tekil etmekte. lki, reaktr kapatlsa bile
scak kalmas. Soutucularda meydana gelebilecek herhangi bir aksaklk durumunda ekirdein
erimeye balamas ve suyla temas halinde patlayp tonlarca radyoaktif maddeyi havaya
salmas. Nkleer kaza olmas durumunda, insanlarn hemen santralden 80 km. uzaa tahliye
edilmesi gerekli. Yerleim yerlerine yakn bir reaktrn yol aabilecei maddi hasarsa
yzmilyarlarca dolar olarak hesaplanmakta. Kievin hemen dndaki ernobilde yaananlar,
nkleer enerji santrallerinde nelerin kt gidebileceine feci bir rnek. Havaya karan
radyoaktif maddeler Avrupa ve Asyay da etkileyerek can kayplarna, kanser vakalarna ve
dier salk sorunlarna yol at. zerine aresizce beton dklm olmasna ramen,
reaktrn ekirdei s ve radyasyon yaymaya devam ediyor. kincisi, nkleer atklarn bertaraf
edilmesinin imkansz oluu. Atom ana gireli 50 yl oldu ama hala nkleer atklar ne
yapacamz bilemiyoruz. Bu konuda gemite maliyeti yksek hatalar yapld. ABD ve Rusya,
nkleer atklarn denize dkverdi veya ukurlara gmd. Hatta Ural Dalarnda bu
ukurlardan biri patlad ve 1000 km.lik bir alann tahliyesine mecbur kalnmasnn yannda
radyolojik zarar meydana geldi. ABDnin 9 milyar dolar ayrp Yucca dalarna kurduu atk
bertaraf merkezi de Obama tarafndan bilimsel verilere dayanarak iptal edildi. Bu durum
nkleer santral iletmecilerini devaml bir atk bertaraf tesisinden mahrum etti. u anda
nkleer enerjinin gelecei belirsiz. Nkleer Sanayi, yeni nesil tesislerin eskisinden daha gvenli
38
www.ozetkitap.com

olduunu iddia etse de borsa, yeni kurulacak santrallere birka milyon dolar yatrmakta
ekingenlii korumakta.
Nkleer Gcn Yaylmas: Elbette, byk g beraberinde byk tehlike getirir. Gnmzn
sorunu, lkeler arasndaki kskanlk ve nefretin nkleer bir sava balatma potansiyeli.
II.Dnya Savanda ticari adan nkleer teknolojide ustalam bir ulusun, siyasi iradesi ve
istei varsa nkleer silaha gei yapabildiine tank olduk. u anki tehdit, nkleer silah
teknolojisinin dnyann en istikrarsz blgelerine yaylyor olmasnda. Eskiden yalnzca byk
devletlerin atom bombas yapabilecek kayna ve bilgisi vard. Ancak gelecekte yeni
teknolojilerin gelitirilmesi, uranyum zenginletirmenin maliyetini dreceinden atom
bombas yapmak ne yapaca belli olmayan lkeler iin de kolaylaabilir. II.Dnya Sava
srasnda sadece sperglerin ar miktarda elektrik enerjisi harcayarak becerebildii gazl
difzyon yerine ikinci nesil nkleer tesisler, uranyumu zenginletirmek iin %50 daha az enerji
harcayan ve daha ucuz bir yntem olan ultrasantrifj kullanmakta. Bu dnya siyasetinde
nemli bir deiim yaratm durumda. u anda dnyada saflatrlan uranyumun %33 gazl
difzyon yntemiyle %54 ultrasantrifjle elde edilmekte. 1975te Avrupal bir irkete alan
bir mhendis ultrasantrifj ve atom bombas bileenleriyle ilgili gizli planlar alarak Pakistan
devletine iletti. Bunlar ayn zamanda Saddam Hseyine, ran, Kuzey Kore ve Libyaya da
sattndan phe edildi. Bunlar kullanarak Pakistan ufak miktarda nkleer silah yapp 1998de
denemelere balaynca komusu Hindistan da cotu. ki lke arasnda sregelen nkleer
rekabet neredeyse atom bombalarn kullanld bir sava balatacakt. te yandan ran
nkleer programn hzlandrd. 2010a kadar 8000 adet olarak planlad ultrasantrifjlerden
ileride 30 bin daha kurmak niyetinde. Bu dier Orta Dou lkeleri zerinde kendi atom
bombalarn retmeye ynelik bask oluturmakta ve bu durum mevcut istikrarszl iyice
arttrmakta.
21.yy jeopolitiinin deime olaslnn baka bir nedeni de yeni nesil, hem de muhtemelen
daha masrafsz olacak uranyumu lazerle zenginletirme teknolojisinin devreye girmesi. Bu
teknolojinin ticari pazar olacan farkeden Avusturalyal Silex firmas, General Electric ile
kontrat imzalad bile. 2008de GE Hitachi Nkleer Enerji, ilk lazerle zenginletirme tesisini
2012ye kadar ABDde kuracan aklad. Nkleer enerji sektr iin bunlar iyi haber, ama bu
teknolojinin dnyann dier lkelerinde de yaygnlamas an meselesi. Zenginletirilmi
uranyumun dolamn engelleyecek, dzenleyecek uluslararas anlamalar imzalanmas lazm.
Bu teknolojiyi kontrol edemediimiz takdirde atom bombas yaylmaya devam edecek. Hatta,
giderek boyutu klen bu teknoloji belki de terristlerin eline geecek.
YZYIL ORTASI (2030dan 2050ye kadar)
Kresel Isnma: Asrn ortasna geldiimizde fosil yakt ekonomisinin sonular, bsbtn
karmzda olacak ve kresel snmann en youn dnemi yaanacak. Dnyann ss gnden
gne ykselmekte ve bu giderek hzlanmakta. Buzullarn kalnl, sadece 50 yl iinde %50
azald. Kutuplar kaplayan buzullar yzyl sonuna doru tamamen yok olabilir. Okyanus
akntlar ve hava akmlar bundan fazlasyla etkilenerek iklimin tamamen bozulmasna yol
aabilir. Antarktikada eriyen buz ktleleri, deniz suyu seviyesini etkilemekte. Dnya apnda
39
www.ozetkitap.com

deniz seviyelerinin 2100e kadar 1 ila 2 m. ykselmesiyle kylar ekil deitirecek. 1700lerin
sonunda tutulmaya balayan s kaytlar 1995, 2005 ve 2010un kaytlara gemi en scak yllar
olduunu ve 2000 ile 2010 arasnn en scak on yl olduunu gstermekte. 100 bin yldr en
yksek seviyeye ulaan karbon dioksit oranlar her gn daha ok artmakta. Dnya sndka
tropik hastalklar da kuzeye doru tanmakta. Stma gibi birok hastaln kuzeye
yaylabileceinden endie ediliyor. Bunun sebebi de hastalk tayan sineklerin ounun
yumurtalarnn donlarda lmesi gerekirken ksalan k mevsimi nedeniyle oalmalar ve
kuzeye g etmeleri.
Bilim dnyas, klim Deiikliinin insan faaliyetlerinden kaynaklandndan emin. Bilgisayar
canlandrmalar o denli geliti ki, insan uygarl faktrn denklemden karp dnyann ssn
lmek mmkn. Ayrca buzul aratrmalar gsteriyor ki iklim deiimi doal bir snmann
sonucu deil. Yani, nedeni kesin biziz. Bunun doal bir dng olduu iddias, bu deiim bin
yla yayld takdirde mantkl ancak burada bahsettiimiz sadece bir yzylda meydana gelen
feci sratli bir deiim. Kresel snma, bilhassa petrol ve kmr kaynakl CO2 orannn artna
bal. Gne nlar CO2 molekllerinden kolayca geip yeryzn sttka kzl tesi radyasyon
oluur ancak amzda insan etkisiyle younlaan CO2 oran bu snn geri kna engel.
Dolaysyla gne nlarndan gelen enerji uzaya geri dnemeden atmosferde skp kalmakta.
Seralarda ve arabalarda gnein ieriyi stp camdan dar kaamamasyla ayn etki
olutuundan bu duruma sera gaz etkisi denmekte. Son yzylda rettiimiz CO2 miktar kayg
verici biimde artt. Sanayi Devriminden nce milyonda 270 birimken bugn 387 ppm.
1900lerde akaryakt kullanm 150 milyon varilken, 2000de 28 milyar varile kt. 2008de fosil
yaktlar ve ormanszlatrma nedeniyle atmosfere saldmz CO2 9,4 milyar tona ulat. Bunun
yalnzca yars denizler, toprak ve bitkilerle geri dnme girmekte, kalan ounluu ise
havada asl kalp uzun yllar boyunca dnyay stmaya devam edecek.
Maalesef CO2 salnmn bugn durdurabilsek bile, u ana kadar atmosfere salnm bulunan
gaz on yllar boyunca daha kresel snmann srmesine yeter. Demek ki yzyl ortasnda
durum iler acs olacak. Bilim insanlar ky eridinin tamamen deieceini ve baz ky
ehirlerinin yok olacan ngrmekte. Ynetimlerin hangi ehirlerin kurtarlmaya deeceine,
hangilerinin gzden karlabileceine karar vermesi gerekecek. Baz yerleimleri byk
bentlerle sular altnda kalmaktan kurtarmak mmkn olabilir fakat umutsuz olanlar
boaltmak zorunda kalan insanlarn g ayr bir sorun olacak. Baz ehirler kurtarlsa bile
byk frtnalarda altyap sorunlarnn olumas ve hayatn fel olmas mmkn. Yksek
nfuslu ticaret merkezlerinin genelde kylarda oluu kresel ekonomiyi fena etkileyecek.
Zaten dzenli olarak sel basan Bangladein durumu en kts. Hem nfusu youn hem de
fakir bir lke. Vietnam da bu adan olduka hassas. Ekili alanlarn yok olmas sz konusu. En
berbat senaryoda, kresel snma nedeniyle dnya kaosa srklenebilir. Snrlara dayanan
milyonlarca mltecinin hkmetlerin yetkisini yitirmesine ve kne neden olmasyla yama,
isyan ve kargaa ba gsterebilir. Byle bir durumda, baz lkeler son are olarak nkleer
silahlara bavurabilir. Pakistan, Hindistan ve inin ortak snrlarna ylm mltecilerle baa
kmaya altn dnn. En kritik noktann Hindistan ve Banglade snr olacana phe
40
www.ozetkitap.com

yok. Kresel snma kaynakl byk bir krizde 160 milyon Bangladeli yerinden olup tarihin en
byk gne mecbur kalabilir.
Aslnda dn olmayan noktaya henz gelmedik ama bir an nce bir eyler yaplmazsa
sonumuz vahim. Sera gaz etkisini kontrol etmek teknik olarak mmkn ancak bu byk
lde ekonomik ve politik bir mesele. Kresel snma sorununu halletme isteksizliinin nedeni,
zmn ekonomik faaliyetlerle atmasndan ibaret. Karbon dioksit salnm ekonomik
faaliyetle ve dolaysyla refahla bire bir rtmekte ve CO2 salnmnn %25i ABDden kmakta.
Ayn zamanda ekonomik faaliyetin de %25ine sahip. inin 2009da CO2 salnmnda ABDyi
gemesinin ana nedeni de ekonomisinde patlama yaamas. Bilim, bu soruna olas teknik
zmler sunmasna karn siyasetilerin bu planlar finanse etmeye pek niyeti yok gibi. Ama
kresel snma yaknda yle ackl ve ykc bir raddeye gelecek ki zmlerden bazsn
uygulamaya mecbur kalacaklar. nmzdeki birka on yl en kritik dnem. Yzyl ortasna
geldiimizde hidrojen ana girmi olacaz ve fzyon, gne ve yenilenebilir enerjiler
sayesinde fosil yaktlara bu denli baml olmayan bir ekonomiye sahip olacaz. Hidrojen
teknolojisindeki ilerlemelerle piyasa gleri beraber kresel snmaya kar uzun vadeli bir
zm retecek. Tehlikeli dnem, hidrojen ana gemeden nceki evre yani iinde
bulunduumuz zaman. Yeni enerji teknolojilerinin hepsi maliyet engeliyle karlat ve ksa
vadede enerji elde etmenin en ucuz yolu fosil yaktlar olduu iin, kresel snma nmzdeki
on yllarda da tehdit oluturmaya devam edecek.
Fzyon: Asrn ortasnda her eyi toptan deitirecek ve sorunlarmzn kalc zm olacak
fzyonu baararak yeni bir enerji kayna yaratabiliriz. Nkleer paralanmaya dayal fisyonun
tersine, hidrojen atomlarnn ergimesiyle ekirdek tepkimesine bal olarak ok byk enerji
aa karan bir yntem olan fzyon, ok daha az atk retir. Aslnda fzyon znde hidrojen
atomunun iine hapsolmu gnein nkleer enerjisini yani evrenin enerji kaynan serbest
brakmak. Bu yzden fzyon enerjisinde ustalamak snrsz enerji elde etmek demek. stelik
fzyon santrallerinde kullanlacak yakt deniz suyu. Fzyonla aa kan enerji, benzine kyasla
10 milyon kat daha fazla. Yani 4 litrelik bir srahi suyun znde sakl olan enerji, 500 bin varil
petrole eit. Aslnda doann evrene enerji salamak iin setii yol olan fzyon, yldzlar
oluturan ve aydnlanmalarn salayan ey. Yerekimiyle giderek skan hidrojen ynnden
zengin gaz kresi yksek sya gelinceye kadar snnca hidrojen ekirdekleri birbirine arparak
helyumu oluturana dek ergimeye girer. Bu srete engin bir enerji aa karak gazn
patlamasna neden olur. Mant, belli younluktaki hidrojen gaznn belli bir sre belli bir sda
skmas. Dolaysyla fzyon tepkimesi, bu koulun olumasna bal. Bunu becermek ok
zor olduu iin daha nceki denemeler hep baarszlkla sonulannca kamuoyu, bilimin sz
verip bir trl gerekletiremedii fzyon enerjisi iddialarna kar mstehzi bir tavr taknd.
Fakat bilim insanlar 2030dan itibaren fzyona hakim olacamza inanmakta. Scak fzyonun
alaca kesin ancak ekonomik olarak pratik mi sorusunun cevab henz mulak. ok daha
masrafsz olan souk fzyona ynelik almalar srmekte ama kesin ve tekrar edilebilir
sonular alnm deil. Lazerle Fzyon, Manyetik Alanda Fzyon gibi yntemler beklendii
kadar baarl olursa birka yl iinde her ey deiebilir. ABD, NIF projesiyle lazerle fzyon
makinesini gelitirirken, Avrupal uluslarla birlikte ABD ve Japonyann da destekledii
41
www.ozetkitap.com

Fransadaki Uluslararas Termonkleer Deneysel Reaktr (ITER) manyetik alanda hidrojen

gaz sktrma zerine denemeler yapmakta. Bunlar sadece bilimsel projeler ama fzyonla
elektrik retimini becerirlerse iin ikinci adm olan ticari olarak enerji retimiyle ilgili de yzyl
ortasna ynelik zemin hazrlanmakta. Her ey yolunda giderse ticari tasarma sahip DEMO
fzyon reaktrnn 2 milyar vat enerji retmesi bekleniyor. Eer dzgn biimde
gerekleirse bu teknoloji hzla ticarileecektir. Fakat hepsinden nce, kapsaml maddi destek
alan projelerin dnda baka nerilerin de gereklemesi mmkn. nk fzyon uzun sredir
denenen ve detayl olarak bilinen bir sre. Giriimci fiziki ve mhendislerin fzyona ynelik
yeni bir bulu iin anslarn deneyeceine phe yok.
UZAK GELECEK (2070-2100)
Manyetizm a: Elektronlarn kolayca ynlendirilebilmesi radyo, televizyon, bilgisayar, lazer
gibi yepyeni teknolojilere yol aarak getiimiz asrn elektrik a olmasn salad. Byk
ihtimalle fizikiler, yzyl sonuna doru manyetizm teknolojisinin anahtar olan oda ssnda
ileyen speriletkenler bulmu olacak ve bylece manyetizm ana gireceiz. Unutmayalm ki;
arabalarmzda kullandmz benzinin ounu srtnmeyle ba etmeye harcyoruz. Manyetik
tatlarla srtnme sorunu ortadan kalkacak. Oda ssndaki speriletkenler yeni bir sanayi
devrimi balatabilecek nitelikte bir bulu nk kalc ve ok gl manyetik alanlar
oluturabilirler. Elektrik aktarmnda %30a varan kayplar ve kablolardaki atk miktarn
indirgeyerek enerji maliyetini drecek ve kresel snma zerinde olumlu etkisi olacak.
Karbon salnm enerji tketimiyle dorudan ilikili olduundan ve enerjinin ou srtnmeyi
gidermeye harcandndan manyetizm a enerji tketimini ve karbon salnmn kalc
biimde azaltabilecek. Speriletkenlerin meydana getirdii sper mknatslar sayesinde, daha
fazla enerji gerekmeden, trenleri ve arabalar srtnme olmakszn yerden yksekte szlerek
yol almalarn salamak olas. Bu uan araba ve trenler, manyetik raylar veya asfalt yerine
speriletkenlerden yaplm yollar zerinde hareket edebilir. Baz lkeler, oda ssndaki
speriletkenler olmadan bile, mknatsl raylar zerinde ilerleyen manyetik kaldral trenleri
(maglev) hayata geirmi durumda. Almanya, Japonya ve in bu teknolojinin liderleri. lk ticari
maglev tren, 1984de ngilterede Birmingham havaalan ve tren gar arasnda kuruldu. Fakat
maglev trenlerin yksek maliyeti tm dnyaya yaylmasna engel. Speriletkenler bunu
deitirebilir. Manyetik bir devrim, demiryollarn tekrar canlandrarak uaklarn yaratt sera
gaz salnm da azaltabilir.
Gklerden Gelen Enerji: Asrn sonuna gelindiinde enerji retiminde baka bir olaslk,
dnyann yrngesine yerletirilen yzlerce uydunun gnein yayd enerjiyi emerek
yeryzne mikrodalga radyasyon biiminde aktarmasna dayal uzay solar enerji teknolojisi.
Enerjiyi dorudan gneten toplamann nnde fizik kurallar asndan hibir engel yok ama
mhendislik ve iin maliyeti asndan sorun byk. NASA, 1995-2003 arasnda bu teknolojiye
ynelik kk lekli almalar finanse etti. Teknolojinin ve ekonominin bu projeyi geree
dntrmesi an meselesi. Japonya Ticaret Bakanl, 2009da gne enerjisi toplayacak bir
uydu sisteminin fizibilitesini karacan aklad. 2015te gnderilecek deneme uydusunun
sonucunda yeil k yanarsa, Mitsubishi Elektrik ve dier Japon firmalar 10 milyar dolarlk bir
42
www.ozetkitap.com

programla uzayda milyarlarca vat enerji retecek bir gne enerjisi tesisi kurmak iin
birleecek. Ancak asl sorun, uydular yerletirecek roketlerin tutar. Benzer ekilde aya tekrar
gitmeyi ve Mars kefetmeyi de nleyen roket frlatmann maliyeti dmedike bu
teknolojinin gereklemesi de imkansz.
VI. Blm: UZAY YOLCULUU
Kozmik okyanusun kylarnda yeterince oyalandk. Yldzlara yelken amaya hazrz artk.
Carl Sagan
2100e gelindiinde insanlk yeni bir an eiinde olacak. Uzay kefetmeye balayp yldzlara
erieceiz. Bu yzyl robotlarla uzay kefine balanp dnya benzeri gezegenler bulmaya,
Jpiterin uydularn kefetmeye hatta Byk Patlamann olutuu anlarn fotorafn
ekmemize tank olacak. imdiye kadar uzay almalarnn en byk baarlarndan biri
insanln ufkunu genileten robotik uzay kefi oldu. Gl teleskoplarla yeni yldz sistemleri
ve gezegenler belirlemeye baladk. 2009da Kepler Misyonu teleskobuyla, 2006da COROT
uydusunun frlatlmasyla binlerce yldzn ve gezegenin taranmasna baland. Dnya benzeri
gezegenler bulunduunda yaplar analiz edilip su bulundurup bulundurmadklar
anlalabilecek. Hayatn kayna ve evrenin belki de en deerli maddesi olan suya
rastlandnda evrendeki yaam alglaymz deiebilir. Daha gelimi uzay aralaryla dnya
benzeri gezegenleri inceleyip zeki yaam trlerinden radyo sinyalleri olup olmadna
bakabileceiz. Tabii, uzay yolculuunun ok masrafl olduunu aklmzdan karmayalm.
Robotlarla, uydularla uzay kefi yapmak bile ok maliyetliyken iinde insan bulunan bir uzay
aracn gndermek fazlasyla masrafl. rneklersek, yarm kiloluk herhangi bir eyi sadece
dnyann yrngesine yaklatrmak bile 10 bin$. nsann aya gnderilmesi 100 bin; Marsa ise
1 milyon $ tutarnda. Kabaca arlnca elmasa denk. stelik roketin kendi yaktn da tamas
gerek bu da arln iki katna kartmakta. Buna bir de insan tayacak olduunda geri dn
masrafn eklemek lazm. ABDde srf Sovyetlerle rekabet adna uzay yolculuunun gerek
maliyeti gizlendi. Milli gurur tehlikede diye bir ekilde halledildi ama spergler bile daha
fazlasn karlayamazd. Yine ayn sorunla kar karyayz: mhendislik ve fizik asndan gne
sistemini kefetmemize engel hi bir ey yok ama ar maliyetli.
Byk mali krizle birlikte uzay misyonlarna ayrlan denekler de azald iin bir anlamda
NASAnn eli kolu baland. Fakat bu insanl uzay aralar programn iptal eden Obamann
istedii gibi zel irketlerin roket retmeye balamasna yol aabilir. Ayrca ileride ekonomi
dzeldiinde Amerikan hkmeti yeniden gzn aya dikebilir. Ayda yeraltna veya stne
uluslararas bir uzay ss kurulabilir. 2010da ayn i katmanlarnn su ierdiinin
aklanmasyla bunun gereklemesi daha olas bir hal ald. nk bu, gelecekte astronotlarn
yeralt buzullarndaki hidrojeni roket yakt olarak; oksijeni ayrtrarak solunum iin, eriyiini
de ime suyu olarak kullanabilecekleri anlamna geldiinden yz milyonlarca dolar tasarruf
demek.
Gne sistemindeki gezegenlerden dnyaya en benzeyeni Mars. Ancak donuk bir lden ibaret.
Yeralt sularnda mikroorganizmalar halen var olabilir ama Marsta bildiimiz anlamda canl
trlerinin olmas imkansz. Aya ulamak 3 gn srerken Marsa ulamak 6 ayla 1 yl arasnda
43
www.ozetkitap.com

deiebilir. Yzyl ortasnda diyelim ki Marsa astronotlar gnderdik ve ilkel de olsa bir s
kuruldu. Gezegende yaanabilir bir ortam oluturma srecine ancak 22.asrda balanabilir. Ay
ve Marsta hava, sv halinde su veya verimli toprak bulunmadndan burada kurulacak
kolonilerin ekonomik getirisi olaca fikrine kaplmamak gerek. Ayrca bu slerin, en azndan
yakn dnemde askeri adan pek bir deeri olduu sylenemez. Eer bir gn bu kolonilerde
maden aranrsa bu orada kullanlmas iin olacak nk bunlar dnyaya getirmeye kalkmak
astarnn yznden pahalya kmas demek.
Sivillerin turist olarak uzaya gidiiyse yzyl ortasnda mmkn olabilecek gibi grnmekte.
NASAy israf ve brokrasi nedeniyle maliyetleri yksek tutmakla eletiren baz giriimciler,
piyasa glerinden yararlanarak uzay yolculuunun fiyatnn indirilebilecei iddiasnda.
Microsoft milyarderi Paul Allenn desteiyle Burt Rutan 24 milyon dolara gelitirdii baarya
ulaan roket projesiyle 10 milyon dolarlk dl kazand. imdi de ticari uzay uularn hayata
geirmek iin denemelere balamak niyetinde. lk turistik uzay seyahati irketi olacak Virgin
Atlantici kuran Milyarder Richard Branson, bu roketlerden 5 tane smarlad bile. Uzay gezisine
200 bin dolar verecek uzun bir yolcu listesi de hazr. Baarl olursa, bedeli on kat ucuzlatabilir.
2010da Boeing irketi de 2015ten itibaren uzaya turist gtrme plann aklad. Yine de uzay
yolculuu yakn gelecekte hali vakti hayli yerinde olanlarn lks olacak. Uzay yolculuunun
maliyeti hem ticari hem bilimsel adan ilerlemeyi nlediinden, asrn ortasna gelindiinde
uzmanlarn yeni roket teknolojileri gelitirerek masraflar drecei tahmin dahilinde. Lazer
srmeli veya elektromanyetik sistemlerle roket frlatlmas gibi yntemler zerine allmakta.
Elbette prototiplerin gelitirilmesi iin kamu veya zel irketlerin maddi desteine ihtiya var.
Yzyl sonuna gelindiinde, nanoteknoloji hep hayali kurulan uzay asansrnn hayata
gemesini de mmkn klabilir. Gne yelkeni, nkleer roket, dinamik basnl ramjet fzyon
veya nanogemiler gibi teknolojileri gelitirerek uzay gemileri yapmak da mmkn olabilir.
21.yy iinde dnya nfusunun bir ksmnn uzaydaki kolonilerde yaamas gibi bir olaslk sz
konusu deil. nsanlarn ounluu 2100de ve tesinde yeryznde yaamaya devam edecek.
VII. Blm: Gelecekte Refah
En ok merak edilen sorulara gelelim: nsan uygarl nasl evrilecek? Bilim yaantmz,
mesleklerimizi ve toplumu nasl etkileyecek? Bilim gnencin kayna olduuna gre
medeniyetimizi ve refah nasl yeniden ekillendirecek? Gelecein kazananlar ve kaybedenleri
kim olacak?
Yeryzndeki uygarlklarn ykseliini ve kn inceleyince gl ordulara sahip olmann
her eye yetmedii aka grlr. 1500lerde dnyann halini bir dnn, sonunda dnyaya
hakim olann Avrupa uygarl olaca kimin aklna gelirdi. Douda, kat, matbaa, barut,
pusula vb. esiz tarihi icatlar ve dnyadaki en iyi alimleriyle birlik beraberlik ve bar iindeki
bin yllk in medeniyeti; Gneyde Avrupay istila etmesine ramak kalm Osmanl
mparatorluu: cebiri bulan, optik ve fizik bilimlerinde ilerlemi, yldzlara isim vermi byk
slam uygarl; ordular karsnda durmann imkansz olduu, sanat ve bilimin gelitii,
bilimsel eitimde dnyann en mthi merkezlerinden biri olan stanbula sahip kkl bir
medeniyet. br tarafta ise Orta adaki acnacak halleriyle Avrupa lkeleri: kktendincilik ve
44
www.ozetkitap.com

Engizisyonla kvranan, Roma mparatorluunun yklndan beri bin yldr kte olan Bat
Avrupa o kadar geri kalmtr ki sahip olduu bilgileri de kaybetmi, onun yerini dini dogmalar
almtr. Bunlara kar gelenler ikence ve lmle cezalandrlmtr. stelik srekli birbirleriyle
savamlardr. Peki, buna ramen sonu ne oldu dersiniz? in ve Osmanlnn muhteem
imparatorluklar 500 yl sren durgunlua girerken, Avrupa beklenmedik bir ekilde bilim ve
teknolojiyi kucaklad.
1405ten balayarak devasa bir donanma ile dnyay kefetmeye kan in, Gneydou Asya
ve Afrika kylarn dolat. Madagaskara belki daha tesine ulat. Dnyann uzak kelerinden
bir sr erzak, egzotik hayvan vs. getirdiler. Fakat bununla tatmin olmayp keif ilgisini yitiren
in imparatorlar donanmay rmeye terketti. Kabuuna ekilen in, sonrasnda hi
geliemedi. Benzer bir tavr, Osmanlda da grld. Dnyann bilinen ksmn fethettikten
sonra ilerine kapanan Osmanllar kktendincilie gmlerek asrlar sren durgunluk
dnemine girdi. slam alimleri, Kurann bilgilen/ren buyruunu yalnzca din bilgisi
anlamnda yorumlayp dier tm bilgiyi slam-d addedince, Mslmanlar bilim, matematik,
tp ve dnyevi saylan dier alanlarla uramaktan vazgeip, bunun yerine slam retisi,
hukuku, tefsir ve dini pratikler zerine tartmay yelediler. O srada Avrupada yeni bir uyan
ba gstermekteydi. Ticaret ve matbaayla birlikte yeni ve devrimci fikirler ivme kazanarak
Kilisenin gcn ve bin yllk basksn zayflatmaya balad. niversiteler ncil tefsirini bir
kenara brakp fizik, kimya ve dier bilim dallarna yneldi. Gleri neredeyse birbirine eit
olduundan srekli savatklar halde bir trl yeniemeyen Avrupa krallklarnn bilim ve
mhendislie yatrm yapmasnn bir nedeni de, hkmranlklarn geniletmek iin yeni
silahlar ve servetlerine servet katma hrsyd. Bilim ve teknolojinin hzl ykselii ksa srede
in ve Osmanl imparatorluklarnn gcn yitirmesine neden oldu. Asrlardr Douyla Bat
arasnda ticaret kprs olarak refaha eren Osmanllar, Avrupal denizcilerin kefettii yeni
ktalarla ve Orta Douyu es geip Afrikay dolaarak ulatklar Douyla ticaret yapmalar
nedeniyle sarsld. in ise kendi icad barut ve pusulay kullanarak etrafn saran Avrupal
gambotlar grnce ne yapacan ard.
Bu yzden ne oldu? sorusunun cevab net: Bilim ve teknoloji geliti. nk refahn itici gc
olan bilim-teknolojiyi nemseyip kendilerini gelitirenler daima kazanr. Elbette, insanlar bilim
ve teknolojiyi umursamamakta zgr ama bu durumda kendileri kaybeder. nk dini bir
metin okunacak diye dnya duracak deil. Eer, en yeni bilimsel ve teknolojik gelimelere
hakim olamazsan rakiplerin olur.
lerleme iin doa kanunlarn kavramann ne denli nemli olduuna deinmitik. Bu drt fizik
kuvvetinin kefiyle Avrupann karanlk Ortaadan kp kkl Dou uygarlklarn geride
brakmas arasnda sk bir ba vardr. Feodalizmin k, tccar snfnn douu ve Rnesans
hareketiyle birlikte deiimin sosyal zemini hazrd. Ancak bu srete Batnn ilerlemesini
salayan teknolojik etkenlerin etkisini gz ard etmek imkansz. zetleyecek olursak, yerekimi
kuvvetinin kefiyle mekanik glerin anlalmas buhar makinesinin icadn salayarak Sanayi
Devriminin yolunu at. Ardndan elektromanyetikten nasl yararlanlabileceinin
anlalmasyla Sanayi Devriminin ikinci blm saylan Teknoloji Devrimi balad. Sonunda
45
www.ozetkitap.com

zayf ve gl nkleer kuvvetlerin kefi sayesinde etrafmzdaki her ey deimekte. Bunlara

bal olarak yine Batl uzmanlarn gelitirdii teknolojiler sayesinde, uzaydan bnyemize kadar
evrenin ileyiini renmemizi salayan aydnlatc bilgilere ulaabiliyoruz. stelik nkleer
kuvvetler atomun iine hapsolmu sonsuz gc ynettiinden nihayetinde insanln kaderini
de belirleyebilir. nsanln nnde iki seenek var: Ya gkleri aydnlatan enerji olan fzyonu
zerek dnya toplumu olarak refah iinde yaayacaz ya da nkleer silahlarla dnyay
cehenneme evirip kendi sonumuzu getireceiz.
YAKIN GELECEK (gnmzden 2030a)
Teknolojinin Drt Evresi
Toplumlarn kalknmasn salayan teknolojiler dinamik ve deikendir; doar, geliir ykselir
ve kerler. Gelecek teknolojilerin nasl deieceini anlayabilmek iin teknolojilerin belli
evrim kurallarna nasl uyduuna bakmakta fayda var. Kitlesel teknolojiler genellikle drt evre
geirir. Bu aamalar kat, ebeke suyu, elektrik ve bilgisayarlarn evriminde grlebilir. I.
Evrede, teknolojik rnler ok deerlidir ve ok iyi korunur. II. Evrede teknoloji ok sayda
retilerek kiisel kullanma girmeye balar. III. Evrede ucuzlayarak herkesin ulaabilecei hale
gelir. IV. Evrede farkl eitleri ve uygulamalar kar, modaya dnr. Baz nemli icatlardan
rneklersek: mesela kat ilk evresindeyken eski Msrda papirsler rahiplerce korunur, inde
ise saray dnda kullanlmazd. El yazmalar ok kk bir aznln zimmetindeydi. kinci evre,
matbaann bulunmasyla ok sayda insan kitap sahibi olabildi. nc evre, 1930da kadn
seri olarak retilmeye balamasyla kat sradanlat. Son evrede, artk duvar kad modas
bile mevcut. Eskiden el stnde tutulan kat imdi ehirsel atklarn banda gelmekte. Ayn
sre, ebeke suyu iin de geerli. Eskiden bir kyn tek bir kuyusu ya da emesi varken,
1900lerden itibaren yava yava evlere su tesisat balanmaya balad. Ardndan ebeke suyu
her yere ulat. imdiyse etrafmz ssleyen trl havuzlar, emeler var. Elektrik de benzer
aamalardan geti. lk bata bir ampul paylalrken, sonrasnda her sokak her ev aydnland.
Gnmzde her eit aydnlatma mevcut ve etrafmz elektrikli aletlerle dolu, Hatta elektrik
kesilmedike farknda bile deiliz. Demek ki, IV. Evreye girdiklerinde teknolojiler o kadar
yaygn ve ucuz hale geliyor ki fazlasyla tketmeye balyoruz. Elektrik ve su tesisatnda olduu
gibi harcanan miktar lerek tkettiimiz kadarn dyoruz.
Bilgisayarn evrimi de ayn yolu izlemekte. 50lerde ilk ktnda ok kymetliyken, 80lerden
itibaren kiisel bilgisayarlarn piyasaya srlmesiyle daha ok insann ulaabildii bir hale geldi.
III. evrede bilgisayarlar internete balanarak dnyay birbirine balamakta. IV. evreye
girdiindeyse adeta ortadan kaybolup baka ekilleri moda olacak. Her tarafa bilgisayarlar
yerletireceiz. Belki her ey kendinden ipli olaca iin bilgisayar szc bile
daarcmzdan kacak. Gelecekte plerin byk ksmn ipler oluturacak. Sonunda ipler
de kademeli olarak ortadan kalkacak ve hesaplamalar veri bulutlar eklinde havada dolaacak
Bilgisayar ve internet hala gelimeyi srdrmekte. Dolaysyla buhar makinesi gibi bir asr daha
el stnde tutulmaya devam edecek. Lokomotif ve araba gibi aslnda ikincisi ilkinin baka bir
modeli denebilecek baz teknolojilerin son aamaya gelmeden teki teknolojilerle birleerek
46
www.ozetkitap.com

geliip etkinletiini grmek de mmkn. Dolaysyla gelecekte iine ip taklan rnlerin akll
eyalara dneceini de greceiz.
Patlayan balonlar ve Krizler
2008 mali kriziyle birlikte kimi tm bu ilerlemenin bir yanlsama olduundan, kimi de sistemin
temelinde bir arza olduundan dert yand. Tarihsel srece baktmzda beklenmedik ekilde
ien balonlar ve patlamalarn rahatlkla gzlemleyebiliriz. Kaderin cilvesiyle insan
ahmaklnn yan rn gibi grnmekteler. 2008 krizini inceleyen tarihiler ve ekonomistler
de insan doas, agzllk, yozlama, mevzuat eksiklii, denetim zafiyeti gibi pek ok neden
stnde durdu. Oysa, bilimin merceinden baknca durum baka. Uzun vadede refah gden
bilimdir. Bilim olmadan bin yl geriye gidip karanla gmlrz. Bilim yekpare deil dalgalar
halinde gelir. Bir bulu dierlerine yol aar. Bylece yeniliklerle ilerlemeler gibi byyerek
refah yaratr ve bu bilimsel dalgalar ekonomiye yansr. rnein, ABD ve ngilterede 1780
sonrasndaki refah art sadece sermaye birikmesine deil, %90 orannda teknolojik bululara
baldr. lk byk dalga buhar makinesiyle balam ve toplumu batan aa deitirecek
Sanayi Devrimini beslemitir. Bu sayede akl almaz boyutta bir refah olumutur. Fakat
kapitalizmde zenginlik ylece duramaz, sermayenin bir yere akmas gerekir. Bir sonraki atlm
drt gzle bekleyen kapitalistler, bazen feci sonular dourabilen daha speklatif tasarlara
yatrm yapar. 1800lerin banda elde edilen bu fazladan zenginlik Londra Borsasnda
lokomotif hisselerine akarak bir balon oluturmutur. Lokomotif o zamanlar henz emekleyen
bir teknoloji olduu iin sonunda bu balon patlaynca 1850 krizini dourmutur. Halbuki
demiryollar altn an 1880lerden sonra yaayacaktr. Demek ki, kapitalizm tarihinin en
byk krizlerinden birine sebep olan ey, bilimin yaratt refah fazlasyla speklatrlerin
birleimidir.
Bunun ardndan ayn nedenlerle her on ylda bir ufak apl krizler yaanmtr. Kapitalistler
bunlardan ders alacana ayn dngy devam ettirmitir. kinci dalgada, elektronik ve
otomotiv teknolojilerinin tekrar yeni bir refah yaratmasyla, fazlas ABD Borsasnda elektrik
tedarik kurumlar ve otomotiv firmalarnn hisselerini iirip bir balon oluturmutur. Otomobil
firmalarnn says 1900-1925 arasnda 3000i bulunca piyasa bunu kaldramamtr. 80 yl
nceki gibi devam getirilemeyen bu balon, u veya bu nedenlerle 1929da patlayarak Byk
Bunalm balatmtr. Fakat Amerika ve ngilterenin yollarnn asfaltlanp boydan boya
elektrik ekilmesi krizden ok sonraya, 50lerle 60lara rastlar.
Son yllarda yaadmz yksek teknoloji dnemini bilimin nc dalgas olarak
nitelendirirsek, bilgisayar, lazer, uydular, Internet ve elektronik cihazlar vb. rnler de ayn
ekilde byk bir refah yaratt. Bu sefer oluan sermaye fazlas emlak sektrne ynelerek
byk bir balon oluturdu. Emlak deerlerinin ar artmasyla insanlar evlerine karlk borca
girmeye balad. Ahlaksz bankaclar da peynir ekmek gibi kredi datarak balonu daha da
iirdi. Daha nceki krizlerden ders alnmad iin elbette bu balon da patlamak zorundayd.
Bylece 2008 mali krizi ve ardndan gelen ekonomik durgunlukla kar karya kaldk. 21.yy
banda yaadmz bu krize elik eden aptallklara karn, dnyann tamamnn internet
47
www.ozetkitap.com

ebekesine ve kresel iletiim ana balanmas da esas bundan sonra olacak. Yani biliim
devriminin altn a henz gelmi deil ama ok yakn.
Drdnc dalgann ne olacan ise kimse bilemez. Yapay zeka, nanoteknoloji,
telekomnikasyon ve biyoteknolojinin birleimi eklinde olabilir. Bu teknolojilerin yeni bir
refah dalgas oluturmas, bir 80 yl daha srebilir. Dileyelim 2090a gelindiinde gemiten
karlan dersler unutulmasn.
YZYIL ORTASI (2030-2070)
Meslekler
Teknolojik gelime ekonomide kkl deiikliklere neden olarak bazen sosyal kaymalara da yol
aar. Her devrimin kazanan ve kaybedeni olduuna gre yzyl ortasnda bu daha
belirginleecek. Biliim teknolojilerinin geliimi meslekleri nasl etkileyecek? Bunun cevabn
makinelerin, robotlarn kstlamalarn gz nne alarak verebiliriz. Yapay zekay kstekleyen
ekil tanma ve saduyu olduuna gre gelecekte ayakta kalacak meslekler de bu ikisini
gerektiren, yani robotlarn beceremeyecei trden iler olacak. Mavi yakallar arasnda, retim
bandnda alan iiler gibi srf tekrarl ileri yapanlarn pek ans yok. Bilgisayarlarn en iyi
yapt eyin hesaplayp tekrarlamak olduunu dnrsek fabrikalardaki otomatik ileri
tamamen devralacaklar aikar. Fakat mavi yakallardan tekrar olmayan ekil tanma ilerini
yapanlar, ilerini robotlara kaptrmayacak. Mesela, farkl sular zmeleri gereken polisler,
geri dnme gidecekleri ayrabilen pler, her seferinde baka bir alet kullanmalar
gereken inaat iileri, uygun becerileri farkl yerlerde kullanmalar gereken tesisat ve
bahvanlar. Beyaz yakallara gelince, kaybedenler ounlukla arac grevi stlenenler olacak:
saym yapan, envanter karan memurlar, turizm acentas, muhasebeci, broker vb. nk
kapitalizmin piyonu bu meslekler yava yava ortadan kalkacak. imdiden daha turizm
acentalarn aradan karp uak biletlerimizi internetten en ucuzunu bularak kendi bamza
almaya balamadk m?
rnein, bir zamanlar internet zerinden hisse alm satm yapmamakla vnen ve internet
ticaretini hor gren Merrill Lynch, 1999da piyasa glerinin etkisiyle online ticareti
benimsemek zorunda kalnca tkrdn yalam oldu. Bu ayn zamanda kurumsal
hiyerarinin de azalaca anlamna gelmekte. Yneticiler sat gc ve temsilcilerle dorudan
iletiime geebilecekleri iin arada emir tayanlara gerek kalmayacak. Kiisel bilgisayarlar
iyerlerine ilk girdiinde de buna benzer iten karmalar olmutu. Araclarn gelecekte var
olabilmesi iin yaptklar ie katma deer eklemeleri, robotlarn salayamayaca saduyuyu
ne karmalar gerekecek. imdiden online ticaret yznden alt dzey brokerlar iten atlyor.
Ancak akl banda tavsiyelerde bulunan tecrbeli borsa simsarlarna daima talep var.
Gelecekte beyaz yakallar arasnda, faydal bilgi, deneyim ve saduyuya sahip olanlar
kazanacak. Bu da iine yaratclk katan, harekete geen, analiz eden, liderlik yapan, yazlm
gelitiren, bilim ve sanatla ilgilenen yani bizi insan yapan kabiliyetleri olanlar demek.
Bilgisayarlar insan ilikilerini, anlamazlk, baar ve yenilgileri kavramaktan yoksun olduklar
iin yazarlk, senaristlik, avukatlk gibi meslekler var olmaya devam edecek. Belli konularda
robot bir avukata danmak mmkn olacak belki ama bir yargya varabilmek iin gerek bir
48
www.ozetkitap.com

hukukuya hep ihtiya olacak. nk deerler ve kanunlar gibi yorumlamalar da deiir.

Mesela, ABD Yksek Mahkemesi 1857de klelerin asla vatanda olamayacana hkmettikten
sonra bu kararn deimesi iin bir i sava ve binlerce insann lmesi gerekti. Dolaysyla
anayasalar ne kadar yerleik gibi grnse de zamana ve koullara gre yeniden uyarlanp
dzenlenmeleri gerekebilir.
Gelecekte kymetli olacak baka bir sermaye liderlik zellii olacak. Liderlik ksmen eldeki
verileri, bak alarn ve seenekleri deerlendirerek belirlenmi hedeflere en uygun olana
karar vermektir. alanlarn gl ve zayf yanlarnn farknda olup onlara ilham vermeyi ve
nderlik etmeyi kapsadndan olduka karmak bir i olan liderlik, insan doasnn, piyasa
glerinin iyice kavranmas gibi makine veya robotlarn becerilerini aan eyler gerektirir.
Elencenin Gelecei: Eskiden elinde saz diyar diyar dolaan ozanlar, bir panayrdan dierine
adr kuran hokkabaz ve komedyenlere dayal olan mzik ve elence sektr, elektriin
geliiyle birlikte srasyla gramofon, radyo ve televizyonun ortaya kmasyla tamamen
deimi oldu. arkc ve mzisyenler, eskiden olsa neredeyse karn tokluuna alacakken, bir
anda plak basp milyonlara ulama imkann yakalaynca, nl olup genlerin idol haline geldi.
Mzik piyasasnda birka kuak albm satlar iyi gitti ama internetin patlamasyla durum
deiti. nternetten mzik alveriinin kolayca yaplabileceini ngren bilim insanlarna kulak
asmayan byk mzik irketleri, online sat altyaps oluturmay dneceklerine bir CD
fiyatnn onda biri fiyatna albm sunan yeni kurulmu ufak irketlere dava amay yeledi. u
anda mzik endstrisinin yaad karmaa kendi yneticilerinin umursamazlndan
kaynaklanmakta. in iyi taraf, ad duyulmam mzisyenler byk irketlerin sansrne
uramadan dinleyici kitlesi edinip ykselme imkanna sahip artk. Bu demek oluyor ki, kimin
nleneceine yneticiler deil, piyasa gleri zgr ve demokratik biimde karar verecek.
Basn iin de benzer bir ikilem geerli. Reklam gelirlerine bel balam olan gazeteler, dileyen
herkes internet zerinden eitli kanallar kullanarak reklam verebildii iin sayfa saysn
azaltmak zorunda kald. stelik artk internetten okunabildikleri iin satlar da dt. Fakat
bu sre fazla uzun srmeyecek. Durmadan nutuk ekenlerden tutun, tuhaf fikirlerini kabul
ettirmeye alan megalomanyaklara kadar internette ar bir bilgi kirlilii mevcut. Dolaysyla
insanlar eninde sonunda rastgele gereklerle bo laflardan sklp haberin yannda bilgelik
sunan saygdeer sitelere ynelecek.
UZAK GELECEK (2070-2100)
Bahsettiimiz teknolojiler o kadar gl ki kapitalizmin ileyiini etkilememeleri mmkn deil.
Arz talep kural hala ayn ancak bilim-teknolojinin ykselii mallarn datmndan refahn
yapsna kadar kapitalizmi zaten deitirmi durumda. Adam Smithin kapitalizminde arz talebi
karlaynca mallara fiyat konur. Talep fazla, arz azsa fiyat artar. reticiyle tketici arz ve talep
hakknda yeterli bilgiye sahip olamad iin fiyatlar yerine gre deiir. Kusursuz Kapitalizm
ise reticiyle tketicinin piyasa hakkndaki bilgisinin snrsz olduu ve dolaysyla fiyatlar
kusursuzca belirlendii zaman gerekleebilir. imdiden baz rnler iin internette fiyat
aratrmas yapabiliyoruz. Bu ileride piyasada satlan tm rnler iin geerli olacak ve
tketiciler satn almak istedikleri rn hakkndaki her eyi bilebilecek. Avantaj tketicinin eline
49
www.ozetkitap.com

geecek, hem fiyat-kalite karlatrmas yapabilecek hem de en ucuz fiyat talep edecek.
retici de tketicinin ihtiyalarn, isteklerini anlayabilecei verilere sahip olacak ve fiyat
belirlerken tahmin yrtmek zorunda kalmayacak. reticinin srekli deien tketici
taleplerine gre hareket etmesi gerekecek. irketler dorudan mterilerini hedef alabilecek
ve ona gre rn hazrlayabilecek. u andaki sistemde seri retilen mallar, bilgisayar
devrimiyle mterinin arzusuna gre farkl beden ve renklerde retilebilecek. Fiyatlarn
dmesi ve rekabetin artmasyla kitlesel teknoloji olarak internet ihtiyacmz olduunda
kullanp bedelini dediimiz elektrik, su gibi bir hizmete dnecek. nternete bal alan
cloud computing teknolojisi giderek poplerleecek. Gelecekte bilgisayarlar kademeli olarak
kullanmdan kacak ve tm bilgilere internetten eriilecek.
Gelecein en tartmal ve hassas konularndan biri de gizlilik olacak. Gemite bilgisayarlarn
hakkmzdaki her eyin takip edilebilmesini mmkn klaca endiesi yaygnd. Snrsz bir
casusluk makinesine dnebilecekken Souk Savan bitmesiyle halka alan internet
teknolojisinde artk Big Brother modelinde tek bir yerden takip edilmek mmkn deil. Asl
sorun kk apl takipiler: bulvar gazeteleri, adi sulular, igzarlar ve tabii ki kiisel
tercihleri renmek iin hakknzdaki bilgileri didikleyen irketler. Byk olaslkla bu sorun yok
olmayacak ama zaman iinde iyiye doru dzelecek. Muhtemelen mahremiyetimizi koruyan
programlar hazrlayan yazlm gelitiricilerle bunlar krmaya alanlar arasnda bitmeyen bir
kovalamaca olacak.
Meta Kapitalizminden Entellektel Kapitalizme: Teknolojik gelimeler sadece kapitalizmin
ileyiini deitirmekle kalmayacak, doasn da etkileyecek. Balktan bu geiin yn de belli.
Refah eskiden sahip olunan mallarla llrd ancak seri retim, nakliyat, iletiim ve rekabetin
artmasyla fiyatlar da dmeye balad. 100 yl nce ngiltere kraliesinin mrnde grmedii
eyler soframzda. Meta kapitalizmin yerini alacak olan entellektel kapitalizme tam olarak
yapay zekann ve robotlarn yapamayaca eyler dahil: ekil tanma ve saduyu. Gnmzde
bilgi ve beceri rekabet avantajnn tek kaynaklar ve gelecekte de ok nemli olacaklar. Pek ok
unsur rekabet denkleminden derken bilgi uzun vadede srdrlebilir rekabet avantajnn
vazgeilmezi haline geldi. Bu tarihi geiin kapitalizmi temelden sarsacak olmasnn nedeni,
insan beyninin oaltlp seri retilebilecek bir ey olmay. Yani, gelecein deeri saduyu
olacak. Emtia retiminden ok farkl bir biimde, zihinsel/entellektel birikim yaratmak iin
insann yllar boyu eitilmesi gerekmekte. 1991de soyut hizmetlerden, somut mallardan daha
ok gelir elde eden ilk lke ngiltere oldu. Getiimiz yzyl sonunda balayan bu deiim,
Amerikan ekonomisinde imalatn arpc biimde dyle Hollywood filmleri, video oyunlar,
telekomnikasyon, bilgisayarlar gibi entellektel kapitalizmdeki arttan kolayca farkedilebilir.
Bu kademeli bir gei olacak ama her on ylda bir daha da artacak. Baz uluslar bunun farknda.
Japonya doal kaynaklardan yoksun olmasna ramen, yksek refah dzeyini insanlarnn
birliine ve alkanlna borlu. Maalesef bunu anlamayan ok sayda lke, yurttalarn
gelecee hazrlamaktan yoksun. Doal kaynaklar asndan zengin olan lkeler bu prensibi
kavramadklar takdirde gelecekte fakirlemeye mahkum. Ortalama emtia fiyatlar 150 yldr
dmekte olduu iin bu stratejiyi izlemeyen lkelerin ekonomisi zamanla klecek. Fakat bu
srecin kanlmaz olduunu syleyemeyiz. II.Dnya sava sonras bir nesilde dnya
50
www.ozetkitap.com

ekonomisinin nde gelenleri arasna giren Almanya ve Japonya ile %8-10luk byme oranyla
500 yllk ekonomik kn tersine eviren in rneklerine bakacak olursak ortak zellikleri,
toplum olarak birbirine bal ve alkan olmalar. Ayrca de eitime, halkn
btnlemesine, ve ekonomik kalknmaya nem vererek herkesin almaya can att rnleri
piyasaya sundu. Kalknmay salayan sermaye veya doal kaynaklar deil artk. Geleneksel
olarak lkeleri zenginletiren bu varlklarn yerine, vatandalarnn yetenek, rgtlenme,
motivasyon ve z-disiplin gibi nitelikleri nem kazanmakta. Baz uluslar kifayetsiz liderlerce
ynetildikleri ve kltrel ve etnik olarak paralanm durumda olduklar iin ilemez haldeler.
Eitime yatrm yapmak yerine orduya, silahlara yatrm yaparak halklarn korkutuyorlar.
Sanayilemeyi hzlandracak altyapyla uramak yerine yolsuzluklarla urayorlar. Bylece
liyakata deil hrszla dayal bir sistem oluturarak iktidarda kalyorlar. Ne yazk ki bu
yozlam hkmetler Batdan gelen yardm da ceplerine indiriyor. 1950 ve 2000 arasnda
fakir lkelere yaplan yardm 1 trilyon dolar akn fakat hala dnya nfusunun neredeyse
yars (2.8 milyar) gnde 2 dolardan azla geiniyor; 1.1 milyar insan ise ar yoksul.
Gelimi lkeler, mutlaka dierlerinin durumunu dzeltmek iin daha ok yardm etmeli ama
sonuta kalknma sorumluluunu gelimekte olan lkelerin liderleri de stlenmeli. Sadece
maddi yardm yerine eitime younlap kendine yetebilecek hale gelmelerini salayan yeni
endstriler gelitirmelerine destek olmak gerek. Gnden gne artan bilgisayar gc ve den
fiyatlar sayesinde yoksul ocuklar da internet kullanma imkan bulabildiinden nternete
eriimi olanlarla olmayanlar arasnda byk bir uurum olaca endiesini de yersiz buluyorum.
Asl sorun eriim imkan deil i imkanlar. piyasasnda tarihi bir deiim yaamakta.
Gelecekte ykselecek lkeler bu avantaj kullanabilenler olacak. Gelimekte olan lkelerin
stratejisi, metalar salam bir temel oluturmakta kullanp, bundan entellektel kapitalizme
geiin adm olarak yararlanmak olabilir. Mesela, in bir yandan dnya pazarna sunulacak
mallar reten binlerce fabrika kurarken, bir yandan da krn entellektel kapitalizme dayal
hizmet sektrne yatrmakta. ABDde fizik doktoras rencilerinin %50si yabanc uyruklu.
ou da ya inli ya Hintli. Bir ksm yeni sektrler yaratmak iin lkelerine geri dnd bile.
Her zaman yeni teknolojiler toplumda deiimler ve kaymalar yaratr. rnein 1800lerde
Amerikaya gelen gmenler, eitim seviyesine baklmakszn imalat sektrnde kolayca i
bulmutur. Fakat bu defaki gei srasnda vasfsz i pozisyonlar pek mmkn olmayacak.
Bugn bile byk ksm ortadan kalkm durumda. Ucuz emek peindeki ou irket, imalatn
oktan az gelimi lkelere kaydrd. Kresel rekabet olduu srece rnler ve hizmetler
ucuzladka, imalat ve datm etkinletike tketicinin de iine gelmekte. Modas gemi
iletmeleri ve gereinden fazla maal ileri desteklemek karmaa, israf ve verimsizlikten baka
bir eye yaramyor. Baarsz sektrleri sbvanse etmek yalnzca kanlmaz sonu geciktirip
kn acsn erteleyerek durumu daha da ktletiriyor. Eitim sistemi, vasfl alan temin
edemedii iin irketler dk eitimli personelle uramak zorunda kalyor. Beceriye dayal
hizmet sektrnde yksek maal pozisyonlar uygun aday olmad iin bo kalabiliyor.
Sanayilemenin altn a oktan geti. ABD ve Avrupa byk lde sanayi ekonomisinden
hizmet ekonomisine on yllar nce geti. imdi yaplmas gereken entellektel kapitalizmi
maksimuma karan sektrlere ynelip tekrar yatrm yapmak. 21.asrda hkmetlerin en zor
51
www.ozetkitap.com

grevlerinden biri bu ama kolay ve abuk bir zm yok. ncelikle eitim sisteminin toptan
elden gemesi demek. ilerin yeniden eitilebilmesini ve lise rencilerinin mezun
olduklarnda isizler ordusuna katlmasnn nlenebilmesi iin bu art. gcnn 21.yzyln
ihtiyalarna cevap verecek ekilde yetitirilmesi lazm. Mfredatlar gzden geirilip batan
dzenlenmesi retmenlerin de gelecein teknoloji toplumuna uygun ekilde yeniden
eitilmesi gerekli. Baar, herhangi bir sektrn byklne deil lkenin insan kaynakl
zihinsel gce dayal ekonomiye dzgn bir gei yapabilmesine bal. Bu, teknolojik
bululardan yeni iler kuracak ve zenginlik yaratacak yeniliki giriimciler akn balatmak
anlamna gelmekte. Byle insanlarn dinamik enerjisine ihtiya var. Bu yzden yeni liderlerin
piyasaya girmesinin nn amak art.
Bilimden Yararlan Gelecei Yakala: Gelimekte olan lkeler, biliim devriminin avantajndan
Batnn yapt hatalar tekrar etmeyerek yararlanabilir. Gelimi lkeleri bir srayta
geebilirler. Batnn zor yoldan yaptklarn kolayca halledebilecek teknoloji mevcut. Artk cep
telefonlar en uzak yerde bile ektii iin, lkeler her yere telefon balamak iin servet dkp
bir utan dierine hat ekmek zorunda deiller. Eskiyen altyapy yeniden yapmak zorunda da
deiller. Yenisini yapmak eskisini onarmaktan daha ucuz. Yzyl ncesinden daha dk
maliyete, son teknoloji altyap sistemleri kurmak mmkn. Mesela in, Batnn yeni ehirler
kurarken yapt baz hatalar yapmayarak aklllk etti. Pekin metrosu Batda yaratlan
bilgisayar teknolojisinden yararlanmakta. Gelimekte olan lkelerin zellikle bilimsel alanlarda
gelecee kestirmeden gitmesinin bir yolu da internet. Literatre giren her makaleye
internetten ulamak mmkn hale geldi. stelik artk bilim insanlarnn dnyann neresinde
olursa olsun birbiriyle iletiime geip ibirlii yapmas da olas.
Gelecekte ekonomisini bilim-teknolojiyi gelitirip destekleyerek yaplandran lkeler
ykselecek. Bu gerei kavrayabilen uluslar yarnn liderleri olacak. rnein, Amerikal
renciler bilim ve matematikte son sralarda olmasna karn, ABD bilim ve teknolojideki
stnln srdrebildi. ABDde okul gn ylda 178 gnken birinci sray kaptrmayan inde
251 gn. ABDnin uluslararas alanda bilim ve teknolojide baarl olmasn salayan unsur,
niversitelerine ve i imkanlarna ektii beyin g. zel yetenekleriniz, kaynaklarnz veya
bilimsel bilginiz varsa H1B adl zel bir vize alma hakk kazanyorsunuz. rnein, New York
niversitesinde fizik rencilerinin neredeyse tamam yabanc uyruklu. Amerikan kongre
yelerinin bazs bu vizeyi, i imkanlarn Amerikallarn elinden ald iddiasyla kaldrtmak
istedi. Aslnda anlamadklar u; mesela Silikon Vadisinde o ileri yapabilecek vasfta Amerikal
olmad iin, bu vizeler Tayvanl veya Hintlilere verilmekte. H1B vizesine sahip gmenler
ileri ellerinden almaktan ok tamamen yeni endstriler kurarak i imkan yaratyor.
Almanyada da benzer bir vize uygulamasn yrrle sokmak isteyen eski anslye Schrder
de ayn eletirilere maruz kalarak baarsz olmutu. ABDde khne eitim sisteminin hasarn
niversitelerle iletmeler telafiye almakta. Fakat ilkretim ve lise eitimini dzeltmedike
ABDnin gelecekte rekabeti kalabilmesi imkansz. Yine de hala avantajl olduu sylenebilir.
nk dnyann pek ok yerinden insan, nereden geldiin deil ne fayda salayabilecein
nemli sayldndan ABDye g etmeye devam edecek. Doudaki eitim sistemi ise
aratrmac deil ezbere dayal; yaratclk, hayalgc ve yenilikilikten uzak. Oysa ki bilim ve
52
www.ozetkitap.com

teknolojide ilerlemek iin bunlara ihtiya var. Bu yzden in, ilk olarak Batda imal edilmi
mallarn ucuz taklitleriyle Batya yetiecek olsa bile yaratclk, yeni rn ve strateji gelitirmek
asndan geriden gidecek.
Gnmz dnyasnda rahatsz edici bir baka gerek de genlerin genelde finans sektr,
bankaclk gibi mesleklere ynelmesi. Ancak genlerin bu tip kariyerlere zendirilmesi gelecek
iin tehlikeli olabilir. Liderler, bilimsel icatlar ve teknolojiyi desteklemedike toplumlar
ykselemez. nk uluslar ycelten bilim ve teknolojidir. Bir lkede ortada yatrm yapacak
bulu yokken, yatrm bankacl yapanlar artarsa kanlmaz k balar. Gelecein zorluu
genlere, bakasnn parasn ynetmek zerine kurulu kariyerleri deil, gerekten refah
yaratan meslekleri cazip klmaktr. Bunun zm, kafas alan rencilerin bilim dallarna
ynlendirilmesi olabilir.
Singapur rnei: Tarihin en ilgin toplum mhendislii vakas olan Singapur, her trl batan
olduu bir liman lkesinden bir nesilde bilim ve teknoloji alannda bir merkeze dnt. 19591990 arasnda babakanlk yapan Lee Kuan Yew ve yandalar, bilim, eitim ve stn teknoloji
sektrlerine vurgu yapmasyla tm ulus sistematik biimde yetitirildi. Olduka eitimli
teknisyenler yetitirerek elektronik, kimyasal ve biyomedikal aletlerde lider ihracatya
dnt. Tabii ki bu modernletirme sreci sancsz olmad. Sosyal dzeni salamak iin sert
kanunlar uyguland. te yandan akademik evreyi Singapurda tutmak iin kltr ve sanat
organizasyonlar dzenlendi. Eitim sistemi aratrmacl ve yaratcl tevik etti. Dahi
ocuklar retmenlerce saptanp ekonomiyi canlandracak ekilde yetitirildi. Az nfuslu kk
bir lke olan Singapur bir avu insann toplumu yeniden yaplandrlmasnn mmkn olabildii
bir ortam. Yine de biliim devriminde sray yapmann sistematik almakla mmkn
olduunun gstergesi.
VIII. Blm: NSANLIIN GELECE
Burada anlatlan teknolojik devrimlerin hepsi tek bir noktaya iaret etmekte: gezegen
uygarlnn oluturulmas. Bu hedefe ulaacak myz yoksa karanla m gmleceiz bunu biz
belirleyeceiz. nsanolu 100 bin yl nce Afrikada ortaya kal beri belki de 5000 nesil geldi
geti. Fakat insanln kaderini bu asrda yaayanlar tayin edecek. Bu yzden tarihi adan ok
nemli bir konumdayz. nsanln geleceine ynelik byk bir sorumluluumuz var. Doal bir
felakete veya aptallmza yenik dmezsek, insan toplumunun tek bir uygarla dnme
evresine girmesi kanlmaz. Enerjiyle ilgili tarihsel sre incelendiince bu net biimde ortaya
kar. Fizikiler her eyi tkettii enerjiye gre snflandrr. nsanlk tarihini bu adan ele
aldmzda, sadece el gc ve basit aletlerin kullanld avc-gebe dzende enerjimiz
binlerce yl boyunca sadece 1/5 beygir gcyle snrlyken, 10 bin yl nce Buzul ann sona
ermesiyle tarma dayal yerleik dzene geile 1 beygir gcne ykseldi. Tarlalar ve
evcilletirilen hayvanlar sayesinde insanlarn gda stou artt. Ormanlarn ovalarn ortasnda ilk
kyler olumaya, ardndan kasabalar ehirler kurulmaya balad. Tarmn yaratt refah fazlas,
bu zenginlii koruyup oaltmak iin yeni yollar retilmesine yol at. Matematik ve yaz ile
hesaplar tutulmaya, takvimlerle ekim ve hasat zamanlar takip edilmeye balad. Ordular,
krallklar, imparatorluklar, klelik ve eski uygarlklar ortaya kt. 300 yl nceki Sanayi Devrimi
53
www.ozetkitap.com

srasnda artan refah, yalnzca beygir gcne dayal olmaktan kp makine gcne dayand.
Seri retimle mthi bir gnen olutu. Fabrikalar, deirmenler, madenler kuruldu. ten
yanmal motorun bulunuuyla bir kii yzlerce beygirgcne hkmedebilir hale geldi. imdi
iinde bulunduumuz sreteyse bilgiden refah retilmekte. Uluslarn zenginlii fiber optik
kablolar ve uydular araclyla dnyay dolaan sonunda da finans merkezlerinde borsa
ekranlarnda dnp duran elektronlarla llyor. Bilim, ticaret ve elence k hznda
yaylarak dilediimiz anda dilediimiz yerde snrsz bilgi sunuyor.
Tuhaf gelecek ama kltrel, toplumsal, siyasi koullarn bilmemize imkan olmayan ancak ne
olursa olsun fizik kurallarna uymak zorunda olduklar iin uzaydaki dier uygarlklar da
tkettikleri enerjiye gre snflandrmak mmkn. Zaten yeryznden lebileceimiz tek
unsur bu. Dnya d uygarlklar enerji tketimine gre sralamay 60larda ilk ortaya atan Rus
astrofizik uzman Nikolay Kardaev, teorik tip nermiti. Aada medeniyet tipleri,
kullandklar enerji ve somutlatrabilmeniz iin rnek olarak baz bilim kurgu filmleri
verilmitir.
1. Tip medeniyet: Gezegen dzeyinde zerine vuran gne nlarn tketir = 1017 vat
(Flash Gordon/Baytekinin dnyas)
2. Tip medeniyet: Yldz dzeyinde gneinin yayd tm enerjiyi tketir = 1027 vat (Star
Trek/Uzay Yolundaki Birleik Gezegenler Federasyonu)
3. Tip medeniyet: Galaksi dzeyinde milyarlarca yldzn enerjisini tketir = 1037 vat (Star
Wars/Yldz Savalarndaki mparatorluk)
Bu sralamann avantaj, mulak ve dayana olmayan genellemeler yapmaktansa uygarlklarn
gcn deerlendirebilmemizi salamas. Gk cisimlerinin enerji randmann bildiimiz iin
uzay tararken her birine saysal snrlamalar koyabiliriz. Bu snflandrmaya gre dnyamz
halen 0.7 Tip. 1.Tipe ne zaman ykseleceimizi matematiksel olarak hesaplarsak; ortalama
ekonomik bymeyi hesaba katarak, dnya medeniyetinin 100 yl kadar sonra 1.tipe geecei
sylenebilir. Birinden dierine gemekse gelime oran ylda %1 ise 1200; ylda %2 ise 2500 yl
srer. nsanlk asndan bu tarihi dnmn gerekletiine dair kolektif bir farkndalk
olumad henz. Fakat 1.Tip medeniyete doru ilerlediimizin kantn nereye baksak
grebiliriz.
-Internet: Gezegensel iletiim-haberleme sistemi. leride daha fazla fiber optik kablo ve
uyduyla kresel iletiim ve etkileim daha da hzlanacak.
-Ortak diller: letiim sayesinde lkelerin dnya ekonomisine entegre olmas ekonomik
kalknmay salamakta. Bata ngilizce, ardndan ince ve sonra spanyolca en ok konuulan
diller. kinci dilde tm dnyann tercihi olan ngilizce bilim, finans, i ve elence dnyasnn
ortak dili oldu bile. Halen dnya zerinde konuulan 6000 dil var. nmzdeki on yllarda
bunlarn %90nn artk konuulmayaca tahmin edilmekte. Bu bir yandan zc ama bu diller
bilgisayarlara aktarld takdirde kaybolmam olacak.
-Gezegen ekonomisi: Kresel ekonominin douuna ahit olduk. AB ve dier ticaret birlikleri
1.Tip uygarln oluumuna iaret. lkeler ticari olarak birlemeden rekabette
kalamayacaklarn farkettike ekonomik birliklerin says da artacak. 2008 kriziyle ok
54
www.ozetkitap.com

dalgasnn nasl tm dnyaya yayldn grdk. Gnmzde dnya ekonomisindeki trendleri

anlamadan tek bir lkenin ekonomisini kavramak imkansz.
-Orta snfn ykselii: in, Hindistan ve baka lkelerde ok sayda insan orta snfa katlmaya
balad. Bu insanlar dnyay etkileyen kltr, eitim ve ekonomi alanlarnda bilgili. Ayrca
sava, din veya ahlak kurallarndan ziyade siyasi ve sosyal istikrarla tketim mallarna odakllar.
deolojik ve milli hrslar, maddi hrslarnn yannda gayet snk kalyor. Eskiden oullarn
savaa gndermekle gurur duyan anne babalarn yerini en byk dertleri ocuklarn iyi bir
niversiteye sokmak olan ebeveynler ald. Dierlerinin ykseldiini kardan izleyenler ise
srasn bekliyor. Er ge bakalarnn sahip olduklarna neden kendilerinin de sahip olamadn
sorgulayacaklar.
-Gc Belirleyen Ekonomi: Artk sperg olmay belirleyen silahlar deil ekonomi. lkelerin
konumlarn korumas iin tek yol ekonomik g; bu da bilim ve teknolojiye dayal.
-Gezegen kltr: Sinemadan giyime, yemeden imeye kresel dzeyde bir genlik kltr
olumakta. Nereye gitseniz mzik, sanat ve modada ayn trendleri grebilirsiniz. Eskiden lks
saylan pek ok tketim mal yalnzca elit bir kesimin ayrcal olmaktan km durumda.
Bunun benzeri II.Dnya Sava sonras genlik hareketinde grlebilir. Refahn artmasyla para
harcayabilecek duruma gelen genler, sokaklara karak baskn kltrn deimesini salad.
u anda da dnyann pek ok lkesinde meydana gelen ekonomik gelime genlere harlk
olarak yansmakta. Orta snf ocuklarnn harlklar arttka bu genlik kltr yaylmakta. Bu
sayede, gezegen dzeyinde ortak bir kltr ebedileme yoluna girmekte. Ancak bu demek
deil ki yerel kltrler, gelenekler yok olacak. Tersine ift-kltrllk baskn olacak. Zengin
kltrel eitlilik gelecekte serpilip gelimeye devam edecek. nsanlar kresel kltrel
eilimleri deitirmekte etkili olacak. Kresel kltrler iinde yerel kltrler yan yana var
olabilecek.
-Haberler: Uydu, cep telefonu, internet vb. teknolojiler sayesinde bir lkenin haberleri
tamamen kontrol etmesi veya sansrlemesi imkanszlamakta. Sradan bir vatanda ektii
kaytlar haber ajanslarna gnderebiliyor veya dorudan internete aktarabiliyor artk. Eskiden
iktidarlar iin deerlerini zorla kabul ettirmek iin sansr uygulama veya haberleri
ynlendirme genel geer bir uygulamayken artk epey zorlat. Hala ksmen mmkn ancak
ok daha dk oranda. leri teknoloji sayesinde doru haberlere ulalabiliyor. Artan eitim
dzeyiyle dnyada olan bitenle ilgilenenlerin says da artmakta. Bundan byle siyasetiler,
yapacaklarnn sonularn dnrken dnya kamuoyunu dikkate almaya mecbur.
-Spor: Futbol ve Olimpiyat oyunlar tm dnyada ilgiyle takip edilmekte. Eskiden milli kimlii
vurgulayan spor msabakalar artk gezegen kimlii oluumuna katk salamakta.
-evre Sorunlar: evre kirlilii ve dier ekolojik sorunlar gezegen leinde ele alnmaya
balad. Devletler artk yarattklar kirliliin milli snrlar atnn ve uluslararas bir krize zemin
hazrlayabileceinin farknda. 1987 Montreal Protokol ozonu delen kimyasallarn
kullanlmasn aza indirgemeyi baard. Buna ek olarak, ou lkenin katld 1997 Kyoto
Protokol kresel snma tehdidi ve dier evre sorunlar zerine eilmekte.
55
www.ozetkitap.com

-Turizm: En hzl byyen sektrlerden biri olan turizm, halklarn, farkl kltrlerin birbirine
yaknlamasnda araclk etmekte. Uluslararas ulam fiyatlarnn da dmesiyle insanlar daha
ok seyahat etme imkanna sahip. Her ne kadar turistlerin gezdikleri yerin yerel kltrn
anlamadan yzeysel bir tanklk deneyimledii eklinde eletiriler yaplsa da kltrleraras
alveriin neredeyse hi olmad, farkl milletlerin yalnzca savata karlat tarihsel
gemile kyaslandnda u anki durum olduka umut verici.
-Savan ekli: Demokrasi fikri yayldka ve toplumlar birbiriyle iletiime getike savan yaps
da deimekte. Ezelden beri toplumlar aras husumeti, dmanl krkleyen yanl
anlamalard. Genelde sava ateini kkrtan demagoglar bunu dman canavarlatrarak
yapard. imdiyse uluslar birbirlerini daha iyi tand iin sava amalar genel olarak zorlat.
Demokrasiyle ynetilen toplumlarda dinamik bir basn, muhalefet partileri ve sava ksa
kaybedecek ok eyi olan orta snfn bulunmas nedeniyle nifak tohumlar ekip sava bimek
eskisi kadar kolay deil. Kukucu gazetecilik anlay ve evlatlarnn neden savaa gitmek
zorunda olduunu sorgulayan analar varsa, sava ateini tututurmak ok g. Gelecekte de
savalar olmaya devam edecek ama ekli deiecek. Demokrasi yayldka sava tarz
farkllaacak. Dnya zenginletike ve demokrasi yayldka insanlarn kaybedecek daha fazla
eyi olaca iin sava balatmak daha da gleecek. Hane bana ocuk saysnn giderek
azalmas da sava zorlatran baka bir etken. Bu zellikle demokrasiler arasnda ve gerillalarla
sava yaplmasn da gletirmekte.
-Ulus-devletler: 1.Tip medeniyet yolunda ilerlediimiz bu srete kapitalizmin yaps deiip
ekonomik g kademeli olarak ulus-devletlerden blgesel glere ve ticari birliklere gemekte.
Zayflayacak olmalarna ramen 2100de hala varlklarn srdrecekler. Kanun koymak ve
yerel sorunlar halletmek iin gerekli olacaklar ancak ekonomik byme nce blgeselleip
ardndan kreselletike g ve nfuzlarn byk oranda yitirecekler. Tarihsel adan bakarsak
kapitalizmin ykseliiyle birlikte serbest ticarete engel olan feodal gelenekler ortadan kaldrlp
gerekli dzenlemeleri getirmek zere ulus-devletler kuruldu. Doru admlarla hzl bir ekilde
gezegen birliine gei de mmkn olabilir. Bu illaki dnya hkmeti demek deil. Gezegen
uygarl olabilmenin birok yolu var. Greceli olarak gcn kaybeden ulus devletlerin yerini
alacak ynetim iradesini, tahmini zor olan tarihsel, kltrel ve ulusal eilimler belirleyecek.
-Hastalklar: Hastalklarn dnya apnda kontrol edilmesi gerekecek. Nfus art, ehirleme
ve daha nce balta girmemi yerlere kurulan yerleimler nedeniyle salgnlarn yaylma hz ve
oran artmakta.
Terrizm ve Diktatrlkler: Farknda olmadklar halde gelime, zgrlk, bilim, eitim ve
medeniyetten yana olduunu bildiklerinden gezegen uygarl olma ynndeki bu ilerleyie
engel olmaya alan gruplar da mevcut. slamc terristler 21.asr yerine 11.asra geri dnme
isteinde. Memnuniyetsizliklerini bu ekilde dile getirmeseler de bilim, toplumsal ilikiler ve
siyasetin kat dini kurallara bal olduu teokratik bir dzende yaamak istedikleri kendi
beyanlar. Esasnda bu terristler slam tarihini anlayamyor. slam medeniyetinin bykl
ve bilimsel maharetinin asl kaynann yeni fikirlere msamaha gstermesi olduunu
kavramaktan acizler. Diktatrlere gelince, halklarn bask altnda tutup dnyann kalannn
56
www.ozetkitap.com

sahip olduu refah ve gelimeden bihaber brakyorlar. Halklar ayaklanrsa, yeni eyler
renirse olacaklardan korkan otoriter ynetimler, internete yasaklar koymaya alyor. Fakat
gelecekte bu ekilde devam etmeleri olanaksz. rnein, 2009da randa hkmetin
engellemeye alt gstericiler, mesajlarn dnyaya Twitter ve Youtube zerinden ilettiler.
nternet eriimi bulunmayan Kuzey Korenin fakirletirilmi halk, dnyadan kopuk. Kaderlerini
kabul etmek zorunda olduklarn sanarak inanlmaz zorluklara katlanmaktalar.
1. Tip Medeniyete gei: Bu kapsamda en tehlikeli sre sfrdan 1. Tipe gei. Yani, halen
iinde bulunduumuz zaman dilimi. nk hala gemiten getirdiimiz vahilik, kktendincilik,
rklk, ayrmclk, hogrszlk, acmaszlk ve benzeri sorunlarla baa kamadk. Nkleer,
kimyasal ve biyolojik silahlarn iin iine girmesi durumu daha da zorlatrmakta. Birbirimizi ve
doay yok ederek ilerleyeceimizi zannedecek olursak ok yanlrz. u anda yeryzndeki
insanlar gezegen uygarlna doru ilerlediimizin bilincinde deil. Ancak uzayda zeki yaam
trleri olduunu kefedersek durum aniden deiir. Uzayllarn uygarlk dzeyiyle
karlatrarak teknolojik dzeyimizi lebiliriz. Eer uzayllar varsa ve o kadar gelimilerse
neden hala dnyay ziyaret etmediler diye soranlar kabilir. Bunun yant, elbet geldikleri
ancak bizim henz bunu anlayamayacak kadar ilkel oluumuz olabilir. Hala gelimekte
olduumuz nanoteknoloji, biyoteknoloji ve robot teknolojisine oktan sahip olduklarn
varsayarsak devasa uan dairelerle deil tam otomatik, yar organik yar elektronik yapda
mikroskobik aralarla dnyamz ziyaret etmi olmalar mmkn. Kimse bilemez ama
teknolojik gelimenin hz gz nne alndnda bu yzyl iinde uzayda ileri bir medeniyetin
izini saptamamz muhtemel. Bu insanlk adna tarihi bir dnm noktas olur. Kyamet
sylentileri balar. Ama hemen panie gerek yok! Ik yl mesafeler dnldnde
dorudan iletiim veya yakn temas g. Uydularmz baka bir gezegen uygarlndan yaylan
sinyalleri alacak olursa ifreyi zmek on yllar srebilir. Dolaysyla sadece sinyalleri ve
geldikleri gezegeni gzlemlememiz mmkn olabilir. Karlkl iletiimin mmkn olmas iin
asrlar gemesi gerekebilir.
Biliim devrimiyle birlikte medeniyetlerin gelimilik seviyesinin deerlendirilmesi iin enerji
retimi ve tketimi kadar ilenen bilgi miktar da nem kazand. Bunun zerine astrofiziki ve
yazar Carl Sagan, Kardaevin 3l sralamasna ek olarak bilgi ilem lmne dayanan
alfabetik sralamay getirdi. rnein A tipi yalnzca 1 milyon para bilgi sahibi olan yani
konuan ancak yazl bir dili olmayan medeniyeti simgeler. Bu sralamada, bilim ve edebiyat
birikimine sahip Antik Yunan medeniyeti C tipine denk der. nsanln imdiki uygarlk
dzeyinde iledii bilgi birikimine bakarsak demek ki H tipiyiz. Bu da bizi 0.7 H tipi medeniyet
yapar. Son yllarda kirlilik ve atk meselesi ne ktndan, artk medeniyetleri snflandrmak
iin enerji ve bilgi yeterli deil. Aslnda ne kadar ok enerji tketip bilgi retiyorsa p karma
olasl o kadar yksek. Medeniyetlerin gelimeye alrken sonunda kendilerini yok edecek
kadar kirlilik, atk ve fazladan snma yaratmalar da mmkn. Demek ki bir medeniyetin
hayatta kalp ykselmesi yalnzca enerji ve bilgiye bal deil. Verim, atk s ve kirlilii lt
alan entropi kavram zerinden yaplacak bir snflandrma da mmkn. Aslnda gelimi bir
medeniyetin kaderini belirleyen de bu.
57
www.ozetkitap.com

Doay Koruyan deal nsanlk Medeniyeti: Enerji ve bilgi ynnden gelien ancak bunu
bilgelikle yapan bir uygarlk olmal ki, gezegen yaanamayacak kadar scak veya pis hale
gelmesin ve uzak gelecekte insanlk ple dnd iin dnyay terketmek zorunda
kalmasn. nsanlarn sadece kendini dnp rahata dkn lks bir hayat yaam srmenin
geride karmaa ve pislikten baka bir ey brakmadn farketmesi gerek. nk her eyin bir
bedeli var. Entropi kavramndan bahsederken deindiimiz gibi toplam entropi miktar
(dzensizlik veya karmaa) daima artar. Bu her eyin gelip geici olduu anlamna gelir.
Nesneler rmeli, yalanmal, bozulmal veya paralanmaldr. Dolaysyla medeniyet
basamaklarn trmanrken, kr krne enerji retirsek atk smzla gezegeni kaldramayaca
kadar fazla starak yaanmaz hale getiririz. Nihayetinde entropi atk s, karmaa ve kirlilik
eklinde medeniyetimizi kertir. Ayn ekilde, bilgi retirken btn ormanlar kesip da gibi
atk kat ve p karrsak kendi bilgi plmze gmlrz. Bu balamda, her trl
israftan uzak durup entropi koruyucu medeniyet eklini benimseyerek p ve atk sy
denetim altna almak iin tm imkanlarmz kullanmamz gerek. nsanlk bir an nce enerji
tketiminin iklimi ve evreyi giderek bozduunu, yaam tehdit ettiini idrak etmeli. stelik
gelecekte enerji ihtiyac kat be kat artacak. Bunlar gz nnde tutarak enerji retim ve
tketimini denetim altnda tutmak gerek. leri bir medeniyetin oluturduu entropi kanlmaz
olarak giderek artar ama nanoteknoloji ve yenilenebilir enerjilerle atklar ve verimsizlik
bertaraf edilebilir.
2100e geldiimizde dnce gcyle nesneleri hareket ettirip, lmle yaam kontrol
etmemiz, yldzlara ulamamz ksaca doann efendisi olmamz mmkn. Ancak o zaman
doay korumamz da gerek. Entropinin snrszca artmasna izin verecek olursak mahvoluruz.
Yksek miktarda atk s ve kirlilik retip havaya zehir salan devasa termik santrallere duyulan
ihtiya, insanlar, enerji tasarruflu cihazlar kullansa ve yenilenebilir enerjiye ynelse byk
oranda azalr. Nanoteknoloji sayesinde makinelerin, atom leine inmesiyle atk s miktarn
azaltma imkanmz da domakta. Speriletkenler bu asr iinde gelitirilirse, enerji ihtiyacmz
toptan deiecek nk srtnme nedeniyle meydana gelen atk snmay ortadan kaldrm
olacaz. leri bir uygarlk olmann daha az enerjiyle daha ok i becermek anlamna geldiini
kavramak zor deil. Dolaysyla imdiden balayp enerji tketimini arttrmak deil, tketimi
etkin ve verimli hale getirmek gerek. Bu ayn zamanda u anlama gelmekte: insanlk uygarl,
daha ileri medeniyetler seviyesine ulaabilmek iin farkllklar kabullenip sorunlarn zmeye
ve doaya sayg duymaya mecbur.
Yeni ufuklar aan bilim ve teknolojinin geleceine baktmda, zorluklar ve tehlikelerin yannda
sahici bir umut gryorum. nmzdeki on yllarda, doa hakknda reneceklerimiz imdiye
kadar kefedilenlerden kat be kat fazla. Gemite bilgilerimiz snrlyken dahi, insanlar mantk
ve hayalgcne dayanarak gelecee dair tahmin yrtt ve bu tahminlerin birou tuttu. Akl,
bilim ve anlayn insanl gemiin basksndan kurtaracana olan inan pek ok eserde
grlebilir. Benjamin Franklinin insann madde zerinde g sahibi olacan ngrerek
ulam kolaylatrmak iin yerekimine kar koyan tatlar icat edileceine dair yazm
olmasndan tutun; Marquis de Condorcetin smrgelerin sonunda Avrupadan kopaca,
58
www.ozetkitap.com

kleliin kalkaca ve bilimin insanlarn hayatn kolaylatracana dair ngrlerinin

gerekleecei 18.yy sonunda baka kimin aklna gelirdi acaba? Gemiten bu yana
baktmzda, milyarlarca insan gemiin vahetinden kurtaran refah ve bolluk yaratan bilimteknoloji alannda meydana gelen hzl gelimeleri tam anlamyla takdir edebiliriz. imdiye
kadar kefettiimiz en nemli ey bilimin ta kendisi. nsanl bataktan karp yldzlara
ykselten bilim. Bilgisayar devrimi dnce gcyle maddelere hkmetme; biyoteknoloji
devrimi mrmz uzatma ve yaam yaratma; nanoteknoloji, nesnelerin eklini deitirip bize
yoktan var etme kabiliyetini verebilir. Ancak bilim tek bana ntrdr yani tarafszdr. Bilim
esasen yoksulluun, hastaln ve cehaletin sonlanmasn salayabilir. Ancak art niyetlilerce
insanln ktlne de kullanlabilir. Bu kudretli kl kimin elindeyse kullanrken bilgece
davranmas art.
Bilimin ham ve ykc yanna, II.Dnya Savanda daha nce grlmemi boyutta tahribata yol
atnda ahit olduk. Zehirli gazlar, makineli tfekler, hava saldrlar ve atom bombas.
20.yzyln ilk yarsndaki vahet akl almaz bir iddet dourdu. Fakat insanln sava kalntlar
zerinde yeniden ykselmesini salayan da bilim oldu. Bilimin asl gc, insanla yapabilme
kabiliyeti ve kuvvet vermesidir. Bylece bize seenek sunar. Bilim, insanln yetersizliklerini
meydana kard kadar yeniliki, yaratc ve dayankl ruhunu yceltir. Bu keskin klc ustalkla
kullanabilmenin art bilgelie ulamaktr. Bana gre bilgelik an hayati meselelerini
saptayabilme, bunlar farkl alardan tahlil edebilme ve ardndan soylu bir hedefe ve ilkeye
ulatracak olan seme kabiliyetidir. Bilgelik sk rastlanan bir zellik deil. Kolay bulunmayan
bilgelik, bilgi gibi internet zerinden de yaylamaz. Bilgi deryasnda boulmak zere olmamza
ramen, modern toplumda en deerli ey bilgelik. Bilgelik ve sezi/kavray olmadan, amaszca
srklenip snrsz bilgiye altmzda iimizdeki boluk hissiyle kalakalrz.
Peki bilgelik nereden gelir? Ksmen, muhalif taraflar arasnda akla uygun, mantkl ve bilgi
sahibi demokratik tartmadan gelir. Bu tartmalar sklkla karmak, naho ve grltl olur.
Ancak nihayetinde tartmadan sahici bir bilgelik kar. Amerikan toplumunda bu tartma
demokrasi biiminde olur. Gnmzde internet tm arlklar ve hatalarna ramen,
demokratik zgrlklerin muhafz olarak belirmekte. Eskiden kapal kaplar ardnda
tartlanlar artk binlerce web sitesinde zmlenip analiz ediliyor. Dinamik demokratik
tartma ortamnn olumasn salamann en emin yolu da eitimden geer. nk semenler
ancak eitimli olursa insanln kaderini belirleyecek kararlar bilgece verebilir. Nihayetinde
teknolojilerin ne kadar ileri gtrlecei, ve ne ynde gelimesi gerektiine halk kendisi iin
karar verecektir.
Ne yazk ki, ok sayda insan gelecekte insanl bekleyen zorluklardan bihaber. Eskilerin yerini
alacak yeni endstrileri nasl oluturabiliriz? Genlerimizi i piyasasna nasl hazrlayabiliriz?
Khne eitim sistemini gelecein zorluklarn karlamak zere nasl dzeltebiliriz?
Demokrasinin anahtar, an meselelerini aklc ve tarafsz ekilde tartp ele alabilecek
dzeyde eitimli bilgili semenlerdir. Zaten bu kitabn amac da bu yzyln nasl gelieceini
belirleyecek olan tartmay balatmaktr.
59
www.ozetkitap.com

zetle, gelecei biz yaratacaz. Binlerce uzmann aln teriyle yaratt bilim ve teknoloji treni
son srat ilerlemekte. Biyoteknoloji, yapay zeka, nanoteknoloji ve telekomnikasyon. Artk
yalandm bunlar renemem deyip kenara ekilseniz de bu trenin sizi ezip gemesini
engelleyemezsiniz. Fakat gen, enerjik ve hevesli olanlar bu treni karmayacak. Hatta makinist
koltuuna gemek isteyecekler. nk bilim treni gelecei, insanln kaderini temsil etmekte.
Bu asrn insanlarnn bilimi bilgelik ve efkatle iyi ynde kullanacan dileyelim nk
insanolunun izleyecei yolu, nmzdeki yzyln getirdii zorluklarla nasl baa kacamz
ve bilimin sunduu imkanlar nasl deerlendireceimiz belirleyecek.
***

Bilim bilginin, bilgelik ise yaamn dzenlenmi halidir. Immanuel Kant

Toplumun en zc taraf, bilimin toplumun bilgelik biriktirmesinden daha abuk bilgi
topluyor olmas. Isaac Asimov
Demokrasi hakettiimizden daha iyi ynetilmememizi salayan aratr. Bernard Shaw
Bilim bir eyin ne olduunu belirler, ne olacan deil. Bilimin alannn tesinde bulunan
deer yarglar vazgeilmez kalr. Einstein
Karamsarlk asla sava kazanmamtr. Eisenhower
Gelecein imparatorluklar akln imparatorluklar olacak. Winston Churchill
Herkes kendi hayal gcn dnyann snrlar zanneder. Arthur Schopenhauer
Hayal gc olmazsa insanlar yok olur. Eski Ahit

60
www.ozetkitap.com