Bedrettin Cömert - Mitoloji Ve İkonografi PDF

Hangi trden olursa olsun, bir sanat
rnnn tadlmas, onun

kavranlmasyla doru orantld r. Eseri
... ---
i&dtt
ti!::.
mitoloii
,Ve
J
\
,,..-
akln dndak
elverdiince az
pay brakmakla, sezgi ve
izlenimlerimizi dile dkp bakalarna

iletir h ale getirmekle gerekleebilir.
Her gerek sanat esei, gelenee ball
orannda, onu yadsyc birzellik tar.
Bu nedenledir ki, bir yandan tari h sel
sre iinde yer alr; bir yandan da, ei
m yan, benzersiz, tek bir o lgudur.
an h em top 1 umsa1 d r, h em d e
alabildiine birey eld ir.
.
.
_
.
. ""
/ .
'
-....
. ../
. /. ?J
''..... </
\
.
BEDRETTIN COMERT
AYRA
mitoloji ve ikonografi
bedrettin cmert
Sanat/ 02
AYRA YAYINEV
Selanik Cad. 78/l 06640 Kzlay/ANKARA
Tel & Fax: (O 3 12) 418 22 63
MTOLOJ VE KONOGRAF Bedrettin Cmert Sanat ! 02 AYRA
ISBN 975-8087-26-6 Kapak Tasarm: mit mel- lk
Ovat Bask: teki Matbaas, Ocak 1999, Ankara
YAYINEV
mitoloji ve ikonografi
bedrettin cmert
te
y
"
/ol
lr'
Ankara- l l)l)l)
NDEKLER
NSZ
GR
I.
...................... ...... ........... . . . . .......................... . . . . . . . . . . . .......... ....... ......... . .
................................... . . . . . . . ...................................... . . . . ...........................
BLM: YUNAN MTOLOJS
....................................................................
Evrenin Ve Tanrlarn Yaratl. .

nsann Yaratl.
Olymposlu B y kler
Zeus'un evresindeki Tanrlar
Gk ve Atmosfer Tanrlar
Su Tanrlar
Orman ve Kr Tanrlar
Toprak ve Cehennem Tanrlar
nsan Hayat ve Kaderiyle lgili Tanrlar
Kahramanlar ve Blgesel Efsaneler
.....................................................
17
21
24
44
47
50
54
57
58
59
............... . . ......................... ............................................
87
..................... ........................................... ...........................
89
..........................................................
. . . . . . . . . .................................................. . . . . . ........... . . . . . .
. . .. . . .............................................. .......................
. . . ................... ............. . . .......................
........ ...........................................................
....... . . . ...................... ..........................................................

. .......................... .............................................
...........................................................
il. BLM: TEVRAT

YARADILI
..............................................
Ill. BLM: NCLLER
. . . . . . ..... .............. .................................... . . ...... ..... .......
Vaftizci Yahya'nn Hayat

Meryem'in Hayat
sa'nn Hayat
...................................................................
.......... . . .. .............................................. ..................
....................................................................................
IV .
BLM: BAZI AZZ VE AZZELER
RESMLER
15
111
113
1 15
121
. . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .......................
143
........ . . . ........................ .................................................................
153
RESM YAZILARI
........ . . . . . . . . . . ...... . . . . . ............................ . . . . . . . ..........................
YARARLANILAN KAYNAKLAR
233
......... .............................................. ................
270
. . . . . . .............................................................................................. .....
272
DZN
Bu kitap, Do. Dr. Bedrettin Cmert'in H.. Sanat Tarihi Bl m nde

verdii Mitoloji ve konografi ders notlarndan oluturulmutur.
Bedrettin Cmert'in 1978 ylnda ld r lmesinden sonra, Sanat Tarihi
Bl m , kimi d zenlemeler ve resimlerle bu notlar Mitoloji ve konografi
adyla yaymlamtr.
Elinizdeki, bu kitabn ikinci basksdr. Bu baskda, ilk basmdaki yazm
yanllar d zeltilmi, metinle ilgili resimler oaltlm, bir de dizin eklenmi
tir.
AYRA YAYINEV
NSZ
Mitoloji ve konografi, Do. Dr. Bedrettin Cmert'in Hacettepe niversi
tesi Sanat Tarihi Bl m 'nde verdii ders notlardr. Kendisi bu notlar bir
ders kitabna dn t rmek istemi ancak buna frsat kalmamt. lm nden
sonra Sanat Tarihi Bl m , bu notlar d zenleyip metni aklayc fotoraflar
da ekleyerek yaymlamt. oktan t kenen bu kitabn yeniden baslmasyla
bu kaynak yapt sanat d nyasna kazandrlm olacaktr.
Bedrettin Cmert Hacettepe niversitesi Sanat Tarihi Bl m 'ne 1970 y
lnda katlmt. Ne yazk ki ancak sekiz yl bu blme hizmet verebildi ve
1978 ylnda acmasz bir saldr sonucu yaamn yitirdi. Fakat bu ksa s re i
inde bir yandan yazarln, eletirmenliini ve denemeciliini srd rd bir
yandan da T rkiye'deki sanat tarihi alanna by k katklar oldu. T rkiye'de
sanat tarihiliine yeni bir boyut kazandrmay amalyordu. Sanat tarihisini,
bilgi birikiminin yannda duyarl ve yorum gc olan, tarih bilgisinin yan
sra estetik bilgisi ve sanat kuramyla donanml bir aydn olarak grmek isti
yordu. Bedrettin Cmert, gerek bir bilim adamnn, titiz bir aratrmacnn
nesnellii ile yazar-sanat duyarln bir araya getirebilmiti. Felsefecilii,
dilcilii, sanat tarihilii ve eletirmenlii ile bir yandan iir eletiri ve dene
meler yazarken, bir yandan da Giotto'nun Sanat, Croce'nin Estetii gibi ki
taplaryla Estetik ve Sanat Tarihi alanlarna yeni bir izgi getirdi. yle ki, Av
rupa sanatnn Trk aratrmaclar tarafndan aratrlabileceini ve yorumla
nabileceini ortaya koydu. almalarnn hepsi uzun aratrma r nleriydi
ve hibir zaman ikinci elden bilgilerle yetinmedi. Trk okurunda bilgi biriki
mi ve beeni geliimi salayacak yaynlar yapmay hedefliyordu. Sanat tarihi
liinin geni bir okur kitlesine ulamas en by k dileiydi. nemli yabanc
yaptlar adeta kendisiyle yarrcasna dilimize evirmesi bunun sonucuydu.
Nitekim Gombrich'in Sanatn yks' n bu amala evirdi ve nemli birka
kaynak kitab da dilimize evirmek zereydi.
Sanat Tarihi Bl m 'nde Mitoloji ve konografi derslerini o balatt. T rk
niversitelerinde ilk kez byle bir ders, Sanat Tarihi lisans programnda yer
alyordu. Kitabnn giriinde belirttii gibi sanat tarihine 20. Y zyl balarnda
Erwin Panofsky gibi sanat kuramclar tarafndan sunulan ikonolojik yntemi
benimsemek ve ikonografik z mlemeler yapabilmek iin sanat yaptnn i
ledii konu ve ierdii motiflerin tannmas gerekliydi. ite sanat tarihi
rencisine bu birikimi salamak iin byle bir dersi programna koymak iste
miti ve bu ders iin ayrntl ders notlar hazrlad. Bedrettin Cmert'in Ro
ma niversitesi'ndeki renim yllarnda klasik edebiyatla ve Hristiyan k lt
r yle olan yakn ilikisi, bu konuda ayrntl bir kaynak almas yapabilmesi-
Mitoloji ve konografi
ni salamt. Ancak ders rneklemlerini daha ok Anadolu'da younlatr

maya gayret etti. te ilk basks 1 980 ylnda yaplan bu kitabn, Bedrettin
Cmert'in 20. l m yldn m nde, daha zengin grsel malzemeyle baslarak
okura sunulmas, en verimli anda yitirdiimiz bu deerli bilim adamn sa
nat d nyasnda tekrar yaatacaktr. Kitabn ikinci basksn gerekletiren Ay
ra yaynlarna Sanat Tarihi Bl m adna teekk rlerimi sunarm.
Prof. Dr. G nsel Renda
Hacettepe niversitesi
Sanat Tarihi Bl m Bakan
GR
Hangi trden olursa olsun, bir sanat rnnn tadlmas, onun kavranl
masyla doru orantldr. Eseri ne kadar ok anlamsak, elde edeceimiz haz
da o kadar yksek olacaktr. Anlamak ise, aratrmakla, irdelemekle, akln d
ndaki glere elverdiince az pay brakmakla, sezgi ve izlenimlerimizi dile
dkp bakalarna iletir hale getirmekle gerekleebilir.
Her gerek sanat eseri, gelenee ball orannda, onu yadsyc bir zel
lik de tar. Bu nedenledir ki, bir yandan tarihsel bir sre iinde yer alr, bir
yandan da, ei olmayan, benzersiz, tek bir olgudur. Yani hem
hem de alabildiine
toplumsaldr,
bireyseldir. Sanatnn zgn kiiliinden gelen ve al
lm biimlere, kalplara ters den, ama aslnda yeni bir gelenek olutura
cak unsurlar tayan yeni anlatm yollarndan haz alabilmek, her zaman ko
layca gerekleen bir iliki deildir. nk "beeni" dediimiz yetenek, do
utan getirdiimiz gibi kalan durgun bir eilim deildir. "Beeni" gelien, i
lerleyen, zamanla tamamlanan bir zellik tar. Bu bakmdan, allm beeni
llerimizi zorlayan, hatta ilk karlamada bize olumsuz estetik yarglar bile
verdirten birok yenilik, onlar tabanda besleyen ilke ve gerekeler anlald k
tan sonra, iimize yeni kaplar aarlar, beenimizin snrlarn biraz daha ge
niletirler, yenilikleri daha salkl ve geree uygun bir biimde kabul edebi
leceimiz bir dzeye ulatrrlar bizi.
Sanat rnleriyle srekli dp kalkmaktan te, kuramsal bir aba da is
teyen bu beeni geliiminin canl rneini, her eyden nce pratik yaant
mzda, kendiliinden oluan kimi davran ve yarglarmzda kolayca gzlem
leyebiliriz. Sinemaya gide gide, iyi rnekler gre gre, ktlerine katlanamaz
oluruz. iir okuya okuya, salam iir eserleriyle tana tana gzeli, hem g
zel olmayandan, hem de irkinden ayrdedebilecek pratik bir yetenek kazan
rz. Sanat olmaya hevesli kiilere gsterilebilecek tek yolun, srekli olarak
sanat eseriyle dp kalkmak olduunu, yaratcln okulu bulunmadn
yineleyip dururuz hep. Bu kadar, belki de normal bir okur, sradan bir sa
nat iin yeterlidir, ama iin burada bittiini kimse savunamaz. Yalnzca pra
tik eitim, yalnzca tek tek sanat eseriyle karlamaktan elde ettiimiz lme,
ayrdetme ve deerlendirme yetenei, her eseri en az yanlgyla tartabilme
yetkisini veremiyor bize. Bir eserin gerekesi, yalnzca o eserle kar karya
gelmekle kurulan okur -eser veya seyirci (dinleyici)- eser ilikisiyle aklana
myor. Eser zerinde dnmek gerekiyor; kimi karlatrmalar, oranlamalar
yapmak gerekiyor; bakalarnn dnce ve yarglarn dikkate almak gereki
yor; yaratma ilemine ilke olan tutum ve davranlar, eserin snrlarn
sanatd endielerle zorlamamak kouluyla, eitli yollardan renmek gere-
10
kiyor. Ancak byle bir yntemle, etin ama nemli sanat olgularna i dze
yimizi ykseltme olana vardr. rnein, iir sanatn yalnzca szcklerin
kulaa ho gelen uyumlarnda gren romantik beeni anlay; gcn ve et
kinliini, dncenin ve anlamn belirledii sert vurucu iir rnlerini anla
makta ve tadmakta glk ekecektir ister istemez.
Bir akm olarak romantizmin a gemitir. amz insannn genel du
yarl byle davran g kabul eder. Ama romantizm, genel bir insan eili
mi olarak her zaman vardr. Ne var ki, insan yapmzdaki bu genel romantik
eilim, bir akm olarak romantizmi anlamaya yeterli deildir. Onu, ancak ye
erdii, olutuu, gelitii dnemin tarih, kltr ve beeni koullan iinde
kavrayarak tadabiliriz. nk ancak bu yolla, temellendirilmi bir beeniye
sahip oluruz; ancak bu yolla, amzn baskn duyarlna yenilmeyerek, ba
ka dnemlere zg sanat gsterilerine yaklaabiliriz; ancak bu yolla, sanat
olgusunun bireysel niteliini tarihsel ortamnda gerekelendirip temellendi
rerek, evrensel klmak olanakl olur. Yoksa sanat eserinin alar ve kuaklar
aan etkililiini, yani evrensellik dediimiz zelliini, aklla aklanmas ola
naksz metafizik ilkelere balamak tehlikesi vardr.
Fakat zellikle resim sanatnda, resim sanatnn yzyllar aan uzun d
nemlerinde, bu tarihsel bak al yntemi uygulamak, kimi nkoullara ba
ldr. Estetik hazz anlamaya, kavramaya dayandran bu gereki ve kanlmaz
yntem, resim (ve heykel) sanatnda zorunlu birka evrede gerekleebiliyor.
Sanat tarihinin yz akn oluturan eserlerin ounluu, tarihsel ve klt
rel ortamlar iinde anlalmaktan nce, iledikleri konu bakmndan ak
lanmak ve anlalmak zorundadrlar. Bu eserlerde, sanat taratindan istene
rek, bilerek konulmu, anlamal bir anlam bulunmaktadr. Eserlerin deer
lendirilmesi ve tadlmas iin, her eyden nce bu anlamal anlamn bulun
mas, zmlenmesi gerekmektedir.
Gittiimiz nemli sanat merkezlerinde, "u galeriyi gezdin mi, bu mzeyi
grdn m?" diye sorarlar hep. Biroklarmz sklr byle yerlerde. oun
da, salt gitmi olmak iin, soranlara "Evet" diyebilmek iin gidilir bu gibi yer
lere. Bu tutumu, her zaman olumsuz bir davran, sanata kar ilgisizlik diye
yorumlamak yanltr. nk sanat eserlerini ilgin klacak, onlar bize yak
latracak gerekli aralar verilmemitir elimize. Bizler Trkz ve slam gele
neine bal bir ulusuz. Oysa topraklarmz, bu gelenee yabanc olan eser
lerle dolup tamaktadr ve bu eserler, ierik bakmndan, "Bat" dediimiz
dnyann geleneine balanmaktadr. Bu eserleri, yetersiz turistik amalar
dnda, bize gerek ynleriyle yaknlatracak, onlar tanmamz, ne olduu
nu bilmemizi salayacak; ama her eyden nce kendi an Trkemizle yazl
m aralar konulmamtr nmze (mze kataloglar dnda). te bunun
iindir ki, kendi geleneimizin ve bu gelenein belirledii duyarlmzn d
na kan eserler karsnda, hakl olarak sklmzdr; resim ve heykel sana
tn c sanp kamzdr; tek are olarak da, ulusa yalnzca iire snmz
dr. Bugnk ada sanatmza ilgisizliin ve tepkinin nedenini de, ya ele
tirmene ya da seyirciye yklemiizdir. Bu iin, imdiye dek sorumsuzca sav-
Giri
11
saklanm bir de eitim yn olduunu dnmemiizdir; dndmz

zamanlar da sadece sulamakla yetinmiizdir; kendimiz gerekli giriimlerde
bulunmadan, her eyi hep bakasndan beklemiizdir.
Yukarda, tarihsel bak al yntemin uygulanmasnn, resim sanatnda
kimi koullara bal olduunu belirtmitik. Bu koullarn, aydnlk bir biim
de, kuramsal aklamasn ve uygulamasn, nl sanat tarihisi ve estetiki
Erwin Panofsky'ye borluyuz. Panofsky, bir resim eserinin alglanabilmesi,
dolaysyla estetik bakmdan tadlabilmesi iin, ayr evrede gerekleen an
lamlarn saptanmas gerektiini sylyor.
1 . Doal anlam,
a) olgusal anlam,
b) ifadesel anlam;
2 . Anlamal anlam;
3. Asl anlam veya ierik.
Doal Anlam: Bir resimde grdmz biimleri, tandmz kimi nes

nelere benzetmekle; bu biimler arasndaki ilikileri belirtmekle, yani biim
lerin hangi hareketler iinde olduklarn saptamakla elde ettiimiz anlam, ol
gusal anlamdr. Belirli nesnelere benzetip adlandrdmz, peinden hangi
hareketler iinde bulunduunu saptadmz bu biimlerin ifadesel niteliklerini bulmakla, eserin ifadesel anlamn elde ederiz. Bir duruun, bir davran
n acl veya sevinli zellii; bir evrenin, bir ortamn bizde hemen uyandr
d sakin, hareketli veya kasvetli hava, ifadesel niteliklerdir. O halde olgusal
ve ifadesel anlamlar, bize, eserin doal konusunu vermektedir.
rnek olarak, Michelangelo'nun 1508-15 1 2 yllarnda resimledii Cappel
la Sistina 'nn tavanndan bir fresko alalm (bkz. 57. resim). nce, bu eserde
grdmz biimleri, tandmz kimi nesnelere benzetelim. Solda bir kaya
paras, bu kaya parasnn zerinde iki plak insan figr, bunlardan solda
ki erkek, sadaki kadn. Ortada bir aa, aacn yeil yaprakl dal sol blm
de yer alyor, aaca asl bir ylan, ylann stn plak bir kadn gvdesi ve
ba oluturuyor, onun hemen arkasnda bir kadn figr daha, bu kez giyi
nik ve sol elinde bir kl tutuyor. Sada iki figr daha, ikisi de plak, soldaki
erkek, sadaki kadn.
,
imdi, tandmz nesnelere benzettiimiz biimler arasndaki ilikilei'i
saptayalm: Sol blmdeki erkek figr ayakta duruyor, sol eliyle aacn da
lndan tutmu, sa eliyle de meyve koparmaya alyor. Onun hemen yann
daki kadn figr ise, dizlerini kvrp oturmu sa yanyla kaya parasna yas
lanm, sol kolunu yukar uzatm, baklarn da kolunu uzatt yere evir
mi ve kendisine, kadnbal ylann sa kolunu uzatarak verdii meyveyi al
mak zere. Aaca sarlm ylann ban oluturan kadn, sa koluyla aacn
dalna tutunmu, sol kolunu uzatm, szn ettiimiz meyveyi veriyor. 0mn arkasndaki giysili kadn figr ise uar durumda, sol kolunu uzatm,
tuttuu klc nnde giden plak erkek figrnn boynuna doru uzatyor.
12
Bu erkek figr ise, klcn darbesini nlemek istercesine, ellerini geriye e

virmi, vcudunu hafife sol yana emi. Yanndaki plak kadn, ayn korku
yu, ban elleri arasna almakla geitirmeye alyor.
Bylece, Michelangelo'nun bu eserinin olgusal anlamn bulmu olduk.
fadesel anlama gelince, sol blm, doasal unsurlarn canll bakmn
dan, yaayan ve diri bir ortam oluturuyor; bu doal unsurlardan yoksun o
lan sa blm, hzn dolu bir kuruluk ve plaklk iinde. Sol blmdeki
plak kadnn, almakta olduu meyveye itahla bakndan doan sabrszlk
ve umursamazlna karlk, sa blmdeki plak erkekle kadnn yalanm
yzlerinde korku, ac ve hzn okunuyor. Bylece, Panofsky'nin doal konu
dedii anlam saptam olduk.
Panofsky, bu doal anlamn taycs olan, onu bize ileten unsurlara, sa
natsal motifler adn veriyor. Bu motiflerin bulunmasna ise, eserin niko
nografik tasviri diyor.
Anlamal anlam: Hemen syle bir soru gelebilir akla: Sanat, niin biri
erkek, biri kadn olmak zere, iki plak figr yanyana koymu; niin bir y
lan, bir kadna bir meyve uzatyor? Niin aa var? Niin hemen bu sahnenin
yannda bir srei (devam) olarak, yine biri erkek, biri kadn olmak zere iki
plak figr, elinde kl tayan birisi taratindan kovuluyor? Sanat bu unsur
lar rastgele yanyana koymu diyebilir miyiz? Peki bu durumu aklamak iin
ne yapmalyz?
te Panofsky, eserin, bize ilk bakta kapal kalan ve gndelik pratik de
neylerimizle aklayamadmz bu anlamna, anlamal anlam diyor. Anla
mal anlamn bulunmas ise gndelik pratik deneylerimizin dna kmakla,
onlar baka bilgilerle tamamlamakla mmkn oluyor.
Peki, bu bilgileri nerede bulacaz? Bu sorunun bir tek karl var: Arat
racaz. Hem sonra, ressam ve heykelcilere, sanatn tarihi boyunca bitmeyen
hazine olmu geleneksel kaynaklar vardr. Yunan-Roma mitolojisi, Tevrat, n
ciller, Azizlerin yaamyla ilgili eserler vb., bunlarn balcalardr. Michelan
gelo'nun, niin biri erkek, biri kadn olan iki plak figr yanyana koyduu
nu; bir aac, bir meyveyi ve bir ylan, niin bu iki figrle ilikili grdn;
eserin sa blmndeki eli kll bir figrn, niin bu iki plak figr bir
yerden kovduunu ve bu yerin neresi olduunu bize syleyen kaynak Kutsal
Kitap'tr. Kutsal Kitap'n Yaratl blmnde u bilgilere rastlyoruz:
"Tanrnn yaratt btn kr hayvanlar arasnda en hilecisi yland. Ylan,
Tanr'nn, bilgi aacnn meyvesinden yenilmesini yasakladn biliyordu.
Bunu yiyen insann leceini de biliyordu. Tam tersini syledi kadna, onu
kandrmaya alt: 'nanmayn, lmeyeceksiniz! Ondan yiyince gzleriniz a
lacak; tanr gibi, iyilii ve ktl bileceksiniz!' Kadn, aacn yemesi gzel,
grn ho ve bilgi arzusu uyandrc olduunu sezmiti zaten. Dayanama
d. Koparp yedi meyveyi. Kocasna da verdi. O da yedi. O zaman ikisinin de
gzleri ald, ikisi de plaklklarn grdler. ncir yapraklarn birbirine di
kerek nlerini rttler" (Tekvin-Yaratl 3: 1-7).
Giri
13
Kutsal Kitap'tan edindiimiz bu bi-. !erle, ele aldmz eserin sol bl

mn aklam oluyoruz. O halde, soldaki iki plak figrden erkek olan A
dem, kadn olan da Havva'dr. Havva, kadn biiminde tasvir edilmi Ylan'n
verdii meyveyi alyor, almakla da Tanr'nn yasana kar geliyor ve bylece
de ilk gnah ilenmi oluyor. Burada, kaynak metnin, yani Kutsal Kitap'n
saptad unsurlardan deiik durumlar da gryoruz. Yasak meyveyi, Adem'
e, kars Havva'nn verdiini biliyoruz; ama bu eserde Adem, yasak meyveyi
dorudan doruya kendisi koparyor. Ylan, tandmz biimde tasvir edil
memi; yalnzca alt taraf ylan biiminde izilmi; st taraf ise, bir kadn gv
desi ve ba oluturmu. Bu deitirimler, sanatnn gelenekten ald verile
ri, olayn tannmasn engellemiyecek biimde yorumladn gsteriyor. Ama
her eye karn, bu eserle, andmz kaynak arasnda kuracamz iliki, bu e
sere, hi yanlmadan, "lk Gnah" adn vermemizi salyacak kesinliktedir.
Yine Kutsal Kitap'ta yle deniliyor: "nsan, iyilii ve ktl bilmiti ar
tk. Bir daha hayat aacna uzanmyacakt eli. Sonsuzca yaamak iin onun
meyvesinden yiyemiyecekti. Bunun iin tanr kovdu Adem'i cennetten, bir
daha yaklamasn diye de hayat aacna, Aden Bahesinin nne Kerubi me
lekleri koydu" (Tekvin-Yaratl 3: 20-24).
Bu bilgilerle, eserin sa blm arasnda kuracamz iliki de, bize kolay
ca, bu yknn, "Adem'le Havva'nn cennetten kovuluu" olduunu gstere
cektir. Melek, elinde klla, ilk iki gnahkar cennetten kovuyor. Adem ve
Havva, yzlerinde ve davranlarnda, yaptklarnn pimanln tayarak,
korku, ylg ve eziklik iinde uzaklayorlar. Burada da geleneksel unsurlarn
deiiklie uratldn gryoruz. Kaynak metin, Adem'le Havva'nn plak
lklarn grdkleri zaman, incir yapraklaryla nlerini rttklerini yazyor.
Yine Michelangelo'nun mdahalesi sz konusu burada: Onlar rtk deil,
anadan doma brakyor.
Biz bu yolla, sanatsal motiflerle kimi kavramlar arasnda bir ba kurduk;
bu ba belirlemekle de, sanatnn eserine bilerek, bilinli olarak koyduu,
anlamal anlam bulmu olduk. Byle yapmakla da konografik zmleme
ad verilen bir ilem gerekletirdik.
Eserin nikonografik tasviri iin, kimi dzeltmelerle de olsa (bu dzelt
melerin ne olduuna girmiyoruz), pratik yaantmzdan elde ettiimiz deney
ler yeterli olduu halde, konografik zmlemesi iin, sanatsal motiflerle
kimi kaynaklar, metinler, kavramlar arasnda bir ba, bir iliki kurmak zorun
da kaldk ve ancak bu yolla, sanatnn eserinde vermek istedii konuyu
renebildik.
Asl anlam veya ierik: Bu noktada, nemli bir soru kyor karmza:
Biz, bir esere sanats tarafndan bilinli olarak konulan, ama gnlk deney
lerimiz iine girmeyen anlam bilmezsek, o eseri tadabilir miyiz? Onu drama
tiklii, trajiklii veya gldrcl iinde alglayabilir miyiz? Bu soruya veri
lecek, akla uygun cevap herhalde "Hayr" olmal. Peki, bir eseri gereince
anlyamazsak, ona estetik bir deer biebilir miyiz? Onu, beeninin tarihsel
geliimi iinde, layk olduu yere yerletirebilir miyiz? Ksaca eletiri ve sanat
14
tarihi mmkn olabilir mi? Bu koul elbette, anlamal konularn yer almad
ve motiflerden dorudan doruya ierie geilen eserler iin sz konusu de
ildir.
Panofsky'nin, bir resim eserinin alglanmasnda sralad anlam evre
sinin sonuncusunu, eserin
asl anlam, isel anlam vey. ierik'i olutur
maktadr. Bir resim eserinin ierii, baka bir deyile asl anlam, bir ulusun,
bir dnemin, bir snfn, bir dinsel vey. felsefi anlayn, bir sanat kiilii ta
rafndan nitelenmi ve bir eserde younlam temel davrann belirten te
mel deerlendirilmesi, insanln ulat dnce ve beeni aamasndaki
yerinin belirlenmesi, yani gerek anlamda alglanp, estetik bir btnlk i
inde yaanlmas, insann teki etkinlikleriyle uyum iinde bir ilikiye so
kulmasnn salanmas iin uygulanan ileme
ikonolojik yorum ad verilir. O
halde, ikonografi ne kadar zmlemeye dayanyorsa, ikonoloji de o kadar

birletirme yntemine dayanmaktadr. Bir eserin doru bir biimde yaplm
nikonografik tasviri, o eserin doru ikonografik zmlemesi iin nasl ge
rekliyse, ayn ekilde, doru bir ikonolojik yorum iin de, doru bir ikonog
rafik zmleme gereklidir.
te, elinizdeki bu ders notlarnn amac da, eserin doru bir estetik deer
lendirmesini olanakl klacak konu zmlemesi iin yararl bir ara olmaktr.
Bedrettin CMERT
l.
BLM
YUNAN MTOLOJS
EVRENN VE TANRILARIN YARATILII

Hesiodos'a gre balangta Khaos vard. Sonsuz bir boluktu Khaos. Bu
boluktan Gaia (Toprak Ana) dodu ilkin; sonra ller lkesinin en derin ye
ri Tartaros; sonra Eros (Ak); sonra yeralt karanl Erebos'la yeryz karan
l Nyks (Gece) dodu. Erebos ve Nyks birleerek Aither'i (Esir), yani dnya
y saran hava tabakasnn stndeki ar ve kl Gk' ve Hemera'y (Gn)
meydana getirdiler.
Toprak Ana tek bana Uranos'u (Gk), Pontos'u (Deniz) ve Dalar' ya
ratt. Peinden, oullar Uranos ve Pontos'la birleerek, artk yaratlm olan
evreni tanrsal varlklarla doldurdu.
Gaia'nn Uranos'la birlemesinden, alts erkek alts dii olmak zere on
iki tane Titan, Kyklop, tane de Hekatonkheir (Yz Kollu) dodu.
Okeanos, Koios, Krios, Hyperion, apetos ve Kronos erkek Titanlard.
Titanides denilen dii Titanlar ise unlard: Theia, Rheia, Themis, Phoibe,
Mnemosyne ve Tethys. Her ynden tanrlara benzeyen Kykloplarn ayrc
zellikleri, alnlarnda bir tek gz tamalaryd. Tepegz diyebileceimiz bu
dev yaratklarn adlar yleydi: Brontes (Gk grlts), Steropes (imek)
ve Arges (Yldrm). Hekatonkheirlerin ise ellier tane ba, yzer tane kolu
vard. Bunlar da, Kottos, Briareus ve Gyes'di.
Bu korkun ocuklardan hem irenen hem kukulanan Uranos baba, on
lar doar domaz topran derinliine kapatt. Kahrland Gaia ve mthi bir
oyun dzenledi Uranos'a. Ak elikten koca bir trpan yapp, kkrtt oullar
n babalarna kar. Bylesine bir neri karsnda titredi hepsi korkudan.
Yalnzca kurnaz Kronos, kt bir babaya acmayacan, bu ii kendisinin st
leneceini syledi. Sevindi Gaia. Pusuya yatt Kronos. Arzudan yanp tutuan
Uranos, gelip kara geceyle boydan boya sarnca Toprak Ana'y, uzatt sol elini
pusuda bekleyen olu ve sa elindeki keskin trpanla kesip att bir anda ba
basnn hayalarn.
Fkran kanlar sald Topraa. Gebe kalan Toprak, yllar sonra tanr
alar Erinys'leri; parlak zrhl, uzun kargl Gigant'lar (Devler) ve bir de Or
man Perileri'ni dourdu.
Trpann kestii hayalar ise denize dt ve kald enginde uzun zaman. Ak
kpkler kyordu tanrsal uzuvdan. Gzel Aphrodite tredi bu ak kpk
ten. Geip Kythera'dan, Kbrs'ta karaya kt. Yrdke yeil imenler fik
ryordu narin ayaklarnn altndan.
Bylece son buldu Uranos ynetimi.
18
Kronos, ok kalabalk bir dnya zerinde egemenlik srd. Nyks (Gece),

Pontos (Deniz) ve Kronos'un kardeleri Titanlar, sryle ocuk sahihi olmu
lard.
Nkys (Gece): Thanatos'u (lm), Hypnos'u (Uyku), Dlcr'i, Okeanos

rmann tesinde altn elmalarn yetitii baheye bekilik eden Hesperid'
leri, kader tanralar olan tane Moira'y (Klotho, Lakhesis, Atropos), "in
sanlarda lszl, kendine ve talihine ar gveni cezalandran" Neme
sis'i, htiyarlk', kavga tanras Eris'i dourdu.
Annesi Gaia ile birleen Pontos'dan deniz tanrlar ve tanralar meydana
geldi. Nereus, Thaumas ve Phorkys, Toprak Ana ile Deniz'in oluydu.
Keto ve Eurybie adnda iki de kzlar vard.
Nereus'la Titan Okeanos'un kz Doris'in evlenmesinden elli kz dodu.
Bunlara Nereus Kzlar denir. Thaumas'la Okeanos kz Elektra'nn birleme
sinden gkkuan simgeleyen hzl ris ve kadn yzl, yaygn kanatl, sivri
peneli, kapp kaan Harpya'lar olutu. Phorkys'le kardei Keto'nun birle
mesinden, doduklar gnden beri kocakar olan Graia'larla Hesperid'ler l
kesinde yaayan Gorgo'lar (Sthenno, Euryale, Medusa) meydana geldi.
Perseus taratindan ba vurulan Medusa'nn kanndan Khrysaor'la kanatl at
Pegasos dodu. Khrysaor, Okeanos kz Kallirhoe ile evlendi. Bu evlilikten
kafal bir dev olan Geryoneus ve yars kadn, yars ylan, azman yaratk
Ekhidna meydana geldi. Ayrca Ekhidna'nn dev Typhon'la iftlemesinden
bir sr korkun kpek ve canavar tredi: Hades'in kpei Kerberos, batak
lklar canavar Hydra, azndan ate pskrten Khimaira vb. gibi.
Kronos'un kardei Titanlarn ouklarna gelince: Okeanos'la Titan
kzkardei Tethys'den bin rmak tanryla, Okeanos Kzlar denilen bin
dii varlk meydana geldi.
Hyperion'la kzkardei Theia'nn evliliinden Helios (Gne), Selene (Ay)
ve Eos (afak) dodu.
Gaia ile Pontos'un kz Eurybie'nin, Titan Krios'la birlemesinden o
lan meydana geldi: Astraios, Pallas ve Perses.
Astraios'un afak tanras Eos'la birlemesinden rzgarlar olutu: Zephy
ros (Bat Rzgar, karayel), Boreas (Poyraz), Notos (Lodos), Euros (Dou
Rzgar, keileme).
Koios'la Phoibe'nin iftlemesinden Apollon ve Artemis'in anas Leto ile
yldzl gece Asterie meydana geldi.
Rheia ise kardei Kronos'un yatana girdi ve nc tanr kua olan
Olympos'lular dourdu. Ne var ki korktu Kronos, oullarndan biri kral olup
kendisini alaa edecek diye. Bunun iin de Rheia'nn dourduu her ocu
u yutmaya balad. Hestia, Demeter, Bera, Hades ve Poseidon doar do
maz doruca babalarnn midesine gittiler. Buna ok zlen Rheia, son ocu
u Zeus doduu zaman yaman bir kurnazla bavurdu: kocasna, yeni do
an olu yerine, koca bir ta beleyip verdi.
Yunan Mitolojisi
19
Zeus byynce, babas Kronos'a kar eyleme geti. Yuttuu btn o

cuklar birer birer kusturttu ona.
kiye ayrlmt Titanlar. Okeanos, Hyperion, Themis, Mnemosyne Zeus'
un taratin tuttular. tekiler ise Kronos'un. Tesalya'da Othrys'te yerlemi o
lan Titan tanrlarla, yine Tesalya'da Olympos'ta cephe kuran Kronos oullan
arasndaki cenkleme on yl srd. Zeus, egemenliini kabul ettirmek iin
her araca bavurdu. ller lkesinin en derin yeri olan Tartaros'a inerek, o
rada tutsak tutulan Kykloplarla Hekatonkheir'leri serbest brakt. Kykloplar
Zeus'a gk grlemesini, imek ve yldrm verdiler. Yz Kollularn kapkara
saldrlaryla ezildi Titanlar. Topran altna tklp, zincire vuruldular. Zeus'
un buyruuyla, tane Hekatonkheir (Yz Kollu) beki konuldu balarna.
Kronos'u alteden Zeus'un daha ii bitmemiti. ocuklarnn yenilgisine ve
tutuklanmalarna fkelenen Toprak Ana Gaia, Tartaros'la birleerek, dev ca
navar Typhon'u dourdu. Yz tane ylan ba vard Typhon'un. Her bir ba
ndan kara bir dil kyordu ve gzleri ate sayordu. Zeus toparlad gc
n, sald canavarn stne btn imeklerini ve yldrmlarn; bir anda atee
bodu korkun canavarn inanlmaz balarn. Ykld yere Typhon ve inim i
nim inledi Toprak.
Zeus, Titanlar ve Typhon'u yenerek Kronos'un en son umudunu da suya
drdkten sonra, artk evrenin tek egemeni olarak, kardeleri arasnda
yetki blm yapt. Kendisi gk' ald. Kardei Poseidon'a deniz'i, Hades'e
de yeralt lkeleri'ni verdi. Yeryz ve zellikle Olympos, ortak mlkiyet sa
yld.
ok gemeden Kronos oullarna, Zeus'un eitli birlemelerden sahip
olduu ocuklar eklendi.
Homeros, Zeus'un tek geerli kars olarak Hera'y tanr. Oysa Hesiodos,
Zeus'un birden ok evlilii bulunduunu anlatr.
Zeus'un ilk ei, Okeanos kz Metis'dir. Fakat Metis'den doacak bir erkek
ocuun, babasn yenip onun yerine tahta geeceinin bildirilmesi zerine
Zeus, bilgelii simgeleyen Metis'i, doum yapt anda yutar.
Zeus'un ikinci ei, adaleti simgeleyen Themis'tir. Themis'ten Hora'lar
(Eunomia;Disiplin, Dike/Adalet, Eirene/Bar) ve Moira'lar doar.
Okeanos kz Eurynome ile evlenmesinden Kharitler ( Gzeller) mey
dana gelir: Aglaie, Euphrosyne, Thalia.
Drdnc kars Mnemosyne'den ise dokuz esin perisi Musa'lar doar.
Zeus'un asl bundan sonraki evlilikleri Olympos kuann olumasn sa
lar.
Kardei Demeter'den, sonradan Hades'in kans olacak olan Persephone
doar. J.eto, Zeus'a Apollon ve Artemis'i verir.
Hesiodos'un, "en son kars" dedii Hera'dan, sava tanrs Ares, ate tan
rs Hephaistos, genlik tanras Hebe ve doumlara bakan ebe tanra
Eileithyia doar.
Zeus kendi alnndan Athena'y yaratr. Atlas'n kz Maia'dan Hermes;
Kadmos'la Harmonia'nn kz Semele'den Dionysos doar.
20
Evrenin bu yeni egemenleri, Devler'in (Gigant'lar) saldrsna urarlar.

Gaia, Uranos'un kesilen hayalarndan akan kandan gebe kalm ve Devleri
dourmutu. Hesiodos, Theogonia'da, parlak zrhl ve uzun kargl Devleri
Gaia'nn dourduunu syledikten sonra, bir daha sz etmez onlardan. Dev
ler, Byk skender andan itibaren, bedenleri birer ylan kuyruuyla biten
varlklar olarak tasvir edilmilerdir.
Devler, dalar stste yarak Olympos'a saldrrlar. Kehanete gre, onla
r yalnzca lml bir insan yenebilecektir. Zeus, bu yzden Herakles'e ba
vurur. Tanrlarla Devler Sava'na (Gigantomakhia) birok tanr katlr:
Apollon, Ares, Artemis, Hekate, Hephaistos, Hermes, hatta Moiralar. Devler
den Enkelados kaarken, Athena, stne Sicilya adasn frlatr. Bir baka dev
olan Pallas'n ise derisini yzp savata zrh olarak kullanr. Ksaca, Titanlarn
bana gelen, Devlerin de bana gelir.
NSANIN YARATILII
Titan iapetos'un, Okeanos kz Klymene'den drt erkek ocuu oldu.
Bunlar Atlas, Prometheus, Epimetheus v Menoithios'tur.
insann Prometheus tarafndan, maddeden yaratld, daha doru bir de
yimle 'yapld' efsanesi, ge bir dnemde, .. iV. yzylda ortaya kar.
Belki de yalnzca Tufandan sonraki insanlk iin geerlidir. Bu efsaneye gre
Prometheus, suya ya da gzyalarna kil kartrarak, lml ilk varln be
denine biim verir. Sonra amurdan yaplm bu bedene yaam soluunu f
ler. Bir baka sylenceye gre Prometheus, ilk insann yalnzca yapcsdr, o
nu yalnzca biimleyen kiidir. lk insana hayat, ruhu, Athena vermitir.
Oysa Prometheus'a, insanlarn dostu olarak ta balangtan beri rastlyo
ruz. Hesiodos yle bir olay anlatr: Tanrlarla lml insanlar Mekone'de
tolanmlar, kesilen her kurbanda tanrlara ait pay saptyorlarm. Kurnaz
Prometheus, koca bir kz keserek ikiye blm. Bir yana etini koymu, s
tn ikembeyle rtm; bir yana kemikleri koymu, stn parlak yala
rtm. Zeus kt taraf seerse, aslan pay insanlarn olacaktr; tersi olursa,
stnlk yine tanrlarda kalacaktr. Prometheus, Zeus'a, iki paradan birini
semesini sylemi. Zeus yala kapl olan iyi grnl paray semi. Alda
tlp, kemik ynn setiinin farkna varnca da fkelenmi, insanlar ceza
landrmak iin ellerinden atei alm. Prometheus bunun da bir aresini bul
mu hemen. Olympos'a km, bir kamn iine bir kvlcm saklayarak, yer
yzne, insanlara getirmi. nsanlar yeniden atee kavumu grnce
Zeus'un fkesi daha bir artm. Hem insanlar, hem de tanrlar babasna kar
gelen Prometheus'u cezalandrmak, onu kendi isteine boyun edirtmek iin
yeni areler dnm.
nce insanlara bela olsun diye, ilk kadn, Pandora'y gndermi.
ler ve Gnler' de bu yky yle anlatr Hesiodos: Hephaistos, Zeus'un
buyruu zre, bir para toprak alp suyla kartrr. Yz lmsz tanralara,
bedeni ise gzel gen kzlara benzeyen bir kz biimine sokar topra. Athena
dilerini, renk renk kumalar dokumasn retir ona ve ssl kuan sarar
beline. Kharitler altn gerdanlklar takarlar boynuna. Hora'lar bahar iekle
riyle donatrlar salarn. Hermeias bir kpek yrei, bir tilki huyu koyar iine
ve doldurur gsne yalan dolan. te bu gzel ve belal yarata 'tanrlar
armaan' anlamna, Pandora denildi.
Zeus, Pandora'y, Prometheus'un kardei Epimetheus'a gnderdi. Prome
theus'un bilge ve kurnaz olmasna karn, kardei Epimetheus aptal ve ihti
yatszd. Prometheus, "Zeus'tan armaan alma sakn" demiti ona; "alrsan,
lmlleri derde sokarsn". Dinlemedi Epimetheus, dayanamad Pandora'nn
gzelliine, evlendi onunla. Ne ki, anca yannda getirdii kutunun kapan
22
merakl Pandora, dald insanlara aclarla dertler. Tam Umut da kp gitmek

zereydi ki, kapatt Pandora kutuyu. Kapa alan dert kutusundan, bir tek
umut kalmt dar kmadk.
Prometheus'a gelince: Tanrlar kralnn onu cezalandr mthi oldu. O
nu zincirlerle kayalara balatarak karacierini bir kartala yedirtti. Kartal ye
dike, karacier byyordu. Bu konuda Hesiodos'ta olmayan ayrntlar
Aiskhylos'tan reniyoruz: Zeus'un gelecei ile ilgili bir gizi yalnzca Prome
theus biliyordu. Bir kadnla iftleecekti Zeus. Bu iftlemeden bir ocuk do
acakt. Kadere gre bu ocuk, babasnn krallna son verecekti. Zeus bu
kadnn kim olduunu renip, banda dolaan tehlikeyi savuturmak iin,
zincire vurdurttuu Prometheus'u salvermek zorunda kald, zincirlerini z
d. Kahramann cierini kemiren kartal ldrsn diye de Herakles'i yollad.
Yeniden tanrlar katna kabul edilen Prometheus, gizi aklad: Zeus Nereus
Kz Thetis'e gnl vermiti. Ne var ki, Thetis'in douraca ocuk babasn
dan daha gl olacakt. Zeus Thetis'le birletii takdirde, krall son bula
cakt.
Prometheus'tan bu gizi renen Zeus, Thetis'i bir lmlyle evlendirme
e karar verdi. Thetis ise, kendisine koca olarak seilen Peleus'a varmamak i
in deniz kzlarna zg niteliini kullanarak klktan kla girdi, ama sonun
da Peleus'a varmaa boyun edi. Peleus'la Thetis'in dn, Olympos'ta tan
rlar sofrasnda kutland ve bu evlilikten Akhilleus dodu.
Prometheus ve Pandora efsanelerinden baka iki efsane daha biliyoruz.
Hesiodos, ler ve Gnler' de, birbirini izleyen be insan soyunu anlatmak
tadr.
Olympos'ta oturan lmszlerin yaratt ilk soy olan altn soy, Kronos
zamannda yaad. Tanrlar gibi yayordu insanlar: Kaygsz, rahat, acsz,
dertsiz. Yallk nedir bilmiyorlard, uykuya dalar gibi lyorlard. Dnyann
var you onlarnd. Saysz nime'tler ortasnda yaayp gidiyorlard. Dnyada
hep ilkbahar vard. Bitkiler kendiliinden byyor, amlardan ballar szl
yor, yeryznde st ve nektar rmaklar akyordu. Bu ilk insanlar lp topra
a karnca, topra ve insanlar koruyan iyi birer cin oldular.
Zeus, Kronos'u alteclip Tartaros'a atnca, tanrlar gm soyunu yarattlar.
Yz yl ocuk olarak kalyordu ocuklar. Byyp ergin aa gelince de pek
uzun srmyordu hayatlar. Cokunluklar lszd. lmszleri saym
yordu. lmszleri cezalandrmak iin ele ilkbaharn sresini ksaltt ve yl
drt mevsime bld. Bylece insan, souktan ve scaktan korunabilmek iin
maara ve kulbelere snd. Karnn doyurabilmek iin ele topra ilemek
zorunda kald. Zeus bu kua ela gmd topraa. Yeralt cinleri oldu gm
soylular.
Bir nc kuak yaratt tanrlar babas: Tun soyu. Tuntan silahlar,
tuntan evleri vard. Tunla kazyorlard topra. Korkun kuvvetli olan bu
tun soylularn ileri gleri saldrmak, ldrmekti. Ta gibi yrekleri vard,
kana susamlard. Hep birbirleriyle savar, birbirlerini ldrrlerdi. Sonun
da, yokolup gittiler Hades'in rpertili karanlklarnda.
Yunan Mitolojisi
23
Yar tanr kahramanlar soyuydu drdncs. Byk iler becererek, in

sanln adn ycelten bu kahramanlar da etin savalar sonucu yokolup git
tiler.
Beinci soy hepsinden beter oldu. Demir a denildi adna. Bu ada,
hi yakasn brakmad insanlarn, aclar ve felaketler.
Byle gittike ktleen insanlk karsnda, Zeus'un yeryzne gnderdi
i Tufandan Hesiodos sz etmiyor. Tufan, Apollodoros'a gre tun anda,
Ovidius'a gre ise demir anda olmutur.
Apollodoros'a baklrsa Deukalion, Prometheus'un oludur ve Ephimethe
us'un Pandora'dan olan kz Pyrrha'nn kocasdr. Zeus'un, gnahkar insan
lar bir Tufanla yoketmek istediini Prometheus, olu Deukalion'a bildirir;
Deukalion, bunun zerine bir tekne yapar, btn gerekenleri de yanna ala
rak, karsyla birlikte bu tekneye snr. Hemen btn Yunanistan sular al
tnda kalr. Deukalion'un teknesi dokuz gn dokuz gece sular zerinde yz
dkten sonra Parnassos dann tepesinde durur. Burada Deukalion, kaan
larn koruyucusu Zeus'a kurban keser. Tanrlar kral, elisi Hermes'i Deuka
lion'a gnderir, ondan ne istediini sordurtur. Deukalion, yok olan insan so
yunun yeniden yaratlmasn diler. Dilei kabul eden Zeus, Kar kocaya
"Ana'nn kemiklerini arkalarna atmalarn" syler.
Ovidius'a gre Deukalion ve Pyrrha, dnyada yapayalnz kaldlar. Deu
kalion dnyada kalan tek erkekti. Pyrrha dnyada kalan tek kadnd. Korktu
lar bu ssz dnyada. Dua iin Delphoi'daki Themis tapnana gittiler.
Themis bilicisi u karl verdi yalvarlarna: "Banz rtn, giysinizin ba
n zn ve Byk Ana'nn kemiklerini arkanza atn!" Deukalion bu szlerin
anlamn zmeyi baard. Byk Ana dedii, Toprak Ana olmalyd, kemikler
de ta. Bunun zerine yerden talar alp, arkalarna atmaya baladlar. Onlar
attka, talar ta olmaktan kp insan biimini alyordu. Deukalion'un att
talar erkek, Pyrrha'nn attklar ise kadn oldular.
OLYMPOSLU BYKLER
Zeus (Lat. Jupite'): Tanrlarn tanrs, tanrlarn ve insanlarn babasdr
Zeus. Kronos'la Rheia'nn altnc ve son ocuudur. Ne var ki Kronos, babas
Uranos'un bana gelenlerin kendi bana da geleceini bilir ve ocuklarn
dan birinin kendisini devirip yerine gemesini nlemek iin, Rheia'nn do
urduu her ocuu yutar. Yaslara brnr Rheia. Zeus'u gizli dourabilniek
iin yalvarr Gaia ile Uranos'a. Toprak Ana Gaia ve yldzl Gk Uranos, kzlar
Rheia'y, Zeus'u douraca gn Girit adasnda Lyktos'a gnderirler. Rheia bu
adada dourduu Zeus'u ulalmas olanaksz bir maaraya saklar. Kimi
savaerleri, oklarn kalkanlarna vurarak kardklar grltyle, kk tanr
nn alamalarnn duyulmamasn salarlar. Amaltheia adnda bir kei de
Zcus'u besler. Baka bir sylenceye gre ise Amaltheia, Zeus'a dadlk eden
bir perinin (nympha) addr. ocuk Zeus'u da danda bir maaraya gtr
m ve bir keinin style beslemi. Gne tanr Helios'tan doma korkun
bir yaratkm bu kei. Titanlar bile korkarm ondan. Bunun iin Gaia, keiyi
Girit maaralarnda saklamak zorunda kalm. Zeus, bydkten sonra, ege
menlii ele geirmek iin bu keinin postundan bir kalkan yapm. Sonralar
Athena, bu kalkana, Gorgo canavarnn, salar ylanlarla rl kafasn da ek
emi.
Rheia, Zeus'u dourup sakladktan sonra, koca bir ta bezlere sarp
Kronos'a yutturur. (Zeus'un Kronos'a at egemenlik savann yksnn
sreini EVRENN VE TANRILARIN YARATILII adl blmde anlatmtk.
Zeus'un birok sfat vardr:
"Bulutlar deviren"dir,
"gklerde grle
yen"dir, "imeksavuran"dr, "uzaktan duyulan gk giilts"dr, "kei deri

sinden
kalkan
tayan"dr,
"yamur
yadran"dr,
"rzgarlar estiren"dir,
"ge gkkuan asan"dr Zeus.

Zeus, evrenin egemenliini eline geirdikten sonra Olympos'a taht kurar,
olu demirci Hephaistos'un yapt krallk asasn tar.
lml lmsz birok sevgilisi olmutur Zeu'un. uras kukusuz ki,
tanrlar iinde kadnlara en dkn olan Zeus'tur. Balca ilikileri unlardr:
a) Zeus ve Aigina: Zeus, Irmak tanr Asopos'un kz Aigina'ya tutulur.

Kartal veya ate biimine girip sevgilisini, Oinone adasna karr. Aigina bu
rada Aiakos'u dnyaya getirir. Apollodoros'a gre Sisyphos, kaynbabas
As'Jpos'u bu karma olayndan haberdar eder. Irmak tanr Asopos, kamakta
olan Zeus'la Aigina'y izlemee koyulur. Fakat tanrlar tanrs, Asopos'u yld
rmlaryla durdurur ve yatana ekilmeye zorlar.
Baka yazarlara gre
Asopos, iki sevgiliyi sust yakalamay baarmtr. Zeus, bunun zerine,

sevgilisi Aigina'y bir adaya, kendisini de bir kayaya dntrr.
Yunan Mitolojisi
25
b) Zeus ve Antiope: Antiope, ya Irmak tanr Asopos'un kz, yani

Aigina'nn kzkardeidir, ya da Thebai kral Nykteus'un kzdr. Gzeller gze
li Antiope'ye vurulan Zeus, satyr biimine girerek, uyumakta olan kza yana
r. Bu iftlemeden Amphion ve Zethos ikizleri doar.
c}"Zeus ve Kallisto: Kallisto, Arkadia kral Lykaon'un kzdr. Avc tanra
Artemis'in izleyicisidir. Zeus da, gz koyduu Kallisto'ya sahip olabilmek iin
Artemis'in biimini alr. Gebelii grnr hale gelen Kallisto, ya onu tehlike
lerden korumak isteyen Zeus, ya kskan Hera, ya da kzgn Artemis tarafn
dan bir ayya dntrlr.
Kallisto'nun Zeus'tan, Arkas adnda bir olu olur. Zeus bytsn diye
Arkas', Hermes'in anas Maia'ya verir.
Arkas byyp delikanl olunca, ya bir rastlant sonucu, ya da Hera'nn
kskanl nedeniyle, bir gn avlanrken ay klndaki anasna rastlar. Ana
oula acyan Zeus, Arkas daha anasn ldrmeden, ikisini de ge alr ve bi
rer yldz yapar. Kallisto "Byk Ay", Arkas "Kk Ay" olur.
d) Zeus ve o: Argos kral inakhos'un kz io, Args ehrindeki Hera tap
nann rahibesidir. Zeus, io'yu bulut biimine girerek elde eder. Bunun far
kna varan kskan Bera, kocasndan hesap sorunca, Zeus, bu gzel kz ta
nmadn syler. Ama bu arada io'yu beyaz bir inee dntrmtr. Bu
yalana kanm grnen Bera, bu gzel inei kendisine armaan etmesini s y
ler kocasna, Zeus, ister istemez yerine getirir bu dilei. Bera ise, yz gzl
Argos'u beki diker o'nun bana. Argos, uyuduu zaman bile yalnzca elli
gzyle o'yu gzlyordu. Zeus, sevgilisini kurtarma yollarn arar. Bir zeytin
aacna bal olan o'yu canavardan kurtarsn diye Hermes'i yollar. Hermes,
stne ta yadrarak canavar ldrr. Ovidius'un anlatmnda ise Hermes,
kyl klna girerek yeryzne iner. Elinde byl denei ve kavalyla
Argos'un yanna gider. Canavar, Hermes'in anlatt yklerden, ald par
alardan o denli holanr ki, sonunda yz gzn de yumarak uykuya dalar.
Hermes, bu tirsat karmayp canavar ldrr.
Argos'un gzleri kaybolmaz. Hera, grev kurban olan Argos'un gzlerini
alarak kendisine kutsal olan tavuskuunun kuyruuna serpitirir.
Ak inek de kamtr bu arada. Ama Hera bir at sinei takar hayvann pe
ine. nek kaar, sinek kovalar. Bir yandan da durmadan sokar. o ise, lgn
lar gibi, bir oraya bir buraya koar. Bylece bir ok lke dolar, pek ok de
niz geer. Getii ilk denize onya, ilk boaza da "nek Geidi" anlamna ge
len Bosporos denir. Sonunda Nil kylarna varr. Orada Zeus tarafndan tek
rar insan klna sokulur ve Ephapos adl bir de ocuu olur.
e) Zeus ve Danae: Argos kral Akrisios'un kzdr Danae. Bir bilici,
Akrisios'a Danae'den bir torunu olacan, ocuun byyerek ileride kral
ldreceini haber verir. Akrisios bunun zerine, kz Danae'nin insanlarla i
likisini nlemek iin, onu tun kaplamal bir odaya kapatr. Danae'yi elde
etmek isteyen Zeus'u bu tedbirler de engelleyemez. Tavandaki bir delikten,
altn yamuru olup Danae'nin kucana der ve onu dller. Bu birlemeden
Perseus doar. Kzna Zeus'un yaklatna bir trl inanamayan Akrisios, a-
26
nayla ocuu delikli bir sanda kapatp denize atar. Dalgalar sand
Seriphos adasna kartr. Danae burada, kral Polydektes'in kardei Diktys'in
yanna snr.
f) Zeus ve Europa: Europa, Fenikye kral Agenor'un kzdr. Bir gn ar
kadalaryla birlikte deniz kysnda elenirken, gzel ve uysal bir boa grr.
Yaklap okar boay. Hayvann, okandka yere ktn grnce, st
ne biner ve boynuzlarn ieklerle ssler. Oysa bunca gzel ve ekici boa,
hayvan klna girmi Zeus'tan bakas deildir. Nitekim birden dorulur, sr
tnda lklar atan avyla, dalgalara atlr. Byk bir hzla komaya balar. O
kotuka dalgalar iki yana alp yol verir. Peinden Deniz tanrlar Ncreid'ler,
borularn ttren Triton'lar ve Poseidon onlara elik eder. Sulardan ve ev
resinde kaynaan bu yaratklardan korkan Europa, dmemek iin bir eliyle
boann boynuzuna sarlr, teki eliyle de slanmasn diye mor eteini tutar.
Girit adasnda dururlar. Orada seviirler. Bu birlemeden Minos ve
Rhadamanthys doar.
g) Zeus ve Leda: Aitolia kral Thestios'un kz ve Sparta kral
Tyndareos'un kars Leda'y, bir glde ykanrken, bembeyaz bir kuukuu
okar. Zeus, bu kez de Leda'ya, kuukuu klna girerek sahip olur. Bu bir
lemeden kimilerine gre bir, kimilerine gre de iki yumuta meydana gelir.
Yumurtalarn herbirinden ikiz ocuk doar.
ocuklardan ikisinin babas olarak Zcus, teki ikisinin babas olarak da
Tyndareos kabul edilir. Helene ile Kastor, Zeus'un; Klytaimestra ile
Polydeukes (veya Polluks) ise Leda'nn asl kocas Tyndareos'un dlleridir.
h) Zeus ve Alkmene: Alkmene Amphitryon'un karsdr. Gzel ve erdemli
bir kadndr. Zeus, bu kez Amphitryon klna girerek amacna ular.
Amphitryon'un zaferle sonulanan bir savatan dnmesinin beklendii bir
gece, Zeus, o gelmeden bir ka saat nce Alkmene'nin koynuna girer. Bir ka
saat sonra asl kocas yatar Alkmene ile. Bu birlemeden ikiz ocuk doar.
Hemkles Zeus'un, phikles ise Amphitryon'un olu saylr.
i) Zeus ve Ganymedes: Zeus'un gzel olan Ganymedes ile ilikisi, ZE
US'UN EVRESNDEK TANIULAR blmnde anlatlmtr.
Zeus, tasvirlerinde, gl bir vcuda sahiptir; olgun bir adam grnn
dedir. Geni aln, ciddi ve derin baklar vardr. Salar gr ve dalgaldr. Sa
kallar kvrcktr.
lk tasvirleri dnda, ok seyrek olarak plak grlr. plak tasvirlerde,
sa kolunu ve gsn ak brakan bir pelerin tar. Bir elinde asa ve bir e
linde yldrm tutar. Kutsal hayvan kartal, kutsal bitkisi meedir.
Zeus'un bilicilik merkezi, bir meeler lkesi olan Dodona'da bulunur. Bu
nedenle, kimi zaman alnnda mee yapraklarndan yaplm bir ta vardr. "'
Bera (Lat. Iuno) : Zeus'un kars ve kzkardeidir. Zeus, bir k gn, so

uktan titreyen bir ku biiminde grnr kardeine. Kua acyan Hera, onu
avularna alp gsne bastrr. Hemen asl klna giren Zeus, frsat deer-
Yunan Mitolojisi
27
lendirmeye kalkr. Hera direnir nce. Sonunda, Zeus'un kendisiyle evlen

mesijmuluyla teslim olur.
Bir baka etsaneye gre Zeus ile Her.'nn dn, Bat Kzlar Hesperid
ler'in bahesinde olmutur. Gaia, bu vesileyle, Bat Kzlan'nn bahesinden
gelen altn elmalar (bir baka sylentiye gre, dourganlk simgesi olan nar
lar) Hera'ya armaan eder. Hera da, bu elmalar kendi eliyle Bat Kzlan'nn
bahesine eker.
Btn bu deiik anlatmlara karn, gerek olan udur ki, Hera, Zeus'un
ilikide bulunduu diiler arasnda, tanrlar tanrsnn tek resmi kars olmay
baarmtr.
Kskan, hrn, inat, kavgac kadn rneini temsil eder Hera. Ciddi, ol
gun ve namuslu bir gzellie sahiptir. Gzelliine ok nem verir. Bunun i
in de her yl Kanathos rmana ykanmaya gider. Kaynan byl sular, o
na her yl bakireliini geri verir.
Paris kendisini en gzel semedi diye Troyallara kini byktr. Bu drdr
c kadna Zeus da tahamml edemez. Herakles'in peini bir trl brakmad
iin, rs balar ayaklarna inek gzl karsnn, ellerine de altndan zincir vu
rup, asar havaya baaa.
Hera, evliliin ve gebeliin koruyucusudur.
Dolgun vcutlu gen kadn eklinde tasvir edilir. Azametli ve vakur bir y
z, ciddi ve dnceli baklar vardr. plakln gstermeyen kvrml bir
giysi iindedir.
stnde guguk kuu bulunan bir asa tar. Bu ku, Zeus'la evleniinin
simgesidir. Tavus kuu ve nar, iaretleri arasndadr.
Athena (Lat. Minerva) : Athena'y, teki adyla Pallas' Zeus kendi dour
mutur. Metis, Zeus'un ilk karsdr. akr gzl bu tanray Zeus, Athena'y
douraca srada yutmutur; nk Gaia ile lJranos, Metis'den doacak er
kek ocuun baasn tahttan indireceini bildirmilerdir. Zeus, Metis'in kar
nndaki Athena'y yuttuktan bir sre sonra, Hephaistos'a alnn yardm. Ba
ka bir gelenee gre, Zeus'un alnn baltayla Prometheus yarar. Bu yarktan
prl prl zrhlara brnm olarak Athena doar.
Zeus'un, ocuklar iinde en ok Athena'y sevdii sylenir. Bu nedenle,
kalkann ve yakc imeini yalnz onun tamasna izin verirmi.
Athena, doru, hakl savan tanrasdr. Onun iin kullanlan Pallas sfa
tnn kkeni pek ak deildir. Yunanca 'pallo';karg sallamak, atmak kkn
den gelebilecei gibi, bakire anlamna gelen bir kkle de ilikili olabilir.
Attika blgesinin topraktan bittii sylenen efsanevi ilk kral Kekrops za
mannda, tanrlar yeryzndeki kentleri aralarnda paylamak isterler. Ama
Athena ile Posedion arasnda anlamazlk kar. Her ikisi de Atina'nn koru
yuculuunu stlenmek istediklerinden, anlamazlk bir yarmayla zmle
nir. Deniz tanr Poseidon Akropol'de atall zpknn yere vurur ve bir tuz
lu su kayna fkrr. Vergilius'un kabul ettii daha ge bir gelenee gre ise
bir at kartr. Athena da bir zeytin aac diker. Tanrlar, yarma sonunda
28
Athena'nn stnlne karar verirler; nk zeytin aac, Atina kenti iin

daha yararl bir ey kabul edilmitir. Athena, bylece, Atina kentinin koruyu
cusu olur. Bu sonuca fkelenen Poseidon, Attika blgesini sular altnda bra
karak alr.
Pallas Athena'nn sihirli nitelikler tayan heykeline Palladion ad verilir.
Athena, bakireliini kskanlkla koruyan bir tanradr. Ama gzelliine
yine de ok dkndr. Nitekim, kendisinin yaratt sylenen kaval alar
ken, suda yansyan imgesini grr. ien avurtlarnn gzel yzn irkinle
tirdiini farkedince, alg aletini frlatp atar. Marsyas bu kaval alacak ve ba
na bir sr bela gelecektir.
Athena, tasvirlerinde genellikle batan aa silahldr. Banda mifer; sol
elinde, ortasnda Perseus'un ldrd Medusa'nn ba bulunan bir kalkan;
gsnde yine Medusa bal bir zrh bulunur.
Bir sava yamasndan elde edilen tunla Fidias'n -y.apt Athena
Promakhos (nde Den Athena) heykelinde, tanra ayakta dimdik dur
makta, mifer, mzrak ve kalkanla tasvir edilmekteymi. ylesine kocaman bir
heykelmi ki bu, miferle mzran parlts, Pire'ye yaklaan gemicilere yol
gstericilik edermi.
Athena Parthenos (Bakire Athena) rneini de Fidias saptamtr. Fidias'n
altn ve fildiinden yapt bu dev heykelde de ayn silahlar yer alyormu.
Dokuz metre kadar yksek olan Athena Parthenos heykeli, Parthenon'da
ykseliyordu.
imdi Atina Mzesi'nde bulunan ve kimi deiikliklerle Fidias'n Athena
Parthenos heykelini kopya eden eserde, tanra banda miferi, sa elinde
tuttuu bir Nike (Zafer) heykelcii, sol elini dayad bir kalkan ve gsnde
Medusa bal ve aigis denilen bir zrhla tasvir edilmitir.
Kimi heykellerinde ise sol elinde bir mzrak tutar veya mzraa dayanr
durumdadr.
Mnib Mzesi'nde bulunan bir sava Athena heykelinde, tanra sol e
linde kalkan, sa elinde mzrak tutar.
Athena, bilgelik tanras olarak Pronoia (temkinli, ihtiyatl) sfatna sahip
ti. Simgesi baykutur.
Apollon (Lat. Apollo) : Bu ykye Azra Erhat'n u szleriyle girmek ka

nlmaz grnyor:
Apollon tanrnn asl dou yeri Anadolu kylan, yani Lykia ve zel
likle Lykia'da tanrnn doduu kent saylan Patara'dr, ama sonra
dan nce adalarda, sonr. Yunanistan'da kltr yaylnca birok yer
ler tanrya beik olma erefini elde etmek iin efsaneler dzdrm
Ierdir, bunlarn arasnda bata gelen ve en ok tutulan Delos efsane
si. . . (Azra Erhat, Mitoloji Szl 1972, s. 58).
Titanlardan Koios ile Phoibe'nin kz Leto (Lat. Latona), Zeus'la birleerek, Apollon ve Artemis'i dourur.
Yunan Mitolojisi
29
teto gebe kalnca, ya doacak gl tanrdan, ya da amansz Hera'nn

hmndan korktuklar iin, hibir lke kabul etmez onu. Bir snak bulama
dan oradan oraya srklenen Leto'yu sadece Delos adas kabul eder. Fakat
bir koulla: Delos, kylarn denizin dd, kayalk ve ksr bir topraktr.
Doacak tanrnn ilk tapna burada kurulacaktr ve tanr, adadan hibir ey
esirgemeyecektir. Leto, btn bunlarn gerekleeceine, Gaia, Uranos ve
Styks adna andier.
Leto'nun ilesi bununla da bitmez. Tam dokuz gn dokuz gece doum
sanclar eker. Yine de douramaz. Birok tanrann, Leto'nun banda sev
giyle beklemesine karn, Hera'nn alkoyduu ebe tanra Eileithya bir trl
gelmez. Sonunda Olympos tanrlar 'aya tez' ris'i gndererek, ebe tanray
getirtirler.
Doumda hazr bulunan tanralar, yeni doan kk tanry ykarlar; ince
apak bir kundaa sararlar. Anas emzirmez Apollon 'u. Tanra Themis, nektar
ve ambrosia ile besler onu. ieklere brnr kayalk Delos.
Apollon adnn kayna bilinmese de, bu ona eklenen Phoibos sfatnn
'parlak, k saan, tan' anlamna geldii konusunda kuku yok. Ne ki
Apollon, gne veya k tanrs deildir. Asl gne tanrs Helios'tur.
Apollon adna ok sk eklenen bir baka sfat da 'oku, hedefi vuran, g
m yayl'dr. lyada'nn ilk dizelerinde "omuzlarnda yay, iki ucu kapal ok
luu ile" tantlr. Kardei Artemis'le paylat bu okuluk yetenei, Apollon
tanrya byk bir stnlk salar. Apollon veya Artemis'in okuyla lmek, tat
l, acsz, ani bir lme kavumak demektir. 'Sarn sfat' da Apollon'undur.
Bu sfat, tanrnn -Apollon'un- yayd a iaret edebilecei gibi, dorudan
doruya onun salarnn rengiyle de ilgili olabilir.
Apollon, biliciliin ve musikinin de tanrsdr.
'Altn kll', 'altn sal' dr.
Pek fazla sava maceras yoktur.
Gaia, Python adnda bir ejder dourmu ve bunu Delphoi yresinde bu
lunan Themis bilicilik merkezine beki koymu. Parnassos tepesinin stnde
yer alan Delphoi'un ad balangta Pytho imi. Apollon, doduktan drt gn
sonra, Hephaistos'un oklaryla silahlanm olarak Delphoi'a gider ve
Python'u ldrr. Sonra da burada kendi bilicilik merkezini kurar.
Kardei Artemis'in de yardmyla, Niobe'nin ocuklarn oktan geirir.
Kimi yetenekleri konusunda Apollon'un ok kskan olduu da bir ger
ek. Phrygia'l bir silenos olan Marsyas'a kar fkesi ve acmaszl yle an
latlr: Athena, bir gn, kendi yaratt sylenen kaval alarken suda imgesini
grr. Kaval, yanaklarn iirip irkinletirdii iin, onu alp dereye atar.
Marsyas, alg aletini alr, almaya balar. ala ala bu sanatta o kadar ilerler
ki, Apollon tanrnn lyrasyla yarmay bile gze alr. Apollon ise yarmay
bir koulla kabullenir: Kim yenerse, yenilene istedii cezay uygulayacak. Bu
mzik yarmas, Lydia'da Tmolos danda (Bozda) yaplr. Yarg olarak da
Musa'lar ve Phrygia kral Midas hazr bulunur. Musa'lar Apollon'u birinci ilan
ederken, Midas oyunu Marsyas iin kullanr. Bunun zerine tanr -Apollon-,
30
Midas'n kulaklarn eek kula haline sokar, Marsyas' da bir am aacna

balayp, diri diri derisini yzer. Derisini de bir maarann giriine asar. By
lece bir ikenceyle can veren Marsyas'n derisi o kadar duyarl imi ki, yak
nnda alan her kavaln sesi titretirmi onu.
Apollon tanrnn daha ok ak servenleri nldr. Bunlardan en nemli
si, gzel peri kz Daphne ile ilgilidir.
Teselya rma Peneus'un kz Daphne'ye tutulur Apollon tanr. Ne ki, yz
bulamaz kzdan. Korkup kamaya balayan gzel periyle Apollon arasnda
lgnca bir kovalamaca balar. Daphne kaar, Apollon kovalar. Daphne, tam
yakalanmak zereyken, Toprak Ana'nn, Gaia'nn yardmn diler. Diledii
anda da bir defne aacna dnr. Hemen orackta alan topraa saplanan
kzn ayaklar kk, salar filiz olur. Apollon, kzn souk kabuklu gvdesini
kucakladnda, hala arpan yreini duyar.
Apollon, eitli zelliklere sahip olsa da, tasvirlerinde genellikle tek bir bi
imde gsterilir. Gl ama zarif vcuduyla, geni gs, dar kalalar, uzun
salar ve sakalsz yzyle, idealletirilmi gen erkek gzelini temsil eder.
Genellikle plaktr.
algc olarak tasvir edildiinde, geni kvrml bir
khiton giyer.
Plastik tasvirinin tek rnek olmasna karn, kart efsanelere gre ia

retleri eitlidir: Aletlerden ok ve okluk veya
lyra; hayvanlardan kurt, yunus
bal, kuu, karga; bitkilerden defne, palmiye, zeytin aac.
Artemis (Lat. Diana): Zeus'un Leto'dan olma kzdr. Kardei Apollon na

sl Gne'le bir tutuluyorsa, Artemis de Ay'la bir tutulur. lek bir tanradr:
1 ) Avclk ve bakirelikle ilgili efsanelerde yer alan Artemis; 2) Ay tanras Se

lene; 3) Gecenin karanlk gcne egemen Hekate.
Artemis'i lyada da ok, yay, at ve arabayla ilgili olarak gryoruz. Ne ki bu

'
aralar, sonraki kaynaklarda olduu gibi av ve avlanma amacyla deil, insan

lara hzl ve acsz lm vermek iin kullanlr. Nitekim erkeklerin ani lm
Apollon eliyle, kadnlarnki ise Artemis eliyle olur. Apollon gm yayl olma
sna karn, bu oku tanra altn yayldr.
Evreleri aka belirlenmesi g tanra kavramndan, doann koynunda
su perileriyle ve hayvanlarla birlikte yaayan avc bakire kz kavramna geil
mitir.
Bakireliine ok dkn olan Artemis'in hmna zavall bir avc olan
Aktaion uram. Aristaios'la Autonoe'nin olu Aktaion, Kcntaur (At Adam)
Kheiron tarafndan yaman bir avc olarak yetitirilmi. Thebai'nin en iyi avcs
olmu. Kendine o kadar gvenir olmu ki, Tanra Artemis'le boy lmeye
kalkm. Bu da yetmiyormu gibi, tanra bir derede ykanrken Aktaion onu
seyretmek gatletinde bulunmu. Bu ie ok kzan tanra, Aktaion'u geyik ha
line sokuvermi, sonra da zavally kendi kpeklerinin azna atm. Kpek
ler, tanmadklar sahiplerini para para etmiler, peinden de, uluyarak opu
aramaa koyulmular. Bu duruma ok zlen Kheiron, Aktaion'un heykelini
yapm ve onunla kpekleri avutmaa alm.
Yunan Mitolojisi
31
Efes'li Artemis dnda, Artemis'i genellikle evik ve narin bir kz olarak,

ksa ve ak bir giysi iinde, sandallarla, ok, yay ve oklukla, bir kpek veya g e
yik eliinde, kimi zaman da Ay' simgeleme niteliine ilikin olarak mealey
le tasvir edilmi grrz. Bakireliinin simgesi olarak da banda gebe kal
mam Ay anlamnda, bir hilal tar.
Kaynan Anadolu'lu Ana tanra'nn oluturduu, bereket tanras E
fes'li Artemis ise, ba tal, gvdesi birok figrle rtl, gsnde dizi dizi
dolu memeyle, ayakta tasvir edilmitir.
Karanlk tanras Hekate'nin Artemis'le ilgisine az nce deinilmiti. Ama,
hemen hibir efsaneye ad karmayan bir varlktr Hekate. Homeros, szn
etmez onun. Hesiodos ise onu, Theogonia'da, toprak, deniz ve yldzl gk
zerinde egemenlii olan stn bir tanra olarak ver. Hekate, aslnda bir Ay
tanras olarak grlm ve oun Artemis'le bir tutulmutur. Sonradan ise,
cehennem glerinin ve bycln tanras olduunu gryoruz.
Belirttiimiz gibi, yle pek bir efsaneye ad karmamtr. Kimi kara inan
larla ilgili grlmtr. Ona Styks'n kpeklerinin, llerin ruhlarnn, haya
let alaylarnn elik ettiine inanlrd. Byclere yardm ettii kabul edilirdi.
Hekate'nin tasvirleri ya bal tek bir vcut, ya da srttan birlemi
vcut halindedir. Her figrn iareti genellikle ayrdr (meale, anahtar, kl,
urgan, ylan, kpek). Kimi zaman yalnzca elde mealeyle gsterilir.
Ares (Lat. Mars) : Athena akln ynettii sava simgeledii halde, Ares l
gn sava, kr krne arpmay, amasz kym simgeler. Zeus Hera'dan
olma bu uursuz olunu yle niteler lyada 'da :
En irendiim tanrsn sen,
hep hrgr, kavga, sava iin gcn
ele avuca smaz huysuzluun, biliyorum,
anadan gelme sana, Hera'dan.
Aphrodite, topal ve irkin kocas Hephaistos'u Ares'le aldatr. Aphrodite'

nin evlilik d bu ilikisini, kocas Hephaistos'a, her eyi gren gne tanr
Helios haber verir. Hephaistos ise bunun cn yle alr: Grnmez ve
kopmaz iplerden bir a yapar. Yalancktan gidiyormu gibi yaparak evden
kar, iki sevgiliyi kendi yatanda sust yakalar ve onlar grsnler diye b
tn Olympos'lular arr. Aldatldn tanklarla ispatladktan sonra, Zeus'
tan, ona dnnde verdii armaanlar geri ister ve Arcs'ten zinann karl
n alr.
Ares, sava alanlarnda, lm saan varlklarn eliinde dolap durur.
Yannda kzkardei Eris (Kavga), Aphrodite'den olma iki olu Deimos (Ko
rku, Ylg) ve Phobos (Bozgun), sava ve ykm tanras Enyo, iddetli lm
tanralar Keres'ler ve kargaann simgesi Kudoimos bulunur.
Homeros'ta "dev csseli" diye anlatlr Ares. Balca iareti, mzraktr.
Arkaik vazolarda sakall ve tepeden trnaa silahl olarak gsterilir.
32
Mitoloji v e konografi
Daha sonraki heykellerde, idealletirilmi plak bir gentir. Sava niteli

inden sadece miferi kalmtr. Daha ok oturmu olarak ve dnceli d
nceli nne bakar durumda tasvir edilir.
Hermes (Lat. Mercurius) : Zeus'un Maia'dan olma oludur. Arkadia'da

Kyllene dandaki bir maarada dnyaya gelir. Doar domaz da inanlmaya
cak bir olgunluk ve gelime gsterir. Daha doduu gnn sabah beiin
den kendi kendine kalkarak maarann dna kar. Gzne bir kaplumbaa
iliir ve hemen aklna bir eytanlk gelir: Bir bakla hayvann kabuunu bo
altr, koyun barsaklarndan yaplm yedi tel gerer. Bylece ilk kitaray
yaptktan sonra, gzel gzel almaa balar.
leye doru karn ackr. Her yeni doan ocuk gibi yaygaray basp a
layacak yerde, yiyeceini kendi aramaya koyulur. Akama doru, Pieria'da
Apollon'un hayvanlarn otlatt yere varr. Oradan elli inek alar. Hrszl
belli olup da peine dmesinler diye, ineklerin nallarn skp ters akar.
Kendisi de aa dallarndan rd sandallar giyerek gerisin geri yrr.
Yolda rastlad bir ihtiyara onu grdn syledii takdirde, bana gele
cekleri hatrlatr. Sonunda, ay doarken, ineklerle birlikte Alpheios rmana
varr. nekleri suvardktan sonra bir maaraya kapatr. En semizlerinden iki
sini kesip on iki eit paraya ayrr. Kzartp on iki byk tanrya sunar. K
zarm etin ho kokusu aznn suyunu aktmasna karn, nefsine hakim ol
may baarr. Hayvanlarn derisini bir kayaya asar. Geri kalan etleri brakr,
kelle ve bacaklar yakar, atei sndrr, sandallarn Alpheios'un sularna atar
ve eve dnmee karar verir.
"Bir sonbahar rzgar veya bir sis gibi" odaya, anahtar deliinden girip,
doruca beikte kundana uzanr. Dnyadan habersiz, yeni domu bir be
bee benzer. Ama sol elinde, vazgeemedii oyunca sevgili kitarasn saklar.
Apollon, hrszln ayn gn farkna varr. Bu ii kimin yaptn renir
renmez de, Kyllene maarasnda alr soluu. Kk hrsz aka sular,
ama o bu ii yapmadna ant imeye devam eder. Sabr tkenen Apollon, ar
sz ufakl tutup Zeus'un nne karr.
Hermes, Zeus'a da ayn yalanlar syler, alnan ineklerden hi mi hi ha
beri olmadn anlatr. Hermes'in kutsal babas Zeus, olunun bu sevimli
kurnazln iten ie sevinerek seyreder. Ama te yandan adeletin de yerini
bulmas gerekmektedir. Bunun iin iki vey kardee, elli inei hemencecik
bulmalarn emreder. Hermes ise klavuzluk edecektir. nekler bulunur, fakat
Apollon kayaya aslm hayvan postlarn grnce korkudan d kopar. O
zaman Hermes, kitarasn alarak Apollon'u yattrr. Apollon, bu algnn, el
li inekten daha deerli olduunu syler. Kurnaz ufaklk, aleti hemen ona ar
maan eder ve karlnda da bolluk ve habercilik simgesi olan altn bir de
nekle, srlar gtmek iin bir kam alr.
Hermes'in ilk nitelii, obanlarn ve hayvan bereketliliinin tanrs olma
sdr. Bu niteliini anmsatan grnm, Hermes Kriophoros'tur (Ko Ta
yan Hermes).
Yunan Mitolojisi
33
Hermes, Homeros destanlarnda, tanrnn habercisidir, babas Zeus'un

gvenilir elisidir. llerin ruhlarn Hades'e gtren de odur. Bu grevi ne
deniyle ad Psykhopompos'tur, yani "Ruhlar Klavuzu".
Bir yerden bir yere haber gtrerek hzla yer deitirmesi nedeniyle yolla
rn tanrs, yolcularn piri olmutur. Eski alarda gezmekten ok ticaret iin
yolculuk edinildii dnlrse, Hermes'in, ticaretin, tacirlerin, dolaysyla
hrszlarn tanrs olmas doaldr.
Hermes'in deiik grevlerine gre deiik tasvirleri yaplmr.
Genellikle, banda Hades'in grnmez klan baln tar, ayaklarnda
kanatl sandallar, elinde iki ylan sarl bir asa vardr.
Arkaik tasvirlerinde, sakall olgun insan grnmndedir.
Klasik dnem tasvirlerinde ise evik ve kvrak vcutlu tfil bir delikanldr.
Hephaistos (Lat. Vulcanus) : Ate tanrs Hephaistos, Homeros 'a gre

Zeus'la Hera'nn oludur. Hesiodos, onun sadece Hera'dan doduunu sy
ler. Zeus'un alnndan Athena'y karmasna fkelenen Hera, hi kimseyle
iftlemeden, yalnzca hncnn ve fkesinin bir rn olarak, ate tanrsn
dourmutur.
Hephaistos, Troya savayla ilgili bir tartmada annesinin tarafn tutar.
Buna kzan tanrlar kral, Hephaistos'u bacandan yakalad gibi gkten a
a atar. Hephaistos, tam bir gn yuvarlandktan sonra, gne batarken d
er Lemnos adasna. Bu kaza sonunda topal kalr Ate tanrs.
Ayrca, irkindir de. Ama topallna ve irkinliine ramen, gzel tan
raya kocalk etmitir. lyada'da onu, Kharit'lerden Kharis 'le (Zerafet) evli o
larak gryoruz. Odysseia'da Aphrodite'nin kocasdr. Ares'le ilgili blmde,
Aphrodite'in, kocas Hephaistos'u sava tanrs Ares'le nasl aldattn anlat
mtk. Hesiodos, Kharit'lerin en genci Aglaie ile evli gsterir 1-J cphaistos'u.
Bir baka efsaneye gre, Ate tanrsn yalnzca babas Zeus deil, annesi
1-Jera da gkten aa firlatr. Hera, bylesi irkin bir ocua sahip olmaktan
utanr ve Hephaistos'u kapt gibi Okeanos'a atar. Okeanos kz Eurynome
ile Nereus kz Thetis, onu alp derin bir maaraya saklarlar. Ate tanrs, bu
maarada, bir yandan, grlmedik yetkinlikte aralar yaparak, bir yandan da
annesinden alaca intikam kurarak dokuz yl yaar. Sonunda, altndan a
hane bir taht yapp annesine yollar. Hera, tahta sevinle oturur, ama kalkmak
istediinde, grlmeyen zincirlerin kendisini kskvrak tuttuunu grr. B
tn tanrlar seferber olur; ne var ki H era'y kurtarmak iin yaplanlar bir so
nu vermez. Hephaistos'a bavurulur. Ate tanrs, Okeanos'un derinliklerin
den kmldamaya hi de niyetli olmadn bildirir. O zaman, Hephaistos'u
getirmee Ares iner, ama karlat kor yamuru karsnda geri ekilmek
zorunda kalr. Sonunda ancak Dionysos'un giriimi sonu verir. Dionysos,
tatl arabyla Hephaistos'u sarho ederek Olympos'a karr da, Hera da kur
tulur.
34
Maden iiliinde stne yoktur Hephaistos'un. Kendine ve tanrlara, g

rlmemi gzellikte ve tuntan evler yapmtr. Kendi evi en gzeliydi. Tun
tan, yaldzl bir evdi.
Zeus'la Hera'nn yatak odasn, Zeus'un kalkanyla asasn, Poseidon'un
atall zpknn, Helios'un kanatl arabasn, Apollon'la Artemis'in oklarn,
Akhilleus'un zrh ve silahlarn hep o yapmtr.
Troya sava srasnda, ok kanl bir arpmada, Troyallarn nderi
Hektar, Akhilleus'un en sevdii arkada Patroklos'u ldrr. Yunanl nder
Agememnon'a kzgn olan Akhilleus, savatan ekilmi ve silahlarn ve zrhn
Patroklos'a vermitir. Hektar, Patroklos'u ldrdkten sonra, silahlarn ve
zrhn soyar ve zafer iareti olarak kendisi giyinir. Akhilleus, arkadann
cn almak iin bile savaa giremez, nk silahszdr.
Bunun zerine annesi Thetis, ate tanrs Hephaistos'a gider ve yle der:
te dizlerine sarlyorum, yalvaryorum sana imdi
ksa mrl oluma bir kalkan, bir tolga ver,
bir zrh yap ona, iyi uyan topukluklar, gzel dizlikler.
Troyallar elinde can veren dostu hepsinden etti onu
Olum da imdi yere serilmi kvranyor yas iinde.
Hephaistos, kendisini kurtarp byten gm ayakl tanra Thetis iin e

linden geleni esirgemez. Drt yan ili byk bir kalkan yapar nce; sonra a
tein ltsndan daha parlak bir zrh Sonra salam bir tolga, Akhilleus'un a
kaklarna tpatp uyacak, Altn'dan bir sorgu koyar tepesine ve esnek kal
kandan dizlikler yapar.
Hephaistos'un ilerine Kykloplar yardm ederdi. Ne ki bunlar,
Hesiodos'un 1beogonia'snda grdklerimiz gibi deildir. Bunlar, alkan ve
efendilerine ok bal kiilerdir.
Hephaistos, tasvirlerinde gl kuvvetli, sakall bir adamdr. Elinde kimi
zaman eki ve kerpeten; zerindeyse, sa omuzunu akta brakan, ii giy
sisi vardr. Kimi zaman da koni biiminde bir takke giyer. Bacaklarnn sakat
l, arkaik heykellerde (.. VI. yy.) belirtildii halde, sonraki eserlerde gs
terilmez.
Hestia (Lat. Vesta) : Hestia da atele ilgilidir. Aile ocan, daha geni an
lamda insan topluluunu, kenti simgeler. Bu bakmdan, ailenin koruyucusu
olduu kadar soyun ve devletin de koruyucusu saylr.
Kronos'la Rheia'nn kz, Zeus'la Hera'nn kzkardeidir Hestia. Evlenme
mi ve mr boyunca kz olan kz kalmak istemitir. insanlk dnyasnn
merkezi saylan Delphoi'de, Apollon tapnandaki atei, Yunanistan'n dinsel
birliini temsil ediyordu.
Yuvarlak planl olan Hestia tapnaklarnn says fazla deildir. Heykelleri
ne de az rastlanr. Tanra, ayakta veya oturarak, sakin ve ciddi tavrl gen bir
kadn olarak, belirli bir iareti olmakszn, kimi zaman bandan omuz
a
inen bir rtyle tasvir edilir.
hy::n
Yunan Mitolojisi
35
Aphrodite (Lat. Venus): Homeros'a gre, Zeus'Ja Dione' nin kzdr.

Hesiodos ise Theogonia'snda onun, Urarios'un Kronos tarafndan kesilen
erkeklik organlarndan doduunu syler.
Ak eliin kestii hayalara gelince,
Dalgal denize atar atmaz onlar,

Gittiler engine doru uzun zaman.
Ak kpkler kyordu tanrsal uzuvdan:
Bir kz treyiverdi bu ak kpkten .
nce kutsal Kythera'ya urad bu kz,
Oradan da denizle evrili Kbrs'a gitti.
Orada karaya kt gzeller gzeli tanra,
Yrdke yeil imenler fkryordu
Narin ayaklarnn bast yen(en.
Aphrodite dediler ona tanrlar ve insanlar
Bir kpkten domu olduu iin.
(ev. : A. Erhat-S. Eybolu)
Aphrodite doup da yrynce tanrlara doru, Eros'la (Ak, Sevgi)

Himeros (Arzu) taklrlar hemen peine.
Aphrodite'nin, ate tanrs Hephaistos'la evliliinden ve kocasn sava
tanrs Ares'le aldatmasndan baka maceralar da olmutur.
Aphrodite, Phrygia'da, da Da'nm (Kal.da) eteklerinde srlarn otla
tan ok gzel bir genle karlar. Ad Ankhises'tir bu gencin, Troya kral so
yundandr. Kharit'lerin ssleyip kokular srd tanra, baka bir kla gi
rerek bu gence gzkr. Onu gren Ankhises -:-i Ylc konuur: "Selam sana,
tanrlar katn brakp evime gelen ey kadn! Mutlaka bir tanrasn sen. Ya da
bu dan zengin kaynaklarnda, sk ormanlarnda yaayan bir perisin. Sana bir
sunak diktireceim, bol adaklar adayacam, yeter ki Troyallarn en nls
yap sen beni, yeter ki btn halklarn sayaca bir ocuk ver bana!" Kimliini
saklayan Aphrodite, bir tanra deil, sadece bir kadn olduunu ve tanrlar
tarafndan gnderildiini syler Ankhises'e. O zaman tutar elinden
Aphrodite'yi, eve gtrr Ankhises. Sevitikten sonra, btn kutsal parlakl
iinde grnr. Tanra, Ankhises'in aknl ve korkusu karsnda, merak
etmemesini, bu gizi saklamasn bildii takdirde kendisine bir ey olmayaca
n syler ona. Ne var ki Ankhises, bu d tutmaz, tanraya sahip olmakla
vnr bir gn. Buna kzan Zeus, bir yldrmla kral Ankhises'i ktrm eder.
Aphrodite'nin Hermes'le ilikisinden Hermaphroditos, Dionysos'la iliki
sinden ise Priapos dnyaya gelir.
Hermaphroditos masaln, Azra Erhat'n tutkulu duyarll, cokun slubu
ve iirli diliyle ksaltarak veriyoruz:
Bodrum'un hemen yannda, deniz kysnda, bir zamanlar 'Salnakis'
denilen, bugn 'Bardak' diye anlan yerde, gkten dme bir cen
net paras gibi kck, berrak bir gl varm. Mersin ve yabani sa
kz aalar bu gle yeil bir elenk olurlarm. Bu gzel glde
36
Salmakis adl bir su perisi yaarm. i gc gln yemyeil sularn

da rpnp ykanmak, rlplak cmb etmekmi. Suya dald
zaman su olur akar, taknd ieklerle dada gezerken da yamac
nn can olur, aalara karr, trks de salnan dallarn yaprak f
slts haline gelirmi.
Bir gn Salmakis gl kysnda iek toplarken gzel bir delikanl
grm. Hermaphroclitos adndaki bu krpe delikanly grnce
Salmakis'in gnl sevgiyle harlanm ve yanna varp yle demi o
na: "Ne mutlu seni douran anaya, seni emziren stnineye! Ama ge
lin olar.k sana var..n kz onlardan yz kere, bin kere daha mutlu.
Nice zevkler tadacaktr o! Bugne dein evlenmedinse, gel birbiri
mize var.lm; yok, bir gelinle gerdee girdinse, yine ele sevielim u
rackta, duyacamz zevk hrszlama bir zevk olsun." Ama ocukluk
andan yeni km olan Hermaphroditos ekingen, sklgan bir
genmi. Salmakis'in elediklerini duyunca yanaklar utanla kzarm
ve " G it oradan! " diye drtm peri kzn. Salmakis, ii acyla burku
larak, bir alnn ardna ekilip gizlenmi. Hermaphroditos ise so
yunmu, rlplak gle dalm. Dibi grnen derin suda fildii bir
heykel gibi yzyormu. Peri kznn gzleri arzu ateiyle yanp ak
m ve "Artk benimsin ! " diye bir sevin l atarak, knndan syr
lan bir kl gibi plak ve parlak gvdesiyle gle atlam.
Hermaphroditos'u elleri, kollar, bacaklaryla sarm, actrcasna
kavram. Dudaklarn dudaklarna kenetlemi. Hermaphroditos kur
tulaym diye rpnrken, peri kz, tanrlara seslenmi, "Size yalvar
rm, ikimizi birbirimize kavuturun!" diye yakarm. Tanrlar dileini
yerine getirmiler. Kzla erkein iki gvdesini tek bir gvdede birle
tirmiler, yle ki, o gvde ne erkek ne dii, ayn zamanda hem erkek
hem dii olmu . . . (Mitoloji Szl, 1 972, s. 338-340; Mavi Anado
lu, 1960, s. 1 65-173.)
Aphrodite'nin bir baka sevgilisi de, Adonis olmutur.

Suriye kral Theias veya Kbrs kral Kinyras'n Myrrha veya Smyrna adnda
bir kz varm. Apollodoros'a gre bu kz, Aphrod ite'ye gereince sayg gs
termedii iin, tanrann hmna uram. Tanra, kzn iine, nne geil
mez bir baba arzusu koymu. Kral ve kz iftlemiler. Ne var ki, farknda ol
madan iledii bu gnah renen kral, klcyla kznn peine dm, onu
ldrmek istemi. Kz tanrlara yalvararak, kendisini grnmez klmalarn di
lemi. Kza acyan tanrlar, onu mersin aacna dntrmler. Dokuz ay
sonra aacn kabuu atlam ve Adonis domu. Adonis, daha ocuk olduu
halde, gzelliiyle Aphrodite'yi bylemi. Tanra, bebei bir sanda sak
lam, "kimselere gsterme" diyerek Persephone'ye vermi. Bu kez de
Persephone vurulmu ocua ve onu Aphrodite'ye geri vermek istememi. O
lay Zeus'a iletilmi. Tanrlar tanrs, Musa'lardan Kalliopc'yi yarg yapm.
Karar yle olmu: Paylalamayan gen Adonis, yln yarsn Aphrodite 'yle,
teki yarsn da Persephone ile geirecektir. Ne var ki Adonis, sonralan, av
lanmaktayken, bir yaban domuzunun saldrsna urayarak hayatn kaybet
mi.
Yunan Mitolojisi
37
Aphrodite'ye daha birok efsanede rastlyoruz: Kbrs'l heykelci Pygma

lion, kadnlardan nefret edermi. Bir gn, fildiinden yapt ok gzel bir
kadn heykeline vurulur. Sevgi tanras Aphrodite'ye yalvarr, bu gzel kadn
heykeline can vermesini ister. Dilei kabul edilir. Pygmalion, G alateia adn
daki bu dirilen heykeliyle evlenir. Pahos adnda bir de ocuklar olur.
Pyramus ve Thisbe yksn latin ozan Ovidius anlatr btn ayrntlary
la:
Aphrodite, Babylon'lu Pyramus ile Thisbe'nin iine, birbirine d
man iki ayr aileden olmalarna karn, karlkl bir sevgi koyar. ki
sevgili, bir gece kentin dnda, bir dut aacnn dibinde, sszlkta
bulumak iin szleirler. nce gelen Thisbe, oralarda beliriveren
bir aslandan korkup geri kaar. Kaarken de, hayvann yrtp kanla
lekeledii rtsn drr. Ondan sonra buluma yerine gelen
Pyramus, kanl rty grnce sevgilisinin aslanlar tarafndan para
landn sanr ve byk bir umutsuzluk iinde klcn kendi gs
ne saplar. Tekr.r ayn yere dnp sevgilisinin lsn bulunca,
Thisbe de canna kyar.
Aphrodite'ye elik eden, onun alayn oluturan varlklar arasnda Eros

(Ak, Sevgi) bata gelmektedir. Eros adna Homeros'ta rastlamyoruz. Hesio
dos, Theogonia'da, Eros'un Khaos'tan doduunu syler. Baka efsaneler o
nu, Aphrodite'yle Ares'in olu olarak gsterirler.
Efsane, kesin biimini ge bir ada kazanr. Annesine kar bile acmasz
olan bu ikinci Eros, duygusal, kaprisli, ekici, byleyici bir varlktr. Cinsel
sevginin tanrsdr. Genellikle, Zeus'un armaan olan yay ve okla, kanatl o
larak tasvir edilir. Kimi zaman tutkunun simgesi olan mealeyle grlr.
Aphrodite'nin kendisine gelince: Yunanl sanatlar, yzyllar boyunca,
yetkin bir kadn gzellii gerekletirmek amacyla, yava yava ideal bir
Aphrodite tipi gelitirmilerdir. Ne ki, bu yetkin gzellie ne kadar ok yakla
lmsa, tanrann tanrsal zellii de o kadar azalm ve dnyasal-insansal
tip stn gelmitir; nk bu saptayta, sanatlarn kullandklar hafifme
rep kadn modellerinin etkisi de olmutur.
Tanray, arkaik heykellerde tmden giyinik olarak gryoruz. Hatta ba
bile rtktr. .. V. yzyln ikinci yarsndan itibaren, vcudunun kimi b
lmleri' almaa balar. rnein bir omuz, bir meme, bacan bir paras.
Helenistik dnemde ise, en cinsel ve drtc plaklk stn gelir.
Aphrodite'nin belirgin iaretleri unlardr: Bitkilerden mersin, gl, elma;
hayvanlardan gvercin, sere, kei, istiridye, yunusbal, kaplumbaa.
Poseidon (Lat. Neptunus): Denizlerin tanrs Poseidon, Zeus'un kardei

dir. Kronos yenildikten ve Zeus'un egemenlii kesinlikle gerekletikten son
ra, Poseidon'a denizler stnde egemenlik yetkisi dmt. Zeus'tan sonra
en nemli tanryd. Yunanllarn yan denizle evrili bir blgede oturduk
lar dnlrse, bu tanrya ne kadar sayg besledikleri ortaya kar. zellikle
38
ky kentlerinde ve adalarda, denizcilerin, balklarn ve tacirlerin piri olarak

grlmtr. En nl tapna, Korinthos'ta bulunuyordu.
Poseidon, denizlerden baka topran da sahibiydi. Hesiodos onu,
'topran efendisi', 'yeri sarsan' diye niteler. Yeryznn grnmn dei
tiren depremlerin yaratcs oydu. Bu bakmdan, i blgelerde yaayanlar,
zellikle yanarda blgeleri halk ona zel bir tapn gsteriyorlard.
Posedion bylece, elinde tuttuu atall zpknyla hem dalgalar kabar
tr, hem de topra sarsard.
l yabas topraktan ve kayalardan su fkrtt iin, bol su kaynaklarnn
tanrs da saylmtr. Ayrca atn yaratcs veya evcilletiricisi olarak kabul ed i
lir. Drt ayakl bu kara hayvanyla deniz tanrs arasndaki bu iliki, kabaran
dalgalarn uyandrd imgeden domu olabilir. u gerek ki, yunusbalyla
birlikte at da Poseidon iin kutsald. Yunus yerine kimi zaman tonbal ge
er. Bitkilerden de am aac kutsaldr.
Poseidon'un deniz dibindeki saray, Ege denizi derinliklerinde, Tenedos i
le kayalk mroz adas arasnda geni, kocaman bir maaradadr. Poseidon,
batan aa altndan olan ve hi eskimeyen bu saraydan knca, tun ayakl
ve altn yeleli atlarn ektii arabasna binerdi. Tanrnn giysisi de altnd,
kams da. aha kalkarcasna tirlard atlar. evresinde, deniz canavarlar
hoplayp zplayarak sevin gsterilerinde bulunurlard. ylesine hzla koard
ki atlar, arabann altndaki tun dingil slanmazd bile.
Poseidon, Okeanos kz Doris'in, deniz tanrlarndan Nereus'la birleme
sinden doan elli kzdan birisi olan Amphitrite ile evliydi. Amphitrite ncele
ri, utangal nedeniyle, kendisine vurulan Poseidon'dan kaar, Atlas'n
dnyay omuzlarnda tad uzak lkeye varr. Poseidon ise Amphitrite'nin
peinden bir yunusbal gnderir. Balk onu srtna att gibi Poseidon'a ge
tirir. Evlenirler ve deniz dibindeki altn saraylarnda mutlu bir yaam srerler.
Bu evlilikten deniz tanrs Triton ve Helios'la evlenecek olan Rhodos
meydana gelir.
Poseidon'un evlilik d ilikilerinden birok varlk doar.
Gaia ile birlemesinden dev Antaios olur. Bu dev, yolcular evirip, onlarla
arpmaktan zevk duyarm. Yendikten sonra da, yolcularn kafataslaryla
kutsal babasnn tapnann atsn rtermi. Antaios'un hakkndan yalnzca
Herakles gelmi. Devin topraa her deiinde gcnn arttn grnce, o
nu kollar arasna alp havaya kaldrm ve ezerek ldrm.
Poseidon, Demeter ile birlemek istemise de, tanra buna raz olmam;
deniz tanrsnn elinden kurtulmak iin at klna girmi. Poseidon bu oyunu
farkedince, kendisi de at klna girmi ve Demeter'e sahip olmu.
Gorgo Medusa ile bahar iekleri arasnda, pamuk gibi imenler stnde
iftleirlermi.
Poseidon'un Thoosa adndaki bir nympha ile olan ilikisinden Tepegz
Polyphemos doar. Odysseus, bu tek gzl devin tek gzn kr ettii iin,
denizler egemeni Poseidon'un fkesini ekmitir stne.
Yunan Mitolojisi
39
Poseidon'un, Troizen kral Pittheus'un kz Aithra ile birlemesinden

Theseus doar.
Poseidon, tasvirlerinde Zeus'a ok benzer. oun dik olarak, plak ve
l yabasna dayanr durumda gsterilir. Kimi zaman bir ayan bir kaya par
asna veya yunusbalnn srtna dayar.
Kark salar ve sakal, yzne bir ac ifadesi verir. Gl kuvvetli kasla
rn egemen olduu plakl, vakardan ok, kaba kuvvet izlenimi brakr.
Amphitrite ise, slak salar bir a iinde toplanm olarak ve yunusbalk
lar, tritonlar, istiridyeler, yenge vs. eliinde tasvir edilir.
Hades (teki ad: Pluton): Hades ad 'grnmez' anlamna gelir. Bu tan

ry grnmez klan ey ise tad balktr. Ayn bal, Hades'ten baka,
Athena, Hermes ve Perseus'la Herakles de takmlardr.
ller lkesinin adna da Hades denirdi. Yani, Hades hem ller lkesi
nin, hem de bu lkenin yneticisi ve mutlak egemeni olan tanrnn adyd.
Yerin altnda oturan ve yrei acmak nedir bilmeyen bu tanr, kars
Persephone'ye genellikle bal kalmtr. Karsn yalnzca iki kez aldatmtr.
lkin, Mintha adnda bir rmak perisiyle ilikisi olmu. Persephone'nin hm
na urayan bu periyi, sevgilisi Hades, naneye dntrm. ikinci kaama
n ise Okeanos kz Leuke ile yapm. Leuke de sonunda gmten bir kavak
olmu.
Hades'in kars Persephone (Lat. Proserpina) , toprak ve bereket tanras
Demeter'in kzdr. ller lkesi kralnn Persephone'yi elde etmesi kolay
olmamtr.
Demeter (Lat. Ceres): Kronos'la Rheia'nn kzdr. Zeus, canllar doyuran
bu tarlalar tanrasnn yatana girer. Bu birlemeden ak kollu Persephone
doar. Kimi zaman ' Kore' (Gen Kz) diye de anlan Persephone, bir gn a
yrda iek toplarken, yeralt dnyasnn kral Hades tarafndan karlr. O an
yer yarlr ve zavall kz, alan yarkta kaybolup gider. Kzn lklarn iiten
annesi Demeter koar gelir ama, artk i iten gemitir. Tam dokuz gn, kara
ve deniz demeden arar kzn. Onuncu gnn afanda Hekate'yle karlar.
Karanlk tanras Hekate, Helios'a gidip sormasn salk verir ona. Helios ise
yle konuur: "Zeus'tur sulu olan, nk kzn, Hades'e verdi kar diye".
zgn ve kzgn Demeter, lml bir kocakar klna girerek btn kentleri
dolamaa balar. Atina yaknlarnda Eleusis adnda bir kasabaya varr. Baki
reler emesinin yannda zgn zgn otururken, kral Keleos'un drt kz
emeye su almaa gelirler. ihtiyar kadnla ilgilenirler. Demeter, korsanlarn
elinden katn syleyerek, ackl bir yk uydurur. Duygulanan kzlar, ihti
yar kadnn i isteinin gereklemesini salarlar. Anneleri Metaneira , yeni bir
olan ocuu dourmutur. Kk Demophon'u bakp beslemesi iin
Demeter'e verirler. Demeter ocuu Olympos usullerine gre besler: Ne st,
ne de baka yiyecek verir ona. Yalnzca nektar ve ambrosia ile besler onu. Ne
var ki analk sevgisinde ok ar giden tanra ocua srekli genlii de ar-
40
maan etmek ister, bunun iin de geceleri onu atein iinde saklar. Merakl
anne, bir keresinde gizlice, olanlar gzler. Alevleri grnce bir lk atar.
By bozulur; tanra ocuu yere brakr, insanlarn aptallndan, artk bir
daha gereklemiyecek olan kendi iyi niyetlerinden sz eder ve btn kutsal
parlakl iinde grnr. Olanlara ok zlen ve korkan Metaneira ile kzla
n, btn gece, fkeli tanray yattrmaya alrlar. Gzel sal, gzel rgl
Demeter, kf'.ndisi iin aharl bir tapnan kurulmasn ister. En ksa zamanda
istei yerine getirilir. Burada mysteria denilen gizli bir tapn merkezi doar.
Ne var ki, kaybolan kznn bulunamay, tanray gittike daha ok zer,
Olynpos'a teki tanrlarn yanna gitmeyi reddeder; gnlerini, adna yaplan
tapnakta geirmeye balar. znts fkeye dnr. Topran tm bereke
tini keser. O ana dek grlmemi bir ktlk olur. Btn insanlarn krlmas
tehlikesi ba gsterince, Zeus duruma mdahale eder. nce iris'i gnderir
Deneter'e. Sonra btn Olympos'lular iner. Btn yalvanlara ramen kl
kprdamaz Deneter'in. Kzna kavuuncaya dek topran bereketsiz kalaca
n syler. Persephone 'yi alp getirsin diye Hermes'i Erebos'a gnderir Zeus.
Hades anlayl davranr. Kardei Zeus'un arsna uyar. Persephone' nin gn
na kmasna izin verir. Fakat her ihtimale kar, kansna bir nar tanesi
yedirir. Bylece, sevdii ve kans olan kadn, annesiyle srekli kalamayacak
tr. Hermes'in srd araba, iinde Persephone olduu halde Eleusis'e va
rr. Demeter sevinten ldracak gibidir. Kzna doru sabrszlkla koar.
Persephone arabadan iner. Ana-kz kucaklarlar. Ne ki, bu sevin kucakla
masn hzn izler. nk Kore, yln ka denk gelen te birini ller lke
sinde kocasyla geirecektir. Bahar gelince de gn na kacaktr.
Persephone'nin yeryzne kyla toprak yeermee, aalar iek amaa
balar. Demeter, Attika krallarna kendi tapncnn gizlerini retir. Sonra k
zyla birlikte Olympos'a kar.
Deneter, Triptolemos'a hayvan kullanma ve tarla srme sanatn ret
mitir. Triptolemos, bir gelenee gre, kral Keleos'un arkada, bir baka ge
lenee gre byk olu, daha baka bir gelenee gre de Eleusis kentinin
kurucusu Eleusis soyundandr. Demeter ona, kanatl ejderlerin ektii bir a
rabayla tohumluk buday da armaan eder. Triptolenos, bu tohumluu uan
arabasyla btn yeryzne datarak, insanlara tann retir.
Demeter ve Persephone tipleri, sanatta ancak .. iV. yzyldan itibaren
birbirlerinden ayrlarak zerk zellikler kazanmaa balamlardr.
Demeter, oturmu veya ayakta, heybetli bir kadn olarak tasvir edilmitir.
Yznde sakin bir hzn, anlayl bir iyilik hissedilir.
aretleri: Kzn araynn simgesi olarak meale; baaktan bir demet veya
bir ta; bir kadeh; iinde meyva bulunan bir sepet; mistik kutu kiste; asa;
domuz yavrusu veya ylan. (Ylanla ilgili olarak, AAKOS VE PELOPS Soylan
blmnde, Kykhreus efsanesine baknz.)
Persephone ise hem beden zelliklerinde, hem de giysisinde gen kz g
rn tar. ounluk u iaretlerle ayrlr: Nar, nergis (nk Hades tara-
Yunan Mitolojisi
41
fndan karld zaman nergis toplamakta olduu sylenir), kocasnn sfat

larndan biri olan bolluk boynuzu, horoz, kimi zaman meale veya asa.
Doaldr ki, saylan btn bu iaretlerin mutlaka hepsini bir arada grme
gereklilii yoktur.
Hades lkesi Tartaros ve Erebos olmak zere iki blmden oluurdu.
Tartaros, Erobos'a gre daha derinlerde yer alrd. insanlar ldkten sonra
nce Erebos'a, sonra da Tartaros'a giderlerdi. Erebos, genellikle, yeralt ka
ranlnn addr. Hesiodos, Erebos'u Khaos'tan domu gsterir. Tartaros i
se, bu karanln dibindeki tutsaklar yeridir.
Latin ozan Vergilius, Hades'i ayrntyla tasvir etmitir. Yeralt lkesinin
kayks Kharon, iniltiler rma Kokytos'la znt rma Akheron'un birle
tii yerde lleri karlar, kar kyya, yani Tartaros'a geirirdi. Suratsz, sert,
kaba bir ihtiyar olan Kharon, l ruhlarna rma geirtmek iin cret alr,
gei parasn vermeyenleri de kayna almazd.
Tartaros'un kapsnda Kerberos ad verilen bir kpek beklerdi. Bu kpek
Tartaros'a gelen herkesi ieri brakt halde, kimsenin dar kmasna izin
vermezdi. bal, ejder kuyruklu bir yaratkt. Kimi zaman elli ya da yz ba
l olduu da dnlrd.
Burada lleri Minos, Rhadamanthys ve Aiakos adnda yarg sorguya
ekerdi. Ktler, sonsuz ac ekmek iin cehennemin derinliklerine tirlatlr
lar, iyiler ise sonsuz bir mutluluk iinde mr srmek iin Eylsion krlarna
gnderilirlerdi.
Hades, l ruhlardan baka, btn yeralt kaynak ve zenginliklerinin de
egemenidir. Bu bakmdan, istediini zengin eder, istediinin elinden maln
mlkn alarak yoksul brakrd.
Hades lkesi, karanlk ve hzn dolu bir yer olarak dnlrd.
Hades'in yz de ayn ekilde, glmeyen, sert bir yzdr. Sert sakallar, kar
k salar vardr. Yannda, bal cehennem kpei Kerberos bulunur.
Buraya dek, Olympos'lu on iki tanry ve yeri geldike daha baka tanr ve
tanralar anlatmaya altk. nemi daha az olan tanrlara gemeden nce,
byk bir yeryz tanrsndan szetmek gerekecek:
Dionysos (Lat. Bacchus): Kadmos ve Harmonia'nn kz Semele de

Zeus'un vurulduu kadnlardan biridir. Fakat Hera'nn bitmeyen kskanl,
zavall Semelc'yi beklenmedik bir yazgya iter. Hera, ihtiyar bir stnine kl
na girerek, Semele'ye yle der: "Zeus'a yalvar da sana kendini tanr olarak
btn grkemiyle gstersin". Buna kanan Semele, Zeus'tan byle bir dilekte
bulunur. Zeus, imek ve yldrmlaryla kendini gsterince, Semele yanar.
Karnndaki yedi aylk ocuunu drr. Bu ocuk Zeus'tan olma Bakkl10s,
yani Dionysos'tur. Zeus, Semele'nin drd ve mucizevi olarak orada bi
ten sk yaprakl bir sarman yanmaktan koruduu Dionysos'u baldrna ko
yar ve onu ikinci bir doumla meydana getirir. Sonra da Hermes'e vererek,
onu, Boiotia'da kocas Athamas'la birlikte yaayan ve Semele'nin kzkardei
olan no'ya gnderir. Fakat kskan Bera yine kendini gsterir, Kar kocay
42
ldrtr. no, olu Melikertes'i bir kaynar su kazanna atp boar. Athamas ise
Learkhos'u bir geyik sanarak kargyla vurur. no, yapt iin korkunluunu
anlad zaman Melkertes'in lsyle birlikte kendini denize atar, ama tanr
lar ona acrlar. no, bir deniz kzna dnr. Ad, Ak tanra anlamna gelen
Leukothea olur. Olu ise, Palaimon adyla kk bir tanrya dnr.
Zeus, o l un u k sk an ka rsnn elinden zor kurtarr, bir keiye dn
t rmek z orunda kalr onu. I-lermes , Dionysos 'u , yeri pek bilinmeyen Nysa
dana, nymph a ' lar arasna gtrr. Bu periler, Dionysos'u bytp eiti r
ler . E iticileri arasnda Silenos da v ar d r. Dionysos, genlik yana gelince
zm ve arap yapma sanatn bulur. Bir sylenceye gre, bu tatl ikiden
bi ra z fa zla kard iin I-lera ' n n h m na urayarak delirir. Sonra, nym pha'lar dan, satyr' lerde n, s ile nos'lardan oluan alayyla dnyay dolamaya
ba la r. H er g ittii yere asmay gtrr. Apollodoros 'a g r e, arap tanrs,
Msr'a gittiinde, de lilikten hala kurtulamamtr. Phrygia'ya gidince, Rheia
tarafndan iyiletirilir.
Peinden Trakya'ya geer. Kral Lykurgos, zm ve arap dmandr.
Dionysos'un btn alayn tutuklar. Dionysos'un kendisi ise, deniz dibinde
Thetis'in yanna zor snr. Ama kutsal gecikmez: Lykurgos delirir. Asma
aac sanarak oluna saldrr ve onu bacaklarndan yoksun ettikten sonradr
ki kendine gelir.
arap tanrs Dionysos, adalara geer. Bu yolculukla ilgili olarak u efsane
anlatlr: Dionysos, kayalk bir adann sahilindeyken, kimi korsanlarca yakala
np, Msr'a veya Kbrs'a gtrlmek, orada bir kle gibi satlmak istenir. A
ma tanry her balaylarnda, stnden iplerin kendiliinden dmesi, d
mencinin dikkatini eker; bu gencin bir tanr olabileceini dnr, onu sal
vermeleri iin arkadalarn uyarmaa alr. Ne ki, dinlenmez dmencinin
sz. Btn gemi arap terler; yelken ve direklerini asma dallar, zm sal
kmlar kaplamaa balar. Tutsak gen ise, kaptann stne atlayan, kkreyen
bir aslan oluverir. Bunu gren korsanlar korkudan denize atlarlar. Atlamala
ryla yunusbalna dnmeleri bir olur. Yalnzca dmenci kurtulur bu felaketten.
Naksos adasnda ise Theseus'un brakp gittii Ariadne'yi bulur.
Apollodoros, Dionysos'un, Minos'un kz gzel Ariadne'yi Lemnos adasna
gtrdn, ondan veya drt ocuu olduunu syler. Ariadne, sonun
da, Zeus'tan lmszlk armaann elde eder ve arap tanrsnn srekli ei
haline geli r
Dionysos, Kalydon kral Oineus'a ilk kez asma ktn armaan eder.
Ama daha ok kraln kars Althaia'dan ilgi grr. Onunla birlemesinden,
Herakles'e kar olacak olan kz, Deianeira doar.
Dionysos'un alayna thiosos denirdi. Bu alay silenos'lar, satyr'ler ve
nympha'lardan baka Bakkha'lar olutururdu. Bakkha'lar,
.
Tanr Dionysos-Bakkhos'un dinsel trenlerini kutlayan kadnlar ala

y" idi. Bunlar "tpk tanrnn kendisi gibi plak bedenlerini nebris
Yunan Mitolojisi
43
denilen benekli ceylan postlaryla rter, balarna sarmak elenkle

rini sarar ve ellerinde thyrsos, ucunda am kozala bulunan sarma
k ve asma yapraklar sarl uzun denekleri ve Prometheus'un in
sanlara atei tad nartheks kamyla tanrnn peinden koarlar,
geceleri dada, bayrda, ormanlarda kendilerinden geerek tanrya
karrlar[d ] . O srada doa ile birlik olan Bakkhalar stn bir gle
nlerine gelen vahi hayvanlar paralarlar[ d] . Dionysos dinini be
nimsemi bu kadnlara olgun ermilik anlarnda Thyas (thyo, vccd
halinde olmak), lgnca kendilerinden getikleri zaman da Mainas
(mainomai: ldrmak, takn bir cokuya kaplmak) denir(di] (A.
Erhat, Mitoloji Szl, 1 972, s. 88).
Dionysos'un tasvirleri yzyllar boyunca deiiklie uramtr. Phallos bi

imindeki tahta imgeleri en eski dnemlere aittir ve reme gcn simgele
mektedir. Sonra gl, sakall ve giysili olarak hayal edildiini gryoruz. Ba
n asma veya sarmak dallar evreler. Daha sonra plak ve zarif bir olan
tipine dnr. Artk cinsel ve kadnsal unsurlar arlk kazanmtr. oun
lukla, elinde thyrsos (ucunda bir am kozala bulunan sarmak ve asma
yapraklar sarl uzun denek) ve bir kadehle glr. Yannda alayndan
kimseler ve onunla ilgili kiiler (no, Ariadne vb.) bulunur.
Ona kutsal bitkiler, asma ve sarmaktr. Hayvanlar ise aslan, kaplan, va
ak, yunusbal, boa ve keidir.
ZEUS'UN EVRESNDEK TANRILAR

Themis: Uranos'la Gaia' nn kz, dolaysyla dii bir titan. Hesiodos'a gre
Metis'ten sonra Zeus'un ikinci karsdr. Homeros'ta ise durum deiiktir.
Zeus'un tek kars vardr; o da Hera'dr. Themis, Zeus'un danmanln ve
yardmcln yapar, trenleri dzenler, tanrlar toplantya arr, insanlar
arasndaki ahlak dzenini korur ve bu nedenle de hibir zaman Hera'nn ks
kanln depretirmez. Tapnmada, adalet tanras olarak, Homeros'un
Themis'i stn gelmitir. Soteira (Kurtarc) Themis, ezilenleri korurdu.
Themis, gelip geici olmayan tanrsal yasadr.
H eykellerinde grkemli, ciddi ve arbal bir kadn olarak grlr. Ayrc
iareti terazidir.
Hesiodos geleneine bal Themis, ayn zamanda Hora'lann annesi olarak
gsterilir. Yunancada, zamann bir blm demek olan 'hora' szc, mev
sim, yl, gnn blm (saat) anlamna gelir. Hora'lar iklim ve zamann
tanrasdr. Homeros'ta, Olympos'un kaplarn ap kapamak ve Hera'ya
hizmet etmek gibi grevler yklenirler.
Hesiodos'a gre bu Hora unlardr: Eunomia (iyi dzen) , Dike (hak ve
adalet), Eirene (Bar) . Hora'larn say ve adlar zamanla deimitir. rnein,
Helenistik dnemde, drt mevsime karlk drt Hora olmutur.
Ellerinde birer iek, ya da yemile canlandrlrlar.
Kharit'ler ( Gzeller) : Zeus'un Okeanos kz Eurynome'den olma
kz. iek ve yemi veren doann olduu kadar, insan yaantsn g
leti
ren, ho klan eyin de kiiletirimidir. Birinci zellikleri nedeniyle oun
Uora'larla kartrlrlar. ikinci zellikleri nedeniyle Aphrodite'nin ve
Apollon'un alaylarnda yer alrlar. Kharit'ler, sanat etkinliklerini esinleyen
tanralardr.
Saylar ve adlar, alara ve blgelere gre deiir. Hesiodos geleneine
bal kalnarak bunda da "" says stn gelmitir. Aglaie (parlaklk) Kharit' lerin en gencidir; Euphrosyne (sevinci, neeyi) ve Thalia (ieklenmeyi) tem
sil eder.
Her trl sanatn koruyucusu olan bu gen ve sevimli kadnlar, nceleri
uzun giysiler iinde ve iekten tala resmedilirlerdi. .. iV. yzyldan itiba
ren plak olarak ve zarif bir kucaklama iinde tasvir edilmee balandlar.
iZel
Musa'lar: Zeus'un Uranos kz Mnemosyne (Bellek) ile birlemesinden

Musa'lar domutur. Homeros 'ta ne saylar ne de adlar kesindir. Homeros,
Musa'lar, tanrlarn sofralarn enlendiren ezgi tanralar olarak kabul eder.
Yunan Mitolojisi
45
Hesiodos, Theogonia'da, onlara "iir l1, rileri" der ve dokuz tanesinin adlarn
sayar. Bu dokuz e yrekli kzn btn ileri, ezgiler sylemektir. Yeryzn
deki btn ozanlar ve algclar Musa'larla Apollon esinler. Musa'larn sev
dii insann, bal akar azndan.
Balangta nympha nitelii tadklar kukusuzdur Musalarn. Nitekim
kaynaklarn, derelerin, ksaca, uyumlu bir mrltyla akan sularn
nympha'larndan iir ve mzik tanrlna gei kolay olmutur. Mzik ve
mze szckleri onlarn adndan gelmektedir. Bu dokuz peri, nceleri, hep
birlikte yalnzca iire ve mzie esin verirlerdi; sonralan edebiyat ve sanat a
lannda her birine bir grev verilmitir.
Musa'run ad
Yetkili olduu dal
aretleri
1) Kalliope
destan iiri, gzel sz syleme

sanat
2) Klio
tarih
tomar, borazan, kum saati
3) Euterpe
lirik iir
ift flt
4) Thalia
oban iiri, komedya
komedya maskesi, sarmaktan

ta, oban denei
5) Melpomene
tragedya
tragedya maskesi, Herakles'in

sopas
levha ve sivri kalem
6) Terpsikhore
korolu iir, dans
lyra
7) Urato
cinsel iir
ketra
8) Urania
gkbilimi
yer kre
9) Polpymnia
dinsel iir
Nike: Pallas'la Okeanos kz Styks'ten domadr. Zeus'a titanlara kar sa

vanda yardmc olduu iin, her zaman onun yannda veya sava kz
Athena'nn yannda zaferin simgesi, kiiletirimi olarak yer alr.
Genellikle kanatl olarak, defneden bir ta ve bir palmiye dalyla, hzla u
an bir kz biiminde tasvir edilir. Atinal'lar, zaferin kentlerini hi brakma
mas iin, apteros denilen kanatsz bir Nike'ye taparlard.
ris: Yerle g birletiren gkkuan simgeler. Zeus'un her an hazr ve
hzl uladr. Altn kanatlan, rzgar gibi hzl ayaklar vardr. teki tanrlar
veya insanlarla Zeus arasnda habercilik eder. Yeryzne inerek, denize dala
rak, Hades'e girerek kutsal buyruklar iletir.
Hebe: Zeus'la Hera'nn kzdr. Genliin kiiletirimidir. Asl grevi tanr
lara iki sunmaktr. Daha ok ev ilerine eli yatkn bir kzdr. Annesi Hera'nn
46
arabasn hazrlar, savatan dndnde kardei Ares'i ykard. Ne var ki, tan
rlara iki sunma grevi, sonradan, Zeus'un kartt Ganymedes'e gemitir.
Bebe, Herakles'in kars olmutur. Glln simgesi olan Herakles'in
yannda, solmayan gzellii temsil etmitir.
Eileithyia: Zeus'la Hera'nn kz, Doum tanrasdr. Doumun iyi veya

kt sonucu ona balyd. Gebe kadnlara hem doum sancsn, hem de ku r
tuluu gtrrd. O gecikince, doum zorlard. Nitekim Lcto ve Alkmene
onu ok iyi tanrlar.
Tasvirlerinde batan aa tlle rtldr. Bir elini yardm iin uzatr, te
ki elinde meale vardr. Kimi zaman da diz km olarak gsterilir.
Ganymedes: Phrygia kral Tros'un olu ve lml insanlarn en gzelidir.
Zeus ona ak olmu ve olan sevgilisini bir kartal srtnda karmtr. Baka
bir sylenceye gre Zeus, Ganymedes'i, kendisi bir kartal biimine girerek
karmtr. Bylece lmszle ulamtr Ganymedes ve tanrlarn arap
sunucusu olmutur. Babas ise, ocuuna karlk Zeus'tan tanrlarn kullan
d atlara benzer iki at armaan almtr.
Tasvirlerinde, anlattmz yknn unsurlarn tar.
GK VE ATMOSFER TANRIIARI
Hyperion'un kzkardei Theia ile birlemesinden Helios (G ne), Selene

(Ay) ve Eos (afak) doar.
Helios: Gne tanr Helios her sabah, douda, Okeanos rmann olu
turduu bir bataklktan kar, btn gk yayn getikten sonra, akamleyin
Okeanos'un kar tarafna iner. Bu yolculuunu, ate saan, ok hzl drt a
tn ektii altn bir arabayla yapar. Geceleyin ise, ertesi sabah tekrar domak
zere, Hephaistos'un yapt altn bir kadeh veya kaykla, doduu yere geri
dner; nk yeryz, Okeanos zerinde yzen bir tabak eklinde tasarlan
yordu.
Helios, her eyi grendi; bu nedenle sular ortaya karp, sulular ceza
landrrd. Her biri elli ba hayvandan oluan, yedi inek, yedi de koyun sr
s vard. Toplam, 350 + 350= 700 hayvan. Bir adada otlayan bu hayvanlarn
says ne azalr, ne oalrd. Aristoteles, 350 hayvann, ilkel gne ylnn
gndzlerini, geri kalan 350 hayvann ise, gecelerini temsil ettiini ne sr
mtr.
Helios'un birden ok kars olmutur. En eski kars Rhodos'tur. Bu nym
pha'dan, bir kzla yedi olan ocuu olmutur. Olanlara Heliades (Helios
Oullar) denir.
Helios'un, Okeanos kz Perseis'le evliliinden olan ocular arasnda b
yc Kirke, Minos'un kars Pasiphae de vardr. Bir ara, Okeanos Kz
Klymene ile de birleir Helios. Bu ilikiden yedi Heiadai (Helios Kzlar) ile
talihsiz Phaethon domutur.
Helios'a kutsal hayvanlar beyaz at, horoz; kutsal bitki de kavaktr.
Sanatta, ahlanan drt atn ektii arabayla, gl ve yakkl bir gen ol a
rak tasvir edilir. Ba nlarla evrilidir.
Phaethon: Helios'un oludur. Epaphos'a kendisinin kutsal bir ocuk ol
duunu gstermek amacyla, babas Helios'tan, gne arabasn bir gnl
ne srmek iin izin alr. Ate saan atlar, srclerinin acemiliini hemen
farkederler ve deliler gibi komaa balarlar. Yeryzne o kadar yaklarlar ki,
gnein ssndan Libya l olur. Koca nehirler kurur. Zeus, dnyay bu tehli
keden kurtarmak iin gzpek delikanly yldrmla arpar. Zavall Phaethon,
Eridanos rmann sularnda kaybolur.
48
Selene: Helios'un kzkardeidir. Ay' simgeler. Helios gibi o da bir arabay

la gezer. Fakat Selene'nin arabasn iki at (veya katr, boa) eker. Zeus'la se
vimesinden, Pandia adnda bir kz olmutur. Endymion'la ilikisi nldr.
Endymion, Latmos (Beparmak) danda srlerini otlatan bir oban veya
bir avcym. Ay tanra Selene, onu bir maarada uyurken pm. Sonra her
gece gelir, sevgilisinin gvdesini nlarla sarar, tekrar tekrar permi. Her k e
resinde sanki aka yeniden balyormu gibi olurlarm. Bundan holanan
Zeus, Endymion'a, yallktan uzak, sonsuz uykuyla lm arasnda bir seim
yapmasn nermi, Endymion da, lmsz uykuyu semi. Bylece Ay tanr
asnn akna sonraszca sahip olmu.
Sanatta Endymion uyurken, Selene de onu ziyaret ederken gsterilir. Kimi
zaman Selene tek bana, at stnde grlr. Alnnda yarmay, elinde meale
vardr.
Eos: afa simgeler. Homeros'un 'gl parmakl' dedii Eos, sabahn tatl
rzgarn estirir, bitkilere iy tanelerini serper. Getii yerden kl renkler
doar.
Sonralar, srtnda ve ayaklarnda kanatlar olan, salar rzgarda savrularak
uan, evik bir kadn olarak dnlmtr.
Hesiodos'a gre, Astraios'la evlenmesinden, ilkin cokun yrekli rzgar
lar, peinden afak yldzyla gklerin elenk elenk yldzlar domutur.
Aphrodite onu, Ares'le sevitii iin srekli ak olmakla cezalandrm.
Sevgililerini hep karrm. lk sevgilisi Orion olmu. H abeistan'a kard
Tithonos iin Zeus'tan lmszlk elde etmi, fakat srekli genlii de iste
meyi unutmu. Tithonos yalanm, burutuka burumu, kldke k
lm. Sonunda, bu bcr ve bunak sevgiliyi kimseler grmesin diye, bir s a
raya kapatm, peinden de ekirgeye dntrm.
Eos'un Tithonos'tan ocuu olmu. Bunlardan, Habeistan kral
Memnon, Hektor'un lmnden sonra Troya'ya yardma komu, fakat
Akhilleus tarafndan ldrlm. Oluna durmadan alayan Eos'un gzyala
r ise, yeryzne iy taneleri halinde dermi.
Astraios: afak tanras Eos'un kocasdr. Kimi yldz ve rzgarlarn baba
sdr.
Heosphoros ve Phosphoros sabah yldzn, Hesperos ise akam yldzn

temsil eder.
Eos'la Astraios'un oullar olduu sylenen balca rzgarlar:
J,
Boreas: Poyraz ya da Yldz dediimiz kuzey rzgar. Trakya 'd Karadeniz

kysnda oturan gr sakall, kanatl bir yaratkm. Bir gn, Atina kral
Erektheus'un kz Oreithyia'y, nehir kysnda oynarken, kzl kanatlaryla
sard gibi Trakya'ya karr. Oreithyia'dan Zetes ve Kalais adnda ikiz ocu
u olur. "Boreas Oullar" denilen bu ocuklar, Argonaut'lar seferine katlr
lar, Harpya'lar yenerek kral Phineus'u kurtarrlar; fakat sonunda Herakles'in
Yunan Mitolojisi
49
okuyla can verirler ve le scandan nce kuzey-doudan esen rzgarlara

dnrler.
Zephyros: Karayel
decij_imiz
bu bat rzgarn, balangta Boreas'n ei
'
rzgar
olarak gryoruz. Boreas gibi o da Trak
ve onun kadar iddetli
bir
ya'nn maaralarnda otururdu. Harpya'lardan Podarge ile birleip,
Akhilleus'un arabasnn lmsz atlar olan Ksanthos ve Balios'u meydana
getirir. Fakat sonralar, bahar mutulayan tatl ve kokulu rzgar kimliini ka
zanr.
Tasvirlerinde, uarak iekler tayan gzel bir delikanl olarak grlr.
Euros: Dou rzgar.
Notos: Lodos.
Bu rzgarlardan daha ok Boreas ve Zephyros belirgin bir kiilik kazan
mlardr.
Aiolos: Yeller yneticisidir. Alt erkek, alt kz ocuu ve karsyla birlikte
Aiolia adasnda mutlu bir hayat srmektedir. Drt byk rzgar bir tulum i
inde sakl tutar. Azgn rzgarlarla dolu bir tulumu Odysseus'a verii,
Odysseia' nn 10. blmnde anlatlmaktadr.
Harpya'lar: Kasrga tanralar. Adlar Yunanca 'kapp karanlar' anlam
na gelmektedir. Okeanos kz Elektra ile Thaumas'n kzlardrlar.
Homeros yalnzca, Zephyros'la birleen 'tez ayakl' harpya Podarge'den
sz ediyor. Hesiodos, Aello (kasrga) ve Okypete'yi (hzl uan), kular ve
rzgarlarla yaran, gzel sal, hzl kanatl kular olarak tasvir ediyor. Sonra
lar hem saylar artmaa balam, hem de korkun bir kimlik kazanmlar
dr. Kadn yzl, st kadn, alt ku, el ve ayaklar sivri peneli bu yaratklar,
Phineus efsanesinde rol oynarlar.
SU TANRILARI
Okeanos: Homeros'a gre hem karay ve denizi evreleyen koca rmak,
hem de her eyin ilk ilkesidir. Deniz sularnn, gl, nehir ve kaynak sularnn
balangc odur. Gne, Okeanos'un dalgalarndan doup Okeanos'un dalga
larnda batar. Dou ve bat kylarnda kavruk yzl, efsanevi bir ulus oturur:
Okeanos'un tesinde, Hadcs'e giri yerinin bulunduu bir blgede
Kimmerler (Kimmeroi) oturur. Sv emberin bat snrnda ise, insanlarn ba
r ve mutluluk iinde yaadklar "Mutluluk ovas'', (Elysion pedion) uzanr.
Burada, iyi yrekli, yal tanr Okeanos, dnyann grlt ve patrtsndan u
zak, kars Tethys'le birlikte yaar. Olympos'taki hibir toplantya katlmaz.
Yalnzca Zeus'un stnln tanr.
Hesiodos' a baklrsa, Okeanos, Toprak Ana Gaia ile Uranos'un oludur.
Kzkardei Titan Tethys'le evlidir. ocuklarnn says, bin rmak-tanr,
bin tanra olmak zere alt bini bulmaktadr.
Theogonia'da yal bir tanr olarak tasvir edilmektedir.
Plastik tasvirlerinde yal, ama heybetli bir grne sahiptir. Banda ne
hir tanrlarnn deimez sfat olan boa boynuzu veya deniz tanrlarnn ia
reti saylan kabuklu hayvan aya bulunur.
Akheloos: Okeanos'un en yal olu, Yunanistan'n en byk rmadr;
Deianeira'y elde etmek iin Herakles'le boumu, yenilince, ilkin ylan, pe
inden boa klna girmi, fakat Herakles'in elinden yine de kurtulamam . . .
Herakles onu yendikten sonra bir de boynuzunu koparm. Akheloos, boy
nuzunu geri alabilmek iin, karlk olarak bolluk boynuzunu vermek zorun
da kalm.
Kimi tasvirlerinde vcudu boa, ba sakall insan badr. Kimi tasvirle
rinde ise insan vcutlu, fakat boa baldr.
Alpheios: Bu nehir tanrsnn, Artemis'in evresindeki avc kzlardan
Arethusa'ya akndan sz edilir. Su perisi Arethusa, Alpheios'tan kaa kaa S i
cilya adasna dek varm. Orada Artemis'e yalvarm. Tanra da onu bir kay
naa dntrm.
Nympha'lar: Krlarda, sularda, ormanlarda yaayan peri tanralar.
il . .
Yunan Mitolojisi
51
Naias'lar (Naiades) dere, rmak nympha'lardr. Kreniad'lar (Kreniades)

kaynak ve eme; Limned'lar ise glck nympha'lardr.
Nympha'lar lmsz deillerdi. Ama halkn hayalinde ambrosia ile besle
nirler, tkenmeyen bir genlik, solmayan bir gzellie sahiptirler.
Yaadklar yerleri korurlar; Artemis, Dionysos, Apollon, Hermes ve Pan
gibi tanrlara elik ederler, kimi zaman da insanlarla evlenirlerdi.
Bir anak veya kurbaayla tasvir edilen Naias'lar zellikle bitkileri ve sr
leri korurlard. Kimi nympha'larn hastalklar iyi etme gc vard. Kimileri,
iirsel esin ve gelecei bilme yetisi alarlard.
Nympha'lar tehlikeli gsteren tek efsane, Herakles'in gnl verdii yak
kl bir gen olan Hylas'la ilgilidir. Argonaut'lar seferi srasnda Mysia blge
sinde karaya klnca, Hylas bir emeden su almak iin uzaklar ve bir daha
da geri dnmez; nk nympha'lar gzel delikanlya tutulmular ve onu al
koymulardr.
Styks: Okeanos'un kzlar arasnda en yalsdr. Zeus, Titanlar yenip tan

rlara paylarn datrken, Olympos'a ilk o gelmiti. Ona den pay da, tanr
larn Styks adna and imeleri oldu . Bundan sonra tanrlar, bir yeralt rma
olarak grlen Styks zerine yemin ederlerdi.
Nereus: Pontos'un, annesi Gaia ile birlemesinden oldu. Kendisine
'Deniz htiyar' deniliyordu. teki su tanrlar gibi Nereus da, hem gelecei
bilme gcne sahipti, hem de istedii kla girebiliyordu. Nitekim Herakles
ona, Hesperid'lerin (Bat Kzlar) koruduu altn elmalar bahesine giden yo
lu sorunca, sylememek iin binbir kla girmi ancak, Herakles onu tutup
baladktan sonra sylemee raz olmutur.
Nereus, Okeanos kz Doris'le evlidir. Doris'ten, Nereus Kzlan denilen el
li kz domutur.
Sanatta, yosundan salar bulunan bir ihtiyar olarak ve elinde bir asa veya
bir l yabayla gsterilir.
Nereus Kzlar: Okeanos kz Doris'le Nereus'un birbirinden gzel elli k
z. Nereus kimi zaman su yzne yar beline kadar ktnda, Nereus Kzlar
da oynayp ark syliyerek babalarn epeevre sararlarm. Gnlerini iplik
dokumak, dalgalarla oynamak, yunusbalklar ve efsanevi yaratklarla birlikte
yzmekle geirirlermi.
Nereus Kzlar'ndan en nlleri Psamethe, Galateia ve Thetis'tir.
Thetis: Nereus Kzlar'ndan en nlsdr. Zeus ve Poseidon'un vurul
duklar Thetis, douraca bir olan ocuunun babasn alaa edecei ha
ber verildii iin, Tesalya kral Peleus'la evlendirilmek istenmi; fakat tanrla-
52
rn bu kararna kar km, lml Peleus'la evlenmemek iin btn yollara

bavurmu; ate, su, aa, ku, aslan, ylan, vs. klna girmi, ne var ki At A
dam
(Kentaur) Kheiron'un Peleus'a yardmyla, onunla evlenmee raz ol
mu.
Thetis'le Peleus'un dnne btn tanrlar katlm. Herhangi bir olay
kmasn diye de kavga tanras Eris dne arlmam. Ama Eris, stne
"en gzeline" diye yazd altn elmay ortaya atarak byk bir kavgaya yol
am. "En gzel"in kim olduunu seme yetkisi Paris'e verilmi. O da Hera,
Aphrodite ve Athena arasnda Aphrodite'yi seip elmay ona vermi.
Thetis'le Peleus'un bu evliliinden Yunan kahramanlarnn en gzeli, en
gls, ama ne yazk ki lmls Akhilleus doar.
Triton: Poseidon'la Amphitrite'nin biricik oullar. Hesiodos'un szlerine

baklrsa, dalgalarn dibinde, anasnn ve soylu babasnn yannda, altndan
bir sarayda evreye korkular saarak, otururdu.
Triton, yars insan, yars da balk veya yunusbal olarak tasarlanrd. At
larn ektii bir arabayla dalgalar zerinde gezerdi. Denizi dalgalandrmak is
tedii zaman elindeki kavky hzlca; sakinletirmek istedii zaman ise, hafif
e flerdi.
Ne ki, .. N. yzyldan itibaren birok Triton grlmee balad. Bunlar,
Nereus Kzlar'nn neeli alayn olutururdu. Biimleri de deiikti; gsleri
ve n ayaklar at biimindeydi. Bu yolla, "Deniz Kentaurlar" denilen, do
al canavarlar da domu oldu.
Siren'ler (Seiren'ler) : Balangta, kanatl lm tanralar olmalar olas
dr. Tasvirlerine mezar kabartmalarnda sk sk rastlanr. Ku vcutlu ve kadn
bal olular, l ruhu simgeleyen Msr akrdoann anmsatr.
lk olarak Homeros, onlar denizle ilikili gstermitir. Homeros'a gre Si
ren'ler,
byler yaknlarna gelen btn insanlar

bilmeden kim yaklarsa onlarn yanna ve dinlerse anlan
yand demektir o kii, nk dnemez bir daha evine.
Siren'ler denilen bu deniz kzlarnn ezgisine doyum olmaz. yle bir ezgi
ki, dayanlmaz bir ekile arr insan; yle bir ezgi ki, lme dorudur b
tn ars.
Siren'lerin bundan sonra, belden yukars kadn, belden aas balk ola
rak tasvir edildiini gryoruz. Vazo resimlerinde genellikle tane Siren'e
rastlanr. Sonra da saylar drde, giderek on bire kmtr.
Yunan Mitolojisi
53
Bugn de Siren veya Denizkz denilince, belden yukars kadn, belden a

as balk olan yaratklar dnlr.
Skylla ve Kharybdis: En korkun iki deniz canavar.

Skylla'nn biimsiz ve gdk on iki aya, alt tane de upuzun boynu var
dr. Her boyun zerinde korkun bir ba, her bata da sra smsk di ve
lm saan kapkara az bulunur. nceleri gzel bir tanra olan Skylla,
Amphitrite tarafndan, kskanlk yznden, byle bir deniz canavar haline
getirilmitir.
Skylla'dan daha az korkun grnen Kharybdis de nceleri byle deil
mi. Oburluu yznden Zeus'un yldrmlarn stne ekmi ve bir deniz
canavarna dnm. Kharybdis, gnde kez kusar, kez de sular iine
ekip yutarm.
Messina boaznda oturduklarna . . V. yzyldan itibaren inanlan Skylla
ile Kharybdis, orada karlkl dururlar ve kimsenin gemesine izin vermez
lermi.
ORMAN VE KIR TANRILARI

Oreas' lar: Da perileri.
Auloniad'lar: Vadi perileri.
Dryad'lar (Dryades) : Koruduklar aalardan pek ayrlamayan perilerdir.

Hamadryas'lar: Koruduklar aaca en ok bal olan perilerdir. Hayatlar
o aala balayp o aala biter.
Ekho da bir Oreas'dr, da perisidir. ayr biimde anlatlr bu yk:
1) Ekho, geveze ve oyuncu bir periymi. Zeus, da ve orman perileriyle oy
namaya gittii zaman, enesi dklyle Hera'nn dikkatini datr, koca
sn izlemesini nlermi. Bera, bu oyunun farkna varnca Ekl10'yu cezalan
drm; Onu, duyduu her szn son szcn tekrarlamaa tutsak etmi.
2) Ekho, kendisine yz vermeyen Narkissos'un akndan erimee balam,
vcudu bir kayaya dnm, geriye yalnzca sesi kalm. 3) Pan'a yz ver
medii iin onun hmna uram ve obanlar taratindan paralanm. Gaia,
Ekho'nun kemiklerini toplad zaman bile sesi hata duyuluyormu ve dur
madan Pan' istemediini haykryormu.
Birinci anlatn srei ise yle:
Ekho, Narkissos'u seviyordu. Issz bir krda dolarken grmt onu ve
hemen gl bir arzu kaplamt gnln. Ka kez ona sokulmak, ka kez i
ini amak istemi, beceremmiti bir trl; nk yaradl izin vermiyordu
buna. Hera, konumamaya tutsak etmiti Ekho'yu. Konuabilmesi iin baka
snn konumas gerekiyordu nce.
Ekho durmadan izliyordu sevdiini. Narkissos bir gn arkadalarna,
"Orada kim var?"diye barnca, ancak "Var" diyebildi Ekho. Ne ki, Narkissos
grmyordu onu. "Gel" diye barnca, Ekho da kollarn ap kt aalarn
arasndan. Periyi gren Narkissos, arp kat.
Gnln yaralad kzlardan birisi tanrlara yalvararak, Narkissos 'un ceza
landrlmasn ister. Tanrlar da, "Bakasn sevmiyen kendini sevsin!" buyu
rurlar.
Dalgalarnda gmler oynaan berrak bir pnar, av ve scaktan yorulan
Narkissos'u eker. Gidermek istedike artar susuzluu ve birden, suya vuran
kendi gzelliine tutulup kalr. Bu imgeyi vcut sanr. pckler sunar pna
ra. Ellerini daldrr sulara, fakat yakalyamaz gzeli: Grdnn ne olduu
m
bilmez. Yanar tutuur sevdadan. Bylece, eriyip gider Narkissos
(Ovidius'un anlatt bu yky dilimize Can Ycel aktarmtr) .
Ekho'ya gelince: Hala oralarda, son szc tekrarlar durur.
Yunan Mitolojisi
55
Satyr'lcr: Ormanlarda ve dalarda yaayan doa cinleridir. Belden yukar

s insan, belden aas at veya teke biimindedir. Yass burunlar, kirpi sala
r, kei kulaklar, kuyruklar, at toyna biiminde ayaklar, iri ve kalkk erke k
lik uzuvlar vardr. Bu belirgin cinsel zellikleri nedeniyle, Dionysos veya
Pan'n alaynda yer alrlar. Krlarda, ormanlarda, vadilerde, tepelerde kaval
alarak, oynayp zplayarak gezerler, perilere tuzak kurarlar, onlarla ayak st
ve kabaca iftleirler. insanlara pek iyi davranmazlar, srlere saldrrlar, ssz
yerlerde yolcular korkuturlar. Ktlklerinin yan sra dlek ve kalletirler;
ilk tirsatta taban yalayp kaarlar. Bunun iin onlara kutsal olan hayvan, tav
andr.
Tasvirleri zamanla deiiklie uramtr. En eski alarda, edepsiz duru
lar iinde, sakall ihtiyarlar biimindedirler. Sonra gen ve gzel olurlar. Daha
sonra ocuk satyr'ler bollar. Bu arada, insan zellikleriyle kaynam olarak
hayvan unsurlar nem kazanmaa balar (kulaklar, kuyruk, ift trnakl a
yak) .
Silenos: Koca karnl, kel bir ihtiyardr. Hep sarhotur. Bu yzden,
satyr'lerin yardmyla yrr veya bir eek srtndan ikide bir der. Hayvan
kulaklar ve kuyruu vardr. Balangta Phrygia'l bir su tanrs olmak gere
kir.
Orpheus tarikat mensuplar (Orphik'ler), Anadolu kaynakl bu ilkel gr
gelitirmiler ve Silenos'u, gelecei bilme yetisine sahip, ok bilgili, bilge
bir ihtiyar olarak dnmlerdir. Bu yetenekleri nedeniyle, arap tanrs
Dionysos'un eiticiliini yapmtr.
Bu tek Silenos'un, sonradan, saysz Silenos'lara (Silen'ler) blndn
gryoruz. Grnleri Silenos gibidir. Kimi ilkel mzik aletlerinin bulucu
sudurlar. oun, gerek edebiyatta, gerekse sanatta satyr'lerle kartrlmlar
dr.
Heykelcilikte iki ayr Silenos tipiyle karlayoruz. Birisi, kucanda kimi
zaman bebek Dionysos'u tayan eitici Silenos, tekisi de sarmak ve asma
yaprandan bir ta giyen sarho Silenos'tur.
Pan: Kei ayakl, ift boynuzlu, dans ve perilerle imenler zerinde
enakrak oynamay seven Pan, obanlarn tanrsdr. Gzel kaval alar, kava
lndan tatl ve dokunakl ezgiler kard.
Hcrmes'in oludur. I lermes onu, scak tilki postlarna sararak Olympos'a
gtrr. Bu gln varl gren tanrlarn 'hepsi' glmekten yklr ve ona,
'hepsi' anlamna gelen, Pan derler.
Nympha'lar, srt kzlmtrak bir vaak postuyla rtl Pan'n evresinde
toplanrlar ve hep birlikte tanrlara vgler dzerlerdi. Pan'n, le scanda
uyuduu sylenirdi. O kutsal saatta hi kimse onu rnhatsz etmezdi.
Pan birden grnr, garip sesler ve grltler kararak, ssz yerlerden
geen yolcular korkutur, onlar Pan (panik) korkusuyla doldururdu.
56
Srleri ve obanlar koruyarak bereketi simgelemitir. Bu nedenledir ki,

Phallus niteliinde kimi figrleri vardr.
Tanrlarn hayvan klnda dnld ilk zamanlarda Pan da kei kl
nda, sonradan yz insan yzne dnm, yalnzca boynuzlar ve kei
sakal kalmtr.
Pan, Arkadia rma Ladon'un kz nympha (peri) Syrinks'in peine taklr.
Pan'n isteklerini yerine getirmek istemeyen peri, tanrlara yalvarr ve bir ka
m haline dnr. D krklna urayan Pan, biri tekisinden daha ksa
yedi (veya dokuz) tane kam keser, bunlar balmumuyla birletirip oban ka
val syrinksi yapar. Bu alet, sonradan, tanrnn en belirgin iareti haline gel
mitir.
Kentaur'lar (At Adamlar) : Ba ve gsleri insan, gvdelerinin geri kalan
at olan yaratklardr. Homeros 'a gre, bunlar yabani ve kll devlerdir. Tesalya
dalarnda otururlard. araba ve kadna ok dkndler. Homeros,
Kentaur'larn Tesalya'da oturan Lapith'lerle kavgasndan da sz eder.
Lapith'lerin kral Peirithoos, Hippodameia ile evlenirken, dne, kimi Yu
nan kahramanlaryla birlikte Kentaur'lar da arr. ip iip sarho olan At
Adamlar, konuklarn karlarna saldrmaa balarlar. Hatta Kentaur Eurytion,
gelini karmaa bile yeltenir. Dn sofras, sava alanna dner. Sonunda
sava Lapith'ler kazanr ve Kentaur'lar kovalarlar. Kentaur 'lar Sava ad ve
rilen bu sahne, birok esere konu olmutur.
At Adamlarn hepsi kaba ve nobran deildir. lerinde bilgili, iyi yrekli o
lanlar da vardr. Akhilleus'un eiticisi Kentaur Kheiron, bunlardan biridir.
Kheiron, gelecei bilme sanatnda, hekimlik ve jimnastikte usta bir kiidir.
TOPRAK VE CEHENNEM TANRIIARI

Gaia ve Rheia'dan, balarda sz edilmiti.
Kybele: nemli bir Anadolu tanrasdr. Balangta maaralarn, vahi
doa'nn tanras olan Kybele, daha ok Pessinus'ta (Ballhisar) tapm g
rrd. oun, Rheia ile kartrlr. iki tanray kesinlikle birbirinden ayrma
olanann bulunmamas nedeniyle Rheia-Kybele'den sz edilir. (Karmak
kiilikli bu ok nemli tanra hakknda yeterli bilgi iin bkz: A. Erhat, Mitolo
ji Szl, 1972, s. 233-238.)
Kharon ve Kerberos iin bkz: Hades maddesi.
Erinys'ler: Ahlak dzenini bozan, ona kar gelen her davran amansz
bir ekilde cezalandran cehennem tanralar. Hesiodos'un anlatmna gre
Erinys'ler, Uranos'un kesilen hayalarndan fkran kandan doan tanra
lardr. Saylar ve adlar belli deildir. ilk kez Euripides, Erinys'ten sz
etmitir. Daha sonralar bunlara u adlar verilmitir: Alekto, Tisiphone,
Megaira.
Erinys'lerin deimeyen iareti, ylandr. Aiskhylos, Eumenides adl tra
gedyasnda onlar, sa yerine ylan tayan, grnleri Gorgo'ya benzeyen
dii ejderler olarak tasvir eder. Euripides ise Orestes'de Erinys'leri, sulular
mealelerle kovalayan ylan sal, kanatl kzlar olarak dnr.
Plastik sanatlarda bu ikinci rnek baskn kmtr. Fakat kimi zaman me
alelerin yerini orka, kam, ok ve okluk alr.
Hypnos (Uyku) ve Thanatos (lm) : Bu ikiz karde, Nyks'in (Gecenin)

ocuklardr.
Thanatos nne geilemiyen, fakat sakin lm temsil eder. Bu nedenle
de kanatl bir cin grnmndedir. Uyuyan bir ocuk veya ok gen bir deli
kanldr. Sonralar yanan ya da snm bir meale iareti olmutur.
llypnos, eitli biimlerde grnr. Kartal kanatl olarak veya alnnda bir
kelebekle tasvir edilebilecei gibi, elinde bir gelincik sap veya dalgnlk akan
boynuzla da gsterilebilir.
Oneiros (D) : Dler, ozanlarca Uyku'nun ocuklar saylmlar ve eitli
adlar almlardr: Morpheus (insan figr: oun, bilinen bir insann figr
olarak gzkr), kelos (herhangi bir hayvann klna girebilir), Phantasos
(cansz varlk klnda grnr) .
Oneiros, sanatta ya tek bana, ya da Hypnos'la birlikte gsterilir.
NSAN HAYATI VE KADERYLE LGL TANRILAR

Asklepios: Doumlarn yazgs nasl ki Eileithyia'ya baldr, saln ko
runmas grevi de Asklepios'a verilmitir.
Asklepios Apollon'un Koronis adnda bir kzdan olma oludur. Koronis,
Asklepios'a gebe kaldktan sonra bir bakasyla yatar. Apollon, Koronis'i bir
odun yn stnde diri diri yakarak cezalandrr. Fakat kadn yanmaktayken,
tanr kendi dln karr ve bytmesi iin At Adam Kheiron'a verir.
Kheiron, Asklepios'a hekimlik sanatn retir.
Ylan veya evresini ylan saran bir denek Asklepios'un iaretidir.
Bol yeli bir aileye sahiptir. Kimi adak kabartmalarnda karsyla,
Asklepiades denilen iki oluyla, kzlar Hygieia (kimi zaman, boynundan sar
kan bir ylana kadehle iki sunarken gsterilir) , iaso, Akeso, Aigle ve Panakeia
ile tasvir edilir. Bazan da klahl bir paltoya sarlm Telesphoros adnda bir
ocukla grnr.
Asklepios sanatta, Zeus'a e bir grkemlilik iinde, yal ve sakall bir er
kek olarak tasvir edilir. Dnceli ve babacan bir ifade tar. Yannda kimi
zaman kpek bulunur. Fakat ona kutsal hayvan, horozdur.
Moira'lar: Kader tanralar Moira'larn saysn ve adllarn ilk kez
Hesiodos, Theogonia'da saptar. tanedirler: Klotho (iplik eirici) , Lakhesis
(kader eken) , Atropos (kanlmaz) .
Klotho, her bir lmlnn, doduu andan itibaren, lmne dek mr
ipliini eirir; bunun iin, iareti masuradr.
Lakhesis, mrn uzunluunu belirler; iareti ise kat tomar veya kredir.
Atropos, mr ipliine kanlmaz darbeyi indirir; bu nedenle makas veya
terazi tar.
Nemesis: nsanlarn haddini bilmez, takn davranlarna, ar zenginlik

lerine kar tanrsal fkeyi simgeler.
Sanatta ciddi ve dnceli bir kz olarak tasvir edilir. Vurgulanmak istenen
ynne gre iaret alr. Ilmll temsil ediyorsa cetvel veya dizginledir, ya da
bir parma dudandadr. Cezalandrmay temsil ediyorsa, kl veya kam
tar. Mdahale hzw simgelemek iin ise kanatlar vardr, grifonlarn ektii
bir arabayladr.
Tykhe: nce iyi talihi, olumlu kaderi simgeledi. Sonra kt talihi de tem
sil ctmee balad. Hesiodos'a gre, Okeanos'un kzdr.
Genellikle kule tala, dmen veya bolluk boynuzuyla tasvir edilir. Kre ve
kanatlar ise deikenlii simgeler.
KAHRAMAN LAR VE BLGESEL EFS"l\JELER
AOLOS SOYU:
Deukalion'un torunlarndan, Tesalya blgesi kral ve Aiolos soyunun atas
Aiolos'un be erkek, be kz ocuu olur. Bu be kzdan birinin ocuu olan
ve Ay tanra Selene'nin ak olduu Endymion'un olu Aitholos, Aitholia
blgesine yerleir. Oullar Pleuron ve Kalydon burada, kendi adlarn tayan
kentleri kurarlar. Bu soyun temsilcileri arasnda u kiiler vardr: das'la
Apollon'un paylaamad g..:el Marpessa'nn babas Euenos; iki Dioskur
Kastor'la Polydeukes (Pollux) ; Dioskur'larn annesi Leda; Dionysos'tan ilk
asma ktn armaan olarak alan ve Meleagros ile Deianeira'nn babas,
Kalydon kral Oneus .
Meleagros: Oineus, Leda'nn kzkardei Althaia ile evlenir. ocuklarndan

ikisi nldr: Meleagros ve sonradan Herakles'e kar olacak olan Deianeira.
Oineus, bir yl Artemis'e kurban sunmay unutur. fkelenen tanra, b
tn lkeyi yakp yksn diye, grlmedik byklkte ve vahilikte bir yaban
domuzu gnderir. Domuz, lkenin srlerini darmadaan eder, halktan bir
ok kiinin lmne yol aar. Oineus, bu canavar ortadan kaldrmak amac y
la, Yunanistan'n btn kahramanlarna arda bulunur. Canavar ldrecek
olana da onun postunu sz verir. Kalydon Av'na birok yiit katlr.
Arkadia'nn en korkusuz avc kz gzel Atalante de ava katlanlar arasnda
dr. Oineus, avdan nce konuklar dokuz gn arlar, sonra Kalydon Av'na
balanr. Canavarn avclardan kimisini ldrmesine karn, avclar onu ku
atmay baarrlar. Birka yiit daha canverir. Hayvan srtndan bir okla ilkin
Atalante yaralar. Melagros ise, mzran hayvann brne saplayarak onu
ldrr, derisini yzer, postunu da Atalante'ye armaan eder. Bu yolla da
hem arkadalarnn hem de daysnn dmanln stne eker. kan
arpmada Mclcagros daha dikkatli ve becerikli davranarak ne yaman bir sa
va olduunu gsterir.
Ne var ki daha Meleagros yedi gnlkken, Althaia'ya gzken kader tanr
alar Moira'lar, ocakta yanmakta olan bir odun parasnn kl olduu gn,
olu Meleagros'un mrnn de son bulacan bildirmilerdir. Althaia, bu
kehanet zerine hemen odunu ocaktan alr, sndrr saklar.
Fakat Meleagros, sevgilisi Atalante 'yi bir tuzaktan kurtarmak iin daylarn
ldrmek zorunda kalnca, kardelerinin lmyle byk bir ac ve umutsuz
lua kaplan Althaia, saklad odunu alp atee atar. Odunun kl olmasyla
60
kahramann hayat da son bulur. Peinden Althaia, bir buhran annda kendini
asar. Meleagros'un kars da ayn ekilde kendini ldrr.
Korkusuz yreklilii simgeleyen Meleagros'u sanatlar gl ve gzel bir
gen olarak tasvir etmilerdir. Uzun bir mzraa yaslanr, yz hznldr,
yannda bir kpek vardr.
Atalante: Arkadia'l iasos'un kzdr. Artemis'i izleyen gzel bir avcdr.

Yalnz erkek ocuk isteyen iasos, Atalante dounca, onu bir ormana brakr.
Atalante'yi dii bir ay kendi style besler. Sonra avclar onu bulurlar, yanla
rna alarak bytrler ve ona avclk mesleini retirler. Atalante byd
zaman kz olan kz kalmak ister. Kendini her trl tuzaktan korumasn be
cerir. Irzna gemek isteyen iki At Adam ldrr.
Zaman geer, babasnn kim olduunu renir. Gidip bulur onu. Fakat ev
lenmeye zorlanr. stekliler arasnda birini semek iin bir oyun uydurur:
hepsini kendisiyle kou yarna sokar. Hatta hareket noktasnda onlara frsat
da tanr. Kouda kendisini kim geerse, onunla evleneceini syler. Yar yi
tirenler, avc Atalante'nin amaz oklar altnda can verirler. Bir sr istekli
bu yolla hayatn kaybeder. Ta ki, Melanion (ya da Hippomencs) adnda biri
si, bir kurnazlk dnnceye kadar. Aphrodite'den salad altn elmalar
kou srasnda yere atar. Atalante elmalar yerden toplamak iin vakit yitirin
ce, Melanion onu geer yar kazanr.
Kar kocann sonralar bir Zeus tapnana saygszlk ettikleri iin aslana
dntrldkleri sylenir.
Sisyphos: Aiolos'un olu. Korinthos kentinin kurucusu. lyada'da
"nsanlarn en kurnaz" olarak tanmlanr. Odysseia'da, te dnyada ektii
ceza anlatlr: Sisyphos, iki eliyle yakalad kocaman bir kayay, durmadan i
ter; bir tepeye varmasna tam bir parmak kala, aa yuvarlanr kaya. Sonra
yeniden iter, yeniden yuvarlanr kaya. Ve bylece srp gider.
Ne var ki Odysseia'da bu cezann nedeni aklanmaz. Sonraki efsaneler i
se, deiik eyler syler bu konuda. Bir efsaneye gre, Sisyphos, rmak tanr
Asopos'a kz Aigina'nn Zeus tarafndan karldn haber verdii iin ceza
landrlmtr. Bir baka efsanede Sisyphos tanrlarla boy lmek istemi,
onlara kar su ilemitir.
Her neyse, Zeus onu Thanatos'a (lm'e) teslim eder, ama Sisyphos,
Thanatos'u zincire vurmay baarr. Bu nedenle de dnyada kimse lmez ar
tk. Ares, Thanatos'u kurtarr ve Sisyphos, Hades'e inmek zorunda kalr. Gi
derken de karsna cesedini gmmemesini, herhangi bir tren yapmamasn
tembih eder. ller lkesi kral Hades'e kendi karsn o kadar ktler ki, ye
ralt tanrsn, cesedi gmmeyen, tren yapmayan bir kary gidip cezalandr
mak gerektiine inandrr. Sisyphos, Hades'ten ktktan sonra bir daha u
ramaz oraya. Kimilerine gre ihtiyarlayncaya kadar, kimilerine gre de
Hermes gelip onu alncaya kadar darda kalr. Ama, o kocaman kayay
habire itip dururmu.
Yunan Mitolojisi
61
Bellerophontes: Sisyphos'un Glmkos adnda bir olu olur. Bellero

phontes ise Glaukos'un olu, Sisyphos'un torunudur.
Bir akrabasn bilmeden ldren Bellerophontes, Argolis blgesinde kral
Proitos'un sarayna snr. Kraln kars Anteia (lyada'da Anteia, baka yazar
larda ise Stheneboia), gen delikanlyla gizlice sarma dola olmak iin yanp
tutumaa balar. Ama kandramaz bir trl Bellerophontes'i. Bunun iin de
iftira atar ona: Zorla koynuna girmek istediini syler kocasna. Onu ldr
mesini ister. Proitos, karsnn szlerine inanr, fakat konuunu dorudan
kendisi ldrmee cesaret edemedii iin baka yollara bavurur. Bellero
phontes'i, ldrmesi iin dankl iaretler tayan bir mektupla, Lykia kral
olan kaynatas obates'e gnderir. obates de, belki konuun kutsal ve do
kunulmaz saylmas nedeniyle, Bellerophontes'i dolayl yoldan ldrme are
si arar ve azgn Khimaira'y ldrmekle grevlendirir onu.
Khimaira, n aslan, arkas ylan, ortas kei olan, yalml soluk tikran
bir yaratktr. Hesiodos onu bal olarak tasvir eder: aslan kafas, kei kafa
s, ylan kafas.
Bellerophontes, kanatl at Pegasos'un yardmyla bu iin de stesinden
gelir: Tepeden att oklarla ldrr canavar.
obates'in daha baka buyruklarn yerine getirir. Dnte, kraln en yiit
adamlarnca kendisine kurulan tuza da bozar. Kral, btn bu olanlardan
sonra, Bellerophontes'in tanr soyundan olduunu anlar. Ona Proitos'un
mektubunu gsterir ve dostluk iareti olarak da kzn e olarak verir.
Admetos: Ailos'un ilk olu Kretheus'tur. Kretheus'un Tyro ile evliliinden
ocuk olur. Bunlardan Aison, nl kahraman ason'un babasdr. teki
ocuk Pheres'ten ise Admetos ile Lykurgos doar.
Tesalya'da Pherai (Pheres'in kurduu kent) kral Admetos, yumuakl
nedeniyle, Zeus tarafndan yannda oban olarak almaya zorlanan
Apollon'un (nk Kykloplar ldrd iin Olympos'tan bir yl srgn e
dilmiti) sevgisini kazanr. Pelias'n kz tatl Alkestis'e gnl verip onunla ev
lenmek isteyince, Apollon'un yardmn grr. Apollon, Admetos'un yerine,
arabasna bir aslan ve bir ay kounca istenilen koul yerine getirilmi olur ve
Admetos Alkestis'e sahip olur. Apollon Admetos'a daha fazlasn yapar. lm
vakti geldiinde, yerine bakasnn lmeyi kabul etmesi halinde, lmden
kurtulmas iin kader tanralar Moira'lar raz eder. Ne var ki Admetos 'un
lm gn yaklanca, ne anas ne de babas, oullarnn yerine lmeyi kabul
ederler. Yalnzca gzel Alkestis, kendini sevgili kocasna feda eder. Bunca b
yk bir koca sevgisi karsnda duygulanan Persephone, Alkestis'i yeryzne
geri yollar. Baka bir efsaneye gre onu Hades'ten Herakles kurtarr.
ason: Kretheus ldkten sonra, Aison, olkos kral olur. Fakt Aison'un
vey kardei Pelias onu tahttan indirir. Aison, olu kk iason'u, ld diye
rek g bela kurtarr. Onu gizlice bilge Kentaur Kheiron'un yanna verir.
62
Mitoloji
ve
konografi
ason, yirmi yalarnda, olkos'a dner. Bu arada, bir tanr szcs,

Pelias 'a, tek ayakkabl bir adamdan korkmasn sylemitir. Pelias bir gn
tanr Poseidon'a kesecei kurban ve bunun iin yapaca tren vesilesiyle
birok kimseye ar salar. ason da srtnda bir postu ve her bir elinde bir
karg ile ka gelir. Fakat yolda bir nehri geerken, ayakkabsnn tekini suya
drr. Kral, ason'u karsnda grnce. Tanr szcsnn szlerini anm
sar. Karsndakinin yeeni olduunu anlamtr. Onu yok etmek iin, gidip
Kolkhis'ten altn postu alp getirmesini buyurur.
ason, Pelias'n bu isteine boyun emek zorunda kalr. Yunanistan'n en
sekin yiitlerini toplar ve Argos adnda bir ustann yardmyla Argo gemisini
yaptrarak sefere kar.
Argonaut'lar (Argo Gemicileri) Seferi iin yaplan bu geminin elli krei
vardr. Gemi, olkos limannda Athena'nn gzetimi altnda yaplmtr. Her
bir kree bir yiit geer.
Bu sefere katlan Argo Gemicileri arasnda ason ve gemi ustas Argos'tan
baka, dmenci Tiphys, ozan Orpheus, Theseus, Herakles, Meleagros,
Dioskur'lar (Kastor'la Polydeukes), Boreas'n oullar vb. yer alr.
ason'un ynetimindeki hu seferin amacnn, altn postu getirmek oldu
unu sylemitik. Altn post, Athamas'n ocuklar Phriksos'la Helle'yi, vey
anneleri no'dan kurtarmak iin Yunanistan'dan Karadeniz'deki Kolkhis'e ka
ran kanatl koun pstekisidir. Bu karma srasnda Belle, Helles Pontos
(anakkale Boaz) zerinde, uan koun srtndan der. Bu nedenle oraya,
"Helle denizi" anlamnda "lielle pontos" denir. Kolkhis'e varan erkek karde
Phriksos, orada kou Zeus'a kurban ettikten sonra, altn postunu, onu iyi
karlayan kral Aietes'e armaan eder. Kral da postu bir korulukta saklar.
Argo Gemicileri, olkos limanndan yola karlar. lk durak Lemnos adas
dr. Baba ve kocalarn ldren Lemnos kadnlar, Argo Gemicilerini ok iyi
karlar. iason, adann geici kraliesi Hypsipyle ile seviir. Bu sevimenin
sonucu iki ocuktur.
Lemnos'tan sonra anakkale Boazn geerek, Kapda yarmadasnn ba
t kysnda bulunan Kyzikos (Balkz) ehrine varrlar. Dolion'lar kral Kyzikos,
Argonaut'lar ok iyi karlar. Fakat gemiciler buradan ayrlnca iddetli bir
tirtnaya tutulurlar. Tekrar Kyzikos'a snrlar. Ne var ki Dolion'lar onlar
korsan sanrlar ve kan kavgada Argo Gemicileri yanllkla kral ldrrler.
Hylas adl sevdii genci aramaa giden, ama bir trl geri dnmeyen
H erakles'i Mysia'da (Mudanya yaknlarnda) brakp, Bithynia blgesine varr
lar. Sonra Trakya'ya geerler. Orada kr kral Phineus'u Harpya'larn elinden
kurtarrlar. Bu kurtarma iini Boreas'n oullar Kalais ve Zetes yerine getirir.
Phineus, gemicilerin hu iyiliine karlk, Symplcgad'lar, yani arpan kaya
lar nasl geeceklerini haber verir.
Pontus Eukseinos denilen Karadeniz'in giriinde, yani stanbul Boaz'nda
Mavi Kayalar ad ela verilen iki kaya varm. Bunlar bir birleip, bir ayrlrm.
Birletikleri zaman aralarnda ne varsa parampara ederlermi. Kayalarn s
tnde youn bir sis tabakas bulunurmu ve arpma birden olurmu.
Yunan Mitolojisi
Phineus, Argo Gemicileri'ne, nce , ir gvercin gndermelerini, kayalarn

arasndan1 getii takdirde, peinden hemen kendilerinin gemelerini syler.
Gvercin; arpan kayalar geer, yalnzca kuyruundan biraz ty kopar. O
zaman gemiciler, kayalarn ayrlmalarn beklerler. Ayrlr ayrlmaz da, "Hera'
nn yaritmyla, var gleriyle krek ekerek" geerler kayalar. Yalnzca ge
minin sl kuyruu kalr geride.
Ka adeniz'in gney kysn izleyerek Sinop 'a varrlar. Sonra, Halys (Kzlr
mak) trmandan, Amazon'lar lkesine karlar ve Kafkas dalarna doru yo
la deam ederler. Sonunda Phasis (Pasinsu) rmana, yani Kolkhis (Gr
cistan) lkesine ularlar.
Altn post, Ares'e kutsal olan bir korulukta hi uyumayan bir ejderin bek
iliindedir. iason, Aiestes'ten postu istedii zaman, kral kendisine u art
koar: ason, bir ejder ldrecektir. Hephaistos'un armaan olan, ayaklar
tuntan ve azndan ate soluyan iki boay evcilletirip ifte koacaktr. Son
ra da ldrd ejderin dilerini topraa dikecektir.
Fakat Aiestes'in kz byc Medeia, grr grmez iason'a ak olur ve
kendisini Yunanistan'a gtrmesi artyla ona yardm etmee karar verir.
Iason'a verdii byl bir merhem, kahraman tam bir gn, lm saan boa
lardan koruyacaktr. Medeia, ldrlen ejderin topraa dikilen dilerinin
herbirinden silahl bir adam biteceini ve iason'a saldracaklarn haber verir.
ason, bundan da korunmak iin bu adamlar arasna talar atacak ve birbirleri
arasnda kavgaya tutumalarna yol aacaktr.
ason, Medeia'nn dediklerini yapar. Boalar boyunduruk altna sokar,
dileri eker ve yerden biten adamlar teker teker ldrr. Ama Aietes yine de
altn postu vermez ve Argo gemisini yakmay, Argo Gemicilerini yok etmeyi
kurar. O zaman Medeia baka arelere bavurur. Altn postu bekleyen ejderi
ilala uyutur. ason postu alar ve Medeia'y da yanna alarak, gece gemiyle
uzaklar.
Fakat yanlarnda Medeia'nn kk kardei Apsyrtos da bulunmaktadr.
Aietes, kaanlar izlemeye koyulduu zaman, byc Medeia babasn oyala
yp kendilerine yetimesini nlemek iin kardeini ldrmekten ve onu para
para kesip denize atmaktan ekinmez. Zavall Aietes, olunun paralarn
denizden toplama endiesiyle, kaanlarn ardn brakr.
Yaklak olarak drt aylk bir yolculuktan sonra, Argo Gemicileri iolkos'a
dnerler.
ason burada ne babas Aison'u ne de anasn bulur. Pelias ise, Altn Posta
ramen, taht ason'a vermee yanamaz. O zaman Medeia yapar yapacan:
Yalanm Pelias'n kzlarn kandrr; genletirmek amacyla, babalarn do
rayp kaynar kazana attrr. Mecleia, uygun bir zamanda mdahale edecek,
Pelias' genlemi olarak diriltecektir. Nitekim bu yeteneini ispat etmek iin
bir ko dorar, kaynattktan sonra, onu krpe bir kuzu haline getirir. Ne var
ki, kzlar, Pelias' dorayp kaynar kazana attklarnda, Medeia herhangi bir
mdahalede bulunmaz ve kzlar, aka baba katili olurlar.
64
ason ile Medeia, Pelias'n olu taratindan bu olay nedeniyle iolkos'tan

kovulurlar. On yl kadar Korinthos'ta yaarlar. ason, bu arada, kral Kreon'un
kz Kreusa'ya ak olur; onunla evlenip, Medeia'y Kolkhis'e geri gndermeye
kalkar. Medeia ise, buna karlk olarak, yeni geline zehirli bir giysiyi dn
hediyesi gnderir. Kreusa, tarifsiz aclar iinde kvranarak can verir. Medeia,
peinden ason'dan olan iki ocuuna da kydktan sonra, atas Helios'un
salad ve kanatl ejderlerin ektii bir arabayla Atina'ya kaar. Orada kral
Aigeus'la evlenir. Daha sonra, Theseus'a bir tuzak hazrlar fakat tuzan mey
dana ktn anlaynca kaar, Kolkhis'e dner, yalanm babas Aietes ile
barr.
ason'un ise ya bir kaza sonucu, ya da intihar ederek ld sylenir.
NAKHOS SOYU:
nakhos, Argos blgesinde bir rmak-tanrdr. Okeanos'la Tethys'in olu
dur. Argos'un ilk kral olan nakhos'un bir Okeanos kzndan iki olu olur:
Aigialeus ve Phoroneus. Phoroneus'un torunlarndan Pelasgos, Arkadia'ya
yerleir. Burada bir nympha'dan Lykaon adnda bir olu olur. Lykaon'un ise
Kallisto adnda bir kz doar. Zeus tarafndan sevilen Kallisto'dan Arkas
meydana gelir. Arkas, Arkadia blgesinin efsanevi atasdr.
Argos kr.l nakhos'un kz o'ya Zeus vurulur. Onu, kskan Hera'nn f
kesinden korumak iin beyaz bir inek haline sokar. o, birok lke dolar,
sonunda Msr'da Epaphos adnda bir olan dnyaya getirir. Epaphos by
ynce Msr'a kral olur ve Nil nehrinin kz nympha Memphis'le evlenir. Bu
evlilikten Agenor ve Belos'un analar Libya doar. Belos da Nil nehrinin kz
bfr nympha ile evlenir ve ikiz ocuu olur: Aigyptos ve Danaos.
Aigyptos elli oul, Danaos elli kz babas olur. Aigyptos, Danaos kzlarn
oullarna almak ister. Fakat Danaos, bu evlilie istemeye istemeye evet der.
Der ama, her bir kzna, gerdek gecesi kocasn ldrsn diye bir haner ve
rir. Btn kzlar babalarnn dediini yerine getirdii halde, Hypermestra,
kendisine saygl davranp kzlna dokunmad iin kocas Lynkeus'a kya
maz. Buna fkelenen Danaos, kzn bir sre hapseder. Ama Aphrodite'nin
yardmyla kurtulan Hypermestra, Lynkeus'la mutlu bir evlilik kurar. Abas a
dnda bir de ocuklar olur.
Abas'n Akrisios ve Proitos adnda ikiz ocuklar olur. Kardeini\kovup Ar
gos tahtna geen Akrisios'un Danae adndaki kz, altndan yar\lur olup
kendisine yanaan Zeus'tan Perseus'u dourur.
tf
Perseus: Akrisios, kz Danae'yi, yeni doan torunu Perseus'la bi ikte bir

'
sanda koyarak deniz atar. Ana-oul, Zeus'un yardmlaryla Seriphos 1;dasna
karlar. Onlar sahilde, kral Polydektes'in kardei Diktys bulur. Aradan za
man geer, Perseus byr. Fakat kral Polydektes, Danae'ye tutulur ve bir ayak
Yunan Mitolojisi
65
ba saydi\ Perseus'u ortadan kaldrmak iin, ona, gidip Gorgo Medusa'nn

ban getirmesini buyurur. Bylece etin bir i karsnda cesareti krlan
Perseus'a H rmes ve Athena grnerek, kendisine yardm edeceklerini sylerler.
Bu iki tanrnn dne uyan Perseus, nce kocakar G raia'lara gider.
Bu kocakarlarn srayla ve ortaklaa kullandklar tek gzleriyle tek dileri
vardr. Ayn zamanda Perseus'un bu etin ii baarmasn salayacak vaz
geilmez eyi saklayan nympha'lara nasl gidildiini bilmektedirler. Perseus,
Garia'larn gzn ve tek diini almay becerir ve kendisine yol gstermeleri
kouluyla bunlar geri verir.
Nympha'lara varr. Onlardan vazgeilmez eyi alr. Bu ey, ' Kanatl
sandallar, Hades'in insan grnmez klan miferi ve Kibisis ad verilen by
l torba'dr. Hermes ayrca elmastan bir orak verir. Athena ise bir ayna (veya
tuntan bir kalkan) armaan eder.
Kanatl sandallaryla havalanp Okeanos kysna doru yola kar. Orada
Gorgo'yu uyur bulur. Salar ylan, yaban domuzu dili, tun elli, altn ka
natl bu yaratklar, baktklar kimseyi taa eviriyorlard. Bu kzkarde iin
den yalnzca Medusa lmlyd.
Perseus, Medusa'ya bakmamak iin arka arkaya yaklar ona. Athena'nn
tuttuu aynada (veya tun kalkanda) Medusa'nn imgesini grr. Bylece
Hermes'in orayla, arkasna vurarak, uyuyan Medusa'nn ban keser. Akan
kandan Khrysaor ile Pefasos doar.
Perseus, Gorgo Medusa'nn kellesini heybesine yerletirdii gibi uarak
ayrlr oradan. Bu arada uyanan iki kzkarde Gorgo'lar, onu izlemee koyu
lurlar. Ama Hades'in bal grnmez kld iin yakalayamazlar Perseus'u.
Perseus birok lkeyi getikten sonra Habeistan'a varr. Kral Kepheus'un
kars Kassiepeia, gzelliiyle ok vnr ve Nereus Kzlarna (veya Hera'ya)
meydan okurmu. Nereus Kzlar, bu kendini ok beenmi kadn cezalan
drmas iin Poseidon'dan yardm isterler. Deniz tanr Poseidon, nne gelen
her eyi paralayan bir ejder gnderir Habeistan'a. Biliciler, bu beladan kur
tulmann tek aresi olarak, Kassiepeia'nn kz Andromeda'nn ejdere yem o
larak verilmesini nerirler. Andromeda bir kayaya balanr ve ejderin gelmesi
beklenir.
te bu srada Perseus oradan geer. Kayaya bal kza grr grmez ak
olur. Kz zer. Ejderi de, elmastan orayla kesiverir ve Andromeda ile evle
nir.
Ne var ki Andromeda, amcasnn szlsdr. Amca, bir pusu kurarak
Perseus'u yok etmek ister. Fakat Perseus, Medusa'nn ban gstererek ada
m ta yapar.
Perseus, Andromeda'y da yanna alarak Seriphos'a dner. Bu dn
Danae iin de bir kurtulu olur; nk Polydektes, Danae'yi rahat brakma
makta, onunla zorla evlenmek istemektedir. Perseus, Medusa'nn ban gs
tererek Polydektes'i ve arkadalarn taa evirir. Sonra iyi yrekli Diktys 'i kral
yapar.
66
Kanatl sandallar, torbay, kendisini gorunmez klan bal Hermes'e,

Medusa'nn ban da Athena'ya verdikten sonra annesi ve karsyla Argos'a
gider. (Medusa' nn ba sonradan Athena'nn ss olur.)
Dedesi Akrisios ise, Danae'den olacak torununun kendisini ldrecei
konusunda bilicinin syledii kehanetten korktuu iin, Tesalya'daki Larissa
kentine kaar. Ne var ki insan, yazgsndan hibir zaman kurtulamaz. Perseus
da Larissa'ya bir spor yarmasna katlmak iin gider ve att diskle, isteme
yerek dedesini ldrr. Perseus, bunun zerine Argos tahtndan vazgeer.
Perseus'un oullarndan Amphitryon, Alkaios'un; Alkmene, Elektryon'un;
Eurystheus ise Sthenelos'un ocuklardr.
Perseus tasvirlerinde, kart olaylarla ilgili ve deindiimiz unsurlarla
birlikte gsterilir.
Herakles: Herakles'in anas Alkmene'dir. Alkmene, amcasnn olu

Amphitryon ile evlidir. Zeus, Alkmene'ye, kocas Amphitryon klna girerek
yanar. Alkmene ayn gece asl kocasyla da yatar. Bu iftlemeler sonucu ikiz
dourur. kizlerden Herakles Zeus'un, iphikles ise Amphitryon'un oludur.
Fakat Alkmene Zeus'tan gebe kalnca, kskan Bera almak iin frsat
kollamaa balar. yle bir oyun kurar: Perseus soyundan doacak ilk ocu
un, btn insanlara egemen olmas iin Zeus'tan sz alr.
O srada Perseus soyundan Sthenelos'un kars yedi aylk gebedir. Bera,
Alkmene'nin doumunu geciktirip, Sthenelos'un karsnn nce dourmasn
salar. Bylece Perseus soyundan doan ilk ocuk Herakles deil,
Sthenelos'un olu Eurystheus olur. Bunun sonucu olarak da Berakles, hayat
boyunca yeteneksiz Eurystheus'a boyun eecektir.
Fakat Hera'nn hnc daha bitmemitir. Herakles henz sekiz aylkken ve
kardei phikles'le birlikte kundakta yatarken, iki kocaman ylan gnderir.
Damarlarnda sadece lml insan kan tayan iphikles'in d kopar. Oysa
Herakles, ylanlar, boyunlarndan elleriyle skarak ldrr. Bu olay yorum
layan biliciler, Berakles'in, u dnyada yaayan varlklarn en gls olaca
n haber verirler.
Herakles on sekiz yana gelince babasnn srlerine musallat olan bir as
lan ldrr. Aslan yzp, postunu srtna geirir, kafatasm ise mifer yapar.
(Baka bir efsaneye gre Berakles bunlar Nemea aslannn postundan ve ka
fatasndan yapmtr) .
Aslan ldrdkten sonra, Thebai'lilerden ylda yz inek hara alan
Orkhomenos kral Erginos'un adamlarnn burunlarn, kulaklarn ve ellerini
keser. kan savata Erginos ile Alkmene'nin kocas Amphitryon da lrler.
Thebai kral Kreon, byk kz Megara'y dl olarak Herakles'e verir.
Tanrfar ise armaanlar yollarlar. Hermes bir kl, Apollon yay ve oklar,
Hephaistos altn bir gslk, Athena bir giysi, Poseidon bir at gnderir.
Bera'ya gelince, kahraman ldrtr. Herakles, bir nbet annda,
Megara'dan doan ocuuyla phikles'in iki ocuunu atee atarak ld
rr. Bunun zerine gnll olarak srgne gider. Sonra Delphoi bilicisinden
Yunan Mitolojisi
67
akl danr. Bilici ona, kral Eurystheus'a gidip uzun bir sre onun btn
buyruklarn yerine getirmesini, lmszle ulamann tek yolunun bu ol
duunu syler.
Eurystheus, Herakles'ten u on iki ii yapmasn ister:
1) Nemea aslan: Typhon'la Ekhidna'dan doma bu canavar Herakles n
ce oklarla ldrmee alr, fakat bunun olanakszln anlaynca, canavar
topuzla kovalayarak bir maaraya sktrr; sonra da gl kollaryla skarak
ldrr.
2) Herakles'in yapt ikinci i, Lema bataklnda yaayan, -birisi lm
sz- dokuz kafal, 'hydra' adndaki ejderi ldrmek olur. Ateli oklar frlata
rak canavar ininden kartr, sonra kl ve topuzuyla ona saldrr. Her kestii
ban yerine yeni iki tanesi kar. Tek are olarak yakndaki orman atee ve
rir, yanan aalar kullanarak yeni batan kan balar yakar. lmsz ba
da kocaman bir kayann altna gmer. Canavar ldrdkten sonra, zehirli
safrasn oklarna srer. Bu nedenle Herakles'in oklar onmaz yaralar brakr
d.
3) Kyreneia geyii: Altn boynuzlu, bakr ayakl bu geyik Artemis'e kutsal
m. Dolaysiyle onu ldrmek yasakm. Herakles, hayvan diri olarak yaka
layabilmek iin tam bir yl izler. Sonunda onu bir nehirden geerken hafife
yaralar ve tutar.
4) Eurystheus hala honut deildir. Bu kez de Herakles'den, Erymanthos
dandaki yaban domuzunu canl olarak getirmesini ister. Herakles, domu
zun peinde dolarken, bir dada yaayan at adam Pholos'un konuu olur.
Yemekte, arap kokusuna koup gelen teki at adamlarla Herakles arasnda
kavga kar. Herakles'in kovalad at adamlar bilge Kheiron'un yanna s
nrlar. Karklkta, Herakles'in okuyla Kheiron da yaralanr. Herakles bu o
laydan sonra yaban domuzunu yine aramaa koyulur. Onu, kar ortasnda ks
trr ve bir ala yakalar. Srtlanp Eurysthcus'a gtrr. Eurystheus, hayvan
grnce korkudan bir fnn iine saklanr.
5 ) Augias'n ahrlar: Elis kral Augias'n ok sayda hayvan vard. Ahrlar i
se gbre ve pislik iindeydi. Eurystheus, Herakles'e, bu ahrlar bir gnde
temizlemesini buyurur. Allar bir gnde tertemiz edecektir, fakat buna kar
lk, srnn onda birini alacaktr. Kral, pisliin bu kadar ksa bir zamanda
tcmizlenemiyeccini dnerek, Herakles'in nerisini kabul eder. Herakles,
yanna tank olarak kraln olunu alr. Allarn duvarlarndan iki geit aar.
Alpheios ve Peneioas rmaklarnn yataklarn deitirerek, ahrdan geirtir.
Nehir sular ahrdan geerken 'ne kadar pislik ve gbre varsa alp gtrrler.
Ne var ki kral, sz verdii pay Herakles'e vermez. Kahraman da kral ocuk
laryla birlikte ldrerek cn alr.
6) Stymphalos kular: Arkadia'da Stymphalos glnde, peneli, tuntan
kanatl ve gagal, insanobur kular vardr. Bunlar, tuntan kanatlarn ok gibi
kullanrlard. Eurystheus, Herakles'in bu kular oradan uzaklatrmasn bu
yurur. Herakles, Hephaistos'un yapt ve Athena'nn kendisine armaan et-
68
tii ngraklarla kular rktr. Bir bln oklaryla ldrr, bir bl

de kaar.
7) Girit boas: Poseidon'un Girit kral Minos'a gnderdii, sonradan da
kudurttuu boay, Herakles kolaylkla terbiye ederek, srtlanp Eurystheus'a
gtrr.
8) Sekizinci i, Diomedes'in azgn atlarn eitip getirmekti. Herakles bu
nu da baarr.
9) Hippolyte'nin Ares'ten armaan olarak ald byl bir kemeri vard.
Eurystheus'un kz Admete bu kemeri ister. Herakles, bu istei yerine getire
bilmek iin Amazon'larn kraliesini ldrmek zorunda kalr.
10) Geryoneus'un srleri: Okeanos rmann bir adasnda yaayan
Geryoneus, belden yukar insan gvdesi tayan bir devdir. Bir obanla
Orthos adnda iki bal bir kpein bekledii, kzl tyl hayvanlardan oluan
srleri vardr. Herakles, Geryoneus'a varabilmek iin Cebelttark boazn
geer. Oraya, sonradan Herakles Stunlar ad verilen iki stun diker. G
ne'in kzgn nlarndan rahatsz olduu iin, Helios'u oklaryla tehdit eder,
fakat Helios 'un szn dinleyerek bu iten vazgeer. Helios da buna karlk
Herakles'e altn bir kadeh verir. Okeanos rman gemekte glk eken
kahraman, bu kadehle (sandalla), Geryoneus'un kald adaya varr. obanla
kpei sopayla ldrr. Srleri kurtarmak iin koan Geryoneus, Herakles'
in oklar altnda canverir. Srlerle birlikte dn yolculuuna balayan
Herakles, altn kadehi Helios'a geri verir. talya'dan geerken srlardan biri
si Messina boazn yzerek geip Sicilya'ya kaar. Kral Eryks, hayvan kendi
srsne kartrarak saklar. Herakles, hayvann izini bulur ve kral ldrr.
Herakles yine talya'da, Tiber nehrinin kysnda ayrlk bir yerde dinlenir
ken, Cacus adnda, azndan ate saan bal bir dev, srlerden bir bl
n arp, Aventinus tepesinde, kald bir maaraya gtrr. zi belli ol
masn diye de hayvanlar geri geri yrtr. llerakles uyannca iin farkna va
rr. Ya hayvanlardan birinin brmesini duyduu, ya da kzkardei Cacus'u
ele verdii iin, hrsz devi maarada kstrp ldrr.
1 1) Bat Kzlar'nn (Hesperid'lerin) altn elmalar: Hera, Zeus'la evlenir
ken G aia'dan dn armaan olarak bu altn elmalar almt. Elmalar, drt
tane Bat Kz'yla, yz bal, yz sesli bir ejder tarafndan en batda bir bahe
de saklanyordu. Eurystheus, Herakles'ten, Bat Kzlarnn bu altn elmalarn
da ister. Herakles ise, bunlarn nerede olduunu bilmemektedir. Yolu, As
ya'dan geer. Kafkasya'da, cierini srekli olarak bir kartaln yedii Prome
theus'u kurtararak, ondan, izleyecei yolu ve kimi kurnazlklar renir.
(Baka bir efsaneye gre, bu yolu Nereus'tan renmitir.)
Bat Kzlar'nn bahesine gelince, orada, dnyay srtnda tayan Atlas'n
ykn srtlanr ve Atlas' altn elmalar almaa gnderir. Elmalar alp gelen
Atlas, tekrar dnyay srtlanmaya niyeti olmad iin elmalar Eurystheus'a
kendisi gtrmeyi nerir. Herakles bu neriyi kabul etmi grnr, fakat At
las'a, dnyay bir dakika tutmasn, bana bir yastk koymak istediini syler.
Atlas dnyay tekrar srtlannca, Herakles elmalar alr gider. Eurystheus, on-
Yunan Mitolojisi
69
lan Herakles'e brakr. O da Athena'ya armaan eder. Sonradan Athena, el

malar Bat Kzlar'nn bahesine geri gtrr.
12) Kerberos'un ller lkesinden karlmas: Eurystheus'un Herakles'e
buyurduu en son i, bal cehennem kpei Kerberos'un yeryzne geti
rilmesidir. Herakles Hades'e iner, ller lkesi kral tanr Hades'ten kpei
gtrmek iin izin ister. Hades, herhangi bir silah kullanmamas artyla buna
izin verir. Herakles hayvana yava yava yaklar, onu birden yakalayp kollar
arasna sktrr. Yeryzne karp, Kerberos 'u Eurysteus 'a gsterdikten
sonra cehenneme geri gtrp brakr.
Herakles'in, Eurystheus'un buyruu olarak gerekletirdii on iki i, on iki
etin macera bylece son bulur. Fakat Herakles'in ektikleri yine de bitmez,
daha baka olaylara karr, maceralara atlr.
Thebai'ye dner. lk kars Megara'y arkada olaos'a verir. Oikhalia kral
Eurytos'un dzenledii bir ok atma yarn kazanr; fakat kral, verdii sz
tutmaz kz gzel ole'yi Herakles'e vermek istemez; nk kahramann deli
liinin ans silinmemitir daha. Nitekim Herakles, ok gemeden, ikinci bir
delilik nbeti geirir. Eurytos'un olu phitos'u ehir surlarndan aa atarak
ldrr. Bu suundan arnmak ister. Ama hemen herkes onu reddeder. Del
phoi bilicisinin, sorularna cevap vermemesi zerine fkelenir, kutsal sacaya
alp gider ve kiisel bir bilicilik merkezi kurmak ister. Fakat Apollon buna
kar kar. Aralarnda kan kavga, Apollon'un bir yldrmyla sona erer.
Bilici konumaa karar verir. Herakles'in iyilemesi iin kle olarak satl
mas ve bilinmeyen efendisine yl hizmet etmesi, alaca creti de phi
tos'un lmne karlk olarak Eurytos'a vermesi gerekmektedir. Hermes'in
pazara gtrd Herakles'i, Lydia kraliesi dul Omphale satn alr.
yileerek zgrlne kavuan Herakles ilk i olarak Laomedon'dan a
lr. Sonra Kalydon'a gidip Deianeria ile evlenir. Fakat Deianeira'ya ak rmak
tanr Akheloos'la dvmek zorunda kalr. Akheloos, boa klna girip
Herakles'e saldrr. Herakles, rmak tanrnn bir boynuzunu koparr ve onu
yener. Ama buarada kaynatasnn gen arap sunucusu Eunomos'u istemeye
rek ldrr. Kars Deianeira'y da yanna alarak srgne gider. Gney
Tesalya'da bir nehir kysnda, at adam Nessos'la karlar. Bu nehirden ge
mek iin Nessos'un yardm gerekmektedir. At adam, Deianeira'y karya ge
irirken, ona sahip olmak iin zor kullanmak ister, fakat Herakles bir okla
Nessos'un iini bitirir. Nessos lmek zereyken, almak amacyla Deian
eira'ya, yarasndan akan kandan verir. Bunun, ilerde kocas ona ihanet ettii
takdirde, eski sevgiyi geri getirecek bir ak iksiri olduunu syler. Bu kana
bulayaca bir gmlei Herakles'e giydirdiinde, kocasnn eski sevgisini ye
niden kazanacan ekler. Hydra'nn zehirli safras srlm okun, ayn zehiri
kana geirdiini bilemez Deianeira. Herakles, bir gn gzel ole'yi alp gelin
ce, Deianeira kocasna Nessos'un zehirli kanna bulanm bir gmlek yollar.
Kahraman, gmlei giyer giymez yanp tutumaya balar. O ana dek her eye
dayanabilen Herakles, bu son acya yenilir. Bunu duyan Deianeira, kendini a-
70
sar. Berakles ise, Oita dann tepesinde bir odun yn hazrlatr. Ynn s
tne ktktan sonra, odunlar atee verdirtir.
Bu srada, ykselen alevler arasnda, gkten bir bulut iner, Zeus'un kutsal
olu kahraman Berakles'i alp Olympos'a gtrr. lmszle kavuan
Berakles, Bera ile barr, Bebe ile evlenerek mutlu bir sonsuzlua erer.
Berakles, sanatsal tasvirlerinde gl adaleleriyle, erkeklik dolu heybetli
vcuduyla dikkati eker. Kimi zaman kaln sopasna dayanm olarak dimdik
durur, kimi zaman da oturmu durumdadr, dnceli bir ifade iindedir,
yeni servenler bekliyor gibidir. Katld olay ve maceralarla ilgili unsurlar
tar. ldrd aslann postu, kaln sopa, yay, okluk balca iaretleridir.
Libya'nn teki olu, Fenikye'ye yerleen Agenor'un Telephassa'dan drt o
cuu olur: Phoiniks, Kiliks, Kadmos ve Europa.
Gzel Europa'nn nasl karldn Zeus'un aklaryla ilgili blmde an
latmtk.
Zeus'la Europa'nn Girit'te ocuklar olur. Kardeler arasnda kan kav
gada stn gelen Minos, Girit kral olur. Minos, daha kral olmadan bilgece
yasalar hazrlam ve Belios'un kz Pasiphae ile evlenmitir. Tahta karken,
krallarn kendinden yana olduklarn kardelerine gstermek iin Poseidon' dan bir dilekte bulunur; bu dilek sonucu denizden ak bir boa kar. Minos,
bu boay tanr Poseidon'a kurban edeceine sz verir. Fakat tahta getikten
sonra boay kurban etmez. Poseidon, bu saygszln cn, Minos'un kar
s Pasiphae'yi, boaya ak ederek alr. Boann akyla tutuan Pasiphae, Ati
nal Daidalos'a yaptrtt bir tahta inek araclyla boayla birleir. Bu doa
d iftlemeden, insan vcutlu ve boa bal, Minotauros (Minos'un Boas)
denilen bir canavar doar. Minos, bir kahinin szn dinleyerek, Daidalos'a
Labyrinthos sarayn yaptrtr . ve Minotauros'u, bu sarayn, iinden klmaz
dehlizlerinin dibine saklar.
Pasiphae, Minos'a baka ocuklar dourur. Bunlardan Androgeos, nl
bir atlettir. Atina'daki Panathenaia bayramlarnda dzenlenen yarmalara gi
der ama geri dnmez. Btn yarlar kazand iin teki yarmaclarca tu
zaa drlp ldrld sylendii gibi, yine yarmalar kazanmas ne
deniyle kral Aigeus'un onu kskanp Marathon boasn ldrmee gnder
dii, fakat Androgeos'un boa tarafndan paraland da anlatlr.
Buna ok zlen Minos, almak iin bir donanmayla Atina'ya saldrr.
ehri kuattktan sonra Zeus'a yalvarr. Zeus, ehre yle bir ktlk gnderir ki,
Minos'un koullar kabul edilir. Bu koullara gre Atina ehri, her yl yedi
gen kzla yedi genci, Minotauros'a yem olarak Girit'e yollayacaktr. Bir sre
sonra Theseus, Minos'un kz Ariadne'nin ve Daidalos'un yardmyla Labyrin
thos'a girer, canavar ldrerek, Atinallar byle bir aalanmadan kurtarr.
Minos, Daidalos'un ihanetine, onu ve olu ikaros'u Labyrinthos'a hapse
derek karlk verir. Daidalos, Labyrinthos'tan kamann da yolunu bulur.
Toplayabildiince telek toplar, bunlar biraraya getirip yaptrarak kanat ya
par. Kanatlar da balmumuyla kendisinin ve olunun srtna yaptrr. Bu yo 1la, kular gibi uup, Minos'un elinden kurtulmay dnr.
Yunan Mitolojisi
71
Daidalos ilk denemeyi kendisi yapar. Utuunu grnce sevinci sonsuz o

lur. Olunu da eitir. Ama ona, yol boyunca hep kendisini izlemesini tembih
eder. Ne var ki olu karos, Labyrinthos'tan uarak katktan sonra babasnn
szne kulak asmaz. Uabilmenin verdii cokuyla yukarlara doru gittike
ykselmee balar. Yukar ktka da artan s, kanatlarn mumunu eritir ve
karos denize der. Babas Daidalos, daha temkinli utuu iin sa salim Si
cilya'ya varr. Orada kral Kokalos'un dostluunu kazanr.
Minos, Daidalos'un peini bir trl brakmaz. Onu Sicilya'ya kadar izler.
Her getii blgede, Daidalos'un nerede bulunduunu anlamak iin, bir sal
yangoz kabuundan iplik geirene dl vereceini syler. Sicilya'da bu soru
nun cevabn kral Kokalos'tan alnca, Daidalos'un kraln yannda olduu ko
nusunda kukusu kalmaz. Gerekten de, bu ii usta Daidalos becerir: pliin
ucuna bir karnca balar ve salyangozun deliinden ieriye brakr. Karnca
salyangozun iini dolar ve iplii, teki utan karr. Bunun zerine Minos,
kraldan, Daidalos'u kendisine teslim etmesini ister. Daidalos, bunun da are
sini bulur. Kokalos'un kzlarna, Minos banyo yaparken zerine kaynar su
dkmelerini syler. Minos bylece can verir.
Minos'un birok ocuu olmutur. Kz ocuklarndan Ariadne ile Phaidra
en nlleridir.
Kadmos: Agenor'la Telephassa'nn oullar Kadmos, kzkardei Europa

karlnca peine der. Aramalar bir sonu vermeyince Delphoi bilicisine
bavurur. Bilici, kzkardei iin zlmemesini, onu bouna aryacana, ken
disine bir inek semesini, inein yorgunluktan dt yerde bir kent kur
masn salk verir ona. Kadmos, inei bulup izlemee balar. nek Boiotia
blgesinde bir yerde yorgunluktan der yere. Kadmos, burada Thebai ken
tini kurar. Athena ona kentin egemenliini, Zeus ise kar olarak Harmonia'y
armaan eder. Dne btn Olympos'lular katlr. Yeni evlilere ok deerli
armaanlar gelir. En nl armaan Hephaistos yapar: bir giysi ve altn bir
gerdanlk.
Kadmos'la Harmonia'nn evliliinden drt kz doar: Semele (Zeus'la ift
leerek Dionysos'u dourur) , no (Athamas'n kars), Autonoe (Aktaion'un
anas), Agaue (Pentheus'un anas) . Kadmos'la Harmonia' nn Polydoros adn
da bir de oullar olur.
Polydoros, Thebai kral olduktan sonra Nykteus'un bir kzyla evlenir. Bu
evlilikten Labdakos doar. Labdakos ld zaman yerine bir yandaki olu
Laios'u brakr. Ne var ki Nykteus ve kardei Lykos, karklktan istifade ede
rek taht ele geirirler ve yirmi yl kadar lkeyi ynetirler. Fakat Nykteus'un
(baka bir gelenee gre Asopos'un) kz Antiope'yi Zeus batan karnca,
kzcaz babasnn hmna uramaktan korktuu iin Sikyon kral Epopeus'
un yanna snr ve onunla evlenir. Lykos ise Epopeus'a sava aar, onu l
drr, Antiope'yi de tutsak alr. Antiope yolda ikiz dourur: Zethos ve Am
phion. Daa braklan ikizleri bir oban bulup bytr. Zethos, ifti ve avc
olarak yetiir. Daha ie dnk bir insan olan Amphion lyra almasn renir.
72
Lykos ve kars Dirke'nin eziyet ettikleri Antiope, bir gn kendini bal tu

tan zincirlerin zk olduunu grnce kaar, oullarnn yaadklar kul
beye gider ve kendini tantr. Zethos'la Amphion analarnn cn alrlar.
Lykos'u ldrrler, Dirke'yi de azgn bir boann boynuzuna balayarak par
a para ederler.
kiz kardeler Thebai ehrine egemen olurlar. ehri surlarla evirirler.
Amphion, gzel lyrasn alarak surlar kendiliinden ykseltir. O kadar g
zel alar ki, talar bu sese uyarlar, konulacaklar yere gidip kendiliinden ko
narlar.
Amphion, Tantalos'un kz Niobe ile evlenmitir. Amphion ldkten sonra
srgndeki Laios Thebai'ye dner.
Oidipus: Laios, okaste (Odysseia'ya gre Epikaste) ile evlidir. Doacak

ocuunun, kral -yani Laios'u- ldrecei bir bilici taratindan haber verilin
ce, iokaste dourur dourmaz, bebein ayaklarn delerek bir da bana b
raktrr. obann birisi ocuu bulur ve efendisi, Korinthos kral Polybos, o
cuu evlat edinir ve ona ' ayaklar i', 'i ayakl' anlamna gelen "Oidipus" a
dn koyar.
Oidipus, delikanl ana gelince, kendisinin Polybos'un z ocuu olma
d konusunda baz dedikodular iitir. Bunun zerine Delphoi bilicisine
bavurur. Bilici ona, doduu topraa uramamasn, yoksa z babasn l
drp annesiyle evleneceini syler. Kendisini Korinthos kralnn olu san
d iin douya doru yol alr. Yolda dar bir geitte, arabasyla giden bir a
dama rastlar. Aralarnda ncelik konusunda bir tartma kar. Oidipus, bili
cinin szlerinin de etkisiyle olacak, sinirini yenemez ve adam ldrr. Oysa
bilmeden ldrd bu kii, babas kral Laios'tur.
Oidipus, Thebai'ye varr. Kent o zaman Sphinks denilen bir canavarn
korkusuyla yaamaktadr. Sphinks, kadn; gs, bacaklar, kuyruu aslannki
gibi ve kanatl bir yaratktr. Hera'nn Thebai ehrine bela ettii Sphinks, eh
rin giriinde bir dada beklemekte, gelip geen yolculara Musa'lardan
rendii bir bilmeceyi sormakta, kimse cevap veremedii iin, herkesi parala
yp yemektedir. Bilmece yledir: "Bir tek sesi olduu halde, nce drt, son
ra iki, daha sonra da ayakl olan yaratk kimdir?" Oidipus bu bilmeceye
"nsandr" diye cevap verince, Sphinks kendini kayalklardan aa atar ve
lr. Oidipus ise bu ekilde Laios'tan boalan taht ve dul kralie okaste'yi a
lr.
Ana-oul, btn olanlardan habersiz, Kar koca olarak yaarlar ve drt o
cuklar olur: Eteokles ve Polyneikes adnda iki erkekle, Antigone ve ismene
adnda iki kz.
Thebai ehri yllar boyu mutlu ve rahat bir hayat srer. Fakat bir sre son
ra ktlk ve veba ba gsterir. Halk, biliciye bavurur. Bilici, ehrin bu beladan
kurtulabilmesi iin, Laios'un katilinin ehirden kovulmas gerektiini bildirir.
Oidipus 'un yapt aratrmalar, gerek sulunun kendisi ve kars olan anas
iokaste olduunu ortaya koyar. iokaste kendini asar; Oidipus ise gzlerini
Yunan Mitolojisi
73
kr edip srgnn yolunu tutar. Fakat srgne gitmeden nce, babalarn

savunmak cesaretini gsteremeyen iki olunu lanetler. Yal ve kr,
Boiotia'da lnceye kadar bir serseri gibi dolar. Cesedi bile rahat yz
grmez. Bela getirir dncesiyle ilk mezarndan kartlr. Sonunda
Eteonos'a gmlr.
Sophokles, Kral Oidipus adl tragedyasnda, Oidipus'un mutsuz sonunu
deiik bir biimde anlatr: Oidipus, kz Antigone'nin eliinde, Kolonos ili
ne varr, orada bir ormana saklanr ve tanralarna yalvarr. Sonra da l
me kavuur.
Oidipus'un oullar Eteokles ve Polyneikes, Thebai tahtn birer yllk n
betle ynetmee balarlar. Ne var ki Eteokles nbet sras kardeine gelince
taht brakmaz. Polyneikes srgne gnderilir. Giderken de atas
Harmonia'nn armaan olan giysi ve gerdanl yanna alr ve Argos kral
Adrastos'a snr. Krala damat olur. Birlikte Thebai'e kar bir sefer hazrlar
lar. Yedi nderin ynettii bu savaa "Yediler Sava" ad verilir. ki karde,
birbirleriyle vuruarak can verirler. Tek egemen kalan Kreon, tahta kar.
Yurdunu savunarak ld iin Eteokles'in kahraman saylp trenle gml
mesine izin verdii halde, Polyneikes'in mezarsz kalmasn buyurur; nk
Polyneikes, dmanlarla elbirlii ederek Thebai kentine saldrmtr.
Kreon'un bu yasasna kar gelen Antigone, kardei Polyneikes'in cesedini a
lp, ona gereken treni yaparak gmer. Bu davranndan dolay da Kreon ta
rafndan diri diri gmlr.
ATNA KRALLARI
Theseus: Atina kral Aigeus'la Aithra'nn oludur. z babasnn Aigeus
deil de Poseidon olduu sylenir.
Theseus, Gney Yunanistan'dan baka bir yerde doar ve ocukluunu,
dedesi Pittheus'un yannda, Atina'dan ve babasndan uzakta geirir. Ayrca, A
tina kralnn olu olduunu da bilmez; nk babas, kars Aithra'ya olu i
in bir kl ve bir ift sandal vermi ve bunlar da bir kayann altna koymu
tur. ocuk olan olduu takdirde, kayay kaldracak aa gelince ta kald
rp, sandallar giyecek ve klc kuanp Atina'ya, babasna gidecektir.
Theseus on alt yana basnca, annesi onu tan bana gtrr; ona, ba
basnn dediklerini bir bir anlatr. Theseus, kayay kaldrr; altndakileri g
rnce kral olu olduunu anlar. Sandallar giyer, klc kuanr ve Atina'ya gi
dip babasn bulmaa karar verir.
Karayoluyla Atina'ya giden Theseus, yol boyunca bir sr canavar ve soy
guncu ldrr. Bunlardan en nlleri Sinis, Phaia, Skeiron ve Prokrustes'tir.
Sinis, Korinthos boaz blgesinde, 'ambken' diye anlan bir
yolkesicidir. Yakalad yolcuyu ayaklarndan iki am dalna balar. Dallar
74
yere eer, sonra birden brakr. O zaman yolcunun gvdesi bacaklarndan i

kiye ayrlr. Theseus ite bu yaratn hakkndan gelir.
Skeiron ise, yakalad yolcuya nce kendi ayaklarn ykatr. Zavall yolcu
bu aalatc ile urarken, Skeiron bir tekme atarak denize iteler onu.
Theseus, bu haydutu firlatr denize.
Krommyon ovasnda, adn yetitiricisi ihtiyar kadndan alan Phaia domu
zunu ldrr.
Theseus'un en son ldrd ekya, Prokrustes olur. Prokrustes'e
Damastes veya Polypemon da denirdi. Yakalad yolcular ldrmek iin
zel bir yntem uyguluyordu: Eve aryor, bir yataa yatryordu. Eer yolcu
nun aya yataktan dar karsa, testereyle ksaltyor; ksaysa, ekile dve
rek uzatyordu .
Theseus, bu belalarn stesinden gelerek Atina'ya varr. Babas Aigeus'u
byc Medeia ile yaar bulur. Gelen yabancnn kim olduunu hemen anla
yan Medeia, ondan kurtulmann yollarn arar. Theseus'un, Marathon boa
sn gidip ldrmesi konusunda Aigeus'u ikna eder. Theseus'un bu ii baa
ryla sonulandrmas zerine, Aigeus'u kandrarak, Theseus'u zehirlemeye
karar verir. Bir davette, Aigeus, zehirli kadehi konuk Theseus'a verdii srada,
Theseus, kayann altndan kard klc karp gsterince, klc hemen ta
nyan kral, ldrmek istedii gencin kendi z olu olduunu anlar ve zehirli
kadehi bir darbeyle yere drr. Bu durumda, Medeia'ya ise kamaktan
baka are kalmaz.
Bu arada, Minotauros'a her yl gnderilen yedi gen kzla yedi erkein G i
rit'e yollanma zaman gelip atmtr. Theseus, Atina'y bu klelikten kurtar
mak iin Atinal genlerle Girit'e gider. Her yl Atina'dan Girit'e kurbanlk
genleri tayan gemi hep siyah yelkenlerle gidip gelirdi. Theseus, babasna,
sa salim dnme olanan bulduu takdirde, dnte gemiye beyaz yelken
ekeceini syler.
Adaya iner inmez, Minos'un gzel kz Ariadne ak olur ona. Theseus'un
kendisiyle evlenmesi ve onu Atina'ya birlikte gtrmesi kouluyla, yardm
etmee sz verir. Theseus, Ariadne'nin tavsiyesi zerine, Daidalos'un verdii
bir yumak iplik araclyla Labyrinthos'a girer. ipliin ucunu giri kapsnn
ardna balar. Yuma aa aa, kark yollardan ilerler ve Minotauros'un bu
lunduu yere gelir. Uyumakta olan canavar ldrr. Ariadne'nin verdii ipli
i gerisin geri izleyerek Labyrinthos'tan kar.
Theseus, Minotauros'a yem olmaktan kurtard on drt genci ve
Ariadne'yi yanna alarak, hemen yelken aar. Naksos adasnda mola verilir.
Burada, deiik biimlerde anlatlan bir olay meydana gelir: Kimi, Ariadne' den abucak usanan Theseus'un, kzcaz bir kayaln zerinde braktn
sylemektedir. Kimi kaynaklara gre de, tanr Dionysos, Ariadne'yi Theseus'
un elinden kararak Lemnos adasna gtrmtr. Bir baka sylenceye gre
Ariadne, Naksos adasnda hastalanmtr. Bunun zerine Theseus, Ariadne'yi
bir maaraya brakm ve baz eyalar getirmek iin gemiye dnmtr. Ama
o anda kan bir frtna, gemiyi kydan uzaklatrmtr. Theseus, maaraya
Yunan Mitolojisi
75
dnd zaman sevgilisini l bulmutur. uras gerektir ki, Theseus, Ati

na'ya Ariadne'siz dner veya kazand zaferin cokusuyla ya da, sevgilisini yi
tirmi olmann acsyla, gemiye beyaz yelken ekmeyi unutur. Geminin siyah
yelkenlerle geldiini gren kral Aigeus, acya dayanamyarak, kendini bir ka
yadan denize atar. Bu denize sonradan, Aigae (Ege) denizi denilir.
Theseus, babasnn lm zerine, Atina kral olur. Halknn zgrl ve
mutluluunu nde tutarak bilge bir dzen kurar.
Tek bana veya Herakles'le birlikte Amazonlara kar savar. Amazonlar,
Kafkasya'dan gelen, Karadeniz'cle Thermoclon (Terme) ay kylarnda yerle
erek orada Themiskyra ehrini kuran sava kadnlardr. Bu efsanevi Ama
zonlar devletinin zellii tamamen bir kadnlar topluluu olmasdr. Amazon
lar her yl komu lkelerin erkekleriyle birleirler, bu birlemeden doan o
cuklarn erkek olanlarn ldrrler, yalnzca kz olanlar bytrlerdi. Bu
kzlar ise daha ocuk yata av ve sava ilerine altrrlard. yi yay kullansn
lar diye sa memelerini yakarlard. Amazonlarn en byk tanrs Ares ve
Artemis'ti. Sava ve saldrgan olan bu kadnlar, komu lkelere sk sk akn
lar dzenlerlerdi. zmir, Ephesos gibi kentleri ele onlarn kurduu sylenir.
Adalar yoluyla Yunanistan yarmadasna elek uzanmlardr.
Sanatlar, Amazonlar kalkan, ok ve yayla silahl bir ekilde, oun at ze
rinde, gzel sava kzlar olarak tasvir etmilerdir.
Herakles tarafndan ldrlen Hippolyte'nin kardei kralie Antiope'yi
Theseus'un karmas, Amazonlarn Attika'ya saldrmasna yol aar. Amazon
lar, Atina'y uzun sre kuatrlar. Drt aylk bir kuatmadan sonra ekildikleri
sylenir. ekilmelerinin nedeni ise, ya Theseus tarafndan pskrtldkleri,
ya ela Antiope'nin szn dinlemeleridir. Bir efsaneye gre Antiope, kendisi
ni karan Theseus'un yanbanda savaarak lmtr.
Theseus'un Antiope'den Hippolytos adnda bir olu olur. Fakat Theseus
bir sre sonra Antiope'yi brakp (veya Antiope'nin lmnden sonra)
Minos'un kz Phaidra ile evlenir. Ne var ki Phaidra, Theseus'un olu Hippo
lytos'a vurulur. Gen ocuk, analnn akna karlk vermeyince, iftiraya u
rar. Phaiclra, Theseus'a, Hippolytos'un kendisini karmak istediini syler.
Bu yalana inanan baba, olunun cezalandrlmas iin tanr Poseidon'a yalva
rr. Thescus'un her dilediini yapmaya sz vermi olan Poseidon, Hippolytos
arabasyla deniz kysndan giderken, dalgalar arasndan bir boa gndererek
.atlar rktr. Atlar delicesine komaa balarlar. Araba parampara olur.
Hippolytos ise feci bir ekilde can verir. Ac gerek ortaya knca, Phaidra
kendini ldrr. Zavall babann elinden ise pimanlktan baka bir ey gel
mez.
Theseus, Lapith'ler kral Peirithoos'la dostluk kurar. Hippodameia ile
Pcirithoos'un dnnde, arl at adamlarn ii aztp konuklarn karlarna
saldrmalar, hatta gelini bile karmaa yeltenmeleri zerine kan kavgada at
adamlar Theseus ldrr. ki arkada sonra ortak bir macera peine der
ler. Theseus, Sparta'ya gidip on-on iki yandaki Helena'y karr. Peirithoos
ise Hades'in kars Persephone'ye gz koyar. ki arkada, ller dnyasna i-
76
nerler. Hades her ikisini de ylanlarla bal olarak, 'Unutma Sandalycsi'ne o

turtur. Herakles, Theseus'u kurtarmtr ama, Peirithoos ylece kalmtr ora
da.
Theseus, srgnde, Skyros adasnda, kral Lykomedes'in ihanetiyle lm
tr.
Theseus, 'un iaretleri, Herakles'de olduu gibi, kaln bir sopa ve aslan
postudur. Bu iki kahraman birbirinden ayran zellik, Herakles'in daha dev
bir vcuda sahip olmasdr.
TRAKYALI KAHRAMANLAR:
Trakya blgesinin efsane kahramanlarnn balca zellii sava deil,
sanat olmalardr.
Orpheus: Musa Kalliope'yle Kral Oiagros veya tanr Apollon'un olu ol

duu sylenir. Yunanllarn ilk ozandr. Lyrasn yle bir ustalk ve duyarllk
la alarm ki, en vahi hayvanlar sakinleir, aalar ve talar bylenirmi.
Orpheus, aa perisi Eurydike'yi sever ve onunla evlenir. Ne var ki, kars
n, peini bir trl brakmayan Aristaios'tan kaarken zehirli bir ylan sokar.
Orpheus sevgilisi Eurydike'yi ller lkesinden geri getirmek iin Hades'e i
ner. Byleyici mziiyle Hades'le Persephone'yi o kadar etkiler ki, Kar ko
ca, Orpheus'un karsn alp yeryzne gtrmesine izin verirler. Fakat bir
artla: Orpheus, yeryzne dnnceye kadar, arkasna dnp Eurydikc'ye
bakmyacaktr. Orpheus bu, durabilir mi? Sevgilisini bir an nce grme tut
kusu sonucu, onu temelli kaybeder. Tek bana Trakya'ya dnen Orpheus'un
lgn Mainas'lar tarafndan para para edildii sylenir. Musa'lar ise
Orpheus 'un paralarn toplayp Pieria'ya gmerler. Ozan Orpheus'un bir
nehre atlan ba ve lyras, denize geip, Lesbos (Midilli) adasna karlar. Bu
nedenle Lesbos, birok ozan yetitirmitir.
ATLAS SOYU:
Atlas'n Okeanos kz Pleuone'den yedi kz olur. 'Pleiades' ad verilen bu
kzlar Alkyone, Merope, Kelaino, Elektra, Sterope, Taygete ve Maia'dr.
Zeus'la sevien Taygete'nin Lakedaimon adnda bir olu olur. Lakedaimon,
rmak tanr Eurotas'n kz Sparta ile evlenir. Lakedaimon soyundan Perieres,
Perseus ve Andromeda'nn kzyla evlenir ve drt erkek ocuu olur: Aphar
eus, Leukippos, karios ve Tyndareos.
Yunan Mitolojisi
77
Aphareus'un, das ve Lynkeus adnda iki olu vardr. Leukippos'un ise

Leukippos Kzlar denilen, Hilaira ve Phoibe adnda iki kz olur. Odysseus 'un
nl ei Penelope'nin babas karios'tur.
Tyndareos, Sparta kral olur; fakat tahttan srlr. Aitolia kral Thestios'
un yanna snarak, kraln kz Leda ile evlenir. Bir gn glde ykanrken
Leda'y beyaz bir kuu kuunun okadn, bylece kendisine kuu biimin
de yaklaan Zeus'tan gebe kaldn, meydana gelen iki yumurtadan iki ikiz
dourduunu, bunlardan Helena ile Kastor'un Zeus'un dlleri, Klytaimestra
ile Polydeukes'in ise asl kocas Tyndareos'un dlleri olduunu Zeus'la ilgili
blmde anlatmtk.
yi bir binici olan Kastor'la iyi bir dv olan Polydeukes 'e (Polluks), bu
yeteneklerinden dolay "Zeus'un Delikanllar" anlamnda "Dioskur'lar" de
nir.
Dioskur'lar nce kardeleri Helene'yi Theseus'tan kurtarrlar; Arganout'
lar seferine ve Kalydon avna katlrlar; sonra da amca ocuklaryla kavgaya
girerler.
Leukippos'un kzlar Hilaira ile Phobie, Aphareus'un iki olu idas ve
Lynkeus ile nianlanrlar. Fakat das ve Lynkeus, amca oullar Dioskur'lar
nian trenine armak gafletinde bulunurlar. Dioskur'lar, iki gzel
Leukippos kzn karverirler. Bu ie boyun emeyen Aphareus oullar,
Dioskur'larn peine derler. Kavgada, lml Kastor'la Lynkeus can verir,
Polydeukes yaralanr, das' ise Zeus'un yldrm arpar. Baka bir anlata
gre, kavgann sonu byle ackl bitmez. Dioskur'lar kzlar alp giderler ve
onlarla evlenerek oluk ocua karrlar.
Sava ve atlet nitelikleriyle btn Yunan halknca sevilen Dioskur'lar,
genliin koruyuculardr. lk iaretleri, paralel ubuklarla tutturulmu, iki
paralel denektir. Sonraki iaretleri ise, stnde yldz bulunan yumurtams
miferdir.
Helena: Artemis tapnanda dans ederken Theseus tarafndan karlr.

Fakat Theseus ller lkesine inince, Dioskur'lar kzkardeleri Helene'yi,
Theseus'un anas Aithra'nn yanndan karrlar. Helena'nn esiz gzellii,
babas Tyndareos'u g durumda brakr; bir sr istekli arasnda kimi see
ceini bilemez. Btn istekliler de sava kiilerdir. lerinden birinin seil
mesi, hepsini kavgaya itmek demektir. Tyndareos'a bu konuda Odysseus
yardmc olur. Karlnda Penelope'yi alacaktr. Btn isteklilere, Helena
kimi seerse sesin, seilene hepsinin yardm edecei konusunda and iirilir.
steklileri kurban iin paralanm bir atn yeleri zerinde, ayakta durarak
and ierler. Hclena ise koca olarak Menelaos'u seer.
Helena'nn Menelaos'tan bir kz ve bir olu olur. Kznn ad
Hermione'dir. Bir baka efsaneye gre, Helena'nn Theseus'tan phigeneia
adnda bir kz olmutur. Klytaimestra ise, kocas Agamemnon'a kendi ocu
u gibi gstermitir, phigeneia'y. Helena'nn, kendisini karan Paris'ten de
ocuklar olduu sylenir. Fakat kimi efsaneye gre, Troyal Paris'le Helena
78
Mitoloji ve ikonografi
hi yatmamtr. Tanr Hermes, Helena'y Msr'a gtrm, Paris'e kala kala,

Hera'nn yaratt bo bir Helena hayali kalmtr.
Atlas'n kz Elektra da Zeus'la seviir ve iki olu olur: asion ve Dardanos.
Her ikisi de Samothrake (Semendirek) adasnda yaarlarm. Dardanos, kar
dei ldkten sonra kardaki Anadolu kylarna geer. Orada kral olan
Teuker, Dardanos'u ok iyi karlar ve ona kz Batiei'yi verir. Dardanos son
radan bir ehir kurar ve bu ehre kendi adn verir. Dardanos soyundan Tros ,
o blgenin adn Troya yapar. Tros'un olu olur: Zeus'un kard
Ganymedes, Ankhises'in dedesi Assarakos ve los.
los, Phrygia'da dzenlenen bir yarmaya katlr. Yendii iin, kraldan
dl olarak elli kz ve elli erkekle, benekli bir inek alr. Bilicinin szn dinle
yerek inein peine taklr ve inein durduu yerde, sonradan ad Troya ola
cak olan lyon ehrini kurar. Bu ehir, Dardanos'un daha nce ida dann e
teinde kurduu Dardania yaknlarndadr. los, giriiminin uurlu olup
olmyaca konusunda Zeus'tan bir iaret ister. Karlk olarak da adrn
nnde gkten indirilen Palladionu bulur.
Athena'nn bir topluluu korumu olmas, en eski zamanlardan beri, aa
tan yaplm ve "Palladia" denilen heykellerle temsil edilirdi. Bu heykellerin
gkten dtne inanlrd. Tanra ise, sa elinde bir ok, sol elinde bir me
kik ve reke ile tasvir edilirdi. Apollodoros 'un anlatt baka bir efsaneye g
re, Athena'y nehir tanrs Triton bytmtr. Athena, Triton'un Pallas adn
daki kzyla oynarm hep . Bir gn aralar alm. Pallas, Athena'ya vurmak
zereyken, Zeus, kz iin endielenmi ve aralarna kalkann koyuvermi.
Pallas korkudan donakalm ve Athena'nn tirlatt kargdan korunamad i
in yaralanp lm. Oyun arkadann byle ackl bir ekilde lmne ok
zlen tanra, bir aa gvdesine arkadann imgesini oymu. Zeus'un
los'a gnderdii heykel ise, bu ilk Palladion'mu.
ilos'tan sonra, Troya tahtna, onun olu Laomedon geer. Onun yerini de
Priamos alr. Eski ad Podarkes olan Priamos, kadnlar ve saysz ocuklar ile
nldr. Hekabe'den on dokuz ocuu olmutur. Bunlardan en by
baemez Andromakhe'nin kocas Hektor'dur. ikinci ocuun doumundan
nce Hekabe bir d grr. Bu dne gre, doacak olan, btn kenti yok
edecek bir yangna yol aar. Bilicilere danlr. ocuun doar domaz
terkedilmesini syler biliciler. Priamos da yle yapar. da dana braksn diye
bir obana verir onu. Fakat oban, be gn sonra, ocuu brakt yere gitti
inde, onun yaadn grr. Bu arada bebei bir dii ay beslemitir. Yrei
dayanmaz, ocuu alp kendisi bytr. Adna da Paris der.
Paris byyp gelimee balar, gzel bir delikanl olur. O kadar iyi o
banlk yapar ki, srleri btn zararl yaratklardan ve ekyalardan korur. Bu
nedenle kendisine, "Kouyucu" anlamna gelen "Aleksandros" da denir.
Paris, gerek ana babasnn kim olduunu bulmakta gecikmez. Helene'ye
tutulmadan nce, rmak tanrs Kebren'in kz Oinone ile evlenir. Rheia'dan
gelecei bilme sanatn renen Oinone, kocasna Sparta'ya gitmemesini sa
lk verir. Szn dinletemeyince, yaraland takdirde kendisine bavurma-
Yunan Mitolojisi
79
masn syler Paris'e. Nitekim, Troya kuatmas srasnda Philoktetes'in att

zehirli bir okla yaralanr Paris. Eski kars Oinone'yi anmsar ve ondan yardm
diler. Oinone, terkedilmi olmann fke ve acsyla Paris' i iyiletirmekten vaz
geer. Fakat hemen sonra piman olur ve byl otlaryla kocasna koar. Ne
ki, i iten gemitir. Paris lmtr. Oinone, kendini asar.
Kral Peleus ile Thetis evlenirken dne hemen btn tanr ve tanralar
arlr. Yalnzca kavga tanras Eris bu arnn dnda tutulur. Eris de bu
nun cn almak iin, stnde "En Gzeline" diye yazl altn bir elmay,
Bera, Aphrodite ve Athena'nn arasna atar. Kimin daha gzel olduu konu
sunda bu tanra arasnda yle bir kavga kar ki, ya Zeus, ya da adalet
tanras Themis, yargy Paris 'in vermesini buyurur. tanra, Hermes'in k
lavuzluunda, Paris'i da Da'nn srlerini otlatrken bulurlar. Ona, gelile
rinin nedenini anlattktan sonra Hera, kendisini "en gzel" setii takdirde
ona Asya kralln vereceini; Athena, kendisini "en gzel" seerse, akl ve
baar vereceini; Aphrodite ise Sparta'l Helene'nin akn vereceini syler.
Paris'in yargs, Aphrodite'yi, dolaysyle Helena'nn akyla yanmay seer.
AAKOS VE PELOPS SOYLARI:

Zeus'la, rmak tanr Asopos'un kz Aigina'dan, Aigina adasnda Aiakos
doar. Halknn bir veba sonucunda yok olmasndan sonra Aiakos, Zeus'a
yalvarr, adadaki karncalarn insana dntrlmesini ister. stei yerine ge
tirilir. Bilge bir kii olarak tannan Aiakos, doruluu ve adaleti ile n salar.
Nitekim, ldkten sonra teki dnyada Minos ve Rhadamanthys'in yannda
yarg olduu sylenir.
Aiakos'un, Kheiron'un kzyla olan ilk evliliinden Akhilleus'un babas
Peleus ile byk Aias'n babas Telamon doar. kinci kars deniz kz Psam
athe'den ise Phokos olur.
Telamon, Salamis adasna, Poseidon'un olu kral Kyklreus'un yanna s
nr. Kykhreus'un adn pek yle anlalr olmayan bir ylan efsanesinde de
gryoruz. Adaya zararl olan bir ylan adadan kovduu, bu ylann Eleusis'
de Demeter tarafndan kabul edildii sylenir.
Kykhreus ldkten sonra, adann kralln Telamon'a brakr. Telamon'
un Periboia'dan Aias adnda bir olu olur. Kalydun Av' na ve Argonaut'lar se
ferine katlr. Herakles'le birlikte birinci Troya seferinde bulunur. Laome
don'un kz Hesione ile evlenir. Bu evlilikten Teukros adnda bir olu olur.
Telamon'la birlikte adadan srlen Peleus, Tesalya'da Phthia kralnn ya
nna snr, kraln kzyla evlenir, lkenin te bir toprana sahip olur. Fakat
Kalydon Av srasnda istemiyerek, bir kaza sonucu, kaynbabasn ldrr.
Bunun zerine Pthia'dan ayrlarak olkos'a, kral Akastos'un yanna gider.
Akastos, Peleus'u iledii sutan artr. Peleus, kars ldkten sonra tanrlar
tarafindan Nereus kz Thetis'e koca seilir. Bu evlilikten Akhilleus doar.
80
Mitolo.fi ve konografi
Thetis, bir lmlden olan bu olunu lmsz klmak iin, topuundan

tutup onu her gece alevde gezdirirmi; gndz de ambrosia ile yalarm.
Bir gece kocas bu garip olaya tank olmu, grr grmez de basm l.
iinin byle yarda kesilmesine ok kzan Thetis, ocuunu da brakarak
denizdeki sarayna dnm. Bir baka efsaneye gre, Thetis, olunu ate s
tne tutmam, Styks rmana batrp karm, bylece de vcudunu silah i
lemez hale getirmi. Fakat Akhilleus'u topuundan tutup rmaa batrd i
in, topuu lmsz klnamam. Nitekim Akhilleus, topuundan yara alarak
lm.
Peleus, Akhilleus'u at adam Kheiron'a verir. At adam onu allmadk yiye
ceklerle besler; ona, aslan ve yaban domuzu barsa ile ay ilii yedirir.
Akhilleus dokuz yana gelince, bilici Kalkhas, Troya'nn ancak Akhilleus'un
da katlmasyla alnabileceini syler. Anas Thetis, savaa girdii takdirde o
lunun leceini bildii iin, onu kadn klna sokarak Skyros kralnn yanna
yollar. Akhilleus orada alt yl kalr. Troya sava patladktan sonra, Odysseus
onun, yerini bulur. Birden sava borusu aldrtr. Bunu duyan Akhilleus da
yanamaz, okunu ve kalkann alp dar frlar. Akhilleus'un da istedii budur.
ki can yolda, Phoiniks ve Patroklos'la birlikte Aulis'e gider.
Tantalos'un olu Pelops, Hippodameia ile evlenir. Alt olu, iki kz olur.
Atreus ve Thyestes bunlar arasndadr. Atreus'un Aerope'den iki olu olur:
Agamemnon ve Menelaos. Thysetes'in kovduu bu iki olan, Sparta'ya s
nrlar. Orada, Tyndaros bunlara kzlarn verir. Agamemnon, Klytaimestra ile;
Menelaos ise I-Ielena ile evlenir. Agamemnon, kovulduklar Mykene tahtn
yeniden ele geirir. Klytaimestra'dan Orestes adnda bir olanla, Khrysothe
mis, Elektra ve phigeneia adnda kz olur. Menelaos ise, kaynatasnn ye
rine Sparta tahtna geer.
TROYA SAVAI:
,: 1
, j
tanra arasnda Aphrodite'ye "en gzel" yargsn veren Paris, bylece

Helena'nn akn da semi olur. Bu amala Sparta'ya gider, Helena'nn ko
cas Menelaos tarafndan ok iyi karlanr. Fakat Menelaos'un evden bir ara
ayrlmasndan yararlanarak, Helena'y kandrp karr. Eve dnp durumu
anlayan Menelaos, karsn geri ister. Paris reddeder. Menelaos, bunun zeri
ne, Tyndareos'un iirttii toplu andn yerine getirilmesini ister ve kardei
Agamemnon'a bavurur. Agamemnon genel bir arda bulunur. Bu arya
hemen herkes cevap verir. Yz bin kadar insan ve binden fazla gemi, Aulis
limannda toplanr. nl kahramanlardan, thaka kral Odysseus ile Peleus
olu Akhilleus eksiktir yalnzca.
Akhilleus'u annesi Thetis savaa gndermek istemez. nk olunun le
ceini nceden bilir. Bunun iin de onu Skyros kral Lykomedes'in kzlarnn
yanna saklar. Ama Odysseus sonradan onu bulmay baarr.
'
Yunan Mitolojisi
81
Odysseus, bu savan nice ktlkler getireceini bildii ve vatan zlemi

ne dayanamad iin Menelaos'a yardmdan ekinir. Delilik numaralar yap
maa balar. Bir tarlaya tohum yerine tuz eker. Ne ki, yalan abuk anlalr.
Sonunda savaa katlmak zorunda kalr.
Donanma yola kar. Yanl bir rota izlendii iin Mysia'ya klr. Yanll
n farkna varan Yunanllar, tekrar alrlar denize. Bu kez de iddetli bir fr
tna darmadan eder donanmay. ktklar limana geri dnerler. Yeni hazr
lklara giriilir. Apollodoros' a gre, bu hazrlk dnemi sekiz yl srmtr.
Yine Aulis'te toplanlr. Fakat rzgar esmez bir trl . Donanma, Aulis li
mannda taklp kalr. Bilici Kalkhas, yola kabilmek iin donanmann ku
mandan Agamemnon'un kz phigeneia'nn kurban edilmesi gerektiini bil
dirir; nk Mykene kral Agamemnon, bir av srasnda, Artemis'e kutsal olan
bir geyii ldrmtr. Odysseus, gidip phigeneia'y getirmeyi stlenir. An
nesine, kurban edileceini sylemez; Akhilleus'a kar olacak, der. Fakat
Artemis, phigeneia, kurban edilmek zere sunan stne kt zaman, o
nu hav.ya eker ve ban altna bir geyik koyar.
Bundan sonra yola klr. Yunan topraklarnn en byk kahramanlarn
dan oluan bir ordudur bu. rnein, Nestor vardr. Konuunca bal gibi ko
nuan, insan yreini ok iyi tanyan, iyiyi ktden ok iyi ayran Pylos kral,
bu ihtiyar, Kentaur'lara kar savam, Kalydon Av'na katlm, Argonaut'lar
seferinde bulunmu, bilge ve sevimli bir kiidir. Akhilleus'tan sonra en yiit
sava olan Aias vardr: Yedi kat deri ve bir kat tuntan yaplm korkun
kalkanyla dvr. Sonra Akhilleus vardr. Akhilleus'la birlikte, onun sadk
arkada Patroklos vardr. Sonra Odysseus, Agamemnon, Menclaos ve daha
biroklar. . .
Troya kylarna ktktan sonra karargah kurulur ve kent kuatlr.
Menelaos'la Odysseus, Troyallardan Helena'nn geri verilmesini isterler. is
tekleri reddedilir. Troyallar, hatta, bu iki eliyi ldrmeyi hile kurarlar. Bu
nun zerine iki taraf arasnda amansz bir sava balar. Troyallar, krallar
Priamos'un olu Hektor'un nderliinde kahramanca arprlar. On bir dir
sek boyunda kargs, kaln tunla rlm sk deriden yuvarlak kalkan, salla
nan oynak tolgas varcir Hektor'un. Gl ve merttir. Gven ve inan uyan
drr herkeste. Troya kentinin koruyucusudur.
Sava on yl srer. Onuncu ylda Akhilleus'la Agamemnon arasnda anla
mazlk kar. Agamemnon'un, Akhilleus'un elinden gzde Briseis'i almaa
kalkmas, iki kahramann arasn aar. Akhilleus fkelenerek sava terkeder.
Fakat Akhillcus'suz bir sava, yenilgi demektir. Hektar ve askerleri, Yunanlla
rn gemilerine dek yaklarlar, yakacak derecede ilerlerler. Bunu gren Akhil
leus, arkada Patroklos'un kendi yerine gidip dvmesine izin verir. Akhil
leus'un zrhlarn da giyen Patroklos, Hektor'la yapt sav.ta lr. Hektar,
Patroklos'un silahlarn da soyar ve zafer nian olarak kendisi taknr.
Bunca sevdii arkada, can yolda Patroklos'un lm haberini duyan
Akhilleus anlatlmaz bir yasa brnr. Annesi Thetis'ten yeni silahlar ister. Ar
tk savaa girmeye kararldr. Arkadann cn alacaktr. Thetis, ate tanrs
82
Hephaistos'a giderek, oluna silahlar yaptrr. Agamemnon'la olan dargnl

n unutan Akhilleus, zrhn giyinip silahlar kuanr kuanmaz Troyallarn
stne yrr ve Hektor'u arpmaya arr. Akhilleus'un bu ahlan kar
snda korkuya kaplan Hektar sava kaybeder, yalvarmaa balar Akhilleus'a.
Ama, acma nedir bilmez artk Akhilleus, yle konuur canveren Hektor'a:
"Dizlerime sarlma kpek, yalvarma bana, anan baban adna! Yaptklarn d
ndke, gnl diyor ki parala unun etini, i i ye! Deine yatrp a
lamayacak sana seni douran. Kpekler, kular yiyecek btn bedenini". Fa
kat, olunun lsn almaa gelen yal ve yasl Priamos'u grnce dayana
maz yrei Akhilleus'un. Mutsuz Priamos'un alamalar karsnda kendi ba
basn anmsar ve birden kalkarak oturduu yerden, tutar elinden kaldrr ih
tiyar, avutmak ister onu, aclarn biraz olsun hafifletmek ister. Hektor'un
lsn kendi elleriyle ykar, hazrlayp babasna verir.
Fakat yiit Akhilleus da lme tutsak edilmitir. Troya kentini koruyanla
rn en korka Paris tarafndan ldrlecektir. Paris, Apollon'un ynettii bir
okla, onu tek vurulacak yeri olan topuundan vurup ldrr.
On yllk bir savatan sonra, Yunanllarn Troya'ya soktuklar tahta at yar
dmyla Troya kenti der. Yunanllar btn kenti yakp ykarlar, Zeus'un ta
pnana snan kral Priamos'u, ihtiyar yana bakmadan ldrrler. Sonun
da Menelaos, Helena'ya sahip olur. Bylece de Troya'ya saldrmaya yol aan
neden ortadan kalkm olur.
Laokoon: Latin ozan Vergilius, tahta atla ilgili olarak Aineis destannn i
kinci kitabnda unlar anlatyor: Yunanllar da gibi bir tahta at yapp, iine
en seme yiitleri doldururlar . . Tahta at Troya kaplarna brakp, karsndaki
Tenedos adasna saklanrlar. Troyallar, dmann ekilip gittiine inanrlar.
Kimisi tahta at ieri almak ister, kimisi kukulanr, denize atlsn, yaklsn
der. Troya'daki Apollon tapna rahibi Laokoon ise koup gelir, "deliliktir bu
yaptnz" der, "dman gitti mi sanyorsunuz, dalaveresiz armaan m olacan dnyorsunuz onlarn, byle mi tanrsnz Odysseus'u; bu tahtann
iinde ya Akhallar sakl, ya da bu alet surlarmz ykmak, evlerimizi gzetle
yip kenti yukardan vurmak iin yaplmtr; her neyse, iinde mutlaka bir tu
zak sakl. nanmayn ata, ne olursa olsun, armaan getirseler de korkarm
Yunanllardan".
Laokoon, byle konutuktan sonra, saplar elindeki kargsn tahta atn
karnna.
Bu arada, Troyal bir ka oban, Sinan adnda bir Yunanly yakalayp kra
la gtrrler. Sinan, yalan dolu bir hikaye uydurur. Odysseus'un kskanl
yznden kendisini tanrlara kurban edecekleri iin katn syler. Bu ka
dar uzun sren savatan yorulan Yunanllarn Troya'dan gitmek iin can attk
larn, tahta atn ise Athena'ya (Minerva) sz verilen bir adak olduunu ekle
yerek, atn surlardan ieri alnmasn salar.
Laokoon ise o srada kocaman bir boay tanr Poseidon'a kurban etmek
tedir. Birden, Tenedos tarafndan iki ylan gzkr. Korkun kvrmlaryla k-
Yunan Mitolojisi
83
yya ynelirler. Dalgalar arasnda ykselen gsleriyle, kan ve ate fkran

gzleriyle, slk alan azlarn yalayan dilleriyle, Laokoon'un iki ocuuna
saldrrlar, kvrmlar arasna smsk kstrrlar, ocuklarn aresiz gvdelerini
srmaya balarlar. Silahlaryla ocuklarn yardmna koan Laokoon da yaka
lanr korkun kvrmlar arasna. ki kvrm belinden, iki kvrm da boynundan
sarar. Sonra, ylanlar, her de cansz serilince yere, tapnaa giderek ora
daki Pallas Athena heykelinin yannda bulunan kalkann dibine saklanrlar.
Troyallar, Laokoon ve oullarnn bana geleni, tanrlarn hakl bir ceza
landr sanarak, kentin kaplarn ap, tahta at ieri alrlar. Btn ehri en
bir grlt kaplar. Bayram havas iinde geer btn gn. Akam olup karan
lk basnca, yorgun Troyallar uykunun kucana brakrlar bitkin bedenlerini.
Tenedos adasnn ardna saklanan Yunanllar ise gemileriyle Troya'ya doru
ilerler. Sinan, aar tahta atn kapan. Batan aa silahl olarak birok kah
raman kar dar. Odysseus, Menelaos ve daha biroklar, uykuya ve araba
gmlm kenti igal ederler. Kaplar da atlm ve teki Yunanllar girmitir
ieri. Hepsi, uyuyan Troyallara saldrr. Saraya girip, yal kral Priamos'u,
Zeus'un tapnana snd halde acmaszca ldrrler. Kars ve ocuklar
tutsak edilir. ehrin koruyucu Palladion'u alnr.
Odysseus: Yunanllar Troya'y yerle bir edip lkelerine dnerlerken, yol

da korkun bir tirtnaya tutulurlar. ok gnah ilemilerdir. Hileyle ehre
girmiler, her eyi yakp ykmlar; en kutsal tapnaa girerek Palladion'u
almlar ve Zeus tapnana snd halde yal kral Priamos'u ldrmekten
ekinmemilerdir. Frtna, gemilerin her birini bir yana atar. Byk bir bl
m paralanr. Menelaos, Msr'a kadar srklenir. Odysseus ise tam on yl
denizler zerinde srklenip durur.
Odysseus ve adamlar, Kikonlarn lkesinden sonra, Lotos yiyenlerin lke
sine varrlar. Lotos, yiyene her eyi unutturan bir bitkidir. Odysseus'un arka
dalarndan bazlar bu bitkinin tadna bakmak isterler. Ama yedikten sonra
her eyi unuturlar, yurda dnmek diye bir ey dnmezler artk. Odysseus,
arkadalarn teker teker srkleyerek gemiye bindirip yola kar.
Sonra, Kykloplar lkesine urarlar. Odysseus, on iki arkadan yanna ala
rak karaya kar. Beraberinde, Kikonlar lkesi Apollon tapnann rahibi
Maron'un verdii ismaros arabndan da alr. Grnte bo olan bir maa
raya girerler. Ama akam olunca Kyklop Polyphemos, srleriyle ieri girer.
Maarann kapsn bir kaya parasyla rter ve Odysseus'un arkadalarn iki
er ikier yemee balar. Fakat Odysseus bir kurnazlk dnr, yanndaki a
rab Polyphemos'a armaan eder. Tepegz, btn arab diker kafasna, son
ra da kendinden geip uykuya dalar. Odysseus, bir odunu atete kzdrr. Te
pegz'n tek gzne batrr. Barmaa balay...n Polyphemos, arkadalarn
yardma arr. teki Kykloplar, kendisine kimin ne yaptn sorduklarnda,
Polyphemos "Hi kimse" der habire; nk maaraya girdiinde, Odysseus'a
kim olduunu sormu, o da adn sylememek iin "Hi kimse" demitir.
Kykloplar, Polyphemos'un byle durmadan "Hi kimse" deyip durduunu
84
gorunce, fkelenip giderler. Ne ki, maarann kapsn rten kaya paras

durmaktadr yerinde hala, Odysseus, arkadalarn karmak iin bir baka
kurnazla bavurur: Sabah olup da, Polyphemos, srlerini maaradan da
rya karmak iin ta kaldrnca, hayvanlarn karnna balad arkadalar
da, sryle birlikte darya karlar.
Polyphemos, denizler egemeni Poseidon'un oludur. Tepegz kendisini
kr eden yabancy cezalandrmas iin babasndan yardm diler. Poseidon, u
zun sre Odysseus'un peini brakmaz. Onu lkeden lkeye srkler durur.
Kyklop'un yanndan ayrlan Odysseus, rzgarlar lkesine varr. Burada
rzgarlar tanrs Aiolos, Odysseus ve arkadalarn iyi karlar; en azl rzgar
lar bir tuluma koyarak onlara amaan eder ve tatl bir yel salarak, gemilerine
yol verir. Odysseus'un uyuduu bir anda, arkadalar, tulumun iinde altn
olduunu sanarak, onu aarlar. yle bir frtna kopar ki, gnlerce dalgalarla
boumak zorunda kalrlar.
Sonunda, Laistrygonlar lkesine uradktan sonra, byc Kirke'nin top
rana karlar. Deneiyle dokunduu herkesi domuz yapan bir bycdr
Kirke.
Odysseus'un arkadalarn da tuzaa drr. Onlar ieri alp, iskemlele
re oturtur. Yemek yedirip zehirli ikiyi iirdikten sonra deneiyle dokunup,
hepsini domuza dndrr. Ne var ki tanr Hermes, Odysseus'a byl bir ot
armaan eder. Kahraman, bu otla, Kirke'nin zehirli ikisini etkisiz klacak, bu
ekilde domuza dnmeyecek ve klcyla saldrp onu altedecektir. Kirke,
btn abalarna karn, Odysseus'u domuza benzetemeyince, karsndaki
nin bu gcne hayran kalr, onun gzelliine ve erkekliine vurulur, ona
yardm etmee karar verir. Odysseus ve arkadalar Kirke'nin saraynda tam
bir yl kalrlar.
Kirke, Odysseus'a Hades'e inmesini, bilici Teiressias'n ruhunu bulup,
yolculuun geri kalan blmnn nasl geecei hakknda bilgi almasn salk
verir. Odysseus, denileni yapar. Sonra tekrar Kirke'nin yanna urayarak, on
dan, gelecekteki tehlikeleri renir.
nce Seirenle'rin nnden geer, Seiren'ler, balk kuyruklu deniz kzlar
dr. Syledikleri ok gzel arklarla, insan kendinden geirip bylerler.
Onlarn bu tatl namelerini duyan herkes, dayanlmaz bir arzuyla arknn
geldii yere gitmek ister. Ama onlarn yanna gidenin geri geldii grlme
mitir. Kirke, byle bir tehlikeye kar Odysseus'un u tedbirleri almasn sa
lk verir:
Durma orda, yr; arkadalarnn da tka kulaklarn
tatl balmumuyla tka ki, onlarn sesini dinlemesinler
istersen dinle sen, ama balasnlar ayakta seni
hzl geminin iinde iple balasnlar
kollarndan, bacaklarndan orta diree
ondan sonra dinle Seirenleri doya doya.
Odysseus, bu ekilde atlatr Seiren'lerin gzel tehlikesini.
Yunan Mitolojisi
85
Kharibdis'de Skylla canavarnn nnden, birka arkadan feda etse de

gemeyi baarr.
Bu geiti izleyen durak, gne tanr Helios'un beyaz srlarnn otlad
Thrinakie adasdr. Burada rzgar dindii iin beklemek zorunda kalrlar. Bu
arada yiyecek sknts da ba gstermitir. Odysseus'un "dokunmayn" deme
sine karn; arkadalar, onun bir ara uykuya dalmasndan yararlanarak, kut
sal srlardan birkan keserler. Bilici Teiressias'n bildirdii zre, bu yaptk
lar onlarn lmne yol aacaktr. Helios'un srlarna dokunan kimse, bir
daha yurdunu gremiyecektir. Nitekim, gemi yola kar kmaz, Gne Tan
r'nn kkrtmasyla Zeus'un yollad bir imek, gemiyi parampara eder.
Frtnadan yalnz Odysseus kurtulur. O da geminin paralarna tutunarak,
Kalypso adasna kmann yolunu bulur.
Bu srada thake adasnda, Odysseus'un kars Penelope ile olu
Telemakhos etin gnler geirmektedirler. Herkes kral Odysseus'un ld
ne inand iin, adann ve komu lkelerin ileri gelenleri, Penelope'yle ev
lenmek iin thake sarayn doldurmulardr. Amalar yalnzca evlenmek de
il, Odysseus'un zengin kralln da ele geirmektir. Odysseus'un babas
Laertes yalanmtr."Telemakhos ise daha ocuktur. Ailenin yabanclara kar
koyacak durumu yoktur. Bu nedenle, Penelope'yi isteyenler saraya yerlemi
ler, har vurup harman savurmaktadrlar. Ayn zamanda Telemakhos'a eitli
tuzaklar kurmaktadrlar. Bu durum karsnda gsz kalan Penelope, istekli
leri nasl oyaladn yle anlatr:
Tanr bir bez dokumay kodu aklma ilkin
kocaman bir tezgah kurmutum odamda
arn arn bez dokuyordum habire
taliplere de yle lif ediyordum arada bir
bitsin bu dokuma, boa gitmesin bunca iplik
bir kefen dokuyordum yiit Laertes'e.
Oysa ben gndzleri dokuduum koca bezi
bir ra nnde skerdim geceleri.
Kandrdm onlar ite byle tam yl
ama drdnc yl balayp atnca ilk yaz
bir hizmeti, saygsz bir kpek, duyurur onlara bunu
geldiler yakaladlar beni
bardlar, ardlar.
Penelope, son are olarak isteklileri bir yarmaya sokar. Odysseus'un b

yk yayyla ok atmay kim becerirse, ona varacan syler.
Odysseus ise Kalypso'nun yanndadr. Yce tanra, gzel peri Kalypso,
yanp tutuur onun iin. ster ki kocas olsun. Ama brakmaz Odysseus'u yurt
zlemi. Alar, yer bitirir kendini zntden. Kavumak ister yurduna ve evi
ne. Bunu gren tanrlar acrlar Odysseus'a. Zeus, haberci tanr Hermes'i
Kalypso'ya gndererek, Odysseus'u salvermesini buyurur. nce fkelenen
Kalypso, sonra karar verir Odysseus'a yardma. Sal yapmasn salar. Gzel
86
Mitolo.fi ve konografi
kokulu giysiler giydirir ona. Bir tulum siyah arap, byk bir tulum da su ve
rir yanna. Her trl yiyeceini salyarak, tatl, uurlu bir yel estirir ardn
dan. Odysseus da sevin iinde aar yelkeni rzgara.
Poseidon tanrnn fkesine ramen karaya ular. Uygar ve iyi yrekli de
nizciler olan Phaiklarn yardmlaryla yurduna varr. thake sarayna dilenci k
lnda girer. Yay germe yarmasnda, bata zalim Antinoos olmak zere, b
tn isteklileri birer birer yere serer. Stninesi Eurykleia ayaklarn ykarken,
eski bir yara izinden onun Odysseus olduunu anlar. Fakat kans Penelope
ok pheci davranr. Bir trl inanmaz. Olu Telemakhos 'un da araya gir
mesiyle akl yatar, dilencinin kendi kocas olduuna. Ama Odysseus, sever
kansnn bu pheciliini. Anlar kendisine ne kadar bal kaldn.
Agamemnon'a gelince . . .
Thyester'in olu Aigisthos, Agamemnon'un kars Klytaimestra'y batan
karmtr. Agamemnon Mykenai' a dnnce, ikisi birlik olup onu ldrrler.
Ama c alnr, Agamemnon'un. Geride Elektra adnda korkusuz bir kz o
cuuyla, daha ocuk yanda olan Orestes'i brakmtr. Elektra, kardei
Orestes'i, babalarnn intikamn alacak biimde bytr. Orestes, annesini ve
sevgilisi Aigisthos'u ldrr. Bunun zerine perileri Erinys'ler peine tak
lrlar Orestes'in. Babasnn cn almtr ama, ana katili de olmutur nk.
ldrr Orestes. Apollon bilicisini sorguya ekerek ne yapmas gerektiini so
rar. Bilici, Tauris'e giderek, Artemis heykelini getirmesini syler. Yolculuk u
zun ve etin geer. Sonra, Tauris kral, lkesine yaklaan btn yabanclar
ldrmektedir. Orestes, dostu Pylades'le birlikte gider Tauris'e. kisi de tu
tuklanr ve kral Thoas tarafndan Artemis tanrann rahibesine teslim edilir
ler. Rahibe ise Orestes 'in kzkardei phigeneia'dr. Agamemnon'un kz
phigeneia, tam Artemis tanraya kurban edilecei srada, tanra taratindan
kurtarlarak Tauris'e, Artemis tapnana rahibe yaplmtr. ki karde sarlr
lar. Artemis heykelini alarak birlikte kaarlar. Attika'ya vardklarnda, Artemis
iin yaptklar bir tapnaa heykeli koyarlar.
Orestes, Atina mahkemesince yarglanarak beraat eder ve uzun yllar lke
sini ynetir.
II. BLM
TEVRAT
i
r'
r [
: r
YARADILI
Dnyann yaratl: Tanr, balangta g ve yeri yaratt. Yer ssz ve
botu ve engini karanlklar rtyordu. Sular zerinde Tanr'nn ruhu dola
yordu.
Birinci gn, "k olsun" dedi tanr. Ik oldu. In iyi olduunu grd,
onukaranlklardan ayrd. Ia "gndz", karanla "gece" dedi. Bylece ak
am oldu, bylece sabah .
kinci gn tanr, sular arasnda bir kubbe at. Kubbe, sular sulardan a
yrd ve tanr kubbeye "gk" dedi.
nc gn, gn altndaki sular tek bir yerde topland ve kuruluk g
rnd. Kurulua "toprak" dedi tanr, su ktlesine "deniz". Bunun iyi oldu
unu grnce "toprak yeillensin" dedi; "tohum veren otu, trlerine gre
meyve veren aalar bytsn ve bu meyveler, yeryznde kendi tohumlar
n kendi iinde tasn", buyurdu. Byle oldu.
Drdnc gn tanr, gndz geceden ayrmak ve yryzn aydnlat
mak iin gkkubbeye klar koydu. Bu klar, mevsimlerin, gndzlerin ve
yllarn iareti oldu. ki byk k yapt. Byn gndzn bana, kii
n gecenin bana koydu. Sonra yldzlar yapt ayrca, hepsini gkkubheye
yerletirdi.
Beinci gn sular, saysz canl varlklarla kaynat. Yeryznde, gkkub
benin altnda kular utu. Tanr, kocaman deniz canavarlarn, hareket eden
ve sulan dolduran btn canl varlklar, btn uucu hayvanlar, kendi trle
rine gre yaratt. Bunun iyi olduunu gren tanr, btn bu yaratklarn m
barek klarak yle dedi: "Eksilmesin bereketiniz! oaln!" (Tekvin, 1 : 1 -23)
Adem'i yaratl: Altnc gn yle dedi tanr: "Kendi suretimizde, bize
benzeyen insan yapalm. Denizlerdeki balklara, gkteki kulara, yerdeki ev
cil hayvanlara, btn canavarlara, btn srngenlere egemen olsun!" Ve
tanr, kendi suretinde insan yaratt. Onu erkek ve dii olarak yaratt.
Tanr, insan topraktan yaratt ve burnuna yaam soluu fledi . Bylece
insan canl bir varlk oldu (1: 26-3 1 ; 2 :7) .
Cennet bahesi (Aden): Sonra tanr douda, Aden'de bir bahe kurdu.
Bu baheye, yaratt insan da koydu. Yerden yemesi gzel ve ho grnl
her trden aa bitirdi. Bahenin ortasna ise hayat aacn ve iyilii ve kt
l bilme aacn koydu. Btn baheyi sulayan drt kollu bir rmak ak
yordu. Bunlar Pion, G ihon, Dicle ve Frat't.
90
Tanr, insan ald, ilesin ve korusun diye onu Aden bahesine koydu.
Sonra yle buyurdu: "Bahedeki her aatan zgrce yiyebilirsin, ama iyilii
ve ktl bilme aacna dokunma! nk ondan yediin gn kukusuz
leceksin" (2: 8- 17) .
Havva'nn yaratl: Tanr, krlarda yaayan btn hayvanlar, gkteki

btn kular topraktan yaratt ve her birine bir ad versin diye, onlar alp A
dem' e gtrd. Adem, her birine bir ad verdi, ama kendisi iin, kendine
benzeyen bir yardmc bulamad. Tanr, erkein yalnz kalmasn istemiyordu.
istemedii iin de ona benzeyen bir yardmc yapmaya karar verdi. Derin bir
uyku indirdi Adem' in stne. Derin bir uykuya dald Adem. Kaburga kemiiy
le kadn yapt.
yle haykrd bunu gren Adem: "Kemiimin kemii, etimin etidir bu
benim. Nisa (Kadn) olsun ad, nk insandan alnd o!" Bu nedenle insan,
ana babasn brakp kadnla birleir ve tek bir et olur onunla.
ikisi de plakt. Ve birbirlerinden utanmyorlard (2: 1 8-25) .
Adem'le Havva'nn kandrl: Tanr'nn yaratt btn kr hayvanlar
iinde en hilecisi yland. Ylan, Tanr'nn, bilgi aacnn meyvesinden yenil
mesini yasakladn biliyordu. Bunu yiyen insann leceini de biliyordu.
Tam tersini syledi kadna, onu kandrmaa alt: " nanmayn, lmeyecek
siniz! Ondan yiyince gzleriniz alacak; tanr gibi, iyilii ve ktl bilecek
siniz. O da biliyor bunu".
Kadn, aacn yemesi gzel, grn ho ve bilgi arzusu uyandrc oldu
unu sezmiti zaten. Dayanamad. Koparp yedi meyveyi. Kocasna da verdi.
O da yedi. O zaman ikisinin de gzleri ald, ikisi de plaklklarn grdler.
incir yapraklarn birbirine dikerek nlerini rttler (3: 1 -7) .
Cennetten kovulu : Bundan sonra Adem'le kars, gndz serinliinde
bahede dolaan Tanr'nn varln duydular; ona grnmemek iin aala
rn arkasna gizlendiler. Fakat tanr, yle seslendi Adem'e: "plakln kim
gsterdi sana? Yasakladm aatan yedin, deil mi?" Adem, meyveyi kendi
sine karsnn yedirdiini syleyince, yle konutu tanr: "Madem ki karnn
szn dinledin ve yasakladm aatan yedin, yleyse lanetlensin senin y
znden toprak! Yaadn srece glkle elde edesin besinini ondan! Yal
nzca diken ve al verecek bundan byle. Krlarn otuyla karnn doyuracak
sn. Ve yaratldn topraa dnnceye dek, alnnn teriyle salayacaksn ek
meini, nk topraksn sen, toprak olacaksn" (3: 1 7- 1 9) .
Tanr, deriden kaftan yapp Adem'le Havva'y giydirdi.
i nsan, iyilii ve ktl bilmiti artk. Bir daha hayat aacna uzanmaya
cakt eli. Sonsuzca yaamak iin onun meyvesinden yiyemiyecekti. Bunun iin
tanr, kovdu Adem'i cennetten. Aden bahesinden kovuldu. Adem, yaratld
topra ilesin diye. Bir daha yaklamasn diye de hayat aacna, Aden bahe-
nciller
91
sinin nne tanr, drt bir yana alevler iinde dnen bir klla, Kerubi me
lekleri koydu (3: 20-24).
Kabil ve Habil: Sonra Adem, kars Havva'y bildi. Havva gebe kalp, Ka
bil'i dourdu. Peinden kardei Habil dodu. Kabil ifti, Habil oban oldu.
Zaman geti.Kabil Tanr'ya topran rnlerinden adad. Habil de srlerinin
ilk doanlaryla yalarn adad. Tanr, Habil'den ve onun adaklarndan ho
land halde, Kabil'e ve adana bakmad. ok fkelendi buna Kabil. Karde
ini dar arp krlara gtrd. stne atlp onu ldrd. Karde katili
Kabil'i lanetledi tanr. Her yerden kovulacakt artk karde kan ien. Toprak
rn vermiyecekti ona. Serseri bir kaak gibi dolaacakt hep.
Ettiine piman olan Kabil yle dedi Tanr'ya: "Yaptm ktlk
tanamyacak kadar ardr. te kovdun buradan beni. Hep saklanacam
senden artk. Hep serseri ve kaak olacam yeryznde. Kim rastlarsa l
drmek isteyecek beni".
Tanr, ldrmesinler diye, bir iaret koydu Kabil'in stne (4: 1-1 5) .
Nuh ve gemisi: Kabil soyundan Lamek'in, 187 yandayken, bir olu ol
du. Adn Nuh koydu. Nuh, 500 yandayken Sam, Ham ve Yafet'in babas ol
du. Tanr, insanlarn dnce ve eylemlerinin bunca kt olduunu grd ve
insan yaratm olmaktan pimanlk duydu ve bunun acsn yle dile getirdi:
"Kendi yaptm insan, insanlar ve hayvanlar, srngenleri ve uan kular
silip spreceim yeryznden, nk btn bunlar yaratm olmaktan
pimanm".
adalar arasnda adil ve temiz bir insand Nuh. Tanr'yla birlikte yr
d hep. te bunun iin inayet buldu tanr'dan.
Nuh'u esirgemek isteyen tanr, ona bir gemi yapmasn syledi. Reineli
aatan olacakt gemi. Blmeleri bulunacakt. ten ve dtan ziftle kapl ola
cakt. Gvdeden bir arn ykseklikte bir ats bulunacakt. i, kata ayr
lacakt. Yannda bir kaps olacakt. Tanr, gkkubbe altnda yaam soluu o
lan her varl yok etmek iin yeryzne sular salacakt. Nuh ise ocuklarn,
karsn ve ocuklarnn karlarn alp gemiye snacakt. Yanna her trl
hayvandan bir dii, bir erkek alacakt. Bylece hayvanlarn soyu korunacakt.
Ayrca gemiye yeterince yiyecek de koyacakt. Bu yiyecek, hem Nuh'un hem
de hayvanlarn beslenmesini salayacakt. Nuh, Tanr' nn btn dediklerini
yerine getirdi (5: 28, 29, 32; 6: 5-9, 1 3, 22) .
Nuh tufan: Tufan olup sular yeryzn kaplad zaman Nuh 600 yan
dayd.
Nuh, tufan sular her yan kaplamadan nce, ocuklarn, karsn ve o
cuklarnn karlarn alarak gemiye girdi. Yedi gn sonra tufan sular yeryz
ne dklmee balad. Krk gn krk gece yamur yad. Sular kabararak ge
miyi kaldrd. Sularn stnde yzmee balad gemi. Sular gittike artyordu.
En yksek dalar bile sularla rtlmt. Yeryznde yaayan btn canllar,
92
kular, evcil ve yrtc hayvanlar, srngenler ve insanlar hayatlarn yitirdiler.

Yalnzca Nuh ve yanndakiler kutuldular.
Toprak tam 1 50 gn sular altnda kald. Sonra tanr, Nuh'u hatrlad. O
nunla birlikte gemide bulunan btn evcil ve yrtc hayvanlar hatrlad. Bir
rzgar yollad yeryzne. Sular azalp yava yava ekilmee balad. 1 50 gn
sonra da alald. Ve gemi Ararat dalarnn stnde durdu.
lkin dalarn tepeleri gzkt . Bir sre sonra Nuh, gemiye yapt kapy
aarak, kargay dar sald. Karga, sular kuruyuncaya kadar geri dnmedi.
Sonra gvercini sald Nuh, sularn azalp azalmadn renmek iin. Yery
znde ayak basacak yer bulamayan gvercin, Nuh'a geri dnd. Demek ki
yeryznde hata su vard. Nuh, elini uzatp gvercini ieri ald. Alrken de,
akama geri dnen gvercinin gagasnda taze bir zeytin yapra grd. O za
man anlad ki, evet sular azalmt yeryznde, ama tmden kurumamt
toprak, 7 gn daha bekledi.
Nuh'un hayatnn 60 1 'inci ylnn, birinci aynn birinci gnnde, yery
zndeki btn sular kurumutu (7: 17-24; 8: 1 - 1 4) .
Nuh'un kurban: Nuh, ocuklaryla, karsyla ve ocuklarnn karlaryla

gemiden kt. Btn hayvanlar, btn srngenler, btn kular, hepsi, tr
tr, art arda Nuh'un peinden kt.
Tanr'ya bir sunak yapt Nuh. Btn temiz hayvanlardan, btn temiz ku
lardan alarak, sunan zerinde yakp Tanr'ya kurban etti. Bu ho kokuyu
duyan tanr, bundan byle yeryzn, insandan dolay liinetlemiyeceini sy
ledi iinden. Dnya srdke, ekme ve bime, souk ve scak, yaz ve k,
gndz ve gece hi kesilmiyecekti artk. Yaayan varlklar Tanr'nn gazabna
uramyacakt (8: 18-22) .
Nuh'un sarholuu: Nuh'un gemiden kan ocuklar Sam, Ham ve
Yafet'ti. Ham Kenan'n babasyd. Yeryzn dolduran herkes, Nuh'un bu
olundan oldu .
Nuh, tufandan sonra iftilik yapmaa balad. Yetitirdii zmlerin a
rabndan iip sarho oldu ve adrnda rlplak uykuya dald. Kenan'n ba
bas Ham, babasnn plakln grd ve bunu gidip teki kardelerine sy
ledi. Fakat Sam ve Yafet bir rt getirip, onu rttler. Babalarnn plakln
grmemek iin de geri geri giderek yaptlar bunu.
Nuh, aylnca, bunu kk olunun yaptn rendi. Onu ve onun olu
Kenan' lanetledi. "Tanr Sam' mbarek klsn ve Kenan ona kul olsun!
Yafet'e genilik versin ve Sam'n adrlarnda otursun ve Kenan ona kul ol
sun!"dedi.
Nuh, tufandan sonra 350 yl daha yaad. ldnde 950 yandayd (9:
1 8-29) .
brahin: brahim, Nuh'un olu Sam soyundan gelmektedir. Terak'tan b
rahim, Nahor ve Haran dodu. Haran' dan Llt dnyaya geldi.
nciller
93
brahim'in kars Sara'nn ocuu olmuyordu. Hacer adnda Msrl bir ca

riyesi vard. Sara, kocas ibrahim'in cariye Hacer'le yatmasna ve ondan bir
ocuk sahibi olmasna izin verdi. brahim Hacer'le birleti. Gebe kalan Hacer,
hanmn kmsemee balad. brahim, kars Sara'nn cariyeye istediince
davranmasna izin verdi. Sara'nn sert davranlar karsnda Hacer de ban
alp gitti . Tanr'nn melei onu lde, bir su kaynann banda buldu. Ona
bir olu olacan, adn smail koyacan syledi Hacer ibrahim'e hir ocuk
dourdu. brahim, Hacer'den olan bu ocuun adn, "tanr dinliyor" anla
mna gelen smail koydu; nk tanr, Hacer'in ektii acy dinlemiti. bra
him, ismail'in babas olduunda 86 yandayd.
Tanr, brahim'e grnd zaman, brahim 99 yandayd. Ona halklar
ounluunun babas olacan, adnn artk Abram deil, brahim olacan
syledi. Abram, 'byk baba', brahim (Abraham) ise, "ounluun babas'',
demekti.
Tanr, ayrca brahim'e, karsnn adnn artk Saray deil, Sara olacan,
onu mbarek klacan, kendisine ondan bir ocuk vereceini mutulad.
Secdeye gelen brahim gld iinden ve kendi kendine: " 100 yanda bir a
damla 90 yanda bir kadnn nasl ocuklar olur ki?" diye sordu, "Hi olmaz
sa, smail yaasa bari" dedi. Tanr da: "Karn bir ocuk verecek sana, adn
ishak koyacaksn. smail iin de dilein kabul oldu" diye cevap verdi ( 1 1 : 27;
16: 1 , 7, 9, 11 , ] 5, 16; 17: 1 5-20).
Meleklerin brahim'i ziyareti: brahim bir gn Mamre meeliinde,

gndz scanda, adrn nnde oturmaktayd. Tanr grnd. brahim ba
n kaldrd, bakt ki adam duruyor ayakta. Onlara doru koup secdeye
geldi. Sonra adra koup, krpe bir buza getirdi; abucak piirmesi iin
hizmetiye verdi. Konuklarn nne ayran, taze st ve pimi buzay koydu.
Melekler brahim'e Sara'nn nerede olduunu sorunca, "adrda" dedi. Ko
nuklardan birisi bunun zerine yle konutu: "Bir yl sonra yine geleceim.
O zaman karn Sara'nn bir ocuu olacak". Sara ise, konuann ardnda, a
drn kapsnda sylenenleri dinliyordu.
Tanr, verdii sz zerine Sara'y ziyaret etti ve onda, szn gerekletirdi. Gebe kalan Sara, brahim'e bir ocuk verdi. brahim, ocuun adn ishak
koydu (18: 1 - 10; 2 1 : 1 -3).
shak'n Kurban Edilii: Tanr, brahim'i snamak istedi. Ona bunca sev
dii olu ishak' alp Moriya (grnt) topraklarna gitmesini, orada gstere
cei bir dan zerinde onu yakarak kurban etmesini buyurdu.
Sabah erkenden kalkt brahim. Eeini semerledi. Olu shak'la iki ua
n yanna ald. Ate iin odun kestikten sonra Tanr'nn bildirdii yere do
ru yola kt. Dan eteklerine geldiklerinde, brahim uaklarna eeklerle bir
likte orada kendisini beklemelerini, dua edip geri dneceini syledi. Ate i
in hazrlad odunlar olu shak'n srtna ykleyerek dan tepesine kt.
94
Elinde atele bak vard. ishak babasna kurbanlk kuzunun nerde olduunu
sorunca, brahim. "Tanr, kurbanlk kuzuyu kendisi verir yavrum'', dedi.
Tanr'nn bildirdii yere vardklarnda brahim bir sunak yapt. Sunan
zerine odunlar yerletirdi. Sonra, olu shak' balayarak odunlarn stne
koydu. Ba eline ald, olunun boynunu vurmak iin kaldrd an, gkten
gelen tanr melei: "brahim! brahim!" diye seslendi. "Dokunma ocua! K
tlk yapma ona, tanr'dan korktuunu grdm artk. nk biricik olunu
esirgemedin ondan" dedi. Gzlerini yukar kaldran brahim, az ileride, boy
nuzlar bir alya taklm bir ko grd. Kou alp olunun yerine kurban etti
(22: 1 - 1 4) .
Sodom ve Gomorra: brahim'in yakn olan Lft, onunla birlikte yayor
du. Lft'un da koyunlar, srlar ve adrlar vard. Her ikisinin de mal ml
k pek oald iin, kaldklar yer birlikte yaamalarna yetmiyordu artk.
Bu nedenle brahim'in obanlaryla Lft'un obanlar arasnda kavga kt. b
rahim Lft'a kendisinden kardee ayrlmasn ve baka bir yer seerek gidip
oraya yerlemesini syledi. Bunu anlayla karlayan Lft, douya doru yola
kt. Tanr, Sodom ve Gomorra'y yerle bir etmemiti henz. Ve cennet gi
biydi o topraklar. Lft, adrlaryla Sodom'a dek ulaarak, havzann kentlerine
yerleti. Sodom halk ok kt ve tanr katnda ok gnahkard.
brahim'i ziyaret eden melekler, bu arada Sodom' a doru yola ktlar. ki
melek, akam zeri Sodom'a vardklarnda, Lft kentin kapsnda oturmak
tayd. Melekleri grnce secdeye geldi ve onlar evine davet etti. Birlikte ye
mek yediler. Henz yatmamlard. Genci yals, btn Sodomlular evi kuat
tlar. Lut'tan konuklar istediler. Onlar kullanmak istiyorlard. Lft, dar
kt. Konuklarna ktlk etmemelerini, isterlerse, daha kz olan kz olan i
ki kzn alp kullanabileceklerini, ama ats altna snanlara dokunmamala
rn syledi onlara. Lft'un stne yryen Sodomlular, kapy krp ieri gir
mek istiyorlard. Fakat ierdeki iki adam, kollarn uzatp L(t'u ieri aldlar.
Kapy kapattktan sonra da, kapnn nnde bulunanlarn hepsini kr ettiler.
yle ki, kapy bulabilmek iin dnp duruyorlard ortalkta. ki adam, Lft'a
dnp, karsn, damatlarn, oullarn, kzlarn ve uaklarn alp, oradan
gitmesini buyurdular; nk Sodomlularn amatas Tanr'ya dek varmt ar
tk. Zaten tanr, buralar yerle bir etmek iin yollamt iki melei (iki adam) .
Lft, yaknlarnn tmn raz edemedi; nk byle bir eyin olabileceine
bir trl inanmyorlard ve sylenilenleri aka sanyorlard. afak sktn
de, Lft'un hala duraksadn gren iki melek, Lft'u, karsn ve kzlarn alp
kentin dna gtrdler. nk tanr, Lft'u kurtarmak istiyordu. Melekler
den biri, kimsenin dnp ardna bakmamasn, vadi boyunca hibir yerde
durulmamasn, lmemek iin bir yere snmalarn syledi. Lft, Tsoar ken
tine geldii zaman gne daha yeni domutu. O zaman tanr, Sodom ve
Gomorra zerine kkrt ve ate yadrd, her iki kenti de yerle bir etti. Kent,
kentin halk ve oradaki her trl bitki yok oldu. O srada Lft'un kars dnp
nciller
95
geriye bakmt. Bakt iin de tuzdan bir stun haline geldi ( 13: 5- 1 3 ; 19: 1 1 7, 24, 2 6) .
Lut ve Kzlar: Li't, Tsoar'dan kp daa yerleti. Kendisi ve iki kz, bir
maarada oturdular. Byk kz, kne yle dedi: "Yaland artk baba
mz. Kimse kalmad artk bizimle birleecek. Gel sarho edelim onu, yatp ya
atalm soyumuzu!" O gece arap verip, sarho ettiler babalarn. ilkin byk
kz girdi babasnn koynuna. Hibir eyin farkna varmad Li't. kinci gece yi
ne arap verip sarho ettiler babalarn. Bu kez kk kz girdi koynuna. Yine
hibir eyin farkna varmad Li't. kisi de gebe kald babalarndan. Byn
bir olu oldu, adna Moab dediler. Kn de bir olu oldu, adna Ben
Ammi dediler (19: 30-38).
Rebeka: brahim yalanmt. Evindeki klelerden en yalsn, hsm ve
akrabalarnn yaad lkeye gndererek, olu shak iin bir kar aratt. Ya
nna on deveyle hediyelik eyalar alan kle, Nahor 'un kentine gitti. Kentin gi
riinde, akamlar kadnlarn su almaa geldikleri bir kuyu vard. Develerini
kuyunun bana ktrerek dua etti. Kzlardan birinden su isteyecekti. Bu is
teini yerine getiren kz shak'a kar olarak seecekti.
Daha duasn bitirmemiti ki, Rebeka, omuzunda destiyle dar kt. ok
gzel bir kzd. Bakireydi. emeden destisini doldurup gitmek zereyken,
brahim'in klesi ardndan kotu ve destiden biraz su imek istediini syledi. Rebeka, klenin susuzluunu giderdikten baka, develeri de suvard.
Kle, kzn burun kanatlarna altn bir halka ve bileklerine de iki bilezik
takt. Sonra kimin kz olduunu, evinde gecelemek iin bir yer bulunup bu
lunmadn sordu. Rebeka, Nahor'un torunu olduunu, evlerinde de konak
layacak yer bulunduunu syledi. Kle bunun zerine secdeye gelip Tanr'ya
dua etti. Kz ise eve koup olup bitenleri anlatt.
Rebeka'nn Laban adnda bir erkek kardei vard. Laban, kuyu bana ko
up kleyi buyur etti. Kle nne getirilen yemei yemeden nce, efendisi
brahim'indileini iletti. Laban ve babas Betuel, "te Rebeka! Al gtr! tanr
buyruuna ne evet, ne hayr diyebiliriz biz" dediler.
Kle ertesi gn Rebeka'y alp yola kt.
shak, bu arada, bir akam gezintisi iin kra kmt. lerden birka deve
nin yaklamakta olduunu grd. Rebeka da shak' grd. Deveden indi.
Kleye, kardan gelen adamn kim olduunu sordu. Kle, efendisi shak ol
duunu syledi. Rebeka bunun zerine peesiyle rtt yzn. Kle olup bi
teni shak'a da anlatt. O da Rebeka'y alp adrna gtrd. Onu bilip kars
yapt (24: 1-3 6, 50-52, 6 1-67).
Yakup ve Esav: Rebeka ksrd. shak, kars iin Tanr'ya dua etti. Tanr
shak'n duasn kabul etti ve Rebeka gebe kald.
96
kiz dourdu Rebeka. lk doan ocuk kzl renkteydi ve her yan tylerle
kaplyd. Adn, kll anlamna gelen Esav koydular. Peinden Esav'n kardei
dodu. Bir eliyle Esav'n topuundan tutmutu. Buna da Yakup dediler.
Esav byynce, iyi bir avc ve kr adam oldu; Yakup ise, hep adrnda o
turan sakin bir adam.
shak, daha ok Esav' seviyordu, nk av etine pek dknd. Rebeka i
se Yakup'u pek ok seviyordu (25: 1 9-2 1 , 24-28).
shak yalanmt. Gzlerine perde indii iin gremiyordu. Byk olu
Esav' yanna arp, bir tabak av yemei hazrlamasn syledi. Esav hemen
ava kt. Kocasnn bu isteini duyan Rebeka, Esav gider gitmez Yakup'u a
rd. Ona srden iki krpe olak getirmesini, ho bir yemek hazrlayp ba
basna gtrerek, kendisini mbarek kldrmasn syledi. Yakup kar koydu.
Kardei Esav kllyd. Babas bunu farkederse, mbarek klacak yerde Iinetle
yeceini belirtti. Annesi Rebeka bunun da aresini buldu. nce, ishak'n ho
una gidecek bir tabak yemek hazrlad. Sonra Esav'n evinden onun en iyi
giysilerini alarak Yakup'a giydirdi. Olaklarn postuyla da ellerini ve boynu
nun darda kalan yerlerini rtt. Yakup, yiyecek taban alp babasna gitti.
ishak, "Kimsin?" diye sorunca, "Esav'm" dedi. shak olunu yanna ard;
elleriyle dokunduktan sonra, "Sesin aslnda Yakup'un sesi, ama ellerin
Esav'n elleri" eledi. Kll eller Esav'nkileri andrd iin, onu tanyamad.
shak, Yakup'un getirdii yemei yiyip, arab itikten sonra, onu Esav sana
rak mbarek kld. Ona, "Btn halklar sana kulluk etsin! Kardelerinin e
fendisi ol!" dedi.
shak, konumasn daha yeni bitirmiti ki, Yakup kt, Esav gireli ieri.
Hazrlad av yemeini uzatt babasna. shak, aldatldn renince, titredi.
Yakup'un, kendisinden nce mbarek klndn duyan Esav, lklar att.
Bunu gren shak, ok zld. Esav'a, "Klcnla yaayp kardeine kulluk e
deceksin! Ama ne zaman ki yeter diyeceksin, krp atacaksn boynundan bo
yunduruu" dedi (27: 1 -40) .
Yakup: Kardei Yakup'a kin beslemee balad Esav. Onu ldrmei ta

sarlyordu. Bunun iin de babasnn lmesini bekliyordu. Esav'n bu niyetini
duyan Rebeka, olu Yakup'u ararak kamasn syledi.
Yakup, Laban'n kald yere gitti. Epeyi yrdkten sonra krda bir kuyu
ya rastlad. Kuyunun banda koyun srs yatyordu. Yakup obanlarla
konumaktayken, babasnn koyunlaryla Rahel geldi. Yakup day kz Rahel'i
grnce, ilerledi, kuyunun azndaki ta kaldrd ve daysnn koyunlarn
suvard. Sonra Rahel'i pt ve ona, babasnn kzkardei Rebeka'nn olu ol
duunu syledi. Yakup, bir ay, Rahel ve babas Laban'la birlikte kald.
Laban, Yakup'a, cretsiz hizmet olmayacan, hizmetine karlk ne iste
diini sordu. Yakup, Laban'n kk kz Rahel iin 7 yl hizmet edeceini
syledi. Yakup, Rahel'e o kadar tutkundu ki, bu 7 yl, gz ap kapayncaya
kadar geti. Bu sre sonunda Yakup, Rahel'i isteyince, Laban, btn halk
davet ederek bir ziyafet vereli. Fakat gece, Rahel yerine onun ablas, gzleri
nciller
97
hasta Lea'y verdi Yakup'un koynuna. Yakup, bunun farkna ancak sabah o
lunca vard. Laban, bu davranna gereke olarak, bykten nce kn
verilemiyeceini gsterdi. Yakup, Lea ile bir hafta geirecek, sonra tekrar 7
yllk bir hizmetle ancak Rahel'c sahip olacakt. Yakup, denileni yapt. Bir haf
ta sonra, 7 yllk bir hizmete karlk, Rahel'i kar olarak ald.
Yakup'un Lea'dan, Lea'nn cariyesinden, Rahel'den ve Rahel'in cariyesin
den ok sayda ocuu oldu.
Rahel ksrd ilkin. Tanr duasn kabul etti ve ona bir olan verdi. Adna
Yusuf dediler (27: 4 1 -43; 28: l-2, 10-19; 29: 1 -30; 30: 22-23).
Yusuf: Yakup'un en ok sevdii kars Rahel'den olma ocuudur. Yakup,

Yusufu teki ocuklarndan ok seviyordu; nk yallnda domutu. A
laca bir giysi diktirmiti Yusufa. Kardeleri bunun iin dman kesildiler ona.
Tatl bir sz bile sylemez oldular.
Yusufun kardeleri, srleri gtmek iin bir gn ekem'e gitmilerdi.
Yakup, haber getirsin diye Yusufu kardelerinin yanna gnderdi (37: 3-4,
1 2- 14) .
Yusuf'un satlmas: Yusufu uzaktan gren kardeleri, onu ldrmek iin
aralarnda anlatlar. ldrp bir kuyuya atmay, sonra da soranlara, onu bir
canavarn paraladn sylemeyi kuruyorlard. Fakat Ruhen, Yusufu kur
tarmak istedi. Onu sadece ldeki kuyuya atmalarn nerdi.
Kardeleri, alaca giysisini kararak Yusufu soydular ve kuyuya attlar. Ku
yu bo ve susuzdu. Sonra da yemee oturdular.
Uzaktan, Msr'a mal gtren smaililer kervannn gelmekte olduunu
grdler. Bunun zerine, kardelerden birisi, Yusufu tacirlere satmay ner
di. yle yaptlar. Tacirler gelince Yusufu kuyudan karp 20 gme sattlar.
Tacirler Yusufu Msr'a gtrerek, orada Firavun'un muhafz askerler ku
mandan Potifar'a sattlar.
Kardeleri, Yusufu sattktan sonra, gmleini, kestikleri olan kanna
bulayp babalarna yolladlar. Yakup, olunun giysisini tand ve onun vahi
bir hayvan tarafndan paralandna inand. zntden stn ban yrtt,
uzun sre yas tuttu. Btn oullar, btn kzlar onu avutmaa altlar. A
ma Yakup "Olumun yanna, te dnyaya yas iinde inmek istiyorum", diye
rek her trl avuntuyu reddetti (37: 1 5-36).
Yusuf Msr'da: Firavun'un kumandanlarndan Potifar'a satlan Yusuf,
kendisine verilen her ii baaryla yapyordu; nk tanr, Yusufu koruyordu.
Efendisinin gvenini kazanarak, onun zel klesi oldu. Efendisi onu sonra e
vin yneticiliine ykselterek, her eyi eline brakt.
Yusuf grkemli ve yakkl bir insand. Efendisinin kars ona gz koydu.
Kendisiyle yatmasn istedi. Ama Yusuf, her defasnda kat. Bir gn evde
kimse yoktu. Yusuf, ilerini grmek iin eve gelmiti. Kadn, onu esvabndan
yakalayarak kendisiyle yatmaa zorlad. Yusuf bu kez de kamay baard. A-
il
'
'
98
ma esvab kadnn elinde kald. Kadn ev halkn ard. "Gryorsunuz",

dedi, "Benimle elensin diye kocam bu brani'yi eve koydu. Yatmak istedi
benimle, ama ben bardm. Bardm grnce de esvabn brakp kat".
Kocas dnnceye kadar esvab elinde tuttu ve ona da ayn eyleri anlatt.
Potifar, bunun zerine Yusufu zindana att (39: 1 -4, 7-20).
Yusuf hapiste: Yusufu koruyan tanr, bu kez de hapishanede bagardi

yann sevgisini kazandrtt ona. Bagardiyan, btn mahpuslar Yusufa ema
net etti. Yaplmas gereken her ey, Yusufun buyruu altnda yaplyordu .
Msr kralnn iki sunucusuyla ekmekibas da, krallarna kar su ile
diklerinden hapse atlmlard. Bir sre sonra bir gece, ikisi de d grdler.
Ba iki sunucu syledi: "nmde bir asma grdm, asmada dal. Asma
ieklenir gibiydi. Salkmlarda zm byyordu. Elimde ise Firavun'un ka
dehi vard. zm alp kadehe sktm, sonra da kadehi Firavun'a verdim".
Yusuf, d yle yorumlad: " dal, gn demektir. Firavun, gn
sonra seni salverecek. Tekrar basaki olup yine Firavun'a kadeh sunacaksn.
Durumun iyiletiinde beni de hatrla, buradan kmama yardmc ol. nk
ben braniler lkesinden alnarak getirildim buraya ve hapislik hibir su i
lemedim".
Ekmekiba ise unlar syledi: "Bamda sepet ak ekmek tayordum.
En stteki sepette, Firavun'un yedii trden her bir eit hamur ii vard. A
ma kular bunlar habire gagalyorlard".
Yusuf, ekmekibann dn de yle yorumlad: " sepet, gn
demektir. gn sonra Firavun seni de salverecek. Ama bir aaca asmak i
in. Ve kular senin etini yiyecek".
Yusufun dedikleri gn sonra gerekleti (39: 2 1 -23; 40: 1 -5, 9-23) .
D yorumcusu Yusuf: ki yl sonra Firavun bir d grd: Dnde,
kendini Nil nehrinin kysnda grd. Nehirden, gzel grnl yedi semiz
inek kt ve sazlkta otlamaa balad . Peinden, irkin ve clz yedi inek daha
kt ve nehrin kysnda otlayan br ineklerin yanna durdu. irkin ve clz
inekler, gzel ve semiz inekleri yediler. Uyand Firavun. Ama yine uykuya
dald ve bir d daha grd: Tek bir saptan, dolgun ve gzel yedi baak kt.
Peinden, samyelinin kavurduu clz baaklar byd. Clz baaklar, dolgun
ve gzel baaklar yuttular.
Firavun, sabah olunca, tedirgin bir ruh hali iinde, Msr'n btn bilgele
rini ve bilicilerini artt; grd dleri anlatt. Hi kimse, Firavun'un d
lerini yorumlayamad. O zaman basaki, hata hapiste yatmakta olan Yusufu
anmsad ve Firavun'a, bu ii ancak Yusuf un becerebileceini syledi.
Yusuf, Firavun'un huzuruna getirildi ve dleri yle yorumlad: Fira
vun'un d aslnda iki deil, birdi. Tanr, bu dle, yapmak istedii eyi bil
dirmek istemiti. Yedi gzel inek, yedi tok yl demekti. Yedi gzel baak da,
yedi tok yl demekti. Samyeli'nin kavurduu yedi bo baak ise, yedi ktlk yl
demekti. Msr'da yedi bolluk yl olacakt. Ardndan, yedi ktlk yl gelecekti.
nciller
99
D, deiik biimde iki kez grldne gre, Tanr'nn buyruu tez gnde
gerekleecekti. Bu nedenle, Firavun, Msr'n bana tedbirli ve bilgili bir y
netici getirmeliydi. Yedi bolluk yl sresince ekinin bete birini toplayp y
acak grevliler olmalyd. Bolluk yllarnn bir araya konan rn, kentlerin
yiyecek ihtiyacn salamak iin Firavun'un eli altnda saklanmalyd. Bu e
kilde lke, alktan krlmyacakt.
Firavun, bunun zerine, lkenin bana Yusufu getirdi. Yusufun anlattk
larnn hepsi gerekleti (4 1 : 1-14, 2 5-36) .
Yusuf, Msr' ynetiyor: Yedi bolluk ylndan sonra yedi ktlk yl bala
d. Her yana yayld ktlk. Yalnz Msr' da buday ve ekmek vard. Baka lke
lerden, buday almak iin Msr'a geldiler.
Yakup, Msr'da satlk buday bulunduunu renince, on olunu M
sr'a, buday satn almaa yollad. Bana bir i gelmesin diye, yalnzca Yu
sufun kardei Benyamin'i yollamad.
Yakup'un oullar, Msr'a indiler, Yusufa varp, nnde secdeye geldiler.
Yusuf, kardelerini tand, ama onlar Yusufu tanmadlar. Yusuf, ok sert
davrand kardelerine. Msr'n zayf yanlarn renmeye gelen casuslar ol
duunu syledi onlara. "Hayr", dediler kardeleri, "Biz yalnz yiyecek satn
almaa geldik". Diretti Yusuf, "Yok" dedi, "Casussunuz siz; kk kardeiniz
buraya gelmeden de hibir yere gidemezsiniz. Gnderin iinizden birini, alp
gelsin kardeini! O gelmedike zindanda kalacaksnz" .
gn zindana att kardelerini Yusuf. nc gn yle dedi onlara:
"Bakn, eer doruysa syledikleriniz, biriniz burada, zindanda kalsn; teki
ler buday alp eve dnsnler. Ne zaman ki kk kardeinizi getirirsiniz, ite
o zaman kurtulursunuz lmden".
Yakup, kk olu Benyamin'i gndermek istemedi nce. Ama yiyecekleri
yine bitti. Bu kez, kardeleriyle birlikte Benyamin'i de yollad. Onu sa salim
kendisine getirmeleri iin de ok sk tembihte bulundu.
Kardelerini ve getirdikleri armaanlar gren Yusuf, kahyasna, kardeleri
iin bir sofra hazrlamasn buyurdu. Yemekte, z kardei Benyamin'i daha iyi
gren Yusuf, kendini tutamayp dar kt. Gzyalarn kuruladktan sonra
ieri girdi. Hepsinin yemeini datt, fakat Benyamin'in tabana be misli
fazla yiyecek koydu.
Yusuf, kahyasna sonra u buyruu verdi: "Bu adamlarn uvallarn ala
bildiince budayla doldur ve her bir uvaln azna da para koy! Benim g
m kadehimi ise, parayla birlikte, en gencinin uvalna koy! "
Yusufun kardeleri, ertesi sabah gn dounca yola ktlar. Onlar ehir
den ayrlr ayrlmaz, Yusuf kahyasn arp yle dedi: "abuk, ko arkala
rndan; yeti onlara! Niin, iyilii ktlkle karladklarn sor! Efendinin ka
dehini almalarnn kt bir ey olduunu syle!"
Kahya, denileni yapt. Kase, Benyamin'in uvalndan kt iin onu tu
tuklamak istedi. Bunun zerine hepsi, Yusufun huzuruna dnd. Kardeler
den Yahuda babasnn endiesini dile getirdi; bir olunu kaybettikten sonra,
100
tekini de kaybederse, ihtiyar adamn kahrndan leceini syledi. Yahuda,

ayrca, Benyamin'in yerine tutuklanmaa hazrd.
Bu szler karsnda kendini tutamad Yusuf, kendini tantp, yal baba
sndan haber sordu. Kardelerinin hepsini teker teker kucaklayp pt. Ara
balarn budayla doldurttu, kendilerine giysiler, paralar vererek, lkelerine
uurlad.
Btn olanlar rendi Yakup; hali sa ve stelik Msr'a vali olan olu
Yusufu, lmeden nce dnya gzyle bir kez daha grmek istedi. Msr'a va
rp, olunu kucaklaynca, "Mutluluk iinde lebilirim artk, nk yzn
grmek nasip oldu, grdm ki hala yayorsun" dedi (41 : 56-57; 42; 43; 44;
45; 46) .
Musa: Msr'n bana, Yusuf hakknda bilgisi olmayan bir kral geti. srail
oullarnn, sayca ve gce oalmalarn tehlikeli grerek onlara bask yap
maa balad. Ama srailliler, gittike oalp yayldlar. Firavun, o ana dek
uygulad tedbirlerle srail oullaryla baa kamyacan anlaynca doan
btn erkek ocuklarn Nil nehrine atlarak ldrlmesini buyurdu (k, 1 :
8-1 2 , 22) .
'!
!.
'I
Musa'nn nehirde bulunuu: Levi evinden bir adam, kendi kabilesinden

bir kadnla evlendi. Kadnn bir ocuu oldu. ok gzel olan bu ocuu,
ay saklamay baard. Daha fazla gizlemenin olanakszln grnce, papirs
ten bir sepet yapt, dn katran ve ziftle kaplad, ocuu iine koyarak Nil
nehri kysndaki bir sazla brakt.
Firavun'un kz, nehre banyo yapmaa gittiinde, sazlktaki sepeti grd.
Anca, iinde bir bebek buldu. ocuun bir brani olduunu anlad halde,
ona acd, o srada, olanlar grm olan, bebein kzkardei, "ocuu emzi
recek brani bir kadn ister misiniz?" diye sordu. Firavun'un kznn bu neri
yi kabul etmesi zerine, kz gidip annesini ard.
ocuk bydnde, adna Musa dediler (2: 1-10).
Musa, Midyan lkesine kayor: Musa, bir gn kardelerini grmec

gitti. Onlarn ne ar koullar altnda altrldklarna tank oldu. Bir Msrl
nn, kardelerinden birini dvdn grnce, dayanamayp araya girdi ve
Msrly ldrerek kuma gmd. Olay duyuldu ve Firavun, ldrmek iin
Musa'nn peine dt. Musa, Midyan lkesine kat. Orada bir kuyunun ba
na oturdu.
Midyan kahininin yedi kz vard. Kzlar, babalarnn srsn suvarmak i
in kuyuya geldiler. Ama pelerinden gelen obanlar, onlar kovdular. Musa,
kzlar savundu, srleri suvard. Bunu duyan kahin, Musa'y ard. Kzla
rndan birini kendisine vererek, onu yanna ald (2: 1 1 -21 ) .
nciller
101
Ateten allk: Bu arada Firavun lmt. srail oullar tutsaklk ve bas

k altnda inlemekteydiler. Aclar, Tanr'ya ulat. Tanr, brahim, shak ve
Yakup 'la yapt anlamay anmsad ve srail oullaryla ilgilenmee balad.
Musa, bir gn kaynbabasnn srlerini otlatyordu. Tanr'nn melei, a
lev biiminde, bir allk iinde ona grnd. allk, alev iinde olduu hal
de bir trl yanp tkenmiyordu. Musa, bunun nedenini anlamak iin, all
a yaklamaa alt. Bunu gren tanr, onu alln ortasna ard, ama
kutsal bir yer olan oraya ayakkablarn karp da girmesini syledi. Sonra da
yle buyurdu: "Msr'da bask altnda yaayan kavmimin acsn iittim. Onu,
Msrllarn elinden kurtarp, Msr'dan kartp, st ve bal damlayan geni ve
iyi bir topraa kavuturmak iin indim. Hadi, git Firavun'a! Halkm, srail o
ullarn sen kartacaksn Msr'dan. Hep senin yannda olacam ben. Syle
halkna; Rabbim gnderdi beni size, de! Topla srail'in yallarn! Sizi M
sr'daki ileden kurtarp, st ve bal damlayan topraa kavuturacam, de !
Sana uyacaktr onlar''. Musa, kendisine kimsenin inanmyacan syleyince,
"Yere ar elindeki denei" dedi tanr. Birden ylan oldu denek. Korkup kat
Musa. Bunun zerine yle konutu tanr: "Sana, atalarnn tanr'snn g
rndne inanmalar iin, uzat elini, tut ylan kuyruundan" . Musa, ylan
kuyruundan tutunca, yeniden denee dnt ylan. Tanr, bunun zeri
ne, bir mucize daha gsterdi Musa'ya. Bu ikincisi de srail oullarn inan
drmaa yetmezse, Musa bir nc mucize daha gsterebilecekti: Nil neh
rinden alp topraa dkt su, kana dnecekti.
Tanr, iyi bir konuucu olan Harun'u, Musa'ya yardmc kld (3: 1 - 1 3, 1618; 4: 1 -5, 9, 14) .
Musa'nn Msr'a dn: Tanr, Musa'ya Midyan'da yle dedi: "Hadi,
dn Msr' a! nk seni ldrmek isteyenlerin hepsi ld''. Musa, karsn ve
ocuunu ald, bir eee bindirdi ve Tanr'nn armaan ettii denekle M
sr'n yolunu tuttu.
Tanr, Harun'a da gidip Musa'ya ulamasn buyurdu. Musa ve Harun, s
rail oullarnn btn yallarn topladlar. Harun, Tanr'nn Musa'ya btn
dediklerini onlara iletti . Musa, herkesin gz nnde, rendii btn muci
zeleri gerekletirdi. O zaman halk inand ki, tanr, srail oullarna acmt.
Musa ve Harun, Msr'a vardklarnda Firavun'a gidip, srail oullarn l
de bir bayram kutlamak iin serbest brakmasn sylediler. Firavun hayr de
di ve srail oullarna kar uygulad basky daha da arttrd; nk tanr,
Firavun'un yreini kastl olarak katlatrmt. Musa ve Harun, Tanr'nn
buyruu zerine, ikinci kez Firavun'a ktlar. Harun, Firavun'un nnde
denei yere att denek ylan oldu. Firavun, bilgelerini ve byclerini a
rtt. Onlar da ayn eyi yaptlar, fakat Harun'un denei byclerinkini
yuttu. Firavun yine de yumuamad. Musa ve Harun, Tanr'nn buyruu ze
rine ertesi gn yine Firavun'a gittiler. Bu kez, nehre banyo yapmaa inmiti
Firavun. Harun, denekle nehrin suyuna dokununca, btn nehir kana d-
102
nt. Fakat Msrl bycler de ayn eyi yaptlar. O zaman Firavun'un y

rei daha bir katlat.
srail oullarn bir trl zgr brakmayan Firavun'un lkesine, Tanr'nn
buyruuyla bir dizi bela geldi. nce btn Msr' kurbaalar kaplad. Sonra,
her yan sivrisinekle doldu. Daha sonra atsinekleri t. Sonra Msrllarn
btn hayvanlar ld halde, srail oullarnn hayvanlarna bir ey olmad.
Sonra, btn insanlarn ve hayvanlarn vcudunda banlar kmaa balad.
Sonra, dolu yad, rnler mahvoldu. Peinden gelen ekirgeler, doludan ar
ta kalan rnleri de yok ettiler. Sonra, btn Msr' gn boyunca koyu
karanlklar kaplad. gn, kimse kimseyi gremedi, kimse, olduu yerden
kmldayamad. Yalnz srail oullar yitirmediler . Bunun zerine Musa'y
artan Firavun, srlerini brakmalar kouluyla gidebileceklerini syledi.
Musa buna raz olmad. Firavun temelli katlat. Ama tanr Msr'daki btn
ilk ocuklar ldrmee karar verdi. Firavun'un ilk ocuundan hizmetinin
ilkine kadar, hayvanlarn ilki de dahil ol mak zre, btn ilk yavrular ld.
l kmayan ev kalmad, alayp szlamalar gklere ykseldi.
O zaman Firavun, Musa ve Harun'u gece vakti artt ve gitmelerine izin
verdi. srail oullar, kadnlar ve ocuklar dnda, 600 bin yaya insand. Yan
larnda ok sayda hayvan vard.
Tanr, bir sava karsnda tekrar Msr'a dnebileceklerinden korktuu i
in,srail oullarn, Filistinliler lkesine gtren ksa yoldan gndermedi;
Kzldeniz'e doru, l yolundan gnderdi (4: 1 9-20, 27-3 1; 5: 1 -9; 7: 6-13,
1 5, 20-22, 27-28; 8: 12-13, 17, 20; 9: 2-6, 9, 18, 22-23; 10: 4-5, 22-23; 11: 4-7;
1 2 : 29-30, 37-38; 13: 17-18).
Kzldeniz'i gei: srail oullar ilerliyorlard. Tanr, gndz buluttan,

gece ise ateten bir stun halinde nlerinde ilerleyerek onlara yardmc olu
yor, hem gndz hem de gece yrmelerini salyordu.
srail halknn gittiini renen Msr kral, sava arabasna bindi, yanna
en iyi savalaryla 600 sava arabas ald ve sraillileri izlemee koyuldu. M
srllarn yaklatn gren srailliler, "Keke Msr'da kalsaydk, hi olmazsa
llerde lmezdik. lde lmektense Msrllara hizmet etmek daha iyiydi"
diye yaknmaa baladlar. Tanr, Musa'ya yardm etti. Musa, elini denize
doru uzatt ve tanr, gl bir samyeliyle btn sular ekerek, denizi kup
kuru etti. Sular iki yana birer duvar gibi ayrldlar. srailoullar, kuru deniz
den yryerek getiler.
Onlar Msrllar izledi. Fakat srail oullar getikten sonra, deniz eski ha
line dnt ve sular, Firavun da dahil, btn Msrllarn stne kapand
(13: 2 1 ; 14: 5-7, 10-12, 2 1-25, 27-28) .
Mann toplan: srail oullar Kzldeniz'igetikten sonra lde su bu
lamadan gn yrdler. Mara'ya geldiler. Ac olduu iin orann suyunu
iemediler. Halk yine Musa'ya kar homurdanmaa balad. O zaman Musa,
Tanr'ya feryat etti. Tanr, bir tahta gnderdi. Musa bu tahtay suya daldrd-
nciller
103
nda sular tatllat. Sonra tanr, onlar snamak iin, srail oullarna yasalar
ve kurallar indirdi. Elim'e geldiler. On iki su kayna ve yetmi hurma aac
buldular ve orada konakladlar.
Elim'den yola kan srail oullar, Elim'le Sina arasndaki Sin lne var
dlar. Halk, Musa ve Harun'a kar yine homurdanmaa balad. imdi artk,
eskisi gibi bol, et ve ekmek yiyemediklerinden yaknyorlard. Tanr, srail o
ullarna o gece et, ertesi sabah da doyuncaya kadar ekmek yiyeceklerini
mutulad. Nitekim, akam, kaldklar btn alan, saysz bldrcnla doldu.
Sabah ise, alann evresinde bir iy tabakas meydana geldi. iy tabakas kay
bolunca, ln zerinde kra gibi, kk yuvarlar, ince bir ey olutu Musa,
srail oullarna, bunun tanr tarafndan gnderilen ekmek olduunu syledi.
Herkes ihtiyacna gre alacakt. Musa'nn szn dinlemeyen kimileri, ertesi
sabah iin ekmek sakladlar. Ne var ki ekmek kurtland ve kokutu. Bu yiye
cek, beyaz renkli, bal tadnda bir rek gibiydi. Bunun adna man dediler. s
rail oullar, 40 yl manla beslendiler (15: 22-25, 27; 16: 1-3, 9- 16, 19-20, 3 1 ,
35) .
On emir ve ta levhalar: srail oullar, Msr' dan ktktan tam ay

sonra Sina lne geldiler. Huzuruna kan Musa'ya yle konutu tanr:
"Kavmin sana seslendiimi iitsin ve sana hep inansn diye, ite koyu bir bu
lut iinde grneceim sana". nc gn, gne doarken, gk grlemee,
imekler akmaa balad. Youn bir bulut, btn da rtmt. ok kuv
vetli bir boru sesi duyuldu ve ordugahtaki btn halk titredi. Musa, kavmini
ordugiihtan kartp dan eteklerine gtrd. Btn Sina da ttyordu;
nk tanr ate iinde inmiti oraya. Ocak bacasndan kar gibi kyordu
duman ve btn da alabildiine titriyordu. Boru sesi ise gittike daha bir
gleniyordu. Musa konuuyor, tanr ona gk grltsyle karlk veriyordu.
Ve tanr, Sina dana, dan tepesine indi ve arp Musa'y, on emri bildirdi.
Gk grltlerini, imekleri ve boru sesini btn kavim duyuyordu. Duman
iindeki daa hayranlkla bakyor, bu grnt karsnda korkudan titriyor ve
ona yaklamaya cesaret edemiyordu.
Musa Tanr'nn btn szlerini btn yasalarn gelip aklad kavmine.
Tanr, yle dedi sonra Musa'ya: "Daa, yanma k ve kal orada! Sana, kav
minin renmesi iin yasalar ve emirleri yazdm ta levhay vereceim" .
Yanna Yeu'yu alan Musa, daa kmadan nce yallar toplayp, dnnceye
kadar kendisini beklemelerini syledi ve balarna Harun'la Hur'u brakt. Pe
inden, bulutla kapl daa kt. O zaman Tanr'nn zaferi Sina dana kondu
ve bulut, Musa'y alt gn rtt. Yedinci gn tanr, Musa'y bulutun ortasn
dan ard. Ve tanrnn zaferi dan tepesinde, yiyip bitiren bir ate biimin
de srail oullarna grnd. O zaman Musa, bulutun iine girdi ve burada
krk gn krk gece kald.
Musa'nn dadan inmekte geciktiini gren srail kavmi, Harun'un evre
sinde toplanp, "Hadi, nmzden gidecek bir tanr yap bize" dediler ona.
Harun, herkesin altn kpelerini getirmesini syledi. Toplanan kpeleri eri-
1 :
104
tip, dkme bir buza yapt. O zaman halk "Ey srail, seni Msr'dan kurtaran
tanr budur" diye haykrd. Harun, altn buzann nne bir de sunak yapt
ve ertesi gn tanr bayram ilan etti. Sabahleyin erkenden kalkan halk, kur
ban kesip, adak adayp, yiyip ierek elendi durdu.
Bunu gren tanr, Musa'ya, Msr'dan kurtard kavminin btn snrlar
atn, dkme bir buzaya taptn, bu nedenle onlar yok etmek istediini
syledi. Musa, Tanr'ya yalvard, halkn balamasn diledi. Tanr, dn
d ktl gndermekten vazgeti.
Musa, elinde iki ahadet levhas olduu halde dadan indi. Bu iki ta lev
ha, tanr yaptyd; zerlerine kaznm yaz, Tanr'nn kendi yazsyd. Musa,
ordugaha yaklanca, buzay ve onun evresinde dnp duran kavmini gr
d. fkesinden, elindeki ta levhalar yere atp paralad. Sonra, dkme bu
zay alp atee att, eritti, suda ezip suyunu israil oullarna iirdi.
Tanr, Musa'ya, krlanlar gibi iki ta daha yontmasn, paralanan ta lev
halarda yazl olanlar tekrar yazacan, bunun iin ertesi sabah afak sker
ken Sina Da' na gelmesini syledi. Musa, denildii gibi yapt.
Elinde ahadet'in ta levhalar olduu halde Sina Da'ndan indiinde,
kendi yznn k gibi parladn bilmiyordu. Harun ve btn srail oulla
r, yz bylesine parlayan Musa'ya yaklamaktan korktular. Ama o, kavmine
bir konuma yapt. Bunun zerine korkular gitti ve ona yaklatlar. Musa
Tanr' nn Sina Da'nda kendisine buyurduu her eyi, onlara buyurdu (19:
1, 9, 1 6-2 1 ; 20: 1 8; 24: 3 , 1 2- 1 8; 32: 1 - 11 , 1 4- 1 6, 19-20; 34: 1 -4, 29-32).

Samson (imson) : srail oullar Tanr'ya yine kar geldiler. Bunun ze
rine tanr onlar, Filistinlilere krk yl tutsak etti. O zamanlar, Manoah adnda
bir adam vard. Kars ksrd. Tanr'nn melei, kadna grnp, ona, bir olu
olacan, ocuun bana hi ustura demeyeceini ve srail oullarn Filis
tinlilerin elinden kurtaracan mutulad.
Manoah'n kars bir olan dourdu. Adna Samsan (imson) dediler.
Tanrnn mbarek kld ocuk byynce, onu, tanrnn Ruhu kaplad.
Samsan bir gn Timna'ya indi. Orada Filistinli bir kadn grd . Eve gelin
ce, ana babasndan, o kadn kendisine almalarn istedi. Ana babas, Sam
son'un, kendi kabilesinden bir kz almas iin direttiler, ama Samsan, ille de
o kadn istedi; nk, tanr byle buyurmutu; nk, bylece Filistinlilerle
aray aacak bir bahane yaratm olacakt.
Samsan, ana babasyla Timna'ya gitti. Timna balarna yaklanca, gen bir
aslan, Samson'un karsna kt. Samsan, tanr Ruhu'yla kapl olduu iin, e
linde hibir silah olmad halde, aslan, sanki bir olakm gibi, iki paraya
ayrd. Bundan, ana babasna szetmedi.
Sonra, vurulduu kadna giderek, onunla bir sre kald.
Bir sre sonra, ayn kadn kendine kar yapmak iin gittiinde, aslan l
drd yerden geti. Hayvann lei stnde bir bal ars srs buldu. Bal
ald, hem kendisi yedi, hem de ana babasna yedirdi. Ama nereden aldn
sylemedi.
nciller
105
Kadnn evinde bir ziyafet verdi. Geleneklere uygun olarak, yedi gn sr

d bu ziyafet. Kent halk, elik etsinler diye, Samson'a otuz arkada yollad.
Samsan, onlara bir bilmece sordu. Ziyafetin sresi olan yedi gn iinde bil
meceyi bildikleri takdirde, kendilerine yedekli otuz giysi, yani altm giysi ve
recekti. Bilemezlerse, onlar Samson'a ayn eyleri vereceklerdi.
Bilmece uydu:
Yiyenden yiyecek kt
Glden tatl kt
gn uratklar halde bilmeceyi zemediler. Bunun zerine, bilme

cenin cevabn renmek iin Samson'un karsn elde ettiler. Samsan, kars
nn srarlarndan o kadar usand ki, syledi cevab. Ziyafetin yedinci akam,
ziyafet arkadalar, Samson'a yle dediler:
Nedir baldan daha tatl
Daha gl nedir aslandan?
Samsan ise u karl verdi:

ift srmeseydiniz eer dvemle
zemezdiniz bilmecemi.
Tanrnn Ruhu, yine kaplad Samson'u. Akelona'ya inerek otuz adam l

drd; giysilerini soyarak, bilmeceyi zenlere verdi.
Samson'un bandan geen teki olaylar ise unlardr:
1 . Kaynbabasnn evine gider, kendisinden ayrlan karsyla yatmak ister.
Kaynbabasnn buna izin vermemesi zerine, yz tilki yakalar; tilkileri iki
er ikier kuyruklarndan birbirine balar; iki kuyruk arasna da bir meale
yerletirir; sonra mealeleri ateleyip, hayvanlar Filistinlilerin ekinlerine sa
lar.
2. Etyam kayasnda bir maaraya ekilen Samsan, iki yeni urganla bala
np Filistinlilerin eline teslim edilmee raz olur. Fakat Filistinliler, eli-kolu
balanm Samson'un stne yrdkleri zaman, Tanr'nn ruhu, Samson'u
kaplar; Samsan, urganlar paralayarak kurtulur. Eline, yeni ldrlm bir
eein ene kemii geer. Onunla bin kadar adam ldrr.
3 . Samsan Gaza' da bir kadna gider. Bunu duyan dmanlar,kentin kap
snda ona tuzak kurarlar. Gece yars uyanan Samsan, kentin kapsnn iki
kanadn svelcrinden skp omuzuna alr ve bir dan tepesine karr.
4. Dalila adnda bir kadna tutulur. Filistinliler, Dalila'y elde ederler. Ona,
bu gcnnereden geldiini renmesini sylerler. Fakat Samsan, her
kezinde yanl cevaplar verir. Bu yalan cevaplara kanan Dalila, Samson'u il
kin, kurumam yedi sinirle balar. Samsan, Filistinliler stne yrdnde,
sinirleri paralayp kurtulur. kincisinde yine Samson'un yalan cevabna ka
nan Dalila Samson'u yepyeni iplerle balar. Ama Samsan yine kurtulur. .
106
ncsnde, Samson'un yedi sa rgsn birbirine balar, bunlar bir u

bukla tutturur. Samsan yine kurtulur. Fakat Dalila, bu gizli gcn nereden
geldiini renmek iin Samson'u o kadar bezdirir ki, sonunda gerei syler
Samsan: "Bama ustura dememitir benim" der, "salarm kaznrsa, btn
gcm yiter". Dalila Samson'u dizlerinde uyuttuktan sonra, bir adam arr,
Samson'un yedi sa rgsn kestirir. Uyanan Samsan, artk, eski Samsan
deildir. Btn gcn kaybetmitir. Filistinliler, Samson'un gzlerini oyar
lar, zincire vurup Gaza'ya gtrrler (Hakimler, 13: 1 -5, 24-25; 14: 1-20;
1 5 : 1-5, 11; 16: 1-2 1).
Davud: Tanr, Samuel'e yle konutu: "srail'e artk kral olmasn diye
Saul'u reddettiim halde, daha ne kadar alyacaksn ona? Hadi, ya boynu
zunu doldur ve git! Seni Beytllahimli Yesse'ye yolluyorum, nk onun o
ullar arasndan kendime bir kral setim".
Samuel, tanrnn buyruunu yerine getirmek iin Beytllahim'e gitti.
Yesse, yedi ocuunu Samuel'in nnden geirdi, fakat tanr bunlardan hi
birini uygun bulmad. Samuel Yesse'ye sordu: "Btn oullarn bunlar m?"
Yesse yantlad: "Bir en genci eksik, o da koyun gdyor". Samuel, Yesse'ye:
"at gelsin! O gelmeden yemee oturmayacaz" dedi.
Sarn bir genti Davud, gzel gzl, ho grnlyd. "te!" dedi tanr
Samuel'e "Budur, meshet onu!" Samuel, ya boynuzunu alp, Davud'u mes
hetti. O gnden sonra, tanrnn Ruhu, Davud'u kaplad.
Bundan sonra tanrnn Ruhu, Saul'dan ekildi. Yine tanrnn buyruuyla
kt bir ruh onu etkisine ald. Kt ruh kaplad zaman avuntu bulabilmesi
iin, kullar ona, iyi enk alan birini bulmasn salk verdiler. Saul usta bir
algc bulunarak huzuruna getirilmesini buyurdu. Kullarndan birisi,
Beytllahim'de Yesse'nin bir olu olduunu, ok gzel enk aldn, ho
grnl, gzel konuan, savaa alkn, gl ve yiit olduunu syledi.
Saul, Yesse'den Davud'u istedi. ok sevdi Davud'u ve ona baland. Saul'u
kt ruh kaplad zaman Davud engini alar, Saul'un iini yattrr ve kt
ruhu ondan uzaklatrrd.
Golyat: Samson'un lmnden sonra Filistinlilerle srailliler arasndaki
sava yine yenilendi. Filistin ordugahndan, Golyat adnda, dev yapl biri, k
t, herkese meydan okudu. Golyat'n, metreye yakn boyu vard. Banda
tun bir mifer, zerinde pullu bir zrh tard. Zrhn arl krk kilo kadar
d. Ucu be kilo eken bir mzra vard. Golyat yenildii takdirde, Filistinliler
sraillilere kle olacakt. Tersi olursa, srailliler Filistinlilere kul olmay kabul
edeceklerdi. Filistinli Golyat'n bu szlerini duyan Saul ve srailliler, korku
dan titremee baladlar. Golyt, tam krk gn krk gece, sabah akam ortaya
karak hep ayn eyleri tekrarlad.
Davud ve Golyat: Saul'la birlikte savamaa, Yesse'nin olu gitmiti.
Davud ise, Beytllahim yaknlarnda babasnn srsn otlatyordu. Yesse,
nciller
107
kardelerine yiyecek gtrmesi iin Davud'u sava alanna gnderdi. Davud,

ordular sava durumu almaa baladklar zaman sava alanna vard, hemen
kardelerinin yanna kotu. Onlarla konumaktayken, Golyat adndaki kkr
tc yine ortaya kp, ayn szlerle meydan okumaa balad. Kral ise, Golyat'
ldrene kzn sz vermiti, onu zengin edeceini sylemiti.
Davud, Golyat adndaki bu snnetsizin kim olduunu renince, Saul'un
huzuruna kt, Golyat'la dvmek istediini syledi. Saul ise, Davud'a, he
nz gen olduunu, o adamla baa kamyacan hatrlatt . Davud, babas
nn srlerini otlatrken, bir aslan veya bir ay gelip srden bir koyun ald
zaman, onu enesindeki kldan tutup ldrdn anlatt ve ayn eyin, Tan
r'nn ordusuna hakaret eden bu snnetsiz Filistinlinin bana geleceini sy
ledi. Saul bunun zerine, Davud'un dvmesine izin verdi.
Saul, Davud'a kendi silahlarn verdi, zrhn giydirdi, bana tuntan bir
mifer geirdi. Saul'un klcn da kuanan Davud, bu arlklarla bir trl y
ryemedi. stnde ne varsa hemen kartt, eline deneini ald, aydan be
tane dzgn ta seip torbasna koydu ve sapanyla Filistinli'ye kar ilerledi.
Filistinli, Davud'un stne yrd, ama Davud daha tez davrand ve torba
sndan kard ta sapanyla Golyat'n alnna tirlatt. Golyat'n alnna giren
ta, onu yz st yere serdi. Sonra da Golyat'n klcn alan Davud, ban
vurarak temelli iini bitirdi. Bunu gren Filistinliler kamaa baladlar.
Davud ise, Golyat'n kellesini alp Saul'a gtrd (1. Samuel, 16: l, 4, 10-23 ;
1 7 : 4, 11-13, 15- 18, 20-26, 3 1 -40, 48-5 1 , 54, 57) .
Jdit: Asur kral Nebukadnetsar, Med kralna kar srdrd sava sra
snda kendisine yardm etmeyen kavimleri cezalandrmak iin Holofern ku
mandasnda bir ordu gnderir. Btn kavimler teslim olduu halde yalnz
Yahudallar direnirler. nce Betulya kenti kuatlr. Kuatma yle skdr ki
halk teslim olmak ister. Bu istei kentin en byk yals da uygun grr ve
kuatclardan gnlk bir sre istenir. Yalnzca, gen ve zengin bir dul o
lan Jdit, bu karara kar kar, kenti kurtarmak iin hazrla giriir. iinden
dualar ettikten sonra, ok gzel bir giysiyle, yannda cariyesi olduu halde,
kentten dar kar ve dman tarafna yrr. Jdit'i Asurlular durdurup
Holofern'in huzuruna gtrrler. Jdit, onlara kentle birlikte yok olmak is
temedii iin katn syler. Kadnn gzelliine vurulan Holofern, onun
serbeste dolamasna ve dua etmek iin gece dar kmasna izin verir.
Holofern, Jdit'i alt gn sonra zel bir ziyafete arr. Ziyafet srasnda o
kadar ier ki, sarho olup szar. Bu arada btn uaklar dardadr. Jdit, ca
riyesini de dar gnderir ve kendisini beklemesini syler. Holofern'le yalnz
kalan Jdit, nce dua eder, sonra eline klc alr, Holofern'i salarndan yaka
lar, kuvvetle iki darbe indirerek ban koparr. Dar kp kelleyi cariyesine
verir, o da heybeye koyar. Sonra Jdit ve cariyesi, her zaman olduu gibi, dua
iin dar karlar. Dman karargahn geip Betulya kapsna varrlar. Ku
mandanlarn adrda l bulan Asurlular panie kaplrlar. Bunu gren
Betulyallar ise, emberi yarp kurtulurlar (Jdit Kitab) .
r,
i
108
Sleyman: Davud ldkten sonra yerine olu Sleyman geti. Sleyman,

Msr kralnn kzyla evlenerek onunla akraba oldu. Sarayn, tanr Evi'ni ve
Kuds' evreleyen surlar yaptrncaya kadar, karsn Davud kentinde oturt
tu.
Kurban etmek iin, en yksek ve nemli yer olan G ibeon'a gitmiti ki, d
nde tanr'y grd. Tanr ona: "Sana ne vermemi istiyorsan, dile benden!"
deyince, Sleyman u karl verdi: "Ey tanrm, u kulunu imdi babam
Davud'un yerine kral ettin. Ama ben ok gen bir delikanlym henz ve bir
kral gibi davranmasn bilmiyorum. Yine de kulun, bu byk, bu saylmyacak
kadar kalabalk kavmi ynetmek durumunda. Bu nedenle, kavmini yarglaya
bilmem ve iyiyle kty ayrdedebilmem iin, anlay dolu bir yrek ver ben
kuluna! Yoksa bunca byk bu kavmi kim yarglayabilir?"
Sleyman'n byle bir dilekte bulunmas Tanr'nn ok houna gitti ve y
le konutu: "Madem ki sen kendine uzun hayat, varlk ve dmanlarna lm
dilemedin, doruyu seebilecek bilgelik istedin, yleyse olsun btn istedi
in! Bilge ve akll bir yrek veriyorum ite sanal Bylesi hi olmad senden
nce, ne de senden sonra olacaktr. Ayrca istemediin eyleri de veriyorum
sana: yle bir zenginlik ve n ki, yaadn srece, krallar arasnda hi kimse
e olmayacak sana. Eer baban Davud'un yapt gibi benim yasalarma ve e
mirlerime uyup, benim yolumda gidersen, sana uzun bir hayat da verece
im".
Sleyman uyand. Anlad ki bir dt. Ve Kuds'e dnd.
Sleynan'n yargs: Bir gn iki fahie, kral Sleyman'a geldi. Birinci
kadn yle konutu: "Aman, dinle beni efendimiz! Bu kadnla ayn evde otu
ruruz biz. Bir ocuk dourdum ben, o da tanktr buna. Ben dourduktan
gn sonra onun da bir ocuu oldu. Yalnz biz vardk evde ve baka hibir
yabanc girmedi eve. Bu kadnn ocuu lm gece, sonra kalkp yanmdan
ocuu alarak kendisininkiyle deitirmi. Sabahleyin ocuumu emzirmek i
in kalktmda, onu l buldum. lkta daha dikkatlice baknca grdm ki,
benim dourduum ocuk deildi yanmdaki".
kinci kadn ise, yaayan ocuun kendi ocuu olduunu sylyordu.
Sleyman, nce bir kl istedi sonra yle buyurdu: "Bln yaayan ocu
u ikiye! Yarsn birine, yarsn da tekisine verin!" O zaman, ocuun ger
ek annesi olan kadn, "Hayr, hayr Allah rzas iin efendimiz onun olsun
ocuk, ama yeter ki lmesin!" diye yalvarmaya balad halde, teki kadn,
"Ne benim, ne de senin olsun; ikiye blnsn!" diye diretiyordu.
Yargsn yle verdi Sleyman: "Sa kalan ocuu birinci kadna verin ve
sakn onu ldrmeyin, nk anas odur".
nciller
109
Saba Melikesi ve Sleyman: Sleyman'n byk nn iiten Saba Meli

kesi, onu, ustaca hazrlanm sorularla snamaya geldi. Kalabalk bir alayla,
bol miktarda baharat, altn ve deerli talarla ykl develeriyle Kuds'e girdi.
Sleyman'n yantlayamad bir tek soru bile olmad.
Sleyman'n bu bilgeliini, yaptrd saray, sofrasnn yiyeceklerini, hiz
metilerinin odalarn ve giysilerini, sakilerini ve tanr Evi'nde adad kur
banlar gren Saba Melikesi arp kald ve yle syledi Sleyman'a: "Senin
ve bilgeliin hakknda lkemde duyduklarm doruymu meer. Kendi g
zmle grmedike, bana bunlar syleyene inanmak istemiyordum. Oysa
imdi gryorum ki, grdklerimin yars bile deilmi syledikleri. Bilgin ve
yaptn iler, iittiim nn ok ayor. Her zaman nnde bekleyen ve bil
geliini duyabilen kadnlara ne mutlu, hizmetiler ne ansl".
Saba Kraliesi, bu vc szlerden sonra, amaanlar sundu Kral Sley
man'a. Hibir zaman bu kadar altn, bu kadar baharat, bu kadar deerli ta
armaan edilmemiti krala (1. Krallar, 2 : 2 ; 3: 1 , 4-27; 10: 1 - 1 1 ) .
Susanna ile iki ihtiyar: Yohakim adnda, Babilonia'da oturan bir Yahudi
nin karsyd Susanna. Varlkl bir kii olan Yohakim'in, evini epeevre saran
bir bahesi vard. O yl iin halk taratindan yarg seilen iki ihtiyar, sk sk
Yohakim'in evine giderlerdi. Yohakim'in kars Susanna, le zeri, herkes
ekilip gittii zaman, baheye kp gezinirdi. Susanna'nn byle her gn
bahede gezindiini gren iki ihtiyar, kadna kar ylesine bir tutku iinde
yanmaa baladlar ki, gzleri hibir eyi grmez oldu. Susanna ile yatmak is
teiyle yandklar halde, birbirlerine almaktan utanyorlar ve gizlice, her
gn onu gzlemee alyorlard. Fakat bir gn, bahede burun buruna gel
diler, gizli tutkularn birbirlerine ilan ettiler. O zaman ikisi birlikte, Susanna' y elde etmee altlar.
Gnlerden bir gn, Susanna, her zamanki gibi, iki cariyesiyle birlikte bah
eye kmt. Hava ok scak olduu iin banyo yapmak istedi. Cariyelerine,
bahenin kapsn kapayp gitmelerini, kendisinin banyo yapacan yledi.
Cariyeler, hanmlarnn dediini yaptlar. Bunu gren ihtiyarlar, hemen, sak
landklar yerden kp Susanna'ya doru kotular ve onu yle tehdit ettiler:
"Bak, bahenin kaplar kilitli, u anda btn gzlerden uzaz ve biz ikimiz
de sana sahip olmak istiyoruz. Ya kabul edip bizimle yatarsn, ya da bir deli
kanlyla birlikte olduunu, bunun iin cariyeleri yanndan uzaklatrdn
syliyerek bana i aarz".
Susanna, bu szler karsnda kendini teslim etmektense, aalanmay
ye tuttu ve olanca gcyle bard. ihtiyarlar da bast yaygaray. Birisi gidip
bahenin kaplarn at; baheye koan hizmetilere olay kendilerince anlat
tlar.
' 1
1 10
Ertesi gn halk, Susanna'nn kocasnn evine topland. ftirac iki ihtiyar

yarg da oradayd. Susanna'y lme mahkum etmek istiyorlard. Susanna,
ana babasnn, ocuklarnn ve btn akrabalarnn eliinde geldi. Zarif ve
gzel bir kadnd. Hi olmazsa gzelliine bakarak doymak iin, yznden t
ln kaldrmasn buyurdular, onu bu durumda grenler, gzyalarn tuta
myorlard. ki ihtiyar ayaa kalkp, ellerini Susanna'nn bana koydular, ya
lan hikayeyi yeniden anlattlar. Oradakiler, iki ihtiyarn sylediklerine inand
lar ve Susanna'y lme mahkum ettiler.
Tanr'ya yalvarmaktan baka bir ey gelmedi Susanna'nn elinden. Tala
narak ldrlmee gtrlrken, tanr, Daniel adnda bir delikanl gnderdi.
Daniel yle haykrd: "Ey srail oullar, nasl bu kadar aptal olabilirsiniz?
Demek, sorup aratrmadan ve olaylar iyice incelemeden, bir srail kzn
mahkum ettiniz? Dnn mahkeme yerine, nk ona kar tanklk edenlerin
tankl yalandr".
Herkes geri dnmee balad. ki ihtiyar, Daniel'i de kandrmaa alt
larsa da baaramadlar. Daniel, ihtiyarlardan birini bir kenara ekip, Susan
na'y hangi aacn altnda grdn sordu. htiyar: "Sakz aac altnda" de
di. Peinden teki ihtiyar da kenara ekti Daniel, ona da ayn soruyu ynelt
ti. kinci ihtiyar ise, Susanna'y bir bodur mee altnda grdn syledi. Bu
tutarszla tank olan oradakiler, iftirac iki ihtiyar yargc, Musa yasalarna
gre lme mahkum ettiler (Daniel, 13: 1-62. Trke Kitab Mukaddes'deki
Daniel Kitab, ek niteliinde olan 1 3. ve 14. blmleri iermemektedir) .
III.
BLM
NCLLER
VAFTZC YAHYA'NIN
HAYATI
VAFTZC YAHYA (YUHANNA)
Zekeriya: Yahudiye kral
1 . Herodes zamannda, Zekeriya adnda bir rahip
vard. Kans Elizabet'in ocuu olmuyordu. kisi de ok yalyd.
Bir gn tanr tapnanda buhur yakma sras Zekeriya'da idi. Buhur vak
tinde herkes darda bekleyip dua ediyordu. Zekeriya tapnakta bu grevini
yerine getirirken, melek Cebrail grnd. Cebrail ayakta ve sunan san
dayd. Korktu Zekeriya. Fakat yle konutu melek: "Korkma Zekeriya, nk
yalvanlann kabul edildi. Karn Elizabet bir olan douracak sana, adn Ya
hya koyacaksn. Bu ocuk, sevin ve mutluluk nedeni olacak senin iin,
nk byk biri olacak tanr katnda. Birok srail olunu Tann'ya gtre
cek ve o tanr'dan nce gelecek".
Gerek kendisinin, gerekse kansnn artk ok yal olduklarn syleyen
Zekeriya'ya, Cebrail olduunu aklayan melek, tanr tarafndan ona bu
mutlu haberi iletmek amacyla gnderildiini, szlerine inanmad iin de,
bu szler gerekleinceye kadar dili tutulup konuamayacan bildirdi.
Bu arada, darda, Zekeriya'nn tapnaktan kmasn bekleyen halk, onun
ierde niin bu kadar ok kaldn merak etmekteydi. Zekeriya tapnaktan
ktnda, dili tutulduu iin onlarla konuamad. O zaman, Zekeriya'nn
tapnakta bir grntyle karlat anlald.
Elizabet ise bir sre sonra gebe kald (Luka, 1: 5-24) .
Yahya'nn douu: Gebelik sresi bittiinde, Elizabet bir olan ocuu

dourdu. Doumun sekizinci gn, komular ve akrabalar ocuun snnet
ine geldiler ve ona Zekeriya adn koymak istediler. Anas ise ocuun adnn
Yahya olacan syledi. Babasna sordular. Zekeriya, konuamad iin, bir
levha istedi ve stne 'Yahya' yazd. Ve o anda dili zlen Zekeriya, Tanr'ya
krederek dua etmee balad (Luka, 1: 57-64).
Yahya'nn Vaaz: Roma mparatoru Tiberius'un on beinci ylnda, Pontus
lu Pilatus Yahudiye valisi ve Herodes Antipa da Galile kralyken, Zekeriya'nn

olu Yahya'ya tanr lde konutu. Yahya, bundan sonra,
Erden nehri
evresindeki btn yerleri dolaarak, herkesin tvbe edip kendini vaftiz
ettirmesini syledi (vaaz etti). Btn Yahudiye ve Kuds halk onun arkasn-
1 14
dan giderek gnahlarn itiraf ettiler ve kendilerini Erden nehrinin suyunda

vaftiz ettirdiler.
Yahya, kendisine Mesih olup olmadn soranlara yle dedi: "Ben imdi
sizi su ile vaftiz ediyorum, ama benden daha gl biri gelecek ki o, Kutsal
Ruhla ve atele vaftiz edecek sizi" .
Yahya, bylece, sa'nn geliini mutuluyordu.
Ama Kral Herodes Antipa, Yahya'ya kin beslemee balamt. Btn bu
son olaylar da bahane ederek, Yahya'y zindana attrd (Luka, 2: l-4, 1 5-20) .
Yahya'run sa'y vaftiz edii: Yahya, Erden nehri evresindekileri vaftiz

ederken, sa da Galile'den Erden'e gelip vaftiz edilmek istedi. Yahya, buna i
tiraz etti, "Asl, sen beni vaftiz edeceksin" dedi. Ama sa, "imdilik bu byle
olmal, nk Tanr'nn buyruunu yerine getirmeliyiz" diye yantlad.
sa, vaftizden sonra sudan kt ve alan gklerden, tanr ruhunun ak bir
gvercin suretinde kendisinin stne indiini grd (Matta, 3: 1 3-16) .
Salome ve Yahya'run ldrl: Herodes Antipa, kardeinin kars
Herodias'la evlenmiti. Oysa Yahya, ona, karde karsna sahip olmann do
ru olmadn sylyordu. Herodias, bu nedenle Yahya'ya kin besliyor, onu
ortadan kaldrmann yollarn aryordu. Ama Herodes Antipa, her eye ra
men, adil ve kutsal bir kii olmas bakmndan Yahya'dan korkuyor, onun
konumasna bir ey diyemiyordu.
intikam iin uygun gn geldi. Herodes Antipa, ya gn dolaysyla,
Galile'nin ileri gelenlerine bir ziyafet veriyordu. Herodias'n kz Salome de
bu ziyafete katld. Oynad oyunlarla, Herodes Antipa ve arllarn o kadar
houna gitti ki, bir an kral, "Dile benden ne dilersen!" dedi. Salome dar
kt, ne dilemesi gerektiini annesine sordu. O da, "Vaftizci Yahya'nn ba
n" dedi. Salome ieri girdi ve kraldan, bir tepsi iinde Vaftizci Yahya'nn ba
n istedi. Kral zgnleti; ama arllar nnde verdii sz geri alamad.
Gnderdii bir asker, Yahya'nn ban zindanda vurup getirdi. Kral, bu ba,
bir tepsi iinde Salome'ye verdi. O da annesine teslim etti (Markos, 6: 2 1 28) .
Vaftizci Yahya, tasvirlerinde, ilk yzyllarda hemen her zaman, lde geen
ileke hayatn simgesi olan koyun postuna brnm olarak gsterilir. Vaftiz
sahnelerinde, yine koyun postuna brnm olarak ve elindeki tasla isa' nn
bandan aa su dkerken tasvir edilir. Bu post kimi zaman uzun bir giysi
zerinde yer alr.
Yahya'y ayrca hal flama da simgeler.
MERYEM'N HAYATI
MERYEM
Yohakim'in tapnaktan kovuluu: Yohakim ve Anna, Meryem'in ana

babasdr. Her ikisi de Davud slalesindendir ve ocuklar olmamaktadr.
Yohakim, bir bayram gn adak kesmek iin tapnaa gider. Fakat rahip,
Yohakim'i ocuksuz olduu iin tapnaktan kovar; nk Yahudilere gre,
ocuksuzluk ayp bir eydir ve ocuu olmayanlarn adak kesme hakk yok
tur.
Yohakim obanlar arasnda: Yohakim bunun zerine daa karak,
kendi srlerini otlatan obanlarn arasna ekilir ve orada krk gn krk gece
dua eder.
Anna'ya mjde: Bayramn son gn, bamelek Cebrail, Anna'y ziyaret
eder. Ona, yaknda bir ocuu olacan mutular. Melek, yal evlilerin bir
gn Kuds'te Altn Kap' da buluacaklarn syler.
Yohakim'in Kurban: Anna'ya verilen bu mjdeden habersiz olan
Yohakim, duaya ekildii dada, Tanr'ya bir kurban sunar.
Altn Kap'da buluma: Bamelek Cebrail, iki yalnn bir gn Kuds'te
Altn Kap'da buluacaklarn sylemiti. Btn bu olaylardan sonra iki yal
evli, Yohakim ve Anna., Altn Kap' da buluurlar.
Meryem'in doumu: Cebrail'in dedikleri gerekleir. Anna, Meryem ad
n verecei bir kz ocuu dnyaya getirir
Bu sahneyi tasvir eden resimlerde, Anna, genellikle, yataa uzanm ola
rak, hizmetilerin, komu ve yaknlarnn kutlamalarn kabul ederken gste
rilir. Yatak odas genellikle zenginlik izlenimi verecek biimde denmitir.
Meryem'in tapnaa sunuluu: Anna, evinin bahesinde ocuu olmas
iin Tanr'ya dua ederken, ocuu olduu takdirde, onu Tanr hizmetine a
dayacana sz vermitir. Meryem, 3-5 yalarna gelince, Anna, bu szn ye
rine getirmek iin Meryem'i tapnaa gtrr.
Pi
1
'\
' 1
1 16
Meryem'in evlenmesi: Meryem, on yl tapnakta Tanr'ya hizmet eder.

Yaklak olarak 1 4 yandayken, rahipler, kendisine evlenme ann geldiini
bildirirler. Ama Meryem, byle bir eyin imkansz olduunu, hayatn Tanr'ya
adadn syler. Barahip, bir melekten vahiy aldn, btn isteklileri a
racan, bunlarn tapnakta bir gece kalacaklarn, kimin denei yeerirse
onun Meryem'le evleneceini haber verir.
Meryem'le evlenmek isteyenlerin hepsi tapnaa gelirler. Deneklerinin
yeermesini beklerler. Sonunda, Nasral bir marangoz olan Yusuf'un denei
yeerir yalnzca.
Bu olay konu alan resimlerde, rahip ortada durur ve gelinle gveyin elle
rini birletirir durumdadr. Meryem, genellikle rahibin sandadr, ama so
lunda da yer alabilir. Meryem'in arkasnda bir kme kz bulunur. Yusufun
arkasnda ise, denekleri yeermedii iin reddedilen istekliler yer alr.
Baz resimlerde Yusuf, Meryem'in parmana yzk takar.
Meryem'e mjde: Cebrail, Galile'de, Nasra ehrinde, Yusuf adnda bir
erkekle nianl bakire bir kz ziyaret eder. Kzn ad, Meryem'dir. Melek,
"Selam sana ey iyilie eren kz, Rab seninledir!" deyince, arr Meryem, by
le bir selamn ne anlama gelebileceini sorar kendi kendine. Ama melek, y
le konuur: "Korkma Meryem, nk sen tanr katnda inayet buldun. Ve ite
gebe kalacaksn, bir olan dourup, adn sa koyacaksn. sa byyecek ve
Yce tanrnn Olu denecek ona. Tanr, atas Davud'un saltanatn verecek o
na ve . . . Bu saltanatn sonu olmayacak". O zaman Meryem yle der melee :
"Hibir erkek bilmeden nasl olur btn bunlar?" Melek yle cevaplar:
"Kutsal Ruh senin zerine gelecek ve Yce Tanr'nn gc seni glgesiyle
kaplayacak. te bunun iin, doacak ocuk kutsal olacak ve kendisine Tan
r'nn Olu denecek. te, akraban Elizabet de, yal olmasna karn, bir o
lana gebe kald ve ksr denilen kadn, altnc aynda bulunuyor, nk tanr
iin hibir ey olanaksz deildir" (Luka, 1 : 26-37) .
Olay, genellikle Meryem'in evinin iinde gerekleir. Meryem, elinde bir
kitaptadr. Mjde nedeniyle okumasna ara vermitir. Oturarak, ayakta, ya da
diz km olarak gsterilir.
Beyaz bir gvercin, Kutsal Ruh'un Meryem'in zerine iniinin simgesidir.
Meryem'in Elizabet'i ziyareti: Meryem, mjde olayndan sonra, dalk
bir Yahuda ehrine doru ivedilikle yola koyulur. Zekeriya'nn evine gider ve
Elizabet'i selamlar. Elizabet, Meryem' in selamn iitir iitmez, ocuk karnnda
kmldar ve Kutsal Ruh'la dolan Elizabet yle seslenir: "Ey sen, kadnlar iin
de mbarek kadn, karnnn rn de mberek olsun! Nasl oldu da,
Rabbimin anasnn bana gelmesi bana baland?"
Meryem, yle cevaplar:
11 7
Hep Habbi yceltir yreiim
ve sevinir ruhum tann'da,
Kurrarc'da
nk kulunun hiliine
baklarn evirdi
o.
V e i e imdiden sonra ::rrk,

mbarek diyecekle r b:tna bt n ku:kb r.
Meyem, Elizabe t ' le ay kad:r kalarak evine dner
(I.uka, 1: 39-56) .
Bu olay
an.latan resimlerde, Elzabet'i M.eryem'den ayrdetmek mmkn

dr: Meryem ' d en d a b a yald r ve genellikle "hogeldin" diyen bir davran i
indedir. Bazan birbirlerini k ucaklarken resmeclili rler.
sa'nn doumu : Meryem, Yu su f b nianldr. Onu nla birlikte ot u rmaa

balamadan nce, Ku tsal Ruh : tracl yl a gche kalr. Yusuf, d rst bir insan
Meryem i utanlacak bir duruma sokmak istememektedir; bunun iin de
gizlice reddetmeyi d n r.
Yusuf, b t n hurlan kurarken, Tam 'nm bir melei giinr o na ve yle
der: "Meryem'i karn y:1pmaktan ekinme; nk o, Kutsal Ruh sayesinde ge
be kald! Bir olan dnrurar.:ak, adn ha koy:caksm ve Jsa, halkn gnahlar
dan kurtaracak".
Yusuf dah a karsn b i l meden, Meryem bir ocuk dourur. Adna sa denir
d r;
'
onu
(Matta, 1: 18-2 1 , 24-25).

O zamanlar, i mparator Augustus, imparatorluk topraklarnda nfus saym
yaplmas iin bi r ferma n karmt. Bu ilk nfus saym, Quiri ms , Su riye kra
lyke n yapl d . l l erki.s kendi ehrine gidip yazlyord u .
Yusuf da, N asra ehrinden kalkp, Beytllahin ' e gitti; nk , Davud so
yund an YC cvindcndi . Kendisini ve gche kansn. yazdracakt.
Daha Bcytlla him'dcy-ken, M cry: m ' i n gn dol d u Ye bir olan ocuu
dnyaya getirdi. Handa kalacak yer olmad iin, ocuu ku d aa sarp ye m
lie kl1ydu (tulrn, 2 : 1-7 ) .
sa'nn dou mu sahnelerind e, Yu s u f, Meryem ve ocu k sa'dan ol u an
Kutsal Aile, Beytllahim 'dcki ahrda gs te ri li r . ocuk . sa ya bir yemlik iinde,
ya s amanl arn veya bir yemliin stnde yarar.
Meryem, o u n l ukla d iz \"km olarak ocua tapnr. Fakat ilk rnek
l e rd e Me1cm'i uzanm \"C h:trranlkl; ocuu nu seyrederken grz. Yusuf
ise, yznde akmlk ifad esiyle bir yanda durur.
Arkada kz ve eek blu mr. Solukl anyla yL::mlikteki ocuu st rl a r
.
obanlarn tapmmast: Bcytllahim blgesinde, s rleriyle birlikte gece

yi krda geiren obanl ar bulu nuyordu . Tann'nm melei, oba nlara grnd
ve kutsal k o nl ar a bodu. B u nu gren obanlar ok korktular. M elek
118
onlara korkmamalarn, kendilerine mutlu bir haber getirdiini syledi: Her

kes iin bir sevin kayna olacak olan bu haber, Kurtarc'nn douuydu.
obanlar grmee gittiklerinde, onu kundaa sarlm ve bir yemlie konul
mu olarak bulacaklardr. Bu szleri syleyen melee, Tanr'ya krler eden
bir melek kmesi de katld.
Melekler, ge dnmek zere obanlardan ayrlnca, obanlar, Tanr'nn
haber verdii bu olay grmee gittiler. Ahrda, ocuk'la Meryem 'i ve Yusut'u
buldular (Luka, 2: 8- 1 7) .
obanlar genellikle iki tanedir.
Bu sahne hazan sa'nn doumu olay ile birlikte verilir.
.1
Krallarn tapnmas: sa, kral Herodes zamannda Beytllahim'de doduu

zaman, Kuds'e doudan mneccimler geldi. "Yahudilerin doan kral nere
dedir? Douda onun yldzn grdk ve ona tapmak iin buraya geldik" dedi
ler. Bundan tedirgin olan kral Herodes, barahiplerini ve hakimlerini topla
yarak, isa'nn nerede domu olabileceini sordu. Onlar da "Yahudiye
Beytllahimi'nde" diye karlk verdiler.
Herodes, kahinleri gizlice ard. Yldzn, kendilerine ne zaman grn
dn ayrntlaryla sordu. Sonra onlar Beytlahim'e yollad ve "Gidin, o
cuk hakknda dikkatli aratrmalar yapn; bulduunuz zaman bana da haber
verin ki, gidip ben de tapaym ona!" diye tembih etti.
Kahinler, kraln bu szlerini dinleyip yola ktlar. Douda grdkleri yl
dz, nlerinden gidiyordu. ocuun bulunduu yere vardklarnda, yldz
durdu .
Kahinler, ieri girip Meryem'le birlikte ocuk'u grdklerinde, secdeye
gelip ona taptlar. Sonra, yanlarnda getirdikleri hazineleri atlar, ocua al
tn, buhur ve mr armaan ettiler.
Dlerinde, tekrar Herodes'in yanna uramamalar sylendii iin lkele
rine baka yoldan dndler (Matta, 2: 1 -5, 7- 12).
Bu kahinlerin byk bir kervan eliinde gelilerini gsteren sahnelere
'Kahin Krallarn Yolculuu' ad verilir.
Kahinler, oun kral olarak gsterilirler, nk 72. Mezmurun 10. ve 1 1 .
dizelerinde yle denilmektedir:
Tari ve adalarn krallar ona vergilerini deyecek
eba ve Seba krallar armaanlar sunacaklar
Btn krallar onun nnde eilecek
Btn halklar ona hizmet edecek.
Bu iliki nedeniyle bu sahne 'Krallarn Secdesi' , 'Krallarn Tapnmas' ,

' Kahin Krallarn Secdesi', 'Mneccim Krallarn Secdesi' diye d e adlandrlr.
nciller
1 19
Sz edilen mneccim krallar tanedir. Bunlardan biri gen, biri orta

yal, biri de yaldr. Adlar: Melkior, Baltazar, Gaspar'dr.
Bu konuyu ileyen resimlerde, grnt merkezini Kutsal Aile oluturur.
mneccim, ocuk sa'nn karsnda secdeye gelirler ve bu grevi srayla
yerine getirirler. Ellerinde, getirdikleri deerli armaanlar grlr. Giyinileri
gerekten krallarn giyiniini andrr ve soylu bir duru iindedirler.
Kutsal Aile, Beytllahim'deki ahrn nnde durur. kz ve eek yine bu
olayn sevimli tanklardr. mneccimin arkasnda ise, mneccimlere elik
edenler atlaryla yer alrlar.
'Kahin Krallarn Yolculuu' konusu tek bana ilendii gibi, tapnma sah
nesine de eklenmi olabilir.
sa'nn snnet edilii ve tapnaa gtrl: ocuun snnet edil

mesi iin gerekli sekiz gn getikten sonra, ocua, daha ana karnndayken
Cebrail'in dedii sa ad konuldu. Sonra, Tanr'ya adanmak zere, Kuds'e
gtrld; ve adak olarak, iki kumru veya iki kk gvercin kesildi. (Luka,
2 : 2 1 -24)
Pentikost: Meryem' in grnd son sahnelerden biridir.
Pentikost, Paskalya'dan elli gn sonra, bir akam yemei srasnda, Mer
yem'in ve havarilerin zerine Kutsal Ruh'un iniini anmsatmak iin yaplan
bir bayramdr.
Pentikost bayram geldiinde, hepsi birlikte ayn yerde bulunuyor
lard. Gkten anszn, rzgar uultusuna benzer bir ses indi ve bu
lunduklar yeri doldurdu. Sonra ateten diller grnd ve herbirinin
stne kondu. O zaman hepsi Kutsal Ruh 'la doldu (Resullerin le
ri, 2: 1 -5).
Meryem'in lm: sa' nn armha geriliinden sonra Meryem, sa'nn

en ok sevdii rencisi olan ncilci Yahya ile birlikte oturmaa balar; nk
isa, armhn dibinde bulunan annesine Yahya'y gstererek, "Kadn, ite o
lun!", Yahya'ya ise, "te annen!" demitir (Yahya, 19: 25-27) .
Fakat olundan ayr yaamann verdii yalnzla dayanamayan Meryem,
Tanr'ya yalvarr, olunun yanna kendisini de almasn ister. Bunun zerine
bir melek, Meryem'e grnr, ona, gn iinde cennette oluna kavuaca
n haber verir. Melek, Meryem'e bir palmiye dal sunar. Meryem, ld
zaman mezarna dikilsin diye, Palmiye'yi Yahya'ya verir ve btn havarilerin,
lmnde hazr bulunmalarn ister.
1 20
Bu nedenle, Meryem'ir lmn gsteren resimlerde, yatan evresinde

havarileri grrz. Baucunda Petrus, ayakucunda ise Yahya (Yuhanna) bu
lunur.
Meryem' in lm ve ge k sahnesi ounlukla bir arada verilir.
Meryem'in ge k: Meryem ld gn, sa, meleklerle birlikte g
rnr. Meryem'in ruhu bedeninden ayrlarak, olunun kollar arasnda ge
ykselir. sa, annesinin yeryznde kalan bedeninin, ge kan ruhuyla bir
lemesini ve cennete tanmasn ister.
Bu konuyu ileyen resimlerde, sa, l yatan Meryem'in yannda, kucanda bir bebekle tasvir edilir. Bu bebek, Meryem' in ruhunu temsil eder.
Meryem' in lm ve ge k, genellikle alt sahneyi birden ierir:
a) Melein, palmiye dalyla birlikte, leceini Meryem'e haber vermesi;
b) Meryem'in havarilere veda edii;
c) Meryem'in lm ve ruhunun ge k;
d) Mezara tanmas;
e) Mezara indirilii;
t) Beden ve ruh olarak ge k.
Meryem'in ta giymesi: Meryem, olu tarafndan cennete kabul edildik

ten sonra, kendisine yine olu tarafndan, bir cennet kraliesi olarak ta giy
dirilir.
SA'NIN HAYATI
SA
sa'nn doumu: Bkz. MERYEM blm.
obanlarn tapnmas: Bkz. MERYEM blm.
Kratlarn tapnmas: Bkz. MERYEM blm.
sa'nn snneti ve tapnaa sunuluu: Bkz. MERYEM blm.
ocuklarn ldrlmesi: Doulu mneccimler, ocuk isa'ya tapndk
tan sonra, kendilerine dte sylendii gibi, Kral l. Herodes, Beytllahim ve
evresindeki, iki yana kadar olan btn ocuklarn ldrlmesini buyurur
ve askerlerini kyma gnderir (Matta, 2 : 16) .
Msr'a ka; Bunun zerine Yusufa grnen bir melek, ona, ocuu ve
annesini alp Msr'a kamasn, ikinci bir habere kadar orada kalmasn,
Herodes'in ocuu ldrmek iin pelerini brakmayacan syler.
Yusuf, geceleyin yatandan kalkp ocuu ve annesini alr, Msr'a kaar.
Orada, 1. Herodes'in lmne dek kalr (Matta, 2 : 13- 1 5).
Bu olay canlandran resimlerde, Meryem, genellikle bir eein stnde
grlr. Kucanda ocuk sa vardr. Yusuf ise eei gder. Kutsal Aile'nin
yannda uaklar da grlebilir.
Kutsal Aile'yi kimi zaman yolda dinlenirken grrz. Bu sahnelere 'Msr
Yolunda Dinlenme' ad verilir.
ok seyrek olarak da Beytllahim'den ayrlrken resmedilirler.
Msr'dan dn: Herodes lnce, Msr'da bulunan Yusufa yine bir me
lek grnr. ocukla Meryem'i alp lkesine dnmesini, nk ocuun ca
nn almak isteyen kiilerin ldn haber verir.
Fakat Yusuf, Yahudiye'de Herodes'in olu Arhelaos'un kral olduunu du
yunca oraya gitmekten korkar ve dnde bildirildii gibi, Galile toprakla
rndaki Nasra kentine yerleir (Matta, 2 : 1 2-22).
Bu sahnelerde sa, biraz daha bym bir ocuk olarak grlr.
sa bilginler arasnda veya tapnak.ta tartma: Kutsal Aile, Msr'dan
dndkten sonra Nasra kentinde yaamaya balar. Her yl, Fsh bayramnda
Kuds'e gidilir.
122
sa on iki yana bastnda yine bayram iin Kuds'e giderler. Dnte,

ana babas, sa' nn yanlarnda olmadn farkeder. Onu, nce akrabalar ve
tandklar yannda ararlar, bulamaynca tekrar Kuds'e dnerler. Arama
gn srer. Sonunda sa'y tapnakta, din bilgilerinin ortasnda, onlar dinler
ve onlara sorular yneltirken bulurlar. Btn dinleyicilerle birlikte, ana baba
s da, isa'nn verdii cevaplar karsnda hayret ederler (Luka, 2: 4 1 -47) .
sa'nn vaftiz edilii: Bkz. VAFTZC YAHYA blm.

eytan'n sa'y kandrmak istemesi: Kutsal Ruh, sa'y denemek ister.
Yahya tarafndan vaftiz edildikten sonra, le gtrr onu. sa, lde krk
gn krk gece oru tutar. Sonunda ackr. O zaman eytan yaklap, yle der:
"Mademki Tanr'nn olusun, hadi yap yleyse u talar ekmek! " sa u ceva
b verir: "nsan yalnz ekmekle deil, Tanr'nn azndan kan her bir szle
yaar" .
Bunun zerine eytan sa'y Kuds'e gtrr, tapnan kulesi stne ko
yar ve yle konuur: "Madem ki Tanr'nn olusun, at yleyse kendini yere!
Madem ki tanr, meleklerine seni elleri stnde gtrmelerini buyurdu, aya
nn taa dememesi gerekir yleyse". sa, bu szlere karlk, "tanrn sna
ma! diye yazldr" der.
eytan, bu kez yksek bir dan tepesine gtrr isa'y. Ona dnyann
tm lkelerini ve gzelliklerini gsterir. Kendisine tapp nnde eildii tak
dirde, btn bu lkeleri ve gzellikleri ona vereceini syler. sa, "Git eytan!
Yalnzca kendi tanr'na tapacaksn, yalnzca ona kul olacaksn, diye yazldr"
der.
O zaman eytan, isa'y brakp gider. Melekler gelip, sa'ya hizmet ederler
(Matta, 4 : 1 - ll ; Markos, 1: 12-13; Luka, 4 : 11 - 1 3) .
lk iki havari: sa, Vaftizci Yahya'nn zindana konulduunu duyunca
Galile'ye ekilir; Nasra ehrini brakarak deniz kysnda bulunan Keferna
hum ehrine yerleir.
"Vakit tamamdr, Tanr'nn saltanat yakndr, aklnz banza toplayn,
incil'e inann!" diye Tanr'nn szn yaymaya balar.
Galile denizi boyunca yrrken, Siman Petrus ve Andreas adndaki balk
iki kardei, denize a atarken grr. "Beni izleyin!" der onlara "Sizi insan av
cs yapacam" .
Petrus ve Andreas, a brakp, sa'nn ardndan giderler (Matta, 4 : 1 2-13,
1 7-20; Markos, 1 : 1 4-15).
Vergi: sa ve havarileri Kefernahum'a vardklarnda, ehre her girenden
tapnak iin vergi toplayanlar Petrus'a yaklap, "Hocanz para vermiyor mu?"
diye sorarlar. Petrus, "demez olur mu, elbet deyecek" der.
Petrus, olanlar sa'ya iletmek iin eve gider. Fakat daha azn amadan
sa yle der: "Ne dersin Siman? Yeryz krallar vergiyi kimden alrlar? Oul-
nciller
123
lardan m, yoksa yabanclardan m?" Petrus, "Yabanclardan" diye yantlar. sa

yle devam eder: "Demek ki oullar vergiden bakldr. Ama olay kart
mayalm. Git denize, oltay suya at, oltaya gelen ilk baln azn a, bulaca
n paray alp, hem benim iin hem de kendin iin de!" (Matta, 17: 24 2 7) .
Bakahinler ve yazclar, sa'y tuzaa drp valiye teslim etmek iin, i
kiyzl adamlar gnderirler ona. Adamlar u soruyu sorarlar sa'ya: "Biz se
nin dorulukla konuup rettiini, insanlarn grnne bakmayp, Tan
r'nn gerek yolunu rettiini biliyoruz. Syle yleyse, Sezar'a vergi de
memiz caiz midir, deil midir?"
Adamlarn iindeki ktl bilen sa, bir para ister; parann stndeki
resmin ve yaznn kime ait olduunu sorar. Onlar da "Sezar'a" derler.
sa o zaman yle der: "yleyse, Sezar'n olan Sezar'a, Tanr'nn olan
Tanr'ya verin!" Bu cevap karsnda aran ikiyzl adamlar, susmaktan ba
ka are bulamazlar (Luka, 20: 20-26) .
-
sa ve Samiriyeli kadn: sa, Yahudiye'den Galile'ye gidecekti. Yolu

Samiriye'den geiyordu. Yorulduu iin, yaknlarndaki bir kuyunun kenarna
oturdu.
Bu srada Samiriyeli bir kadn, su almaa geldi. sa, kadndan su isteyince,
kadn akn bir halde sordu: "Bir Yahudi, nasl olur da benim gibi bir
Samiriyeliden su ister?" Yahudiyelilerle Samiriyelilerin aras iyi deildi.
sa yle cevap verdi: Eer sen, senden su isteyenin kim olduunu bilsey
din, asl sen ondan su isterdin ve o sana diri su verirdi (Yahya, 4: 4-1 O ve s
rei) .
Gnahkar kadn ve sa: Zeytin dandan dnmt sa, tapnaktayd.
Yazclar ve Ferisiler, zina yaparken sust yakalanm bir kadn getirdiler
ona ve kadnn, Musa yasalarna gre talanmas gerektiini sylediler. Ama
lar sa'y denemek ve onu sulayacak bir bahane bulmakt.
sa yere eilip, parmayla bireyler yazmaa balad. Kalabalk sabrszla
nyordu, sa'dan mutlaka bir cevap bekliyordu. sa'nn cevab u oldu: "Ona
ilk ta, kim gnahszsa o atsn!"
Kalabalk, sa'nn szn iitince dalmaya balad. sa, ortada duran ka
dnla yalnz kald. Yerinden kalkt ve kadna yle dedi: "Ey kadn nereye git
tiler bunlar? Seni hi kimse cezalandrmad m?", "Hayr, hi kimse" dedi ka
dn. Bunun zerine sa yle konutu: "Seni ben de cezalandrmyorum;
bundan sonra gnah ileme !" (Yahya, 8: 1 - 1 l).
Tutumsuz evladn eve dn: Ferisiler ve yazclar sa iin, "Gnahkar
lar toplayp, birlikte yemek yiyor" diyorlard. O zaman sa u misali anlatt:
inizden yz koyunu olan, biri yitince, geri kalan doksan dokuzunu lde
brakp, kaybolan koyunu buluncaya kadar aramaz m? Kaybolan koyunu bu
lunca da, sevinle eve dnp, dost ve yaknlarna, "Kutlayn beni, kaybolan
koyunumu buldum" demez mi? te ben size diyorum ki, piman olan tek bir
1
124
gnahkar iin gkte duyulan sevin, gnahn balatmaya ihtiyac olmayan

doksan dokuz doru iin olandan daha ok olacaktr.
sa, peinden, tutumsuz evladn eve dnn anlatt:
Bir adamn iki olu varm. Kk olan babasndan payn istemi. Baba,
varln iki olu arasnda bltrm. Birka gn sonra da kk olan, her
eyini yanna alp uzak bir lkeye gm. Orada btn varln har vurup
harman savurmu. Kald lkede bir de ktlk olmu. Olan, karnn doyur
mak iin domuz bekilii yapmaya balam. O kadar a kalm ki, sonunda
akl bana gelmi, babasna dnmee, iledii gnahlar iin ba dilemee
karar vermi.
Olunun dndn gren baba, onu kucaklam ve efkatle pm. Bu
dnn onuruna da byk bir ziyafet vermi.
Byk olan buna fkelenmi; bunca itaatla ve kusursuzca hizmet ediine
karn kendisine byle bir eyin yaplmadn sylemi babasna.Babasnn
cevab u olmu: "Olum, sen her zaman benimlesin. Benim olan her ey,
ayn zamanda senindir. Fakat kardein iin bayram yapp sevinmek hakl bir
eydir, nk kardein lmt, tekrar hayata dnd; kaybolmutu, kendini
tekrar buldu" (Luka, 1 5 : 1-7, U -32) .
Zengin obur: sa, rencilerine anlatyordu: Bir zamanlar zengin bir a

dam vard. Erguvani ve ince ketenden giysiler giyinir, her gn ziyafet stne
ziyafet verir, yer ierdi. Bir de Lazarus adnda zavall bir dilenci vard. Her ye
ri yara bere iinde olan bu Lazarus, hep zengin kapsnda bekler, onun sofra
sndan artacak krntlarn atlmasn gzlerdi.
G n geldi, dilenci ld. Melekler onu alp, brahim Peygamber'in kuca
na gtrdler. Bir sre sonra zengin adam da ld. Ne ki, doruca cehen
nemi boylad. ikenceler arasnda kvranrken, bir de bakt ki, dilenci Lazarus,
brahim Peygamber'in kucanda duruyor. Hemen haykrd: "Ac bana bra
him Baba! Gnder Lazarus'u, parmann ucunu suya batrp dilimi serinlet
sin, ateler iinde kvranyorum acdan! " brahim Peygamber yle cevap ver
di: "Ey oul, anmsa ki, sen btn yaantn boyunca tm iyilikleri elde ettin,
ama Lazarus, ktlkten baka bir ey grmedi dnyada. imdi sen azap e
kerken, o burada avuntu buluyor. stelik seninle bizim aramzda kocaman
bir uurum var; ne buradan oraya, ne de oradan buraya geilebilir" (Luka,
16: 1 9-26) .
sa, Marta'nn evinde: Sonra sa, bir kasabaya geldi. Marta adnda bir
kadn onu evine kabul etti. Marta'nn Meryem adnda bir de kardei vard;
sa'nn ayaklar dibine oturmu, onun szlerini dinliyordu. O sra ev ileriyle
uramakta olan Marta, isa'nn nnde durup yle yaknd: "Rabbim ben i
grrken, kardeimin bana yardm etmemesine aldrmyor musun? Syle de,
yardm etsin bana!" Bunun zerine sa "Marta, Marta! Sen birok ey iin en
dielenip yoruluyorsun; ama tek bir ey gereklidir; Meryem, payn en iyisini
seti ve bunu da yitirmeyecek" dedi (Lukas, 10: 38-42) .
.1
nciller
125
Kana dn: u olay, sa'nn ilk mucizesini oluturmaktadr. Galile'nin

Kana kentinde bir dn vard. Dnde sa, havarileri ve annesi Meryem de
arl olarak bulunuyorlard. Bir ara, arabn bittii anlalnca, Meryem,
sa'ya, "araplar kalmam" dedi.
Orada, tatan alt kp bulunmaktayd. sa kplere su doldurmalarn sy
ledi. Kpler suyla doldurulduktan sonra, kpten bir tas su alp, dn kah
yasna gtrmelerini buyurdu.
Kahya, getirilen suyu tadnca, bunun su deil, arap olduunu grd
(Yahya, 2: 1 - 10) .
Balk av mucizesi: sa, Cennesaret gl yannda, evresine toplanm
halka tanrnn szn vaaz ediyordu. Bir ara, kyda iki kayk grd. Balk
lar alarn ykyorlard.
sa, Simon'un kayna bindi; ona, kydan biraz uzaklamasn syledi.
Sonra oturup, halka kaykta vaaz verdi.
Konumas bitince, alarak alar suya atmasn syledi Simon'a. Simon,
btn gece dolatklarn, hi balk tutamadklarn belirtti. Ama yine de
sa'nn szn dinleyip alar suya att.
O kadar ok balk yakaladlar ki, balklarn arlndan alar yrtlmak
zereydi. teki kaykta bulunanlar da yardma geldiler. ki kayk da balkla do
lup tayordu (Luka, 5 : 2-7).
(Yahya ncili'nin 2 1. kitabnda bir baka balk av mucizesinden daha
szedilmektedir.)
nmeli hastann iyiletirilmesi veya ifal havuz : sa, Yahudilerin bir
bayram dolaysiyle Kuds'e gitti. Burada "Koyun Kaps" denilen kapnn ya
nnda be revakl bir havuz vard. Bu revaklar iinde bir sr kr, topal, in
meli hasta, suyun dalgalanmasn beklemekteydi.
Bir melek, arada bir havuza inip, suyu dalgalandrdnda havuza atlayan
ilk kii, hastal ne olursa olsun, hemen iyileiyordu.
Orada, otuz sekiz yldr hasta olan bir inmeli de bulunuyordu. Adamn bu
yatalak halini gren sa, uzun zamandr bu durumda olduunu bildii iin,
"yilemek ister misin?" diye sordu ona. Hasta, su dalgalandnda, onu havu
za itecek kimse olmadn, o yaklamaktayken, bir bakasnn gelip ondan
nce suya girdiini syledi.
O zaman sa, "Kalk ayaa! Al eline ilteni ve yr!"diye buyurdu.
Adam o anda iyileti ve iltesini alarak yrmee balad (Yahya, 5 : 1 -9) .
Matta'nn (Levi'nin) anl: Sonra sa vergi deme yerinde, bir srann
stnde oturan Matta adnda ve Alfeus 'un olu vergi tahsildarna, "zle beni!"
dedi. Matta, her eyi brakp kalkt ve sa'y izledi. Sonra Matta (teki adyla
Levi), evinde sa iin byk bir ziyafet verdi. Ziyafete, bir ok vergi tahsilda
ryla, gnahkar kii de katld. Ferisiler ve onlarn yazclar, sa'y tahsildarlar
ve gnahkarlarla birlikte yemek yerken grnce, homurdanmaa baladlar

f 1
le
126
ve sa'nn rencilerine, "Niin tahsildarlarla ve gnahkarlarla birlikte yemek

yiyorsunuz?" diye sordular. Bunu duyan sa, onlara dnd ve yle konutu:
"Hekime salamlarn deil, hastalarn ihtiyac vardr; dorular deil, gnah
karlar tvbeye armaya geldim" (Matta, 9: 9- 13; Luka, 5 : 27-32; Markos,
2 : 1 3- 1 7) .
Yalnz ncilci Matta, "Matta" adn kullanyor. teki ncil yazarlar bir sayg
belirtisi olarak "Levi" adn kullanyorlar. "Matta", bu kiinin daha ok halk t a
rafndan tannan ve vergi tahsildar olarak addr.
Nainli dulun ocuunun dirilii: sa, Nain adnda bir kente gitti. Onun
la birlikte, rencileri ve kalabalk bir topluluk vard. Kentin kapsna vard
zaman, ehir halknn, dul bir kadnn len tek ocuunu gmmeye gtrd
n grd. isa, kadna acd; ona, "Alama artk!" dedikten sonra, ilerleyip,
tabuta eliyle dokundu ve yle konutu: "Hey delikanl, sana sylyorum,
kalk!" l, dorulup oturdu ve konumaa balad. sa, ocuu, anasna geri
verdi (Luka, 7: 11 - 1 5) .
Ekmek ve balklarn oalmas: sa, Vaftizci Yahya'nn bann Herodes
taratindan vurulduu haberini alnca, ssz bir tepeye ekildi . Bunu duyan
halk, isa' nn peinden gitti. sa, kendisini izleyenlerin arasnda bulunan bir
sr hastay iyiletirdi. Dilsizler konumaa, topallar yrmee, krler gr
mee balad.
Kalabaln yiyecek bir eyi olmadn gren sa, rencilerini ard ve
onlara, halk a gndermek istemediini syledi. rencileri, yedi (be) ek
mekle iki balktan baka yiyecekleri bulunmadn belirttiler.
Bunun zerine sa, kalabal ayra oturttu. Ekmek ve balklar ald, ban
ge kaldrarak onlar takdis etti, sonra blp rencilerine verdi ve halka
datmalarn syledi.
Herkes, doyuncaya kadar yedi. Artakalandan da on iki sepet doldu (Mat
ta, 14: 9-20; 1 5 : 29-39).
sa'nn suda yry veya sa Galile denizi stnde veya kayk: sa,
ekmek ve balklar oaltp kalabal doyurduktan hemen sonra rencileri
ni kaya bindirip kar kyya gemelerini syledi. Kendisi ise kalabal sal
verdikten sonra gidecekti.
Kalabalk dald. sa daa kt, dua etti. Akam olduunda dada yalnz
d. Bu arada kayk, karadan epeyi azaklam, birden kan frtna nedeniyle
dalgalara kaplmt. sa, afak skerken, su stnde yryerek, kayktaki
rencilerin yanna gitti.
renciler korktular. Bir hayalet sandlar onu. Korkudan barmaa ba
ladklarn gren sa, "Korkmayn, benim" dedi. Petrus, "Eer sen isen, emret,
su stnde sana geleyim" dedi. sa "Gel!" diye emrettti .
i!
nciller
127
Petrus kayktan indi, isa'ya doru su stnde yurumeye balad. Fakat

rzgarn iddetli olduunu grnce korktu ve batma tehlikesi geirdi. "Rab
bim, kurtar beni!" diye haykrd.
O zaman sa, elini uzatp Petrus'u ald ve "Ey inanc az adam, neden ku
ku besledin?" diye sordu.
Kaya bindiler. Rzgar dinmiti. Kaykta olanlar, sa'nn nnde secdeye
gelerek, "Sen gerekten Tanr'nn olusun" dediler (Matta, 14: 22-33) .
yi oban: sa, yle konutu Ferisilere: Gerekten, gerekten size diyo

rum ki, ala kapdan girmeyip baka yerden giren, hrsz ve katildir. Kapdan
giren ise, koyunlarn obandr. Kapc ona kapy aar, koyunlar onun sesini
dinler ve o, koyunlarn adlaryla arp, onlar gtrr. Kendi koyunlarn
dar gtrdkten sonra da, nlerinden yrr. Koyunlar onu izlerler, nk
onun sesini bilirler. Bir bakasn izlemezler, tam tersi, kaarlar ondan, nk
yabanclarn sesini tanmazlar.
sa, bu misali anlatt, ama onlar, sa'nn ne demek istediini anlayamad
lar, bunun zerine yle devam etti sa: "Gerekten, gerekten size diyorum
ki, koyunlarn kaps benim. Benden nce kim gelmise hrszdr, katildir. Ve
koyunlar, onlar dinlememilerdir. Kap benim; kim benden geerse, kurtul
mu olacak. Girecek, kacak ve otlak bulacak. Hrsz, yalnz almaa, ldr
mee ve yok etmee gelir. Ben onlara hayat, bol hayat vermee geldim. yi
oban'm ben. yi oban, kendi koyunlar iin hayatn verir. Oysa oban ol
mayan cretli adam, koyunlar kendinin deilse, kurdun geldiini grnce,
koyunlar brakp kaar; darmadan eder. Ben yi oban'm ve tanrm ko
yunlarm. Nasl ki Baba beni tanr ve ben Baba'y tanrm, ylece koyunlarm
da bilirler beni. Koyunlarm uruna hayatm veririm ben. Bu aldan olma
yan baka koyunlarm da var; onlar da getireceim, onlar da benim sesimi
dinleyecekler; bylece tek bir sr, tek bir oban olacak" (Yahya, 10: 1-1 6) .
Lazarus'un dirilii: Beytanyal Lazarus'un, Meryem ve Marta adnda iki
kzkardei vard.
Meryem'le Marta, sa'ya haber gnderdiler; sevdii insann hasta olduu
nu bildirdiler; nk sa, Lazarus'u ok severdi.
sa, Lazarus'un hasta olduunu duyunca iki gn daha bekledi. Sonra
rencilerine, "Yahudiye'ye dnelim" dedi.
sa, Beytanya'ya vardnda Lazarus lmt. Drt gndr gmlyd.
Marta, sa'nn gelmekte olduunu renince, onu karlamaa kt. Mer
yem evde kalmt. .
Marta, sa'ya, "Rabbim, eer sen burada olsaydn, kardeim lmezdi. Ama
biliyorum ki, imdi bile tanr bir ey esirgemez senden" dedi. sa, Marta'ya,
kzkardei Lazarus'un dirileceini syledi. Ne var ki Marta, bu diriliin ahir
vakit gn olacan sand. sa, bunun zerine yle dedi: "Dirili de, hayat
da benim! Bana inanan, lm bile olsa yaayacaktr. Ve yaayan ve bana ina
nan kimse, hi lmeyecektir".
r
1
i!
128
Marta, gidip kardei Meryem'i ard. sa henz kasabaya girmemt.

Marta'yla karlat yerde beklemekteydi. Meryem'e basal dilemeye ge
len Yahudiyeliler, Meryem'in ivedilikle dar ktn grnce, mezara ala
maa gittiini sanarak peinden gittiler. Oysa Meryem, sa'nn bulunduu ye
re varnca, secdeye geldi ve "Ey Rabbim, sen burada olsaydn, kardeim l
mezdi" dedi.
sa, Meryem'e ve onunla birlikte alayan Yahudiyelilere acd, Lazarus'u
nereye gmdklerini sordu. Hemen mezara gitti. n tala kapatlm bir o
yuktu mezar. sa, ta kaldrmalarn syledi. Ta kaldrdlar. sa, gzlerini
ge kaldrd. Tanr'ya dua etti ve "Lazarus, k dar ! " diye bard.
Lazarus, elleri ve ayaklar sarl olarak, kefenle dar kt (Yahya, 1 1 : 146) .
Bu olay canlandran resimlerde, genellikle, elini burnuna gtrm bir
figr de vardr; nk sa, ta kaldrmalarn syledii zaman, Marta, "Drt
gn geti daha, ama imdiden kokmutur" demitir.
Suret deiimi veya bakalam: sa bir gn, Petrus ve Zebedi'nin oul

lar Yahya ve Yakup'u yanna alarak Tabor Da'na duaya kt. Dua etmek
teyken, yznn grnm bakalat, giysileri gz kamatran bir akla b
rnd. O anda iki kiinin de onunla konutuu grld. Bunlar Musa ve lya
idiler.
Petrus ve arkadalarn uyku basmt. Yine de uyank kalp, sa'nn ann
ve onunla konuan iki peygamberi seyrettiler.
Sonra bir bulut, sa'y, Musa'y ve lya'y rtt. tekiler, bunu grnce
korktular. Buluttan gelen bir ses, "Bu benim olumdur, en sevdiimdir, din
leyin onu!" diyordu.
Bu ses srasnda, sa tek bana kald (Luka, 5: 28-36) .
SA'NIN EKTKLER (La passion) :

isa'nn Kuds'e giriinden gmlne dek geen olaylara, genel olarak
"sa'nn ektikleri" ad verilir.
i!.'
ilf
i
1

'!
Kuds'e giri: sa, Kuds'e yakn Zeytin Da'na varnca, rencilerinden

ikisini kar kye gnderdi. Orada, hi kimsenin binmedii bir eek bulacak
larn, onu alp getirmelerini, soran olursa "Rabbimizin ihtiyac var, hemen
geri yollayacak" demelerini syledi.
Eek getirildi. Oradakiler, hayvann stne pelerinlerini koydular. sa, e
ee bindi. O srada, kimi pelerinini yere seriyor, kimi de krlardan getirilmi
dal paralarn atyordu.
nciller
129
sa, Kuds'tc tapnaa girdi. Oray denetledikten sonra, vakit ge olduu

iin, On ikilerle birlikte Beytanya'ya haraket etti (Markos, 1 1 : l - 11 ; Matta,
2 1 : 1 -8).
Kuds'e giri sahnelerinde aaca km bir adam grlr. Bunun ad
Zakkay'dr. Fakat bu adamn Kuds'e girile bir ilgisi yoktur. Nitekim, Luka
ncilinin 1 9. Kitabnda unlar yazldr: "Sonra sa Eriha'ya girdi. ehri ge
mekteyken, Zakkay adnda zengin bir adam, sa'nn kim olduunu grmek i s
tiyordu. Ksa boylu olduu iin, kalabal ap gremiyordu. Zakkay da n
den gitti ve sa' nn geecei yerde bulunan bir yaban inciri aacna kt".
sa tapnaktan tacirleri kovuyor: sa, Kuds'e girdikten sonra tapnaa

gitti. Btn tacirleri ve alclar kovdu, oradan. Sarraflarn masalarn, gver
cin satclarnn iskemlelerini devirdi. Ve yle dedi onlara: "Bir dua evi ola
caktr benim evim, ama siz bir hrsz evine evirdiniz onu" (Matta, 2 1 : 12- 1 3 ;
Luka, 19: 45-46) .
Be akll kzla be aptal kz: O zaman gklerin saltanat, kandillerini a
lp gveyi karlamaa giden on bakire kza benzeyecektir. Bunlardan bei a
kll, bei de aptald. Aptallar, kandillerini alrken, yanlarna ya almadlar. i h
tiyatl olan akll kzlar ise, kandillerle birlikte, yanlarna, bir kap iinde ya da
aldlar. Gveyi gelmekte gecikiyordu. Kzlarn ise uykusu geliyordu. Sonunda
uyuyup kalverdiler. Anszn, gecenin ortasnda, bir lk koptu. "te gveyi"
diyordu lk, "gidip karlayn onu!" O zaman on kzn onu da kalkp, kan
dillerini yaktlar. Aptal kzlar, ihtiyatl kzlardan biraz ya istediler; "nk"
dediler, "kandillerimiz snd snecek". Akll kzlarn cevab u oldu:
"Veremeyiz. Verirsek, hem sizinki biter hem bizimki. Gidin satcdan aln! " h
tiyatsz kzlar ya almaya giderlerken, gveyi geldi ve onu hazr bekleyen akl
l kzlar, onunla birlikte dn odasna girdiler ve kap kapand. Daha sonra
teki kzlar da geldiler, "Rabbim, a kapy" dediler. Fakat o yle yantlad:
"Gerekten size diyorum ki, sizi tanmyorum. yleyse uyank bekleyin, n
k ne gn, ne saati biliyorsunuz" (Matta, 2 5 : 1 - 1 3) .
(Burada, "gveyi", isa'y; bakire kzlar, insanlar; "kandiller", inanc; ya i
se, gklerin kapsn aan sevap eylemleri simgelemektedir.)
Son akam yemei: Hamursuz'un birinci gnnde, sa'ya gelen renci
leri, Fsh sofrasn nerede hazrlayacaklarn sordular. sa gidip yemek yiye
cei evi syledi. Akam olunca, sa ve On iki havarisi sofraya oturdular.
(Yahudiler, 7 nisandan balamak zere 7 gn mayasz ekmek yerler. 1 4
nisan akam kesilen kuzu ise, sabah afakla yenir.)
1 30
Bu arada On ikilerden Yahuda skariot adndaki havari, harahiplerle an

lam ve otuz gm karlnda sa'y teslim etmee sz vermiti. Bunun i
in uygun bir tirsat kolluyordu.
sa, hepsi sofradayken, "Gerekten size diyorum ki, iinizden biri bana i
hanet edecek" dedi.
ok zlen rencilerden her biri, "Ben miyim yoksa ey Rab?" diye sor
maa balad sa'nn cevab u oldu: "Benimle birlikte sahana banan birisi
bana ihanet edecek, Tanr'nn Olu, alnna yazld zre gidiyor, ama Tan
r'nn Olu'na ihanet edenin bana gelecekleri dnn bir! Hi domasayd
daha iyi olurdu onun iin".
O zaman Yahuda skariot, "Ben miyim yoksa?" diye sorunca, sa, "Aznla
syledin" dedi (Matta, 26: 1 4-25).
Luka ncili'nde ise sa, "Bana ihanet edecek olann eli, benimkiyle birlikte
masann zerindedir" demektedir (Luka, 22: 2 1 ) .
sa, "inizden biri beni ele verecek" deyince, rencileri, kimi amalad
n bilmedikleri iin, birbirlerine bakmaa baladlar. i sa' nn en ok sevdii
rencisi Yahya, ban onun gsne dayamt (Yahya, 13: 2 1 -23) .
Son akam yemei sahnesi, bir masa evresinde yemee oturmu isa ve on
iki havarisinden oluur.
Yahya, ban hazan sa'nn gsne, koluna, bazan da masaya dayar.
Yahuda skariot, genellikle br rencilerden ayr oturur veya masadan
kalkar durumdadr; ksaca, sa'ya bal on bir havariden yaltlm bir ekilde
tasvir edilir.
ncillere uygun biimde anlatlan tarihsel Son Akam Yemei'nden baka
"Liturjik" denilen Akam Yemei de vardr. sa, burada, dinsel treni yneten
bir kilise adam durumundadr ve havarilerine arapla ekmek verir.
Ayak ykama: Bu dnyadan gp Baba'ya ulama vaktinin geldiini bi

len sa, akam yemei srasnda sofradan kalkar, pelerinini karp beline bir
havlu sarar. Sonra leene su koyar, rencilerinin ayan ykayp helindeki
havluyla kurulamaa balar; nk eytan, Yahuda iskariot'un iine, sa'y ele
verecek tohumu koymutu ve sa, bunu biliyordu.
Ayak ykama sras Siman Petrus'a geldiinde, aknln gizleyemedi
Petrus. sa ise, "u anda yaptm imdi deil gelecekte anlayacaksn" dedi.
Petrus, "Asla ykamayacaksn ayaklarm" diye diretti. O zaman sa, "Eer y
kamazsan, benimle payn olmayacaktr" eledi .
Bunun zerine Petrus, yalnz ayaklarnn deil ellerinin ve bann da y
kanmasn istedi. Bu dilee yle cevap verdi isa: "Ykanm kimsenin, ayakla
rndan baka bir yannn ykanmasna ihtiyac yoktur, nk tmden temizdir
o. Siz ele temizsiniz, ama hepiniz deil".
nciller
Nitekim o kimin ihanet edeceini biliyordu ve bunun iin, "Hepiniz temiz

deilsiniz" diyordu.
rencilerinin ayaklarn ykadktan sonra, giysisini giyip sofraya oturdu
(Yahya, 13: 1 - 1 3) .
Zeytin Da'nda dua: sa, akam yemeinden sonra Getsemani denilen
yere ekildi. Yahuda taratindan ele verileceini biliyordu. rencilerine, dua
ya gittiini, kendisini beklememelerini syledi.
Petrus'u ve Zebedi'nin iki olu Yakup 'l a Yahya'y yanna alarak, bir kenara
ekti . ok zgn ve kaygl bir ekilde yle dedi onlara: " lme dek zgn
dr gnlm. Burada, benimle uyank kaln!"
Sonra biraz ilerledi, diz kp dua etmee balad: "tanrm, mmknse
eer, gelmesin bana bu kase! Ama benim isteim deil, senin istein olsun!"
Dndnde, rencilerini uyur buldu ve Petrus'a yle dedi : "Bir saatk
olsun uyank kalamadnz benimle. llyank durun ve dua edin ki, ivaya
clmiyesiniz. Geri ruh tetiktedir, ama et zayftr".
kinci kez onlardan uzaklaan sa, yine dua etti: "tanrm, eer b u kaseyi
ben imeden uzaklatrmak olanakszsa, senin iraden olsun, o gereklesin!"
Yine rencilerine clncl, yine onlar uyur buldu.
nc kez ayn szlerle dua etti ve rencilerine yle eledi: "Uyuyun,
dinlenin! te tamam vakit. Tanr'nn Olu, gnahkarlarn eline teslim edile
cek. Kalkn, gidelim! te, beni ele verecek kii yaklayor" (Matta, 26: 36-46;
Markos, 14: 32-42).

Luka ise bu konuda unlar yazyor:
"Sonra sa, her zamanki gibi, Zeytin Da'na gitti. Yannda rencileri ele
vard. rencilerinden biraz uzaklaarak eliz kt ve dua etti: ' tanrm, ister
sen uzaklatr benden bu kaseyi. Ama benim iradem deil, seninki gerekle
sin!'
O zaman sa'y teselli etmek iin bir melek grnd. sa ok zgn oldu
u iin kendini daha bir duaya verdi ve teri, kan damlalar halinde yere dk
lyorclu " (Luka, 2 2 : 39-45).
Bu olay canlandran resimlerde, renci (Petrus, Yahya, Yakup) genel
l ikle uyur gsterilir. Kimi zaman da, Luka ncili'nin anlattklarna uygun ola
rak, elinde kadehle bir melek grlr.
Yahucla'nn ban ektii asker ve eli sopal insan kalabal daha geri
dzlemde tasvir edilir.
sa'nn yakalanmas: sa ve rencileri Zeytin Da'ndaydlar. sa, duas

n henz bitirmemiti. Bakahinlerin, yazclarn ve yallarn gnderdii eli
kll ve sopal kalabalk, On ikilerden biri olan Yahuda ile birlikte geleli.
132
J.!
Yahuda, sa'y gstermek iin nceden szlemiti . Onu kucaklayp pe

cekti.
Yahuda, sa'nn yanna vardnda, yaklap ona, "stad !" deyip pt. O
zaman askerler sa'nn zerine atldlar.
Orada bulunanlardan birisi ban kard ve baka.hinin uann stne
yryp, kulan kesti (Markos, 14: 43-47).
Bu kiinin Simon Petrus olduunu Yahya'dan reniyoruz: "O zaman, ya
nnda klc bulunan Simon Petrus, klcn karr, bakihinin uann kula
n vurur. Uan ad Malthus'tu. Fakat sa, Petrus'a, 'Koy klc knna! Tan
r'nn bana verdii kadehi iecek deil miyim?' dedi." (Yahya, 18: 10- 11 ) .
sa, Kayafa'nn nnde: Bakahinler ve yallar, Kayafa adndaki kahinler

bann evinde toplanarak sa'y ele geirip ldrme karar almlard.
Zeytin Da'nda sa'y yakalayanlar, onu kahinlerba Kayafa'ya gtrd
ler.
H epsi, sa'y mahkum etmek iin delil aryordu. Birok yalanc tank bu
lunduu halde, bir trl yeterli delil bulunamyordu. Sonunda iki kii kt.
sa'nn tanr tapnan ykp, gnde yeniden kurarm dediini sylediler.
Kahinlerba, sa'ya, "Sana kar yaptklar tanklk hakknda ne diyorsun?
Syle, Tanr'nn Olu Mesih sen misin?" diye sorunca, sa yle cevap verdi:
"Kendin syledin bunu. Hatta size unu da sylyorum ki, insanolunun her
eye kadir olan'n sanda oturduunu ve gklerden bulutlar stnde geldi
ini greceksiniz".
Bunun zerine kahinlerha, "Tamam ite kfretti, tana ne gerek? itti
niz kfrettiini" diye bard.
Oradakiler de, "lsn, lsn!" dediler.
sa'nn yzne tkrdler, onu yumrukladlar (Matta, 26: 3-4, 57-67;
Markos, 14: 53-65) .
t
!'
Petrus'un sa'y yadsmas: sa'y alp Kayafa'ya gtrdkleri zaman

Petrus ve bir baka renci, onu uzaktan izliyordu. Bu renciyi Kayafa tan
yordu; bu nedenle, sa ile birlikte Kayafa'nn avlusuna girdi. Petrus, kapnn
dnda kalmt. Kayafa'nn tand renci, kapc kadnla konutu, Petrus'u
da ieri aldrd. Avlunun ortasnda yanan bir atein evresinde birok kimse
toplanmt. Petrus da onlarn arasna girip snmaa balad. Kayafa'nn hiz
metilerinden bir kz Petrus'a yaklat; ona, "Sen de sa ilcydin, deil mi?"
dedi. Petrus, kmak zere kapya doru yollanyordu ki, bir baka hizmeti
kz takld, "sa ile birlikteydi bu adam" dedi. Hemen sonra, oradakiler
Petrus'a yaklatlar, "Hi kukusuz sen de onlardan biri olmalsn; konu
mandan belli oluyor" dediler. Petrus, bunun zerine yeminler ederek, lanet
ler okuyarak, "Tanmam ben o adam" diye barmaya halad. O zaman bir
nciller
133
horoz tt ve Petrus, sa'nn sylediklerini anmsad. nk sa, "Daha horoz

tmeden, kez yadsyacaksn (inkar edeceksin) beni" demiti.
Petrus dar kt; zlerek alamaa balad. (Matta, 26: 69-75 ve 33-35 ;
Markos, 1 4 : 66-72 ; Luka, 2 2 : 54-62; Yahya, 1 8 : 1 5- 18, 25-27).
sa, Pilatus'un nnde: Sabah oldu. Btn bakfilinler ve yahlar, sa'y

lme mahkum etmek iin toplant yaptlar ve onu, balayp, vali Pilatus'un
eline teslim ettiler.
Pilatus, sa'ya "Yahudilerin kral sen misin?" diye sordu. Fakat sa, valinin
sorularn yantlamad.
Vali, bayramlarda, halkn istedii bir makkumu salvermeyi gelenek haline
getirmiti. O sralarda hapiste, Barabbas adnda nl bir tutsak yatyordu.
Vali halka, kimin salverilmesini istediklerini sordu. Pilatus, sa'nn kendi
sine kskanlk yznden getirilip teslim edildiini biliyordu.
Duruma srasnda valinin kars kocasna haber sald. O doru adamn i
ine karmamasn, onu dnde grdn ve ok ac ektiini bildirdi .
Fakat bakahinler ve yallar, Barabbas'n serbest braklp, sa'nn ldrl
mesi iin halk ikna ettiler.
Vali yeniden sorduunda "Barabbas!" diye bardlar.
O zaman Pilatus, "Peki, sa'ya ne yapacaksnz?" diye sorunca, "armha
gerilsin" dediler. Pilatus yine sordu: "Ne ktlk yapt size?" Onlar, "armha
gerilsin!" diye durmadan baryorlard.
Vali, karkln gittike oaldn grnce, su alp, halkn nnde elini
ykad ve, "Bu doru adamn kannda suum yok benim. Gerisini siz d
nn" dedi.
Oradakiler ise, "Onun kan, bizim ve ocuklarmzn stne dsn" diye
yantladlar Pilatus'u (Matta,
27: 1-2, 1 1-25).
Yahuda'nn lm: O zaman, hain Yahuda, sa'nn mahkum olduunu

grnce, vicdan acsyla kvranmaa balad. Ald otuz gm, "Gnah i
ledim, susuz kana ihanet ettim" dedi. Onlar ise, "Bize ne, sen dn" dedi
ler. Yahuda, paralar tapnaa attktan sonra, uzaklat ve gidip kendini l
drd (Matta,
27: 3-5).
sa'nn kamlanmas: Vali, Barabbas' salverdi. sa'y ise nce kamlat

27: 26) .
t, sonra askerlerine teslim etti (Matta,
Dikenli ta: Valinin askerleri sa'y avluya gtrdler. stn soyup kzl
bir kaftan giydirdiler. Jla-a, dikenden rlm bir ta geirdiler. Sonra da
karsna geip, onu a laya aldlar.
134
"Selam sana, ey Yahudiler kral" deyip (sa eline de bir kam vcnn:iler
di), stne tkryorlard. Epeyi elendikten sonra, stndeki kzl kaftan
karttlar, kendi giysilerini giydirip, dar karttlar (Matta, 27: 27-32; Mar
kos, 1 5 : 1 6- 1 9) .
i'
!i '
te insan! (Ecce Homo): Pilatus tekrar dar kt. "ite, onda hibir su
bulamadm bilesiniz diye, dar getiriyorum onu" dedi.
sa, banda dikenli ta ve stnde kzl giysisiyle grnd. Pilatus, "i te
insan!" dedi.
Kahinlerba ve muhafzlar, i sa'y grr grmez, "armha ger, armha
ger!" diye barmaa baladlar (Yahya, 19: 4-6).
Golgota yolu veya sa Golgota yolunda: sa'y armha germee gt

rrlerken, yolda Siman adnda birine rastladlar, sa' nn armhn ona tatt
lar (Matta, 27: 32).
Ayn eyi Markos ve Luka da sylyor.
Yahya ise, sa'nn Golgota, yani Kafatas dana kendi armhn kendisi
nin tadn yazyor (Yahya, 19: 1 7) .
sa armhta: Yahya i ncili'ne gre isa, armhn kendisi tayarak,

Golgota denilen ve Kafatas anlamna gelen yere gtrld. Orada, sa'y
baka iki kiiyle birlikte armha gerdiler. sa, ortalarnda yer alyordu. Pilatus
bir de yaz yazdrm ve i sa'nn armhna astrmt. Bu yazda, "Nasral i sa,
Yahudilerin Kral" deniliyordu.
sa'y armha geren drt asker, onun giysilerini aralarnda bltler.
Gmleini de kardlar, ama dikisiz olduu iin blemediler, aralarnda
kur'a ektiler.
armhn dibinde sa'nn annesi Meryem, Klopas'n kans Meryem ve
Mecdelli Meryem (Maria Magdalena) bulunuyordu. isa annesiyle en sevdii
rencisi Yahya'y grnce, annesine "Kadn, ite olun!" dedi. Yahya'ya ise,
" te, annen!" dedi. Yahya, o andan itibaren Meryem'i yanna ald.
sa, bu szleri syledikten sonra, her eyin yerine geldiini bilerek su is
tedi. Sirkeye batrlm bir sngeri, bir denein ucuna takarak, i sa' nn azna
yaklatrdlar. sa, susuzluunu sirkeyle giderdikten sonra, "l Ier ey yerine
geldi" dedi ve gzlerini yumdu.
Askerlerden birisi, elindeki mzra, isa' nn sa brne saplad. Buradan
kan ve su kt (Yahya, 19: 25-34) .
Matta, sa ile birlikte armha gerilen iki kiinin hrsz olduunu yazyor.
Oradan geen herkes i sa'y alaya alyordu. "Madem ki Tann'nn Olusun,
yleyse armhtan inmesini de becer!" diyorlard ona. Yanndaki iki hrsz da,
nciller
135
kendilerinin de armha gerildiklerini unutarak, ayn eyleri sylyordu

(Matta, 27: 38-44) .
Matta ve Markos'a gre sa, can ekiirken, "tanrm, tanrm, niye terkettin
beni?" demitir.
' sa armhta' sahnelerinde, armha gerilmi sa'dan baka, armhn di
binde sa'nn annesi Meryem'i, sa'nn en ok sevdii rencisi ncilci Yah
ya'y, Klopas'n kars Meryem'le Mecdelli Meryem'i grrz. Mecdelli Mer
yem (Maria Magdalena) oun isa'nn ayaklarna kapanm durumdadr.
Elbette, btn bu kiileri bir arada grebileceimiz gibi, eksik de grebili
riz. rnein, yalnzca Meryem ve Yahya bulunabilir.
Bir anann acsn en ok belirten kadn figr, Meryem'dir. ncilci Yahya,
gen erkek grnmndedir. Mecdelli Meryem, uzun ve sarn saldr ve az
nce de dediimiz gibi, isa' nn ayaklarna kapanmtr. Bu figr saptandk
tan sonra, Klopas'n kars Meryem'i bulmak kolaydr. Doaldr ki, bu temel
kahramanlarn figderinden baka, olaya tanklk eden, olayda hazr bulunan
baka figrler de grlebilir.
armhn dibinde, Golgota'y simgeleyen bir kuru kafatas bulunur.
armhtan indirilii: Akam olunca, isa'nn rencilerinden olup da,

Yahudilerden korktuu iin bunu gizleyen Arimateal Yusuf, Pilatus' a giderek
sa'nn cesedini armhtan indirdiler. Yahudi geleneklerine gre, onu bezlere
sarp kokular srdler (Yahya, 19: 38-40) .
Matta ve Luka'ya gre, zengin bir kimse olan Arimateal Yusuf, bir araf
satn alr, cesedi, armhtan indirerek, bu arafa sarar.
armhtan indirili sahnelerinde, kolaylkla tanyabileceimiz Meryem'ler
ve ncilci Yahya'dan baka, Arimateal Yusuf ve Nikodimos da bulunabilir.
Yusufla Nikodimos birbirinden, Yusufun daha zengin ve gsterili giyinmi
olmasyla ayrlrlar.
sa'run gml: Matta'ya gre Arimateal Yusuf, kayaya oydurttuu
mezara isa'nn cesedini koyar, mezarn nn bir ta yuvarlayarak kapatr ve
gider.
Mecdelli Meryem ile teki Meryem mezarn nnde oturmaktadrlar
(Matta, 27: 60).
Bu sahneyi canlandran resimlerde, kimi zaman, Yahya ncili'nde ad ge
en Nikodimos da gsterilir.
sa'nm dirilii: sa, Matta'ya gre lmnn nc gn dirileceini
sylemitir. Bu nedenle Pilatus, sa'nn rencilerinin bu gn iinde cese
di alp, sa dirildi demesinler diye, mezarn muhatizlarla korunmasn huyu-
136
rur. Barahipler mezar denetledikten sonra, ta mhrlerler ve nne mu

hafzlar koyarlar.
Cumartesinden sonra, haftann ilk gnnn afanda, Mecdelli Mer
yem'le teki Meryem mezara giderler. O srada bir deprem olur; gkten bir
melek iner ve mezar tan kaldrarak stne oturur. Grn imek gibi
giysisi kar beyazdr. Muhafzlar ok korkarlar. Kadnlar da korkarlar, fakat
melek, korkmamalarn syler kadnlara, armha gerilen isa'y aradklarn
bildiini, fakat onun, kendisinin de ngrd gibi dirildiini, rencilerinin
onu Galile'de greceklerini syler.
Kadnlar, olay hemen isa'nn rencilerine iletirler (Matta, 27: 62-66; 28:
1-8) .
Markos'a gre Mecdelli Meryem'le Yakup'un annesi Meryem ve Salome,
sa'nn vcudunu tahnit etmek (mumyalamak) iin kokular alrlar. Cumartesi
den sonra ilk gn mezara geldiklerinde, gne domutur. Kendi kendileri
ne, mezar tan kimin kaldracan sormaktadrlar. Ama bir de bakarlar ki,
ta kaldrlp bir yana yatrlmtr.
Kadnlar mezara girdiklerinde, sa tarafta, beyaz giysili bir genci oturur
bulurlar. Kadnlarn korktuunu gren gen, onlara korkmamalarn, armha
gerilmi Nasral sa'y aradklarn bildiini, ama artk orada olmadn,
rencilerinin onu Galile'de greceklerini syler (Markos, 16: 1 -7) .
Luka'ya gre, kadnlar, haftann ilk gn, hazrladklar kokular sabah er
ken mezara gtrrler. Mezarn azndaki ta kaldrlm grrler. eri gir
diklerinde sa'nn cesedini bulamazlar. Ama bu srada, parldayan giysiler i
inde iki erkek belirir. Kadnlar, korkudan balarn yere eerler. ki erkek i
se, kadnlara, yaayan kiiyi niin ller arasnda aradklarn, artk orada ol
madn, dirildiini sylerler. O zaman kadnlar, sa' nn szlerini anmsarlar
ve gidip on bir havariye anlatrlar.
Bu kadnlar arasnda Mecdelli Meryem, Yakup'un annesi Meryem, Yoanna
ve bakalar vardr.
Fakat havariler bu anlatlanlara inanmazlar. Petrus doruca mezara koar,
eilip ieri baktnda, yerde yalnzca sarglar grr (Luka, 24: 1 - 1 2) .
Yahya'ya gre, Mecdelli Meryem, haftann ilk gn, sabah daha karanlk
ken mezara gider ve tan kaldrlm olduunu grr. Hemen koup, Siman
Petrus'a ve isa'nn en sevdii rencisine (Yahya'ya) rabbin mezarda olmad
n haber verir.
Petrus ve Yahya mezara koarlar. nce Yahya varr. ieri baktnda, yerde
yalnzca sarg bezlerini grr, ama ieri girmez.
Siman Petrus mezara girer, o da yerde sarglar grr, ama kefen katlanm
olarak bir keye konmutur. O srada Yahya da ieri girer ve olanlara inanr.
nciller
137
Bu arada Mecdelli Meryem, darda, mezarn iine baktnda, beyaz giysili

iki melek grr. Biri, sa'nn cesedinin bulunduu yerin ba tarafna, teki i
se ayakucuna oturmutur (Yahya, 20: 1 -1 2) .
Noli m e tangere (Alkoyma beni) : ldkten sonra sa'nn grnd

ilk kii, Mecdelli Meryem'dir.
Mecdelli Meryem mezarda melekleri grnce, melekler kendisine niin
aladn sorarlar. O da, rabbimin mezardan gtrldn, onu nereye
koyduklarn bilmediini syler. Bunu syler sylemez de arkasna dner ve
ayakta isa'y grr. Ne var ki grnenin sa olduunu bilmez.
sa, Mecdelli'yi "Meryem!" diye arr ve yle devam eder: "Alkoyma
beni, nk Baba'ya gitmedim daha. Git rencilerime, Baba'ma ve Ba
ba' nza, Tanr'ma ve Tanr'nza gittiimi syle!"
Mecdelli Meryem, rencilere olanlar anlatr (Yahya, 20: 13-18) .
Bu olay hazan, Dirili sahnesiyle anlatlr.
Emaus'ta yemek: isa'nn dirildii gn, rencilerinden ikisi Kuds yakn
larnda Emaus denilen bir kye gidiyorlard. Son gnlerde meydana gelen o
laylardan sz ederek yol alyorlard.
sa yanlarna yaklaarak, aralarna katld. Ama rencilerinin gzleri onu
tanma yeteneinden yoksundu. Kye yaklatklarnda sa, onlar geride bra
kp, ilerler gibi yapt. Fakat rencileri karanlk bast iin, onu yemee al
koydular. Bu ary sa da kabul etti ve birlikte yemee oturdular.
sa, sofrada, ekmek ald, takdis etti, blerek iki renciye verdi. renci
lerin o zaman gzleri ald ve sa'y tandlar. Fakat sa, birden gzden kay
boldu (Luka, 24: 1 3- 1 6, 28-3 1 ) .
pheci Tomas veya Tomas'n inanmazl: sa, dirildii gnn akam
on bir havarisine grnr. Selam verir, ellerini ve brn gsterir onlara.
Sonra da hepsinin stne fleyerek yle der: "Aln, ite size Kutsal Ruh! Ba
layacanz gnahlar balanm olacak. Brakacanz gnahlar da kala
cak" .
Fakat On ikilerden biri olan ve Didimos ad verilen Tomas, sa grnd
zaman orada deildir. Anlatlanlara da inanmaz. "Ellerinde ivilerin iaretini
grmedike, ivilerin yerine parmam dedirmedike ve brne elimi
koymadka inanmayacam" der.
Sekiz gn sonra, havariler yine biraraya gelirler. Bu kez Tomas da vardr.
Kaplar kapal olduu halde sa ieri girer, ortalarna geip hepsini selam
lar ve Tomas'a yle konuur: "Koy parman uraya ve bak ellerime! Ver e
lini, koy brme! pheci deil, inanl ol!" (Yahya, 20: 1 9-27) .
, i1
Mitoloji ve konog-afi
138
sa'nn ge k veya sa'nn mirac: sa, rencilerine grndkten

sonra, onlar Betyanya'ya gtrr ve takdis eder. Takdis ederken de onlardan
ayrlr ve ge ykselir (Luka, 24: 50-5 1 ) .
Bir bulut onu sararak, gzlerden uzaklat rr. re ncileri gzlerini bir an
bile ayrmadan ge bakarken, beyaz giysili iki adam gelir ve yle der: "Niye
ge bakyorsunuz ey Galile insanlar? Elinizden alnan o sa, ge ykselir
ken grdnz biimde geri gelecekti r (Resullerin leri, 1 :
"
9-1 l).
sa'nn cehenneme inii: Hristiyan inancna gre isa, armha gerilip

gmldkten sonra, daha dirilmeden, cehenneme iner. Bu iniin amac, A
dem'in yaratlndan bu yana, vaftiz edilmedikleri iin orada bekleyen ruhla
ra kurtuluu gtrmektir. sa'nn iniiyle parampara olan cehennem kap
sndan ilk kan kimse, Adem'dir. sa, peinden Havva'y tutup karr. teki
figrl er arasnda Davud, Musa ve Vaftizci Yahya gibi kiiler grlr.
eytan ufak ve siyah bir figrdr. isl ise, elinde dirili flamasyla, parlda
yan giysiler iinde ve kocaman boyutlarda bir figrdr.
zerinde ha bulunan flama, zaferi simgeler. Sylentilere gre, imparator
Konstantin, bulutlar arasnda bir ha grd iin Hristiyan olmu ve bayra
,1
na bir ha koydurtmutur.
isa yalnzca dirilirken ve cehenneme inerken bu flamayla gsterilir.
Vaftizci Yahya da ounlukla flama ta.r.
Bu flamann zerinde, yukarda deindiimiz gibi, bir ha bulunur, ya da
Ecce agnus Dei (te Tanr'nn kuzusu) yazs vardr.

Flama bir de, ncil'i d lkelerde yayan asker azizlerin iaret idir .
Maher:
H rist i yanl a r,
isa'nn bir gn mutlaka dneceine, l veya diri
herkesi yarglayacana inanrlar. Bu konuda Matta incili'nde (25: 3 1 -46) y

le denilmektedir:
1
J
insanolu, meleklerle birlikte, btn grkemiyle gelince, zafC"inin

taht zerine oruracak. Ve btn uluslar onun nnde toplanacak.
O ise, obann, koyunlar keilerden ayrmas gibi, onlar birbirinden
ayracak ve koyunlar sam, keileri soluna koyacak. O zaman Kral,
sandakilere yle diyecek: "Ey, Babamn mbarek kld sizler; rii
dnyann yaratlndan beri, sizler iin hazrlanm olan lkeyi tes
lim aln! nk, acktm yiyecek verdiniz bana; susadm, su verdiniz;
yurtsuz kaldm, yer verdiniz; plaktm, giydirdiniz; hastaydm, hat
rm sordunuz; hapsedildim, yoklamaya geldiniz!" O zaman doru
lar, yle cevap verecekler ona: "Rabbim, ne zaman seni a grp de
karnn doyurduk? Ne zaman susuzluunu giderdik? Ne zaman yurt
suz grdk de sana yer verdik ve plakln giydirdik? Ne zaman
nciller
139
hasta veya hapiste grdk de, yoklamaya geldik seni?'' u olacak Kra
ln cevab : "Gerekten size diyorum ki, bunu, u kardelerimin en
kklerinden birine yaprnz zaman, bana da yapm oldunuz!"
Solunda olanlara ise yle diyecek: " U zak durun benden liinerliler;
eytan ve onun melekleri iin hazrlanm olan sonsuz atee gidin!
nk, acktm yiyecek vermediniz bana; susadm, su vermediniz;
yurtsuz kaldm, yer gsrennecliniz; plaktm, beni giydirmediniz;
hastaydm, hapistim, yoklamaya gelmediniz! " Bunlar yle cevap ve
recekler o zaman: "Rabbin, ne zaman seni a veya susuz veya yu rt
suz veya plak veya hasta veya hapis grdk de, sana yardm etme
dik?"
ise yle diyecek: "Gerekte size diyorum ki, bunu , u e n
kklerden birine yapmadnz zaman, bana d a yapmam oldu

nuz". Ve bunlar sonsuz ikenceye, dorular ise sonsuz hayata gide
cekler.
Maher konusu, ilk Hristiyan sanatnda, yalnzca, iyi ruhlar karlayan bir
i sa figryle bir orans figrnden oluur (orans elleri, omuzlan hizasnda
havaya alm, dimdik duran, dua duruunda figr) . Hatta alfa ve onega e
liinde bulunan veya drt ncil yazarnn simgesiyle evrili tek bir sa fig
rnden de oluabilir.
Sonra, konu genilemi ve deiik sahneler, birbirine paralel eritler ha
1 ) stte, yarg sa ' nn grn,

2) Ortada, iyil erl e ktlerin ayrlmas, 3) Altta, llerin dirilmesi.
linde verilmitir. Balca sahneler unlardr:
Bizans sanatnda ve bu sanatn etkisinde kalm blgelerde, sa, sanda

Meryem, solunda Vaftizci Yahya ile gsterilir. Kimi zaman meleklerin ve hava
rilerin de elik ettii bu sahneye Deesis ad verilir. Deesis eski bir dua biimi
dir; nitekim bu sahnelerde, M eryem ve Vaftizci Yahya, gnahkarlar iin Tan
r'dan mafiret dilerler. Ayrca, zerinde kutsal eyalar bulunan tahtn hazr
lan da yer alabilir. Yine Bizans d nyasnda yarg sa'nn grnnden
nce, sa'nn cehenneme inii sahnesi bulunabilir.
yilerin ktlerden ayrlmas, ilk Hristiyan sanatnda, koyunlarn tekeler
den ayrlmas biiminde temsil edilir. Koyunlarn yerini ou zaman kuzular,
tekelerin yerini ise olaklar alr.
Cennetlikler, meleklerin nderliinde Gksel Kuds'e doru ilerlerken;
cehennemlikler, eytanlar taratindan, efsanevi Leviathan canavarnn azna
atlrlar. Cennetlikler giyinik, cehennemlikler plaktr. G erek cennetlikler,
gerekse cehennemlikler, dnyada sahip olduklar nvanlarn iaretlerini tar
lar. rnein, kral, ta ile; piskoposlar, tren balklaryla gsterilirler. Cen
netlikler alaynn banda, zellikle
12. yy. 'da Bat'da, Aziz Francesco tarikat
na mensup bir rahip bulunur. "Gklerin Bekisi" Petrus ise, G ksel Kuds'
n giriinde, cennetlikleri karlar. yilerin mutluluunu, brahim Peygam-
i,
140
ber'in kuca simgeler. Ruhlar, onun kucana toplanrlar. ektikleri acnn

ifadesini yzlerinde tayan ktler, zincire vurulmu olarak tasvir edilirler.
1 3 . yy. boyunca, cehennemliklerin cennetliklerden ayrlmas konusuna, i
kinci dereceden kimi zellikler eklenir. Bu zellikler, hazan ayr olarak da
tasvir edilirler. rnein Kilise, Yoksul Lazarus ve Akll Kzlar, sekinler ara
snda yer alrlar. Havra, Zengin Obur ve Aptal Kzlar da cehennemlikler ara
snda bulunurlar.
Kilise, Havra karsnda stn durumdadr; ta tar, bir armha dayanr
ve elinde, Kurtarc'nn kanyla dolu bir kadeh tutar. Kimi zaman da bir hale
ile evrilidir veya her biri ncil yazarn simgeleyen drt bal bir havyan s
tnde oturur.
Havra'nn tac yoktu; gzleri baldr; krk bir ok, yenilgisini simgeler. O r
taan sonlarna doru Havra, baka unsurlarla belirtilmee balanr. Ten
rengi Mslmanlarnkine uygun olarak, esmer olur; Yahudilerin klahna
benzer bir klah giyer. Alay olsun diye, eee bindirilmitir. areti akreptir.
Lazarus, kendisinden sofrasnn krntlarn bile esirgeyen zenginin kap
snda gsterilir. Fakat hemen peinden gelen sahnede, ruhu, bir melek tara
tindan, ibrahim'in kucana gtrlr. Zenginin ruhu ise, cehenneme yuvar
lanr ve oradan, "Bir damla su" diye yalvarr.
Akll Kzlar, gveyi sa tarafindan karlanrlar. Aptal Kzlar ise eytan'a
kanarlar. eytan, k giyinmi bir delikanldr; pelerininden, ktlk simgesi
olarak, kurtlar ve kurbaalarn kaynat grlr.
Lanetlenmilerin ayrm, Ortaan sonlarna doru, yedi temel gnah
emasna gre yaplr. Her bir gnahn ayr bir ikencesi vardr. Kskanlar,
gbeklerine kadar buz tutmu bir nehire gmlmlerdir. Oburlar, koku
mu su ytmaa tutsak edilmilerdir. Zevk dknleri, pis kokulu rmaklar i
inde boulurlar.
llerin dirilmesi konusunda ise sanatlar, birbirinden deiik dinsel tar
tmalar yanstrlar. Luca Signorelli, "Orvieto"da, dirilenlerin kimisini iskelet
olarak, kimisini de et paralaryla giyinik olarak tasvir etmitir. Baka eserler
de, ller kefenleri iindedirler veya plak, ya da tmden giyiniktirler. Gn
karsnda gsterdikleri tepki deiiktir. Kimisi, uzun uykudan sonra, u
yumu bedenlerini canlandrmak iin gerinirler; elleriyle, kamaan gzlerine
siper yaparlar veya ellerini dua edercesine kavutururlar. Kimi zaman, birbir
lerini grp tanyan kiilerin duygulandrc davranlar belirtilir. Kar koca
lar, Cennet kapsna doru yollanmadan, sevgi iinde kucaklarlar.
Dirili sahnesinin ortasnda, Msr kaynakl Hristiyan sanatna Kpti fres
kolarndan gemi olan, ruhlarn tartlmas motifi yer alr. Bamelek Mikael,
terazide ruhlarn tartlmasn denetler; kimi zaman eytan, bir kancayla, tera
ziyi kendi tarafina adrmak ister.
Rnesansn son dneminde belirlenen Maher sahnelerinde, genellikle u
unsurlar yer alr: sa, tek yarglayc olarak kompozisyonun odak noktasn o-
nciller
141
luturur; sanda Meryem, solunda Vaftizci Yahya vardr. stte melekler, aziz
ler ve ehitler yer alrlar; aada ise, meleklerin ald borularn sesiyle l
ler Bamelek Mikael, terazisiyle gnah ve sevaplar tartar veya maher boru
sunu ttrr. sa'nn evresindeki teki melekler, Kurtarc'nn ektiklerini
simgeleyen eyalar tarlar. sa'nn sanda cennetlikler, solunda cehennem
likler yukarya doru ilerlerler, cehennemlikler ise, aaya yuvarlanrlar. sa,
genellikle bir taht veya bir gkkua zerine oturmutur. Giydii elbise, ya
ralarn gsterecek biimde, vcudunun sa yann akta brakr. Ban ce
hennemliklere evirebilir; sol elinde, ba aa tuttuu bir palmiye ile, onlar
reddeder bir tavr alabilir. Sa eliyle ise, cennetlikleri selamlar. Petrus, elinde
anahtarlarla yannda bulunur.
Maher konusunun, deiik dnemlerde, deiik sanatlarca, ileni bi
imini, kesin kalplara indirgemek hemen hemen olanakszdr. rnein,
Giotto'nun "Maher"i daha geleneksel bir ikonografiye bal kalrken,
Michelangelo'nun "Maher"i, geleneksel kalb hayli bozmutur.
Cennet: Hristiyan cennetinin tasvirinde, ran ahlarnn dillere destan

baheleri rnek olmutur. Yeryz cenneti ve gksel cennet olmak zere, iki
ayr cennet kabul edilmektedir. lk Hristiyan sanatnda, dou etkisi ok be
lirgindir; cennet, drt nehrin sulad palmiye aalaryla ssl, hayat suyu
nun bulunduu, serin bir bahedir.
Sonralar, Bat'da, cennet konusu iki motifle daha zenginlemitir: Gksel
Kuds ve brahim Peygamber'in kuca. Bizansllar, ayrca shak ve Yakup fi
grlerini de eklemilerdir.
brahim Peygamber, kendisine bir havlu iinde ve plak ocuklar bii
minde, bir melek taratindan sunulan ruhlar kontrol eder.
Gksel Kuds, melekler tarafndan korunan, evresi surlarla evrili bir e
hir olarak tasvir edilir. Kuleler ncil yazarlarn; kaplar ise havarileri simgeler.
Cehennem: Kocaman bir oyuk veya karanlk bir maara olarak tasarlanr;
iinde eytanlar kaynar. brahim'in kucana karlk, burada, zellikle ku
zey sanatnda Leviathan ad verilen canavarn boaz bulunur. Lanetlenmile
rin bedenleri bitmeyen bir ikence iindedir.
1 2 ve 1 3 . yzyllarda, sanatlar, cehenneme atlm lanetlileri, daha ok,
iki temel gnah araclyla, yani cimrilik ve zevk dknl araclyla tas
vir etmilerdir. Cimrilik, boynuna bir torba asl bir erkek tarafndan kiileti
rilmitir. Zevk dknl ise, memelerini ylanlarn emdii ve cinsel uzvunu
kurbaalarn kemirdii bir kadndr.
Rnesans'ta, birok deiik cehennem tasvirleri yaplmtr. Bazan bir ej
derin az olarak gsterilir; iine, eytanlar ve doru yoldan sapm ruhlar
yuvarlanrlar. Bazen de, ate ve dumanla kapl olarak gsterilir.
li
,.
IV.
BLM
BAZI AZZ VE AZZELER
Baz Aziz ve Azizeler
145
Aziz Andreas: Kardei Siman Petrus'la birlikte, sa'nn ilk rencisidir.

Hristiyanl yayd srada, Roma'nn Patros valisi tarafndan, bir ayaklanma
ya yol aaca kaygsyla tutuklanr. kenceye urar ve X biiminde bir ar
mha gerilerek ldrlr.
Fakat Andreas' gsteren ilk dnem rneklerinde bu ha ya Y biiminde
dir, ya da bildiimiz biimdedir.
Bu nedenle, ektiklerinin simgesi olarak X biiminde ha, balca iareti
olmutur.
Azize Anna : Meryem'in anas. Meryem'in hayatyla ilgili sahnelerde gr
lr: "Anna'ya Mjde'', "Altn Kap'da Buluma", "Meryem'in Doumu", "Mer
yem'in Tapnaa Sunuluu". Bazan Meryem'e okuma ve nak retir. Kimi
zaman Kutsal Aile sahnelerinde de yer alr: Kucanda Meryem, elinde isa'y
tutarken gsterilir.
Krmz bir giysi zerine yeil bir pelerin takar. Bir kitap tutarken de tasvir
edilebilir.
Aziz Antonius: 4. yy. 'da Msr'da domutur; zengin ve soylu bir Hristi
yan ailesinin oludur. On sekiz yanda ana babasn yitirince, kendini tm
den Tanr'ya adar ve maln mlkn yoksullara datr. lde yaayan ile
kelere katlr. Yirmi yl, Nil kaysnda bir ykntda yalnz yaar. Burada, be
deninin btn zayflklarn yenmee alr ve sadece tanr iin yaar. ey
tann, onu, srekli olarak kandrma giriimleri, sanata konu olmutur.
ileke hayattan kp, toplum iine girince, evresine birok kimse top
lanr.
Doksan yana geldiinde, kendisinden baka hi kimsenin bunca uzun
zaman yalnzlk iinde ve beden zevklerinden uzakta yaamadn sanr. Fa
kat bir sesin kendisine yle dediini duyar? "Senden daha kutsal biri var:
Kei Paulus da, doksan yln yalnzlk ve ile iinde Tanr'ya adad".
Antonius, bunun zerine, Paulus'u aramaa koyulur.
Yol boyunca, birok mucize ve kandrlmayla kar karya gelir. Bir
kentaur ve satyr ona yol gsterir; bir eytan, yoluna bir kle altn koyar. Fa
kat Aziz Antonius, btn bu ayartmalar, ha kararak bandan savar ve ke
i Paulus'un yaad maaraya varr.
Paulus, ona, bir kuzgunun nasl altm yldr kendisine yarm ekmek getir
diini anlatr. ki ihtiyar birlikte yaamaa balarlar. Kuzgun bu kez bir btn
ekmek getirir her gn.
Paulus'un lmnden sonra kendi yerine dnen Antonius, burada on
drt yl daha yaar ve yz be yanda lr.
Manastrcln babas sayld iin papaz giysisiyle gsterilir. Sol omzun
da mavi bir T iareti vardr. Bu iaret aslnda Th demektir ve Yunanca tanr
anlamna gelen Theos szcnn ilk harfidir. Elinde, yalln simgesi ola
rak bir baston tutar. Eline, ya da bastonuna takl olarak bir ngrak tar. e
itli biimlerde yorumlanan bu ngrak, en yaygn yoruma gre, azizin ey-
146
tanlan ve kt ruhlar kovmadaki yeteneini temsil eder. Sk sk hir domuzla

gsterilir. Bu da, cinsellie ve oburlua kar zaferi simgeler. Bazen ayaklar
altnda bir alevle tasvir edilir. Bu, azizin, srekli olarak cehennem ateini a
nmsayp, cinsel isteklerini ldrdn belirtmek iindir.
Azize Apollonia: (3. yy.) i skenderiye'de, putatapanlarn ok ycelttii bir

sihirbazn varlndan sz edilir. Bu sihirbaz, putlar hor grdkleri ve yok e t
tikleri iin, Hristiyanlara kar tertipler dzenler. Birok Hristiyan lmden
kurtulmak iin kenti terkeder. Kilisenin barahibesi olan Apollonia, kentte
kalan birka Hristiyan yalnz brakmak istemez. Hristiyan inancn vaaz ede
rek bir ok taraftar kazanr. Bu yzden idari makamlarca tutuklanr ve kendi
sinden, putlara kurban kesmesi istenir. Ancak Apollonia, putlar nnde kur
ban kesecek yerde, ha kartr ve putlar, un ufak olur.
Ceza olarak bir diree balanr ve kerpetenle dileri sklr. Kentin d
nda ise, onu yakmak iin ate yaklr. Fakat Apollonia, korkusuzca atee at
larak, bedenini i sa'ya sunar.
Kskacnda bir di bulunan bir kerpetenle palmiye, Azize Apollonia' nn i
aretleridir. Kendisi ayrca diilerin piridir.
Azize Barbara: (3. yy.) Msr'da Heliopolis'te veya Anadolu'da izmit'te
doduu sylenir. Zengin bir ailenin kzdr. Babas, evlenip kendisinden u
zaklamamas iin, ona, ii ok gzel bir ekilde denmi bir kule yaptrr ve
Barbara'y oraya kapatr.
Hristiyanln douunu iiten Barbara, hekim klnda kuleye ald bir
Hristiyan rahip tarafndan vaftiz edilir.
Bir gn, babas yokken, kuleye bir nc pencere atrr. Babas dnd
nde, ona yeni inancn anlatr ve ruhun pencereden k aldn syler.
Buna fkelenen babas, Barbara'y idari makamlara teslim eder ve kznn
kafasn kendi eliyle keser. Eve dnerken, bana yldrm derek lr. Bar
bara, bu bakmdan, topu askerlerin koruyucu azizesi saylr.
Genellikle pencereli olan bir kule, deimeyen iaretidir. Elinde hazan
kutsal kase ve ekmekle gsterilir; nk lrken, kendi gibi ehitlii kabul e
den herkese arap ve ekmein yardmn dilemitir.
Bir iareti de tavus tydr. Tavus kuu Heliopolis ' in simgesi olarak kul
lanlr. Oysa, bu kentin simgesi anka kuudur. Ama Bat bu kuu tanmad
iin yerine tavusu kullanmtr.
Bartolomeus: Bartolomeus'un hakknda ok ey bilinmiyor. Hindistan'a
kadar gittii syleniyor. Dnnde, Ermenistan'da vaaz verirken, diri diri
derisi yzlerek armha gerilmitir. Bu nedenle deimez iareti bir baktr.
Bazen da kolunda insan derisiyle gsterilir.
Azize Euphemia: (3. yy.) Yunan kilisesinin nl bir azizesidir. Efsaneye
gre inancndan dolay srekli izlenmi, ldrlmek istenmitir; ama ne ate
147
onu yakm, ne de aslanlar yemek istemitir. Sonunda, kafas vurulurak ld

rlmtr.
aretleri: Bir aslan veya ay, palmiye ve kl.
Assislli Aziz Francesco (San Francesco d'Assisi) : J 182 ylnda i talya' nn

Assisi ehrinde doan Aziz Francesco, kendi adyla anlan tarikatn kurucusu
dur. Balangta tamamen lfk bir nitelik tayan bu akm, kiliseye karyd.
Francesco, halktan basit bir insan olarak, ncil' in anlamn talyanca anlat
yordu . Francesco, bu vaazlarnda, kendini dinJeyenleri duaya ve pimanla
arrken, akldan ok yree konuuyord u . ncil'i canl ve gncel bir hale
getiriyor; tanr'y, sa'y ve Meryem'i insanlatrarak, en basit bir insann d
zeyine indirmesini biliyordu.
San Francesco, belki de Pietro Valdo'nun etkisiyle, btn insanlarn tanr
karsnda eit olduunu cokuyla dile getiriyor, yoksul kimsenin tanr'yla
zel bir ilikide bulunduunu, zenginliin ise bu ilikiyi engelleyeceini syl
yordu .
San Francesco retisinin temel esi yoksulluk ve alak gnlllktr.
lkel Hristiyanln temizliini yaatmak isteyen Aziz Francesco'nun kendisi
de yoksulluk ve alakgnllle dayanan bir yaam srmtr.
H ayatyla ilgili birok olay ve mucize, Giotto'nun Assisi'deki nl fresko
dizilerine konu olmutur.
Aziz Francesco, resimlerde Francesco tarikat yelerinin giydii koyu kah
verengi rahip elbisesiyle gsterilir. Vcudunda, sa armha gerildiinde b
rnde, el ve ayaklarnda alan be yarann izini tar. Yannda bir armh var
dr. Ayrca kafatas, zambak, kurt, kuzu da bulunabilir.
Havariler: sa'ya en yakn olan on iki rencisine denir.
"Sonra daa kt sa, istediklerini yanna ard ve onlar i sa'nn yanna
gittiler. sa, kendisiyle birlikte olsunlar ve cinleri kovarak gidip vaaz etsinler
diye, on ikisini seti" (Markos, 3: 1 3-1 5) .
Bu on iki havarinin adlar unlardr:
J Petrus ad verilen Simon
2 . Kardei Andreas
3. Zebedi' nin olu Yakup
4 . Kardei Yahya
5 . Fllipus
6. Bartolomeus
7. Matta
9. Alfeus'un olu Yakup
1 0. Taddeus
1 1 . Gayyur Simon
1 2 . sa'y ele veren Yahuda skariot
(Matta, 10: 1 4; Markos, 3: 1 5- 1 9; Luka, 6 : 1 2- 16) .
.
l
l,,
148
f;
' i
1
' il''
t'
Aziz Hieronynus: (4. yy.) Dalmaya kylarnda Stridona'da domutur.

Roma'ya okumaya gittiinde vaftiz olmu, Tevrat'n byk bir blmn La
tince'ye evirmitir. Roma'da, huysuzluu nedeniyle barnamaz hale gelince,
Beytll:lhim'e gitmi, kalan mrn orada geirmitir.
Burada, Azize Paola, Hieronymus iin bir manastr yaptrmtr. Paola l
dkten sonra kz Eustochium ona yardmc olur.
Bir gn manastra azgn bir aslan girer. Herkes kar. Yalnz Hieronymus
korkmaz ve sabrla, aslann penesine batm olan dikeni karr. Aslan, azizle
dost olur. Fakat manastrdaki teki rahipler, yemei hak edebilmek iin asla
nn da almasn isterler. Bunu kabul eden Hieronymus, manastra odun ta
yan eee koruyucu yapar onu.
Aslan bir gn eein yanndan ayrlr. Hrszlar eei alp bir kervana sa
tarlar. Aslan, brakt yere dndnde eei bulamaz. Rahipler, eei asla
nn yediine inanrlar. Fakat aslan bir gn kervan bulur ve btn kervan
manastra getirerek susuzluunu ispat eder.
Hieronymus genellikle aslanla birlikte gsterilir. Yal bir adamdr.
Kimi zaman kardinal kyafetinde tasvir edilir, nk Hristiyanln ilk d
nemlerinde rahipler, kardinallik grevini de yerine getirmilerdir.
Kimi zaman plaktr, barn tala der.
Yannda armh, kafatas ve bayku grlr.
Aziz Luka: Drt ncil yazarndan birisidir. Antakyal'dr. Hem kendi adn
tayan ncil'i, hem de Resullerin leri' ni yazmtr.
Aziz Paulus'la nerede karlat bilinmedii halde, hep birlikte grlr
ler. Paulus'un lmnden sonra vaazlarna yalnz bana devam eder.
Yunanistan'da armha gerilmitir. Fakat Yunanllar, bu lm olayn ka
bul etmezler.
Ayn zamanda hekimdir.
Ayrca ressam olduu da sylenir. Meryem ve isa'nn birok resmini yap
m ve bunlar dinleyicilerine gstererek, birok kimsenin Hristiyan olmasn
salamtr.
iaretleri, kanatl kz ve incil'dir. Kimi zaman Meryem'in resmini yapar
ken gsterilir.
Ressamlarn piridir.
Aziz Markos: Drt ncil yazarndan birisidir. Paulus'la arkada olduu
sylenir. Burada Petrus'un katibi olarak, Petrus'un syledii ekilde ncil'i
yazmtr. Markos ncil'i en eski tarihli ncil'dir.
Markos, bir gn Adriyatik kylarnda vaaz verirken bir tirtna kar, gemi
sini kyya iter. O srada kendisine bir melek grnr ve orada Markos'un e
refine bir kent belireceini syler. Bu kent, bugnk Venedik'tir.
skenderiye'de lr. Cesedi, lmnden bir ka yzyl sonra, Venedikli
denizciler tarafndan Venedik'e getirilir. ehrin koruyucu azizi olur.
149
areti, kanatl aslandr. Ayrca, Petrus'un katibi olarak, elinde ncil ve ka

lem vardr.
Azize Marta: Lazarus'un ve Mecdelli Meryem'in (Maria Magdalcna'nn)

kardeidir. ncil, Marta'y, daha ok ev ilerine ynelik bir kadn olarak anla
tr.
Marta, Lazarus'un dirilme olayndan sonra sa'ya bir yemek verir. O gn
Marta'nn kardei Meryem, sa' nn ay.klarna ok deerli kokular srer ve
salaryla kurular. Marta ise sofraya hizmet etmektedir (Yahya, 1 2 : 1 -3) .
aretleri: Ev kadn olmas nedeniyle elinde genellikle bir kepe, szge
veya kuana bal bir tomar anahtar bulunur. Bazen de ayann dibinde
ejderha ile kutsal su serpeci vardr; nk isa'nn lmnden sonra Fran
sa'ya giden Marta, Ai x blgesinde y.am ve bura halkn ok korkutan bir
ejderhay ldrmtr.
Mecdelli Meryem (Maria Magdalena): Bazen Marta ve Lazarus'un kardei
Meryem'le bir tutulur. Gnahlarndan sa'ya inanc sayesinde kurtulmutur.
sa, Golgota yolundayken ona elik eder, yzn siler ve armha gerilince,
sa' nn ayann dibinde alar.
Marta ve Lazarus'la birlikte gittikleri Fransa'da, Marsilya yaknndaki bir
lde, otuz yl yalnz yaar. Hibir ey yemek istemez. Melekler tarafndan
beslenir.
aretleri: Bir koku kutusu. Genellikle salar omuzundan aaya akar.
Bazen melekler tarafndan tanrken grlr.
Aziz Paulus : ( 1 . yy.) Tarsus'ta domutur. Ana babas, Roma yurtta Ya
hudilerdir. lk ad, Saul'dur. am'a gnderilerek, orada yaayan kk bir H
ristiyan topluluunu yok etmesi istenmitir. Fakat orada, gkte birden bir k
grnr ve gzleri grmez olan Paulus yere der. Bir ses: "Saul, Saul! Bana
ihanet ediyorsun" diye seslenir. Paulus, "Kimsin?" diye sorunca, ses "Ben
sa'ym" der.
Paulus, gzleri iyileince vaftiz olur ve adn da Saul'dan Paulus' a evirir.
Filistin'de tutuklanr. mparator Neron'a gtrlmek istenir. Bu amala
Roma'ya gnderilir, orada hapsedilir ve klla ehit edilir.
Paulus ve Petrus, Hristiyan kilisesinin kurucular olarak kabul edilirler.
aretleri: Kl ya da mektup tomardr.
Petrus: Andreas'n kardeidir.
sa, Petrus'a yle der: "u yeryznde benim kilisemi kuracaksn! Sana
gkler diyarnn anahtarn vereceim" (Matta, 16: 1 6- 19) .
Anadolu'da, zellikle Antakya'da Hristiyanl yayar. Sonra Roma'ya gide
rek ilk Hristiyan topluluunu kurar. Yirmi be yl kadar altktan sonra,
imparatorun yaknlarndan birine by yapmakla sulanr. Yaknlar kama
sn salk verirler.
1 50
Tam kaarken, sa'nn grntsyle karlar. Ona, "Domine, quo vadis?

Nereye gidiyorsun, rabbim?" diye sorar. sa'nn cevab u olur: "Yeniden ar
mha gerilmek iin Roma'ya gidiyorum".
Bunun zerine Petrus, Roma'ya dner. Orada tutuklanr ve armha geri
lir. Kendini sa ile ayn dzeyde grmedii iin armha ba aa gerilmek is
ter.
Resimlerde, armha ters gerilmi olarak gsterilir. armh sahnelerinin
dnda, elinde cennetin anahtarlarn tar. Bazen de, ruhlarn balks ola
rak, balkla gsterilir.
-
Aziz Sebastianus : (3. yy.) Gallia'daki Norbonne kentinden soylu bir

gentir. Roma mparatoru' nun zel muhafzlarndan bir bln kumanda
ndr. ki subayna, inanlar yznden ikence yaplrken, onlara " nanlar
nza ihanet etmektense, ln daha iyi" dedii iin, isa'ya olan gizli inanc or
taya kmtr. Bunun zerine, mparator Diocletianus, onu, sa'ya olan inan
cndan caydrmaya alr, fakat baaramaz. Sebastianus'u bir diree balatr
ve oka tutturur. ld diye brakrlar. Fakat ehit edilen arkadalarndan biri
sinin annesi, Sebastianus'un hala canl olduunu grnce, yaralarn sarp iyi
letirdikten sonra, ona Roma'dan kamasn salk verir. Sebastianus "hayr"
der ve inancn aka ilan etmee karar verir. mparator'un sarayna gider,
sarayn nndeki merdivenlere karak, imparator'u haksz davranlarndan
dolay sular ve lme mahkum edilenlerin balanmasn ister.
Diocletianus, ldn sand Sebastianus'u grnce arr. Bu kez, a
renaya gtrlmesini ve orada odunla vurularak ldrlmesini buyurur. Ce
sedini ise, arkadalar bulamasn diye, Roma lamlarna attrr. Ama arkada
lar cesedi yine bulurlar ve katakomblara, Petrus'la Paulus'un ayaklar dibine
gmerler.
Resimlerde, vcuduna oklar saplanm gen bir adam olarak gsterilir.
Bazen de bir aa veya kaza bal olarak tasvir edilir.
Azize Veronika: Nikodemos ncili'nde sz edilir. sa armha gerilmeye
gtrlrken ona acyan Veronika, peesiyle veya mendiliyle sa'nn terini si
ler. Bu bez zerinde, mucizevi olarak, Kurtarc'nn imgesi (sureti) belirir.
areti, sa'nn suretini tayan bir peedir.
ncilci Yahya: sa'nn en sevdii havarisidir. Meryem ldkten sonra,
Petrus'la birlikte ncil'i vaaz etmee balar. Anadolu'ya gelerek Efesos'a yerle
ir. Burada, mparator Domitianus tarafndan iki kez ldrlmek istenmitir.
Birincisinde, isin diye zehirli bir kadeh verilir. Ama Yahya, kadehi azna g
trdnde, zehir, ylan biiminde dar kar. kincisinde, ya kaynayan bir
151
kazana atlr. Hibir ey olmadan onun iinden de kar. Peinden, Patmos a

dasna gnderilir. ok yaland bir srada Efesos'ta ldrlr.
Yazd ncil ve mektuplaryla nldr.
Resim eserlerinde bazen ncil yazan, bazen da havari olarak gsterilir.
Yksek esin gcne sahip olduunu simgeleyen kartal yannda, kitap, ya
kazan ve ylanl kadeh, balca iaretleridir.
Aziz Yohakim: Merycm'in babasdr. Meryem'in hayatyla ilgili sahnelerde

grlr.
aretleri: Kuzu, zambak ve tapnakta sunduu adaklar nedeniyle, sepet i
inde gvencinlerdir.
Aziz Yusuf: Meryem'in kocasdr. Nasr.l marangoz diye bilinir. Meryem'i
isteyenler, akam tapnaa deneklerini brakrlar. Yusuf'un denei yeerir
ve stnden bir gvercin uup havalanr. Bu nedenle, tomurcuklu bir de
nekle gsterilir.
aretleri: Marangoz rendesi, testere, nacak, zambaktr. "sa'nn Tapnaa
Gtrlmesi" sahnelerinde, sk sk, bir sepet iinde iki gvercin tar.
1 53
. Resim
2. Resim
1 54
155
1 56
7. Resim
8 Resim.
8A. Resi m
9. Resim
J OA. Resim
10 . Resim
1 58
1 1 . lksim
1 2 . Resim
1 59
- t-
1 60
J 5 . Resim
1 6A. Res i m
1 6. Resim
1 6B. Res i m
161
1 7 . Resim
J 8A. Resim
1 62
1 9.
l{cs
2 0 . l{c:-,i r
163
2 1 . Resim
22. Resim
1 64
1 65
2 4 . Resim
1 66
2 6 . <ci ll l
1 67
l:
)
J
L_
1 68
2 8 . Hcs i n
28A. Resim
169
1 70
:) 1 . Res i m
3 2 . Resim
52A.
[{esim
] 71
.B . Ht:sin
34. Resim
1 72
3 5 . Resim
36. Resim
1 73
..-; . Hcsim
38. Resim
1 74
39. Resim
-. Resim
1 75
1 . Rc s i n
4 2 . Resim
A. Resim
1 76
-f :) . Resim
4 - . Hesim
1 77
45. lkim
46. Resin
1 78
-1
.... Hcsim
.
- H. lks n
1 79
- ')
lksi n
5 0 . Resim
1 80
5 1 . Resim
5 IA. ik i n
181
5 2 . Resim
5 3 . Resim
1 82
54. Hcsi n
1 8
5 5 . Res im
56. Resim
1 8-1
57. Resim
58. Resim
1 85
59. Resim
(( l. Resim
1 86
6 1 . Resim
62 . Resim
1 87
63 . Hesim
64. Resim
65. Resim
1 88
66. Resim
1 90
69. Resim
70. Resim
191
7 1 . lksim
72 . !{esim
1 92
19:1
7 5 . Resim
76. Rcim
1 94
77. Resim
78 . Resim
1 95
79. Resim
1 96
80. Hesim
8 1 . l{csim
8 I A . Jk im
197
8 2 . Resim
8:). Res i m
1 98
84. Resim
8 5 . Resim
199
86. Resim
87. Resim
200
8 8 . Res i m
8 9 . Resim
201
202
92 . Resim
93. Resim
2():)
94. Resim
95. Resim
2 04
205
97. Resim
98. Resim
206
207
208
1 02 . Resi m
2( )<)
I O :' . l k s i n
1 04. Resim
210
105 . Resim
2 11
212
2H
214
2 1')
216
1 1 3 . Resim
217
218
1 1 5.
Resim
1 1 6.
Resim
219
220
1 1 9.
Resim
221
222
1 2 1 . Resim
l Z l A. Resim
223
1 22 . Resim
224
123. Resim
225
1 2 -. l{cin
226
1 2 5 . Resim
227
228
229
1 30. Hcsim
230
] 3 1 . Res i m
1 32 . Resim
Resim Aklamalar
l. Resim
Rheia ve Kronos, bir Roma sunandan kabartma, Roma, Museo
Capitolino.
" . . . Rheia, Titan kardei Kronos'un koynuna girerek, Olymposlu tanr ku
an dourdu. Ne ki korktu Kronos, oullarndan biri kral olup yerini a
lacak diye. Bunun iin de Rheia'nn dnyaya getirdii her ocuu yutmaya
balad. Ama Rheia, son ocuu Zeus dounca, bir kurnazla bavurdu.
Kocasna, yeni doan olunun yerine, bir ta beleyip yutturdu . . . "
Kabartmada, Rheia, Kronos'a Zeus yerine bir ta verilirken grlyor.
2.
Resim - Thomas Banks
(1735-1805), Den Titan, Londra, Royal Academy of
Arts.
" . . . Zeus, egemenliini kabul ettirmek iin her araca bavurdu. ller l
kesinin en derin yeri olan Tartaros'a inerek, orada tutsak bulunan tepegz
Kyklop'larla yzkollu Hekatonkheir'leri serbest brakt. Kyklop'lar Zeus'a
gk grlemesini,
imek ve
yldrm
verdiler.
Hekatonkheir'ler
ise,
Kronos'un nderlik ettii Titan'larn zerine kocaman kaya paralar fr

lattlar. Bylece ezildi tm Titan'lar . . . "
Heykelde, Hekatonkheir'lerin frlatt kaya paralar arasnda yuvarla
nan bir Titan grlyor.
3 . Resim- Gustave Moreau (1826-1898), Prometheus, Napoli Ulusal Mzesi.

" . . . nsanlarn dostu Prometheus, tanrlar karsnda insanlarn stnl
n salamak iin, Zeus'u aldatr. Kplere binen Tanrlar Kral, insanlar
cezalandrmak iin ellerinden atei alr. Prometheus, bunun da aresini
bulur; Olympos'a kar, bir kama bir kvlcm saklayarak, insanlara atei
tekrar getirir. Tanrlar tanrs Zeus, insanlar, bu kez de ilk kadn Pando
ra'y gndererek cezalandrr. Prometheus'a gelince: Zincirlerle bir kayaya
balatr onu ve karacierini bir kartala yedirtir. Sonu gelmeyen bir acdr
bu kartal yer, karacier byr. Bereket versin ki, Zeus'un egemenliinin
gelecei hakknda bir gizi, yalnzca Prometheus bilir ve Zeus, onun zincir
lerini kendisi zmek zorunda kalr . . . "
Heykelde, bir kayada zincire vurulmu Prometheus ve onun karacie
rini kemiren kartal grlyor.
234
4 . Resim - Yldrn atan Zeus, vazo resmi, Paris, Bibl. Nation.

Zeus, ok seyrek olarak plak tasvir edilir. plak tasvirlerinde, genellikle,
sa kolunu ve gsn ak brakan bir pelerin tar; bir elinde asa, bir e
linde yldrm tutar.
4a. Resim- Roma Dnemi, Antalya Arkeoloji Mzesi .
5. Resim- Correggio ( 1 489- 1 534) , Zeus ve Antiope, Paris, Louvre.
" . . . Antiope, ya rmak tanr Asopos'un, ya da Thebai kral Nykteus'un kz
dr. ok gzel Antiope'ye de gz koyan Zeus, satyr biimine girer ve uyu
makta olan kza yanar. Bu iftlemeden Amphion ve Zethos adnda ikiz
ler doar . . .
" . . . Satyr'ler, belden yukars insan, belden aa at veya teke biiminde
doa cinleridir . . .
Eserde, kei zellii tayan bacakaryla Zeus, uyuyan Antiope ve yine
uyuyan bir Eros grlyor. Bilindii gibi ok ve yay, Eros'un ak yree i
leyen aralardr.
"
"
6. Resim- Correggio ( 1 489- 1 534) , Zeus ve o, ayrnt, Viyana, Kunsthistorisches

Museum.
" . . . Zeus, Argos kral Inakhos'un kz gzel io'yu, bulut biimine girerek
elde eder . . .
Eserde, kucan dolduran bir bulut akm altnda kendinden gemi o
grlyor.
"
7. Resim- Correggio ( 1 489- 1 534) , Danae, Roma, Galleria Borghese.

" . . . Argos kral Akrisios'un kzdr Danae. Bir bilici Akrisios'a, kz Danae'
den bir torunu olacan, ocuun byd zaman kral dedesini ldre
ceini bildirir. Akrisios, bunun zerine, kz Danae'nin insanlarla her trl
ilikisini nlemek iin, onu tun kaplamal bir odaya kapatr. Ama Danae'
yi elde etmek isteyen Zeus'u hibir tedbir engelleyemez. Zeus tavandaki
bir delikten, altndan yamur olup Danae'nin kucana der ve onu dl
ler . . .
Resimde, bir Eros figr, Danae'nin kucan dl yamuruna ayor.
Yatan dibinde oynayan iki kk ocuk da Eros tlgrleridir.
"
8. Resim- Correggio ( 1 489- 1 534) , Ganymedes'in karl, Viyana Ulusal M

ze.
" . . . Ganymedes, Phrygia kral Tros'un ok gzel oludur. Zeus, ona da a
k olmu ve olan sevgilisini bir kartal srtnda karmtr. Bylece lm
szle kavuan Ganymedes, Tanrlarn arap sunucusu olmutur . . .
"
Resim Aklamalar
235
Baka bir anlatma gre Zeus Ganymedes'i, kendisi kartal klna gire
rek karmtr.
8a. Resim- Leochares (?), Ganymedes'in karl, .. 350-320, Roma Dne
mi Kopyesi, Roma, Vatikan
9. Resim- Athena'nn douu, vazo resmi, ..VI. yy. , Paris, Louvre.
" . . . Athena'y, teki adyla Pallas', Zeus kendisi dourmutur. Metis, Zeus'
un ilk karsdr. akr gzl bu tanray Zeus, Athena'y douraca srada
yutmutur, nk G aia ile Uranos (Toprak Ana ile Gk) , Metis' den doa
cak erkek ocuun babasn tahttan indireceini bildirmilerdir. Zeus,
Athena'ya gebe olan Metis'i yuttuktan bir sre sonra, ate tanr Hephais
tos'a alnn yardrr. Baka bir gelenee gre, Zeus'un alnn baltayla Pro
metheus yarar. Bu yarktan, prl prl zrhlara brnm olarak Athena
doar. Bu bakmdan Athena, sava tanras olmaktan baka, bilgelik tanr
asdr da . . .
Resimde, ortada oturmu Zeus'un alnndan, sa elinde mzra, sol e
linde kalkanyla Athena douyor. Zeus'un sa elinde asa, sol elinde yld
rm var. Sol yanda, ortada, elinde baltayla Hephaistos; sa yanda, ortada i
se, atall zpknyla denizlerin tanrs Poseidon durmaktadr.
"
10. Resim- Athena Parthenos, Atina, Ulusal Mze.

Athena Parthenos (Bakire Athena) rneini Fidias saptamtr (..438) .
Fidias'n Parthenon iin altn ve fldiinden yapt bu dev heykelin yk
seklii dokuz metreyi buluyormu. imdi Atina Mzesi'nde bulunan ve
kimi deiikliklerle Fidias'n Athena Parthenos heykelini kopya eden bu e
serde, tanra, banda miferi, sa elinde tuttuu bir Nike (zafer) heykel
cii, sol elini dayad bir kalkan ve gsnde Medusa bal ve aigis deni
len deri zrhla tasvir edilmitir.
lOa. Resim- Athena, Roma Dnemi Kopyas, Roma, Vatikan
1 1 . Resim- Belvedere Apollonu, ..IV. yy. 'da Leokhares'in yapt eserin kop
yas, Roma, Vatikan.
Apollon, gl ama zarif vcuduyla, geni gs, dar kalalar, uzun sala
r ve sakalsz yzyle, idealletirilmi gen erkek gzelini temsil eder.
1 2 . Resim- Apollon ve Marsyas arasndaki yarma, bir Roma lahdindeki ka
bartma, Paris, Louvre.
" . . . Athena, bir gn kaval alarken suda imgesini grr. Yanaklarn iirip
irkinletirdii iin onu alp dereye atar. Phrygial bir silenos olan Marsyas
da, alg aletini alp almaya balar. Sonunda o kadar gzel almasn -
236
renir ki, Apollon tanrnn /yrasyla yarmay bile gze alr. Yarmann ko
ulu udur: Kim yenerse, yenilene istedii cezay uygulayacak. Bu mzik
yarmas, Lydia'da Tmolos Danda (Bozda) yaplr. Yarglayc olarak da
Musa'lar ve Phrygia kral Midas hazr bulunur. Musa'lar, Apollan'a birinci
lii verirken; Midas, oyunu Marsyas iin kullanr. Bunun zerine tanr
Apollon, Midas'n kulaklarn eek kula haline sokar; Marsyas' da bir a
aca balatp diri diri derisini yzdrr . . . " Solda, elinde kalkan, banda
miferiyle Athena. onun yannda, silenos Marsyas kaval alyor. Ortada,
lyrasn alan Apollon. Yerde uzanm figr, Tmolos Dann kiiletirimi
dir. Onun hemen ardnda, bir kayaya oturmu olan Midas. ki kadn figr
ise Musa'lar olmak gerekir. Sada, Marsyas ve onu aaca asan bir hizmeti.
teki hizmeti ise, silenos'un derisini yzmek iin, yerde ta biliyor.
13. Resim- Gian Lorenzo Bernini ( 1 598- 1680), Apollon ve Daphne, Roma,
Galleria Borghese.
" . . . Tesalya rma Peneus'un kz Daphne'ye tutulur Apollon. Ne ki, iste
mez tanry bu gzel peri. Daphne ile Apollon arasnda lgnca bir kom
lamaca balar. Daphne kaar, Apollon kovalar. Daphne, tam yakalanmak
zereyken, Toprak Ana Gaia'nn yardmn diler. Ve o anda bir defne aa
cna dnverir. Orackta alan topraa saplanan ayaklar kk, salar fi.
!iz olur. Apollon, perinin souk kabuklu gvdesini kucakladnda, hala
rpan yreini duyar. . .
"
1 4 . Resim- Lyra alan Apollon, Roma, Vatikan.

Apollon, algc olarak tasvir edildii zaman, geni kvrml uzun bir khiton
giyer.
1 5 . Resim- Tiziano ( 1 490- 1576), Artemis (Diana) ve Aktaion, Edinburg, Nati
onal Gallery of Scotland.
" . . . Aktaion, bakireliine ok dkn olan av tanras Artemis'in (Diana)
hmna urayan, Thebaili bir avcdr. At adam Kheiron tarafndan ok iyi
bir avc olarak yetitirilen Aktaion, Artemis'le boy lmeye kalkmaktan
baka, onu, bir derede ykanren gzetleme gatletinde de bulunmu. Buna
ok kzan tanra, avc Aktaion'u bir geyik haline sokuvermi; sonra da za.
vally kpeklerinin azna atp paralatm . . .
Resimde, yannda kpei, srtnda okluu ve yere dm yayyla Akta
ion, perdeyi aralayp tanray seyrediyor. Sada, Artemis, Aktaion'un ba
klar karsnda rtnmeye alyor. Tanraya, ykanrken periler elik
ediyor.
"
Resim Aklamalar
237
16. Resim- Artemis (Diana) Aktaion'u paralatyor, kabartma, Palermo,

Museo Nazionale.
" . . . Bakireliine ok dkn olan av tanras Artemis (Diana) , kendisini y
kanrken gzledi diye, Thebaili avc Aktaion'u, zavall avcnn kendi kpe k
lerine paralattrr . . . " Ayrca 1 5 . resmin aklamasna baknz.
16a. Resim- Artemis (Diana), Roma Dnemi, Paris, Louvre.
Artemis, Akdeniz evresindeki hemen her uygarlkta sayg grm, farkl
biimlerde resmedilmitir. Anadolu'da Efes Artemisi olarak bilinen tanra,
Yunan ve Roma dnyasnda av ve avclkla ilgili, gen bir kz olarak d
nlmtr. Bu nedenle olsa gerek, bu kltrlere ait Artemis betimlemele
rinde tanra, ok ve yayla, yannda da ounlukla av hayvanlarndan biriyle
gsterilmitir. Bandaki hilal eklindeki ta ise tanrann bekaretini sim
gelemektedir.
16b. Resim- Efes Artemisi, Roma Dnemi, Napoli Ulusal Mzesi.
Antik Efes kazlarnda ortaya karlan bir grup heykel. Anadolu'nun pek
ok ana tanras (bereket tanras) , geirdikleri evrimden sonra Efes'te
farkl bir grnmde karmza kar. Doaya egemenlii, bereketi ve uy
garln yneticiliini simgeleyen tanra bann zerinde bir kule tar,
bununla krlar olduu kadar ehirleri de koruduunu gsterir. Ciddi ve
derin baklar tanrann ululuunu yanstr. Ensesi dolunay biiminde bir
diskle evrilidir, alnnda hilal tar, bylece ay tanras olduu belirlenir;
diskin her iki yannda da grifonlar vardr. Boynundan bur iaretlerinden
rlm bir kolye sarkar. Onun altnda drt kat meme sarkar, bereket ve
dourganl simgeleyen memelerin says 17 ile 40 arasnda deimekte
dir. Memelerin ucu olmad iin, baz aratrmaclar bunlar hurma ya da
erkek ar gvdeleri diye de yorumlamtr. Etei kat kat dikdrtgen plaka
larla blnmtr, her drtgenin iinde kabartma aslanlar, boalar,
grifonlar, sfenksler ve arlar bulunur.
17. Resim- Ares (Mars), Roma Dnemi, Roma Lateran Mzesi.
Zeus sava ve kym tanrs Ares'i, bu uursuz olunu lyada'da yle nite
ler: "En irendiim tanrsn sen/ hep hrgr, kavga, sava iin gcn/ ele
avuca smaz huysuzluun, biliyorum/ anandan gelme sana, Hera'dan".
Ares, sava alanlarnda lm saan varlklarn eliinde dolap durur.
(Yannda kzkardei Eris (Kavga) , Aphrodite'den olma iki olu: Deimos
(Korku, Ylg) ve Phobos (Bozgun) , sava ve ykm tanras Enyo, iddetli
lm tanralar Keresler ve Kargaann simgesi Kudoimos bulunur) .
Homeros'ta "dev csseli" diye anlatlr, Ares'in balca iareti mzraktr.
238
Arkaik vazolarda sakall ve tepeden trnaa silahl olarak gsterilir. Da

ha sonraki heykellerde idealletirilmi plak bir gentir. Sava niteliin
den yalnzca miferi kalmtr.
18. Resim- Hermes (Mercurius), vazo resmi, Roma, Vatikan.
Tanrlarn habercisi, Zeus'un elisi, yolcularn piri, tacirlerin ve hrszlarn
tanrs olan Hermes'in belirtici iaretleri, kanatl sandalar ve iki ylann sa
rl olduu asadr.
18a. Resim- Giovanni de Bologna ( 1 529- 1 608), Hermes (Mercurius), Firenze
Bargello Mzesi.
Zamanla Hermes kaba grntsnden syrlarak, atletik vcutlu gen bir
delikanl olarak tasvir edilmitir.
1 9. Resim- Hephaistos (Vulcanus) Akhilleus'a silah ve zrh yapyor, ka
bartma, Roma, Museo Capitolino.
'' . . . Troya sava srasnda, Troyallarn nderi Hektar, Akhilleus'un en sev
dii arkada Patroklos'u ldrdkten sonra zrhn da soyar ve bir zafer i
areti olarak kendisi giyinir. Oysa bu zrh Patroklos'a Akhilleus vermitir.
imdi, dostunun cn almak iin savaa girmek istedii halde giremez,
nk zrhsz ve silahszdr. Bunun zerine annesi Thetis, ate tanrs Hep
haistos'a gider ve ondan olu iin zrh ve silah yapmasn ister. Hephai
stos, kendisini kurtarp byten gm ayakl tanra Thetis iin elinden
geleni esirgemez. Drt yan ili byk bir kalkan yapar nce; sonra, atein
ltsndan daha parlak bir zrh; sonra, tepesinde altndan bir sorgucu o
lan salam bir tolga; ve esnek kalaydan dizlikler yapar . . .
Ortada, elinde eki, oturmu olarak Hephaistos ve Kyklop, Akhil
leus'un kalkann dyorlar. Solda, banda miferi, sol elinde mzrayla
Athena; daha solda Akhilleus iin yaplan mifer. Sada, elinde ucu kulu
asasyla Hera, daha sada yine Akhilleus iin yaplm olan zrh.
"
20. Resim- Velazquez ( 1 599- 1660), Hephaistos'un demirci oca, Madrid,

Prado.
" . . . Ate tanrs Hephaistos'u (Vulcanus) , kars Aphrodite (Venus) , sava
tanrs Ares'le (Mars) aldatr . . . " Burada, Apollon, Hephaistos'a aldatld
haberini veriyor. Apolon gen ve zarif bir erkek Banda, ayrc iaretle
rinden olan, defne yapraklarndan bir ta tayor ve nlar iinde (Phoibos
Apollon: Ik saan, tan, parlak) . Duruuyla topalln sezdiren sakall
Hephaistos ve yardmclar, bu haber karsnda aknlklarn gizleyemi
yorlar. nsan biiminde tasvir edilen bu yardmclar efendilerine bal, iyi
yrekli Kyklop'lardr. Hepsi, bir savaya zrh ve silah hazrlyorlar.
239
Resim Aklamalar
2 1 . Resim- Hestia (Vesta), .. V. yy. , Roma, Museo Capitolino.
Hestia (Vesta) , aile ocan, kenti, devleti simgeleyen bir tanradr. Belirli
bir iareti yoktur. Ama kimi zaman bandan omuzlarna inen bir rtyle
tasvir edilir.
22.
Resim- Velazquez
National Gallery.
(1599-1660), Aynal Aphrodite
(Venus),
Londra,
Kendini seyreden Aphrodite'ye, kk bir Eros (Ak) ayna tutuyor.

22a. Resim- Milo (Milos) Venusu, .. 2. Yy, Louvre.
Aphrodite (Vens) ak ve gzellik tanrasdr. Gzellii ve bereketi simge
leyen Kharit'ler, Hora'lar Aphrodite'nin evresinde bulunurlar. Antik d
nemde tanrann ok saydaki heykeli, genellikle yapldklar yerin adyla
anlmaktadr.
22b. Resim- Aphrodite (Venus) ve Eros (Anor-Anores), Roma Dnemi,
Louvre.
Aphrodite gibi ak simgeleyen Eros'tan baz efsanelerde Aphrodite ve
Hermes'in olu diye, baz efsanelerde de Eileithyia veya ris'in olu diye
sz edilir. Eros'un nitelikleri zamana ve mekana bal olarak deiiklikler
gsterebilmektedir. Hesiodos geleneine gre Eros, evrensel bir ilkeden,
insanlar oklaryla kovalayan ve yaralayan kanatl, alayc ve yaramaz, gide
rek tehlikeli bir ocuk biimine girmi ve gnmze bu nitelikleriyle gel
mitir.
Ak, ama cinsel ak simgeleyen Aphrodite ve Eros bazen birlikte,
yanyana betimlenmilerdir. Resimde erotik bir durutaki Aphrodite'nin
hemen yan banda, tanrann kutsal hayvan yunusun zerindeki Eros
grlmektedir.
23. Resim- Sandro Botticelli ( 1 445-1 5 10) , Aphrodite'nin (Venus'un) douu,

Floransa, Uffizi.
Simgesel anlamlarla dolu bir "Venus'un douu''. Bu anlamlarn aklan
mas hayli deiik ve tartmal. Esere kaynak olan metnin daha ok Latin
ozan Ovidius olduu syleniyor.
Aphrodite, bir kavk iinde, deniz suyundan doarken grlyor. Kimi
leri bunu, bat rzgar Zephyros ve Zephros'un sevgilisi bahar tanras
Khloris tarafndan itilerek Sicilya kylarna veya Portovenere'ye kan bir
Aphrodite olarak yorumlarken, daha inanlr baka yorumculara gre, bu
eserde yeni-platoncu bir anlam aramak gerekir. Bu nedenle, Venus'un de
niz suyundan douu efsanesi, ayn zamanda bir Hristiyan dncesini de
240
!akl, fiziksel bir gzellikten ok, ruhsal gzellii yanstmakta ve yalnlk,
apaklk, sadelik anlam tamaktadr. Dolaysyla Venus, Doa'nn (hava,
su, toprak) dourduu bir Humanitas olmaktadr. Solda, kuzey rzgar
Boreas ile yeller yneticisi Aiolos (veya Zephyros ile Khloris), frkleriyle
deniz suyunu dalgalandryorlar.
Sada bir peri (veya Hora), iek am bir rtyle Venus'u karlyor.
Bu rt ise, doann bitki ve ieklerden oluan grnmn artr
yor.
24. Resim- Sandro Botticelli (1445- 1 5 10), Bahar, Floransa, Uffzi.

Yorumu kesin olmayan bir tablo. ne srlen yorumlar arasnda en inan
drc olan, Warburg'un yorumudur. Buna gre, "Bahar" tablosu, eski o
zanlarn ve Poliziano'nun iirlerinde dile getirdikleri, Aphrodite'nin yaa
d dnyay anlatmaktadr.
Sada, bat rzgar Zephyros, Flora'y izliyor. Zephyros tarafndan sa
hip olunan Flora, bahar 'vakti'ne dnyor ve dnyaya iekler sayor.
Ortada, Humanitas' simgeleyen Aphrodite; onun stnde ak okunu at
makta olan bir Eros; daha sola doru, Kharit'ler ( Gzeller) ; en solda,
kanatl sandallaryla, iki ylan sanl deneiyle Hermes (Mercurius) .
25. Resim- Poseidon ve Triton, 1620, Londra, Victoria and Albert Museum.
Denizlerin tanrs Poseidon, tasvirlerinde Zeus'a ok benzer. oun dik o
larak, plak ve l yabasyla gsterilir. Gl kuvvetli kaslarn egemen
olduu plakl, vakardan ok kaba kuvvet izlenimi brakr. Kark ve
sert sa sakal vardr. Triton ise, Poseidon'la Amphitrite'nin biricik olu
dur. Yans insan, yans da balk olarak tasarlanrd. Denizi dalgalandrmak
istedii zaman elindeki kavky hzlca, sakinletirmek istedii zaman ise
hafife ttrrd.
26. Resim- Poseidon arabasyla, mozaik, Ostia.
" . . . Denizlerin tanrs Poseidon, deniz dibindeki altn sarayndan kt
zaman, tun ayakl ve altn yeleli atlarn ektii arabasna binerdi. aha
kalkarcasna frlard atlar. ylesine hzla koarlard ki, dalgalar stnde u
ard sanki araba. Poseidon'un evresinde deniz canavarlar hoplayp zp
lard. Elinde tuttuu l yabasyla dalgalan kabartrd. . . "
27. Resim- [27a. Resim] Gian Lorenzo Bernini ( 1598- 1680), Proserpina'nn
(Persephone'nin) karl, Roma, G alleria Borghese.
" . . . Toprak ve bereket tanras Demeter'in kz Persephone (Lat. Proserpi
na), bir gn ayrda nergis toplarken, yeralt dnyasnn egemeni Hades
tarafndan karlr. Persephone, kurtulmak iin lklar iinde debelenir
ama yer yarlr ve zavall kz alan yarktan kaybolur gider . . .
"
241
Resim Aklamalar
tarafndan karlr. Persephone, kurtulmak iin lklar iinde debelenir

ama yer yarlr ve zavall kz alan yarktan kaybolur gider . . .
Heykelde Hades'i, Persephone'yi karrken ve bal cehennem k
pei Kerberos'un eliinde gryoruz.
"
28. Resim- Dionysos, vazo resmi. ..V. yy. , I3erlin, Charlottenburg.

arap tanrs Dionysos, asma dalyla evrili olarak, banda sarmaktan bir
elenk ve elinde thyrsos ad verilen (ucunda bir am kozala bulunan) u
zun denekle grlyor. Karsnda, tanrnn alayn oluturan varlklar
dan bir silenos.
28a. Resim- Michelangelo ( 1 475- 1 564) , Dionysos, Firenze Bargelo Mzesi.
nceleri sakall, orta yal bir erkek figr olarak canlandrlan tanr Dion
ysos, zamanla sakalsz bir gen erkek olarak tasvir edilmitir. Elinde tuttu
u arap kadehiyle ayakta zor duran bir sarho eklinde gsterilmitir; ya
nnda alaynda duran bir satyr var.
29. Resim- Mainas, kabartma, Paris, Louvre.
"Dionysos'un alayn silenos'lar, satyr'ler ve nympha'lardan baka
Bakkha'lar olutururdu. Bakkha'lar 'Tanr Dionysos-Bakkhos'un dinsel t
renlerini kutlayan kadnlar alay' idi. Bunlar, 'plak bedenlerini benekli
ceylan postlaryla rter, balarna sarmak elenkleri sarar ve ellerinde
thyrsos denilen uzun bir denek' tarlard. Thyrsos, ucunda am kozala
bulunan, sarmak ve asma yapraklar sarl bir denekti. Tanrnn pein
den lgnca koan Bakkha'lar, kendilerinden geerler, nlerine gelen
hayvanlar paralarlard. te, lgnca kendinden geen Bakkha'lara, bu
lgnlk anlarnda Mainas ad verilirdi . . .
"
30. Resim- Pieter Paul Rubbens ( 1 577-1640) , Gzeller, (Klarit'ler veya

Gratiae'ler) , Museo del Prado.
" . . . Zeus'un, Okeanos kz Eurynome'den olma kzna verilen ad. iek
ve yemi veren doann olduu kadar, insan yaantsn gzelletiren, ho
klan eyin de kiiletirimidir. Kharit'ler ( Gzeller) sanat etkinliini e
sinleyen tanralardr. Hesiodos geleneine bal kalnarak, saylar ola
rak saptanmtr. Aglaie (Parlaklk) , Kharit'lerin en gencidir; Euphrosyne
(Sevin, Nee) 'yi; Thalia ise (ieklenme)'yi temsil eder . . .
.. IV. yy. 'dan itibaren plak olarak ve zarif davranlar iinde tasvir
edilmee balandlar.
"
3 1 . Resim- Raffaello Sanzio ( 1 483- 1 520) , Galateia'run zaferi, Roma, Farnesina.
242
Bu Galateia'nn, Pygmalion'un dirilen bir heykelden meydana gelen
sevgilisi Galateia ile kartrlmamas gerekir. Resimde, Galateia, iki yunus
balnn ektii, deniz kabuundan yaplm arabasyla, Triton'lar ve Ner
eus Kzlar arasnda ilerliyor. En nde, elleriyle yunuslardan birine tutun
mu olan ocuk, ino'nun olu kk tanr Palaimon'dur. Yukardan, k
k eros'lar ak oklar frlatyorlar.
Triton, Poseidon'la Amphitrite'nin biricik oullardr. Belden aas
balk veya yunus bal, belden yukars insan olarak tasarlanrd. Denizi
dalgalandrmak istedii zaman elindeki kavky hzlca, sakinletirmek iste
dii zaman hafife flerdi. .. IV. yy. 'dan itibaren, birden ok Triton t
remee balad ve biimlerinde de deiiklikler oldu. Gsleri ve n a
yaklar at biimini ald. Bu yolla, deniz Kentaur'lar denilen yaratklar
meydana gelmi oldu.
32. Resim- Caravaggio (1573- 1 6 10), Narkissos, Roma, Galleria Nazionale di Arte
antica.
" . . . enesi dkl nedeniyle, Hera tarafindan, duyduu her szn son
szcn tekrarlamaa tutsak edilen Eklo, Narkissos 'u sever. Ne var ki
sevdii gence bir trl kavuamaz gzel peri Ekho. Katka kaar Narkis
sos. Sonunda, gnln yaralad kzlardan birisi tanrlara yalvararak,
Narkissos'un cezalandrlmasn ister. Tanrlar da, 'Bakasn sevmeyen
kendini sevsin!' buyururlar. Dalgalarnda gmler oynaan berrak bir p
nar, av ve scaktan yorulan Narkissos'u eker. Gidermek istedike artar su
suzluu ve birden, suya vuran kendi gzelliine tutulup kalr. Ve bylece
eriyip gider Narkissos . . .
"
32a. Resim- Benvenito Cellini (1500- 1 571), Narkissos.

33. Resim- Asklepios ve kz Hygieia, kabartma, Paris, Louvrc.
insan salnn korunmasyla grevli tanr Asklepios, sanatta, Zeus'a e

grkemde, yal ve sakall bir erkek olarak tasvir edilir. Dnceli ve baba
can bir ifade tar.
Bu kabartmada solda oturmu olarak gsteriliyor. Ayakta duran figr,
kz Hygieia. Sada ise, Tanr'ya adak sunan hastalar.
34. Resim- Meleagros, .. IV. yy. , Skopas'n tun bir heykelinden kopya, Roma,
Vatikan.
"Meleagros, Oineus ile Leda'nn kzkardei Althaia'nn oludur. Aitholia
blgesindeki Kalydon kentine musallat olan domuzu ldrmekle n ka
zanmtr. Meleagros, bir mzrakla ldrd Kalydon domuzunun derisi
ni yzerek, hayvan ilk yaralayan avc kz Atalante'ye armaan eder . . .
Meleagros, gl ve gzel bir gen olarak, uzun bir mzrakla ve bir k
pek eliinde tasvir edilir.
"
Resim Aklamalar
243
zanmtr. Meleagros, bir mzrakla ldrd Kalydon domuzunun derisi

ni yzerek, hayvan ilk yaralayan avc kz Atalante'ye armaan eder . . . "
Meleagros, gl ve gzel bir gen olarak, uzun bir mzrakla ve bir k
pek eliinde tasvir edilir.
35. Resim- Kalydon domuzu av, vazo resmi, i.. 570, Firenze Arkeoloji M
zesi.
" . . . Kalydon kral Oineus, bir yl Artemis'e kurban kesmeyi unutur. fkele
nen tanra, btn lkeyi yakp yksn diye, grlmedik byklkte ve
vahilikte bir yaban domuzu gnderir. Canavar ldrmek iin, Yunanis
tan'n btn kahramanlar ava arlr. Hayvan ilkin, Atalante adnda bir
kz srtndan okla yaralar. Sonra Oineus'un olu Meleagros, bir mzrakla
domuzu ldrmeyi baarr . . .
"
36. Resim- Guido Reni (1 575-1642), Atalante ve Hippomenes, Napoli, Capo

dimonte.
" . . . Gzel bir kz olan avc Atalante, kz olan kz kalmak istemesine karn,
bir gn evlenmee zorlanr. Yine de evlenmemek iin bir oyun kurar. s
teklilerin hepsini kendisiyle kou yarna sokar; kendisini kim geerse, o
nunla evleneceini syler. Fakat btn istekliler yar yitirirler ve Atalan
te'nin amaz oklaryla can verirler. Yalnz Hippomenes (Melanion) adn
da biri Atalante'yi alt eder. Hippomenes, Aphrodite'den salad altn el
malar kou srasnda yere atar. Atalante, elmalar yerden toplamak iin e
ilip vakit kaybedince, Hippomenes onu geer ve yar kazanr . . .
"
37. Resim- Sisyphos ile Tityos Hades'de, vazo resmi, ..VI. yy. , Roma, Vati
kan.
" . . . Aiolos'un olu ve Korinthos kentinin kurucusu Sisyphos, tanrlara kar

su iledii iin, teki dnyada sonu gelmeyen bir cezaya arptrlr: Ko
caman bir kayay durmadan iter bir tepeye doru. Ama tepeye varmasna
bir parmak kala, aa yuvarlanr kaya. Ve bu, bylece srp gider . . . "
" . . . Tityos ise, Zeus'un bir nympha'dan (peri) olma dev ocuudur.
Apollon'la Artemis'in analar Leto'ya (Latona) saldrd iin, bu iki tanr
nn oklaryla can verir. Hades'de, iki akbaba yreini durmadan kemirir;
kemirdike de yrek byr . . . "
Solda, kaya parasn srtlanm Sisyphos; sada, yreini bir akbaba
nn kemirdii Tityos.
38. Resim- Gorgo'lar, vazo resmi, Paris, Louvre.
" . . . Ylan sal, yaban domuzu dili, tun elli, altn kanatl yaratklardr Gor
go'lar. Phorkys'le Keto'nun kzdr. Adlar Sthenno, Euryale ve Medusa'
dr. Baktklar kimseyi taa eviren Gorgo'lardan yalnzca Medusa lm-
244
lyd. Perseus, Medusa'ya arka arka giderek yaklar ve Athena'nn tuttu

u bir ayna yardmyla, uyumakta olan Gorgo Medusa'nn ban keser . . . "
Bu resimde Gorgo grlyor. En solda, ba kesilmi Medusa.
39. Resim- Perseus Gorgo'lardan kayor, vazo resmi, Paris, Louvre.
" . . . Seriphos adas kral Polydektes, Perseus'un anas Danae'ye tutulur. Bir
ayak ba sayd Perseus'u ortadan kaldrmak iin, ona, gidip Gorgo Me
dusa'nn ban getirmesini buyurur. Bu etin i iin Perseus'a Athena ve
Hermes yardm eder. Perseus kanatl sandallar, insan grnmez klan
miferi, byl torbas ve elmastan orayla Gorgo'larn oturduu Okea
nos kylarna varr. Orada, Gorgo'yu uyur bulur. Medusa'ya bakmamak
iin arka arka giderek ona yaklar, nk Gorgo'lar baktklar kimseyi taa
evirirler. Perseus, Athena'nn tuttuu aynada (veya kalkanda) Medusa'nn
imgesini grr ve orakla, arkasna doru vurarak, canavarn ban keser
ve kelleyi torbasna yerletirdii gibi kaar oradan. Bu arada uyanan teki
iki kzkarde, onu izlemee koyulurlar. Ama baln Perseus'u grnmez
klmas nedeniyle, yakalayamazlar . . .
"
40. Resim- Perseus ve Andromeda, duvar resmi, Pompeii.

"Denizler tanrs Poseidon, nne gelen her eyi paralayan bir ejder
gnderir Habeistan'a. Biliciler, bu beladan kurtulmak iin, Habe kral
Kepheus'la Kassiepeia'nn kz Andromeda'nn ejdere yem olarak verilme
sini nerirler. Andromeda, aresiz, bir kayaya balanr ve ejderin gelip o
nu yemesi beklenir. te bu srada, Zeus'un Danae'den olma olu, kahra
man Perseus oradan geer; kz grr grmez de ak olur. Ejderi, elmas
tan orayla kestikten sonra, Andromeda ile evlenir . . .
"
41 . Resim- Herakles ve Nemea aslan, Attika vazosu, i. . 500, Metropolitan

Sanat Mzesi.
" . . . Eurystheus'un Herakles'ten istedii on iki iin ilki, Nemea aslann
tirmesiydi. Typhon'la Ekhidna'dan olma bu canavar Herakles, gl kol
laryla skarak ldrr . . . "
4 1a. Resim- Herakles (Farnase Heraklesi), Napoli Ulusal Mzesi.
Fizik ve moral gcn, kahramanln simgesi olan Herakles hem kahra
man hem de tanr olarak tapm grmtr. ok ien, ok yiyen, canl ve i
yi kalpli bir dev olarak tanmlanan Herakles, Yunanlarn gznde ktleri,
sznde durmayanlar cezalandran, insann bana gelen afet ve belalar
alt edip yenen yiitlik ve yreklilik simgesidir. Tasvirlerde dev boyutlu
adeleli biri olarak gsterilir.
Resim Aklamalar
245
42. Resim- Herak.les ve Kyreneia geyii, bronz heykel, Palermo, Museo

Nazionale.
" . . . Eurystheus, Herakles'ten Kyreneia geyiini diri diri yakalamasn ister.

Geyik, Artemis'e kutsaldr ve altn boynuzlu, bakr ayakldr. Herakles onu,
bir nehirden getii srada hafife yaralar ve tutar. . .
"
43. Resim- Herakles ve Erym.anthos domuzu, vazo resmi, Paris, Louvre.
" . . . Eurystheus, Herakles'ten, Erymanthos dandaki yaban domuzunu da

canl olarak yakalamasn ister. Herakles domuzu bir dada yakalar . . .
"
44. Resim- Atlas, Herakles'e Hesperid'lerin elmasn veriyor, Zeus tapna

ndan metop, ..V. yy. , Olympia Mzesi.
" . . . Eurystheus'un Herakles'e buyurduu ilerden biri de, Bat Kzlar'nn

(Hesperid'lerin) altn elmalarn getirmesidir. Herakles, Bat Kzlar'nn
bahesine gelince, orada dnyay srtnda tayan Atlas'n ykn srtlanr
ve altn elmalar almaa onu gnderir. Elmalar getiren Atlas, dnyay tek
rar srtlanmak istemedii iin, elmalar Eurystheus'a kendisi gtrmeyi
nerir. Bu tuza anlayan Herakles, bir dakika dnyay tutmasn, bana bir
yastk koyacan syler Atlas'a. Bu tuzaa kanan Atlas dnyay tekrar srt
lannca, Herakles elmalar alp gider . . .
Bu kabartmada, Herakles dnyay tutuyor. Atlas ise, getirdii elmalar
ona gsteriyor. Solda Athena, Herakles'in srtna koyduu yastkla ona
yardm ediyor.
"
45.
Resim- Herak.les, kars Deianeira'y karmak isteyen Nessos'u

yeralyor, vazo resmi, Paris, Louvre.
" . . . Herakles, kaynatasnn gen arap sunucusu Eunomos'u istemiyerek
ldrnce, kars Deianeira'y da yanna alarak, gnll srgne gider.
Gney Tesalya'da bir nehir kysnda, Kentaur (At Adam) Nessos'la karla
r. Nehri gemek iin At Adam'n yardm gerekir. Nessos, Deianeira'y
karya geirirken, ona sahip olmak iin zor kullanmak ister, fakat
Herakles bir okla Nessos'un iini bitirir . . .
Resimde, ortada At Adam Nessos, Deianeira'y srtlanm giderken,
Herakles At Adam ardndan yaralyor.
"
46. Resim- Oidipus ve Sphinks, vazo resmi, .. V. yy., Roma, Vatikan.
" . . . Laios'un olu Oidipus, tanmad babasn yanllkla ldrdkten so

ra, Thebai'e varr. Kent, Sphinks ad verilen bir canavarn korkusuyla ya
amaktadr. Sphinks, kadn bal; gs, bacaklar ve kuyruu alsannki gi
bi ve kanatl bir yaratktr. Hera'nn Thebai kendine bela ettii Sphinks,
ehrin giriinde beklemekte, kente giren yolculara Musa'lardan rendii
246
bir bilmeceyi sormakta, buna cevap veremedikleri iin herkesi paralayp

yemektedir. Oidipus ise, bu bilmeceyi cevaplandrr ve Laios'tan boalan
taht ile dul kralie lokaste'ye sahip olur. Sphinks ise, kendini kayalklar
dan aaya atarak ldrr . . .
"
47. Resim- Anazon, Roma, Museo Capitolino.

" . . . Amazon'lar, Kafkasya'dan gelen, Karadeniz' de Thermodon (Terme) a
y kylarna yerleerek, orada Themiskyra kentinde efsanevi bir devlet ku
ran sava kadnlardr . . .
Kalkan, ok ve yayla silahl olarak, oun at zerinde, gzel sava kz
lar olarak tasvir edilmilerdir.
"
48. Resim- Tintoretto ( 1 5 1 8- 1 594) , Leda, Floransa, Uffizi.

" . . . Sparta kral Tyndareos'un kars Leda'y, Zeus, bir kuu klna girerek
elde eder. Bu iftlemeden meydana gelen yumurtalardan, Helena, Kastor,
Klytaimestra ve Polydeukes (Polluks) doar . . .
"
49. Resim- Pieter Paul Rubens (1 577- 1640) , Leukippos kzlarnn karl,
Mnih, Aite Pinakothek.
" . . . Beyaz bir kuu klna giren Zeus'la iftleen, Sparta kral Tyndareos'
un kars Leda, iki yumurtadan iki ikiz dourur. Bunlardan Helena ile
tor, Zeus'un dlleri; Klytaimestra ile Polydeukes (Polluks) ise Tyndareos'
un dlleri saylr. yi bir binici olan Kastor'la, iyi bir dv olan
Polydeukes'e (Polluks'a), bu yeteneklerinden dolay, 'Zeus'un delikanlla
r' anlamnda 'Dioskur'lar' denir . . .
" . . . Tyndareos'un erkek kardei daha vardr. Bunlardan ikisi
Aphareus ve Leukippos'tur. Leukippos'un Hilaira ve Phoibe adnda iki k
z; Aphareus'un ise das ve Lynkeus adnda iki olu vardr. das'la Lynkeus,
Leukippos'un iki kzyla nianlanrlar. Fakat nian trenine amca oullar
iki Dioskur'u da armak yanlln yaparlar. nk Dioskur'lar, iki g
zel Leukippos kzn karverirler . . .
Bu resimde, Hilaira ve Phoibe'nin, iki Leukippos kznn, iyi binici Kas
tor'la, iyi dv Polluks (Polydeukes) tarafindan karl grlyor. At
stndeki gen, Kastor; plak gen ise, kardei Polluks'tur. Karma ola
yna iki kk Eros elik ediyor.
"
"
50. Resim- Paris'in yargs, vazo resmi, . .V.yy. , Berlin, Charlottenburg.
" . . . Kra! Peleus ile Thetis evlenirken dne hemen btn tanr ve tanr
alar katld hade, kavga tanras Eris bu arnn dnda braklr. Eris
de, bunun cn almak iin, stnde 'En Gzeline' diye yazl altn bir
elmay Hera, Aphrodite ve Athena'nn arasna atar. Kimin daha gzel ol
duu konusunda bu tanra arasnda yle bir kavga kar ki, sonunda
Resim Aklama/ar
247
ya Zeus, ya da adalet tanras Themis, yargy Paris'in vermesini buyurur.

tanra, Hermes'in klavuzluunda Paris'e giderler. Onu, da Da'nda
srlerini otlatrken bulurlar. Ona, gelilerinin nedenini anlattktan sonra,
her biri ayr bir sz verir. Hera, kendisini 'en gzel' setii takdirde, ona
Asya kralln vereceini; Athena, akl ve baar salyacan; Aphrodite i
se, 'en gzel' seildii takdirde, ona, Spartal Helena'nn akn vereceini
syler. Paris, Aphrodite'yi, dolaysyle Helena'nn akyla yanmay seer . . .
Soldan itibaren: elinde /yrasyla Paris, kanatl sandalet ve grnmez k
lan balyla Hermes, Athena ve Aphrodite.
"
5 1. Resim- Hagesandros, Polydoros ve Athanadoros, Laokoon, .. I.yy. , Roma,

Vatikan.
" . . . Laokoon, Troyal bir rahiptir. Yunanllar, ii asker dolu tahta at Troya
kaplarnda braknca, atn kente sokulmasna kar kmtr. Atn, Troyal
lara kurulan bir tuzak olduunu ileri srmtr. Sinan adnda bir casusun
abalaryla, Troyallar tahta at ieri almaa hazrlanrlarken, Laokoon,
Poseidon'a bir kurban kesiyordu. Birden, Tenedos taratindan iki ylan be
lirdi. Dalgalar arasnda inip kalkan gsleriyle, kan ve ate tikran gzle
riyle, slk alan azlarn yalayan dilleriyle gelip, Laokoon'un iki ocuu
na saldrdlar, onlar kvrmlar arasna smsk kstrdlar. ocuklarnn
yardmna koan Laokoon da yakaland korkun kvrmlar arasna. Sonra,
her de cansz serildiler yere . . .
"
5 la. Resim- El Greco, Laokoon, Washington, National Gallery.

Resim 52- Diree bal Odysseus ve Seiren'ler, vazo resmi, .. V. yy.
" . . . Seiren'ler, ku vcutlu, kadn bal deniz kzlardr. Sonralar belden
yukars kadn, belden aas balk olarak tasvir edilmilerdir. Genellikle
tanedirler. Syledikleri ok gzel arklarla insan kendinden geirip
bylerlerdi. Ne var ki, bu byleyici ezgiye dayanamayp onlarn yanlar
na koan da bir daha geri dnmezdi. yi yrekli byc Kirke, Seiren'lerin
nnden gemek zorunda olan Odysseus'a, bu byye kaplmamak iin,
kendisini geminin direine balatmasn, arkadlarnn kulaklarn da
balmumuyla tkamasn salk verir . . .
Resimde, ortada, diree bal Odysseus; evresinde dnen tane
Seiren (Siren) ; gemide ise, Odysseus'un, krek eken arkadalar.
"
5:-S. Resim- Penelope tezgah banda, vazo resmi, .. V. yy. , Chiusi, Museo
Civico.
" . . . thake kral Odysseus'un kars Penelope, kendisiyle zorla evlenmek is
teyenleri oyalamak iin, Laertes'e gndzleri dokuduu keten bezini, gece
sker. Tam yl srer bu oyun . . .
"
Mitoloji
248
ve
konografi
Resimde, zgn Penelope dokuma

Telemakhos ise yannda grlyor.
tezgahnn
banda;
olu
54. Resim- Odysseus ve stninesi Eurykleia, vazo resmi, .. V. yy. , Chiusi,

Museo Civico.
" . . . Binbir servenden sonra thake 'de kendi sarayna bir dilenci klnda
giren Odysseus'u, ayaklarn ykayan stninesi Eurykleia, eski bir yara izin
den tanr . . .
Resimde, Eurykleia, dilenci klndaki Odysseus'un ayaklarn ykyor.
"
55. Resim- Tintoretto ( 1 5 1 8 - 1 594), Hayvanlarn yaratl, Venedik, Acca

demia.
" . . . Beinci gn sular, saysz canl varlklarla kaynat. Yeryznde, gk
kubbenin altnda kular utu. Tanr, kocaman deniz canavarlarn hareket
eden ve sular dolduran btn canllar, btn uucu hayvanlar, kendi
trlerine gre yaratt . . .
"
56. Resim- Michelangelo ( 1 475 - 1 564) , nsann yaratl, Roma, Cappella

Sisti na.
Tanr, ilk insan Adem'in vcuduna hayat veriyor. On bir melek, Tanr'y
tutuyor. Tanr'nn sa elinin iaret parma, Adem'in sol elinin iaret par
mana dokunmadan, bir elektrik akm gibi atlayan can, Adem'e geiyor;
Adem, topraktan ar ar doruluyor, baklar ise dikkatle Tanr'y, yara
tcy gzlyor. Tanr'y tutan on bir melekten, dii olduu ne srlen o r
tadaki, deiik kii ve kahramanlara benzetilmitir. Richter'e gre Hav
va'dr; Tolnay'a gre Havva'nn bir 'grn ', 'fikri'dir; Sadnay'e gre
Bilgelik'tir; Higgins'e gre Meryem'dir; Hettner'e gre insan ruhudur;
Sxahn'a gre, Dante'nin sevgilisi Beatrice'dir.
57. Resim- Michelangelo ( 1475- 1 564), lk gnah ve cennetten kovulu, Ro
ma, Cappella Sistina.
Havva'nn eytan tarafndan kandrl ve Havva ile Adem'in cennetten
kovuluu tek bir sahne halinde, kesintisiz bir ezamanllk iinde veriliyor.
Ortada, yilii ve Ktl Bilme Aac. Aacn zerinde, gvdesi ve ba
kadn olan Ylan, yani eytan. Bu Eden Bahesi'nin solunda, Havva, sol ko
lunu uzatm, Ylan' dan gnah elmasn alyor. Ayn ekilde Adem de aaca
doru uzanm, sanki o da meyva alyor gibi. Anmsanaca zere, Yaratl
Kitabnda, Adem, elmay Havva'dan alr. Sada, sol elindeki klc Adem'in
ensesine dayam olan melein cennetten kovduu Adem ve Havva. Kutsal
metinlerde sz edilen incir yapran, ne adem ne Havva tayor. Sol
yanda gen olan kar kocann, sada, yani cennetten kovulurken yalan
dklar grlyor.
Resim Aklamalar
249
58. Resim- Michelangelo (1475 - 1 546) , Nuh tufan, Roma, Cappella Sistina.
Arkada Nuh'un gemisi ve gemiye binmek iin onu trl yollarla zorlayp
rpnanlar. Geminin hemen nnde, ar arlk yznden batmak tehli
kesi iinde bulunan bir kayk. Kayktakiler, can havliyle binmeye alanlar
suya geri itmeye urayorlar. Sada, tepesi su yznde kalm bir kayann
stne gerilmi bir adra snm insanlar. Kimisi de arap fsnn l
nda, sarho olup her eyi unutmaya alyor. Sol n dzlemde, kurtulu
arayan bir insan kmesi. Korkudan ylm karsn srtnda tayan bir er
kek. ocuklarn kurtarmaya alan bir anne: ocuun birini kucanda
smsk tutmu; teki yavru ise, annenin bacana sarlm. Kasrgann yap
raklarn alp gtrd aaca trmanan bir gen, ayn kurtulu rpnmas
iinde. Ve btn olup bitenlerden habersiz, tasasz bir eek.
59. Resim- brahin, melek, ve shak'n kurban edilii, IV. yy. , mozaik,
Ravenna, San Vitale.
" . . . brahim'i bir gn Mamre meeliinde melek ziyaret eder. Ona, ksr
kars Sara'nn gebe kalacan mjdelerler. brahim, melekleri arlar; on
lara, korpe bir buza sunar. Melekler bu mutuyu verdikleri zaman Sara,
adrn kapsnda sylenilenleri dinlemektedir . . . "
Mozaikin sol ve orta blmnde bu olaylar canlandrlyor. brahim,
masaya oturmu melee, yiyecek getiriyor. Solda, kapda, Sara, ocu
unun olaca haberini dinliyor.
Mozaikin sa blmnde ise, brahim'in Sara'dan olma olu ishak',
kurban edii tasvir ediliyor. brahim, Tanr'nn onu denemek istemesi
zerine olu shak' Moriya Da'na kurban etmek iin gtrr. Ama ibra
him'in ballna inanan Tanr, ona bir ko yollar. Bylece shak kurtulur.
Sunan stnde kollar bal shak. brahim, klc kaldrm shak'a
indirmek zereyken, stte bir melek "Dur!" diyor. n dzlemde, bra
him'in ayaklar dibinde, Tanr'nn gnderdii ko.
60. Resim- Lorenzo Ghiberti ( 1378 -1455), shak'n kurban edilii, Floransa,
Museo del Bargello.
" . . . Tanr, brahim'i snamak istedi. Ona, bunca sevdii olu shak' alp
Moriya Da'na gtrerek kurban etmesini buyurdu. brahim, iki klesi ve
eeiyle birlikte, denilen yere gitti. Yannda ate yakmak iin kestii odun
ve ba da vard. ishak' balayp odunlarn stne koydu. Ba tam
boynuna indirecekti ki, bir melek seslendi ve Tanr'nn ona inandn, o
cua bir ey yapmamasn syledi brahim'e. Nitekim brahim, az ilerde
boynuzlar alya takl bir ko grd. Kou alp, olunun yerine kurban
etti. . .
Floransa Vaftizhanesi'nin ikinci tun kaps iin 140 1 ylnda alan ve
Jacopo della Quercia, Filippo Brunelleschi gibi sanatlarn da katldklar
"
250
nl yarmaya Ghiberti'nin sunduu bu panoda, olay en geleneksel iko

nografk unsurlaryla izliyoruz. Sada brahim, ellerini arkadan balayp
bir sunan stne diz ktrd olu shak'n boynuna ban indir
mek zereyken, tepede grnen melek, brahim'e doru uzatt sa eliy
le, ldrme giriiminin nne geiyor. Sol st kede, allklar arasnda
beliren ko; aada, sol n dzlemde, brahim'i Moriya Da'nn eteinde
bekleyen iki kle ve eek.
61 . Resim- Albrecht Drer ( 1 47 1 - 1 528) , Lut ve kzlar, Washington, National
G allery of Art.
Lut ve iki kz, Sodom kentinden kayorlar. Arkada, bir tuz heykeli haline
dnm olan Lut'un kars. Daha arkada, ate ve duman iinde patlayan
iki gnahkar kent: Sodom ve Gomorra.
62. Resim- Lorenzo Ghiberti ( 1 378- 1455), Yakup ve Esav, Firenze, Battistcro,
Porta del Paradiso.
" . . . Gzleri artk grmeyen yal ishak, teki olu Esav'n klna girerek
kendisine yiyecek getiren Yakup'a ilkoulluk hakkn verir. Yakup, kardei
Esav'n kll vcudunu taklit edebilmek iin, annesi Rebeka'nn nerisiyle,
boynunu ve ellerini olak derisiyle kaplar . . .
Arkadaki mimari mekann soldaki blmnde, geride doum yapm
Rebeka ve nde doumla ilgili konuan kadnlar yer almakta. Kadnlarn
sandaki yal, seyirciye dnk figr shak olup, byk olu Esav'a av )e
mei hazrlamasn sylyor. Esav'n yannda ayrca iki av kpei de yer
almaktadr. Mimari mekann en sadaki blmesinin iinde Rebeka,
Yakup'a srden iki krpe olak getirmesini sylemekte ve hemen onun
yannda, yapnn dnda Yakup, annesinin isteini yerine getirmek iin
omuzunda silahyla giderken gsterilmektedir. Sada nde oturan yal
shak, Esav'n kimliine brnen Yakup'a, ilkoulluk hakkn veriyor. Yan
larnda sada, olay izleyen Rebeka.
"
63. Resim- Giotto (?] ( 1267- 1337) , shak, Esav' geri eviriyor, A'isisi, San
Francesco yukar kilisesi.
" . . . Esav, gzleri grmeyen yal babas ishak'a gidip onun n avlad
hayvanlarn etinden hazrlad yemei veriyor; fakat shak, Esav'dan nce
Yakup'u inayet ettii ve ilkoulluk hakkn ona verdii iin, Esav' geri e
viriyor, getirdii yemei kabul etmiyor . . .
Esav'n ardnda annesi Rebeka grlyor.
"
64. Resim- Tintoretto ( 1 5 18 - 1 594) , Yusuf ve Potifar'n kars, Madrid, Prado.

" . . . Kardelerince tacirlere satlan Yusuf, Msr'a gtrlr; orda Fim
vun'un kumandanlarndan Potifar'a kle olarak satlr. Bir sre sonra
Resim Aklamalar
251
Potifar'n kars, gen ve yakkl Yusufa gz koyar; onunla yatmak ister.

Ama Yusuf her defasnda hayr der. Sonunda, bir gn, evde yalnz oldukla
r bir an, kadn, onu, esvabndan yakalayarak, kendisiyle yatmaa zorlar.
Yusuf bu kez de kamay baarr, ama esvab kadnn elinde kalr . . .
"
65. Resim- Tintoretto (1 5 18 - 1 594), Musa'nn nehirde bulunuu, Madrid,

Prado.
" . . . Uygulad btn tedbirlere karn, srail oullarnn gittike daha ok
oalp yayldn gren Firavun, btn erkek ocuklarn Nil nehrine at
lp boulmasn buyurur. Musa'nn annesi ocuunu bu durumda ancak
ay gizleyebilir. Sonunda, bir sepet yapar, dn katran ve ziftle kaplar,
ocuu da iine koyarak, Nil nehri kysnda bir sazla brakr. Firavun'un
kz nehre ykanmaa gittiinde, sazlkta sepeti grr. Bulunan bebein
bir brani olduunu anlad halde, acd iin onu yanna alr. ocuk b
ydnde, adna Musa denir . . .
"
66. Resim- Michelangelo ( 1475 - 1 564), Musa, Roma, San Pietro in Vincoli.
" . . . Musa, elinde iki ahadet levhas olduu halde dadan indi. Bu iki ta
levha, Tanr yaptyd; zerlerine kaznm yaz, Tanr'nn kendi yazsyd.
Musa, ordugaha yaklanca, buzay ve onun evresinde dnp duran
kavmini grd. fkesinden, elindeki ta levhalar yere atp paralad. Son
ra, dkme buzay alp atee atp eritti, suda ezip suyunu srail oullarna
iirdi. Tanr, Musa'ya, krlanlar gibi iki ta daha yontmasn, paralanan
ta levhalarda yazl olan tekrar yazacan, bunun iin ertesi sabah afak
skerken Sina Da'na gelmesini syledi. Musa, denileni yapt. Ve elinde,
ahadet'in ta levhalaryla Sina Da'ndan indiinde, kendi yznn k
gibi parladn bilmiyordu . . .
Musa figrlerinde grlen boynuzun nedeni, 'parlak' szcnn yan
l bir okuma sonucu, 'boynuzlu' anlamn tadnn sanlmasdr.
Bu heykelde tasvir edilen Musa'nn, sa koltuunda tad iki ta kv
hayla yapmak zere olduu davran, ok deiik yorumlara yol amtr.
"
67. Resim- Andrea Mantegna (1431-1506), Dalila, Samson'un salarn kesi

yor, Londra, National Gallery.
" . . . Filistinliler, Dalila adnda bir kadna tutulan Samson'u ldrmek iin,
Dalila'y elde ederler. Ondan, Samson'u yenilmez klan eyin ne olduunu
renmesini isterler. Dalila, bu gizli gcn nereden geldiini renmek i
in Samson'u o kadar bezdirir ki, sonunda Samson, ancak salar kaznd
zaman btn gcn yitireceini aa vurur. Dalila ise, Samson'u dizle
rinde uyuttuktan sonra yedi sa rgsn keser. Uyanan Samson, artk
eski Samson deildir; btn gcn yitirmitir . . .
"
252
68. Resim- Gian Lorenzo Bernini (1 598 - 1 680)

Borghese.
Davud, Roma, Galleria
" . .. . Davud, Golyat adnda Filistinli bir devi, sapanyla tirlatt bir tala yere
se rer. Sonra da ban klla kesip, kral Saul'a gtrr . . .
Heykelde, Davud, sapana takt ta atarken grlyor. aydan seip
toplad be dzgn ta koyduu torbas, sol yannda asl. Saul'un ver
dii, fakat Davud'un bir trl giyemedii zrh, bacaklarnn arasnda yl
duruyor.
"
69. Resim- Sandro Botticelli ( 1445 - 1 5 10), Jdit'in Betulya'ya dn, Flo
ransa, Uffzi.
Betulyal gen ve gzel bir dul olan Jdit, Asur kral Nebukadnetsar'n
kumandanlarndan Holofern'in ban klla kestikten sonra, yannda ca
riyesi olduu halde kendi ehrine dnyor. Elinde kl tayan Jdit'in ar
kasndan gelen cariye, Holofern'in ban gtryor.
70. Resim- Antonio Campi (1525 - 1 5 78) , Sleyman'n yargs, Brescia Mzesi.
" . . . ki fahienin birer ocuu vardr. Birlikte oturmaktadrlar. Gece ocuk
lardan birisi lr. ocuu len anne, arkadann ocuuyla ly deiti
rir. Bunun zerine Kral Sleyman'a bavururlar. Kadnlardan her ikisi de,
sa kalan ocuun annesi olduunu ileri srer. Sleyman, hangisinin ger
ek anne olduunu anlamak iin bir kl istetir, ocuun ikiye blnme
sini, yarsnn birisine, yarsnn da tekisine verilmesini buyurur. O zaman
ocuun asl annesi, 'Hayr, hayr, onun olsun ocuk, yeter ki lmesin' d
yerek yalvarmaa balar. Sleyman'n yargs kesindir artk: Sa kalan o
cuk, gerek anne olduunu ispatlayan bu kadna verilecektir . . .
Resimde, tahtnda Sleyman; solda, eli kll bir askerin kucanda tar
tma konusu olan ocuk; yerde l ocuun cesedi; sada, ocuun asl
annesi yalvaryor; ayaktaki kadn ise, l ocuunu sa ocukla deitir
mek isteyen ikinci anne; arkada, olaya tanklk edenler.
"
7 1 . Resim- Piero della Francesca ( 1 4 10-1 492) , Saba Melikesi ve Sleyman,

Arezzo, Chiesa di S. Francesco Klisesi.
Sleyman'n byk nn iiten Saba Melikesi, onu, ustaca hazrlanm
sorularla snamaya geldi. Sleyman'n yantlayamad bir tek soru bile
olmad. Saba Melikesi pek ok vc szden sonra, armaanlar sundu
Kral Sleyman'a.
72.
Resim- Tintoretto ( 1 5 1 8- 1 594) ,

Kunsthistorisches Museum.
Susanna ve
iki
ihtiyar,
Viyana,
Resim Aklamalar
25 3
" . . . Babilonia'da oturan, Yohakim adnda bir Yahudi'nin karsyd Susanna.

O yl iin yarg seilen iki ihtiyar adam, Yohakim'in evine giderlerdi.
Susanna ise, her gn le zeri, herkes gittii zaman, baheye kar gezi
nirdi; kimi zaman da banyo yapard. Kadna tutulan bu iki ihtiyar, baheye
saklanrlar, onu gizlice gzlerlerdi . Yine gnlerden bir gn Susanna, iki
cariyesiyle birlikte banyo yapmak iin baheye kt. Cariyelerini gnderip
yalnz kalmak istedi. O zaman iki ihtiyar, saklandklar yerden dar kp,
ona saldrdlar . . .
Bu yknn gerisi olduka uzundur. Fakat sonunda, iki ihtiyar, bu
namuslu kadna attklar iftirann cezasn canlaryla derler.
"
73. Resim- Vaftizci Yahya'nn douu, adnn konulnas ve snnet edile

si, Washington, National Gallery.
" . . . Zekeriya'nn kars yal Elizabet, kutsal yoldan gebe kalmt. Sresi
dolduunda, bir olan ocuu dnyaya getirdi. Doumun sekizinci gn,
komular ve akrabalar ocuun snnetine geldiler ve ona Zekeriya adn
koymak istediler. Anas ise, ocuun adnn Yahya olacan syledi. Baba
sna sordular. Zekeriya konuamad iin bir levha istedi ve stne
'Yahya' yazd. . .
Arka dzlemde, yataa uzanm Elizabet'le ocuk Yahya ve iki hizmeti
grlyor. n dzlemde, ortada, oturan Zekeriya, bir levhaya ocuun a
dn yazyor. Hemen sada ise, Yahya snnet ediliyor.
"
74. Resim- Piero della Francesco ( 1 420- 1 492), sa'nn vaftiz edilii, Londra,
National Gallery.
Vaftizci Yahya, sa'y, Erden nehrinin sularnda vaftiz ediyor. Soldaki
melek, genellikle vaftiz sahnelerinde grlenin tersine, sa'nn giysilerini
tutmuyorlar; orada yalnzca bulunmakla yetiniyorlar. Arkada, vaftiz olmak
iin soyunan bir baka kii. stteki ak gvrcin, Tanr ruhunun isa'nn s
tne konduunu simgeliyor.
75. Resim- Benozzo Gozzoli (1420-1497), Salome'nin dans ve Yahya'nn ba
nn vurulnas, Washington, National Gallery.
" . . . Herodes Antipa, kardeinin kars Herodias'la evlenmiti. Vaftizci Yahya

ise bu davrann doru olmadn aka sylyordu. Bu nedenle,
Herodias, Yahya'ya kin besliyordu. Kral Herodes'in, ya gn dolaysyla,
Galile'nin ileri gelenlerine verdii bir ziyafette, Herodias'n kz Salome de
vard. Oynad oyunlar Herodes'in ve arllarn o kadar houna gitti ki,
kral bir an, 'Dile benden ne dilersen' diyence, Salome annesine dant ve
bir tepsi iinde Vaftizci Yahya'nn ban diledi. Kral, istemiyerek de olsa,
verdii sze uyarak, Salome'nin bu isteini yerine getirdi. . .
Sada, Herodes ve arllarn nnde dans eden Salama. Salome'nin
hemen ardnda, kede, ayakta duran Herodias. Solda, hapiste, bir muha"
254
tiz taratindan Yahya'nn ba kesiliyor. Ortada, dip dzlemde, Salomc,

kendisine tepsi iinde verilen Yahya'nn ban, annesi Herodias'a veriyor.
76. Hesim- G iotto ( 1267- 1 337), Altn Kap'da buluma, Padova, Cappella degli
Scrovegni.
" . . . Bamelek Cebrail, iki yalnn, bir gn Kuds'tc, Altn Kap'da bulua
caklarn sylemiti. Nitekim Yohakim ve Anna, Meryem adnda bir kz o
cuklar olaca mutusunu rendikten sonra, Altn Kap'da buluurlar . . .
Buluup kucaklan kar kocann solunda bir oban; sanda, kapnn
giriinde, bir kme kadn, olayda hazr bulunuyorlar.
"
77. Resim- G iotto ( 1267- 1337) , Meryem'in douu, Padova, Cappella degli
Scrovegni.
Soldaki blmde, bir kadn tekisine bez uzatyor. Odada ise, Anna, kom
u bir kadnn tuttuu yeni doan kz Meryem'i kucana almak iin kolla
rn uzatyor. Anna'nn yatt yatan hemen nnde, hizmeti iki kz, k
k Meryem'i ykyor.
78. Resim- G iotto 1 267- 1337), Meryem'in tapnaa sunuluu, Padova, Cap
pella degli Scrovegni.
" . . . Anna, ocuu olmas iin Tanr'ya yalvard srada, bu ocuunu Tanr
hizmetine adayacana da sz verir. Meryem be yana gelince, bu sz
yerine getirmek iin Meryem'i tapnaa gtrr . . .
Anna, bu freskoda, ocuk Meryem'i arkasndan tutarak, tapnan mer
divenlerinden karyor. Rahip, Meryem'i kabul ediyor. Olayda hazr bulu
nanlar iinde, Anna'nn hemen arkasnda yer alan, yandan grdmz,
ba haleli ve sakall figr, Yohakim'dir.
"
79. Hesim- Haffaello Sanzio ( 1 483- 1520) , Meryem'in evlenmesi, Milano,

Brera.
" . . . Meryem, tapnakta on yl Tanr'ya hizmet eder. Yaklak olarak 1 5 ya
ndayken, rahipler kendisine, evlenme ann geldiini bildirirler.
Barahibe grnen bir melek, btn isteklilerin arlmasn, bunlarn ta
pnakta bir gece kalmalarn, kimin denei yeerirse, Meryem'in onunla
evlenmesini syler. Yalnzca Nasral bir marangoz olan Yusufun denei
yeerir . . .
Arka dzlemde tapna, n dzlemde ise evlenme sahnesini gryc)
ruz. Ortada, barahip, sanda duran Meryem'le, solunda duran gen g
rnl Yusufun ellerini birletiriyor; Yusuf, Meryem'e yzk takyor. Yu
sufun arkasnda, Meryem'le evlenmek isteyen teki istekliler, ellerinde
yeermeyen deneklerini tutuyorlar. Yusufun elindeki denein ucunda
"
255
Resim Aklamalar
iek am. Meryem'in ardnda, arkadalarndan oluan bir kme bulu

nuyor.
80. Resim- Simone Martini ( 1284- 1 344) , Meryem'e mjde, Floransa, utfzi.
" . . . Cebrail, Nasra ehrinde, Yusuf adnda bir marangozla nianl Meryem
adnda bakire bir kz ziyaret eder. Ona, Kutsal Ruh araclyla, hibir er
kek bilmeden gebe kalacan, bir olu olacan, ocua sa adn koyaca
n mjdeler . . .
Solda, diz km, kanatl Cebrail, Meryem'e mutlu haberi veriyor.
Meryem, sada, bu haber karsnda okumasn yarda brakm. kisinin
ortasnda, Meryem'in gnahszln, akpakln simgeleyen zambaklar.
stte ise, kanatl meleklerle evrili, gvercin biiminde Kutsal Ruh.
"
8 1 . Resim- Ikate Fra Ancelico ( 1 387- 1455), Meryem'in Elizabet'i ziyareti,

Cortana, Museo Diocesano.
" . . . Meryem, kendisine bamelek Cebrail taratindan kutsal yolla bir olu o
laca mutusu verildikten sonra, Zekeriya'nn kars Elizabet'i ziyaret e
der. Onun yannda ay kadar kaldktan sonra evine dner . . .
Zekeriya'nn kars Elizabet de, ileri yana karn, yine kutsal yolla,
Yahya'ya gebedir.
Soldaki gen kadn Meryem, sadaki yal kadn ise Elizabet'tir.
"
8 1a. Resim- jabobo Carruci Pontormo (1494- 1 5 57), Meryem'in Elizabet'i zi

yareti, Floransa, Utl1zi Galerisi.
Aklama iin bkz. 8 l. resim.
82. Resim- sa'nn doumu, Greme, Karanlk Kilise.
Ortada bir dek zerinde Meryem sa elini bebek isa'ya doru uzatm
tr. Meryem'in sanda dnr vaziyette olan yal adam Yusuftur. Do
um sahnesi sa'nn iki hizmetkar taratindan banyo ediliini de kapsamak
tadr.
83. Resim- Giorgione ( 1 477- 1 5 10 ) , obanlarn tapnmas, Washington, Natio
nal Gallery.
" . . . Beytlliihim blgesinde, srleriyle birlikte geceyi krda geiren oban
lara grnen Tanr melei, onlar kutsal a bodu ve isa'nn doumunu
mjdeledi. Melein dediine gre, obanlar onu, kundaa sarlm ve bir
yemlie konulmu olarak bulacaklardr. Melek, daha baka meleklerin e
liinde ge dnnce, obanlar, mjdelenen bu olay grmee gittiler. A
hrda, ocuk sa ile Meryem'i ve Yusufu buldular . . .
"
256
84. Resim- Michelangelo ( 1 475-1564), Kutsal Aile (Tondo Doni), Floransa,

Uffzi.
Meryem, Yusuf ve ocuk sa'dan oluan Kutsal Aile grlyor. Arkadaki
plak figrler deiik biimlerde yorumlanmtr. Sada, orta dzlemdeki
ocuk, kk Vaftizci Yahya' dr. Eserin anlam, yle aklanabilir: Meryem
ve kocas Yusuf, doular asndan, Eski Ahit dnyasn temsil ediyorlar.
ocuk sa, Yeni Ahit dnyasn temsil ediyor. plak figrler, Hristiyanlk
tan nceki oktanrl dinler dnyasnn simgeleridir. ocuk Yahya ise, iki
dnya arasndaki ba oluturuyor.
85. Resim- Gentile da Fabriano (1370 - 1427), Kral kihinlerin tapnmas, Flo
ransa, Uffzi.
" . . . sa, Kral 1 . Herodes zamannda Beytllahim'de doduu zaman, Ku
ds'e doudan mneccimler geldi. 'Yahudilerin doan kral nerededir?
Douda onun yldzn grdk; ona tapnmak iin buraya geldik' dediler.
Bu haberden tedirgin olan Kral Herodes, kahinleri gizlice ard; onlara,
ocuu bulduklarnda kendisine de haber vermelerini tembih etti. Kahin
ler, douda grdkleri yldzn nderliinde, sa'nn doduu yere vard
lar. Secdeye gelip ocua taptlar. Ona birok armaan sundular . . .
Solda, Beytllahim'de Meryem'in doum yapt ahr simgeleyen zen
gin bir yap. Yapnn nnde, kucanda ocuk sa ile oturmu Meryem.
Meryem'in arkasnda, ayakta, Yusuf. Onun arkasnda, yemlik ve ocuu so
luklaryla stan eekle kz. Krallara yarar bir biimde giyinmi kahin
(Gaspar, Baltazar, Melkior) , ocuk sa'ya tapnyorlar. Grld gibi, biri
yal, biri orta yal, biri de gen. Kahin Krallarn arasnda, onlara elik e
den kalabalk. Arkada, st dzlemde, kral kahinlerin ehre gelileri gr
lyor. Kervann sonuna doru, orta yanmayn iinde, kral kahin at ze
rinde.
Olay, Gentile da Fabriano'nun bu eserinde, bir av sahnesi iinde verili
yor. Bu nedenle zengin bir sntin temsilcilerinin dzenledii avlanmayla
ilgili unsurlar da yer alyor.
"
86. Resim- sa'nn snneti.

Snnet sahnesinde yer alan kiiler: Solda rahip, hemen arkasnda yardm
cs bir ocuk tepsi iinde snnet iin gerekli kap ve aralar; ortada da bir
yardmc kadn ocuk sa'y tutuyor; kadnn arkasnda Meryem ve nianl
s Yusuf durmaktadr.
87. Resim- Andrea Mantegna (1431-1506) , sa'nn tapnaa sunuluu, Bedin,
Staatliche Museen.
n dzlemde, kucanda ocuk sa ile Meryem ve rahip. Ortada, Mer
yem'in kocas Yusuf. Mantegna'nn, en sadaki figrde kendisini, en sol-
Resim Aklamalar
257
daki ve Meryem'in arkasndaki kadn figrnde ise kars Nicolosia Belli

ni'yi izdii ileri srlmektedir.
88. Resim- El Greco (1 541-1614) , Pentikost, Madrid, Prado.
" . . . Meryem'in grnd en son sahnelerden biridir. Pentikost, Paskalya'
dan elli gn sonra, bir akam yemei srasnda, Meryem'in ve havarilerin
zerine Kutsal Ruh'un iniini anmsatmak iin kutlanan bir bayramdr. Bu
akam yemei srasnda, Meryem ve on bir havari Kutsal Ruh'la dolarlar.
Gkten, anszn rzgar uultusuna benzer bir ses iner, sonra ateten diller
belirir ve her birinin stne konar. Doaldr ki btn bunlar isa'nn l
mnden sonra olmaktadr. Ve bu arada, sa'y ele veren Yahuda skariot,
piman olmu, ald paralar geri vererek, kendini ldrmtr. Bu ne
denle, havari says on iki deil on birdir . . .
Bu eserde, Meryem ve on bir havariyi, geleneksel bir sofra evresinde
grmyoruz. Her birinin ba zerinde birer alev yer alyor. En stte, be
yaz bir gvercin biiminde Kutsal Ruh.
"
89. Resim- Koinesis (Meryem'in lm), stanbul, Chora Kilisesi (Kariye

Camii) .
Kayna, Yakup'un yalanc ncilidir.
" . . . Olundan ayr yaamnn verdii yalnzla dayanamayan Meryem,
Tanr'ya yalvarr, olunun yanna kendisini de almasn ister. Bunun ze
rine bir melek, Meryem'e grnr, ona, gn iinde cennette oluna
kavuacan haber verir. Melek, Meryem'e bir de palmiye dal sunar. Mer
yem, ld zaman mezarna dikilsin diye palmiyeyi Yahya'ya verir ve b
tn havarilerin, lmnde hazr bulunmalarn ister. Bu nedenle, Mer
yem'in lmn gsteren resimlerde, yatan evresinde havarileri gr
rz."
Ortada Meryem lm deinde yatmakta, arkasnda ayakta duran ve
elinde kundaklanm bebek grmnde Meryem'in ruhunu meleklere u
zatan sa, yatan evresinde on iki havari ve piskoposlar. Paulus Mcr
yem'in ayaklar zerine eilmitir. Petrus ise yatan baucunda durmak
tadr. ncilci Yahya Meryem' in yzne doru eilmitir.
90. Resim- Velazquez (1 599-1660), Meryem'in ta giymesi, Madrid, Prado.
" . . . Meryem'in ruhu ge ktktan sonra, olu sa, onu cennete kabul e
der ve ona, bir cennet kraliesi olarak ta giydirir . . .
Ters bir gen emasn yanstan bu eserde, ta giydirme ilemini yalnz
sa yapmyor. isa, genin st sol kesinde yer alyor; kar kede ise,
Kutsal Ruh-Baba-Oul lsnden Baba bulunuyor ve sa ile birlikte, Mer
yem'e ta giydiriyor. sa, yani Oul ile Baba arasnda, ak bir gvercin bii
minde Kutsal Ruh, her bir yana kutsallk nlar sayor. Meryem'in ayak
lar dibinde, kanatl melekler, bulutlar iinde yzyorlar.
"
258
9 1 . Resim- Giotto ( 1 267- 1 337), ocuklarn ldrlmesi, Padova, Cappella

degli Scrovegni.
.. . . . sa, Kral 1 . Herodes zamannda Beytllahim'de doduu zaman, Ku
ds'e doudan mneccimler geldi. Yahudilerin doan kraln sordular;
douda onun yldzn grdklerini ve ona tapmak iin geldiklerini syle
diler. Herodes, kahinleri gizlice arp, onlardan, kendisine ocuk hak
knda bilgi vermelerini istedi. Oysa, doulu mneccimler, bir d grd
ler. Kendilerine bu grdkleri dte sylenilene uyarak, Kral 1 . Herodes'in
yanna uramadan, baka bir yol izleyerek lkelerine gittiler. Mneccimler
tarafindan aldatldn gren 1. Herodes, Beytllahim ve evresindeki, iki
yana kadar olan btn ocuklarn ldrlmesini buyurdu . . .
Freskoda, 1. Herodes'in askerleri, btn ocuklar kltan geiriyorlar.
ocuklarn anneleri ise feryat iinde yavrularn askerlerin elinden kurtar
maa alyorlar. Sol st kede, mimari bir unsur iinde, Kral 1. 1 Ierodes
grlyor.
"
92.
Resim- Giotto
Scrovegni.
( 1 267- 1337) ,
Msr'a
ka,
Padova,
Cappella degli
" . . . Kra! 1 . Herodes'in, Beytllahim ve evresinde, iki yana kadar olan

btn ocuklarn ldrlmesini buyurmas zerine Yusufa gzken bir
melek, ona, ocuu ve annesini alp Msr'a kamasn, llerodes'in ocuu
ldrmek istediini syledi. Yusuf, yanna ocuu ve annesini alp Msr'a
kat . . .
Freskoda, eek stnde, kucanda ocuk sa bulunan Meryem. Eein
nndeki yal kii, Meryem'in kocas Yusuf. Kutsal Aile'ye uak ve hizmet
iler elik ediyor. Sa st kede, olayn kutsal niteliini simgeleyen, uan
bir melek
"
9:-) . Resim- Caravaggio ( 1 573- 1 6 10), Msr yolunda dinlenme, Roma, Galleria
Doria Pamphilj .
Kutsal Aile, Msr'a kaarken yolda dinleniyor. Sada, kucanda ocuk sa
ile yorgunluktan uyuklayan Meryem. Solda, Yusuf, keman almakta olan
ve tablonun merkezini boydan boya kesen kanatl melee nota defterini
tutuyor. Yusufun hemen ardnda ba ve gvdesinin yars seilen eek
91. Resim- Albrecht Drer (147 1 - 1 528) , sa, din bilginleri arasnda, Lugano,
Thyssen Kolleksiyonu.
" . . .Ana babas, o zaman on iki yanda olan sa'y, Fsh bayram k:in Ku
ds'e gtrdler. Dnte, yanlarnda olmadn grdler. gn ara
dktan sonra, onu, tapnakta, din bilginlerinin ortasnda, onlar dinler ve
onlara sorular yneltirken buldular . . .
isa, ortadaki ok gen figr.
"
Resim Aklamalar
259
95. Resim- lk iki havari, Vl. yy. , Ravenna S . Apollinare in N ouva, duvar mozai
i.
" . . . sa, Galile denizi boyunca yrrken, Siman Petrus ve Andreas adndaki
iki kardei, denize a atarken grd . 'lleni izleyin! ' dedi onlara. Petrus ve
Andreas a brakp isa'nn ardndan gittiler . . .
"
Petrus ve Andreas, isa'nn on iki havarisinden ilk ikisidir.

96. Resim- Masaccio ( 1 40 1 - 1 428) , Vergi, Floransa, Carmine Kilisesi, Brancacci
apeli.
" . . . sa ve havarileri, Keternahum ehrine vardklarnda, ehre girenlerden
tapnak iin vergi toplayanlar, isa'dan da para isterler. isa, olay karma
mak iin, Petrus'a emir verir; ona, oltay suya atmasn, oltaya gelen ilk ba
ln aznda bulaca paray alp, vergiyi demesini syler . . .
Olayn bu eserde anlatl biimi, ncillerden elde ettiimiz verilerle
tmden akmyor. Ortada, tahsildar gen, vergiyi doruca isa'dan istiyor.
isa, havarileriyle evrili. Sa elini uzatarak, Petrus'a, yukarda belirttiimiz
buyruu veriyor. sa'nn sa kolunun hareketini aynen izleyen Petrus'un
sa kolu, bizi, yknn ikinci evresine gtryor. Nitekim solda, baln
karnndan paray karmaa alan Petrus grlyor. Ezamanl bir sre
iinde gelien yk, sada, Petrus'un tahsildara vergiyi demesiyle son bu
luyor. Hemen arkadaki ev, Matta incili'nde sz edilen ev olmaldr.
"
97. Resim- Vincenzo Catena ( 1 480- 1 53 1 ), sa ve Samiriyeli kadn, Columbia,

Columbia Museum of Art.
" . . . isa, Samiriye yaknlarnda bir kuyunun kenarna oturmu, yorgunlu
unu gideriyordu. Bu srada, bir Samiriyeli kadn su almaa geldi. sa, ka
dndan su istedi. armt kadn, ' Bir Yahudi, nasl olur da benim gibi
Samiriyeliden su ister?' diyordu. isa yle cevap verdi: 'Eer sen, senden
su isteyenin kim olduunu bilseydin, asl sen ondan su isterdin ve o sana
diri su verirdi' . . .
"
98. Resim- Tintoretto ( 1 5 18- 1 594), Gnahkar kadn ve sa, Roma, Gallcria
Nazionale.
" . . . isa, tapnakta bulunuyordu. Yazclar ve Ferisilcr, zina yaparken su'>
t yakalanm bir kadn getirdiler ona ve kadnn, Musa yasalarna gre
talanmas gerektiini sylediler. sa, eilip yere, parmayla bir eyler
yazmaa balad. Kalabalk sabrszlanyordu. isa'nn cevab u oldu so
nunda: 'Ona ilk ta, kim gnahszca o atsn'. Kalabalk, isa'nn szn ii
tince dalmaa balad. . .
Soldaki kmenin nnde, bir sekiye oturmu isa. sa'nn nnde, yerde,
birka satr yaz var. Ortada ise, ayakta, gnahkar kadn grlyor.
"
260
99. Resim- Rembrandt (1606-1669), Tutumsuz evladn eve dn, Lening

rad, Ermitage.
"Olunun dndn gren baba, onu kucaklam ve efkatle pm. Bu
dnn onuruna da byk bir ziyafet vermi . . .
"
100. Resim- Kana dn, stanbul Chora Kilisesi (Kariye Camii) .

Bu mozaikte anlatlan olay, sa'nn gerekletirdii mucizelerden ilkini o
luturmaktadr.
" . . . sa, Gallile'nin Kana kentinde bir dne, annesi Meryem ve hava
rileriyle birlikte arldr. Bir ara arap biter. sa, orada bulunan alt kpe
su doldurmalarn syler. Sonunda, suyun araba dnt grlr . . . "
Solda sa ve onun arkasnda Yahya ve Petrus. nde alt kpe testilerle
su tayan ve dolduran iki gen hizmetkar. Arkada ise suyun araba d
nmesine tanklk eden bir adam grlmektedir.
10 1 . Resim- Tintoretto (15 18- 1 594), ifal su (veya inmeli hastann iyileti
rilnesi) , Venedik, San Rocco Kilisesi.
" . . . sa, Yahudilerin bir bayram dolaysyle Kuds'e gitti. Burada 'Koyun
Kaps' denilen kapnn yannda be revakl bir havuz vard. Bu revaklar i
inde bir sr kr, topal, inmeli hasta, suyun dalgalanmasn bekliyordu.
Bir melek ise, arada bir havuza girip suyu dalgalandryordu. Su dalgalan
dnda havuza dalan ilk kii, hemen iyileiyordu. Orada, otuz sekiz yldr
hasta olan bir inmeli de bulunuyordu. Fakat su dalgalandnda kendisini
iten bir kimse olmad iin bir trl havuza girme frsat bulamyordu .
Bunu duyan sa yle dedi : 'Kalk ayaa! Al eline ilteni ve yr ! ' Adam o
anda iyileti ve iltesini alarak yrmee balad . . . "
Ortada, sa eliyle, baka hastalara 'Kalk!' iareti veren sa. Solda ise, i
kinci stunun hemen yannda, iltesini srtlanm olan inmeli hasta.
102. Resim- Ekneklerin oalmas, XIV. yy. , stanbul Kariye Camii (Chora
Manastr Kilisesi) .
" . . . Kendisini izleyen kalabaln yiyecek bir eyi bulunmadn gren sa,
eldeki be ekmei ald, ban ge kaldrarak takdis etti, sonra blp
rencilerine ve halka datmalarn syledi. Herkes doyuncaya dek yedi. Ar
ta kalandan da on iki sepet doldu . . . "
103. Resim- Tintoretto ( 1 5 18- 1 594), sa'nn suda yry, Washington,
National Gallery.
" . . .isa'nn rencilerinin bindii kayk karadan epeyi uzaklamt. Bu a
rada kan tirtna nedeniyle, dalgalara kaplmt. sa, afak skerken, su
stnde yryerek, kayktaki rencilerinin yanna gitti. rencileri, onu
Resim Aklamalar
261
su stnde yrr grnce, bir hayalet sanp korktular. Petrus, 'Eer sen i
sen, buyur ki, su stnde sana geleyim!' dedi. sa, bunun zerine, 'Gel ! '
diye buyurdu. Petrus kayktan indi, sa'ya doru s u stnde yrmee
balad. Fakat rzgarn iddetli olduunu grnce korktu ve batma tehli
kesi geirdi . . .
Solda, Petrus'a 'Gel ! ' diyen sa. lerde, kayk iinde sa'nn rencileri
ve sa ayan kayktan dar atarak, suda yrmee hazrlanan Petrus.
"
104. Resim- Lazarus'un dirilii, Greme Karanlk Kilise.

Solda sa ve onun arkasnda rencilerden Thomas grlmekte.
sa sa elini Lazarus'a uzatatarak onu mucizevi bir ekilde diriltiyor.
Mezarda Lazarus kefenin sarglar iinde tasvir edilmi. nnde mezarn
tan kaldran bir gen ve sa'nn ayaklar dibinde secdeye yatm olan
Lazarus'un kz kardeleri Meryem ve Martha.
105. Resim- Duccio di Buoninsegna (122 1 - 13 18), Kuds'e giri, Siena, Museo
dell' Opera del Duomo.
" . . .sa, Kuds'e bir eek zerinde girer. Yanndakiler, hayvann zerine
pelerinlerini koymulardr. Karlayanlar ise, kimi pelerinini yere serer,
kimi de krlardan getirilmi dal paralarn atar. Zakkay adnda zengin bir
adam, boyu ksa olduundan, sa'y grmek iin bir yabanincirine kar . . .
Solda, eek zerinde Kuds'e giren sa; ardnda onu izleyen havarileri;
sada, sa'y karlayanlar. Bir kii, pelerinini sa'nn nne seriyor. Bir
oklarnn elinde aa dallar. Solda, st dzlemde, aaca km iki kii.
Byk aata olan Zakkay olmal. teki aataki ise, dal kesmeye km
bir kii.
"
106. Resim- El Greco (154 1-16 14), sa, tapnaktan tacirleri kovuyor, Madrid,
San Gines kilisesi.
" . . .isa, Kuds'e girdikten sonra, tapnaa gitti. Btn tacirleri ve alclar
kovdu oradan. Sarraflarn masalarn, gvercin satclarnn iskemlelerini
devirdi; ve yle dedi onlara: 'Bir dua evi olacaktr benim evim; ama siz,
bir hrsz evine evirdiniz onu . . . '
"
107. Resim- Leonardo da Vinci ( 1452- 1 5 19) , Son akam yemei, Milano,
Convento di Santa Maria delle G razie, Refettorio.
" . . . Hamursuz'un birinci gn, akam olunca, sa ve on iki havarisi sofraya
oturdular. Bir ara sa, havarilerine, 'Gerekten size diyorum ki, iinizden
biri bana ihanet edecek' dedi. ok zlen rencilerinden her biri, 'Ben
miyim yoksa ey Rab?' diye sormaa balad. sa'nn cevab u oldu:
'Benimle birlikte sahana banan (veya Luka'ya gre, 'Eli benim elimle bir
likte masann zerinde olan') biri bana ihanet edecek' . O zaman Yahuda
262
skariot, 'Ben miyim yoksa?' diye sorunca, sa, 'Aznla syledi1 ' dedi.
sa'nn en ok sevdii rencisi Yahya, ban onun gsne dayamt. . .
Leonardo'nun bu nl, ama ok ypranm duvar resminde, bir masa
evresinde; ortada sa'y ve yanlarnda, erli kmelere ayrlm havarileri
gryoruz. isa'nn sandaki (bize gre solundaki) ilk kmeyi oluturan
havarileri ilk bakta saptamak olanakl. sa'ya en yakn olan, boynu bkk
gen figr, ncilci Yahya; Yahya'nn hemen arkasnda, elini onun omzuna
koymu figr, Simon Petrus; Petrus'un masaya doru iterek, kmeden a
yrmaa alt kii, sa'y ele verecek olan Yahuda skariot.
teki figrlerin kimlikleri ise, Leonardo'nun yapt n izimlerden
kartlabilir. Solda itibaren sayarsak: Bartolomeus, kk Yakup, Andreas,
Yahuda, Simon Petrus, ncilci Yahya, sa, Tomas, byk Yakup, Filipus,
Matta, Taddeus, G ayyur Simon.
"
108. Resim- Ayak ykama, XI. yy. , Delfi yaknlar (Yunanistan), Hosios Lukas
Manastr kilisesi.
" . . . sa, son akam yemei srasnda sofradan kalkar, pelerinini karp be
line bir havlu sarar; sonra leene su koyar, rencilerinin ayaklarn yka
yp belindeki havluyla kurulamaa balar; nk eytan, Yahuda skariot'
un iine sa'y ele verecek tohumu koymutur ve sa bunu biliyordur. Ayak
ykama sras Petrus'a gelince, aknln gizleyemez Petrus. Ykatmak i'i
temez ayaklarn. sa srar edince ayaklaryla birlikte ellerinin ve bann y
kanmasn ister. sa yle der: 'Ykanm kimselerin, ayaklarndan baka bir
yannn ykanmasna gereklik yoktur, nk tmden temizdir o. Siz de
temizsiniz, ama hepiniz deil. . . '
Burada isa'y, Petrus'un ayaklarn ykarken gryoruz.
109. Resim- El G reco ( 1 54 1 - 1 6 1 4) , Zeytin Da'nda dua, Andujar, Santa Maria
kilisesi.
" . . .sa, son akam yemeini on iki rencisiyle birlikte yedikten sonra,
dua etmek iin, her zaman olduu gibi Zeytin Da'na gitti. Yannda,
rencilerinden Petrus, Yakup ve Yahya vard. Onlardan biraz uzaklaarak
diz kt ve dua etmeye balad: 'Tanrm, uzaklatr benden bu kadehi!
Ama benim iradem deil, seninki gereklesin'. Dndnde rencilerini
uyur buldu . . .
Ortada, diz kp dua eden sa; solda, elinde kadeh ile kanatl melek;
sada, Yahuda'nn nclnde sa'y yakalamaa gelen eli sopal kalaba
lk; n dzlemde ise uyuklayan renci: Yahya, Yakup ve Petrus.
"
1 Hl. Resim- Yahuda'nn haneti (sa'ya hanet), G reme, Karanlk Kilise.
" sa ve rencileri Zeytin Da'ndaydlar. sa, duasn henz bitirmemiti.

Bakahinlerin, yazclarn ve yallarn gnderdii, eli kll ve sopal kala
balk, Onikilerden biri olan Yahuda ile birlikte geldi. Yahuda, sa'y g;-
Resim Aklamalar
263
termek iin nceden szlemiti. Onu kucaklayp pecekti. Yahuda,

sa'nn yanna vardnda, yaklap ona, 'stad' deyip pt. O zaman asker
ler sa'nn zerine atldlar. Orada bulunanlardan birisi ban kard ve
bakahinin uann stne yryp, kulan kesti . . .
Ortada sa ve ona sarlan Yahuda, resmin solunda havari Siman Petrus,
sa'ya saldran uan kulan keserken. Sa ve solda sa'y yakalamaya ge
len askerler.
"
ll l. Resim- Tintoretto ( 1 5 18- 1 594), sa, Pilatus'un nnde, Venedik, Scuola
di San Hoca.
" . . . Pilatus, sa'nn kendisine kskanlk yznden getirilip teslim edildiini

biliyordu. Fakat herkes, tutuklu Barabbas'n salverilip, isa'nn armha
gerilmesini istiyordu. Vali Pilatus, karkln gittike oaldn grnce,
su alp, halkn nnde elini ykad ve, 'Bu doru adamn kannda suum
yok benim, gerisini siz dnn' dedi. . .
"
1 12 . Resim- Tintoretto ( 1 5 18- 1 594) , sa Golgota yolunda, Venedik, Scuola di

San Rocco.
" . . . sa'y ldrmek iin, armhn srtna ykleyerek, Golgota (Kafatas)
Da'na gtrdler. Orada sa'y, baka iki kiiyle birlikte armha gerdi
ler . . .
st dzlemde, srtna armhn yklenmi, bana dikenli ta geiril
mi sa. n dzlemde, sa ile birlikte armha gerilen ve h rsz olduklar
sylenen teki iki kii, armhlarn tayorlar.
"
11 3 . Resim- Hieronymus Bosch ( 1 453- 1 5 1 6) , armh tayan sa, G and,

Musce des Beaux Arts.
Aklama iin, 1 1 3 . Resme baknz.
Sol alt kede, elinde, sa'nn hayali bulunan medil tayan kadn figr,
Azize Veronika' dr.
1 1 4. Resim- sa armhta, Greme Karanlk Kilise.
Resmin ortasnda armha gerilmi sa. Solda Mecdelli Meryem, Klopas'n
kars Meryem ve sa'nn annesi Meryem, sada ise havari Yahya ve elinde
ki mzra sa'nn brne saplayarak ldrc darbeyi indiren asker
durmaktadr. armhn iki yanndaki askerler sa susadka onu sirkeli su
ya batm sngerle serinletiyorlar.
11 5. Resim- Beato Angelico ( 1 400- 1 4 5 5), armhtan indirili, Floransa, San
Marco Mzesi.
264
" . . .sa'ya inananlardan olup da, Yahudilerden korktuu iin bunu gizle
yen Arimateal Yusuf, Vali Pilatus'a giderek sa'nn cesedini istedi. Pilatus,
cesedin verilmesini buyurdu. Arimateal Yusufun yannda Nikodimos da
vard. sa'nn cesedini armhtan indirdiler, zengin birisi olan Yusufun al
d arafa sardlar . . .
armhtan indirili srasnda genellikle, Arimateal Yusuf, Nikodimos ve
Meryem'den baka, ncilci Yahya, Mecdelli Meryem ve Klopas'n kars
Meryem vardr.
Bu eserde de, ortada, sa'nn armhtan indirilen cesedi grlyor. En
stte, daha bir halk giyimli olan ve sa eliyle cesedin sa kolundan tutan
Nikodimos; hemen sanda, zengin giyimli Arimateal Yusuf, sa'y her iki
eliyle, omuzlarndan tutuyor; ncilci Yahya ise, Arimateal Yusufun altn
da, cesedi alttan destekliyor; sa'nn ayaklar dibinde diz km olan, u
zun sal figr, Mecdelli Meryem (Maria Magdalena) ; sol kmede, alayan
ve kefenle bezleri tutan kadnlar; kadnlarn ortasnda, diz km, ellerini
kavuturmu Meryem Ana; sa kmede, birtakm bilgin kiiler, sa'nn ek
tiklerinin simgesi olan aralar (dikenli ta, iviler) zerine tartyorlar;
stte, sa ve sol yarmaylarda, kanatl er melek.
"
11 6. Resim- Giotto ( 1 267- 1 337), l sa'ya at, Padova, Cappella degli Scro
vegni.
armhtan indirilen sa, kendisine alayan yaknlar ve sevdikleri arasnda.
Annesi Meryem, olunun ban tutuyor. Mecdelli Meryem (salar uzun) ,
sa'nn ayak ucunda alyor. Bu iki Meryem arasnda, yzn ve gvdesini
yandan grdmz nc Meryem (Klopas'n kars) . Onun hemen ar
dnda, kollarn yana am ncilci Yahya. Kompozisyonu kegensel ola
rak ikiye ayran duvarn stnde, yine aclaryla olaya katlan, kanatl on
melek.
1 1 7. Resim- Piero della Francesca ( 1420- 1492), sa'nn dirilii, Sansepolcro
(talya) , Pinacoteca Comunale.
" . . . sa, lmnn nc gn dirileceini ngrmtr. Bu nedenle Va
li Pilatus, sa'nn rencilerinin bu gn iinde cesedi alp, sa dirildi
demesinler diye, mezarn muhafzlarla korunmasn buyurur. Barahipler,
mezar denetledikten sonra, ta mhrlerler ve nne muhafzlar diker
ler. Ama her eye karn, isa'nn ngrd gerekleir."
Eserde, stnde ha bulunan ve zafer simgesi anlamna gelen flamay
tayan sa'y, mezardan dirilip karken gryoruz. Ellerinde, ayaklarnda
ve sa brnde ivi ve mzrak yaralar grlyor. Mezarn nnde ise,
drt tane muhatiz. Bunlardan yz bize dnk olan ikisi uykuya dalm
lar. En n dzlemdeki ikisi ise, dirili grnts karsnda aknla u
ramlar. Soldaki, gzn elleriyle rtm, sadaki, irkilerek geriye ekil
mi. Gelenee gre, Piero della Francesca, tam kardan grdmz ve
yz bize dnk figrde, kendi imgesini canlandrmtr.
Resim Aklamalar
265
1 18. Resim- Correggio ( 1 489- 1 534) , Noli me tangere (Alkoyma beni) , Mad
rid, Prado.
" . . . sa'nn, ldkten sonra ilk grnd kii, Mecdelli Meryem'dir (Maria
Magdalena) . sa, daha armha gerilmeden nce, lmnn nc gn
dirileceini ngrmtr. Mecdelli Meryem, sabahn karanlnda mezara
gittiinde, mezar tann kaldrlm olduunu grr. Hemen koup Pet
rus'a ve ncilci Yahya'ya durumu bildirir. Petrus ve Yahya, mezarn iine
girerek, sa'nn gerekten dirildiine tank olurlar. Mecdelli Meryem de, i
eri baktnda, beyaz giysili iki melek grr. Melekler kendisine niin a
ladn sorarlar.
O da, sa'y aradn, onu alp gtrdklerini syler. Bu
nu syler sylemez de arkasna dner ve ayakta sa'y grr. Ne var ki onu

tanyamaz.
O zaman sa, Mecdelli'yi 'Meryem! ' diye arr. Hemen pein
den de ekler:
'Noli
me tangere-alkoyma beni, nk Baba'ya gitmedim
daha. Git, rencilerime, Baba'ma ve Baba'nza, Tanr'ma ve Tanr'nza

gittiimi syle! ' . . . "
Resimde, uzun, sar sal Mecdelli Meryem'le, ona, "Al koyma beni ! "
diyen, klasik gzellikte tasvir edilmi sa grlyor.
1 1 9. Resim- Velazquez ( 1599-1660), Emaus'ta yemek, New York, Metropo

litan.
" . . .sa'nn dirildii gn, rencilerinden ikisi, Kuds yaknlarnda Emaus
denilen bir kye gidiyorlard. Son gnlerde meydana gelen olaylardan sz
ederek yol alyorlard. sa, yanlarna yaklaarak aralarna katld. Ama
rencilerinin gzleri onu tanma yeteneinden yoksundu. Kye varnca, bir
likte akam yemeine oturdular. sa, sofrada, ekmek ald, takdis etti, ble
rek iki renciye verdi. rencileri o zaman, sa'y tandlar . . . "
1 20. Resim- Anastasis (Diriltme, sa'nn cehenneme inii) , stanbul, Chora

Kilisesi (Kariye Camii).
Dou Hristiyan sanatnda sa'nn cehenneme inii sahnesine Anastasis a
d verilir. Kayna, Nikodemus'un yalanc ncili'dir (Apokryph).
Resmin ortasnda sa, sa eli ile Adem, sol eli ile Havva'y mezarlarn
dan kartarak diriltmektedir. sa'nn ayaklar altnda siyah tenli gsteril
mi eytan figr ve krlm iki para halinde cehennemin kaplar bu
lunmaktadr. Sa ve solda iki gruba ayrlm havariler. Solda ayrca elleri i
le sa'y gsteren Davud ve Sleyman peygamberler ve Vaftizci Yahya.
12 1 . Resim- Deesis (Yakar), XIII. yy., stanbul, Hagia Sophia Kilisesi (Mze
si).
"Bizans sanatnda ve bu sanatn etkisinde kalm blgelerde, sa, sanda
Meryem, solunda Vaftizci Yahya ile gsterilir. Kimi zaman meleklerin ve
havarilerin de elik ettii bu sahneye Deesis ad verilir. Deesis eski bir dua
266
biimidir; nitekim bu sahnelerde, Meryem ve Vaftizci Yahya, gnahkarlar

iin Tanr' dan mafiret dilerler . . .
"
1 2 la. Resim- Deesis (Yakar), sa ( 1 2 1. resimden ayrnt) .

122. Resim- Kilise ve Havra, XIII. yy. , Strasburg katedrali.
" . . . Kilise, Havra karsnda stn durumdadr; ta tar, bir armha daya
nr ve elinde, Kurtarc'nn kanyla dolu bir kadeh tutar . . .
" . . . Havra'nn tac yoktur; gzleri baldr; krk bir ok, yenilgisini imgeler . . .
"
"
123. Resim- Giotto ( 1267-1 337) , Maher, Padova, Cappella Scrovegni.

Padova'da, Scrovegni (veya Arena) kiliseciinin giri cephesinin iyzeyini
kaplayan bu nl Maher kompozisyonunda, duvarn en stnde yer alan
l pencerenin hemen altnda, ortada, bir h ale iinde, gksel bir tahta o
turmu sa bulunmakadr. Haleyi, sadan ve soldan, altar melek ta
maktadr. stte, l pencerenin her iki yannda, aaya doru inen dizi
ler halinde, melek kmeleri sralanyor. sa'nn her iki yannda, altardan
on iki havari oturuyor. sa'y evreleyen halenin hemen altnda, iki mele
in tuttuu bir ha var. Han (bize gre) solunda, bu Maher sahnesinin
yer ald Scrovegni kiliseciini yaptran Enrico Scrovegni, kiliseyi, iki me
lek arasnda bulunan Meryem'e sunuyor. Kiliseyi, bir rahip, alttan, elleriy
le tutuyor. Meryem, sa elini, diz km durumda olan Enrico
Scrovegni'ye uzatyor. Yine han (bize gre) solunda, havari dizisinin al
tnda, meleklerin koruduu azizler dizisi; hemen altnda, yine meleklerni
koruduu cennetlikler kmesi. Cennetlikler, sa elleri ve baklar haa
doru yneltmiler. Bu blmn en alt, kayalk bir araziyle kapl. Burada,
sandk biiminde mezarlarndan dirilen ller grlyor. Kimisi mezardan
km, ellerini kaldrarak haa doru ynelmi, kimisi daha mezardan
kmaa urayor.
Han (bize gre) sanda, halenin altndan kan kan krmz bir r
mak, ha tutan meleklerin balarnn hizasna kadar kaln bir gvde ha
linde devam ettikten sonra, drt kola ayrlyor ve aa iniyor. En soldaki
kol, aa gvdesini andran ve giri kapsnn ortasna dek varan bir par
ayla birleiyor. plak cehennemlikler ve bunlar yakalayp eziyet eden
zebaniler, rman kollar arasn ve tm cehennemi dolduruyor. Altta, ba
ndan ylanlar fkran, elleri ve ayaklaryla lleri feleyip frlatan, koca
man bir zebani egemen. Bu zebani, timsaha benzeyen bir ejderin srtnda
oturuyor.
sa'nn baklar, azizlere ve cennetliklere dnk.
Gelenee gre, azizler kmesinin hemen altndaki cennetlikler kme
sinin ilk srasnda, soldan drdnc olan, beyaz bereli kii, Giotto'nun
kendisidir.
Resim Aklamalar
267
124. Resim- Michelangelo (1475-1 564), Maher, Roma, Cappella Sistina.

En stteki iki yarmay saymazsak, birbirine paralel yatay blmden o
lumaktadr. Yarmaylarda, sa'nn ektiklerinin simgesi olan eyalar ta
yan melekler var; soldaki yarmayda, melekler, bu simgelerden armh ve
dikenli tac; sadakinde ise, stunu tayorlar.
Eserde drt yze yakn figr yer almaktadr. Bu figrlerden birou
nun saptanmas konusunda, ok deiik varsaymlar ileri srlmtr.
Yarmaylarn hemen altndaki birinci yatay blmn ortasnda, Yarg
sa ve sanda (bize gre solunda) Meryem bulunuyor. Daha altta, stn
de yakld zgaray elinde tutan Aziz Lorenzo ile derisi yzlerek ld
rld iin sol elinde kendi derisini tutan Aziz Bartolomeus. Michelan
gelo 'nun Aziz Bartolomeus'un tasvirinde Aretino'yu, Bartolomeus'un de
risinin stnde ise kendi imgesini izdii sylenir. Sadaki insan kmesi
nin ortasnda, elinde anahtarlaryla Aziz Petrus grlyor. Soldaki kme
de, Meryem'in hemen yannda, arkas bize dnk ve elinde apraz han
tayan Aziz Andreas. Onun solunda, postuyla, Vaftizci Yahya. lk yatay b
lmn bu sol yannda kadnlar, sa yannda ise erkekler yer alyor. Bunlar
azizler, azizeler, havariler ve ehitlerdir.
Orta kuan solunda, gerek tek balarna, gerekse kanatsz meleklerin
yardmyla ge kan dirilmi ruhlar. Ortada, ince uzun borularn fleye
rek, mezarlarndan lleri dirilten melekler kmesi. Bu kmenin sol alt
kesinde bamelek Mikael, cennetliklerin ad yazl defteri tutuyor. Sa
.
alt kede ise, iki melek, gnahkarlarn ad yazl kaln defteri tutuyor. Bu
orta kuan sanda ise, cehennem uurumuna yuvarlanan gnahkarlar
var.
En alt kuan solunda, mezarlarndan dirilen ller. Ortada, cehen
nemin az veya eytanlarn giri yeri diye yorumlanan bir oyuk. Onun sa
nda, cehennem kayks Kharon, cehennemlikleri, kayyla kar kyya,
cehennem yargc Minos'a gtryor. En altta, sa kede, bir ylana sarl
figr Minos'tur. Michelangelo, bu Maher kompozisyonunu eletirdii i
in, Minos figrnde, Monsignor Biagio Martinelli de Cesena'y tasvir et
mitir. Bu figrde, btn Roma halknn Monsignor Biagio'yu hemen ta
nmas zerine, Monsignor Biagio, Papa'ya bavurarak, yaknm. Ama Pa
pa, kimseyi cehennemden karma yetkisi olmadn syleyince, Mon
signor Biagio da, orada ylece kalm.
1 25. Resim- El Greco ( 1 54 1 - 1 614), Aziz Andreas ve Assisili Francesco, Mad
rid, Prado.
" . . . sa'nn ilk iki rencisinden biri olan Aziz Andreas, Roma'nn Patros
valisi taratindan tutuklanr ve X biiminde bir armha gerilerek ldrlr.
Bu nedenle, inanc uruna ektiklerinin bir simgesi olarak, X biiminde
bir hala tasvir edilir . . .
Aziz Francesco'nun belli bal iaretleri, armhta bir sa figrnden
baka, Francesco tarikatna mensup rahiplerin giydii koyu kahverengi
"
268
gys, kuandklar dml urgan ve sa'nn vcudunda alan be yam

nn Francesco'ya yansm izleridir. Bu resimde, el ve ayaklarndaki yara iz
leri, tarikat giysisi ve kuayla grlyor.
126. Resim- Giotto ( 1 267- 1337), Aziz Francesco'nun vcudunda kutsal
damgann olumas, Paris, Louvre
" . . . Kutsal Francesco, Verna Da'nn eteinde dua ederken, kendisine,

armha gerilmi bir melek grnmnde sa gzkt ve Francesco'nun
ellerine, ayaklarna ve sa brne, armhn ve mzran at yaralarn
izini (damgasn) vurdu . . .
sa, armha, ellerinden ve ayaklarndan drt iviyle aklmt. Mzrakla
delinen sa brnden ise kan kmt. Bu tabloda, bu be yara izinin,
haa gerilmi bir biimde kollarn iki yana am ve kanatl bir melek fj'
rnmnde olan sa'nn vcudundan, nlar halinde Francesco'nun v
cuduna geii grlyor. Ayn konu, hemen hemen ayn ikonografik zel
liklerle, Giotto tarafndan, Assisi'de de, Aziz Frencesco'nun yaamn anla
tan fresko dizisinde izlenmitir.
Tablonun altnda, kk boyutta, yanyana hikaye daha yer alyor.
Bunlar da Assisi'de aynen ilenmitir. Solda, 'III. Innocenzo'nun d' ;
ortada, 'Tarikat ynetmeliinin onaylan'; sada ise, Francesco'nun ku
larla konumas' hikayeleri bulunuyor.
"
127. Resim- Giotto ( 1267-1337) , Kularla konuu, Assisi, San Francesco yukar
kilesesi.
" . . . Kutsal Francesco, Bevagna'ya giderken, yolda, kularla konutu. Ku

lar, sevin iinde boyunlarn uzatyorlar, kanatlarn geriyorlar ve gagala
rn aarak, Azizin giysisine dokunuyorlard. Onu bekleyen arkadalar ise,
btn olanlara tanklk ediyorlard. . .
Aziz Francesco yle diyordu kulara: "Ku kardelerim! Sizi yaratana
ok ey borlusunuz. Her zaman, her yerde, nne n katmalsnz onun,
nk iki kat, kat giysi verdi size; peinden her yere gidebilme zgr
ln, hatta, Nuh'un gemisinde bile soyunuzu korudu . . . Gryorsunuz
ne denli seviyor sizi Yaratan . . . Ama kardelerim, saknn nankrlkten;
hep nne n katn Tanr'nn! . . . " (1 Fioretti di Francesco, 1 6. yy.)
"
128. Resim- El Greco (1541-1614) , Aziz Luka, Toledo, Katedral.
" . . . Drt ncil yazarndan birisi olan Luka'nn ressam olduu, Meryem ve i
sa'nn resmini yaparak, birok kimseyi Hristiyanla inandrd syle
nir . . .
"
129. Resim- Tiziano (1490-1576) , Mecdelli Meryem (Maria Magdalena) , Flo

ransa, Uffizi.
Resim Aklamalar
269
Mecdelli Meryem, kimi zaman Marta ve Lazarus'un kardei Meryem'le bir

tutulur. Gnahlarndan isa'ya inanc sayesinde kurtulmutur. Bir koku ku
tusu ve omuzlarndan aa akan salar, balca iaretleridir.
130. Resim- Caravaggio ( 1 5 73-1610) , Aziz Petrus'un armha gerilii, Roma,
Sama Maria del Popolo kilisesi.
" . . . Roma' da, imparatorun yaknlarndan birine by yapmakla sulanan

Petrus, arkadalarnn uyarlarna kanarak kaar. Kentin hemen dnda,
sa'nn grntsyle karlar. Ona, 'Domine, quo vadis? - Nereye gidi
yorsun, Rabbim?' diye sorunca, sa'nn cevab 'Yeniden armha gerilmek
iin Roma'ya gidiyorum' olur. Petrus, bunun zerine Roma'ya dner, ora
da tutuklanr ve kendi istei zerine armha ters gerilir . . . "
1 3 1. Resim- Andrea Mantegna ( 1431-1506), Aziz Sebastianus, Paris, Louvre.
" . . . Sebastianus, resimlerinde, vcuduna oklar saplanm gen bir adam o

larak gsterilir. . . "
132. Resim- El Greco ( 1 54 1- 1 6 14), ncilci Yahya, Toledo, El Greco Mzesi.
" . . . sa'nn en sevdii havarisidir. Anadolu'da, Efesos'ta yaamtr. Burada,

mparator Domitianus tarafndan, iki kez zehirletilmek istenmi, ama iki
sinde de kurtulmutur. Birincisinde, kendisine ii zehir dolu bir kadeh
sunulur, ama zehir, ylan biiminde dar kar. kincisinde, ya kaynayan
bir kazana atlr ve hibir ey olmadan kazandan kar . . . "
Yararlanlan Kaynaklar
Frederick Antal, La pittura fiorentina, Torino, 1969.
G.C. Argan, Storia dell'arte italiana, 3 cilt, Floransa, 1968.
Edi Baccheschi, Giotto, Milano, 1966.
P.M. Bardi, Velazquez, Milano, 1969.
John Berger, Bkz. Howard Daniel-John Berger.
Luciano Berti, Masaccio, Milano, 1968.
Piero Bianconi, Bruegel, Milano, 1967.
San Bonaventura, S. Francesco d'Assisi, Bari, 1 972.
Ettore Camesasca, Michelangelo pittore, Milano, 1966.
Deoclecio Redig de Campos, Cappella Sistina e Cappella Paolina, Novara,
197 1 .
Angela Ottino della Chiesa, Drer, Milano, 1968.
Angela Ottino della Chiesa, Caravaggio, Milano, 1967.
Angela Ottino della Chiesa, Leonardo pittore, Milano, 1967.
Mia Cinotti, Bosch, Milano, 1966.
Howard Daniel-John Berger, Encyclopedia of Themes and Subjects in
Painting, Londra, 197 1 .
Enciclopedia italiana Treccani, Roma, 1 949-1960.
Enciclopedia universale dell'arte, Venedik-Roma, 1 958- 1 967.
f '1
{- Azra Erhat, Mitoloji Szl, stanbul, 1972. ; \; ' 1 .. 1 '
Azra Erhat, te nsan-Ecce Homo, stanbul, 1969 .
. .. Azra Erhat, Mavi Anadolu, stanbul, 1960.
Semavi Eyice, Bizans Sanat, Hacettepe niversitesi Sanat Tarihi Bilim Dal
1972-1973 retim yl ders notlar.
George Ferguson, Signs and Symbols in Christian Art, New York, 1 967.
Tiziano Frati, Greco, Milano, 1969.
Niny Gravaglia, Mantegna, Milano, 1967.
Halikarnas Balks, Anadolu Tanrlar, stanbul 1 962 (2. Bask) .
Edith Hamilton, Mitologya, ev. lk Tamer, stanbul, 1 968 (2. Bask) .
Hesiodos, Theogonia'dan semeler, ev. A. Erhat-S. Eybolu, YEN DERG,
n. 98 (Kasm 1972).
Homeros, lyada, ev. Azra Erhat-A. Kadir, stanbul, 1 967.
Homeros, Odysseia, ev. Azra Erhat-A. Kadir, stanbul, 1 970.
Kitab Mukaddes (Tevrat, Zebur ve ncil) , Kitab Mukaddes irketi, stanbul,
1972.
Mario Lapucc, Bkz. Augusto Torre e Mario Lapucci.
Paolo Lecaldano, Rembrandt, Milano, 1 969.
'Gabriele Mandel, Botticelli, Milano, 1967.
Behet Necatigil, 100 soruda Mitologya, stanbul, 1 969.
Kaynaklar
271
Larousse Encyclopedia of Mythology, Londra-New York-Sdyney,

Toromo, 1968.
Marcel Pacaut, L'iconographie chretienne, Paris, 1952.
Erwin Panofsky, il significato nelle arti visive, Torino, 1967.
Giacomo Prampolini, La mitologia nella vita dei popoli, 2 cilt, Milano, 1954
(3. bask).
Giovanni Previtali, Giotto, gli affeschi di Assisi, Milano, 1969.
Louis Reau, il Giudizio universale, "Enciclopedia universale dell'arte", Venedik
Roma, 1958, cilt IV, s. 847-850.
La Sacra Bibbia, Ed. Paoline, Roma, 1971 (Kutsal Kitabn talyanca evirisi).
La Sacra Bibbia, Libreria Editrice Fiorentina, Floransa, 1929 (Kutsal Kitabn talyanca evirisi).
Francesco Sami, San Francesco di Assisi, Floransa, 1967.
Pietro Scarpellini, Assisi, Novara, 1973.
Margaret E. Tabor, The Saints in art, Londra, 1969.
Eva Tea,Raffaello, Brescia, 1963.
Nicola Terzaghi, Miti e leggende del monda greco, Floransa, 1954 ( 1 4 . bask) .
Augusto Terre e Mario Lapucci, Ravenna e i suoi mosaici, Novara, 1972.
Francesco Valcanover, Tiziano, Milano, 1969.
il Vangelo secondo Matteo, Yunancadan ev. Salvatore Quasimodo, Milano,
1958 (Matta ncili'nin talyanca evirisi) .
Pierluigi De Vecchi, Tintoretto, Milano, 1970.
Vergilius, L'Eneide (Aeneis), talyanca'ya ev. Giuseppe Albini, Bologna, 1966.
Pietro Zampetti, Giorgione, Milano, 1968.
New
DZN
Abas, 64
Abraham, 93
Abram, 93
Adem, 1 3 ; 89- 9 1 ; 1 38
Aden, 13; 89- 90
Admete, 68
Admetos, 61
Adonis, 36
Aello, 49
Agenor, 26; 64; 70; 7 1
Aglaie, 1 9 ; 33; 44
Aiestes, 63
Aigeus, 64; 70; 73; 74; 75
Aigialeus, 64
Aigina, 24; 25; 60; 79
Aigisthos, 86
Aigle, 58
Aigyptos, 64
Ailos, 61
Aiskhylos, 22; 57
Aison, 61; 63
Aither, 17
Aitholos, 59
Aithra, 39; 73; 77
Aitolia, 26; 77
Akeso, 58
Akheloos, 50; 69
Akheron, 4 1
Akhilleus, 2 2 ; 3 4 ; 48; 49; 52; 5 6 ; 79;
80; 8 1 ; 82
Akll kzlar, 1 29
Akrisios, 25 ; 64; 66
Akropol, 27
Aktaion, 30; 71
Alekto, 5 7
Alfeus, 125; 147
Alkaios, 66
Alkestis, 6 1
Alkmene, 26; 46; 66
Alpheios, 32; 50; 67
Althaia, 42; 59
Altn post, 62; 63
Amaltheia, 24
Amazonlar, 75
Amphion, 25 ; 71; 72
Amphitrite, 38; 39; 52; 53
Amphitryon, 26; 66
Andreas (Aziz), 122; 145 ; 147; 149
Androgeos, 70
Andromeda, 65 ; 76
Ankhises, 35; 78
Antaios, 38
Antakya, 148; 149
Anteia, 61
Antiope, 25; 71; 72; 75
Aphareus, 76; 77
Aphrodite, 17; 3 1 ; 33; 35; 36; 37; 44;
48; 52; 60; 64; 79; 80
Apollodoros, 23; 24; 36; 42; 78; 81
Apollon, 18-20; 28-30; 32; 34; 44; 45;
5 1 ; 58-6 1 ; 66; 69; 76; 82; 83; 86;
146
Apsyrtos, 63
Aptal kzlar, 129
Ararat, 92
Ares (bkz. Mars), 1 9; 20; 3 1 ; 33; 35;
37; 46; 48; 60; 63; 68; 75
Arethusa, 50
Arges, 17
Argo, 25 ; 48; 5 1 ; 61- 64; 66; 73; 79; 81
Argolis, 61
Arhelaos, 1 2 1
Ariadne, 42; 4 3 ; 70; 71; 74
Arimateal Yusuf, 135
Aristaios, 30; 76
Aristoteles, 47
Arkadia, 25; 32; 56; 59; 60; 64; 67
Arkas, 25; 64
Dizin
Artemis (bkz. Diana), 18-20; 25; 283 1 ; 34; 50; 5 1 ; 59; 60; 67; 75; 77;
8 1 ; 86
Asklepiades, 58
Asklepios, 58
Asopos, 24; 2 5 ; 60; 7 1 ; 79
Assisi, 147
Astraios, 18; 48
Asur, 107
Asurlular, 107
Akelona, 105
Atalante, 59; 60
Athamas, 4 1 ; 62; 71
Athena, 19-2 1 ; 24; 27-29; 3 1 ; 33; 39;
45; 52; 62; 65-7 1 ; 78; 79; 82; 83
Athena Parthenos, 28
Athena Promakhos, 28
Atina, 27; 28; 39; 45; 48; 64; 70; 73;
74; 75; 86
Atlas, 19; 2 1 ; 38; 68; 76; 78
Acreus, 80
Atropos; 1 8; 58
Attika, 27; 40; 75; 86
Augias, 67
Augustus, 11 7
Auloniad'lar, 54
Avencinus, 68
Aziz Antonius, 145
Azize Anna, 145
Azize Apollonia, 146
Azize Barbara, 146
Baba, 46; 62; 7 1 ; 74; 86; 92; 96; 1 1 3 ;

124; 1 27; 130; 137; 1 38; 146
Babilonia, 109
Bakkhos, 4 1 ; 42
Balios, 49
Baltazar, 1 19
Bar.bbas, 133
Bartolomeus, 146; 147
Bellerophontes, 61
Belos, 64
Ben-Anmi, 95
Benyamin, 99
Betulya, 107
Betyanya, 138
Beytllahim, 106
Bithynia, 62
273
Bizans, 1 39 ; 141
Boreas, 18; 48; 49; 62
Bosporos, 25
Bozda (bkz. Thomas), 29
Briareus, 17
Brontes, 17
Byk Ana, 23
Byk skender, 20
Cebrail, 1 1 3 ; 1 15 ; 1 16; 1 19
Cehennem, 141
Cennesaret, 125
Cennet bahesi, 89
armh, 133; 1 34; 1 3 5 ; 1 50

obanlar, 1 17; 1 18; 1 2 1
ocuk sa, 1 17; 1 19; 1 2 1
Danaos, 64
Daniel, 1 10
Daphne, 30
Deesis, 1 39
Deianeira, 42; 50; 59; 69
Deimos, 3 1
Delos, 28; 29
Delphoi, 23; 29; 34; 66; 69; 7 1 ; 72
Demeter (Ceres), 18; 19; 38; 39; 40;
79
Demir a, 23
Demophon, 39
Deukalion, 23; 59
Devler, 17; 20
Diana (bkz. Artemis), 30
Dicle, 89
Didimos,Thomas (havari) 137
Dike, 19; 44; 133
Diktys, 26; 64; 65
Diocletianus, 1 50
Diomedes, 68
Dione, 3 5
Dionysos (Bkz. Bakkeos), 19; 3 3 ; 3 5 ;
4 1-43 ; 5 1 ; 5 5 ; 5 9 ; 7 1 ; 74
Dirili, 127; 137; 140
Dodona, 26
Dolion, 62
Domitianus, 1 50
274
Efesos (Efes) , 3 1 ; 150

Eileithyia, 19; 46; 58
Eirene, 19; 44
Ekhidna, 1 8; 67
Ekho, 54
Elektra, 18; 49; 76; 78; 80; 86
Elektryon, 66
Eleusis, 39; 40; 79
Elizabet, 1 13 ; 1 16; 1 1 7
Elysion pedion, 50
Emaus, 137
Endymion, 48; 59
Enkelados, 20
Enyo, 3 1
Eos, 1 8 ; 47; 48
Epaphos, 47; 64
Epikaste, 72
Epimecheus, 2 1
Erden, 1 1 3; 114
Erebos, 17; 40; 4 1
Erektheus, 48
Erginos, 66
Eridanos, 47
Eriha, 129
Eris, 1 8; 3 1 ; 5 2 ; 79
Eros, 17; 35; 37
Eryks, 68
Erymanthos, 67
Esav, 95; 96
Eu c nos 59
Eumenides, 57
Eunomia, 19; 44
Eunomos, 69
Euphemia, 146
Euphrosyne, 19; 44
Europa, 26; 70; 7 1
Euros, 18; 4 9
Euryale, 1 8
Eurybie, 18
Eurykleia, 86
Eurynome, 1 9; 33; 44
Eurystheus, 66; 67; 68; 69
Eurytion, 56
Eurytos, 69
Eustochium, 148
Euterpe, 45
Eylsion, 4 1
,
Fenikye, 26; 70
Ferisiler, 123; 125; 1 27
Fidias, 28
Filistinliler, 102; 104-107
Frat, 89
Firavun, 97-102
Fsh, 1 2 1 ; 1 29
Gaia, 17-20; 24; 27; 29; 30; 38; 44; 50;

5 1 ; 54; 57; 68
Galateia, 37; 5 1
Galile, 1 13-116; 1 2 1-126 ; 1 36; 1 38
Gallia, 150
Ganymedes, 26; 46; 78
Gaspar, 1 1 9
Gayyur Simon, 147
Gaza, 105; 106
Geryoneus, 18; 68
Getsemani, 1 3 1
Gibeon, 108
Gigantomakhia, 20
Gihon, 89
Giono, 7; 14 1 ; 147
Girit, 24; 26; 68; 70; 74
Glaukos, 6 1
Golgota, 1 34 ; 1 3 5 ; 149
Golyat, 106; 107
Gomorra, 94
Grcistan, 63
Gyes, 17
Habeistan, 48; 65
Habil, 9 1
Hacer, 93
Hades (bkz. Pluton), 18; 19; 22; 3 3 ;
3 9 ; 4 0 ; 4 1 ; 45; 5 0 ; 5 7 ; 60; 6 1 ; 6 5 ;
6 9 ; 75; 76; 84
Ham, 54; 9 1 ; 92; 129
Haran, 92
Harmonia, 19; 4 1 ; 7 1 ; 73
Harun, 101-104
Havariler, 1 47
Havra, 140
Havva, 1 3 ; 90; 9 1 ; 138
Hebe, 19; 45; 46; 70
Hekace, 20; 30; 3 1 ; 39
Hekatonkheirler, 17
Dizin
Hcktor, 34; 48; 78; 8 1 ; 82

Helena, 75; 77-82
Helene, 26; 77-79
Heliades, 47
Heliopolis, 146
Helios, 18; 24; 29; 3 1 ; 34; 38; 39; 47;
48; 64; 68; 70; 85
Hemera, 17
Heosphoros, 48
Hephaistos (bkz. Vulcanus), 19-2 1 ;
24; 27; 29; 3 1 ; 33- 3 5 ; 47; 63; 66;
67; 7 1 ; 82
Hera, 18-22; 25; 26; 27; 29; 3 1 ; 3 3 ;
3 4 ; 38-46; 4 8 ; 5 0 ; 5 1 ; 52; 54; 59;
61-79
Herakles, 46; 50; 5 1 ; 66- 70; 76
Hennaphroditos, 35; 36
Hermcias, 2 1
Hermes (bkz. Mercurius), 19; 2 0 ; 2 3 ;
25; 32; 33; 35; 39-42; 5 1 ; 5 5 ; 60;
65; 66; 69; 78; 79; 84; 85
Herodes, 1 1 3 ; 1 14; 1 18; 1 2 1 ; 126
Herodes Antipa, 1 14
Herodias, 1 14
Hesiodos, 17; 19-23; : H ; 33-38; 4 1 ;
44; 45; 48-50; 52; 57; 58; 61
Hesperidler, 27
Hesperos, 48
Hestia (bkz. Vesta) , 18; 34
Hieronymus (Aziz), 148
Hilaira, 77
Himeros, 35
Hippodameia, 56; 75; 80
Hippolyte, 68; 75
Hippomenes, 60
Hristiyan, 7; 138- 1 4 1 ; 145-149
Holofern, 107
Homeros, 19; :H ; 33; 35; 37; 44; 48;
49; 50; 52; 56
Hur, 103
Hydra, 18; 69
Hygicia, 58
Hylas, 5 1 ; 62
Hyperion, 17; 18; 19; 47
Hypnos, 18; 57
apetos, 17; 21
aso, 58-64
275
ason, 61- 64
asos, 60
brahim (Peygamber), 92-95; 1 0 1 ;
124; 1 39- 141
da Da, 3 5 ; 79
das, 59; 77
kelos, 57
lk Gnah, 13
lya, 29-33; 60; 6 1 ; 128
mroz, 38
nakhos, 25; 64
ncil, 12; 1 19; 122; 125; 126; 129- 1 3 1 ;
134; 1 3 5 ; 138- 1 4 1 ; 147- 1 5 1
no, 4 1 ; 4 3 ; 6 2 ; 71
io, 25
obates, 61
okaste, 72
olkos, 6 1-64; 69; 79
phikles, 26; 66
phitos, 69
ris, 18; 29; 40; 45
sa, 1 1 4-140; 145- 1 5 1
ha 93; 94; 95; 96; 1 0 1 ; 1 4 1
smail, 9 3 ; 97
smaros, 83
srail, 100- 104; 106; 1 10 ; 1 13
srail oullar, 100- 104
ler ve Gnler, 2 1 ; 22
te insan (Ecce homo), 134
thake, 85 ; 86
yi oban, 127
Jupiter (bkz. Zeus), 24
Kabil, 91
Kadmos, 19; 4 1 ; 70; 71
Kafkasya, 68; 75
Kalais, 48; 62
Kalliope, 36; 45; 76
Kallirhoe, 18
Kallisto, 25; 64
Kalydon, 42; 59; 69; 77; 79; 81
Kalypso, 85
Kana dn, 125
Kapda, 62
Kassiepeia, 65
Kastor, 26; 59; 62; 77
276
Mitoloji ve k<mografi
Kayafa, 1 32
Kazda (da Da) , 35
Kefornahum, 122
Kekrops, 27
Keleos, 39; 40
Kenan, 92
Kentaur, 30; 52; 56; 6 1 ; 8 1
Kepheus, 65
Kerberos, 18; 4 1 ; 57; 69
Kerubi, 13; 9 1
Kero, 1 8
Khaos, 1 7 ; 37; 4 1
Kharis, 33
Kharitler, 19; 2 1
Kharon, 4 1 ; 5 7
Kheiron, 3 0 ; 52; 5 6 ; 5 8 ; 6 1 ; 67; 79; 80
Khimaira, 18; 6 1
Khrysaor, 18; 65
Kbrs, 17; 35-37; 42
Kikon, 83
Kilise, 140; 1 46
Kinyr:s, 36
Kirke, 47; 84
Kzlrmak, 63
Klio, 45
Klopas, 134; 135
Klotho, 18; 58
Klymene, 2 1 ; 47
Klytainestra, 26; 77; 80; 86
Koios, 1 7 ; 18; 28
Kolkhis (Grcistan), 62; 63; 64
Konstantin, 138
Kore, 39; 40
Korinthos, 38; 60; 64; 72; 73
Kottos, 1 7
Koyun Kaps, 1 25
Kreusa, 64
Kriophoros, 32
Krios, 1 7 ; 18
Kronos, 1 7- 19; 22; 24; 34; 35; 37; 39
Ksanthos, 49
Kudoimos, 3 1
Kuds, 108; 109; 113 ; 1 15 ; 118; 1 19;
1 2 1 ; 122; 1 25 ; 1 28; 129; 137; 139;
141
Kutsal Aile, 1 1 7; 1 19; 1 2 1 ; 1 45
Kutsal Ruh, 1 14; 1 16; l 1 7; 1 19; 1 22;
l37
Kybele, 57
Kykhreus, 40; 79
Kyldoplar, 1 7; 1 9; 34; 6 1 ; 83
Kyllenc, 32
Kyreneia, 67
Kythera, 17; 35
Kyzikos, 62
Laban, 95; 96
Labyrindos, 70; 71 ; 74
Ladon, 56
Laertes, 85
Laios, 7l; 72
Laldcsis, 18; 58
Lamck, 91
Laokoon, 82; 83
Laonedon, 69; 78; 79
Lapith, 56; 75
Larissa, 66
I..atmos, 48
Latona, 28
az.,rus, 1 24; 1 27 ; 128; 140; 149
Lea, 42; 97
Lcd:, 26; 59; 77
Lcnnos, 33; 42; 62; 74
tema, 67
Lero, 18; 19; 28-30; 46
l.cuke, 39
Leukippos, 76; 77
Libya, 47; 64; 70
Lotos, 83
Lydia, 29; 69
Lykaon, 25; 64
Lykia, 28; 61
Lykurgos, 42; 6 1
Lynkeus, 64; 77
lyra, 29; 30; 45 ; 7 1 ; 72; 76
Maher, 138; 139; 140; 1 4 1

Maia, 1 9; 25 ; 3 2 ; 76
Malthus, 132
Mamrc, 93
.Manoah, 104
Marathon, 70; 74
Maria, 134; 135; 149
Markos (ncilci), 1 1 4; 1 22; 126; 1 29136; 147; 148
Maron, 83
Dizin
Marpessa, 59
Mars (bkz. Ares), 3 1
Marsyas, 28; 29
Marta, 124; 1 27; 1 28; 1 49
Matta, 1 1 4 ; 1 17; 1 18; 121-1 38; 147;
1 49
Med, 107
Medcia, 63; 64; 74
Medusa, 18; 28; 38; 65; 66
Mcgaira, 57
Mekone, 21
Melanion, 60
Meleagros, 59; 60; 62
Melikertcs, 42
Melkior, 1 1 9
Melpomenc, 45
Memnon, 48
Memphis, 64
Mcnoithios, 2 1
Mercurius, 3 2
Mersin, 35
Meryem, 1 1 5- 1 28; 134; 1 35 ; 136; 1 37;
139; 1 4 1 ; 145- 1 5 1
Mesih, 1 14; 1 3 2
Messina, 53; 68
Metaneira, 39
Michelangelo, 1 1 - 1 3 ; 1 4 1
Midas, 29
Midyan, 1 00; 101
Minerva (bkz. Athena), 27; 82
Minos, 26; 41; 42; 47; 68; 70; 71; 74;
75; 79
Minotauros, 70; 74
Mintha, 39
Mnemosyne, 1 7; 19; 44
Moab, 95
Moir., 18; 1 9; 20; 58; 59; 6 1
Moriya, 93
Morpheus, 57
Musa, 19; 29; 36; 44; 45 ; 72; 76; 1 00104; 1 10; 123; 1 28; 1 38
Mjde, 1 16; 145
Mykene, 80; 81
Myrrha, 36
Mysia, 51; 62; 8 1
Nahor, 9 2 ; 95
Naiades, 5 1
277
Nain, 1 26
Narkissos, 54
Nasra, 1 1 6; 1 1 7; 1 2 1
Nebukadnetsar, 1 07
nektar, 22; 29; 39
Nemea, 66; 67
Nemesis, 18; 58
Neptunus, 3 7
Nereus, 18; 22; 33; 38; 5 1 ; 52; 65 ; 68;
79
Nereus Kzlar, 18; 5 1 ; 65
Neron, 149
Nessos, 69
Nike, 28; 45
Nikodimos, 135
Nil, 25; 64; 98; 100; 101; 145
Niobe, 29; 72
Nisa, 90
Noli me tangere, 137
Notos, 18; 49
Nuh, 9 1 ; 92
Nyks, 17; 18; 57
Nykteus, 25; 71
Nysa, 42
Odysseia, 33; 49; 60; 72

Odysseus, 38; 49; 77; 80-86
Oidipus, 72; 73
Oikhalia, 69
Oineus, 42; 59
Oinone, 24; 78
Oita, 70
Okeanos, 17-19; 2 1 ; 33; 38; 39 ; 44;
45 ; 47; 49; 50; 5 1 ; 58; 64; 65 ; 68;
76
Okeanos Kzlar, 1 8
Okypete, 49
Olympos, 18-24; 29; 3 1 ; 33; 39-41 ; 44;
50; 5 1 ; 55; 6 1 ; 70; 7 1
Omphale, 69
On emir, 103
Oneiros, 57
Oreithyia, 48
Orlon, 48
Orkhomenos, 66
Orman Perileri, 17
Orpheus, 55; 62; 76
Orthos, 68
278
Ochrys, 19
Ovidius, 23; 25; 37; 54
Pahos, 37
Palladion, 28; 78; 83
Pallas, 18; 20; 27; 28; 4 5 ; 78; 83
Pan, 5 1 ; 54-56
Pandia, 48
PandorJ, 2 1 ; 22; 23
Paola, 148
Paris, 27; 52; 77- 80; 82
Parnassos, 23; 29
Parthenon, 28
Pasiphae, 47; 70
Paskalya, 1 19
Patara, 28
Pacmos, 1 5 1
Patroklos, 3 4 ; 80; 8 1
Paulus, 1 4 5 ; 148- 150
Pegasos, 1 8 ; 61
Peirithoos, 56; 75
Pelasgos, 64
Peleus, 22; 5 1 ; 52; 79; 80
Pelias, 6 1 ; 62; 63; 64
Pelops, 80
Penelope, 77; 85; 86
Peneus, 30
Pentheus, 7 1
Pentikost, 1 19
Perseis, 47
Persephone, 19; 36; 39; 40; 6 1 ; 75; 76
Perses, 18
Perseus, 18; 25; 28; 39; 64; 65; 66; 76
Pessinus, 57
Phaethon, 47
Phallos, 43
Phantasos, 57
Phera, 61
Phineus, 48; 49; 62; 63
Phobos, 31
Phoibe, 17; 18; 28; 77
Phoibos, 29
Phoiniks, 70; 80
Phorkys, 18
Phoroneus, 64
Phosphoros, 48
Pieria, 32; 76
Pilatus,' 1 13 ; 133-135
Pire, 28
Pion, 89
Pittheus, 39; 73
Pleuron, 59
Pluton, 39
Podarge, 49
Polluks, 26; 77
Polybos, 72
Polydektes, 26; 64; 65
Polydeukes, 26; 59; 62; 77
Polydoros, 7l
Polyneikes, 72; 73
Pontos, 17; 18; 5 1 ; 62
Poseidon, 18; 19; 26; 27; 34; 37; 38;
39; 5 1 ; 52; 62; 65; 66; 68; 70; 73;
75; 79; 82; 84; 86
Priamos, 78; 8 1 ; 82; 83
Pronoia, 28
Psamache, 79
Psykhopompos, 33
Pygmalion, 3 7
Pylades, 86
Pyramus, 37
Pyrrha, 23
Pytho, 29
Quirinus, 1 1 7
Rab, 1 0 1 ; 1 1 6; 1 1 7; 124; 127-130; 138

Rahe!, 96; 97
Rebeka, 95; 96
Rhadamanchys, 26; 4 1 ; 79
Rheia, 17; 18; 24; 34; 39; 42; 57; 78
Rhodos, 38; 47
Roma, 7; 12; 1 1 3; 145; 148-150
Ruben, 97
Saba Melikesi, 109

Salome, 1 14; 136
Sam, 91; 92
Samiriye, 123
Samsan, 104; 105
Samuel, 106
Sara, 83; 93; 108
Saul, 106; 1 07; 149
Sebastianus, 150
Dizin
Seirenler, 84
Selene, 18; 30; 47; 48; 59
Semele, 1 9 ; 4 1 ; 71
Seriphas, 26; 64; 65
Sezar, 1 23
Sicilya, 20; 50; 68; 71
Silenas, 42; 55
Siman Petrus, 122; 130; 132; 136; 145
Sina, 103; 104
Sinis, 73
Sinan, 82; 83
Sinop, 63
Sisyphos, 24; 60; 6 1
Skeiron, 7 3 ; 74
Skylla, 53; 85
Smyrna, 36
Sodam, 94
Sophakles, 73
Soylar, 40
Sparta, 26; 75- 80
Sphinks, 72
Steropes, 17
Stheneboia, 61
Sthenelas, 66
Sthenno, 18
Styks, 29; 3 1 ; 45; 5 1 ; 80
Stymphalas, 67
Suriye, 36; 1 1 7
Susanna, 109; 1 10
Sleyman, 108; 109
ekem, 97
eytan, 1 22 ; 138; 140; 145
Tabor, 128
Taddeus, 1 47
Tantalos, 72; 80
Tarsus, 1 49
Tartaras, 17; 19; 22; 4 1
Teiressias, 84; 85
Tekvin, 12; 13; 89
Telamon, 79
Telemakhas, 85; 86
Telephassa, 70; 71
Telesphoros, 58
Tenedos, 38; 82; 83
Tepegz, 17; 38; 83; 84
279
Terak, 92
Terme, 75
Tesalya, 19; 5 1 ; 56; 59; 6 1 ; 66; 69; 79
Tethys, 17; 18; 50; 64
Tevrat, 12; 148
Thalia, 19; 44; 45
Thanatos, 18; 57; 60
Thaumas, 18; 49
Thebai, 25; 30; 66; 69; 7 1 ; 72; 73
Theia, 17; 18; 36; 47
Themis, 17; 19; 23; 29; 44; 75; 79
Theogoni 20; 3 1 ; 34; 3 5 ; 37; 45; 50;
58
Theos, 145
Thermadon, 75
Thestios, 26; 77
Thetis, 22; 33; 34; 42; 5 1 ; 52; 79; 80;
81
Thisbe, 3 7
Thoasa, 3 8
Thrinakie, 85
Thyas, 43
Tiberius, 1 13
Timna, 104
Tiphys, 62
Tisiphone, 57
Titanides, 1 7
Titanlar, 17-20; 24; 28; 5 1
Tithonas, 48
Tmolos, 29
Toprak Ana, 17-19; 23; 24; 30; 50
Trakya, 42; 48; 49; 62; 76
Triptolemos, 40
Troizen, 39
Tras, 46; 78
Troya, 27; 33-3 5 ; 48; 77-83
Troya sava, 80
Troyallar, 34; 35; 8 1 ; 82; 83
Tsoar, 94; 95
Tufan, 91
Tun soyu, 22
Tykhe, 58
Tyndareos, 26; 76; 77; 80
Typhan, 18; 19; 67
Tyro, 61
Umut, 22
Urania, 45
280
Uranos, 17; 20; 24; 27; 29; 35; 44; 50;

57
Urato, 45
Gzeller, 19; 44
Vaftiz, 1 14 ; 122; 1 26; 138; 1 39; 141

Vergi, 27; 4 1 ; 82; 122
Veronika, 150
Vesta, 34
Vulcanus, 33
Yafet, 91; 92
Yahuda, 99; 107; 1 16; 130; 1 3 1 ; 132;
133; 147
Yahudi, 109; 1 13 ; 115; 1 18; 121; 123;
125; 127-129; 133-135; 140; 149
Yahudiye, 1 13 ; 1 18; 1 2 1 ; 1 23 ; 1 27;
1 28
Yahya, 1 13 ; 114; 1 19; 1 20; 122; 1 23;
125-1 28; 130- 1 4 1 ; 147; 149; 150
Yakup, 95-101 ; 128; 1 3 1 ; 136; 141;

147
Yazclar, 123
Yesse, 106
Yeu, 103
Yohakim, 109; 1 15 ; 1 5 1
Yunanistan, 23; 2 8 ; 3 4 ; 5 0 ; 5 9 ; 62; 63;
73; 75; 148
Yusuf, 97-100; 116-1 18; 1 2 1 ; 135; 1 5 1
Zakkay, 129
Zebedi, 128; 1 3 1 ; 147
Zekeriya, 1 13; 116
Zephyros, 18; 49
Zetes, 48; 62
Zethos, 25; 7 1 ; 72
Zeus, 18-54; 58; 60-62; 64; 66; 68; 70;
71; 76-79; 82; 83; 85
Zeytin Da, 128; 1 3 1 ; 132
BEDRETTN CMERT
"Sanatnn zgn kiiliinden gelen
ve allm biimlere, kalplara ters
den ama aslnda yeni bir gelenek
oluturacak unsurlar tayan yeni
anlatm yollarndan haz alabilecek,
her zaman kolayca gerekleen bir
iliki deildir. 'Beeni' gelien,
ilerleyen, zamanla tamamlanan bir
zellik tar. . .
Sanat rnleriyle srekli dp
kalkmaktan te, kurumsal bir aba
da ister. . . "
B u kitabn amac da bir sanat
yaptnn "doru bir estetik
deerlendirmesini olanakl klacak
konu zmlemesi iin, yararl bir
ara olmaktr. "
'
'11mmr
9 789758 087266
{J ._,
'

Bedrettin Cömert - Mitoloji Ve İkonografi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bedrettin Cömert - Mitoloji Ve İkonografi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Hangi trden olursa olsun, bir sanat

rnnn tadlmas, onun

izlenimlerimizi dile dkp bakalarna

...................... ...... ........... . . . . .......................... . . . . . . . . . . . .......... ....... ......... . .

................................... . . . . . . . ...................................... . . . . ...........................

BLM: YUNAN MTOLOJS

Evrenin Ve Tanrlarn Yaratl. .

............... . . ......................... ............................................

..................... ........................................... ...........................

....... . . . ...................... ..........................................................

il. BLM: TEVRAT

Ill. BLM: NCLLER

. . . . . . ..... .............. .................................... . . ...... ..... .......

Vaftizci Yahya'nn Hayat

.......... . . .. .............................................. ..................

BLM: BAZI AZZ VE AZZELER

........ . . . ........................ .................................................................

........ . . . . . . . . . . ...... . . . . . ............................ . . . . . . . ..........................

......... .............................................. ................

Bu kitap, Do. Dr. Bedrettin Cmert'in H.. Sanat Tarihi Bl m nde

ni salamt. Ancak ders rneklemlerini daha ok Anadolu'da younlatr

saklanm bir de eitim yn olduunu dnmemiizdir; dndmz

Doal Anlam: Bir resimde grdmz biimleri, tandmz kimi nes

Bu erkek figr ise, klcn darbesini nlemek istercesine, ellerini geriye e

Kutsal Kitap'tan edindiimiz bu bi-. !erle, ele aldmz eserin sol bl

asl anlam, isel anlam vey. ierik'i olutur

ikonolojik yorum ad verilir. O

halde, ikonografi ne kadar zmlemeye dayanyorsa, ikonoloji de o kadar

EVRENN VE TANRILARIN YARATILII

Kronos, ok kalabalk bir dnya zerinde egemenlik srd. Nyks (Gece),

Nkys (Gece): Thanatos'u (lm), Hypnos'u (Uyku), Dlcr'i, Okeanos

Zeus byynce, babas Kronos'a kar eyleme geti. Yuttuu btn o

Evrenin bu yeni egemenleri, Devler'in (Gigant'lar) saldrsna urarlar.

merakl Pandora, dald insanlara aclarla dertler. Tam Umut da kp gitmek

Yar tanr kahramanlar soyuydu drdncs. Byk iler becererek, in

yen"dir, "imeksavuran"dr, "uzaktan duyulan gk giilts"dr, "kei deri

"ge gkkuan asan"dr Zeus.

lml lmsz birok sevgilisi olmutur Zeu'un. uras kukusuz ki,

tanrlar iinde kadnlara en dkn olan Zeus'tur. Balca ilikileri unlardr:

a) Zeus ve Aigina: Zeus, Irmak tanr Asopos'un kz Aigina'ya tutulur.

Baka yazarlara gre

Asopos, iki sevgiliyi sust yakalamay baarmtr. Zeus, bunun zerine,

b) Zeus ve Antiope: Antiope, ya Irmak tanr Asopos'un kz, yani

Bera (Lat. Iuno) : Zeus'un kars ve kzkardeidir. Zeus, bir k gn, so

lendirmeye kalkr. Hera direnir nce. Sonunda, Zeus'un kendisiyle evlen

Athena'nn stnlne karar verirler; nk zeytin aac, Atina kenti iin

Apollon (Lat. Apollo) : Bu ykye Azra Erhat'n u szleriyle girmek ka

teto gebe kalnca, ya doacak gl tanrdan, ya da amansz Hera'nn

Midas'n kulaklarn eek kula haline sokar, Marsyas' da bir am aacna

Plastik tasvirinin tek rnek olmasna karn, kart efsanelere gre ia

lyra; hayvanlardan kurt, yunus

bal, kuu, karga; bitkilerden defne, palmiye, zeytin aac.

Artemis (Lat. Diana): Zeus'un Leto'dan olma kzdr. Kardei Apollon na

1 ) Avclk ve bakirelikle ilgili efsanelerde yer alan Artemis; 2) Ay tanras Se

Artemis'i lyada da ok, yay, at ve arabayla ilgili olarak gryoruz. Ne ki bu

aralar, sonraki kaynaklarda olduu gibi av ve avlanma amacyla deil, insan

Efes'li Artemis dnda, Artemis'i genellikle evik ve narin bir kz olarak,

Aphrodite, topal ve irkin kocas Hephaistos'u Ares'le aldatr. Aphrodite'

Daha sonraki heykellerde, idealletirilmi plak bir gentir. Sava niteli

Hermes (Lat. Mercurius) : Zeus'un Maia'dan olma oludur. Arkadia'da

Hermes, Homeros destanlarnda, tanrnn habercisidir, babas Zeus'un

Hephaistos (Lat. Vulcanus) : Ate tanrs Hephaistos, Homeros 'a gre

Maden iiliinde stne yoktur Hephaistos'un. Kendine ve tanrlara, g