AMNEMARIE SCHIMMEL

SAYILARIN GZEM

KABALCI YAYINEV: 123

inceleme Dizisi: 23

ANNEMARIE SCHIMMEL

SAYILARIN GlZEMI
evir men
Mustafa Kpolu

<8

KABALCI YAYINEYi

iiNDEKiLER
nsz . . . . . . . . . . . . . . . ..

. . . . .

. . . . .

. ...
.

. . . . . . . .

GlRl
Saylar ve Say Sistemleri .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Pisagorcularn Mira s . .. . . . . .
.

. . . . . . .

. . .

.. .... .. .. . ...
.

Gnosis ve Kabala

. . . 21

. . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

lslami Gizemcilik . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . ... 28

Ortaa ve Barok Say Se mbolizmi

Batlinanlar .. .

. .

Say Oy unlar ve Sihirli Kareler

. . . 29

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
.

. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

KK SAYILAR S ZLG
Bir: Balan gsa ] Varln Says . .

........ ........ 51

lki: Kutupsallk ve Bln me . .

: Kapsayc Sentez .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .
Drt: Maddi Dzenin Says

. . . . . . . . . .

. . .

. .

. .
.

. . . . . .

...

. . . .

. . .
.

. .

. . 69

. . .

..

. . . . .

Be: Yaa m ve Sev gi Says . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. .

. . . . 135

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Sekiz: Uurlu Say. .

. 98

. . 1 18

Alt: Yaratl m Dnyann Mkemmel Says .

Yedi : Bilgeliin Stunlar

57

140

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

Dokuz: Bytlm Kutsal: 3 .

On: Ta mlk ve Mke mmellik. .
Onbir: Dilsiz Say .
Oniki: Kapal Daire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .

. 177

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
. . . . 211
. . .214

On: Uur mu Uursuzluk mu? .

. . . . . . . . . . . . . 225

Ondrt: Yardmclarn Says

. . . . . . . . . . . . . . . . 231

Onbe : Kk Bir Aysal Say .

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
. . . . . . . . 237

Onalt: Btnlk Se mbol . .

. . .240

Onyedi: Fetih Says . .

Onsekiz: i fte Dokuz . .
Ondokuz: Metonik Dn g Says . .
Yirmi : Say mann Eski Snr . .

. . . . . . . . . . . . . . . 243
. . . . . . . . .. . .

. . 245

. . . . . . . . . . . . . . 246

Yirmibir: Mke mmellik. . .. .

. . . . . . . . . . 250

Yirmiiki: lbrani Alfabesi . .

. . . . . . . . . 251

Yirmidrtten Otuzdokuza . . .
Krk: Hazrlama ve Tama mlama . .
K,' ikiden Altmaltya . .. . . . . . .. . . . . . . ... .
Yetmi ve Yetmi iki : Bolluk
Onbine Dek . . .. .

Kaynaka

. . . . . . . . 255
. . .265
. . .274
.

. . . 283
. . . . . . . . . . . . . 289

. . . . 301

Grsel Malzeme Kaynakas..

. .318

Dizin. . .

.. 321

 N SZ

Yaymc Ulf Diedrichs saybilim ve say sembolizmi zerine bir

kitap hazrlamaya karar verdiinde ilk dnd, bu konuda Alman
ya'da daha nce yaymlanm ok saydaki kitaptan birisini ya da ln
gilizce yazlm kapsaml bir incelemenin evirisini yaynlamakt.
Ansiklopedilere say-lar konusunda bir takm yazlar yazdmdan se
im yapma konusunda yardm c olmam istedi. Ulaabildiimiz ki
taplar dikkatlice inceledikten sonra, Franz Carl Endres'in Das Myste

riun1 der Zahl'nn amacmza en uygun olan olduunu saptadm. An

lalr nedenlerden dolay bana ok ilgin gelen kendi alanmdan, lsla
mi aratnualardan, rnekler eklemeyi planlyordum. Bununla birlik
te bu eklere alrken, Endres'in kitabnn son basksnn yapld
1 9 5 1 ylndan beri saylan ok farkl ynlerden ele alan birok nem
li kitap ve yaznn yaymlanm olduunu grdm.
Modern yaynlarn ou, V. C. Hopper'n klasik almas ve !ie
inz Meyer'in ilgin aratrmalar dahil olmak zere, ortaa alegorile
riyle lgleniyorlard. Kar! Menninger, lnglizceye Number Words and

Number Symbols (1969) adyla evrlen kapsaml bir yaptla Zahlwort

und Ziffer'in tarihini ele alyordu ve Willi Hartner ok uzun ve by-

SAY!U\R!N GiZEMi

leyici bir yazsn dnyadaki farkl say sistemlerine ayrmt. Aynca

F. C. Endres'in ele ald teorilerin bir ksm, tpk dinbi1im alannda
olduu gibi, ya oktan geersizlemi ya' da son zamanlarda yaplan
kimi akademik almalarla deiikliklere uramt.
Btn bu koullar altnda, btnyle yeni bir kitap almas yap
maya karar verdik. Bu yeniden alma 6rijinal metnin yapsn esas
alacakt ve onun malzemesinin bir ksmn kullanacakt, ama bu ikili
srete mukn olduunca yeni bilgiler kullanmaya altk ve so
nuta bamsz bir alma ortaya kt. Bu alma Endres'in adyla
yaymland, benim adm katkda. bulunanlara teekkr ksmnda yer
ald. Bu ngilizce baskda Endres'in ad, yaayan tek kz ve mirass
nn izniyle kapaa yazlmad.
Sylemesi gereksiz ki byle bir almada btnlk iddiasna kal
kmak olanakszdr ve her okuyucu, kendi ilgi veya uznanhk alann
dan u ya da bu saynn uygulamalarna ve "byl" karakterine dair
ayrntlar ekleyebilir rahatlkla. Kaynakann, zel konularla ilgile
nenlere daha ileri gitmelerinde yardmc olacan umarz.
Saybilim ve say bys binlerce yldr insanl bylemekte.
Muhteen doa kitabnn insan yaamn lmeye yaram iarelleri
olan gne ve ay, her zaman insanlarn saylarn ok zel olduunu
hissetmelerine yol amtr. Yalnzca mekan ve zaman soyut forml
lerle snrlayp belirlememiler, ayn zamanda yldzlar ve dier do
al grnglerle kurulan gizemli ilikiler sisteminin de bir paras
olmulardr. ilk kuaklar genellikle bu grngy ruhlarla. tanrlarla
ya da cinlerle balant olarak ya da onlarn temsilcisi olarak dn
mlerdir. Bir sayy ve iindeki gleri bilmek, lmllerin bu g
c, uygun ruhlarn yardmm salamak, byclk yapmak ya belirli

SAYILARJN GlZEMl

formlleri saptanm sayda yineleyerek dualarn daha etkili klmak

iin kullannalarn mmkn klmtr. Saylarn gizli anlamnn bil
gisi hem folklorda hem de ciddi edebiyatta yansr; bu bilgi gksel
krelerin armonisini gsterdii dnlen nzikte olduu gibi orta
a mimarisinde de grlebilir.
Bu kitap esas olarak, antik uygarlklar ve Yahudilik, Hristiyanlk
ve Mslmanla ait dinsel gelenekler zerinde younlamtr. Bu
nunla bir1iki:e mmkn olduunca Hint ve in gelenekleriyle ba
kurmaya ve Mayalara bir gz atmaya altk. Hayranlk uyandrc
astronomik sistemler gelitiren Kolon1b-ncesi Amerikallarn say
sembolizmini ayrntlaryla aklamak ya da Amerikan Kzlderili uy
garlklar veya Afrika kabilelerindeki saylar ele almak ok ho olur
du.
Say senbolizmi eit eitdir ve hala farkl kltrlerin saylar
yorumlamada artc benzerlikler gsterdii kefedilebilmektedir.
Kitab bitirdiklerinde okuyucularn_ kafa karklnn kalmayacan,
say sembolizmi ve say bysnn gelitirildii balama dair bir
eyler reneceini umarz. En azndan trafik klarnn niye aa
mal olduunu, birok insann niye arabalarnn plakalarnda belirli
"uurlu" saylar (ounlukla yedi veya yedinin katlar) setiini ve
niye birok insann triskaidekaphobia'nn, yani "on korkusu"nun
rktc adndan rahatsz olduunu anlayabilecekler - umarz.
Uznanlk alanlarndan ya da yerli geleneklerden yaptmz alnt
larla kitaba katkda bulunan herkese teekkr ederiz. Metni yayma
hazrlayan Miriarn Rosen'e kiisel teekkrlerimi sunarm.
A. S.

Bonn, Almanya
Eyll 1991

GR

S AYILAR VE SAYI SSTEMLER

Matematiksel ruh, kendisini, insanlarn yaad ya da eski
yaamlara ait maddi izlerin bulunduu her yerde ortaya
koyan balangsal insani gedir.

Byle yazyor Willi Hartner saylara ve say sistemlerine ait temel

bir incelemede. Bu argmann desteklerken, saymasn ve matematik
sel ilikilere dair hibir ey bilmediini, daha ok matematiksel g
dlerine gvendiini ileri srd Ta a sanats rneini alnt
lar. yleyse bu gd soyutlanm ve geometrik formlar olarak kayt
altna alnmtr. Zamanla say kavramnn, sonra da saylarn kendi
lerinin gelimesine yardmc olmu ve en sonunda zaman ve mekanda
varolmann ok katl grn soyut saylarla sraya sokulabilmitir.
Kar! Menninger baka bir gzel kitapta gsterdii gibi, bu sralama
sreci olas ifadelerin ok katlln bulabilmitir; bu ok katllk,
bizim gibi her eyi miras aldmz onlu sistem ve Arap saylar er
evesinde grmeye alan insanlar iin ok artcdr. stelik Ang
losakson arlk ve lme sisteminin bile, Alman ve Fransz gelene
inden gelen bir eyi kavramas kolay deildir.
Say sistemleri farkl ritimlere gre oluturulmutur. Bilgisayarn

13

SAYILARJN GiZEMi

temelini -ki bu temel Leibniz tarafndan 1 697 gibi ok erken bir ta

rihte gelitiri1n1itir- oluturan ikili sistemi anlamaya alan birisi
bunu grr. Ve onlu sistem en yaygn sistem gibi gzkse de, dier
sistemlerin de eit nemde olduunu kabul etmek zorundayz. Bunlar
arasnda zel bir anmsamay hak eden eski Babil'deki altml sistem
de vardr: Bu sistem, ilk on birimden sonraki ikinci daha yksek bi
rim 60'la oluturulmutur. Bu blmleme, dairenin derecelerinde ol
duu kadar, gnn saatlerinde, dakikalarnda, saniyelerinde varln
srdrmektedir.
Birok durumda sayma sistemleri ve saylar olduka basit bir bi
imde 5 ya da 10 parmaktan tretilmitir: rnein Roma saylar, bi
inleriyle bize parmak iaretleri esas alnarak oluturulduklarn sy
lemektedir. Baparma hesaba katmamak 4'e kadar olan baka br
sayma bimini oluturur ve gerekten de birok uygarlkta 4'ten son
ra saymaya yeniden balanr. Buna karlk 10 parmak ayak parmakla
ryla birlikte yirmili bir sistem de oluturmu olabilir ve byle bir
sistemin Keltler, Basklar ve Avrupa'nn kuzeyinde ve batsndaki di
er halklarca biliniyor olmas kuvvetli bir olaslktr. Bugn bile
Fransa'da SO'e, quatre-vingts, yan 4x20 denir. lngilizce skor da (yirmi
says) bize ayn ekilde kadim yirmili sistemi anmsatr.
Temel parmak saylarnn parmak sayma tekniiyle kartrlma
mas gerekir; bu saylar eskiden yle gelitirilniti ki farkl parnak
konfigrasyonlaryla IOO'e kadar saylabiliniyordu. Birler ve onlar
sol elin parmaklaryla, yzler sa elin parmaklaryla belirtiliyordu
Ortaa lncil yorumcular, zellikle Muhterem Bede, zel anlamlarn
bildikleri bu sayma biimini tercih ediyordu: rnein sa eli bapar
ma ve iaret pannann daire oluturacak biimde tutulmaS 100
demekti ve snrl sonsuzluun sembol olmutu. Avrupal tccarlar
14

GiRi

bu sstemi Ora a'n sonlarna dek kullandlar ve Ora Doulu tc

carlar akl almaz bir el abukluuyla bunu halen kullanmaktadr Do
uda da, zellikle in'de, kullanlan abaks, kk boncuklar ubuk
boyunca kaydrma ilkesiyle alan bu hesaplama aleti, en karmak
ilemleri bile neredeyse yldrm hzyla yaplmasn salyordu. He
saplana (calculus) terimimizin akllarla saymaya gnderme yapan
"ak1"dan (calcule) trediini unutmamz gerekir.
Her uygarln saylar iin kendi iaretleri vardr. lnkalann renkli
dmlerini (quipus) veya borlarn farkl trden kesiklerle oyulduu
eteleyi (Almanca Kerbholz) ele alabiliriz. Gnah ilemek veya yasad
iler yapmak anlamndaki Almanca Etwas auf dem Kerbholz haben,
"birisinin etelesinde olmak," ifadesi etele hesabyla saymaya gn
derme yapar. Fenikeliler ve ge dnem Romallar grece olarak ilkel
say formlar kullanrken eski Msr'da saylar resimliydi. Daha kar
k matematik ilemleri iin, alfabenin harf erinin de saylar temsil
ettii baka sayna sistemlerinin daha pratik olduu kantlanmt. Bu
yntem Yunanistan'n ilk dnemlerinde kullanlm olup Ibranice ve
Arapada halen mevcuttur. Arapada kullanlmasnda, harflerin eski
Sani dilleri esasnca dizilmesini izleyen Arap alfabesine ebced denilir
ve her harfin iki anlam olduundan dolay, isimler, anlaml szck
ler ve saylar (yzyllardr Kabalada yapla geldii gib) arasnda ko
layca balantlar kurulabilir Vahiyler Kitab'ndaki 666 says buna
rnek verilebilir: Saysz yorumcu, onda, kendi zamanlarnn "Yara
tk"na vcud kazandrm gzken kiilerin adlarn bulmutur. Isla
mi gelenekte ince ebced hesaplar yapma sanat ok gelimiti ve son
raki zamanlarda bir kitabn bal bitirili tarihin ierir oldu. rne
in Bagh u bahar'n (Bahe ve Bahar) Farsa bal saysal deerleriy
le (2+1+1000+6+2+5+1+2+ 200), lslami takvimle 1216 (Miladi taks

SAYILAR!N GiZEM!

vimle 1801/2) ylnda bitirildiini gsterir. Benzer ekilde uygun

szck ve cmleyle birisinin lm tarihi de verilebilir ve bu sanat
doudaki Mslman lkelerde belli bir yetenekle uygulanmtr.
Willi Hartner, in say sisteminin, by ve gizemcilikten ok,
yaygn olan bu tr harf-saylara gre daha stn olduunu dnr;
ama ona gre daha da gelimi olan hayli soyut Smer ve Babil say
sistemleridir. Gerekten de eski Mezopotamya ilk zamanlarda astro
nomi ve matematiin gelitirildii yerdir ve bugn kullanageldiimiz
belli saylarn anlamlarnn ounu Mezopotamyallara borluyuz
(7'nin ilahilii, 60'm nemi). Ama Hartner'a gre saylarn en geli
mii, ok byk saylar gerektiren 'astronomik hesaplamalarla 1:-1ra
an ve artc biimde hatasz olan Maya sistemidir. Gereklen de
Vens gezegeninin gne evresindeki 65 synodik dnn esas alan
ok eski takvi:nleri, dier takvim sistemlerine gre daha hataszdr.
Bizim "Arapa" saylarmza gelince, onlarn Hint kkenli olduu,
sadan sola olan Arapa el yazs kullanldnda bile soldan saa
doru olmas gereinde kolayca anlalabilir. Araplarn lslamiyetin
ortaya kndan ksa bir sre sonra benimsedikleri Hint sistemi, da
ha karmak ilemerin yaplmasna olanak salayan sfr ierir. Hint

kaynaklarnda sfra shunya, "boluk" denir; bu yle bir boluktur ki

saylar arasndaki satrlar doldurur ve bylece birler, onlar vd. basa
n1andaki bir saYJ.nn kolayca ayrt edilmesini salar. Hint kaynakla
r bu ifadeyi MS onaltnc yzyl gibi erken tarihlerde kullanmtr;
Orta Dou'da ilk olarak MS 662 tarihli bir Suriye kitabnda dokuz
adet l1int saysna rastlanmtr. Batnn bu uygulamalar yapmasn
dan uzun sre nce Arap bilginleri matematik almalarnda bunlar
kullanyordu. Muhamned ibn Musa el-Harezmi'nin Kitab el-muhtasar

fi hisab el-cebr ve'l-mukabele

(Cebir ve Denkleme Hesab Hakknda

16

GiRi

zetlenmi Kitap) adl kitab MS 800 ylndan hemen sonra yazlm

ve yaklak olarak 1143 ylnda Chesterli Robert tarafndan Latinceye
evri1miti. Arap saylaryla ilk tanmay salayan b u kitap Batya
yalnzca "cebir" (eI-cebr) kavramn deil, szck anlam olmayan ya
zarnn adnn, Harezmi'nin, yanl sylenmesinden kaynaklanan algo

ritma terimini de salamtr.

Bununla birlikte Arapa saylar

Avrupa'da olduka yava da olsa alnd ve kabul edildi. Zeki Pisal

bilgin Leonardo Fibonacci (. 1250) ve Sacroboscolu John Arapa sa
ylar renip, sonsuz olanaklarn aklamaya altlar. Menninger,
yaklak olarak 1240 ylnda, Fransisken Fransz rahip Alexander de
Villa Dei'nin yeni matematiksel bulular karsnda ok heyecanlanp,
Algor adnda bir Hint kralnn bulduunu sand yeni bir hesaplama
biimine dair 244 dizelik Cannen de aigorisma iirini yazdn sy
ler.
nceki say sistemlerinde bilinmeyen sfr, adnn tarihinden bile
ok belli olan bir karkla yol at. Arapas olan sfr'dan, cifra,

chiffre ve bir yandan Almanca Ziffer, te yandan lngilizce zero tretil-

Sol: Mayalarn sfr iin kulland iaret bo istiridye, xok idi. Xok szc esas
olarak yuvarlak, eri ey, daha kesin olaraksa "oyuk" demekti ve nesneyi ve
doasn belirlemekten geliyordu. Mayalarn zekice bir buluu da sfr aynca
bir saynn konumunun deerini belirlemede kullanmakt. Sa: Yirmi iin kul
lanlan iaret.

17

SAYILARIN GiZEM!

:Vlaya saylarnn ba vayantlan olan yivler, tanr balarnn prof lleri araclyla
1 'den l 9'a kadar olan saylar ve sfn temsil eder. 1 13 arasnda ilahlar farkl

dr; 14 19 aras, 4 9 arasnda eneye yerletirilmi bir kemik (lmn bir sfat)
farkyla ayn bala gsterilir. S ve 15 ile 8 ve 18'i karlatrnz. Sfrn ba var
yant eneye yerletirilmi eldir.

nitir. Kendi bana bir anlam olmayan, ama kendisinden nce ya da

sonra gelen saylara anlam kazandran b u sfr, onbeinci yzyl gibi
ge tarihlerde bile umbre et encombre, "karanlk ve engelleyici" olarak
grlyordu ve Almancas l'lull, nulla figura, "gerek" b i r rakam ol
mayandan tretilniti. Ama sfr, Hindistan ve oradan getii ls1ami
dnya ve en sonunda getirildii A.vrupa'yla snrl degildi; Mayalar ve
belki de onlardan nce Olmekler, Hindistan'da bulunuundan tama
men ayn olarak ve anlald kadaryla da 11intlilerden nce sfr bi
liyorlard. Yirmili Maya sisteminde 1 9 saysn sfr izliyordu. Bu
sisten1in Mayalarca ya nokta-izgi kombinasyonlar ya da ba bii
mindeki yivlerde kullanldna dikkat edilmelidir.
Dnyann hibir yerindeki saylar ve sayma sistemleri ayn, hatta
benzer bile olmadndan, btn uygarlklarn ayn sayma veya he
saplama biirnini kullandn varsayamayz. F. C . Endres, say sem
bolizrni zerine olan kitabnn giriinde, bu yzyln banda, uzak
Trk kylerinde, matematiksel bir ifadeyi nasl denediini anlatr:
"Bir vesileyle bir ocuktan yere yerletirdiin elmalar saymasn is-

18

G1R1

tedim. Parmaklarnn yardmyla denedi, ana S'ten yukar kamad.

5

ile 10 arasnda hata yapyordu ve nne lO'dan fazla elma koyup

soymasn sylediinde, basite ok elma olduunu syledi, ama bel

li bir say syleyenedi." Ayn yazar bir dereye ta atp sayn1asn
sylediinde, ocuun sayna dizisi 3, 4'ten yukan hi kamam:
Uzamda grlebilir bir eyleri sayarken en azndan parmaklarn kul
lanabiliyor ve ne saydn grebiliyordu, ama zamanda bir eyleri
saymak daha sorunsaldr, nk insan bir edimin ya ayn ekilde ya
da benzer ekilde hangi sklkta yinelendiini anmsamak zorundadr.
Seslerin, barlarn ya da ritmik birimlerin iki misli yinelenme
si genellikle bilinebilir, ama baka gruplar ve dizilerin -en azndan
bize- saylmas daha g gzkmektedir. Bu, karmak Ermeni mzi
inin ritmik kalplar, hatta daha kanuak I-lint mziini izlemeye
alarak denenebilir; genellikle ok gemeden dizi kaybedilir ve do
ru olarak saymay srdrmek mmkn olmaz. Ve baz Afrika kabile
leri vardr ki, bizim anlay.mza gre glkle "sayabilmektedir,"
ama bize ok garip gelen bir ekilde ok byk miktardaki nesneleri
bile sayabi1mekte ve byk bir srden tek bir hayvan bile eksilse
heuen fark etmektedirler.
Baz kltrlerde saysal szcl'tkler saylm nesnelerle balantl
dr, 6 uzun para iin kullanlan ifade 6 inek veya 6 bitki iin kullan
landan tamamen farkl olabilir bylesi snflandrmalar daha yaygn
dr. Papua'da byle 20 say grubu ayrt edilir; yle ki bu say grupla
rnn her biri saylm nesnelerle balantldr. Bizim geleneimizde
bile byle saymann izleri bulunabilir - dokumalar yarda (Almanca

Elle) ile llr, ykseklik feet, suyun derinlii fathom (Almanca Fa

den), gemilerm hz knots (Knoten, deniz mili) ile. Say-szckler
zellikle farkl hayvan trleriyle yaygn olarak kullanlr; rnein k19

SAYILARIN GlZEMl

pek srs (Almanca Meute), yar at grubu (Almanca Kop)lel), koyun

srs (Almanca Herde), keklik srs (Kette) . Byle kavramlar, J
Lipton'un elenceli kitab, Tarlakulannn Aka Gelii'nden (1977) anla
labilecei gibi avc deyimlerinde hala ok canl bir biimde yaa
maktadr. Belli ev eyalar ya da yyecek iecek maddelerini lerken,
yumurtalar iin Schoch (altm), Stiege (yirmi) ve Mandel (onbe) gbi
Almanca ifadeler bulunmaktadr. Ordu blklere, svarilere vs.'ye
ayrlr - btn bu szcklerin gerek bir saysal deeri vardr. Ve Al
manca

Stch Vieh, iki " para" sr ya da lngihzce "bir ft keklik"

denilmesi, bir dizi evrilemeyen ve farkl hayvan trlerine gnderme

yapan sayma szckleri olan lranllan hatrlatr: yah zi_njir fil, bir fil
demektir, yoksa szc szcne evirisinde olduu gibi "bir dizi
fil" deil.
Bu ifadelerden hibirisinin gizemli bir anlam yoktur ve byyle
de balantl deildir, sadece ilk uygarlklarda olduu gibi saylarn,
evrelerinde bir manyetik bir g alan olmas gibi bir gereklii
vardr: Levy-Bruhl'un formle ettii gibi, "i grrler." Veya eski
Hindistan'da iddia edildii gbi, say "Brahma-doal" anlamdr, Tan
rsala benzer. Gerekten de, belli eski Hint metinlerinde saylara ta
plmaktadr: "Selam olsun Bir'e, selam olsun 2'ye,

selan olsun

l OO'e . . . . " Saylarn zel karakterne dair bylesi hisler kuaktan kusa
a gemitir ve grnt daha ciddi ve gizemcilikten uzak say siste
rnimiz bile 1 O parmaa, ayn 4 aanasna ve yln 1 2 ayna indirgene
bilir; kimi gizemli imalar her zaman srdrlmtr. Bylece saylar
onlar, byk iler ve elbetteki astrolojik kehanetler iin uygun klan
zel ve gizli glere gndernede bulunurlar. "Yksek" dinler bile
belli saylarn dinsel nenini ve gizemli karakterini kabul ederler,
stelik yalnzca Orta a'da deil gnmzde de. Liygulayclarn
20

G!R!

olaylar zerinde kendi yararlarna ya da dierlerinin zararna etkide

bulunmak iin belli fonnllere bavurduklar byde saylarn doru
kullanm can alc bir rol oynar; her say kendi g alan ve kozmik
balantlar iinde gzkr ve bylece, ezberden yinelemelerin ve b
y forn11lerinin, arnm alann ve tavaf etmenin doru saysnn yan
sra doru saynn kullannnn by ediminin baars iin mutlak
belrleyici olduu dnlmektedir.

PSAGORCULARIN M RASI
Kltrel kremizde, yani Yahudi, Hristiyan ve lslami krede, sa
ylara ve zelliklerine gsterilen ilgi esas olarak Pisagorcularn hazr
lad temellere dayanr. M altnc yzylda Samos adasnda doan
Pisagor, tiran Polikrates'ten kamak iin M 532'de ltalya'mn gne
yindeki Kroton'a g etti. Bir sre iin Douda, ze1likle de Msr'da
yaam, kadim Dounun matematik bilgisinden bir eyler renmi
olmaldr.
Her renci, hipotensn karesinin dier iki ksa kenarn karele
rinin toplanna eit olduunu syleyen Pisagorcu dik gen teoremi
ni renir; bu forml matematik bilgimizin temel ksmn olutursa
da ustann ve rencilerinin dier fikirleri dinsel, edebi ve hatta b
ysel almalar etkilemitir. Pisagor'un dncesinin temeli dzen
fikridir: Mziksel dzen, matematiksel dzen ve en sonunda etnik ve
toplumsal dzen. Pisagor, titreen tellerin grece uzunluklarna kar
lk gelen mzik skala1arnn arahklarn kefettiini, bunun oranlar
nn

1 :2,

2 : 3 ve 3:4 olduunu sylemitir. Bylece ilk drt tamsay

21

SAY!lARIN GiZEM!

saptand ve Pisagorcular bu tamsaylarn nemini vurgulamaktan hi

vazgemediler.
Tellerin oranlarnn llmesiyle mziksel armoni matematiksel
formllerle ifade edilebiliyorsa, yleyse her eyin z saylarla ak
lanabilirdi. Gkyzndeki dzenli hareketlerin gzlenmesi, gzel bir
biinde dzene sokulmu gksel krelerin armonisi kavramnn do
masna yol at. l)nyann evrimi saylarn evrin1ine paraleldi: birlik
boluk ve snrdan olutu; Bir'den say, saydan da btn gk, btn
evren ortaya kt. Bell'in Pisagorcular iin yazdna gre, "kozmos
saf matemaLikle ebiimlidir" ve "evrendeki her ey ortak tamsaylar
la llebilir." Pisagorcularn sisteminde irrasyonel saylara yer yok
tu; bylece I-Iippasus'a atfedilen, dikdrtgenin yan kenar ve kegeni
arasndaki tamsayyla ifade edileneyen oran Pisagorcu dnya gr
n paralad. Beinci boyutlu cismin, oniki yzl begenin (oniki
yzl, boyutlu begen) bulunuu onlar daha da sarst.
Byk bir olaslkla Pisagor'un en etkili rencisi, M 475 ylla
rnda almalar yapan ve saylarn anlamna ilikin olarak sonraki
say gizemciliinde varln srdren pek ok fikir gelitirdii san
lan Philolaos'tu.
Pisagorcular zellikle tek saylarla ift saylar arasndaki ilikiden
bylenmilerdi. Basit armoniler arasndaki oranlarn ( 1 : 2 , 3:4) bu
ilginin kayna olabilecei iddia edilmitir. Pisagorcular evrendeki
her eyi iki kategoriye blecek kadar ileri gittiler: Tek saylar sa ta
rafa ait olup, snrl, eril, kalanl, dorulu, k saan ve iyilik dolu,
geometrik terimlerle belirtilirse kareyle balantlyd; ift saylar ise
sonsuz gk kresine ait olup, snrsz (sonsuzca blnebilir), ok kat-

22

Pisagor saylarn dzeni ile seslerin frekans arasndaki ilikiyi kefediyor. Bura
da anlarla, su dolu bardaklarla, tellerle ve farkl llerdeki borularla deneme
yaparken grlyor. Karsndaki alma arkada Yahudi Jubal ise aletleri
yapmakta. Theoria Musica (Milano, 1492).

23

SAYILARIN GiZEMi

l, sol taraf, diil, hareketli, yalan dolu, karanlk, kt ve geometrik

terimle belirtilirse dikdrtgendir.
Tek ve ift saylar arasndaki kartlkla ifade edilen bir ve ok
arasndaki kartlk daha sonra, zellikle gizemcilikte, blnmemi
mutlak birliin hedefi olarak vurgulanmtr. BU yaklamla tek say
lar popler inanla, hatta teolojik speklasyonlarda nemli rol oyna
mtr. Platon'a gre, btn ift saylar kt yazgnndr ve 1-Iopper
ok doru olarak yle syler: "Diil saylar zaten gzden dmemi
gibi bir de, izgi analojisiyle sonsuzluun utanc zerlerine drl
mektedir." Vergilius unu iddia eder: "Numera deus

im pare

gaudet"

(Tanr tek sayyla honut oldu); ve ayn fikir lslami gelenekte de bu

lunur: "Gerek Tanr tek saydr (vitr, yani "Bir"dir) ve tek saylar
sever." Shakespeare da unu syler: "Tek saylarda tanrsallk var
dr." (Windsor'un en Dullan, v. i. 2)
Tek saylara duyulan bu tutku, tek sayl bir zamanda yinelenen
ayin edinleri, dualar, sihirler, vs.'den oluan bir gelenee yol at.
By edimleri 3 veya 7 defa yaplyor ve br dua ya defa yineleni
yor ya da defa "amin" denilerek bitiriliyordu. !lk zamanlarda he
kimler ve byc-hekimler hastalarna tek sayda hap verirlerdi. B
y dmleri tek sayda balanmak zorundayd. Talmud tek saylarn
kullanm iin saysz rnek veriyor ve ift saylardan kanlmasn
neriyordu. Mslman gelenek z. Muhammed'in orucunu tek sayl
gnlerde bozduunu syler. Cadlk veya kara by yaplrken tek sa
yda kii mevcut olmaldr ve bugn bile, en azndan Avrupa'da, biri
sine tek sayda iek ieren buketler yollamak adettir (bir dzine ha
ri).
Dier kavramlarn yan sra Pisagorcular matematie, bileenleri-

24

GlRl

nin toplam yine kendisini veren mkemn1el say say kavramn ta

nttlar. Mkemmel saylarn ilki 6 ( 1 +2 +3) idi; ikincisi 28 (1+2+4+7
+ 14);

en son olarak da

J 97l'de

kefedilenle toplam 23 tane oldular.

Son zamanlarda Hugo von Hofnannsthal'n 672. Gecenin yks ba

lkl masalnn balnn gizemini, 672 saysnn bir ift mkemmel
say olmas gereiyle aklamaya ynelik ok zorlama gzken bir
giriimde bulunuldu.
Pisagorcular saylarla geometrik formlar arasnda daha ileri iliki
ler kurdular: 3, 6, 10, 15 gen saylard;

!, 4,

9, 16, 25 kare say

lard (yani 12, 22 , 32, 4 2, 52). Nokta l'e aitti, zgi 2'ye; nce gende
gzken uzay 3'e ve 4 uzayn kuatt beden 4'e. Pisagorcu sistemde
ki en mkemmel say l O'du, nk ilk drt tamsaynn toplamyd
(1+2+3+4) ve ekenar bir gen olarak gsterilebilirdi. Bylece ok
luk ekrar IO'da biriik oldu. Bu nedenle Pisagorcular, kozmik dzen
lerine uygun 10 gksel cisim kefetmeye uramlar ve onuncunun
nevcut olmadn grnce de onu icat etmilerdir. Aristoteles Mela
fizik'in birinci kitabnda Pisagorcu say gizemciliini eletirel bir b_i
imde ele alm ve onlarn tamamen matematie dalm olarak, say
ilkelerinin her eyin varolu ilkeleri olduunu varsaydklarn yle
mitir:
Bu ilkeler arasnda saylann doalan gerei ilk (eyler) olmalarndan
varolan veya varla gelen eylerle saylar arasnda birok ve onlarla
Ate, Toprak ve Su arasnda olduundan daha,:Jazla sayda benzerlikler
bulunduunu grdkleini dnmelerinden (nk onlara gre say
larn filanca zel biimi adalet, dieri tuh ve akl, bir dieri uygun za
mandr. H.emen hemen dier btn eyler de ayn ekilde saysal olarak
ifade edilebilirler), aynca mziksel skalalann deiim ve oranlarnn sa
ylarla ifade edilebilir olduunu grdklerinden; bylece tm dier
eylerin doalar bakmndan saylara benzer grnmesi, saylarn ise

25

SAYlLARlN GiZEM!

kendilerine doann btnnde ilk eyler olarak grnmelerinden do

lay Pisagorcular saylarn elerinin her eyin eleri olduu ve btn
gn bir ahenk ve say olduunu dnmlerdir. Onlar gksel olay
lar, gbn ksnlan, evrenin tn1 dzeni ile saylam1 zellikleri ve n
ziksel skalalar arasnda bulabildikleri btn benzerlikleri toplayp ken
di sistemleri iine sokmakta ve eer herhangi bir noktada bir boluk
kendini gsterirse, kuramlannn tutarlln salan1ak zere c;ahucak
zorunlu eklemelerde bulunnaktaydlar. rnein 10 says mkemmel
ve saylann tm doasn iinde bulunduran bir say olarak grnd
nden gkte hareket eden cisimlein 10 tane olduunu sylemekte
dirler. Ancak grnen gk cisinleri yalnzca 9 tane olduundan b u
bolugu doldurmak zere onlar bir onuncuyu, yani Kar-yer'i icat et
n1i.lerdir.

Aristote1es'in adalete iaret ettii iin ayrca ele ald say 4'tr,
nk 4, eit faktrlerin sonucudur, yani ilk kare saydr. Pisagorcu
dnrler iin byle c enklenler, kefetneye altklar uyum ve
gzelliin nesnel ltlerini salarlar.

G NOSS VE KABALA
Yaam llerini ve her eyi barndran bir uyunu aratnnay
srdrrken, Pisagorculan baka bir adan eletiren Platon bile, sa
ylarn doann gizemlerini zecek belli anahtarlar ierdiini kabul
etmitir. Pisagorcu ve Platoncu fikirler Yeni-Platonculua ve gnostik

Aristoteles, Metafi.Zik Cilt 1 (A-Z), ev. Do. Dr. Ahnet Arslan, Ege niversite
si Edebiyat Fakltesi Yaynlan, 1985, lzmir, s. 103-S'ten alnm ve eviriye
uyum salamas i.in kk deiiklikler yaplmtr. --n.

26

G1R1

sistemlere aktarlm ve ksaca yle zetlenebilecek bir say gizenci

liinin domasna neden olmutur:
l. Saylar, dzene soktuklar eylerin karakterlerini etkilerler.
2. Bylece say, Tanr'yla yaratlm dnya arasnda arac
olur.
3.

Saylarla yaplan ilemler izlenirse bu ilemler kullanlan

saylarla balantl eyleri de etkiler.

Bu ekilde her say, zel bir karakter, kendisine ait zel bir gizen
ve zel bir metafizik anlam gelilirir.
Hz. lbrahim'den kaynaklanan din, Yahudilik, Hrstiyanlk ve
Tslamdaki gizemci eilimleri derin0en etkileyen Yeni-Platoncu sistem
den Plotinus unlar sylenitir: "Saylar, onlar tarafndan betimle
nen nesnelerden nce vardlar. Duyu nesnelerinin deiiklii yalnzca
ruha say nosyonunu anmsatr." Bu dnce izgisini srdren lsken
deriyeli Philo, Eski Ahit'ten gelen fikirlerle Pisagorcu gelenei birle
tirmi ve Orta an, arlkl olarak say gizemciliiyle belirlenm
olan tncil yorumlarnn temelini yaratmtr. Bununla birlikte ortaa
dnyasndaki en nenli Pisagorcu geliim, hayli kark bir say gi
zenciliini esas alan, balangsal Bir'in kendisini 10 sefirot'a (safar,
say'dan) bld, bu sefirot'larn lbrani alfabesindeki 22 harfin onlar
arasnda "kpr" grevi gnnesiyle birbirleriyle gizemli balantlar
kurduu ve birlikte alt Yahud Kabalas'dr. En yksek sefirah
lete r'dir (Ta), hohhmah'n (Bilgelik) dnda olup binah'n (Zeka) alt
koludur. Drdnc sefirah'a hesed (Sevgi) veya gedullah (Byklk)
denir; beincisi gevurah'tr (Adalet); altncs tijeret (Gzellik) ve ye
dincisi netsah'tr (Zafer). Bunlara ek olarak had (lhtiam) sekizinci,
27

SAYlLARIN GlZEMl

yesod (Iemel) dokuzuncu ve mall1hut (Krallk ya da Gereklik) sonun

cusudur. Bu son sefirah, bu dnyada srgnde yaayan Shehhinah'a
eit olarak da kabul edilebilir. Belki de en iyi logoi ya da balangsa!
fkirler denen 10 sefirot' tan sonra ilk ilahi k dnyas, atsilut, gelir.
10 sefirot'a bal olan dnya daha vardr: Yaratl ve ilahi semalar
dnyas, beriah; ruhlar ve melekler gibi ilahi alanla balantl yaratk
larn temsili dnyas, yetsirah; ve son olarak maddi dnya, asiyah.
lbrani harfleri say olarak da kullanldndan dolay, sefirot fg
r ve tretneleri dnyann farkl ksmlar arasnda byleyici iliki
lere yol aar. Kabalistik yorumbilimin engin alan, say gizemciliine
ok hakim olan Gershom Scholem tarafndan ustaca betimlenmitir.

SLAM GZEMCLK
Ansiklopedik tezlerini miladi onuncu yzylda oluturan, Basra'da
k n-lsmaili grubu ihvan-s-safa, Saflk Kardelii, ilk defa Yeni-Pla
toncu ve Pisagorcu grleri geni apl olarak kulland. Onlara gre
Pisagor, Harranl bir bilgeydi ve Harran Sabiilerine yollanan pey
gamberin, Eno, yani zellikle say gizemcilii konusunda ok bilgili
olduuna inandklar Hermes Trismegistos olduuna inanrlard. Saf
lk Kardelii'ne gre saybilirn, her eyin temelini oluturan birlik
ilkesini anlamann bir yoludur. Doann stnde bir bilimdir ve di
er btn bilimlerin kkenidir. Bylece Tanr'nn dnyayla ya da Saf
Var1k'n varolmayla ihkisi, l'in dier saylarla ilikisine eittir.
ihvan-s-safa, Kabala'nmkiyle karlatrlabilecek karmak bir say
bilim sistemi yaratmadysa da, mzikte ve kozmos dzeninde grl-

28

GiRi

d gibi, saylarn neminin ok iyi farkndayd. 7 ve 12 saylar

zellikle nern1i bir rol oynuyordu Gezegenlerin says -olan yedi,
3+4, 2+5 ve l-6'dan, yani bir zarn ters taraflardaki saylarn topla
mndan elde edilebilen ilk tamsayyd. Dokuz ise gklerin says ve
ilk tek say karekknden elde edilebildii iin nemliyken, bur sa
ys olan

12

ya 3x4'n ya da 5+7'nin sonucudur. En son olarak 28 b

tn saylarn en nkemmelidir: Ayn tam bir dnne karlk gelir

- ve bylecede Arap alfabesndeki harf saysna karlk geldiinden lslamla ela zel bir balants vardr. Harfler ve saylar arasnda yer de
itirebilme olana, gizemci Mslmanlar arasnda, Kur'an yorumla
rnda, kehanetle ve daha sk olarak iirde, zellikle de ebcedin yerin
de kullanmnda hayli ince ilemler yaplmasna yol amtr.

O RTAAG VE BAROK SAYI SEMBOLZM

Ortaa Hristiyan1, gnostik tarikatlar arasnda srdrlm
olan ayn gelenei paylamtr. Sevillal lsidore'un miladi 600 civa
rnda yazd gibi: "To1le numerum omribus rebus et omnia pereunt"
(Bl'tn her eyden saylarn aln, hepsi nasl da mahvolacak). Astro
lojik fikirlerle birletirilmi say senbolizni ortaa dncesine
damgasn vurmutu ve Kilise bunu bol bol kullanyordu. Heinz Me
yer'in gzlemledii gibi, "[ncil her eyin lek ve say ve arlkla
dzenlendiini sylemez mi' (Bilgelik 11:21) Evrendeki hibir ey
dzensiz olamaz ve bylece, Augustine'in syledii gibi, saylar ilahi
bilgeliin formu, insan ruhunun tanyabilecei ekilde dnyada varo
luudur." Saylan esas alan alegoriler araclyla yaplan lncil yo
rumlan en azndan ondokuzuncu yzyla kadar mevcudiyetlerini ko29

SAYIL-\RIN GlZEMl

rumulardr.
Aritmoloji denen bilim, bir tr g felsefesi ve belli tamsaylann
erdemleri olarak bizim dnemimizin ilk yzylnda gelitirilmitir.
Maternatiksel yaptlar arasnda, Boethius tarafndan poplarize edilen
Gerasal Nicomachus'un (yk M 100) lntroductio arithmetica (Aritme
tie Gir) Orta a'da byk etki yapt. Bu yararl giriin yan sra
yazar ayrca bir de, maalesef gnmze yalnzca kin1i paralar ula
an, say teolojisi dzenlemitir. Baka nemli bir ortaa metni de,
zellikle astrolojiye ele alan, Firmicus Matemus\m (yk. 346) Mathe

is'idir. Beinci yzylda yaam olan Kartacal Martianus Capella'nn

etkisi daha da byk olmutur. De nuptiis phi!o!ogiae et Mercurii (Filo

loji ve Merkr'n Evliliine Dair) adl eserinde, gelini 7 gzel sanat
sembolize eden 7 nedimeyle sarmt ve yedinci kitap "Arithmetica"
(byk lde Nicomachus'a dayanmaktayd) ilk on tamsaynn nasl
Yunan tanrlaryla balantl olduunu gstermekteydi. Capella, 1 ile,
yani Jpiter'e karlk gelen monad ile balyor ve Juno'nun 2'sinden
(diil, ayrlma ve bir araya gelmenin says) iki bal tanr Janus\n
l'una kadar devam ediyordu. Dier belli bal ortaa say gizemci
lii kitaplar arasnda unlar vard: Hrabanus Maurus'un De Nume

ro 'su (Sayya Dair) ve Sevillal lsidore'nin Liber Numeronm qui in

sanctis scripturis occurent (Kitab- Mukaddes'te Geen Saylar Kitab).
Ortaa bilginleri saylarn ar nemli ve etkili olduklarna yle
inanmlard ki, yazlarn anlaml say kombinasyonlarnda dzenle
meye abalyorlard. Augustine'in Tann Devleti bu eilime ok iyi b i r
rnektir. Kitabn 2 2 blm lbrani alfabesinin 2 2 harfine karlk ge
lir ve Yasa'nn "yapmayacaksn . . . "n on katli bir ifadesi olarak 2 defa
5 rtmeye blnr ve hem 1 2 havariye hem de 4 lncil'de ifade edi
len Teslis'e (3x4

121 karlk olarak 3 defa 4 pozitif retime bl30

GtRtS

Dante'nin flahi Ko nedyas 'nda ( 1 3 1 1 1 3 2 1 ) Araj1n otuznc kantosu ve

Ceel'in otuznc kantosu. Gravrler 1864 taihli MHano basksndan
alnmadr. flahi. Koedya, her biri 33 kanto ieren. 3 blmden oluur; gii
kantosuyla "mkemmel" say 1 OO'e ular.

nr. Bunun daha da ince rnei, Teslis'in 3'n esas alan Dante'nin

ilahi Ko medya' snda incelikle ilenni olan say sembolizmidir.

Benzer anlaml blnme, en iyi rnein el-Gazzali'nin 40 blml

Din Bilhnlerinin Canlandnlmas olan ortaa Mslman teolojik eserle

ri arasnda da bulunur. Krk hazrlan saysdr ve bu yaptta kulla
nln1as okuyucunun Yasa'nn yaptlar ve glzemci sevgi edimleri ara
clyla, lm annda Rabb'le bulunaya adanm olan son blme
ulamasn salar. Ortadaki yirminci blmn 1slamdaki temel ahsi
yette, Hz. Muhammed'e adanm olmas nemlidir.
Gazzali'nin Hristiyan dnyasndaki ada St. Victorlu Hugo ve
evresidir. Kitab- Mukaddes'in say gizemcilii araclyla farkl
yollarla anlalabileceinden bahseden Hugo saylarn nemini anla
mann 9 farkl yolu olduunu iddia eder. tk yol sralama dzenidir:
rnein 1 Birlik'le balantldr ve ilk saydr, btn her eyin ilkesi-

31

SAYILARIN GIZEMl

dir. Srasyla bileimlerine gz atabiliriz. rnein 2 blnebilir ve

fani olana iaret eder. Bir dier anlam genileme boyunca kefedilebi
lir: 7, 6'y izler, bu da almadan sonra dinlenme demekir. Sayla
nn aynca eilimlerine uygun anlamlan da vardr: 10 tek boyutlu
olup doru inanca iaret ederken, 100 enlemesine geniler ve bylece
hayrseverliin bolluuna iaret eder ve 1000 boylamasna ykselir
ve bu haliyle umudun yksekliinin ifadesi olarak alnabilir. Saylar,
onlu sisten1deki kullanmlaryla balantl olarak da ele alnabilirler,
bu durum.da 10 mkemmellik anlamna gelir. Bir saynn zel anla
mn bulnann baka bir yolu da arpmadan geer: 12 evrenseldir,
nk maddi 4 ile ruhani 3'n sonucudur. Paralan da aynca ele al
nabilir: 6, ok iyi bilindii gibi mkemmel bir saydr, nk tm
lev bileenlerinin toplamdr. Bir sayy yapan birimlere de bakmak
olanakldr. 3, 3 birin ieren Teslis'e iaret eder. Ve en son olarak,
7'nin niin belli koullarda 77 olacak ekilde bydn anlamak
iin mbalaa kullanlabilir.
Bylesi tekniklerin neredeyse olas her yorumu kabul edilebilir
klaca aktr. Benzer ekilde belli bir saynn onlu sistemdeki ko
numu da kullanlabilir: Bylece 11, lO'n ilerisinde yer ald iin
pozitifbr g olarak kabul edileblr, ama ou kez, lO'un kapal sis
temini ihlal . ettii iin negatif bir say olarak grlr.
.
Yukarda grdmz savlan ileri sren Meyer, ok inandnc bir
biimde, saylar lncil'de zellikle belirtilen hemen hemen her eyin
sembollere dntrlmesiyle, ayinlerde kullanmnn onlara zel bir
deer kazandrdn gstermitir. Dini yl ve kilise ayini, byk l
de alegorik olarak yorumlanan byle saylarn kullannnyla olu
mutur. Meznurlar'n sra saylar bile saybilimsel kurallara gre
aklanm ve sonra da yorumlarda kullanlmtr. Baka bir etknlik
32

GiRi

alan da ortaan kutsal mimarisiydi; bu nimarinin saybllimsel te

n1e1leri, hayranlk verici bir matematiksel ve teknik bilgiyle mimar
ve duvarc atlyelerine dek ulamt.
Son yllarda ortaa edebiyat yaptlarnn saybilimsel kurallara
uygun yaps fazlasyla incelenmi ve kimi zaman arpc sonulara
ulalmtr; bana gre Meyer'in kitab bu labirent iin en iyi rehber
dir.
Ne sylenirse sylensin say gizemci1iinin Ortaa ve Rnesans
Avrupa'snda ok nemli bir rol oynad kesindir. Bu, Giorgio'nun
saybilimi dier btn disiplinleri birletirebilecek bir tr sper-bi
lim olarak kulland Harmonia Mundi ( 1525) adl eserinden balaya
rak pek ok bilginin onaltnc ve onyedinci yzylda bu konuda al
masndan bellidir Yaklak bir yzyl sonra Petrus Bungus, saybil
min bilgisi olmakszn niin yalnzca 4 e veya niin yalnzca 7 ge
zegen olduunu anlamamzn olanaksz olduunu iddia ettii dev bir
ansiklopedi yazd: De nmerorum mysteriis (1583, 2. bask, 1618). Bu
gnlerde Ulrich Ernst'in ok yararl bir giriiyle yeniden baslan
Bungus'un yapt, klasik, ortaa Avrupas, hatta Arap dnr ve ast
ronamlardan yaplan zengin alntlarla saylarn kullanmnn muhte
em bir incelemesini gzler nne sermekteydi. Bungus'a gre say
gizemciliinin "ba ve lideri" olan Platon bu yaptta, btn Msr,
anlam dolu kadim Dou, saybilimsel bilgi Yunanislan'a varmadan
nce Hz. Musa'ca bilindiinden "Atinallatrlm Musa" olarak ile
niyordu. Almanya'da, Agrippa vem Nettesheim'n De occulta philosop

hia s ( 1 533) saybilimin gerek bir zeiydi. Yzyl sonra Athanasius

'

Kircher, saybilimin en kapsaml anlatm denebilecek olan Arithn1olo

gia, sive de abditis nmerorum mysteria'y yazd; 1665'te Roma'da yaym

lanan kitap btn Avrupa'da ok tannd.
33

SAYlAR!N GiZEMi

Saybilimsel ilkelerin kullanm Orta a'la son bulmad: rnein

Gllialar kendi saybilimlerini gelitirdiler ve yazlar ok gl bir
ekilde say gizemciliinin etkisi altndayd. Rnesans yazarlar ayn
ilkelerden ilham aldlar. llk cild, lsa'nn haa gerildii yaa uygun
olarak 33 blme ve ikinci cildi, On Emir'i ve Kutsal Ruh'un 7 arma
anna gnderme yapan 1 7 blme (bylece sorunsuz bir ekilde yu
varlak 50 saysna. ulalr) ayrln1 olan Milton'un Doctrina christia

na sn (Hristiyan retisi) anmak yeterlidir. Benzer ekilde, Pico

'

della Mi.randola'nn Heptaphis'i her biri 7 blml 7 kitapta, yaradl

n 7 gnnn 7 yorumunu verir. Ve john Donne, "Bir Veda: Yasak
lanm Yas" iirinde kendisini "balad yerde biten" bir pergelle
karlatrdnda, iirin dairenin 360 derecesine karlk gelen 36 di
zeden olumasyla bu imgenin gzellii daha da artar.
Bylesi formllere bilgi oyunlar denebilse de, matematiksel ola
rak dzenli bir dnyada, harmonia mundi de, inancn, Kepler gibi zeki
'

bir astronomun keiflerinin bir ksmn, Hartner'n ifade ettii gibi,

insanlar, yeryz ve kozmos arasnda bir uyum -saylarn hkmettii
bir uyum- olduuna duyduu sarslmaz gvenle yapmasna yol at
n da unutmamak gerekir.
Doaldr ki bu harmonia mundi, Pisagorcu say mistisizminin
kklerinden biri olan mziksel armonide de ifade edilebilir. En azn
dan nc yzyldan itibaren ortaa mzik kuram musica coelestic'i
(semavi mzik) biliyordu ve altnc yzylda Cassiodorus, gerekten
Pisagorcu tarzda, musica est disciplina quae de numeris loquitur (mzik
saylarla konuur) diye yazyordu. Bylece, ortaa ve hatta daha ak
konumak gerekirse Rnesans bestecileri, kanon tekniinde, kullan
lan seslerin saysnda ve uzatmada, tanrsal ve gizemli saylan kullan
maya baladlar. lk akort formunda veya 3 sesli bir korodaki 3
34

GiRi

zellikle Teslis'le balantlyd; 7 says, 7 seslilerde olduu gibi Ba

kire Meryem'in onuruna yaplan bestelerde ok kullanlrd. Onyeclin
ci yzylda ve onsekizinci yzyln balarnda ok yaygn olan sayla
rn byle alegorik kullanm, zellikle anlaml saylardan snrlarna
dek yararlanmak iin farkl olanaklar didik didik ettii ge dnem
almalarna "byk lde mziksel matematik" denen]. S. Bach'ta
ok yaygnd. Bunun iyi bir rnei, B Minr Mass'teki Credo'nun ye
dikatl yineleniidir.
Alman klasisizmi ve romantizminde bile, saylarn daha derin

an

lamlarnn bilgisi grnte ok iyi olurtuhnutu; bu Goethe'nin u

veya bu saynn gizemine yapt gndermelerden aka anlalmak
tadr. tk dnemdeki tamamlanmam Die Geheimnisse (Gizemler) iiri
Glhalarn say sembolizmini yanstr. Schiller, zellikle Wallenstein
adl oyununda olmak zere, saylarn geleneksel anlamlarn ok kul
lanmtr ve Novalis, "muhteem bir say gizeminin doada ve de ta
rihte ilediinden" emindi.

BATILNANLAR
Saylarn dzenine duyulan kadim inan Kepler'de olduu bilimsel
bululara yol am olsa da, daha ok bysel ynlendirmelere yol
amtr ve say gizemciliinin gcne duyulan bu inan bugne dek
varln srdrmtr. Gerekten de popler dzeyde art gster
mitir. 1984 baharnda, neredeyse tamamen saybilime, saylarn sal
nmlarna, insann uurlu saysnn kefine, vs. adanm bir Ameri
kan kitap ve dergi katalou yollanmt adresime. Grld kada-

35

SAYlLARJN GiZEM!

ryla bu uygulanalar klasik antikiteden bu yana deimemi veya e

kiciliklerini kaybetmemitir. Franz Carl Endres de her zaman ok
ak konumu olsa da byle batlinan oyunlarnn belki de en id
detli lanetlenii Bell'in Saybilim kitabndadr. Bu alanda ynlendirile
bilecek ok fazla ey vardr ve herhangi ad veya tarihin becerikli kul
lanm umut verici sonular dourabilmektedir. Tarihleri oluturan
rakamlar ve adlarn saylaryla yaplan ilemler zellikle en artc
sonular ortaya karmaya yneliktir. Bu adan sonularn "mkem
mel bir bilimsel" yolla elde edilmi olduu da dnlebilir.

!.

Dn

ya Sava'nn sonunda Alman bilgin Oskar Fischer, Auferstehungsho[f

nung'in Zahlen (Saylarla Dirili Umudu) adl kitabnda, istatistik ara

clyla Eski Ahit'teki belli say kombinasyonlarn yorumlamaya ve
sonra da lsrail ve i1k Hristiyanlk tarihi asndan ok kapsaml so
nular karmaya alt. Ayrca, gizemli kozmik da yeniden ina et
meye ve saybilim ilkeleri araclyla onu Mekke'deki Kabe ile ba
lantlandrmaya alan ve yaptlarnn ok kapsaml sa)'1bilimsel y
nnden te lslamn . belli ynleri stne ok ilgin saptamalar da ya
pan E. G. McClain'in hayranlk uyandrc kitaplar vardr. Gerekten
de, bilgisayar yardmyla Kur'an'n tamamen 19 says zerine kurul
duunu gsteren dindar bir Mslmann giriimini hatrlayalm.
Byle iyi niyetli, ama ok anlaml olmayan, tarihsel ve mitsel ve
rileri saybilim ilkelerine gre dzenleme abas bile, saylarn uyu
mundan aldmz doal zevki ya da birtakm insanlarn belli say
burlarnn kendilerini zaman iinde ve kendi yaamlarnda yineledik
lerine dair doutan gelen duygularn bozamaz. Ama bu, gelenek ve
psikolojinin ikisinin birden nemli roller oynad bir snr blgesi
dir. Gnlk kouturmamzn ya da dilin ne kadar ok ksmnn, 3'n
ok nemli bir rol oynad saysal bir ritmle biimlendiinin pek
36

farknda deilizdir. Byle l ritimlere birka rnek vermek gere

kirse bunlar, trafik klarnn 3 aamas veya doum gn partilerin
deki l alklamas gibi gnlk yaamn pek gze batmayan nokta
larnda gzkr. Bir edebi yaptta zel bir atmosfer elde etmek iin
belli saylar tekrar tekrar kullanlr ve szckler ve ifadeler airlere,
hatta bilginlere bilinsizce gelir, szck seimlerini l aamalarla
ya da drt katl ritmik yaplarla srdrrler; bir Trilogte der Leidens

chaft (Tutku lemesi) yaratan Goethe ya da epik yaptlarn hamse,

beleme, olarak dzenleyen lran dnyasnda olduu gibi iirlerin ie
rii iin baka vezin dzenlemeleri kullanlr. Ayn ey, altn orana
mmkn olduunca yaklamaya alan sanatlar iinde geerlidir.
Grnte yle bilinalt yaplar vardr ki, yazar hi farknda deil
ken, sonraki yorumcu ve amlayclarn edebi veya sanatsal bir ya
ptta zihinde tasarlanm say gizemciliini grmelerine yol aar.
Modern biyoloji, kromozomlarda cinsiyet ayrmnn erkekler iin
xy

kalbnda ve kadnlar iin bir ift say olan

xx

kalbnda olduunu

kantlamsa, 2 ve btn ift saylann diil olduunu kabul ettii iin

Pisagorculan sulamamz m gerekiyor?

S AYI OYU N LARI VE SHRL KARELER

Say oyunlar neredeyse sonsuz saydadr ve birou ok elendi
rici olsa da byk ksm saf aritnetiktir ve gizem ve sihir iin kulla
nma hi uygun deildir. Bu oyunlarn ou gzelliklerini yalnzca
Arapa saylarn kullanmnda gzler nne serer. rnein matema
tikiler erken bir zamanda 9'un btn arpmlannda elde edilen ra-

37

SAY!lARIN G!ZEM!

kan11ann toplannn da 9'u verdiini kefetmilerdir. 4x9

36, ra

kamlarn toplam 9'dur; 7x9 = 63, yine rakamlarn toplam 9'dur, vs.
Ayn ekilde 5 ve 6, gleri alndnda, her zaman srasyla 5 ve 6
ile biten sonular verirler: 52 25, S: 125, vs. Bunlara dairesel sa
=

ylar denir. Belli say.larn arpmyla kk say aalar ina edilebi

lir ve yine 9 burada zel bir yere sahiptir:

lx9+2 = i l
12x9+3 = 111
l 23x9+4
1234x9+5

1 1 11

11111

12345x9+6 = 1111 11
J23456x9+7 = 1111111
1234567x9+8 = il il 1 1 i l
12345678x9+9 = l l l l l l l l l
12J456789x9+ 10

1 1 11111111

lx8+1 = 9 ile balayan aa daha da ilgintir ve sonraki saylara

ilk say aacyla ayn ilemlere tabi tutulursa yle bir son satr elde
edilir:

123456789 x 8 + 9 = 987654321

Ve 142.857 saysn 2, 3, 4 ve 6 le arptmzda sonucun, farkl

srada da olsa hep ayn rakamlar iermesi artc deil nidir?
Say oyunlar Orta a'a kadar uzanr ve Rnesans srasnda hayli
gelitirilmitir, an1a son birka on ylda ok daha fazla yaygnlam38

'

GiRi

tr. 1925 ve 1970 yllar arasnda, paradokslar ve alfamatikler dahil

oh11ak zere her Lrden say oyunlarna dair 300 yeni yayn yaplm
tr ve bugn yalnzca uzmanlk dergilerinde deil, birok gazetenin
pazar ekinde bile yer almaktadrlar.
Bir ortaa say oyunu, Fibonacci dizileri diye bilinen nemh bir
say dizisinin kefine yol amtr. Birok baka eyin yan sra_ Arap
a saylarn Batl bilginler arasnda kabul grmesinden de sorumlu
olan nl matematiki Pisal Leonardo Fibonacci (yk. 1 1 70-yk. 1 250),
bir ift tavann her ay iki tavan dourmas ve bu gen tavanlarn
da ikinci aylarndan itibaren her ay bir ift yavru dourmas duru
munda saysal olarak nereye ulalacan merak ediyordu.

Ay

iftler

13 21 34 55 89 1 44 . .

Ortaya kan 1 , 1, 2, 3, 5 , 8, 13, 21

1 0 1 1 12

dizisinde her say nceki

iki saynn toplan1yd. Bu dizi doada saysz biimde, rnein am

kozalaklar \'e belli ieklerin ta yapraklarnda olduu gibi yaprak
diziliinde bulunmaktayd. Bu dizinin temel modeli, naitulus kabu
undaki odacklarn sra1andr.
Sihirli kareler say oyunlarnn bir dier nemli kategorisidir. llk
sihirli karenin kefi u anekdotta anlatld ekilde olmutur. Eski
in'de M 2205-2198 yllar arasnda hkm srm olan adil ve
bilge bir hkmdar vard; bu, byk bilgelii ve dikkatyle bilmen
Imparator Yu idi. Kungfutse, imparatorun sel basmalarn durdunnak
iin Sar Nehir zerine bir baraj ina etmekle uratn syler. Dncelere dalm olarak rman kysnda otururken Hi adnda tanr-

39

SAYILARIN GlZEl\11

sal bir kaplumbaa gzkr. Kaplumbaann srtnda modern saylara

evrilirse yle gzken saylardan oluma bir ekil varm.

Karenin, eski in'de ok deer verilen S'in evresinde beklendii

hemen grlmektedir. Btn yatay ve dikey satrlarn toplam, ke
genlerde de olduu gibi, lS'tir. Kelere ift saylar yerleirilmi
olup aralarna tek saylar konmutur.
Bu kare, lslarni gelenekte ok yaygndr; nk ierdii 9 harfin,
eski Sami yazlnyla (harflerin say olarak alnmasndan bugne dek
kullanlan) Arap alfabesinin ilk 9 harfi olup Adem'i gsterdiine ina
nlr. Kelerdeki ift saylara gelince, bunlar, buduh'un saysal dee
rine gre okunurdu; bu szck bazen bir ruh'un ad olarak yorumlan
sa da ou kez binalar korumak iin duvarlara izilir ya da boyna ve
ya kolun st tarafna nazarlk olarak taklrd.
Ortadaki S'in evresindeki saylar farkl sralamalarda dzenlene
bilirdi ve dnmlerin her birinin 4 enin birisiyle balantl ol
duu dnlrd. Orijinal kare suyla balantl olan ate karesiydi
ve karenin bir baka biini de yer ile balantlyd. Kareler bu zel
liklere gre byde kullanlrd.
Ate Karesi

4
40

Yer Karesi

GiRi

Jpiter nazarlklar. Jpiter karesi, her biri 34'e ulaan 4 satrdan toplam 136'a
ulard. Bu konfigrasyonun, Jpiter gezegenin etkin olduu srada gm bir
tablete kaznmas durumunda, zenginlik, bar ve uyum douraca varsaylr
cl.

Byle kareler, 16, 25, 36, 49, vs. gibi mkemmel kare alanlarnda
birinci dereceden her aritmetiksel dizide elde edilebilir. Her birinin
kendine has ierii olan bu kareler farkl gezegenlere atfedilirdi. 9
kk karenin toplam olan orijinal 45 says Satrn ile balantlyd
(bu noktada 45'in, Satrn'n Arapa adnn saysal deeri olduu
anmsanmaldr; Zuhal

7 +8+ 30). Jpiter karesi 16 alan ierirdi;

41

'

SAYILARIN G!ZE'!l

Mars nazarlklar. Tablet ortasnda 13'n olduu 5 satrdan olumaktadr;

her satrn toplam 65, tamamnn toplam 325'tir. Mars gezegenin etkin oldu
u srada demir bir levhaya ya da klca kaznmas durumunda, hukuksal
ilerde baan ve d.',?manlara kar zafer getirecei varsaylrd.

M.ars karesi 25; gne karesi 36; Vens karesi 49; Merkr karesi 64
ve ay karesi de 8 1 alandan az deildi.
lslami gelenekte ok yaygn olan bu kareler grece ge bir tarihte,
byk bir olaslkla onbeinci yzylda, Batya ulamtr. Kullanm
larna dair en nehur rneklerden birisi Drer'in lv1eiencoHa

(Melan

koli) basksndaki tasarmdr. Melek veya kanatlanm perinn arka-

42

c;IR!

snda ve deiik sembolik aletlerin ortas

nda gerek bir Jpiter karesi
olan 36 alanlk bir kare grlr. En altta
ki dizinin ortasndaki sayla
rn birlikte okunnas, basknn yapld
tarih olan 1514' verir. Bu
na ek olarak karenin btn yatay, dikey
satrlarnda ve kegenlerin
de, Jpter says olan 34 vardr; 34, ayrc
a byk karenin kelerin
deki saylarn (16+ ] 3+4+ 1) ve daha k
k ortadaki karedeki saylarn
(!O+ 1 1+6+7) toplamdr ve kalan sayl
arn toplam da 68 2x34'dr.
Araplar byk karelere byk gler
atfetmilerdir, Dourma ha
lindeki bir kadn gsteren belli kareler
vard; bunlar, doumu kolay
latrmak iin kadnn dlyatann stn
e yerletirilirdi. Daha ok
Trk ve Hint lkelerinde olmak zer
e, savalarn gmleklerinin s
tne ilenmi ya da yazlm kareler
de vard . (Byle bir gmlein,
40 bakirenin srayla almasyla yap
lmas zorunluydu,) Kareler kul
sal adlara gre ya da Kur'an'n blmler
inin (sure) balangcndaki gi
zemli harflere, zellikle de 1 9 , blmn
bandaki saysal deerleri
20, 5, 10, 70 ve 80 olan, kef, he, ye, ayn,
fe harflerine gre dzenlene
bilirdi. Baz durumlarda, yatay ve dikey
satrlarn toplam birbirine
eit olmad iin, bylesi giriimler
gerek sihirli kare sonucunu
vermezdi, ama ok daha sk olan, mk
emmel bir karenin kutsal bir
ada gre dzenlenmesiyd i. Metin, "Sars
1ln1az Bir," ad topal ocuklan
korumak ve yardm etmek iin kullanlrd
, Bunun karesi, mim (40),
le (400) , ye (!O) ve se (SOO)'e gre dze
nlenirdi:

50

10 400 40

40

50

400 40

10 400
50

10

10 400 40

50

43

SAYlLARlN GiZEMi

Kutsal ad hafz, "Esirgeyen," her satrnn 998 toplamn vermesi

iin, ha (8), fe (80), ye (!O), z (900)'nin dzensiz karesini oluturur:
900 10
7

81

12 902
79

80

901

78

903 11

Saysz ortaa Arap uznan, byle karelerin dzenleneini anlat

m ve izlenmesi gereken kurallar tek tek belirtmitir. En kapsaml
esoterik bilgi zeti olduu kadar en mehuru da, el-Buni'nin, onn
c yzylda yazlm olan ems e!-Maarifdir ( llahi tlimler Gnei).
Kareler, kabalistik harf ve say gizemciliinde olduu gibi, ou kez
kehanet in kullanlrd. Bir ad, tarih ya da yerin saysal deeriyle
balayp, e lde edilen rakamlarn toplamndan ya da 7 gibi nemli bir
sayyla arpmndan ya da baka nemli bir saynn karlmasndan,
bir evliliin mutluluk getirip getirmeyecei, hasta birisinin eski hali
ne kavuup kavumayaca ya da seyahatte olan birisinin eve gven
iinde varp varamayaca anlalrd.
Harfleri ve saylar yorumlama sanat genatria, II. Sargan (M
723-705) zamanndan kalma yaztlardan anlaldna gre Babillilerce

bilinmekteydi. Sonsuz deiik biimde kullanlabiliyordu; ayn say

sal deere sahip szck veya harfleri deitirerek, szcklerin perm
tasyonunu yaparak ya da bir szck ya da adn her bir harfndan yeni
szckler yaratarak. Arap ve lranl yazarlar, er (yasa), iir ve ar (taht)
szcklerini yapabilen ayin, in ve re kk harileriyle oynamaya bayl
yorlard. Byle oyunlar antikitenin erken dnemlerinde de bhniyor-

44

G!RI

du; Sahte-Callisthenes'in Alexander Romans buna iyi bir rnektir ve

bunlar, Rabbi Eliezer'in M birinci yzylda, gematria, bir metni yo
rumlamann 32 yolundan yirmidokuzuncusudur diye aklama yapa
rak bu sanata Yahudi ruhaniyetinde resmi bir yer verdii zre, Yahudi
geleneine ok yakndr. Gematria Sufilikte de nemli bir rol oynar.
Modern Batda bile gematrik oyunlar hibir ekilde birka kabalistik
grl insanla snrl deildir. Gerekten de, ok bilinen Bonoparte
=

82

Bourbon eitliinde olduu gibi, tarihsel ahsiyetler gematria

araclyla balantlandrlr ve Franz Dornseiffin aydnlatc bilim

sel eserinde ifade ettii gibi, "Bu kadar ok doru kmas ok tuhaf."
Bylece Goethe, Sebiller ve Shakespeare ve bakalar, bu ekilde yo
rumlanabildi.
Bu tr harf ve say bysnn baka bir uygulamas da dlerin
yorumudur. Bir Arap hikayesi, dnde bir kedinin (sinnevr) bir ey
ler alp kamak amacyla ban kocasnn karnna koyduunu gren
bir kadn anlatr. Yorumcu ok doru olarak, sinnevr szcnn sa
ysal deeri 316 olduu iin, kocasndan 3 1 6 dirhem alndn sy
lemitir. Say gizemcilii ve sihirli karelerin byle uygulamalar,
Erich Bischoffun okuyucuya mehur insanlarn douta baklan yldz
fal karelerini nasl yaplacan gsteren Mystic und Magie der Zahlen
(Gizemcilik ve Say Byleri) benzeri kitaplardan anlald zre g
nmze kadar gelmitir. Gerekten de bu, matematiksel oyunlarn
byl amalar iin en ok ve en yanl kullanlan daldr. Byle tek
niklerin lslami Dou'daki geleneksel ifadelerine ilikin kapsaml bir
literatrn yan sra, byle by saylarnn modern kullann1na dair
artan bir literatr de gnmzde yaymlanm durumdadr.
Bununla birlikte biz, saylarla oyun oynamadan tretilen zevklerle
ilgiliyiz; rnein halk arklarnda ve ocuk iirlerinde ou kez ilk
45

SAYlLARlN GiZEMi

10 tamsaynn az ok anlaml amalar iin kullanldn grmek bir

zevktir. Bu, Yahudi Almancasyla yazlm, saylar giderek azalan 10

kardee ilikin u kk arkda olduu gibi birer birer sayn1ay
gsteren iirler iin de geerlidir:

Zehn Brider senen nir gewese,

Hobn nir gehaulelf nit Wein
einer is .fun uns geschtorben,
Sennen nir geblieben nain. .
(Biz on kardetik, arap satan
birimiz ld, kaldk dokuz.)

Zehn kleine Negerlein'n (10 Kk Zenci) Almanca edeeri vardr

ve unlar olduumuzda Onikinci Gece'ye [5 Ocak gecesi, -n.1 dair
lngiliz iirleri dnlmez mi:

Gerek akm bana bir srama iin 12 lord, dans etmek iin
gayda almak iin

10

11

leydi,

gaydac, davul almak iin 9 davulcu, st samak

iin 8 hizmeti, yzmesi iin 7 kuu, yumurtlamas iin 6 kaz, 5 altn

yzk, 4 tc ku, 3 Fransz tavuu, 2 veyik ve armut aacnda bir
blbl sz verdi\

Byle iirler daha ok bilmece ve masallarda kullanlsa da daha

ciddi edebiyatta da bulunabilir. Aadaki Iran iiri, bu sanatn lran
dnyasndaki saysz rneklerinden yalnzca birisidir:

O arkada ki, dohuz semadan ve sekiz cennet ve yedi

yndeki, bu mektubu yazdlar:

Be duyu ve drt

46

yldzdandlar

e ve

ruh

alt

arasn-

G!R!

da, Tanr her iki dnyada da tek bir taplas ey yaratmad senin gibi!

(Kavramlar in "Kk Saylar Szl"ne baknz.)

Kitaplar ounlukla, blmlerinin uzunluklarnn artmas veya
aza1uasna gre dzenlenirler: Budist Angutara nikaya Buda'nn sz
cklerini artan uzunlukta sunar; Kur'an'da, yalnzca ksa "Fatiha" (Ba
lang) ile balayp, koruma iin iki duayla son bulan sureler uzun
luklarn azalmasna gre dzenlenmitir. Dinsel z dind gruplarca
deitrilebilir; rnein lngiliz halk arks "Yeil byr sazlar

. . . "da, 1 2 havari, 10 Emir ve 4 inci! yazar, gkteki 7 yldzla, 6 gu

rurlu yaya, vs. ile bir araya getirilmi olup, sonunda u geree ia
ret edilmektedir:

Bir, birdir ve her eydir yalnzca

Ve ebediyen yle olacaktr.

Btn temel dinsel bilgilerin byle bir say dizisine sdrlnn

en iyi rnei, byk bir olaslkla Yahudi Fsh Bayram Haggadah'ki
yle balayan iirdir:

Kim bilebilir biri? Ben, dedi lsrail, bilirim biri: Bir, gn ve yerin s
tndeki Ebedi Varlk'tr.
Kim bilebilir ikiyi? Ben, dedi lsrail, bilirim ikiyi: ahit tabletlert iki ta
nedir; ama bir, gn ve yerin stndeki Ebedi Varlk'tr.

Ve son ifade yle biter:

Kim bilebilir on? Ben, dedi, lsrail, bilirim on; on tannsal
sfat vardr; oniki kabile, onbir yldz, on emir, ocuun doumunu

47

SAYILARIN GiZEMi

nceleyen dokuz ay, snneti nceleyen sekiz gn, haftada yedi gn,
Minah'n alt kitab, Yasa'nn be kitab, drt ana, ata, ahit'in iki
tableti iki tanedir, ama bir, gn ve yerin stndeki Ebedi Varlk'tr.

48

KK
S AYILA R SZLG

BALANGISAL VARLIGIN SAYISI

1
Bir, her sayya nfuz etmitir. Btn say'llann ortak lsdr.
Btn saylan kendisinde birletirmitir, ister kartarak ister
arparak. Bir, her zaman ayn ve deimezdir, bu nedenle ken
di kendisiyle arpldnda yine kendisini verir. Paras olmasa
da blnebilir. Bununla birlikte blme paralardan ok yeni
birimler dourur. Ama bu birimlerin hibiri btn birimden
daha kk veya daha byk deildir ve en kk paras
kendi btnl iinde kendisidir yine.

Gizemli Bir'in niteliklerinin, ortaa Alman gizemcisi Agrippa

von Nettesheim tarafndan 1500 civarnda yaplan bu betimlemesi
matematiksel olarak doru kabul edilemese de, l'in dinsel gelenekler
deki nemini gsterneye yarar.
Geometrik olarak nokta ile gsterilen 1 , Pisagorcular ve onlarn
etkisi altndaki dnrlerce gerek bir say olarak ele alnmamt,
nk Euclid'in kablne gre bir say birimlerin oluturduu bir
toplamdr. Kobel 1 537'de yle yazyordu: "Bundan, l'in bir say de
il, bir yapc (ya da 'anne'), dier btn saylarn balangc ve teme
li olduu anlalr." 1 , saylarn ilk balatcs olduundan, tek say
bile olsa, eril ilkeye biraz daha yakn dursa da, hem eril hem de diil
olarak grlr. Eril bir sayya eklendiinde sonu diil bir say olur
ve vice versa: 3+1 "" 4, 4+1

5.

Bir, balangsal Bir'in, bir ikincisi olmayan ilahinin, kutuplama-

51

SAYILARIN GiZEMi

m varoluun simgesi oldu. llikiyi, btnl ve birlii kapsar ve

kendi iine dnktr, ama yaratlm btn varoluun tesinde du
rur. Gerek birlik kavranamaz, ama bununla birlikte mmkn olabil
diince kendisi hakknda dnen bir ben'dir, ortada bir duahte mev
cuttur: gzleyen ve gzlenen. Kutupsallk tanmann zdr. Sfatlarla
nitelenen yalnzca kutupsallktan dolay tannabilir. Byk ve kk,
yksek ve derin, ac ve tatl - btn bu nitelikler bir sralama siste
myle balanldr. Bununla birlikte ilahilik kutupsalln tesinde
dir; mutlak varolutur, herhangi bir sralama sistemiyle balantsz
dr. Bu nedenle gizemciler, uzlanay kullananarak grnlerin te
sindeki nihai birlie, deus revelatus'un tesindeki deus absconditus'a
ulamaya almlar ve Upaniadlar'da da neti neti, "deil deil" ve
Kabala'da Ein Sof (szck evirisi "sonu o1mayan") diyerek grnle
rin klen katrnanlannda kendisini gzler nne serenden sz etmi
.
lerdir. 1s1amda ciddi mminler iin mesele kendisini u soruda orta
ya koyar: Bir insan, temel irk gnahn ilemeksizin, bir eyi Bir'e e
komakszn, inan aklamas 'Allah'tan baka tanr yoktur' szlerini
gerekten telaffuz edebilir mil En kktenci Sufiler grlerini,
arayann, ilahi olanda tauamen yok olmasndan sonra Tanr'n kendi
sinin, kendi azndan, kendi birlik inancn konutuu eklinde for
mle etmilerdir.
Byle gizemci dnceler kadim Hint geleneinde de ok iyi bili
nirdi, balangsal ve her eyi kapsayan ilkenin ikincisiz Bir olduu
sylenirdi; benzer szckler, grleri Yahudi, Hristiyan ve Msl
man geleneklerinde gizemciliin gelimesi iin bir temel oluturan
ge dnem antikitenin Yeni-Platoncu dnr Plotinus (. 270) tara
fndan da kullanlmtr. Plotinus'a gre Tek Tanr btn formlarn
tesindedir, nk formlar her zaman okluu ifade eder. Her okluk
52

BALANGISAL VARUGIN SAYISI

birliklerin okluudur, kendi iinde birlii nvarsayar. Ve Tanr her

eyin kk, nvarsaym olduuna gre O, mutlak Birlik;tir.
Kadim in'de de, Btn, Mkemmeli, btn kutupsalln tesin
deki Mutlak' temsil eden 1 'e dair benzer grler ileri srlmtr.
Bir, ilahiliin ideal semboldr, nk ilahilik ruhtur ve oklukla
birlikte olmaya zorunlu olan maddi niteliklerle hibir ilgisi yoktur.
Bylece 1 'in ztt yoktur ve grnte tanrya kart olan olumsuz ilke
bile en sonunda iptal olur ya da Birlik'le btnleir. 1 'e gelince, Tan
r, Bir'in kendi varl iinde benzersiz olmas gibi Mutlak Bir'dir.
Upaniadlar'n Hint dnrleri yalnzca grn, hareket tarz,
gerekten Bir'den nceki aldatc fantazmlar ya da zsel Birliin zeri
ni peeyle rten renkli bir oyun olarak alglanan deiik grnlerin
arkasndaki birlii aratrmlardr. "airlerin Bir'e bir demesi eit
eittir. Bir, ok eitli biimlerde alev alan atetir. Bir, dnyaya s
yayan gnetir," diye betimler Hint bilgesi biri. Alman air-oryanta
list Rckert, buna benzer grleri, son satrnda, Kuran'n Allah'n
birliinin en ksa aklamas olan 1 12. suresinden bir formlasyonu
ileyen Die Weisheit des Brahmanen (Brahmann Bilgelii) adli didaktik
iirinde ifade etmitir:
So wahr als aus der Eins die Zahlenreihe fliesst,
So wahr aus

einen Keim des Baumes Krone spriesst,

So wahr erkennest du, dass der ist einzig Einer,

Aus welchem alles ist, und gleich ihm ewig keiner.
(Saylar zincirinin 1 'den kmas kadar doru
Bir aacn yapraklarnn tek bir tohumdan gelmesi kadar gerek
O'nu Bir ve benzersiz olarak bilmeniz kadar gerek
O ki her ey ondan kar ve hibir ey O'na
O'nun gibi ebedidir.)

53

koulamaz ne de

SAYILARIN G1ZEM1

Bu birlii elde etmek eitli grnlerin arkasnda gizlidir ve

Br'le zdelemeyi baarmak, Upaniadlar'da klasik bir bimde ak
land zere her zaman iin gizemciliin amac olmutur: aham
brah1nasmi, "Ben Brahma'ym." Bununla birlikte bu kapsaml gizemcj

tektanrcln tesinde, "mesihsel" ya da kendisine has denilen baka

bir tektanrclk eidi daha bulunmaktadr. Bu en ak olarak Musevi
lik ve lslamda gzken dinsel bir formdur (ok kat tektanrclar,
Teslis retisinden dolay Hristiyanl gerek tektanrc olarak d
nmezler). Bu tip tektanrclk, dier tanrlara stn olan zel bir
tanrya taplmas ve inananlarn tekilerden ok bu tanrya ynelmesi
demek olan henoteizmden tretilmi gibi gzkmektedir. Bununla
birlikte Kitab Mukaddes'te Yehova, peygamberlerine, Bir'in tek Tan
r, kskan bir Tanr olduunu ve baka birine tapnlmasn ho g
remeyeceini retir. Benzer ekilde, "Allah'tan baka tanr yoktur"
biimindeki lslami inan aklanmasndaki "tanr," insanln ilgisini
mutlak teslimiyetten (is lam) bu tek yaratc, g verici ve hakime y
nelten herhangi bir ey olarak yorumlanabilir. uras kesin ki, hen
Musevilik hem lslamda, her ikisi de Yeni-Platoncu eilimler gsteren,
bir yandan Kabala'da, te yandan Sufi geleneinde (zellikle lbn Arabi
okulunda) incelenmi olan daha gizemci, daha kapsaml bir tr din
darlk gelitirilmitir. Bu noktada ll ve ak seik "Allah'Lan ba
ka tanr yoktur" ifadesi, "Allah'tan baka mevcut hibir ey yoktur"
formlyle amlanabilir ve Tanr'nn szcyle yoktan yaratmas
Bir'den treyilere dair gizemli bir reti olarak yorumland.
Peygamberli tektanrclk Sami halklaryla snrl deildir. M
ondrdnc yzylda Msr kral IV. Amenhotep, gnein merkez tan
r olduu tektannc bir din ilan etti. Bununla birlikte, balca savunu
cusu Peder Wilhelm Schmidt'in doruluunu kantlamak zere topla54

BA.LANGISAL VARLIGIN SAYISI

d btn malzemeye karn unnonoteiz1n'in btn dier dinsel form

lar nceledii gr srdrlen1ez.
Kat tektanrc Musevilik ve Islam kukuyla baksa da, f1ristiyan
lk gerekte Bir'e en byk neni vermitir. Paul'un Efesoslulara Nfek
tubu'nda unlar okunak yeterlidir (4:5): "Rab bir, iuan bir, vaftiz
bir, Tanr bir ve her eyin babas." Muhterem Bede'nin iddia ettii
zere, Kuds'teki bir tapnak, bln inananlarn ebedi e\ine iaret
eder.
Alnan Protestan gizemci Valentin Weigel l'in gizemini gzel bir
deyile tanrnn says olarak ifade etmitir: "Bir, btn saylarn, 2,
3, .5, 1 0, 100, lOOO'in sonucu ve kavrandr. Bylece l'in btn sa
ylarn complicite'si, i ie gemii olduu ve 2, 3, 5, 10, 100, lOOO'in
i ie gemiin alnasndan baka bir ey olmad sylenebilir.
Tanr'y ilk sayyla ve yarattklarn dier saylarla karlatracam,
nk Tanr birdir . . . . ve nk yarattklar kendi iinde iki katldr
ya da iki nitelii vardr, oysa bir kendi kendisiyledir ve bir Tanr'ya
dr." Ve onyedinci yzylda Katolik mistik Angelus Silesius u ark
y sylyordu:

Gleich wie die Einheit istin einer Jeden Zahl

So ist auch Gott eer Ein' in Dingen berall.
(Sadece her sayda olduu gibi birlik,
bylece Tann birdir ve her eyde, her yerdedir. )

Mslman gizemciler asndan, Allah'n adnn ilk harfinde oldu

u gib, Arap alfabesinin ilk harf olan elif harfinin saysal deerinin
1 olmas, onlara, her edebi dzeyde szck oyunu ve kinaye iin ola-

55

SAYILARIN GiZEM!

anst bir olanak sunmaktadr. Btn bilgelik ve bilgiyi kendi iin

de barndrdna gre alfabenin ilk harfini ve saysal deerini bilmek
yeterli deil midir' Bir [Tek] Tanr'y bilmeye ulam kiinin baka
hibir eye gereksinimi yoktur.

56

KUTUPSALLIK VE BLNME
2
Die Zwei ist Zweifel, Zwist, ist Zwietracht, Zwiespalt, Zwitter
Die Zwei is Zvvillingsfucht an Zweige, sB and bitter.
[lki kukudur, anlamazlaknr,

uyunsuzluktur,

ekimedir,

iftcinsiye ttir,
lki daldaki ikiz meyvedir, tatl ve ac.]

Rckert, didaktik epik iiri Brahmann Bilgdii'ndeki bu zekice sz

ck oyununu, 2 saysnn birok olumsuz zelliini dolayl yoldan
sylemek iin uydurmutur. Dinsel geleneklerde 2 , ayrlma, mutlak
ilahi birlikten ayn dme anlamna gelir ve bylece de yaratma sz
cyle balantl br saydr: Valentin Weigel'in onaltnc yzylda
syledii gibi, "yaratlan kendi iinde iki katldr."
Hayatn her alannda kiye blmelerin, iftlerin ve ikili yaplarn
arlkl konumu gzlenebilir. Bununla birlikte bunun, btnyle
olumsuz bir uytunsuzlua iaret etmesi gerekmez. Tartmann, biri
sinin kendisinden ok baka birisine hitap etmesinin olanakl olmas
asndan, Ben ve Sen arasnda bir gerilim, lmcl olduu kadar ve
rimli de olabilecek bir gerilin ierir. 2'nin geometrik ifadesi olan
izgi birletirdi gibi ayrr da.
Birok dilin gramatik formu, ta 1828'lerde Alman dnr Wil
helm von Humboldt'un br yazsnda ele ald zre ikilidir. iki brey
arasndaki ilikiyi aklayan, ama Ben ve daha byk bir grup arasn-

57

SAYIL'\RIN GlZElv11

daki ilikiyi aklan1ayan bu ikilik, antikitede n1evcuttu ve belli Al

man lehelerinde, zellikle Westphalia ve Bavaria-Austria'nn baz
blgelerinde hala izleri grlmektedir. Burada, baz Slav dillerinde
olduu gibi, zellikle ahs zamirlerinde ortaya kar. Farkl bir dil
bilmsel gelenekte yer alan bir Sami dili olan Arapa, ikili formlar
btnyle korumuken, branice, Eski Ahit'te yer almasna karn,
ikili forn1lar atmtr.
Ben ve Sen'in karlamas, tam da doasndan dolay, bir ztlk
ierir ve byle bir ztlk, insan Ben, nutlak, benzersiz ilahi Sen'le
karlatnda daha da belirginleir. Yukarda grdmz zre, ilahi
Bir'e gerekten zt bir ey dnmek olanakszdr. Bylece 2, eliki
ve antitez says ve mantksal olarak ilahi olmayan bir say olur.
Uyumazlklara yol atndan dolay byde ok ender kullanlr.
Bu deerlendirmeler okunurken, esoterik ve gizen1ci bak asn
dan 1+1

""

2 matematiksel eitlii dnlmemelidir, nk Bir tek

rar edilemez ve varl iki uisli yaplamaz. Bir tanr art bir tanr iki
tanr yapar, bu da arlk ebedi, benzersiz Bir idealine karlk gelmez.
Bu nedenle, dinsel ve bysel dncede 2 daima, ilahi birlerden zi
yade iki grece birimin karlan1asnn simgesi olmutur. Tekrar
Agrippa von Nettesheim'n verdii, 2 saysnn dinsel zelliklerinin
ok iyi betimleniine dnersek: "2, 'teki' denen insann saysdr" ve
daha kk dnyann saysdr. Ayn zananda, btn ortaa Incil yo
rumcularnn vurgulad gibi, Tekvin'deki yaradl hikayesindeki
"ve o iyiydi" formlnn ikinci gn olmaynn gsterdii gibi cin
siyet ve ktln saysdr. Bylece "korkun gulyabaniler" ve "yol
cular rahatsz eden zarar verici ruhlar"n 2'nin hkm altnda oldu
una inanlrd. Gerekten de "ikinci," tskanclinav dillerinde andra,
"dieri"dir; bu da Agrippa'nn, lmllerin Tanr'ya kar "teki"
58

KUTUPSALLIK VE BLNME 2

Adem ve Havva ya da gne ve ay sen1bollerindeki eril ve diil zlerin birleii.

Gravr, onaltnc yzyl.

olarak yer ald formlasyonuna ok denk dmektedir

!ki yalnzca yaradlta devreye girmektedir, nk kutupsallk ol
makszn maddi yaamn var olamayacan ifade eder. Elektrik ak
mnn bir pozitf bir de negatif kutpa gereksiniui vardr ve hayvan
larn hayat nefes alp vererek ve yregin daralmas ve genilemesiyle
srer; 2 yaratlanlar dnyasndaki btn grnlerle balantldr.
Btn yaptlaryla kutupsalhn gizeminin farknda olduunu gste
ren Goetle'nin saf lslami bir imgeyi kullanarak yazd gibi

59

SAYILARIN GiZEMi

lm Atemholen sind zweierlei Gnaden

Du danke Gott, wenn er dich presst

Und danke ihm, wenn er dich wieder entlasst
(Nefes almada iki kat kran vardr
Sizi skt iin Tann'ya kran etmelisiniz
Ve sizi rahatlatt zamanda ayn ekilde.)

Bu syleyi, lslami dnyann Sufilerinin deneyimledii ve her da

im yeni imgelerde aklad zre, hebed'in, "bask," "sktrma"nn
ve bess'in, "kvan," "rahatlama"nn almak sralamasn ngrr. B
tnleyici umut duygusu olmakszn kavranlamayacak korku gibi,
bask ve rahatlama da kan_lrnaz bir biimde birliktedirler. Tek Tan
r asndan, bilinir olmak sz konusu olduunda, kendisini Rudolf
tto'nun deyiiyle mysterium tremendum ve mysterium Jascinans'da or
taya koyar. Ama bu yzyllar nce lslam gelenekte biliniyordu. Ms
lmanlara gre, Tanr kendisi gzellii ve efkati, cemal'iyle ve ulu
luu ve gazabyla, ce!a!'iyle ortaya koyar; bunlar, bn kartlarn
bir araya geliiyle onun kavranlamazlna, benzersiz mkemmelli
yetine iaret eder.
Kabahstik gizemcilikle olduu gibi, lslami Sufiler de, hem Yahudi
hem de Arap alfabesinde saysal deeri 2 olan ikinci harfte, b'de, ya
ratlan dnyaya bir gnderme olduunu kefetmilerd. lncil'in b'reshit, "Balangta

lah'm adyla .

," ile balamas gibi, Kur'an da Bismillah, "Al

ile balar; her iki durumda da kutsal kitabn ilk

harfi yaral harfi b'dir.

Dualitenin yaratl boyunca ortaya kan gzel bir sembol, Tan
n'nm yarat szc hn'u (Arapa

KN

diye yazlr) 2 lifli bir iple

(lngilizce twine, sicim, Almanca Zwirn denir; her ikisi de two [iki]

60

KUTUPSALLIK VE BLNME: 2

Sol: Yin ve yang, in'de diil (karanlk) ve eril (k) doal glerdir. Her ikisi de
balangsal Bir'den (T'ai ehi) ortaya kmtr. Kutupsallam glerin birlii,
varolan "10.000 ey"in kayna olan 5 "deiken g" ya da ge ortaya kar
mtr. Sag: Leibniz'n kefettii ikili say dizisinin, ikili sistemin temsili. Bir hatra
madalyonu taslann teki yz olup Leibniz'ca, Braunschweig Prensi Rudolf
August'a yazlan 2 Ocak 1697 tarihli bir mektupta yle betimlenmitir: "Onu
Tann'nn su stndeki ruhunun insani temsiline gre aydnlk ve karanlk iz
dn. . . . Ve bu, Tann'nn ruhu aydnlyla kadir-i mutlak Bir'e aitken, bo uu
rumlar ve karanlk sszlk sfra ve hilie her eyden fazla uygundu."

kknden tremtir) karlatran byk lranl gizemci air Celaled

din Rumi tarafndan kefedilmitr. Bklm iplik yaratln btn
aamalarnda gzkr, ama yalnzca oklua inanan cahilleri kolayca
aldatr, oysa bilge kii birlik dnyasnn grnen kartlklarn arka
snda gizli olduunu bilir.
Belki de hayatn dayand temel kartl gstermenin en dahiya
ne yolu in dinindeki aktif ve pasif, erkek ve dii, dourtan ve do
an, gndz ve gece denek olan yin ve yang'da bulunur ve varo1an
tmleyici ilikileri ifade eder. Bu ilikiler ar incedir ve hem koz
mik hem de insan ilikilerinde ortaya kar. Bylece en gksel varlk

61

SAYlLARIN GlZEMl

ve en yksek hkmdar yang ilkesinde ortaya karken; ay, su ve im

paratorie yin ilkesiyle balantldr. Yin ve yang, her yerde ve her
zaman hazrdr ve ayrlmaz; bu nedenle ilerinden birisini mutlakla
trnak olanakszdr: "Kadn"dan bahsedildiinde istenilmeden de olsa
"erkek" fikri de ieriliyordur, ayn ekilde "salk," "hastalk"n va
rolmasnn nkouludur. (Bu rnekler in kaynaklarndan deil, lran
l gizemci Rumi'nin yaptndan alnmasna karn olaanst bir ak
lkla yin ve yang ilikisini aklanaktadr.) in dncesinin bir ba
ka alannda,

Ching'in kehanetlerinde kullanlan 2 tip kk ubuk,

psikolojik kavramlara (ve bilgisayarn kefinden ok nceki ikili sis

teme) dayanan, hayli ileri bir fal bakma sanatna tanklk etmektedir.
Baz dinler, ktlk gerekliinin gl etkisi altnda dualistik bir
dnya gr gelitirmilerdir. En iyi bilinen ve varln hala sr
dren rnei, k ve iyilik tanrs Ahura Mazda ve karanlk, kt
zn Lanrs Ehrinan'n kart iftiyle, eski !ran dini Zerdt
lktr. Bununla birlikte yalnzca daha sonraki gnostik sistemlerde,
zellikle Maniheizm'de, kt z maddi her eyle balantlandrlm
ken, iyi z yalnz ruhsal eylerle ilikilendirilmiti; bu nedenle de
ruh ktden, bu dnyann ve bu bedenin maddi hapsinden kamaya
almak zorundayd.
2 says, varln balangsal birliinin bozulmasn ifade edene
ve yaradln nihai kaynandan yabanclamasna iaret edene dek,
gizen1cilik eilimli dinler onun olumsuz ynlerini vurgulamlardr.
te yandan "peygamberli" dinler, Tek'le ok, yaratlanla yaratan ara
sndaki bu gerilimden olumlu bir deer kefettiler; kendi amalar
asndan bu, yaratlann ilahi Tek'le nihai birlemesi (kendisini okya
nusta kaybeden yamur damlas gibi) deil, daha ok yaratc bir di
yalog, duadaki Ben ve Sen arasndaki ilikinin farknda olmak demek62

KUTUPSALLIK VE BLNME: 2.

ti. Tam da bu ayrm ve arzulanan ve bitimsiz araytaki ifadesi, ebedi

Bir ile zan1an iinde yarat1an arasndaki ayrmn bilgisinden dolay
alamamas Dou'da ve Bat'da pek ok aire ilham kayna olmu
tur Alman air Rudolf Alexander Schroeder'in (. 1962) syledii i
ir rnein:
leh mchte Dir nimmer so nah sein,
Dass ich mich nach Dir nicht sehnte .
(Sana o kadar yakn olmay istemem
ki Sana olan zlemimi yok eden . . . )

Ayn ekilde Mslman dnrler arasnda, Schroeder'in yaa

byk ada Muhammed ikbal (. 1938), tehlikeli ve ksr bulduu
gizemci birliin sonsuz dinginlii yerine, insanln gerek yaratc
kvlcm olarak grd zlemin nemini hep yeni imgelerle ifade
eder. Bununla birlikte, tam da bu yaratm edimince ayrlm olann
birliine duyulan zlem birok dine nfuz etmitir. Goethe sevgilisi
ne seslenirken, "!kinci bir 'Ol!'un, ikinci bir defa ayrmayacan"
(Und ein zweites Wort "Es Werde!" / Trenn uns Nicht zum zwetinmel
. . ) umut eder.
Birok kltrde cinsel birlik, bu eril ve diil kutupsal kartl
nn stesinden gelmenin bir arac olarak yorumlanr. Bylece tantrik
Hindu ve Budist geleneinde, cinsel pratikler araclyla mutlak de
neyime ulanaya allr. llinduizmde tanr bile akti'sine, diil g
cne, gereksinir ve Upaniadlar gibi en derin ve genel olarak fazlasy
la mistik felsefi metinlerde bile unio mystica deneyimi seven erkek ve
kadn birliiyle karlatrlr: "Seven kadn tarafndan kucaklanr ku
caklanmaz artk ierdeki ve dardaki bilinir," bylece mutlak birlik
e kucaklanan gizemci artk tanr ve yaratlan arasndaki btn duali-

63

SAYllARIN GiZEMi

teler tanr. Yahudi geleneinde de ayn ekilde Kabalistler hieros ga

nos'tan, ilahi birlikte vcuda getiren ve kabul edilen kuvvet iftinde
sembolize edilen eril ve diil glerin kutsal birliinden sz eder. Bu,
zellikle dokuzuncu sefira Yesod'un, onuncuyla, Shekhinah'la kombi
nasyonunda aktr.
Bu adan bakldnda birok dinsel gelenekte balangsa! insa
nn androjen (Almanca "iki" kknden treyen Zwitter) olmas art
c olmaz. Ayn ekilde bir grup Hindu heykeli vardr ki, bunlar yar
erkek yan kadn tanry temsil eder. Tacitus'a gre, kadim Tton di
ninde bile, Twisto denen ilksel bir androjen vard; bu varhn "er
kek" insan Manno'nun babas olduu kabul edilirdi. Byle bir durum,
daha mkemmel bir ekilde lskenderiyeli Clement'in alntlad
lsa'nn bir agraphon'unda ima bile edilir: "O zaman. Salome lsa'ya
sordu: 'Senin kralln ne zaman gelecek" Ve Rabb yantlad: 'iki bir
olduunda, erkek kadn olduunda ve artk kadn olmadnda.' " Ba
ka br deyile Tanr'nn krall bir kere daha vaktiyle alm olan
dualiteye dnecek. Dualitenin ortaya kmasna gelince bu, Torah'n
ve daha sonra Kabala'nn kabul ve tasdik ettiine gre, insan bilgi
aacnn meyvesini yediinden ve bylece cinselliin olduu kadar
iyinin ve ktnn, yaamn ve lmn farkna vardtndandr. "Ve
bylece sen kendini tehlikeye attn," der Kabala'nn temel metni Zo

har, "nk bilgi aacndan kaynaklanan her ey dualite tar."

Hristiyan kilisesi de birlikten, ilk iyilikten sapma olarak grd
2 saysn olumsuz yorumlar. lncil'de gemiye her trden 2 murdar
hayvan alnd yazlmam mdr? stelik 2 sapknlarla, Byk Gre
gory'nin szleriyle duplex car, yani iki kalb olanlarla ve bylece
lncil'i kalpten bir ekilde izleyeneyenlerle balantl bir saydr.

64

KUTUPSALLIK VE BOLU\l1VJE: 2

Tann'nn eli, Sina Dag'nda Musa'ya Yasa'nn 2 tabletini uzatyor Minyatr,

1450 ylnda yazlnu olan bayrambr iin Yahudi dua kitab Parma Mah
zor'dan alnntr

Gerekten de, 2 ile gvenilmezlik arasndaki balant, kadim Ro

ma'daki iki yzl janus'lan balayarak pek ok kltrde bilinmektey
di. Farsa'da ihi-yzl "yanl" ve "ihi-renkli" ikiyzl anlamna gelir;
Araplar ikiyzlye, Almanca doppelznzig gibi, "iki dillilerin babas"
ya da "iki dilli" derler. Kark ve belirsiz eyler, ambi ("her ikisi")
kknn de gsterdii gibi, ihilemle ayn belirsizlik kresine ailtir
ler.
Bununla birlikte 2'ye dair olunlu bir eyler sylemek iin ortaa
Firistiyan yorumlarnda Tanr'y ve komuyu sevmeyi syleyen iki
emrin ne karldn edildiini anmsamak gerekir. Olumlu ynler

65

\....

lnsann gndz ve geceye ait yanlan. Diyagram, Masonluk Tekilat'nn ruhani

babas Robert Fludd'un

Utrisque cosni, najois et niotis, netaphysica, physica

atque techica histoia'dan (1617) alnntr.

Robert Fludd'a gre Tann dnya

ya, aydnlk ve karanlk, biim ve z gibi eylerin kart ynlerini getirmitir.

Bylece dnya, nikrokozmos olarak insan ierip, zt ilkelein bir karm ola
rak aklanmaldr.

66

KUTUPSALLIK VE BLNl'vlE: 2

arasnda On Enir'in, Tanr'ya ve komuya kar insan sorumlulukla

rnn iki kat karakterine iaret eden 2 tablet de bulunmaktadr. Ayrca
dnsel hayal, Tevrat'ta Rahe! ve Leah'n, lncil'de Meryem ve Mart
ha'nn ahsnda kinlik kazanan vita conte1nplativa ve vita activa'ya b
lnebilir. Kabalisl lsaac Luria'nn emberlerinde, Leah ve Rahel , Yce
Tanr'yla birletii halde srgnnden ikayeti olan Shekhinah'n iki
ze1lii olarak ele alnrlar.
Yaygn dnde, zelllikle Dou'da, 2 saysnn hayli korku sald
grlr: Kimse ayn anda 2 ey yapman.aldr, ayn gnde 2 evlilik
olnaz, 2 karde 2 kz kardele ayn gn evlenmemelidir. 2 akraba ai
le ayn odada yaayamaz. Yahudi yasalar insann 2 kadn, 2 kpek ve
2 domuz arasndan gememesini ve 2 insann bu yaratklardan birisi
nin aralarndan gemesine izin vermemesini syler. I-lristiyan Msr
kylleri birisinin leceinden korktuklar iin asla ayn gn, ayn
kilisede 2 ocuk birden vaftiz ettirrnezler. Benzer batlinanlara Bal
kanlarn belli blgelerinde de rastlanr; 2 kii ayn anda ayn eme
den su iemez.
lki katl grnmlerden ve hareketlerden bu irenme, bir gizerr
halkasnn kuatt kizlerle daha da anlalabilir; kadim uygarlklar
da ikizler, en azndan birisi, ldrlrd. Kuzeybat Kys Kzlderi
lileri arasnda ikizlerin anne babalan, ikizlerin suya, yamura ve rz
gara hkmettikleri ve arzularnn doast glerce gerekletirildi
ine inandklarndan, belirli tabular gzlemek zorundaydlar. Belirli
Bantu kabileleri arasnda ikizlerin yamur yadrd dnlrd.
2'nin bu zel rol dllbilimsel formlardan da aka anlalmaktadr:
!kili adlandrmann kullanlmasndan baka, 2 gru plan sk sk, illiz
ler'le (Almanca: Zwillenge) balayarak zel terimlerle tek bir ey ola-

67

SAYlLARIN GlZElv!l

rak ifade edilr. iki kze boyunduruk (Almanca: ein ]och Ochsen) de
nir; ve 2 keklik brace'tir; bir ft ayakkab vs. denir ve elbette nzik
te duo ve det bulunur. Almanca Zweifel, "kuku" szc, Latince
du-bius ve tretmelerinin ierdii huku gibi, "iki" kkn ierir. Dis
pute, discord, disagreement gibi Latince di- ya da dis- kkleriyle yap

lan saysz bileik, 2'nin di-visive [blen, anlamazlk yaratan] niteli

ine iaret eder.
Dualite ve olumlu anlamda kutupsallk hayatn srmesi iin zo
runlu olsa da, saybilimcilerin grne gre 2, fazlasyla olumsuz
olup uyumazlk ve ayrma (Almanca Zwietrachl ve Entzweiung) taraf
tardr ve paralanm dnyann stesinden gelmek iin baka bir g
gerekmektedir. Kutsal yalnlkta bir adm daha atp Zweifd'den Ein
falt'a, kukudan Teslis'e varrz.

68

KAPSAYICI SENTEZ
3
insann 3 hakk vardr: zdeyi neden "iyi eyler kere olur,"
eler ve neden psikologlar 3'n, 2'nin blnnesinin yol at zarar
giderdiini dnrler. Neden, Ludwig Paneth'in ifade ettii gibi,
lene yeni bir btnlemeye yol aar, nceki dualiteyi olumsuzlamaz,
daha ok, ocuun erkek ve kadn olarak anne babay birletirici bir
e olmas gibi, stesinden gelir.
, 2'nin neden olduu kartln tesindedir; bu, "glen nc
kii" deyiinde ve u Almanca iirde aka grlebilir: "Wenn sich
ihrer zwei streiten um ein Ei, steckt's der c ritle bei." (Bir yumurta
iin iki kii dvr, nc alr.)
3'n gizemli karakteri, neuli bir rnei onaltnc yzyl Fransz
dnr Du Bartes'n Sepmaine'i olan iirde ok sk ifade edilir. Jos
hua Sylvester in 1578 tarihli lngiliz ce evirisinde 3 yle betimlenir:
'

Teklerin en eskisi, Tann'ya yakan say .

Cennetin en sevgili says, ki merkezdedir

her iki utan da eit uzaklktadr,

ba, ortas ve sonu olan ilk'tir.

Gerekten de bu zelliklerin hepsine sahiptir ve bu nedenle hayli

scak baklr. ilk "gerek" say olarak bile grlebilir ve geomerik
bir ekil oluturan ilk s aydr : 3 noktadan, duyularmzca alglanabi
len ilk dzlemsel ekil olan gen geer.
11. Dnya Sava'ndan ksa bir sre sonra Marburg'da bir teolog,
69

SAYlLARIN GiZEM!

Wolfgang Philpp, grup oluturan eylerin -yaratlan her eyde kalt

sal gzken- leme eilininde olduunu belirten Trinitc t ist unser
Sein (Teslis Varoluunuzdur) ballkl ok kapsan1l bir aratrma ta

mamlad. Gerekten de l923'de, Emst Cassirer, Philosophie der symbo

lischen Fonnen (Sembolik Formlarn Felsefesi) balkl yaptnda, "Bir

lik sorunu kendisini ortaya koyar ve bylece, btn insan soyunun

ruhsal nirasna ait bir nc aamada kendisiyle birleik olmak iin
baka bir ey ve bir ikinci olur," diye yazmt zaten. Speklatif din
tarihinde saf entelektelize edilmi bir ifade olarak gzkse de, yay
gn olan birde olan tanr fikri, bunun, insan zihninde derin kkleri
okluunu gsterir. Orta a'n hemen banda da Albertus Magnus,
3'n her eyde olduunu ve doal grnglerin llne iaret etti
ini iddia etmitir.
Wolfgang Plillip'e gre, btn varlklar, dalgada, radyasyonda ve
younlalrmada ortaya kt zre kutuplu bir Ergrffenheil (duy
gu) ierir ve bizler de zsel olarak kutuplu olduumuzdan, buna
karlk gelen lemelerde kenditnizi rahat hissemel<:teyiz. Bu nedenle
ey iyi eydir ve bu nedenle kendi etkin, orta ve pasif ilkelerimi
zin onlarda gerekletiini ve dorulandn grdmzde rahat
ederiz.
1903'te Alman blgin R Mller, 3'n masallarda, iirde ve grsel
sanatlardaki nemini aklamaya alt ve lln neminin doa
nn gzlenlenmesinden kaynaklandn ileri srd. Tnsan bir kere
suyu, havay ve yeryzn grmt; 3 dnyann (Alman geleneinde
Midgard, Asgard ve Niflheim denir) varo!duu fikrim gelitirdi; 3
hali (yani kat, sv ve gaz) bileli; yaratlan eylerin grup (mineral
ler, bitkiler ve hayvanlar) olduunu buldu ve bitklerde kk, sap ve
iei ve meyvelerde kabuk, etli ksm ve ekrdei kefetti. Gne
70

KAPSAY1Cl SE?'-JTEZ: 3

sabah, len ve akam farkl yn ve biimlerde algland. Gerekten

de grdmz ve yaadmz dnya 3 boyutlu olduundan dolay
btn deneyinlerimiz Ltzam (uzunluk, ykseklik, genilik) ve zaman
(gemi, imdi, gelecek) koordinatlar iinde yer alr. Btn yaan
balang, orta ve sonun katl ze11ikleri altnda grlr, daha so
yut terimlerle sylenirse olu, varolu ve yiti; mkemmel bir btn
tez, antitez ve sentezle biimlendirilebilir. 3 tenel renk vardr: kr
mz, san ve mavi ve bunlaL dier btn renkleri verebilirler.
ok eski zananlardan beri dl'nrler 3'e zel gndermelerle
Dir'in oklua almn aklamaya almlardr. Lao-tzu yle der:
"Tao birlii oluturur, birlik ikilii, ikilik l ve lk her eyi
oluturur." Pisagorcular da benzer ekilde, uygun olmayan birliin
dnyay yaratmak zere 2 kart gce ve sonra da yaam oluturacak
l-birlie blndn varsayarlar. Dante'ye gre Teslis'le balan
tl olarak grdl' 3 , akn, yani sentetik gcn zn aa vurur.
3'n dinler tarihindeki bu rol, saysz teslisyen grubun ve leneli
tanrlarn oluumuna ve kefine yol amtr. M nc bin yln
balarnda, Smer tanrlar Anu, Enlil ve Ea ge, havaya ve yere
karlk geliyordu; eski Babil'de Sin (ay), ama (gne) ve ltar (Ve
ns) astral lemesine taplrdbu en yksek lemeye 4 gezegensel
tanr daha eklendiinde kutsal 7'ye ulalyordu. Yunan tanras I Ie
kate 3 farkl zellikte gzkrd: (;klerde Selene veya Luna, ay, yer
yznde Diana ve ller diyarnda Hekate.
Benzer ekilde, Hristiyan geleneindeki Bakire Meryem ilahilerin
de srayla anne, Bakire ve kralieden sz edilir. Rigveda'da ok net
olarak ifade edilnese de tanr lemeleri kadim I-lindistan'da da bili
nirdi ve Agni, Soma ve Gandharva gibi saysz l tann gruplar
vard. Gnein 3 zellii, onlar sembolize eden Vinu'nun 3 adm
71

Teslis: Mnhasran "Tann''da kiileen Baba, Oul ve Kutsal Ruh. Bir Saatler Ki
tab'ndan gravr, Faris, 1524

72

KAlJSAYICI SENTEZ: 3

kadar nemlidir. Mahabharata'ch 3 3 . 333'e kadar ulaan 3xl l

33

tanrl gruplar da vardr. Bununla birlikte byk leme Hinduizmde

ortaya kar: Yaratc Brahna, yok edici iva ve g veren Vinu; bu
daha sonra ulalanaz bir gerekliin 3 yn olarak aklanmtr_
Mahayana Budizmde, zellikle Japonya'da, Amida, Sheishi ve Kwan
non gksel gleri temsil ederler. Etrskllerin de kutsal lemesi
vard, ama daha ok bilinen Homeros'un yaptnda lemeler ve katla
r, dokuzlamalar, kutsal eyler veya olaylarla balanul olarak kulla
nlr. Kadim lran'a gelince, Zaman tanrs Zurvan'n, sonraki Mit
ras'n, kadim Zerdt dininin sade dua1izmine girmesi, k ve iyilik
ilkesi Abura Mazda ve karanln kt ilkesi Ehriman'n tesinde
nc bir gce bile gereksinin1 duyulduunu gsterir. Edda "Odin
beyin verdi, Hnir ruh, Lodur k ve renk" aklamas getiren hayali
bir iirdeki eski bir lskandinav llnden bahseder. Ana ok daha
nce Alnan dini Odin, Wili ve balangsa! dev Ymir'de sernbolize
edilen kaotik n.addenin stesinden gelen ve devin bedeninden dnyay
yaratan Weh'i biliyordu.
Tanrlarn ll kadim Msr'da iyi bilinmekteydi. Teb'de ilan
edilen devlet dininde Amon, Chonsu ve tanra Mut temel karak
terdiler; gizemli din ise Isis, Osiris ve oullan kurtarc Horus'tan
oluuyordu.
Ksacas, Teslis'in Hristiyan kavran, dinler tarihindeki genel
eilimlerle mkemmel bir uyun iindedir. Hopper, Ortaag Say
Semboiizni'nde buna iaret eder:
Ariyen sapknln kantlad gibi, Hristiyanln muhteem doktrinal
zayfl Tann'nn ikililiidir. Oul, zme ynelilk ilk admdr, ama bir
nc kiinin, Kutsal Ruh'un eklenmesiyle Birlik'in tartma gtr
nez kant elde edilmi olur..

Yani Baba ve Oul, felsefi Lemeller kadar

73

SAYllARIN GiZEMi

saysal temellen: de tartma g6trr Bir'dir. Ama Baba, Oul ve Kutsal

Ruh, ancak ve ancak varlktan dolay, tartmasz Bir'dirl

Aziz lgnatius Loyola'nn 3'l gruplar ya da n katlan halinde

bir ey grdnde, kendisine hemen Teslis'i hatrlatt iin, alad
sylenir. Teslis'in gizemi, 3 paral edebi bir form olan terzine'nin
llk ideallerini aklamada mkemmel bir ara olarak kulanld
llahi Kon1edya'da Dante tarafndan sembolize edilmitir. Tam tersine,

Iiristiyanlkta Teslis'i resin1le ifade etmek neredeyse olanakszdr.

Mecklenburg, P1au'daki Teslis rlyefleri gibi ortaadaki giriimler
glkleri gzler nne serer ve Papa VIIL Urban'n Hildeshein1'daki
(Almanya) katedralin nozaik tabann neden sapkn bir temsil olarak

Tavanlar, l-birliin sembolleri olarak, her eyin farkndadrlar, her eyi g

nlr ve duyarlar. Kulaklan gen biimindedir. Bu tavanlar, Paderborn Kated
rali'nin bir penceresindedirler. Drer'in

Tavani Kutsal Aile

adl resmi de

benzer ekilde Teslis'e iaret eder: Bir tavan penesini bir dier tavann omzu
na yerletirmi bir ncye iaret etmektedir, bu tekrarlanr durur (yani Tan
n'nn Olu, insani dnyaya don dnmektedir).

74

KAPSA\1Cl SENTEZ: 3

Drt yaprakl Teslis. ngilizce Lothian lncili'nin resimli kapak sayfasndan bir
para, y. 1220. Baba Tann lsa'nn zelliklerine sahiptir; Oul Tann onun di
zinden ykselmekLedir; iki ban arasndaki gvercin Kutsal Ruh'un sembol
dr.

grd daha iyi anlailir: Ruhsal l-birlik cismani biimde ifade

edilemez.
Kk tanrlar byk tanrlardan ok daha fazla 3'l gruplar halin-

75

SAYJLARIN GiZEMi

dedir. rnein Yunanistan'daki Moiralar ve Alman geleneindeki

Nornlar, hem. varo1may, varl ve yaam ba1n bkp keserek yok
etmeye hkmeden diil Yazg gleridir.
-3

says, triunvirate, adamn ynetimi, eski akademik dstur

tres Jaciunt coHegiurn'dan, bir snfta 3 renci olmas1 koulu ve bir

karar 3 kii birlikte alablirden de anlalabilecei gib insan ilikile
rinde de nemlidir.
Felsefe ve psikolojide, 3 snflandrma says olarak kullanlr: Za
rnan, nekan ve nedensellik birliktedir. Platon'dan beri ideal, iyi, do
ru ve gzelin bilekesi olarak ele alnntr; Augustine ise varolma,
tanma ve isleme kategorilerini kurmutur. '{ine ayn ekilde Hint

Chandogya Upaniad da iitme, anlama ve bilgi gibi eili llkler

den bahseder ve daha sonraki Upaniadlar'da, ilahi bir varln kema
le eriinin aklayan 3 temel deer sat, chit ve ananda'dr (varolma,
dnme ve saadet).
Zohar'n relisine gre dnyann 3'den, yani kendisini atalarmz
olan lbrahim, ishak ve Yakub'ta davuran bilgelik, akl ve alglama
dan yaratld ok aktr. Kabalistlere gre, on sefiro t'un en st l
l alglamann kudretini temsil eder; orta llk, ruhsal hayatn
balangsa! gleri; ve en dk llk, dirimin balangsa! gc
n. Maniheizm 3 yol bilir ve Kutsal Kase Tapna'nn 3 kaps var
dr, bunlar doru inan, iffet ve alakgnlllktr
Ruhsal etkinlikler ou kez llkler biiminde snflandrlr; by
lece Hegel varo1mann 3 hali olduunu yazar: Ansichsein, Dasein ve

Frsichsein. Ruhsal etkinlikler dnme, isteme ve duyumsamaya ay

rlrlar ve vcuttaki biyolojik sre de ler biiminde gzkr. Or
taa simyasnn insanlarn iinde ileyen 3 zden bahsetmeleri gibi,

76

3 Kulsal Kz. Zencefilli kek kab olarak yaplmtr. Buna benzer imgeler, azize
bakirelere duyulan yaygn 1-Iuistiyan saygdan Kelt ana tannalara kadar uza
nr. ldanda 3 Brigid klt o kadar gldr ki, Hristiyanlk buna hogryle
yaklap, bu 3 Brigid'i yava yava bugn lrlanda kadnlannn koruyucusu olan

l Aziz Brigid'e dntrmek zorunda kalmtr.

77

SAYlLARlN GlZEMl

rr:odern kimya da zleri asit, baz ve tuz diye snflandrmakta. Benzer

ekilde fizik de, ktle, g ve hz arasnda paral ilikiler olduu
nu esas alr. Tin, ruh ve beden arasndaki blnme, Helenistik kl
trden Bat ve lslam kltrlerine gemitir;

Sufilik Kur'an'dan

hareketle ruhu 3 dereceye gre snflandrr: Ktle tevik eden ruh

(Sure 1 2 : 53), sulayan ruh (Sure 75:2) ve huzur iindeki ruh (Sure
89:27). Hint felsefe dncesinin Samkhya okuluna gre maddenin 3
nitelii (triguna) vardr; tamas, rajas ve sattva (karanlk, hareketlilik
ve varolma).
Hayatn 3 niteliine dair en arpc geleneklerden biri, El-Fara
bi'nin (. 950) yksnden hareketle Rckert tarafndan ir biimin
de yeniden anlatlmtr: lslam filozofu ve nzik kuramcs El-Fara
bi'nm udunu 3 farkl akortla ald sylenir: Bir akort dinleyenleri
gldryor, bir dieri alatyor ve ncs dinleyen herkesi uyutu
yordu.
llk, lslamn nutlak t.ektanrclnda bile kendisine yol bula
bilnitir. lnan aklamasnn ii biimi -"Allah'tan baka tanr yok
tur; Muhammed Allah'n habercisidr; Al Allah'm yakndr"- irde
ve ssleme sanatlarnda saysz Allah-Muhammed-Ali llklerine
yol amtr. Baz ar ii gruplarnda, Muhanmed, Ali ve lranl Sel
man el-Farisi bi.le bir tr llk olarak alnmtr. Esas olarak
Krtlern yaad blgelerde yaygn olan Ehl-i Hak tarikatinde

3,

ge

ni lde kozmolojik sylencelerde kullanlmtr. Byk lslam ge

leneinde islam (teslim olnak) ve iman'n (inan) kuranik blnmesi,
ihsan'n (iyilik e.tne) eklenmesiyle artm ve bylece dinin paral
nitelii netlemitir. Yasal kategoriler de n katlar biimindedir:

Haram (yasaklanm olan), helal (yaplmas caiz) ve mebbih (phe

li). lmllerin yolunu eri'at (ilahi yasa), tarik (gizemli yol) ve hahi78

KAPSAYICI SENTEZ: 3

hat'e (gerek) blen Sufiler, via purgaliva (arnma yolu), via conten1pla

te (tefekkr yolu) ve via illuminativa'den (aydnlanma yolu) bahseden

1-iristiyan benzerleriyle karlatrlabilir. Aynca Sufiler, Tanr'y
ananla (zahir) anlann (mezkur) en sonunda, seven ile sevilenin bir a
raya geLirici sevgi kavrannda birlemesi gibi anma (zikr) edininde
bir araya geldiini bilirler. Sufilerin deyileri, dinleyicilerinin gele
neksel olarak 3 gruba ayrlmas gibi 3 ksma ayrlr: Sradan insan
lar, sekinler ve sekinlerin sekinleri, ki bunlarn her birinin gere
farkl anlad sylenir.
Budizmde bilgelik szcklerinin ve retilerin katl snfland
rlmas trilzaya ya, yani Buda'nn "3 gvclesi"ne ve selanetin 3 kayna
'

, Buda, dhanna (yasann doru yolu) ve samgha (Lopluluk) gibi Tri

pitaha'ya, yani retinin "3 Sepeti" benzeri biimlenmelere yol aar.

deiik dnya gr ya da din, ou kere leme biiminde

"3 din bir'dir." Solda: inli din kurucular ve hocalar: Konfys, akyamuni

Buda ve Lao-tzu. Ta bask. Sagda: Bir inan ikrarnda birleen Histiyan, Ya

hudi ve lvlslman. Jacob Emden'in Hashinnu sh'undan ihnmtr.

79

SAYTLARIK GlZEMl

gruplandrlr. Bu, Konfyslk, Taoculuk ve Budizmin olduu

in ve Hristiyanlar, Yahudiler ve paganlarn olduu ortaa \vrupa
s i.in dorudur. Bir Prolestan papaz, bir Kato1ik rahip ve bir haham
dan bahseden saysz nodern fkrada yansyan, Protestanlara, Katolik
lere ve Yahudilere gnderme yapan snflandrma hala ok yaygndr.
Birok gelenekte 3, "daha," yani ikiliin tesinde olarak dn
lr. rnein Aristoteles, 3'n "btn" teriminin uyguland ilk say
olduunu belirtir. Knlatiftir ve sonlulua iaret eder. Iiartner'e
gre kadim Msr'da 3, baz noktalarda, kesin saymann st snrdr
ve ayn zamanda belirsiz okluun bir ifadesidir; aynca Msr' da o
ul iin kullanlan iaret 3 blme iaretidir. Bu bak asndan 3, ter

Jelix ( kere mutlu) ya da tlismegistos'ta ( kere en byk) olduu gi

bi bir stnlk anlarnna gelebilir ve bir szcn katl yinelenii
ayn ekilde stnlk yerine kullanlr. atall mzrak ve l yl
drm anti.kitenin tanrlar i.in byklk nitelikleriydi. Mkemmellik
ve bLnlk says olarak 3, eski Yunan ve Roma'da kurban ayinlerin
de de rol oynantr. zel gnlerde tanrlara domuz, koyun ve kz
ya da domuz, geyik ve ko olmak zere 3 hayvan sunulurdu. Tev
rat'ta Tanr'nn tbrahin'den her biri 3 yanda hayvan, inek, kei
ve ko istemesi de ayn fikrin ortaya kdr.
Aynca kapsaml 3 basit yuvarlak bir sayya evrilebilir: Yunus ba
linann karnnda 3 gn geirmitir; Msr'a ken karanlk 3 gn sr
mtr; yanan ocakta 3 adam vardr ve St. Paul, din deitirdikten 3
gn sonra hala vecdin sonularn hisseder. Benzer ekilde Kitab-
Mukaddes ve dier hem popler hem de elit kaynaklarda bulunan 3'l
gruplar, "gizemli" saylardan ok yuvarlak saylar olarak ilev grr
Adem'in ve Nuh'un 3 olu, 3 en iyi valye, 3 en gl dev ya da 3
en iyi ak.
80

KAPSA\1Cl SENTEL 3

Jakob Boehme, "nsann kath Hayatna Dair ya da Ilahi Varln llkesinin

Betimlenii" (l618 16 19'da yazlmtr). Aile gttliche Schriften'in (Btn llahi
Yazlar) tam basksnda bir folyo, l 730 1 7 3 1 .

Eduard Norden, Agnostos Theos adl kitabnda ok doru bir biim

de, "Kutsal 3'n mistik gcnn . . . dinsel gcn formllerle dolu di

line dek uzandna" iaret e tm it ir Sufi deyilerinden kimi rnekler
.

grmtk, ama bir de, zellikle Yuhanna Incil'inde, lsa'nn szckle

rinin paraya blnmesi vardr. Dirili nc gn olur ve dirilen
81

SAY!LARIN GiZEM!

lsa, rnritlerine kere g6zkl'r. Beytlhem'deki ocua tapmaya 3

Mneccin1'in gelnesi bir tesadf deildir ve St. Paul'n mektuplar ve
Vahiy, Philipp'in yazd gibi, "lemelerle doludur."
Dihsel binalar ou kez paraldr. Yahudi tapnaklar byledir,
biimleri daha sonra 1-Iristiyan nimarlarca srdrlmtr. Kilisele
rin uzun ve dar orta ksmlan, ha eklindeki kiliselerin iki kanad ve
kimi kiliselerdeki yarm daire eklindeki kntl ksm, Tes1is'in gi
zemine iaret ediyor diye yorumlanmtr. Sunak da ounlukla
lsa'nn yaamndan 3 sahneyi temsil eden kanatl resimle sslenir.
Mimari sslemede, zellikle de Gotik katedrallerde, ayn merkezden
kan 3 dall formlar ok sk kullanlr.
Ortaa Hristiyan yorurnculann, Teslis'in merkezi roln ifade
ediyor diye yorumladklar ok sayda leme vardr. lsa'nn kendisi
yol, gereklik ve yaam olarak katl rolnden sz etmemi miydi?
Cmleleri kavramsallatrma ve biimlendirme yolurnuz da insann
Teslis'in bir imgesi, Adam Scot'un deyiiyle imago trinitatis olduunu
kantlamaz n? Yoksa anlaml bir cmle kurarken zne, nesne ve yk
lem; isin1, sfat ve fiil; gemi, indi ve gelecei nasl dnebilirdik
ki? Albertus Magnus tapnnann 3 biimini ve zamann grm ve
"3'n her eyde grndn ve doal grngnn teslisi anlamna
geldiini" bulmutur. katl edimde bulunma tarzmz dnerek,
szle ve alarak- belirsizdir: olumlu ya da olumsuz sonulara, seva
ba ya da gnaha yol aabilir. Bu kefaret pimanlk, itiraf ve gnahn
affndan oluur ve kefaret demek de dua, oru ve sadaka ierir. St.
Paul'un sz ettii inan, umut ve merhamet lemesi (L Corintoslula
ra Mektup 13) kendisini insan hayatnda gsterir ve gerekten de, Lo
uis Massignon bunun 3 byk tektanrl dini, lslam (inan), Musevi
lik (unut) ve Iirisliyanlk (nerhamet) ayrdna inanyordu.
82

Mt. 14. 17,

t!.rfrnnrt bod, bdj btt !len rnnr J)n!igtt nunbnli fdrtt. Pfalm
4-

mdjbrm allff, lld in !Hr '-' edjrift 0Ufaj{djnn1 1111 Jrt J!4", ftodjforff.l Hb (!rlnnlN"I
C.p. p.or.u. nmojfn, bk l '!l!tun unfrn 9rolfm
mb kgrn,1djm (floU nb
pf,

fr1t f'Olri

oU l.rrotuun, unb um n. u. ff, r4t trfmn folln, unb in oud; in m .f,1. <l
"'"* . uo. br !luntt.;:nMn, :l)rq IDn unb
6idrn 61f!ff5 lbun3 grff)lI, blrfl!k 41
oUn 3lfrl ."" &roji Ekn1ji in *1m Wfkrtm.
!Dnrm fro M) in nfMt, unb Hn nlllf!l
foobl 2Ht m :natur a . Ei tHr

mon ber

E!rfl[id),

IDQt ttll bi!f nd}f"'9mlH kbcttr,

Sal ret).

d bt :O utlct.fl!j ::to9c um, Gc.g., in IMl4n ::o41 u6 MI !MI JHn n

nb mm bir ::tau aU llX9 Mf} etflojfmm b1"'9mQI fWk ::ttn ad!9rn llf.

:aum o.nbrm, nd w. llrrrtfl Opf" kbf, fo eott brt .om &rkr w \nrato rtm
NHn Gcn. Jj. ju lffm 1

flm1

Unp it 00 l,)m fp u tlr

:l!oJ gttff)t 'tlcfltfd}t

(!ln@fn 12id}t,

A!lko

llOm !JI
bltfoplfn !idJt,

jl'Url"

br

l,l

idgr

r
Pru

ep.+

.Dit 21rtd 3ef,

bit !m

ttltt

Unb rin !tJmf,llk, dr jugr ,

llb fi' kG, ub 1tnOft1k d l!R IHn rlMnbc'
*r I !IJ6atf jfdl fi' Rlf;t,
!lllbtddaflllat, .MnfMtM.

Hcnncti ro6arltin frilfCI H( bl otlm

to Philofoplc gfAnsn, mdrsr tnl 9d6brt.

!DttfUm.
Adlen Glum.
Soluclo Phikfcpl.

Sopbi(t. Sepiruio.

CputMortum.

!d(n, nb ""'' 11 INWln, -

lll(

2Utt l:ritfttt ltlt bd flr dn [19 nnbtrl( \Jrufl' gnctfn, b4IHR Lcv. 9- nb 2 Chron. 7. fo '111
/,>imlcl GfoUm, bif frr Hf 11 9:1tor Gngl)lnM Ullb Mrjltcf, lltl( \}nn ( ti 1)r(rtn' il.it f4 $lo
no11m, f in ti &vlonif(fr eqdn9nlJ rfdc rwwr, 11 oll kf 'JltOFt n.-id, kr r
mm!d !P1 brfjlm, N i1191 'ifun in dnt 0ruk jU tcPn, bll fll albr om11m ahea1
bmf; bit ')ljrjlrr nibrr f11d)111 l!fm; Mnb 4flo bi IJud, c n tct' llik!Tr funlcn, i nn Nlfrli o kt M
1111 o,fn gfOlfn, ft9 116 on tn &nnm onslnKt, unb td gonOJ .Opfn llfAmt n. f,ollf oo l}o nl
llikfftr onn unb MTJllf 111<1rtm. :D.l!On 2 Macctb. 1- v. 19, 20. nb mo no4 Uttl :Io.trt la Mrft
\!ftln llnb !IBlfr tl>m, nt 111 rfom fr;, ftl ill Prima Moren., cbr Spirim Murdi, in l'Klf;m
llOI eolt IWl'lri)rt !rb, llnb na M Pure(l\ion ri pftlm i'k IOlk\' Qll

S.m bintrn mt tlr :Ort; solfe !HlnDM!kbrtm im \'!:lr ub !lrn !tcjla-.m lifbum, fo ofbn' 111\b
l6r bcrfHf mnnr &rff)t; fot!loll tfl'f,ttr fdbr, au a blrdj fri onsr\nIJd unb anwun
l /lrjlfi !101 b f'.u.t Gc. 1 J. T 8.& . :D.lm6 tom euiOn, Jndic. 1 J /,mnGd} ccm 31lJ,. l&pl,
Luc. . llnD qUf) bl allmmbnfl.m\lt un ucn unfm 11\1 b /lrl6fr Q'.rijlo ::rf, cr :'.lmfuum "'
fo bir anbem bl't9 ed-il'lfl l UlifTtilft, Mouh. & Luc. .
3Um fifrn1

n Dk bf lir lfi m, ' lf 0tin, 2. bir ISd1 1. tr .eti&1 k11<1n cr

foHI u. 2idlt bCr matur 1 Al n 21[ D 0naln, lifcucn

J;. 9lpofkl paau Ari 1 Thclf S ki,

an1tm .otDn.

Unb biJ in tt bon bn nButbnaPL

Mucizevi say 3. Geheine Figuren der Rosehreuzer aus den 16. und 17. ]ahrhun
dert'den (Glhalann 16. ve 17. Yzyldan Kalma Gizli igrleri) (Altona,
1 78 5 1 788)

83

SAYILARIN GiZEMi

Ortaa yorumcular tarihi yle blyorlard: ilk atalar dnemi

olan ante !egem (yasadan nce); lsrail peygamberleri dnemi olan sub

[ege (yasann iledii zaman) ve havariler dnemi sub gratia (kran

zaman). Yasa'dan (Musa) peygamberlere (llyas) ve lncillere doru
ilerleyii grebiliriz. Bu 3 gelenein her birinin kurucusu 40 gnlk
bir oru tutmutu. Tarihteki lemeli srelere dair speklasyonlarn
sonraki yzyllarda gelitirilmi olmas doal gzkmektedir. On
nc yzyldan joachim Fiore, Baba'nn ve Oul'un krallklarndan
sonra Kutsal Ruh'un her ey kucaklayan krallnn balayaca umu
dunu ifade etmiti. Bu umul gereklemedi, ama nc krallk ad ve

fikri yinninci yzyl balarndaki Almanya'da eitli topyac d

nrlerce tasarlanan (daha sonra varsaylan biimiyle deil ama) Dritte

Reich, nc Reich'ca miras alnd. Bu Reich, tarihsel olarak dr
dnc i\lman Reich'yd, ama 3'n sembolik karakterinden g alyor
ve pek oklarna daha ekici geliyordu. Senbolik 3, btn insani
umutlarn gerek klnmas vaadinden dolay tarihsel gereklikten da
ha glyd.
Tarihsel srelerin l grupsal ritmi ondrdnc yzyda Ms
lman filozof lbni Haldun tarafndan vurgulanmtr. Ve bu, Mosko
va'y Roma ve Konstantlnopolis'ten sonraki nc Roma olarak anan
kilise tarihinde de bulunur. Marx ve Comte sosyal gelimenin 3 aa
masndan sz etmilerdir ve paral toplumsal yaplar daha da yay
gndr; rahip, sava ve iftinin bir arada gzkt (daha sonra
drdnc bir katman eklense de) erken dnem Hintliler, lranllar ve
Keltler arasnda olduu gibi zellikle Hint-Germen dnyasnda da bu
byledir. Modern Almanya'da ble Lehrstand, Wehrstand ve Nhr
stand'dan, retmenler (szcn en geni anlamnda), askeriye ve di
erlerini besleyen insanlardan sz edilir. 1789 Fransz Devrimi'ndeki
84

KAPSAYICI SENTEZ: 3

tiers-Etat (nc SnD ve modern nc G ve hatta nc

Dnya gibi ifadeler ayn kategoriye aittirler.
3'n bir baka yn, 3 noktayla iaretlenen ve 3 izgiyle izilen,
ilk geometrik ekil olan gen olarak oynad roldr. Lthi'nin be
lirLtii gibi: "Platon genlerden bir dnya kurmak istemiti." Her ne
kadar Freud 3' par excellence erkek says olarak (erkek cinsel orga
nnn biiminden dolay) grn olsa da, gerekte, gen ya da delta
primitif Ta a figrlerinde kadn ifade etnek iin kullanlmtr.
Mayalarda da 3 kadnlarla ilikili olup, karakterstikler ocaktaki 3
tatr Pisagor geni kozmik anlanda "gelimenin balangc" olarak
.

yorumlantr, nk dikdrtgen ve

ulu yldz gibi geometrik fi

grler genden elde edilebilir. Bu nenli rol, geni bir nazarlk bi

le yapmtr ve insanlar sihirli amalar iin gen kat paralar kul
lanmaktan holanrlar. Bazen tam ortalarna ilahi gz izilir, bazen de
ularnda Ibranice yod-he-waw harfleri olur . Alman halk dini ve batli
nanc stne en kapsaml eser olan Handwrterbuch des deutschen

Aberglaubens'te unlar sylenmitir:

3 kesinde ha ve ortasnda bir dua olan gen bir kat guta
iyi gelir: beie konan gen kat paralan cadlardan korur. Bavyeral
He rzog Maximilian l 5 l l'de, "gen biiminde zel bir kada ya da
parmene yazlm takdisleri" yas::.klamtr. Msr'da, ocuklar ve atlar
kem gze kar gen nazarlklarla korunurdu. Orta Avnpa'da yaykla
tereya elde etmek iin gen biiminde katlanm keten szgeler
kullanlrd ve ayn ekilde sihirli genler de kullanlrd. Szde yaam
geni, gen saylar, hatta gen kurabiyelerin bile bir rol vardr. Ca
dla: .n kulbesindeki btn aralar ve aygtlar gen biimindedir.

(Bununla birlikte, burada "ebedi gen" den sz elmiyoruzl )

Hermetizmin ifte geni, 6 ulu yldz, mikrokozmos ve makro-

85

SAYlLARlN GlZEMl

kozmosun birlemesini imler.

Hristiyan mistisizmi ve bysnde, genler ve 3 says her za
man iin Teslis']e belirli bir iliki iindedir. Ama 3 , lblis'in Teslis'i
taklit etmeye alt ve 3'n korkun biimlerine brnd zaman
larda demonik bir say olur. Dame bu motifi ilahi Komedya'snda ok
ustaca ilemi, deyim yerindeyse Cehennem'i Teslis sisteminin paro
disine evirmitir (ve unutmayalm ki, Peter F_abb'i defa inkar et
miti). Halk masallarnda insanlar ou kez bir cinin ya da demonun
onlara dokunuundan 3 gn sonra lrler (ayn ekilde ruhlarn bas
ksndan nc gn kurtulurlar). 3 yolun kesiimi (tivium) tehlikeli
bir yer kabul edilir ve daraac 3 ayak zerine kurulur.
Demonik ruh armalarda bazen 3 siyah hayvan kurban edilir
(genellikle teke, kedi ve kpek); Hristiyanlk dneminde demonik
hayvanlarn 3 bacakl olduu dUnlrd - kadim Germen dininde
bunlarn demonik dnn kutsald (bununla birlikte 3 renkli kedi
koruyucu ruh olarak grlrd). Germen inancna gre 8 bacakl bir
ata binen Odin, Hristiyanlk dneminde 3 bacakl bir ata binmi ola
rak gzkmtr ve evresindeki kpekler, porsuklar ve tilkiler de 3
bacakldr. Danimarka'nn "lm at" ve tekinsiz demonlarla veba de
monun binek hayvanlar da 3 bacakldr, hayvanlara hastalk getiren
hayalet ruh da 3 bacakldr. Kadim Germen lm tanras Hella bile,
ge dnem bir ortaa efsanesine gre 3 bacakl bir ata binerdi. Yine
ortaa kaynaklarna gre, eytan, 3 bacakl bir yabani tavan bii
minde gzkebilir. Yaygn bir batlinanta kular bile 3 lacakl olabi
lir, rnein demonik baykua Habergeis denilen Bavyera ve Tyrol'da
bylesi kular ok grlr. Evin evresinde dolaan 3 bacakl bir k
pek bir felaketin yaklat anlamna gelir. Hatta baz insanlar masaya
3'l gruplar halinde oturmaktan bile kanrlar, nk 3 kii kara b86

KAPSAYICI SENTEZ: 3

Avrasya amanlannn 3 dnyas. Bir aman davulunun ii, Minussian Tatarlar.

burada, "orta dnya," ams yatay motifle ve henen altndaki dokuz insanla
ifade edilmektedir. Mircea Eliade'ye gre Mool mitolojisi, Tann'nn sava,
ama ayn zamanda da koruyucu ruh olan 9 olundan sz eder. Altay Tatarlan
arasndaki en yce tann olan Ulgan'n 9 kz vard ve gklerin de 9 tane oldu
u dnlrd (aynca bkz. 9 zerine olan bln).

y dzenleyebilir. Shakespeare'in

Macbeth 'inde

3 cad vardr ve by

leri yle duyurulur: "Tekir kedi tam kez miyavlad . " Cadlarn,

87

SAYlLARlN GlZE11I

""

,
..

. .

.
.

Bir an1an davulunun d, Allay-lar. Ortadaki dikey izgi 9 dall Kozn1ik

Aac'tr; st dnya gne ve ayla temsil edilir, orta dnya iki insanla; ller
dnyas ise ''yardmc bir ruh" (hayvan) aa doru byyen bir aa ve daha
kk bir boyutta yinelenen kozmik aala.

"Gelecek ler toplantmz ne zanan peki?" sorusu, ayn tekinsiz et

kiyle, Theodor Fontante'nin mehur balad Die Brch' am Tay'in (Tay
zerindeki Kpr) nakarat olur: "Wann treffen wir drei wieder
zusamm?"
Belirli formllerin katl yinelenileri hem dinsel hem de by
sel ayinlerde ok temel bir rol oynar. Hint Rigveda'nin bir llk dnem
dl"nde, dman "3 dnyann hepsinin altnda yatsn" diye lanetle
nir ve 3 says hem eski hem de modern Hindistan'da saysz ayinsel
edimde yer alr. air Horatius'un tanra Hekate'ye hitaben yapt bir
konuuada nerdii zre, ayn kalp klasik antikitede de bulunur:
Sen, ormanlarn derinliklerindeki dalarn yaknnda duran
ve douran kadnlara nc lklannda yaklaan

88

KAPSAYICI SENTEZ: 3

kurtarmak ic;in btn gcyle

biinli bakire !

Orta a'n balarnda Orta Trke ile yazlm lylil Veren Bilg,

Kutadgu Bilig'de bile, vezr "ok vlm," ah "Tam Uyanm"a 3

defa gider ve ah 3 dann1anla evrilidir.
Yahudi liturjisinde ofar'n 3 k atl flennesi, Kabala'da ilk notann
cer1ete dt, ikincisinin krd, ncsnn de kopard bii
n

inde aklanr. Goethe'nin oyununda Mefistofeles Faust'a "Du musst

es dreimal sagen"i anmsatr, yani Faust onun odaya girmesini tam 3

kez rica elnelidir, aksi Lakdirde davet geersiz olur. Ancak 3 defa yi
nelenen Lakdisler ve lanetler etkili olur: Bu adetin akldan kmayan
bir yaznsal formlasyonunu I-Ieine, anayurtlar Almanya iin 3 katl
bir lanetle dolu bir kefen dokuyan Silesyal clokun1aclann iler acna
s durumlarn belimlerken vennitir:
() Deutschland, vvir weben dein Leichentuch,
Wir weben hihein den dreifachen Fluch,
Wir weben, wir weben, wir weben.
[Ey Aln1anya, senin kefenini dokuyoruz,
l {em de katl bir lanete,

Dokuyoruz, dokuyoruz, dokuyoruz]

Benzer ekilde, liarun'unki (Saylar 6:24.. 26) gibi ta ilk gnlere

kadar geri gden takdisler, ou kez lemeler biimnde imdi kilise
ilerinde kullanlmakta:
Rabb seni takdis etsin ve esirgesin,
Rabb'in ehresi senin zeinde parlasn
ve merhameti sana kadar ulasn
Rabb yzn sana doru kaldrsn

89

SAYILARIN GlZEMI

ve huzur versin sana

laya'nn iitti trishag;on -"Kulsal, Kulsal, Kutsaldr kalabalkla
nn Rabb'i" Hristiyan liturjisinin bir paras olmutur ve gerekten
de 3 defa istavroz karrlar.
Takdislerin ve dualarn kat1 liturjik yinelenii Hindu ve lslami
geleneklerde de ok iyi bilinir. Dinsel trenlerin sonunda, 1 lindular,
T. S. Eliot'un Drt Quartet'inde kulland, katl ana, anti, anti
(huzur) ibaresini sylerler. Mslmanlar farkl biimde "Allah ile"
dyerek -vallahi, billahi, tallahi- yemin ederler ve kefaret in 3 gnlk
br oru ngrr (Sure 3:92).
Ortaa folkloru da byl 3 saysndan eitli biimlerde yarar
lanmtr, nk 3 , sihirli bir kare yaplabilecek (her kenarnda 3 sa
y) en kk birimdir. Kann akmasn durdurmak ya da hrszlar ya
kalamak iin yaplan 3-iek lakdisine (daha ok gl ya da nilferle
yaplr) ilk olarak 1429 tarihli bir Fransz belgesinde rastlanmtr ve
anlald kadaryla onaltmc yzyldan beri Almanya'da da bilin
mektedir. Byle bir takdis ("Es standen drei rOsen auf unseves Herren
Gottes Grab") unlar syler: "Rabbimizin kabrinde 3 gl vard; bi
rincisi zarif, ikincisi gzel, ncs akan kan durdurur." Bir de,
onikinci yzyldan kalma yazlardan bilinen 3-karde takdisi vardr,
ki genellikle Latince br cmleyle balayan yklerde bulunur: "Tres
bani fratres per unam viam ambulabant" ( iyi karde hep birlikte
bir yolda yryorlarm . . . ). Birlikte yryen 3 kii genellikle adsz
dr, ama bazen 3 havari olduklar varsaylr ve Bizans geleneginde
Kutsal Ruh Larafrndan iyiletirme sanatna vakf edilmi 3 kardetir.
Bunu para almadan yaparlar ve ok sk olmak zere Zeytin Da'nda
ve hatta gemi zamanlarda Olympos Da gibi kutsal dalarda sal-

90

KAPSAYICI SENTEZ: 3

a iyi gelen bitkiler toplarlar. Onnc yzylda Papa XXll. Jobn'un

tavsiye ettii 3 Mneccim . ile balantl bir takdis olan Dreiknigsse

gen, bugn Almanya'da ve Almanca konuulan yerlerde halen kullanl

Lnaktadr. Ayn blgelerde evlerin ve ahrlarn kaplarnn zerinde
C+M+B, Caspar, Melchior ve Balthasar harfleri halen grlr; bunu
genellikle belirli ocuk ya da delikanl gruplar 6 ocaktak Ziyaret
Yortusu'nda yaparlar. Onbeinci yzyldan kalma bir takdisde yolcu
lar iin 3 Mneccim korumas yle istenir: "Caspar me ducat, Balt
hasar me regat, Melchior me salvet at vitam eternam me perducant"
(Caspar bana yol gstersin, Balthasar bana rehberlik etsin, Melchior
beni korusun ve bana ebedi hayatn kaplarn asnlar).
Kahinlikte ounlukla 3'n kullanm esas alnr; rnein lslami
yet nces Arabistan'da oklarla yaplan kehanetlerde 3 ok kullanlrd.
Ayrca ifa verici btn formller defa yinelenir: birisine by ya
plnsa -eski bir Aln1an deyiine gre- u szcklerle balayan bir
duay yksek sesle ezberden sylemesi gerekir:
"Drei falsche Zungen haben dich baschlossen ...

"

(3 yalanc dil sarm etrafn, 3 kutsal dil senin iyiliin iin konuuyor)

Ve mahkemeye gidildiinde insan kendisini u formlle korumal

dr:
"leh trete vor des Richters Haus .
(Yargcn evine gideceim; penceresinden 3 l bakyor .bana: biisinin
dili yok, ikincisinin akcieri, ncs hasta, kr ve sar.)

Krsal alanlardaki saysz gelenek katl yinelemelere dayanr: bir

hayvan eve altnnak iin bir masann ayann evresinde defa
dolatrmal ya da 3 kez aynaya baktrmaldr; 3 kutsal geceden birin-

91

Mauryan mparatoru Ashoka stunu, y M 240. 3 aslanl bu stun 1949 y

lndan beri Hindistan Birlii'nin armas nn modelidir.

92

KAPSAYlCl SENTEZ: 3

de (Noel Arifesi, Yeni Yl Arifesi ve Ziyaret Yortusu) para saymak, in

sann yl boyunca parasz kalmamasn garantiler. Trkiye' de bir mi
safirin genellikle 3 gn, 3 hafta ya da 3 ay kalmas beklenir; bu arada
baln nc gnden itibaren kokmaya balayaca sylenir.
Sorular ve bilmeceler 3 kez ya da paral olarak sorulur. Hatta,
"Kapnn Arkasndaki 3 Soru" diye bir oyun bile vardr. paral
bilmece modelinin kkenleri byk bir olaslkla Sfenks'in bilmecesi
ne dek uzanyordur: "nce 4 ayakl, sonra 2 ayakl ve en sonunda da
3 ayakl olan nedir?" (Yant: insan!) Kadim Msr'da her durumda

nemli bir sayyd, rnein bir kazazede 3 gn boyunca kalbiyle ba

baa kalr ve ylan tanr ona 3 kez sorar.
Masallarda genellikle 3 insan, hayvan ya da eyadan sz edilir. Bir
kural olarak, nc ve en kk kz ya da erkek ocuk sonunda ans
yzne glendir (izmeli Kedi'de olduu gibi). Bir Alman masalnda
kz, nereye hapsedildiini evdeki 3 hayvana sorar:
Schn Hhnchen, schn Hihnchen, und de schne bunte Kuh ..
(Sevimli kk civciv, sevimli kk horoz, cana yakn sevimli be
nekli inek

bu konuda ne dnyorsunuz?)

Yoldaki yerlerin ya da istasyonlarn katl yinelenileri de masal

larda ok yaygndr ve ou kez kahramanlarn 3 arzusu vardr: kural
olarak nc arzu, ilk iki arzunun dncesizce kullanlmasnn izle
rini yok etmek iin kullanlr. Benzer yaplar nc katlmcnn ya
zekasyla ya da aptallyla dier ikisine stn geldii akalarda da
bulunur. Olaylar 3 gn 3 gece, bazen 3 ay ya da 3 yl srer. Kimi

za

man kahramana 3 iecek st, su ve arap- sunulur ve birisini seme

si sylenir. Bu motif Muhammed'in gksel yolculuuna dair popler
lslami yklere bile girmitir.

Kkleri gndelik hayatta bulunan,

93

SAYJLARIN GiZEM!

kahraman, dman ve yardmc arasndaki gensel eylem masallarda

ok gzde bir motiftir ler halk iirlerinde de ok yaygndr rne
in Alman halk arklarndan "Es blhen drei Rosen"de (Bir dalda ye
tien 3 gl . . . ) Teslis'e gndermeler vardr; ya da bir kz straptan
yaknr: "Drei Lilien, drei Lilien, die pflantz' ich auf mein Grab" (3
nilfer diktim mezarma, 3 nilfer); bir asker ktln habercisi 3
kuzgun grr: "Drben an Wegesrand sitzen drei Raben. . . " (Yolun
kenarnda 3 kuzgun grdm - ilk gmlen ben mi olacam').
Anglosakson evrelerden, "3 en Galli Vard" nakaratl arklar
gelir ya da "Turnuva" yle der:
Hoplad Hawkyn
Dans etti Dawkyn
Borazan ald Tonkyn . . .

Ve anlamsz iirler l ritmi gayet gzel srdrn1tr:

gen fare siyah ftr apkalarla,
gen kaz beyaz samandan dztabanlarla,
gen kpek kvrk kuyruklarla,
gen kedi taktk.lan yarm peelerle
Yrye kmlar iki gen domuzla
Saten tren giysileri ve parlak krmz perukalarla . .

Halk iiri, ocuk arklar ve ylesine yazlm iirler ok sk ola

rak szcklerin, cmlelerin bir ksmnn ya da bazen bir dizenin ta
mamnn katl yinelemelerini ierir. Hop hop hop, hip hip hip, ya da

kling kiang klona gibi formllere her yerde rastlanr. Trk iirinde
l bir iir emas (abab, cccb, dddb, vs.) anmsatc bir kalp yaratr,
szcklerin yinelenmesi aka anlam vurgular. rnek olarak "Eine
Schneider fing 'ne Maus" adl Alman ocuk arksn gsterebiliriz:

94

KAPSAY!Cl SENTEZ: 3

Bir terzi bir fare yakalam,

Bir terzi bir fare yakalam,
Bir terzi bir fare yakalan,
Bir terzi bana bir fare yakalan .

Alan Dundes, Amerikan folklorunda 3 says zerine ok kapsanl

bir inceleme yapmtr ve bulgular baka alanlara da uygulanabilir.
Ksaltmalarn kullanm ve harf gruplaryla yaplan akronimler
(ABC'ler ile balayanlar!) Kuzey Amerika'ca ok yaygn olsa da, Al
manya'ca da CDU, FDP ve FDJ parti adlar ksaltmalarna rastlanr.
Dundes'in kltr katalou biri 3 kap yemekten oluan ana yemek
olmak zere 3 n yemek nerir; trafik klan 3 aamaldr, beyz
bolda 3 ke noktas, 3 vuru ve 3 avut vardr, sporcularn tutkusu
hat trick, triple salto ya da triple Rittberger becerebilmektir - spor
karlamalarnda katl baar ya da Olimpiyat madalyalarnn 3 de
recesi.
Amerikan ocuklar say sayma arklarnda yle derler:
kk kedicik eldivenlerini kaybetmi.

Fransz ocuklar yle iirlerle byrler:

Quad trois pou!es vo au chanp
( tavuk tarlaya gitmi)

ve Alman ocuk arklarnda da yledir:

Drei Ga.ns' in Haberstroh
(Yulaflann arasndaki kaz)

katl blnmeler bu nedenle onlara ok doal gelir ve hayatlarnn

sonraki gnlerinde senli benli konumalarnda "kan, ter ve gzya"

95

SAYILARIN GIZEMI

diye konuurlar ya da "arap, kadn ve ark sylemekten" holanr

lar. Bir ocuk bymeden kalrsa buna Almancada Dreihasehoch (3
peynr ykseklii) denir ya da byyp olduka tombullar, "3 ie
lik adam" olur. Ve en sonunda tabutunun stne 3 avu toz serpilir.
EdebiyaI cephesinde, kitap adlarna yle bir gz atmak ble 3'n
ne kadar ok tercih edildiini gsterecektir: Bir Kayhta Kii; Geri

Gelen Kii; Kii Dnyaya Kar. Bu ilgi kendisini yalnzca anlat

dnyasnda deil, . . . in Yzyl benzeri bahkl saysz kitabn olduu
akadeuik dnyada da kendisini gsterir. Derleme kitaplar ou kez 3
roman, 3 oyun ya da 3 yazarn birer eserini bir araya getirir. 1 9901991 tarihli Basks Mevcut Kitaplar'da ""le balayan l200'den fazla
kitap vard1.
3'e likin geleneksel grler, Menninger'in gsterdii gibi mate
maiiksel ve teknik terimlerde de korunmutur. Dril!ich (lngiliz doku
mas) 3 lfl dokuma ipliiyle dokunmu kaba bir dokumadr. Eski
trivium'dan (apraz yol) gnmz dnyasna gelen trivial gramer, diya
lektik ve retorikten oluan 3 paral alt dzey bir eitimdir (Quadriv

um daha yksek bilimleri ierir: aritmetik, geometri, astronomi ve

mzik). Yalnzca Franszcadaki travail (i) deil, lngilizcedeki travel
da (seyahat etmek) eski bir ikence aleti olan tripalium'dan -baz in
sanlarn duygularn ok iyi ifade eder- gelir.
Ama daha neeli bir notla son verelim. Schubert'in gen kzla
geirdii genlik yllarna ilikin bir opera olan Drei1nd.derlhaus, m
zikte 3'n roln aa kartr. Burada yalnzca uyumlu bir lemey
le karlamayz, ayn zamanda sanat ve senfoninin paral yaps,
yayl alglar lenesi ve paral minuetler grrz. Hint mzi
inde, l sisteme dayanan bir ritm olan tintal (uzman olmayanlarn

96

KAPSAYICI SENTEZ: 3

analiz yapmas ok g olsa da) halen varln srdrmektedir. Ama

l ritnin en ho ifadesi valsdir; vals neeli dansn ideal ifadesidir
ve marn drtlemeli, praLik ritmine tamamen karttr.

97

MADD DZENN SAYISI

4
Vier widerspenst' ge Tiere Ziehn den Welten\vagen

Du tgelst sie, sie sind an deinem Zaumen eines.

(Yerinde duramayan dn hayvan ekiyor dnyann arabasn
Gen1 vur onlara ve ehliletirdiklerinden biri olsunlar.)

Bu dizeler, Rckert'in, Rumi'nin dncesinden hareketle Hezeki

el'in dndeki ve Yuhanna'nn Vahyi'ndeki 4 hayvann 4 geden olu
tuunu ve bunlardaki gcn -yaratlm maddede gzler nne seril
mitir- tek Tann'nn nnde nasl boyun emek zorunda olduunu
ayrntl bir ekilde ilediini gsterir.
Drt, dnyada bilinen ilk dzenle ayrlamaz bir ekilde balanul
dr ve bu da, oluumlarn kafa kartrc ok ynllnn sabit
formlar biiminde dzenlenmesiyle, doadan uygarla doru bir de
iime iaret eder. En eski metinlerden anlaldna gre, ilk insan
lar ayn, zamann dzenlenmesine yarayan drt aamasn -hilal, b
yme, dolunay, klme- gzlemlemilerdi. Benzer ekilde, gnein
konumu ve glgelerin hareketi de insanlarn kendilerini ynlendire
bilmelerine yardmc olmutur. Gnein doduu ve batt noktala
rn, zellikle ilkbahar ve sonbaharda gndz ile gecenin eit olduu
gnlerde hassas bir biimde gzlemlenmesi 4 esas noktann kefedil
mesini salamtr.

98

MADDi DZENiN SAYISI 4

Codex Borgia'ya gre Aztek cehennen1 miti (Cholula Tlaxcala dininden). Mer
kezdeki, evresi kanl kurukafa lm diyann simgelemekte. Yanlarda, st ta
raf kuzey, alt taraf gney olmak zere, 4 ynn tannlan vardr; kelerde de
cezalandrlm gnahkarlar.

4 yn ve 4 rzgar birlikte yeryzndeki yaamn tamam iin ge

rekli koordinatlar salarlar Bu yalnzca Asya ve Avrupa kozmoloji
len in deil, Kolomb-ncesi Amerika iin de dorudur. Maya gele
neinde her ey, srayla renklerle zdeletirilebilen 4 temel noktayla
ilikilidir Temel noktalar, ulan 4 ufka deen bir hala temsil edilir-

99

SAY!LARJN GiZEM!

di. Yer1eme1er bu kareye gre ynlendirilirdi. Merkezdeki kutsal

aatan 4 yne doru 4 yol kard ve bu k noktalarndaki 4 san
duka kyn snrlarnn koruyucularna adanmt.
Pek ok erken dnem kltrde yeryz bir dikdrtgenle temsil
edilmitir. rnein inller iin glgelkl bir drt tekerlekli araba
biimini almt ve bu dikdrtgen biim tarlalarn, evlerin ve kyle
rin Jang, kare ilkesine gre dzenlenmesini esinliyordu.
Kitab- Mukaddes geleneinde 4'n 4 ynle ilikisi, Tann'nn g
cn btn dnyaya yaymay stlenmi 4 melek ya da melek-ocukla
aklanmtr. Bir de tlezekiel'in dndeki 4 yaratk, insan, aslan,
boa ve kartal vardr ki, bunlar Kutsal Taht'a yakn dururlar. Daha
sonralar bu, gizemli bir sre sonucunda, telaffuz edilemeyen drt
harfli ilahi adn, YHWH'n 4 harfiyle birlemitir.
Ha ayn zamanda 4 temel noktann lalantlandrlmasyla da el
de edilir ve bazen bu noktalar zel bir dinsel anlam vurgulamak iin
bir daire iine alnr. Eski Msr'da hafife deimi bir formda,
"lmszlk" hiyeroglifi olmutur. Bu biimiyle, ilk Hristiyan me
zar talarnda bile bulunur ve modem bir Kpti ressam, Golgotha'y,
lsa'nn yeniden diriliinin simgesi olarak bir Msr hayla temsil et
mitir. Bu gstergeyi Msr'da ve Yunanistan'da bulan Yeni-Platoncu
dnr Porphyrios buna kozmostaki ruhsalln simgesi demitir.
Eski Avrupa'da, Etrskler ehirlerini ve tapnaklarn dnyaya bi
im veren haa uygun dzenlemilerdir. Kilise babalar dinsel tren
ler iin sabahlarlarken lsa'nn hann global gcnn bir simgesi ola
rak kare iine alnm ha grdler. rnein St. ]erome yle yaz
mt: "Ipsa species crucis, quid est- nisi forma quadrata mundi" (Ve
bu han biimi, her ne ise, dnyann drt kenarl biimi deil mi-

100

Zwiefalten Manastn'nn gnlk dua kitabnda 4'n sembolizmi, onikinci yz

yl. Ortadaki hala Tann'nn kuzusu, 4 evangelist ve sembolleriyle ve 4 cennet
rrnagyla kuatlmtr. 4 kedeki madalyonlarda temel erdemlerin imgeleri
vardr: Bilgelik (sophia), cesaret (adreia), lllk (sophrosyne) ve adalet (dika

iosyne). Platon'un felsefesinde bilinen bu drt erdem, Aquinal Thornas tara

,
fndan 3 "ilahi erden. daha eklenerek Tye karlmtr.
101

SAYILARIN G!ZEM!

dir?) Kilise babalar ayrca Adem [Adam] adnn Yunanca yazlnn,

4 ynn adlarna, anato1e, dusis, arkta ve mesembra, gnderme yapt
na ve bylece Adem'in drt katl maddi dnyann mikrokozmik bir
tensili olduuna da inanrlard.
tsa'nn hayla dnyann drt kesi arasndaki iliki eski bir Bi
zans kilisesinin plannda ifade edilmitir; kare iine alnm bir Yu
nan ha. Han (her biri eit uzunlukla) 4 kolu asl kubbeyi tayan
birer kemerdir. 4'n ynlerle yaratlan dnyayla balants aynca
drtgensel tanr tasvirlerinde de grlr. rnein Brahma ve dier
1-Iint tanrlarnda 4 ba, dnyann 4 ynn simgeler; 4 kollu iva ise
dansyla dnyay ykar ve yeniden yaratr.
Drdn daha pek ok zellii vardr; ama hemen hepsi maddi ola
rak kurulu dnyayla birtakm i1ikilere gtrr bizi. Bununla birlikte
pek ok uygarlkta 4'n saymann st snn olduu da unutulmam8.l,:_
dr - bir kar drt parmaktr, 4 avuluk bir genilik bir ayakboyu
dur. Dilbilimsel olarak 4'den nceki saylar ounlukla 4'ten sonraki
lerden farkl ele alnr ve yeni say gruplar ya da sayma formlar 4'le
balar.
Klasik gelenekte 4'e gsterilen kuvvetli ilgi en ak olarak 4' ide
al say olarak gren Pisagorcularn retilerinde grlr. Bununla
birlikte maddi dnyayla balan!LSJ, drdnc boyutlu cismin, k
bn, bu dnyaya aitmi gibi ele alnmas olgusuyla aklanabilir ve
bylece 4 ayakl yaratklar tipik yeryz yaratklar olarak aklamak
olas olur.
4, net ve kolay anlalabilir bir geometrik form sunar; bylece
drt al formlar, zellikle de kare, mkemmel ve kendine yeterli
'
olarak dnlr. ngilizcede hala "drst [square/kare] insan" denir

102

Tann iva'nn drt kollu dans; alna boa Nandi, yanlarda iki ishi (aziz).

va'nn 64 zevkine dair bir Tan1il almasndan (Tinvilaiyaclarpuranc, Paranjoti

munivar, )Aadras, 1866).

104

lvlADDl DZENiN SAYISI: 4

Agrippa von Nettesheim'a ( 1486-1535) gre, bir karenin kegenlerinin kesi

ne noktas insann gbeine karlk gelir: Vo de Verhiiltnis, de Mass wd der
T-Iarwnie des escl1liche11 Krperbaus Onsan Gvdesinin Tlikilert, ls ve
Uyumu zerine).

ve Nietzsche de, "gvdesi ve ruhu dikdrtgen" olmas gereken ideal

insana dair umutlarn aklad zaman benzer izgileri dnyordu
byk bir olaslkla. Pisagorcular iinse l +2+ 3+4

10 ile biimlenen

tetrahtys byk birlii kucaklar ve 4 ile 10 birbiriyle yakn iliiki

iindedir.

105

SAYILARIN GiZEM!

Pisagorcu grlerden hareketle hem kilise babalan hem de orta

a Avrupa filozoflar, sralama ilevi gren 4 eden insann psiko
lojik glerinin rengarenk dnyasn aklayan 4 ruh haline kadar sa
ysz drtleme grubu kefetmilerdir. lzmirli Tlieon tetrahtys ve deca

de zerine yazd kitapta drderli 10 grup sayar: saylar (birler, on

lar, yzler, binler); basit canllar; basit canllarn biimleri; canl var
lklar; topluluklar (birey, ky, kasaba, ulus); kapasiteler; yln mev
simleri; insann dnemleri ve insann paralar (gvde ve 3 ruhsal
para). Bu arada yoruncular yalnzca Kutsal Taht'taki 4 yaratktan de
il, ayn zamanda kendi kutsal metinlerinin drtkatl anlam ieren
retilerine ve tarihi, alegorik, ahlaki ve analojik lncil yorumlarna
yer venneyen 4 lncil'den de alnt yaparlar. Hristiyan yorumcular 4
koluyla 4 yn gsteren Isa'nn handa ideal bir sembole kavutular;
4 yn onlara gre Incil'de vaaz edilen 4 yndr, ama ayn zananda
ykseklik, uzunluk, derinlik ve genilikten oluan boyutlarla da ba
lantldr. Orta a H ristiyan yorumcularna gre, Cennetteki 4 1rmak
Eski Ahit'in 4 byk peygamberi vesilesiyle

usalar'dan

akar -ve !sa,

4 ncil'e vesile olmutur. Cennetin 4 rma Hinduizmde de bilinirdi;

cennetlik inein 4 memesinden st verdii sylenir. Ayn ekilde 4
rmak, cennete ibkin lslani fikirlerin nern1i bir zelliidir ve bu
nedenle lran ve Mool Hindistan'ndak pek ok bahe 4 kanalla er
ba'a (4 bahe) blnr; bu motif, cennetsel mutluluun yeryznde
bir temsilini veren antkabirlerde ok sk uygulanr.
Onuncu yz;olda Basra'daki (lrak) Mslman Saflk Kardeli P
sagorcu fikirlere ok gveniyordu ve buradan hareketle 4'n nenini
vurgulanlardr. Tanr'nn kendisi doadaki eylerin ounu drtle
neler olarak biimlendirmemitir? Scak ve souk, kuru ve nemli s
fatlar vardr; 4 e; 4 ruh hali; mevsimler; ynler; rzgarlar, bur106

hftth 1 l\l!lr. Stt b!r .i)tf br rir rlt brtmn! 4nbr1 bQ nb r:o ;Jnc, \Jitn unb
$rit 111-r fu[t gtBrbttlr Gkn, 6:
titr 1 uil bit

I.

!mh idf;t rvtrt f6 bA hl< llbflI Uf

\tTMll f,rn.
49 1aM bmud., t- !; E':ijlU! ffn; !fnn '!J'lnQ9

..o

ti

tim j:Q!lrn,

:t. llilb !ld; na!lof er b r!'.r einQ,

40 :Jr ll i .1?!1111 fod in m.ll!ln.
40 'l:I mb J (f!iof in b!< 1l!l 9rfo!lt!.
,.o 'l:Q flf bl ut 9'/llt r :ufft.

4<>

..

eiuttm-

nb m.

rmrtt:

40 11 f!l!l Ullb ofk

Nfw.

tf.:f)m

o onai -m Uf (l,"ni

get.

in

<.mkiJ:i

9qrftt ub lIDunbtr

4? .toge unb Wi4t i!r(pu in : lfh- gfG!lt.

40 euN r m @'btl im Q.ltt 9ltn.
40 'l:og naq (ntt '<lflfug ouf \!tbtt gttfrL

"" '.)<lbr Mtf) f!nr ufrr!lur3 un

::ttr11

pDm.

_,!lfrt

3 unf 4mt\l"40

m bl it tlftgung.

6'-n1( "'"- . ,,

i-tr"'i\ r(o-- f;- ;n;-------

Mucizevi say 4. Geheine Figuren der Rosenhreuzer'den (Altona, 1785 1788).

107

SA\1LAR1N GiZEM!

larla ilikili ynler; mineraller, bitkiler, hayvanlar ve insanlar; 4 say

tr, vs. Benzer bir yaklam o1an, onyedinci yzyl Alman mistik
dnr Erhard Weigel'e gre, 4 saysnda bulunan doann yaratt
einnaieins' (maten1alikse1 ena) kavramak onlu sistemi kavranak
tan daha kolaydr.
Kilise babalarndan dnr trenaeus, daha ileri giderek 4'n, Lam
olarak 4 lncil'dekinden daha az ya da daha ok olmas imkansz olacak
ekilde mekansal ve dnyevi dzenin mkemmel says olduunu id
dia etnitir. llgin olan 4 kutsal kitabn Hristiyan geleneiyle snrl
olmaydr: Hindistan' da 4 Veda vardr ve 1slami gelenek 4 kulsal ki
tap kabul eder: Tevrat, Zebur, lncil ve Kur'an.
4, lslami uygulaualarn baka alanlarnda da nemli bir rol oyna
mtr: Bir Mslman 4 yasal e edinebilir; zina dururnunda gnah i
leyen (bask altnda olmakszn' ) kendi rzasyla 4 defa itirafta bulun
mak zorundadr ve 4 masum tank, olay bLn ayrntlaryla aktar
mak zere orada hazr bulunmaldr. 1slami tarihin tam balangcn
daki ilk drt halife htt!e{a-yi radun olarak anlr ve bugne kadar 4
byk eri okul olmutur. Sufilikte bile 4 belirli bir nem tamay
srdrmtr: Tanr'ya ulamak 4 aauaya blnebilir: eri.at, Tan
n'nn vahyettii yasa; ta1ikat, dar gizeuli yol; hakikat ve en son ola
rak marifet, Tanr'nn vahyettii sezgisel bilgi. Me!ekut (meleksi dn
ya) ve cebernt (tanrsal gcn mekan) yoluyla nasut'tan (insanlk) la
httt'a (tanrsallk) seyahat edilebilir. Sufi ermiler arasnda abdal de
nen 4 ermi nemli bir rol oynamtr ve 4, 40, 400 ya da 4000 kii
lik insan gruplar efsanelerde ve masallarda ok sk geer. Ve 1-Iint
Mslman adetlerine gre bir ocuk, doduktan 4 yl, 4 ay ve 4 gn
sonra Kur'an'n szckleriyle tantrlmaldr.

108

MADD! DZEN!N SAYISI: 4

4, Kabalistik dnya grnn her noktasna nfuz etmitir. Ger

ekten de, yukarda da deindiimiz gibi, evren 4 ksma ayrlr: atsi

Iut, buyruklar dnyas; beriah, yaratl dnyas; yetsirah, oluum

dnyas ve asiyah, grnr nesneler dnyas. Benzer ekilde, sefirah

binah'dan kaynaklanan 4 sefrot da nemli bir rol oynar ve Zohar'a g

re 4 ynle balantldr. Evrenin 4 ksmnn ortaa tarotunda 4
renkle belirtilmesi Msr kkenli bir oyundur, ama kabalistik evre
lerde zel br ilgi uyandrmtr. Bugn bile tarot kartlar hala siyah,
beyaz, krmz ve yeil olmak zere 4 renk ierir.
4 kavramnn, hem saysal olarak hem de dnya ve dzeninin

sembol olarak antikitede ve Orta a'da ok popler olduu grl

mektedir. Phidias'n Zeus heykelinin kaidesindeki 4 zafer tanras
btn maddi dnyann zerindeki zaferi temsil ederler.
4, yalnzca uzamsal dzene ait bir say deildir, ayn zamanda
dnyevi dzene de aittir. Hesiodos dnyann 4 ana ilikin konuan
ilk dnrler arasndadr (4800 yl kapsayan ilk a, drdncs
yalnzca 1200 yl olacak ekilde azalacaktr). Dnyann benzer bir 4
paral geliimi Hint geleneinde de biliniyordu: uzun Altn a'dan,
sonuncu ktcl Demir a'a, Kaliyga ya dek. Zerdtlk'de de 4
'

a bilinirdi, ama sreleri eitti - her biri 3000 yl uzunluundayd.

Daha bireysel bir dzeyde, drdnc aamasnda ileke -hibir eye
sahip olmayan kii- olmakla doruk noktasna ulaan insan yaannn
4 aamal olduuna ilikin Hint gr vardr. Hem Hinduizmi hem
de lslam eletiren onbeinci yzyl Hnt mistik ari Kabr, milyon
larca insann 3' aratrdndan, ama hi kimsenin 4' incelemedi
inden yaknmaktadr, yani insann normal varoluunun katl hede
fi artha (zenginlik), kama (duyusal zevk) ve dh arma y (doru davra
'

n) ierir, ama yalnzca tek bir hedef, yaratlan hayatn tedirginliin109

Drt, Siular iin mkemmel bir saydr ve daire kutsal sembolleridir. Benzer .e
kilde tanrlar 4 gruptur (en stnler, mttefikler, en alttakiler, ruhlar), 4 tr
hayvan vardu (srngenler, uanlar, drt ayakllar ve iki ayakllar) ve insan ha
yatnn 4 dnemi vardr (bebeklik, ocukluk, olgunluk, yallk). 1866 ylnda
yapld tahmin edilen bu kalkann ortasnda bir ahin vardr ve 4 ty 4 d
man ya da 4 byk zaferi temsil eder
Siular arasnda 4 saysnn nemini ifade edebilmek ok gtr. Byc
hekimleri insanlara btn etkinlikleri drtl gruplar halinde dzenlemelerini
tlerdi. Royal B. Hassrick'in Das Buch der Sio-ux'undan (Kln, 1982)

1 10

MADD DZENN SAYSI: 4

den kurtulmak, n1ohsha aratrmaya deerdir. Orlak bir Hint-Avrupa

miras gibi grnen btn bu speklasyonlarda

3,

4 ve 1 2'nin nemi

hemen anlalmaktadr.
Zuni, Dakota ve Siular dahil olmak zere Kuzey Amerikan Kzl
derililerinin bir ksm 4', kendi sisten1lerinin temelini oluturan sa
y olarak kabul ederler. Drtkatl yinelen1eleri, insan yaamnn drt
katl blnn, 4 hayvan snfn, gksel cisinlerin drtl gruplar
halinde snflandnln biliyorlard. 4'n Yukatan'daki modern Maya
hayatnda hala bir ilevi vardr: insann alaca m sr tarlalar

Sol: Hopilerin sembolik resmi. New Mexico, Albuquerque'n gneybatsnda

trenler iin kazlm bir yeralt odasndan (hiva) alnm bir duvar resmi. Orta
daki kokarca gnei temsil etmektedir; dtaki daire 4 atein kt gnein
kendisidir ve 4 kiva'daki 4 ynde yanar. Ate yakma yerinden kan 4 kartal
ty "g" anlamna elir. Ularndaki izgiler gnein nlarn temsil eder. Sa:
Siou mitolojisine gre, 4 ynyle yeryznn sembol. Skan, yani Gkyz,
dnyay drtl gruplar halinde yaratmtr. Gne, ay, yeryz ve gkyz, ya
ni 4 ge, yuvarlaktr. Gndz, gece, ay ve yl, 4 tr zaman, gn evresinde
dner ve 4 rzgar dnyann snrlarnda eser.

111

SAYII ARIN GiZEMi

';) .

Azteklerin kltr kahraman ve Meksika tannlannn en tannm Quetzalco

atl, "Tyl Ylan," 4 hava tanrsyla tensil edilen mevsimlerin deimesine ak

olan bir

ms

4 aamas boyunca yaar. l. Vindobonensis Mexicanus Ko

deksi'nden (onbeinci yzyl civan), deri zerine resmedilmitir.

anaynlere gre dzenlenmi olmaldr ve bir ocuun toplulua kat

l iin dzenlenen zel tren ocuun drdnc aynda yaplr.
Dzenleyici niteliinden dolay 4, gndelik hayat iin her zaman
nemli olnutur, kadim Kimmerler topraklarn 4 ksma ya da 4'n
katlarna blerlerdi, Roma dnemi Galya'snda her civitas'n kendi qu
atroviri'si vard, yani 4 kiilik ynetici grubu. Ortaa ltalyan ehirle
rinde benzer ekilde 4 danman vard. Charlemagne'in elde ettii ve
daha sonra btn saray trenlerinde varln srdren Roma szle-

112

MADDi DLZENIN SAYISL 4

4 Ynn Efendileri. Hayaletlerden gelecek lanetleri etkisiz klmak iin

in na

zarl. Kadin efsanelere gre, imparator Drt Da denilen tmar sahiplerine 4

ynde huzuru korumalan iin emir Yerdi. in'de gerekte 5 yn vardr; beinci
ynde (merkez) imparatorun koltuu olduu dnlrd.

n1esinde 4 bakan vard: mabe:yinci, terifat ya da idareci, kethda ve

saki (mundschenk). Osmanl sultannn ea idari ilere bakan 4 b yk
memuru vard: vezir, kazasker (e5as olarak askeri davalara bakan hu
kuku), defterdar (mali iler mdr) ve nianc (sultanlk fermanlar
nn turalanmasndan sorumlu). Bu noktadan hareketle Hindu siste
mindeki varna, yani "renk" denen 4 kast da ele alabiliriz: brahman
lar, savalar, yerleik halk ve kleler. in'de de insanlar 4 kategori
ye ayrlrd ve bilginler 4 sanaln simgesiyle temsil edilirdi: mzik
iin gitarn1s bir aletle, nantksal oyunlar iin satran tahtasyla,
edebiyat iin kitapla ve resimle. l )nyay dzenleyici1ik asndan 4
says yle bir noktaya ulamtr ki, ortaa Paris'inde ve dier ilk
dnem niversitelerde, profesrler ve renciler 4 "ulus"a gre -

113

SA\1LARIN GiZEM!

Fransz, lngiliz, Alman ve Norman- snflandrlrd ve dier ulustan

renciler bu 4 ulustan birine dahil edilirdi (rnein, Dou lkeleri
fransz "ulusu"na, Hollanda Alman "ulusu"na dahildi).
Dnya John Donne'un syledii gibi drtgen olarak dnld
nden dolay:
Yuvarlak yeryznn imgesel kelerinde eser .

dnyann kk tasviri olan ehir buna gre biimlendirildi. ehirle

rin drtgen biiminde inas, Flindu Vadisi'ndeki Moenjo-Daro'nun
kalntlarnn kantlad gibi en erken devir1ere kadar gider. Bu e
hir, M nc bin yl gibi erken bir tarihte mkemmel kareler bii
Lninde ina edilmiti. Daha sonraki dnene ait bir baka rnek, g
ney Hindistan'daki Haydarabad (Dekkan) ehri olup, 1591'de Msl
rnanln ikinci bin ylnn balangcnda kurulmutur. 4 byk mi
nareli devasa kbik bir yap olan Char Minar, nerkezde ve kraliyet
ve i evreleri evresinde 4'e ayrlacak ekilde ina edilmitir. Ro
na'ya da biiminden dolay "Rona drtgeni" denilirdi ve bylece g
nmzde pek ok "meydan" drtgenden baka her eye benzese de,
meydan yerleimin ve uygar hir nerkezin sembol olmutur. Yine de
orta ve dou Avrupa'daki ortaa dnemi ehirlerde kasaba meydan
eski biinini mkemmelen korumutur. "Quarter," [mahalle} yani
drt paral (Almanca Stadtviertel) bugn bize ehirlerin eskiden 4 ana
blgeye ayrldn annsatr. Ahnancada yerleim alan anlamna ge
len Quartier ve 3 aylk dnem (yani, yln drtte biri) anlamna ge1en

Quartal da dahil olnak zere dier nodern lerim1er drtkatl blm

lendirmeye kadar geri gider, ama Roma askeri terimi quadra gn
mzde squadron [tabur], Almancada Geschwader olmu ve quaten1a
Franszcada -ltalyanca catemo'dan

cahier, "defter"e dnmtr.

1 14

MADDi D7.ENIN SAYISI 4

Bir de quire vardr ki, her biri 4 defa katlanm 4 yaprak kattan olu
ur (basm evlerinde kullanlan 16 sayfalk forma) .
4 says ortaa hukukunda ara sra kullanlmnr. Lex salica'ya
gre cinayetle sulanan birisi evin 4 kesinden 4 yne toprak atrnak
zorundayd; kastsz adam ldnnenin kefaletini deyebilecek durum
daysa mahkemede 4 dava alrd, eer hi kimse kefaletini yatrmaz
sa en sonunda idam edilirdi.
4, ok "maddi" ve pratik bir say olduundan batlinan gelenekle
rinde ok ender gzkr. Bir istisna, byk bir olaslkla ok nadir
olduundan dolay 4 yaprakl yoncann iyi ans getirdii varsaym
dr. Eski bir Alman geleneine gre, kzlar, Ziyaret Yortusu'nda evin
4 kesinin her birine bir iek soan ekerlerdi; her soana bir insan
ismi verilirdi ve ilk yeerenin gelecekteki kocasn gsterdiine ina
nlrd.
4, Farsada ve Trkede, baz deyimlerde geer, ama bu daha ok
vurgulama iin yaplan bir yineleme durumudur: insan 4 elle kavrar
ya da 4 gzle bakar, bu bir eyi btn enerjisiyle stlendii ya da z
lemle bakt anlamna gelir. "Sizi drt gzle bekledim" [orijinalinde
Trkedir] , sizi sabrszlkla bekliyorum anlamna gelir. Bununla bir
likte in'de she (4) ve shi (lm) szcklerinin telaffuzlarnn benzer
lii 4 saysndan kanmaya neden olmutur (Bat'da ounlukla
13'ten kanld gibi).
Vahiy Kitab, 4 keden atldklarnda yaratlm dnyay yok ede
cek, yalnzca ruhsal dnyaya dokunmayacak olan, renkli atlarna bin
mi maherin 4 atlsn betimler - uaddenin sonuyla birlikte artk
4'n dzenleyici gcne gerek kalmayacaktr.
Bununla birlikte 4'n ele almamz gereken baka bir yn daha

115

-:aher'in 4 Atls. Arroyo'nun Mahei'nden minyatr boyama (Kuzey ispan

ya), onnc yzyl. Srasyla beyaz, kzl, siyah ve sanms atlara binmi atllar
(sarms ata eytan elik etmektedir) arasnda 4 sembolleriyle 4 lncil yazan:
Matta ve melek, Markos ve aslan, Luka ve boa, Yuhanna ve kartal.

1 16

lvlADDl DZENlN SAYISI: 4

vardr. C. G. Jung bu saynn nemini vurgulamtr, nk 1933

sonras Almanya'daki kaotik gelimeyi durdurmak, dnyada yeni,
olunlu bir dzen yaratmak iin onun dzenleyici gcne gerek du
yulduunu hissediyordu. Onun grne gre drtl gruplar arketi
pi, eytans huzursuzlukla birleik Wodan arketipini yasaklamak iin
orLaya kmtr. 4 ana ynyle kadim ruhsal dzen imgesi olan n1an

da1a, Jung'a gre, dnyaya ynelik genel teslisi yaklam bile ama
ya alan dzenleyici gcn ideal semboldr. Esprili Katolik teolog
O. P. Victor White, Ruh ve Psie adl kitabnda, "Freud cinsellik iin
ne yaptysa Jung da aynsn 4 says iin yapmtr," yani 4'e temel
bir psikolojik ilev kazandrmtr.

ll7

YAAM V E SEVG SAYISI

5
Fn ist,
des Menschen Seele.
Wie der Mensch aus Gutem
und Bsem ist gemischt, so ist die Fnfe
die erste Zahl aus Grad' und Ungerade.
(Be
insan ruhudur.
lnsanolunun iyilikten ve ktlkten ibaret olmas gibi,
be, tek ve ift saydan elde edilen
ilk saydr )
.

Schiller Piccolomini (il. 1) adl oyununda S'in klasik anlamn byle

ifade etmitir:

m olmas gibi,

insanla balantldr. lnsanln iyi ve ktnn kar

5

bir tek ve bir ift saydan elde edilen ilk saydr.

Be genellikle insan yaamyla ve

nin ve evlilik zerine olan blmde

duyuyla balantldr; sevgi

konuun olduu Platon'un Ya

salar'nda olduu gibi bazen de evliliin saysdr. Bu roln en ak

ifadesi George Chapman'n Hero ve Leandros (1958) adl kitabnda bu
lunur; iindeki bir epithalamion'da, yani dn iirinde y1e denir:
Bir ift sayy ayrabiHrsin

lki eit paraya, ortada sfr kalr,

Sonra her paray birletirirsin dieriyle:
Ve be en zel dl alr

118

YAAM VE SEVGi SAY!Sl 5

nk ortaya kan ilk tek saydr

Ba eken ilk iki saynn birliinden
ift ve tektirler; iki ve ,
Tek bana say deildirler: ite bu nedenle
Be katlr saylarn gl soyuna .

Eril 3 ve dil 2'nin blnmez birleimi olarak 5 , saf matematik

sel nedenlerle, erkek ve kadnn birliini ifade eden uygun bir saydr
(lranl air Nizami'nin epik Heft Peyker'inde Turandot'un bilmecesi bu
yorumun ortaa lran'nda da bilindiini gsterir). Jung S'i doal in
sann says olarak kabul eder: beden ve 2 art eller ve ayaklar 5 para
yapar. Ve Goethe, kadim say seubolizmine ilikin her zamanki derin
bilgisiyle (Die Wahlver wandtschaften adl romannda) S yllk geici
bir evlilik nerir; "gzel bir tek say, kutsal say," 4' esas alan ve
"masa, yatak, ev ve bahe" ile kuatlm toplumsal aileye kart ola
rak ortaya koyar.
ilk zamanlardan beri S bir para olaand, hatta isyankar bir sa
y olarak dnlmtr ve Hippasus'un kefettii, 1 2 d.zgn be
genden oluan pentagon-dodecahedron, yani beinci geometrik cisim,
4 zerinde younlam olan Pisagorcular skntya sokmutur. Riva
yete gre, bu yeni cismin kaifi, mtecaviz davranndan dolay suda
boularak ldrlmtr.
S'in yapt kurucu bir say olduu halde kristallerde gzkmemesi
(yalnzca 2, 3 , 4 ve 6 bulunur) ve Pisagorcularca mzikal aralarla
balantda kullanlmamas arpc bir olgudur. Bununla birlikte bu
kullanlmaylarn tersine, S , yaayan doada, zellikle bitkilerde en
tipik yap kurucu saydr. Ta yapraklar ounlukla S tanedir ve Pa
netl gibi psikologlar, saysz 5 yldzl ein aniden at bahar
mevsiminde tomurcuklarn anda " devrimci" bir eyler olduunu
1 19

SAYILARIN GIHMl

ddia etmilerdr. Bu balantdan hareketle, bilge lngiliz ari S i r

Thomas Browne'in, "Eskilerin Quincuncia11 Ekenar Drtgeni y a da
Brbiryle Balantl Byk ftliklerin Yapay, Doal, Gizemli olarak
ele alnd" 1658 tar,ihli Cyrus'un Bahesi iirine bakn1ak arttr.
Browne, 5 saysnn yalnzca antlkite baheciliinin tamamna nfuz
etmediini, aynca 5 el parma ve 5 ayak parma ya da denizyldz
gibi hayvanlarn figrasyonunda olduu gibi bitkilerin hayatlannda
da eitli ekillerde ortaya kp durduunu gstermeye almtr.
Be, iyi dzenlenmi kozmosu kartran Eros gibi "edepsiz," ele
avuca smaz bir say olarak grlebilir. Grsel geometrileri asn
dan begenler hibir zaman mkemmel bir biimde bir araya getirile
nezler her zaman bir para boluk kalr- ama baka geometrik bi
imlerle balant kurmada baarl bir biimde kullanlabilirler. Yal
nzca lsa'yla birlikte dnyaya gelen nihai mkemmellikten yoksun g
zkt iin Pentateukhos'la, Mtsa'nn 5 kitabyla bir balant kur
maya alan Augustine gibi Hristiyan yorumcular bu "tam olmay"
ile ilgilenmilerdir.
S'i astronomi terimleriyle de ele alabiliriz. ok eskiden beri 5 ,
tanra ltar'n v e Romal "halefi" Vens'n says olarak kabul edil
mitir. lsvireli bilgin Dr. Martin Knapp Pentagramma Veneris adl
almasnda Kepler'in Satrn ve Jpiter ile yapt klasik ilemleri,
Vens' esas alarak nasl srdrdn gstermitir. Vens'n st
kavuumlar, burlar kuann yllk dairesindeki yerlerine gre 2
ubat 1922, 10 Eyll 1923, 24 Nisan 1925, 21 Kasm 1926 ve 1
Temmuz 1928 tarihlerine denk der. Bu tarihler yllk daire fzerin
de birletirilirse bir pentagram elde edilir, bu da tam olarak ltar'n,
Vens'n ve Vens gezegeniyle balantl tanrann iaretidir. Ve
ns'n aa kavuumlar ve dou ve bat uzanmlar gibi dier ko120

YAAM VE SEVGi SAY!Sl 5

nunlan da daire zerinde birletirildiklerinde yine bir pentagram

olutururlar, bu da 5 ile Vens arasndaki ilikiyi dorular.
Daire zerindeki pentagrann noktalar arasndaki dilimlerin 72
(72x5

360) olmas 72 saysna ilikin eitli speklasyonlara yol a

rnlr. Bununla birlikte dairenin 72 derecelik bee blnnn Ve

ns'n tam synodik yrngesini vermediini, 8 tan daireden 2.41
derece ksa dtn de eklemeniz gerekir. Bylece kesin olarak he
saplandnda ltar pentagramnn tam olarak kapanmad orLaya
kar. lte bu ancak dakika dzeyindeki aklk, Goethe'nin Faust'ta gs
terdii gibi eytani gcn, Mefistofeles'in Faust'un alma odasna
girebilmesini salar.
5, genel astronomik srelerde de rol oynar. 60' (5x [5+ 7]) ve 72
gnlk 5 blme ayrlabilneyi esas alan eski gne yl daha sonra
365 gnlk doru gne ylma dntrlmtr; bunu gerekletir
mek iin epagomeneia denen 5 yem gn eklemek gerekmitir. Plutark
hos, kadim bir mitten hareketle bu 5 gnn nasl ortaya ktn an
latmtr: Gne tanrs Helios kendisine ihanet eden Rhea'y lanetle
miti, bu da Rhea'run, gnein ya da ayn altnda yasak aknn mey
vesini douramayaca anlamna geliyordu. Ama her zaman ok zeki
olan Hermes onu kurtarmaya geldi ve ay tanrsyla kumar oynayarak
her gnn yetmiikide birini kazand. Bylece 360 gnn sonunda, ne
ayn ne de gnein egemenliinde olan ve bylece Helios'un lanetinin
etkisinin olmad tam S gn kazand. Sras gelmiken, anlald
kadaryla kadim zamanlarda 5 gnlk bir hafta vard ve bu, tanrlarn
ylnda bir haftaya karlk gelen 5 yllk bir l olan Romallarn
luslrum'unda varln srdrmtr.

121

SAYILARIN GiZEMi

Paracelsus olarak bilinen Theophrastus Bombastus von Hohenheim'e gre

Pentaculum (solda) ve Sigillum (sada). De Occuita Philosophia snda yle yazar:
'

"lsrailoullar ve byc Yahudiler bu iki iaretle ok ey yaptlar ve ok eye

neden oldular. Onlarn bir ksm hala bunlar olduka gizli tutar. Bu ikisi, ka
rakterlerin ve szcklerin kendileri iin olas kldklanyla her ey zerinde g
l bir etkiye sahiptir." Onaltnc ve onyedinci yzyl by edebiyatndaki, b
tn tlsml iaretler iin kullanlan be ulu yldz kavram pentagrarndan tre
tilmitir.

ltar'n pentagramna gelince, bu, S'in dairesel bir say olmas gi

bi, sonsuz bir ekildir (rnein, katlar hep 5 ile biter: 25, 125, vs . ) .
ngiliz geleneinde pentagramn, bitimsiz akn sembol olan "aklar
dl'm" olarak bilinmesi artc deildir. Yeniden 5'in ltar ve di
er ak tanralaryla ilikisine dndk. Sir Gawain'in kalkannda yer
almas koruyucu anlamndan dolay olabilir. ltar'n ve Vens'n kut
sal S'ine, Helenistik dnem Baalbek'indeki begensel Vens tapnan
da olduu gibi, antikitede ok sk rastlanrd. Hristiyanln ortaya
kmasyla Meryem, begen sembol dahil olmak zere ltarNe
ns'n sfatlarn stlendi. ltar gibi ay tanrsna boyun edirici g
cyle Meryem hilal biiminde bir ayn zerinde duruyor resmedilir
oldu. Hatta Bakire'nin onuruna dzenlenen enliklerin ritminin pen122

YAAM VE SEVGi SAY!Sl: 5

tagram izlemi olmas bile o1asdr. Gerekten de Vens ok sk ola

rak Meryem'in yldz dqe kabul edilmitir ve gzel bir eski ilahi
yle balar:
Ave Maris Stella, Dei mater alma
(Selam sana Deniz Yldz, Tann'nn annesini besleyen)

ve bize bu ba1antlar anmsatr.

Yeni Ahit'te 5 kadnn adnn Meryem olmas bir rastlant mdr?
Ve kltler genellikle eski dinlerin ayinlerini dzenledikleri yerlere
kurulduklar iin, Vens tapnaklarnn Bakire'ye adanm klielere
dntrldklerini grebiliriz. Buna iyi bir rnek Sicilya, Eryei
na'daki kadim Vens trbesidir, Meryem burada 7 peeli gzkr
(byk bir olaslkla 7 gezegene bir gnderme); bu peeler 15 Aus
tos'taki Meryem'in ge ykseli yortusunda olmak zere ylda bir
defa kaldrlrd. 5 says Maniheizmde de nemli bir rol oynar; ilk
insann 5 olu vardr ve n S gesi (esir, rzgar, su, k ve ate)
karanln 5 gesiyle karlar. Maniheistler de vcudun 5 ksmn,
5 erdemi, rahipliin 5 derecesini ve 5 ktl biliyorlard. "Yaayan
Tanr'nn 5 yardmcs"ndan baka, ruhlar toplayan 5 melekten sz
etmilerdir.
Bununla birlikte 5 says salt Yakn Dou'ya zg deildr. Hatta
in' de, Sami geleneinde olduundan daha nemlidir. Burada pentag
ramn st ucuna "toprak" kazldr; bunu, 5 element arasndaki iliki
leri temsilen "su," "ate," "metal" ve "tahta" izler: toprak suyu yutar,
su atei sndrr, ate metali eritir, metal tahtay keser, tahta topra
srer. Yaygn sihirli kare, ortasnda 5 olandr ve kadim in kkenli
olup zellikle lslami gelenekte nemlidir. inliler ayrca pentagram,
Satrn, Merkr, Mars, Vens ve Jpiter gezegenleriyle birletirmi ve
123

- t _,:.
. .. 4 .( 'L
a "' 21
"'" .!t - ..Jt
it "- r
.. .
" .. .

..

stteki: Kungfutse'nin (Konfys) doumu srasnda Kung ailesinin evinin

yukarsnda 5 htiyar gzkr. Bu, gelecekteki stadn, lhtiyarlar'n sembolize
ettii elementlerle yakn iliki iinde olduunu gsterir. Ihtiyarlar: Dou'nun
stad (element: tahta; renk: mavi); Gneyin stad (ate, krmz); Batnn s
tad (metal, beyaz); Kuzeyin stad (su, siyah) ve Merkezin stad (toprak, sa
n) ski in gravr. Aadaki: 5 yarasa, 5 gamal ha ve ortada da uzun
mrllk iareti. Bu sembol in inancna gre beiz mutluluk arzusunu ifade
eder.

124

YAAM VE SEVGI SAYISI: 5

ynlere, yln mevsimlerine, seslere, vcudun ksmlarna, farkl tat

lara, hayvanlara ve renklere gre dzenlemilerdir. Bu dnyadaki b
Ln hayat S'i esas almtr. Herkes 5 kutsal da, S Lr tahl, soylulu
un S derecesini ve insanlar arasndaki S ilikiyi bilir: prens-uyruk,
baba-oul, erkek-kadn, abi-karde, dost-dman. Herkes 5 erdemi, 5
tr ksmeti, 5 ahlaksal nitelii, 5 klasik kitab ve ayrca da 5 ana sila-

5 ynn sen1bol olarak Aztek ha. ()rtada ate tanrs, stte Dou, solda G
ney, altta Bat ve sada Kuzey. Gnler iin kullanlan iaretler ve dier sembol
lerle birlikte 260 gnden oluan ayinsel takvim tonalpohualli'ye dnmtr.
Resimli FCjerv::'iry Mayer Kodeksi'nden, onbeinci yzyl.

125

SAYILARIN GiZEMi

h ve 5 cezay grr. 5 notadan oluan eski mzik gam bizim bugn

kullandmzn be .nci ve yedinci oktavlarnn eksik halidir.
Bu yaygn kullanmndan, kadim in'de S'in uurlu bir say ola
rak grld aktr; ylba gn\l kaplar yle yazlarn olduu
bezlerle sslenirdi: "Be katl ans girsin!"

lmsz, ezeli ve ebedi, ruhsal glerle dolu S bal maymun Hanuman,

in'de olduu gibi Hindistan'da da be e vardr: toprak, su, ate, hava ve
esir. Kozmos ve btn yaratklar bu beinin bileimleridir. Hindu astra'lanna
gre en saf ve en nemli elen1ent olan hava Hanuman'a aittir.

126

YAAM VE SEVG SAYISI 5

S'in, Kuzey Amerika Kzlderilileri arasnda da benzer nemde b i r

rol oynamas ilgintir. 4 ana ynn ortasnda olduu kabul edilen bu fikr daha sonra pek ok Avrupa ve Asya kaynakl ortasyla birlik
te ha kavram olarak ortaya 1kn11tr

Mayalar iin de anahtar say

dr. Baz Maya tanrlar biimsel olarak bekatlydlar; Ratsch'a gre,

"bir Maya tanrs 5 renk, krmz, beyaz, siyah, sar ve mavimsi ye
ilden oluur ve bu renkler ana ynlerle balantldr. Bu renkler, fi
grler ve zellikler hep birlikte tanry temsil ederler. Bugn bile Yu
katan'da iinde 5 geen yer adlar bulunur."
5 ulu han (ortadaki dahil olmak zere) ktlkten koruyucu ve
engelleyici olduu dnlen kadim Hindistan'da da 5 nemliydi. 5
tapnma nalzemesine ve ayinlerdeki 5 yapraa ilaveten, Hintliler 5
ykc ev aletini de, rnein bilei ta, ocak, uzun sapl sprge, ha
van ve havan eli ve su kabn bilirlerdi. Kyn ileriyle be ihtiyar il
gilenirdi (pancayat) ve gizemci ve bysel blgelik, onaltnc yzyl
Mslman Hindistan'nda Muhammed Ghauth Gwaliori'nin mehur
mistik astreolojik yapt El-cevahir el-hamse'de geen bir ad olan panj

ratna , "S Mceyher" denilen derlen1elerde saklanrd. Bununla birlik

te, byle bysel uygulamalarn Sih topluluunun 5 kutsal nesnesiyle
likisi ok ak deildir; bir Sih 5 k denilen 5 eyle ayrt edilirdi:

hes, hach, hara, hripan, han1la (uzun sa, zel bir pantalon, bak, k
l ve tarak)
S'in pek ok kltrde nemli olmas ve merkezi bir rol oynamas
nn nedenine ilikin eitli grler vardr. Nesneleri beli gruplar
halinde dzenleue eilimi her dnemde her yerde vardr. Byle grup
lar arasnda 5 duyu, doal insann says olarak kesinlikle 5 ile ba
lantldr; nk bir lranl airin syledii gibi doal insann yaam
yalnzca 5 gn srer. 5, ayrca ktaplar ve bilgelik szcklerim d127

SAYILARIN GiZEM!

5 pannakl el, "Ya Ali" yakaryla pajtan' (Muhammed, Ali, Fatm<l;, Hasan ve

1-Iseyin) temsil eder. Ken gzlere kar gn1 nazarlk Pakistan, yirminci
yzyl.

zenleyen ilke olarak da kullanlr: Budizmde din dndaki insanlar

iin 5 emir vardr, Aristoteles 5 temel erdemden bahseder ve zellik
le de Musa'nn S kitabn, PentaLeukhos'u da annnsamalyz. lran ii
rinde epikler S'li gruplar halinde dzenlenirdi ve Nizami'nin (.
1203) I-Ian1se'si, yani "beleuesi" bu stilde yazlm yzlerce Farsa,
Trke ve Urduca iir iin aln1az model olarak kalmtr. Hint fabl
derlemeleri Panatantra (5 reti) benzer bir beleme ilkesini izleye
rek tleri ve bilge szleri S'li diziye balama eilimi gsterir. Ben
zer ekilde Goethe, Bat-Do Divam nda her biri S cmleden oluan
'

byle tlerden 2 kme sunar.

Peki, pentagramn ve S'in koruyucu say oluu ne anlama gelir?
128

YAAM VE SEVGl SAYISI 5

Be parmakl insan eli nazarlk olarak Is1ami dnyada zelJikle

yaygndr. Mslmanlar arasnda bu ele, Muhammed'in en kk kz
ve iman1lann annesinden sonra "Fatma'nn Eli" dendi. Bu el ayn za
manda panjtan', " 5 insan", yani Muhammed, Fatma, kocas Ali ve
iki olu Hasan ile Hseyin'i simgeliyor da olabilir; bu insanlar ii Is
lamn en nemli ahsiyetleri olsa da Snniler arasnda da yksek bir
sayg grrler. Fatma'nn Eli'nin kem gz engelledii varsaylr ve
Elhamra'da Adalet Salonu'nun giriindeki byk ta el de byle bir
tlsm iaretidir. Orta Dou ve Kuzey Afrika'daki popler gelenekler
de el, bayraklara ve flamalara dokunur ya da ilenir, kap girilerinin
zerine resmedilir ve ktl: engellemek iin arabalara ayna aslr.
Bimi Arapa harflerle Ya Allah yakarn anmsatr ve bylece yar
dm saladna inanlr. te yandan birisi, avu ii yzn iaret
edecek ekilde uzatlan elle ve hams fi aynak "gzlerinde be" diyerek
selamlanlrsa, baka birisinin hayali ya da gerek kem gz gcn
kaybeder. Insann elini baka birisinin yzne doru uzatmas ya da
basit hamse, "be" szc ok tehlikeli bir lanet olarak dnlebi
lir. Bu nedenle, Arapa konuurken 5 says bazen baka bir szckle
ya da hibir lanetin etkili olamayaca zel biimlerde ifade edilir.
Bu iaretten daha yaygn olan pentagramdr. l lahi Ana Itar'n in
sanlar kt ruhlardan koruduuna inanlan kadim Yakn Dou'da na
zarlk olarak kullanlrd. Ara sra da, Tanr'nn evini lblis'e kar ko
rusun diye ya da Germen tanras Perchta'nn eliinde gemite
olumlu gler olarak taplm olan cinleri etkisizletirmek iin orta
a kiliselerinin duvarlarna izilirdi.
Pratik byde begen, Paracelsus'un iaret ettii gibi mikrokoz
mosun iareti olarak ele alnr. Ondokuzuncu yzyl nc Fransz b
ycs, kendisine Eliphos Levy dyen Abbe Constant pentagram ay129

SAYILARIN GlZEJ:vtl

Agrippa

von

Nettesheim'n

Liber

quartus

de

occulta philosophia'sndan

Pentagram (1535).

rntl olarak ele almtr. Kendi kiisel kullanm iin, basit izgiler
le deil, astrolojik semboller ve kabalistik szcklerle izdii -kendi
deyiiyle- "bilimsel olarak mkemmelletirilmi bir pentagram"
vard. Dtaki 5 uta, telaffuz edilemez Kutsal adn tbranice e_viriya
zsna gnderme yapan tetragrammaton, yani "drt harfli" szck bu
lunur: YHWH. Constant'n grne gre pentagram, ruhun element-

130

YAAM VE SEVGl SAYISI: 5

ler zerindeki egemenliini ifade eder ve hava ve su ruhlar ve top

rakla balantl hortlakrns yaratklar kadar hava cinlerini zincire vu
rabilmek iin de kullanlr.
Pentagramn, modem kabalistik ve bysel pratiklerde, zellikle
de mikrokozmos sembol olarak kullanm ok yaygndr. Onal:.nc
yzyl Alman fiziki, filozof ve gizemci Agrippa von Nettesheim, bir
nsan, ayaklan ak, elleri hafife aa gelecek ekilde uzatlm ola
rak ayakta dururken elleri, ayaklar ve bann, tam olarak bir pentag
ramla onu evreleyen dairenin kesiim noktalarna denk geldiini
gstermitir. Gezegenlerin sembolleri ve dier nemli iaretlerle dol
durulan bu eklin izimleri ge dnem ortaa ve Rnesans gelene
inde ok sk gzkr.
lnsan 4 elementten olutuu iin, kutsal S'e ulamak iin gizemli
bir beinci (quinta essentia) eklenirdi. Bu qu.inta essentia'nn, bizim qu
intessence'imizin [trn en gzel rnei, n] yaamn gerek elementi
olduu dnlrd ve onun elde edilmesi ortaa simyaclarnn
balca hedefiyd. (Gemot Windfur'un son gnlerde gsterdii gibi
simyasal srelerle Maniheist kozmoloji arasnda kimi balantlar ol
duu aktr. ) Yaam ilkesini bulmak ve lmn stesinden gelmek
iin insan dourmaya ve Eros'a gvenmek zorundadr, bylece quinta

essentia, yaamn srekli yenilenii iinde Ana Tanra'nn kadim ya

am veren gcne iaret eder. Ondokuzuncu yzyl Alman airi Edu
ard Mrike "gzel Lau"nun yaayan bir ocua gebe kalrri<lk iin 5
kez glmek zorunda olduu Stuttgarter Hutzelmitnnchen (Stuttgart'n
insan eklindeki Kk Zencefilli rei) adl yksnde bu balant
lar biliyor ya da hissediyor gibidir. Gitagovinda gibi dinsel oyunlar
dan aka anlald zere Hint ak tanras Kama'nn ieklerden
yaplma 5 oku vardr.
131

SAYILARIN GiZEMi

Kederli Balk arks "Zogen einst fnf wlde Schwane"nin (5 Ya

bani Kuu Utu Gitti) erotik sembolizmle bir ilgisi olduu kesin ola
rak sylenemez, ama asla geri dnmeyecek 5 gen kahramandan ve
bo yere onlar bekleyen 5 bakireden sz ettiine gre bu yorum do
ru olablir.
Yzylmzn balarnda H ristiyan teologlar 5'i farkl ekillerde
yorumlamlardr.

S'de yalnzca Pentateukhos'un yasasn

deil,

lsa'nn S yarasn da grmler ve bu sayy, 3+2, yani Teslis'e duyu

lan inan ve T anr'y ve komunu sev biimindeki ikili emir olarak
dnmlerdir. Sapknlara Kar'da lrenaeus, 5 saysna yeteri kadar
dikkat gstermeyen gnostikleri sulayacak kadar ileri gitmitir. Ger
ekten de soter (kurtarc) ve pater (baba) szcklerinin her biri 5
harften oluur ve Rab 5 somun ekmekle 5000 kiiyi doyurmutur; yi
ne han 5 ucu vardr ve 5 parmak ve 5 duyu Tanr'nn edimlerinin
doruluuna tanklk yapar. Bununla birlikte 5 bilge ve 5 aptal bakire
ile ltar'n says arasndaki iliki teologlar tarafndan kefedileme
mitir.
S'in ok nemli olduu bir baka dinsel gelenek de lslamdr.
lslamn 5 artna (kelime-i ehadet getirmek, namaz klmak, Ramazan
aynda oru tutmak, zekat vermek ve Mekke'ye hacca gitmek) ek ola
rak, namaz gnde 5 defa klnr ve slami hukukta 5 kategori vardr:
farz, snnet, n_bah, mekruh ve haram. Daha nce panjtan'dan pey
,

gamberin ev halkndan 5 kiiden sz etmitik, bu kiiler onun koru

mas altnda olup isimleri nazarlklarda kullanlr; ayrca bir de panj

piriya, Hint-lslam'nd dua edilen 5 gizemli yan-ermi insan vardr.

Onuncu yzyl Basra'smdaki ii Saflk Kardelii rgt aka ls
lamn S'i esas aldn sylemitir - kant olarak da lslamn 5 artn,

panjtan' ve yalnzca 5 peygamberin (Nuh, lbrahim, Musa, !sa ve Mu132

YAAM VE SEVGi SAYISI: 5

hamLned) yasa getinnesini ve Kur'an'n eitli blmlerinin banda

bulunan gizenli yaltlm harf gruplarnn hibirinin 5 harfi ge
memesini gsLennilerdir. 5 gezegen, S ek gn ve 5 geometrik figre
ilikin geleneksel grler de bu filozoflarca 5 saysnn nemini ka
ntlamak iin kullanlmlr. Saflk Kardelii'nden nce, belki de ay
n zananda, Arap filozof ve simyac Cabir ibn Hayyan, Yunan felsefi
belisinden ve materia prima, zeka, ruh, doa, bedensel naddeden sz
eden Empedokles'in retisi gibi 5 platonik cisimden sz eder. Ca
bir'in kendisi yaratlm dnyay tz, madde, form, zanan ve mekana
bler Halta daha erken bir dnemde, baka bir Mslman filozof,
"Araplarn filozofu" el-Kndi (. 87'den sonra) madde, form, hare
ket, mekan ve zamandan oluan bir beli olduunu varsaymt.
5, ruhsal varlklarn beli gruplarna ilikin gnostik ve Maniheist
speklasyonlardan etkilenmi oln1a olasl kuvvetli olan n-!smaili
felsefi metn mm el ktab da da (Kitabn Anas) nemli bir rol oyna
'

ntr. mn1 el-hitab, her biri S renkli olan 5 kla balar; her renk

panjtan larn birisiyle balantldr. 5 bamelek, Mikal, Serafiel,

'

Cebrail, Azrail ve Suriye!, S ruhsal kapasiteye karlk gelir (Karma

k bir yaps olan erken dnem ve n-tsmaili gnosis, Henry Corbin
tarafndan ayrntl bir biimde incelennitir).
S'in kadim gizemli-byl anlam (Bachofen, anaerkil toplum ze
rine olan alnasnda bu konuyu kapsaml bir biimde ele almtr)
ve begenin nazarlk ilevi popfler geleneklerde halen varln sr
drmektedir. rnein masann zerine 5 eknek krnts atldnda
eer tek bir krnlnn yerini deitirerek bir ha elde edilebilirse, k
nnular salrken ortaya konan sorunun olumlu biimde yantlanaca
na inanlr. Elinde kutsann be bitkili bir bukeL tutan, cadlar ve
bycleri tanyabilir. Ortaa Alman folkloruna gre pentas kk
133

SAYILAR!N GiZEM!

insan zehire kar daha direnli klar ve kt ruh1an kovar; insanlar

da bartrr. Dou Thuringia, Vogtland'da di ars eken birisinin
bir sar st alsna 5 kez tkrmesi ve sonra da bu alnn ince
dallarndan birine 5 dm atmas gerektiine inanrlard. Dal kuru
duunda di ars da geer. Bu, sevinli tp ile by pratikleri ara
sndaki balantya tipik bir rnektir. Almanya'nn baka bir blgesin
de, Hassia'da, hasat, 5 yandan kk bir ocuun ilk baa kesme
siyle balard.
S'in, almak olarak tehlikeli ve koruyucu diil gcnn yan sra
rahatsz edici, bysel, doal ve erotik nitelikleri John Donne tarafn
dan "uha iei" irinde yle saptanmtr:
Yaa uha iei ve by
Gerek sayn bele,
Ve bu iein temsil ettii kadnlar
Bu gizemli sayyla honut olsunlar.
On en uzaktaki saydr; eer onun yans
her kadna aitse, o zaman
Her kadn biz erkeklerin yansn alabilir,
Ya da bu onun tarzna uymazsa, o zaman
Btn saylar tektir ya da ifttir ve
nce buna, bee blnrler, kadnlar hepimizi alabilir.

Kadnlarn bu rolnn kantlanmas, Incil'lerin 5 bilge ve 5 budala

bakiresinden baarl parfm Chanel No S'e kadar uzanan bir grn
gler toplamnn tamamn ierir.

134

YAR ATILMI DNYANIN

MKEMMEL SAYISI
6
Kadim ve Yeni-Platoncu sisternlere gre, 6, hem toplam hen1 de
paralar asndan en mkemmel saydr: ya 1+2+3 toplamyla ya da
lx2x3 arpmyla elde edilebilir. Ayrca ilk erkek say (2) ve ilk dii
saynn (3) rndr. Psikoloun bak asndan en basit biimiyle
bir analiz ve sentez bileimini temsil eder: 2x3. Geometrideki btn
dzlemsel ekilleri zetler (nokta, izgi ve gen) ve kp, 6 kareden
olutuu iin, btn kapal yaplar iin ideal biimdir.
Kitab-1 Mukaddes yorumcular bu matematiksel zellikleri kefet
mi olsalard memnun olurlard, nk Tann'nn yaradl 6 gnde
tamamladn biliyorlard. Philo ve halefleri iin bu hi de artc
bir ey deildi, l-Irabanus Maurus'un syledii gibi: "Alt, Tanr dn
yay 6 gnde yaratt iin mkemmel deildir; say mkemmel ol
duu iin Tanr dnyay 6 gnde mkemmelletirmitir." Augustine
de benzer bir yaklamda bulunmu, hatta bu 6 gn 3 paraya bl
meyi baarmtr, tlk gn Tanr yaratt; ikinci ve nc gnler

Jabrica 1nundi'yi, yeri ve g, ve son gn ba1ktan kadn ve erkee

kadar tek tek canllar yaratt. 6'nn anlamyla bylenmi baz yo
rumcular Tekvin'in lbranicesinin bandaki b'reshit'i ("balangta")
farkl okuyarak bara shith ("O Alt'y yaratt) ifadesini elde etmeye a
lacak kadar ileri gitmilerdir.

135

SAYlLAR!N GlZEMl

6 gnde yaratl retisi haftann 6 i gn ve 1 dinlenme gn

olarak dzenlenmesine yol amtr. Mantksal olarak da almayla
geen 6 yl, bir enlik ylnn izlemesi gerektii dnlebilir: ye
dinci yl toprak nadasa braklmaldr, "topraa dinlenmesi iin bir
abbat" olmaldr ki yoksullar eklmeden yetieni yiyebilsinler (k
5:4) Gerekten de laya'nn ryasndaki Serafim'in, mkemmelikleri
.

ne iaret eden 6 kanal vard (laya 6:2).

Hristiyan gelenek yalnzca 6'nn mkemmelliini bilmekle yetin
mez, 6 ile haftann altnc gnnde yer alan ve gnn altnc saatinde
sona eren 1sa'nn haa gerilnesi arasnda balant kurarlar. Bu altnc
saat (sexta) daha sonra ltalyanca'da "leden sonra dinlenmesi" anla

YaraLl'n 6 gn. Canterbury'deki bir ilahier kitabnn kapak sayfas, on

nc yzyl balan. llk gn Rabb teraziler ve pergeller tar (Sleyman'n Bil
gelii); sonraki gnlerde bir bilgine dnr, byk bir otoriteyle Kutsal Ki
tap\ kaldnr; yalnzca bitkileri yaratrken daha rahatlam gzkr.

136

YARAT!LM! DNYAN!N MKEMMEL SAY!Sl: 6

mna gelen siesta terimine dnmtr. Matta 1ncili'nde (25:34-36)

6, vita activa'nn, hayrl iler hayatnn sembol olarak ele alnr. Ve
Eski Ahit geleneini izlersek, 6, yedinci yl ya da gn gerekleecek
olan dinlenme ya da bitirme iin bir hazrlk olarak grlr. Bylece
-Vahiy'in bize syledii gibi- 6 melek, Kyamet srdke borular
flemeye devam ederler ve kutsal Sr en sonunda tamamlandnda
yedinci melek flemeye balayacaktr (Vahiy 10:7).
6 , yaradln 6 dnemnin 6 yce meleksi varlkla, Amesla Spen
ta'larla balantl olduu Zerdtlkte de nemli bir yer igal eder.
Bu ruhsal altl, yedinci olan ve ayn zamanda her eyi saran yce
ruhsal var1k, iyi1ik tanrs Ahura Mazda tarafndan tamamlanr. Ve
yaratln 6 dnemi olduu iin Zerdtlkde 6 tane de byk en
lik vardr. 6'nn yaratlla balants lslami gelenekte de bilinir, ama
daha ok olumsuz anlamlan vardr. Gizemciler ve airler bu dnyay
iinde hapis olduklar kbik bir maara olarak alglarlar ve bo yere
he duyunun ve drt elementin snrlamalarndan kurtulmaya alr
lar. tranl airler bu durumu, triktrak oyunundaki bir kumarbazn
umutsuz durun1u olarak adara,

"'6

kap" diye nitelerler.

Yine dnyann yaratlyla balantl olarak 6'nn olumlu bir de

erlendirilii Hermetik gelenekte de gzlemlenebilir. Burada, biri yu
kar doru, dieri aa doru i ie gemi 2 genden oluan alt
ulu yldz nakrokoznozu temsil eder. rnein kacin Hint gelene
inde, bu ekil, yaratc Vinu geni ile ykc iva geninin birli
ini ifade eder ve bylece de maddi dnyann yaratlna ve ykl
na gndermede bulunur. Aa doru olan gen dnyann maddi,
kt, ykc ynlerini nitelerken, yukar doru olan gen yaamn
olumlu, iyi ynlerinin sembol olarak alnr. Alt ulu yldz, ruh ve
nadde, Tanr ve kaos, akn ve ikin arasndaki kartlklarla da yo137

Sol st: Ramayana'nn kahraman maymun Hanuman'n ruhsal kiiliini ele alan
bja antras' ieren Hindistan'n Varana yantra'snn ortasndaki 6 ulu yldz
emberin evresindeki 8 ta yapranda, kral Sugriva'dan balamak zere en
mehur maymun savalann adlan yazldr. Sol alt: Almanya, Rostock yaknla
nndaki Doberan Cistercian Manastn'ndaki St. Mary Kilisesi'nin alt ulu an
kemeri, onnc yzyl sanlan. Sa: Anthroposun, "insan"n sembol olarak
alt kanatl melek iki tekerlek stnde durmakta, Eski ve Yeni Ahit. Aynaroz
Da'ndaki Watopaedi Manastn'nda bulunan 1213 tarihli bir resimden.

138

YARATILMI DNYANIN MKEMMEL SAYISI 6

runlanabilir ve yaratlm dnya ve daha tesi, yaamn eril (yukar)

ve diil (aa) ynlerini temsil eder. Alt uluyldzn antikitede ne
oranda bilindii ya da kullanld ok ak deildir; Yakn Dou'da
kullanld aktr, ama "Davud Yldz"nn Yahudilikle birlikte anl
yalnzca onyedinci yzyla dek geri gider. Hristiyan gizemciliin
de alt ulu yldz benzer ekilde kutupsall temsil eder, ama ayn
zamanda burlarn yarsn da temsil eder. Almanya, Freiburg'daki
katedralin giri kapsnda 6 melein her biri ift sra dizilmi olarak
grlebilir, bu 1sa'nn 6 erdeminin alegorik simgeletirilii olarak
yorumlanr. Bu erdemler, lm.llerin yknmesi durumunda nan
cn alugen kalkan biimini alr.
Kadim geleneklerde sembolik olarak anlalan altgenin dnyann
inasndaki rol bilimsel gzlemlerle daha da netlemitir, Gerekten
de doudaki ideal ina edici ilke olarak gzkr, en ak rnekleri,
ilk zamanlardan beri grenleri hayran brakan petek ve kar tanesidir.
Daha da arpc olan, kimyager Kekule'nin ryada kefettii benzin
halkasnn molekler yapsdr: Ce.16.

139

BLGELGN STUNLAR!
7
Kii, bu kitabn yazar gibi ayn yedinci gn saat 7'de, 7 numara
l evde domam olsa bile kesinlikle 7'nin neminin farknda olabi
lir: Siebenneilenstiefel'in (7 fersahlk gemi) modern versiyonunda 7
deniz geilir, Boeing 747 adl uaa binilir ve Siebengebirge'e (Bonn
yaknlarndaki 7 Dalar) gidilir ya da eskilerin yedinci ay olan Eyll
aynda 7 -Up iilir.
ok eskiden beri 7, insanl kendisine hayran brakmtr. Yedi,

Yaratl Says adl incelemenin yazan Desmond Varley, kendisinden

nce pek ok kiinin yapmaya alt gibi, ayalt dnyadaki her eyi
7'ye indirgemeye almtr. Gerekten de 7, 4 elemenli kuataIJ- ve
duyusal glere karlk gelen maddi drtlerneyle (hava

zeka, ate

isten, su = duygular, toprak = ahlak) birlikte yaratc ilkelerin l

ln (aktif zeka, pasif bilinalt ve ibirliinin dzenleyici gc)
ierir. 7'nin byle 3' ruhsal, 4' maddi iki para ilkeye blnmesi
ortaa yorumbiliminde ok sk kullanlm olup ayn zamanda 7 g
zel sanatn tivium ve quadriviun'a bll'nmesinin de tetnelini oluturur.
c-;een yzyln sonlarnda yazlm baka bir kitap, ister 7 notal
gamn ilk oktav oluturduu n1zlkte ister kimyasal elementlerin s
ralannda olsun, dzenli yineleniin her zaman 7'yle balantl oldu
una iaret eder_ Yazarn, insann bymesinin ve gelimesinin 7 ve 9
dnemde gerekletiine ilikin kadim fikri esas ald kesindir. Sha-

140

B!LGELIGIN SUTUNlAR! 7

kespeare'in syledii gibi insann 7 dnemi antikitede bilinirdi; sahte

bir Hipokratik kitapta 7, kozmik yapnn says olarak nitelenir: ya
zar 7'nin rzgarlara, mevsimlere, insann dnemlerine ve insan haya
tnn doal blnmesine neden olduunu iddia eder. Bu kitabn ad
bilinmeyen yazarndan bile nce, Solon, insan hayatn, her biri 10
aamalk 7 dneme blen yldz sistemleri kullanmtr ve bu Yunan
bilgesinin grleri, byk Helenistik Yahudi filozof lskenderiyeli
Philo tarafndan Eski Ahit'ten alnan kavramlarla birletirilmitir.
Philo, ilk yedili dnemin sonunda st dilerinin yerine gerek dile
rin ktn; ikinci yedili dnemin sonunda ergenliin baladn ve
nc yedilide genlerin sakallarnn ktn syler. Drdnc ye
dili yaamn yksek noktasdr, beinci evlilik zamandr. Altnc ye
dli dnsel olgunluk getirir, yedinci yedili ise akl araclyla ruhu
yceltir, sekizinci hem zeka hem de akl mkemmelletirir ve doku
zuncu tutkular yumuatr, adalet ve lllk yolunda ilerler. Onun
cu yediliye ge1ince, bu, insanlar yalnzca bir aya ukurda, yararsz,
yal varlklar olduklar konusunda uyararak lme hazrlar: [nci1'in
90. Mezmur'da aka syledii gibi "yllarmzn gnleri yetmi yl
dr_"
Bylesi fikirler btn bat dnyasnda ok yaygndr; onyedinci
yzylda, Sir Thomas Browne'a gre her yedi yl yaamda, bedenin ya
da zihnin, bazen her ikisinin doasnda bir deiiklik yapard. Bunun
la birlikte 3 dnem zellikle nemlidir: 7x7

49, 7x9

63 ve 9x9

8 1 . Altm ya, "en yazgsal bir biimde srdrlmesi dnflen

. . . byk Dnm Nokta'sdr."
lnsan geliiminin

-7

yllk aamalar fikri Arap hekim ve filozof

lbn Tufeyl tarafndan yazlan ve onyedinci yzyl gibi erken br tarih

te lngilizceye evrilen Hay bin Yahzan, philosophus autodidactus adl
141

SAY!LARlN GiZEMi

mehur felsefi romanda aka ifade edilmitir: yabani bir ortamda

tek bana yetien kahraman 7 yllk aamalarla ahlaksal ve ruhsal
n1kemmellie ular.
7, in'de de insan yaamyla, zellikle de diil yaamla balantl
dr: 7 aylkken kz ocuklarn st dileri kar ve 7 yandayken st
dileri dklr; 2x7 yanda ergenlie ulat "yin yolu" alr ve
7x7

49'da menapoz balar. Tbbi bak asndan bu tamamen do

rudur ve buna, adet dneminin 7x4 gnlk aralklarla olduu eklene

bihr. Benzer eki1de hamilelik son adet dneminin ilk gnnden iti
baren toplam 7x40 gn srer. Modern tptan nce, hamileliin yedin
ci aynda doan bir ocuun yaayaca, ama sekizinci ay doann ya
ayanayaca sylenirdi.
Szde-Hipokratikler unu ileri srerler (Varley'den alntlanm
tr): "7 says oklt glerinden dolay her eyi varla geirme eili
mindedir. Hayatn eczacsdr ve btn deiikliklerin kaynadr,
ayn kendisi her 7 gnde bir biim deitirir. Bu say ayalt btn
her eyi etkiler." Szde-Hipokratikler bu saptamayla 7'ye gsterilen
saygnn olas kaynana iaret ederler: biimi her yedinci gnde de
ien ayn 4 aamas. Ay tanrs kadim Yakn Dou panteonunda en
yksek tanryd, ona ilikin her eye sayg gsterilirdi. Yedi, Babil'de
gezegenlerin says olarak bilinirdi: Gne, Ay, Merkr, Mars, Ve
ns, Jpiter ve Satrn (aslnda gne de ay da gerek birer gezegen
deillerdir). Bu yedili, kutsal sayya ulamak iin dzenlenmi olabi
lir, ama Hopper'in syledii gibi, "ve daha fazla bakma ihtiyac duy
mayan birisi yedi gezegeni buldu." Bu 7 gezegen srasyla 7 cennetsel
krenin parasdrlar ve bu gr binlerce yldr insan imgelemini
harekete geirmitir. Goethe Bat-Dogu Divan'nda unlar syler:

142

BILGELlG!N STUNLAR! 7

Die Planeten haben alle sieben

die metallnen tore aufgetan.
(Yedi gezegenin hepsi de
atlar metal kaplann.)

Kadim Babil zigrat', basamakl piramidi, 7 katlyd ve ayn e

kilde 7 basamakl olan Smer kral Gudea'nn tapnana, 7 gksel
krenin ziyaretisini hatrlatmak iin "dnyann 7 ksmnn evi" deni
lirdi. Hayat Aac da 7 dalla temsil edilirdi, ler daln da 7 yapra
vard ve bu, 7 kollu Yahudi tren amdann modeli de olabilir.
7 yalnzca Yakn Dou'da kutsal deildi: Kolomb ncesi Ameri
ka'da Mayalar gn 7 katl olduuna inanr ve 7'yi yer belirleme sa
ys olarak dnrlerdi. Onlarn inanlarna gre kadnn (3) ve er
kein (4) kavumas yaam balanm yeni bir birimi, 7'yi retir.
3'n eril, 4'n diil olduu Asya ve Avrupa'da 3 ve 4'n bu birliinin
tam tersi egemen olsa da, bu da ayn hakikata ular: 7, yaayan orga
nizma.
M onsekizinci yzylda 1Iammurabi zamannda ilk kez ortaya
kan Babil takvimi ayn aamalarn esas almaktayd; ve her ayn ye
dinci, ondrdnc, yirmibirinci ve yirmisekizinci gnleri, belirli et
kinliklerden kanlmas gereken anssz dnem olarak grlrd. Ya
hudilikte, yedinci gn ilahi dinlenme gnyd, yani kutsald: al
maya kar daha nceki buyruk bu sefer olumlu bir emre dnr.
Byle dnmlerle dinler tarihinde ok sk karlalr: kutsal ve
dind, olumlu ve olumsuz emirler yeni bir dinsel sistemde konum
larn deitirirler. Kadim "olumsuz" armlar olan 7, belli bir
lde kararszlk tar. Aynca unun da unutulmamas gerekir ki,
kadin Babil'de scak mevsimlerde 7 bur grleffiezdi, yalnzca 5 ta-

143

SAY!U>,R!N GiZEMi

nesi ufkun tesinde gzlemlenebilirdi. Bu grlemeyen 7 burcun kt

ilkenin diyarna gittiine inanlrd ve bu nedenle de 7'nin, tehlikeli
ya da kt bir say olduu dnlrd. Almanya'da ar iren ve
babelas kadnlara cine bse Sieben, "kt bir Yedi" denilir; bu terime
ilk olarak 1662 tarihli bir Alman kaynanda rastlanmtr. Ktyle
bu yaknlndan dolay 7 , by uygulamalarnda ok sk kullanl
mtr Massachusetts, Salem'in cadlar 7 Kapl Ev ile balantl de
il miydi? Ve ite bu nedenlerle "yamal yedinci yl" (das verflixte sie

bente ]ahr) ya da evlilikte "7 yl kants" gibi deyimler vardr.

7 gezegenin says, tanrlarn, kahramanlarn (Teb'e Kar Yedi) ya
da kahramanl ve yaratc bilgelii sembolize eden bilge adamlann
mitolojik figrlerinin her yeni klk deitiriinde ortaya kar. Bir
de 7 gezegene ek olarak plak gzle bile grlebilen lker'in 7 yld
z vardr. Bu yldzlar, en scak 40 gnde ve iddetli frtnalar srasn
da Babi1'in ufkunun tesine gizlenirlerdi. Bu nedenle ou kez kt
niyetli ruhlar olduklar dnlrd. Buradan hareketle de, Luka
8:2'de "kendisinden 7 cin karlm olan Mecdeli Meryem" gibi yedi
katl eytanlar kavram oluur.
Olumsuz gndermelerine ramen 7 genellikle olumlu glerle ii
e dnlr. Babil'de bolluk ve bereket sembol olduu dnl
mtr ve bu yaklam grnd kadaryla Mezopotamya' dan kou
u uygarlklara yaylmtr. rnein Msr'da cennete giden 7 yol ve
7 cennetlik inek vard ve bu saynn ikiyle arplmasyla elde edilen
1 4 yer lmn diyarndayd. Bir ge dnem demotik metninde Osris
yeralt dnyasnn 7 salonu boyunca babasn dolatrr.
Eski Aht bu yedlilerle doludur. Adem'den sonraki yedinci kuak
ta 777 yl yaayan ve yetmiyedi kere c alnacak olan Lamekin var-

144

BlLGEUGIN STUNLARI 7

dr (Tekvin 4:24). Sleyman'n Tapna'na kan 7 basamak, Babil ta

pnaklarnn 7 katna karlk gelir. Nuh'un gvercini 7 gn uar ve
tufann hazrlklar 7 gn srer; Frat 7 kola blnr. dller ve ce
zalar 7 kez yinelenir ve evlilik treni 7 kutsamann bir parasdr.
Kadim lsrail'de kurban kefaretinde 7 kez kan aktlr ve Sleyman'n
Tapna aldnda, 7 gn sren en byk enliklerde olduu gibi 7
gnlk bir kurban treniyle kutlanmtr.
7 kilitli Samson'unkinde olduu gibi dnler 7 gn srer, yas
tutma da. (Ruhlarn l bedenlerden kurtulmak iin 7 zamana ihtiya
duymalarna dnyann baka yerlerinde de rastlanr; rnein in'de
lm ayinleri hep yedinci gnlerde olmak zere 7 kez dzenlenir.)
Yedi kurbann tesinde Eski AhiL'te Erden'de yedi kere ykanmadan
(il. Krallar 5: 10, 5: 14 ); yedi kere aksrann lmden dneceinden
(!!. Krallar 4:35) bahsedilir. 7'nin kararszl Firavun'un dnde 7
semiz ve 7 clz inek grmesyle ok iyi ifade edilir (Tekvin 4 1 : 1 -4)
ve aynca Yakub'un nce Lea iin 7 yl sonra da Rahel iin 7 yl hiz
met etmesinde de grlr (Tekvin 29: 18-30).
7 her eyi iermesi asndan, Meseller'de Bilgeliin 7 stunu ola
rak vlr (9: 1) ve Zekeriya Rabb'n 7 gznden bahsettiinde bu im
geyi Tanr'nn her yerde bulunuu ve her eyi biliini vurgulamak
iin kullanr (4:10). 7 ilahi gz fikri, daha sonra Sufilikte Tanr'nn
dnyaya onlar araclyla bakt gzleri olan 7 byk ermile ba
lantl olarak yeniden ortaya kar.
Yedi daha sonra 70'e kadar kar: rnen Eski Ahit, 70 ulustan ve
Sanhedrin'deki 70 hakimden bahseder. Daha sonra binlere kadar ge
niler, Sufi grlere gre Tanr'y insandan ayran k ve karanlk
tan 70.000 perde olur ya da Tanr, her birinde 70.000 yz, her yzde

145

SAYlLARIN GlZEMI

70.000 az, her azda 70.000 dil ve her dil de 70.000 lisan olan
70.000 kafal varlk tarafndan vlr. Benzer abartl anlatmlar,
inan sahibi Mslmanlar cennelte bekleyen cennet bakireleri, hurile
rin betimlenmesinde de bulunabilir.
"Rabb'n szleri saf szlerdir, 7 kere saflatrlm gmtr," der
onikinci mezmurun yazan ve bu szler Kabalistlere Kitab-1 Mukad
des'in ifadelerini daha derin yorumlamay esinlendirmitir. Suklot za
man evde geirmeleri emredilen 7 gn yaratln 7 gnyle balan
tldr ve Zohar'a gre Kabala'dak 7 alt sefirot, lbrahim, ishak, Yakub,
Musa, Harun, Yusuf ve Davud bi;;imindeki tarihsel tezahrleriyle ba
lantldr. Sleyman'n Tapna'nn inasnn 7 yl srmesi, Tap
nak'a karlk gelen sefirah binah'da ("anlak") 7 alt sefirot ile birleik
tir. Bu alt sefirotlarn (onuncusu da dahil olmak zere) yedincisi Shek
hinah olup abbal Kraliesi denir ve Zohar'a gre yedinci asli gne
karlk gelir.
Eski Ahit (Tekvin 4 : 1 5 ) , Kabil'in ldrlnn cnn 7 kere
alnacan syler, ama Yeni Ahit (Matta 18:22) yetm kere yediye
kadar balamadan sz eder. Orta a'dan bir Alman teolog Deutzlu
Rupert bu gizemi aratrm ve 7'nin blnemez, yani deitiri1emez
bir say oldttu sonucuna varmLr; bu da lsa'nn deimeyen hayat
na, in1mutabilis vita Christi, olduu kadar Eski Ahit'in deitirilemez
alna da iaret eder. Tam tersi olarak Tekvin 4:24'de de 77 (Lame
kin'in c) blnebilir bir saydr, yani byle bir yetmi kere yedi
balamayla feshedilebilir.
Yuhanna'nn Vahyi'nde (say gizemciliinin hazinesidir), muzaffer ku
zunun 7 boynuzu vardr; 7 mhr alr ve mektuplar 7 kiliseye gn
derilir; en sonunda da korkun Yarg Gn'ne girilirken 7 boru

146

7 kollu amdan (neorah) sembolik anlamlarla doludur. Bu resimde 67. Mez

n1ur'un szckleri nenorah biiminde dizilmitir. Her lbranice harfin l 'den
22'ye dek saysal bir deeri olduundan amdann 7 kolunun harfleri toplana
bilir ve szcklere evrilebilir. Bu esoterik oyunun sonulan yazda yle ak
lanmtr: nihai sonu Yehova'nn addr. Onbeinci yzyl Floransa'sndan bir
dua kitabndan.

147

SAYILARIN GiZEMi

alnr.
Ortaa yorumcular da daha sonra 7 saysnn birok nemli
zelliini kefetmilerdir. Mkemmellik says olarak 7, Tanr'nn
dinlenme gndr, ama ayn zamanda zamann geiine iaret eder,
nk lsa'nn sekizinci gnde diriliiyle sonsuzluk balamtr. Kutsal
Ruh'un 7 armaan 7 lmcl gnahla dengelenmitir. 7 vaftiz, klasik
uygulamaya gre, vaftiz ayini, kiliseye kabul treni ve komnyonun
daha yce tinsel lemesine ve kefaret, papazlk, evlilik ve ya sr
menin pratik drlemesine blnebilir Onlar bylece 4 asal erdemin
bedenle ve 3 teolojik erdemin ruhla balantl olduu imgesini srd
rrler. Lord's Prayer duas Tann'ya ynelni bir leme ve insanla
likin bir drtleme olarak yorumlanabilir Ayrca lslami balamda
Lord's Prayer'n karl olan Kur'an'n ilk suresi Fatiha'run ayn ya
pya sahip olmas dikkat edilmesi gereken bir noktadr. 7 ayetin 3'
Tann'ya hitap ederken, 4 tanesi insanln yakarlarndan ve ihtiya
larndan bahseder. lslami inan ikrar olan "Al1ahtan baka tanr yok
tur, Muhammed O'nun elisidir," 7 szckten oluur: la ilaha illa Allah

Muhammed resul Allah.

7'ye ok nem verilen 1 Iristiyan geleneinde Katolik mass'in,
Hopper'n ayrntl br biimde deerlendirdii eski saybilimsel ilke
lere gre 7 paral dzenlenmesi artc deildir. ndrdnc yz
yl Msr tarihisi Makrizi, Msr'daki Hristiyanlann (Kptiler) kendi
kiliselerinde 7 byk 7 kk enlik kutladklarn bildirmtir. Mer
yem'in 7 sevinci ve 7 kederi yedili ritme ok uyar. Rnesans mzi
inde, genellikle Bakire'ye adanan ya da Kutsal Ruh'un 7 armaann
antran pek ok 7 sesli motet bulunur.
7 says ortaa 1-Iristiyan dnceside o kadar nerkezidir ki,

148

"En son olarak Augsburg Tarikati'nce kavranan Hakiki Din'in amdannn ha

kiki resmi." Bakr zerine oyma, Paul Frst, y. 1656.

149

SAYILARIN G!ZEJ:vt

Salsburyl Joln onikinci yzylda yazd De septem septenis adl ki

tapta kendilerini eitli yedililer biiminde davuran 7 grubu tart
mtr: 7 tr bilgelik, 7 gzel sanat, Kutsal Ruh'un 7 armaan, tefek
krn 7 dercesi benzeri eyler ve en son olarak felsefenin 7 temel il
kesi. 7 evrenselliin says olarak dnlr; ortaa dnrleri,
Vahiy'de ad geen 7 kilisenin evrenselliine iaret ettii iin mi,
yoksa tam tersine, 7 kilise, 7 gezegen ve 7 gksel kre olduu iin
mi 7'nin evrensel bir say olduunu merak etmilerdir.
Hermes Trismegistos'a mal edilen Pisagorcu retiler ve gizemci
speklasyonlardan dolay ortaa Hristiyan gelenei yalnzca 1ncil'e
yaplan gndermeleri deil, klasik miras da esas almtr. Kadim Yu
nanistan'da 7, Apollo ve Athena'yla balantsndan dolay nemli bir
konumdayd. Leto Apollon'u gn na dourmadan nce ark sy
leyen kuular Delos Adas'nn evresinde 7 defa dolarlar ve doum,

Alman

imparatoru

mevkilerine gre

sralanm 7

Bartholomaus Kappeler, Augsburg, onyedinci yzyl.

150

elektr.yle.

Gravr,

Klasik antikiteden beri bilinen 7 Gzel Sanat: Gramer (sembol: ubuk), Reto
rik (kayrak ta), Diyalektik (ylan), Mzik (aletler), Aritmetik (sayma boncuk
laryla), Geometri (pergel) ve Astronomi (yldzlan gsterirken). Ortada Kralie
Felsefe durmaktadr. Hortus delidaru'dan ( 1 1 75-1185).

SAYILARIN GlZEMl

daha sonra Apollon'a adanan yedinci (ya da dokuzuncu) gn gerekle

ir. Tanr'nn ald lirn 7 (bazen 9) teli vardr. Hyporboreoilerle 7
ay geirdii iin Apollon'un souk mevsimin 7 ayyla balannl oldu
u bile ileri srlmtr, ama bu ok anlamszdr. 7'nin Athena'yla
olan ilikisi daha da gldr: 7 bir asal say olduu iin ne retir ne
de retilir (yani blnmez ve ilk on sayy retemez); bu da Zeus'un
kafasndan kan bakre Athena'ya zellikle uyar. M benci yzylda
7, "her eyin lideri ve yneticisi, bir tanr olarak dier tanrlardan
farkl, yalnzca kendisine benzeyen, salam, yerinden oynamayan tan
ra Athena'ya yakr" dye yazan Pliilolaus bunu ok iyi aklam
tr. 7'nin bir ey douramad saptamas Yahudi gizemciliince .sa
hiplenilmi ve btn insanlarn dinlendikleri ve hibir ey yaratma
dklar varsaylan abbata, yedinci gne uygulanmtr. Kadim Yuna
nistan'da 7'ye ilikin Pisagorcu grler zellikle Gerasal Nicomac
hus tarafndan ayrntl bir biimde ele alnmtr; Nicomachus 7 ge
zegen, bir oktavdaki 7 ton, yedi mzikal perde ve Yunanca 7 nl ara
sndaki ilikilerden sz etmitir.
Bakire tanra Athena'ya yaknlna karn, 7, ataerkil bir sosyal
yaps olan kadim Roma'da kullanlnn gslerdii zre ataerkillikle
de balantldr. Roma 7 tepe zerine kurulmutur (bu, baka pek ok
yer iin de sylenebilir). Yedi, Roma kyls iin uurlu sayyd ve
devletin srekli genilemesini garantiler. Roma septemgeminata (yedi
katl Roma) bu inanca iaret eder. Kirkevari oyunlarda bile 7 ans sa
ys olarak kullanlrd, Roma'nn yedinci Olimpiyat oyunlarnn ilk
ylnda kurulduu sylenir. Bu yalnzca bir rivayet olabilir, ama ye
diliyle balantl dzinelerce oluum vardr: rnein devletin yneti
minde kilit rol oynayan 7 insann oluturduu grup olan septemvira

tus (bugn bile Alman yasalarna gre bir dernek kurmak iin 7 kii
152

Bilgelik Tapna'nn 7 basama. Tapnak "Srlar Da"nn iinde gizlidir. jung

Sinya ve Psiholoji'de unu syler: "Felsefe ta dnyann derinliklerindedir ve
karlp temizlennesi gerekir." Kelerde 4 element vardr. Dan stnde yk
selen burlar kua zaman temsil eder. Basamaklann nnde, sada, kandrl
m bir adam (gzleri baldr); solda ise kendisini doay incelemeye adam bi
lim adam durmaktadr. Bakr zerine oyma, Michael Spacherus, Cabbala specu
lun artih naturae in a1chynia (1654).

153

ittn!ifd)r un lifd;r 0.1n bir IJW!tH al!r J.:trntmn im ..ptmtt b nuf .l!1bn

'Vir

l!\HI Jl M "'" "'<l<!<'.

'""' ;.,. .""'" id;"'\<',

:t11r 6urn bn 'll<il Witrm!an.

IMo ""' ""'"'" ''"'' '"'

'" ' ' ' " "''"" "" )"' "' f"'""'

;: "\'"'"' """ 'l>

""

Nt.,. 11t ,, hf"'"'" ""'""

1"''" ,.U><,, P " ,.,
.,..,,,,,."";\" ""' '"'"''",._
.... l!> ... """' .. ""

''*-. "'"'"'"- ,.. 4>"'

>t<IN''"'""'" -

<lCl'LUS NATl'R.'F.
..
'" "' :ou., "'' """' "'"'' lUNGFR.AU
,,,\"''" r""" .r,,,.

'"

Lnw G<>.h11>, Er&oO

l!l .......

'"'' l'" ,. -
.,,,, ' "',"' I"'!'" ''

QM1"'1 \"> I< "'I!"!'"'

rt

"""""

o <l.,4, , W<t""'. lI n" '

"'"' "" "Il- "''"' "" ""

""'""' lo"- ni
"'"' -...r .,,.
.."

l'l:::;

:Jbii<J< lh,
bl 'lth l!lt.

'
' IJ]..,f-

:l<t ""'

..,.

""'" "'!'-'"'"

L""""

... .,.

:mmr !!'.,,
b! t!l<!t.

ili'" '"'

; ;.;,:.::. :.'.

lm. ti<r.&, ;li, "''"'('

; '""""

"fofot> J'.'hyfit>,
"'!"' 1)tQ. '"' t.M0'-..,.11.
' .- """""' '""' "'"
'o ''

Tnlu odeb.
S. !<. S.

ROSA CRUC!S
VEN!TE..
""' V<-lot. V''"'
'" .. ,,._

:: !,:," 1'4

;, " "

'"'

"',: ;.!'. .:;.:.

,,.,.r

''""'"" '"'\'

,.,:,;""""'
t.o\r.(J

' b'<f<' coohl unb mfl mrfr

:""' ,n, r-

--

Glhalann temel says olarak yedi. Geheine Figuren der Rosenkreuzer'den (Al
tona, 1785-1788). Glhabnn temel metni 01ynische Hochzeit Ch1istiai Ro

sencretz (1616) btnyle 7 saysna gre dzenlenmitir.

154

BILGELIGlN STUNLARI 7

gerekir). Roma yedilileri az ok bu dnyaya aitti ve Roma panteonun

da hibir tanrsal yedili kurulmamtr Ama Tanr'ya "septemplex
spiritus qui in tenebris lucebat, sanetus semper" (yedikatldr karanl
aydnlatan kutsal ruh) diyen Romal kilise babas T ertullian, erken
dnem Hristiyanlkta 7'nin nenlini ok gzeli ifade etmitir.
Bununla bir1ikte Hristiyanln ilk zamanlarnda ok sayda gi
zem klt Roma Imparator1uu'na girebilmitir ve ou da tanrsal
ve ruhsal varlklarn eski yedililere blnmesinde kullanlmtr An
tikitenin sonlarnda Msr'da asay 7 kiinin tamas, 7 gezegen ve 7
gnle balantlyd. Bunlarn isimleri Roma zerinden Fransa'ya ula
m ve oradan da Anglosakson ve Germenik geleneklere girmitir:
yani gnmZde kullanlan haftann gnleri sun [gne] (Sunday/Pa
zar") ve moon [ay] (Monday/Pazartesi) ile balayan astral tanrlarn
isimleriyle balantldr. Mars Franszcada mardi olmu, Ziu

Thiu

belli bir oranda Mars' artrd iin de lngilizcede Tuesday [Sal] ,

A.nancada Dienstag'a dnmtr. Bunu Merkr (.Franszcada hala

mercredi, lngilizcede Wednesday [aramba], "Odin'in gn"), Jpiter

(Franszcada jeudi, lnglizcede Tunar'dan gelen Thursday [Perembe] ,
Almancada Donar'dan gelen Donnerstag) , Vens (Franszcada vendredi,
tanra Freya'nn adndan hareketle Tngilizcede Friday [Cuma ] , Alman
cada Preitag) izler ve son olarak da Saturday [Cumartesi] Satm'n
adna dayanr. Tanrlarn gezegensel gkler -C.zerindeki kadim ege
menlii, Hristiyan gnostik gelenekte daha aadaki 7 gksel kre ile
eytans gler (Hristiyanlk ncesi tanrlarn yerine gemitirler)
arasndaki ilikiye evrilmitir Byle grler dier gnostikler gibi
7 bayargc (yani "gezegenler"i) maddi dnyann lideri olarak kabul
eden Ophitelerde de bulunur; gezegenler srasyla, bazen ktcl ka155

SAYUARlN GlZEMl

dn eytan Ruaha gibi bazen di olarak gzken daha yksek ruhlar

tarafndan ynetilirler. Mandean gnosizminde bu ruhlarn hepsi kt
dr, nk 7 , Mandeanlar iin tehlikeli bir sayyd: bir Mandean kut
sal metni 7 batankarcnn Aden'in btn ocuklarn batan kar
d1n1 ileri srer.
Bat Avrupa'daki dinler tarihi asndan daha da nemli olan 7'nin
ok etkili olmu olan Mitras kltndeki roldr_ Mitras esasnda lran
gne tanrsdr, ama yaklak olarak ortak a1n balangcnda,
onunla balantl olan klt gizemci bir din olmutur. Mitras gizemle
rinde ruh, 7 gezegensel gk yoluyla ilahi varolua ykselmi dn
cedir. Bu ykseli, sembolik olarak uslann geuesi gereken 7 kapy
la temsil edilir, her kapda giysinin bir parasn brakmak insan ni
teliklerinden art arda kurtulmay sembolize eder. Bu ayinin kkenle
ri, ltar'n yeralt dnyasna gittiinde 7 kapnn her birinde bir giysiyi brakt kadim Babil'e kadar uzanr. Mitras gizemlerinde ustalar
en sonunda, rlplak ve b.tn tnaddi sfatlardan kurtulmu, ruhsal
dnyada yeniden domaya hazr olarak sekizinci kapya, Ik Kap
s'na ularlar. Bu kltle balantl olan kefaret ve arnma ayinleri tah
min edilecei gibi ayn yedinci, ondrdfnc, yirmibirinci ve yirmi
sekizinci gnleri dzenlenirdi. Romal askerlerce Almanya ve Britan
ya'ya getirilmi olan ve belli belirsiz bu gizem kltnn hatralarn
ieren seksee benzer bir oyun vardr: bu oyunda (bugn hala oynan
maktadr) yere izilmi, merdivene benzer bir eklin zerinde tek
ayakta sekilir ve sekizinci karedeki son duraa eitli adlar alunda
cennet ya da cehennem denir.
insann yldzl gksel krelere ykseliine ilikin kadim grler
gib, Mitras kltne kabuln 7 derecesi de Htistiyan 7 katl araf kav
ray temelinde biimlenmitir, ama daha da nemlisi bunlar, genel
156

BlLGELIGIN STUNLARI 7

llk insan olan "yeyznn evlad" 7 cennet boyunca srecek bir yolculua
kyor; burada Yenisey'de bir aman davulunun d yzeyine izilmitir.

emberde 7 kk knt vardr; iteki emberde 7 noktada knt ve seki

zinci noktada da bir ku bulunmaktadr: Eliade'ye gre bunlar srasyla, ok
gzel dzlklerine ve gk tannsnn 7 oluna gnderme yapmaktadr.

Erken Han dnemine (M 206 8) ait bir in kil tulas zerindeki 7 dall mi
tsel aa. Hans Findeisen'e gre, bu, amann trmanarak 7 cennete ulat 7
farkl ykseklikteki dallanyla Kozmik Aa'n ilk temsili olabilir.

157

SAYILARIN G!ZEM!

olarak kabul edilmi olan gizemli yoldaki 7 basamak kavramnn ha

bercisidirler. Bununla birlikle Sibirya aman kltlerinde de benzer
bir kavramla karlalabilecei unululmamaldr. aman ayinlerinin
dayand kozmik kutupta 7 kesik vardr ve Samoyed aman grevi
ni stlenmeden nce 7 gn 7 gece bilinsizce yatar; aynca 7 benekli
nantar yiyebilir ve 7 (ya da 9) ieren ayinler dzenleyebilir.
Yedikatl yol dinler dnyasnda en yaygn grlerden birisidir;
Flaman gizemci Ruysbroek gizemci ykseliin 7 basamayla, lranl
air Attar onikinci yzyln sonlarnda ruh kularnn 7 vadi boyunca
sren yolculuuyla, Irakl Sufi Nuri (y. 900) ruhsal kalenin 7 duvar
n betimleyerek ya da Avilal Azize Teresa 7 isel kaleyi grselletir
erek bu gr ifade ederler. Yolun btn bu betimlenilerinin arka
snda, eski 7 cennetsel gk boyunca ykseli fikri yatar.
Az

nce sz edilen Attar ve Nuri'den anlald zre lslam 7'ye

ok nemli bir rol vermitir; San1i kkleri bir yana kadim lran gele
neklerinden kaynaklanr bu durum. Gerekten de iki kltrel blge
arasndaki dei toku ok canlyd ve btn bir lran, tslami kltrel
geleneinin biimlenm.esine katkda bulunmutur. rnein Mitras
klt lran'dan gelmitir ve Herodot, lran'da her birinin kendine ait
ate tapna olan 7 kabile olduundan sz eder. Aynca lranllarn
dnyay 7 iklime ayrd da bilinmektedir ve lran'n ulusal destan
olan Firdevsi'nin ehname'si (Krallar Kitab, MS 1000 ylndan ksa
bir sre sonra yazlmtr) Rstem'in 7 kahramanln ve Isfendi
yar'm becerikliliklerinden oluan baka bir yediliyi anlatr. ah Gr
ap 7 oulla kutsanmtr ve Giv 7 yl boyunca konuunun evresin
de dolanmak zorundayd.
7'nin bu rol kadim Zerdtlkte de aka kabul edilmitir: 6

158

BlLGELIG!N STUNlARI: 7

Amesha Spentas, yani klavuz ruh, adalet ve iyilik tanrs Ahura Maz
da'nn br-nlemesiyle bir yedili oluturur. 1\rda Viraj l\Tame adl lran
kitabnda ruhun te dnyaya ykselii betimlenirken Viraf, hedefine
ulamadan nce 7 gn yolculuk yapar. lran'da saysz gelenek 7 say
sn kullanr: rnein insan heft endam, 7 kntl (yani 2 ayak, 2
kol, karn, gs ve ba) olarak betimlenir. zellikle dn trenle
rinde zel ileri 7 insan yapmaldr (Benzer ekilde Pakistan'da, gelin
elbisesinin dikliinde ilk 7 kesmi 7 mutlu evli kadn yapmaldr).
Eer birisi hastalanrsa 7 evden bir yemek toplanr ve hastaya verilir,
bylece iyileecei dnlr. Modem zamanlarda, kadnlarn ayarla
d zel bir dinsel yemek, Fatma adndaki 7 kadndan sadaka olarak
alnanlarla hazrlanr. Pek ok tarif 7 malzemeyi esas alr; heft maghz ,
"7 dane," baden1ezmesine benzeyen bir tatldr; 7 tr turu, salanura
yaplm sebze vardr. lran Yeni Yl olan nevruz ilkbahardaki gnd
nmnde kutlanr, evde adlan s harfiyle balayan 7 nesne sergilenir.
Kaligrafinin 7 tarz vardr.
lslan en batan beri 7'nin neminin farknda olmutur. Kur'an'a
gre Allah cenneti ve dnyay 7 katl yaratmtr. Hac srasnda, Mek
ke'deki Kabe'nin evresinde dnmek demek olan tavaf 7 kez yaplmak
zorundadr ve Safa ve Merve duraklar arasnda 7 avt, gidi dn
yaplr ve hac'cn sonunda Mina yaknlarnda her defasnda 7'er tala
olmak zere 3 defa eytan talanr. Gelenek, "askya alnn" 7 met
hiyeyi, muallakat', !slamiyet ncesi Arap iirinin hazineleri olarak
korumutur (ama bu iirler yuvarlak bir sayyla balayabilirler). Bu
lari'nin aktard bir hadis'e (gelenek) gre 7 byk gnah vardr.
Hristiyanln ilk dnemlerinden beri bilinen 7 Uyurlar Kur'an'da

ela

(18:21) ortaya kar ve "sekizincisi kpekleri olan" bu dindar genle

rin adlar, hem lslami hem de Dou Ortodoks Kilisesi geleneinde
159

SAYJLARJN GlZEMI

7 Uyurlann adlarndan yaplm bir Trk nazarl, ortadaki kpekleridir. On

dokuzuncu yzyl.

ou kez ok gzel bir kaligrafiyle yazlm olarak nazarlklarda kul

lanlr. Sure 1 5 187, byk bir olaslkla iki kere vahyedilmi olan
"Fatiha"nn 7 ayetine gnderme yapan 7 mathani den "ikiye oaltl
'

m olanlar"dan sz eder. Kur'an'n surelerinin pek ounun banda

bulunan Arap alfabesinin gizemli, balantsz harfleri arasnda hm bi
leimi 7 kez gzkr bu daha sonra habibi Muhammad, "sevgili Mu
hamrned'im" anlamnda yorumlanmtr. Selam (bar) szc de 7
kez ortaya kar. Kur'an'n 7 isel zelliinden bahseden i1k hadis'ler
den biri, daha sonra gizemci metinlerde ve ii esoterik yorumbili
minde ok vurgulanmtr. Kur'an'n ezberleniinin 7 doru biimi
vardr ve Mekke'ye hacca gidilirken hac aday belirl bir yerde 7 kez
"Allahu ekber" (Allah her eyden byktr) dye haykrr. "Fatiha"da
hi gemeyen Arap alfabesinin 7 harfi daha sonra byde ya da sihirli
karelerin yaprnnda kullanlmtr.
Ondrdnc yzylda lran'da ortaya kan bir M.._slman mezhebi

160

BlLGEL!GlN STUNLAR! 7

olan I-Iurufiler saybilin1sel speklasyonda zellikle aktiftirler. 1-Ier

eyin harfler ve harflerin saysal deerlerini ierdiine inandklarn
dan, ok kolay bir biimde Kur'an'daki yedililerde insan yznn, sa
nn ve bedenin geri kalan ksmnn 7 ksm arasnda balantlar ku
rarlar.
7, Suflerce zellikle ok sevilir. Ge dnem Sufilik, gizemcilerin
ruhsal glerini zerinde younlatrdklar bedenin 7 Ietafet'inden,
hassas noktasndan sz eder; bunlar Hint gizemcilik sistemlerindeki
chahras'la bir paralellik tar. Sufiler, letafet araclyla derin :ln
meye dayanan kesintisiz dualar srasnda bilincin daha yksek ve y
ce dzeylerine ulaabilirler. Bu l etafet, Tann'nn, Adem'den Muham
med'e kadar 7 byk peygamberde kendisini davuran 7 temel niteli
yle ilikili grlr. Bu nedenle yedililer ryalarda neml bir rol
oynar: gizemcinin 7 mum grmesi 7 ruhsal kaftanla dllendirilmesi
demektir, vb. Sufi kardeliklerinden birisi olan Ticaniye'de, belirli
bir duann yedikatl yineleniinin, Hazreti Muhammed'in bunu yapa
rak kendisine yakaran mritlerinin toplantsna bizzat katlmasna yol
atna inanlr.
lslamda mistk hiyerari 7 derecelidir, en yksek varlk kutb (ku
tup) yani yaratln ekseni ve en dk olan 4000 gizli ermitir. 7
ermili gruplar ok sk gzkr; bir rnek vermek gerekirse, Fas'n
Marake ehri 7'nin zel korumas altndadr. Bu gruplara paralel ola
rak Sufi tarihinde ve folklorunda din ehidi olarak grnen erdemli
kadn yedilileri vardr (7 ehit nosyonu Hristiyan gelenekte de bilin
mektedr).
Popler deyimler 7'yi ieren deyilerle doludur. lran'da kediler 7
canldr ve yavrularn 7 defa farkl yerlere tarlar. Gksel kreler

161

SAYll ARIN GIZEMl

"7 deirmen" ve Byk Ay takm yldz (Ursa Major) "7 taht" olarak
bilinir. "7 nollann iini yapmak," "hibir ey becerememek" anlam
na gelir ve Almancada birini "7 kile bezelye" (durcl sieben scheftel)
araclyla birileriyle ilikilendirmek ok byk bir mesafe olduu
nu belirtirken, Iranl, olumlu ya da olumsuz bir eyden sz etneden
nce yle diyecektir: "Onunla (dinleyiciler) arasnda 7 Kur'an (ya da
7 da) var sanki."
Kitaplar ve masallar ok sk olarak yedili oluturacak ekilde der
lenirler; 7'nin edebiyattaki kul1anmnn en nemli rnein Niza
mi'nin Hefl Peyker (7 ehre) adl destandr. lranl air bu yaptnda
kahramann her gn nasl baka bir prensesi ziyaret ettiini ve g
nn, ilgili yldzn, yldzn renginin, gzel kokunun ve di:r etkile
rin astrolojik bilgeliin kurallarna gre nasl deerlendirildiini an
latr. Orta a Avrupa'snda ok popler olan Yedi Bilge Usta'nn
hikayelerini ya da Sinbad'n 7 yolculuunu da unutnamak gerekir.
Bir de Yedi Umman denilen kitaplar vardr (bir tanesi, Farsa retorik
sistemine giri olarak 1827 ylnda F. Rckert tarafndan Almancaya
evrilmitir ve hala Farsa retorik figrlerine en iyi giri kitabdr).
Ayrca Yedi Sema ya da Yedi iklim denilen rsaleler vardr ve bu Farsa
eserler adlarnn artrd gibi corafi incelemeler olmayp edebi
yatn farkl trlerine ait risalelerdir, adlarndaki 7 btnl ifade
eder.
Bununla birlikte 7, _en ok lsmaili mezhebinde nemli olmutur;
bu mezhebe Yedinci iiler de denir, nk son imam (topluluun li
deri), Muhammed'den Ali'ye ve ehit edilmi olan olu Hseyin'e uza
nan imamlar zincirinde yedincidir. Bu genel hava iinde, onuncu yz
yldan beri byk yedililerin biimlendirdii nemli bir felsefi litera
tr ortaya kmtr; bu gl Helenistik-gnostik etkilerin altndadr.
162

BlLGELIG!N STUNLARI 7

Eno, Nuh, lbrahm, ishak, Yakub, Musa ve Isa dnyann, yani Bilge
lik Evi'nin 7 stunu ya da 7 obandr. Vahiy 7 dngsel dnemde
gelir ve yedinci, son peygamberi izleyen inam dirilii balatacaktr.
lsmali filozoflar, ilahi yaral szc kun fayakun'un (knfylmn yaz
lr), "Ol! ve olur"un 7 harfindeki 7 ezeli emeden akan ilkeleri bilir
lerdi; ezeli sisten nce 7 cennet sonra da 7 yeryz dodu. 7 byk
peygamber 7 gksel kreye karlk gelir, her peygamberin 7 yery
zne karlk gelen dneminde 7 imam ortaya kar; her peygamberin
1 2 burca karlk gelen 1 2 vekili vardr ve her imam iin 12 "ada"ya
karlk gelen 12 hccet (kant) bulunur Londra'da, Gney Kensing
ton'daki yeni lsmaili Merkezi'nde bulunan yedigen eme bu grle
rin sanatsal bir biimde simgeleniidir.
lsmaili grlere yaknlyla bilinen Easra'daki Saflk Kardelii
insanlara 7 bitkisel ve 7 ruhsal beceri atfeder ve yaratln llk Zeka
araclyla kendisini Tanr'dan 7 basamakta duran insana kadar gz
ler nne serdiini iddia ederler. Onbirinci yzylda yaam lsmaili
filozof Nasir-i I Isrev btn evreni maddi ve ruhsal yedililere bl
mtr. lsmaililerin bir yan kolu olan Drzi topluluunda yedikatl
bir emirler dizisi vardr. ii lslamdan kan baka bir gelenek olan
Babailik de 7'nin nemini vurgulamtr: ondokuzuncu yzyln bala
rnda lran'da bu akm kuran Bab'a ("kap"), Ali Muhammed olan ad
yedi harfl yazld (lymhmd) iin " 7 harfli" denilir.
7, Hindistan'da ok sk ortaya kmtr Gerekten de, 7, 3'n ya
n sra, Veda1ar'daki en nemli saydr. zellikle de 7 ei, annesi ve
kz kardei, 7 alevi, , dili olan, kendisine yedikatl arklar ada
nan ate tanrs Agni ile balantldr. Gne tanrsnn 7 at arabasn
gkler boyunca eker. Rigveda, 7 yldzdan ve tanrlarn iecei olan
cennetsi soma'dan oluan 7 dereden sz eder. Frtna ve yamur tanr163

SAYllARIN GiZEMi

s tndra "7-katil"dir ve dnya 7 ksmdr, mevsimler 7 tanedir ve

cennette 7 orman bulunur; okyanusun 7 en derin yeri vardr ve ortak
merkezli 7 ktadan sz edilir. Kadim Hintlilerin 3 ve 7'ye duyduklan
bu yaknlk, Rigveda'da iki saynn kombinasyonunda da grlr: 7
rmak 2 l'e kar ve inein bile 3x7 ad vardr. "Tanrlarn diyarnda
ve ben'in diyarinda ne varsa hepsini 7 dizeli ilahilerle ele geirecek,"
der Satapata Brahmana (IX 5, 2, 8). Bylesine nemli bir saynn ayin
lerde de kullanlm olmas ok doaldr - rnein evlilik ayininde
atein evresinde 7 adm atlr.
Byle kadim Hint kavramlarnn Budizmden alnd aktr. Yeni
doan Buda, bunun son douu olduu gereini ifade etuek iin 7
uzun adm atar. Arnmay 7 yl boyunca arar ve meditasyon iin alt
na oturmadan nce Buda aacnn evresinde 7 tur atar. Budist cenne
tin 7 teras vardr Ye 7 dinsel i bu hayatta inanana meyve verecektir.
Bilin1sel dnyada 7, ge dnem Budist literatrde saylarn 7 atondan
7 en kk paraca, 7 kk paraca, 7 paraca ve en sonunda
da 101x4x2 7 10 birimden oluan mile ulaana dek inanlmaz bir bi
=

imde birikmesinin temelini oluturur.

Japonya'da yaygn bir inanca gre 7 tanr iyi ans getirir. Alma.n
lara gre 7 kutsal bir say olmayp Older Edda'da yuvarlak bir say
olarak ortaya kar: "Souk lkede 7 gn boyunca atlarmz trs sr
dk, 7 gn denizin stndeydik ve nc bir 7 gn de plak bozkr
larda yolculuk yaptk." Anlald kadaryla 7 , bir yandan Mitras
kltleri, te yandan Hristiyan rnisyoner etkinlikleri araclyla Al
nanca konuulan lkelere ulamtr ve eitli balanlarda, mevcut
9'un yerini almtr.
7'nin bir by says olarak uzun sredir kullanld, by ve

164

Caynaclann kozmografik diyagram. Evrenin insan-biimli bir varlk oldugu

dnlr. Tannla, bataki ve tataki cennetsel saraylarda yaarlarken, aa
"gvde" 7 katl bir yeralt dnyasndan oluur.

165

SAYILARIN GiZEMi

ze1likle de simyadaki srelerden aka anlalmaktadr. Bu nedenle

Sleyman'n 7 Mhr lslami byde ok sk kullanlr ve 7 harften
oluan garip, gizemli Abraxas (Abraksas) ad da nemli bir rol oynar
Formllerin etkili olmas iin 3 ya da 7 kez, hatta bazen daha fazla yi
nelenmesi, simyacnn laboratuvarnda yinelenen nemli srelerden
d.
7, kadim tptada nemliydi: Hipokratik gelenekte, 7 saysnn has
talklar ve bedende ykc olabilecek her eyi ynettii sylenir. An
tikite dnemi hakimleri ac verici hastalklarn 7 gn ya da 7'nin kat
srdn bilirlerdi. Pisagorcular 7'ye "dnm noktas" derlerdi ve
btn gnlerin, ayn yedinci ve ondrdnc gnleri dahil olmak ze
re eletirel olarak 7 ile blnebileceini dnrlerdi. Byle grler
halk tbbnda varlklarn srdrmtr: Almanya'da domuzlarn ko
leraya yakalann1amas iin 7 gn boyunca iriotlu su iirilmesi ve
bu suda ykanlnas gerektiine inanlr. Alman folklorunda 7 kz
karde ate cini olarak ortaya kar ve iyileme 7 ya da 9 gn ya da
hafta srer. Sregiden belirli hastalklardan kurtulmak iin 7 Ye 3
ieren formllerin ezberden sylenmesi tlenirdi, rnein u orta
a Alman duasnda 3 kez yinelenmitir:
}last du eines von den 77 Gichtern,
so gesegne ich es dir.
Es gehen drei heilige Manner herfr:
Der erst isL Gott der Vater, der zweite Gott der Sohn,
der dritte ist das Marienkind, das dir deine 77 Gichter wegnimmt.

(77 guttan birine yakalandysan kutsarm seni.

kutsal insan geliyor:
llki Tanr Baba, ikincisi Tann Oul
ncs senin 77 gutunu alp gtren Meryem'in olu.)

166

BILGELlG!N STUNLARI 7

Byle yedikatl yinelemeler sama fonullere kadar geni1etilebi

lir; rnein Trachtenberg Yahudi Bycl ve Batlinanc'nda unlar
aktarr: yksek atei drmek iin, "7 palmiye aacndan 7 diken, 7
direkten 7 tala, 7 kprden 7 ivi, 7 ocaktan 7 kl, 7 kap oyuun
dan 7 kepe toprak, 7 gemiden 7 para zift, 7 avu kimyon, yal bir
kpein yznden 7 kl alnr ve bklm beyaz iplikle gmlein
boyun ksmna dikilir. Cadlarn neden olduu hastalklardan kurtul
mak genellikle 7 yl srer ve Beyaz Leydi gibi eski, korkun grnen
atolarn hayaletleri yedi ylda bir ortaya kma eilimindedirler.
Byl 7'nin daha zararsz kullanmlar da vardr. Bavyera'da 7
yandan kk kzlarn eirdikleri ipliin 7 yandaki ocuklar iin
zellikle uurlu (Siebenjchresgam) olduu dnlr ve gizli servet
gibi grlrd. 1-Iatta siyah horozun yedi yandan sonra iinden ej
derha kacak bir yumurta yumurtlayacana inanlrd.
Yaygn kullanmndan dolay 7 , "ok" anlamna gelen belirsiz yu
varlak bir say olmutur. Yorumcu Donatius Tyconius Kutsal Metinle

rin Yorunu lin -Yedi Kural adl incelemesinde stereotip saynn sembo
lik olarak ele alnmas gerektiini ifade etmitir: ite bu nedenle ok
sk bir biimde 7 rzgar, 7 deniz, 7 iklim, 7 a ya da Dou gelene
inde 7 l ve dnyann 7 harikasna paralel olarak 7 en bilge insanla
karlarz. airlere 7 doun yeri ya da 7 mezar layk grlr (ka
dim Yunanistan'da 1-Iomeros, ortaa Anadolu'sunda Yunus Emre). 7
ieren saysz yer ad ayn zamanda bir oulluk ifade eder: Sieben
brgen (Yedmeeler), Sacelele ("Yediky," Romanya'da) ya da Yediku
le (eskiden lstanbul'un evresndeki kale). Benzer ekilde llydra'nn 7
ba vard ve Ajax'n kalkan 7 katt ve 7 dan arkasndaki 7 ccenin
unutulmamas gerekir ve yine m8sallarda 7 kuzgun, 7 kk kei ya
da beyaz atlara binmi 7 atl bulunur. Flermann Lns'in arksnda ol167

SAYILARIN GiZEMi

duu gibi airler 7 yllk bir zan1an dilimini ok uzun zaman yerine
kullanrlar:
Rosenaie, Rosemarie, siebenjahre mein l Ierz nach dir schie ..
(Rosemary, Rosemary, kalbin1 yedi yldr senin iin alyor.)

Brries von Mnchhausen'in Isrganotunun Tr/?s'ncle, srgano

tu, sevgilisine verdii sz tutmadn krala hatrlatmak iin 7 yl
boyunca yolun kenarnda durur. Hatta yle ocuk arklar vardr:
Wver will guten Kuchen backen,
der rnuss haben sieben Sachen.
(Czel bir kek piim1ek istiyorsan

7 eye ihtiyacn olacak)

Almanca ve lngilizce romanlarn, yaz derlemelerinin adlarna

yle bir gz attnak bile (lenenin tesinde) yedililerin onemini
grnek iin yeterlidir: (ottfried Keller'in Fdhnlein der 7 Aufrechten'i
ve

gnes Miegel'in Fahrt der

Ordensbrder'inin ikisi de

kahranan

ve sadk insann evresinde dolanr. Dans ve koreograf Mary Wig

nan 1921 y1nda "I--Iayatn Yedi l)ans"n yaratrken, Nietzsche, bt
nyle gizernli deneyimin yedinci aan1asyla ayn havada olan Sicbente

Einscunheit'i, yedinci yalnzl yazyordu.

Ve scn olarak bir Arap alasz, asla fazla alnmamas gereken

eyden sz eder: "iyi yreklilikle nerilen ekmek, kuzu eti, souk su,
yun1uak elbise, gzel koku, rahat yatak ve benzeri gUzel her ey."

168

UGURLU SAYI

8
Antikitede 8 saysnn salt natematiksel nedenlerle ilgin olduu
cl'nllrd: kadim Yunan maternatikileri l'den byk her tek say
nn karesinin, belirli bir saynn S'le arpn11nn birle toplannasna
eit olduunu kefetmilerdi: yani 52 2 5
(3x8)+ 1 , bunun forml
(nx8)+ 1 idi. Ayrca 1 'den byk olan ve art arda gelen iki tek
de u
=

saynn bynn karesinden klln karesini kartrsak elde edi

lecek say her zaman 8'in kat kar: 9 2-72 81-49 32 4x8. Mimari
=

tasarmda sekizgen, kuhbelerin inasnda nemli olan kareden daireye

geiin ilk aamasdr.
Ana 8, ilgin bir matematiksel konu olmaktan tedir. Antikitede
nenli, ans getiren bir say olarak grlrd: gezegenlerin 7 gksel
kresinin tesinde, sabit yldzlarn sekizinci gksel kresinin olduu
dnlrd. "Tanrlarn says" olarak kullanl kadim Babil'e ka
dar uzanr. Babil tapnaklarnda, tanr, sekizinci kattaki karanlk bir
odada yaard ve S'in Cennet'le ibirlii iinde olduunun dnlne
si bu adetten kaynaklanyor olabilir. Mitras gizemlerinde 7 ana kap
nn tesinde gizenli bir sekizinci kap olurdu; usta, bu "dnm da
n" geerek ln1den sonraki aydnlk ruhsal anayurduna dnebile
cektir.
S'in Cennet'le balants alar boyunca srmtr: Mslman
inancna gre, Tanr'nn merhameti gazabndan daha byk olduu
iin 7 cehennen1, 8 cennet vardr. Bu gr, 1ran edebiyatnda ok

169

SAYllARlN GIZENlI

rastlanan Het Behit, "8 Cennet" adl kitaplara konu olmutur ve lran
ve Mslman Hindistan'da bahelerin drtkatl ve sekizkatl blnme
si de bu grlen kaynaklanr. Ant mezarlarn evresindeki baheler
de bu balant zellikle daha aktr, nk Kur'an "altndan rmakla
rn akt bir bahe" vaat eder ve 8 ksml bu bahe cennetin sonsuz
mutluluunun habercisidir. Baheleri 8 ksma blme adeti, ortaa
lran edebiyatnn en mehur eserlerinden birisi olan ve 8 blme ay
rlm olan adi'nn Glistan'na (Gl Bahesi) aktarlmtr. Daha
sonra bu kitaba zenenler de ayn dzenlemeye bal kalmlardr. 8
cennetin yan sra lslam mitolojisi Kutsal Taht' tamakla grevlendi
rilmi 8 melek olduunu kabul eder.
8 saysnn nemli bir uur says oluunun baka bir kayna da,
Yakn Dou'da, 8 ulu yldzla simgelenen 8 aydan oluan bir Vens
ylnn geerli oldugu Elamitler olabilir. Begen gbi bu yldz da
sevgi ve bereket tanras ltar'n semboldr. Buna, erken dnem H
ristiyanla aktarlm haliyle, Roma'da SL. Priscilla Katakomblarn-

Kendilerine cennet vaat edilmi olan Hazreti Muharnn1ecl'in 10 elikisinin ad

]andan yapln11 olan kaligrafik tasarm. Se kizgen tasann cennete gndenne

yapn1aktadr

Msr, onsekizinci yzyl.

170

UGURLU SAYI: 8

da, Bakire Meryem'in resminin yannda rastlanlr. Daha genel olarak,

8 ulu yldzn ve sekizgenin ikisi de Yahudilerce ve sonra da Hristi
yanlarca ans iareti olarak grlmtr.
lkinci bir balang olarak sekiz, yedilinin hazrlad ve tamam1a
d eyin gerekletirilmesi olarak daha yksek br dzeyde ortaya
kar. Bu nedenle Yahudi geleneinde arnma gndr. Daha nemlisi
snnet sekizinci gn yaplr: "Ve sekizinci gn ocuun gulfesi snnet
olunacaktr" (Levililer 1 2 : 3) .
8, Hristiyan yoruncularn bu yeniden dou grn benimse
meleri iin uygundu: !sa Byk ile'nin sekizinci gn dirilmiti, bu
da inanl kiiye cennet mutluluu ve ebedi yaam vaat eder. Ayrca
lsa'mn adnn Yunanca yazl 1/ IESOYS'm saysal deeri SSS'dir, bir
arpm ve bylece katsal S'in glendirilii. Ortaadan bir Alman te
olog olan Rechersbergli Gernot unlar sylemitir: "ctonarius pri
mus in numeris cubicis est aeternae beatitudinis nobis in anima et
corpore stabilitatem simul at soliditatem designans" ("Sekiz, ilk n
kemmel kp [23] olarak, sonsuz cennet mutluluu gvencesiyle ruhu
nuza ve bedeninize damgasn vurur").
Kilise Babalarna gre snnel, vaftiz ve dirili, hepsinin kurtulu
hayatna girii ifade ediiyle gizemli bir ekilde balantlyd. Augus
tine'nin syledii gibi vaftizcilik kalbin snnetidir ve lskenderiyeli
Kyril'e gre vaftiz gnlnde, "biz vaftizcilikle ruhta lr ve dirili-te
elikilere dnrken yeniden dirilen lsa'ya benzeriz." Snnet ve ye
niden dirili gn olan sekizinci gnle bu balant, ortaa vaftiz ev
lerinin ounun sekizgen oluunun bir nedenidir: nk vaftizcilik
H.risliyan ilahi efaati ve ebedi yaamn cennet mutluluklarn vaat
eder. Gerekten de, Dante ok doru bir biimde llahi Ko1nedya'snda

171

SAYJLARJN CllZEJ\11

Vaftiz evinin sekizgen biimi vaflizden sonraki yeni hayatn semboldr (bu
radaki rnek Umbria, Visso'daki ondrdnc yzyldan kaln1a Santa Maria Ki
lisesi'ndendir). Cennetsi say S'in neni burada, kelerdeki 8 kk kolonla
vurgulanmtr. Erken dnem l lristiyan dncesine gre lsa'nn yeniden dii lii Yaratl'n sekizinci gnn olulunlf ve sekizinci gn yaplan Yahudi sn
netinin nceden haber verdii vaftiz, sonsuz yaana girie iaret eder

zafer kilisesini sekizinci ge yerletirir.

lsa, Dadaki Vaaz'nda 8 cennet mutluluundan sz eder, ama ger
ekte sonsuz saadete giden yolun sekize blnmesi fazlasyla evrensel
bir kavramdr. Kozmik dengeye giden soylu sekizkatl yolu reten
Buda gibi, Islarnda Sufilie talip olmann temel kurallar da C
neyd'in Yolu'nun 8 cmlesinde ifade edilmitir.
Buc a'nn relisinde ve Budizmde 8 ve katlarnn saysz kullan
tnnda aka gzken uurlu say olarak 8 fikrinin kkleri, 8 ta

172

uc;uRLU SAYI 8

Sekiz in mzik aleti. Kadim in'de bir sanatn, bilimin ya da dinin 8 sfatna
ok sk rastlanr: Budizmin 8 sembol, bir bilginin ya da Konfysln 8
anbleni, Taoculukta "lnszler"in 8 sembolil.

yaprakl lotusun ans ve sonsuz mutluluu tensil ettii Hint gelene

ndedr. in'de de S'e, yalnz Budizmn 8 sembol olduu iin deil,
Konfysln 8 deerli nesnesinden dolay da ok sayg gsteri
lirdi. tyi rgtlenni yaratlanlar dnyasnn says 4'e blnerek
ift saylarn iki katna karlmas iki kat daha byk bi.r gcn elde
edilmesinde ok sk kullanlr

8 rzgar, cennetin 8 stunu ve ya-

173

in'de 8 lmsz: Chang Ko-lao eein zerinde, Chung li Ch'an yelpazeyle,

Han Hsiang fltle, Ho Hsien ku byl lotus ieiyle, Lan Ts'ai ho iek sepe
tiyle, Li T'ieh kuai su kaba ve tokmakla, Lu Tung-Piu klla ve Ts'ao Kuo
chiu kastanyetlerle. Kadim gravrler.

174

UGURLU SAYI 8

mur bulutlarnn 8 kaps bulunur. ift say olarak 8, pek ok gele

nekte diil cinsle balantldr; in'de bile erkein hayatn belirler;
erkek ocuk 8 aylkken st dileri kar, 8 yanda bu dileri dk
lr, 2x8 yanda ergenli eriir ve 64, yani 8x8 yanda cinsel gc
n kaybeder stelik bir bi lgin 8 zel simgeyle ayrt edilr iyi talih
ve mkemmellik says o1arak 8'1n uurlu karakteri,

Ching in 8x8 ""'

'

64'l dzenleniinin temel nedeni olabilir.

Pek ok durumda yukarda sz ettiimiz gibi 8, glendirilmi 4'
ifade eder gibidir ve Alman tanrs Odin'in atnn 8 aya hzlln
ifade ediyor olabilir Ama bu 8 ayan, ufkun (asal saylarn ki kat
na karlmas) ve yln blnmesine dair kadim Nordik kavramlar

Sol: 8 ayakl an Sleipnir'in zerindeki Odin. Gotland'daki

mehur resimli tala

rn birisinden (VIII. Ardre Ta, y. M 1000). Eliade, 8 ayakl atn amanik

atlarn en kusursuz rnei olduunu syler; Sibirya'da ve baka yerlerde bulu

nur, daima vecd deneyleriyle balanlhdr. Nordik inanta

genellikle cadlk

ve byclkle balantldr. Odin'in yz Draupnir'<len 8 yzk kar ve

Geirrd, klk deitirmi Odin'i sekiz gn boyunca "iki ate arasnda" tutar.

Sa: Tibet byll diyagram. 8 ba, kare ve daire oluturacak ekilde dizilmitir.
Bunlar in Tibet geleneinde
dan,

rzgann, gkyznn

stununun ya da

8 kapnn, vs. 'nin sembol olabilir. Kadim bir gravr.

175

SAYIU\R!N G!ZEMI

yanstyor alnas da olasdr. Kadin Alman geleneinde 8 parmakl

tekerlek ou kez yl sembolize etmek iin kullanlrd.
Sekiz, gerekle 7 gn olan bir hafta anlanna gelen Almanca acht

Tage (8 gn) deyiminde olduu gibi yuvarlak bir say olarak da kul
lanlabilir. Ayn ekilde Franszcada da "huitjours" (8 gn) vardr. Ja
pon geleneinde 8 , "sonsuz saylar" ierir ve antikitede Japonya'nn
kendisine, saysz adadan olutuu iin ksaca "8 byk ada" denirdi.
Ama ans getiren zelliklerine karn S'in popler, dinde ve byde
fazla rol oynamamas gariptir. Ama yine de, 8.8.88 tarihinde Alman
ya'da pek ok ift bu uurlu gnde evlenmek iin belediye sarayna
komutur.

176

BYTLM KUTSAL 3

9
9 says eiLli biimlerde yorumlanabilir. Bazen 9' ac ve kederle
e gren ve dokuzuncu mezmurun Deccal'i ngrdne iaret eden
Petrus Bungus'un vurgulad gibi katksz olumsuz zellikler ierdi
i sylenebilir. Ama 9 yine de, ac ekme ile balantldr, nk !sa
gl"nn dokuzuncu saati (gnein dou.undan itibaren, yani leden
sonra 3'te) lmtr. Nane [Latince nona'dan, n] denilen bu saat, bi
zim hala kullandmz noon'a [leden sonra] dnrken, zel bir
keisel balln da iareti olmutur sonradan.
Klasik antikiteden beri bilinen baka bir yorum tr de, 9'un m
kemne1lie yaknln vurgulamaktr: Truva 9 yl kuatlrntr ve
Odysseus ayn sre seyahat etmitir. Bu tr yorunlar, kayp gm
para meselini (Lnka 15:8-10) esas alan ortaa Hristiyan yorunlar
nn ounda grlr. Bu yorumlarda (ve Dante'de) bulunan n1elekle
rin 9 sralan mkennel 3'n yansmas olarak dnlebilir, bu
da her eyi saran Tanrsal Bir1ik'in mkemmel 1 0 biimini almasyla
tamamlanabilir. 9'un bu "cennetsel" yonuuunun bir baka yan da
8+ l'den tretilebilecek olan, oaltln1 ve zenginletirilmi olan
sonsuz nutlu1uktur.
Cerekte 9 says, Sani ve sunraki Yahudi-Hristiyan dnyasnda
ok nemli bir yer igal eLmez. Dahas, nemi 1-1int Germen ve Orta
Asya (Trk-Mool) gelenekleriyle balanllclr ve daha ok dnyann
kuzey ksmndaki uygarlklarna zg gibidir. Bunun scak yaz aylar-

177

Katalan gizemci Ramon Llull'un (1235 1316) 1 5 12'de Valencia'da yaynnla

nan Liber de a.scensu'sunda grld zre, Cennet ehri'ne kan 9 basanak.
1Jull ilk yazlarnda lslami gizemci melinlerden hayli malzeme alm, ama bun
lar Hristiyanla lyarlanaya kalkt Tunus'ta Mslmanlarca talanmtr

178

BYTLM KUTSAL 9

nn tan tersine ok souk 3 k ay yaanmasnn sonucu olduu bile

ne srlntr, ama bu iddiann salam temelleri olduu pek syle
nemez. Bu geleneklern ounda 9, gksel krelerle ve 7 gksel k
renin ve sabit yldzlan ieren gn st kemerinin tesinde olan en
yksek, dokuzuncu cennetle balantldr. lran ve Trk gelenekleri ve
kitap adlar ok sk olarak mih siphr'den (dokuz gk) sz eder. Mircea
Eliade bunun, kadim kozmik blgelerin katna karlmas olabile
cei gibi, kozmik aacn 9 dalna ait olabileceini de iaret etmitir.
Bu, 9 katl pagodalarn in'de bu kadar yaygn olmasn da aklaya
bilir.
9'un benzer bir rol, varoluun 9 aamal olduu Mslman Saf
lk Kardelii'nin felsefesinde de gzlemlenebilir: bir Yaradan, 2 tr
zeka, 3 ruh, 4 tr madde, 5 tr doa, 6 ynn belirledii fiziksel
dnya, 7 gksel kre, 2x4 elenenl ve son olarak hayvan, sebze ve
mineral krallklarnn 3x3 hali.
Baz uygarlklarda 9, ayn aamalaryla balantl grlmtr.
rnein kadim Mexico'da, dng kl-ay'ndan hlal, ilk eyrek, ve
nc oktanttan dolunaya kar ve tekrar kl-ay'a iner. Bu dnemsel
hareketlerin temelinde btn kozmosun eitli katmanlara blnm
olmas yatar: ller diyar 9 katldr ve yeryznn bir tr ara blge
olarak yerletirildii 1 3 cennetsi kat vardr. Bu 23 katla dnyann ya
yla balantl kutsal 5 saysnn toplam ayn says olan 28'i verir.
Bylece, Mexico'da 9, ller diyarnn, yeryznn ve -Avrupa ve
Asya'daki geleneklerin tersine kadnn sembol olur.
Kadim Meksika uitolojisine gre ller diyarnn en a1t katnda
gzken 9 rmak kadim in'de de bulunur, ama burada 9, tipik erkek
says olup glendirilmi 3'tr. in ller diyarnn 9 rma, ken-

179

180

BUYTLM KUTSAL 9

dilerini 9 bal ejderha olarak aa vururlar: bu ejderha mitsel kah

raman Yu tarafndan ldrlr ve ardndan kaplumbaa srtna kazn
m olarak ilk sihirl kareyi getirir. Bu kare sayfa 29-35'de grd
n1z gibi merkezdeki S'i kuatan 9 ksma blnmtr ve bylece b
tn dnya 9'lu gruplardan oluuyormu gibi dnlebilir: gk 9
blgedir; yeryznde 9 lke; her lkede 9 srada, her sradada 9
geit vardr ve okyanusta 9 ada bulunur. Binlerce yl nce mneccim
lerin yardmyla kurulan Pekin ehrinde 8 sokan ald bir mer
kez vardr, yani ehir bile dokuzkatl yapy yineler
Alanlarn dokuzuncu noktay oluturan bir merkez evresinde 8
ksma blnmesi baka uygarlklarda da bilinmekteydi. Bu ideal for
mun baka bir yansmas belirli bowling oyunlarnda lobutlarn ko
numunda bulunur ve topla 9'una birden ayn anda vurulmas mthi
bir baardr ve bunu belirtmek iin "sper" anlamna gelen Almanca

aile Neune "9 [lobutun] hepsi" deyii kullanlr.

in geleneinde 9 esas olarak cennet ve kozmolojik sorunlarla

Solda: Gksel Krelerin Uyumu. 9 gksel kre, bal ylan imgesinin altnda
cennetten doar Ye yeryznde son bulur. Her gksel kreye Musalardan bir
karlk gelir: Thalia (komedi) yeryzne aittir, Clio (tarih) Ay'a, Calliope
(epik iir) Merkr'e, Terpsichore (koral ark, dans) Vens'e, Melpomene (tra
jedi) Gne'e, Erato (ak iirleri) Mars'a, Euterpe (mzik) Jpiter'e, Polyh
ymnia (kutsal ark) Satm'e ve Urania (astronomi) sabit yldzlar cennetine
aittir. Sabit yldzlar cennetinin stnde, "Musalann lideri" (nusagetes) Apol
lon gksel krelerin uyumunu salar. Elinde klasik lir yerine bir barok mzik
aleti olan viola da gamba tutmaktadr. Apollon'un stnde Teslis'in gen
sembol vardr. Bakr zerine oyma, Athanasius Kircher, Obeliscus Panphilius
(Roma, 1650).

181

lslam kozmolojisine gre evren 9 gksel kreden kurulmutur. Yeryzne en

yakn olan, stnde Merkr ve Vens'n yer ald ay gksel kresidir. Gne
gksel kresi, 7 gksel krenin ortasnda dunlf ve bunun iin de ou kez
"Evrenin Merkezi" denir. Son 3 gezegensel kre Mars, Jpiter ve Satm'dr.
Sonra sabit yldzlara ait sekizinci gksel kre gelir. Buraya kadar yap, Batlam
yus'unkiyle ayndr, ama Harranl astronom Thabit ibn Kurra (. 901), "gn
dnmlerinin dzensizlii" olarak saptad sorunu aklayabilmek iin buna
bir dokuzuncu gksel kre eklemitir ve Mslman astronomlarn ou da
onu izlemitir. Bu dokuzuncu gksel kreye genellikle

fe1eh el ej!ah,

krelerin gksel kresi" denirdi ve hibir yldz iermediine inanlrd.

182

"gksel

BYTULM KUTSAL 9

balantl olsa da, insan bedeninin 9 ak ucuyla ve 9 tr uyumla da

zdeletirilir. Bilge stat lao-tzu'nun nemini vurgulamak iin, an
nesinin ona gebe kalndan 9x9 yl sonra doduu sylenir.
inliler gibi Moollar ve Trkler de 9 saysn ok severlerdi.
Trklerin nde gelen kabilelerinden birisi Dokuz Ouzlar olarak bili
nirdi. lnsanlann nnde 9 kez eilmek zorunda olduklar Moollarn
Byk Han' 9 sancakla ya da Cengiz Han'da olduu gibi 9 Tibet k
z kuyruuyla kendisini bell ederd. Kutadgu Bihg'i (iyilik Veren Bil
gi) yazan, onbirinci yzyl Orta Asya Trk airi Yusuf Has Hacib gJn
doumunu, n sra 9 altn renkli sancan tand hkmdarn g
rnyle karlatrr. 9 gksel kreden sz eden Trkler, "9'dan te
hibir ey yoktur" derler. Bununla birlikte bu saynn daha nemli
bir rol vardr: ortaa Arap kaynaklarnn aktard gib 9'lu hediye
ler vermek adettir ve dokuz (9) basite "hediye" anlamna da gelirdi,
nk -Mool Hindistan'nda bile

hediyelerin 9 paradan olutuu

varsaylrd. Krm Tatar Hanl'nn hkmdarlar bile 9x9

8 1 par

a hediye alrd. Tlrk adetlerinin ounun srdrld Mool I-lin

distan'nda, vakanivs Ebu'l fazl, tarkan grubundan bir memurun,
sularnn saysnn 9'u at kantlanmadka cezalandrlmayacan
yazar. Sibirya Yakutlar arasnda ise amanlar, by ayinlerine bala
madan nce arkalarna 9 n1asum erkek ocuk ve 9 masum kz ocuk
yerletirirlerdi.
Verilen btn bu rneklerden sonra 9'un Trke'de yuvarlak bir
sayya dnmesi anlalabilir bir olgudur. rnein "9 ayn arambas
hep birlikte gelir," demek insann stlendii iin g bela tamamlana
bilecek kadar artm olmas demektir. "9 dmle" balanan eyler
iyi korunuyordur. Dokuz kyden kovulan birisi her yerde dnce
sizce konuan br garibandr ve bir insan ya da hayvana dokuz babal
183

SAYILARIN GlZEtvll

9 yavrusuyla Zmrdanka in'de iyi

ok gl

bir yang

talih semboldr. 3'n karesi olarak 9,

saysdr. Zmrdanka

feng ve diil, huang elementlerin

(feng huag)

bazLlanna gre

eil,

birliini sembolize eder; bakalan da onu, eril

gcn en kusursuz nitolojik temsili olarak grrler.

demek pi olduunu sylemektir. Birisinin "9 kre 1 baston" olduu

nu sylemek, onun, strap ve elem annda tek gerek yardmc oldu
unu sylemektir.
Benzer ekilde 9, Anglosakson ve Alman dnyasnda da nemlidir.
Galler'in ilk sakinleri olan Kelt Kimmerler yasal ilerde olduu kadar
gnlk hayatta da 9'u kullanrlard. Dokuz adm uzaklk lmnde
kullanlrd: bylece ate evden 9 adm uzakta yaklabilirdi ve birisini
sran kpek sahibinin evinden 9 adm uzakta ldrlebilirdi. Yalnz
ca 9 kiinin birlikte birilerine saldrmas gerek bir saldr olarak g
rlrd. Ayn eyler Alman hukukunda da geerlidir: 9 adm yasal

184

BUYUTULMU KUTSAL U: 9

Dou Asya'nn binlerce yllk 9 kuyruklu tilkisi. Belirli bir yaa ulatktan sonra
erkekleri batan karmak iin kendisini bir gen kza dntrr. B u
gravrde sadaki maymun Songaku yalnzca yz yandadr, ama fledii ty
lerinden yzlerce maymun retebilecek gtedir. Gravr, Japon sanat }loku
sai ( 1760 1849).

bir ldr ve vergiler 9 nesne (rnein yumurta) ierir. Dokuz gn

de genellikle yasal bir dnemdir. boanm kadn 9 gn sonra eski
kocasnn evini terk etmek zorundadr; ayn ey kocann lmnden
sonra da geerlidir. Bir mlkn sahibi olma dokuzuncu kuakta son
bulur; ama bununla birlikte bir mlk ya da mezar 99 ya da 999 yl
lna kiralama adetinin 9'a likin bu eski yasal zelliin mi, yoksa
100 ya da 1000 gibi mkemmel yuvarlak saylardan kanmak iin
m yapld ak deildir.
9\n nemi Ingilizcede ve biraz azalarak da olsa Almanca deyim-

185

SAYlL.A.RlN GlZEMI

lerde de korunmutur. Bylece bir insan yapmak iin 9 terzi gerekir;

Alman masallarnda 99 minik terzi ortaya kar ve birisinin "neun
wie dich fress' ich zum Frhstck" (Seni kahvalt niyetine 9 defa ye
rim) diye tehdit etmesinin zayf birisinin sefil bir ifadesi olduu ko
layca anlalabilir. Bir diki ilerde 9 kez kurtarr ve birisi iki dirhem
bir ekirdek ortaya karsa buna "dokuzlarla donanm, " denir. Ola
anst nutlu olmak 9 . Bulut'a erimek [bulutlarn stnde dola
mak, -n] demeklir ve bu, modem Almancada Yedinci Cennet'e ula
mak diye ifade edilse de, eski Almancadaki 9'un yerine 7 kullanlma
snn rnei deildir.
9 says Kelt ve Alman masallarnda ve mitlerinde ok sk ortaya
kar. Kral Arthur, babasnn gcnn dokuzncu ksmdr; 9 kral
ona sayglarn sunmutu ve 9 kahyas vard; 3x3 gn hapse alllmt.
Bir ykde Alman kahraman 9 gn ve gece suyun altnda soluunu
tutar ve ayn sre boyunca uykusuz kalr; mzrakla vuruu bakalar
nn 9 mzra kadar gldr. Halk masallar dokuz ougun douu
nu hikaye eder ve 9 ocuu olan birisi gcnn kant olarak bununla
vnebilir. Fareli Kyn Kavalcs'nn ocuklar fltnn dokuzuncu
tonuyla byledii sylenr. Herkes kedilerin 9 canl olduunu bilir,
ama "9 kaml krba" ifadesi krbalama cezas iin olumsuz anlam
da kullanlr. Kedilerin 9 yana Yardklarnda kendilerini cadlara e
virebildii de iddia edilir ve Walpurgisnacht,

Mays gecesi cadlarn

99 (ou siyah) kedinin ektii arabalaryla Blocksberg'deki (Alman

ya'da Harz Dalan'nda) buluma yerlerine doru yolculuk ettikleri
dnlr.
Viking destan Vluspa'daki kahin kadn u arkty syler:
BHdiim dokuz dnya,

186

B1JYfL11 KUTSAL : 9

Bildigim dokuz aga, yce ortadaki aa

yeryznn tozu topranda.

Ve Shakespeare'in "tekinsiz kz kardeleri" yineler:

kere seninkini ve kere benimkini,
Ve kere daha, dokuz yapar
Huzur\ Bynn son<1 erii.

Alman mitolojisinde Odin 9 gn 9 gece aaca aslr ve bu sre bo

yunca 9 ark sylemesini renir. Tehlikeli kurt Fenris 3 zincir ve 6
baka eyle balanr ve tanrlarn en bilgesi Heimdallr'n 9 annesi
vardr. Daha dk bir sralamadaki ilahi varlklar nonad'lar ya da
dokuzun katlan biminde gzkrler; rnein Alman Valkirileri 9
tr elftir ve kadim Yunanistan'da Musalar 9 tanedir.
Dokuz, Alman halklar arasndaki kurban trenlerinde de nemli
dir: ya 9 ey kurban edlir ya da kadim Danimarka'da olduu gib,
her biri erkek olan 9 ban sunulduu byk kurban trenleri dzen
lenirdi. nemli bir dinsel say olarak kadim 9'un nemi her trden
by iinde kullanlmasna yol amtr. Thuringia'da kzlar 9 eit
yemek at toplarlar ve sevdiklerinin ruhlarnn onlara gzkecei
umuduyla geceyars bir masann etrafnda toplanrlard. Almanya'da
yeni doan bir bebein 9 gn boyunca kendisini ya lme ya yaama
hazrlad inanc ok yaygndr. nsanlarn kendisini hayvana evir
mesi ya da tam tersi, genellikle dokuzuncu gnde yaplrd, kuu ba
kireler ve Valkirilerin 9 yl sonra yer deitirdikleri dnlr. 9 sa
ysnn hayaletlerle ve ruhlarla bu balants bir ryay 9 gn kimse
ye anlatmamay gerektirir ve benzer ekilde birisi bir hayalete rast
larsa 9 gn boyunca bu karlan1adan sz etmemesi gerekir.
Byl say 9, belirli hastalklarn iyilemesinde de rol oynar.

187

SAYILARIN GiZEM!

Iyiletirmede ou kez belirli bir edim 9 kez yinelenir; bylece by

nn etkisi altndaki kii 9'dan 1 'e doru geriye sayar ve bir kurdele
dek 9 dmn burkulmu ayak ya da ele iyi gelecei dnlrd
(bu gelenek lskoya'da ve Almanya'da blnirdi), 9 ei hastalk 9
zel bitkinin karmyla iyletirlebilr ve (Almanya) Gtlingen'de,
Paskalya'dan nceki perembe gn, 9 eit yeil sebze ieren

Negenstiirhe, "dokuz kat gl" denen bir orba hazrlanr. Nenhrlu

lersegen, yani kutsann 9 eit bitkinin 9 cine ve 9 tr zehire kar
yardmc olaca varsaylrd; bu bitkiler 24 Hazirandaki St. .John G
n toplanp buket yaplrsa gleri daha da arttrlm olur. Alman
ya'nn baz blgelerinde, 9 farkl aatan yaplm bir taburenin bir
kiliseye yerletirilmesiyle hrszlarn kolayca yakalanlacana inan
lr. Alnanya'da byk sknt zamanlarnda l\Totfeuer denen ateler ya
klr. Byle bir ate yakn1ak iin 99 kiinin al rp getirmesi arttr
ve blgedeki btn tehlikeye dm insanlarn ve hayvanlarn alev
lerden 3x3 kez uzaa kamalar gerekir. Daha ho olan arl arda ak
geen 9 gecede ayn 9 yldz saymay baarabilen kiinin isteklerinin
yerine gelebileceine dair batlinantr.
Eski halk masallarnn ounda kahraman dokuz kat gldr ve
9 nemli grevi yerine getirmek zorundadr. Bu balantda elenceli
olan ey orta lsvire'deki Uri kantonunda saptanan bir inantr: bir
yavru kz 9 yl beslemesi gereken kiinin bunu ilk yl bir inein
style, ikinci yl iki inein ve en son olarak da dokuz inein style
besleyerek yapmas gerekir. Sonra bir bakire tarafndan yredeki s
radaa gtrlr ve serbest braklrsa dadaki btn cinlerin ve gob
linlerin stesinden gelir.
Dokuz, mkemmellik says ya da nihai snr olarak da kullanlr
d. "Dokuz adamn ii" anlamna gelen ve allmadk derecede byk
188

BUYUTULMU KUTSAL U 9

Ak tanns Kandarpa (ya da Kana) bir ok ve yay tutuyor, 9 kzdan olumu bir
filin stnde. Ondokuzuncu yzyl, Bhubaneshvar'dan kat zerine boyama.
Jutta Jain Neubauer'in akladna gre bu resimlere elik eden yk genellik
le yle anlatlmakta: Radha'y zleyen Krina, Vrindavana Ormanlan'nda do
lar. Gopiler (inek bakcs kzlar), Krina'ya ya da bir bakasna duyduklar de
rin aktan ya da onu Radha'dan soutmak ve kendilerine balamak amaC1yla
kendi Ycutlanyla bir fil oluturmaya karar verirler. Dnmeye dalm olan
Krina bu bileik yarat gerek fil zanneder ve zerine biner. Ak ve zlem
dolu olarak Radha'y ararken, yaptklar oyunun ilemesinden honul gopiler
birden "fil"i bozarlar.

ve etkileyici anlamnda kullanlan Almanca l\Teunminnerwerk ve ok

yetenekli birisini belirtmek iin kullanlan nemhandig, "9 kollu," bu
nun kantdr. Benzer ekilde netniungig, "9 gzl," ok kurnaz ve

189

SAYILARIN GlZE"l'.vH

hin anlamna gelir ve mthi zeki birisi neunmalklug, "dokuz kat akl
l" dye bilinir (b sonuncu deyi hafif onaylamayan bir anlamdadr).
Yunanistan, 1ran ve IIindistan'n Hint-Germen geleneinde devler
ve kahramanlar 9 kol uzunluundadr; buna Farsada naugaza denir
ve ayn ey lncil'de ad geen Basan Kral ()g iin de sylenir. [)okuz,
Hint terimi naulal?.ha'da saysz byklk ve mkemmellii ifade
eder, bu terim 900.000 deerinde olup masallarda ve halk masallarn
da en deerli kolyeyi ya da en imrenilen mcevheri belirlmek iin
kullanlr
9\n karanlk yn birka Nordik, zellikle de Fin mitinde ortaya
kar: rnein 9 ktcl erkek ya da kz karde olarak. Bu trden bir
gre daha ok kuzey blgelerinde rastlanr. Bu kt ruhlarn kutup
knn dokuz uzun karanlk aynn canl simgesi olduundan phele
nilebilir. Bir Fin masalna gre Kippunaki Da'nda 9 maara bulu
nur, her biri 9 kol derinliindedir, bycler insanln ac ve st
raplarn burada depalamlardr; bu srada Furia Iiilta ve eytan in
sanl yok etmek an1acyla dou tepesinde salgn haslalklar hazrlar
lar. Fin geleneinde, hastalklar, ac ve zararl hayvanlar 30 yaz ve 30
k sren bir hamilelikten sonra yal bir kadn doururlar, sonra ka
dnn 9 olu olur, onlar sudaki bir tan zerinde dourur. Estonya
nasallanndaki Kuzey Kraliesi'nin 9 kt olu da byk bir olaslk
la buna paraleldir. Ana sevginin ilacnn sevgi olmas gibi, mutfan
evresinde 9 kez dolanlarak Fin ev tanrs Tontu'ya yakarlabilir ve o
da, kn en karanlk 3 aynn aileye yapaca her neyse onu yerine
getirir.
9'un zel bir yerinin olduu Hint-Gernen miras kadim Yunanis
tan'da da gzlemlenebilif. ller diyarndaki SLyx lrma'nn 9 dne-

190

BUYTULM5 KUTSAL 9

n1eci vardr ve Apollon onuruna Delfi'de hazrlanan enlikler doku

zuncu yllarda yaplr. Bu dnen daha sonra 5 yla drlmtr.
Antikitenin son zamanlarnda Zeus onuruna verilen bir festival her
dokuzuncu ylda Lykia Da'nda dzenlenirdi. Sylentilere gre insan
blle kurban edilirdi, ama yine ayn sylentilere gre ldrme ayinini
dzenleyen kii de 9 yllna lkeden srgne gnderilirdi. Pata
ra'daki Dionysios enlikleri srasnda 9 erkek ve 9 kadn ayini kutlar
d . 9 Musann elik eLii Apollon 9 telli -daha nce 7 olduunu gr
mtk- lirini tard ve mitin bir eitlemesine gre annesi Leto'nun
ii 9 gfn 9 gece srer ve zavall anneye yardmc olan Eileithya on
dan 9 paral bir gerdanlk alr. Bu gerdanln, gebeliin 9 ay bo
yunca embriyoya kan ve gda getiren gbek bayla bir balants
olup oln1ad ayr bir konudur.
9 Musa pek ok dnre ve yazara esin kayna olmutur; Hero
dot bu nedenle onlarn erefine yaptn 9 blme ayrrd ve Yeni
Platoncu felsefesi Yahudi, I-Iristiyan ve lslami gizemci dncenin ge
liiminin nemli bir paras olnu olan Plolinus\n Enneadlar'n, " 9
Kilap" dnnek ok d a ilgisiz kamaz. Bir rivayete gre Platon 9x9
=

81

yanda lmeni niydi zaten:

I--Iristiyan evrelerde 9 genellikle Teslis kavramyla balantldr.

Dante'nin Ilahi Kornedya's bu l semboln kullanhnn en iyi r
neidir. Balangta eserini 3 dizelik ktalann, terzine'nin iirsel bii
niyle oluturmutur, her ey Teslis'e gndermede bulunur, sonra bu
yap Cehennem'de eytanca bir ekilde arptlr. 3'n l 'den daha kap
saml alnas gibi 3x3

9 insanln Tann'yla ilikilerini daha iyi

ifade edebilir ve gerekletirebilir. 1\1eleklerin sralan 9'ludur ve bu

9 , Dante'ye gre, sevgilisi Beatrice'de ortaya kmaktadr; Yeni I1a

yat'ta (30:26-27), "Bu say onun ta kendisiydi," demesi meleksi dn191

SAYILARIN GlZElv11

yan1n yansmasdr.
Roger Bacon'a gre, yldz fahnn dokuzuncu burcu yolculua ve
seyahat etmeye, dine, inanca ve ilahilie gndenne yapmaktadr. Tan
r'ya tapnann, bilge1iin, kitaplarn ve kutsal metinlerin burcudur
ve genellikle "byk talili" diye bilinen Jpiter'in hkmranl altn
dadr. Bu nedenle 9, belirli koullar altnda, ans getiren bir say ola
rak dnlebilir. rnein, lsvire'nin Aargau eyaletinde, hasatn so
nunda tarladan toplanan son 9 msrn bulana ans getirdii sylenir;
buna Glchshorn, "iyi ans tanesi" derler.
9'un zaman ls olarak eki rol, L.ttich'in belli bir anlam
olan saylar zerine olan kapsaml incelemesinde alntlad u inge
ne iirinde ina edilir:
Hier im Wald an grnen Hage
steh ich Anner schon neun Tage,
will nein Uebschen einmal sehen:
l lier muss es vorbergehen.
HRtt' es Ksse mir versprochen,
stande gem ich hier neun Wochen,
\Vrden jemals wir ein Paar,
stande leh hier auch netn Jahr!
(Kaldgm orman yeilinde,
zavall ben; dokuz gn, gn be gn,
grmek iin gerek akm:
Biliyorum buradan geecek.
Bana bir pck sz var,
Daha dokuz hafta kalnn1 gerekirse;
Yeter ki evlenmeye raz olsun,
Dokuz yl ok da uzun grnmyor banal)

192

BYTLl\lll: KUTSAL U: 9

e.e. cummings de benzer bir yaklan1 gsterir:

ayaklann gittigi her n1il iin
kalp dokuz nl kaLeder..

193

TAMUK VE MKEMMELLK
10
Sayna ilemini yaptmz parmaklarn says olduu
iin eskiden bu sayya yksek paye verilirdi

Romal air Ovidius byle sylyor ve en azndan bizim gelenei

mizde 10 parmak, bildik onlu sistemin temeli olarak ie yaram g
zlikmektedir. Gerekten de W. Hartner'in gstermi olduu gibi, an
tik dnemdeki sayma sistenlerinin ounun da teneli olmutur. r
nein eski Msr'da, lotus iei iareti 1000 ve sandal iareti de
10.000 anlamna gelirdi. Pisagorcular iin l'un nemi her trl ku
kunun tesindeydi, her eyi kapsayan, her eyi snrlayan "ana" ola
rak kabul edilirdi. llk drt saynn toplam olduu iin (! +2+3+4

10) asli bir varlkla, almn kutupsallyla, ruhun l etkinliiyle

ve 4 elementte grdmz gibi maddenin drtl var oluuyla ba
lantlyd. Yani 10 her eyi iermekteydi ve geometride ekenar gen
olarak gsterilebilirdi:

lO'da okkatllk daha yksek bir dzeyde yeniden birlie dner,

lO'un yeni bir okkatlla doru ilk basamak olmas 100 ile balayan
baka bir basamaa yol aar ve bu byle devam eder. Mistik biimde

194

llahi varlk olarak gnostik athropos'un (insan) kendi iinde 4 elementi tama
s ve lO'la balantl olmas "mkemmellik" anlamna gelir, nk ilk drt tam
saynn toplamdr 1+2+3+4. Gravr, Albertus Magnus, Philosophia Natura
lis'den ( 1560)

195

SAYILARIN GlZEMl

sylersek, 1 00 ve lOOO'in ayn olmas gibi 1 ve 1 0 ayndr.

10 okkatllktan ortaya 1kan birlii temsil ettii iin Aristoteles
10 kategori olduunu sylemitir ve ayn duygu, bilgelik kitaplarm
ve szleri onlu gruplandran birok gelenekte de yansr: rnein
Hindislan'daki 10 kitapl erken dnen Rigveda ya da Musa'ya verilen
10 Emir. Budiznde de 10 emir vardr, S'i rahipler iin, S'i rahip ol
mayanlar iin ve lslam gizemcilii tarihindeki Sufiler iin en eski ku
ral 10 ksn.dan oluur ve onbirinci yzyln balarnda Ebu Said-i
Ebu'l Kayr tarafndan gelitirilmitir.
Yahudi gelenei her zaman 10\n merkezi rolnn farknda olmu
tur. Yalnzca lsrail'e verilen 1.0 Emir deil, Zohar'da sylendii gibi
dnya 10 szckle yaratlmtr, Tekvin l'de u en az 10 kere sylen
mitir: "Ve Tanr konutu." Adem ve Nuh arasnda 10 kuak vardr.
lO'un olumsuz bir zellii ok nadir ortaya kar, Msr'daki 10 fela
ket gibi. Yahudi Kefaret Gn olan 10 Tiri'de gnahlarn itirafa 10
defa yinelenir ve Yahudi Yeni Yl Ro Haana'da 10 kutsal ayet lO'lu
gruplar halinde okunur. lO'un nemi, Gershom Scholem'in betimle
dii zre, btn varoluun temeli olan, hi ara vermeksizin ve yeni
bir balang olmakszn grnen ve grnmeyen yaratl dnyasna
akan hakiki ilahi varlklar dnyas olan 10 sefirot, yani arketipsel a
ln kavramn gelitiren Kabalistlerin speklasyonlarnda daha da
akt1r. 1 O sefirot'un biimi bazen, adam

qad1non'un,

asli Adem'in,

koznik biimi o1an nahroposapia olarak aklanr. Pisagorcu eilin

lerin sistemi en hayranlk uyandracak tarzda incelikle ileyerek etki
ledii kesindir. Kabalistik sistemin altnda yatan fikir, tanmn te
sinde l birlie alan birliktir. Bunlar daha yksek 3 sefirot'tur : le

ter (beyaz renk), hohhmah (gr renk) ve binah (siyah renk). Drdnc
sefirah olan hesed ya da gedullah maviyle balanLldr, beincisi olan
196

TAlv!LIK 'v'E lvIUKEM:VfELLlK: l O

Komik bir Alnan iirinin elik ettii insan hayatnn l O aanas: l O ya, ocuk;
20 ya, gen: 30 ya, erkek, 40 ya, baarl: 50 ya, durma; 60 ya, yallk ba

lar; 70 ya, yal adam; 80 ya, hibir ey bilinmez; 90 ya, ocuklarn elencesi:
100 ya, Tannnn nerhameti onunla olsun.

Augsburglu Abraham Bach tarafindan tek yaprak olarak basln11t1r. Aa

m<th.r ortalana nr<len ok, 10 ve 100 saylannn "mkemmel" karakteriyle
belirlennitir

gevurah ise krnzyla ve bunlar kombinasyonlar dokuzuncu sefirah

olan yesod ise koyu mor olarak gzkr. Altnc sefirah olan lferet

(san renk) yedinci netsah'la (yeil) ve sekizinci hod'la (turuncu) iliki

lidir. Bunlar s ray la drdl'nc ve beinci sefirot'la balantldr ve son
nokta onuncu sefirah olan nalhht ya da Shehhinah'tr.

1 97

SAYILARJN GiZEMi

10 sefirot arasndaki balantlardan btn kozmik yap ve isel ila

hi etkinlik gelitirilebilir ve ortaa Kabalistleri, harflerin ve harfle
rin saysa] deerlerinin gematrik manip1asyonlarn byk bir bece
riyle kullanarak bunu yapmlardr. Bununla birlikte lO'nun yalnzca
ar gizemci zelliklerinin zerinde durmak ve ok pratik bir zelli
i olan ondal unutmak hakszlk olur.
Doal olarak Hristiyan yoruncularn da lO'u kullanmalar gerek
mitir. O zanan unu sordular: Roma rakam X

10, lsa'nn hana,

Yunanca Xtistos olarak yazlan adna ve de 10 Enir'e bir gnderme de

il de nedir? Aynca lsa'nn adnn ilk harfi olan iota'nn saysal deeri
l'dur. lncil'in alegorik yorun11annda 1 0 , Teslis'in 3 kiisine ve ha
yatn 7 elenentine (kalp, ruh, zihin art 4 element) gndermeli olarak
anlalabilir. Ayrca meleklerin says olan 9 ile insan, yani l'in top
lan olarak ya da ?'si Kutsal 1- uh'un hediyesi olan (erkek ocuklar) ve
geri kalanlar inan, umut ve n1erhamet lemesini kiiletiren (kz
lar) Eyb'n 10 ocuuna bir gnderme olarak da aklanabilir Baka
yoruncular 1 O Emir'in, 3'nn Tanr'ya tapmaya ve 7'sinin insanlar
arasndaki ilikilere ilikin olduunu kefetmilerdir.
On 1slan1i gelenekte de rol oynar. 5 isel duyu S dsal duyuya
karlk gelir ve Muhammed, ilk Mslmanlar arasnda "cennet vaat
edilmi 10 kii"den sz etnitir. Bunlann adlar ok sk olarak sekiz
gen biimindeki nuskalara yazlmtr (tipik olarak gksel arn
lar olan biim). Peygamber rneini izlersek, balca gizemli liderler
kendilerini 10 zel mritle sarmlardr, en azndan efsaneler byle
syler. Trk bilginler, onuncu Osmanl imparatoru Kanuni Sultan
Sleyman'n hicretin onuncu yzylnn dnmnde doduunu ve 10
ocuu olduunu kefetmekten rnemnun olmulardr. Byk bir y
netici olarak ona 10 erdem atfetmek kolayd; fethettii ehirler ve l198

Zohar'n eski bir elyazmasnda gsterildii biimiyle sefirot aac, yani Hayat
Aac. 10 sefirot retisi, Safed Kabalistlerince gelitirilen 4 dnyaya dair sonra
ki grllleri etkilemitir.

199

SAYILARlN GlZElvfl

keler onun katlan ile ifade edilir ve lkesindeki air ve hukukLtlar da

1 O ya da 10\n katlar kadardr, yani ideal mkemmelliyet saysna
ulaln1tr.
Bu iyi niyelli oyunlara gre daha ilginci ve ruhsa} olarak daha
nenhsi, lO'un Ismaili gnostik eserlerdeki nemidir. Saflk Kardeli
i, 2 rakam1 ilk say olduu iin l'un zel bir neni olduuna ia
ret etnlilerdir (onlar Arapa saylar kullanrlard ve ayn dnendeki
Avrupallar ise hantal Roma saylarn). Klasik lsmaili felsefesi, zeka
sahibi olanlar ya da banelek trleri olarak betinlenebilecek 10 yk
sek hudut olduunu kabul eder. Bu 1 0 , balangsa] Bir, ilk ift ve
nc zekz'dan oluan 3 ve art olarak

melek ocuklan oluur. tk

derece, konumac olarak Tlahi Yasa'y resnen haber vermek zorunda

olan "haberci" resul'dr ve gezegenlerin tesindeki en cennetsel geze
gen ile balantldr, alalan izgi "gvenilir m iras"ya, vasi'ye (bat
ni yurun1dan sorunludur) ve inama (SC1Lrn gezegeniyle balantl
dr) kadar iner ve ruhsal rehberler sralamasnda en alak noktayla
balanul olan onuncu basanak olarak gzken ayalt dnyaya kadar
inneye devan eder. Peygarnber'den ve tarihsel tezahre gre gveni
lir nirass Ali bin Ebu Talib'ten sonra Muhammed lbn lsmail'e ka
dar 7 iman1 gelir. Onu da sralarrada onuncu olan kairn ez-zcnan izler
ve o, dirilii gsterecek olandr. Tran'n gnostik geleneklerinin ustaca
1 slaniletiriln i bir biirnde lsnaili gelenekte varln srdrm.;_;
olnas olasdr.
iilerin geri kalan ksm iin lO'un baka bir anlan11 vardr. Pey
gamber'in torunu Hseyin bin Ali hkmetin askerlerince 10 Muhar
rem 6 1 'de (!O Ekim 1861) Irak, Kerbela'da ldrld. Peygamber za
inannda Aure ad altnda oru gn olarak kutlanan bu g-Ctn, nilyon
larca dindar ii iin, Hristiyanlarn Kutsal Cun1a'syla karlatrla200

l O kollu ve Vinu'nun 10 vcut buluuyla (avatarlar) Tanlrik dny::. figr.

Bez zerine gua, :>Jepal, onyedinci ylzyl.

201

SAYILARIN GIZEM!

bilir byk strap andr. Muharrem ay srasnda deh meclis, " 1 0 top
lant" ok sk toplanr, Kerbela ehitlerinin kt kaderi anlr ve
imamlarn ektiklerine dair saysz dini risale 10 blm ya da ksm
da toplanr.
Ama biz daha az mislik konulara dnelin. 10, zellikle de askeri
yeyle balantl olarak daha byk bir nem tad onlu sisten ne
deniyle bilinir. Trke " 10 kiinin lideri" onba'y, tam olarak Roma
llardaki centurio'ya karlk gelen 100 kiinin lideri yzba zler. Es
ki Roma'da 10 askere kumanda edene decan denirdi, ama artk bun
dan tretilen dehan, dean [papazlkta bir rtbe] ya da doyen [kdemli]
terimlerini ayn anlamda kullanmyoruz. Decimate [bir grupta her on
kiiden birini alp ldrmek, -n] szc, Roma ordusunda isyan
olduunda onuncu sradaki askerlerin idam edilmesi geleneini anrr
satmakta. Denarios, dinar onlu para sayma sistemine iaret eder. Bu
nun1a birlikte 1ranl bir air 10 azl bir zambaktan sz ettiinde ni
yeti, netaforik olarak bu iein, say?lZ ta yapra azyla Tanr'nn
sessiz vgsn yaptdr. Avusturya1 arkiyat ]oseph von Han1mer Purgsta1! (. 1856), lran'da hbir doabilimci ona byle 10 ta
yaprakl bir zambak gsteremediinde hayalkrklna uramtr..
Ama baka daha byk pek ok say gibi 1 O da ok kez yuvarlak say
olarak kullanlmtr.
En nihayet pek ilgisi olmamakla birlikte, psikologlarn lO'u
2xS'in sonucu olduu iin evliliin simgesi_ olarak grdklerini sy
leyebiliriz, lu1k 2 , Eros'u S'e, yani dahi ll bir tavra dnt
rr.

202

Resim 1 : Yaradan dnyay boyut, say ve arla gre lyor. Resim Meseller
1 1 :2l'i esas almstr. Augustine de yle dnml: "Birer saylan olduu iin
btn varlklarn biirni vardr. Onlardan bu saylan alrsanz geiye hibir ey
kalmaz. Onlarn olduu yerden deil, saylarn olduu yerden. nk onlarda
llm olduu kadar z vardr.'' (De libero arbitrio, kitap 2) Onnc yz
yldan kalma bir Franszca Incil'den elyazn1as resimlemesi.

203

Resin 2: AlbrechL Drer'in nl oymas Melacolia I ( 1 5 1 4) gizli senbollerle

doludur. Kank, kasvetli doas Drer'in yaamnda bir dnm noktasn yan
str. Sada yukandaki sihirli kare, Jpiter karesi denen eydir; kasvet1i zellik
lerle gzken btn olunsuz deerleri olurnlu deerlere evirir. Bu oynann
yapld yl, Drer'in annesinin ld yldr; lm tarihi olan 17.5. 1514 sihirli
karede \Trilnitir. Drer'in ayn tarihlerde yapt Atl, lm ve eyla ile )ero e
Hfcreside oyn1alan, sanatnn iine dt sorunlar anlamamz salar. ''Bize
bRkan yal Satm'n yzdr, ama onda pekala Drer'in kendi yzn gre
billrlz." (Panofsky-Saxl) Nfelacolfr I, '"Satrn' den korkan" olarak bilinen ln1pa
ralor Maxinlian iin yaplmLtr; nelankoli, can sknls ve kadere kar yar
dmc olacag dnlmt.

204

Resim 3: "Omnia nodes arcanes connexa": Her ey her eye gizli balarla bal
dr. 1665'te ilk defa sihirli kareleri inceledii Arithwlogia sive de abditis tunero
nn nysteiis adl kitab yazan Athanasius Kircher'in dsLuruydu. Bu resim da
ha nceki bir kitabn, Mag es in (Ro1na, 1641) i kapak sayfasyd. Ortadaki
''Tann'nn gz" evresinde toplanm dairesel semboller bir Hayat Aac olu
tunnaktadr. Kircher'in dsturu Tanr'nn gznn stndeki ince uzun bay
raa yazlrrustr.
'

205

Resim 4: "Omnia ab una": Btn yaam Bir'den ve Bir araclyla gelir; Adem'i
yaratan Tann'nn soluudur. Sicilya'daki Monreale Katec rali'nden mozaik,
onikinci yzyl.

206

Resim 5: Dnyann sonunu ilan eden drdnc boru. Vahiy'in 8. babndaki

betimlemeye gre St. Sever (Gascony) Apocalypse'inden minyatr.
Elyazmasnn aa ksmndaki 4 kurumu aa dnyann o anki durumu
nu antrr. Yedinci boru flendiinde, yaam tamamen sona erecektir.

207

Resim. 6: Her biri, tapnan yukansndaki tahtta oturan Rabb'n nnde "Kut
sal kutsal kutsal" arksn syleyen 6 kanatl alt melek ocuk, laya'nn ryas
nn bir temsili (6:1. 3). Bamberg Katedrali hazinesinde bHlunan elyazmas bir
Torch'tan minyatr, 1000 civar.

208

Resim 7: tv1kemmel lO'un yeniden kuruluu. Cennetin krnllrn ykseli 'Neideler Nei
desi"nin minyatr sslerinden, Reichenau Okulu, y. 980. Wolfram von den Steinen bu in
geyi yle yorumlamlr: "Cennetlik k:llahlk silsileleri, Rabb'n tilihnn nnde nbet tu
tuyor, her silslle l bir sembolik grup halinde. Hep birlikte dokuz taneler, on Yaradnn'n
Altn Saysyd, ama O, Lucifer'in dt.iyle zayflamtr ve imdi takdis edilmi insanlarla
esk gcn kaznnmast gerekmektedir. Resimdeki rya bunun nasl baanlacan gsler
mekte: en alt seviyede soldan gelen bakireler, kadnlar ocuklaryla birlikte sadan geliyorlar
- yine her snf ldr. Ortada papaz olan ve olmayan erkekler ikililer halinde ylkseliyor
lar ve onlann nnde bir grup ocuk durmakta. Btn bunlar ar ssl Ecclesia, Kilise, ta
rahncbn gtrlmekte. onun yannda kanall bir haberci gzkyor."

209

Resn 8: Kuzu'ya tapan 24 lhtiyar (Vahiy 4:4). Kuzey Fransa' dan minyatr, y.
870.
210

DLSZ SAYI
11

Elf ist die Snde Elfe berschreen die zehn CJeboLe.

(Onbir gnahtr. Onbir On Emir'i ihlal eder.)

Schiller'in Piccolomini adl oyununda bilge mneccim Seni'nin a

zndan seslendirdii bu hkm geleneksel bir grtr, 1 1 genellikle
olumsuz eylerle balantl olarak dnlr. l'dan byk l 2'den
kktr, ok nenli iki yuvarlak saynn arasnda yer alr ve bu ne
denle de baka her saynn en az bir olumlu zellii varken 1 1 , orta
a yorumcularnca srekli olarak ad rnalan parte1n, katksz olumsuz
anlamda yorumlannlr. Onaltnc yzylda yaayan saybilimci Pet
rus Bungus, " l l'in ilahi hibir eyle balants yoktur, hibir ara
onun yukarsndaki eylere ulaamaz, ne de hibir meziyet," diyecek
kadar ileri gider.

l 1 'i

gnahkarlarn ve kefaretin says olduunu d

nr. Ortaa teoloji yaptlarnda ok sk olarak " 1 1 byk hata"can

sz edihr. Mslman Saflk Kardelii de l l'e olumsuz bir ar11n1
ykler; lO'dan byk "dilsiz" asal saylar zincirindeki ilk "dilsiz" sa
y olarak grr.
Aslnda 1 1 , 12 burtan birisi srekli olarak gnein arkasnda kal
d, yani grnmez olduu iin burlar kuayla ba1anth gz
kr. l'sh Bayram Haggadah'nda bu ima edlir (bkz. s. 36) ve Yu
sufun dnde (Tekvin 37:9) gne, ay ve onbir yldz saygyla
nnde eilirler, bu "yldzlar" byk bir olaslkla "burlar kua
21 1

nn burlar" diye yorumlanabilir. Bu Lr yorumlarn Lerrehnde, 1 1

devasa yaratn destekledigi Tiamat'n, kaosun, dzen geliren tanrla
ra kar verdii mcadeleyi betinleyen Enuma eii'te anlatld zre
kadm Babil yaratl miti olabilir. Ik tanrs Marduk bu 1 2 dma
nn hakkndan gelir; bununla birlikte onlar ldrmez, semaya yerle
tirir ve bylece kendisi gne tanrs olduu iin onlardan birisi s
rekli nnde duracaktr.
Bu mitolojik gruplamalara ek olarak, tarihte de 1 1 kiilik grup
lar bulunur, ama bunlarn ortaya k nedenini aklamak neredeyse
olanakszdr. Bunlar arasnda rndan km Dionysian orjiler kl
tne kar olarak kadim lsparta'da i l kadnn kurduu Dionysiad
larda bulunur. Kadim Roma'da 1 1 kiiden oluan bir birlik sulular

Sol: Peleriniyle 1 1 (bin) bakireyi koruyan St. Ursula. Dyt ist die wairhafttige ind
gantze hysto1ie der hilligen XI dtset Jo.ifauw eid nertelersche'in ( 1 1 .000
Azize Bakirenin ve ehit Olularnn Doru ve Eksiksiz Hikayesi) kapak sayfa
sndaki gravr, Kln, 15 l 7. Sc: Kln ehrinin armal kalkan; 1 1 kk alev
sembol St. Ursula'nn bakirelerine gnderme yapmaktadr

212

DlLSl7- SAYI: 1 1

izlemek ve sulan ortaya karmaklan sorunluydu

baka bir deyi

le bir tr polis gcydler. Peki ama bir futbol takun neden 11

oyuncudan oluur, nken1mel ] O art kaleci? Neden Almanlar penalt
vuruuna eUn1eter ( 1 1 metre) derler? Yalnzca oyun ve spor tarihileri
1 1 'in bu kullanmn aklayabilir; yoksa I'riedjung gibi bir psikolo
u izlersek, bu ve benzeri oyunlardaki 1 1 oyuncuyu insann nken1ne1 oln1ayna bir gnderme olarak gnnen1iz gerekir.
te yandan Rene c;-uenon son zamanlarda, 1 1 'i, "hieros gamos'un
byk says," makrokozmos ile mikrokoznosLn kutsal evlilii ola
rak aklayarak olumlu deerlerini vurgulanaya almtr. Bu all
madk yoruma gre 1 1 , .5'in (2+3) ve 6'nn (2x3) kon1binasyonudur.
Alnanya'nn Rheinland eyaletinde karnaval n1evsin1inin 1 1 . ayn
1 1 . gfn-C saal l l : l l'de balamasn, l l'in arkasndaki gizli herhangi
bir gizenden ok bu tarihin elenceli biimine atfetmek gerekir. \/e
efsaneye gre

St.

Ursula Kln'e, her birinde 1000 bakire olan 1 1 ge

milik br filoyla gelmitir; bu say byk bir olaslkla " J O'dan bile
byk" anlamnda yuvarlak bir say olarak kullanlntr, nk 11
kendisinden nce gelen 1 O'u sk bir ekilde m hrlyor olabilir.

213

KAPALI DARE
12
5 ve 7 kutsal saylardr,

Onlar 12'de dinlenirler.

Bu da, ! !'de yaptnz gibi yine Schiller'den bir alnt; Piccolomi

ni'de kadin1 bilgeliin sesi mneccim Seni'ye 12'nin ok byk bir
anlan ve etkinlikler dairesi olduunu syletir. 1 2 her eyden nce
3x4'n sonucu olarak grlebilir, yani ruhsal olanla maddi olann bir
kombinasyonudur; ikinci olarak iki nemli saynn 5x7'nin toplam
dr. 12'nin ilgin yan burlar kuann gzlemlenmesinden ge1iti
riltnie benzemesidir. Kadim Babil'de ok iyi bilindii gibi ay 12
noktadan geerdi, tabii gne de. Ayrca antikiteden beri bilinen

J2

kuzey, 1 2 de gney yldz vardr ve bunlar yaayan ve l 24 hakin1

mitini etkilemi olabilir; ayrca 1 2 kapnn cennete, 1 2 kapnn da
Msr gne tanrs Ra'nn geceyi geirdii ller diyarna almas
nn yan sra kadim uygarlklarn ou, zellikle de Yakn Dou'daki
ler, 12'li sistem zerine kurulmutu ve yl 12 aya b1erlerdi. Willi
Hartner'in aka gsterdii gibi bunun en nemli istisnas Latin
Amerika'nn yksek kltrleridir.
Etrsk kltrnde de ortaya kan burlar kuann 12 burcu b
yk bir olaslkla saysz miti, efsaneyi ve masal etkilemitir; bu
kltrde tanrlar, kahramanlar ve neml ahsiyetler 12'li gruplar ha
lindedir ve zaman 1 2 saat, gn ya da ylla belirtilir genellikle. Argo
nautlar milinin burlar kuayla ilikilendirilmeye allmas gibi

214

KAPALI DAiRE 12

Herakles'in oniki ii de gnein burlar kuanda izledii yo1la ili

kilendirilmeye allr. Bu tr abalar yzylmzn banda ok mo
dayd; bununla birlikte mit ve efsane de astrolojik benzerlikler bulma
konusunda ok dikkatli olunmaldr.
1 2 says, kadim Yakn Dou'da ve Akdeniz dnyasnda nemli bir
yuvarlak sayyd. Tarihsel olarak lsrail'in 12 kabilesi hibir zaman 1 2
olnantr ve ancak yine de bir birlik oluturn1ulard. Eski Ah'te
1 2 says ok geer: Elim'in 1 2 su kayna (Saylar 33:9), Harun'un
omuz1uk1anna konan ve zerlerinde, 1 2 lsrailolunun ad yazl akik
talar (k 28:9-12) ve Yeu'nur Erden lrma'nn ortasndan 12 ta
aldrp aht sandna koydurtmas (Yeu 4:5) yalnzca birka rnek
tir. lsa'nn kendisine 1 2 havari senesi, Tertulhan gibi yorumculara
gre, Eski Ahit'teki bu 12'li gruplarla balantldr. Yuhanna'nn Vah
yi'nde cennetlik Kuds'n 1 2 kaps olduu ve Kuzu'ya Tapmak iin
l 2x 1 2

kiinin seildii sylenir.

1 2 , Hlristiyan alegorilerinde de nemli bir rol oynar. Isa'y gn

olarak kabul edersek, o zaman 1 2 saat 1 2 havariyle ilikili olur, zaten
1 2 havari de 1 2 lsrail kabilesi, 1 2 piskopos, 1 2 kk peygamber ve
hatta Ahit Sand'ndaki 1 2 mayasz ekmekle ncelenmitir. Augusti
ne'e gre 1 2 , 3x4'ten olutuu iin Havariler'in grevi Teslis inancn
dnyann drt br yanna yaymakt. Benzer ekilde eski br lngliz ii
ri lsa'nn sembol olan zmrdankay, gnele birlikte ykselirken, .
1 2 kez ykanrken, emeden 1 2 kez su ierken ve her saat ba kanat
larn rparken betimler.
eitli kadim kltrlerde, 12 says, mitolojilerinde bulunan ina
nlmaz byk saylarn temelini oluturur. rnein Kolomb-ncesi
kronolojinin en nemli says olan baktm 144.000 gnden oluurdu

215

Zamann Dn burlar kuann 12 burcu (iteki daire) ve 12 ay boyunca

yaplan saygn ilei (dtaki daire) gstermekte. Ortada melmi olan An
nus'dur (Kronos), yal, ama srekli genleen yl tanrsnn sol elinde gne,
sa elinde ay vardr. D dairenin evresinde 12 rzgar eser, kelerde kendile
ine zg giysiler iinde 4 mevsim bulunmaktadr. Zwiefalten Manastn'nn
dua kitabndan, y. 1 140.

216

Dadaki Vaaz' dinleyen 12 havari Aln1an mparatoru 111. Otto'nun ncil'in

den minyatr, Reichenau Okulu, y. 1000.

217

!sa'nn kath monogramndan kan ortak merkezli 3 dairenin evresinde

asl duran oniki beyaz gvercin. 4 kedeki 8 ulu yldzlar Tann'nn yce g
cn sembolize eder. Albenga vaftiz apelinden mozaik, beinci yzyln ikinci
yans.

218

KAPALI DAiRE: 12

ve Babil'de 12 yln katlaryla Tufan'dan nceki 432.000 yl elde edi

lirdi. Pek ok baka byk say gbi bu da kadim Yakn Dou sstem
lerinin esasn oluturan 60 saysndan treti1ebilir.
12'nin kullanmna ilgin bir rnek Herodot tarafndan sayma bi
rimi olarak sz edilmesidir, ona gre Yunanllar Asya'da 12 ehir
kurmulard ve bu sayy artrmay reddetmilerdi, nk Pelopo
nez'de yaarlarken 12 ulusi. blnmlerdi, yani 12 ehir ve devlet
iin kurallara uygun sayyd.
Kadim in'de 12 burcu olan burlar kua iyi bilinmekle kaln
maz, 12 aydan oluan yl da bilinirdi, ama onlu dizi bu onikili dziy
le btnleikti - tam olarak Babil'de altl sistemde olduu gibi. G
nn 1 2 saati saylrd ve ]piter'in her 12 ylda bir gerekleen turu
nu tamamlay trenlerle kutlanrd. lnsanlann barsaklarnn 1 2
ksmdan olutuuna inanlrd (l 2 ift kaburga kemiimiz oluu gi
bi). in'de gksel kutuptaki tahtnda oturan yal yce tanrnn, rrite
gre, 3 olu, 4 kars ve 12 kahyas vard; ve bunun aslral mitolojiy
le balantl olduu ok aktr.
Alman geleneinde 12 ile burlar kua arasndaki iliki ok
nemli deil gibi grnmektedir. te yandan ay ve gne ylnn i
ie getii Cermenik takvimin 1 2 gn ve gecesi popler dinde ve
batlinanlarda varln srdrmtr. Bunlar genellikle tehlikeli, en
azndan bir para gizemli grlrd. Noel ile 6 Ocaktaki Ziyafet Yor
tusu arasndaki 1 2 geceyle balantl adetleri herkes bilir: bu geceler
de grlen dler o geceye karlk gelen ay olacaklar nceden haber
verir. Kendisini kolayca ldrerek Odin'le ve - eytans srsyle ya
da karanlk gecelerde evi tehlikeye sokacak olan babo dolaan la
netlenmi ruhlarla karlamak istemeyen kii amar ykamaktan

219

aklarndaki szckler
olarak. " Merdivenin basam
ilikin
sine
meyve
"Yaamn 12
ler bask
gravrdr', dier metin
evresindeki yapraklar
Isa'nn
ni
geril
ve haa
baslm dinsel risale.
tarafndan Augsburg'da
dr. Gnther Zainer

220

KAPALI DAiRE 12

kanmaldr. iftlik hayvanlarna zel yem verilir ve 3 Mneccim'in

adlan, Caspar, Melchior ve Balthasar, kaplarn ve ah1rlar1n stne
C+M+B biiminde ksaltlarak yazlr. Ayn biinde, hayvanlarn ve
ruhlarn konuabildii ve hazine avclarnn (Goethe'nin Der Schatz

scher adl iirinde betitnledii gibi) saatin 12'yi vuruuyla yol gste
rici sl grdkleri an olarak geceyarsnn da zel bir karakteri
vardr. Ana bu tekinsiz saat bir kez getikten sonra her ey normal
biinine geri dner ve sevimli btn kahramanlar da balkabana
evrili r. 1 2'nin edebiyattaki nemine ok iyi bir rnek Ednund Spen
ser'in faerie Qucene'idir; burada erdemler ve valyeleri, hayatn k
t ynleri ve 12 nasalla tek tek balantl olan her ey gibi 12'li
gruplar halinde ortaya kar. Tpk bahar direinin evresinde dans
edlirken sylenen halk arklar gibi:
Bazlan yolda oyalanr
ve kendilerini oniki pckle balarlar
ta gelecek tatile dek.

lslami balamda 12'nin neni, Yahudi-Hristiyan geleneinde ol

duundan daha az bellidir. Saflk Kardelii'nin alrnalan, Babil ve
Yunan astronon ve n1neccimlerini izleyerek burlar kuann 1 2
burcunu incelemeyi srdrmtr. 1 2 burcun 3 gruba blnebilecei
ni kefetmilerdir: ilkbahar, yaz, sonbahar ve kn her birisi iin
yalnzca 3 bur yoktur, ayrca 3 ate burcu (Ko, Aslan, Yay), 3 su
burcu (Yenge, Akrep, Balk), 3 hava burcu (Terazi, lkizler, Kova) ve
3 toprak burcu (Boa, Baak, Olak) vardr.
Btn bu bir ekilde gereklikle ilikili blnmelerden daha ilgin
olan ii topluluundaki ge1imedir. Burada, topluluun gerek lider
leri olan imamlar zincirinin izi, Hazreti Muhanmed'in torunlarndan

221

.
1 6 1 9 da Frankfurt'ta Alman lmparaton seilen 11. Ferdinand'n yn bulucu
olarak resni. Tuttuu tekerlek parmaklan i1nparatorluunun 12 blgesini
temsil eLmektedir. Bakr zerine oyma, Tobias Bidenthaler, l.620.

222

KAPALI DA!RE: 12

onikinci irnama dek srlebilmektedir - bu nedenle adlan Oniki

a'dr (JSO !'den beri lran' yneten grup), Onikinci irnamm (baz
eletirel tarihler varolduundan bile kukulanmaktadr) 874 ylnda
henz ocukken gizemli bir ekilde ortadan kaybolduunu dnr
sek bu izginin ne oranda tarihsel gerei yansttna karar vennek
gtr. Bununla birlikte C_Jniki iaclara gre, o, saklanm1t1r ve u
anda adaletsizlikle dolu olan dnyaya adalet getirmek iin yeniden or
Laya kana dek teLnsilcileriyle dnya ilerine klavuzluk yapmaktadr.
Bu nedenle ii bilginlerin ve airlerin 1 2'ye zel bir nem verneleri
arlc deildir. rnein 1 3 1 7 ylnda idam edilen lranl tarihi ve
bakan Reiclclc in, hamisi Mool hkmdar Olcaytu 12 lmamcha
cli::ndnde,

2'nin byk erdemlerine dair bir kitapk yazntr.

Yerkresini etkileyen oniki rzgar. Albrecht Drer'in dnya haritas, 1 5 1 5

223

SA\1LARlN GIZEtv11

Akademik ya da edebi kitaplar 1 2 ksma ya da J 2 blme blmek

Mslman yazarlar arasnda ok nadir deildir. 1 2'ye duyulan bu ya
knlk, en nemli gizen1ci birliklerden birisi olan ve gl ii eilin1leriyle tannan Bektai dervilerinin 1 2 kamal bir balk giynelerine
ve bellerine Hac Bekta ta denen onikigen bir akik ta Laknalarna
neden olnutur.
Hindistan'da ve HinL-Mslnan geleneinde barahmasa, " 1 2 ay"
denilen zel bir iir tr bulunur, dinsel, hatta ii speklasyonlarn
dan hibirisini iennez; yln 1 2 ay boyunca sevgilisinden ya da ko
casndan ayr kalm gen kz ya da kadnn duyulan duygular ve z
lemi anlatr; dinsel amala kullanlmas -btn yl boyunca ilahi sev
giliye duyulan ruhsal zlem- daha sonra ortaya kmtr.
nikili sisten, ounlukla altl sistemle balantl olarak bizim
kltrmz de derinden etkilemilir: halen dzineden sz ederiz ve
(en azndan Avrupa'da) arab ya da maden suyunu 12'lik birimlerle
smarlarz. Alnanya'da sayma birimi olarak kullanlan gros Clngilizce
de gross) 144 birim demektr ve geleneksel lngiliz lme ve tartma
sisteni byk lde 1 2 birine dayanr. Onlu sistem yava yava
,
Anglosakson dnyasna girmeye balamltr, ana lngilizcede l 3'lk
dzine anlamna gelen baher's dozen ne olacak bu durumda?

224

UGUR M U UGURSUZLUK MU?

13
"Triskaidekaphobia" ( 1 3 korkusu) balkl muhteem makalesinde
Faul Hoffman ubat l 987 tarihli Smithsonian Magazine'in okuyucular
na, bu telaffuzu g adl fobinin "le gelmeme, uak ve tren rezervas
yonu iptalleri ve ayn onlinde ticaretin azalmasyla Amerika'ya yl
da bir milyar dolara mal olduunu" syler. Gerekten de 13, yzyl
lardr popler inanta gittike artan bir olumsuz karakter kazanm
tr. nsanlar evlerine 1 3 konuk davet etmeye ekinirler

hatta Napo

leon, J . Paul Cetly ve Franklin Delano Roosevelt bir masada 13 kiiy

le oturmaktan bile korkarlard (anlald kadaryla bu batlinancn
yalnzca onyedinci yzyla kadar geri gittiini bilmiyorlard). Baz o
teller odalara 1 3 numarasn vennekten kanr, hatta onnc kat
atlarlar; deniryolu istasyonlarnda da 1 3 numaral peron yoktur. Ve
ayn onnc gn cumaya (Isa'nn ld gn) rastlarsa ie gelme
ne orannda byk bir art olduu gzlemlenir.
liristiyan gelenei 13'e kar duyulan bu tiksinneyi mritlerden
birisinin -onncnn- Isa'ya ihanet ettii Son Yemek'i antrma
syla aklar. Bununla birlikte 13'n Yakn Dou uygarlklar ve kl
trlerindeki olumsuz rol ok daha gerilere gider. 13, 1 1 gibi, kapah
bir sislemi bozan bir saydr; 12'de burlar kua says sz konusu
dur: gne asla bu 12 burla birlikte gzkp 13' dournaz, stelik
onlardan birisinin nnde durur. Bu nosyon, kahramann, mkemmel
daireyi tan1anlayan 12'yi bozaca iin onnc kapy amayaca

225

SAYILARIN GlZElvil

dfnlen peri masallar ve mitlerde yansr. Babi1'de 1 3 , astronomi

deki rolnden dolay kesin bir olumsuz zellie sahipti ve benzer e
kilde in' de, yln blnmesiyle balantlyd. 354 gnlk saf ay yl
nn kullanld gnlerde, belli bir yl getikten sonra, gne ylna
tamamlamak iin bir onnc ay eklenirdi; bu aya "strap" ya da
- "skntnn efendisi" denilirdi.
Son Yemek'teki 12+ 1 'i esas alan Hristiyan geleneinde 13, ou
kez cehenneme layk bir hiyerarinin says olarak anlr; benzer e
kilde cadlar da genellikle 13'l gruplar halinde grlr. Beklenildii
gibi daha genel olarak cadlk ve karabyyle balantldr ve burada,
ortasnda 13 olan ve her ynden toplam srekli olarak 5xl3' veren
Mars'la ilikili sihirl kare neml bir rol oynar. Ve bir Alman, 'Jetzt
sch13.gt's Dreizehn" (imdi saat 1 3' vuruyor) dediinde, 12 saatin ka
pal dairesinin ihlal edildiini ve "ok fazla olan ok fazladr" demek
istiyordur.
Alman bilgin Ernst Bklen 13'n szde ansszln ve gizemci
anlamn kapsaml incelemesinde aklamtr (kitabnn Leipzig'de
1 9 1 3 ylnda yaynlanmas herhalde rastlant deildi!). Bklen, klask
antikite ve Orta a'daki 13'l gruplarn esas olarak 1 2+ l kalbna
gre davrandn gstermitir (benzer ekilde gnostik teoloji, nceki
12 a btnleyecek olan bir onnc adan sz eder). 1 1 bl
mnde sz ettiimiz gibi, 13'e 1 ekleyerek sabit br say "elde edebi
liriz." Bu ynten1 Etrsk tanrlar durumunda aka gzlenebilir: 6
,
ift tanr, bir onnc eklenerek bir birime evrilebilir. Genel ola
rak 1 2'yi aan kii ya bir lderdir ya da lme yazgldr. 12 tanryla
birlikte kendi modeline de geit treni dzenlettiren Makedonyal Fi
lip bu olaydan ksa bir sre sonra katledilmitir, dysseus Kyklopla
nn elinden kamay becermi, ama 12 arkada oburca yenmitir.
226

ANS MI ANSSIZLIK Mt I3

12+l'li gruplara Avrupa halk masallarnda ok sk rastlanr; rne

in 1 kz ve 1 2 erkek karde olarak (genellikle erkek kardeler hayva
na dnr ve kz karde onlar kurtarr). Geleneksel Yunan masalla
rnda 13. olan Kaptan, mrettebatn sonuncusu olarak dipsiz ukura
atlr ve yine de sa kalr. Fransa'da, eytann bir grubun onnc
yesi stn gelene dek belirli bir kprden geen her onnc kiiyi
kapp kat sylenir. 12+1 modeli, 1 2 ocuklu anne baba olarak da,
Kitab- Mukaddes'te geen 12 ocuu olan Yakub'tan, 12 civcivli altn
tavuk ya da 12 yavrusu olan altn tyl ana domuz -masalna dek ok
sk gzkr. Alman liukuk mahkemeleri bile 12 Jri ve bir yargla,
eski 13'1 gruplandrmay srdrr.
uras kesin ki, 12 ve 1 3 ile l 3'n halk masallarndaki genel rol
arasnda kesin bir belirsizlik vardr, ama pek ok durumda 13'n ka
rakteri tekinsizdir. lm onrc ocuun vaftiz babasdr ve Al
man yazar Friedrich Wilhelm Weber'in Drezehn!inden ( " 1 3 hlamur
aac") denen bir yeri anlatt, zamannda ok mehur olmu kitab,
korkutucu, gizeuli olaylarla dolu derin bir trajik masaldr.
ok doru bir biimde Babil astral grlerine kadar izi srlen
12+1 says, ayn evreleriyle balantl olarak olumlu bir anlama sa
hipti. Kadim Mexico'da, aya bal olan aylar 1 3 kara ay gnne, 13
dolunay gnne ve 13 yeniay gnne blnrd - baka bir deyile
giderek byyen ve klen 2 dnemin her birsi 13'er gn olarak sa
ylr. Daha nce sz ettiimiz gibi, 13 cennet (9 ller diyarnn ve
yeryznn stnde) ve bu grfn zorunlu bir sonucu olarak 13
tanr olduu dnlrd. Bylece gksel krelerin says olan 1 3 ,
hayat, gnei ve eril gc sembolize ederdi v e ok olumlu ve uur
luydu.

227

SAYILARIN GIZEMl

Maya takvimine gre tzolhin ya da "gnlerin sayl" 260 gnden oluurdu.

Bunlar 1 'den 13'e kadar numaralandnlm 20 hiyeroglifle saylrd. On, d
nm noktasn belirtirdi ve sembol kelebekti. En yksek (onnc) kre,
Aztek kozmolojisine gre, "Bay ve Bayan Dualite"nin, ilahi iftin koltuuna
yerletiilmiti; onlarn koltuu da bir dnm noktasna iaret ederdi.

Kadim Maya dininde 13'n daha pek ok zellii vard . "Bal"

varyant denen 19 say art sfr varyantnda, 13 say, 13 farkl tanr
nn bann sernbo1y1e ayrt edilir. Ayrca ayn gnle ri iin kullan
lan 20 sembol, l'den 1 3'e kadar olan saylarla birleiktir ve bylece
kehanet iin kullanlan zel bir takvim tasarlanmtu. Zaman, her bi
ri 365 gn olan 52 (= 4xl3) gne ylna blnmtr; bunlar da her
biri 52 hafta art 5 gnde oluan (260

20xl3) 72 kutsal yl olutu

rur.
Kadim Maya kltrnde olduu gibi Musevi geleneinde de 13
kutsal ve uurlu bir sayyd. Kabala, lbranice (ve Arapa) saysal de
eri Tnn'nn en nemli nitelii olan Ahad'n, "Bir"in saysal deeri-

228

ANS MI ANSSIZLIK MI 13

ne eit olduu iin 13' ans getiren bir say olarak kabul eder. k
34:6'dan 1 3 ilahi nitelik tretilmitir ve Fsh Bayran11 Haggadah'ncla
(bkz. s. 36) bu saynn neni aka vurgulanr. Talmud'da bir kahin,
"lsrail toprann zananla 13 paraya blneceini, onnc para
nn kral Mesih'e deceini" iddia eder. Kabala, mnin birisinin cen
nettG: bulaca, 1 3 cennet emesinden, 1 3 merhamet kapsndan ve 1 3
pelesenk nnandan sz eder. Zohar, bal Gnlerin Kadin1 Kut
sall'n betimlerken 13'n nemini ayrntl bir biirnde ele alr:
"O, 1 3 tr sevgi yolunda bulunabilir, nk onda gizli olan bilgelik
kendisini 3 kez 4 yne bler ve O, Kadin Bir, btn bunlan kendi
sinde birletirir. Burada yine yarat1an dnyay kualan her eyi sa
"

ran ve burlar kuann ] 2 burcunun belirledii ilkeyle karlayo

ruz. Buradan hareketle Tanr'nn Kutsal Sakal'nn 13 dzenlenii ze
rine derin dnmeye dalnabilir, ama 1 3'n daha pratik ve daha

az

esoterik bir orlaya k Yahudi ocuklarn 1 3 yanda Bar Mitz

\' ah'larn kutsamalar ve artk yasal olarak sorumluluk stlenmeleri
dir

Ortaa Hristiyan yorumcularn, 12 havari balam dnda ve bu

kutsal saynn "ihlal edilmesi" dnda 13'n olumsuz ynlerine pek
cleinneneleri bir para artcdr. Daha sk rastlanan 13'n 10
(Enir'in) ve Teslis'in 3'nn ya ea ok farkl bir mantkla Pentateuk
hos (5) ile lsa'nn Dirilii'nin (8) bir kombinasyonu olarak yorumla
ndr. Bu da Eski Ahit ile Yeni Ahit arasndaki, alma ve inancn
kombinasyonunda kendisini davuran ilikiye iaret eder.
Orta a'dan sonra Avrupa gittike 13 saysndan holanmazken
Fransa kral

X!ll.

Louis, 13' uurlu says ilan edecek kadar espriliy

di: hatta Avusturyal Anna ile 13 yandayken evlenmitir.

229

SAYILARIN GiZEM!

Bylece 1 3 aratrmacya pek ok olaslk sunar ve belki de kadim

olumlu zellikleri baz okuyucularn 13 korkusundan ektii aclar
gidermeye yardmc olur.

230

YARDI MCILARIN SAYISI

14
Byk saylarn, blenleriyle balantl olarak daha dern bir

an

lam ierdikleri varsaylr genellikle. rnein ans getiren bir saynn

arpan olan bir say, Meyer ve baka yazarlarn ayrntl bir biimde
gsterdii gibi, yorumculara amalar asndan pek ok yorumlama
yolu aar. Saylarn bir ksm aysal dngyle olan balantlaryla
nem kazanrlar; bazlar dairenin 360 derecesinden tretilen sayla
rn blenleri ya da arpanland1r.
nemli aysal saylar arasnda 14 zellikle ilgintir, nk yava
yava ykselen ay 14 gnde, dolunay olarak nkenmellie ular.
Babil'de Nergal' ller dnyasna geri dndren 14 tanr vardr, bun
lar ykselen ayn gnlerinden tretilmi olabilirler, ama bu 1 4 , te
dnyann 7 kapsnn iki katna karlmas olarak da yorumlanabilir.
Katoliklikte bilinen 14 yardmc aziz grubu, Nothelfer, bu gelenee ait
olabilir. Ama kkenleri ne olursa olsun onlara gsterilen ballk,
dindarlar, baka apel ve kiliselerin yan sra, kuzey Fransa'da gzel
barok bir kilise, Vierzehnheiligen ("14 aziz") ina etmeye yetmitir.
Buradan, ii slamdaki 14 masum ermie de geebiliriz. l 4 masun
varln koruyucu zellii, mziini Engelbert Humperdinck'in bes
teledii ve u szlerle balayan eski bir Alman akam duasndan da
anlalabilir:
Abends wenn ich schlafen geh,
vierzehn Englein mit mir stehn .
.

231

14 yardmc ya da 1 + aziz, Tnin ikiye katlannasndan kaynaklanan zellikle

riyle, tehlikeli durun1la.rda yardm sembolleri olduklar kadar, aklla i ie ge
rni kibarlk semboldrler. Fransa'daki Vierzehheiligen (14 Aziz) Manastr ve
Kilisesi, onlara gsterilen saygnn en bilinen rneidir. Bu gravr, Hisl.ori wul

ursprwg der wallfahr und wunderzeichen zu vierlzeh heyiiget Nothelfern i

Franchenthal'n (Fransa Vadisindeki Ondrt Aziz Yarcmc'da Hac Yolculuu
nun Ye Mucizevi iaretlerin Tarihi Ye Kkeni) kapak sayfasndaki gravr,
1596.

232

YARDilvlCilARIN SAYISI: 14

Gece olup uyumaya gLttiin1de, ondrt nelek beni gzler .

..

14'n baka bir kullanm da, mite gre sevecen tanr siris'in 14
paraya kesildii ve her parasnn gmld yere hayr getirdii
kadim Msr'dan gelir.
Ay sembolizminin nen11i bir rol oynad bir din olarak Islanda
1 4'n zel bir yer igal etnesi doaldr. Bir kere daha esoterik yoru
ma asl katk Saflk Kardelii'nden gelmitir. CJndrt, yalnzca aysal
aan1alarn ve Arap alfabesinin harflerinin says olan 28'in yars de
ildir, ayn zan1anda insan elinin 14 parasnn ve onurgann alt ve
st paralarnn her birisindeki ] 4 omurun saysdr. Arap alfabesinin
14 gne harfi ve 14 ay harfinden olumas; ya da 14 harfin fonetik
iarelli olmas ve 14'nin iaretsiz oln_as garip deil nidir? Byle
saptanalar, Lpk ondrdnc yftzyln sonlarnda Hurufilerin ayrnt
l bir ekilde yapt gibi gizemli yorumlarda nemli bir rol oyna
ntr; Hurufiler harf ve say gizemciliiyle insan yz ve bedenini
bir araya getiriyorlard, rnein yecl, "el" ve vech, "yz" szckleri
nin saysal deeri l 4'tr.
Bu tr speklasyonlarn Hazreti Muhamned'e uygulanmamas a
rtc olurdu. Gerekten de adlarndan birisi olan Taha'nn saysal
deeri l 4'tr ve dolunay gibi ldayan Hazreti Muhatnmed'in bu dn
yann karanlk gecesinde gzkerek onu mkemmel ruhsal ve beden
sel gzelliiyle aydnlatt gereini belirtilir. Bu gelenekte 1 4 g
zellikle de balantldr: 14 ya gen gzel sevgilinin ideal yadr,
tertemiz yzl sevgili dolunayla karlatrlr, bir orlaa Arap airi
bunu yle belirtir:
7 art 7 ay gibidir;

ve 7 iklim ve 7 gksel kre nnde saygyla eilir..

233

KK BR AYSAL SAYI
15
Onbe aysal gcn doruk noktasdr ve ayla ilikisi, yumurta ya
da benzeri eylerin 1 5 tanesinden oluan ve Mandel, "kk ay, ayn
paras" denen eski bir Alman l birininin adndan tretilebilir.
1 5 , ilk 5 tamsaynn Loplam, 2 kutsal saynn sonucu, yani 3x5
olduu iin, nemli bir matematiksel ve dinsel anlama da sahiptir.
Onbe, daha neml ltar says S'ten tretildii ya da Babil'de

en

yksek gk tanrsnn says olan 60'n drtte biri olduu iin ltar'a
gre kutsal bir sayyd. ltar'a adanm kadim Ninova ehrinin 1 5 ka
ps vard ve Ida'nn Byk Anne'sine, yani ltar'a hizmet eden rahip
lerin says da l S'ti. Rahiplerin says olarak 1 5 , Babil'den Roma'ya
ulamtr, rnein kadim Roma'da quindecimviri'nin, 15 seilmi in
sann kutsal Sibylline Kitaplar'na bakmasna ve yorum yapmasna
izin verilmiti. Meryem'in yaamyla baglanll 1 5 gizem zerine te
fekkre dalarken kullanlan Hristiyan tesbihi, ltar ve Vens'ten Mer
yem'e kadar gelen kadn tanr ve azizelerin eski saysna dek geri gi
debilr.
Eski Ahil, lbrahim ve Sleyn1an arasndaki ve Sleyman ile Zede
kiah arasndaki lsrail kuaklarnn saysnn 15 olduunu syler. Bu
eski aysal mitin yansmas gz ard edilemez, nk Sleyman btn
ihtiamyla dolunaya karlk gelr ve bir kr olan Zedekiah da karan
lk aya.
Onbe, en ok rastlanan, kutsal 5'in evresinde kurulnu olan ve

234

11. Nabukadnezar (562-604) zamannda Babil'deki ltar Kaps. Ondrt metre

yksekliinde olup srlanm rlyeflerle sslenmitir. Her biri 5 kutsal hayvann
3'er yatay dizisinden oluan bu rlyefler ltar'n kutsal says lS'e iaret eder
(Staatlkhe Mzesi, Bedin).

235

SAYILARIN G!ZEMl

her ynden toplan 1 5 olan sihirli karelerden birinde nemli bir rol
oynar. Kini efsaneler bu karenin kkeninin in olduunu sylese de,
Bahil'de ltar'la balantl olarak bilinmekteydi. Diyagonaller, 8 nl
ltar yldzyla balantl olarak her zaman lS'i verir.

236

BTNLK SEM BOL

16
Onalt mkemmel l ve btnlk saysdr. Roma sisteminde 1
ayak, pes, yan yana 4 avutan oluurdu ve her avu ya da el genilii
de 4 parmaa eitti . Bylece 1 ayak 16 parmak olur. Benzer bir sis
tem kadim Yunanistan'da da bilinirdi. Pek ok dilde 16'dan sonra, tp
k 4'ten sonra olduu gibi farkllama vardr: ltalyanca'da sedicie,
1 6'dan sonra dicia selle, 1 7 gelir; Franszcada seize' dix-sept izler.
ok eski zamanlardan beri onalt Hindistan'da gzde bir sayyd.
M() nc ve drdnc bin yldaki Hindu uygarlndan beri kulla
nlmaktadr, son olarak rupi 16 anna'ya blnr. Vedalar onalt katl
byl szlerden sz eder, rnein kutsal sarho edici iki sona ha
zrlanrken, ve Chandogya Upaniad tam bir insann 16 ksmdan
olutuunu ileri srer. Klasik Hint estetiinde 16 gzellik sembol
bulunur ve ekici bir bayan 16 eit mcevher takar. iirdeki belli l
ler 16 1natra'ya, hece birimlerine blnebilir ve Hint mziinde en
ok kullanlan l olan tintal da 1 6 birimden oluur. Klasik Arap
edebiyat mkemnellik sembol olarak 16'y Hint metrik sistetnin
den alm olabilir, nk 16 klasik Arap metrik lnn bir ksm
yalnzca mkemmel 16'ya ulamak iin uydurulmu gibidir
4 elenentin ve genel olarak zam an ve mekanda huzurlu bir dzen
lemenin says olarak 4'n btn bu kombinasyon ve oaltmalarn
dan holananlar, glendirilmi 4 olan 16 ile mkemmellii ifade
ederler - C_ lhalann 4x4 felsefi elementini rnek vermek yeterlidir.

237

Bir in-}lint tanrs olan 1 6 kollu tanra Pussa bir lotus ieinin zerinde
oturmakta. Bakr zerine oyma, Athanasius Kircher, China IIIustrate, Amster
dam, 1667. Kircher, Uzak Dou tannlann Msr ve Babil tanrlarnn varyantla
n

olarak ald iin Pussa'nn lsis ve Kibele'nin akrabas olduunu dnm

tr.

238

E .f, O :H: (] :m;

8 E :R' O V v'f :H:
@) .o .t :t
.O ffi :t
Fi a t
N a ru r a
Primum Mobile.
Pdru. Matcr[a.

QEinta Elfen(fa.
Q!a:uor Elcmcma.
L&pis Philofophorum

ru.

:ujlm:;

- A '1

uo

'"l_w.<pv
w:v
"0!11.l!P)l WflP!llJnH
AH

-v!l'O\m u1q

jno pillpJ Ul

tl!'0 OS

"Doann Btn, felsefeye uygun olarak 16 elementten oluur. " Geheire Fi

guren der Rosenhreuzer'den alnma bir diyagram, Altona, 1785-1 788.

239

FETH SAYISI
17
Gnmzde 1 7'nin derin anlamn aklayabilmek pek olas g
zkmese de bu say kadim Yakn Dou'da ok nemliydi. Ll\_rarat Da
civarndaki Urartu'nun yerel tanrsnn kabul ettii kurbanlarn says
onyedinin katlan biimindeydi ve belki de 1 7 komu lkelere bura
dan yaylmtr. lncil'de 1 7, ikinci ayn onyedinci gn balayan ve
yedinci ayn onyedinci gn sona eren Tufan'la balantldr. 1'ufan'n
sonunda Nuh Ararat Da'na varmt. 1 7'nin gemiyle, suyun stnde
yzmekle balantl olduu ileri srlebilir - bu balamda Caly
pso'dan ayrldktan sonra 1 7 gn bir saln zerinde denizde kalan
()dysseus akla gelir. Msr'da, ayn onyedinci gn, tanr Osiris Typ
hon'un tabutunda rmaa braklrd. Bir Yuna.n gelenei de, gemi
yapnak iin aa kesme ileminin ayn onyedinci gn yaplmasn
tler.
Klasik antikitede 1 7 , sava ve kahramanlkla ilgili olarak gzkr
d. Msrl lider Naransin, Suriye ve n Asya'y 17 kere istila elmi
tir ve Thutnosis de ayn baary gstermitir_ Bunlarla garip bir
uyum gsteren bir tarihsel olguya gre Gazneli Mahmut 999-1030
yllar arasnda Afgan dalarndan Kuzeybat Hindistan'a tan 1 7 kere
innitir.
Onyedi !slani gelenekte de nemli bir yer igal eder. Yzyllarca
nce Yunanl filozoflar 17'nin neminin farkndaydlar: rnein Aris
loteles, 9:8 oranl lirin 2 temel Lelinin basit mziksel aralklara kar-

240

FETJH SAYISI: 1 7

lk gelnesi gibi 1 7 heceden oluan alt ayakl dizeyi kefetrnilir.

Benzer ekilde Poseidonius tek bir ruhun 17 ksm ya da yetenei ol
duunu ayrt etnitir. Bu klasik gelenein etkisi ahnda, ilk byk
Mslncn sirnyac Cabir ibn I-Iayyan, btn naddi dnyann 17'yi te
nel aldn grntr.

l 7'nin

1 : 3 : 5 : 8 dizisinden olutuuna dikkat

etrnitir, ona gre bu saylar btn dier saylan oluturmaktayd.

5'i esas alarak ohturulan geleneksel sihirli karenin sol a1t kesi 1 7
saysn verirken kclan saylar 28'i (tipik Tslami ay says) verir.
, - - - - - -,
1 4 g 2 :
17

28

Sonraki lsbmi gelenek, zellkle de iiler, l Tnin baka daha ayrt

edici zelliini kefetmitir. Rehal'lann (gnde 5 defa yaplan dualara
elik eden hareketler) hepsinin toplan 1 7'yi verir ve dua zamann
hatrlatan szcklerin says da 17'dir. Daz Sufiler Tanr'nn en b
yk adnn 17 harften olutuunu dnmlerdir ve 737 ylnda l
dfrlen ilk sapknlardan Mughira ibn Said, dnyann SLJnunu ilan
edecek Mehdi'nin grnmesiyle ilk olarak 1 7 insann dirileceini Ye
bunlarn her birinin Tanr'nn en byk adnn bir harfini alacan
ileri srmtr.
lrene Melikoffun gsterdii gibi l 7, Trk Bektai tarikatnn gele
neinde ok sk .ortaya kar. Tarikaln nee gelen dinsel ahsiyet1e
rinclen Ali bin Ebu Talib'in 1 7 elikisi vard ve gnde 3 defa olmak
zere 1 7 defa dua ederlerdi. Bir de 17 Trk loncasnn koruyucu evli
yalar olarak 1 7 evliya vardr.
Ebu Ms]m ya da Melik Danimend'n ykleri gibi popler
241

SAYI LARIN GiZEMi

Trk efsaneleri, antikitede olduu gibi 1 7 savatan sz eder ve ou

kez ya da 1 7 kahraman ldrlr ya da as1 kahraman 1 7 yara alr.
Hatta, mehur Trk Mslman kahramanlarnn ounun adlarnn
saysal deerinin 1 7 olduu bile kantlanmaya allmtr - ama bu
ok zorlama grnmektedr. Bununla birlikte baka saybilimsel ko
ullar byle speklasyonlan cesaretlendirmitir: Muliammed'in (m
40), Ali'nin. (a

70) ve Selman'n (s

50) adlarnn ilk harflerinin

toplan1 l 7'nin on kat olan l 70'i verir. 1 7'nin kat olan 51 ii ge

leneinde de ortaya kar; rnein Saflk Kardelii'nin risaleleri
5 l'er blmden oluurdu. Onyedi Ehl-i Hak'n Krt-lran kolunda da
eit nemdeydi ve Msrl bir ortaa tarihisi l 7'den uur says di
ye sz eder.
H risLiyan geleneinde 1 7 , St. Augustine'nin mirabile sacramentum
diye betimledii zre, Kutsal Ruh'un 7 armaanyla 10 Emir'in bilei
mi olarak ortaya kar. Onyedi 153'e ilikn (bkz. s. 273-274) spek
lasyonlarn temelini oluturur. Bu, Rathofer'in gsterdii gibi, onbi
rnci yzylda Kral

[[],

Heinrich iin yaplan muhteem Golden Evan

geHar'n btn yapsnn altnda

l 7'nin

yattnn kefedilmesi gibi,

lex et gratia nn, Yasa ve Merhamet'in, bileimine benzemektedir.

'

242

FTE DOKUZ
18
Kolomb-ncesi zaman lmnde ortaya kan 18 says, Bat'da
da belli bir neme sahiptir Bu, dairesel 360 saysyla balantl olu
uyla ya da ay ve gne tutulmas 18 ylda bir ayn srada gerekleti
i iin bir astral say oluuyla aklanabilir
Saysal deeri Davud adnda olduu gibi yaama (hay) szcne
karlk geldii iin lS'in Kabala'cla da rol oynamas artc deil
dir. Ortaa Hristiyan yorumcular lB'i bazen Yasa'nn merhametle
gerekletirilmesi olarak 10 ile 8'in toplam biiminde aklarlard.
Bu yorum lsa'nn 18 yldr gsz bir ruhu olan bir kadn iyiletir
inin anlatld Luka 1 3 : 1 !'den tretilmitir. Baka bir yerde 18 sa
ys, dinsel ilerle egdml Teslis inancn temsil eden 3x6 olarak
ele alnmtr. Baz rneklerde 18, metinleri dzenlemek iin kullanl
mtr: rnein nemli bir Yahudi duas olan Shomeneh Esreh (orijina
linde 18 kutsama iermesine yapt gndermeden dolay 18 anlamna
gelir), l 8 kitaptan oluan kadim Hint epii Mahabharata.
lslami gelenekte de balang cmlecii Bismil!ahirrahmanirra

him'deki ("Esirgeyen ve balayan Allah'n adyla") 18 sessiz harf bi

linirdi. Belki de en uygun gr herhangi bir ie balamadan nce
sylenen kutsama cmleciinin saysndan tretilen dnyalarn says
nn 18.000 oluudur. Sufiliin bir kolu olan Mevleviler iin 18 mer
kezi nem tayan saylardan birisiydi ve ok katl anlamlan vard:
Celaleddin Rumi'nin byk didaktik iiri Mesnevi'nin giri iiri 18 di-

243

SAYILARIN GlZEtvil

zeden oluur ve Mevlevi dervii olmak isteyen herkes 1 8 gn boyun

ca tehhe'de hizmetkar olarak alrnak, sonra ea m utfakta 18 eit ser
vis yapmas1111 renmek zorundayd. 1001 gnlk hazrlk sresini
tamamladktan sonra 1 8 kollu bir andanla yeni bir hcreye gtr
lrd, burada 18 gn boyunca tefekkre dalard. Bir Mevlevi tehhe'si
ni ziyaret edenlerin yanlarnda 18 adet hediye (rnein mun) gelir
rreleri adetti. Bunun Trkler aras1nda geleneksel hediye says olan
9'la ilgsi olduu kesin olmamakla birlikte olasdr.
Alman geleneinde, odak noktas 9 olarak, yani 9'un iki katna
karlmas olarak ortaya 1kar. Aln1an mitolojisinde Halc an'n 18 olu
vard ve Odin 18 ey bilirdi. 18 byk arhat'n, in Bucizninin n
c azizlerinin, 9'lu bir grubun iki katna karl nasndan ya da n1
ken1me1lik ve cennen bileini olan 10+8'den geldii de ileri srle
blir. Ortaa geleneinde, arlkl olarak da lngilizcede, 18 tuz f
snn neden bir arabann tayabilecei yk belirtmek iin kullanld
n aklamak ok zordur.

244

M ETONK DNG SAYISI

19
Ondokuzun eksik yirmi olduunu syleyerek balayabiliriz, ama
yine de Yakn Dou'da kutsal bir sayyd. Kadm Msr'm ciller Kita
b'nda bedenin, her birinin kendisine ait bir tanrs olan 18 kntsn
dan sz edilir; onlara bedenin bLnyle balantl tanr eklenirse
kutsal 20 elde edilirdi. Batdak orlaa yorumcular 19'u, 1 2 burlar
kua burcuyla 7 gezegenin toplam olarak alnlardr. Bununla bir
likte Islan1i gelenekte bu say Allah'n en nen11i adlarndan biri olan
Vahtd'in, "Bir"in saysal deerine karlk gelir. Son olarak Pakis
tan'da birisi Kur'an'n 19 (cehennemin bekilerinin says olduunu
belirtelin1) ve katlarna dayandn kantkunaya almtr. Bununla
birlikte, bu incelene iin bilgisayar teknolojisi aklh bir biimde
kullanl olsa da, sonular lvfslmanlann ou tarafndan kabul
grrnenitir. te yandan 19, tartnasz bir biimde Bahailerin (yine
vahid'in saysal deeri temelinde) kutsal saysdr ve yl bile her biri
1 9 gnlk 19 aya blerler.
Kadin1 Babil'de, her ayn onc okuzuncu gnnn ansszlk getirdi
ine inanlrd, nk bir nceki ayn balangcndan itibaren krkdo
kuzuncu gn olurdu ve bu 7x7, onun iyi ya ela kt gle dolu oldu
u anlamna gelirdi. Astronmik adan sylersek 19, metonik dn
gyle balantldr: yani her 1 9 ylda bir, ayn ykselii ve iniinin
btn aamalar btn gl'tne y1l boyunca ayn gnlere dek gelir.

245

S AYMANIN ESK SiNiRi

20
20'nin gizem ve by ileri iin tam anlamyla ilgin olmad ke
sindir, ama te yandan say sisteminin olumasnda mthi nemli
dir. El ve ayak parmaklarnn toplamnn 20 olmas gibi basit bir ne
denle bu say pek ok kltrde saymann temelini oluturur. rnein
Keltler arasnda 40'a iki kere 20 denir. Kuzey Japonya'daki Ainu'da da
benzer bir sayn1a ve ifade etme yolu vardr, rnein 80, 4 kere 20
olarak grlr, bu da Franszcadaki quatre-vingts'i tam olarak kar11ar.
Mayalar 20'yi, kadim Babil'de ama'la balantl olmas gibi, g
ne tanrsyla balantl kullanrlard. Maya yazma sistemi quiche'de
20 says iin kullanlan ifre bir insan figryd ve Hopiler arasnda
ad iTrminci gn konan bir ocuk gerek bir insan olurdu.
Almancadaki pek ok zel terin, 20'nin kapsaml bir say olarak
ilk kullanmlarn anmsatr: 1 Ries kat, yani 20 yaprak kat bir
"kitap" yapar; 1 Stiege 20 yumurta ya da koyundan oluur. Stiege teri
mi 20 yarda keten iin de kullanlr ve Schneise, bir ormana giden k
k yol, aslnda 20 morinann aslp kurutabilecei uzunlukta ip anla
mna gelir. ok az Alman bu terimleri hatrlasa ve kkenleri Ingilizce
olsa da, 20 iin kullanlan eski "skor" halen yaygn bir biimde kulla
nlmaktadr, rnein 3 skor ve 1 , 6l'e eittir.
Zamanla 20, Odysseia'da Odysseus'un sal iin 20 aa kestiinin sy
lenmesinde olduu gibi yuvarlak bir say olarak kullanlmaya ba-

246

lmix

Ik

Akbal

Cimi

Chicchin

Kan

Lamat

Marik

m l lJ @J
Muluc

Oc

ChuCn

o @ i
Eb

Ben

Ix

m o rw
a m 13 1
Men

Cib

Cabin

Eznab

Cauac

Ahau

20 gnn adlan ve hiyeroglifleri. S. G. Morley'e gre bu, Maya takviminin en

eski biimidir.

247

Aztek takvimi 13x20 gne blnr. 1-ler gnn l'den 13'e kadar saylann
babntl olduu adlan vardr: titnsah (birinci gn), rzgar (ikinci gn), ey
(nc gn, kertenkele, ylan, lm, geyik (yedinci gn) vs. Bu tona!pohual
.
li'den, "gnlerin s:yl 'ndan baska, 365 gnn 1 8 cenpohuallis'e blnd
gne takvimi xihuitI vardr. 5 eonteni'nin, yani 'fazla" gnn cenaze kaldr
mak iin uygun olnad dnlrd. Bu cenpohuallis'ler elbette gerek "ay"
olmayp, en nemli say o lan 20 ile balantl yapay birinlerdi. El ve ayak par
111aklannn toplan1 olan 20 "t:n1 'd.

248

SAYMANIN ESKi SINIRI 20

lantntr. Ote yandan ortaa H ristiyan yorumcular 20'nin, insann

10 Enir'i teorik ve pratik gerekletirii ya da 4 kere S'in, yani Pen
Laleukhos'un 5 kitab, yani yasa ve nerhamet anlanna gelen 4 n
cil'in sonucu olarak grmlerdir. Bu da drt lncil'in 5 duyuya kla
vuzluk etrresine bir gnderme olarak grlebilir.

249

MKEMMELLK
21
Kutsal 7

ve

3 saylarnn sonucu olduu iin yirmibir mkemmel

likle balantldr.

250

BRAN A LFABES
22
Kabahstik gelenekte, lbrani alfabesinin 22 harfi, 7 kollu Tapnak
amdanndaki 22 badem ieiyle sembohze edilir. Alfabedeki harfler
3 ana harf (a!ef, mim ve in), metallere olduu kadar gezegensel kre
lere karlk gelen 7 suret harf ve son olarak burlar kuayla ba
lantl 1 2 tek harf olarak snflandrlr. Bylece kadim kutsal saylar
btnlek bir sistemde toplanr. 10 sefirot'un gizemli bir ekilde ba
lantl olduu 22 yol vardr ve 22 harfin varl, onlar 10 sefirot ile
1 2 burcun bir bileimi olarak bile aklanmaya allmtr.
Tarotun 22 kart ve arlzana'lar, yani gizemleri byle speklas
yonlarn artmasna yol amtr. Belirli konfigrasyonlarda yerletiri
len ve saysal sembolizmlerine gre yorumlanan kartlardaki 22 res
min, belirli temel insan durumlarn gsterdii kabul edilir. Ondr
dnc yzylda Venedik'te kullanlan en eski tarot kartlar, kadim M
sr grleriyle ve kabalistik gizemcilikle balantl olabilir. Bavye
ra'da gzde bir elence olan tarock oyunu eski gizemli tarottan tre
tilmitir.
H1ristiyan yorumcular da 22'yi incelemilerdir ve Augustine'in Tanr

Devleti'nin 22 blm, 2x5

1 0 rtmeye, Yasa'nn olumsuz ilkele

rine ve Teslis ile 4 lncil araclyla belirtilen ve 12 havarinin yayd

3x4 olumlu retiye iaret eder. Baka bir Hristiyan bilgin Talesli
Sabas (. 532) bu saynn Tanr'nn yaratltaki ilerinin saysn, Es
ki

Ahit'in

kitaplarn

ve

lsa'nn

251

erdemlerini

temsil

ettiini

Kabala'nn temel yaps olarak se_firot sistemi: Tann'nn tezahr olarak 10 sefi
rot, 22 "hakiki" yol (lbrani alfabesinin harflerinin saysna karlk gelir) ve bil
geliin 3 2 yolu. Athanasius Ki.rcher, Oedipus Aegyptiacus, Rona 1652.

252

Bir tarot destesinin 22 major arkanas. Bu kadim kozmolojik oyun kartlan

esas olarak gelecee ilikin kehanetlerde kullanlrd. Birbirini izleyecek ekilde
nu1naralanm 2 1 kart, art sa altta grlen ve sfr tenlSil eden Soytar bulu
nurdu.

253

SAYILARIN GIZEMI

Sol: zerinde 32 balantl yolun belirtildii

iki el. Ellerin altnda Tann'nn ad

YHWH yazmakta. Sag: Modern "Kabalistik aa."

bulmutur. Ama gerekten de Zerdtln kutsal kitab Avesta'nn

22 dua ierdii hatrlanabilir.

254

YRMDRTTEN OTUZDOKUZA
24
Yirmidrt, gndz ve gecenin 24 saatiyle balantl olduu iin
btnselliin saysdr (aslnda antikitede gn, her biri 1 20'er daki
kalk 1 2 ifte saatle llrd ve denizcilik hesaplarndaki 30 dakika
y len kum saati son zamanlara dek kullanlmtr). Yirmidrt ayn
zamanda bir l birimi olarak da ortaya kar: kadim Alman Elle'i,
yani yarda, 24 parmak geniliindeydi. 24'p nemi iki ift tamsay
nn sonucu olarak yorumlanyla da aklanabilir: 4x6 ve 3x8 ve her
iki yntem de kutsal metin yorumlarnda fazlasyla kullanlmtr.
Pisagor 24' cennetin paralarnn btnlnn kuatlmas ola
rak grmtr, nk 24 mzik notas olmas gibi Yunan alfabesi de
24 harfliydi: saysal ilikilerle aklanabilecek mziksel ses, insann
gksel krelerin uyumunun anlamasna yardmc olabilir. Benzer bir
yaklamla, 24, 24 lhtiyar'n rahip ve kraln uyumunu somutlad
Yuhanna'nn Vahyi'nin en nemli saysdr. Yani bu say-, cennet, 1 2 ,
ile yeryz, 2 arasndaki byk uyumu temsil ediiyle de aklanabi
lir.
Yirmidrt, popler ilahilerde de ortaya kar. Onbeinci yzyldan
kalma zamana dair bir Almanca iirde, her dalnda 30 ku yuvas bu
lunan 12 dall bir aa, yl sembolize eder; bir gn 24 saat olduu
iin her yuvada 24 yumurta bulunur ve bir siyah, bir de beyaz san
aac kemirirken, zaman, bir kedi biiminde, sonunda her eyi obur
ca yutar. Bu konuda bir de nehur bir lngiliz arks vardr:

255

Athanasius Kircher'in "Evrensel Manyetik Yldz Fal." Yinnidrt Cizvit e\.i ve

eyaleti Uzak Dou, Latin Anerika, spanya ve Polonya'da gsterilmitir; hepsi
de Rona'daki Cizvit Dernei'nin n1erkez alnyla balantldr. Gerekten de
bunlar Kircher'in uzak lkeler ve egzotik halklarn adetlerine ilikin bilgilerin
den kard yerleim yerleridir. Bakr zerine oyma, Athanasius Kircher, Mag
nes sive de arte agetica, Roma, 1641

256

24'TEN 39'A

vgler dz alt peniye,

Bir cep dolusu avdar,
Drt ve yirmi karatavuk
etlibrek olarak frnda piiyor!

25
Yinnibe, kutsal say olan ve sihirli karelerin nerkezinde kullan
lan 5'in karesidir. Ayn zamanda 1 , 3 , 5 , 7, 9'un toplamdr, yani b
yde kullanlan btn kutsal saylar ierir. Bu nedenle, gizem ya da
by uygulamalar iin gereken her saynn temsili amacyla esoterik
toplantlarda 25 mum yaklr.
Ortaa Hristiyan yorumcular 25'i, S'in karesi, yani S duyunun
mkemmellii olarak grme eilimindeydiler. Baka bir yaklam da
25'i, 6x(4+ 1 ) olarak aklyordu, bu da u anlama geliyordu: "4 inci!
temelindeki iyi iler ve tek Tanr inanc." (3x8)+1 olarak yorumlan
, kendisini Teslis olarak gsteren tek Tanr inancnn gereklemesi
olan dirili umudunun senbol oluudur. Ama 25'in daha az gizemli
ynleri de vardr. eyreklik, yani 25 sent hala ok yaygn kullanlan
bir madeni paradr.
Yirmibe yuvarlak say olarak ok sk kullanlmtr ve eyrek
yzyl olarak kullanl gm jbilelerin kutlanmas iin uygun bir
saydr.

257

SAYlLARIN GiZEMi

27
Yirmiyedi, kutsal 3'n nc gc olarak matematiksel adan il
gin bir saydr; Plutarkhos lk tek, yani erkek kp olduunu belirt
mitir. A_yn zananda aysal saylara da aittir, nk ay, 3x9 gecede en
yi grlr. 18 gibi 27 de 9'un nemli olduu geleneklerde ok sk
ortaya kar. Augustus ller diyarnn ruhlar iin 3x9 kurban hazr
lamt ve Rus halk masallarnda kahraman genellikle hedefine ula
madan nce 3x9 lkeyi dolard Dou Avrupa halk geleneklerinde
ee ok yaygn bir saydr, rnein korunma ya da kehanet iin St.
John gecesi 2 7 iek toplanrd. Bir Litvanya halk arks, yine korun
ma amacyla 3x9 sedef otu eki1nesini ve bymesini anlatr.
Kadim Msr'da da yirmiyediden sz edilirdi, ama olumsuz bir an
lamda. 30 kareli bir tahta zerinde oynanan oyunda, su ad \'erilen
yirmiyedinci kare kaybetmek anlamna gelirdi: ta buraya denk gelen
oyuncu oyunu kaybederdi ve karanlk ayn belirsiz an1annn bu
olumsuz sonuta yansd ileri srlrd.

28
Yirmisekiz, ayla balantl olarak ok daha sk kullanlr, nk
ayn 4 aamas, 28 noktay gemesiyle tamamlanrd. Ayrca aritme
tk adan da mkemmel br saydr, nk blenlerinin toplamdr:
1 , 2, 4, 7 ve l 4'n. Antkitede bilinen bu ift ynl nem daha sonra
ki geleneklerce de devam ettirilmi ve Albertus Magnus'un, lsa'nn gi
zemli bedeninin Komnyon'da 28 aamada gzkt iddiasyla do
ruk noktasna ulamtr.
258

24'TEN 39'A

Bir kere daha 28, arlkl olarak, Tnin merkezi nem tad
dinsel geleneklerde Qrtaya kar. rnein Siebenbrgen'deki MiLras
antnda, 4x7 alanda, bir haner, bir ate suna, bir Frigya bal ve
bir selvi aac, Mitras kltyle balantl toplam 28 nesne yinelenir.
Aysal bir say olarak 28, Islan1da da nemli bir rol oynar; gizem
ciler iin kutsal sz Kur'an'n yazld Arapa alfabenin 28 harfiyle
ayn gelii noktalar arasnda bir balant vardr. Byk ortaa
matematikisi ve tarihisi el-Biruni (. 1048), bu ilikinin kozmos ile
Tanr'nn sz arasndaki yakn balanty kantladn ileri srer.
Kur'an'da, Muhammed'den nceki 28 peygamberin adlarnn anlmas
bu duruma ok uyar ve airler lslam Peygamberi'ni dolunayla kar
latrrlar.

Ebced alfabesi denen kadim Sami dzeninde, 28 Arap harfinin sa

ysal deeri, 1 ile 1000 arasndaki say dizisinin tamamn retir; ilk
l O harf tek rakaml saylar, lO'dan 19'a kadar olanlar ift rakaml sa
ylar ve geri kalanlarda rakarnllar verir ve gayn ile de bu dizinin
son says 1000 elde edilir. llgn olan I OOO'in ayn ekilde 28'den el
de edliinin, M 1300 yllarnda Msr'da yazlm olan ve 1000 de
.
il yalnzca 28 iir ieren Teb'in Bin arhs'nda da bulunmasdr.
Son olarak unu diyebiliriz, nodern aratrmalarn kefettii z
re, st deri srekli olarak kendisini yinelemektedir ve btn hcrele
rin yenilenmesi 28 gn srer.

30
Otuz, dzen ve adaletle balantl bir saydr. Kadim Roma'da tri
bn olmak iin 30 yanda olmak artt ve kutsal metin geleneklerine

259

SAYILARIN GIZEM1

gre hem Musa hem de lsa halka vaaz vermeye bu yata balamlar
dr. Eski Ahit'n Hakimler kitab, hakim Yar'in, 30 spaya bnen 30
olu olduunu ve ayrca 30 ehirleri olduunu (Hakimler 10:4); Sam
son'un ziyafetine gelen 30 arkadana soraca bilmeceyi yantlamalar
halinde 30 keten esvap ve 30 yedek esvap vaat ettiini (Hakimler
14:1 1-12) syler. Bu arada Yeni Ahit'te, Yahuda 30 gm para iin
lsa'ya ihanet eder. Bunun bir sonucu olarak baz yorumcular, herhan
g bir kmsenin, hatta bir kraln bile, deerinin 29 dirhem ya da daha
az olacan, Isa iin denen 30 gn paray aamayaca sonucuna
varmtr. Gottfried August Brger'in (. 1 794) besteledii ho bir
Alman balad bu yky anlatr.
Baka baz yorum biimleri de ortaa Hristiyan teologlarn kul
landklardr; rnein Muhterem Bede, Topra Ekme meselinde
(Matta 13:8), iyi toprak zerine den baz tohun1larn "bazs yz,
bazs alLm, bazs otuz kat semere vermesini" bu yntemle akla
maktadr. Bu parmakla saymaya dair eski terimle zlr; 30 ve 60
saylar sol elle yaplan belli hareketlere karlk gelir, 100 ise sa
elin baparma ve iaret parmayla yaplan bir dairedir. Sol elle ya
plan 30 ve 60 eksikken, 100 gerekletirme ve ebedi yaamdr.

32
Otuziki ,drdn 8 katdr ve ok mutlu ve nkemmel bir say ola
rak grlr. Belki de bu nedenle lslamda Hurufi mezhebinin kunlcu
su Fadlullah Esterabadi, ondrdnc yzyln sonlarnda, 28 harfli
Arap alfabesinn 4 yeni harf eklenerek (yalnzca Farsada kullanlan)
32'ye ulamasnn onu mkemmelletireceini ne srmtr. "Mut-

260

24'TEN 39'A

lu' 8 Buda'nn 32 asl ve 80 de ikincil sembolyle balantl olarak da

akla gelebilr.
Bir deste oyun kadnda 32 kart ve satranta 32 ta bulunur. Mo
ol geleneinde, Arci Bori Han'a dair bir halk masal, bir oyun Lah
tas zerinde ho bir biimde dzenlenmi olarak 32 basamakta duran
3 2 tahta ekl betimler. Kabala'da bilgeliin 32 yolu, 10 sefirot'la 22
lbranice harfin bileimnden kar; Sefer Yetsirah'da bu, 32 dile ba
lantldr.
Otuziki, lmlerde de ortaya kar: rnein Almanya'da eskiden
un benzeri tlen malzemelerin lmnde kullanlan Malter 32 bi
rimden oluurdu ve adndan da anlalaca gibi rnahlen'den, t
mekten tretilmiti. Pusulann 32 noktas 4 asal saynn kk para
lara blnmesinden kolayca anlalabilir. Peki ama donma noktas ne
den 32 Fahrenleit'tr?

33
Otuz baka bir tam ve mkemmel saydr. lsa yeryznde 33
yl yaad Davud'un hkmdarl 33 yl srd iin llristiyan
gelenekte zel bir nemi vardr. Gizemli 33'n en gze arpan kulla
nm 3x33 blmden oluan Dante'nin ilahi Komedya'sndadr. 33'le
sembolize edilen lsa'nn yaam, n1ut1ak mkemmellii bir say ksa
lna dntrerek Tanr'ya iaret eder (yani Bir'e ve Hristiyan gele
neinde de l bire).
Bu arada lslamda Tanr'nn En Gzel 99 Ad bilinmektedir, bunlar
genellikle 33 boncukla yaplan tespihin yardmyla ezbere sylenr.
Hint r;tolojisinde mkemmel bir grup olarak 1 lx3

261

33 tanr

SAYILARIN GiZEMi

JJ,,

,'if,,:,
,:J-,,1,,,,,,,,, ,,,_'/

Masonluun 33 basama. ABD'deki kadnlar locasnnki de dahil olmak zere

farkl ayin sisten1leri gsterilmektedir. Ta bask, Everit Henry, ondokuzuncu
yzyl sanlan.

vardr ve 33'n katlar tanrsal varlklarla balantl olarak bulunur.

Kelt geleneinde, belki de 1--Iristiyanlara gre kutsal olan 33'n tersi
ne evrilmesiyle, kara byyle balantldr.

35
(Jtuzbein byk bir mistik nemi yoktur, ama Plutarkhos'a gre,
ilk diil sayyla ilk eril saynn mkemmel kbnn toplam olarak
uyunu ifade eder: 8+27.

262

24'TEN 39'A

Lesnova Manast'nndaki Makedonya freski ( 1349): cennetteki lsa'nn evre

sindeki 33 benzeri Isa'nn yeryznde geirdii yllarn saysn anmsatmakta
,

dr.

36
27 gib 36 da nemli arimelik zelliklere sahiptir, Plutarkhos ik
mkemmel karenin, 4 ve 9'un, sonucu olduuna, ayn zamanda da ilk
kbik saynn, 1, 8 ve 27'nin toplam olduuna iaret etmitir. Ay
rca kare bir say (6x6) olarak ele alnabildii gibi dikdrtgen bir sa
y olarak da (4x9) ele alnabilir; ayn zamanda l'deh S'e kadarki tam
saylarn toplamdr.
263

SAYILARIN GlZEMl

Otuzalt, l 2'nin arpm olarak astronomiyle de balantldr ve

her burlar kua burcunun onlar olarak bilinen 3'er zellii de yine
36'y verir. Babil'de 36.000 ylnn kutup yldznn tam bir devrine
e olduu bilinirdi.
Dairenin onda birinin de 36 olduunu unutmamamz gerekir.
Iinde 9 olduu iin 36'nn in'de de nemli bir rol oynamas an
lalabilir bir eydir. Kapsaml dzenleyici bir say olduu dfn
lrd ve efsaneye gre ilk in Imparatorluu 36 yabanc halkn sard
36 eyaletten olumaktayd.

39
Otuzdokuz yuvarlak say olan 40'n yakladr. Yahudi gelene
inde nemli bir rol oynar, nk genellikle edimlerin ya da gnah
larn nihai snr olarak alnan 40 saysndan kanmaya olanak tanr.
Bizim zamanmzn balarnda abbat gn yaplmanas gereken 39
balca ii ieren bir liste hazrlannt, abbat gn bu listeyi ihlal
edenin talanarak ldrlmesi istenirdi. Daha sonra kanlmas gere
ken bu 39 balca iin her birine 39 kk gnah eklendi. Bundan
kan asl anlam 40'n di snr olduuydu, ana 39 bir para daha z
grlk tanyor ve ihlal tehlikesini azaltyordu. Gerekten de krknc
olarak saylabilecek olan kapsaml yasaklama her eyi kapsayan bir
yasaklamayd. Ayn ey cezalar iin de doruydu. Cezalandrmann
st snr 40 darbe olduundan, alabilir korkusuyla yalnzca 39 dar
beye izin verilniti. Buna iyi bir rnek Pavlos\n Korintoslulara !kin
ci Mektubu'nda bulunur (!!. Korintoslular 1 1 :24): "Yahudiler tarafn
dan be defa krktan bir eksik dayak yedim," yani havari 5 defa da
yakla cezalandrlm.
264

HAZIRLAMA VE TAMAMLAMA
40
Neden Ali Baba 4 0 haramiyle uramak zorunda kalmtr? Ve B
yk Perhiz neden 40 gn sCtrer?
40, byk saylar arasnda en byleyici say olarak Orla Do
u'da, zellikle de lran ve Irkiye'de yaygn bimde kullanlr. Saf
bilimsel adan bu say, kadim Babil'de de gzlemlendii gibi 01ker'in [Sreyya burcu, -n] 40 gn boyunca gzden yok olmasyla
ilikilidir. Bu ayn zamanda yamurlu mevsimlerin sresidir - bilin
dii gibi Nuh Tufan'na neden olan yarnurlar da 40 gn srmt.
lker "srgn"nden dndnde Babilliler Yeni Yl enlii yaparlar
d. Bugn bile u kurala gre 40 gnlk hava tahmini yaplr: "Eer
belli bir gn yamur yayorsa, ondan sonraki 40 gn de yamllr1u
olacak demektir." Eskiden Alman iftileri arasnda geerli olan bir
inana gre bu, 8 Haziran, 2 Temmuz ve 1 Eyll gnleri iin doru
dur; bu arada 27 Hazirandaki 7 Uyurlar Gn'nde 7 haftalk (yani 49
gn) hava tahmini yaplr.
40'n nemi, ayn getii 28 nokta ile 12 burcun bileimi olarak
grlnesiyle de aklanabilir. Stonehenge'deki 40 byk ta stunun
40 basamak apnda kutsa} bir daire iinde dzenlenmi olmas kl
tn astronomik kkenli olduunu dndrtmektedir. (Bu arada, 28
kral ya da piskoposla 1 2 baka ahsiyetin bileimiyle oluturulan
40'l gruplara lngiliz-Alman geleneinde ok sk rastlanr.) 40'n ne
tninin baka bir astronomik aklamas da, lncil'e gre Yahuda'nn

265

SAYILARIN GiZEMi

yldz olan Satrn'n 40 nitelii olmas olabilir. Bu sa)' nn ayrca

biyolojik bir rol de vardr: eskiden embriyoda gzlemlenen belirli
deiikliklere uygun olarak hamilelik 7x40 gnlk dnemlere bl
nrd. lslami gelenee gre 3x40 gn sonra fetsn ruhu olacana
kesin gzyle baklr
Balangtan beri 40, yazgyla ve ok sk olarak da ciddi durum
larla balantl bir say olnutur. Eski Ahit, insan hayatnn ideal
uzunluunun 3x40 (120) yl olduunu ileri srer ve Tsrailolu kralla
rnn ounun, Sleynan ve Davud da dahil olmak zere, 40 yl h
kmdarlk yapt sylenir. k ile Tapnak'n inas arasnda her
biri 40'ar yllk tam 1 2 kuak gemitir (480 yl). Mahler gibi sonra
k baz Batl bilginler bunda, kadim Yakn Dou dinlerinn "gksel
yl"nn izlerini grrler.
Ortaa Hristiyan yorumcular 40'a saysz gnderme kefetmi
lerdir: tufann 40 gnnden lsrailoullarnn 40 yl lde dolamas
na, Musa'nn dada geirdii 40 gnden, lsa'nn Ib1is tarafndan s
nand lde kald 40 gne dek. Benzer ekilde lsa'nm mezarda ge
irdii 40 saat, 11onorius tarafndan dnyann 4 ksmnn yeniden
uyan11yla aklanr: bunlar Dekolog nedeniyle lmlerdi ve indi
!sa araclyla yeniden dirildi1er. lsa'nn mezarda geirdii 40 saat,
daha sonra Aai Rabbani'de 40 saatlik bir sre iin ara verilen Roma
Katolik "40 Saat Ballk"a yol amtr, inan sahibi kii bu sre bo
yunca dua eder.
Matematiksel olarak ise 40 bir numerus abundans, "bereketh sa
y"dr; ! , 2, 4, S , 8,

JO

ve 20'ye blnebilir ve bu saylarn toplam

(50) orijinal saydan daha bykLr. Bu olgu, iki saynn bileimleri

evresinde ek speklasyonlar yaplmasna yol amtr: rnein Pas-

266

HAZIRlAMA VE TA:tvlAMlAMA: 40

kalya'dan nceki 40 gnlk Byk Perhiz'in yeryz yaamna gn

derme yaparken, Paskalya ile I-Iansin arasndaki 50 gnn ebedi yaa
ma gnderme yapt ve bu dnyadaki erdemli yaamn ebedi dinlen
menin ve mutluluun yolunu at dnlmtr.
St. Augustine 40', zamanla ilgili 4 ile "bilgi" anlamna gelen
J O'un sonucu olarak yorumlamtr. Bylece 40, mrmz boyunca
bilgiye uygun yaan1amz retir. Bu lml hayatta, insanln, cli
rili ve ykseli arasnda -40 gn srer- lsa'nn grnnn inanan
lara verecei nihai teselliye ulamak iin alp abalamak zorunda
olduu dnlebilir. Yine 40', Yasa'nn (10 Emir) 4 lncil'ce btnle
nii olarak grmek de olasdr.
Daha genel olarak sylersek 40, kutsal metinlerde geen 40 gn
ya da 40 yl gibi gruplandrmalarn kantlad zere bekleme ve ha
zrlanma sresidir. John Donne'un "Akn Gdas" adl iirinde akay
la kark sorduu gibi bir srada krknc olan umutsuz bir durum
dadr:
Bir miras listesinde krknc ad olmann
Ona ne faydas olabilir ki?

40' bir yaam aamasnn tamamlan olarak alan Talmud ve da

ha sonraki Katolik kilisesi onun insann "kanonik a," yani zekann
btnyle gelitii bir dnem olduunu ilan etmilerdir. Gerekten
de modem psikologlar, krklarnclan hemen nce bir insann gelime
sinden belirli bir deiiklik alglarlar: nl insanlarn yaam ykle
rine bakmak bu gerei kantlamaya yeter. Almanya'da bu aa, Swa
bia blgesi sakinlerinin olgunlama vaktine bir antrma olarak

Schwabenalter denir. Ama bu gr Bat'yla snrl deildir.

Ayn yaklam, ileri bir yata yeni ve g bir ie balamak anla-

267

SAYILARIN GiZEM!

nna gelen "Krkndan sonra saz almak" ve yine 40'n tamamlay

says olduuna iaret eden "Krkndan sonra aptal olan her zaman ap
Laldr" gibi Trke deyimlerde de bulunmaktadr.
lslani gelenekte 40'n nemi hem Kur'an'dan hem de ilk vahyini
40 yalarnda alan Hazreti Muharnmed'in szlerinden aka anlalr.
Yahudi-Hristiyan geleneinde olduu gibi bu say yas vaktiyle ya da
sabrla beklemeyle balantldr. rnen popler gizemci gelenekler
Tanr'nn Adem'in amurunu 40 gn yourduunu ileri srerler.
Dnyann sonu yaklatnda Mehdi 40 yl yeryznde kalacaklr. Ye
niden dirilite gkler 40 gn boyunca dumanla kaplanacaktr ve ayr
ca diriliin 40 yl srecei dnlr.
Yahudilikte ve lslamda, 40 gn arnma dnemidir: doumdan son
ra kadnlar 40 gn yataktan kmazlar. HrisLiyan gelenekte 2 ubatla
ki Hazreti Meryen Yortusu, Meryem'in lsa'nn doumunu izleyen lo
usalnn bittii ve gerekli annna ayininin tamamland anlamna
gelir. Byle ayinlerin, yine 40 gn sren lslami yas dnemlerinden
sonra da gerekli olduu dnlr. Arnmann daha modern biimi,
adnn da iaret ettii gibi 40 gn sren harantina'dr. Arnma tslami
gelenekte baka bir rol oynar, kurban edilecek hayvanlarn kesilme
den nce 40 gn zel bir yenle beslenmesi gerekir; aynca sa ve tr
naklarn 40 gnde bir kesilmesi tlenir.
Byle nemli bir saynn yuvarlak say olarak da kullanldn
sylemek bile gereksiz. Mslman folklor batan baa 40'l gruplarla
doludur. 40 stunlu saraylar (lsfahan'daki bahe pavyonu ihil Slun,
"40 stun"); 40 atl kahramanlar; masallarda bir batnda 40 erkek ya
da 40 kz ocuk douran anneler. Kahramanlar 40 macera ya da sna
na yaarlar, 40 dman ldrrler ya da 40 hazine bulurlar. ok sk

268

HAZIRU\MA VE TAMAMLAMA: 40

40 ehitten sz edilir (bu Hristiyan gelenek iin de, zellikle Anado

lu'da, geerlidir) ve Peygamberlerin Medine'deki mezar banda 40
cesur adam katledilmitir. Muhammed'in yeeni ve damad ve ii ls
lamn ilk imam Ali'nin 40 mriti vard. Gizemci lslamda 40 (Arapa

erbain, Farsa ihil, Trke hrk) ermi nemli bir rol oynar; Trki
ye'deki Krklareli, bu ermilerle ruhsal ilikismden dolay bu ad al
mtr ve krklara kanmak Trkede "grnmez olmak" ya da tama
men ortadan yok olmak anlamna gelir. Krk, gnlk olaylarda kulla
nlan nemli bir yuvarlak saydr ayn zamanda: Trk ve Iran folklo
runda kahramanlarn dn enlikleri genellikle 40 gn 40 gece srer.
Krk gn krk gece, deyimlerde ve yaygn adetlerde de ok sk g
zkr. rnein ortaa Arap bilgini Damiri, mavi gzl bir ocuun
1-Iabeli bir zayf hemire tarafndan 40 gn emzirilmesi durumunda
gzlerinin siyaha dneceini ileri srer. Benzer ekilde Bedeviler
arasnda hala sylenen bir deyi, 40 gn boyunca kabilenin dnanla
ryla i yapan birisinin onlardan birisi olacan syler. 40 gn bo
yunca byk caminin kandilinin altnda sabah duas okuyan birisi, gi
zem1i aydnlanma sonrasnda arayanlarn koruyucu ermii olan I-I
zr' ryasnda grerek k utsanacaktr. Pakistan' n en gneyindeki Sind
blgesinde, bir kadnn kendisine ak olmasn isteyen erkek, 40 gn
boyunca kadnn adn zel bir aacn yapraklarna yazar, sonra yap
raklar suya atar; Ramazann son Cuma'snda camide toplanan 40 in
sandan Kur'an'n ilk suresi olan Fatiha'y yazmalar istenerek yeni do
an bir bebek iin bir nazarlk elde edilir.
Fkralar Trkiye'nin her yannda anlatlan popler ahsiyet Nas
reddin Hoca, kocalarn elerinin tlerini krk ylda bir tutnalarn
syler. Gereklen de Trkede "krk ylda bir" c eym "hayalta bir
269

SAYlLARIN GlZEMl

defa" anlatnna gelir ve Trkler birisiyle birlikte kahve imenin 40

yllk bir iliki kuracana inanrlar. nat bir gnahkar deiir ni?
Hayr, "bir kpein kuyruunu 40 gn bir boruda tutsanz da yine de
dzelmeyecektir. " Trkiye'de bir de u sorulur: "40 gn tavuk ol
maktansa 1 gn horoz olmak daha iyi deil midir?" Trkede 40'n
kapsaml bir yuvarlak say olarak gzkt saysz rnek vardr. In
gihzcede centipede (Almancada 1000 ayak uzunluunda anlamnda Ta

usendfssier) denilen hayvana Trkede "krk ayakl" anlamnda hrha

yah denir; zengin insanlar ya da byk toprak sahipleri "40 anahlarla
domu"tur. "40 evin kedisi" her yeri bilenler iin kullanlr, "40 ka
pnn mandal" elinden her i gelen ya da herkesin cann skan kstah
insanlar iin kullanlr. Uzun srecek zor bir ii baarmak iin "40 f
rn ek1nek yemek" gerekir ve kendisini ok ucuza satan biri ise "40
kurua 9 takla" atar. Krklamak, yani "bir eyi 40 defa yapmak" basit
e bir eyi fazla yinelemek demektir. Ortaada Araplar 40 hafta bo
yunca her aramba hamam'a giden birisinin dnyann btn zengin
liklerine kavuacana inanrlard ve gnmz Badat'nda evli olma
yan kzlar bir koca bulma umuduyla 3 hafta sonu ehrin 3 byk ca
misini 40 kez ziyaret ederler.
lslami gelenekte 40'n baka bir nemli ilevi daha vardr: Hazreti
Muhammed'in adnn banda ve ortasnda bulunan mim harfinin say
sal deeri 40'tr. Bu nedenle Peygamber'in kendisine has bir say ol
duu dnlr, ayrca cennetsel ad Ahrned'de bulunur - ve Sufilerin
kefettii gibi, adndaki mim'ler atldnda Ahad szc kalr ki bu
da, Tanr'nn asl adlarndan "Bir" anlamna gelir. llahi Bir ile insanl
n temsilcisi olarak yaratlan peygamber arasndaki fark, lmlleri
Tann'dan ayran ve insanln geliiminde geilmesi gereken 40 basa
maa iaret eder. Bu dinsel balantlar Mslmanlar deyileri ve
270

HAZI RLA:tv1A VE TAl\1A1vfLA1vfA: 40

Arap alfabesinde saysal deeri 40 olan nin harfi, ada Pakistanl sanat
Shernza tarafndan soyut bir resim olarak ilenmitir.

Peygamber'in szlerini 40'l gruplar halinde toplamaya tevik etni

tr: ladis'ler (Peygamber'in szleri) genellikle bu biimde toplanr ve
bu hadis'lerden birisine gre Peygamber, "t-lalkm arasnda her kim
din hakkndaki 40 hadis'i ezberlerse Kyamet Gn din bilginlerinin
ve hukukularn yan sra yeniden dirilecektir," demitir. Byle bir
grup, rnein, Peygamber'in ilahi merhamet ya da yazmann nemi
gibi belli bir konuya ilikn syledii 40 deyii ya da ayn isimli 40
kinin aktard 40 hadis' ya da 40 farkl yerden toplanan 40 hadis'i
ierebilir, vs. Erbain denilen byle "krkl" derlemeler usta kaligraf
larca sanatsal ilenmitir.
Drdnc halife Ali'nin szlerine ve Celaleddin Rumi'nin byk
Farsa gizemli epii Mesnevi'nin dizelerine ayn uygulama yaplr. Gi
zemci evrelerde dinsel kalplarn, zellikle de Hazreti Muhammed'in

271

SAY!LAR!N GiZEMi

adna ilikin olanlarn, krk kez yinelenmesinin ok etkili olduu d

nlr. Ama bu krkl gruplar oluturma eilini yalnzca dinsel
edebiyatla snrl deildir: dind edebyat da 40 papaan ya da 40
vezire ilikn hikayeleri, ya da dorudan 40 hikayeyi toplama eili
mindedir. Bir kere daha bu, daha ok Farsa ve Trke konuan bl
gelerde grlr. Ama btn Mslman dnyasnda zehat, yani dinin
be emrinden biri, inananlarn mallarnn krkta birini sadaka niyeti
ne datmasn gerektirir.
Bir hazrlk says olarak 40'n eski anlam daha ok Sufilie tan
mtr. rnein byk ortaa teolou ve gizen1cisi Ebu Hamid el
Gazzali'nin (. 1 l l 1 ) kapsaml Arapa incelemesi ihya ulum ed-din
(Dinsel Bilimlerin lhyas) 40 blmden oluur ve insann, en son kr
knc blmde tartlan ln1 annda Rabb'iyle karlama anna ha
zrlannn farkh evrelerini ele alr. Sufiler, salt tefekkr ve duayla
geirilen 40 gnlk (Arapa erbain, Farsa ile) bir inzivaya ekilirler.
lranl gizemci air Feriduddin Attar (. 1220) Musibetname'sinde (Be
lalar Kitab) hu 40 gnlk inzvaya ekilme srasndaki gizemci tefek
kr ele almtr. Mn1inler He'yi tekrar tekrar yinelerler ve bu, l
dkleri an, 40 ile'yi Lamanlam olan belirli kiileri ele alan Msl
man ermiler kitabnda ok sk ele alnan bir konudur. IIatta ben bu
kitap zerinde alrken bir Amerikal CizviL, uzun sren sessizlii
iin zr dileyerek ve bunu aklamak iin unu yazd: "Geen yl ha
yatmn en g ylyd. Zaten baka ne umabilirdim ki? I-Ier eyden
nce krkn1a gelmitim ve bu yata bir ile'nin dna kmanza izin
verilmiyor ve hala kendi banza her eyi yapabileceinizi

ni

san

yorsunuz?"
Augustine gre 40, integrltas saecularun'a, zamann geldiine ia
ret eder. Ve eer 40'n nemi, kadim ay mitlerinden kalan bir ey
272

HAZIRLAlv!A VE TA11AMLA1v1A: 40

olarak aklamak istenmiyorsa (Paneth'in syledii gibi) "kutsallat

rlm bir tetraktys" olarak grlebilir: (lx4)+(2x4)+(3x4)+(4x4)'n
toplan olarak ideal Pisagorcu lleri ierir.

273

KIR K KDEN ALTMIALTIYA

42
Krkiki, ou kez hazrlanna ve bekleme sresi o1arak 40 gn gi
bi 7'er gnlk 6 hafta olarak alndndan 40 ile yer deitirir. Orta
a Hristiyan teologlar, lsrailrullarnn Msr ile Sina arasnda
gemek zorunda kaldklar 42 noktaya ve bu dizinin, lsa'nn 1bra
hin'den krkiki kuak sonraki inkarnasyonunda da ortaya ktna
iaret ederler. Ya da insan edimleriyle balantl 6'nn, dinlenmenin,
ahbatn 7'siyle arpm olduundan sylerler ve bunu, bu dnyadaki
kiliseye, ebedi huzur umudu iinde yaamaya bir antnna olarak g
rrler. Bununla birlikte, krkiki, ly sorgulayacak olan 42, yarg
lar bahseden Msr )ler Kitabt'nda yarg saysdr; bu kitapta ayrca
42 gnah sralanr. Eski Ahit'te, peygamber Eliaya':y'la alay eden 42
ocuk aylarca paralanr (il. Krallar 2:23-24) ve Yehu, Ahazya'nn 42
kardeini ldrr (il. Krallar 9:27).

46
Krkalt, Tapnak'n ina sresinin saysdr (Yuhanna 2 :20) ve ay
n zamanda ana rahmine dnden 46x6

276 gn sonra bu dnya

ya gelen Isa'nn bedenine iaret eder. Adem'in adnn Yunanca yazl

nn saysal deeri 1+4+1+40, ortaa yorunculannn da ayn sonuca
varmalarna yol anlr: 46, Tsa'nn insan ynyle balantldr.

274

42'DEN 66YA

Kadim Msr'a it akal bal ln Tanns Anubis ile lm Hakimi ve dn

kiilerin gnahlann yazan turna bal Yaz Tanns ThoL'un resmi. stteki bant
()siris'in 42 danmannn bir ksmn gstermekte. Bu 42 tanryla Msr'n bl
gelerinin says arasnda bir balant kunllnaya ahhntr, an1a bu blgeler
daha sonraki.bir clnende ortaya kmlardr.

49
Krkc okuz, Kutsal Ruh inananlara kendisini gslerc iinde gerek
leen lsa'nn diriliinden sonra geen gnlerin says olan kutsal 7'nin
karesidir. An1a bu dnemin ba ya da sonu da hesaba katlrsa, 50
gnlk (pentecoste) ve Hamsin Yotusu'na (Pentecost) ularz. Yahudi
likte avot da benzer ekilde, Torah'n Musa'ya veriliine iaret eden
Fsh Bayran'ndan sonraki onbeinci gn kutlanr. Bununla birlikte
_
bu yortularn kutlannaya balannasndan nce bile Tann'nn dinlen
nesine (7x7+1) iaret eLtii iin 49 saysnn kutsal olduu dn

lrd.

275

SAYILARIN GlZEMI

50
49'n geniletilmit olan 50, yaratln byk abbatnn onaya
kyla husumet ve nefretin sona erece yubil [jbile; elli ylda bir
gelen azatlk yl, -.n.] (Levililer 25:10). Ama baka anlamlar da
vardr. rnein ellinci mezmur, yazarnn gnahlarna ilikin bir ya
knma ierdiinden 50, pimanlk ve balama ifadesi olarak alego
rik yorunlarla i ie dnlr: 10 Emir'e uymak S duyusu olan in
sanlar iin her zaman kolay deildir (10x5

50). Elli onlu sistemde

d nemli br rol oynar. Hem Yunan hem de lrlanda geleneklernde

belirsiz yuvarlak say olarak gzkr. Hesiodos 50 Nereid'den sz et
tiinde saylarnn ok fazla olduunu kastetmektedir ve ayn ey Pri
amos'un 50 olu, 1-'Iehos'un 50 inei ve Eumaios'un 50 doml.zunda da
geerlidir. lrlanda folklorunda 3x50 byk bir yuvarlak say olarak
ok sk geer: 3x50 kralie, kadn, inek, domuz ve baka yaratklar.
Benzer ekilde Kral Arthur'un masasnda 50 ya da 150 valye o1duu
dnlr.
Pratik adan 50, kadim Roma'da erkeklerin artk askere alnna
yalarnn getiine iaret ederdi.

52
Elliiki b ize yln 5 2 haftasn anmsatr, ama Ko]omb-ncesi Ame
rika'daki rol daha nemlidir_ Gelecei grmek iin karmak bir i
len yapan Mayalar 13 sisteminin imgelerini nemli olaylar esas alan
sistemle birletrmilerdir. Sonu, her 260 gnde bir (52x5 ya da
13x20) saylarn ilk konumlarnn yeniden ortaya kmalardr. Her
276

42'DEN 66'YA

52 ylda bir, yln balangc ilksel dzene tam olarak karlk gelir.
Bunun yaam dngsnn yeni bir balangcna iaret ettii dnlr
ve bu nedenle de kuth.nr. 52'nin nemi, apraz bir biimde dzenlen
mi 52 alanl bir Aztek oyununda da ortaya kar. Ortaa Avrupasn
da yorumcular 52'yi kutsal say olan 40 ve 1 2'nin bileimi olarak
aklamaya almlardr.

55
Ellibe bugn artk zellikle neml bir say olarak grlmemek
tedir. Bununla birlikte aritmetiksel bir bak asndan 1 ile 10 ara
sndaki tamsaylarn toplam ohnas ilgintir; ayrca farkl gelere de
blnebilir, rnein 28+12+10+5'in toplamdr. Bu nedenle baz gi
zeml speklasyonlarda kullanlrd,

60
Altm, kadim Yakn Dou sistemlerinde merkezi nem tayan
saylardan birisiydi ve dakikalar ve saniyeleri sayarken hala gnlk
yaantmz etkiler. Ayn zamanda, eskiden Almanya'da Schoch deni
len, yumurta saymada kullanlan, ama aslnda hasat zaman ekin de
met1erinin yerletirilmesiyle balantl baka lme sistemlerinde de
kullanlmtr,
Babil'de 60, ilk byk birimdi, 30, 20, 15, 1 2 , 10, 6, 5, 4, 3 ve 2
ile kolayca blnebildiinden onlu sistemdeki lOO'den daha pratikti,
1 kk bir keski ile ifade edilirken, 60 daha byk keskiyle gsteri
lirdi. "Byk Tek" olarak en yce tanr olan, cennet tanrs Anu'ya at
fedilirdi,

277

SAYILARIN GlZEMI

60'n dairenin 360 derecesiyle ilikisi ve ekenar gen benzeri

geometrik ekillerin izilmesinde kullanlmas altml sistemin ge
limesinde rol oynam olabilir. 60'n nemi kadim Babil'le snrl
deildi: insann normal yaam sfresinin 60 yl olarak grld ka
din in'de de yuvarlak say olarak kullanlmtr. Benzer ekilde ka
dim Yunanistan'da da yuvarlak sayyd ve Platon'un "evlilik says"
olan 12 .960.000 604 , a1tm tan tretilmiti. Altmn drdnc

c bir dnya yl uzunluundadr (3.600x3.600 yl) ve her dnya g

n 3 . 6000 insan yl iermektedir. Plutarkhos, timsahlarn 60 yumur
ta yumurtladn, kuluka sresinin 60 gn olduunu ve 60 yl yaa
dklarn ileri srer; ve bu bakmdan 60'n grnlerin ilk lm
olduunu ekler.
Altm ayn zamanda 3x4x5'in sonucudur ve son olarak Mekke'de
ki Kabe, Amerikal mzikolog ve saybilimci E. G. McClain tarafn
dan bu balamda yorumlanntr; ona gre Kabe'nin boyutlaryla S
3
mer ken1eri (60 ) ve dnyann nerkezi olan kutsal dan says
'
(2x60 ) arasnda br iliki vardr.
60'a likin olarak Ialmud'a dayanan speklasyonlar daha dnye
vidir: ate cehennenin altmta biridir, uyku lnn altmta biridir
ve el ee kehanetin altrnta biridir.

64
S'in kendisi bir ans says olarak ebedi mutlulukla ve saadetle
balantlyken, karesi olan 64'n de ne kadar uurlu olmas gerekir!
Gerekten de 64 u ya da bu ekilde her zaman oyunla ve yazgyla
balantldr. Kadin Hint retisine gre bir insann 64 farkl sanatta

278

42'DEN 66'YA

usta olmas gerekirdi ve Kamasutra'da 64 sevme sanat olduu ileri

srlr. "8 tr okan1a, pme, trmalama ve srma, birlemenin se
kizin kat kombinasyonundan B'li 8 grup yani 64 ortaya 1kar," diye
yazar Richard Schmidt sevne sanalna ilikin olarak. Ama zaten daha
eski bir Hint kayna olan Rigveda 64 blm eklinde dzenlenmiti.
Ayrca iva'nn 64 zevkinden sz edilebihr ve 16'nn taml ve m
kemmel1ii drt katna da yansr.
64, n1ken1mel bir oyun ve kun1ar says olduundan, Hint kkenli
satran tahtasnn 64 kareli olmas atc deildir. 64'n baka
nemli bir ifadesi de in kkenli

Ching'te bulunur; tek ve ft sayla

rn altkatl konbinasyonlar zanan ve mekan varyasyonlarn sen

bolize eden 64 alt ulu yldz dourur. Alman filozof Leibniz, bu 64
alr ulu yldz ile bugn bilgisayarlarda ku11anlan ikili sistemin n
cs olan Dyadik adndaki kendi ikili sistemi arasnda paralellikler
kefetnitir. ada bir bilgin olan Martin Schnberger, bin yllk

Satran tahtasnn 64 karesi alfadan omegaya, A'dan Z'ye by iaretleriyle do

lu olarak gsterilmitir.

279

SAYILARIN GiZEMi

# ;\. I

..::

$:.'

""-

..Q, ll

- --

,.:>t
il

3'

""

11
"'

..

- "'

-
;

,,.

"'
"'

_.,_
ol!;

l..
ft

., \ J1.

t :z'it -;it!k
Jl -1z El

Chig, 8 trigramn olas btn ift kombinasyonundan elde edilen 64 alt

ulu yldzdan oluur. Dnyann in tarz alglannda, evrenin soyut bir bi

imde betimlenii, mkemmelliin yansy, kapal kategoriler sistemi olarak
younlatnlm I Ching bu nedenle kehanet iin kullanlmtr ve hala kullanl
maktadr.

Ching sisteminin, DNA molekln betimleyen 64 l sarmalla ilk

genetik kodun kefinde kullanlan matematiksel ve felsefi bilgiyi n
ceden sylediini bile iddia etmitir.

66
66, Avrupa'da daha ok bir kat oyununun ad olarak bilinir. Bunun
la birlikte lslami gizemci gelenekte Allah szcnn saysal de-

280

42'DE;\! 66'YA

lf jf
.!J ..Af'
4.$' r!'

t
f
f

Her ynde 66 saysn veren lslarni kkenli bir byl kare. Yatay ve dikey iz
giler, saysal deeri 66 olan Allah szcnn harfleinden yaplmtr. am, on
dokuzuncu yzyl.

erine karlk gelir. Bu nedenle Trk Sufileri, Trk sanatnda lalenin

lslamn sembol hilal olarak ar basmasn bu 2 motifin, lalah ve hi
!al'in, ayn harflerden olumas ve Allah ile ayn saysal deere sahip
olmasyla aklarlar.
Altmalt 6'nn iftlenmesi ya da bir saynn karesi olarak grle
bilir (pek ok benzer durumda olduu gibi

44, 77, vs.). Salt grsel

adan 66, 2 kere 6 ya da 6 kere 6'dr. llgin olan Trk kaligrafisin

de, saysal deen 6 olan vav harfinin ounlukla bu ekilde kullanl
masdr. Bu motif, onsekizinci yzyl bandan itibaren ssleme yazt
larda kullanlmtr ve 66 saysna (yani Allah) ya da 6+6
ii lslamn 1 2 imamna bir antrma yapar.

281

12 olarak

Saysal deeri 6 olan vav harfinin ifte kullanl. Bu 66 olar::.k yorunlanabilir,

bu da A11ah'n 66'sna iaret eder. Baka bir seenek de 6+6
nasdr, bu da

lslan1111

12 olarak okun

12 imamna bir antrrnachr. Vav ve ift vav Trlzi

ye'de onsekizlnci yzyl bandan itibaren kaligramlarda kullanlmaktadr

282

YETM VE YETMK: BOLLUK

70
Kutsal 7'nin 10 kat ve bylece de onun "byk biimi" olduu
iin 70'in zel bir kabalistik deeri olmas artc deildir Mez
murlar'da "Yllarmzn gnleri yetmi yldr," denir (Mezmurlar
90:10) ve Eski Ahit'te Sina Da'na kan Musa'ya 70 kii elik eder
(k 24: 1 ) , Bab! srgn 70 yl srer (Yeremya 2 5 : 1 2) . 70 ayn za
manda yas sresi olarak da geer - rnein Musa'nn yas 70 gn sr
nt. Benzer ekilde taya, Iyre'yi 70 yl unutulmakla korkutmu
tu. Yahudi ve erken dnem Hristiyan geleneine gre, Msr Kral il.
Ptolemy zamannda Eski Ahit'i Yunancaya 70 ya da 72 bilginin evir
dii sylenir ve bundan dolay da Yunanca versiyon Septuaginta,
"70'lern" olarak bilinir.
Rivayete gre Adem, dnyann btn dilleri anlamnda, 70 dil bi
liyordu. Benzer bir yaklarnla I Iazreti Muhammed'ln t1ahi Varlk'n
huzuruna giden yolculuunda Kur'an' 70 kere ezbere okuduu ve Ib
rahim'e dayanan dinlerde ok sk grnen bir n1otif olarak gnde 70
kez balamay diledii sylenr.
70'le yaplan byleyici bir oyun da daha sonra Midrash'ta bulun
mutur: "Her kim ki arap ierken ayk kalr, onda 70 bilgenin kav
ray vardr." lbranice arap anlamna gelen yayin ve sr anlanna ge
len sod szcfnn saysal deeri 70'tir; yani arap girerse sr ortaya
kar.
70'in katlar da kendisi kadar ok kullanlan yuvarlak saylardr.

283

SAYILARIN GiZEMi

lslam gizemciliine gre Tanr'y yarattklarndan ayran 70.000 pee

vardr ve Islamdaki baka bir gizemci gelenee gre Peygamber'in
ldayan z 70.000 yl boyunca Bilgi Aac'nda kalmtr.

72
Ama 72, 70'ten daha nemlidir. Dairenin evresinin bete biri ola
rak kutsal S'te balantldr ve 5, 6, 12, hatta S'le balantlarndan do
lay 72 kadim zamanlarda ok popler bir sayyd. Antikitede de, g
nein orta noktasnn burlar kuann her 72 ylyla bir derece iler
ledi bilinirdi.
Ortaa Kabalistleri Yehova'nn adnn 72 harften olutuunu ya
da onun 72 ad olduunu dnrlerdi. em hamphora (telaffuz edile
mez ad), "Tann'nn 72 gizemli adnn hepsinin saysal toplamyla d
mlenmiti." 72 ilahi ad, lsrailoullarna eziyet eden Msrllarn
yok edilmesini betimleyen 3 dizeden her birinin 72 harften olutuu
k 14:19-2 l'den tretilmitir: Tanr, byk adyla halkn kurtar
mtr. Hristiyan yorumculara gre 72, rahibin gslndeki an
larn saysdr (k 28: 17-21 'de sz edilir): bu da lsa'mn 72 mridi
nin, her biri Tann'nn bir adn temsil eden 72 dilde lncil'i vaaz et
melerine iaret eder. Bununla birlikte bu mritlerin says baka trl
de aklanabilir: onlar, gnn ve gecenin 27 saati boyunca Teslis'in
dnyadaki gizemini vaaz etmekten vazgemezler (3x24

72).

Kapsaml bir gruba iaret eden bir say olarak 72, dinsel balam
da ok sk ortaya kar. in geleneinde 72 aziz (8x9) bilinir ve Ma
niheizmin son rn olan Katharlarda da 72 piskopos vardr. Benzer
ekilde lslami gelenekte, Kerbela savanda 72 kiinin ehit edildii

284

Yehova'nn 72 adnn bir gnebakan biiminde yazl. Zohar'a gre, "Btn

halklann tac 72 kta ykselir." Athanasius Kircher, Oedipus Aegyptiacus, Ro
ma, 1652.

285

SAYlLARIN G!ZEM!

iddia edilir ve Yezitlerin dinse1 geleneinde Adem'in 72 ocuu (36

ikiz!) olduuna inanlr. 72'nin (ya da bir fazlas 73'n) en bilinen
kullanm lslarni gelenekte, ilerinden birisinin "kurtarln Loplu
luk" olduu 72 ya da 73 mezhebin olmasdr. Bu kavram iirde de
ok sk kar1mza kar, rnein Hafz, 72 nezhep arasndaki srt
meye bir arap iesi kadar bile nem vernediini syler. Mslman
efsaneler, Davud'un, kutsanm grtlandan gelen 72 farkl sesle ku
lar bylediini syler.
Bylece 72 says her yerde, hatta Binbir Gece Masallar'nda, 50 gi bi saylarn ifade ettii basit, ayrt edilenez okluun aksine, (arkl
gelerden olunu dolulua iaret eder. 72'nin bu anlanda kullanl
Yakn Dou'yla snrl deildir. in'de ve Orta Asya'da benzeri nem
dedir. rnein: ceilI).etin 9 blgesinin ve 8 ynn'.'n sonucu olarak
hen uurludur hen1 de nkemmeldir. Bilge Konfys'n 72 yl ya
ad ve lsa gibi relilerini yayan 72 nridi olduu sylenir.
lslani ve Orta Asya geleneklerinin ikili yorumu altnda, ortaa
Trk yazarlar kahramanlarn ya da maceralarn saysn 70'e ya da
72'ye karmlardr. Kelt-Gennen gelenei de 7 2'den sz eder: Kutsal
Kase Tapna'nn 72 apeli vardr (Persepolis'teki byk kabul salo
nunun 72 stunlu olmas gibi), Etrsk geleneinde 72 yl insan yaa
mnn sonuna iaret eder ve daha yaygn bir inan da, antikiteden beri
bilinen -en azndan efsanelerde- 72 dil ifadesine paralel olarak dnya
da 72 lke olduudur.
Masallarda da 72'ye rastlanr, rnein Alman masal Wolfdietrich'de,
dev bir kadn 72 millik bir uzakla tanr. Ayn zamanda tarihte de
ortaya kar, rnein tarihi Bremenli Adam, lsve,

286

Old Upp-

72 yl yaayan ve ri
vayete gre 1sa'nn
ki kadar mridi
olan (her ilahi ad
iin bir tane) Kung
futse'nin (Konf
ys) 72 n1ri<li. Ka
dim in ta basks.

287

SAYILARIN GlZElvt

sala'da, 9 gn enliinin sonunda aalara 72 kurban asldn belir

tir. Burada S'le arplm 9'un nemi gayet aktr.
Ortaa Alman ekonomisinde 72, bir Schocfl art bir dzine olarak
grlr.

288

ONBNE D E K
84
Seksendrt, Hint geleneinde gzde bir saydr. Ama uurlu 7 ile
1 2'nin kombinasyonu olarak dnlen bir say m, yoksa grsel a
dan ele alnd, dnyann 4 kesindeki uurlu 8'i mi temsil ettiine
karar vermek gtr. Nath Yogi'nin kdemli 84 siddha's, "usta ol
mular'\ yogadaki baarlaryla lmszlk elde etmi statlardr.
Bu say ok sk olarak da 1000 ile arplm olarak kullanlr. rne
in Kral Ashoka'nn Buda'nn kutsal emanetleri iin 84.000 stupa ina
ettirdii sylenir; evrenin merkezi olan Meru Da 84.000 birim
yksekliindedir ve pek ok kral 84.000 yl bata kalr. Cayna dn
ce sisteminde temel say 84.000.000'dur.

99
Doksandokuz genellikle mutlak birlikle kart olarak ya da henz
mkemmellie erimemi bir ey olarak gzkr. Herkes, sahibine
teki 99 koyundan daha deerli gzken kayp koyun meselini bilir.
Hristiyan geleneinde 99, Tanr'nn birliine iaret eden melekler
dzenini fade eder. Ayn fikir Ianr'nn En Gzel 99 Ad altnda !s
lamda da ortaya kar, bu adlarn hepsi de her eyi kuatan En Byk
Ad'da ikin olarak varolan kapsaml birlie iaret eder. Daha sonra
!slam, Peygamberin de 99 ad olduu dncesini gelitirmitir. Ka
dim Hristiyan kilisesi Amen szcn 99 olarak (1+40+8+50) okur
ken, lslami gelenekte e yerine i olduu iin 101 olarak okunur.
289

"Muhammed Gl." Sadaki iek Tann'nn En Gzel 99 Ad'dr, soldaki i

ekse Hazreti Muhammed'in 99 "yce ad" dr. Trk minyatr, 1708.

290

10.000'E DEK

Doksandokuz snrlayc bir say olarak da kullanlabilir. airler

99 pck art bir pck isterler (rnein altnc yzylda Arabis
tan'ndan Imrul Kays) ve kadim Arap kahraman anfara 100 dma
nn -ldrmeye ant ier, ama doksandokuzuncu tarafndan katledilir;
ama anfara'nn kemiklerinden frlayan sivri ulu bir para bu dok
sandokuzuncuya saplanr ve ldrr, bylece 100 saysna ulalm
olur.

100
Yz, mkemmelliin byk yuvarlak saysdr. Kutsal l'un kare
si olarak Helenistik dnyada mkemmel lyi'ye iaret eder. " 1 00
kere," onlu sistemde "ok sk" anlanna gelir. "Bunu sana 100 kere
syemedin mi?" incedeki "100 az" deyimi, tam olarak birisinin
bakmakla ykml olduu kalabalk bir aile anlamna gelir. Son ola
rak in'de Bakan Mao'nun Kltftr Devrinine nclk eden "100 i
ek asn" slogan. lmeyle ilgili olarak, 100 (Alman) poundu agr
lndaki Zentner'den sz edebi1iriz; bu l centenarium olarak, l
me ve arlklarn onlu sisteme uygun eski blmlenmesine kadar ge
ri gider. Yine de poundlarn kesin says o kadar nemli deildir,
nk Zentner, "Byk lOO"e, yani 1 20'ye kadar farkl arlklar l
ebilmekteydi. Roma yzbis centurios, her zaman tam olarak 100
askere komuta etmezdi; Memluklularda da amir mi'a, "lOO'n lideri"
her zaman 100 askeri kleye sahip olunduu anlamna gelmezdi.

291

SAYILAR!N GiZEM!

1 01
100 gibi byk bir yuvarlak saydan sonra lOl'e zel bir nem at
fedilir. Daha dk lekte 41 ve daha byk lekte 1001 gibi bir
sonsuzluk saysdr. Hazreti Muhammed'in kutsamas gibi dinsel for
mller 1 0 1 defa yinelenir ve Hint-Pakistan'da geline 1 0 1 para elbise
ve hediye dolu 1 0 1 tepsi vermek gelenektir.

108
Yzsekiz, 12x9'un sonucu olarak Hint ve Budist geleneklerde ok
sk gzkr. ok sk kullanlan lS'den tretilmi olabilir. Tanr
Krina'nn dans ettii ve oyunlar oynad gopiler'in, yani inekkzlarn
says 108'dir ve daha byk bir lekte, yeniden douun 108.000
derecesinden sz edilir. Budistler iin 108, arhat'n yani mkemmele
erimi azizlerin saysdr ve dua boncuklan 108'li gruplar halinde
dzenlenir. Benzer ekilde Tibet kutsal metinleri olan Ianjur ve Kan

jur 108 ksmdan oluur. Tibetli bir Budist prens ya da prenses ld

nde cenaze trenine e n az 108 lamann katlacana inanlr.

120
Avrupa geleneinde 120'ye, 1 0 dzineye atfen Byk 100 denilir.
Eski Ahit'te de nemli bir yeri vardr (Tekvin 6:3), insann ortalama
yaam sresiyle balantldr ve bugn bile birisinin ad getiinde
Yahudiler arasnda yle barld duyulabilir. "Falan filan - 1 20'si
ne kadar yaasn\"
292

10.000'E DEK

144
Yz krkdrt gros'tur, yani "bereketli dzine"dir, kutsal 1 2'nin ka
residir. 1 2'ye arplm olan her yerde gzkr. 1 44'n, Kuzu'nun et
rafnn 144.000 gnahtan kurtarlm kiiyle sarl olarak Sion Da
'nda durduu Yuhanna'nn Vahyi'nde nemli bir yeri vardr.

1 53
Bu say, ok nadir rastlanan bir saydr. rnein lsa'nn mritleri,
Yuhanna'nn syledii zere (21 : 1 1) neden tam 153 balk yakaladlar
acaba? 1 5 3 her eyden te 17'nin gensel ekli olduu iin, yani
l3x33x53

1 +27+ 125 olarak ifade edilebildii iin matematiksel ola

rak ilgin bir saydr.

Balklarn saysna bir aklama getirmeye alan ortaa Hristi
yan teologlar, daha nce grdmz gibi Yasa (10) ve Merhamet'ten
(7) oluan 1 ?'ye dnmlerdir. 3x3xl 7 olarak yorumland gibi 1
ile 1 7 arasndaki tamsaylann toplam olarak da yorumlanmtr; 153
gerekten de Yasa ve Merhamet ya da Teslis, Yasa ve Kutsal Ruh'un 7
hediyesi arasndaki iliki iin ok uygun bir sembol olabi1ir. Bu ara
da Augustine'e gre 1 5 3 , Tanr'nn krall iin balklarca ele geiri
len dnyann drt bir yanndaki inan okluunu temsil eder.

216
216 says, Buda'rm ayak izindeki uurlu semboller olarak sz
edilmeye deerdir. 8 ve 27'nin sonucu olarak ok fazla yararl g
ierir.
293

SAYILARIN GlZEMl

240
te yandan 240'n yalnzca pratik bir nem) vardr, gizemcilie
hibir gndermesi yoktur. Charlemagne 240 denaii'ye eit olan 1 po
undluk gm paralar bastrmtr ve son zamanlara dek Ingiliz po
undu, 240 birime ( 1 2 penslik 20 iling) blnebilirdi.

248
Tek tanrcln temel dinsel ifadesinin ilk iki szcnn, ma1 Is

rael, "Duy, Ey !srail"in saysal deerini temsil ettii iin bu say Ya

hudilikte nemli bir yer igal eder. Ayrca insan bedeninde, her biri,
Tanr'nm birliini ifade eden bir harfe karlk gelen 248 knt var
dr.

270
Zohar'da, 270, ra1'1n, "kt"nn saysal deerine karlk geldii
iin bu dnya ya da Son Yarg yerine kullanlr.

300
Sralayan 30\n on kat olarak 300, lncil geleneinde kahramanlar
la balantl bir say olarak ortaya kar. Abiay 30'larn ba idi ve
yz kiiye kar mzran kaldrp onlar ldrd (il. Samuel
23: 18); Rabb, Gideon'a seilmi 300 kahramanla Midyanitlerin ordu-

294

l O.OOO'E DEK

sunu bozguna uratacan syler (Hakimler 7:7).

lX.

Louis'nin on

nc yzyln ortalarnda Paris'te 300 kr iin kurdurduu hastane

nin ad olan Quinzevingts, 15x20, gibi byk bir yuvarlak say. olarak
da kullanlr. Bu rnekte belirli olaylarn olduu yllan temel alan
kadim Fransz sistemi aka grlmektedir.

31 8
Bu say, lncil'de lbrahim'in hizmetkarlarnn says olarak geer.
Ondan sz eden tek kiinin Eliezer olmas ise, adnn saysal deeri
nn 3 1 8 oluuyla kolayca aklanabilir.

360
360 says, dairenin dereceleri ve yuvarlak ylla balantl olarak
hayli nemli bir saydr. Bu nedenle ok kullanlmtr, rnein bir
Veda tapnak ayinin suna 360 tatan yap1ntr.
Ay says 27 ile gne says 360'n oran onbuuktur; kk
deiikliklerle bu oran ay madeni altnla gne madeni gm arasn
daki orana eittir.

43 2
432 says 4xl08 diye de grlebilir. 1000 ile arplm Hint ge
leneinde ok byk bir zaman sresi olarak gzkr; 10 ilksel kral
tufandan nce 432.000 yl bata kalmtr. Bu arada Hindularn maha

yga dedii kozmik dng 4.320.000 yldan oluur, bu say 4320'yi

295

SAYILARIN GiZEM!

srasyla 4, 3, 2, 1 ile arparak elde edilir; bu dizi de mitsel alarn

dzgn bir biimde azalan uzunluunu yanstr (ilki 4000 yldr,
ikincisi 3000, vs.) ve tetraktys ierir (4+3+2+1 10).

666
inci!' den geen bu say kuaklar boyunca Hristiyanlarn hayal g
cn beslemitir ve bugn hala tartlmaktadr. Yuhanna'nn Vah
yi'nde (13:8) Yaratk'n says olarak geer ve biraz beceriyle, harfle
rin saysal deerlerinin saylmasyla (ve ou kez sonu elde edene
dek harfleri deitirerek) hemen her isimde bulunabilir. Bunun bir
Roma lmparatorunu, modern bir diktatr ya da zamannn bete noi

re' olabilecek herhangi birisini iaret ettii sylenebilir. Onaltnc

yzyln iki nc saybilincisi, Michael Stifel ve Petrus Bungus'un
yorumlar ok tipiktir. Bir Protestan olan Stifel bu saynn Papa

X.

Leo'ya iaret ettiini grrken, bir Katolik olan Bungus Luther'i a

rtrdn dnr. Baka okumalarn yan sra Bungus, o srada
Trkler Avrupa'y fethettii iin pek de artc olmayan bir bim
de, Hazreli Muhammed'in adn, Mohametus'u da iin iine katar.

1 00 0
Onlu sistemde 1000, tahmin edilecei gibi, her eyi kuatan say
dr. "Bin yl senin nnde bir gn gibidir

. . " der bir Mezmur ve

inan sahibi birisi, "Sanda binlercesi debilir ve solunda da onbin

lercesi . . . " diye avunur. in'de doum gnnde birisine 1000 bahar
dilemek tam olarak bizdeki "Nice mutlu yllar"a karlk gelir. Bin,

296

10 000'E DEK

TIIS ERZAtt
.IUNGEN

TAUSEND

NACHT.EN

SCHE ERZAH
LUN GEN

UND EIN

AU S DEN
T
AU SEND
UNDEIN

TAG./ORI
ENTALI-

Sol: En ok bilinen Dou masallar derlemesi olan Elf Leyle ve Leyle'nin ( 1 0 0 1

Gece Masallan) 1 2 ciltlik Almanca evirisinin kapak sayfas, Leipzig, 190 71908. Sa: 1 0 0 1 Gece Masallan'ndan tamamen farkl bir Iran derlemesi olan

Hezar u Yek Ruz:'un (1001 Gndz Masallan) Almanca evirisinin kapak sayfa
s. Marcus Behmer'in benze izgileri kalplarn farkl ieriklerini yanstmamak
ta.

tasendfssler, krkayak ve tasendschnchen, papatya gibi Almanca

hayvan ve bitki adlarnda ortaya kar. Tausendsassa, "elinden her i
gelen" de ayn gruba aittir.

1 001
100 1 , 41 ve 101 gibi, byk saytlarn almas, yani "sonsuzluk,
snrszlk" anlamna gelir. Anadolu'daki Binbir Kilise ve en bilinen r
nek Binbir Gece ilk aklmza gelenlerdir. Bu sayy, yedigen ve 7, 1 1
297

SAYILARIN GiZEMi

Stilize edilmi kvnlan bir dore olarak 10.000 oymas. Lao-tzu'ya gre: "l'den 2,
2'den 3 ve 3'ten 10.000 ey kar." Bu nedenle bu say, evrendeki grnmle
rin sonsuz okluunu ve aynca da lmszl simgeler.

ile 1 3 asal say1ar arasndaki gizemli ilikileri artrmasyla ak

lamaya ynelik abalar olsa da, ashnda sonsuz genilemeye iaret
eder.

1 0. 0 0 0
Onbin, onlu dizilerde st snrdr. in'de 10.000 yl lmszlk
anlamna gelir ve 10.000 ey mevcut olan her eydir. Bununla birlik
te Almanlar Obere zehntausend'ten (st 10.000) sz ettiklerinde tam
olarak belirlenmi bir sosyal elit tabakay kast ediyorlardr.
Orta Amerika'nm Mayalar ve Aztekleri gibi Hindistan'da da daha
yksek saylar ok sk kullanlr ve konumaya dahil edilir. Hint mit
lerinde ve nasallarnda ortalama insan mrnn ne kadar uzun
olduu iyi bilinir ve Hint Budistleri niceliklerden sz ederken hayal
gcnn ok tesine geerler. Son zamanlarda bu ok byk saylarla
modern fizikle kullanlanlar arasnda bir balant kurulmaya all
nsa da somut bir ey elde edilememitir.
Kendimizi byle speklasyonlara brakamayacaz gibi, baarl
298

10.000'E DEK

say byleri iin bir tarif de nermiyoruz. lnsanlar binlerce yldr,

doru ya da yanl kullanarak, saylarn gizemini zmeye alm
lardr, ama onlar hala ekiciliklerini korumaktalar. Mimar Le Corbu
sier'nin dedii gibi: "Duvarn tesinde tanrlar oyun oynuyor. Ev
ren'in yapld saylarla oynuyorlar."

299

KAY NAKA
SAYIBILIM VE SAY! BYSNE iLiKiN GENEL KiTAPLAR
Ahmad, Mabel L.,

Christian Nanes and Thcir Values,

Londra, 1930. liristiyan

adlannn saybilimsel eilimlerini aklama giriimi.

Allendy, R. F., Le synbolisne des

nonbres, Faris,

1921. Saybilim sorunlarna k o

nuyu iyi anlatan genel bir giri.

Ballieth, L. Dow,

Nature's Synphony, or Lessons in Nunber Vibratio,

Harfer, sa

ylar, sesler, renkler vs. arasndaki karlkl ilikileri bulma giriimleri.

Bell, E. T.,

Nunerology, New York-Londra

1933, 1946. Amerikal matematiki

1930'lann balarnda ABD'de ok yaylm olan saybilimsel byye kes

kin saldrlarda bulunuyor.
Bindel, Ernst,

Die geistige Gru.dlage der Zahlen,

Bischoff, Erich,

Die Mystih

ud

Stuttgart, 1958, 1975.

Magie der Zah1e,

Bedin,

1920.

" l 'den

4.320.000'ye dek saylarn sistemli bir sembolizmi"nin yan sra sihirli ka

relerin nasl yaplacana ksa bir giri.
Blankenhagen, Walter ve Willem Enders, "Zahlensymbolik,"
wd

Gegenwart (MGG),

Musth in Geschichte

Ek, Kassel, 1979, cols. 1971-1978. Zengin bir

kaynaka ile birlikte mzikteki say sembolizminin byleyici bir incelen

ii
Bressendorf, Oskar von,

ZahI ud Kosos, Augsburg,

Brinton, D. G., "The Origin of Sacred Numbers,"

1930.

Anerican Anthropologist

(1894), s. 168-173.
Bungus, Petns,

Nuneron.n Mysteria,

Bergama 1599; Uhich Ernst'in ok yarar

l giriiyle yeni bask, Hildesheim, 1982.

Castro, Boanerges B.,

O stnboliso dos nuneros ne Maonaria,

Rio de janeiro,

1977, Masonlar arasnda say sembolizmine ilikindir.

Cherio,

Das Buch der Zahlen, 6. bask, Freiburg,

301

1981. Saylann oklt anlamlan

SAYIL\R!N GiZEMi

na ilikin popler bir kitap olan Saylar Kitab'nn Almanca evirisi

Chevalier, jean ve Alain Gheerbrant, Dicti'onnaire des symboles, Paris, . 1969.
Chchtovaeus, ]odocus, De nystica nweronm sigificatione, Faris, 1513; yeni
bask, HHdeshen, 1985.
Cra1.vley, E. S., "The Origin and Developmenr of Number Symbolisn," Popular
Sciece Montlly S i (1897), s. 524 534.

Domseiff, Franz, Das Alphabel i Mystih ud lvlagi.e, 2. bask, Leipzig, 1925.

Harf bys ve bununla ilgLli alanlara dair klasiklemi bir incelene
Elhs, Keith, Nunberpower: i cture, crt, ad everyday life, Londra, 1977.
Enrich, Louis, Magie der Zahlen; der Mensch md seie Glchs utd Unglchszah
len, Bdingen, 1952.

Feldmann, F., "Nunerorum Mysteria," l.rchivfr Musihwisseschajt 14 (1957), s.

102-127.
Forstner, Dorothea, OSB, Die Well der Synbole, 2. bask, lnnsbruck, 1967. Bir
Benedikten rahibenin yazd Hristiyan sembolizmine giri.
Friedjung, Walter, Vo Sybolgehalt der Zahl, Viyana, 1968. llgin ve sama
eyleri bir arada bulabHeceiniz bir para kank bir kilap.
Ciarcia Gomez, Emilio, "La nagia de los numeros," ABC (Madrid), 25 Haziran
1985.
Gardner, Martin, The l\1uneralagy of Dr Matrix: The Fab11lous Feasts and Adven
tures in Nmber Theory, Sleigh of Word, ad Nunerologlcal Analysis, New

York, 1967.
The Incredible Dr. Mat.rix, New York, 1976.

Ghyka, Matila C., Philosaphie et ystique du wnbre, Paris, 1952.

Hara, A. H., Number, Nane ad Colour, Londra, 1907.
Heiler, Friedrich, Erscheinungsfonnen und Wese der Rehgi.o, Stuttgart, 1961. Bu
kapsaml din fenomenolojisindeki s. 16 l l 76'daki "kutsay say" ("Die hei
lige Zahl") blm, nemli kaynaka n otlaryla zellikle ok zengindir.
Hellenbach, Lazar Baron von, Die Magie der Zahlen als Gndlage aller Mannig

302

KAYNAKA

faltigheit, Leipzig, 1910; 2. bask , 1923. Doru ya da yanl her trden bil

gi iermekte.
Kircher, Athanasius, Aithologia, sive, de abditis terorun yst eiis, Roma,
1 66.5; yeni bask, 1-lildesheim, 1984.
Kissener, }lermann, Lebeszahl: die Lo!,r h von Btchslabe, Zah! ud Zeit, .tvlnih,
1960, 1974. Farkl saybilimsel sistemleri birletirme ynnde bir giriin.
Kkelhaus, Hugo, lJrzahl und Gebarde, G111dzQge eies hamenden lvlassbeu
nusstseins, Berlin, 1934; yeni bask, Zug, 1980.

Lawlor, Robert, Sacred Geonetry, Londra , 1982.

Lttich, Selmar, ber bedeutungsvol!e Zahlen, Jahresbericht Dont,rymnasium,
Naunburg, 189 1 . Pek ok faydal rnekle, iyi aratnlm ok ilgin bir
makale.
Marx, Otto, Die Zchlen in der Volhsheilhunde des scllessischen Raues, Breslau,
1934. Silezya blgesindeki (imdi Polonya) say bysnn pratik uygu
lamalarna dair gzel bir aratrma.
McClain, Emest G., The Myth of lnvariance, The Origi of the Gods, MatJenatics
and lvlsicfron the RgVeda to Plato, New York, 1976.
Meditatlons throgh the Q_urc. TonaI Inages in an Oral Cuiture, York Beach,

1981. Mzikolog McClain'in iki kitab da byleyici grler iermekte;

ama yazar, konuyla dorudan ilgisi olmayan birisinin kavramasnn g ol
duu speklasyonlarda kendisini kaybetmi gibi grnyor.
Nicolas, A. T. de, Meditations th_-ough lhe Rg Veda. Four Dinensional Man, Stony
Brook, 1978. Hayli speklatif yanlarna karn yine de ilgin.
Numbers," Ecyclopedia of Religion and Ethics, 191 1 , cilt 9, s. 406-41 7 . Bir ge
nel zet, sayla nn Arilerce ve Samilerce kullanmn ieren l ayn nadde.
Number Games and Othar Mathenatical Recreations," Encyciopedic Britannica,
1974, cilt 13, s. 345-357. retici ve elendirici bir makale.
Paneth, Ludwig, Zahlensynbolik in Unbewusste, Zrih, 1952. Jungcu bir psi
kologun dlerdeki saylar ve saylarn doas zerine yapt bir inceleme;

303

SAYILARIN GiZEMi

Freud'un d analizlerine kar kmakta.

Riefstahl, Herrnann, "Ontische Studien," Beitrctge der Hunboldt Gesellschajt 4
(1983), s. 155 vd. Felsefi bir bak asndan ilk saylann aklan.
Riemschneider, Margarete, Das Geheinris der uninose ZahI, Mnih 1966.
Riess, Anita, ed. Psychologie der Zahl, Mnih, 1973.
Schimmel, Annemarie, "Numbers," The Ecyclopedia of Religion, New York,
1987, cilt 1 1 , s. 13 19.
"Zahlensymbolik," Religio in Geschichte u d Gegenwart, 3. bask, Tbin
gen, 1962, cilt 6, cols. 1861-1863.
Schulz, W., "Gesetze der Zahlenverschiebung im Mythos," Mitteiiungen der Ant

horopologischen Gesellschaft Wien, 40 (1910),

Schwarz-Winkelhofer, Inge, ve Hans Biedermann, Das Buch der Zahlen und

Sybole, Mnih, 1975.

Sergescu, Petre, Histoire du onbre, Faris, 1953.
Silver, Jules, Deie Glichsz_ahl. Eine noderne Zahlenagie, Cenevre, 1976.
Taylor, Ariel Y., Nunerology Made Plai. The Science of Nanes ad Nunbers ad

the Law ofVibration, S . bask, Chicago, 1930.

Thimus, Albert Freiherr von, Die hannonihale Synbolih . des Alterthuns, Kln,
1868. llk blmnde, "esoterik say retilerini ve Pisagorculann erken
dnem Yunan ve dou kaynaklaryla uyumunu" ve ikinci blmnde Se

fer Yetsirah'n kabalistik sembollerini inceleyen gerekten ok kapsaml

bir alma.
Trevoux, Guy, Lettres, chiffres et dieux, Monako, 1979.
Walton, Ray Page, Nanes, Dates ad Nunbers. What They Mean to You, New
York, 1914.
Westcott, William Wyrn, Nurnbers: Their occult Powers ad Mystic Vit1ues, Lond
ra,

1902.

Zimmermann, yYerner, Geheinnis der Zahlen: Zahl, Nanen, Wese, Schicksal, En

gelberg, 1948. Say, isim, karakter ve yazg arasndaki iliki
304

KAYNAKA

SAYl!AR VE RAKAM!AR
Hartner, Willi, "Zahlen und Zahlsysteme bei Primitiv

und Hochkulturvl

kern," Paideua 2 (1941-194 3), s. 268-326. Farkl kltrlerde saylann

ifade ediliinin eitli yollanna birinci snf bir giri.
Ifrah, Georges, Historie universelle des chifres, Faris, 1981. ngilizce evirisi; lo
well Bair, Fron Oe to Zero, New York, 1985.
Lipton, james, A Exaltation of Larhs, New York, 1968. eitli hayvan trlerinin
saylmasnn ifade ediliine elenceli bir giri.
Menninger, Karl, Zahlwort ud Zifer, Gttingen, 1958. ngilizce evirisi, Faul
Brioneer, Nunber Words ad Nunber Synbols, Carnbridge, l\iass., 1969.
Dnyadaki eitli sayma yntemlerini byleyici bir tarzda anlatan ok
kapsaml bir kitap. Olaanst bir kaynaka.
Schmidt, M., "Zahl und Zahlen in Afrika," Mitteilungen der Anthropologischen

Gesellsclaft Wie 45 ( 1 9 15), s. 165-209.

KADIM YAKIN DOGU, HiNDiSTAN VE IN
Brunner-Traut, Emma, "Agypten," Enzyhloptdie des Mctrchens, Berlin, 1977.
Da Liu, I Ching Nunerology, Based on Shao Tug's dassic Plun Blosson Nunero

logy, San Francisco, 1979

Eberhard, Wolfran1, Lextho chinesischer Synbole, Kln, 1983. Say gizemcilii
ne ve tek tek saylara ilikin yazlar iermekte.
Glathe, A., "Die chinesischen Zahlen," Mitteilunge der Deutsche Gesellschaft fr

Natur und Vlherhunde Ostasiens 36 (1932).

Granet, Marcel, La Pesee chinoise, Paris, 1934. Almanca evirisi; Das Chiresische

Denken, Mnih, 1963.

Hopkins, Edward Washbum, "The Holy Numbers of the Rig Veda," Orienta!

Studies (1894), s. 141-159.

"Numerical Formulae in the Veda and Their Bearing on Vedic Criticism,"

305

SAYILARIN GIZEMI

]oural of the Aerican Orietal Society 16 (1896).

Jeremias, Alfred, Das Aite Testanet i Lichte des Alte Ortents, 3. bask, Leip
zig, 1916.

Hadbuch der altorietalische Gelsteshultur, Leipzig, 1913.

Mahler, Eduard, "Das Himmelsjahr als Grundelement der altorientalischen
Chronologie," Zeitschrift der Deutschen Morgenldndische Gese11schajt 60
(1906),

5.

825-838.

Sethe, Kurt, Von Zahle und Zahlworten bei den alten Agypten, Strassbourg,
1916.
KLASiK VE KLASiK SONRASl DNCE
Andt, O., "Zahlennystik bei Philo," Zeitschrift Jcr Religionsgeschichte 1 9
(1967),

5.

167 171.

Becker, O . , Das -athenatische Denken der Antike, Gttingen, 1957.

Delatte, Armand, Etudes sur 1a litterattre pythagoricieue, Cenevre, 197 4.
Germain, G., Honere et Ia nystique des nonbres, Faris, 1954.
Ghyka, Matila C., Le Nonbre d'or: rites et rythes pytha,goricies das le

developpeet de la civtlisatio occidetale, Faris, 1976.

Kerenyi, Karl, Pythagoras ud Orpheus, 3. bask, Zrih, 1950.
Ludwich, A., Zahlsybo!ih der griechische Sahralbauten, Knigsberg, 1914.
Rd, W., Geschichte eler Philosophie. Cilt 1, Van Thales bis Deohit, Mnih,
1976. Pisagor ve Pisagorculara ilikin blm zellikle ilgintir.
Staehler, Karl, Die Zahlenystih bei Philo von Alexa.ndie, Leipzig, 1931
Stenzel, Julius, Zahl ud Gesfalt bei Plato und Aristoteles, Leipzig, 1924.
Vasconcelos, ]., Pitdgoras: una teoria del ritno, Mexico City, 1921.
INCIL'DE SAY! GlZEMCILIGI
Bond, Frederick Bligh, Genatria: A preliniary ivestigatio of the Cabala contai

ned i the Coptic Gnostic boohs, and ofa sinilar Genatria in the Greeh text of
306

KAYNAKA

the New Testanent: Showig the presence ofa systen of teaching by neas of
the doctial significace of nunbers, by which the holy anes are clear1y seen
to

represet aeonial relationships which can be conccived in a geonetric sense

and are capable ofa typicaI expressio of that order. Yeni notlarla yeni bask,
Londra, 1977.
Fischer, Oskar, Der Ursprung des ]udetuns in Lichte der alttestanentalischen

Zahlensynbolih, Leipzig, 1917.

Oientalische uul griechische Zahle, Leipzig, 1918. Belirli saylarla olaylar ara
snda balant kurma abas. Bylece 13, 1ncil'de her yerde grld id
dia edilen "Yahwe faktr" olur.

Auferstehugshoffmng in Zahlen, leipzig, 1920. 12 Tnin, kadim Yakn Do

u'da her yerde n ve yeniden diriliin says olduu ileri srlmekte.
Friesenhahn, Peter, Helleistische Wotzahlesynbolik in Neuen Testanet, le
ipzig, 1935. Yeni bask; Amsterdam, 1970. Yeni Ahit'teki Helenistik say
gizen1ciliini mthi derinlemesine ele alan bir inceleme.
Heller, Adolf Q., Biblische Zahlesynbo1ik, Reutlingen, 1936.
Kautzsch, E., "Zahlen bei den Hebraen," RE 2 1 , 598 vd.
laubacher, E., Phctoene der Zahl in der Bibel, Neuewelt, 1955.
Weinreb, Friedrich, Zah!, Zeiche, Wort. Das synbolische Untversun der Bibels

prache, Rowohlts deutsche Enzyklopadie, cilt 383, Reinbek bei Hamburg,

1978.
YAHUDl GELENEGl
Fredmann, Ruth Gruber, The Passover Seder, Philadelphia, 1981.
Mller, Emst, ed., Der Sohar. Das Heilige Buch der Kabbala, Kln, 1982.
"Nunbers, Symbolic and Rhetorical Use,'' Encyclopedia]udaica, Kud.s, 1971.
Reichstein, H., Praktisches Lehrbuch der Kabbala, 5. bask, Berlin, 1954.
Scholem, Gerschom, Zur Kabbala ud ihrer Synbolik, Zrih 1960, Frankfurt

1973
307

SAYILARJN GiZEMi

Trachtenberg, joshua, ]ewish Magic ad Superstition, New York, 1974.

Wnsche, August, "Die Zahlenspnche im Talmud und Midrasch," Zeitschrift

der Deutscher Morgenliidische Gesdlschaft 65 ( 1 9 1 1).

s.

57 100, 396

421.

Zohar, The Booh of Enlightennent, eviri ve giri: Daniel Chanan Matt, New York,
1983.
ORTAAG SAYI ALEGORiLER!
Blm, Hans Jrgen, Der Altdeutsche Exoclus. Struhturutersuchungen zur Zahle

honposition ud Zahlesynbolih, Amsterdam, 1974.

Brooks, D., Nunber and Patter i the Eighteenth Centuy Novel, Baston. 1973.
Butler, Christian, Nunber Synbolisn. Ideas and Fonns in Eglish Literature 1,
LQndra, 1970. Genelde ve ortaa Ingiliz edebiyat zelinde say gizemci
liine ilikin ok ilgin ve dnceyi harekete geiren rnekler.
Clark, Susan L., The Poettcs of Coversio: Nurnber Synbolisn and Alchey in

Gottjried's Trista, Bem, 1977.

Grossmann, Ursula, "Studien zur Zahlensymbolik des Frhmittelalters," Zeitsc

hrift fur hatholische Theologie 76 ( 1954), s. 19-54.

Hellgardt, E., Zun Problen synbolbestinniter ud fornalisthetischer Zahlelwn

position in nittelalterlicher Literatur, Mnih, 1973.

Hopper, Vincent, F., Medieval Nuber Synbolisn, New York, 1938. Ortaan
saylara bakn ele alan, zellikle de Dante zerinde duran olaanst
yazlm bir giri.
Knapptisch, A., St. Augustins Zahlesynbolih, Programn Graz, 1905.
Knopf, W_, "Zur Geschichte der typischen Zahlen in der deutschen Literatur
des Mittelalters," Leipzig niversitesi, 1902.
Kretschmar, P., Mittelalterliche Zahlesynbolih und die citeilug der Digeste

Vulgata, Berlin, 1930.

Langeshc, K., "Komposition und Zahlensymbolik in der Mittelalterlichen dich-

308

KAYNAKA

tung," Methode in Wissenschaft ud Kust des Mittelalters, ed. Albert Zim

mermann, s. 106 151, Berlin, 1970.
Meyer, Heinz, Die Zahleallegorese in Mittelalter, Mnih, 1975. Alanndaki en
kapsaml inceleme olup, bu alandaki dier incelemelerin gzden geiril
mesinin yan sra geni bir malzeme derlemesi sunmaktadr.
Peck, Russell, A., "Numbers as Cosmic Language," Essays in the Nunerical Citi

cisns ofMedieva1 Literature, ed. Caroline D. Eckhardt, s. 15 64, Lewisburg,

1980. lngiliz hayal iiri "The Pearl"in zmlenmesiyle orraa say sem
bolizminin Yeni Platoncu geleneinin incelenmesi.
Rathofer, Johannes, "Structura Codicis -Ordo salutis. Zum Goldenen Evangeli
enbuch Heinrichs III," Miscellanea Medievalia 16/2, s. 333 355. berlin ve
New York, 1984.
Reichmann, E., Die Herrschaft der Zahl. Quantitatives Denken in der deutschen

Aujklarug, Stuttgart, 1968.

Schmitt, A., "Mathematik und Zahlenmystik Augustins," Festschrift der Grres

Gesellschaft, s. 533 566, Kln, 1930.

Taeger, Burkhard, Zahlensybolih bei Hraba, bei Hianar

ud

in "Heliand"?

Studien zur Zahlensynbolih in Frhnittelalter, Mnih, 1970.

Thibaut de Langres, Traite sur le synbolisne des onbres: un aspect de la nystique

chrttiene au XIle sitck, ed. ve ev., Rene Deleflie, Langres, 1978.

Tschirch, F., "Die Bedeutung der Rundzahl Hundert fr den Umfang mittelal
terlicher Dichtungen," Gestalt ud Glaube, Festschrift far Oskar Shngen, s.
77 88, Witten-Berlin, 1960.
Zimmermann, Albert, ed., Mensura. Mass, Zahl, Zahlensynbolih in Mittelalter, 2
cilt ("" Miscellaea Mediaevalia, cilt. 16/1 2), Bedin ve New York, 19831984.
lSIAM
Ahrens, Wilhelm, "Studien ber die magischen Quadrate der Araber," Der Islan

309

SAYILARIN GIZEMI

7 (1917), s 186 vd.

Bergstrasser, Gotthelf, "Zu den magischen Quadraten," Der lslan 1 3 (1923), s
227.
Birge, John K., The Behtashi Order of Dervishes, Londra, 1937. Yeni bask;
Londra, 1965.
Casanova, P., "Alphabetes rnagiques arabes," ]ounal Asiatique Il 18 (1921), s.
37 55; 19 (1922), s. 250-262.
Corbin, Henry, "Le Livre du Glorieux de jabir ibn Hayyan," Eraos ]ahrbuch 1 8
(1950), s. 47-114.
Doerfer, Gerhard, Die trMschen Elenente in Neupersischen, cilt 4, Wiesbaden,
1975.
Faddegon, J M., "Note au sujet de l'aboujad," ]ounaI Asiatique 220 (1932), s.
139 148.
Fahd, Toufic, La diviatio ara.be, Faris, 1970. Araplarn kehanette bulunma
yntemlerine ilikin bir inceleme.
Goldstein, B. R., "A Treatise on Number Theory from a Tenth-Century Arabic
Source," Cetaurus 10 (1964), s. 1 29 260.
Goldziher, lgnaz, "ber Zahlenaberglauben im Islam," Globus 80 (1901), s. 3 1 32.
"ber umschreibende Zahlenbezeichnungen in Arabischen," Zeitschrift

der Deutschen Morgenlddischen Gesellschaft 49 (1895), s. 210-217.

Glpnarl, Abdlbaki, Tasavvuftan Dilinize Geen Deyinler ve Ataszleri, Istan
bul, 1977. Belirli saylann by gizem iin kullanmyla balantl deyimle
ri ierir.
Hasluck, F. W., Chistianity ad Isla Uder the Sultans, Oxford 1929. Bizansl
br ve Trkler iin 7, 12 ve 40 saylannn nemi.
Horten, Max, Die religise Vorstellungen des Volhes in heutigen Islan, Halle
1 9 1 7 . Gnmzde de deerini koruyan, popler lslamda gizem-by
uygulamalarna ilikin inceleme.

310

KAYNAKA

Huart, element, Textes persas re1atifs a la secte des Houroufis, Leiden-Londra,

1909.
Kraus, Paul, ]abir ibn I-Iayya, Kahire, 1943, cilt 2.
Kriss, Rudolf ve Huberl Kriss-Heinrich, Vo1hsg1aube in Bereieh des Isla, Wies
baden, 1950-1962. zellikle ikinci cilt, sihirli kareler, saybilim ve ilikili
adetlere dair ok kapsaml bilgiler iermekte.
Marquet, Yves, La philosophie des lhwan al Safa, 1973. Onuncu yzylda, Bas
ra'daki Saflk Kardelii'nin yazlannn saybilimsel bir incelemesi.
Marzolph, Ulrich, Die Vterzig Papageie, Wiesbaden, 1983. slami dnyada,
zellikle de lran'da, anlatlarda krk kat yineleme kavram zerine incele
meler.

Typologie des persischen Volhs-arChens, Beyn1t-Wiesbaden, 1984. zellikle

3, 7 ve 40'a ilikin olarak lran halk masallarndan saysz rnek iermekte.
Melikoff, Irene, "NombreS: symboliques dans la litterature epico-religieuse des
Turcs d'Anatolie," joura! Asiatique 250 ( 1 962), s. 435 446. ii bir yakla
mla popler Trke eserlerde 1 Tnin roln ele almakta.
Nasr, Seyyed Hosseyn, A Itroductio to Islanic Cosrological Doctries, Camb
idge, Mass., 1964.

Sciece ad Civilizatio in Islan, Cambridge, Mass., 1968.

nder, Mehmet, "Mevlevilikte 18," Trh Folklor Aratnnalan 85 (1956), s. 152.
Winkler, Hans Alexander, Siegel ud Charahtere in der nuhannadanischen Zaube

rei, Berlin, 1930. lslamda sihirli kareler ve ilgili semboller zerine en

nemli inceleme.
TEK TEK SAYJLAR ZERiNE iNCELEMELER

lhi, Drt ve Be
Back1'1nd, A. W., "Four, as a Sacred Number," ]ounal of the Anthropological Insti

tute 25 (1895), s. 95 101.

311

SAYILARIN GiZEMi

Buchmann, Monika, "Zweit

Zwie7" Neue Zrcher Zeitug, Mart 1984, 2'nin

iki katl dogasna ilikin sevimli bir taslak.

Geil, William Edgar, The Sacred 5 of Chia, baston, 1926.
Knapp, Martin, Pentagra,na Veeis, Basel, 1934. Vens gezegeninin hareket
lerine karlk gelen ekil olarak begenin kefi.

Abbot, A E., The Nuber Three: lts Occult Sigificace in H1111a Life, Londra,
1963.
Brieger, Annemarie, "Die urchristliche Trias Glaube, Hoffnung, liebe," Heidel
berg niversitesi, 1925.
Deonna, W., "Trois, superlatif absolu,'' L'Atiquite Classique 23 (1954), s. 403428.
Dumezil, Georges, L'ideologie triparttte des Ido-Europeens, Brksel, 1958. Hint
Germen dnce ve etkinliklerinde paral yapy gsterme giriimi.
Dundes, Alan, "The Number Three in American Culture," Every Ma His Way,
ed. Alan Dundes, Englewood Cliffs, NJ, 1968. Kuzey Amerika'da gnlk
hayattaki paral yaplann ar basmasna ilikin ok ilgin bir alma.
Erben, K. ]., "O dvojici a o trojici v bajeslovi slovanskem," Casopis nusea

hralovstvi cesheho 3 1 (1857), s. 268-286, 390-415. Slovak popler gele

neinde iki ve katl yaplann ortaya kmas.
Gerlitz, Peter, "Ausserchristliche Einflsse auf die Entwicklung des christlichen
Trinitatsdogmas," Marburg niversitesi, 1960.
Gbel, Frttz, Fornen ud Fonnein der epische Dreiheit in der griechischen dich

tu.ng, Stuttgart, 1935.

Goudy, H., Trichotony in Ronan Law, Oxford, 1910.
Guenon, Rene, La Grade Tiade, Paris, 1957. in sembolizmine dayanan ba
ka l yaplann yan sra cennet, yeryz ve insanlar arasndaki etkileimi
aklama abas.

312

KAYNAKA

Gnther, R. F., "Worauf beruht die Vorherrschaft der Drei im Menschem?"

Nord md Sd 142 (1912), s. 3 1 3 325.

Kaltebrunner, Gerd-Klaus, "Magie der Zahl 3," MUT 237 (Mays 1987)
Kirfel, Willibald, Die dreihpfige Gottheit, Bonn, 1948. Arlkl olarak Hindis
tan'da olmak zere bal tanr grngs.
Lease, Emory B., "The Number Three, Mysterious, Mystic, Magic," dassical Phi

Ioiogy 14 (1919), s. 56-73.

Lehmann, A., Dreiheit ad dreifache Wiederholug i1n deutsche Volhsn.rchen, le
ipzig, 1914.
Lthi, Max, "Die Dreizahl," Ezyhlopdie des Marchens, cilt III, Bedin ve New
York, 1981, cols. 851-868. Peri masallar ve halk masallannda 3'n kulla
nmna ilikin kapsaml bir incelene.
Mller, Raimund, Die Zahl Drei in Sage, Dichtung und Kunst, Programn Teschen,
1903. Daha ok bilinmeyi hak eden bir alma.
Nielsen, D., Der dreieinige Gott in religionshistorischer Bedeutug, 2 cilt, Kopen
hag, 1922, 1942. Dinler tarihindeki l tanrlar kavram.
Paine, Levi Leonard, TI1e Etluic Trinities and Their Relatios to the 01ristia Tri

ity, Bostan, 1901.

Philipp, Wolfgang, Triit.t ist user Scin, Hildesheim, 1983. Yazldktan 30 yl
sonra yaynlanm kapsaml bir inceleme. Protestan teolog teslis sorununu
felsefi olarak ele alyor ve ilgin sonulara ulayor.
Quecke, Kurt, "Die Lehre von den drei Krpem Buddhas, trikaya," Marburg
niversitesi, 1948.
Schll, Hans-Christoph, Die drei Ewigen, Jena, 1936. Alman ky inan ve gele
nekleri.
Seifert, Josef Leo, Sindeutug des Mythos: Die Tritit.t in den Mythe des Urvl

her, Viyana, 1954.

Sderblom, Nathan, Vater, Sohn und Geist unter den heiligen Dreiheite, Tbin
gen, 1909. eitli dinsel geleneklerde mevcut olduu bilinen bir grng

313

SAYILARIN GIZEM1

olarak teslisi ele alan ilk teolojik incelemelerden bili.

Stade, B., "Die Dreizahl im Alten Testament," Zeitschrift fr alttestanetliche

Wisseschaft, 1906, s. 124 vd.

Strand, T. A., Tri-lsm, The Theory of the Trtity in Nature, Man and His Worhs,
New York, 1958.
Stuhlfauth, Georg, Das Dreiech. Die Geschichte eies religise Synbols, Stutt
gart, 1937,
Tavamer, E., "Three as a Magic Number in Latin literature," Trasactions of the

Anerican Philological Associatio 4 7 (1916), s. 1 17-143.

Usener, Heinrich, "Dreiheit," Rheinisches Mseun fr Phiiologie 58 (1903), s. 147, 1 6 1 208, 321-362.

Yedi
Adrian, F. von, "Die Siebenzahl im Geistesleben der Vlker," Mitteilugen der

Anthropologischen Gesellschaft Wie, 3 1 (1901), s. 255 vd

Bindel, Ernst, "Die Zahl Sieben in der Rosenkreuzerstrmune," Die geistige

Gnndlage der Zahlen, Stuttgart, 1958.

Boll, F., "Hebdomas," Pauly-Wissowa, Realezyklopiidie des k1asstsche Altertu

mes, cilt 14/2, cols. 2547-2578, Stuttgart, 1893 vd.

Curtis, J, A Dissertation upo Odd Nunbers, particularly Nunber 7 ad Nunber 9,
Londra, 1909.
Graf, ]. H., Die Zah1 Skbe, Basel, 1917.
l1armann Schmitz, Ursula, Die Zahl Sieben in suitischen Islan. Studie anhand

vo Koran ud Hadit, Gttingen, 1989.

Hehn, johannes, Siebezah1 tntd Sabbat bei den Babylonien ud in Alten Testa

nenl, Leipzig, 1907.

"Zur Bedeutung der Siebenzahl," Abhadlungen zun Alten Testanet. Fests

chft_ftlr Kari Niartl, Giessen, 1925, s. 128 vd.

Heiler, Friedrich, "Die Siebenzahl der Sakramente," Eie I'Ieiligie Kirche 1 5

314

KAYNAKA

(1933),

5.

5 10.

Main, Mohammad, Tahlil i Haft Payl-ar-i Nizani, Tahran, 1338/1959. Niza

mi'nin Haft Peyker (Yedi Gzel ya da Prenses) adl destannn daha iyi an
lalmas iin lran ve slami gelenekte 7 saysna ilikin kapsaml bir inceleme.
Rck, F . , "Die Gtter der sieben Planeten," Athropos 14-15 (1919 1920).
Roscher, W. H., "Die Sieben und Neunzahl in Kult und Mythologie der Griec
hen," Abhadlugen der Sachsischen Gesellschaft der Wissenschaften, phiL hist
KL 2114, Leipzig, 1903.

Die hippohratische Schrift von der Siebenzah1, Paderborn, 1913.

Roux, jean-Paul, "Les chiffres syrnboliques 7 et 9 chez les Turcs nan musul
mans," Revue de J'historie des re1igions 168 ( 1 965), s. 29 53.
Seligman, S., "Das Siebenschliifer-Amulett," Der Isla 5 (1915), s. 377-388
Varley, Desmond, Seven- the Nunber of Creation, Londra, 1976. Yaamn bt
nn 7'nin ritminde grme abas. llgin, ama inandrc olmayan rnek
ler iermekte.
Zckle, O., "Siebenzahl in der Bibel," Real-Ezyklopadie for protestantische The

ologie ud Kirche, ed. Albert Hauck, Leipzig, 1896-1913, cilt 18, 5. 310 vd.
Sekiz
Schulz, W., "Das System der Acht im Lichte de5 Mytho5," Menon 4 (19 10).
Underwood, P. A., "The Fountain of Life," Dunbarto Oaks Papers 5 (1950);
Ek B: "The Six and the Eight in Baptisterie5 and Font5."

Dokuz
Kaegi, Adolf, "Die Neunzahl bei den 5tariern," Philologische Abhadlmge far

Schwejzer-Sidler, Zrih, 1891, 5. 50 vd.

Rk, F., "Neunmalneun und Siebenmal 5ieben im Alten Mexico," Mitteilunge

der Anthropologische Gesellschaf Wie, 1933.

315

SAY!LAR!N GiZEM!

Roscher, E. H., "Enneadische Studien," Abhandlungen derSachsischen Gesellschajt

der Wissenschajten, phil. hist. Kls. 26/1, Leipzig, 1907. Yunan geleneinde
9'un izini sren bir alma.
Weinhold, Karl, "Die mystische Neunzahl bei den Deutschen," Abhandlugen

der Berliner Ahadenie der Wissenschajte, phil. hist. Kls. 1897. Alman gele
neinde 9'un rolne dair eksiksiz bir inceleme.

Onihi ve O
Bklen, Emst, Die "Uglchzahl" Dreizeh und ihre nythische Bedeutung, Leipzig,
1 9 1 3 . 13'n eitli uygulanlarna ve mitlerde ve masallarda 1 2 ile 1 3'n
birbirlerinin yerine geebilmesine ilikin eksiksiz bir inceleme.
Graf, ]. H., Dber Zahleaberg1aube, isbesodere die Zah1 13, Bem, 1904.
Hoffmann, Paul, "Trisdekaidekaphobia Can Strtke When You're Most Expec
ting lt," Snithsoia Magazine, 1987, s. 123-128.
Mehlein, H., "Dreizehn," Reallexiho11fii r Antihe ud Christetun, ed. ]. Th Klau
ser, cilt 4, cols. 313-333, Leipzig, 1941 vd.
Weinreich, Otta, Lykische Zwlfgtten,eliefs, Heidelberg, 1913.

Triskaidehadische Studie, Giessen, 1916.

Krk ve Daha Buyuk Saylar
Berque, Jacques, "Les quarante," Studia Orietalia 1 (1956), s. 2 15-216.
Borchardt, H., 55: der Schl.ssel zur detsche Sprache, Stuttgart, 1974.
Burrows, E., "The Number Seventy in Semitic," Oientalia, NS 5 ( 1936), s. 389
392.
Deny, jean, "70 72 chez les Turcs,'' MClages Louis Massigon I, am 1956, s.
395-416. Belirli ortaa Trk yazarlannn her eyi nasl 70'i merkezi ola
rak anlattklann istatiksel olarak gstermekte.
Karahan, Abdulkadir, "Aperu general sur les "Quarante hadith" dans la
litterature islamique," Studia Islanica 4 (1955), s. 39-55.

316

KAYNAKA

Trh-Islan Edebiyatnda Krk Hadis, Istanbul, 1950. TUrk-lslam gelenekle

rinde 40'n kullanmna dair temel bir inceleme
Knig, Eduard, "Die Zahl 40 und Venvandtes," Zeitschrift der Detschen

Morgeliidische Gesellschaft 61 (1907), s. 913-917.

Rescher,

Otto,

"Einiges ber

die

Zahl

40,"

Zeitschtift der deutschen

Morgeladische Gesellschaft 65 (191 1), s. 5 1 7-520. lslamda 40'm kulla

nnna ilikin ksa, ama ilgin bir makale.
"Einige nachtragliche Bemerkungen zur Zahl 40. im Arabischen, Trkisc
hen und Persischen," Der lslan 4 ( 1 9 1 3), s. 157-159.
Roscher, W. H., "Die Zahl 40 im Glauben, Brauch und Schrifttum der Semi
ten," Kiglich Sdchsische Gesellschaft der Wisseschaften, phil. hist. Kl. 27, s.
93-138, Lepzig, 1908.
"Die Tesserakonden und Tesserakondenlehren der Griechen und anderer
Vlker," Berichte der Siichsischen Gesellschaft der Wisseschafte 61, s. 1 7
vd , Leipzig, 1919.
"Die Zahl 50 in Mythus, Kultus, Epos und Taktik der Hellenen und ande
rer Vlker," Abhandlunge der Kiglich Sachsischen Akadenie, phil hist. Kl.
33, Lepzig, 1917.
Rosenthal, Franz, "Nineteen," Studia Biblica et Orientalia 3 (1959), s. 304-318.
Saintyves, P., Deux nythes evangeliques. Les douze aptres et les 72 disciples, Fa
ris, 1938. Erken dnem Hristiyan geleneinde 12 ve 72 saylannn kulla
nl.
Steinschneider, Mariz, "Die kanonische Zahl der muhammedanischen Sekten
und die Symbolik der

Zahlen

70-73,"

Zeitschrift der Deutschen

Morgeladische Gesellschaft 4 (1856), s. 145-170.

Weigand, H. j., "The 72 Languages of the World," Gennanic Review 17 (1942),
s. 241-260.

317

GRSEL MALZEME KAY NAKASI

konografinin say gizemcilii alannda hala emekleme dneminde
olmas artcdr. Saybilime ilikin saysz kitabn hemen hemen
hibirisi yalnzca sanat tarihindeki saybilimsel ilkelerin resimlenme
siyle ilgilenmez. Ama baz ortaaclar bu alanda almaya balam
lardr; son olarak Johannes Rathofer, Alman imparatoru lII. Henry
iin hazrlanan Golden Gospels'in sembolik saylara gre yazldn ve
dzenlendiini gstermitir.
En g grev nedir? Sana en kolay grnendir:
Gzlerinle gzlerinin nnde olan grmek.

Bilgelik ile say arasndaki gizemli ilikilere ok iyi uyan Goet

he'nin bu dizeleri, svireli tarihi Wolfrom von den Steinen'n nem

li incelemesini banda alntlanmtr: Homo caelestis: The Word of the

Arts in the Midd!e Ages (Bern, 1965, 2 cilt). Bu incelemedeki etkileyici

resimlerin bir ksm, yayncs Francke-Verlag'n izniyle bu kitaba da
alnmtr (Resim 5-8). Babi!'deki ltar Kaps fotoraf (bkz. s. 214)
in Berlin'deki Staatliche Mzesi'ne teekkr ederiz.
Mmkn olduu kadar ok resim vermeye altk. Ortaa ve
Rnesans Avrupa's iin baka kitaplarn yan sra Deutsches Leben der

Vergangenheit in Bildern'e Qena, 1908, 2 cilt) bavurduk ve Dorothy

Alexander-Walter L Strauss (New York, 1977) ve Wolfgang Harms'n
(Mnih, 1980) incelemelerini esas alan, onaltnc ve onyedinci yzyl
dan baz tek sayfalk basklar ekledik.
Gizemcilik ve Barok iin, hem orijinal yaptlar, hem de Geheimne
318

KAYNAKA

Fguren der Rosenkreuzer (Altona, 1785-1788) ve 1981 ylnda Ras

tatt'ta dzenlenen Athanasius Kirchner sergisinin katalou gibi dk
mantasyonlar esas aldk. Dou say sembolizmine ilikin resimler
Wolfgang Eberhard'n Lexilwn chinesischer Symbo!e (Kln, 1983) ve V.
F. Weber'in Koji Hu-ten (Faris, 1923, 2 cilt), ayrca Maximilian
Kern'in editrln yapt ortak kitap Das Licht des Ostens (Leipzig,
1925) ve Heinrich Zimmer'in Indische Mythen und Symbo!e (Kln,
1972) adl kitaplarndan alnmllr.
Mayalara ilikin rnekler Wolfgang Cordan'n Mexico'sundan
(Kln, 1955) ve Wallraf-Richartz Mzesi'nin Altameiha'snn (Kln,
197 4) Ludwig Collection kataloundan alnmtr. lslami kaligrafiler
Annemarie Schimmel'in koleksiyonundandr; kabahstik diyagramlar
benim Musevilik koleksiyonumdandr.
G. W. Leibniz'in Zwei Biefe ber das biniire Zah!system und die chi

nesische Philosophie'sinden (Stuttgart, 1968) esiz An Madalyonu'nu

yaymlamamza izin veren Belser Press'e iten teekkrlerimizi sunarz.
Ulf Diederichs

319

DZN
Aargau (lsvire), 192

Algor, 17

abaks, 15

algoritma, 17

abdal, 108

Ali Baba, 265

Abay, 294

Ali bin Ebu Talb, 78, 128, 129,

Abraxas (Abraksas), 166

162, 163, 200, 241, 242, 269,

adan qadnon, 196

271

Adam Scot, 82

Allah, 55, 280

Adem, 40, 59, 80, 102, 144, 1 6 1 ,

Allahu ehber, 160

Altay Tatarlan, 87

196, 206, 268, 274

Adem'in ocuklan, 156, 286

altm, 20, 260

Afgan, 240

altml sistem, 14

Afrika/l, 9, 19, 129, 305

altn oran, 3 7

Agi, 7 1 , 163

anbi, 65

Agrippa von Nettesheim, 33, 5 1 ,

Amen, 289

58, 105, 130, 1 3 1

Amenhotep l V (Akhenaton), 54

Ahad, 228, 2 70
aha brahnasni, 54

Amida, 73

Ahazya, 274

Amon, 73, 103

Ahit
tabletleri, 48

andra, 58

amir mi'a, 291

Anadolu, 167, 269, 297

Ahmed (Muhammed1in cennetsel

adreia, 1O1

ad), 270

Angelus Silesius, 55

Ahura Mazda, 62, 73, 137, 159

Anglosakson, 13, 94, 155, 184,

Ainu, 246

224

Ajax, 167

Angutara nikaya, 47

Akdeniz, 2 1 5

Annus (Kronos), 2 1 6

Albenga, 2 1 8

ante legen, sub 1ege, sub gratia, 84

Albertus Magnus, 70, 82, 195,

Anu, 71, 277

258

Anubis, 275

Albuquerque, 1 1 1

Apollon, 150, 152, 1 8 1 , 1 9 1

Alexander d e Villa Dei, 17

Apollon (Musalarn lideri), 181

Alexander Ronas, 45

Aquinah Thomas, 1 0 1

alfamakler, 3 9

321

SAYlLARIN GiZEMi

Arabi, 54

Augustus, Roma mparatoru, 258

Arabistan, 9 1 , 291

ava tarlar, 20 l

Arap

Avesta, 254

alfabesi, 15, 29, 40, 55, 60,

160, 233, 259, 260, 2 7 1
saylan, 1 3 , 17, 37, 39, 200

Avilah Azize Teresa, 158

Avrasya, 87
Avusturyal Anna, 229

Arapar, 16, 33, 43, 44, 45, 65,

ay karesi, 42

133, 141, 159, 168, 183, 233,

237, 269, 270, 291, 310

ay says, 295

Arapa, 15, 16, 1 7.. 4 1 , 58, 60,

Ay tanns, 142
Aynaroz Da, 138

129, 228, 269, 272

Ararat Da, 240

Azrail, 133

Arci Bori Han, 261

Aztekller, 99, 1 12, 125, 228,

248, 277, 298

Arda VirafNane, 159

Argonautlar, 214

arhat, 244, 292

b (=2), 60

Aristoteles, 25, 26, 80, 128, 196,

b'reshit, 60, 135

240, 306

Baalbek, 122

aritmoloji, 30

Bab, Ali Muhammed, 163

arkana, 251

Babil, 44, 71, 142, 143, 144, 145,

Arroyo, 1 1 6

156, 169, 212, 214, 219, 2 2 1 ,

artha, 109

226, 227, 2 3 1 , 234, 235, 236,

Arthur, Kral, 186, 276

238, 245, 246, 264, 265, 277,

Asgard, 70

278, 318
say sistemi, 14, 16
srgn, 283

Ashoka, 92, 289

asiyah, 28, 109

aure, 200

Bach, Abraham, 197

Bach, Johann Sebastian, 35

Athena, 150, 152

Bachofen, johann jacob, 133

atsilut, 28, 109

Bacan, Roger, 192

Attar, Feriduddin, 158, 272

Bagh u bahar,

Augsburg, 149, 150, 197, 220,

IS

Bahai(ler), 163, 245

301

baker's dozen, 224

Augustine, St., 29, 30, 76, 120,

bahtun, 215

135, 1 7 1 , 203, 2 1 5 , 242, 2 5 1 ,

Balkanlar, 67

267, 2 7 2 , 293

Balthasar, 9 1 , 221

322

DlZlN

Baltk, 1 3 2

Bonoparte, Napoleon, 4 5

Barnberg Katedrali, 208

Bourbon, 45

Bantu, 67

Bklen, Ernst, 226, 3 1 6

Bar nitzvah, 229

barahnasa, 224

brace (o2), 68

Basra, 28, 106, 132, 163, 3 1 1

Brahmann Bilgelii, 53, 57

bast, 60

Bremenli Adam, 286

Batlamyus, 182

Brigid, Brigit, 77

Bat-Dou Divan (Goethe), 128,

Britanya, 156

Brahma, 20, 54, 73, 102

Browne, Sir Thomas, 120, 141

142

Buda, 47, 79, 164, 172, 261,

Bavyeral Maximilian, 85

289, 293

Badat, 270
Beatrice, 1 9 1

Budist, 47, 63, 164, 292, 298

Bede, Muhterem, 14, 55, 260

Budizm, 79, 80, 128, 164, 172,

173, 196
in Budizmi, 244
Mahayana, 7 3

Behmer, Marcus, 297

Bektaillik, 224, 241
Bel!, E. T., 20, 22, 36, 38, 3 0 1

buduh, 40

beriah, 28, 109

Buhari, Muhammed el-, 159

Beytlhem, 82

Bungus (Bong), Petrus, 33, 177,

Bhubaneshvar, 189

2 1 1 , 296, 301

Bidenthaler, Tobias, 222

Buni, el-, 44

bija natras, 138

biah, 27, 109, 146, 196
Binbir Gece Masallan, 286, 297
Bibir Gndz: Masallan, 297

burlar kua, 120, 153, 2 1 1 ,

214, 215, 216, 219, 221, 225,
229, 245, 251, 264, 284
Brger, August Gottfrted, 260

Binbir Kilise, 297

Byk Ay (Ursa Major), 162

Biruni, Ebu Reyhan el-, 259

Byk Perhiz, 265, 267

Bischoff, Erich, 45, 301

Bisni1lah, 60

Cabir ibn Hayyan, 133, 241

Bizans, 90, 102, 3 1 0

cahier, 1 14
calcu1us, 15

Blocksberg, 186
Boehme, Jakob, 81

Calliope, 181

Boethius, 30

Caspar, 9 1 , 221

Bonn, 140

Cassiodorus, 34

323

SAYILARIN GiZEMi

Cassirer, Emst, 70

Cyns'un Bahesi, 120

Caynaclar, 165
cebir (ekebr), 1 7

etele, 15

Cebrail, 1 3 3

k, 136, 215, 229, 266, 283,

Cehennem, 86, 191

284

celal, 60
cenal, 60
cenpohuallis, 248

ift sayilar, 22, 24, 37, 40, 1 18,

173, 279

ihil Stun, 268

ihil, 269
ile, 272

Cengiz Han, 183

Cennetin 4 rma, 106

centurio, 202, 291

Cevahir el hanse, el-, 127
chakras, 161

in, 15, 39, 40, 53, 6 1 , 62, 80,

1 13, 1 15, 123, 124, 126, 142,
145, 157, 173, 174, 175, 179,

Chandogya Upaniad, 76, 237

181, 184, 2 19, 226, 236, 264,

Chang Ko lao, 174

278, 279, 280, 284, 286, 287,

296, 298, 312
gelenei, 9
say sistemi, 16

Chapman, George, 1 18

Char Miar, 114

Charlemagne, 1 12, 294

ince, 291

Chesterli Robert, 17

in-Hint, 238

Chonsu, 73

inliler, 79, 100, 123, 183

Chung li Ch'an, 1 74

in-Tibet, 175

Chynische Hochzeit Christiai

Rosencretz, 154
cifra, chiffre, 17

izgi, 24, 57, 135

izneli Kedi, 93

Cistercian Manastr, 138

Dakota, 1 1 1

Cizvit/ler, 256, 2 72

Damiri, Muhammed ad-, 269

Clio, s

Danimarka, 86, 187

Codex Borgia, 99

Dante, .Alighieri, 3 1 , 7 1 , 74, 86,

Comte, Auguste, 84

1 7 1 , 177, 1 9 1 , 2 6 1 , 308

Consant, Abbe (Eliphas Levy,

Davud, 146, 243, 261, 266, 286

129

Davud Yldz, 139

Corbin, Heny, 1 3 3 , 3 1 0

decan, dekan, dean, doyen, 202

defterdar, 1 1 3

cummings, e . e . , 193
Cneyd'in Yolu, 172

Delos Adas, 150

324

DiZiN

deus abscoditus, 52

Edda, 73, 164

deus revelatus, 52

Ehl-i Hak, 78, 242

Deutzlu Rupert, 146

Ehriman, 62, 73

dhanna, 79, 109

Eileithya, 191

Diaria, 71

Ei Sof, 52

dkaosyne, 101

Elamitler, 170

dinar, dearios, 202

ElfLeyle ve Leyle (1001 Gece

Masallan), 297

Dionysiad, 212

Elhamra, 129

Dionysian, 212
Dionysios, 191

Eliade, Mircea, 87, 157,175, 179

Doberan, 138

Eliezer, 295

Doctia christia11a's1111 (Hristiya

Eliezer, Rabbi, 45

retisi), 34

elif: 55

dohuz, 183

Eliaya, 274

Dohuz Ouzlar, 183

Elim, 215

Dokuzuncu Bulut, 186

Eliot, T. S., 90

Donar, 155

Elle, 19, 254,255

Donatius Tyconius, 167

Emden, jacob, 79

Donne, John, 34, 114, 134, 155,

Empedokles, 133

267

Endres, Franz Carl, 7, 8, 18,36

Dornseiff, Franz, 45,302

Enli!, 71

Draupnir, 175

Eeadlar, 191

Dreihnigssegen, 91

Eno, 28, 163

Du Bartes, Guillaume, 69

Enuna e1i, 212

Dundes, Alan, 95,312

epa.goneeia, 121

duplex cor, 64

Erato, 181

Drer, Albrecht, 42, 74, 204, 223

erbain, 269, 271,272

Drzi, 163

Erden, 145, 215

Ermeni mzii, 19

Ea, 71

Emst, Ulrich, 33

ebced, 15, 29, 259

Eros, 120, 131,202

Ebu Mslm, 241

Eski Ahit, 27, 36,58, 106, 137,

138, 141, 144, 145, 146, 215,

Ebu Said i Ebu'l Kayr, 196

229, 234, 251, 260, 266, 274,

Ebu'[ Fazl, 183

325

SAYILARIN GIZEMl

Firdevsi, 158

283, 292
Estonya, 190

Firmicus Matemus, 30

Etr:sk, 73, 100, 214, 226, 286

Fischer, Oskar, 36, 307

Euclid, 5 1

Flaman, 158

Eumaios, 276

Fludd, Robert, 66

Euterpe, 181

Fontante, Theodor, 88

Eyb, 198

Fransisken, 1 7
Fransz Devrimi, 84
Freud, Sigmund, 85, 1 17, 304

Faden, 19
Fadlullah Esterabadi, 260

Freya, 155

Faerie Queene, 221

Friedjung, Walther, 2 1 3

Fahrenheit, 261

Frst, Faul, 149

Jag, 100
Farabi, el , 78

gabd, 60

Fareli Kyn Kavalcs, 186

Galler, 184

Gaulha1"a, 71

Farsa, 15, 65, 1 15, 128, 162,

Gawain, Sir, 122

190, 260, 269, 271, 272

Fatiha (Sure !), 148, 160, 269

Gazneli Mahmut, 240

Fatma, 128, 129

ad olarak, 159

Gazzali, Ebu Hamid el , 3 1 , 272

gedullah, 27, 196

Fatma'nn Eli, 129

Geirrd, 1 75

Fast, 89, 1 2 1

gematria, 45, 306

felek el-eflak, 182

Jeng huang, 184

gevurah, 27, 197

Gerasal Nicomachus, 30, 152

Fenikeliler, 15

Gideon, 294

Fenris, 187

Giorgio, 33

Ferdinand Il, 222

Gitagovinda, 1 3 1

Fsh Bayram, 2 75

Giv, 158

Fsh Bayram Haggadah, 47, 2 1 1 ,

gnosis, 133

229

gnostik, 26, 29, 62, 132, 133,

Fibonacci dizileri, 39

155, 162, 195, 200, 226

Fibonacci, Leonardo, 17, 39

Goethe, johann Wolfgang von,

Findeisen, Hans, 157

35, 37, 45, 59, 63, 89, 1 19,

Firavun, 145

1 2 1 , 128, 142, 221, 318

326

DlZlN

Golgotha, 100

Hanuman, 126, 138

gopiler, 189, 292

haran, 78
hanoia rudi, 34
Hanoia Mndi (Giorgio), 33

Gotland, 175
gksel kre, 9, 22, 143, 169, 179,
181, 182, 1 83, 227, 233

Harran, 28, 182

Gregory, Byk, 64

Hartner, Willi, 7, 13, 16, 34, 80,

194, 214, 305

gros, 224, 293

Harun, 89, 146, 2 1 5

Gudea, 143
Guenon, Rene, 2 1 3, 3 1 2

Harz Dalan, 186

Glhalar, 34, 35, 83, 154, 237

Hasan bin Ali, 128, 129

Glistan, 170

Havva, 59

gne, 142

hay, 243

gne karesi, 42

Hay bin Yakzan, 141

Het Behit, 170
heft edan, 159
heft aghz, 159
Heft Peyker (Nizami), 1 19, 162

gne says, 295

Grap, ah, 158
Gwaliori, Ghaut Muhammed, 12 7

Hegel, Georg Wilhelrn Friedrich,

Habeli, 269

76

Habergeis, 86

Heimdallr, 187

Hac Bekta ta, 224

Heine, 1-ieinrich, 89

hadis, 159, 160, 271

hafz, 44

Heinrich lll, 242

Hekate, 7 1 , 88

Hafz, Muhamned ensedclin,

helal, 78

286

Helensik, 78, 122, 141, 162,

hahihat, 108

291, 307

Hakimler, 260, 295

Helios, 1 2 1 , 276

Haldan, 244

Hella, 86

Hammer-Purgstall, Joseph von,

l-lenry, Everit, 262

202

Herakles, 2 1 5

Hammurabi, 14 3

Herde, 20

hans fi ayah, 129

hmnse, 37, 128

Herrnes, 1 2 1
Hermes Trismegistos, 28, 150

Hamsin Yortusu, 267, 275

Heroclot, 158, 191, 2 1 9

Han Hsiang, 174

327

SAYILARIN GiZEM!

hesed, 27, 196

l"lo Hsien-ku, 174

Hesiodos, 109, 276

had, 27, 197, 309

Hezar 11 Yeh Ruz (1001 Gndz

Masallar), 297

Hoffnan, Paul, 225, 3 1 6

Hezekiel, 98, 100

hokhmah, 27, 196

Hi (kaplumbaa), 39

Homeros, 73, 167

hieros gaos, 64, 2 1 3

hilal, 98, 122, 179, 281

Hopper, Vincent C., 7, 24, 73,

Hofmannsthal, Hugo von, 25

Hopiler, 1 1 1 , 246

Hildesheim, 74

142, 148, 308

Hilta, furia, 190

Horatius, 88

Hindistan, 18, 20, 7 1 , 88, 92,

Horus, 73

106, 108, 1 14, 126, 127, 138,

Hnir, 73

163, 170, 183, 190, 196, 224,

Hrabanus Maurus, 30, 135

237, 240, 298, 3 1 3

hdt, 200

Hindu, 63, 64, 90, 1 13, 126, 295

Hugo, St. Vktorlu, 3 1

Hindu uygarl, 237

hulefa yi rad, 108

Hindu Vadisi, 1 14

Humboldt, Wilhelm von, 57, 304

Hinduizm, 63, 73, 106, 109

Hurufiler, 1 6 1 , 233, 260

Hint, 16, 17, 20, 43, 53, 76, 78,

Hseyin bin Ali, 128, 129, 162,

88, 102, 109, 128, 1 3 1 , 164,

200

190, 237, 243, 278, 279, 298

gelenei, 9, 52, 109, 137, 173,
289, 292, 295
gizemcilii, 161
mitolojisi, 261, 298
mzii, 19, 96, 237
say sistemi, 16
saylan, 16

Hyporboreoiler, 152
Htristiyan, 3 1 , 67, 73, 77, 79, 80,
82, 86, 90, 100, 148, 156,
164, 1 7 1 , 172, 177, 1 9 1 , 200,
234, 2 5 1 , 262, 296, 3 0 1 , 302,
317
alegorileri, 2 1 5
gelenei, 9 , 2 1 , 52, 7 1 , 108,
136, 148, 150, 155, 1 6 1 ,
2 2 1 , 2 2 5 , 226, 242, 2 6 1 ,
268, 269, 283, 289
gizemcilii, 139, 191
Hristiyanlk, 27, 29, 36, 54,
55, 73, 74, 77, 82, 86, 122,
155, 159, 170, 178
kilisesi, 64, 289
retisi, 34

Hint-Avrupa, 1 1 1
Hint-Gem1en, 84, 177, 190, 3 12
Hintliler, 18, 84, 127, 164
Hint-Mslnan, 108, 224
Hint Pakistan, 292
Hint-!slam, 132
Hippasus, 22, 1 19

hn, 160
328

DlZlN

teologlar, 132, 260, 274, 293

yonncular, 82, 106, 120,
1 7 1 , 198, 229, 243, 249,
251, 257, 266, 284
yon1mlan, 65, 177

ina, 78
!ncl, 29, 32, 60, 64, 67, 81, 106,
108, 141, 150, 190, 203, 2 17,
240, 265, 284, 294, 295, 296,
307
Drt, 30, 47, 84, 106, 1 16,
134, 249, 2 5 1 , 257, 267
yorumculan, 14, 58
yorumlan, 27, 29, 106, 198

Hzr, 269
I Clig, 62, 175, 279, 280, 305

!da, 234

lndra, 164

Ignatius Loyola, Aziz, 7 4

lnkalar, 15

lmrul Kays, 291

iota, 198

lrak, 106, 158, 200

lran/llar, 20, 37, 44, 46, 6 1 , 62,

73, 78, 84, 106, 1 19, 127,

iblis, 86, 129, 266

128, 137, 156, 158, 159, 160,

lbn Tufeyl, 141

1 6 1 , 162, 163, 169, 170, 179,

lbni Haldun, 84

190, 200, 202, 223, 242, 265,

lbrahim, 27, 76, 80, 132, 146,

269, 272, 297, 3 1 1 , 3 1 5

163, 234, 274, 283, 295

lrenaeus, 108, 132

lbrani alfabesi, 27, 30, 251, 252

lrlanda, 77, 276

lbrani harfleri, 28

!sa, 34, 64, 75, 81, 82, 100, 102,

lbranice, 15, 58, 85, 130, 135,

106, 120, 132, 136, 139, 146,

147, 228, 261, 283

148, 163, 1 7 1 , 172, 177, 198,

ihsan, 78

208, 215, 2 18, 220, 225, 229,

lhvan s safa
bkz. Saflk Kardelii, 28

266, 267, 268, 274, 275, 284,

243, 25 1, 258, 260, 261, 263,

lhya ulun ed-din, 272

286, 287, 293

lkbal, Muhammed, 63

Isfahan, 268

ikili sstem, 14, 61, 62, 224, 279

!sfendiyar, 158

ikizler, 67

!shak, 76, 146, 163

ilahi Konedya, 3 1 , 74, 86, 1 7 1 ,

!sis, 73, 238

191, 261

lskandinav, 58, 73

llyas, 84

lskenderiyeli Clement, 64

ian, 129, 162, 163, 200, 202,

lskenderiyeli Kyril, 1 7 1

2 2 1 , 269
onki, 163, 223, 281, 282
yedi, 163, 200

lskenderiyeli Philo, 27 , 141

!skoya, 188

329

SAYILARIN GiZEMi

261

islam, 54
lsmaili, 162, 163, 200
n , 28, 1 3 3

Kabalist, 64, 67, 76, 146, 196,

Isparta, 2 1 2

Kabalistik, 28, 44, 45, 60, 109,

198, 199, 284

lsrail, 36, 47, 84, 145, 196, 2 1 5 ,

130, 1 3 1 , 196, 2 5 1 , 254, 283,

229, 234, 294

304, 3 1 9

lsrailoullan, 122, 2 1 5 , 266, 274,

Kabe, 159, 278

284

Kabil, 146

lstanbul, 167

Kabir, 109

laya, 90, 136, 208, 283

kaim ez zaman, 200

ltar, 7 1 , 120, 1 2 1 , 122, 129,

Kaliyuga, 109

132, 156, 170, 234, 235, 236

kama, 109, 1 3 1 , 189

ltar Kaps, 235, 3 18

Kanasutra, 2 79

ltalya, 2 1 , 1 12, 1 14, 136, 237

Kandarpa (Kama), 189

zmirli Theon, 106

Kanjur, 292
Kanuni Sultan Sleyman, 198

jain-Neubauer, ]utta, 189

Kappeler, Bartholornil.us, 150

janus, 30, 65

karantina, 268

Japonilar, 176, 185

kare, 135

Japonya, 73, 164, 176, 246

Kartaca, 30

Jerome, St., 100, 204

Katalan, 178

joachim Fiore, 84

Katharlar, 284

John XXII, 91

hazasher, 1 1 3

Jubal, 23

kedi
3 renkli kedi, 86
7 canl, 161
9 canl, 186

Jung, Cari Gustav, 1 17, 1 19, 153,

303
Juno, 30

Kefaret Gn, Yahudi, 196

Jpiter, 30, 41, 120, 123, 142,

Kekule, 139

155, 181, 182, 192, 2 19

Keller, Gottfied, 168

Jpiter karesi, 4 1 , 4 3, 204

Keltler, Kellik, 14, 77, 84, 184,

Jpiter says, 43

186, 246, 262, 286

Kepler, johannes, 34, 35, 120

Kabala, 15, 27, 28, 52, 54, 64,

Kerbela, 200, 202, 284

89, 146, 228, 229, 243, 252,

Kerbholz, 1 5
330

DlZlN

heter, 27
Kette, 20

Konfys), 39, 124, 287

Kur'an, 29, 36, 43, 47, 60, 78,

Kpti(ler), 100, 148

108, 133, 148, 159, 160, 1 6 1 ,

krkayak, 2 70

162, 170, 245, 259, 268, 269,

krklamak, 270

283
yorumlan, 2 9

Knn, 183

Kuran, 53

Kzlderililer, Amerika, 9, 67, 1 1 1 ,

Kutadgu Bilig Gyilih Veren Bilgi),

127

89, 183

Kibele, 238

kutb, 1 6 1

Kimmerler, 1 12, 184

Kutsal Kase Tapna, 76, 286

Kindi, el-, 133

Kutsal Ruh, 34, 72, 73, 74, 75,

Kippumaki Da, 190

84, 90, 148, 150, 198, 242,

Kircher, Athanasius, 33, 1 8 1 , 205,

275, 293

238, 252, 256, 285, 303

Kutsal Taht, 100, 106, 170

Kitab el-nuhtasarfi hisab el-cebr

ve7 nukabele (Cebir ve
Deklene Hesab Hakknda
zetlemni Kitap), 1 7
l<iva, 1 1 1

kutupsallk, 52, 59, 68

kp, 135, 1 7 1 , 258
Kwannon, 73
Kykloplar, 226

Knapp, Dr Martin, 120, 308, 3 1 2

lalah, 281

Knoten, 1 9

Lamekin, 144, 146

Kolomb ncesi Amerika, 9 , 99,

Lan Ts'ai ha, 174

143, 276
Konfys, 79, 124, 286, 287

Lao tzu, 7 1 , 79, 183, 298

Konfyslk, 80, 173

Le Corbusier, 299
Leah ve Rahe!, 67

Konstantinopolis, 84

Leibniz, Gottfried Wilhelm, 14,

Koppel, 20

6 1 , 279, 3 1 9

Korintoslular, 264

Lepzg, 226, 297

Krina, 189, 292

Leo X, 296

Kroton, 2 1

lesnova Manast, 263

Kuds, 55, 215, 307

Tapnak, 55, 266, 274

letafet, 161

kuu bakireler, 187

Leto, 150, 1 9 1

hun Jayahun, 163

levy Bruhl, Lucien, 2 0

Kungfutse (aynca bkz.

1ex e t gratia, 242

331

SAYILARIN GiZEMi

Iex salica, 1 15

alhhut, 28, 197

Li T'ieh-kuai, 174

Malter, 261

Liber Nuerorun qi in sanctis

scriptrris occurent (Kitah-
Muhaddes'te Geen Saylar
Kitab), 30

nadala, 1 1 7

Lipon, J , 20, 305

Mamheizm, 62, 76, 1 2 3 , 284

Mandean(lar), 156

Madel, 20, 234

Maniheist, 123, 1 3 1 , 1 3 3

Litvanya, 258

Manno, 64

Llull, Ramon, 178

Mao, Bakan, 291

Lodur, 73

Marake, 1 6 1

Lns, 1-lermann, 167

Marburg, 69

Lothian ncili, 75

Marduk, 2 1 2

Louis lX, 295

marifet, 108

Louis XIII, 229

Markos, 1 16

Lu Tung-Piu, 17 4

Mars, 42, 123, 142, 155, 181,

Lucifer, 209

1 82

Luka, 144, 177, 243

Mars karesi, 42, 226

Luka, St., 1 1 6

Mars nazarlklar, 42

Luna, 7 1

Martianus Capella, 30

Luria, Isaac, 67

Marx, Karl, 84

lustrun, 1 2 1

Masoniluk, 66, 262, 3 0 1

Luther, Martin, 296

Massignon, Louis, 82, 3 1 6

Lthi, Max, 85

nathai, 160

Lttich, Selmar, 192, 303

natin, 43
natra, 237

Lykia Da, 191

Matta, 137, 146, 260

Matta, St, 1 1 6

, 271
Macbeth, 87
Mahabharata, 73, 243
nahayuga, 295

Mauryan, 92
Maximilian, mparator, 204
Mayalar, 9, 17, 18, 85, 127, 143,
246, 276, 298, 3 1 9

Mahler, Eduard, 266

Makedonyal Filip, 226

McClain, E . G . , 36, 278, 303

Makrizi, Ahmed el-, 148

Mecdeli Meryem, 144

nahroposopia, 196

Medine, 269

332

DiZiN

Mefistofeles, 89, 1 21

Mevlevier, 243, 244, 3 1 1

Mehdi, 24 1 , 268

Mexico, 1 1 1 , 179, 227, 306, 3 1 5 ,

319

Mekke, 36, 1 3 2 , 159, 160, 278

Meyer, Heinz, 7, 29, 32, 33, 2 3 1 ,

Meksika, 1 12, 179

309

Melchior, 9 1 , 2 2 1

Mezmurlar, 32, 141, 147, 177,

meleMer, 28, 42, 1 16, 138, 177,

283, 296

191, 198, 233, 289

alt, 137
be, 123
be bamelek, 1 3 3
drt, 100
sekiz, 170
yedinci, 137
melek-ocuk, 100, 200, 208
Melik Danimend, 241
Melikoff, !rene, 24 1 , 3 1 1
Melpornene, 1 81
Memluklular, 291
Menninger, Karl, 7, 13, 17, 96,
305
menorah, 147
Merhamet, 293
Merkr, 30, 123, 142, 155, 181,
182
Merkr karesi, 42
Men1 Da, 289
Merve, 159
Meryem ve Martha, 67
Meyem, Bakire, 35, 71, 122, 123,
148, 166, 1 7 1 , 234, 268
Meseller, 203
Mesih, 229
Mesnevi (Rumi), 243, 271
Meute, 20
Mevlana Celaleddin Rumi, 61, 62,
98, 243, 271

Mezopotamya(llar), 16, 144

Msr, 15, 2 1, 33, 54, 67, 73, 80,

85, 93, 100, 10 3, 109, 144,

148, 155, 170, 194, 196, 2 14,
233, 238, 240, 242, 245, 2 5 1 ,
258, 259, 274, 275, 283, 284
Midgard, 70
Midrash, 283
Midyanitler, 294
Miegel, Agnes, 168
Minah, 48
Mikail, 133
Milton, John, 34
nin, 270
Mina, 159
Minussian Tatarlar, 87
Mitras, 73, 156, 158, 164, 169,
259
Mitras gizemleri, 156
Moenjo-Daro, 1 14
Moiralar, 76
noksha, 1 l 1
Morley, S. G., 247
Moskova, nc Roma, 84
Mool, 87, 223, 261
Mool Hindistan', 106, 183
Moollar, 183
Mrike, Eduard, 1 3 1
333

SAYILARIN GlZEMl

255, 3 0 1

nuallahat, 159

nysteriun trenedun v e nysteiun

Jascians, 60

Mughira ibn Said, 241

Muhammed ibn Musa el-Harezmi,
16
Muhammed Ibn lsmail, 200

Nabukadnezar il, 235

Muhammed, Hazreti, 24, 3 1 , 78,

93, 128, 129, 133, 148, 160,

Nadi, 104

1 6 1 , 162, 170, 198, 221, 233,

Napoleon
bkz. Bonaparte, 225

242, 259, 268, 269, 270, 271,

Naramsin, 240

283, 290, 292, 296

Nasir-i Hsrev, 163

Muharrem, 200, 202

Mller, Raimund, 70

Nasreddin Hoca, 269

Mnchhausen, Bonies von, 168

asut, nelekut, ceberrut, lahut, 108

Nath Yogi, 289

Musa, 16, 33, 65, 84, 106, 120,

augaza, 190
aulahha, 190

128, 132, 146, 163, 196, 260,

266, 275, 283
Musa, Atinahlatnlm, 33

Neideler Neidesi, 209

Musalar, 181, 187, 191

Musevilik, 54, 55, 82, 3 1 9

Negenstarhe, 188
eonteni, 2 48

Musibetnane, 272

Nepal, 20 1

musica coelestic (semavi mzik),

Nereidler, 276

34

Nergal, 2 3 1

Mslman, 16, 3 1 , 36, 63, 79, 84,

neti neti, 52
netsah, 27, 197
neuningig, 189
neohdndig, 189
Neunhrdutersege, 188
eunnalhlug, 190
Neu-ctnerwerh, 189
evrnz, 159

106, 108, 133, 160, 169, 179,

182, 2 1 1, 224, 241, 242, 272,
286
folklor, 268
gelenei, 9, 24, 52
gizemciler, 55
Hindistan, 12 7, 170
Mslmanlar, 29, 60, 90, 129,
146, 178, 198, 245, 270
Mslmanlk, 1 14

Nietzsche, Friedrich, 105, 168

Mut, 73

nianc, 1 1 3

mzk, 9, 21, 22, 25, 26, 28, 34,

Niflheim, 70
Ninova, 234

35, 68, 78, 96, 1 13, 1 19, 126,

140, 151, 152, 173, 1 8 1 , 240,
334

DIZIN

Nizami, 1 19, 128, 162, 3 1 5

229, 2 5 1

Noel, 9 3 , 2 19

onlu sistem, 13, 14, 3 2 , 108, 194,

nokta, 5 1 , 135

202, 224, 276, 277, 291, 296

nokta-izgi, 18

Ophiteler, 155

nane (nana), 177

Orta Asya, 177, 183, 286

Norden, Eduard, 81

Ortodoks Kilisesi, Dou, 159

Nordik, 175, 190

Osiris, 73, 144, 233, 240, 275

Nonnan, 1 14

Osmanl sultan, 1 13, 198

Orto ili, 2 1 7

Nomlar, 76

Otto, Rudoll, 60

Notfeer, 188
Nothelfer, 23 1 , 232
Novalis, 35
Nuh, 80, 132, 145, 163, 196,
240
Nuh TLifan, 265
Null, ulla figura, 18
nunens abundas, 266
Nuri, Ebu1l-Hasan an , 158
h stpihr, l 79

Ovidius, 194

ller Kitab, 245, 274

n Asya, 240
Paderbom, 74, 315
Pakistan, 128, 159, 245, 269,

271
Panatantra, 128
pacayat, 12 7

Occulta Philosophia, De, 122

Paneth, Ludwig, 69, 1 19, 273,

Odin, 73, 86, 155, 175, 187,

303
paj piriya, 132
paj rata, 12 7
pajta, 128, 129, 132, 133
Papua, 19

219, 244
Odysseia, 246
Odysseus, 177, 226, 240, 246
Og, 190
Olcaytu, 223
Olmekler, 18
Olympos Dar, 90
On Emir, 34, 47, 67, 196, 198,
2 1 1 , 229, 242, 249, 267, 276
onba, 202
onbe, 20
oniki havari, 30, 47, 215, 2 17,

Paracelsus, Theophrastus
Bombastus von Hohenheirn,

122, 129
Faris, 72, 1 13, 295, 301, 302,

304, 305, 306, 3 10, 312, 3 17 ,

319
Paskalya, 188, 267
Patara, 1 9 1

335

SAYILARIN G!ZEMI

pater, 132
Paul, St, 55, 80, 82
Pekin, 181
Peloponez, 2 19
Pentaculum, 122

Polyhymnia, 181

pentagon-dodecahedron, 1 19

Pto]emy ll, 283

pentasyllos kk, 133

Pussa, 238

Porphyrios, 100
Poseidonius, 241
Priamos, 2 76
Protestan, 55, 80, 296, 3 1 3

Pentateukhos, 120, 128, 132,

229, 249
Perchta, 129
Persepolis, 286
Peter, St., 86
Phidias, 109
Philipp, Wolfgang, 70, 82, 313
Philolaos, 22

Piccolonini, 1 18, 2 1 1 , 214

Pico della Mirandola, 34
Pisagor, 21, 22, 23, 28, 85, 255,
306
Pisagorcu, 22, 25, 26, 27, 28,
34, 106, 150, 152, 196,
273
Pisagorcular, 21, 22, 24, 25,
26, 37, 5 1 , 71, 102, 105,
1 19, 166, 194, 304
teoremi, 2 1
Platon, 24, 26, 33, 76, 85, !Ol,
1 18, 191, 278
Platoncu, 26
platonik, 1 3 3
Plau, 74
Plotinus, 27, 52, 191
Plutarkhos, 1 21 , 258, 262, 263,
278
Polikrates, 2 1
Polonya, 256, 303

quadiviun, 96
Quartal, quarter, Quartier, 1 14
quatena, 1 14
quatre-vingts, l 4, 246
quatroviri, 1 1 2
Quetzalcoatl, 1 1 2
quiche, 246
quindecinviri, 234
quinta essetia, 1 3 1
quintessence, 13 l
Qizevingts, 295
quipus, 15
quire, 1 1 5
Ra, 214

ra, 294
Radha, 189
Ramayana, 138
Rathofer, johannes, 242, 309,

318
Rcltsch, Christian, 127
Rechersbergli Gemot, l 71
Reichenau Okulu, 209, 2 17

rekat, 241
resul, 200
Reidddin, 223

336

DlZlN

Rhea, 121

Samos, 2 1

Ries, 246

Samoyed, 158

Rigveda, 7 1 , 88, 163, 164, 196,

279
rishi, 104
Ro Haana, 196
Roma septemgeminata, 152
Romallar, 15, 1 2 1 , 202
Romanya, 167
Roosevelt, Franklin D., 225
Ruaha, 156

Samsan, 145, 260

Sanhedrin, 145
Sargon ll, 44
San Nehir, 39

sat, chit, ananda, 76

Satapata Brahmana, 164
satran, 1 13, 261, 279
Satrn, 41, 120, 123, 142, 155,

181, 182, 200, 204, 266

Saylar, 89, 215
Schiller, Friedrich, 35, 45, 1 18,
2 1 1 , 2 14
Schmdt, Peder Wilhelm, 54
Schmidt, Richard, 2 79
Scheise, 246
Schock, 20, 277, 288
Scholem, Gershom, 28, 196, 307
Schnberger, Martin, 279
Schroeder, Rudolf Alexander, 63
Schubert, Franz, 96
Schwabenalter, 267
Sefer Yetsirah, 261, 304
sefirot (sefirah), 27, 28, 76, 109,
146, 196, 197, 198, 199, 251,
252, 261
selan, 160
Selene, 7 1
Selman el Farisi, 78, 242
Seni, 64, 2 1 1 , 214
septenviratus, 152
Septuagita, 283
Serafiel, 133

Rudolf, August, Braunschweig

Prensi, 61
Rus, 258
Ruysbroek, ]an van, 158
Rckert, Friedrich, 53, 57, 78, 98,

1 62
Rstem, 158
Sabiiler, 28
Sacelele, 167
Sacroboscolu john, 1 7
Safa, 159
Safed, 199
Saflk Kardelii, 28, 106, 132,

133, 163, 179, 200, 2 1 1, 221,

233, 242, 3 1 1
Sahte Callisthenes, 45
Salem, 144
SalisburyliJohn, 150
Salome, 64
Sami, 15, 40, 54, 58, 123, 158,
177, 259, 303
Sanhhya ahulu, 78

337