Yerel Yönetimlerde Dönüşüm

TMMOB
YEREL YNETMLERDE "DNM"

SEMPOZYUMU
17-18-19 Ekim 2007
Ankara
1.Bask:
ISBN: 978-9944-89-535-4
Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Selanik Cad. 19/1 Yeniehir / Ankara
Tel: (0312) 418 12 75 Faks: (0312) 417 48 24
Web Sitesi: http://www.tmmob.org.tr
E-Posta: tmmob@tmmob.org.tr
Kapak ve Sayfa Dzeni

Dijle Konuk
Bask
Mattek Matbaa
GMK Bulvar 83/23 Maltepe/ANKARA
Tel/Faks: 229 15 02
AILI KONUMALARI.............................................................................7
Ayegl ORUKAPTAN (Peyzaj Mimarlar Odas Ynetim Kurulu Bakan)......................9
Mehmet SOANCI (TMMOB Ynetim Kurulu Bakan)..................................................13
Zekeriya ARBAK (ileri Bakanl Mstear Yardmcs)............................................21
I. GN EREVE SUNU.........................................................................29
Prof. Dr. Birgl Ayman Gler
I. OTURUM Kurumsal Tartmalar.................................................................39
Menaf TURAN/Mfit BAYRAM
Barnma Hakk, Rant, Kamunun Sorumluluu
Hasan . HATEMOLU
Kentsel Rantn Artnda Kent Mlkiyet Olgusunun Rol ve Yerel Ynetimler
Kbra Cihangir AMUR
Yerel Ynetimlerde Giriimcilik ve Planlamada Kapsaml Yaklamdan Uzaklama: Ankara
Bykehir Belediyesi rnei
Argun AKDOAN
Stratejik Planlama Yerine Planlama Stratejisi:
Belediyelerin Stratejik Planlarnn Karlatrmal ncelenmesi
Ferhan RVAN
zmir Bykehir Belediyesi Stratejik Planlama Sreci ve Stratejik Yaklamlar
Necla YRKL
Bursa Bykehir Belediyesi ve Stratejik Planlama almalar
II. OTURUM Yerel Ynetimlerde Planlama Yaklamlar ve Uygulamalar...............71

Murat YILDIZ
Kentsel Yenileme Alanlar Olarak lan Edilen Blgeciklerin Dzenlemesine Ynelik
Bir Deerlendirme
Fatma Neval GEN
Kentsel Sit Alanlarnn Korunmas, Yenilenmesi ve Karlalan Sorunlar:
Ske Kemalpaa Mahallesi rnei
Emel AKIN
Kentsel Gelime ve Kentsel Rantlar: Ankara rnei
Serengl SEMEN
Salkl ehir Planlamas Kapsamnda Bursa
Sema KARAGLER/Pnar KARAKA
Kent Planlamasnda Peyzaj Mimarlarnn Rol ve nemi
III. OTURUM Kentsel-Krsal Dnm................................................................111

Eda ATA CEYLAN/Canan KUTLU
Yerel Ynetimlerin Kentsel Dnm Projelerindeki Yetki Karmaas
Elmas ERDOAN/Filiz AKLANOLU
Kentsel Dnm Srecinde Kent Kimlii: Ankara rnei
Abdullah YILMAZ/Yavuz BOZKURT
Trkiye'de Toplu Konut Uygulamalarna Eletirel Bir Bak:
Ktahya Toplu Konut Uygulamas rnei
Mustafa YEN
Adana'da Yerel Ynetimler ve Kentsel Dnm Projeleri
II. GN EREVE SUNU.....................................................................151

Do. Dr. H. Tark engl
I. OTURUM Yerel Demokrasi Tartimasi Katilim Kavram ve Pratii.............................1 61
Ali Fahri ZTEN
Tasfiye Srecinde ller Bankas Gerei
Seher POLAT/zge ARAS
Yerel Ynetimlerde Demokrasi Sorunsal : "Yerel Katlm"
Ula BAYRAKTAR
Merkez -evre'den evrenin Merkezlerine: Trk Yerel Demokrasi Sorunsalnn
Deien Kurgusu
Bar KARA
Mekan ve ktidar
II. OTURUM Yerel Ynetimlerde Personel Sistemi ve Performans Ynetimi.....................197

sa SABA/Abdlkerim ALIKAN/Glsm HAZMAN
Kk ve Orta lekli Belediyelerde Performans lm: Sorunlar ve zm nerileri
Arif ERENN
Bykehir Belediyelerinin Stratejik Planlarnda Personel Sorunu
Fatma Neval GEN
Ynetim Personelinin Eitim Ihtiyaci
Fatih YKSEL/Ahmet GVEN
Yerel Ynetimlerde Ynetici Davran Profili ve Tokat rnei
III. OTURUM Yeni Yasal ve Ynetsel Dzenlemeler....................................................229

Ouz GNDODU
Kentleme Srecinde Afet Olgusu ve Yerel Ynetimler
Berkan DEMREL
l Ata Binmek... Trkiye'de Yerelin Yeniden Adlandrlmas Srecinin Bir Deerlendirmesi
Menaf TURAN
Kalknma Ajanslar Modeli Blgeleraras Dengesizlii Giderebilir mi?
Zuhal DNMEZ
Yeni Yerel Ynetim Mevzuatnda Yerel Demokrasi, Yerel Ynetimlere Halk Katlm,
Hemehrilik Hukuku Kavramlarnn erii ve Uygulanabilirlii
IV. OTURUM Yerel Hizmetlerin Grlmesi...............................................................263

Trksel Kaya BENGSHR
Trk Yerel Ynetimlerin E-dnmn Gzft Analizi le Deerlendirmesi
Uur YILDIRIM
Yerel Ynetimlerde Dnmn Bir Arac Olarak Yeni Belediye Yasalar
erevesinde Alternatif Hizmet Sunma Yntemleri
Mete YILDIZ
Yerel Ynetimlerde Dnm ve Teknoloji: Genel Bir Deerlendirme
H. Evren ERDN
Yerel Ynetimlerde Teknik Altyap Hizmetlerinin Hazrlanmas ve Sunumundaki
Deikenlerin Koordinasyonu
IV. OTURUM (2. Blm) Yeni Yasal ve Ynetsel Dzenlemeler II............................289

Sheyla Suzan ALICA
Yerel Ynetimlere Yetki Veren Yasalar
Ahmet YATKIN
Avrupa ile Btnleme Srecinde Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma
Halil brahim AYDINLI/Tubanur YILDIZ
Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art erevesinde Son Yerel Ynetim Yasalarnn
Deerlendirilmesi
Fatih ALODALI/Fikret ELK/Ltfi ZCAN/Sefa USTA
Avrupa Yerel zerklik art Kapsamnda Trkiye'de 5393 Sayl
Belediye Kanununun ncelenmesi
Serhat SALHOLU
Belediye stihdam
III. GN EREVE SUNU....................................................................329

Prof. Dr. Cevat GERAY
I. OTURUM Finans Politikalar ve Mali Yap Kuramsal Tartmalar.............................337
Tark VURAL
Yerel Ynetimlerde Mali zerklik
Tayfun INAR
Yerel Ynetimlerde Mali Yerelleme ve Mali Federalizm
enol ADIGZEL
Son Yasal Dzenlemeler erevesinde Belediyelerin Mali Yaplar ve Sorunlar
Bilal NK
Belediyelerde Yeni Mali Ynetim: Macaristan rnei
Faruk ATAAY
Yerel Ynetimler Reformu ve Hizmetlerin zelletirilmesi
Yksel KOAK
Genel ve Gncel Sorunlar Inda Yerel Hizmetlerin zelletirilmesi
II. OTURUM Yerel Ynetimler ve Kentsel Yoksulluk...................................................385
Zerrin TOPRAK KAHRAMAN
Yerel Ynetimlerde Kentsel Yoksulluk - G
Feral EKE/Ela ATA
Trkiye'de Kentsel Yoksulluk ve Yoksunlua Bal Evsizlik Problemi: Sokak ocuklar ve Evsiz
ocuklar, stanbul rnei
smail GKDAYI
Kentsel- Krsal Dnm Sorununda Yntem Sorunu: Sosyal Riski Azaltma Projelerinin (SRAP)
Uygulama Deerlendirmesi
Fatih AKSOY
Gelimi, Canl, Scak, Katlmc Bir Mahalle in Demokrasiyi Semtlere ndirmek
zdemir KOLCU
Yerel Ynetimler ve Demokrasi zerine
"*-*,0/6."-"3*
Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Ayegl ORUKAPTAN (TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas Ynetim
Kurulu Bakan)- Sayn Birlik Bakanm, Sayn Mstearm, Sayn Belediye
Bakanm, deerli Oda yneticileri ve sevgili konuklar; hepinize Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii adna dzenleme kurulu ve sekreteryasn
yapm olduumuz Peyzaj Mimarlar Odas Ynetim Kurulu adna ho geldiniz
demek istiyorum.
Son yllarda yaanan ekonomik ve politik srete yerelleme olarak adlandrlan kavram, kreselleme ideologlarnn Dnya Bankas, IMF, Birlemi
Milletler gibi emperyalist rgtler araclyla bizim gibi baml lkelerin
gndemine girmitir. Hizmetlerin rgtler araclyla en yakn ynetim biriminden salanmasndan, ekonomik kalknmada yerel dinamiklerin harekete
geirilmesine kadar uzanan geni bir alm olarak sunulmaktadr. Bir yandan
devleti ekonomik ileyiin dna iterken, dier yandan da siyasal gcn merkezden yerele aktarlmasn ngrmektedir. Yerellik, devlet rgtlenmesinde
merkeziyetiliini salayan ve niter yaplanmay gvence altna alan iradenin
btnl ilkesinin, idari vesayet uygulamasyla birlikte kaldrlmasdr.
Yerellik zerine ina edilen kent ynetimi, kentsel hizmetlerin kamu hizmeti
olarak deil, zel hizmet olarak grlmesi hedefiyle birlikte gelmektedir.
Bu nedenle kreselleme zamanlarnda yerel ynetim zerkliinin idari ve
mali zerklik olarak tanmlanmas ak biimde tek bir sonu yaratmaktadr.
Belediye ynetimlerinin ulusal merkezi ynetim ile balarn mmkn olduunca gevetilmesidir bu da. Yaanan bu srete yerel ynetimler tarihsel
nemde yeni bir durumla yz yzedir. Bu durum yerel ynetimleri kentsel
rantn ynetiminde toplumsal gruplar dengesinde genel devlet yaps iindeki
konumunda ve her trl etkinliin finansmannda younlaan nlemlerle
dntrlmektedir. Ortaya konulan nlemler, yerel ynetim yerel halktan
uzaklatrp, piyasa g ve mekanizmalarnn dorudan emrine vermektedir.
Yeni kurallar yerel ynetimleri giderek piyasa sistemine ve antidemokratik
konuma sktrmaktadr.
Yeni anayasa dzenlenmesine de tam da bu pencereden baklmaldr.
Anayasann 3. maddesinde lkemizin btnlne vurgu yaparak, bu arada
bakentin Ankara olduuna da yer verilmektedir. lkemizin btnlnn
hi bu kadar tehlike altnda olduu bir dnem yaanmamtr. stelik bunun
sosyal, siyasal ve ekonomik boyutunun yan sra yasal altyapsnn l zel
daresi Yasas, Belediye Yasas ve Kalknma Ajans gibi yasalarla rldn biliyoruz. lkemizin btnlne ilikin en byk hukuki tehdit olan
Trkiye uluslararas ve Trkiye byk sermayesinin istekleri ynnde kent
devletiklerine dntrecek kamu ynetimi temel yasasn da Cumhurbakannn vetosu sonrasnda bekletildiini, daha sonra kabul edilmek zere
bekletildiini biliyoruz.
Trkiyede hem yerel idareler, hem de merkezi idarenin tara kurumlarnn

merkezin vesayet denetimine tbi olduunu ifade eden bu maddelerin deitirilmesiyle birlikte Trkiye byk sermayenin ve tara sermayesinin hkm
srd kent devletiklerine dntrlecektir. Bylece her kentte veya
blgede ayr bir hukuk ve ynetim rejimi uygulanabilecektir. Sermayenin o
ok istedii blgesel asgari cret gibi i yaamna ilikin uygulamalar bunlarn
arasndan yalnzca birisidir. Belediye kanunlaryla asl amacn ne olduunu
anlayabilmek iin yeni dzenlemelerle yerellemenin nn aan ilgili dier yasalara da bakmak gerekir. Yerel ynetimlere ilikin eitli yasalarda
deiiklik ngren yasa tasarlar defalarca hazrlanm ve daha sonra kamu
ynetim temel kanun tasars haline dntrlm, bu da yasalatrlamaynca 2005 ylnda 5302 sayl l zel daresi Kanunu, 5393 sayl Belediye
Kanunu, 5216 sayl Bykehir Belediyesi kanunu ile maniple etmenin yolu
bulunmutur. Ayrca 6664 sayl Ta Ocaklar Yasasndaki deiiklikler, 2886
sayl kanunun 75. maddesinin 1. fkras deitirilerek kamu arazilerinin talan
merulatrlmtr. 1164 sayl Arsa Ofisi Kanununa aadaki madde eklenerek, belediyeler zerinden piyasaya alm tarif edilmitir. Ypranan kent
dokularnn yenilenmesi, korunmas ve kullanlmas hakkndaki kanun ile
imar aff getirilmitir. nemli bulduumuz ve endieyle izlediimiz bir baka
konu ise eskiyen, zelliini kaybetmi alanlarn dntrlmesiyle ilgili tasar
da ST alanlar ve bu alanlardaki uygulamalarla ilgili yasa ve ynetmeliklerden bahsedilmemesidir.
Uygulama yaplacak alanlarda karar srecinde sadece siyasi otoritelerin
karar vermesi ok byk bir eksikliktir. Son dnemde kent ve kamu ynetimi
yap, afet, planlama ve imar mevzuatlarna ilikin birok dzenleme gerekletirilmitir. Bu yeni yasal dzenleme araylarnn bir ksm kamuoyunca
yeterince tartlmakszn, ok ksa srede yasalap, yrrle girerken, bir
ksm ok uzun sren tartmalara ve uzlamalara ramen yasalaamamtr. Kentsel dnmn zellikle Ankara ve stanbulda grdmz gibi
kentlerimizin en nemli gndem maddesi haline gelmekte olduu gerei
ortadadr. Ancak kentsel dnm sadece yasa d ya da ypranm yaplarn
yklarak, daha yksek yaplarla fiziksel olarak yenilenmesi olarak alglayan
anlayn ok byk sorunlar tad da aktr. Nitelikli ve salkl bir kentsel
dnmn, kent btn ierisindeki gereklilikleri ve plan kararlar zerinden ekonomik ve toplumsal boyutlar gz nne alan bir yerel kalknma,
uygarlama projesi olarak ve rant odakl deil, kent ve kamu yarar odakl
bir k noktas ile hayata geirilmesi gerekmektedir. Geldiimiz srete
sadece kamu arazileri, dalar ve ovalar deil kentlerin imarl, imarsz btn
blgeleri, kylar, ormanlar, meralar, tarm arazileri gibi alanlar da dnm
alan tanm dahilinde byk bir kyma almaktadr.
Yerel ynetimler yasa tasars ve dier yasal dzenlemeler bize baz temel
sorular sormay ve tartmay da zorunlu klmaktadr. Nasl bir kamu hiz-
10

meti? Nasl bir yerel ynetim? Yerel ve merkezi dzeyde nasl bir personel
istihdam? Nasl bir rgtlenme tarz? Sempozyum bu z ortaya kartmay
ve yerel ynetimleri kamusal sisteme ve demokratikleme srecine destek
verecek doru bir konuma ekmek iin yaplmas gerekenleri vurgulamay
amalamaktadr. Bu erevede sempozyumun genel bir yerel ynetimler
platformu olmak yerine, iinde bulunduumuz tarihsel dnemece mdahale
platformu olmas hedeflenmektedir. 3 gn boyunca gerekletirilecek olan
ve yerel ynetimlerin yeni durumundaki sorunlarn tartlaca ve zm
nerilerinin aranaca bu sempozyumda siz sayn konuklarn yerel ynetim
personelinin ve yneticilerin katlm ve katks Trk Mhendis ve Mimar
Odalar Birlii tarafndan olduka nem tamaktadr. Sempozyumun ana
temas dnmdr ve Kentsel Rantn Oluum, Datm Sreci ve Deien
Aktrle, Yerel Ynetimler Demokrasi ve Yerel Siyaset, dari Yeniden Yaplandrma ve Yerel Ynetimler, Yerel Ynetimlerde Finans Politikalar ve
Mali Yap, Yerel Hizmetlerin Grlmesi balklarnda yaplacak 10 oturum
ve 19 Ekim Cuma gn davetimize icabet edecek olan Belediye Bakanlar
ile yapacamz bir panelden olumaktadr.
Sonu olarak bugn endielerimizi, gelimeleri ve yaananlar birlikte konuacaz ve zmler reteceiz. Ben hepinize kolay gelsin diyorum, ayrca bu
sempozyumunda dzenleme kurulunda alan eitli Odadan arkadalarma
ve bu sempozyum iin emei geen Oda personelimize buradan ok teekkr
ediyorum. Hepimize tekrar kolay gelsin, iyi gnler.
11

Mehmet SOANCI (TMMOB Ynetim Kurulu Bakan)
Deerli Konuklar,
Sevgili Arkadalar
ncelikle hepinizi, TMMOB Ynetim Kurulu adna saygyla selamlyorum.
TMMOB adna Peyzaj Mimarlar Odamzca dzenlenen Yerel Ynetimlerde
Dnm Sempozyumuna ho geldiniz.
Yerel ynetimler zerine TMMOBnin bugne dek biriktirdiklerini sizlerle
paylamadan nce, izninizle lkemizin bu gnne ilikin deerlendirmelerimizi sizlere aktarmak istiyorum.
Trkiyede 12 Eyll ncesindeki 24 Ocak kararlar ile balayan neo-liberal
deiim sreci, arada belirli duraksamalar olmakla birlikte, zellikle son on
yl ierisinde byk bir hzla uygulamaya konularak, kresel emperyalist
sistemin yeni dzenine entegrasyonda nemli bir mesafe ald.
Uluslararas sermeye ile btnlemi sermaye kesimleri ve onlar temsil
eden siyasi partiler eliyle savunulan kresel emperyalist sisteme eklemlenme
dorultusundaki politika, egemen yap ierisindeki kimi farkl eilimler var
olmakla birlikte, devlet politikas haline gelmi durumda.
Bugn lkemizin ekonomisinden idari yapsna, hukukundan siyasetine
kadar her ey byk lde uluslararas sermaye dzeninin gereklerine
uygun olarak, emperyalizme bamllk ilikileri ierisinde, hzla yeniden
ekilleniyor.
Emperyalist-kapitalist sistemin taycln stlenen AKP, bu yndeki
neo-liberal deiim programnn kararl bir uygulaycs konumunda. Sermeye evrelerinin kapitalizmin yeni dzenine eklemlenme dorultusundaki
deiim talebiyle, toplumun deiim talebini de birletirerek, arkasna ald
muazzam gle hareket eden AKP, lkeyi piyasann gereklerine uygun olarak
batan aa dzenliyor.
Seimlerde de, sermaye evrelerinin, ABD ve ABnin desteini alan AKP,
bu politikalarn srdrlmesi ynnde, kendisini bir nceki dnemden de
daha gl klan, bir onay ald. Seim bu anlamda da neo-liberalizmin, her
tr gerici ideoloji ile de btnleerek, kitleler zerinde srdrd ideolojik
maniplasyonun bir sonucu ve liberalizmin zaferi olarak grlebilir.
Seimlerin sonularndan birisi de, sermayenin szcln stlenen
AKPnin, seim ncesindeki tm gerilimleri de atlatarak, baar kazanabilmi olmasdr. Bu sonu bir anlamda, burjuvazinin sistem ierisinde yaratt
zerk alann ve etkinin de gstergesidir.
Bugn emperyalist-kapitalist sistemin ynelimleri dorultusunda uluslararas tekellerle btnleerek glenen burjuvazi, sistem ierisinde daha nceki
13

dneme gre daha etkin bir pozisyon edinmitir. Ancak AKPnin kazand bu
gle, tek bana sistemin mutlak yneliminin belirleyicisi olaca sylenemez.
Seim sonularn, askerin siyaset zerindeki etkisinin krlmas ve sistem
ierisindeki atmalarda sermaye evrelerinin zaferi olarak yorumlamak da
doru olmaz. Kresellemeye eklenme srecinin egemen yap ierisinde yaratt farklamadan kaynaklanan atmalar ile bundan kaynaklanan gerilimler,
farkl ton ve tarzda bu dnemde de srmeye devam edecektir.
Bunlarla birlikte, kresellemeye eklemlenme srecinin gerei olarak, kamu
alannn sermayeye devredilmesine, emekilerin haklarnn gasp edilmesine,
isizlik ve yoksulluun bymesine dayanan, neo-liberal ykm politikalar
uygulanmaya devam edecektir.
Kapitalist kreselleme srecinin bir paras olarak gelien ve glenen,
dini cemaatler, etnik milliyeti akmlar, 12 Eyll sonras oluturulan egemen
hegemonyann ierisinde, kazand gle, emekten halktan yana bir seenein yaratlamad koullarda, yoksul, emeki, dlanm kesimler zerinde
etkili olacaktr.
AKP, kreselleme ann bu btn ynelimlerini tayarak, onlar besleyerek ve ondan g alarak, bu deiim srecinin taycs durumuna gelmitir.
Dolaysyla, bugn muhalefet de, AKPnin bu politikalarna kar, toplumda
ortaya kan deiik tepkileri kapsayarak geliebilecektir.
Bizim amzdan yaplmas gereken, neo-liberal ykm politikalarna kar,
emekiler ve ezilenlerle birlikte mcadele pratikleri gelitirmek, gericilik
ve milliyetiliin toplum zerindeki etkisini de bu yolla krarak, yaamn
ierisinde gelitireceimiz dayanma alar ile zgrlk ve demokratik bir
toplumu yaratmaya dnk, srarl bir abay ortaya koymaktr
Soru imdi ok basittir: Biz deilsek kim? imdi deilse ne zaman?
Bu soruyu sorduk ve Keskle birlikte, TTB ile birlikte, 3 Kasmda tm
demokrasi ve emek glerini, ben amdan ve insanlktan yanaym diyen
rgtl rgtsz tm yurttalar Ankaraya zgr Demokratik ve Eitliki
bir Trkiye mitingimize ardk.
ncelikle bunu belirtmek istedim.
Deerli katlmclar, yerel Ynetimler konusuna bu Trkiye deerlendirmesinin nda baktmzda TMMOB u konularn altn izmektedir:
nsanln binlerce yllk uygarlk mcadelesinin mekn olan kentler zgrln ve uygarln kayna olarak alglanm, demokrasi uygulamalarna
tank olmu, ev sahiplii yapmtr.
Son yllarda ise, pazarlanacak bir meta olarak grlen kentlerimiz, parann
simgeledii meknlar haline getirilmi, sermaye egemen anlayl bir yaamn
bellei olmutur. Kentteki yaamn ekonomik ilikiler, siyasi, sosyal ve kltrel
14

ilikiler dndaki btn boyutlar toplumsal hafzadan silinmi, toplumsal
yaamn znesi olan kent halk bir nesne haline getirilmitir.
Kapitalizmin kreselleme program kapsamnda yrtt youn propaganda ile planlama kavram ve ulusal-blgesel-kentsel planlama saf d
edilmi, lke kar, toplumsal gelecek, dayanma ve ahlaki deerler terk
edilmitir.
Trkiyede, yllardr srdrlen planszlk ve denetimsizlik, yanl arazi kullanm politikalar, kaak yaplama ve imar aff sreleriyle de beslendiinden
salkl, gvenli ve yaanabilir kentler oluturulamamtr. Planszln ve
denetimsizliin ar sonular, zellikle 1999 Dou Marmara depremlerinin
yol at felaketler ve yakn zamanlarda yaanan sel, heyelan, bina kme
rnekleri ile de gzler nne serilmitir.
Rantn, yamann kskacna sokulan kentlerimizin doal ve kltrel
deerleri, ormanlar, yeil alanlar, sahilleri yok edilmekte, kamu arazileri
elden karlmakta, evresel kirlilik lkemizi bir ekolojik felaketin eiine
getirmektedir.
Bilimi, planlamay ve kamusal denetimi dlayan, planl bir ekonomi yerine ranta ve speklasyona dayal bir ekonomiyi egemen klan bu model; bir
aresizliin ve yetersizliin deil, siyasal iktidarlarn bir tercihi olmutur. Bu
tercihin yanll ve korkun sonular aka ortaya kt halde gereken
ders alnmam, salkl, gvenli ve yaanabilir yerleim alanlarnn oluturulmas iin gerekli politika ve uygulamalar gndeme getirilmemi, TMMOBnin
uyar, gr ve nerileri dikkate alnmamtr.
Demokrasinin evrensel deerlerinin ayaklar altna alnd, planlamann
ve kamusal denetimin devre d brakld bylesi bir srete; merkezi ynetimler gibi Yerel Ynetimler de rant paylamn odaklar haline getirilmitir.
Yerelleme ad altnda srdrlen yama hzlandrlmtr. Trkiyede yerel
ynetim alannda, zellikle 1980den bu yana hareketli bir sre yaanmaktadr.
Trkiyede Yerel Ynetimlerde yaanan bu hareketliliin, kentsel kamu
hizmetlerinin zelletirilmesi, kentlerin imar, planlama, altyap, ulam,
p, su-atksu gibi hizmetlerindeki yolsuzluklarn artmas, rant ve rvetin
yaygnlamas gibi niteliklere sahip olduu ortaya kmtr. Merkezi vesayet
altnda, kar tezgah gibi alan bir yerel ynetim dnyas oluturulmutur.
zelletirme, yerelleme ve ticarileme bylesi bir dnyann nemli ayaklarn
oluturmaktadr.
Bugn yaadmz kentlerin mekansal ve evresel olarak salksz, yaam
asndan gvensizliinin ardnda; sosyal, kltrel yapnn yozlamas, gelir
dalmnda ortaya kan uurumlar, yoksulluk, yasad kazan alanlarnn
egemenlii vardr. Pazarlanacak bir meta olarak grlen kentlerimiz, parann
15

simgeledii mekanlar haline gelmi, sermaye egemen anlayl bir yaamn
bellei olmutur.
lkesel lekte yerlemelerin yaanabilirliini ortaya koyacak olan blge,
evre dzeni, nazm imar ve uygulama plan gibi planlar, o meknn sosyal,
ekonomik ve peyzaj deerleriyle kalknmaya hizmet etmek durumunda
iken; bugn blge planlarndan balayarak, meknn fiziksel organizasyonu
kalknmaya dayanan bir almla ele alnmas beklenen planlar, arsa ve arazi
speklasyonlarn krklemekten teye gitmemitir.
Halkn siyasal temsiline deil, siyasetten dlanmasna dayanan ve rgtszlemesini dayatan srece kar, halkn demokratik katlm ve denetim
kanallarnn ald yeni bir siyasal ortamn yaratlmasnn nemine inanan
TMMOB; Yerel Ynetimleri, halkn karar srelerine ve denetime etkili bir
ekilde katlabilecekleri zeminler olarak grmektedir.
Bylesi bir yerel ynetim alannn yaratlmas ncelikle halkn rgtl
katlm ve denetimini salayacak siyasal toplumsal dzenlemelerin gereklemesine baldr.
Kreselleme ve liberalizasyon politikalar koutunda kamu hizmetlerinin
zelletirilmesini, yerel ynetimler iin bir reform olarak sunan yasal dzenlemeler geleceimizi ipotek altna almaktan baka bir ey deildir.
lke yararn gz ard edenler, tm deerlerimizi grmezden gelerek kentsel
dnm projeleri ad altnda ada kentleme ve kalknma politikalar
yerine, siyasal ve kiisel karlar uruna, kentsel ve blgesel rant yamasna
dayanan politikalar benimsemiler ve finans evrelerinin ynlendirdii
kentsel projeler ile karmza kmlardr.
Hemen her lekte ve blgede kullanlmaya balanan dnm kavram,
kent ve peyzaj deerlerinin belirledii anlamdan ok finansal olarak arazi
gelitirme anlamnda kullanlmaya balanm ve zellikle lkemiz peyzaj
alanlar olan blgelere saldrlar artmtr.
lkemizin en nemli peyzaj alanlarndan; stanbulda; merli me Suyu
Havzasnda Organize Sanayi Blgesi Planlamas, Galataport, Haydarpaaport,
Kkekmece Su Havzas, Kartal-Pendik Ky Kesimi Planlamalar, Dubai
Kuleleri, Zeyport, Tarihi Yarmada Mzekent Projeleri, Kkekmece-Avclar ve D Kumsal, Kartal Alt Merkez Alan; Ankarada; A.O.., AKM
Alan, Gvenpark, Ulus Tarihi Kent Merkezi, Kuulupark, Papazn Ba,
Tm vadi eikleri olan Dikmen, mrahor ve Zir Vadilerindeki imarlama;
Antalyada, Lara Kent Parkna Temalpark diyerek metalatrlmas, Belek
Fstkam Ormanna golf sahas yaplarak halktan koparlmas gibi parac
plan ve projelerin neredeyse tmne; Onlar kentsel dnm diyor, Bizler
ise finans evrelerinin aznn suyu akyor diyoruz. lkenin kent geliimine
ve ekolojik zincirlerine darbe ile geleceimizi ipotek altna aldrmayacaz
16

diyoruz.
Tm lkemizi bir kasrga gibi saran Kentsel Dnm Projeleri lke ve
blge balamnda gerek kentsel doal yap ve yaam srdrlebilirlii gerekse
ulam ve lojistik ilevler hakknda saptanm blgesel planlama stratejileri
kamu yararna deildir, hak kullanmna uygun deildir.
Planlar zerinde toplumsal uzlama salanmam olmasna karn yamalanan kentlerimiz youn bir rant projeleri ablukas altndadr ve lkemiz
belirsiz bir kaos ortamna srklenmektedir.
TMMOB, kentlerimizin yamalanmasna DUR demektedir.
Deerli katlmclar;
TMMOBye gre:
Yerel Ynetimlerde, demokratik katlm ve denetimi gerekletirmek iin
birimler oluturulmaldr,
Yerel Ynetimler, yurttan mteri deil eit haklar olan insan muamelesi
grd bir ynetim olmaldr,
Yerel Ynetimlerde, kentsel kamu hizmetlerinin ticariletirilmesini dayatan
zelletirme vb. politika ve uygulamalar terk edilmelidir,
Yerel Ynetimlerde, Kente ve evreye kar su kavram gelitirilmelidir,
Yerel Ynetimler, salkl bir evrede insanlk onuruna yarar bir yaam
iin gerekli politika ve uygulamalar yaama geirmelidir,
Yerel Ynetimler, deprem riski altnda bulunan blgelerinde; yerleim
alanlarnn envanterini karmal, mevcut yap stoklarn bilimsel olarak
elden geirmeli ve can gvenliini tehdit eden, yklmas gereken yaplar
ykmaldr,
Yerel Ynetimler, kentsel dnm projelerini demokratik ve katlmc bir
anlayla yaama geirmeli, rant kaps olmaktan karmaldr,
Yerel Ynetimler, ortak yaam ve dayanma bilincinin gerektirdii yeni
kentsel yaplar (toplu konut, toplu tama ve yeni kamusal alanlar) gelitirmelidir,
Yerel Ynetimler, ulam ticari bir iletme olarak deil, kamusal bir hizmet
olarak ele almal, otoyol ve kara tamaclna kar, toplu ulam (deniz,
demiryolu, rayl vb.) sistemlerinin kurulmasna n ayak olmaldr,
Yerel Ynetimler, tarihi ve kltrel miras korumak ve gelitirmek iin,
kentsel evrenin, tarihi ve kltrel deerlerin yamasna, rant eksenli ilikilere, yolsuzluk ve rvete kar dnsz bir tavra sahip olmaldr,
Yerel Ynetimler, engellilerin yaamn kolaylatrc her trl sosyal ve me-
17

kansal dzenlemeleri gerekletirmeli, toplu ulam ve iletiim aralarndan
ve dier kamu hizmetlerinden cretsiz yararlanmalarn salamaldr,
Yerel Ynetimler, kadnlarn kendilerini daha iyi ifade edecekleri, ocuklarn ve genlerin sportif, kltrel, sanatsal yeteneklerini gelitirecekleri,
yallarn koruma altna alnacaklar ortamlar ve mekanlar yaratmakla
grevli olmalar gerektiine inanmaldr.
Deerli katlmclar,
Bu sempozyumda bu konular deerli bilim insanlar ve uzmanlarn katklar
ile derinlemesine konuacaz. Ben bu etkinlii TMMOB adna dzenleyen
Peyzaj Mimarlar Odamzn Ynetim kuruluna ve oda alan arkadalarma, Dzenleme ve yrtme Kurullarnda yer alan arkadalarma, grlerini
bizimle paylaacak olan bilim insanlarna ve uzmanlara ve bizlere onur ve
cesaret veren siz katlmclara TMMOB Ynetim Kurulu adna teekkr
ederim.
Bitirirken sizlerle TMMOBnin Yerel Ynetimler ve Kente dair bir taahhdn, bir siyaset belgesini her kelimenin altn izerek burada paylamak
istiyorum:
TMMOB olarak bizler;
nsan haklar ve temel zgrlklerin vazgeilmezlii ve insan kiiliinin
onur ve deerine olan inancmz vurgulayarak,
nsan yerleimlerinin insan onuruna uygun, yaamak, gezmek, grmek, kltrel etkinliklerde bulunmak amacyla oluturulmas gerektiini belirterek,
Doal, tarihsel ve kltrel deerlerin korunmas ykmllnn, ncelikle yerel ve merkezi ynetimlerde olduunu gz nne alarak,
Kentli haklarnn tannmas, uygulanmas, korunmas ve gelitirilmesinin
ibirlii ve dayanmay gerektirdiine ve kentli haklarnn kentlilere dier
haklara ek olarak tannan haklar da olduuna ilikin bir belirlemede bulunarak,
Haklarn yaam bulmasnda kentli insanlarn sorumluluunu da anmsayarak,
Kent halknn rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da baka gr, ulusal
ya da toplumsal kken, mlkiyet, dou ya da benzeri ve baka stat gibi
bir ayrm gzetmeksizin, kentli haklarna sahip olduuna olan inancmz
vurgulayarak,
nsan haklar ve demokrasiyle kalknma-gelime arasndaki koparlamaz
ba iaret ederek,
Kent halknn iradesinin zgrce ifade edebilecei, kent yaamnn tm
ynlerine tam katlaca koullarn yaratlmas gerekliliine inanarak,
18

Yaadmz corafyalarn yerleimlerinde insanln binlerce ylda gelitirdii ynetim modelleri ve halk katlmnn salad olanaklarn ve birikiminin
deerinden hareketle, ulusal st belgelerde ve i hukukta tannm haklarn
bu arada Rio ve Habitat-2 konferans belgeleriyle, Avrupa leinde kabul
edilmi blgesel belgelerde yer alan haklarn, Trkiyede, yaam bulmas iin
almalar yapmaya,
Kentlilere evrensel, blgesel ve ulusal lekte tannan haklardan, yerel
ya da merkezi ynetimin uygulad politikalar nedeniyle yoksun braklan
kent halkndan, binlerce yllk gemie sahip olan tarihsel, kltrel, mimari,
evre ve doa deerlerinden, emekten, emein yaratt deerlerden yana
taraf olduumuzu ,
Kentsel rant yaratma zel amacna dnk merkezi ya da yerel ynetim politika ve uygulamalarna kar Kenti, kentliyi ve deerlerini savunacamz,
Burada bu sempozyum aracl ile de kamuoyuna duyuruyoruz.
Hepinize sayglar sunuyorum.
19

Zekeriya ARBAK (ileri Bakanl Mstear Yardmcs)- Trk Mhendis ve Mimarlar Odas deerli Bakan, deerli Peyzaj Mimarlar Odas
Bakan, Sayn Belediye Bakan, Trkiyenin deerli mimar ve mhendisleri,
sayn Milletvekilim ve deerli basn mensuplar;
Sayn Bakanlarmzn konumasndan sonra biraz daha farkl bir adan
bir konuma dinleyeceksiniz. ok fazla da uzatmak istemiyorum, ama Trkiyede son 4-4.5 yldr zellikle yerel ynetimler alannda yaplmakta olan
veya yaplm olan baz dzenlemeleri merkezi ynetim bak asndan
sizlere izah etmek istiyorum. Hepimizin -biroumuz yerel ynetimlerde
alyor- bilmesi gerektii gibi Anayasamzn 127. maddesinde yle bir
ibare var: Mahalli darelerin kurulu ve grevleri ile yetkileri yerinden
ynetim ilkesine uygun olarak kanunla dzenlenir diyor ve ayn maddenin devamnda da merkezi idarenin yerel ynetimler zerinde idari vesayet
yetkisinden bahsetmektedir. Ayrca Avrupa yerel ynetimler zerklik art
var biliyorsunuz. Trkiye zerklik artn 1992 ylnda Bakanlar Kurulu
kararyla baz maddelerine ekince koyarak, kabul etmitir. Bu artn zerk
yerel ynetim kavram balkl nc maddesinde, zerk yerel ynetim
kavram yerel makamlarn kanunlarla belirlenen snrlar erevesinde kamu
ilerinin nemli bir blmn kendi sorumluluklar altnda ve yerel nfusun
karlar dorultusunda dzenleme ve ynetme hakk ve imkn anlamn
tar diyor. Yine bu artn 4. maddesinde kamu sorumluluklar genellikle
ve tercihen vatandaa en yakn olan makamlar tarafndan kullanlacaktr.
Sorumluluun bir baka makama verilmesinde grevin kapsam ve niteliiyle
yetkinlik ve ekonomi gerekleri gz nnde bulundurulmaldr diyor. Buna
da supsdiarite ilkesi diyoruz.
Gerek Anayasamzn, gerek Avrupa yerel ynetimler zerklik artnn
yerinden ynetim ilkesi ve zerk yerel ynetim ilkeleri dorultusunda Trkiyedeki yerel ynetimlerle ilgili kanunlara baktmzda, kanunlarmzn
hem anayasamzn, hem zerklik artnn bu ilkelerine ok uygun olmad
grlecektir. nk Belediye Kanunumuz -eski kanunlardan bahsediyorum1930 tarihli, zel dare Kanunumuz 1914 tarihlidir. Sadece Bykehir
Belediyeleri kanunu 1984 tarihli. Bu kanunlarn bu ilkeleri iselletirmesi
beklenemezdi. Ancak ben unu syleyeyim, zellikle zel dare Kanunu ve
arkasndan Belediye Kanunu 1982 Anayasasnda getirilen yerinden ynetim
ilkesine olduka yakn dzenlemeler iermektedir. 1913 ylndaki zel dare Kanununun orijinal haline baktmz zaman, hakikaten zel idarelerin
birok yerel hizmetlerle grevli klndn ve bunlar yapabilecek yetkilerle
donatldn, ancak maddi artlarn kendilerine salanmad grlecektir.
Bu ilkelerden niye bahsediyorum? nk yeni yrrle giren, gerek Belediye
Kanunu gerekse zel dare Kanunu, gerekse Bykehir Kanunu ve bir de
Mahalli dare Birlikleri Kanunlar hazrlanrken bu iki ilke esas alnmtr.
21

Yerel ynetimlerle ilgili kanunlarn zaman ierisinde etkisiz kalmasnn
nemli sebeplerinden biri Trkiyenin gelien sre ierisinde merkezi idaresi
belki glendirme ihtiya ve zorunluluundan kaynaklanan bir yaklam
vard. Sebep, Trkiye, Cumhuriyeti kurduktan sonra merkezci idaresini
hakikaten glendirme ihtiyac hissetmitir. niter yapsn tahkim etme
ihtiyac hissetmitir. Onun iin Belediye Kanunu ve zel dare Kanununda
her ne kadar birok yetki ve grev verilmise de daha sonra bu yetkiler iptal
edilmeksizin, merkezi idarenin tekilat kanunlarnda bu yetki, grevler ve
imknlar Bakanlklara ve dier genel mdrlklere verilmek suretiyle Belediyelerin veya zel darelerin bu anlamdaki yetkileri pratikte kullanlamaz
hale gelmitir.
Ayrca yine az nce anayasamzn bahsettiim idari vesayet yetkisi erevesinde de konu ele alndnda; hem zel dare kanunu hem Belediye
Kanununda merkezi idarenin yerel ynetimler zerindeki idari vesayetinin
kanunlar ok aacak lde idari dzenlemelerle glendirildiini gryoruz.
Bir Babakanlk genelgesiyle, ileri Bakanl genelgesiyle, evre Bakanlnn genelgesiyle veya bir ynetmelikle kanunlarda ngrlmeyen, daha
yeni yeni idari vesayet tipleri tretilmitir zaman ierisinde. Sonu olarak
1913ten ve 30dan beri uygulanagelen Belediye Kanunu, yerel ynetimlerin
iini -dorusu- kilitlemitir. Kendi kasabamn bir iini takip etmek zorunda
kalnca konuya vakf oldum. Kk bir kasabann mesela bir avukat kadrosu yok, dardan hukuk hizmetini temin etmesi lazm. Piyasada alan
avukatlarla part-time szleme yaplyor, onlara 200-300 lira gibi aylk bedel
deniyor. Bunu yapabilmek iin bir Belediye, ileri Bakanlndan, Devlet
Personel Bakanlndan, Maliye Bakanlndan ayr ayr izin almas gerekiyor.
Dolaysyla yerel ynetim hizmeti merkezi idareye sorulmadan onun onay
alnmadan, izni alnmadan yaplamaz hale gelmitir. Yeni kanunlarda bu
sorunlarn zmne ynelik birok pratik dzenlemeler yaplmtr. Yeni kanunlarla hem Belediye hem zel dare kanunuyla ve Bykehir Kanunuyla
yaplan nemli dzenlemeleri yle bir gzden geirecek olursak, kamuoyunda
pergel kanunu diye eletirilmesine ramen, biliyorsunuz Bykehirlerin
snrlar geniletildi. Olumlu taraflar, olumsuz taraflar var konunun. Ama
biraz bardan dolu tarafna bakacam, nk Sayn Bakanlarmz bo
tarafn sylyorlar zaten.
Bykehirlerin kenarlarndaki o kk otoriteler, zellikle kontrol d
kald zaman -az nce bahsedilen- kentsel rantlar oralarda paylalmaya
balanyor ve bu kontrol edilemez hale geliyor. Bu anlamda Bykehirlerin
snrlarnn geniletilmesi, oralardaki belediyelerin varlklarna da son verilmedi biliyorsunuz. Eer belediye varsa, belediye tzel kiiliini korudu, ama
Bykehirin denetimine girdi. Ben bunun sonu itibariyle yararl olduunu
dnyorum. Kilometre olarak dzenlenmesine bireysel olarak kar geldim,
22

ama bunun kilometre olarak deil kasaba kasaba ele alnarak yaplmasnda
fayda vard, ama byle oldu. Sonu itibariyle, sonucuna baktmz zaman da
Bykehirlerin evrelerindeki bu kontrolsz yaplamann denetim altna
alnmas anlamnda en azndan faydal olmutur diye dnyorum.
Ayn ekilde Belediye Kanununa da benzer hkm kondu biliyorsunuz.
Bir byk belediyenin yerleim yerine yaklam veya birlemi olan belediyelerin tzel kiiliklerinin kaldrlarak, byk belediyeye katlmasyla ilgili
Belediye Kanununda bir hkm var. Bu hkm ilemeye balad, Denizlide,
Krkkalede baka baz yerlerde de kk belediyeler il belediyesiyle veya ile
belediyesiyle birletirilmeye balanmtr. Bu hususta Dantayn da gr
alnyor, Dantay da bu olaya olumlu yaklayor.
Yerel ynetimlerimize bir stratejik ynetim anlay hkim klnsn diye,
bir stratejik planlama mecburiyeti getirildi. Bu, 50 binden fazla nfusu olan
belediyeler iin geerli u anda. Bildiimiz anlamdaki planlamadan farkl bir
ynetim planlamas. Yani yerel ynetim grev ve sorumluluklar itibariyle
mevcut durumda nedir, nereye ulamas gerekiyor, nasl ulaacak, hangi
imkanlarla ulaacak, aksayan hizmetleri nasl telafi edecek? gibi, onlarla
ilgili bir planlamadr. Yani kaynak tahsisini yaparken, nceliin ne olduunun
belirlenmesi, ayn zamanda da burada effaflk ve saydamlk sz konusu. O
kentin halk, benim belediyem 3-4 yl sonra demek ki u tarafa gidecek, u
alanda u gelimeyi yapacak diye bunun bilgisine sahip olup, yneticilerini
denetleyebilir, eletirebilir, talepte bulunabilir. Bu anlamda stratejik planlamann da veya stratejik ynetim anlaynn da yararl olduunu sylememiz
lazm. Ancak sosyal konular bir kanunla abucak dzenlenebilir, gelitirilebilir
alanlar deil, ilk stratejik plann yapt Belediyeler, zel dareler, bazlar
siparile yapld, bir niversite hocasna sipari edildi, birka milyar lira para
verildi. Bazlar hakikaten katlmc bir mekanizmayla yapmaya alt, katlmc mekanizmayla yapanlar bu konuyu iselletirdiler, en azndan tecrbe
sahibi oldular. Biliyorsunuz aa yukar 15-16 ay sonra yeni bir seim var.
O zaman yeniden bir stratejik plan hazrlanacak, o planlarn daha kaliteleri
olacana inanyoruz.
Yerel ynetimlerde demokratik yapnn glendirilmesi iin baz dzenlemeler yapld. oumuz zel dareyi bilmiyoruz veya merkezi idarenin
bir uzants zannediyoruz, ama yle deil. zel dare de bir yerel ynetim,
aynen belediye gibi kendi karar organlar olan bir yerel ynetim birimi. Gemite Valiler l Genel Meclisinin bakanyd, yeni kanunlarla Vali l Genel
Meclisinin bakan deil, l Genel Meclisi kendi iinden bakan seiyor.
Yine az nce sylediim gibi ilk defa kendi iinden bir bakan seilince baz
illerde, ilelerde sama sapan kararlar filan alnyor. Ama bunlar iin esasn
etkileyecek eyler deil, yanl bir yerden dnyor nihayet. Bundan sonra
en azndan siyasi partilerin l Genel Meclisine bakanlk yapacak adam bu-
23

lacaklarn zannediyorum. l Genel Meclisi yelerinin bir sonraki dnemde
daha kaliteli olacan dnyorum ve bu tr yanllarn giderek azalacan
dnyorum. Eer zel dare bir yerel ynetimse bakann kendi iinden
semesi kadar doal bir ey yoktur.
Yerel ynetimlerin ynetim yapsn glendirilmesi iin baz eyler yapld.
zel darelerde aynen Bykehir Belediyelerinde olduu gibi genel sekreterlik messesesi kuruldu ve Bykehir olan yerlerde zel dareler daire
bakanlklar eklinde rgtlendi. Trkiyede kamu kurumlarnn kapasitesini
buradaki kadrolar ve unvanlar belirleyici oluyor. Bu adan yerel ynetimlerin hakikaten ynetim anlamnda glendirildiini dnyorum. Belki
daha henz balangta ok nitelikli yneticiler grev alamad, ama zaman
ierisinde hem mevcut yneticilerin nitelii artacak, hem de nitelikli insanlar
yerel ynetimde grev almaya heveslenecektir diye dnyoruz.
Az nce Sayn Bakan evre dzeni planndan ksmen bahsetti. l apnda
dzenli bir planlama olsun dncesiyle evre dzeni plan ngrld. Orada
da baz skntlar var, zellikle evre Bakanl burada konuya el atyor ve
yerel ynetimlerin evre dzeni plan yapamayacaklarn falan sylyor. Onlar kendi kanunlaryla bunun adn baka bir ey koyarak, kendi Bakannn
inkisarn almaya alt ve baz yerlerde bu plan yaptryorlar. Ama bunun o
kenti yaayanlar tarafndan yaplmas gerektiine biz inanyoruz ve u andaki
zel dare ve Belediye Kanunu da byle ngryor.
Yatrmlarn teviki anlamnda yerel ynetimlere baz yetki ve sorumluluklar verildi. Biliyorsunuz yatrmlarn hzlandrlmas anlamnda gzel bir ey
de yapld, i yerleri ama ve alma izinlerine ilikin ynetmelik yenilendi
ve ok saydaki ynetmelik de yrrlkten kaldrld. Bu anlamda mevzuat
karmaas vard, bu dzeltildi.
Umuma ak yerlerle ilgili ruhsatlandrma da yine yerel ynetimlere devredildi. Bu, bir kentte btnlk salama asndan nemli bir ey. Baz ruhsatlarn Belediyeden, bazlarnn polisten, bazlarnn vilayetten, bazlarnn
zel idareden alnmas doru bir ey deil. Bu konuda bir otoritenin sorumlu
olmas lazmd ve u anda yerel ynetimler, belediye snrlar ierisinde belediye, belediye snrlar dnda da zel idare bu anlamda yetkili kurulu.
Ayrca Bykehir Kanunu ile Bykehir snrlar ierisindeki ilk kademe
belediyeler zerinde ile veya ile olmayan ilk kademe belediyeler zerinde
imar denetimi yetkisi verildi. Kk belediyeler bundan olduka rahatsz,
ama bunun plan disiplini asndan, btnln salanmas asndan ok
nemli olduunu dnyoruz. zellikle belediyelere sosyal belediyecilik
grevi ve fonksiyonu yklendi. Fakirlikle mcadele olsun, toplumun dier
dezavantajl kesimlerinin ihtiyalarnn karlanmas ve onlarn korunmasyla
ilgili zellikle belediyelere hakikaten ciddi anlamda bir sorumluluk verildi.
24

Arsa ve konut retme konusunda da yerel ynetimlere nemli bir sorumluluk verildi. Bu sorumluluk erevesinde birok belediye toplu konutla ibirlii
yaparak, arsasn belediyeler temin ediyor ve yaplamay toplu konut yapmak
zere birok kentimizde toplu konut projeleri uygulanyor.
Kentsel dnm ve yenilemeyle ilgili mahsurlar Sayn Bakan az nce
syledi. Bu bir enstrman, enstrman iyi kullanrsanz iyi olur, kt kullanrsanz kt olur. Ama ben bu enstrmann gerekli olduuna inanyorum.
Birok kentimizde hakikaten kentin nemli paras ya ok eskimi ya da
planl yaplam, gecekondu dediimiz hadise. Bunlarn hakikaten modern
yaplara dnmesi, ama kentlinin ihtiyalar dorultusunda, rant kaygs
olmakszn yeni yaplara dntrlmesi veya tamiri, bakm, yenilenmesi
yararldr ve gereklidir diye dnyoruz.
Kent ii ulam ve trafikte nemli dzenlemeler yapld. Trafikle ilgili
sorumluluk biliyorsunuz, devletin omzunda. Ancak yerel ynetim bunlarn
fiziki yaplarndan sorumlu, yollarn yaplmasndan, kavaklarn yaplmasndan, iaretlemelerden falan sorumlu. Ancak yeni yaklam akan trafikle
ilgili olmamak zere dier trafikle ilgili tm sorumluluu belediyelere veriyor.
Ayrca Trkiye Byk Millet Meclisi genel kurul srasnda bulunan Trafik
Kanununda nemli bir deiiklik var. Bu kanunla da belediyelere trafikle
ilgili baz yeni grev ve yetkiler veriliyor.
Yerel ynetim alannda yaplan nemli bir alma, mali ynetimle ilgili.
Bu, sadece yerel ynetimi deil, merkezi idareyi de kapsayan ve btn kamu
kurumlarnn mali ynetim ve kontroln dzenleyen bir kanun; 5018 sayl
kanun Belediyeleri de kapsyor, zel dareleri de kapsyor. Bu kanunun getirdii en etkili enstrmanlardan biri saydamlk. dareler faaliyet raporlarn,
btelerini, gelirlerini, giderlerini daha saydam bir ortamda ve uluslararas
standartlara gre tutmak durumundalar. Belediyeler asndan -belki dikkatinizi ekmitir- Maliye Bakanl, Belediyelerin mali yaplarn her sene dzenli
bir ekilde yaynlamaya balad. Hangi Belediyenin hangi tr geliri, gideri
borcu var; Belediye maliyesinin toplam kamu maliyesi ierisindeki arl,
hafiflii neyse artk bu istatistiklerde aka grlebilmektedir.
Belediyelerin borlanmalar konusunda da bir dzenleme getirildi. undan emin olabilirsiniz, ileri Bakanl, Devlet Planlama Tekilat, Maliye
Bakanl, Hazine veya devletin dier ilgili ve yetkili kurulular hangi
Belediyenin ne kadar borcu olduunu bilmemekteydi. imdi bu alanda bir
disiplin getirildi. Hem Belediyelerin mevcut borlarn bir dzene koyma anlamnda, borlar yeniden yaplandrld, bundan sonra da basit borlanmalar
dnda byk borlanmalar merkezi idarenin iznine baland. Yerel ynetim
gelirlerinde bir istikrar saland. Yani bugn her Belediye Bakan, her Vali
belediye ve zel idareye nmzdeki ay gelecek paray biliyor, bunun niin
kesildiini biliyor. Belediyelerin, zel darelerin borcu yok, ama belediyeler
25

borlar sebebiyle ancak gelirlerinin yzde 25i merkezde kesilebiliyor. Onun
dnda hibir belediyeye ayrm yaplmakszn, kendilerine den pay her ay
otomatik olarak kendi hesaplarna geiyor. Bu anlamda Ankarada ok fazla
belediye bakan grmyoruz. Eskiden belediye bakanlarnn yars her gn
Ankaradayd, imdi byle bir ey kalmad. Bakanlklarda fonlar kaldrld,
alacaklar tek gelir ller Bankas vastasyla -Maliyeden aktarlyor, bteden
aktarlyor- aktarlanlar, bunun dnda Ankarada dolaarak, alabilecekleri
kaynak, fon bulunmamaktadr.
Belediye, zel darelerin meclisleri biraz daha etkin hale getirildi. zellikle
denetim komisyonlar iyi altrld takdirde belediye ynetiminin denetimi
anlamnda zel iler yapabiliyorlar. unu ifade edeyim, Bakanlk mfettileri
kadar titiz denetim yapan komisyonlar var. Bu komisyon raporlar bilgi iin de
Bakanna geliyor, hakikaten ok nitelikli denetim raporlar elimize ulamaya
balad. Denetim anlamnda unu sylememiz lazm, Ankaradan denetim
her zaman etkili olmuyor. Yani bu bizim iki ylda, ylda bir veya ylda birka gn mfetti gndererek, bir belediyenin btn ilemlerini Ankaradan
grmemiz, yanll tespit etmemiz, yargya intikal ettirmemiz veya yaptrm
uygulamamz ok zor. Biraz da yerinde denetlenmesi lazm, halkn denetlemesi
lazm. Halkn setii Belediye Meclisi yeleri tarafndan, l Genel Meclisi
yeleri tarafndan ynetimin denetlenmesi lazm.
Kent konseyleri yasal dayaa kavuturuldu. Daha nce baz belediyelerimiz
Gndem 21 ad altnda zaten birok almalar yrtyordu. Ama bu btn
kentlerde kurulmas zorunlu olan bir yap; katlm anlamnda, saydamln
salanmas anlamnda, belediyenin denetlenmesi anlamnda bu mekanizmalarn etkili olarak kullanlabileceini dnyoruz. Baz kentlerimizde
kent konseyleri etkili olarak almaya balad. Getirilen bir yenilik, yerel
ynetim hizmetlerinin gnlller eliyle yrtlmesi. zlerek syleyeyim,
Trkiyedeki yerel ynetimler gnllleri harekete geiremedi. ok istisnai
birka uygulama dnda maalesef gnlllk Trkiyede almyor. Hazineden bir pay datlyorsa, hepimiz toplanyoruz, almaya alyoruz, ama sosyal
projeye bir katk yapalm dendii zaman maalesef insanlarmz yaklamyor
bu ie. Bu bir kltr meselesi, inallah nmzdeki yllarda gnlllk olay
da yerel ynetimlerde yerleir diye bekliyoruz. Yerel ynetim alannda hakikaten saylabilecek daha birok ey var. Bunlar uzun uzun saymak yerine,
buradan bunlara son veriyorum.
Yerel ynetim alannda yaplan en nemli ey, vesayet denetiminin gerekten nerede yaplmas gerekiyorsa, bu hususlara mnhasr klnmas
Dierlerinde kaldrlmtr vesayet yetkileri. zellikle ileri Bakanlnn,
Valilerin, Kaymakamlklarn belediyeler zerindeki bu nceden onaylama
eklindeki yetkileri kaldrlmtr. Bunlar hem uygulamada ok anlam ifade
etmeyen denetim ekliydi. Onun yerine borlanma, eitim, salk gibi alanlara
26

arazi tahsisi gibi belli bir personel saysn am belediyelerde ilave personel
istihdam iin -bunun gibi birka tane daha husus saylabilir- denetim veya
izin sadece bu alanlara mnhasr hale getirilmitir.
Biliyorsunuz, yerel ynetimlerin en nemli sknts personel istihdamyd.
Bu konuda bir rahatlama getirildiini dnyoruz. Merkezi idare tarafndan
belirlenen norm, kadro, ilke ve standartlar erevesinde belediyeler bugn
istihdam konusunda sknt yaamamaktadr. Az nce Sayn Bakanm konuurken syledi, mimar ve mhendislerin yzde 25i isiz dedi, bu hakikaten
zc bir ey. Bugn en kk belediyeye mimar, mhendis lazm iken biz
maalesef brokrasi sebebiyle, kstlamalar sebebiyle yerel ynetimlerde ok
sayda niteliksiz insan altrabilirken -insanlara niteliksiz demek istemiyorum da bir meslek sahibi olmadan insan altrabilirken- mimar, mhendis
altrmaya veya bir hukuku, mali mavir altrmaya gelince hakikaten
nemli kstlamalar vard. Bu hususta yerel ynetimleri rahatlattmz dnyoruz. Bugn norm, kadro erevesi ierisinde merkezi snav sistemiyle bu
kadrolar ok rahatlkla doldurulabilir veya merkezi snav sistemiyle mmkn
deilse szlemeli olarak bu teknik insanlar altrlabilir. O konuda hakikaten bir kolaylk saland, gerisi artk belediye ynetimlerinin maharetine ve
tercihine kalm bir ey. nk mahallin insanndan geici iiler altrp,
onlar mutlu etmek belki onlarn iine geliyor. Belediyede byle ok teknik
insanlar bulunup da kimse bakasnn ayann dolamasn istemiyor olabilir, ama bunlar yanl eyler. Her belediyenin hakikaten teknik kadrosunun
nitelii dzeyde olmas gerekiyor.
Btn bunlar unun iin anlatyorum, yerel ynetimlerin ynetim kapasitesini arttrc birok dzenleme yapld. Bunlar belki -nemli bir ksmnz
belediyede alyorsunuz- ilk anda grlmyor, zaman ierisinde bunlar
hissedilmeye baland. nmzdeki birka yl sonra bu anlamda, ynetim
kapasitesinin hakikaten ihdas edilip edilmedii aka grlecektir diye
dnyorum. Peyzaj Mimarlar Odasnn yerel ynetim alannda kapsayan
byle bir sempozyumu dzenledii iin kendilerine ok teekkr ediyorum.
ileri Bakanl temsilcisi olarak bize de grlerimizi ifade etme frsat
verdikleri iin ayrca teekkr ediyorum.
Btn katlmclara sayglar sunuyorum.
27
*(/
BSBNCB
&3&7&46/6
:&3&-:/&5. -,&-&37&(&-&$&,
1SPG%S#JSHM":."/(-&3

Prof. Dr. BRGL AYMAN GLER- Al konumalarn dinledim,
gerekten ok yararl al konumalar yapld. El grdlk konumalar
deil de ok ey retilen konumalard. Hem TMMOB Bakan Sayn
Soancnn, hem Mstear Yardmcs Sayn arbakn, bu al bildirisine
balamadan nce her iki konumada da katlp katlmadm bir-iki nokta
var, onlar dikkatinize sunmak istedim. TMMOB Bakan Sayn Soancnn
analizine katlyorum. Grd tehlike, yani kresel smrgeleme tehlikesinin btn analizin z olduu kansndaym. Konumasnn sonunda Rio
ve HABTAT zerine sylediklerine gelince, katlmadm biricik nokta o.
1992 Rio toplants, daha sonra 2002 ylnda -yanlmyorsam- 10 yl sonra
yaplan Rio art toplantlar zellikle kentsel rant sz konusu olduunda
karmzdaki byk saldrnn byk kararlar cmlesi. O yzden HABTAT
almalarnda ortaya kan son kararlara Rio toplantlarnda ortaya kan
kararlara muhalif noktadan bakmak ve bunlarn eletirisini yapmak dorusu
bana ok daha nemli geliyor.
Sayn arbak dinlediimde ise Trkiyede yerel ynetimler dnyas itibariyle btn sorunlarn zldn, deta bir cennet devlet yaamna
kavutuumuz izlenimini edindim. Keke burada olsayd, keke arkasndan
konumak zorunda kalmasaydm. nk benim al bildirim tamamen
kendisinin arkasnda konumaca bir bildiri olacak. Savunduu, syledii,
aklad iyi olarak savunduu her eyin kt olduunu syleyeceim bildirimde. Hkmetin daha nce ANAPn, ANAPtan nce 12 Eyll cuntasnn
yapt reformlar bir btn oluturuyorlar. Bugn AKPnin syledii ya
da yapt herhangi bir eye zgrlk adna, insan haklar adna ya da hangi
deer adna destek verirse verin, destek veriyorsanz hi phem yok 12
Eyll cuntasna destek veriyorsunuz demektir. ANAP politikalarnn tm
12 Eylln o 3 yllk dorudan askeri ynetimi zamannda ina edilmiti ve
ANAP politikalar 89 ylna kadar Cumhurbakanl Konseyi ad altnda
faaliyet gsteren 5 askeri cunta yesinin glgesi altnda ilerlemiti. Bugn
AKP dorudan doruya bu srecin mimar olarak i gryor. O yzden
propaganda malzemesinde bir bilin yanl ina etmek zere afi gelitirdi
AKP. Halkn Adamlar diye bir afi vard 22 Temmuz seimlerinden nce,
Menderes, zal ve Tayyip Erdoan resmetmiti. Orada bir kii eksikti,
Kenan Evren konmalyd. Menderes, Kenan Evren, zal ve Tayyip Erdoan
doru izgidir. O yzden hem ANAPn iktisadi liberalizmi, hem AKPnin
inan zgrl yolunda getirdii Avrupa Birliine yasl szde zgrlkler
idealizmi 12 Eyll ile organik balant iindedir. Analizleri kanmca buna
gre yapmakta byk yarar var.
Dolaysyla 12 Eyll zamannda yerel ynetimleri glendirme politikas
zal ile devam etmiti ve AKP tarafndan ayn ierikle devam ediyor. Bugn
2004 ve 2005 yllarnda karlan l zel daresi Kanunu ve Belediye Kanunu,
31

imdi yerel ynetimlerle ilgili dier yasalarda yaplan deiiklikler, bunlarn
cmlesi birden 12 Eylln baskc rejimini ina etmek zere bu sefer o baskc rejimi 81 il ve 3225 belediyede, memleketin her noktasnda ina etmek
zere yryor. Sonucumu imdiden syleyeyim, bu yerel ynetim politikalar
benimsedikleri ilkeler temelinde piyasac diktatrlk olarak adlandrlabilecek
bir sistemi ina ediyor. Bildirim temelde bu fikrin gerekelerini ortaya koymak
zere hazrlanm bir bildiri. Yerel Ynetimler lkeler ve Gelecek diye bir
balk attk, burada yaplacak tartmalara bildiri balklarna baktmda
ok ustaca rleceini, buradaki ana tartma noktalarnn ok net olarak
kacan tahmin ediyorum.
Birincisi, yle bir ey var: 12 Eyll glendirdii zaman yerel ynetimleri
akademik dnyada ve siyasal dnyada byk aknlk yaanmt. Allah
Allah 70li yllarda sosyal demokratlarla solcular yerel ynetimlere yetki
verelim diyordu, yahu cunta geldi yerel ynetimleri baya bir glendirdi.
Ama bu sahte glendirmedir, atanmlar vardr diye birtakm rezervler koyulsa da gerekten glendirmiti. Yerel ynetimlerin kaynaklarn artrmt,
grevlerini artrmt ve zal iktidara geldii anda bunlar yasalara kavuturmutu. Siz ok iyi biliyorsunuz, imar kanununda merkezi ynetimin yetkileri
yerel ynetimlere, meclislere devredilmiti. Ondan sonra yerel ynetimlerde
muazzam bir borlanma yetkisi tannarak inanlmaz bir hareketlilik devri
balamt. Niye o kadar armtk? Bu byle bir eyi yerel ynetimi glendirmeyi demokratik srecin dorudan uzants sayyorduk nk. eriine
bakmadan, yetki merkezden yerele gitmise bu demokratikleme demektir
diye bir yanl akademik ya da bilimsel genellememiz vard, bu genelleme
inanca dnmt. Bu genellemenin kendisi yanlt, onu dzeltmek ok
zamanmz ald, hl da aklmzda tortular var.
yle bir ey dnlyordu: Merkezden yetki yerele verilirse bu demokratiklemedir, nk merkez devlet, yerel ise toplumdur. Merkezi ynetim
devlete aittir, yerel ynetimler topluma aittir. Bu bizdeki inant, ama dorusu Bat dncesinden gelen bir inant. Daha 19. yzyln sonunda Beatris
ve Sydneyweb diye bir ift demilerdi ki yerel ynetim dalar denizler kadar
eskidir, oysa devlet ok yeni bir eydir O byk yanlt, yerel ynetim dalar
denizler kadar falan eski deildi. Dnya sahnesine tarih ne zaman ktysa,
bize almalarn syledii M.. 3000-3500 Smerlerde ilk devlet oluumu
belirmiti der, -gnmze balayn- 5 bin yllk bir gemii vard.
Devlet 5 bin yl nce kmt, dalar ve denizlerden ok ok sonra. Yerel
ynetim de o devletin ilk beliriiyle beraber belirmiti. Eer yerel ynetimi
doal ve topluma ait deil, yapay ve devlete ait diye grse idik, 12 Eyllde
entelektel birikimimiz aknla dmemizi engellerdi. Yerel ynetimler
devlete aittir ve yerel ynetimler bugn kullandmz anlamda halkn kendi
kaderine ve idaresine sahip kmak zere kendi barndan gelitirdii ynetim
32

usul deildir. Tam tersine, yerel ynetim merkezilemenin rndr. Yalnzca
Osmanl tarihinde deil, Bat tarihinde de bu byledir. Ne zaman ki burjuva
devlet merkezileme srecini balatmtr, o vakit yerel ynetim dediimiz
bugn anladmz tarzda ynetim usul de ortaya kmtr.
Aslnda 1789 Fransz htilali, 1832 ngiliz Devrim gibi reformu, 1830, 1848
Avrupa devrimleri merkezileen devletin kendini kurma mcadelesiydi ve
o mcadelenin en nemli paras bu yeni devletin topraa basan ayaklarn
yerel ynetimlerini zamann burjuva kar dorultusunda kurmakt, bunun
mcadelesini veriyorlard. O yzden Franszlar ihtilal yapmalarna ramen
kendi yerel ynetim sistemlerinin son zelliini ancak 1864 ylnda kurabildiler. Reformcu ngilizler son rengi 1871 ylnda verebildiler. Kylerdeki
o geleneksel Lortluk sistemini, papazlk sistemini ancak o tarihlerde tarihe
gmebildiler. Ortaadan kalan yerel ynetimler tarihin pleriydi, burjuva
sprgesi ald onlar feodal toplumla beraber tarihe sprd. Arada ok byk
bir toplumsal mcadele tarihi var. Merkezilemek ancak Ortaa kentlerini
yok ederek yryebildi ve ancak merkezi devlet yerel dzeyde yeni ayaklarn
yeniden reterek ve kurarak ina edebildi. Avrupadaki tarihle Osmanlda
yaadmz tarih, arlk Rusyasnn yaad tarih birbiriyle ayndr. Hi
sanlmasn ki birbirlerinden zaman olarak farkldr. 1760-80 ylnda sanayi
devrimini yaarken ngiltere, Trkiyeyi hatrlayn III. Selime, modernleme
zamanlarna doru gider.
Bizde yerel ynetimlere ilikin yasama 1871 ylnda Bat tipinde kurulur.
Arada bazen 10 yllk bile fark yoktur deta. Elbette sosyoekonomik artlardan gelen baka farklar var. Batda yeni yerel ynetimi burjuva devletin
kendi iktidar kurarken, Osmanlda feodaller tepede, iktidardayd ve deta
bir uzlamann yolu olarak yerel ynetimleri kuruyorlard. Yerel ynetim devletin rndr 5 bin yl ncesinden, ada yerel ynetim merkezilemenin
rndr 300 yl ncesinden. Merkez yoksa yerel de yoktur. Eer bu genellemelere sahip olursak, bugnk gelimeleri ok daha rahat yorumlayacaz.
Merkez yoksa yerel de yoktur, merkez yoksa yerel kendisi artk merkez olmu
demektir ve kendi yerellerinin domas lazm. Merkezi ile yerel, biri olmadan
dierinin olmas mmkn olmayan iki unsur. Beraberlikleri elikilidir, ama
beraberlikleri bir dierinin varln yok eden uzlamazlk iinde deildir, ret
ilikisi iinde deildir.
Alglamay dzeltmek iin bir parantez, merkez yukarda deildir, yerelde
aada Bu terimlerin tahayyln ember kavramndan kurmak lazm.
Merkez Arapadan gelen bir szck, reks diye bir kkten gelirmi -benim
Arapam yok, szlklerden grd kadar- tam ortasna kazk akmak
anlamna gelen bir szck. Yani ember dediimiz eyin ortasna pergelin
bast yer, orta yer anlamna, yukar yer deil, orta yer. Yerel dediiniz de bu
orta yerin evresinde olanlar. Eer yukar-aa ilikisi kurarsak, merkezi olan
33

ile yerele baka bakacaz, orta yer ile onun etrafndakiler resmi kurarsak,
yerel ynetimlere yine farkl bakacaz.
Merkezilemi devlet yapsnn ierisinde iki tane ynetim usul var, bizim
anayasada da var bu. ada devletlerin tmnde tanmlanm iki usl, merkezden ynetim ve yerinden ynetim uslleri. Merkezden ynetimin tanm
daha 20. yzyln balarnda ok ak bir ekilde Gudnov isimli bir Amerikal
tarafndan yaplmt. Yerinden ynetim tanm da ynetim biliminde onun
tarafndan yaplmt, biz onu kullanr geliriz. Bizim anayasann ynetim
bilimsel tanm da budur hl. Merkezden ynetim yle tanmlanr: G
ve yetkinin belli bir merkezde younlat ynetim usul. G ve yetkinin
belli bir merkezde younlat ynetim usl. Merkezi ynetim dediimiz ey
de bu usle bal olarak i gren aygt, aklda somutlamal. Bakent rgt
81 Valilik rgt, 850 Kaymakamlk rgt ve dnyann drt bir tarafnda
kurulmu olan elilikler, merkezi ynetim aygt. Merkezden ynetim de bu
dnyann kendi iindeki ilikileri ynlendiren, yneten yaplm. Ama elbette
merkezden ynetim merkez kavramn kendi iinde tuttuu iin evresinde
yer alanlar da yneten yerdir, yerinden ynetim. ok sayda zerk birimin
belli bir merkezden ynetilme usul, ama merkezi ynetim aygtnn kendi
iindeki paralar aras ilikiden farkl zerk birimleri yneten kendine zg
bir usul. nemli nokta u, ister merkezden ynetimden bahsedin ister yerinden ynetime bakn burada bir merkez var, merkez yoksa yerelde yok. Bu
iki usl ikisini de glendirerek bir arada yaatlabilir. nk aralarndaki
iliki birbirlerini dlama ilikisi deil, tamamlama ilikisidir.
Ne var ki 1950li yllarda yerinden ynetim usulne bir baka tanm geldi.
Bu tanm, kamu zerine dnen bizler iin ok uyarc muhtemelen olmad.
imdilerde kamu iin de geerli hale getirildii iin artk dikkatimizi ekiyor
ve kayna aryoruz. Peter Dracker ynetim gurusu olarak bilinen kii, ok
byk dev holdinglerin ynetim danmanln yapan kii, Trkeye hemen
hemen btn kitaplar evrilmitir, ok da hzl evrilmitir. Dracker, 1950li
yllarn banda 52 ylnda ynetim ngilizcesiyle Management adn tayan
bir kitap yazar ve orada der ki, imdiye kadar biz yerinden ynetim usuln
ok sayda zerk birimin belli bir merkezden ynetilmesi diye tanmladk.
Bu tanm iinden deil, dndan tanmdr. Hak tartmalarnda da ok
yaptmz bir ey bu. Bu tanm ok sayda zerk birimin kendini ynetmesi
demiyor. ok sayda zerk birim var, onun belli bir merkezden ynetilmesinden sz ediyor. Bu tanm, niter ilkeye gre yaplm bir tanm. Drackern
itiraz bunayd, merkezden ynetimle uramyordu. Diyordu ki bu tanm
deitirelim, ok sayda zerk birimin kendini ynetmesidir yerinden ynetim.
inden zerklik kavramndan tanmlayalm, belli bir merkezden ynetilme
usulnden deil diyordu. Bu bizim anayasalarmza birebir yansr.
Eer ok sayda zerk birimin belli bir merkezden ynetilme usul ise yerin-
34

den ynetim, anayasada bu ilkeyi benimsemiseniz, idari vesayet kavramyla
mahalli idareler maddesini dzenlersiniz. Ama bunu reddederseniz, belli bir
merkezden ynetim deil, kendini ynetme zerinden tanm Drackern
dedii gibi yaparsanz, o zaman anayasada idari vesayetten bahsetmemelisiniz; yerine kendini ynetmeyi nasl tanmlyorsanz onu anlatan bir szck
koymalsnz. Bu szc bize Avrupa Konseyi nerdi, 1998 ylnda 50 numaral karar, Avrupa Konseyi Blgesel ve Yerel Ynetimler Kongresinin.
Dedi ki Anayasanzda idarenin btnl ilkesi nedeniyle idari vesayet
diye tanmladnz mahalli idareleri, biz bunu reddediyoruz. Sayn arbakn
syledii nedenle, Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnn madde 3
nedeniyle, deitirin dediler. Bunu deitirin, bunun yerine subsidiarite
ilkesini getirin. Eer anayasanzda aka subsidiarite diyemeyecekseniz,
yerel ynetim zerklik artna atf yapn.
Subsidiarite ok yabanc, problemli bir szck. Anayasada bu deiiklik
yaplmad. Anayasa deiiklikleri imdi biliyorsunuz gndemde. Ama 2004 ve
2005 ylnda zel dare Kanunu, Belediye Kanunu deiti ve o kanunlardaki
tanm deitirildi. Her iki kanununda madde 3 yine deta Avrupa yerel
ynetim zerklik artnn madde 3 gibi yerel ynetimleri tanmlar ve idari
ve mali zerklie sahip kamu tzel kiisi diye tanmlar. Kanunlarn ierisine
idari vesayet laf bir defa bile gemez. Yani Avrupa kaynandan yryerek
Peter Drackern syledii ilke dorultusunda yasalarmz bugn anayasaya
aykr bir halde yerinden ynetime ilikin tanmmz deitirmi durumda.
Peter Dracker 1952 senesinde yazd o kitapta diyor ki Belli bir merkezden
ynetilme usul diye deil, kendini ynetme usul diye tanmlayalm. Buna
bir isim bulalm, federallik ilkesi diyelim diyor, ben sylemiyorum, Drackerdan sylyorum bunu. Bunun yapt ve bizim anayasal yaplarmza da
girmi olan ilke niterlik ilkesidir, merkezden ynetim yerinden ynetimi
tanmlayanlar.
5302 sayl l zel daresi Kanunuyla 5393 sayl Belediye Kanunundaki
tanmlar rgtlenmede federallik ilkesine gre yaplm tanmlardr. Avrupa jargonuyla sbji diyarite ilkesine gre yaplm tanmlardr, ayn anlama
gelir. Aradaki fark ne? ok kstl bir zamanda teknik boyutlar var, ama
zn u benzetmeyle verebilirim: Bir devletin yerel ynetimlerini niterlik
ilkesi temelinde rgtlyorsanz, su datma rneini kullanacam, suyu
btn birimler arasnda birimlerin ihtiyalarn hesaplayarak datrsnz.
Eer federallik ilkesine gre suyu datyorsanz, suyu datmazsnz, suyu
paylatrmazsnz, su kuyularn paylatrrsnz. Suyu datmak niterlik
ilkesine gre rgtlenmeye, su kuyularn paylatrmak federallik ilkesine
gre rgtlenmeye benzer. Batda bunu tartrken Cizvit papazlarndan falan
rnekler verirler. selletirirsen eer btne olan sadakati, Cizvit papazna
gnderirlerdi, 50 sene merkez kiliseyi grmeden bir milim de sapmadan
35

merkez kilisenin ilkelerinden o hizmeti verirdi. Byle bir art ne sryor
kukusuz Dracker. Yani aslna bakarsanz ok zel bir pozisyondan sz ediyor
federallik ilkesinden sz ederken.
Biz suyun datlmasn, yani merkezi ynetim tarafndan toplanan gelirlerden belediyelere yzde 6 pay verilmesini benimsemi bir sisteme sahibiz.
Oysa su kuyusunun datlmas demek, lkedeki vergilerin merkez tarafndan toplanmasndan vazgemek, gelirler vergisini yerel ynetimler toplasn
kurumlar vergisini rnein merkez Servet vergisini merkez toplasn,
emlak vergisini yerel biiminde kuyunun kendisini, vergi trnn kendisini
paylatrmak zerine yryen bir sistemdir. Bunlar iki ayr sistem ve bunu
zellikle holding rgtlenmelerinde son derece ayrntl biimde gelitirmi
durumunda iletmecilik disiplini. niter esastaki temel ilke merkeziyetilik ilkesi, bizim anayasadaki yansmas idarenin btnl. Anahtar sz
bu btnlk darede yap btnl, idarede grev btnl, idarede
gelir btnl, karar btnl ve benzeri Oysa rgtlenmede federal
ilke ayrlk kavram zerine ina olur. Yerindenlik, kendini yneten unsura
verilmi olan her ey
Genel yetkili olan yereldir, idare ayrlk ilkesine gre dzenlenmitir. Yani
kamu tzel kiilikleri ierisinde her biri kendi hak ve grevlerine sahip bir sistem. Grevlerde ayrlk, grevlerin net olarak birbirinden ayrld, bir grevin
u ya da bu parasnn iki unsur arasnda paylald deil, savunma senin,
eitim benim biiminde; eitimin uras benim, buras senin biiminde
deil. Gelirlerin ayrl, biraz nce verdiim rnekte olduu gibi personelin
ayrl Biraz nce Sayn arbak dedi ki ok rahatladk, unu altraym
m, bunu alaym m, bunu memur mu yapaym, bunu u mu yapym ha bire
bize sorarlard, imdi kimi alrsan al altr diye gidiyor. Artk Ankarada
belediye bakanlar gezmiyor Besbelli ki kt bir sistem kurulmu daha
nce, o sistemin sonucu Ankarada belediye yneticisinin gezmesi deildir.
Nihayet zerklik subji diyarite kavram zerinden yryen bir dier yaplanma. Bu iki yaklamn savunucularna baktnz zaman, -devlet asndan
kukusuz- federallik ilkesi Dnya Bankas, Avrupa Birlii organlar, kresel
ve yerli tekeller ve genel olarak sa siyasal parti ve gruplarca destekleniyor;
ite 12 Eyll, ite zal, ite AKP
Btn bu srecin inasn gerekletirmek zere Dnya Bankas milyonlarca dolar para, kredi aktyor. Avrupa Birlii ve ayn zamanda ayrca Avrupa
Konseyi bu ynde sistemin deitirilmesi iin hukuki yaptrm varsa hukuki
yaptrm, elinde fon varsa kalknma ajanslar gibi aralarla dorudan doruya
paray kullanyor. Buna ne diyeceiz? Buna, bizi 12 Eyllde de yanltm olan
genellemelere hl tayp, yahu buna ne desek, imdi merkezci mi olduk,
yani merkezi ynetim daha m iyiydi, merkeze mi braksak acaba yetkileri?
mi diyeceiz? Yoksa yerel ynetime, halka, demokrasiye doru mu alacaz?
36

Sanyorum ki artk byle dnmeyeceiz. lkelerimizi dzeltip dneceiz
ve bunda diyeceiz ki toplumun genel yararn ihlal eden bir rgtlenme
tarzdr, piyasa adna kresel smrgecilii genileten bir rgtlenme tarzdr,
kresel piyasalar adna neoliberalizmin saldrsdr, buna kar emeki snflarn ve halkn genel karn savunmann bir tek yolu vardr rgtlenmede
bu federal ilkeye dayal reform srecine karym lkeler bunlar, yerinden
ynetim usulnde iki ayr model, niterlik ve federallik. Trkiye bugn bu
noktada bir yol ayrmnda.
Hangisini benimseyeceiz? Federallik ilkesine gre rgtlenmi bir yerel
ynetim sistemini benimseyeceksek, bu Trkiyenin siyasal rejimini de dntrecek. Usl esas bozar, usl yerinden ynetimdir, esas niter rgtlenmedir. Yok, efendim biz niter yapnn, niter ilkenin temelinde yryeceiz
diyorsak, orada bir nerim var. Bu temel zerinde gerekletirilmi, kurulmu
yap be para etmezdi. Onun btn hastalklar son derece ak bir ekilde
yaadk. O ilkeye dnk olarak sistemin deta yeni batan kurulmas gerekir.
Bunun iin de iki temel art var, kentsel toprak mlkiyeti rejiminde deiiklik talep etmemiz lazm. Kentsel toprak mlkiyeti bugn bu federallik ilkesi
dorultusunda n ok daha fazla ald. Eer kentsel rant mli piyasalar
zerinden yerli ve kresel sermayeye aktaracak biimde korunursa, ister
niter ilke ister federal ilke fark etmez. Gnmzde Osmanl rejiminden
kalan Hazineye ait topraklar Trkiyenin byk nefes alanlardr ya da sahipsiz ey dediimiz topraklar, artk Avrupa lkelerinde kalmam olan ey
Burada kamu mlkiyetinin yeniden tesisini ve buraya zel mlkiyet lehine
atlacak her admn toplumun genel yararn derinden sarst iin reddini
ykseltmemiz gerekiyor. Kentsel topraa ve orada yaratlan Rant yaratlacak, yani onun aresi yok. zel mlkiyeti kaldrsanz da kentsel toprakta
rant diye bir ey olacak. Ama onun ynetimini kamu adna gerekletirmek
formunu ykseltmek gerekiyor.
kincisi, federal ilke btn eksiklikleriyle beraber kendi kendini yneten
yerel ynetimden sosyal devlet adna Sayn arbakn dedii bir eyi ister.
Ancak onu yapmak mmkndr, sosyal hizmetleri grmek, yoksula yardm,
kimsesiz kalm ocuu kurtarvermek Yani asgari dzeyde insanlarn yaamn srdrebilmesini salayacak sosyal yardm hizmetleri, baka bir ey
yapamaz. Kayna itibariyle, lei itibariyle, yerel ynetim sosyal devletlik
yapamaz. Ama sosyal devlet sosyal yardm hizmetisi devlet deildir. Sosyal
yardm, sosyal hizmet dediiniz eyle sosyal devlet arasnda ok byk farklar
var. Sosyal devlet, zengin ile yoksul arasndaki adaleti salamak zere yoksul
lehine, emeki kesimler lehine gelir politikas belirleyen devlet demektir.
Siz hangi belediye snrlar ierisinde bu politikaya uygun olarak gelir politikas belirletebilirsiniz? Bu mmkn deil. Hangi yerel hizmet leinde eitim
hizmetini, salk hizmetini bedava srdrebilirsiniz? Sosyal hizmet, eitim
37

hizmeti, salk hizmetinde bedava hizmet sunan devlet demektir. Bunun
finansman ancak toplumun iindeki byk servet sahiplerinden daha kk servet sahiplerine kaynak transfer edecek byk ynetsel rgtlenmeyle
mmkndr, baka yolu yoktur bunun. Federallik ilkesiyle beraber tasfiye
edilen ey asl olarak sosyal devlettir. Sosyal devlet kavramnn kendisi de
sosyal yardm hizmetisi yerel ynetimlerle yer deitiriyor ve sosyal yardm
hizmetisi haline gelen yerel ynetimlere deniyor ki kendinizi ynetin, aln
hazine topraklar, satn, kaynak yaratn, lmeyecek dzeyi, asgari refah dzeyini salayn, sizden fazla bir ey istemiyorum. Yetmedi mi para? Hizmet
cretlerini arttrn. ok fazla paray personele mi dyorsunuz? ten karn,
ihale edin, daha ucuza yapn. Hl m para yetmiyor? Piyasadan yeterince
yararlanamadnz m? Borlann, ister yerli sermayeye, ister yabanc sermayeye, sizi serbest braktm.
Bu ierde olurken darda da parasn satmaya alanlar var. Burada konuulacak, mortgage kredisi denen eyle btn tanmaz varlklarmz tanr
hale getiriliyor ve mli piyasalarn deeri haline geliyor. Kentsel dnm
denilen sistemle hazine topra olan ya da kk kk mlklerin elinde
olanlar birletiriliyor ve dnyann dev gayrimenkul irketlerinin kr alan
haline getiriliyor. Darda parasn satmaya alanlar var. Darda gayrimenkulu menkul deere evirip, mli piyasay derinletirmek iin abalayp
duran, krizde ve deta lmne iki adm kalm kresel mli sermaye var.
Dnya Bankas onlarn szcs olarak federal ilkeye gre yerel ynetim
talep ediyor. Avrupa Birlii sermayenin Avrupasdr, kendi varlna ancak
bu byk ykmn zerine ina edebileceini gryor. Elbirlik, konsorsiyum
halinde bizden tm devlet rgtlenmesini federal ilke dorultusunda yeniden
yaplandrp, buralarda kendi iktisadi ve -hi phem yok- idari siyasi iktidarlarn sunmak zere gevetmeye alyor. Bu 21. yzyln byk sermaye
vizyonudur, bu vizyona destek olacaz m, olmayacaz m? Bulunduumuz
yol ayrm byle bir yol ayrm.
Al bildirisini sunma onurunu stlenmi biri olarak burada savunmamz
gereken eyin ok ak biimde karmza yerel ynetim reformu adyla
kan bu byk saldry durdurmak olduu kansndaym. Durdurmak, geri
pskrtmek ve gerekten Trkiyede hem toplumun hem de ulusun karn
savunacak yeniden rgtlenmeye gitme ihtiyac iinde olduumuz kansndaym. Bu fikri rmeliyiz, bu fikri tartmalyz ve yeterince rdkten sonra
tavrlarmz almalyz. Baaracamz kansndaym, nk ngrlen sistem
hem yeyip bitiriyor, hem kendini; bu sistemin sonu yok. Btn aas ierisinde
-terimin tam hali odur onu syleyeceim- emperyalist kapitalizm lyor. Onun
lmn hzlandrma erefini stlenmekte byk yarar gryorum.
Teekkr ederim.
38
*05636.
,636.4"-5"35*."-"3
0UVSVN#BLBO
"ZFHM036,"15"/ 1FZ[BK.JNBSMBS0EBT
.FOBG563"/.U#":3".
#BSONB)BLL 3BOU ,BNVOVO4PSVNMVMVV
)BTBO)BUFNPMV
,FOUTFM3BOUO"SUOEB,FOU.MLJZFU0MHVTVOVO3PM
WF:FSFM:OFUJNMFS
,CSB$JIBOHJS".63
:FSFM:OFUJNMFSEF(JSJJNDJMJLWF1MBOMBNBEB,BQTBNM:BLMBNEBO6[BLMBNB
"OLBSB#ZLFIJS#FMFEJZFTJSOFJ
"SHVO",%0"/
4USBUFKJL1MBOMBNB:FSJOF1MBOMBNB4USBUFKJTJ
#FMFEJZFMFSJO4USBUFKJL1MBOMBSOO,BSMBUSNBMODFMFONFTJ
'FSIBO37"/
[NJS#ZLFIJS#FMFEJZFTJ4USBUFKJL1MBOMBNB4SFDJWF4USBUFKJL:BLMBNMBS
/FDMB:3,-
#VSTB#ZLFIJS#FMFEJZFTJWF4USBUFKJL1MBOMBNBBMNBMBS

BARINMA HAKKI, RANT, KAMUNUN SORUMLULUU
MENAF TURAN/ MFT BAYRAM
Merhaba, hepinize sayglar sunuyorum. Bizim Menaf beyle beraber hazrladmz bildirimizin esas ismi Barnma hakk, rant ve kamunun sorunlar
Takdir edersiniz ki bu ok genel bir konu ve ksa srede konunun detaylarn
aktarmak ve ayrntl olarak girmek mmkn olmayacak. in sadece esasyla
ilgili bir eyler sylemeye alacam. in esas da aslnda deien aktrler
ve rant, ilk oturumun da ismiyle ilgili olarak.
Biliyorsunuz, geenlerde Amerikada bir mortgage krizi kt. Amerikadaki
mortgage krizi lkemize de srad, tm dnyay alt st etti. Daha nce de
biliyorsunuz 2000li yllarn banda Uzakdouda benzer bir mortgage krizi
kmt, lkeye de Ecevit hkmetinin, Kemal Derviin gelii vesaire srete
onunla balamt. Bu yeni mortgage krizi, finansal kriz Amerika kaynakl
olarak balad, Amerikan mortgage pazarn aratran Center forbes Transfer Landing adl kurulu nmzdeki dnemde mortgage amal -ki ben
ona bor,konut demeyi tercih ediyorum, nk bu tutulu satn falan tam
mortgagen anlamn ifade ettiini dnmyorum- kurulu nmzdeki
dnemde konut kredisi alan insandan yzde 20sinin geriye aldklar kredide
deyemeyeceini ilan etti, bu kriz baladktan hemen sonra.
Yine mortgage bankalar birliinin verilerine gre Amerikan bankalar
2007 yl ierisinde denmeyen bu mortgage kredilerinin yeniden finanse
edebilmek iin 700 milyar dolar ek kaynaa ihtiya duyuyorlar. Kriz zaten
bu kredilerin, ek kaynaklarn bulunamamasndan dolay km durumda.
Son aklanan veriler ABDde konut satlarndaki dn beklendii deil,
yzde 2 deil, yzde 12.2 dzeyinde azaldn sylyor, yine bu krizle ilgili.
Bu kriz 2 yl iinde 2 milyondan fazla Amerikan ailesinin de evsiz kalmasna
neden olaca syleniyor, bizzat bu finans kurulular ve Amerikan kaynakl
yaynlarda, gazetelerde. Burada enteresan olan aslnda konut konusu gibi
sosyal bir konunun, -barnma sorunundan bahsediyoruz nk barnma en
temel sosyal ihtiya- barnma sorunu gibi bir konunun arlkl olarak bu kriz
erevesinde de grdmz gibi finans evrelerinde tartlyor olmas. Yani
konut meselesi artk gnmzde bizim gibi meslek insanlarnn, planclarn,
mimarlarn, mhendislerin konusu olmaktan kyor veya sosyal bilimcilerin.
Yerine arlkl olarak televizyonlarda borsalarn inip ktn syleyen yorumcularn, sermaye piyasas aktrlerinin konutuu bir alan haline geliyor.
Aslnda bu tespit nemli bir tespit. Ayn sanayinin durumuyla ilgili olarak
artk sanayicilerin deil, finans evrelerinin, onlara byk kredi veren veya
borsada oynayan finans evrelerinin konutuu gibi veya sz sahibi olduu
41

gibi. Yine salk sektr konusunda artk doktorlarn, eczaclarn veya salk alanlarnn deil de esas karar verici organn arlk noktasnn gene
salk sektrne yatrm yapan byk sermaye evreleri veya ila firmalar
olduu gibi. Yani konunun tartlma biimi kayyor. Artk sosyal bilimciler,
mimarlar tartmyor o konut sorununu para babalar tartyor, dier birok
eyde olduu gibi. Bu konunun zn dorudan bu ekil gibi grlen aslnda deiiklik, konunun zn dorudan ilgilendiren noktadr. Artk nk
neoliberal dnya konutu bir barnma arac olarak grmemektedir. Konutu,
ayn sanayi tesislerinde olduu gibi veya salk tesislerinde zelletiren olduu gibi bir menkul deer olarak grmektedir. Alnp satlabilen, dnya
piyasalarnda alnp satlabilen bir menkul deer olarak grmektedir. O
zaman tabii bu grn iinde de byle baktmz anda dar gelirlinin konut
sorunu problemi bu bak asnn iinde yoktur artk. Konu sosyal bilimciler
ve bizim gibi meslek insanlar, mimarlar, mhendisler tarafndan tartld
anda bu bir sosyal devlet sorunu olarak ele alnyor. Ama bu finans evrelerinin tartt noktadan baktnz anda artk sosyal devletle ilgisi olmayan
finans piyasalaryla ilgili herhangi bir menkul deer, bir sermaye hareketi
olarak alglanacaktr.
Buradan devam edersek, bu alglama nelere gtryor? Mesela u anda
dnyada tm lkelerin gayri safi yllk haslalarnn yaklak 10 kat miktarda
menkul deerde alnp satlyor, kresel sermaye piyasalarnda. Tm dnyann aa yukar OECD lkelerini alrsak, -ki en gelimi lkeler- 23-24
trilyon dolar 2005 verileriyle gayri safi milli haslalarnn toplam. Demek ki
dnyada 230 trilyon dolarlk yaklak bir menkul deer dolayor. Bunlarn
iinde neler var? Kendi konumuzla ilgili baktmzda sanayi tesisleri var,
unlar bunlar var, yer alt kaynaklar var, kentsel altyap var, su datmlar var.
Ama buradaki konumuzla bizim sunuumuzla ilgili olarak, sizin kendinizin
zannettiiniz konut da var.
Artk bizim bankalardan kredi alarak kendimize ait olduunu dnerek
satn aldmz konut aslnda o konutun sahiplilii zerindeki haklar dnya
sermaye piyasalarnda birka isim altnda stelik de tek bir isim altnda deil
alnp satlan bir meta haline gelmi durumdadr. Amerikan mortgage pazar
yaklak 10 trilyon dolar byklndedir. Amerikann milli geliri de -yine
2005 rakamlar her ikisi de- 13 trilyon dolar civarndadr, dnyann en byk
milli geliri. Amerikadaki her konut bu ekilde menkulletirilmitir mortgage
irketler kanalyla ve sermaye piyasalarnda son dnemde ok fazla duymaya
altmz gayri menkul yatrm ortaklklar, Center for Landing gibi bir ok
zel kuruluun ynettii ok byk bir pazar. Yani dediim gibi Amerikan
mortgage pazar Amerikann toplam gayri safi milli haslasnn neredeyse
yzde 80i byklkte ve bu piyasa dnyann her tarafndan sermaye piyasas
arac olarak alnp satlyor.
42

Amerikan Ryas diye bir tanm vardr. Amerikan ryas iki ey zerinde
ykselir, bir tanesi yeni konut, daha iyi bir konut; ikincisi de yeni araba.
Amerikan ryasn oluturan bu iki konudan arlkl olarak konut sektr
Amerikan ekonomisinin devam ve vatanda asndan iki ayr anlam tar.
Vatanda asndan tad anlam srekli daha iyi bir evde oturmak iin srekli olarak borlanmak anlamna gelir. Yani ortalama bir Amerikan vatanda
almaya balayp, para kazand, evlendi, 30 yanda olduunu dnrsek,
30 yl vadeli bir mortgage kredisi aldnda satn ald ev iin 60 yana kadar
srekli para deyecek demektir. Mortgage miktarlar evlerin her zaman iin
kira bedellerinin yzde 40 civarnda yukarsndadr Amerikada.
Olay bir dnelim, ben 30 yanda alan bir profesyonel Amerikalym,
artk kendi evim olsun istiyorum, ailemi kuruyorum, elimde de en az satn
almak istediim konutun yzde 25i kadar yaklak bir param var, nk
aksi takdirde mortgage kredisi alamazsnz. O yzde 25 param gidiyorum,
yatryorum, 100 bin dolarlk bir evse 25 bin dolarlk birikimimi gidip bankaya
yatryorum. Aldm 75 bin dolar ek parayla beraber 100 bin dolarlk bir ev
alyorum ve buraya 30 yl boyunca normalde ayn nitelikte bir konutta otursaydm deyeceim kirann yzde 40 fazlas bir bedeli srekli olarak bankaya
dyorum. Aslna bakarsanz, bu uzun vadeli bir kira szlemesidir. stelik de
daha pahal bir kira szlemesidir, satn almak deildir. Bor-konut kavram
aslnda oradan bana doru geliyor. Yani oturduunuz ev hibir zaman sizin
deil. Zaten dediiniz anda Amerikan ryas artk siz daha iyi bir semtte daha
iyi bir evde oturmay hak ettiiniz iin, yle dndrd iin sistem gidip
yine sisteme borlanmanz ngrlyor, ki Amerikadaki mortgage verilerine
bakldnda bunun ok yaygn olarak bu ekilde olduunu gryoruz.
Israrla mortgagen ipotekli kredi sistemi olduu syleniyor. Bunun kesinlikle
ok yanl olduunu sylemek isterim. potekli kredi sistemi Trkiyede de
aslnda Emlak Kredi Bankas zamannda yaygn olarak uygulanan bir sistemdi.
potekli kredi sisteminin z udur: Siz bir ev alrsnz, bunun karlnda
da banka, bankaya olan borlarnz demezseniz diye evinizin stne rehin
koyar. Sizden de verdii kredinin faizini alr. Mortgage bundan farkldr,
mortgage ile size kredi veren finans kuruluu sizden ald ipotei menkul
kymet haline getirerek, piyasalara ihra eder, sermaye piyasalarnda satar.
Dolaysyla bakn sistem nasl iler bu noktada Banka bana kredi verdii
iin bunun faizini benden alyor, ayrca benden ipotek alyor. Bu ipotei
menkul deer haline getirerek, gayri menkul yatrm ortaklklar kanalyla
piyasalarda tekrar satyor. Ayrca benden alaca olduu iin o alaca da,
yani benim bankaya borcumu da tekrar menkul kymet haline getiriyor, onu
satyor. Yani piyasada ayn mal ikincil, ncl piyasalarda yeniden yeniden
satlabiliyor. Az nce sylediim balant buradadr.
43

Dnyann toplam gayri safi milli haslalarnn 10 kat kadar dnyada menkul
deerin sermaye piyasalarnn byklnn 10 katna ulatn sylemitim, olan budur. Yani yeni menkul deerler treterek, ayn maldan bunlarn
defalarca satlmas mmkn hale gelmitir. O hep bahsedilen hach fon
hikyesi bu noktada, nk hach fonlarn nerelere yatrm yapld, aslnda
sizin paranz nereye yatrd belli deildi. Belli olmad iin ok byk bir
korku yaratlmt bu hach fonlarla ilgili ve byk panik kt. Sonuta da
bu nasl nlendi, sosyal sigortalara 100 liralk takviyeyi bile yahu devletin
grevi, onu bunu sbvanse etmek deil diyen anlay, bir anda Amerikan
Merkez Bankas bu mortgage kredisi kt, sadece bir gnde 35 milyar dolar
paray bir anda piyasaya srd. Ayn ey ngilterede oldu, ayn ey Almanyada Deutche Bank ile olarak oldu. Yani vatandaa devletin destek olmas
yanl grlen insanlar, evreler bir anda vatandan yanl yatrm yapan,
nereye yatrld belli olmayan aslnda varlk kaynann ne olduu tam
belli olmayan speklatif sermaye piyasas aralarna yatrm yapan finans
kurulularna bir anda devlet hazinelerinin kaps alverdi ve hep liberal
devletten bahseden evreler, televizyonlarda hi kimse bu konuya eilmedi.
Herkes bunun son derece normal bir ey olduunu syledi.
Amerika bu sistemi, daha dorusu uluslararas finans bu sistemi nasl
yrtyor, hangi aralarla yrtyor ksaca ondan bahsedeyim. ki arala
yrtlr, bunlardan biri bizde kentsel dnm diye tantlan, yeni arazilerin imara almas ilemleri, land devolepment ilemleri ve dieri de kentsel
yenileme ilemleridir. kinin bir ksm bu ekilde yaplr, dieri de mortgage
ile yaplr. Bizde kurulmak istenen sistem aslnda bu sistemin ayndr. Yani
land devolepment ve kentsel yenileme Kentsel Dnm genel ad altnda stelik de olumlu bir ey vererek, -dnm nk bize ok olumlu
gelmeye balad son dnemde, dnmde bahsedenler yzde 47 oy alyor,
dnmden bahsedenler el stnde tutuluyor- iki yasa da gemi dnemde Trkiye Byk Millet Meclisine sunuldu. Mortgage ilk nce sunuldu,
uzun sre bekletildi, sonra alelacele Mart aynda seimlerden nce meclise
sunuldu ve yasalat.
Kentsel dnm alanlar hakkndaki yasa tasars ise Meclis komisyonlarnda grld, fakat genel kuruluna girmedi, komisyon raporlar da yazlmad. Aslnda kurulmak istenen sistem tamamen bu sistemdir, Amerikadaki
sistemdir. Yani vatanda borlandrmaya dayanan ve tm lke emlakini da
menkul deer haline getirerek, dnya piyasalarnda alnabilir, satlabilir bir
meta haline getirme ilemidir. Trkiye bunu niin yapmaktadr? Trkiye
bunu d finansman ihtiyacndan dolay yapmaktadr. 1980e geldiimiz
noktada Trkiyeyi byk bir dviz ve bor krizi iinde geldi. 80 krizinden
sonra zaln ynetiminde sermaye piyasalar kuruldu ve para hareketlerine
liberalizasyon saland. Bu sayede sermaye piyasalar yoluyla bir bor takas
44

yapld aslnda. Yani Trkiyenin o zamana kadar birikmi borlar karlnda
sermaye piyasalar araclyla Trkiyenin sanayi tesisleri yabanclara satlm
oldu. u anda borsadaki yabanc pay yzde 70leri am durumda. u anda
gelinen noktada Trkiyenin borlarn kapatmaya, uluslararas finans evreleri artk alnan borlar karsnda yeni garantiler talep ediyor.
Artk zelletirmeler de byk lde tamamlandna gre satlabilecek
ey lke emlakidir. O yzden lke emlakinin dnm alanlar yasa tasars ile
satlabilir mal haline getirilmesi ve mortgage yasas kanalyla da satlmasnn
salanmas gerekmektedir. Yani yeni bir bor takas gndemdedir. Yaplan ey,
btn bunlarn znde de yatan lkemiz bu sistemi aslnda Amerikadan
falan ok daha uygun bir lkedir. nk yle bir tapu kayt sistemimiz vardr
ki Anayasaya aykr olarak, Medeni Kanunun bir maddesi ile tapu kaytlarnn
aleniyeti yasaklanmtr fiilen. Anayasamz der ki mlkiyet hakk kamu yarar
aleyhine kullanlamaz Peki vatanda mlkiyet hakknn kamu yarar aleyhine
kullanp kullanlmadn nasl anlayacakt? Tapu kaytlarnn aleniyeti burada
ok nemli bir noktadr. Bugn plan deiiklikleri yoluyla bazlarnn cebine
milyar dolarlar aktarlyor, neredeyse. Ama vatanda olarak kamu yararna bu
plan deiikliinin yaplp yaplmadn veya plan deiikliiyle kimin cebine
para aktarldn bizim izleme imknmz yoktur. O adan Avrupadan ve
Amerikadan farkl olduumuz bir noktada o yzden biz daha uygunuz. nk
rant parasnn kimin cebine girdii belli deildir lkemizde. kinci bir farkmz
vardr, daha uygun olduumuz bir konu vergilendirme konusudur.
Tm gelimi dnyada, Amerikada dahil rant gelirleri, yani kamusal bir
hizmet olan planlama sonucunda bir arsann deer artnda salanan ykselme ayn herhangi bir ticari ilem gibi gelir vergisi konusu yaplr. Yeniden
deerleme uzmanlar vesaire oralardan gelmi kavramlardr. Halbuki lkemizde rant hibir ekilde vergi konusu yaplmamaktadr. Tapu harc olarak
neredeyse yzde 1in altnda veya yzde 1 oranlarnda bir para alnmaktadr.
Halbuki gelir vergisinin asgari oran yzde 15ler civarndadr. Yani herhangi
bir Bat Avrupa veya Amerikadan yzde 99 daha az vergi alnmaktadr ranttan. Dolaysyla uluslararas sermayenin ve uluslararas finansman asndan
da ok ekici bir hale gelmekte lkemiz. O yzden lkemizde gayrimenkul
sektr patlad vesaire, konu dediim gibi ok ayrntl. zellikle mortgage
yasasnn ve kentsel dnm yasasnn detaylarna girdiinizde dudanzn
uuklamamas mmkn deil. Maddelerin arasna saklanm eyler var, ama
onlar burada anlatmak u anda mmkn deil.
ok teekkr ediyorum hepinize, sayglar, sevgiler.
45

YEREL YNETMLERDE GRMCLK ve PLANLAMADA
KAPSAMLI YAKLAIMDAN UZAKLAMA:
ANKARA BYKEHR BELEDYES RNE
KBRA CHANGR AMUR
Tm salona ho geldiniz diyorum, teekkr ediyorum katlmnz iin. almamn bal Yerel Ynetimlerde Giriimcilik ve Planlamada Kapsaml
Yaklamdan Uzaklama: Ankara Bykehir Belediyesi rnei
lk iki konumann da ana fikri toprak rantnn nasl deerlendirilmesi
ve kamu yararna ynelik olarak nasl kullanlmas ya da sosyal devlet
balamnda kamu yararna kullanlmasnn nasl olaca zerine bir soru
iaretiyle bitti diye dnebiliriz. nk planlama boyutundan baktmz
zaman, zellikle kamu yarar ve toprak rantnn deerlendirilmesi, aradaki
anahtar szck planlama olmadan ne yazk ki mmkn deil. 1980 sonras
dnemi aslnda buradaki herkes biliyordur, yeniden tanmlamak ya da yeniden
btn detaylaryla zerinde durmak belki gereksiz, ama yle bir hzlca bir
zerinden gemek istiyorum, konuya balamak asndan. zellikle 1980
sonrasnda yerel ynetimlerin merkezin yereldeki uzantlar hizmet birimleri
olmaktan kp, zerk ve giriimci bir ierie yknd dnem olduunu
gryoruz. yknme szcn zellikle kullanyorum, nk yereldeki
zerklii kullanmak farkl bir ey, ama sanki yerelde zerklik kullanyormu
gibi davranmak farkl bir ey. kisinin sonular bugn yaadmz evreleri
ortaya karyor. Yine devletin kltlmesi, merkezin etkisinin azaltlmas,
halkn her trl bundan sonraki yaamna ilikin kararna katlmasyla ilgili
beklentiler de yerelin ykselmesini, merkezin daha aalara ekilmesini ya
da merkezin ilevlerinin daraltlmas sonucunu getirdi. Tabii bunlar sadece
kamu ynetiminde etkisini gstermedi. ehir ve blge planlama disiplini
asndan baktmz zaman, zellikle planlama alannda 80 sonrasnda ok
ciddi anlamda bir ierik deiikliinin ve uygulamada farkllamann ortaya
ktn gryoruz. Yani kamu ynetiminin paradigmasyla birlikte planlamann paradigmas da deimeye balad.
Bu dnem 80 sonras, zellikle 85 ylnda imar yasasnn deimesiyle ve
imar plan yapma yetkilerinin merkezden alnp, onama yetkisiyle birlikte
belediyelere verilmesiyle birlikte kentsel alanda rant yaratma kaygsnn ve
rantn zel sermaye ya da zel sektr adna kullanma kaygsnn ykseldii bir
dnem olarak da tanmlanabilir. Artk toprak ve belediyelerin ilevleri retim
ya da kentsel alandaki yaam yeniden retmek olmaktan kp, tketimin
bir bileenine dnmeye balad. Biraz nce Mfitin de syledii gibi, tamamen rant zerine kurgulanm bu dzenin sonucunda da bugn geldiimiz
kamu ynetimi belediye yapsn ve planlama sorunlarn yaamaya baladk.
47

Yine sosyal devletin temel ilkesi olan gelir eitsizliklerinin giderilmesi, st
gelir gruplarndan alt gelir gruplarna gelir dalmnn salanmas gibi ilkelerde 80 sonrasnda tamamen zeri rtlen, hatta sylenmekten korkulan,
ekinilen terimler olmaya baland. Yani gelir dalmndaki dengesizlikten
bahsettiiniz zaman sanki olmamas gereken bir eyden bahsediyormusunuz
gibi konuulmaya baland. Planlamada kamu yararndan bahsetmeye baladnz zaman, kamu yarar ne ki, siz bireylerin yararn oklandrrsnz,
zel sektrn yararn oklandrrsnz, o bir ekilde tekrar bireye, topluma
dner eklindeki klasik liberalizmin temel ilkeleri olan, braknz yapsnlar, braknz gesinlere ynelik bir dnemi 27 senedir ne yazk ki btn
aklyla yayoruz.
Planl kalknma anlayndan kopulduu bir dnem 1980 sonras. Her
ne kadar 5 yllk kalknma planlar yaplmaya devam ettiyse de -arada
kopukluklarla- Devlet Planlama Tekilat tarafndan yaplan planlarn hep
raflarda kaldn, Devlet Planlama Tekilatnn koyduu hedeflerin hemen
hemen ok byk blmnn tutturulamadn grdmz bir dnem
yaadk. Piyasa ekonomisinin el stnde tutulduu bu dnemde rekabete
dayal ortamn kentsel hizmetlerde eitsizlikleri de gndeme getirdiini
gryoruz. nk temel ilke artk deyen kentsel hizmete eriir eklinde
oldu. Devletin kamu hizmeti kapsamnda ele alp, sbvanse etmesi gereken
zellikle kentleme alanndaki hizmetlerin ve gelir eitsizliklerini dengeleyici
hizmetlerin bu dnemde ortadan kalktn gryoruz. Tabii planlamann yok
olmasyla birlikte bir ey daha ortadan kalkt. Denetime ilikin mekanizmalar
olabildiince zayflatld, denetimin birbiri arasndaki halkalar arasndaki
ilikiler koparld. Bir yerde denetlenilen bir ey, eer bir kamu zarar varsa
bile orada kald. O kamu zararn ortaya yapan kiiler ya da ynetimler hibir
ekilde bunlarn karlnda herhangi bir ceza grmediler. Bylece yle bir
mantk ortaya kt ne yaparsam yanma kr kalr.
Tabii ne yaparsanz yannza kr kalyorsa, o zaman zellikle kentsel topraklar zerinden her trl denetimsiz, plansz gelimeyi yapmak da belediyelerin kr hanesine yazlan bir i olmaya balad. Belediyeler daha nce ller
Bankasnn denetiminde yaptrlan, kendilerine verilen planl -her ne kadar
o aamayla ilgili, o yaklamla ilgili eletiriler var ise de- tamamen bunun
da dnda denetimsiz bir planlama yaklam iine girdiler. rnein 1990l
yllarn sonunda yaptmz bir almada ller Bankasnn belediyeler tarafndan yaplan planlar bir araya getirdii bir alma vardr. O almadaki
tm planl alanlar topladnz zaman, daha dorusu belediyelerin planlama
yapt nfusu topladnz zaman gelecekte Trkiyenin nfusunun 350-400
milyonlara ulaan bir nfusa yaklatn gryorsunuz. Bu unu gsteriyor:
lke yzeyinde tamamen birbirinden kopuk, birbirinden bamsz, egdmsz, her bir belediyenin kendi rantn yaratt ve o rant birilerine pazarlamaya
48

alt paralarn ortaya kt bir yap ortaya kyor. Tamamen denetimden
uzak, birbirinden kopuk denetimsiz.
Burada belediyelerin kaynaklarna da bir miktar deinmekte yarar var.
1980li yllara kadar belediyelerin yapsna baktmz zaman, kaynak yaratan,
reten belediye kimliinin n planda olduu gryoruz. Ayn zamanda planlamada bir miktar da olsa belediyelerin gndeminde, daha dorusu yaplan
planlarn uygulanmas. Ama 80 sonrasnda bu kaynak yaratma yerini olabildiince ucuza retme, ihaleye vererek zel sektre yaptrma, kendi iilerini
iten karma, bunun sosyal boyutlarna hibir ekilde bakmama eklinde
bir yapya brakt kendisini. E zamanl olarak belediyelerin gelirlerinde ok
ciddi artlar oldu. Belediyelerin harcamalar daha nce olmayan gelirini
kaynak yaratarak, sosyal harcamalarda kullanmaya alan belediyenin yerine, varolan geliri nereye harcad belli olmayan, ortaya kan rantn kime
devredildii belli olmayan, mlkiyet, malik deiimlerinin hibir ekilde effaf
olmad, arazi el deitirmelerinin effaf olmad bir yap ortaya kyor. Tabii
kaynaklarn oalmasyla birlikte harcamalarn yerindelii de daha bir nem
kazanyor. Elinizde ne kadar ok kaynak varsa, onu siz ne kadar yerinde
harcyorsunuzun denetimi ok nemli bir konu. Oysa 1980 sonrasnda bu
denetimin de son derece zayf olduunu, hibir ekilde yerindelik denetimi
belediyeler asndan yaplmadn gryoruz.
Belediyeler asndan bir baka geliim -bu da nemli- plan yerine proje
saysndaki art. Belediyeler bir btncl kapsaml yaklamdan kopup, daha
ok projeci yaklamlarla paradan neyi nasl yapabiliriz, en ksa srede nasl o
elindeki deerden daha yksek deer elde edebilire ynelik projeler retmeye
balad. Bu da tabii kamu yararn gzeten uzun vadeli, kapsaml planlama
yaklamnn bir tarafa braklmasnn bir sonucu olarak ortaya kt.
arpc bir eyden bahsetmek istiyorum. Mays 2007ye kadar Avrupa Birlii srekli Trkiyeye baskda bulundu, yerel ynetimlerin, belediyelerin
harcadklar paralar bize bildirin nk buna ilikin her ne kadar sabah
ok effaf bir dnemden getiimizi, belediyelerin her trl harcamalarn
grdmz belirten bir konuma yapldysa da belediyelerin harcamalarna, harcamalarnn yerindeliine ilikin herhangi bir yaklam zellikle bu
dnemde grlmedi. Mays 2007de ABnin basklaryla bir aklama yapld
ve buradan grld ki genel bteden yerel ynetimler tarafndan kullanlan
paylar gz nne alndnda, yerel ynetimlerin harcama olanaklar 80li
yllarla karlatrlamayacak oranda artt. Bir de yle bir ey ortaya kt:
DPTnin ilan ettii harcama verileriyle Maliye Bakanlnn verileri arasnda
ok ciddi ak olduu ortaya kt. Bu u anlama geliyor: DPT tarafndan
hesaplanan yerel ynetim harcamalarnn ok zerinde belediyeler borlanarak harcama yapmlar. Bu unu da gsteriyor bize, her ne kadar devletin iki
49

kurumu arasnda birisi temel planlayc, dieri Maliye Bakanl arasndaki
egdmszl ve veri aktarmndaki balantszl gsterse de temel olarak
yerel ynetimlerin net mli deerinin gayri safi milli haslann yzde 2sine
yakn bir oranda eksi olduunu gsteriyor. Bu da u anlama geliyor, mli
nitelikteki varlklarnn zerinde mli ykmllkleri bulunduu. Yani bir
belediyenin gelirinin ok zerinde harcama yaptn. Tabii bunlar ortalama
rakamlar.
Ankara Belediyesine gelelim Bu mli deerdeki olumsuz yapy ortaya
karan temel yaplar Bykehir belediyeleri, yzde 60a yaknn Bykehir belediyelerinden kaynaklanyor mli yapdaki eksi deerin. Net mli
deerdeki negatif grnmn de yzde 90 Bykehir belediyelerinden
kaynakland ortaya kyor. Sorunlarn zerinde tekrar durmayacam, ama
ok temel olarak Ankara Bykehir Belediyesine balayarak bu sorunlar
zerinden gitmek istiyorum. Ankara Bykehir Belediyesi -belki bilginiz
vardr- Trkiyenin en borlu belediyesi. Ankarann hemehrileri de bylece
en borlu hemehriler, o genel borcumuzun dnda bir de yerel borcumuz
var. Bizim ocuklarmzn, torunlarmzn demesi gereken bir bor bu. Onun
tesinde Ankara Bykehir Belediyesi dnyann da en borlu belediyelerinden birisi, bu ok nemli bir gsterge.
Peki, bor tamam, eyvallah diyorsunuz, ama bir de yaadmz evreye
bakyoruz. Trafik sorunu gn getike artyor, hibir ekilde zlmyor.
Benim evime geli gidi dakikalarm, yolda tkettiim zaman, bunlarn bana
maliyeti srekli artyor. Onun stresinin tesinde yaadm evreyle ilgili bir
gn sonra ne olacan bilemediiniz bir sre yayorsunuz. nk srekli
yeni planlama kararlar alnyor ve o planlama kararlarnn nasl alndn,
nasl uygulandn hibir ekilde bilemiyorsunuz, denetleyemiyorsunuz.
Eer yerellik ve yerinden ynetim buysa, ben yerinden ynetim ve yerellik
istemiyorum diyorum.
Onun tesinde biliyorsunuz Ankara Bykehir Belediyesinin baka bir
plansz yaklamnn sonucunda da bu yaz ok ciddi su sorunu yaadk. Suya
ilikin hibir ngrs olmayan, bu kadar byk borcu olan ve harcad para
nereye gittii belli olmayan bir belediye yapsyla kar karyayz. Gerekten
baktnz zaman mli kalemlerinde imdi biliyorsunuz Ankara Bykehir
Belediyesi doalgaz da satacak. Doalgaz kullananlar biliyorlardr, biz pein
deme yapyoruz. Hibir zaman belediyeye borlu kalmyorsunuz, doalgazn
parasn dediyseniz ancak kullanabiliyorsunuz. Ama Bykehir Belediyesinin BOTAa 2 milyar dolar doalgaz borcu var. Yani bu inanlmaz bir rakam,
bu paralarn nereye gittii hibir ekilde denetlenmiyor. Ama reklama geldii
zaman Ankara Bykehir Belediyesi giriimci belediye, Ankara Bykehir
Belediyesi sosyal belediye Ankara Bykehir Belediyesi bir yandan insanlara
50

doalgaz satp, br yandan da kmr yardmyla yine anan iindeki kirlenmeyi
hibir ekilde engellemeye almayan, o kirlenmeyi arttrp, benim hem doalgaza
para dememi, hem de dier yandan zehirlenmemi salayan bir belediye. te
giriimcilik, yerellik merkez tarafndan koordine olmam, merkezin uzantlar
halinde saaklanmam belediye yaps Ankara Bykehir Belediyesinde ok iyi
bir ekilde ortaya kyor.
1980 ncesinden Ankaradan bir rnek vermek istiyorum. 78-80 arasnda
Ankara Belediyesi Deneyimi diye bir alma var, o almadan 80 dnemindeki kentlemeye ve planlamaya belediye ynetiminin nasl yaklatn gsteren.
Bugnk kadar byk sorunlarla bouan bir belediye, bugnn kaynaklarn ve
o gnn kaynaklarn gz nne aldnzda, bugnn yapsn ve o gnn yapsn
gz nne aldnzda, ama yaklam itibariyle planl bir yaklamn neler olabileceini ve insann yaam evresine bunun sonularnn nasl yansyabileceini
gsteren ok kk de olsa olumlu bir deneyim. Tabii 80de kesilmi olmas bizim
amzdan ok byk anszlk. unlar konuuyorlar: Yine gecekondu sorunu
var, yine ulam sorunu var. Kentlemenin neden olduu bu dev sorunlarla baa
kacak bir yaklam nasl olabilir? Bunu klasik, bugnk belediyenin yapsyla
zemeyiz belki, o gn Bykehir Belediyesi diye bir ey yok ve bugnn olanaklar da yok. Ama en azndan bugnk yapnn nereceimiz modelle bir araya
gelmesini salayacak bir model ortaya koyabilir miyiz, daha planl bir yaklam
iinde olabilir miyiz gibi bir aba var.
Merkezi-yerel ynetim atmalarnn -o gnde var- kentsel sorunlarn zmn geciktirici nitelik kazanmamas iin ne yapabiliriz? Bu soruyu sormu olmak
bile aslnda vizyonu olan, gelecei olan, planlama yaklam olan bir belediye
yaps olduunu gsteriyor. Eer merkezle yerel arasnda bir atma varsa, biz bu
atmay en azndan kentleme olgusuna minimum dzeyde nasl indirgeyebliriz
ya da nasl azaltabiliriz abasn gsteriyorlar. Yine yetkili sorumsuzlar ve yetkisiz
ve kaynaksz sorumlular sorununun almas konusunda nasl bir model olabilir
diye bir yaklam var. Bekleyemeyecek sorunlara ncelik tanma gibi bir yaklam
var, bu da yine planlama asndan nemli bir yaklam. Bir dier olumlu yaklam
da ileride yaplacak kapsaml bir yeniden dzenlemeye nasl katk salayabilir?
Yani bugnden gelecee ynelik ne tr katks olabilir, kurulacak modelin sorusunu soruyor. Mevcut yapnn retkenliini, verimliliini artrmay amalayan bir
planlama modeli zerinden gidiyorlar. Bu planlama modelinin 8 temel zellii
olduu grlyor. ada ynetim bilimindeki gelimelere uygun olmas, kentsel
sorunlara en az boyutlu, bunlar fiziki, sosyal, ekonomik bir btnsellik iinde
koyulmasn mmkn klmas nemli. Mevcut yasal ereveye rgt yaps iinde
kullanlabilecek temel zelliklere, esneklie sahip olmas.
Yeni kabilecek yasal, ynetsel ereve iinde kullanlabilecek olmas ve
uyarlanabilecek olmas bir temel zellik. Politikac, teknokrat, planc ilikisini,
51

elikisini en aza indirgeyecek bir model olmas nemli. Kentin ok ynl karmak
sorunlarn zmede tm disiplinlerin katksn alacak bir model olmas nemli.
Bu modele gre kurulacak planlama, birim ve organlarnn olabilecek en az sayda
hiyerarik kademelenmeye, yukardan aaya doru bir model olmamas ynnde
ve katlmclk boyutunda da zendirici bir rgtlenmenin salanmas almas
yaplyor. Amalarn saptanmas, politikalarn saptanmas, fiziki hedeflerin nceliklerin saptanmas ve bunlarn nasl gerekletirileceine ilikin kaynak tahsisi ve
kaynak retilmesi. Bunlar yapabilmek iin neler gerektiine bakyorlar. Yeterince
genilikte planlama amacnn gdlmesi, yani bugnk projeci yaklamlar deil
daha kapsaml, daha geni bakan, btn alglayan bir planlama. Yine planlama
anlayna ok nemli bir vurgu var, planlama anlaynn yaygnlatrlmas, planl
davrann, planl yaklamn yaamn bir paras durumuna getirilmesi; her gn
yeni karar alma srelerinin ortaya kp bir nceki kararn dierini bozmas
eklindeki yaklamdan uzak bir yaklam. Egdme nem veriyor. Denetim
bilgi geri dnm, yani feedback mekanizmasn nemli gryor. Tabii bunlarn hepsini yerine getirebilmesi iin asl nemli eyin de bunu yapacak siyasi
iradenin bulunmas nemli.
Buradan ortaya kacak ey u: Siz ne kadar planc yaklamyla, btncl yaklamla, olumlu yaklamla giderseniz gidin, eer sizi destekleyecek bir siyasi irade
yoksa, planlamay gerekletirmeniz ok da mmkn olmuyor. Ankara Bykehir
Belediyesine bugn retilen 2023 Bakent Ankara nazm plan kapsamnda da
birtakm eletiriler getirdim. Zaman yetmedii iin isteyenler bildiriden okuyabilirler. Orada planlama ekibi ne kadar iyi niyetli olursa olsun, siyasi iradenin
yaptrmlarnn dna kamadn gryorsunuz. Bu anlamda planl yaklamn
yerel ynetimler tarafndan benimsenmi olmas ok byk nem tayor. Bu,
1978-80 arasndaki modelin uygulamas sonucuna ilikin bir deerlendirme vard. Bu cmle ok houma gittii iin sizlere de sunmak istedim. Batkent konut
projesinde temel ama belirli bir zaman kesitinde belirli sayda konut retimi gibi
gzkyorsa da en az bu hedef kadar nemle ele alnan dier hususlar Batkentte
oluacak sosyal doku ve bu yeni yerleme merkezinin rant yapsyd. te bu ok
boyutlu ve btncl yaklamn ve sosyal devlet, sosyal yerel ynetim yaklamnn temel ilkeleri, planl yaklamn temel ilkelerini koyuyor. Yoksa bizim bugn
rettiimiz gibi binlerce konut retin, dk gelir gruplar, orta gelir gruplar,
ortann altndaki gelir gruplar bu konut stokuna eriemiyorsa hibir anlam yok.
nk onun stndekiler zaten bir ekilde piyasann sunduu konutlardan konut
gereksinimlerini karlayabiliyorlar. Bu nedenle belediyelerin, yerel ynetimlerin
merkezi ynetimle birlikte sosyal eitlii, farkl gelir gruplar arasndaki kentsel
yaam dengesini ok daha iyi kurgulamak zere farkl politikalar benimsemesi
gerekiyor. Ama bugnk giriimci belediye anlayyla bunun olmayaca ok
ak, bu ynde kararllmz srdrmemiz gerekiyor.
Teekkr ediyorum.
52

STRATEJK PLANLAMA YERNE PLANLAMA
STRATEJS: BELEDYELERN STRATEJK PLANLARININ
KARILATIRMALI NCELENMES
ARGUN AKDOAN
Aarken, ilk nce Bildiri Kitabn okuyup gelenlerden bir zrle balayaym. nk ufak bir deiiklik oldu, daha nceden l zel dareleriyle ilgili
bir alma yaptm. Bunun aynsn belediyelere uygulayaym dedim, fakat
bir il boyutundaki farkl yerel ynetim birimlerinin planlarn birbirleriyle
karlatrmak daha ilgin geldi. Bunu da Mersin rneinde yaptm. Niye
Ankara deil? Ankara olsayd daha ilgin olurdu belki, buraya gelenlerin
ou Ankarada yayoruz. Fakat Ankara l zel daresinin stratejik plann
bulamadm. l zel daresi kanununda diyor ki halkn, kamuoyunun rahata
ulaabilecei bir yerde tutulmas gerekir diyor, ama Internette yok, gidip
de istemedim. Daha sonra biz u anda TODAIEde Devlet Planlama Tekilatnn bir projesini yrtyoruz, Yerel lekte Ulusal Planlama ile, bunda
da rnek il olarak Mersini setik. Dolaysyla dedim ki Mersini yapaym,
hem bir tala iki ku vuraym, hem buradaki bildirim ksn, hem de saha
aratrmasna giderken elimde bilgi olsun Dolaysyla Mersindeki tm yerel
ynetim kademelerini, Mersinin yle bir avantaj da var, sadece iki ilde olan
bir yerel ynetim kademesi var o da Blge Kalknma Ajans. Biliyorsunuz
sadece zmir ve Mersinde u anda var, Mersin ve Adana diyelim, ukurova
blgesi. Dolaysyla Internet zerinde bunlar inceledim ve planlar arasnda
yani Blge Kalknma Ajanslaryla Tarsus Belediyesini aldm, Akdeniz blgesini aldm bir tutarllk, bir btnlk var m buna baktm.
lgin bir eyle balayaym, Devlet Planlama Tekilat hl web sayfasnda
el ili Akdeniz blgesi diye geiyor. Ben yanl m hatrlyorum dedim, 2002
ylnda kanun kt el ili diye bir il yok artk, Mersin var. Devlet Planlama
Tekilatndakiler ya bunun haberinde deil, ya atladlar, o da ilgin geldi.
Dediim gibi stratejik planlama ideal, bu yine Devlet Planlama Tekilatnn
hazrlad klavuz var, orada amalar bunlar. Ben sadece iki tanesine baktm.
Gerekten stratejik planlar akma ve atmalar engelliyor mu, belirsizlii
ve ayrmcl ortadan kaldryor mu? Devlet Planlama Tekilatnn klavuzunda diyor ki stratejik planlar st planlarla uyum ierisinde olacak Yani
yerel ynetim kademelerindeki planlar st planlarla uyumlu olacak. Byle bir
uyum var m yok mu ona baktm. Dolaysyla baktm kademeler bunlar. Tabii
ilgin bir ey, yerel lekte Avrupa Birlii ulusal programa katlma ortakl
belgesi var, ama en dk lek olarak biliyorsunuz 50 binin zerindeki belediyelerin stratejik plan yapmas ngrlyor. Fakat baka belediye dzeyinde
baka planlar da var. evre plan, nazm plan falan onlardan bahsetmiyo-
53

rum. Enformal planlar var, rnein kent meclislerinin ayr planlar var, Yerel
Gndem 21in planlar var. Hatta daha da ilgin Bursadan arkadamz var,
Bursa evre ve Orman l Mdrlnn kendisine ait stratejik plan var.
Ortalk plandan geilmiyor.
lk blge kalknma ajansyla balayalm. Bu ukurovada kuruldu. Biliyorsunuz Dantay 10. dairesinin ald bir kararla u an alma usul ve esaslar hakkndaki ynetmelik de durduruldu. Buna birtakm kaynaklar gelmi.
rnein DPTden 22 milyon YTL, u an 32 milyon YTL btesi var, birok
da eleman alnm. imdi bunlar atl durumda duruyorlar m? nk kanun
kt yrtmesi durduruldu. ki tane ilgin haber syleyeyim size, biri Trk
Konfet, bu TSADn Anadolu versiyonu diyelim. Dantayn ald bu
karar kalknma ajans uyankken kbus gryor diyor. Dnn, bunlara
baktmzda stratejik plan, bu ynetiimin, effafln, hukukun stnlnn, etkinlik falan Ama hukukun stnl nerede? Hukukun ald bir
karar kbus diye deerlendiriyorsanz, o zaman bu iyi ynetiim falan filan
bunlar bir anda gmlyor. Ondan sonra alttan bir meydan okuma var, brakn
hukukla dalga gemeyi. zmir diyor ki bizi ilgilendirmez, biz almamza devam edeceiz diyor. Bu da ilgin, yani ynetiim esaslar arasnda yer alan bu
stratejik planda hukukun stnlne olan saygy gryorsunuz. Ne lde
bunlarn yetkileri ayryor, ne lde akyor ona bakalm.
Blge Kalknma Ajans diyor ki Mersinde biz ukurovadaki kalknma
potansiyelini harekete geireceiz zel daresi diyor ki O benim grevim,
buradaki ekonomik geliimin lokomotifi benim, sana ne oluyor Tabii bunlar demiyorlar, okuduunuzda bu kyor. Bykehir belediyesi de diyor
ki rekabeti salayacak olan biziz Hepsi ekonomik gelimede biz daha
iyi yaparz diyor. Bir de bunlardan ayr telde alanlar var. Mesela ne Blge
Kalknma Ajans, ne l zel daresi, ne Bykehir Belediyesinde niversite
kurulmasyla ilgili bir ey yok ya da Tarsusun il yaplmasyla ilgili bir ey yok.
Ama Tarsus Belediyesi de diyor ki biz 58 ilden daha fazla nfusa sahibiz, il
olmalyz, stratejik planna bunu koyuyor. Biz niversite isteriz niversite
istiyor Vizyonlara baktnzda, Blge Kalknma Ajans diyor ki ukurova
tarm, sanayi, lojistik, enerji alanlarnda olacak l zel daresinde byle bir
ey, Bykehir Belediyesinde yine byle bir hedef yok. Yani byk Blge
Kalknma Ajans koyuyor, ama alttakiler kendilerine byle bir hedef koymuyorlar. Hatta tam tersi hedef koyuyorlar, bu da ayrmclkla ilgili. Hem
Kalknma Ajans, hem l zel daresi, hem Bykehir Belediyesi, hem Tarsus
Belediyesi g bir tehdit olarak gryorlar. Hatta Tarsus Belediyesi iyice
hedefi belirliyor, biz g isteriz, ama eitim seviyesi ve ekonomik dzeyi
dk olan gruplar bize gelmesinler, bizim bunlara ihtiyacmz yok diyor,
ama hepsi tehdit.
54

l zel daresi diyor ki biz sosyoekonomik gelimilik sralamasnda 17.
sradan 10. sraya geleceiz Ben merak ettim, sosyoekonomik gelimilik
sralamasnda Tarm sosyoekonomik gelimeyi negatif etkiliyor. Tarmda
alan nfus ne kadar fazlaysa sosyoekonomik gelimi dzeyiniz o kadar
aa dyor. Dolaysyla esasnda tarm engellemelisiniz ki bu hedefe ulaabilesiniz. Blge Kalknma Ajansyla l zel daresinin tutmuyor, ok ak
bir ayrmclk. Anayasada yerleme zgrl diye bir ey var.
Blge Kalknma Ajans diyor ki bizim yle bir sorunumuz var, kamuzel kesim ve sivil toplum kurulular arasnda yeterli ibirlii yok l zel
daresi de diyor ki hayr, biz Mersinde ok iyi hareket ediyoruz Bunlarn
benim iin ok zellii yok, nk saha aratrmasna gittiimde soracaz
bunlar, nasl oluyor bu i diye. Bykehir Belediyesi de Blge Kalknma
Ajansyla ayn fikirde kurumlar arasnda sorun var diyor. ok ilgin bir ey
daha var, Blge Kalknma Ajans kendine Bakanlk ya da Saytay dzeyinde
bir misyon biiyor. Diyor ki biz proje yaptracaz, daha sonra bu projeleri
kamu kurumlar ya da sivil toplum rgtleri uygulayacak, daha sonra biz
gidip bunlar denetleyeceiz diyor. Ama yaptmz bu ziyaretler denetim
ve kontrol amac gtmyor diyor. O zaman niye bu ziyareti yapyorsunuz,
kim neden yetkili olacak, bu da ayr bir konu.
Daha nce baktm 7 l zel daresinde de Denizli l zel daresi hari
-ki o da pilot olduu Devlet Planlama Uzmanlar gelip yaptlar- bir tek onda
ulusal plana, 9. yedi yllk kalknma planna referans var. Onun dnda hibir
l zel daresinde byle bir referans yok. Nereye referans var? Srekli Avrupa Birliine Burada Blge Kalknma Ajansnda, l zel daresinde ve
Bykehir Belediyesinde gryoruz. Hatta iinizde inaat mhendisi varsa,
AB standartlarndan bahsediyor. Kendi grubumda da AB ve Kamu Ynetimi
dersi veriyorum, ben byle bir ey gremedim. AB standartlarna uygun
olarak alt yap ve st projeler yapmak ne demek, ABnin byle bir standard
var m? Ben aradm, bulamadm. Belki lkelerin olabilir, ama ABnin byle
bir direktifine rastlamadm. Hatta stanbul l zel daresi yle bir noktaya
getirmi ki biz 2011 ylna kadar kendi alanmzdaki mktesebatn yzde
95ini uyumlatracaz diye kendine hedef koymu. Bunun yetkisi stanbul
l zel daresinde deil ki, bunun yetkisi hkmette. Hkmet oturacak,
pazarlk yapacak, yapabileceimiz tek pazarlk zaten uygulama takvimiyle
ilgili pazarlk. stanbul l zel daresi sa olsun hkmete demi ki gerek
yok, ben zaten yapacam
Her alanda Avrupa Birliine gerekli gereksiz bir sr referans, hepsinde.
Ama ulusal kalknma planlarna falan en ufak bir referans yok. Zaten Blge
Kalknma Ajanslarnn kurulu amac ve dierlerinde Avrupa Birliinden para
kapmak, bu ok ak bunu datacaz diye giriyor. Pazar gn ok ilgin
55

bir ey vard Sabah gazetesinde. 1963ten bugne kadar Avrupa Birliine
biz 15.4 milyar euro katlm paras vermiiz, bundan yararlandmz ey 2.2
milyar euro, yani verdiimizin yedide birini almz. Bu aldmz da, diyelim
ki bir Avrupa Birlii projesi aldnz teknik danmanl yle her yerden alamazsnz, Avrupa lkelerinden alacaksnz, inaat malzemesi alacaksnz
Zaten bu 2.2 milyar dolarn da bir ksm tekrar Avrupa Birliine geri dnyor. Yani esasnda bizim yerel ynetimdeki kademelerimiz Avrupa Birliine
bakacaklarna kendi hkmetlerini, biz ulusal kaynak kullanmak istiyoruz,
bize ulusal kaynak temin edin, bunlar arttrn deseler, ok daha nemli bir
stratejik ama sunmu olacaklar. Aklk olarak baktmzda burada birok
ifade var. Dezavantaj gruplar, gmllk, kmelenme, kuluka merkezleri
Ben gitsem bunlar bir vatandaa desem, stratejik planda bunlar geiyor,
sen ne anlarsn? Kuluka merkezi tavukulukla ilgili falan bir ey deil
Performans gstergeleri sadece Mersin Bykehir Belediyesinde var. Onun
dndaki performans gstergeleri park yaplacak, hastane yaplacak Smart
olacak, zekice belirlenmesi Sosyal hizmetleri sadece lmek mmkn
deildir. Her trl hizmeti lemezsiniz. Bir hastaneye gidersiniz, hemire
size glmser ve iyi bir hizmet aldnz dnrsnz, ama glmsemeyi
lemezsiniz, bunun performansn lemezsiniz.
Son tespitime geliyorum, bu da katlmc olaca syleniyor. Strateji, kelime
kkenini bilmeyenler iin stratos ordu demek, again de lider demek, yani
ordunun lideri. Stratejik planlama istedii kadar katlmc olsun, sonuta
stratejiye karar verecek olan ordunun nasl savaacan verecek olan komutandr. Burada Validir, Bykehir Belediye Bakandr. Dolaysyla burada
bakanlk zerine ok ilgin bir ey gryorsunuz. En ilgin gelen Tarsus
Belediyesindeki stratejik planlar ksmnda ne yazdna bakn, Bakanmz
liderlik vasfna sahip, ynetim becerisi var, dnemdir de ayn bakan. Ama
bu liderlik vasfna, ynetim becerisine sahip yaklak 15 yldan beri grevde
bulunan bu belediye bakan 15 seneden beri Tarsus Belediyesinin zayf yn
olan kurum ii iletiimi zememi bir trl. rnekleri oaltmak mmkn,
arkadalarmz anlatacaklar, zaten gazetelerde de birok hikye yer alyor.
Bazlar sanyor ki stratejik plan iyi bir ey ve biz eitimsiziz, Trkiyenin
yeterli idari kapasitesi yok, personeli yok, btesi yok falan o yzden Trkiye
bunu yapamyor, biz bunun uygulama kapasitesine sahip deiliz.
Halbuki baktnzda Avusturyadan tutun da Yeni Zelandaya kadar yeni
kamu iletmeciliinde Trkiyenin 20 sene nnde koturan lkelerde bile
Trkiyedekine ok benzer sorunlar var. Vurgulamak istediim, stratejik
planla ilgili sorunlar Trkiyeye zg sorunlar deildir. Buna benzer sorunlar baka lkelerde yaanmaktadr. Trkiyeye u anda Maliye Bankanlna
Sabancnn Bimsa irketiyle yabanc bir irket stratejik planlamann nasl
yaplaca konusunda danmanlk veriyor. Paladium irketin ortaklar Dagles
56

Norton ve Robert Kaplan tarafndan kurulmu bir irket. Norton ve Kaplann stratejik management diye bir kitaplar var. Bu kitabnda diyor ki zel
sektrdeki stratejik plan uygulamann yzde 90 baarszdr zel sektrde
baarsz olan bir eyin kamu sektrnde daha baarl olmasn dnmek
pek mmkn deil. nk stratejik planlama irketlerin birbirleriyle rekabet
etmesi iin kullanlan bir ey. Fakat bunu yazanlar irket kurarak Trkiyeye
bilmem ka milyon dolar alarak, stratejik plan nasl yaplr konusunda fikir
satmaktan imtina etmiyorlar. Hem yzde 90 baarsz diyorsunuz, hem de
bize para verin ve size nasl yaplacan retelim diyorsunuz, bu da tabii
ok acnas bir ey.
Cizvit papazlarndan Birgl hoca da bahsetti, bu misyon, vizyon gibi kelimeler Hristiyanlktan geliyor. Yani burada artk biz bilimsel veriler nda bir
eyi tartmann uzandayz. Orada bir yerde stratejik plan var, o mkemmel
bir ey biz beceriksiziz yapamyoruz, ama ileride iyi olacak, biraz dayanalm,
10-15 sene sonra Trkiye de Bu artk inan haline geldi, Devlet Planlama Tekilatnn stratejik planlamadan sorumlu daire bakan diyor ki bu
stratejik plana eer inanrsanz daha baarl olursunuz, inanarak yaparsanz
daha baarl olursunuz inanla bir eyler yaplr, ama baka alanda yaplr.
Bu inanc krmamz gerekiyor, bu inanc krmak iin de yeterli yasal dayanaa, yeterli veriye sahibiz esasnda. Anayasamzda 166. maddede diyor ki
planlama dengeli ve uyumlu biimde lkenin hzla gelimesini salamak
iin yaplr Fakat bizde blgeler, l zel dareleri ve Belediyeler birbirlerine
kar gelime hzlarn artrmak iin, yatrm sen mi kapacaksn, ben mi
kapacam; Avrupa Birlii kaynan sen mi alacaksn, ben mi alacam diye
birbirleriyle rekabet ediyorlar. Burada nasl bir btnlkten, nasl bir uyumdan
bahsedebiliriz? Burada tek bahsedebileceimiz gemisini kurtaran kaptan, sen
daha fazla alrsan olamad, ne yapalm, ben sana galip geldim.
Manisa l zel daresi diyor ki stratejik plannda stratejik plan galip
gelmenin anahtardr. Manisa l zel daresi kiminle savayor Allah akna, zmirle mi savayor, Uakla m savayor, nerede galip gelecek? Bizim
esasnda dergimizin bir saysnda bir yaz yazld 4. gelime plan yitik plan
diye oradan aldm bunu, 4. planda diyor ki, 78 ylnda yaplm gelime
ulusal birlii pekitirici, ulusal bamszl glendirici nitelikte olmaldr
Bu bizim 4. planda var, fakat u andaki Trkiyenin gelimesi ulusal birlii
bozucu, ulusal bamszl zayflatc niteliktedir.
Bunun en nemli yansmas da Prof. Dr. Ergun zbudun ve arkadalarnn
yapt anayasa taslanda planlamaya gerek duyulmamasdr. 166. maddenin
anayasa taslanda olmamas, Trkiyenin artk planlamaya ihtiyac yoktur
diyorlar. Bizim neye ihtiyacmz var? Birgl hoca pskrtmekten bahsetti.
Benim o kadar savaa sava deil de en azndan akademik olarak unu ya-
57

pabiliriz. Eer bu ii yaparsak, ne kadar ok stratejik plan yaparsak, o kadar
fazla alacaz. Yahu bu sefer olmad, ama gelecek sefer olacak, hadi devam
edelim, inancmz yitirmeyelim O yzden ne kadar ok yaparsanz, buna
alacaksnz ve size normal gelecek. Size ne kadar kar delil sunsa bile yahu
ite oluyor, yava yava ilerliyoruz diyeceksiniz. u anda bizim inanmamz
istenen bir tek planlama anlay vardr, o da stratejik planlama. Hayr, tek
bir planlama anlay yoktur, baka planlama anlaylar da vardr. Biz bu
planlama anlaylarn gemiten yararlanarak, kltrmzden yararlanarak,
yasal mevzuatmzdan yararlanarak gelitirmek zorundayz, bu tr neriler
gelitirmek zorundayz.
kincisi, herkes en iyi stratejik plan kim yaptysa, ben yaptm, sen yaptn
birbiriyle yaryorlar. Devlet Planlama sayfasnda bunlar rnek proje olarak
tantlyor. Halbuki bizim ihtiyacmz olan en baarl rnekler, en iyi uygulama
rnekleri deil en baarsz uygulamalar, en kt rnekler. Bunlar duymaya
ihtiyacmz var.
Hepinize ilginiz iin teekkr ediyorum.
58

ZMR BYKEHR BELEDYES STRATEJK PLANLAMA
SREC VE STRATEJK YAKLAIMLAR
Ferhan RVAN*, Glbin ELYORGUN AKKRAZ**
zmir Bykehir Belediyesi, AR GE Daire Bakanl, 4. Kat No: 419 Konak
zmir, Tel: 0(232) 425 24 66 Faks: 0(232) 425 24 66,
E-Posta : fsirvan @izmir.bel.tr, gulbinelyorgun@izmir.bel.tr
1. GR
Kamu kurumlarnda 2007 ylndan itibaren zorunlu olarak uygulanmasna
balanan stratejik planlama ile temelde belediyelerin kaynaklar daha rasyonel kullanmalar ve hizmet kalitesi, verimlilii ve etkinliinin arttrlmas
amalanmtr.
Bykehir belediyelerinin stratejik planlama gereklilii 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununun 7, 18 ve 21nci maddelerinde ortaya konulmutur. 5393 sayl Belediye Kanununun 41. maddesi ile belediyelerin,
mahalli idareler genel seimlerini takip eden bir yl iinde, stratejik planlarn
ve performans planlarn hazrlayp meclislerine sunmak zorunluluu getirilmitir. Belediye Kanununun Geici 5. maddesine gre ilk planlar, yasann
yrrle girdi tarihten itibaren bir yl iinde hazrlanmak zorundadr. 5018
sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununun 9. maddesine gre de
kamu idareleri, stratejik plan hazrlamak ve btelerini de stratejik planlarna
ve performans gstergelerine dayandrmak zorundadrlar.
29.12.2005 tarihli Bakanlk Genelgesi ile zmir Bykehir Belediyesi
Stratejik Planlama almalarna balanm ve bu kapsamda yrtlen faaliyetler aada ksaca zetlenmitir. almalarda Devlet Planlama Tekilat
Mstearl tarafndan yaynlanan Kamu Kurulular Stratejik Planlama
Klavuzu referans alnmtr.
2. MATERYAL VE YNTEM
Stratejik planlama almalarnda btnl salamak amac ile belediyenin hizmet alanlar ve tm birimlerinin grevleri dikkate alnarak 13 adet
sektr belirlenmitir.
Stratejik plann hazrlanma sreci, eitim almalar ile balamtr. Belirli
bir program dahilinde birimlere, ile ve ilk kademe belediyelerine teknik
alma grubunca stratejik planlama eitimi verilmitir.
zmir iin oluturulan stratejik planda kentin blgede, lkede ve dnyadaki konumu deerlendirilirken, gelimeler ve trendler gz nne alnmtr.
Plannn hazrlanmasnda paydalarn, halkn, ynetici ve alanlarn etkin
59

katlm amalanmtr. Planlama srecinde yaplan bu analizler evre analizi
ve i analiz olarak iki temel balkta toplanmtr.
2.1 evre Analizi
evre analizi kapsamnda alt
temel alt analiz gerekletirilmitir.
2.1.1 Literatr Taramas: Blge, lke ve Dnya perspektifinde
gerekletirilmi ve gerekletirilmekte olan kalknma (8. ve 9.
Kalknma Planlar ve komisyon
raporlar) stratejik planlama
(Londra Plan ve Yerel Planlar ;

EGEV, ZTO) almalar arat
rlm, kyaslama yaplmak zere
bir araya getirilmitir. Ayrca stratejik planlama almalarna yol gstermesi
amacyla akademik almalar taranmtr.
2.1.2 ehir Karlatrmas: Ekonomi, corafya ve turizm ynnden benzerlik gsteren kentler zmir ile karlatrlmtr. almada lke dndan
Atina, Barselona, Hamburg, Lizbon, Lyon, Porto, Rotterdam, Selanik ve
Valensiya, Trkiyeden ise Adana, Ankara, Antalya, Bursa ve Gaziantep
deerlendirmeye alnmtr. Ad geen kentlerin nfus, imar, salk, gvenlik,
alma yaam, ekonomi, eitim, evre, ulam, kltr ve turizm alanlarndaki
veriler karlatrlmtr.
2.1.3 Belediyeler Aras Performans Karlatrmas: Bu analizde ileri Bakanlnca yrtlen Belediyelerde Performans lm ve Denetimi Projesi
ne (BEPER) ait veriler gz nne alnarak, zmir Bykehir Belediyesinin
performans dier belediyeler ile karlatrlmtr. Bu karlatrmada stanbul, Mersin, Eskiehir, Samsun, Gaziantep, Kayseri, Bursa, Adana, Ankara
belediyelerine ait veriler kullanlmtr.
2.1.4 Basn Analizi: Basnda belediye ile ilgili kan haberlerin 2004 - 2005
yllar arasndaki kaytlar analiz edilmi, bu sayede belediyenin kamuoyundaki
yansmas ortaya konulmutur.
2.1.5 Halk Anketi: Halkn; zmir Bykehir Belediyesi hizmetleri, kent
vizyonu ve kent projelerine ilikin grleri aratrlmtr. Bu amala ile ve
ilk kademe belediyelerini kapsayan bir halk anketi yaplmtr.Anket zmir
Bykehir Belediyesi snrlar dahilindeki ile ve ilk kademe belediyeleri
kapsamnda toplam 3001 kiiye uygulanmtr.Halkn istemi olduu byk
apl projeler de almalar srasnda deerlendirmeye alnmtr.
60
ekil.2 zmir Bykehir Belediyesi Stratejik Planlama Yntemi
2.1.6 Hemeri letiim Merkezi stek ikayet Analizi: Bykehir Belediyesi

bnyesinde kurulu olan Hemeri letiim Merkezine gelen istek ve ikayet
verileri (2000 2005 yllar arasn kapsayan) incelenmitir. Gelen ikayet
ve istekler ncelikle konu balklarna sektrler gz nne alnarak ayrlm,
sonrasnda ise her konu bal iin azalma ve art oranlar incelenmitir.
2.2 Analiz
analiz kapsamnda alt temel alt analiz gerekletirilmitir.
2.2.1 SWOT Analizi: zmir Bykehir Belediyesinin gl ve zayf ynleri
ile tehdit ve frsatlar belirlenmitir. Bu almada, st dzey yneticilerin,
daire bakanlarnn ve alanlarn grleri alnmtr.
2.2.2 Payda Analizi: Bykehir Belediyesinin etkileim iinde bulunduu
tm kurum ve kurulular kaynak taramas ve yneticilerle yaplan toplant
ve deerlendirmeler sonucunda belirlenmitir. D paydalarn yazl grleri
alnarak katlm salanmtr.
2.2.3 Yasal Ykmllk ve Grev Analizi: Belediyenin hizmet alanlarna
ilikin yasal ykmllk ve grevleri belirlenmi ve bu erevede projelerin
hazrlanmas hedeflenmitir.
2.2.4 Eski ve Yeni Belediye Yasalarn Karlatrlmas: Eski yasalar, yeni belediye yasalar ile karlatrlm ve gerekli uyum almalarna gidilmitir.
2.2.5 Teknik ve Teknolojik Altyap Analizi: zmir Bykehir Belediyesinin teknik ve teknolojik altyap analizi yaplarak, mevcut kaynaklar ortaya
konulmutur.
2.2.6 alan Anketi: paydalarn (kurum alanlar), intranet zerinden
anket uygulanarak grleri alnmtr.
61

3. BULGULAR
Bykehir Belediyesinin gemi projelerine ek olarak i analiz ve evre analizi
sonucunda ortaya kan ve nerilen yeni projeler bir araya getirilerek geni bir proje
havuzu oluturulmutur.
Stratejik planlama srecinde projeler Bykehir Belediyesine ait 13 alma
alan iinde gruplandrlmtr. Bu alanlar ve alanlara ilikin stratejik amalar u
ekilde olumutur:

.(
=%(

( )(%"(( #""(%(4%(#"#%#:(

( %""(%("(""( ##(("#%#"##( (
(((((( #:":%:(7( "(% #%#"#:(""%#:+(
/( >($%#((
( $% (7(( #"(#": "#:( %# )(
>(#"::(
(((((("% ((" ( # "##(7( #"(4 (
((((((###&"(&( (&:# %# +(
( >( #"(4 ((##:"#&"(&( (7(
((((((7((##(#"::#(=" ( (7#":%#"#(
((((((#%# (
( %("(#"#(7 (( ## "#::((
(((((( " ("%"(77 ((( " (
(((((( ""#:"%#:((#::"%#:)(( #7# "#::(##":"%#:(
((((((#: ("#:(7( "%("" ( " (
(((((( "%(1 !(# ("#: #((#"%# # :'(
0( %#*$"($%#( ( %( "(&=" )( "("%("#::(
(##:%(
((((((" (("#:(7=4"%)(* % (((
((((((% ##"( "( (#:%"#%#:)(#::%(((
(((((("%("%"((#""("#":("## (((
((((((=" "%)(#"#:("%((%((
((((((% #(#"" ("("#":((4 44"&"((
(((((("%(#"#%#: :+(
( %( (#(( 4"4"(%##(#(7: :"%#:)((
(((((( %#( ""#%#( (""%#:((#("#((
((((((#"( %"(#: #( %" ( "(#"#"##((
((((((" (##:%"#(#:"%#:((
2( $"("#:(
( $(##%( #"(#::)(##%:( "#"#:%# (
((((((#%#:"#( "(#"#:(7#":%#"#::( ((%"((
(((((( " (#:"%#:(
3( !"#:%(
( %( (=4(#::(( #% "( #(#"#(
((((((#(=" ")( % )( ")(7( #":)(# ":(
(((((("#:%(4"( "(&7% (&(###((((
(((((( "(##%( #"(4 "("#:%(#:::((
((((((""%#:+(
5( #": (
( %(44 (" (::"#:(7 (###( (
((((((## ":(#( #(## #(("## ( #"")( % (#": (
((((((%(%# )((#": ( #(&"7"%(&((
(((((("%("%#::(#"#%# (
6( $4"4,(,(%(( ( ;" %( % )("(( 4"4"(#"#% # ((
#"(%"(
(((((( #"%:"::#(%( (=" (7#"(4% )(&"% (
((((((###( 4#(="7 (=(#&("#(4" "("((
((((((#:#&"(#"("&"% (7( # :( %# +((77 (
((((((%? ( "" (&"("%#:(( "((
((((((##%( #"(4 ""%(#"#%# +(
( " %(&#:)(#:)(#" "#(" "((#::%((
((((((##"" ( ##(:":)( "(( #"(#:%##((
((((((=" (7#":%#"#(#%# (
8( %(,(#:": (( ( %?(#")( 4"4")(%(( (#"#"# #( 4#:((
62
/# !#&#11## # !5#$#,,$#!####,1##

1##
######3##1#!#!#
0# ## # 3!# # !#,,##+)(-#11###
########!#12#1!11#
########!#,#!#!1## #
########1!#!###,##
######,,!$## #11#3!##11##
######1!1#.##
!1#
!##!1###
('# ##!#
# #
!#3,,!#"#1#"##
#
######!1#,#!####!#
######"!#.#"#,!$#!$#!$#
######
1!1$###11#1!11##
#######1#!##!%#
((# ### # 4#"##1!#11##
##
1###
######!!11#####1!###
######!11#
1##"###
#######!##1!#
()# #
# ## 11# 1!#!1#
(*# ,.##1#!# # #!##,.,###
######"!#.#,.,#"#!#
11#!1##
alma alanlarna gre tasnif edilen projeler ilgili daire bakanlklarna

gnderilmi ve her proje iin gerekleme sresi ve kaynak ihtiyac belirlenmitir. Projelerin hedefleri, ilgili birimleri, yatrm trleri, projelerin tanm,
projeye ilikin yasal mevzuat ve ynetmelikler, salayaca yararlar, kstlar,
personel ve dier gereksinimleri ve yardm alnacak paydalar projelerin
ynetiminde nem tamas nedeniyle belirlenmitir.
ngrlen projeler iin hesaplanan bteler detaylandrlm, sonrasnda
bu projeler iin performans esasl bteleme almalar yaplmtr.
4. SONU ve NERLER
Uygulama srecinde projelerin yrtlmesi, izlenmesi ve kontrol iin
Proje ve Performans Ynetim Sistemi gelitirilmi ve AR GE Daire Bakanl dahilinde yrtlmesine balanmtr. Tm projelerin tek bir merkezden
elektronik ortamda, gncel ve e zamanl verilerle ynetilmesini amalayan
bu alma sonucunda, dzenli raporlama ve analizler yaplabilmektedir.
Proje ve Performans Ynetim Sistemi ayrca hizmet kalitesinin, verimliliin ve ynetimde etkinliin arttrlmasnda kritik bir rol stlenmektedir.
Kurumsal iyiletirmeye ynelik olarak ; gerek verimliliin artrlmas ,gerekse
stratejik ama ve hedeflerine uygun i planlarnn yaplmas iin Kaliteevre- Gvenlii Btnleik Ynetim Sistemi Uygulama almalar balatlmtr. Bu almalar bnyesinde eitim seferberlii balatlmtr. Kurum
iinden oluturulan ve eitilen eitim timi ile, alanlarn BB Stratejik
Ama ve Hedeflerine odaklanmas salanacaktr. Bu alma uygun eitim
ve uygun i planlarnn hazrlanmas ile yrtlmektedir.
zmir Valilii ve Bykehir Belediyesinin giriimi ile Yerel Gndem 21
erevesinde yeni bir alma grubu kurulmutur. Grubun ad; zmir in
63

Srdrlebilir Stratejik Btnleik Ynetimi olup,
Misyonu; Dnya kentleri standartlarna erimek amacyla, zmirin srdrlebilir btnleik stratejik ynetimi iin, egdml alma ortamlar
salamak,
Vizyonu ; zmir in dnya kent sralamasnda ilk 50 kentin iinde yer
almasn salamak,
olarak belirlenmitir. Yaplan 3 toplant sonucunda ; kamu kurumlar
tarafndan hazrlanan stratejik planlarn kurumsal nitelikte olduu ve kurumlarn grev alanlarn kapsad, Topluluk Stratejilerinin olumad ve
kent leinde btnleik stratejik planlarn oluamad ortaya konulmutur.
Buradan hareketle, ncelikle zmir Bykehir Belediyesi ve l zel daresi
ile zmirin 5 niversitesinin stratejik planlarndaki benzer projeler n plana
karlarak, kurumlar aras egdm ve sinerji olumas, iletiimin gelitirilmesi, projelerin etkinliinin arttrlmas salanarak zmir in srdrlebilir
stratejik btnleik ynetim sisteminin oluturulmasnda nemli admlar
atlaca dnlmektedir.
5. KAYNAKLAR
zmir Bykehir Belediyesi Stratejik Plan/ 2005
Tebli zeti,
Kamu kurumlarnda 2007 ylndan itibaren zorunlu olarak uygulanmasna
balanan stratejik planlama ile temelde belediyelerin kaynaklar daha rasyonel
kullanmalar ve hizmet kalitesi, verimlilii ve etkinliinin arttrlmas ile hemehri katlmn salayarak demokratik almlar oluturmak, kentine sahip
kma balantl zmde ortakln gerekletirilmesi amalanmaktadr.
lk defa belediye ynetimlerinde stratejik planlama yaplmas ve uygulanmasna ilikin yntemin kurallarn salamak belediye ynetimleri asndan
belli bir tereddt yaratmtr. zmir Bykehir Belediyesinin 1996 Habitat
almalar iinde Yerel Gndem 21 olarak yer almas ve zmirin nemli
konularnn katlmc bir ortam iinde allmas ve belgelenmesi Stratejik
Planlama srecinin hzlanmas ve ynteme uygun gelimesinde byk katk
salamtr.
Bu tebliin amac, Stratejik Planlamann yazlmas srasnda uygulanan yntem ve olguyu ortaya koymak, srecin deerlendirilmesini uygulama srecinin
ynetiminin banda olmamz nedeniyle analizini yapmaktadr. nmzdeki
yerel seimlerden sonra yeniden balayacak stratejik planlama almalarna
katk vermek ve tecrbelerimizi paylamak amalanmaktadr.
64

THE STRATEGIC PLANNING PROCESS AND STRATEGIC
APPROACHES OF THE IZMIR METROPOLITAN
MUNICIPALITY
Paper Abstract
Strategic Planning has started as a compulsory duty in the public bodies
since 2007. The basic objectives are, more effective utilization of the municipal resources, to increase the service quality, productivity and efficiency,
to ensure the citizen participation with democratic openings, to bring about
a partnership with the solution for the city.
It has caused some hesitation in the municipal administrations for the
strategic planning and its rules to put into practice. For Izmir Metropolitan
Municipality to take place in local journal 21 in the 1996 Habitat studies and
for the considerable subjects of Izmir to study in participatory surroundings
and to document them have been provide a considerable contribution to
be picked up the strategic planning process.
The aim of this paper is to introduce the methods and the applications of
the Strategic Planning at the time of composing and to analyse the evaluation
of the Strategic Planning Processes. We would like to report our experiences
by the way and to guide in new studies on strategic planning.
65

BURSA BYKEHR BELEDYES ve
STRATEJK PLANLAMA ALIMALARI
Necla YRKL
Hepinize ho geldiniz diyorum. Biz Bursa Bykehir Belediyesinden bu
gzel sempozyuma katlmak, hatta peyzaj mimar olarak destek vermek iin
buradayz. Her eyden nce ok teekkr ediyorum, Odam adna da kvandm. Hazrlanrken de unu dndk, herkes stratejik planlarn kartyor
yerel ynetimler, byle de bir zorunluluk var zaten. Ama ben dedim ki,
yeil alanlar konusunda neler yaplm, Bursa bu konuda dnme dair
bir eyler yapmtr, onlar gsterelim, burada bir fark olsun, renk olsun.
Hakikaten sabahtan bu saate kadar da ilgiyle dinledim. Dnmn ne
kadar nemli olduu, aslnda nelerin nemli olduunu ben de burada biraz
daha anlam oldum. nk zmirden gelen arkadamz da anlatt, bunlar
yaptk, hepimiz yaptk, zorunlu olarak yaptk. Ama aslnda dnme dair
ne yaplmas gerektii ve hangi konuda birilerinin ya da yerel ynetimdeki
bakanlarn neler yapmas gerektiini, keke olsalar da onlar da benim gibi
endielenselerdi Bunun bir bak as olduunu ve bir kiisel misyon olduunu ayrca dnyorum.
Bizler stratejik almalar kapsamnda size tane projeyi setim. Biri
kent merkezinde olan Kltr Park, Bursay bilenler varsa aranzda bilir.
Bunu yeniledik, bozulmak zereydi, daha kt olabilirdi, ama biz bunun
aktif yeil alann arttrarak kente kazandrdk. Bir dieri Merinos Kentsel
Dnm Projesi, bu biraz daha nemli. Yoktu, Bykehire btn binalar
devroldu ve biz bunu gerekten bu bakana dair bir baar gibi geliyor bana.
Birilerine rant telenmeden Bykehirin kaynaklaryla bir dnm balatld. Bir dieri de Bursada ok gzel derelerimiz, aylarmz var, tuttuk
birini Yeilkuak Projeleri kapsamnda yeil olmas adna kazandrma yolunda
uygulamalarna baladk.
Burada grdnz ksmda, Bursaya tepeden baktnzda Kltr Park,
Merinos kentsel dnm alanmz hemen onun kuzeyinde ve 4.5 kilometrelik bir alanda da Nilfer vadisi peyzaj projemiz var. Bu projelerin ortak
hedefi de zaten aktif yaam daha yeilin iinde kullanlr hale getirmek,
yaam kalitesini ykseltmektir. Yeil olan yerde de zaten yaam kalitesi kt
olamaz. Kltr Park, kent merkezinde kalan 400 bin metrekare alanl bir
yer. Rehabilatasyona, yenileme almalarna balamadan nce burada ok
byk tanmszlklar vard. Bursay bilen varsa, Kltr Parkta yryen varsa,
balyorsun yrmeye, nereye gidiyorum, tesadfle buluyorsun gl, tesadfle
ocuk alan buluyorsun, tanml bir ey yok. Fakat bu Bursann da belki
50 yldr hi uraamad bir alanda, ok byk rantlarn paylald bir
67

alan. Ta tan stne koyamyorsun, sen bunlarn ba deil misin? kendi
iimden yle dnyorum. 17 yldr Bursa Bykehir Belediyesindeyim, bir
Ankaralym, nasl olur? falan diyordum, basbaya da oluyor. 50 yldr ta
tan stne koyamadmz bir alanda baya bir proje yapmz gibi ortaya
kyoruz, onu mazur grn. Epey de bir ey yapmsnz demeyin, hakikaten
burada byk bir baar. Byle bir alan, burada da 400 bin metrekare alanda
mevcudunda da 143 bin metrekare yeil alan vard. Biz bunu 20 bin metrekare kadar aktif yeil haline artrmayla ktk. Ankarann gecekondular
gibi, buras bir kafe, kafam sokmam byle bir eye, alttaki bfe
Rehabilitasyon ncesi, yenileme ncesi almalardan nceki grntler
gryorsunuz. O hedefleri okumaya gerek yok, hepsi ayn cmleler. Otopark
alanlar daha tanml ve daha disipline edilmi hale getirildi. Bursann skml iinde bir lunapark alanmz var, biraz oyuncaklarn boyad, ssledi.
Aslnda strateji planlarda plan ncedir, biz projelerle debeleniyoruz. karttmz stratejik planlar var, ama benim hayalimde mesela ok byk bir
elence merkezi var, bu stratejik planlarda yok. Bursada Akhava tiyatromuz
var, inallah Merinos projesi hayata geince ok byk bir kltr merkezimiz
olacak, 1800 kiilik. u anda grmedim, bizim Akhava tiyatrosu 3 bin
kiiyi tkarsan alyor. Sonuta birok sanat gelmiyor ya da tiyatro falan
seyredemiyorsun, Merinos ile byk hayallerimiz var.
Hedefler, aktif yaam destekleyen spor alanlar, yollar yenilendi, ok tanmszd. Bir insan bence yere bakarak yrdnde, nereye gideceini, tat
yolu mu yaya yolu mu, ayrt edebilmeli. Bunlarn bir ksmn salayabildik
bu park alan iinde. Grntlerde yenileme ncesi grdnz resimlerde abuk-sabuk bfe alanlar unlar bunlar Hakikaten yle baktnzda
aalarn altn tamamen yeil yaparak rahatlattk. Ben bunu ev temizliine
benzetiyorum, fazlalklar attk. Oyun gruplar im alanlar iinde, sabahtan
7de balyor bayanlar, ama bu da moda oldu her tarafa da koymaya baladk.
Biz koyduumuzda Kltr Parka koymutuk, imdi btn belediyeler her
lokal alanda bir spor alanlar yaratyor. ocuk oyunu alanlarnda atk diyebilirim, nk tamamen ahap ve ciddi paralar harcayarak, bu da sevindirici
bir ey Ahabn ocuklar iin nefes aldn dnyorum, grntsnn
gzel olduunu dnyorum. Uzun mrl olsun diye plastik falan gibi
eylere katlmyorum ve her zaman da bana sorulduunda szm bu ekilde
ynlendiriyorum. Bu da bizim szlerimizin hakikaten baarldn gsterir.
Ufack eyler iin yerel ynetimde mcadele edilir, edilmesi de gerekir. Bizim
lale zamanlarmz vardr, tat yollarn azalttk, laleler dikeriz. Bursaya geldiinizde Mart, Nisan aylarnda mthi lalelerimiz olur, aydnlatmalarndan
tutun da Bursann da kendine gre bir kltr var tabii. Sandala biniliyor,
burada eskiden ocukluumdan biliyorum Genlik Parknda var m, sandala
biniliyor mu bilmiyorum. Kltr Parknn iinde spontan gelimi 5 bin adet
68

aa var. Bunun 61 ayr eidi var, tam bir botanik park olmasa da endemik
bitki de relik bitki de var.
Nilfer vadisi de Yeilkuak Projeleri kapsamnda gelitirdiimiz, u anda
4.5 kilometresini yapacamz, 500 bin metrekare de yeil kazandracamz
ve DSye, Hazineye ramen -nk bunlarn kanunlar var, takn alanlarnda rekreasyon var- gerekten byk efor sarfederek, gidip tek tek ikna
ederek, bu kararlar kartarak biz buray yeil alana katacaz ve insanlar
bu derenin etrafnda dolatracaz. Buralarda strateji plan yapmay istemek
deil de bir eyin olmasn istemek lazm gibi geliyor, bir de ngr, bu da
Allahtan gelen bir ey mi onu da bilmiyorum. Atatrk bir ngrl insan
nasl olmu diyorum. Bu sebeple de bence gzel projeler yle kyor. Bize
dayatlan stratejik planlar, hedeflere dayal ynetimler bana biraz hikye
geliyor. nce beyinde kacak bu stratejiler, onu yapmaya inanrsak bence
zlmeyecek bir ey yok. Hakikaten dere peyzaj olarak gzel bir ey kacak. Zaten Ankaral bir firma alyor, inanyorum, Ankara alanlarna ve
mezunlarna da hep inanmmdr. evre yolu kapsamnda kprler yapld,
bunu besleyen yrme yaya kprleri yaplacak. Altlar peyzaj olarak donatlacak, bfeler olacak.
69
**05636.
:&3&-:/&5.-&3%&1-"/-".":",-"*.-"3*7&
6:(6-"."-"3*
0UVSVN#BLBO
:BTFS(/%; FIJS1MBODMBS0EBT
.VSBU:*-%*;
,FOUTFM:FOJMFNF"MBOMBS0MBSBLMBO&EJMFO#MHFDJLMFSJO
%[FOMFNFTJOF:OFMJL#JS%FFSMFOEJSNF
'BUNB/FWBM(&/
,FOUTFM4JU"MBOMBSOO,PSVONBT :FOJMFONFTJWF,BSMBMBO4PSVOMBS
4LF,FNBMQBB.BIBMMFTJSOFJ
&NFM",*/
,FOUTFM(FMJNFWF,FOUTFM3BOUMBS"OLBSBSOFJ
4FSFOHM4&.&/
4BMLMFIJS1MBOMBNBT,BQTBNOEB#VSTB
4FNB,"3"(-&31OBS,"3","
,FOU1MBOMBNBTOEB1FZ[BK.JNBSMBSOO3PMWFOFNJ

KENTSEL STLERN KORUNMASINDA KARILAILAN
SORUNLAR: SKE KEMALPAA MAHALLES RNE
Yrd. Do. Dr. Fatma Neval GEN1
zet:
Bu almada kentsel sitlerin korunmas ve yaatlmasnda yaanan glkler, Ske-Kemalpaa Mahallesi rneinde analiz edilmektedir. 2002 ylnda
koruma altna alnan mahallede bu uygulama, k srecini engelleyemedii
gibi, mahallede yaayanlarla yaplan anket erevesinde elde edilen sonular
deerlendirildiinde sz konusu engellerin daha ziyade mahallede yaayanlarn sosyo-ekonomik zellikleriyle (maddi yetersizlikler, bununla balantl
olarak binalarn arsa deerinden faydalanma, ok katl bina ina etme istei;
koruma istei olsa bile restorasyon iin maddi gcn olmamas vb.); koruma
bilincinin gelimemi olmas ile ilikili olduu grlmektedir. Bunun yannda
lkemizde genel olarak koruma politikalarnn yeterince gelitirilememi,
iletilemiyor olmas, kalifiye eleman eksiklii de engel oluturan unsurlar
arasnda saylabilir.
Abstract
THE DIFFICULTIES OF REVITALIZATION AND CONSERVATION IN THE URBAN CONSERVATION AREAS, THE CASE OF
SOKE-KEMALPASA NEGHBORHOOD
This study analyses the difficulties encountered in the conservation and
revitalization of the urban conservation areas employing the case of SkeKemalpaa Neighborhood. Even though the neighborhood is a proclaimed
conservation area since 2002, it seems that the efforts to conserve and
revitalize the area are unsatisfactory. The survey conducted by the municipality in the area reveals that the difficulties appeared are strongly related to
main socio-economic characteristics of the inhabitants (poverty, desire for
benefiting from land speculation, desire for erection of high rise buildings,
lack of adequate income for restoration etc.) and lack of public awareness
on conservation. Besides, absence of adequate conservation policies in the
country and lack of qualified person in conservation can be considered the
other factors leading to difficulties in conservation.
1Adnan Menderes niversitesi Nazilli BF Kamu Ynetimi Blm, Nazilli , AYDIN,

tel: ofis: 0 256 315 19 72/201, fax: 0 256 315 1969, mobil:0 535 226 37 61 fngenc@adu.edu.tr,
fneval@yahoo.com
73

GR
Kentsel sitler, gerek kentsel tarihi ve kltrel mirasn korunmas, kent
kimliinin canl tutulmas anlamnda, gerekse uzun dnemde girdikleri
k sreci iinde kentler iin neden olduklar sorunlarla gndemde yer
etmektedirler. lk kabulle balantl olarak kentsel sitler, koruma, yaatlma,
canlandrma uygulamalarna konu olurken, ikinci bak asnda retilen
zmler, bu yaplarn tmden ortan kaldrlmasndan, yaayanlarn buralar
terk etmesine kadar eitli uygulamalara konu olmaktadr.
Bu almann amac; lkemizde kentsel sitlerin korunmas, yaatlmas ve
canlandrlmasna ilikin olarak retilen zmler ve bunlarn uygulama aamasnda karlatklar glklerin Ske-Kemalpaa Mahallesinde belediye
nclnde balatlan koruma uygulamas zelinde deerlendirmektir.
1. Ske-Kemalpaa Mahallesi ve Yenilenme Potansiyeli
Ske, Aydnn en byk ilelerinden biridir. Aa Byk Menderes
Havzasnda yerleen kent, yllar iinde farkl uygarlklarn yerleim yeri olmutur. Kuadas, Ortaklar (Magnesia), Didim (Milet Prienne), Bodrum
karayollarnn zerinde yer alan kent, bu nemli turizm merkezlerine yakn
konumu ve tarm potansiyelinin salad istihdam olanaklar ile youn
glerle geliimini srdrmektedir. Kentin nfusu 137.739dur. Bu itibarla
Ske, ehircilik literatrnde zgn kentsel dokuya sahip bir ehir olarak
anlmasa bile yaplar itibariyle, yllar boyunca deiik din ve kltrlerin
beraber yaad bir Anadolu kenti olmutur (Telci, 2001).
Aydn blgesi ve evre iller, Ske bata gelmek zere, youn Rum evleri
envanterine sahiptir. Bu evler restorasyonu yaplabilecek eski yaplarn karakteristik zelliklerini tam olarak tamaktadr. Ske-Kemalpaa Mahallesi
de Cumhuriyet ncesi Skenin Rum mahallesidir. Mahalle 1770li yllardan
itibaren varlkl Rum ailelerin yaad, ustalkla yaplm tarihi konutlarn
bulunduu bir blgedir (Vardar, 1999). Bu evlerin temel zellii, duvar rglerinde ta, ksmen de tula, blme duvarlarnda ise Badadi ve Ahap
Karkas tekniinin kullanlmasdr (Krm, 2001). Kurtulu Savandan sonra
yaanan mbadele sonucunda Rumlarn terk ettii mahalleye Trk aileleri
yerlemi ancak zaman ierisinde yerleimcilerin semtten ekilmesi ile kiraya
verilen bu yaplar maddi yetersizliklerden dolay hak ettii deeri gremeyip
khnelemeye balamtr.
Skenin en eski yerleimi olan bu mahallenin, kentin tarihi ve kltrel
dokusunun korunmasnda nemli bir yeri olduu dncesinden hareketle
03.02.2001 tarihinde, Ske Kemalpaa Mahallesi zmir II Nolu Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu tarafndan, Kentsel Sit Alan ilan edilerek
koruma altna alnmtr. Bu durum, bu binalarn yklmas olasln ortadan
kaldrp, restore edilmesi ynnde nemli bir abadr. Bunun sonucunda,
74

Ekim 2002de Ske Belediyesince Ske lesi Kemalpaa Mahallesi Koruma
Amal mar Plan hazrlanm, 2002-2004 tarihleri arasnda proje gelitirilerek Kemalpaa Mahallesi Koruma ve Yaatma Projesi olarak gelitirilmi ve
zmir II Nolu Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu tarafndan onaylanmas sreci balamtr. Son olarak da, 06.08.2004 tarihinde proje Ske
Belediye Meclisince kabul edilip yrrle girmitir. Ancak blgede yaayan
halkn restorasyonu yaptracak maddi gc, nitelikli igcn bulamamas
ve restorasyon faaliyetine nclk edilememesi, bu gne kadar bu projenin
halk tarafndan kabul edilememesi sonucunu dourmutur. Kemalpaa Mahallesi Kentsel Sit Alan ilan edilmesine mteakip karlalacak sorunlar,
karlalan sorunlarn almas, oluan bilgi birikiminin paylalmas ve etkin
bir geri besleme alnmas amacyla 2001 ylnda uluslararas Tarih, Arkeoloji
ve Sanat Tarihi Sempozyumu dzenlenmitir. 2005 ylnda da kentte, AB
fonlarndan faydalanlarak Koruma Amal naat Sektrne Kalifiye Eleman Kazandrma Projesi hazrlanmtr. Mahallede restorasyonu yaplacak
65 tescilli bina ve 400 potansiyel bina mevcuttur.
2. Kemalpaa Mahallesinde Yaayanlarn Mahallenin KorumaYenilenmesi Karsndaki Tutumlar:
Kemalpaa Mahallesinde yaayanlarn mahallenin koruma-yenilenmesi
karsndaki tutumlarn ortaya koymak amacyla mahallede 65 tanesi tescili binalardan oluan 151 binada yaayanlarla anket almas yaplmtr.
Aratrmada, binalara ilikin zellikler ile mahallede yaayanlarn sosyo-demografik zellikleri ve zellikle de yenileme konusundaki grlerini renmeye ynelik sorular sorulmu; mahallenin korunma-yenilenmesi nndeki
engellerin neler olduu aratrlmtr.
Yaplan anket erevesinde elde edilen sonular deerlendirildiinde sz
konusu engellerin daha ziyade mahallede yaayanlarn sosyo-ekonomik
zellikleriyle ilikili olduu grlmektedir. Bunun yannda lkemizde genel
olarak koruma politikalarnn yeterince gelitirilememi, iletilemiyor olmas,
kalifiye eleman eksiklii de engel oluturan unsurlar arasnda saylabilir. Dier
yandan yerel ynetimlerin de mahallenin korunmasna ynelik abalarnn
snrl kald grlmektedir. Zira, mahallenin koruma altna alnmas ancak
2002 ylnda mmkn olabilmitir. Koruma karar alnmasna ramen yerel
ynetimin mahallenin korunmas konusunda btnc bir plan, program
mevcut deildir. Belediye nclnde mahallede bir evin restorasyonunun
stlenilmesi ise u anda snrl bir aba olarak kalm grnmektedir. Yine
yerel ynetimler boyutunda yaplanlar sadece korumaya ilikin sosyal yap
anketinin yaptrlmas olmu, bu abalarn devam gelmemi ve mahallede
yaayan halk bir koruma projesi yapma ve halk da buna dahil etme ynnde
bir istek olumamtr. Yerel ynetimler boyutunda ortaya kan bir baka
engel ise, belediyenin bu trden bir projeyi hayata geirecek imkanlar (mali,
75

teknik, personel) asndan yeterli donanma sahip olmamasdr. Bu nedenle
mahalleye ilikin olarak yerel ynetimin yaptklar sadece iyi niyetli bir aba
olarak kalmtr.
Mahallede yaplan alma sonunda elde edilen, mahallenin koruma yaatlmas nndeki engeller ve frsatlar u ekilde zetlenebilir;
Mahallede yaayanlarn sosyo-ekonomik yapsndan kaynaklanan engeller: Mahallede yaayanlarn ekonomik yetersizlikleri, koruma-yenileme
nndeki engellerin banda gelmektedir. Bununla balantl olarak kiiler,
yaadklar binalar yenileyecek ekonomik glerinin bulunmadn ifade
etmektedirler. Yine ekonomik yetersizliklerle balantl olarak, yaayanlar
koruma-yenileme yerine mevcut arsalarn rant zelliklerinden faydalanmay
ummakta, bu nedenle mevcut yaplarn yklarak yerine yaplacak ok katl
binalar tercih ettiklerini belirtmektedirler. Bu noktada koruma-yenileme
nndeki en byk sorunlardan biri, finansman kaynaklarnn bulunmamas
olarak grnmektedir.
Kltr ve tabiat varlklarn koruma nndeki engellerden biri de tarihi
ve kltrel miras ve koruma bilincinin gelimemi olmasdr. Bunun sonucu
olarak, koruma kararlar karsnda mlk sahipleri bu alanlarla ilgili olarak
haklarnn kstlandn dnmekte ve yaplan projelere kar isteksiz davranmakta veya bu alanlarn yaplan koruma kapsamna girmemesi iin ykma,
yakma vb yntemlere dahi bavurabilmektedir. almann ortaya koyduu
bir baka nemli sonu, yaayanlarn koruma-yenileme karsnda bilgi ve
bilin dzeylerinin yetersizli, koruma kltrnn gelimemi olmasdr. Buna
bal olarak ok kat arzusu, binalar ykp yerine yenisini yapmak isteyenlerin
oranlar fazladr. Mahallenin korunmas, yenilenmesi ve uzun vadede turizm
amal olarak deerlendirilmesi potansiyeli gz nne alndnda, bu noktada
da eitli engellerin varl ortaya kmaktadr. Zira ev pansiyonculuuna
baklar sorgulandnda yaayanlarn byk blmnn (%78) bu seenek
karsnda isteksiz olduu ortaya kmaktadr.
Koruma-yenileme karsndaki bu engellerle ortaya kan olumsuz tablo
yannda, anket almasndan elde edilen olumlu sonular, gelitirilebilecek,
ynlendirilebilecek bir potansiyelin varlna, frsatna da iaret etmektedir.
Mahallede yaayanlarn mahallede ikamet etme srelerinin uzunluu ve buradan baka bir yere tanma isteklerinin olmamas (%91) (mahalleden g
dzeyinin ise dk, i, evlenme vb. nedenlerle snrl olmas); ev sahiplii
orannn yksek olmas (%67), yaayanlarn mahalleden ve yaadklar evlerinden memnun olmalar (%94), mahalleyi, kentin en gzel mahallelerinden
biri olarak tanmlamalar; evlerini korumaya eer bulmalar (%74) ve bunun
yannda mahalledeki baka evleri de korumaya deer bulmalar (%76) gelitirilebilecek bir koruma algsnn bulunduuna iaret etmektedir.
76

Sosyal yap asndan durum byle iken, koruma-yenilemeyi fiziksel
adan kolaylatran unsur, tescilli binalarn orijinal halleriyle kalm olmas
(%92) ve byk blmnn iyi, kullanlabilir durumda olmasdr. Bu durum
koruma-yenilemede ge kalnmam olmas asndan sevindiricidir.
Mahallenin kentin merkezinde yer almas, ulalabilirlik zelliklerinin gelimi olmas, altyap sorununun olmamas ve merkezde yer almann salad
rantlar, blgenin yenilenmesi zerinde olumlu etki yapabilecei gibi turizm
amal dnm iinde de fayda salayacaktr. Zira ilenin Kuadas-DidimBodrum-Seluka uzanan yollar zerinde, kesime noktasnda bulunmas ve
mahallenin de kentin Kuadasna balanan yolu zerinde bulunmas turizm
amal dnm kolaylatran unsurlardr.
Sonu ve neriler:
Mahallenin yenilenerek yaatlmas srecine ilikin olarak u neriler
getirilebilir:
Mahallenin korunmas-yenilenmesinde, uygun bir rgtlenmenin oluturulmas nemlidir. Bu anlamda 2001 ylnda mahallenin koruma kapsamna
alnmas nemli bir admdr. Bu srete belediye nclnde yaplan koruma amal restorasyon eleman yetitirme projesi, konuya olan duyarll
ortaya koymas ve mahalleye ilgi ekmesi asndan nemlidir, ancak yeterli
deildir. Mahallenin topyekn korunma-yenilenmesine ilikin kapsaml ve
finansman boyutu bata olmak zere, teknik ve sosyal boyutlar net biimde
tanmlanm, paydalar belirlenmi bir projenin tanmlanm olmasna ihtiya
vardr. Mevcut duruma bakldnda belediyenin, dier yerel ynetim rgtleri, meslek odalar ve sivil toplum rgtleriyle ibirlii ve ynetiim anlay
iinde bu projenin tasarlanmas ve yrtcln stlenmesi, uygun bir
zm yolu olarak grlmektedir.
Koruma-yenileme ve yaadklar mahallenin kltrel miras asndan
nemi konusunda mahallede yaayanlarn bilgilendirme, bilin dzeylerinin
artrlmas gerekmektedir.
Mahallede belli bir konut tr hakim olduundan, yaplacak olan koruma-yenileme uygulamalarnda bu durumun devamll salanmaldr. zellikle harabe halindeki yaplarn yklp tekrar orijinal dokuya uygun olarak
yenilenmesi bu adan nemlidir. Bu trden evlerin onarlarak kullanlmas
veya yklarak yenilenmesi mahallede yaayanlar zerinde motive edici etki
yapabilecektir.
Mahallede koruma-yenilemenin organizasyonunun salkl ve kontroll
biimde yrtlebilmesi iin burada yaayanlarn tek bir rgt ats altnda
toplanmalarn salayacak yaplanmaya (mahalle komitesi, kooperatif, dernek
vb. ) gidilmelidir.
ncelikli olarak kt durumda olan binalarn fiziksel olarak daha da
77

ktye gitmesinin engellenmesi gerekmektedir.
Koruma-yaatma bilincini gelitirmeye ynelik mahallede yaayan halkn
bilinlendirilmesi, eitim faaliyetleri ve bylece koruma kltrnn oluturulmas gerekmektedir.
Ev kadnlarna ynelik, yresel el sanatlarnn yaatlmas amacn da
gden el sanatlar kursu almas ve bunlarn pazarlanabilecei bir merkezin
almas; mahallenin ziyareti ve turizm potansiyeli gz nnde bulundurularak yabanc dil kursu (ngilizce ve Yunanca kurslar); sat, pazarlama,
pansiyonculuk eitimi verilmesi faydal olacaktr.
Restore edilen evlerden bazlarnn yresel mutfan, el sanatlarn tantm, sanatsal faaliyetler (mzik, gsteri vb) amal olarak faaliyet gstermesi
faydal olacaktr.
Uzun dnemde evlerin deerleri artacandan belediye iin emlak gelirlerinde de arta neden olacaktr.
Kaynaka
KRM, Mkerrem (2001) Ske Kylerinde Mimari, I. Uluslararas Aa
Menderes
Havzas Tarih, Arkeoloji, Sanat Tarihi Sempozyumu.
TELC, Cahit (2001) XV. ve XVI. yy.larda Ske evresi, I. Uluslararas Aa
Menderes Havzas Tarih, Arkeoloji, Sanat Tarihi Sempozyumu.
VARDAR, Ali (1999) Ske Kemalpaa Mahallesi, Egemimarlk, 40-41
78

KENTSEL GELME ve KENTSEL RANTLAR: ANKARA RNE
Emel AKIN*
05326828505 emel_kent@yahoo.com
zet: Kapitalist sistem ve rant arasndaki diyalektik iliki meknsal yaplanmalarn zerinde etkilidir. Rant, toplumsal ilikilerin bir rndr ve
iinde bulunduu ekonomik, toplumsal ve kltrel balamdan bamsz ele
alnamaz. Ayn ekilde, kentsel gelime de rant gz ard edilerek incelenemez
ve hatta tanmlanamaz/planlanamaz.
Bir meta olarak toprak, bir sermaye biimine dnerek sermayenin dolamna olanak salamaktadr. Toprak pazarlar yoluyla sermayenin dolam,
emek gcnn dzenlenmesinde ve kr oranlarnn dengelenmesinde etkin
rol oynar. Sermayenin topraa veya toprak araclyla ak, toprak mlkiyeti ve rantn oluumu ile gereklemektedir. Toprak sahiplerinin retime
katkda bulunmadan edindii bir gelir olarak rant, sermaye birikim srecini
etkilemektedir. Dolaysyla, rant ilikisi birikim srecinin hareket yasalar
ile kurulur. Birikimin biimi ise toplumun retim/mlkiyet ve blm ilikileri ile belirlenir. te yandan devlet, sermayenin geliimini etkileyen arsa
speklasyonunu denetleme; arsa ve konut fiyatlarn ynlendiren kredi/faiz
politikalarn belirleme; sermayenin girmedii kentsel yatrmlar stlenme;
sermayenin dolamn hzlandracak yasal ereveyi oluturma ve planlama
araclyla toprak kullanmlarn dzenleme vb. ilevleri ile devrededir. Dolaysyla kent meknlar, sermaye-toprak-devlet mdahalesi ilikisi/elikisi
temelinde gelimektedir.
Bu bildiride, devlet mdahalesinin kentsel gelime zerindeki rol Ankara zelinde tartlmaktadr. Kentsel rantlarn oluum/paylam srecini ve
mekn retimini/rgtlenmesini etkileyen devlet mdahalesinin nedenini/
biimini/boyutunu zmleme abas ile Cumhuriyet Dneminden gnmze
kadar lkenin sermaye birikim sreleri temelinde bir dnemleme yaplmakta; bu dnemler ierisinde Ankarann konut alanlarndaki meknsal
dnm/deiimler incelenmektedir.
Anahtar szckler: sermaye birikimi, rant, devlet mdahalesi, Ankara,
kentsel geliim.
Abstract: The dialectical relationship between the capitalist system and rent has
an impact on spatial constructions. As a product of social relations, rent cannot be
separated from economic, social, and cultural context in which it exists. Similarly,
urban development cannot be studied, defined, or planned without considering
rent.
* Dr, Mimar/Kentbilimci
79

As a commodity, land changes into a form of capital. This, in turn, enables capital
to circulate. The circulation of rent through land markets has a role both in the
regulation of labor and in the balancing act of the amounts of profits. The flow of
capital to and through land is realized by means of land property and the formation
of rent. As a type of income for land owners without any contribution to production,
rent influences the process of capital accumulation. Accordingly, rent is formed by
the laws of action of the accumulation process. The type of accumulation, on the
other hand, is determined by the production, ownership, and partition relationships.
In the meanwhile, the state performs the function of controlling land speculation
which influences the development of capital, determining the credit/interest policies
which influence the land and housing prices, undertaking urban investments which
are avoided by the capital, making legislation to increase the capital circulation,
regulating the use of the land through planning, and the like. All in all, urban
spaces are developed on the basis of the relationships and contradictions of the
capital-land-state trio.
In this paper, the role of state interventions in urban development is discussed
in the Ankara case. In order to be able to analyze thoroughly the formation and
partition process of urban rents, and the reason, the form and the amount of state
interventions which influence the production and organization of space, the process of capital accumulation from the very first days of the Republic to the present
time is divided into certain periods in which spatial transformations and changes
in housing areas in Ankara are examined.
Key Words: capital accumulation, rent, state intervention, Ankara, urban development.
Giri Yerine: Hepimizin yakndan tank olduu gnmz Ankarasn bir

kez daha gzmzn nne getirelim. Bir yanda teknolojik gelimeyi ve
kozmopolit kltr temsil eden i ve alveri merkezleri ile kendi kendilerine
yeten ada(!) konut alanlar, te yanda ekonomik ve kltrel geri kalml
temsil eden knt alanlar; bir yanda (henz deiim deeri kefedilmedii
iin) yklmaya terk edilmi tarihi stoklar, te yanda restore edilerek sadece
paras olanlara hizmet veren tarihi yaplar; bir yanda yabanc isimli lks
maazalar, te yanda bararak sat yapan iportaclar
Byk inaat irketlerinin rettii byk lekli konut alanlar, kent meknna byk bir hzla eklemlenmektedir. Kentte yeni gelien ada grnml,
grece yaam kalitesi yksek konut alanlar ile knt blgeleri yan yanadr.
Harveyin dedii gibi, Serbest piyasa poplizmi orta snflar etraf evrilmi
ve korunakl alveri merkezleri iine yerletirmi, ama yoksullara gelince
onlar evsiz barkszln yeni ve olduka kbus dolu postmodern manzarasnn
orta yerine frlatmtr.1
1 Harvey, Postmodernliin Durumu, Metis Yay., st., 1999, s. 96.
80

Kentsel gelime kentin eperine eklenerek srmektedir. Mevcut konut
alanlarnn niteliklerinin iyiletirilmesi yerine, konut a olmad halde2deiim deeri elde etme amacyla gereksinimden fazla konut retilmektedir.
Bykehir ve ile belediyelerinin nclnde sosyal ve ekonomik iyiletirme
gz ard edilerek salt fiziksel yaplanmann saland kentsel dnm uygulamalar (GEAK, Portakal iei Vadisi, Dikmen Vadisi, Kuzey Ankara Girii,
vb.) byk bir hzla artmaktadr. Dnm projelerinin gerekletirilebilmesi
iin bir yandan yerel ynetimlerin etkinlii artrlrken, te yandan zel sektr-kamu ibirlii olanaklar artrlarak sermayenin dolamn hzlandracak
yasal dzenlemelere gidilmektedir. zel sektr, kr elde edebilecei alanlar
tercih etmekte, dolaysyla arsa rantnn yksek olduu alanlar semektedir.
Dnmn tamamlanmas ile mevcut rant deeri daha da artmaktadr.
Ksaca, artk kent eperlerine bloklar halinde eklemlenen konut alanlar,
marka konutlar, eski gecekondularn yksek katl apartmanlara dnen yaam kalitesi dk alanlar, devasa alveri-elence merkezleri,
sermayenin krl olmad iin hi uramad yoksul-knt alanlar
ve speklasyona ak kentsel topraklar ile karmzda yeni bir Ankara
vardr.
Neden ya da neye gre yeni bir Ankaradr? Ya da gerekten yeni bir Ankara
mdr? Ankara bu noktaya nasl gelmitir?
Kapitalist retim tarznn varln srdrebilmesi iin kentsel gelime bir
zorunluluktur. Kentsel gelime, mekn retimi ve organizasyonudur; fiziksel
evrenin inas ve insann ve toplumsal ilikilerin rgtlenme biimi olarak
pek ok enin karmak ilikilerini ierir. Bu nedenle kentsel gelime, iinde
bulunduu sistemden bamsz olarak incelenemez. Mekn reterek ve mekn
zerinde hkimiyet kurarak varln srdrebilen kapitalizmin gelime sreci
ierisinde mekn, kt bir metaa dnmtr.3
Yapl evrenin kullanm ve deiim deerlerini ayn anda, ayn zeminde barndrmas (yapl evre elerinin kamu-zel ayrm ya da kullanm nitelikleri
nedeniyle), onu zel bir meta biimine sokmaktadr. Yap retim srecinin
art-deer (kr) deposu olmas sermayeyi, (zellikle de ar birikim eilimi ile
kendini gsteren kriz dnemlerinde, krizi dengeleyici bir ilev olarak) yapl
evre yatrmna yneltmektedir.4 Sermayenin yapl evrede dolam srasnda toprak sahipleri rant, inaatlar kr elde ederken, finans kurulular da
sermayelerini artrr. Kent mekn, sermayenin kendi kar iin uygun grd
yapl evre yatrmlar dorultusunda deiir/biimlenir. Sermayenin, srekli
olarak dolamn hzlandracak yeni meknlar retme abasnn sonucunda
-kapitalizmin eitsiz gelime olgusunun meknda yansmas olarak- gelimi
ve az gelimi meknlar ayn dzlemde yer alr.
Sermayenin dolam, kentleme kapsamnda kapitalist rgtlenme ve
81

emein yeniden retimini aklamakta etkilidir; devlet ve sermaye arasndaki ilikiler, kentsel gelime ve deimeyi aklar.5 Sermaye birikim srecini
ynlendirmede ve snf atmasn lml hale getirmede devletin merulatrma ilevi, mekna mdahale ynnde gereklemektedir. Devletin mekna
ynelik politikalar evrenin bilinli bir biimde tasarlanmasn amalamak
yerine, sermaye birikim sorunlarn yattrmaya yneliktir.6
Kent toprana verilen imar haklar, zel mlkiyetin yaratt tekel, mutlak
rantn ve topran konumundan kaynaklanan diferansiyel rantn miktarn
belirlemektedir. Bu olgu kentsel topran zerinde farkl gruplarn mcadelesine neden olmaktadr. Gerek sermayenin (topran ticareti yoluyla dolama
giren sermaye de dhil olmak zere) meknsal dolamn kolaylatracak,
gerek kentsel toprak zerindeki mcadeleleri uzlatracak nlemlere gereksinim duyulur. Tam da bu noktada (sermaye birikiminin srekliliini
salama ve piyasay dzenleme rol ile) devletin mekn organizasyonuna
ynelik mdahaleleri nem kazanmaktadr. Devlet, sermayenin geliimi iin
engel tekil eden arsa speklasyonunu denetleme; arsa ve konut (rantn
belirlenmesinde rol olan) fiyatlarn ynlendiren kredi ve faiz politikalarn belirleme; sermayenin girmek istemedii kentsel yatrmlar stlenme;
sermayenin meknsal hareketliliini salayacak yasal ereveyi oluturma
ve planlama araclyla toprak kullanmlarn dzenleme vb. gibi uygulama
mekanizmalar ile devreye girmektedir.
Bu almada kentlerimizin kentsel rant temelinde ve belli dnemlerle
ayran farkl meknsal biimlenmeler/deiimler gstermekte olduu ve bu
olgunun kapitalist retim sistemi ierisinde sermayenin dolam ve devlet
mdahaleleri ile aklanabilecei; rantn varlnn, meknn rgtlenmesi
ve kapitalist gelime zerinde eitli denetim biimlerini zorunlu kld ve
sermayenin talebi dorultusundaki devlet mdahalelerinin, meknn rgtlenmesinde belirleyici olduu nermesi Ankara kenti zelinde snanmaktadr. Bunun iin Ankarann konut alanlar gelimesi Cumhuriyetin kurulduu
gnden bugne, lke genelinde sermaye birikim biimlerinin deitii dnemler altnda ve devlet mdahaleleleri temelinde incelenmektedir.
1923den 1954e - ilk birikim sreci ve hzl meknsal yaylma: Cumhuriyetin kuruluundan 1940l yllarn sonuna kadarki Ankaray ksaca anmsayalm. Bir yanda yeni alan yollara sralanan Bat taklidi binalar, te yanda
eski doku ierisindeki bozuk yollarda khne konutlar. Bir yanda son model
otomobiller, te yanda kanlar. Bir yanda yeni kentin dansl, partili, Bat
taklidi yeni yaam, te yanda eski kentin yoksul yaam. Bir yanda karmak
kk dkkanlardan oluan alveri yerleri, te yanda Avrupa modasn
kente getirmeye balayan maazalar. Bir yanda konut bulamayan insanlar,
te yanda arsa rantn paylaanlar...
Cumhuriyetin kurulmas ile birlikte, kentte modern yaam ve yeni
82

rgtlenme yaps iin gerekli olan yeni kamu yaplarnn inas, konut inaatlar ve altyap inaatlar youndur. 192330 yllar arasnda zel sermayenin
yeterli miktarda olmay, ina edilmi evrede youn olarak devlet sermayesinin dolamn zorunlu klmtr. Bununla birlikte, inaatlarn daha ok
kamu ihaleleri araclyla elde edilmesi mteahhitlerin birikimine nemli
katkda bulunmutur. Hzla gelien ticaret sektrnden yeterli birikimi elde
edenler inaat sektrnde faaliyete gemi,7 apartmanlama byk bir hz
kazanmtr.
Kentin ilk plan, speklasyona yenik dmtr.8 Planlamann kapitalist
retim sistemi ierisindeki ilevi dikkate alndnda, bu sonu artc deildir. Kentsel arenada arpan glerin uzlama arac ve rant oluum ve
paylamnn yasal belgesi olarak planlama, devlet mdahalesinin nemli
bir aracdr. Planlama aracnn zel mlkiyetin snrlandrlmas ynnde mi
kullanaca yoksa toprak rantn artrc ynde ve belli sermaye gruplarnn
elinde toplanmasn salayacak ekilde, zel mlkiyete mi hizmet edecei
sorusunun yant, kapitalist retim sisteminin nihai amac temelinde aktr.
Byle bir durumda planlamann ilevi9 (kentsel toprak zerinde zel mlkiyet-toprak ve sermaye elikisi/atmasnn izin verdii lde) dzenleyici
olmaktan teye geemez.
te yandan Cumhuriyetin kurulduu zeminde yeterli sermaye birikimi
yoktur. Ulusal burjuvazinin yaratlmas amacyla devlet eliyle zel sektr
desteklense10 de 1930larn sonunda sanayi burjuvazisi olumamtr. Tm
prekapitalist retim ilikilerinde olduu gibi i ve d ticaretle uraan eraf,
tm teviklere ramen sna yatrma girmemi, birikimini gayrimenkule yatrmay tercih etmitir.11 Dnemin imar yasalar incelendiinde kentsel rantlarn ilk sermaye birikimine destek olarak grld sylenebilir.12 rnein,
1933 ylnda, devleti dnemde kartlan 2290 sayl Belediye Yap ve Yollar
Yasas ile tm belediyelere imar plan yaptrma13 zorunluluu getirilmitir..
Yasann ierii, devletin geri kalm blgelerin gelitirilmesi hedefine kouttur. Yasada, belediyelerin ellerindeki arazileri zel mlkiyete aktarmalarna
olanak salanmas ile toprak rantlar ve arsa speklasyonu byk boyutlara
ulamtr. Devletin kentsel rantlardan gelir elde etmeyi amalad yorumu
yanl olmayacaktr. Dahas, dnemin stanbul milletvekili olan Topubann
szleri14 devletin grn yanstyor ise speklasyonun, nlenmek yle
dursun, neredeyse tevik edildii bile sylenebilir. Kapitalist retim sistemi
ierisinde kentsel gelime srecinde, toprak rantnn varl (zel mlkiyet
nedeniyle) kanlmazdr.15 Sermayenin topraa veya toprak araclyla
ak, toprak mlkiyeti araclyla ve rantn oluumu ile gereklemektedir.
Kapitalist sistem zel mlkiyet sayesinde art-deer retiminin srekliliini
salar. Bununla birlikte sermayenin elde ettii art-deerin bir ksm olarak
toprak sahibine denen toprak rant sermaye birikimini olumsuz etkiler.
83

Sermaye-toprak (mlkiyeti) arasndaki bu eliki, toprak pazarlar aracl
ile yaratlan bir miktar toprak speklasyonu sayesinde (sermaye birikimine
engel tekil edebilecek ar biimine izin verilmemek ve devlet mdahaleleri
ile denetlenmek koulu ile) sermaye lehine evrilir.16 Dnem ierisinde tekel
ve mutlak rantlarn/arsa speklasyonunun denetlen(e)memesi sermayenin
retken alanlar yerine topraa yatrm yapmasna neden olmu, yeni oluan
bir kentte byk bir hzla gerekleen yap retiminin art-deerini elde etme
istei ar basmtr.
1945den itibaren liberalleme sreci; da alma politikas ve Batdan
alnan ba ve borlar17, Batnn lke ekonomi politikasndaki ynlendirmesi, kentlerin imar politikalarna da yansmtr. lke genelinde kentlerin
imar, yabanc uzmanlarn raporlar dorultusunda gereklemitir.18 Poplist
politikalar ve gecekondu geliimini nleyebilir varsaymyla kartlan bina
yapmn tevik yasalar19 kamu alanlarnn zel mlkiyete geiini artrm,
zel mlkiyetteki el deitirmeleri hzlandrmtr. Kentsel rant paylaanlar
st dzey brokratlar, belirli bir ticari kesim ve nfuzlarn kullanarak imtiyazl
irketlere araclk edenler olmutur.
Sadece Ulus ve yakn evresinden ibaret olan 1920lerin Ankaras, 1950lerin ikinci yarsnda kuzey-gney aksnda hzl bir meknsal yaylma sreci
ierisinde genilemi, gecekondu saylar artmaya balamtr.
1954den 1980e - sna birikim sreci ve doalama meknlar: 1954
ylndan itibaren balayan sna sermaye birikim biimine gei dnemi sonunda, 1960 ylnda ithal ikameci sanayileme resmi kalknma politikas olarak
kabul edilmitir.20 Bu politika dorultusunda planl gelime hedeflenmitir.
Balangta etkin deilken, 1960 ylndan sonra planlama anlaynn benimsenmesiyle kentlere ynelik devlet mdahalesi artmtr. lke apnda Milli
Fiziki Plan kapsamnda yaplan planlama faaliyetleri, Arsa Ofisinin, Nazm
Plan Brolarnn, mar ve skn Bakanlnn kurulmas, 6785 sayl mar
Yasasnn kartlmas dnemin planlama yaklamnn sonulardr. Yeni
imar yasas kentleri biimlendirme konusunda esnek hkmler tamakta,
planlama ilkeleri konusunda ayrntl dzenlemeler iermektedir.21 6785
sayl Yasann ierii dnemin merkeziyeti ve planl gelime anlayn yanstmaktadr. 1972 tarihinde yrrle giren 6785 sayl mar Kanununda
Baz Deiiklikler Yaplmas Hakkndaki 1605 sayl Yasa, 6785 sayl yasa
ile karlatrldnda daha merkeziyeti bir ierie sahiptir. Kent planlama
almalarnda st lekli planlara verilen nemin yan sra Ankara Nazm
Plan brosunda Ankarann nazm plan yaplmtr. Gerek kooperatif yolu
ile gerekse konut inaat irketleri araclyla kentin eperlerinde toplu konut
projeleri hazrlanmaya balamtr.
Devletin yeni rol, sna birikimin nndeki engelleri kaldrmak, retken
sermayenin baka alanlara kaymasn engellemek iin arsa speklasyonunu
84

ve kentsel rantlar, planlama ve yeni imar ve gecekondu yasalar araclyla
denetim altna almaya almak, sermayenin daha az krl grd alanlara
yatrm yapmak ve sosyal devlet anlayn uygulamak ynndedir. Ne var ki,
planlamann -ilevi gerei- rantlar engellemesi olanakszdr. Nitekim sna
birikimin nnde ciddi bir engel olan speklasyon denetlenememitir.
1956 ylnda sermayenin iine girdii krizi amak iin Yldrm ykma
harekt olarak adlandrlan ykma ve yeniden ina faaliyetlerine giriilmi,
stanbulda balatlan youn inaat faaliyetleri ile sermayenin, yapl evrede
oluan art-deeri elde etme olana salanmtr. (Bu giriimin sermayenin
krizini zmede baarl olmadn hemen ardndan yaanan yeni krizler
gstermektedir.)
1960l yllardan itibaren ykm ve yasaklama tr uygulamalar srmekle
birlikte kentin yeni eklemlenen kesimine kar daha esnek bir yaklam sz
konusudur. Gecekonduda barnan ucuz igc, sanayi sektr iin nemli
bir girdi olmakla birlikte, gecekondu alanlarna yksek maliyetli altyap yatrmlarnn yaplmas, sanayi sektrne aktarlacak kaynaklarn kstlanmas
demektir. Bu nedenle bir yandan gecekonduda alanlarn sanayi sektrne
katklar ve poplist politikalarn etkisiyle kentsel hizmet gtrme konusunda
isteksiz davranlrken, te yandan gecekondularn yasallatrlmas iin ok
sayda yasa karlmtr.22 Bu dnem ierisinde kentsel rant paylaanlar,
bir kesim snai sermayenin yan sra, orta snflar, yap-sat mteahhitler ve
gecekondu sahipleridir.
Bir yanda ithal malzemelerle yaplan lks konutlar, bir yanda kente hakim
olmaya balayan gecekondular 1970lerin sonunda Ankarada, bir nceki
dnemden farkl olarak, kuzey-gney aksndaki gelimenin yannda, nazm
plann ynlendirmesi ile dou-bat aksnda da yerleme nveleri ortaya karken te yanda plan tadilatlar araclyla konut alanlarnn younluu
artmaktadr.
1980den Gnmze - rant ekonomisi ve kentte dnm: Trkiye
1970lerin bandan itibaren yeni bir birikim krizi ierisine girmitir. te
yandan dnya kapitalizminin 1970lerde iine girdii ar sermaye birikimi
krizi, kreselleme olarak adlandrlan sreci balatmtr. Kreselleme tekli
sermayelerin ok byk firmalar eklinde rgtlenerek farkl ulusal sermayeleri ve sermaye trlerini bir arada barndrmas ve faaliyet alannn btn
dnya olmasdr. Kapitalizmin bandan beri sermayenin uluslararaslama
eilimi bir gerekse de, 1980li yllarda gerekleen, bu srecin hacim ve hz
olarak artmasdr. Sermayenin dolamnn nndeki engeller, uygulanan
neo-liberal politikalar erevesinde kaldrlacaktr.23
Bu srete devletin yeni rol, piyasay sermaye dolamn hzlandracak
ekilde dzenlemek ve yasal ereveyi oluturmaktr. Sermayenin zgrce
85

uluslararas dolamna izin veren bir dnya piyasasnn yaratlmas iin ulusal ekonomilerin sermaye hareketlerine snr getiren korumac duvarlarn
yklmas gerekmektedir. Dolaysyla, sivil toplum, yerelleme, zelletirme
gibi yeni kavramlarn douu/n plana karl devletin yeniden yaplanma
srecine elik etmektedir. Devlet ekonomideki etkin grevinden kmal,
ekonomik yatrmlar ve toplumsal tketim hizmetlerini topluma, yerel ynetimlere ya da sivil kurululara devretmelidir. Devletin boaltt alanlar,
piyasa glerine, yani sermayeye braklmaldr. Yeni yaplanma politikalarnn
sonucu olarak, devlet kentsel meknn retiminde tm sosyal amalardan
uzaklama, toplumsal hizmetleri dahi zel sektre (yerli-yabanc) brakma
boyutu ile klrken, kr oran dk olduu iin zel sektrn girmedii
alanlarda yatrm yapmak, sermayenin nndeki engelleri kaldracak yasal
ereveyi oluturmak ve piyasay dzenlemek ilevinde de bir o kadar gl
ve merkeziyeti bir tutum ierisindedir.
Kapitalist retim sistemi ierisinde sermaye iinde bulunduu birikim
krizini amak iin yapl evre retiminde oluan art-deeri elde etme
isteindedir. Kapitalist toplumlarda GSMHnin genilemesi byk oranda
banliyleme srecine baldr. Bu sre art-deerin dolam hzn artrmak bakmndan ok nemlidir. Dolaysyla, 1980 yl sonrasnda kentsel
byme desteklenmi ve sermayenin yapl evreye ynelmesini salayacak
yasal ereve oluturulmutur. Toplu Konut daresinin kuruluundan, yeni
imar yasalarna; kentsel dnm yasalarndan gecekondu yasalarna, yerel ynetim yasalarndan yabanc sermayeye toprak sat yasalarna kadar
btn dzenlemelerin ortak amac, ulusal ya da uluslararas sermayenin
dolamn hzlandrmaktr. Devlet, zel sektrle birlikte kr amal konut
inaat faaliyetlerinde bulunarak, gecekondu alanlarnda fiziksel dnm
projelerini uygulayarak ve kentsel bymeyi destekleyerek, mevcut rantlarn
ortaya k hzn ve boyutunu artrmaktadr. 1980 sonrasnda kamu arazileri
dorudan kamu aklarn giderecek bir mali kaynak olarak grlmtr. Bu
noktada bir vurguya gereksinim vardr. Kamu arazilerinin zel mlkiyete
aktarlmas ilk kez 1980 sonrasnn faaliyetleri deildir. 1920lerden bu
yana sermaye birikimini salamak, konut retimini artrmak, gecekondu
alanlarn nlemek amal ya da poplist politikalarn bir sonucu olarak
kamu arazilerinin zel mlkiyete almasna olanak salayan yasalar
defalarca karlmtr. 1980 sonrasnda yeni olan, benzer yasalarn bu
kez byk ya da yabanc sermayenin kr oranlarn artracak boyutta ve
younlukta kartlmasdr.
Artk kent eperlerine bloklar halinde eklemlenen konut alanlar, marka
konutlar, eski gecekondularn yksek katl apartmanlara dnen yaam
kalitesi dk alanlar, devasa alveri-elence merkezleri, sermayenin krl
olmad iin hi uramad yoksul-knt alanlar ve speklasyona ak
86

kentsel topraklar ile karmzda yeni bir Ankara vardr. Yaznn banda
tanmlanan Ankaraya geri dndk. Gemie yaplan yolculuk gsteriyor
ki, deiimin nedeninin niteliksel olarak z ayndr; deien niceliksel
boyutudur. Bir baka deyile her dnemde de kentsel rantlar vardr
(olmak zorunda), speklasyon engellen(e)memitir, planlama dzenleyici
ilevi nedeniyle teknik olarak yetersiz kalmtr, yap retiminin yaratt
art-deer zel sektr tarafndan paylalmtr(maktadr). Yeni olan ya da
deien, yerel ynetimlerin sermaye birikim srecine katk salama ilevlerine
kout olarak deien yetkileri/uygulamalar; sermaye birikimini destekleyecek
imar politikalar; art-deerin yaratlma ve paylalma faaliyetlerinin kent
meknnda youn olarak gereklemesi, hz ve hacminin bymesi; mekn
rgtlenmesinde sermayeye yeni olanaklar tannmas; rantlarn paylam
sreci ve rantlar paylaan kesimlerdir.
Sonu Yerine: Sermaye birikim sreleri ve devlet mdahaleleri eliinde
Ankarann mekansal geliiminde Cumhuriyetin kuruluundan gnmze
yaplan yolculuk gsteriyor ki, kentte planlama kurumu araclyla farkl meknsal dnm/deiim gereklemitir. Bu farkllamalar rantlarn
oluumu meknsal farkllama dnemleri lke genelinde sermaye birikim
biimlerinin deitii dnemlerle akmakta, kentin styaps (fiziksel mekanlar) sermayenin talebi dorultusunda olumaktadr.
Grnen odur ki, kapitalist retim sistemi ierisinde kentler her zaman
kentsel rantlara teslim olmak zorundadr. Hangi politikalarla yaklalrsa
yaklalsn rantlarn oluumu nlenemez, kentsel rantlar u veya bu ekilde
ortaya kacaktr. Rantlarn ortaya k, denetlenmesi ya da paylam koullar, toplumlarn iinde bulunduklar retim ve blm ilikileri tarafndan
belirlenir, birikim biiminin hareket yasalar ierisinde ekillenir. retim ilikilerinin biimi deitike rantn ortaya k biimi, miktar, paylam biimi ve
paylaan kesim de deiecektir. Bu noktada, piyasay dzenleme/denetleme ve
sermaye birikiminin srekliliini salama/ynlendirme rol, devletin mekna
mdahalesinin ynn belirler. Dolaysyla kent meknlar, sermaye-toprak
elikisi/ilikisi ierisinde ve sermaye-devlet mdahalesi balants temelinde
gelimektedir; gelimeye devam da edecektir.
87

DPNOT
1 Harvey, Postmodernliin Durumu, Metis Yay., st., 1999, s. 96.
2 Akn, Konut Gereksinimi=Saysal Konut A M?, ada Yerel Ynetimler Dergisi,
Cilt 6, S. 3, Temmuz 1997, ss. 5362.
3 Lefebvre, The Production of Space, (English Translation, Donald Nicholson- Smith),
Blackwell, Oxford, 1991, s. 224, 329.

4 Harvey, The Urban Process Under Capitalism: A Framework for Analysis, International
Journal of Urban Regional Research, S.2, 1978, s. 101-131

5 Feagin ve Gottdiener, The Paradigm Shift in Urban Sociology, Urban Affairs Quarterly,
1988, V. 24, N. 2, December, 1988, s. 163187.

6 Gottdiener, The Social Production of Urban Space, University of Texas Press, USA, 1985,
s. 133, 134.
7 Says hzla artan resmi binalarn inaat ihaleleri kimi zaman yabanc, kimi zaman yerli
mteahhitlere verilmektedir. (Bkz. Ko, Hayat Hikyem, Apa Ofset, 1974) Keyder, 1931
ile 1940 yllar arasnda lke genelinde kurulan irketlerin yzde 74,2sinin kurucularnn
brokratlar olduunu ifade etmekte, bunun nedenini, brokratlarn siyasi nfuzlarn kullanarak devlet ihalelerinden ve arazi speklasyonundan elde ettikleri olanaklara balamaktadr.
alar Keyder, Trkiyede Devlet ve Snflar, letiim Yay., st., 1999, s. 149 . Sava dneminde
karaborsaclk ve ar speklasyon yeni sava zenginleri yaratm; tccarlar bu dnemde
nemli boyutlarda birikim elde etmi, mlk gelirleri artmtr. Boratav, Trkiye ktisat Tarihi:
1908-1985, Gerek Yay., Ank., 1988, s. 68.
8
Gnl Tankut, Bir Bakentin mar, ODT, Ank., 1990.
9 Ural ve Altnel, Kent Topraklar Sorunu Komisyon Raporu Eletirisi, Mimarlk, 76/4,
1976, s. 20; Ersoy, zelletirme ve Planlama, zelletirme ve Kamu Arazileri, TMMOB

PO Yay., Ank., 1997, s. 22
10 Byk toprak sahipleri ve tccarlarn temsilcilerinin ounlukta olduu 1923 tarihli
zmir ktisat Kongresinde alnan kararlara gre kalknmac, yerli ve yabanc sermayeye ve
piyasaya dnk, iftiyi zendirici, ekonomik hayatn denetiminin milli unsurlara gemesini
kolaylatrc ve lml bir korumacl ngren politikalar uygulanacak (Boratav, a.g.e. s. 34);
liberalizm, yani zel giriim desteklenecektir. (Glalp, Kapitalizm, Snflar ve Devlet, Belge
Yay., st., 1993, s. 30)
11 Metan dolam srecinin para-sermaye ile balayp para-sermaye ile bittii yerde zanaat
retimine egemen tccar, sna retime girmeyecek ve ilkel kapitalist birikime katks olmayacaktr. nal Nalbantolu, Cumhuriyet Dnemi Ankarasnda Ykselen Orta Snf zerine,
Tarih inde Ankara, Eyll 1981 Seminer Bildirileri, ODT, Ank., 1984, s. 289.
12 Kapitalist retim sisteminde ilk birikimin salanmasna ilikin Bkz. Dobb, Kapitalizmin
Gelimesi zerine ncelemeler, Belge Yay., st., 1992 s. 160-167,

13
Trk ehirciliini yaratma abas ierisinde 1950lere kadar hazrlanan imar plan says
120 civarndadr. Ural, Trkiyenin Sosyal Ekonomisi ve Mimarlk 19231960, Mimarlk,
S. 1-2, Ocak-ubat 1974, s.39.
14
Ekonomi yazar Cemil Alaaddin Topubana gre, Cumhuriyetin kurucular, tanmaz

sahiplii ve servet birikimi arasndaki ban glenmesinde yarar grmektedir. Nitekim Trkiyede Avrupada olduu gibi mlkiyet okluundan deil yoksulluktan sknt ekilmektedir.
Servet birikimi en az elli yl srmelidir.Cemil Alaaddin Topuba, Kooperatif Evleri, Karnca
88

Dergisi, 1935, s. 4749. Aktaran Gnl Tankut, a.g.e., s. 272
15
Marx, Kapital III. Cilt, Sol Yay., Ank., 1990, s.543-564.
16 Harvey, The Limits to Capital, Basil Blackwell, Oxford, 1982, s. 361, 370.
17 1947 ylnda Marshall yardm programna girme hakkn kazanmak iin hazrlanan rapor
dorultusunda Devleti Dnemin ncelikleri braklmtr. 19471953 yllar arasnda, Marshall Plan erevesinde uluslararas kurululardan ba ve bor olarak Trkiyeye gelen paralar,
ayn dnemin sonunda GSMHnin % 5ini bulmaktadr. Yerasimos, Azgelimilik Srecinde
Trkiye, Kitap 3, Belge Yay., st., 1992, s. 181
18 Ural, a.g.e., s. 47,48; Tekeli, Trkiyede Yaamda ve Yaznda Konut Sorununun Geliimi,
TOK, Ank., 1996, s. 130-140.

19 1948 tarihli 5228 sayl ve 1953 tarihli 6188 sayl Bina Yapmn Tevik Yasalar bina
yapmn tevik amacyla devletin mlkiyetinde bulunan arsalarn belediyelere devredilmesi

ngrlm, bu giriim speklasyonu tevik etmi, kamunun elinde bulunan kent topraklarnn
byk blm zel mlkiyete gemitir.
20 Arlkl olarak tarm ve ticaret sermayesinin birikimine dayal bir modelden arlkla i
pazara ynelik sanayi sermayesi birikimine dayal bir modele gei sonucunda 1960 askeri
ynetimi, ithal ikameci sanayilemeyi (S) resmi kalknma politikas olarak kabul etmi ve
(Batl kurumlarn da nerisi ile) Devlet Planlama Tekilatn (DPT) kurmutur. DPTnin
hazrlad kalknma planlar ve henz gelime aamasnda olan sanayilere verdii destek,
kalknmac bir srecin hzla balamasna neden olmutur. Ticari ve para sermayenin retken
sermaye olarak rgtlenip organize olmas, 1960 tarihindeki askeri darbe ile belirli bir hz
kazanmtr. Ercan, elikili Bir Sreklilik Olarak Sermaye Birikimi1 (Trkiyede Kapitalizmin Gelime Dinamiklerinin Anlalmas in Marksist Bir ereve Denemesi), Praksis,
S. 5, K, 2002, s. 57, 58.
21 Yasada, imar planlarnn nazm plan ve tatbikat plan olarak ayrlm, planlama kademesinin
gereklilii kabul edilmi, imara aykr yap ina edilmesini engelleyen ayrntl dzenlemeler
getirilmi ve ilk kez belediye snrlar dnda imar denetimlerine olanak salanmtr. Tekeli,
a.g.e., s. 99.
221960dan 1980e kadarki yirmi yllk dnem ierisinde 327 sayl (1963), 7367 sayl (1959),
775 Sayl (1966), 1990 Sayl (1976) gecekondu yasalar karlmtr. 775 sayl mar Aff
Yasas iin dnemin en nemli gecekondu yasas denilebilir. Yasada, ncekilerden farkl olarak,
gecekondu terimi ilk kez yer almaktadr. Gecekondu alanlarnn varln kabul ettii iin
bu alanlarda tasfiye, slah ve nleme blgeleri oluturulmu, mar ve skn Bakanlna ve
belediyelere kaynak ve arsa elde edebilecekleri dzenlemeler getirilmitir.
23Ar biriken para, retken ve ticari sermayenin belirli meknlarda (zellikle erken kapitalist
lkelerde) deer kaybetmesini nlemek iin dnya leinde bu sermayelerin deerlenme
koullar hazrlanacaktr. Daha fazla art-deer yaratmaya ynelik ve daha nce yaratlan artdeerin paylamnn, yani blm ilikilerinin younlaarak artmasna ynelik uygulamalar
artmtr. Bu uygulamalar, sermayenin toplumsal ilikiler zerindeki hegemonik konumunu
daha da glenmitir. Ercan, a.g.e., s. 52; Ercan, Neoliberal Kreselleme Srecinde Trkiyede Birikim Sreci ve Deien Sermaye i Bileenler: 1980 Sonras in Bir ereve
Denemesi, 97 Sanayi Kongresi, MMO, Ank. 1998, s. 164..
89

KAYNAKA
Akn, Emel, Konut Gereksinimi=Saysal Konut A M?, ada Yerel Ynetimler Dergisi,
Cilt 6, S. 3, Temmuz 1997, ss. 5362
Boratav, Korkut, Trkiye ktisat Tarihi: 1908-1985, Gerek Yay., Ankara, 1988
Dobb, Maurice, Kapitalizmin Gelimesi zerine ncelemeler, (ev. F. Akar), Belge Yay.,
stanbul, 1992.
Dndar, zlem, Kentsel Dnm Uygulamalarnn Sonular zerine Kavramsal Bir
Tartma, Kentsel Dnm Sempozyumu, Yldz Teknik nv. Basm Merkezi, stanbul,
2003, ss. 65-74.
Ercan, Fuat, Neoliberal Kreselleme Srecinde Trkiyede Birikim Sreci ve Deien Sermaye i Bileenler: 1980 Sonras in Bir ereve Denemesi, 97 Sanayi Kongresi, MMO,
Ank. 1998, ss. 161-185.
Ercan, Fuat, elikili Bir Sreklilik Olarak Sermaye Birikimi1 (Trkiyede Kapitalizmin
Gelime Dinamiklerinin Anlalmas in Marksist Bir ereve Denemesi), Praksis, S. 5,
K, 2002, ss. 25-77.
Ersoy, Melih, zelletirme ve Planlama, zelletirme ve Kamu Arazileri, TMMOB PO
Yay., Ankara, 1997, ss. 20-26
Feagin, J., ve Gottdiener, M., , The Paradigm Shift in Urban Sociology, Urban Affairs
Quarterly, Vol. 24, N. 2, December, 1988, ss. 163-187
Gottdiener, Mark, The Social Production of Urban Space, University of Texas Press, USA,
1988.
Glalp, Haldun, Kapitalizm, Snflar ve Devlet, Belge Yay., stanbul, 1993.
Harvey, David, Postmodernliin Durumu, (ev. Sungur Savran), Metis Yay., stanbul,
1999.
Harvey, David, The Urban Process Under Capitalism: A Framework for Analysis, International
Journal of Urban Regional Research, S.2, 1978.
Harvey, David, The Limits to Capital, Basil Blackwell, Oxford, 1982.
Keyder, alar, Trkiyede Devlet ve Snflar, letiim Yay., stanbul, 1999.
Lefebvre, H., The Production of Space, (English Translation, Donald Nicholson-Smith),
Blackwell, Oxford, 1991.
Marx, Karl, Kapital III. Cilt, (ev. Alaattin Bilgi), Sol Yay., Ankara, 1990.
Nalbantolu, H. nal, Cumhuriyet Dnemi Ankarasnda Ykselen Orta Snf zerine,
Tarih inde Ankara, Eyll 1981 Seminer Bildirileri, ODT, Ank, 1984.
ahin, Sava, Zafer, mar Plan Deiiklikleri ve mar Haklar Araclyla Yanltc (pseudo)
Kentsel Dnm Senaryolar: Ankara Altnda lesi rnei, Kentsel Dnm Sempozyumu, Yldz Teknik nv. Basm Merk., st., 2003,ss. 89-101.
enyapl, Tans, Ankara Kentinde Gecekondu Geliimi, 192360, Kent-Koop Yay., Ankara,
1985.
imir, Bilal, Ankara Ankara, Bilgi Yay., Ank., 1988.
Tankut, Gnl, Bir Bakentin mar, ODT, Ankara, 1990.
Tekeli, lhan, Trkiyede Yaamda ve Yaznda Konut Sorununun Geliimi, TOK, Ankara,
1996.
Ural, Somer, Trkiyenin Sosyal Ekonomisi ve Mimarlk 19231960, Mimarlk, S. 1-2,
Ocak-ubat 1974, ss. 5-51.
Ural, Somer, Platinel, Pekin, Kent Topraklar Sorunu Komisyon Raporu Eletirisi, Mimarlk,
76/4, 1976, ss. 18-22.
90

ZET
TMMOB YEREL YNETiMLERDE DNM SEMPOZYUMU
BURSA BYKEHR BELEDYES SALlKLI KENTLER BRL
SALlKLI EHR PLANLAMASI KAPSAMINDA BURSA
Y.Mimar Serengl SEMEN
Bursa Bykehir Belediyesi
Etd ve Projeler Dairesi Bakanl Acemler Hizmet Binalan
B Blok Kat:2 Acemler- BURSA
Tel:0224 234 40 00/1670 Fax:0224 2347758
ssecmen@bursa-bld.gov.tr serenguls@gmail.com
Bursa Bykehir Belediyesi Stratejik Planlama ve tm alt blge planlama
almalarnda; yine Bursa Bykehir Belediyesinin 2000 ylndan beri ye
olduu Dnya Salk rgt Salkl ehirler Projesi, 4.Faz ana temas
olan Salkl ehir Planlama prensipleri temel alnmtr.
Salkl ehirler hareketinin Trkiyede yaylmasna nclk eden Bursa,
DS Avrupa Salkl Kentler Birliinin Trkiyeden ilk ye kentidir. Salkl
Kentler Birliinin kurulmas ile ilgili almalar 2003 ylnda balatlmtr.
Salkl Kentler Birlii Trkiyede bu hareketin glenmesi ve ibirlii bakmndan kentlerimiz iin ok nemli geliimler salamakta, daha salkl
kentler yaratmay amalamaktadr.
Bursa Bykehir Belediyesi Salkl Kentler Birlii Bakanl, Salkl
ehir Planlama prensiplerini temel alan 2020 Stratejik Planlama almalar
erevesinde srdrlebilir kalknmay amalamaktadr. Tm bu almalar, Bursa kentinin fiziksel, evresel ve sosyal geliimini hedeflernekte olup,
toplumsal katlm ve sektrler aras ibirliinin salanmas ile gerekletirilmektedir.
ANAHTAR KELiMELER: salk, planlama, strateji
91
ABSTRACT
TMMOB MUNICIPALlTIES REGENERATION SYMPOSIUM
BURSA METROPOLITAN MUNICIPALlTY HEAL THY CITIES NETWORK
THE CITY OF BURSA AND HEAL THY URBAN PLANNING
Serengl SEMEN
Archilect, MS.Urban Design Bursa Metropolitan Municipality
Etd ve Projeler Dairesi Bakanl Acemler Hizmet Binalan
B Blok Kat:2 Acemler - BURSA
Tel:0224 234 40 00/1670 Fax:0224 2347758
ssecmen@bursa-bld.gov.tr serenguls@gmail.com
The strategical planning works and projects which are carried out in the
framework of Healthy Urban Planning principles, the core theme of Phase
v., by the Metropolitan Municipality of Bursa. The Turkish Healthy Cities
Association is currently chaired by the Lord Mayor of the Metropolitan
Municipality of Bursa which holds the membership since 2000.
The Metropolitan Municipality of Bursa is the frst official member of
the European Region World Health Organization from Turkey. The process
of establishing the Turkish Healthy Cities Association was started in 2003
and the Metropolitan Municipality of Bursa took the initiative to create the
Turkish Healthy Cities Association.
Healthy Cities Network aims to make the Healthy Cities movement
widespread and to improve the quality of life of local people. So, the association brings cities together to share experiences and problems, to cooperate
on common projects and to be represented.
Bursa Metropolitan Municipality 1/100 000 scaled 2020 Strategical Planning works which are based on the Healthy Urban Planning principles aims
to prevent unplanned progression and ensure the sustainable development of
the city of Bursa. AIso the projects that are carried out in the framework of
the plans are designated to improve the social, environmental and physical
conditions of the city of Bursa.
KEY WORDS: health, strategy, planning
92

1.GR
Bursada 19601 yllarda balayan hzl sanayileme ve kentleme hareketleri ile beraberinde gelen hzl g, plansz bir gelimeye neden olmutur. Bu
sebeple, planlama almalarnn gncellenmesi ve gelitirilmesine byk
nem verilmitir.
Tm planlama almalarnn amac; hzl nfus art ve sanayileme sonucunda meydana gelen plansz kent geliimine engelolmak, srdrlebilir
gelimeyi salamak ve yaanabilir mekanlar yaratmaktr.
Bursa Bykehir Belediyesi tarafndan salkl bir kent yaratmak ve srdrlebilir kalknmay gerekletirmek iin yrtlen Salkl ehir Projesi
tm planlama almalarna yn vermektedir. Bursa Bykehir Belediyesi,
Dnya Salk rgt Salkl ehirler Ana 2000 ylnda ye kabul edilen
ilk Trk ehri olmu ve Dnya Salk rgt almalarn Trkiyede de
yaymak amacyla 2005 ylnda Salkl Kentler Birlii kurulmutur.
2. MATERYAL VE YNTEM:
2.1 Materyal:
Sunum ile ilgili materyal, Salkl Kentler Birlii Bakanl tarafndan
yrtlen Salkl ehir Projesi ve Salkl ehir Planlama prensiplerini
temel alan Bursa Bykehir Belediyesi Stratejik Planlama almalar ve bu
almalar kapsamnda yrtlen projelere ilikin rneklerdir.
2.2. Yntem:
Hazrlanan sunum iin; 2005 ylndan beri Bakanln yrtmekte olan ve
Dnya Salk rgt Salkl ehirler A yesi Bursa Bykehir Belediyesinin Salkl ehir Projesi kapsamnda hazrlanan sunum ve almalardan
yararlanlmtr.
3.ARATIRMA BULGULARI:
3.1. Salk Kavram ve Salkl ehir Planlamas
Salk, sadece hastaln olmamas durumu deildir; salk fiziksel, zihinsel
ve sosyal esenlik halidir. Dnya Salk rgt artnda (1946) tanmlanm
olan salk kavram, salk politikalarnn sadece salkla ilgili olan profesyonellerin alanna girdii geleneksel inanna kar kmaktadr.
Dolaysyla, genel inann tam tersine salk birok meslein ve temsilciliin merkezi amalarndan biri olmaldr. zellikle ehir planlamas, salkl
bir evre yaratlmas konusunda anahtar bir role sahiptir. Salk insanlarn
u anki yaam kalitesine ynelik bir kavram iken, salk hedefli planlama
gelecek nesillere ynelik bir kavramdr.
93

Sal insanlarn yaam tarzlar ekillendirmekte olup; yaam tarzlar ile
ilgili alnan kararlar ekonomik ve sosyal imkanlar, gelir, eitim ve halkn
etkileim ierisinde olduu evre tarafndan belirlenmektedir.
Sz konusu sosyal, fiziksel ve ekonomik evreyi ekillendiren planlama
almalar ise bunlarn nasl ilediklerini etkilemektedir. Bu da imar, sanayi
ve endstri alanlar, ticaret ve hizmet sektrleri, kamusal tesisler, trafik
altyaps, rekreasyon alanlar, kentsel altyap ve artma sistemlerinin, doa
ve evre korumann yannda yeil alan sisteminin kurulmas gibi pek ok
alan kapsar.
Dolaysyla, tm planlama almalar fiziki planlamann tesinde, kentin
ekonomik yaps, sektrel gelimeler ve evresel deerleri dikkate alan stratejik kararlar yanstmald r.
3.2. Trkiye Salkl Kentler Birlii ve Salkl ehir Projesi
Dnyadaki 6 Dnya Salk rgt Blge Ofisinde, 66 lkede, 220 Dnya
kentinde ve 55 Avrupa kentinde devam eden ve gelien Salkl Kentler
Hareketinin Trkiyede geliebilmesi, benimsenmesi, uygulanabilmesi iin
yasal bir dzenlemeye ihtiya duyulmu ve bu gereklilikten hareketle bu
konuya nem veren kentler bir araya gelerek Salkl Kentler Birliini
kurmulardr.
Bursa Bykehir Belediyesi ise, Dnya Salk rgt Salkl ehirler
Ana 2000 ylnda Trkiyeden ilk ye kabul edilen ehir olmutur. Salkl
Kentler Birliinin kurulmas ile ilgili almalar 2003 ylnda balatlm olup,
ye belediyelere belediyecilik, salk, planlama, evre, konut, ulam, eitim,
gvenlik ve benzeri salkl kent konularyla ilgili tecrbeler, bilgi, belge ve
proje deneyimleri aktarlmaktadr. Salkl Kentler Birlii Trkiyede bu
hareketin glenmesi ve ibirlii asndan kentlerimiz iin ok nemli geliimler salamakta, daha salkl kentler yaratmay hedeflemektedir.
Avrupada, WHO (World Health Organization) Salkl ehir Projesi
4.Aamasl salkl ehir planlamas prensip ve uygulamalarn ana tema
olarak ele almaktadr.
Burada ama, ehir planlama prensiplerinin salkl ehirler yaklam ile
arasnda yakn ilikiler bulunduunu gstermek ve ehir planlamasn yeniden
salk ve hayat kalitesine odaklamaktr.
Bu hedef dorultusunda yrtlen Salkl ehir Projesi ise; ehirde
yaayan ve alan insanlarn fiziki, psikolojik ve evresel refahlarn gelitirmeyi amalayan, kentleri salkl bir kentin niteliklerine ulatrmak zere
yrtlen uzun vadeli bir kalknma projesidir.
Salkl bir kentin nitelikleri ise;
94

Yksek kalitede temiz ve gvenli bir fiziki evre (barmma kalitesi dahildir);
u an istikrarl olan ve uzun vadede de srdrlebilir bir eko sistem;
Gl, karlkl olarak destekleyici ve istismarc olmayan bir toplum;
Hayatlan ve esenliklerini etkileyecek kararlara katlmc ve bu kararlan
kontrol eden bir toplum;
ehrin tm insanlan iin temel ihtiyalarm karlanmas (gda, su, barmma, gelir, gvenlik ve i);
Farkl deneyim ve kaynaklara eriim ve farkl ilikilere, etkileimlere ve
haberleme imkam ans;
ok ynl, canl ve yeniliki bir ehir ekonomisi;
Gemi ile, ehir sakinlerinin kltrel ve biyolojik miras ile ve dier
grup ve bireyler ile balarm aritmimas;
Bahsi geen karakteristikler ile uyumlu ve bu karakteristikleri glendirecek bir yaklam;
Herkesin kullanabilecei optimum seviyede kamu sal ve tbbi hizmetler; ve
Yksek bir salk stats (yksek seviyede pozitif salk ve dk seviyede
hastalk) olarak belirlenmitir.
3.3. DS Salkl ehirler Projesi ve Bursa
Bursann Salkl ehir giriimi, 1994 ylnda Trkiye uygulamas bilgilendirme toplantsna itirak etmesi ile balamtr. 27.01.1998 tarihinde ise,
Bykehir Belediye Meclisi tarafndan Salkl ehirler projesine bavuru
iin karar alnmtr. Proje uygulama ve kabul edilme anlamnda gerekletirilen ilk ciddi almalar 1999 ylnda balamtr.
ncelikle projenin Bursa iin ifade ettii anlam belirlenmi ve proje ynetiminin salanmas iin bir alma grubu oluturulmutur. Proje almalar devam ederken DS ile temas halinde olup, rnek ehir incelemeleri
yaplarak Bursaya uygun bir organizasyon emas oluturulmutur. Tm bu
almalar neticesinde, 5 yllk ehir Salk Uygulama Plan hazrlanm ve
2000 ylnda balayan III.Faz Salkl ehirler A yelik srecimiz boyunca
proje uygulamalar devam etmi olup, 2001 ylnda Polonya/lodz ve Portekiz/
Sexial, 2002 ylnda Hrvatistan/Rijeka, 2003 ylnda Belfast/K.irlanda toplantlarna katlm salanmtr.
Temiz bir evre, dzenli bir altyap, rahat ulam, kltrel ve sosyal aktiviteler gibi zelliklere sahip rnek bir ehir oluturma yolunda gerekletirilen
95

tm almalar, Dnya Salk rgtnn yol gstericilii ve desteiyle daha
da hz kazanm, ehrimizi 2004 ylnda v. Faz yeliine kadar tamtr.
Srdrlebilir kalknma ilkeleri dorultusunda herkes iin kaliteli bir yaam hedefleyen Dnya Salk rgt Salkl ehirler Projesi, ayn hedefleri
tayan Bursa iin byk bir nem tamaktadr.
3.4. Bursa 2020 evre Dzeni Plan almalar
Bursada 19601 yllarda balayan hzl sanayileme ve kentleme hareketleri ile beraberinde gelen hzl g, plansz bir gelimeye neden olmutur. Bu
sebeple, stratejik planlama almalarnn gncellenmesi ve gelitirilmesine
byk nem verilmitir. Bu plansz gelimelerin nne geebilmek iin hazrlanan ve uygulanan 2020 evre Dzeni Plamnda yer alan st lekli strateji
kararlar kentin tm sektr temsilcileri ile birlikte verilmi, alt planlama
blgeleri belirlenmi ve bunlar uygulamalara yn vermitir.
ekil 3.4.1. Bursa 2020 evre Dzeni Plan
Bursa ili snrlarn kapsayan ve sektrelolarak hazrlanan evre dzeni

plannn hedef yl 2020 yldr. Bu plan koruma ve kullanma dengelerini
gzeten Bursann salkl gelimesini hedef alan bir yaklamla stratejik plan
niteliinde hazrlanmtr.
Strateji Plan dahil yaplan tm planlama almalarnda Salkl ehir
Planlamasna ait 12 anahtar sa/k hedefinin aktif olarak yer alm olmasna
zen gsterilmektedir.
12 anahtar salk hedefi belirleyicisi planclar iin kriterler haline getirilmi
olup, bu krtiterler aada yer almaktadr.
96

1. Yaam Tarz:
Daha ekici, gvenli ve kullanl evreler oluturulmas; insanlarn iyerlerine, marketlere, okullara ve dier lokal yerlere yryerek veya bisiklet ile
gitmelerinin tevik edilmesi; ara bamllnn azaltlarak fiziksel aktivitenin
desteklenmesi
2. Sosyal Birlik:
ehir merkezleri, ticaret ve konut alanlarnda sosyal katlm ve btnlemeyi salayan ortak kullanm alanlarnn oluturulmas
3. Olanaklar:
Ticaret imkanlarn ekici klan ve i alannda eitlilii arttran; ayn
zamanda yerel i imkanlarn koruyan ekonomik yenileme stratejileri ile
balantl planlama almalarnn yaplmas ve i imkanlarna ulamda
eitliki strateji izlenmesi
4. Eriim:
Farkl ulam imkanlarnn yaratlmas, zellikle de yaya yolu, bisiklet ve
toplu tama ile yerel tesislere ulamn kolaylatrlmas
5. Beslenme:
Yerel gda retimi iin imkan salanmas; ayn zamanda lokal merkezlerde
bulunan al veri tesislerini eitlendirerek spermarketlere olan bamlln
azaltlmas
6. Gvenlik:
Daha gvenli bir evre iin trafik hznn yavalatlarak yaya ve bisiklet
srclerine ncelik verilmesi, kamu alanlarnda doal bir gzetim yaratacak ve bu sayede korku ve su vakalarn azaltacak planlama almasnn
yaplmas
7. Eitlik:
Sosyal imkanlar ile dk fiyatl barnma olanaklarnn salanmas ve i
imkanlarna eriimin kolaylatrlmas
8. Konut Kalitesi:
Yeterli barnma alan ve buna bal olarak salk, eitim, dinlenme gibi
temel hizmetlerin salanabilmesi iin uygun alanlarn planlanmas
9. Hava Kalitesi:
Kirlilik yaratan sanayi alanlarndan konut alanlarnn ve dier youn nfuslu aktivite alanlarnn ayrlmas; motorlu tat bamllnn azaltlarak
srdrlebilir ulam imkanlarnn arttrlmas
10. Su Kalitesi:
Su ve atk su artma kalitesinin arttrlmas
97

11. Toprak ve Kat Atklar:
Gda retimi iin kullanlabilecek ak alan ve yerel blgelerin korunmas
iin iyi kalitede topraklarn bulunduu tarm alanlarnda inaat yaplmasnn
nlenmesi
12. iklim Dengesi:
Ulam ve inaatlarda kullanlan enerji ve yenilenebilir kaynaklar zerindeki
etkileri ile sera gaz emisyonlarnn azaltlmas; iklim dengesinin bozulmasndan kaynaklanan tehditlerin nlenmesidir.
Tm planlama almalarnn amac; hzl nfus art ve sanayileme sonucunda meydana gelen plansz kent geliimine engelolmak, srdrlebilir
gelimeyi salamak ve yaanabilir mekanlar yaratmaktr. 1/100 000 lekli
2020 evre Dzeni Strateji Plam ise; 2020 ylna kadar srdrlebilir, yaanabilir bir evre yaratlmas, Bursann tarihsel kimliinin korunmas ve ayn
zamanda sektrel geliimini hedeflemektedir.
3.4.1. 1/100 000 evre Dzeni Plan almalar ve 1/25 000 Alt
Blge Planlama almalar erevesinde Yrtlen Projeler
evre Dzeni Plannda Bykehir snrlar dahilinde 6 planlama blgesi
belirlenmitir. Bu alt blgede 1/25.000 lekli nazm planlar hazrlanarak
onaylanmtr.
Bursa 2020 yl 1/100000 lekli evre Dzeni Plam, 6 planlama blgesinde Srdrlebilir, yaanabilir bir evre yaratlmas ile tarmsal, turistik,
tarihsel kimliinin korunmas, koruma kullanma dengesinin salanmas ve
ulusal kalknma politikas kapsamnda sektrel gelime hedeflerine uygun
olarak belirlenen planlama ilkeleri dorultusunda salkl kentsel gelime ve
byme hedeflerini gerekletirmektedir.
ekil 3.4.2. Bursa Alt Blge Planlama Alanlar
98
ekil 3.4.3. Bursa Arazi Kullanm
Bursa Bykehir Belediyesi tarafndan sz konusu planlama ve uygulama

almalar erevesinde pek ok proje yrtlmektedir. Bu projelerden bazlar salkl ehir planlamas ve bu erevede srdrlen Kentsel Dnm
ve Yenileme Projeleri kapsamnda tarihi mirasn korunmas, sosyal ve evresel zelliklerin iyiletirilmesi ve kamusal ak alanlarn arttrlarak halkn
yaam kalitesinin ykseltilmesine ynelik proje almalar srdrlmektedir.
zellikle kentin yeil alan orannn arttrlmas ve dzenlenmesine ynelik
projeler gerekletirilmekte olup; evre kirliliinin nlenmesi, mekansal ve
sosyal kalitenin iyiletirilmesi, fiziksel aktivitelere eriimin kolaylatrlmas
vb. salk hedeflerine ncelikli olarak odaklanmtr.
ekil 3.4.4. Bursa 1/25.000 Merkez Planlama Alan
99

Kamusal ak alanlar toplum salnn korunmas ve gelitirilmesi bakmndan nemli bir role sahiptir. zellikle yeil alanlar pek ok iyiletirmeyi
beraberinde getirir. Bu alanlarda oluturulan rekreasyon, sosyal, kltrel ve
fiziksel aktiviteler sayesinde toplumsal, ekonomik ve evresel zellikler iyilemektedir. Bireyler eitli yollarla fiziksel aktiviteye eriim imkan bularak
rahatlarken, yerel tesislerin geliimi sayesinde yerel ekonomi de gelimekte
ve mekansal ayn zamanda evresel kalite iyilemektedir.
Bursada yer alan ak alanlarn dzenlenmesine ynelik yrtlen en
nemli projelerimizden birisi Kltrpark Salklatma ve Yenileme Projesi ile park alan ok daha dzenli, salkl ve eriilebilir kamusal toplanma
alan haline getirilmi olup, parkn yeil alan oran arttrlarak halkn aktif
yaama katlm salanmtr. Bunun yannda, Merinos Park ve Atatrk
Kongre-Kltr Merkezi Dnm Projesi ile de kente yeni spor, kltr ve
rekreasyon alan kazand r lacaktr. Proje, 2005 yl itibariyle balatlm olup,
hem Bursann en byk park alanlarndan birisi olacak hem de Trkiyenin
sayl kltr merkezlerinden birisi haline gelecektir.
Bunun yannda Nilfer Deresinin evresinde yer alan yeil alann Bursa
halknn kullanmna almasn hedefleyen Nilfer Vadisi Peyzaj Dzenleme Projesi kapsamndaki almalar Belediyemizce balatlm olup, ehir
merkezindeki hava kirliliinin azaltlmasna ynelik gerekletirilecek olan
en nemli projelerimizden birisidir.
Ayrca, tarihi kentsel dokunun korunmas ynnde Belediyemizce yrtlen restorasyon ve yenileme almalar devam etmekte olup, zellikle
Hanlar Blgesinin tarihi dokusunun korunmasn hedefleyen dzenleme ve
yenileme almalarna nem verilmektedir. Tm almalar, hanlarn restorasyonu yannda, evresindeki arpk yaplamann temizlenerek dokunun
daha iyi alglanmasn amalamaktadr.
Bunun yannda, Emirsultan Kentsel Dnm Projesi ile Emirsultan
Camii ve evresinde yer alan tarihi dokunun korunmas ve daha dzenli bir
mahalle haline getirilmesi hedeflenmekte olup, blge halk ile grmeler
projenin ekillenmesi bakmndan devam etmektedir.
evre kirlilii yaratan ar sanayi alanlarnn kentin dna kaydrlmas
iin uygulanmas planlanan projelerden bir dieri ise Derici/er Kentsel Dnm Projesidir. Proje ile birlikte, kent merkezinde kirlilik yaratan sanayi
yaplarnn temizlenerek farkl fonksiyonlar yklenmesi yoluyla daha salkl
bir kent paras haline getirilmesi hedeflenmektedir.
Yine, kent merkezinde evresel ve grsel kirlilik yaratan Santral Garaj
Alam, Kentsel Dnm Projesi ile dzenlenmekte olup, 2008 yl itibariyle
Bursa Halk yeni bir meydana kavuacaktr.
100
ekil 3.4.5. Santral Garaj Kent Meydan, 2008
ekil 3.4.6. Kltrpark, 2007
Tm bu projeler kapsamnda; ara bamllnn azaltlmas ve yaya ncelikli kullanrnn arttrlmas iin yaya ve bisiklet yollarnn kullanmn tevik
eden kentsel tasarm elerinin kullanlmasna zen gsterilmektedir.
Ayrca, yaya ncelikli kullanm destekleyen btnleik ulam sisteminin
bir paras olarak Rayl Sistem gelitirilmitir. Youn yerleim alanlarnn,
merkez ve sanayi ilikilerinin salanmasnda etkin bir alternatif olmutur.
Ancak, hzl nfus art ile birlikte ulam gereksinimlerinin de art
trafik sorununu bytmtr. zellikle Ankara-izmir, Bursa-Mudanya,
Bursa-Yalova karayollar ehirleraras trafie hizmet etmekle kalmayp, kent
ii ulamn da saland bir yol konumuna gelmitir. Bu sebeple trafikteki
zaman kaybnn azaltlmas ve yeil alan miktarnn arttrlmasna ynelik
101

kavak dzenleme projeleri gerekletirilmi ve ulam, planlama stratejilerinin nemli bir paras haline gelmitir.
4. SONU
Modern ve salkl bir ehir oluturma yolunda Bursa Bykehir Belediyesince yrtlen almalar Dnya Salk rgtnn prensipleri ve
desteiyle hz kazanmtr.
Salkl ve srdrlebilir kentler yaratmak iin; Salkl ehir Planlamas
prensiplerinin yerel ynetimlerce benimsenmesi, bu konuda halkn bilinlendirilmesine ynelik almalarn yaplmas, yerel salk gstergelerinin tespit
edilmesi ve toplumsal katlm, eitlik, sektrler aras ibirlii ve srdrlebilirlii temel alan projelerin gelitirilmesi gerekmektedir.
Dolaysyla, Bursa Bykehir Belediyesince, tarihi mirasn korunmas, sosyal ve evresel zelliklerin iyiletirilmesi ve kamusal ak alanlarn arttrlarak
halkn yaam kalitesinin ykseltilmesine ynelik almalar srdrlmekte
olup, ayn hedefleri tayan Dnya Salk rgt Salkl ehirler Projesi
Bursa iin byk nem tamaktadr.
Bursa kentinin daha salkl, ada, srdrlebilir, tarihi ve geleneksel
deerlerini koruyan bir kent haline getirilmesi, yani Salkl ehir Olma
Yolunda oluturulan vizyon, plan ve stratejilere bal olarak almalarn
hedefleri, sreci, ortaklar, beklentileri belirlenmi ve uygulamaya geirilmi
olup, almalar devam etmektedir.
KAYNAKLAR
BURSA BUYUKEHiR BELEDiYESi, 2005. Salkl Bursa iin Vizyonumuz ve
Planlarmz , Dnya Salk rgt Salkl ehirler Projesi IV.Faz (2003-2007)
BARTON, H. TSOROU, C. 2006. Salkl ehir Planlamas
FiDAN, N. 2003-2007. Trkiye Salkl Kentler Birlii Bakanl, Proje Koordinasyonu ve Birlik Mdrl adna yaplan tm almalar
SEMEN, S. 2007. Trkiye Salkl Kentler Birlii ve Bursa Bykehir Belediyesi,
ubatEyll 2007, Sunum almalar
102

KENT PLANLAMASINDA STLENLMES GEREKEN YETK
AISINDAN PEYZAJ MMARLARININ ROL VE NEM
r. Gr. Dr. Sema KARAGLER, r. Gr. Pnar KARAKA
Yeditepe niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, Mimarlk Blm,
34755, stanbul
Tel: (216) 5780926, Fax: (216) 5780863, e-mail: skaraguler@yeditepe.edu.tr
Yeditepe niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, Peyzaj Mimarl Blm,
34755, stanbul
Tel: (216) 5780067, Fax: (216) 5780863, e-mail: pkarakas@yeditepe.edu.tr
ZET
Kentler, belli bir nfusa ynelik konut alanlar, alma ve hizmet alanlar
ile sosyal donat alanlarn ieren bir yerleim alanlar btndr. Bu alanlarn
arazi kullanm kararlarnn belirlenmesi amacyla hazrlanan imar planlar,
gnmze kadar olan sre ierisinde ehircilik disiplini erevesinde ele
alnmtr.
mar planlarnn ou zaman kentlerin salkl gelimesinde zellikle de
ak ve yeil alanlarn kent iindeki ilevlerini yerine getirebilmesi asndan
baarl olmad grlmektedir. Bu durumun doal olarak ekonomik, sosyal,
kltrel, politik vs. gibi nedenleri olsa da en nemli nedeni; imar planlarnn
yapm ve ynetimi srasnda eitli disiplinlerin zellikle de tm dnyada
nemi ve sorumluluklar giderek artan ve gelien Peyzaj Mimarlnn konuya
katlmndaki eksikliklerdir.
Bu bildiride, kentlerin fiziksel planlamas srecinde farkl disiplinlerin
birarada almasnn uygulanabilir planlarn retilmesi ve kabul zerinde
durularak, Peyzaj Mimarlarnn her lekteki kentsel planlama almalarnda
grev almasnn nemi ortaya konulmaktadr.
ANAHTAR KELMELER: Yerel Ynetimler, mar Planlar, Peyzaj Mimarl, Kent Planlamas.
103

ABSTRACT:
Cities are the settlement areas as a whole that consist of residential areas,
work areas, service areas and social facility areas for a particular population.
The construction plans that are prepared to determine the decisions of land
use of these areas have been considered within the frame of urbanism in the
process up to today.
Most of the time, in the developing of healthy cities it has been seen
that the construction plans had not been successful, especially in terms of
fulfilling the functions of open spaces within the cities. Even though this
situation naturally has economic, social, cultural, political etc. reasons but
the most important reason is the deficiency of the participation of the various
disciplines to the construction plans during the preparation and management of them; especially Landscape Architecture which has increasing and
developing importance and responsibility worldwide.
This paper stresses the significance of different disciplines working together
in the process of the physical planning of the cities in the production and
acceptance of applicable plans; and the importance of Landscape Architects
taking role in every scale of urban planning studies.
KEYWORDS: Local Governments, Construction Plans, Landscape Architecture, Urban Planning,
104

Bir kentsel alana ait imar planlar, gerek zerinde yap yaplacak parselleri,
gerekse de yap yaplamayacak ak alan ve yeil alan parsellerini dzenler.
Bir imar plannda nasl; her yap parselinde ina edilecek yap ya da yap
komplekslerinin projelendirilmesi iin uyulmas gerekli yaplama koullar,
imar durumu ad altnda dzenlenecek belgelere baz olacak ekilde belirtiliyorsa, yeil alan olarak ayrlm park, ocuk oyun alanlar, rekreasyon alanlar,
piknik alanlar, hayvanat bahesi, tarm alanlar, vb. gibi ak ve yeil alan
parsellerine ait peyzaj projelerinin yapmnda uyulmas gerekli dzenleme
koullarnn belirtilmesi zellikle gerekmektedir.
rnein; park fonksiyonuna ayrlm bir alann uygulama imar plan zerinde iine park yazlarak braklmas, o parkn hangi yeil younlukta, hangi
tip bitkilendirme ile, hangi sert zemin oranlarna gre, hangi nitelik ve tipte
yaplaca, hangi basit yaplar ierecei ya da iermeyecei gibi koullarnn
belirlenmedii anlamna gelir. mar planlarnn raporlarnda ya da plan notlarnda bu konuda bir takm aklamalar yaplabilinmekle birlikte, bunlar plan
genelinde yazldndan parsel ve yerel uygulama baznda greceli farkllklar
getiremedii gibi, plan mellifleri iinde peyzaj mimarlarnn yer almamas
nedeniyle, ou zaman peyzaj mimarl disiplininin temel prensipleri erevesinde de ele alnamamaktadr. Bu durumda her trl yeil ve ak alanlara
giren parseller iin yaplacak peyzaj projelerine temel olan peyzaj uygulama
koullar, o parsellere ait imar durumu belgelerinde belirtilememekte olup,
yaplacak peyzaj projeleri dayanaksz kalmakta ve imar plan ile btnleememektedir.
Oysa ki, nazm ve uygulama imar planlarnda her fonksiyondaki ak ve
yeil alanlara giren parseller iine yukarda belirtilen peyzaj dzenleme koullar yazldnda, bu parseller iin yaplacak peyzaj projelerinin onaynda
sz konusu koullara uygunluk aranmak durumunda kalnacaktr. Bu koullar ise, o parsel iin hazrlanan imar durumu belgesi zerinde belirtilmi
olacaktr. Ancak, burada imarkelimesi daha ok bina ve inaat anlamlarn
artrabilecei
iin peyzaj projesi yaplmas gereken bu parsellere verilecek belgenin imar
durumu yerine peyzaj uygulama durumu ad altnda verilmesi daha gereki olacaktr. yle ki uygulama imar planlarna uygun Peyzaj Uygulama
Durumu belgesi alnmadan peyzaj projesi onamas yaplamaz olmaldr.
Ayrca, her lekteki imar planlarnn kentsel bir peyzaj btnl ierisinde
ele alnmas gerei de tm planlamaclarca bilinen bir gerektir. Bu nedenle,
kentsel alanlarda peyzaj planlamasnn gerei ak ve yeil alanlarn plan alan
iindeki yksek orannn nemi ile de aklanabilir. Bir imar plannda eitli
fonksiyonlarda olabilen tm ak ve yeil alanlarn planlama alan ierisindeki
yzdesi ise, aadaki tablodan da grlecei gibi olduka yksektir.
105

Tablo 1. Bir semt yerleim birimi planlamasnda konut alanlar ile donat alanlarnn
oran
ehircilik uygulamalarnda, bir yerleim alannda yerleim birimine ve

zelliklerine gre deimekle birlikte ortalama 25-40 m2 konut alan ayrld
grlmektedir. (1) Bu duruma gre, tm konut alanlarnn toplam yerleim
alan iindeki orannn yukardaki tablodan da grlecei gibi %50 dolaylarnda
olmas, planlamada rasyonellik kazandrmaktadr. (2) Bu anlaya gre, 200000
nfuslu bir kent birimi planlamasnda; toplam konut alanlar 600 ha (200000
kii x 30 m2/kii) olup, bu alanlar tm kentsel yerleim alannn %50sini oluturmakta ve dier %50 oranndaki donat alanlar da 600 ha olacaktr. Dier taraftan, mevcut ehircilik uygulamalarnda kii bana den bir kentsel yeil alan
10m2den 40m2 ye kadar deiim gsterebildiine (3) ve ehircilik ilkelerince
20 m2 -50 m2 arasnda olmas uygun grldne gre (4), (5) ; lkemiz koullarnda 10m2/kii olan bakanlk standardnn olmas gereken minimum orana
ykseltilmesi hedeflenebilir. Dolaysiyle , 20m2/kii zerinden hesaplandnda
dahi, 400 ha (200000 x 20) kentsel yeil alan gerekli olacaktr.Bu durum, 1200
halk kentsel yerleim alannn minimum 400 ha yeil alan olacak demektir.
Bu alan da yerleim alannn %30unu (400/1200) oluturur.
Bu yaklam, mcavir alan dediimiz kentin siyasi snrlar ile yerleik alanlar
arasndaki ksmen gelimeye ynelik, daha ok tarmsal olan krsal arlkl ak
ve yeil alanlar dnda tutmaktadr. Bykl her yerleime gre deien bu
mcavir alanlar da gz nne alndnda ise, kentlerin idari snrlar iinde kalan
alanlarda ve nfusu milyonlara ulaan metropoliten alanlarda, yeil ve imar d
ak alanlarn planlamadaki orannn yukarda yaklak olarak hesaplanan kent
iindeki yeil alan oran olan %30un ok daha zerine kaca aktr.
Yine doaldr ki; bir metropoliten alanda yer almas gereken milli parklar, fuar
ve sergi alanlar, botanik baheleri, arboretumlar, hayvanat baheleri, yeil kuak
vb. gibi aktif ya da pasif tm yeil alanlarn metropoliten nazm plan iindeki
oran, kent ii yeil alan oran olan %30dan ok daha byk olacaktr. Bu
106

nedenle, Bir metropolde en azndan kii bana den yeil alan mitarnn kent
ii yerleim birimlerindeki gibi 20 - 40 m2 deil; Londra, Paris, Stockholmdaki
gibi 40 m2nin de stnde olmas gerektii grlmektedir.
Kentsel tasarmda, 1/1000 lekli uygulama imar planlarndaki konut parsellerinin bahe ve ak alanlar da gsterilmekle birlikte, bu alanlar kent iindeki
yeil alan standard dnda tutulup, konut alanlar iinde yer alr. Ancak, kent
peyzaj asnda byk rol oynar. Dolaysyla, uygulama imar planlarnda, peyzaj
belirleyen alan oran olarak baktmzda yukarda belirttiimiz % 30 orannn,
yine olduka stne klacaktr.
rnein; uygulama imar plannda konut alanlar iinde ortalama TAKS
%50 (%100n altnda olmak zorunda olup, %50nin stnde olursa youn
yerleim saylr) olarak belirtildii varsaylrsa, konut parsellerinin toplam
olan Net konut alanlarnn %50si de, zerinde inaat yaplmayan peyzaj etkin
ak ve yeil arlkl alanlar olabilmektedir. Bu durumda, yukarda verdiimiz
200.000 kiilik kentsel yerleim biriminde ayrlan (0.50 x 600 ha konut alan)
konut alan iinde peyzaj planlamas gerektiren 300 halk bir alan sz konusu
olacaktr. Bu alanlar daha nce belirttiimiz 200.000 nfuslu yerleim birimindeki 400 halk yeil alana eklediimizde 700 halk bir kentsel peyzaj alan
oluabilecektir. Dolaysyla bu alanlarn, kentsel planlama alanna oran yaklak
%60 (700/1200) gibi bir rakama ulaacaktr. Bu durumda, sz konusu uygulama
imar plan alan iinde %60 civarnda kentsel peyzaj planlamasna dnk alan
yer alabildii sylenebilir.
Buraya kadar yaplan aklamalar, yeil alanlarn planlama alan iersindeki
orannn bir kentsel alanda min. %30, konut baheleri ve mcavir alanlar ile
birlikte %60n da zerine kabileceini; metropoliten alanda ise, alt yerleim
birimleri olan dier kentsel yerleim birimlerine gre artan yeil alan standard
sonucu, %50yi de aabileceini ortaya koymaktadr. (Bkz: ekil 1)

ekil 1. mar Plan iinde peyzaja ynelik alanlarn oran.
107

Sonu olarak, kentsel planlama alannn %50sini aan kentsel yeil ve
ak alanlarn, imar planlar iinde plan kararlar verilirken, gerekli peyzaj
mimarl disiplininin plan mellifliinde yer almas ve plan yapm sorumluluuna ortak olmas kesinlikle ve ivedilikle gerekmektedir. Bu gereksinim
imar planlarnn salkl yapmnda ve srdrlebilirliinin salanmasnda
en temel aralardan biri olacaktr.
mar planlarnn yapmnda ehir planclar yannda bir ok farkl disiplinlerden oluan bir ekip almas szkonusu ise de; yukardaki aklamalarda
da belirtildii gibi, peyzaj mimarl disiplininin plan yapmndaki rol,
yalnzca plan kararlarnn belirlenmesindeki katks asndan deil, plan
zerindeki ifade ve anlatm tekniine olan gereksinime kadar varan bir
nem tamaktadr.
Bu durumda, bir imar plan onanmaya sunulurken zerindeki mellif
imza ya da imzalarn yalnzca ehir planclarna ait olmas yeterli olmamal,
yukarda belirtilen sorumluluun paylalmas asndan peyzaj mimarlar
imzalarnn da dier plan mellif imzalarna ortak olarak imar plannda yer
almas koulu aranmaldr. Dolaysiyla, gerek metropoliten alan nazm plan,
gerek nazm imar plan, gerekse de uygulama imar plannda kentsel bir yeil
alan an ieren peyzaj btnlnn salanmas, peyzaj projesi yaplacak
alanlarn uygulama koullarnan konmas gibi konular peyzaj mimarl disiplini ve sorumluluu dorultusunda olabilecektir.
Bu yaklam ile; imar planlarnda ayrlan her trl yeil fonksiyonlu ak
alanlar planda belirtilen amalara uygun olarak dzenlenebildii gibi, uygulamadan sonra srdrlebilirlik de kazanacak, plan btnnde yaplama
ile oluan kombinasyonda denge salanm olacaktr.
Konu, aadaki rnek sorgulamalarla daha da iyi vurgulanabilir:
- mar planlarnda park olarak ayrlan alanlarn bir trl uygulamaya geememesinde, gese de srdrlebilir olamamasnda imar planlarnda koul
getirilmemi uygun bitkilendirme eksikliinin pay byk deil mi?
- rnein; stanbul Demokrasi Park rneinde olduu gibi, kent ii planl
yeil alanlarn planlarda amaland ynde ve verimlilikte kullanlamamasnn nedenleri iinde peyzaj mimarl ynnden gerekenlerin yaplmamasnn
rol yok mu?
-stanbul Boazii mar Plannda ayrlm olan tarm alanlarnn deerlendirilmesinde peyzaj mimarl bak as gerekli deil mi?
- mar planlarnda gsterilen jeolojik sakncal alanlar iin, imar hakk
almamas karsnda verilecek planlama kararlarnda, her trl arazi dzenlemesi, bitkilendirme, drenaj vb..yollarla nasl nlemler getirilecei ve
deerlendirilecei konularna peyzaj mimarl bilinci ile yaklalmasnn
nemi yok mu?
108

- Bir kentin Nazm mar Plan ya da bir metropoln Metropoliten Nazm
Plannda kentin ak ve yeil alan karakterinin kararlar verilirken, nasl bir
peyzaj btnl salanaca ve bu btnln hangi peyzaj nlemleri ile
korunaca ve srdrlecei konularnn, peyzaj mimarl disiplini erevesinde zmlenmesi gerekli deil midir?
- Gnmzde giderek artan tarihi, doal, arkeolojik,ekolojik koruma
bilinci erevesinde yaplmakta olan Koruma Amal mar Planlarnn,
peyzaj mimarl disiplininin ilke ve ltlerine gre ynlendirilmesi, evre
korumasnn planlama ile salanmasnda temel anlay olmamal mdr?
Yukardaki gibi benzer sorulara verilecek cevaplar, ehirlerin planlanmasnda ehircilik ve mimarlk yannda peyzaj mimarl disiplini birlikteliinin plan
melliflii asndan yasa ve ynetmeliklere yanstlmasnn salanmasna
ynelik olarak verilebilecektir.
KAYNAKLAR:
(1) etiner, A.,1979. ehir Planlamasnda alma Yntemleri ve fade Teknikleri.
T, Mimarlk Fak. Bask Atlyesi, Sayfa 116., stanbul.
(2) Karagler, S., 2003. zel Orman Alanlarnda Yaplama , Mimar st. Dergisi,
No: 9, Mimarlar Odas Yayn, Sayfa 99, Satr (12-15), stanbul.
(3) Karagler, S., 1994. Yaplama Sonucu Azalan Yeil Alanlarn Dourduu Sakncalarn Giderilmesi iin Bina zerindeki Bitki Kullanm, Doktora tezi, Fen Bilimleri
Enstits, T, Sayfa 21, stanbul.
(4) etiner, A.,1979. A.G.E (1), Sayfa 238, Satr 15, stanbul.
(5) Pamay, B., 1979. Park Bahe ve Peyzaj Mimarisi, Sayfa 31, stanbul.
109
***05636.
,&/54&-,*34"-%/.
0UVSVN#BLBO
5BOFS:;(& OBBU.IFOEJTMFSJ0EBT
&EB"5"$&:-"/$BOBO,65-6
:FSFM:OFUJNMFSJO,FOUTFM%ON1SPKFMFSJOEFLJ:FULJ,BSNBBT
&MNBT&3%0"/'JMJ[",-"/0-6
,FOUTFM%ON4SFDJOEF,FOU,JNMJJ"OLBSBSOFJ
"CEVMMBI:*-.";:BWV[#0;,635
5SLJZFhEF5PQMV,POVU6ZHVMBNBMBSOB&MFUJSFM#JS#BL,UBIZB5PQMV,POVU
6ZHVMBNBTSOFJ
.VTUBGB:&/
"EBOBhEB:FSFM:OFUJNMFSWF,FOUTFM%ON1SPKFMFSJ

YEREL YNETM KAVRAMI VE
KENTSEL DNM PROJELERNDE YETK KARMAASI
Eda ATA CEYLAN, Aye Canan KUTLU
Kkekmece Belediye Bakanl, 411 07 58, cactaseda@hotmail.com
Kkekmece Belediye Bakanl, 411 07 55, canankut@gmail.com
GR
Ynetim kavram kii ya da kurumlar aras ilikilerin ibirlii erevesinde,
elde var olan tm kaynaklarn uyumlu ve sistematik bir biimde kullanlarak,
ayrca taraflarn birbirinden haberli olmas salanarak, devam ettirilmesi
gereken bir sretir. Bu sre gerek merkezi ynetim olsun gerekse de yerel
ynetim olsun farkl grev kstlamalar erevesinde ayn aba ve faaliyetleri
kapsar. Bugne kadar daha snrl grev alanna sahip olan yerel ynetimler,
gnmzde daha geni yetkiye sahiptirler. Bu noktada yerellemeyle birlikte
merkezi ynetimin sorumluluk ve yetkilerinin yerel ynetimlere aktarlmasyla, byk lekli proje ortaklklarnda da yerel ynetimlerin rol artmtr.
zellikle yerel ynetimler vizyon projelerinde, donatldklar yetkilerle hareket ederek, merkezi ynetim ile zel sektrn ya da yerli ve yabanc sermaye
sahipleri arasnda kpr olmakla kalmayp, bu projelerin denetleyici ya da
yrtc rollerini stlenmektedirler.
Kentlerde yaanan hzl ehirlemenin ve gn, ehrin farkl niteliksel
zelliklere sahip blgelerinde yaratt; fiziksel ve sosyal kntnn yenilenerek, ihtiyaca cevap veren kent paralar haline getirmeyi ama edinen
kentsel dnm olgusu, son gnlerde yerel ynetimin ve merkezi ynetimin
gndemine girmitir. Kentsel dnm proje alanlarnn seiminde, projenin
oluturulmasnda ya da uygulanma srecine altlk olabilecek yasal bir dzenlemenin olmay, mevcut yasalarn kentsel dnm ile ilgili hkmleri
dorultusunda hazrlanan proje srelerinde yetki karmaasnn yaand ve
sz konusu yasalarn ilgili maddelerinin yetersiz kald grlmektedir.
1. YEREL YNETMLER, YERELLEME VE ORTAKLIKLAR
1.1. Ynetim Kavram
Kamu ynetimi ve yerel ynetim gibi kavramlar kapsayan ynetim kavram; bir btn ve sistem ilikisini ifade eder. Ynetim, birden ok anlam
tayan bir kavramdr. Ynetim; kimi kez rgt (tekilat), kimi kez ynetsel
etkinlikler (idari faaliyetler), kimi kez de ynetme (sevk ve idare) anlamnda
kullanlmaktadr.
113

Ynetim kavramnn farkl tanmlamalar olmasna karn, her tanmn
kendine zg bir takm eksiklikleri de bulunmaktadr. rnein; ynetim bir
grup insan belirlenmi amalara doru ynlendirme, aralarndaki ibirlii ve
koordinasyonu salama abalarnn toplamdr eklinde yaplan bir tanm
veya ynetim, baka insanlar vastasyla i grme ve belirlenen hedeflere
ulama srelerinden oluur(Tosun, 1990) biimindeki bir tanm ynetimi
sadece insan vastasyla i grme ve belirlenen hedeflere ulama eklinde
tanmlar. Oysaki ynetim, insanlar olabildiince etkili ve verimli kullanmak
kayd ile kullanma hazr tm kaynaklar da amalar dorultusunda ynetmek
zorundadr.
Gzbyk ve Akllolunun (1992)de belirttii gibi ynetim, belli bir
amacn gerekletirilmesi iin bireylerin ibirlii yapmalardr. Ancak bu
tanmdan sadece ynetimin rgtlenmek olduu karlmamaldr. nk
ynetim; rgtn ilerliini salayacak kaynaklarn bir araya getirilmesini,
kordinasyon salanmasn, izlenecek yntemleri ve denetimi de ierir. Bu
bak as, ynetim olgusunun hem kamu kesimi hem de zel kesim iin
geerli olduunu gstermektedir.
1.1.1. Ynetim srecinin nitelikleri
Yukardaki aklamalar nda ynetim srecinin bir veya birden fazla
amac gerekletirmeye ynelik olduunu grmekteyiz. Bu amalar gerekletirmek iin yaplan tm iler ve tm faaliyetler ynetim srecini oluturur.
Ynetimin gerekleebilmesi iin; yneten ve ynetilenler kavramlarnn
yannda ibirliinin de mevcut olmas gerekir. Ynetici ve ynetilenler arasndaki karlkl iletiim ve etkileim olmak zorundadr. Eren (1991) ve Tosun
(1990 )da belirtildii gibi, ynetim srecinin niteliklerinin en nemlisi, bir
koordinasyon (uyumlatrma) sreci olduudur. znde, eldeki kaynaklar,
olanaklar ve zaman en ekonomik ekilde ve en fazla fayday salayacak biimde kullanmak yatar. Bir veya birden fazla ama iin ibirlii yapan bireyler
veya birimler arasndaki ilikilerin, aba ve faaliyetlerin etkin, verimli ve
rasyonel olabilmeleri iin zt ynlerde yol almamalar, uyumlu ve programl
bir biimde gerekletirilmesi ve devam ettirilmesi gerekmektedir.
1.2. lkemizde Yerel Ynetim Sreci Yerelleme
Dnyada olduu gibi Trkiyede de yerelleme ynndeki genel eilim
kamu ynetiminin temel ilkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda
Kanun Tasars Belediye Kanunu, Bykehir Belediyesi Kanunu ve l
zel daresi Kanunu gibi yerel ynetimlere ilikin kanunlarla da karmza
kmaktadr. Sz konusu dzenlemelere Trk kamu ynetiminde ciddi deiiklikler ve dnmler ngrlmektedir. Dzenlemeler sonucunda, genel grevli olan merkezi ynetimin zel grevli hale gelmesi, imdiye kadar
snrl grev alanna sahip yerel ynetimlerin ise genel grevli hale gelmesi
114

ngrlmektedir.
Trk kamu ynetimi, merkezi ve yerel ynetim ilkeleri erevesinde yaplandrlmtr. Merkezi ve yerel ynetimler hizmet sunumunda, Anayasada
belirlenen grev ve yetkiler dorultusunda hareket etmektedirler. Bu dorultuda kimi hizmetler yerel ynetimler tarafndan gerekletirilirken, kimi
hizmetler de merkezi ynetim tarafndan yerine getirilmektedir. Gnmzde
deien kamu ynetimi anlay; gnlllk, katlmclk, zerklik, effaflk,
oulculuk ve yerelleme gibi ilke ve uygulamalar ne karmaktadr. Yerelleme ile birlikte merkezi ynetimin grev ve fonksiyonlarnn nemli bir
blmnn yerel ynetimlere devredilmesi sz konusu olmakta, kaynaklarn
daha etkin ve verimli kullanm, yerel demokrasinin glendirilmesi, zgrln gelitirilmesi, katlmn ve temsilin salanmas, yerel gereksinimlere daha
iyi yant verilmesi, merkezi ynetimin yknn azaltlarak etkin ve verimli
hizmet sunar hale getirilmesi amalanmaktadr. Ancak bu noktada, Hseyin
Gl, Songl Sallan Gl ve Dilek Memionun Kentsel Yoksulluk ve Yerel
Ynetiim makalesinde ele ald gibi merkezi ynetim, yerel ynetimler ve
metropolitan alanlardaki yerel ynetim birimleri arasndaki grev, sorumluluk ve kaynak dalm, hizmet sunumunda; etkinlik, verimlilik, eitlilik
ve tasarruf ilkeleri kadar, hizmet sunum leinde; toplumsal, mali adalet,
siyasal hesap verebilirlilik, demokratik katlm ve yerindelik gibi ilkelerle de
dikkate alnmak durumundadr.
Yerelleme ile birlikte genel grevli haline gelen yerel ynetimler, kendi
kaynaklar dorultusunda proje retmekte yetersiz kalmalar, baka alternatif
ortaklklar kurma yoluna gitmeyi ortaya karmtr. Kentsel hizmet alanlar
yaratmada ya da prestij projelerinde olsun yerel ynetimler aras ibirlikleri
ve zel sektr ortaklklar kurulmaktadr.
1.3. Ortaklklar
1.3.1. Yerel ynetimler aras ibirlii nedenleri
Gnmz hareketli toplumlarnda ve zellikle metropol alanlarda, insanlar
bir belediyenin snrlar iinde oturmakta, baka belediyenin snrlar iinde
almakta ve dier bir belediye snrlar iinde alveri yapmakta ya da
kltrel bir etkinlie katlmaktadr. Bu ilikiler a ise belediyelerle ortaklaa
zm bulmay gerektiren sorunlar yaratmaktadr. (Yerel Ynetimler Aras
birlii / Yerel Ynetimin Gelitirilmesi Program El Kitaplar Dizisi (TOK)).
Ayrca ulam ve iletiim aralarnn hzl gelimesi, altyap hizmetleri ve evre
sorunlar gibi blgesel st lekte koordinasyon ve kurulular aras ibirliini
gerektiren hizmetler, btn dnyada yaanan kreselleme; lkeler ve kentler
arasndaki ekonomik, sosyal ve kltrel ilikileri gelitirmi olup lkelerin
ve kentlerin bamlln arttrmtr. Bu durum da gerek lke ynetimleri,
gerekse kent ynetimleri arasnda ibirlii yapmay, ortak almay, karlkl
115

bilgi ve deney alveriinde bulunmay zorunlu hale getirmitir.
1.3.2. Yerel ynetim/zel sektr ortaklklar nedenleri
1980 sonrasnda kresellemenin yeni dinamikleri, sermayenin artan hareketlilii, sanayisizleme ve ekonominin yeniden yaplanmasnn sonularnn
en belirgin biimde ortaya kt alanlar kentler ve zellikle metropoller
olmutur. Bu ekonomik ynden yaplanma sreci iinde, bir nceki dnemde
hakim durumda olan kentler/blgeler dler yaarken, yeni kentler ykselie gemilerdir. Krizin yaand alanlar da lek olarak birbirinden farkllklar
sergilemilerdir. Kimi zaman bir kent, kimi zaman bir kent merkezi ya da
daha byk lekte blgeler krizden etkilenen alanlar olarak belirmilerdir.
Bu duruma 1980 sonrasnda merkezi-yerel ynetim ilikilerinin de yeniden
yaplanmas ve kentlerin ekonomik problemlerle ba etme konusunda merkezi
ynetimin gittike azalan maddi destei karsndaki yalnzlklar da eklenince
krizden k yollar bulmak kentler iin kanlmaz olmutur. (Kamu-zel
Sektr Ortaklklar ve Ynetiim / Dilek zdemir)
Bu sre iinde, sermayenin hareketliliinin giderek hzlanmas karsnda,
yerel ynetimler iinde bulunduklar finansal kaynak skntsndan kurtulabilmek ve sermaye yatrmlarn ekebilmek iin, giriimci rol stlenmilerdir.
Hem kentsel ekonomileri yeniden canlandrma gereklilii, hem de gittike
artan rekabet ortam, bu sorunlar ile baa kabilmek iin yerel ynetimlerin
yeni politikalar ve stratejiler benimsemelerini gerektirmitir. Merkezi ynetimin gl desteini kaybeden yerel ynetimler iin zel sektr ile yaplan
ibirlikleri yeni bir k noktas olarak ortaya kmtr.
2. KENTSEL DNM PROJELER / ORTAKLIKLAR VE YASAL
DZENLEMELER
2.1. Kentsel Dnm Projelerinin Ortaya k
Kentsel dnm projeleri kapsamnda uygulanan kamu sektr ile yaplan ortaklklar lkemiz iin olduka yeni bir kavramdr. zellikle yerel halk
temsilcileri, bask gruplar, sivil toplum kurulular, yar-kamusal kurumlar ve
niversiteler gibi pek ok aktrl/paydal ynetiim uygulamalarnn henz
yeterince etkin ve verimli bir ekilde oluturulamad gzlemlenmektedir.
Yerel ynetimin zel sektrle ortak olarak projeler gerekletirmek; iinde
bulunduu ekonomik, politik ve sosyal koullar kadar, yerel ynetimin kendi vizyonu erevesinde belirledii stratejilerle de yakndan ilgilidir. Derin
blgesel eitsizliklerin bulunduu lkemizde sadece lkenin dousu ve bats
deil, metropoliten alanlarn iinde ve ya eperinde konumlanmak bile bir
yerel ynetimin zel sektr ile yapt ortaklklarn niteliini etkileyebilmektedir.
1980 sonrasnda uygulanan yeni liberal politikalar Trkiye iin bir dnm
noktas olduu kadar, yerel ynetimler asndan da birok ilki iinde barnd-
116

ran bir dnem olmutur. Bu erevede, 1984ten balayarak stanbul, Ankara
ve zmir gibi metropolitan kentlerde nemli dnmler ortaya kmtr.
En kkl dnmler stanbulda yaanmtr. 1984-1990 yllar arasnda
uygulanan projelere baktmzda, kamu-zel sektr, kamu-kamu sektr
ya da zel-zel sektr gibi ortaklklardan olutuu grlmektedir. Ancak,
bunlarn byk bir blm ok paydal, katlmc, srdrlebilir, effaf ve
ak dnm projeleri olmaktan ok, btncl plan kararlarndan bamsz,
proje baznda, noktasal gelien rnekler olarak ortaya kmlardr.
2.2. Yasal Dzenlemeler
1990lardan sonra dnyada ok tartlan ve ele alnan bir konu olan kentsel
dnm olgusu, hzl ehirlemenin ve gn, ehrin farkl niteliksel zelliklere sahip blgelerinde yaratt; fiziksel ve sosyal kntnn yenilenerek,
ihtiyaca cevap veren kent paralar haline getirmeyi ama edinen sorunlara
bir zm yolu olarak yerel ynetimlerin gndemine dmtr. Anlam ve
ierik bakmndan bir kavram kargaas yaasa da; kentsel dnm, plansz
yaplaan alanlarn yaam kalitesini iyiletirmek, eski kent merkezlerini ve
tarihsel dokuya sahip blgeleri yeniden canlandrmak, fonksiyonelliini
yitiren sanayi alanlarn ilevlendirmek ve afet riski tayan yerleimleri
salklatrmak iin bir ara olarak grlmektedir. Dolaysyla bu noktada
kentsel projeler uygulama aamasna geldiinde birok problemde ortaya
kmaktadr. Disiplinler aras bir organizasyonun eksikliinin yannda standart, kapsaml ve yetkilerin net belirlendii bir yasal dzenlemenin olmay
da uygulama srecinde yaanan yetki karmaas sorunlarn tetiklemektedir.
Kentsel dnm; ierisinde deiimi ve canlandrmay barndran dinamik
bir yap olmasnda dolay mlkiyet ilikilerinin de yeniden kurulmasn salayan bir kavramdr. Yani bu da kurumlar aras iletiimi ve bilgi paylamn
zorunlu klmaktadr. Ancak mevcuttaki kentsel dnm ile ilgili hkmleri
ieren yasalara bakldnda kentsel dnm uygulamalar esnasnda karlalan zel malik problemlerinin zlemedii bilinmektedir. Yrrlkteki
ilgili yasalar;
1. 3194 sayl mar Yasas, (18. Maddesi): 18. madde, salksz bir dokuya
sahip alanlarn salklatrmay ve Dzenleme Ortaklk Pay olarak alnan
alanlarn yol, meydan, park, otopark, ocuk bahesi, yeil saha, cami ve
karakol gibi umumi hizmet alanlarna ayrlmasnn bir sonucu olarak, oluan yeni kentsel paralarn deerlerinin artmas ile yakn evrenin kalitesini
ykseltmek amal kentsel dnmn balatmay amalamaktadr. Ancak
3194 Sayl mar Kanunu 18. madde, kentsel dnm uygulamalar iin
referans kanun nitelii tamasna ramen; Kentsel dnm uygulamalarnn
leinin nasl ve ne ekilde uygulanaca, uygulama sresinin ne olaca,
uygulama alannda olmas gereken teknik ve sosyal koullar gibi verilerin ne
olacana, dair bilgilerin ulamna ynelik hkmler iermemektedir. 18.
117

madde ile belediyeler, baka parsellerdeki hisselerini birletirmek zere parselasyon ileminin yaplamayaca bilinmekte olduu gibi parselasyon ileminin
yaplabilmesi iin tanmazn bulunduu alanda ada parsel dzenlemelerinin
yaplm ve n yerleim plannn bulunmasnn gereklilii de bilinmektedir
. 18. maddenin arazi ve arsa dzenlemelerine ynelik hkmlerinin detayl
olmayndan dolay birok Dantay Karar bulunmaktadr. Sonu olarak,
3194sayl mar Kanununu kentsel dnm uygulamalarnda yetersiz kald
grlmektedir.
2. 5393 Sayl Belediye Kanunu, (73. Maddesi): Bu madde ile dnm
projelerin uygulanmasnda belediyelere yetki verilmesi amalanmaktadr.
5393 Sayl Belediye Kanunu ncesinde yrrlkte bulunan 1580 sayl
Belediye Kanunu ve 3194 sayl mar Kanunlar incelendiinde, dnm
projelerinin uygulanmas konusunun ak ifadeler ile tanmlanmad ve
dnm projeleri ile ilgili belediyelere yetki verilmedii grlmektedir.
Ayrca 5393 sayl Belediye Kanununun ncesinde, belediyelerin deprem
riskli alanlarda yaplara mdahale etmesinde de nemli kstlayclarn da
bulunmakta olduu bilinmektedir.
3.7.2005 Tarihinde yrrle giren 5393 Sayl Belediye Kanununun 73.
maddesi ile hem belediyelere dnm projeleri ile ilgili olarak tam yetki hem
de deprem riskli alanlar da belediyelere mdahale imkan verilmektedir. Bu
kanun ile kamu gcne bal bir dzenleme getirilmitir. Getirilen bu dzenlemenin olumlu yan; bir projenin uygulanmas srasndaki ykm kararnn
alnmas ve uygulanmas, bir idari ilem olarak gerekleeceinden dolay
bu ilemlerin daha kolay bir ekilde gereklemesini salarken, olumsuz yan
ise; dnm projelerinin uygulanmasnda kamulatrma ileminin ortaya
kmasdr. lkemizde kamulatrma ilemleri 2942 sayl Kamulatrma
Yasasna gre yaplmaktadr. Bu yasa gereince, idareler yeterli denek
temin etmeden kamulatrma ilemine balanamayaca ve kamulatrma
bedelinin bankada bloke edilmesinin zorunluluu bilinmektedir. dareler,
kamulatrma iin yeterli bteye sahip olmadklar srece 73. madde ile gelen
bu yntemi kullanamayacaktr. Sonu olarak; 5393 Sayl Belediye Kanununun 73. maddesi ile kentsel dnm srecinin nasl olaca ak bir ekilde
tanmlanmam olup sadece, kentsel dnm projelerinin uygulanmasnda
kamulatrma ynteminin nasl kullanlaca belirtilmitir.
3. 5366 Sayl Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda Kanun, (2. 3. ve 4.
Maddeleri); Sz konusu kanun hkmlerinde kamu katlmn gz nne
alnmamakta olup hazrlanm olan yenileme projeleri hakknda halkn
bilgilendirilmesi ve/veya halkn projeyi kabullenmeme ihtimali gz nne
alnmamaktadr. Yenileme alanlarnn belirlenmesinde ve bu alanlara ynelik hazrlanan yenileme projelerinin uygulanma srecinde, nce ile ve
118

ilk kademe belediye meclisince karar alnmas daha sonra bu kararn Bykehir belediye meclisinde onaylanmasnn akabinde Bakanlar Kuruluna
sunulmasnn ardndan onaylanan projenin etap ve programlar blnmesi
ile hazrlanan planlarn Kltr ve Tabiat Varlklar Koruma Kurulunca karara
balanmas ve sonrasnda 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma
Kanunu hkmlerine gre uygulanmas ile oluan hiyerarik el deiimi
yetki kargaasna neden olmaktadr. Sz konusu kanunda yenileme proje
uygulamalarnn, belediyeler ve kamu veya zel kurululara yaptrlabilecei
gibi TOK (Toplu Konut daresi) ortakl ile de yaplabilecei belirtilmektedir. Ancak uygulama srasnda tm kontrollerin ve denetimlerin belediye
tarafndan yaplacaktr. Sonu olarak; Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz
Varlklarn Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda
Kanun 2., 3. ve 4.maddeleri ile dnm ve/veya yenileme alanlarnn
belirlenme kriterleri ve tanmlanmam olup il zel idare ve belediyelerin
proje uygulama, denetim gibi srelerdeki yetki ve sorumluluklar detayl
bir biimde ele alnmtr.
4. 2985 Sayl Toplu Konut Kanunu (4. madde ve 7. maddenin Eki); 2985
Sayl Toplu Konut Kanunu anlama yntemini esas almaktadr. Bu kanun ile
Babakanla bal ve kamu tzel kiilii olan Toplu Konut daresi Bakanl
(TOK); gecekondu dnm projesi uygulanacak alanlarda, TOKye ait
olan ve konut uygulama alan olarak belirlenmi olan arsalarda ve valiliklerce
toplu konut iskan sahas olarak belirlenen alanlarda, her tr ve lekteki
imar planlarn yapmaya, yaptrmaya ve tadil etmeye madde 4 ile yetkilendirilmitir. Bu noktada bakldnda; sz edilen planlarn, sadece 1/5000
ve 1/1000 lekli Nazm ve Uygulama mar Planlarnn deil, her tr ve
lekte plandan sz edildii grlmektedir. Bunun yannda TOK, 1/5000
ve 1/1000 lekli Nazm ve Uygulama mar Planlarnda deiiklikler nerebilecei gibi, 1/25000 ve 1/100000 lekli l evre Dzeni Planlarnda da
deiiklikler nerebilecei anlalmaktadr. lgili maddenin net bir ifade iinde
olmayndan dolay her tr ve lekteki imar planlarn ifadesi, Koruma
Amal mar Planlarnda, Kltr ve Turizm Koruma ve Geliim Planlarnda
ve Havza ve Blge Bazndaki evre Dzeni Planlarnda da deiiklikler nerilebilecei anlalmaktadr. Hangi tr ve lekteki planda yaplrsa yaplsn,
bu deiiklik nerisi genellikle youn konut alanlar getirecek, sz konusu
plann sistemini bozacaktr. Bu nedenle, daha planlar hazrlanrken veya
revize edilirken TOK gr ve nerileri de alnarak, gerekli toplu konut
alanlar ayrlmal, plan sistemi kurulduktan sonra, yeni toplu konut nerileri
getirilerek plann sistemi bozulmamaldr (nal,2006). Sonu olarak, 2985
Sayl Toplu Konut Kanunu ile kentsel dnm proje alanlarnn belirlenmesi
ve rgtlenme modelinin nasl oluturulacann yan sra sosyal boyutunun
nasl ele alacana dair de bir dzenleme getirilmemitir.
119

Sonu olarak ilgili yasalar irdelendiinde yerel ynetimlerin gndeminde
olan Kentsel Dnm Projelerine ynelik yasal bir dzenlemenin olmad
grlmektedir. Bu noktadan hareketle, 22. dnem, 4. yasama ylnda, 1/1225
esas numaras ile 22.06.2006 tarihinde Dnm Alanlar Hakknda Kanun
Tasars ortaya kmtr. Dnm Alanlar Hakknda Kanun Tasars ile
getirilen yeni dzenlemelere bakldnda; dnm alanlarnn belirlenme
kriterlerini tam olarak ortaya koyamayan, planlama ilkelerini, kamu yararn
ve kent btnn gz ard ederek dnm projelerinin hazrlanmasna yn
veren hkmler gze arpmaktadr. Ayn zamanda tasarnn yasal bir altlk
olarak kullanlmas ile yaratlan fizik-mekanlarn eitsizlikleri yannda sosyoekonomik iyiletirmeye dair balayc hkmleri de iermemektedir. Tasar
znde gerekli bir yasa olmasna ramen, yasal boluklarnn bulunmas ve
dnm alanndaki aktrlerin yetkilerinin net bir biimde tanmlanmam
olmas tasary yetersiz klmaktadr.
2.3. Uygulama rnei /Ayazma-Tepest Kentsel Dnm Projesi
2.3.1. Projenin ortaya k
Ayazma-Tepest Kentsel Dnm Projesi, ncelikle merkezi ve yerel
ynetimin ehri, gecekondu alanlardan, knt blgelerden ve arpk
kentlemeden arndrmak gibi sylemleri neticesinde ekillenmi bir projedir.
ncelikle ulusal ve uluslararas kentsel dnm proje rneklerini incelemek
iin Kkekmece lesinde, 27- 30 Kasm 2004 tarihinde Uluslararas
Kentsel Dnm Uygulamalar Sempozyumu gerekletirilmitir. Proje,
ortakla yaplmak zere ilgili protokol 13.06.2004 tarihinde imzalanmtr.
Merkezi ynetimi temsilen stanbul Bykehir Belediye Bakanl, kayna
salayacak ve blge halknn yerleecei yeni konutlarn yapmn stlenecek
Toplu Konut daresi Bakanl ve projenin uygulaycs konumunda, yerel
ynetimi temsilen Kkekmece Belediye Bakanl yer almaktadr. Ayazma ve Tepest Blgeleri; Kkekmece lesinin, stanbul Metropoliten
Alanna hizmet edebilecek nemli meknsal potansiyellerinin bir arada bulunduu bir alanda yer almaktadr. Batsnda Olimpiyat Stad, dousunda
Organize Sanayi Blgesi, kuzeyinde rezerv konut alanlarnn bulunduu; TEM
Otoyolunun kuzeyinde, ulam balant noktalarna yakn bir konumdadr.
2.3.2. Aktrler-ortaklklar-roller
Projede yer alan aktrn rollerini irdelemek gerekirse;
Bu proje Babakanlk Oluru ile onaylanp balatld iin karar verme
mekanizmas merkezi ynetimin olmutur. Merkezi ynetimi temsil eden
stanbul Bykehir Belediye Bakanl, T.C. Toplu Konut daresi Bakanl
(TOK) ile birlikte karar verici ve onaylayc bir rol stlenmitir. Hukuksal
sorunlarn almasnda, brokrasinin hzlandrlmasnda ve imar planlarnn
hazrlanp onaylanmas aamalarnda kolaylatrc olmutur. stanbul Byk-
120

ehir Belediye Bakanl, projenin yrtlmesi ve uygulanmas srecinde
etkin bir rol stlenmemitir. Babakanlk Toplu Konut daresi, projenin kaynan salamtr. Bezirganbahede halkn yerletirilecei yeni konutlarn
inaatn stlenmitir. Bunun karlnda gecekondularn ykmndan sonra
boalacak alann mlkiyetini alp imar planlarna gre yeni konut alanlarnn
inaatna balayacaktr. Ayn zamanda proje srecinde hak sahiplii tespit
almalarnda ile belediyesi ile koordineli alm olup szlemelerin imzalanmasn denetlemitir. Yerel ynetim olarak Kkekmece Belediyesi,
projenin uygulama srecinin tamamnda rol alan, proje yrtcs ve blgede
yaayanlarla birebir diyalou salayan kurumdur. Arazi tespit almalar,
hak sahiplerinin belirlenmesi, szlemelerin imzalanmas, kura ekimi, kendi
kaynaklar ve kendi igc ile nakliye ilemlerini ve gecekondularn ykmn
gerekletirmitir. Kentsel Dnm Projesine paralel olarak balatlan Sosyal
Kalknma Programnda bu ortaklklardan bamsz olarak hayata geirmitir.
Ayrca yerel ynetim, halkla merkezi ynetim arasnda bir kpr roln de
stlenmitir. Mahalle muhtarlar ve blgede yer alan dernekler ile srekli
irtibat halinde kalarak; vatandan sorunlarnn ve itirazlarnn merkeze
aktarlmasnda da rol oynamtr.
Uygulama rnei olarak verilen bu projede, merkezi ynetim ve yerel ynetimin ortakl sz konusudur. Devlete bal kurumlar aras bir ortaklk olduu
iin pek ok hukuksal sorun kolaylkla alabilmitir. En nemlisi brokrasi
neredeyse tamamen ortadan kalkmtr. Sonu olarak, hayata geirilen bu
kentsel dnm projesi hibir yasaya dayandrlmadan Babakanlk Oluru
ile gerekletirilmitir. Bu durum daha nceki blmlerde de bahsedildii
gibi kentsel bir soruna zm bulma yolunda kentsel dnmn bir ara
olarak kullanlmas olarak karmza kmtr. Ancak lkemizde yasal taban
oluturulmad srece bulunan zmler, ksa vadeli ve noktasal zmlerden bir teye gidemeyecektir.
SONU VE NERLER
Sonu olarak, btn nitelikleriyle tanmlanan ynetim kavram bir sreci
ifade etmektedir. Sz konusu ynetim srecini H. Fayol gibi be ana balk
altnda toplamak mmkndr. 1.Planlama, 2.rgtlenme ve organizasyon,
3.Ynetme / emir-komuta, 4.Uyumlatrma, (koordinasyon / dengeleme)
5.Kontrol.
Bu be balk herhangi bir kentsel proje ya da kentsel dnm projesi
bazl dnldnde, bir ynetim sisteminde olmas gereken btn aamalar tanmlamaktadr. Proje ortaklklar ne ekilde kurulursa kurulsun bu
etaplarn uygulanmas; hangi aktrlerin hangi sorumluluklar ve yetkilerle
donatldnn tanmlanmas gerekmektedir.
Sonu olarak, Kazgann [2003] da belirttii zere gnmzde ve yakn
121

gelecekte belediyeler ile sivil toplum rgtleri ve zel giriim, an kreselleme anlayna uygun biimde, deiim/dnm srecinde n planda rol
oynayacaklardr. nemli olan bu sreci iyi ynlendirmek ve srdrlebilir
kentleme hedefleri dorultusunda katlmc, sosyal adalet ilkelerine dayanan,
doa koruma ilkeleriyle elimeyen, yerelin zelliklerini yok etmeden ya da
metalatrmadan koruyabilen, kamu yararna ncelik verebilen bir anlayla
kentlerin dnmn salayabilmektir.
KAYNAKLAR
1. Gl,H.,Sallan Gl,S.,Memiolu,D.,2007. Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar - 2.Trkiyede Yoksullukla Mcadele Politikalar, Kentsel Yoksulluk ve Yerel
Ynetiim, s:258-259, Nobel Yayn, Ankara.
2. zdemir, D.,2007. Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar - 2. Kamu-zel
Sektr Ortaklklar ve Ynetiim, s:313-314-321, Nobel Yayn, Ankara.
3. nl, H.,1993. Yerel Ynetimler Aras birlii / Yerel Ynetimin Gelitirilmesi
Program El Kitaplar Dizisi,T.C. Toplu Konut daresi Bakanl, ULA-EMME Yayn
birimi, s:4-5, stanbul.
4. Kazgan, G.,2003. Kentsel Dnm Sempozyumu Trkiyede Kentsel Dnmn Ekonomik Boyutu, s:9-17, Yldz Teknik niversitesi Yayn, stanbul.
5. Turgut, S.,2004. stanbulun Ynetimi, Anahtar Kitaplar Yaynevi, s:65-69,
stanbul.
6.nal Y.,2006 Planlama ve Plan Uygulama likisi zerine Deerlendirmeler Ve
neriler, s:17.
122

KENTSEL DNM SRECNDE KENT KML:
ANKARA RNE
Elmas ERDOAN*, Filiz AKLANOLU**
* Ankara niversitesi, Ziraat Fakltesi, Peyzaj Mimarl Blm,
06110 Dkap/Ankara,
Tel: 0 312 596 17 32, Faks: 0 312 317 64 67,
E-posta: eerdogan@agri.ankara.edu.tr,
** Ankara niversitesi, Ziraat Fakltesi, Peyzaj Mimarl Blm,
06110 Dkap/Ankara
Tel: 0 312 596 15 13 Faks: 0 312 317 64 67,
E-posta: filiz.aklanoglu@agri.ankara.edu.tr
ZET
Kent kimlii, mekansal ve anlamsal ynden dinamik bir nitelie sahip,
srekli deien bir olgudur. Kentlerde kimlik oluumu, yalnzca fiziksel nitelikte bir sre olmayp, ulusal ve uluslar aras dzeyde sahip olduu, iinde
yer ald siyasal, ekonomik, sosyal ve kltrel deerleri kapsayan geliim ve
deiim srelerini de iermektedir.
Bakent kimlii ile Ankara, Cumhuriyet dneminin en nemli kentidir.
Ankarann bakent olmas, kentin fiziksel yapsn etkileyen, geliimine katk
salayan ve kimliini etkileyen nemli bir sretir. Tarih iinde gerekleen
mekansal deiimler ve yaanan sosyal, kltrel, ekonomik ve politik olaylar
nedeniyle Ankara kent kimlii bugne kadar pek ok deiiklie uramtr.
Son yllarda Ankarann farkl blgelerinde gerekleen kentsel dnm
almalar kent kimliini etkileyen ve deitiren nemli bir faktrdr.
Bu bildiride, kentsel dnm ve kent kimlii kavramlar irdelenerek;
Dikmen Vadisi ve Portakal iei Vadisi rneklerinde kentsel dnmn
kent kimliini etkileyen faktrleri ile sorunlar belirlenmi, Ankarada devam
eden ve proje aamasnda olan kentsel dnm projeleri iin kent kimliini
n plana karacak neriler gelitirilmitir.
Anahtar Kelimeler: Kentsel dnm, kentsel yenileme, kent kimlii,
Ankara.
123

URBAN IDENTITY IN URBAN TRANSFORMATION PROCESS:
ANKARA CASE STUDY
ABSTRACT
Urban identity is a dynamic characteristic both in spatial and meaning, so
it is continuously changing phenomen. Urban identity in urban areas is not
only a physical process, it also includes development and evolution process
that compromises political, economic, social and cultural values both at
national and international levels.
Ankara with its as a identity capital city is the most important city of
Turkish Republic period. Being the capital city of Turkey is an important
phenomenon which effects the physical structure of the city, contributes to its
development and changes the identity of the city. There have been changes
on the urban identity of Ankara because of the spatial changes through the
history and due to the social, cultural, economic and political events.
In this paper, urban transformation and urban identity terms were evaluated; changes in cities as the result of urban transformation practices were
discussed, city image and identity problems were assessed. On the other
hand, urban transformation practices those implemented and going to be
implemented, different dimensions of urban identity of Ankara city were
discussed in the frame of context problems and opportunities. At the last
stage recommendations for ankara city were developed.
Keywords: Urban transformation, urban renewal, urban identity, Ankara.
124

1. GR
Plansz kentlemenin bir sonucu olarak ortaya kan kentsel dnm
olgusu, youn olarak tartlan bir uygulama haline gelmitir. Kentsel dnm son derece kapsaml; uygulamada sadece fiziksel yapnn dnm ile
kstlanamayacak bir uygulama olup mekansal, sosyo-kltrel ve ekonomik
olmak zere ayr uygulama alannn olmas gerekmektedir.
Son yllarda zelikle byk kentlerde gerekletirilen kentsel dnm almalar, kentsel tasarm ve kent kimlii asndan nemli bir yer tutmaktadr.
Daha ok gecekondu ykmlar ile gndeme gelen bu almalar; zellikle
yzlerce yllk bir kent birikimine sahip olan tarihi kent merkezlerinde gemie
ait izleri yok ettii iin tartmalara neden olmaktadr.
Sorunlu bir kentleme tarihine sahip olan Trkiyede salkl ve yaanabilir kentler iin kentsel mekann yeniden dzenlenmesi bugn nemli bir
ihtiya haline gelmitir. Ancak gelitirilecek neri ve planlama almalarnda soruna sosyal, ekonomik, kltrel ve fiziksel ynleriyle yaklalmas
gerekmektedir.
Bunlarn yan sra kentsel dnm gerekletirilen gecekondu alanlar ve
tarihi yerleimle birlikte kaybolan toplumsal ve kltrel deerler ile mevcut
kent kimliinin korunarak yeni yerleim birimlerine aktarlmas en nemli
konudur. Kentlerin kimliini ve mekansal btnlklerini bozan, birbirinin
iine geen, yersizlikler oluturan, zgn deerlerin yok olduu durumlar
nlemek iin halk, kullanc ve yerel ynetimin birlikte hareket etmesi gerekmektedir.
2. MATERYAL ve YNTEM
Ankarada uygulanm ve sonular izlenebilen Dikmen Vadisi ve Portakal
iei Vadisi kentsel dnm alanlar alma alan olarak belirlenmitir.
almann yntemi; veri toplama, analiz, ett ve sentez aamalarndan
olumaktadr. Aratrma kapsamnda; kentsel dnm ve kent kimliine
ilikin literatr aratrmas yaplm; kentsel dnm ve kent kimlii arasndaki etkileim aklanmtr. Ankara kent kimliinin belirleyici zelliklerine
deinilmitir. Dikmen Vadisi ve Portakal iei Vadisi kentsel dnm
alanlarnda arazi ett almalar ile yaplan uygulamalar analiz edilerek kent
kimlii ynnden yaanan sorunlar ortaya konmutur. Ankarada uygulanacak ve proje aamasnda olan kentsel dnm ve yenileme almalarnda
kent kimliinin kazandrlmas iin neriler gelitirilmitir.
3. KENTSEL DNM ve KENT KML
Kentsel dnm kavram temelde mekansal dnm olarak grlmekle
birlikte, aslnda mekansal ve toplumsal ilikiler arasnda var olan diyalek-
125

tik iliki ile temellenmekte olan btncl bir bak asn ve dnm
ortaya koymaktadr. Bu nedenle kentsel dnm sadece mekansal olarak
deil, mekansal dnmn sosyal, kltrel ve ekonomik yapya etkisi ve
bu srelerde yaanan deiim olarak ele alnmas gerekmektedir (nverdi,
2003). Bu balamda kentsel dnmn mekansal, sosyal ve ekonomik
olmak zere ayr ancak birbiriyle entegre edilmi, btncl uygulama
alan olmaldr. Bunlarn tesinde, bu uygulama alann ortak bir zeminde
bir araya getirecek yeni ve farkl bir yasal atnn kurulmas gerekmektedir
(zden, 2001).
Kentler, genellikle toplumlarn kltrlerini yanstan evrelerdir. Ancak,
hzl ve olumsuz deiimlerle ykl evrelerin grsel adan olduu kadar
topluma ait simgeleri de yok etmeye balad, ayn zamanda kltrel uyumsuzluklara neden olduu grlmektedir.
Kentsel yoksulluk ve sosyal dlanmann (mahalleler aras fiziki, sosyal
kltrel ve ekonomik farkllklarn) azaltlmas, yap younluu ile doal
afet riskinin azaltlmas, kentsel standartlarn yeniden ele alnmas, i potansiyelinin yaratlmas gibi amalar dorultusunda kentsel dnm gerekletirilirken; sosyal ve kltrel deerlerin korunmas, gelitirilmesi ve yeni
mekanlara aktarlmaldr (aklcolu ve Cebeci, 2003).
Yenilemeye ynelik planlamalarla, yenilenmesi dnlen alanlardaki
mekansal deiikliklerin yan sra, o evrede yaayan insanlarn yaamlar
da kanlmaz olarak deiikliklere uramaktadr. Bu anlamda kentsel dnm ve yenileme, halkn planlamaya katlmnn en fazla salanmas gereken
almalardan biridir.
Kentlerde gecekondu, knt ve ar younluklu kaak apartman alanlar ile doal afet riski yksek olan ve ekonomik mrn doldurmu kentsel
alanlar ile tarihi kentsel alanlarn modern ve gnmz ihtiyalarna cevap
verebilecek mekanlara dnebilmesi ya da yeni mekanlarn olumas iin
kentsel tasarm bir ara olarak kullanlmaktadr.
Kresellemenin etkilerinin sorgulanmas, kentlerin dnm ve kentsel
dnmn boyutlarnn alglanmas, aratrlmas ile eanlaml olmaktadr.
Bu olgu da kentin ne olduundan balayp tarihine, toplumlarn yaamnda
stlendii kimlik ve role, sonrasnda da kentleme srelerini aklayan nedenlere bakmaya kadar uzanmaktadr. nsanlk tarihinin balangcndan bu
yana srekli olarak deien teknolojik, ekonomik, politik, toplumsal, kltrel
koullar ile lkelerin ekonomik ve sosyal sistemleri de kentsel mekann srekli olan dnmnde belirleyici olmakta ve kent kimliini de dorudan
etkilemektedir (Grgl, 2005).
Trkiyede son dnemlerde gerekletirilen kentsel dnm almalar-
126

nn sonular, kentlerin kimlik sorununu da gndeme getirmitir. Genelde
kentlerin kimlik deerlerinin, mevcut tarihi kimliinin yan sra yakn dnemde oluan ve mekansal anlamda kent kimliini deiime zorlayan yeni
gelimelerle btnlk iinde aratrlmas zorunluluunu ortaya koymaktadr
(Nalkaya, 2006).
4. ANKARA KENT KML
Her kent, kendine zg karakterleri ile kimlik kazanmaktadr. Kent kimlii,
bir kentin doal ve yapay elemanlar ile sosyo-kltrel, ekonomik ve politik zellikleriyle tanmlanmaktadr. Kent kimlii karmak bir yapya sahip
olmasna ramen kentlerin belirgin, ne kan zellikleri kent kimliinde
belirleyici olmaktadr. Baz kentler corafi zellikleri ile (stanbul Boaz,
Venedik kanallar) kimlik kazanrken, baz kentler iin ise iklim zellikleri
(Londra sisi ile tannan bir kenttir) kent kimliinde belirleyici olmaktadr.
Antsal yaplar ve kent siluetinde belirleyici olan yaplar (Moskova Kremlin
Saray, stanbul camileri, Ankara kalesi) ile zdeleen kentler de vardr. Baz
kentlerin isimleri sylendiinde meydan ve sokaklar (talya Saint Marco
Meydan) artrmakta, baz kentlerde ise tarihte yaanm nemli olaylar
kentin mekanlarna (stanbul Beyazd Meydan, Moskova Kzl Meydan)
yansmtr. Baz kentlerde ise kent kimliinin oluumunda folklorik veya
sosyo-kltrel zellikler (Rio karnaval, Viyana valsleri) n plana kmaktadr
(Hachasanolu ve Hachasanolu, 1995).
Mimari, peyzaj ve kentsel adan zgn karakterlerini kaybeden kentler,
sradan, herhangi bir yerleim kimliine brnmekte ve hatta kimlik karmaasna dmektedir.
Ankara siyasi anlamda bakent, ynetsel odak, Trkiyenin merkezi; doal
zellikleri asndan vadiler ve akarsu sistemine sahip olmas; tarihi anlamda
Ulus tarihi kent merkezi, Roma Hamam, Ankara Kalesi ve evresi; meydan
ve caddeleri asndan Atatrk Bulvar, Ulus ve Kzlay Meydanlar; ak-yeil
alanlar olarak Genlik Park, Atatrk Orman iftlii, Gven Park, 50. Yl
Park, Altnpark; mimari anlamda kimlik araynn n plana kt I. Ulusal
mimarlk dnemi yaplar (I. TBMM Binas, Ankara Palas, Etnorafya Mzesi,
Trk Oca Binas, Osmanl Bankas, Ziraat Bankas ve Tekel Bamdrl), II. Ulusal mimarlk dnemi yaplar (Antkabir, Opera Binas, Ankara
niversitesi Fen Fakltesi), bakanlk yaplar, 1970lerden gnmze kadar
olan yaplar (Atatrk Kltr Merkezi, Atakule, ekerbank Genel Mdrl,
Halk Bankas, Golf Kulb Tesisleri); niversite kenti olarak kampuslar;
salk yaplar; al-veri merkezleri Karum, Armada, AnkaMall, simgesel
anlam olan antlardan Gven Ant ve Atatrk Ant gibi yaplar kimlik
elerini oluturmaktadr.
Kentin kurulmasndan bugne kadar geen sre iinde yerleimin var
127

olmasn salayan nedenler nemli lde etkisini kaybetmitir. Ayrca kentin
ynetimini elinde tutan kiilerin kent kimliini nemsememeleri genel anlamda Ankarada kentsel srekliliin salanamamasna neden olmaktadr.
5. KENTSEL DNM PROJELERNN ANKARA KENT KMLNE ETKLER
Ankarann bakent olmas, kentin tm yap ve niteliini, kimliini etkileyen, geliim izgisini deitiren nemli bir olaydr. Cumhuriyetin kuruluundan bugne kadar tm Trkiye iin planl kentsel gelimenin ncs ve
rnei olan Ankara, kentsel dnm uygulamalarnda da ilk rneklerinin
grld kentlerden biridir. Ankarada gerekletirilen kentsel dnm
uygulamalar belirli bir yorumlama szgecinden geerek dier kentleri de
etkilemitir. zellikle 1990l yllarn banda gerekletirilen Dikmen Vadisi
Kentsel Dnm Projesine bu anlamda Trkiyenin her yerinde kentsel
dnm almalarnda sklkla atfta bulunulmas bu etkinin bir gstergesidir (ahin, 2006).
Ankarann bakent oluuyla birlikte sunduu imkanlara bal olarak g
almas kentte gecekondu mahallelerinin olumasna neden olmutur. Kentin
evresinde kurulan bu arpk yaplama, zaman ierisinde kentin gelimesine
bal olarak ortadan kaldrlarak modern yaplara dntrlmektedir. Bir
taraftan dnm devam ederken dier taraftan arpk ve kaak yaplama
da devam etmektedir (Yaln ve etin, 2004). Bu balamda Ankara kent
makroformunun eperindeki gecekondu ve knt alanlar, tarihi kent
merkezi ve hatta bo alanlar (Gneytepe ve Gneypark) kentsel dnm
alan olarak belirlenmitir. Buna gre Ankarada;
Uygulanm olan kentsel dnm projeleri; Dikmen Vadisi Kentsel
Dnm Projesi ve Portakal iei Vadisi Kentsel Dnm Projesidir.
Uygulama aamas devam eden kentsel dnm projeleri; Kuzey Ankara Kentsel Dnm Projesi, 50. Yl Park ve evresi Kentsel Dnm ve
Gelitirme Projesi, ankaya-Mhye 902 parsel Kentsel Dnm ve Geliim
Projesi, Gksu Kentsel Dnm Projesi, Dikmen Vadisi 3. Etap Kentsel Dnm Projesi ve Dikmen Vadisi 4.- 5. Etap Kentsel Dnm Projesidir.
Uygulanacak olan kentsel dnm projeleri; Keiren Kentsel Dnm ve Gelitirme Projesi, Hatip ay Kentsel ve Gelime Projesi, Doukent
Kentsel Dnm Projesi, Karata-Yakup Abdal ve Yaylaba Kentsel Dnm Projesi, irindere Kentsel Dnm Projesi, alda Kentsel Dnm
Projesi, Etlik Kasalar Kentsel Dnm Projesi, mrahor Vadisi Kentsel Dnm Projesi, Ovack Alminyumcular Kentsel Dnm Projesi, Eskiehir
Yolu Lodumlu Kentsel Dnm Projesi, Mhye 903-912 Kentsel Dnm
Projesi, Gneypark Kentsel Dnm Projesi, Gneytepe Kentsel Dnm
128

Projesi, Nasrettin Hoca Kentsel Dnm Projesi ve Ankara Tarihi Kent
Dokusu Yenileme Projesidir.
Dikmen ve Portakal iei Vadisi Kentsel Dnm Projeleri, kentin gecekondularla kapl nemli vadilerini salkl yaam mekanlarna dntrme
amal projeler olup yaygn bir tabana oturan niversite ve meslek odalarnn da desteini almaya alan kent ynetimi tarafndan gerekletirilmeye
allmtr. Ancak zaman iinde her iki proje de dier kentsel dnm
projelerinde olduu gibi yerel ynetimlerin kentsel rantlardan yararlanma
hedefi n plana karak kentsel dnmn sosyal ve kltrel hedefleri gz
ard edilmitir.
Dikmen Vadisi Kentsel Dnm Projesi; Trkiyede gerekletirilen ilk
ve en nemli kentsel dnm projelerinden biri olup, Ankarada ve dier
kentlerde uygulanacak gecekondu alan dnm projelerine rnek olmutur.
Ancak, hem eski gecekondularn yerine getirdii modern grnml apartmanlar, hem de ortasnda yaratlan geni yeil alanlar ve hepsinden nemlisi
sata sunulan lks daireler ile iyerlerinin yaratt uurum ve uygulaycya
getirdii kaynak nedeniyle zenilen yanl bir rnek haline dnmtr.
Portakal iei Vadisi Kentsel Dnm Projesi; Ankarada Semenler ve
Botanik Parklarn birletirerek yeil bir koridor yaratlmas ve vadinin tekrar
vadi zellii kazanmas zerine kurguland sylenen Portakal iei Vadisi,
sonralar yeil alandan ok binalar bnyesinde barndran, kent merkezinde
yaplam bir prestij alan olarak karmza kmaktadr.
Dikmen Vadisi ve Portakal iei Vadisi rneklerinde kentsel dnm
projelerinin uygulanma sonras ortaya kan sonular ve kent kimliine
etkileri;
Yerel halka yaadklar mekann dzenlenmesinde sz ve karar hakk
verilmedii gibi kent kimliinde belirleyici olan sosyal ve ekonomik koullar
ile kltrel zellikleri de dikkate alnmamtr. Bu nedenle kentin yerleik
kltrel kimlik deerleri ile kresel srelerin neden olduu dnm olgular
arasnda eliki yaanmaktadr.
Yaplan uygulamalarda; sosyal adalet, kamu yarar ve mekansal btnlk
gz ard edilerek; kentsel dnm projeleri barnma hakkn ihlal eden sosyal
ykm projelerine dnmtr.
Vadide yaayan halk, yeni yaam alanlarnda kentlilik bilincini gelitirememi ve uyum salayamamtr. Bunun sonucunda da yaadklar yeni mekanlar deitirmeye balam veya ama d kullanmlar ortaya kmtr. Bu
nedenle hzla gelien ve deien evrelerde kullanma ait sorunlarn byk bir
ksm evrenin belirgin bir kimliinin olmamasndan kaynaklanmaktadr.
129

Yenilenerek yaam kalitesini ykselten bir alan olmas gerekirken nceden
orada yaayan halk, alan d kalm ve Ankara iindeki dier gecekondu
alanlarna eklenmitir. Alan d kalan nfusun yerine yeni sahipleri gelmi
ancak yinede sosyal, kltrel, ekonomik ynden birbiriyle btnleemeyen
farkl kutuplar yer almaktadr.
Srdrlebilir kentsel geliim iin yap kltr ve evresi dikkate alnmamtr. Yaam kalitesinin arttrlmas ve yaam koullarn iyiletirilmesi
hedeflenmesi gerekirken kentsel rant n plana kmtr. Bu durumda da
vadiler ok katl konutlar ve al-veri merkezleri ile n plana kmtr.
Yeni mekanlarda kltr ifade eden simge, anlam ve dncenin olmad
grlmektedir. Bu kavramlar tamamen planlamac veya tasarmcnn yapt
almalarla ortaya koymas mmkn olmayp, zaman iinde ihtiya-ilev
etkileimi sonucunda kendiliinden olumas gerekmektedir.
Kimlik bakmndan yoksun dnm projelerinin en nemli etkisi
ise; vadide yaayanlarn evresine kar duyarszlamas, yaanlan evrede
beklentilerin karlanamamas ve memnuniyetin azalmas eklinde ortaya
kmaktadr. Bunun sonucunda halk yaad evreyi benimsememekte ve
ait olma hissi duymamaktadr.
Ayrca vadilerin Ankara kent ekolojisi ynnden nemi ve katklar gz
ard edilmi, doal zellikleri tamamen yok edilerek yapay bir vadi ortam
yaratlmtr.
6. SONU ve NERLER
lkemizde farkl dnm problemlerine kar gelitirilen zmlerde,
dnm sorunlar fiziksel mekann dnmne indirgenmi; dnmn
toplumsal, ekonomik ve evresel boyutlar gz ard edilmitir. Ancak, kentsel
dnm, fiziksel mekann dnmnn yan sra, sosyal geliim, ekonomik kalknma, ekolojik ve doal dengenin korunmas ve srdrebilirliinin
salanmas ile birlikte kapsaml ve btnleik bir yaklamla ele alnd
takdirde baarya ulaabilecektir. Bu nedenle, Trkiyede kentsel dnm
projelerinin gelitirilmesinde, fiziksel evrenin dnmyle birlikte, istihdam
olanaklarnn artrlmas; ekonomik canlln yitiren alanlara yeni ekonomik
aktivitelerin ekilmesi; buna ynelik tevik programlarnn gelitirilmesi;
yerel giriimcilii destekleyici kredi programlarnn oluturulmas; vasfsz
emein kalitesinin artrlmasna ynelik eitim kurs ve programlarnn almas; mekansal ve toplumsal gvenlii artrc nlemlerin alnmas; ken
kentsel mekanlarda toplumun eitim ve salk ihtiyalarna ynelik projelerin
balatlmas; doal ve enerji kaynaklarnn hem korunmas, hem de etkin
ve verimli kullanlmasna ynelik stratejilerin gelitirilmesi gibi toplumsal,
ekonomik ve evresel deerleri n plana karan politikalarn da bulunmas
130

gerekmektedir (Akkar, 2006).
Trkiyede kentsel dnm; ok ynl ve uzun vadeli planlarn gerekletirilmesini salayacak bir politika olarak ele alnmad iin baarl sonulara
ulalamamaktadr. Genellikle konut sorunu olarak ele alnmakta; yerleim
alanlarnn kamu yararna kullanmndan ok rant amal geliim odaklar
haline getirilmeye alld grlmektedir. Yasal tabana dayandrlmasna
ramen uygulamada ve uygulama sonrasnda; dlanma, yerinden edilme,
sosyal ykm, mekansal eitsizlik, kentsel bellekten yoksunluk ve kimlik
karmaas gibi sorunlarla kar karya kalnmaktadr.
Kent ve kentte yaayan insanlarn yaam biimi bir btn oluturmakta;
toplumsal olarak yeniden retilen, srekli deiim ve geliim halinde olan
toplumsal ilikiler, kent kimliinin yeniden tanmlanmasna imkan salamaktadr. Kent halknn toplumsal davranlarn ynlendiren sosyo-kltrel
eler, kent kimliinin olumasnda da etkin rol oynamaktadr. Kent kimliinin oluumunda toplum kadar tasarmc da etkilidir. Bu nedenle kent
kimlii, tamamen yeni veya gemi elerin yeniden yorumland kltrel
bir olgu olarak da tanmlanabilir. Kenti gemiten gelecee bir sreklilik
iinde alglamak ve kavramak gerekmektedir. Kentsel dnm ve yenileme
yaklam daha ok fiziksel planlama temeline dayanmaktadr. Oysaki kent
kimlii asndan kentsel dnm, toplumsal bir proje olarak alglanmal
ve fiziksel planlama bunun aralarndan biri olmaldr.
Planlama ve tasarm almalarnn kent kimlii zerine etkileri iki farkl
boyutta gelimektedir. Birinci boyut; bu almalarn kentsel mekan biimlenmesinde etkin rol oynamasdr. kinci boyut ise planlama ve tasarm
almalar ile planlamac ve tasarmc meslek disiplinlerinin sahip olmas
gereken misyonla ilikilidir. Planlama ve tasarm, sadece kentsel mekanlarn biimlendirilmesi ile snrl olmayp ayn zamanda toplumu da deitirip
dntren, uzun vadede toplum kltrnn ve toplumsal kimliin biimlenmesinde etkilidir. Ancak bunun gereklemesi toplumun bu almalar
benimsemesi ile mmkndr.
Ancak Ankaradaki kentsel dnm projeleri incelendiinde;
- Birbirinden kopuk projeler; Ankara btnndeki kentsel dnm projeleri, gerek Ankara kenti ile gerekse dier dnm projelerinden kopuk,
birbirini tamamlamayan ve birbiriyle ilikisiz kent paralarnn ortaya kmasna neden olmaktadr.
- Prototip kentler; konutlar (sradan ve lks konutlarla mekansal eitsizlii yaratan), al-veri ve ticaret merkezleri, ak-yeil alanlaryla birbirinin
benzeri kentler yaratlmaktadr.
- Yerel ynetimde yaanan deiimle birlikte kent kimlii de deimekte
131

ve yerini yeni bir kimlie brakmamaktadr.
- Gemie ait izler ve simgeler tamamen yok edilmitir.
- Planlamac-tasarmc-uygulamac-kullanc arasnda iletiim kurulmamakta veya iletiim ok yetersiz kalmaktadr.
- Sonuta daha nceden o alanda yaayan insanlarn yeni mekanlara uyum
salamadklar veya benimsemedikleri iin kendi kltrel kimliklerine uygun
yeni yaam alanlarna gittii gzlenmektedir.
Artk kentler dnm srecini, fiziksel olduu kadar zellikle yaam
standartlarnn arttrlmasna ynelik olarak sosyal, kltrel ve ekonomik
boyutu ile de yaamak zorundadr. Bu srete kentlerin doal, sosyal, ekonomik, fiziksel ve kltrel kaynaklarn; zellikle tarihi geliim srecinde
kazanm olduu kent yaps ve kent kimliini byk kayplara uramadan
koruyabilmek ok ynl ve uzun vadeli planlama ile mmkndr.
Ankarada kentsel dnmle birlikte oluturulan biimsel kimliin yan
sra sosyal ve kltrel kimlik iin;
- Biimsel kimlikle sosyo-kltrel kimliin birbiri ile ilikili veya paralel
olmas,
- Mekanlarn simgesel belirginliinin n plana karlmas,
- Gemie ait simgesel deerlerin korunmas veya yeni simgelere anlam
kazandrlmas,
- Kolektif bellein yaatlmas gerekmektedir.
Kentsel evre yaplanmasnn ve tanmnn biimlenmesinde, genel olarak
bu ilkeler geerli olup, bu erevede kltrel zenginlii ngren ancak her
zaman, yeni teknolojilerin imkan verdii llde, gemile yaran yeni ve
yaratc yaklamlar zgn deerleriyle tarihteki yerini almay srdrmelidir
(Nalkaya, 2006).
132

7. KAYNAKLAR
Akkar, 2006. Kentsel Dnm zerine Batdaki Kavramlar, Tanmlar, Sreler ve
Trkiye. Planlama Dergisi, ehir Planclar Odas Yayn, (2), 29-39.
aklcolu ve Cebeci, 2003. Kentin knt Alanlarnda Uygulamada Yetersiz Kalan mar Planlarnn Yerine Alternatif Planlama Sreleri. Mali Ynetim ve Denetim
Dergisi, (23), 25-30.
Grgl, 2005. Kentsel Dnm Kentsel Rantn Yeni Ad Olmamal. Cumhuriyet
Gazetesi, 21 Ekim 2005, http://www.cumhuriyet.com.tr., eriim tarihi: 15.08..2007
Hachasanolu, I. ve Hachasanolu, O., 1995. Mimari ve Kentsel Kimlik Venedik
rnei. Yap Aylk Mimarlk, Kltr ve Sanat Dergisi, Yap Endstrisi Merkezi Yayn,
(158), 46-50.
Nalkaya, 2006. Kentsel Dnm ve Kent Kimlii. Yap Aylk Mimarlk, Kltr ve
Sanat Dergisi, Yap Endstrisi Merkezi Yayn, (292), 39-43.
zden, 2001. Kentsel Yenileme Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin Rol zerine Dnceler ve stanbul rnei, .. Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, ( 23-24), 255-269.
Yaln, V. ve etin, H., 2004. ehirsel Dnme Bir rnek Yukar Dikmen Vadisi. 3.
Corafi Bilgi Sistemleri Biliim Gnleri, 06-09 Ekim 2004, Fatih niversitesi, stanbul.
ahin, 2006. Kentsel Dnmn Kentsel Planlamadan Bamszlatrlmas-Ayrlmas
Srecinde Ankara. Planlama Dergisi, ehir Planclar Odas Yayn, (2), 111-120.
nverdi, Z., 2003. Trkiyede 1980 Sonras Kentsel Dnmn Toplumsal ve Mekansal
Dinamikleri. Kentsel Dnm Sempozyumu, s.52, stanbul.
133

KENTSEL DNM OLGUSU VE KTAHYADA
KENTSEL DNM UYGULAMALARI
Abdullah YILMAZ*
Yavuz BOZKURT**
GR
Gnmzde kentlere ar gn yol at nfus ylmalar sonucunda, kentlerin mevcut yerleme dzeni, barnma sorunlarn karlayamaz
hale gelmitir. Sanayileme ve hzl kentlemenin youn yaand kent
merkezlerinde artan nfusun gereksinimi olan konut talebinin giderilmesi
sorunu, beraberinde farkl sorunlar da getirmektedir. Konut gereksiniminin
karlanmaya alld kentlerde, bir yandan ar yaplama ile arsa/konut
speklasyonlar ve kentin ekolojik yapsnda bozulmalar ortaya karken,
dier yandan geleneksel doku kaybolmaya balamtr.
Zaman iinde kentler sanayileme, gler ve artan nfus ile dnme
zorlanrken, uygunsuz yaplama, kentin toprak yapsnn bilinsiz kullanm,
kentin baz blgelerinin ekonomik ve fiziksel olarak eski deerini yitirmesi
ya da yeni blgelere yeni ilevlerin yklenmesi gibi etkenler bu dnm
zorunlu hale getirmektedir. Ortaya kan bu olumsuz manzaray iyiletirme
sreci, kentsel dnm kavram ile ifade edilmektedir.
TOK ve Bykehir belediyeleri bata olmak zere birok belediyenin
gndeminde olan ve gnmz kent planlamas almalarnn en nemli
kavramlarndan biri haline gelen kentsel dnm ile gecekondu alanlarnn iyiletirilmesinden, uluslararas sermayenin katlm ile gerekletirilen
byk projelere kadar uzanan izgide birok giriimden sz etmek mmkndr. Finansmann ulusal ya da uluslararas bankaclk sistemlerinin salad
kentsel dnm projeleri ile temelde, kentin fiziksel koullar ile toplumsal
problemler arasnda dorudan bir iliki kurularak, kentsel refah ve yaam
kalitesini arttrc baarl bir ekonomik kalknma yaklam ortaya koymak
hedeflenmektedir.
Bu almada, kentsel dnm olgusu ile ilgili kavramsal bir ereve
izildikten sonra, lkemizdeki kentsel dnm projelerinin tarihi sre
ierisindeki geliimi ve bu balamda lkemizdeki toplu konut uygulamalar
zerinde durulmaktadr. almann son ksmnda ise, kentsel dnm projeleri kapsamnda, Ktahya ilinde 1995 ylnda Ktahya-Afyon yolu zerinde
olan ina edilen ilk etap ve 2007 ylnda Ktahya-Balkesir yolu zerinde ina
edilen ikinci etap TOK uygulamalar ele alnmaktadr.
1. Kentsel Dnm Olgusu
Zamanla eitli nedenlerle fiziksel yaps bozulan, terkedilen ya da konut
talebini karlamak amacyla eitli leklerdeki kentsel alanlarn kente
135

kazandrlmas anlamndaki kentsel dnm olgusu, eitli kriterler gz
nne alnarak modern salkl yerleim alanlar elde etmek, yeni imar planl
alanlar kazanmak, sosyal ve kamusal kullanm alanlar oluturmak gibi kent
ihtiyalarn karlamaya ynelik almalarn btnn ifade etmektedir.
Tanmaz politikalar ve mlkiyet dzenlemeleri kapsamnda kentsel meknn iyiletirilmesine ynelik olarak retilen projelerin kamu, zel sektr,
sivil toplum kurulular, yerel halkn katlm ve ortaklklar yoluyla yaama
geirilmesini ve tm kentsel ilevlerin birbiri ile uyum iinde btnlemesini
salayan bir eylem plan olarak kabul edilen kentsel dnm, kent iin
ngrlen projelerin ve stratejik planlamann giriimci ve kaynak yaratc
bir arac olarak grlmektedir (Kktrk ve Kktrk, 2007: 62).
En genel anlamda, kentsel sorunlarn zmn salayan ve deiime urayan bir blgenin ekonomik, fiziksel, sosyal ve evresel sorunlarna kalc
zmler salamaya alan kapsaml bir vizyon ve eylem (Thomas, 2003)
olarak nitelendirilebilen kentsel dnm, toplumun dk yaam artlarnn
iyiletirilerek, fiziksel ve sosyal altyap eksikliklerinin giderilmesi, sorunlarn
sistematik bir biimde zmlenmesi, varolan kentsel alanlarn planlanmas ve yaatlmas gibi nemli fonksiyonlar da kapsamaktadr (Konyalolu,
2007: 66).
Yitirilen bir ekonomik etkinliin yeniden gelitirilmesi ve canlandrlmas,
ilemeyen bir toplumsal ilevin iler hale getirilmesi, toplumsal dlanma
olan alanlarda, toplumsal btnlemenin salanmas, evresel kalitenin veya
ekolojik dengenin kaybolduu alanlarda bu dengenin tekrar salanmasn
(Roberts, 2000: 11) ifade eden kentsel dnm, kmekte ve bozulmakta
olan kentsel meknn ekonomik, toplumsal, fiziksel ve evresel koullarn
kapsaml ve btnleik yaklamlarla iyiletirmeye ynelik olarak uygulanan
strateji ve eylemleri btn olduundan yeni kentsel alanlarn planlanmas
ve gelitirilmesinden ok, varolan kentsel alanlarn planlanmas ve ynetimi
ile ilgilidir (Akkar, 2006: 29).
Kentsel dnm, evresel, fiziksel, ekonomik, sosyal veya kltrel etmenlerden dolay eskiyen ve deer kaybna urayarak nemini yitiren alanlarn
veya yaplarn eski deer ve nemlerini kazanmalar iin eitli yntemlerle
yenilenmeye tabi tutulmas (Yiitcanlar, 2001: 55) olarak tanmlayanlarn
yannda, kentin sadece khnelemeye yz tutmu belli bir blgesinin, belli
yaplarnn dzeltilmesi ya da onarm olarak deil, kentin bir btn halinde
ele alnarak, salkl hale getirilmeye allmas ve kn sosyal boyutlarnn da dnlerek nlemlerin alnmas gerektiini vurgulayan, dnm
sadece teknik bir konu olarak deil, onun ayn zamanda sosyal ve ekonomik
bir program (Kntay, 1997: 132) olarak deerlendirilmesi gerektiini ifade
edenler de bulunmaktadr.
136

Literatrde, kentsel dnm kavram zerinde tek ve ortak bir tanmdan
bahsedebilmek olduka gtr. Bunun kkeninde kentsel dnm ile kastedilenin ne olduunu tam olarak ortaya koyamamak yatmaktadr. Kentsel
dnm ile kastedilenin, tarm d bir alanda yine tarm d baka bir yapl
evre oluturulmas ile gerekletirilen dnm m, dnmn sadece
kentle ilgili olduu ya da krsal da ilgilendirip ilgilendirmedii mi yoksa
dnmde tanmazn m sermayenin mi yeniden retiminin sz konusu
olduunu ortaya koymak gerekir.
Yukarda belirtilen aklamalar nda kentsel dnm; ebeke ve yollardaki bakm, onarm, tarihi dokulardaki devresel ve ksmi yenilemeler ya
da kendiliinden gerekleen yeni bina inalarndan oluan sabit sermaye
geniletmelerinin dndaki bilinli geniletilmi yeniden retim (Gndoan,
2006: 40-41) olarak tanmlamak mmkndr.
Kentsel dnm bir blgenin ekonomik, fiziki, toplumsal ve evresel koullarnn srekli iyiletirilmesine ynelik kapsaml, btnlemi bir eylem
plan olarak tanmlansa da, yerlemelerin zgn karakterlerinden kaynaklanan isel ve dsal dinamiklerin yn verdii farkllklar kentsel dnm
srecinin kavramsallatrlmasnda alt almlara gereksinim duyulduunu
gstermektedir (Grgl, 2006: 15). Dier bir ifade ile, izlenecek kentsel
dnm stratejilerinin ve mdahale biimlerinin belirlenmesinde yerleim
alanna zg karakteristik ve dinamiklerin doru olarak ortaya konulmas,
gerek kavramn tanmlanmasnda gerekse kentsel dnm stratejilerinin
hedefine ulamasnda byk nem tamaktadr.
Kentsel dnm, dinamik ve sistematik karakteristiklere sahip bir sretir.
Kentsel alann retimi ile balayan bu srete, kentsel durgunluk semptomu,
kentsel bozulma srecine yol aan kentsel kriz durumuna sebep olur ki, bu
srete drt sendrom sz konusudur (Gler, 2006, 152):
1. Kentsel Durgunluk; Politiko-ekonomik krizlerin ve sosyal hareketlerin
kentsel alan zerine olumsuz yansmas durumudur.
2. Kentsel k; Dsal politiko-ekonomik faktrler ve sosyal kuvvetlerin
kentsel alanlarda olumsuz sonulanmas (etki) durumudur.
3. Kentsel Yeniden-Geliim; sel politiko-ekonomik ve sosyal kuvvetlerin
kentsel alanlarda olumlu sonulanmas (tepki) durumudur.
4. Kentsel Deiim; Politiko-ekonomik glenmenin ve sosyal hareketlerin
kentsel alan zerine olumlu yansmasdr.
Kentsel dnm ile ilgili olarak buraya kadar yaplan aklamalar nda,
kavramla alakal u temel zellikten bahsetmek mmkndr (Turok,
2005: 27):
a. Bir yerin (meknn) doasn deitirmeyi ve yerleik halk ile sz
137

konusu yerin geleceinde sz hakk bulunan dier aktrleri srece dahil
etmeyi amalar,
b. Blgenin zel sorunlarna ve potansiyeline bal olarak devletin temel
ilevsel sorumluluklar ile kesien ok eitli hedefleri ve faaliyetleri ierir,
c. Ortakln zel kurumsal yaps deiiklik gsterse de, genellikle farkl
paydalar arasnda ileyen bir ortaklk yaps ierir.
2. Kentsel Dnm Uygulamalarnn Tarihsel Arkaplan
Dinamik yaplaryla kentler, zaman iinde maruz kaldklar eitli mdahalelerle farkl geliim sreleri geirmilerdir. Gerek dnyadaki gerekse Trkiyedeki kentlerde, sanayi devrimi ile balayan hzl kentleme, yaanan byk
savalar, eitli faktrlerin etkisiyle krdan kente g gibi birok nedenlerle
bir taraftan deiim yaanrken dier taraftan da kentsel dnm nem
kazanmaya balamtr.
Sanayi devrimi sonrasnda Avrupada olumaya balayan sanayi kentlerinde
yaayan ii snfnn iinde bulunduu kt yaam koullar birok dnr ve mimar etkilemi, varolan kentin daha iyiye ve daha yaanlabilir bir
hale dntrlmesi gereklilii zerinde tartmalar yaplmaya balamtr.
Dolaysyla, kentsel dnm kavramnn ortaya k bu dnemi, yani 20.
yzyln balarn bulmaktadr (zta, 2005: 11). Sanayinin gelimesi ve sanayi kentlerinin ortaya k ile birlikte nfusun byk bir blm kentlere
akn etmeye balam, bu da kentler zerinde bozucu etkilere neden olmutur.
Birinci Dnya Sava sonras yklan kentlerde ise, kent planlamas anlay
bir kamu grevi olarak dnlmeye balanm ve kentlerin korunmas fikri
benimsenmitir (Alkan, 1994: 14).
Kentsel dnmle ilgili nemli bir dnm noktas ise, kinci Dnya Sava
olmutur. Kentler kinci Dnya Sava ile karlatklar en byk ykm
yaam ve yklan kentlerin yeniden ina edilmesi, slah edilmesi ve canlandrlmas Avrupa lkelerinde kentsel dnm ihtiyacn ortaya karan temel
nedenlerden biri olmutur. Sava nedeni ile yklan kentsel alanlarn yerine
yenileri ina edilirken, korumaclk anlayna da yeni bir boyut getirilmi
ve kentin, zellikle tarihi nitelii n planda olan kentlerin, bir btn olarak
korunmas anlay hakim olmaya balamtr (Gen, 2003: 420).
1960-1980 yllar aras bat kentlerinde yaanan kentsel dnm, kentsel
alanlarn farkl planlama anlaylar ve yaplama koullar ile yeniden inas
iin kullanlan kentsel yeniden imar etme (redevelopment) ve eski canlln
kaybetmi kentsel alanlarn zellikle eski kent dokusu ve kent merkezlerinin,
alnacak sosyal nlemlerle yeniden canllk kazanmasn salamaya almay
ifade eden kentsel canlandrma (revitalisaton) gibi uygulamalarn atsn
olutururken (ahin, 2006: 91), bu dnem kentsel dnm uygulamalarnn
ortak noktas, btnsel fiziki deiimleri iermesi ve farkl dzeylerde devlet
138

eli ile yaplan kent planlarnn yine kamu kaynaklar kullanlarak uygulanm
olmasdr. Bu dzey kimi zaman yerel dzey, kimi zaman blgesel dzeyde
de olsa deimeyen, kent planlarnn, siyasalarn, finansmann ve projelerin
belirgin bir btnlk ierisinde kamu kaynaklar ile gerekletirilmesidir.
1980 ortalarnda, tm Avrupada yeniden yaplanma zerine bilimsel
almalar balatlm; 1987 tarihinde gerekletirilen Bellagio Konferans,
sava sonras kentlerinde yeniden yaplanmay konu alan pek ok farkl
disiplini bir araya getirmitir. 1990 tarihinde Avrupa Topluluu Komisyonu
tarafndan hazrlanan ve kentsel evreyi ele alan Green Papern katks
ile Bat Avrupa hkmetleri kentsel planlamaya ilikin kendi hedeflerini
ortaya koymulardr. Bu hedefler arasnda kentsel alann yeniden canlandrlmas ilk sralarda yer almaktadr. 1990da yaynlanan bu rapor, 1993te
evre Departmannca yeniden dzenlenmi, Kent Merkezleri ve Yeniden
Geliim balyla yaynlanmtr. Bu raporun oluumunda, Bat Avrupa
hkmetlerinin kentsel alanda yaam koullarn ve canlln srdrme ve
arttrma abalarnn byk pay olduu bilinmektedir. Sz konusu raporu,
1994te Canl ve Yaanlr Kent Merkezleri: Mcadele Toplants ve bu
toplantya ilikin rapor izlemitir (zden, 2001: 259).
Dnyada kresellemeye bal olarak yaanan ekonomik, sosyal, siyasal
ve meknsal dnm sreleri kentleri bir yandan ekonominin merkezine tarken, dier yanda bilginin, teknolojinin retildii, ulam alar ve
karlkl ilikilerin kurulduu, etkileimin yaratld yeni rolleri de kentler
stlenmeye balamtr. Bu yeni yaplanma kentlerdeki deiim ve dnm
srekli ve hzl klmaya balarken, paralelinde kentin bir dnm mekn
olduu kabul ve bundan ne anlamak gerektii tartmalar younlamtr
(Grgl, 2005: 42).
70li yllarn ilk yarsndan itibaren Amerikann kuzeyinde balayan ve tm
dnyaya yaylan kentin zne dnme abalarnda kullanlan aralar farkl
olmakla birlikte, kentte dnm baarlmtr. Bu balamdaki dnmlerin
ilki; kentin yerel kimliini ne karan, yerel gereksinimler dorultusunda
gelien ve yerel kimliin paralarn temel girdi olarak kabul eden, bu paralarn korunmasna ve gelitirilmesine ynelik stratejiler ierirken, ikincisi ise;
kreselleme gibi yeni kavramlar balamnda uluslararas kimlik araylar ile
fiziksel yapnn yan sra sosyal ve ekonomik yapda da kkl deiikliklere
ynelik yeniden yaplanmay ieren stratejilerdir (Kl, 2006: 13).
Bu dnemlerden itibaren kentte yaayan tm katmanlar rgtleme
modeli, geni kapsaml stratejilerin belirlenmesi, bu balamda hazrlanan
btncl projeler ve politikalar sre ierisinde devamlln salanmasnda etkili olurken, kamu ve zel sektr birliktelii de salanmtr. Kamu ve
zel sektr birlikteliine dayanan modelde risk paylalrken, kamu sektr,
kentsel alanla ilgili kamu, mlkiyet ve altyap balamnda alann hazrlanmas,
139

kamusal yatrmlarn dengeli bir biimde gerekletirilmesi ve datm grevini stlenirken, zel sektr, bu dnm gerekletirecek finansman
salamaya balamtr.
Trkiyede kentsel dnm kavramnn kentleme ve planlama pratiine
ilk girii 1970li yllara uzanmakla birlikte, planlamada bir uygulama arac
olarak kullanlmas 1980lerin ban bulmaktadr. Bu dnemde uygulamaya
konulan liberal ekonomik politikalar, tm alanlarda olduu gibi kentleme
ve planlama srelerinde de yeniden yaplanmay bir zorunluluk haline getirmitir. Bu erevede uygulamaya konulan serbest piyasa ekonomisi kentleri
de ekillendirmeye balam, bata gecekondu alanlar olmak zere pek ok
kentsel alanda dnm sreci balamtr (zdemir Snmez, 2006: 121).
Kentsel dnmn bir kentsel yenileme modeli olarak lkemizdeki en
yaygn uygulamas, zellikle kent merkezlerinde ve yakn evresinde kalm
gecekondu alanlarnn yeniden kazanm ve yeniden yaplandrlmas araynn bir uzantsdr. 1950lerde bir yanda tarmda makineleme, dier yanda
hzl bir sanayileme sonucu artan krdan kente gn karsnda devletin
yeterli ve uygun koullarda konut sunamamas sonucu, kente genlerin
konut sorunlarn zme biimi olarak ortaya kan gecekondular, nceleri
barnma amal yaplrken, zaman ierisinde artan g oran ve poplist
devlet politikalar ile ekillenen af uygulamalar sonucu bir taraftan kentsel
meknda nemli bir alana sahip olmu, dier taraftan nfusunu speklatif
alanlara tamtr (Dndar, 2006: 66)
Dier lkelerde olduu gibi Trkiyede de kentsel dnm ile kent iindeki sanayi yaplarnn yenilenerek ticari, kltrel ya da konut ihtiyacn
karlamaya ynelik kullanlmas ya da var olan tarihi yaplarn korunarak
yenilenmesi gibi uygulamalar sergilenirken, dier lkelerden farkl olarak
lkemizde zellikle 1999 Marmara depreminden sonra deprem riski tayan
yaplama alanlarnda bu riske kar gerekli nlemlerin alnmasyla sz konusu alanlarn deitirilmesi gndeme gelmitir. Ayrca, Trkiyede kentsel
dnm daha youn olarak gecekondu alanlarnda gereklemektedir
(Uzun, 2006: 50).
Gecekondu alanlarnn dnm srecinde 1984 ylnda karlan 2981
sayl mar ve Gecekondu Mevzuatna Aykr Yaplara Uygulanacak Baz
lemler ve 6785 Sayl mar Kanununun Bir Maddesinin Deitirilmesi
Hakkndaki Kanun balkl af kanunu nemli rol oynarken, bu kanunla
gecekondu alanlar iin slah imar plan yapma imkn ortaya km ve
kentsel dnm projelerinin olumas salanmtr. 1980lerin sonunda,
slah imar planlarnn yan sra dnm projeleri de yerel ynetimlerin
uygulamalar (Ankara Dikmen Vadisi Dnm Uygulamas gibi) arasnda
yer almaya balamtr.
140

1980 sonras kentsel dnm uygulamalarnda yerelleme asndan nemli
gelimeler olmu, karlan 3194 sayl yasa ile planlama yetkisi belediyelere
devredilmi ve belediyelere aktarlan kaynaklarn artmas sonucu byk
kentlerde kapsaml planlama ve imar hareketleri balamtr. Bu hareketler
ierisinde kentsel dnm faaliyetleri nemli yer tutmutur. Uygulanmas
dnlen projelerin ierii tarihi kent dokusunun restorasyonundan, gecekondu alanlarnn salkl kentsel dokulara dntrlmesine kadar ok geni
bir yelpazeyi kapsamaktadr. Ancak 1990lara gelindiinde yerel ynetimlere
ayrlan kaynaklarn ve imknlarn yetersizlii ve mlkiyet sorunlar yznden
yerel ynetimlerin kentsel dnm faaliyetlerini gerekletirmede baarl
olamadklar grlmtr (ahin, 2006: 97).
Batda ve Trkiyede kavramsal olarak byk farkllklar gstermesine
ramen dnm projelerinin, Bat kentleri gibi Trkiye kentlerinde de meknn yeniden biimlenmesinde bir ara olarak n plana kmaya balad
1990larn sonundan itibaren, bu projeler zellikle byk kentlerde nem
kazanmaya balam ve terk edilen sanayi alanlar ve ilevini yitirmi liman
alanlar gibi byk alanlarn dnm gndeme gelmitir. Bu projelerden
kent ynetimleri prestij, yeni bir kentsel imaj umarken, projelere ksmen dahil olmaya balayan zel sektr de rant beklentisi ierisine girmitir (Ktk
nce, 2006: 55).
3. Trkiyede Kentsel Dnm Uygulamalar
Trkiyedeki kentlerin ierisinde bulunduu fiziksel ve ekonomik koullar
ile zellikle deprem gibi doal afetlerle ilgili riskler gz nne alndnda,
1980lerin balarndan itibaren bir uygulama arac olarak grlen kentsel dnm erevesinde, gerek kent ii yaplar, gerekse kent civarndaki alanlarla
ilgili dnm projeleri uygulamalarnn artt grlmektedir. Bu balamda,
youn bir ekilde gerekletirilen Toplu Konut Proje uygulamalarnn yannda,
kentlerin srdrlebilir yaam evreleri haline getirilebilmesi adna hayata
geirilen birok kentsel dnm uygulamasndan bahsetmek mmkndr.
zellikle 1950li yllarda balayan kyden kente youn g ve hzl kentleme olgusu, zaman ierisinde artan konut sorununu gndeme getirmi ve
sz konusu sorunun zm amacyla, 1947 ylnda Emlak ve Kredi Bankasnn kurulmas, 1958 ylnda eski mar ve skan Bakanlnn kurulmas,
1965 ylnda Gecekondu Kanununun karlmas, 1984 ylnda Toplu Konut
daresinin kurulmas ve toplu konut fonunun oluturulmas gibi eitli
konut politikalar denenmi, kurumsal yaplanmalar oluturulmutur. 1963
ylndan bu yana uygulanmakta olan be yllk kalknma planlarnda konut
ve yaplama sorunu ile salkl ve gvenli yerlemeyi salama konularnda
birok tedbirin nerilmesine ve mevzuatta sk sk deiiklikler yaplmasna
ramen, yasa ve ynetmelik karmadaki baar, uygulamada gsterilememitir
(Ergnay, 2007).
141

Son yllarda lkemizde kentsel dnm uygulamalarnda yaanan, ok
ortakl mlkiyet yaps, arsa sahiplerinin ekonomik koullarnn yetersizlii,
planlama ve kurumsal yap eksiklii, sorunlarn zmne ynelik yasal dzenlemelerin yetersizlii ve -belki de en nemlisi- proje finansman yaratma
kapasitesi gibi sorunlarn zmnde zorluklarn yaanmasndan dolay
ortaklk, uzlama, deer paylam ve proje finansman gibi olgular nem
kazanmaya balamtr. Bu olgularn uygulamadaki sorunlara getirdikleri
zmler ile ortaya kan kentsel dnm uygulamalarna lkemizden u
rnekleri vermek mmkndr (Gksu, 2007):
Portakal iei Vadisi-Ankara rneinde proje ortakl, kamu-zel sektr
ibirlii, arsa sahipleri ve giriimcinin de katlm ile gereklemitir. zellikle,
arsa sahipleri, proje kararlarna temsilcileri aracl ile irket ynetim ve
denetim kurullarnda, temsil edilerek katlmlardr.
Dikmen Vadisi-Ankara projesinde proje gelitirme ykmlln Ankara Bykehir Belediyesi ve ile belediyelerinin katlm ile zel sektr
stlenmitir. Ortaklk, irket ve belediye yneticileri ile arsa sahiplerinin
kooperatifler ats altnda rgtlenerek temsilcileri aracl ile katldklar
Proje Karar Kurulu yntemi ile salanmtr.
Zafer Plaza-Bursa uygulamasnda irket ortakl yerine, belediye ile arsa
sahipleri arasnda, karlkl gvene dayanan bir szleme ortakl gereklemitir. Arsa sahipleri, mlkiyetin ve imar haklarnn toplulatrlmas,
proje gelitirme ve yatrmc bulma konularnda, belediye bakann yetkili
klmlardr.
Zafertepe-Ankara rneinde ortaklk, bir konut birlii olan Kent-Koop
ile Zafertepe halk tarafndan kurulan evre-Koop arasnda gereklemitir.
Projede, Kent-Koop bilgi, tecrbe ve teknik kapasitesini ortaya koyarken,
evre-Koop ortaklar ise emek ve igc potansiyellerini ortaya koyarak
projenin tamamlanmasna katkda bulunmulardr.
Trk Kamu Ynetimi sistemi ierisinde kentsel dnmn planlanmas
ve uygulanmasna ynelik spesifik bir birim veya mevzuatn varlndan bahsetmek sz konusu olmadndan, uygulamalar, mevcut sistem ierisinde,
mevcut kurumlar ve mevzuat hkmleri erevesinde zmlenmeye allmakta ve kamu ynetimi sistemi ierisinde farkl birimlerin sorunlar ortaya
ktka gelitirmeye altklar farkl ve birbirlerinden kopuk dzenleme ve
uygulamalar gzlemlenmektedir (Gen, 2003: 448).
Trkiyede kentsel dnm uygulamalar ile dorudan ilgili bir birimin
ve mevzuatn olmamasnn yannda, ok aktrl bir ynetsel tabloda sz
konusudur. Kentsel dnm projelerindeki aktrlerden biri niversiteler ve
mimarlk gibi ilgili blmleri (Safranbolu Evleri Projesi gibi) iken, dier aktr
yerel ynetimler, zellikle bykehir belediyeleridir (Eskiehir Odunpazar
142

Evleri, Ankara Hacbayram Camii Projeleri gibi). Ayrca merkezi i blgelerinin bulunduu kentsel alanlardaki yksek rant gelirlerinden dolay mal
sahipleri ve zel sektr de kentsel dnm uygulamalarnda etkin biimde
yer almaktadr.
Kentsel dnm uygulamalarnn nemli bir aya da -hem konut talebini
karlamaya hem de kentsel gelimeye katkda bulunan- toplu konut uygulamalardr. Cumhuriyetin kuruluundan 1950li yllara kadar, tarihi dokulara
eklemeler yaplarak gelien kentlerimizde, 1950lerden sonra hzlanan kentleme srecinde ulam ve altyap maliyetlerinin en aza indirilecei varsaym
ile yeni kentsel alan yaratmak yerine, mevcut imar dzeninin ortaya kard
mlkiyet yaps kapsamnda gelimeler yaanmtr. 1970lerde mevcut yaplam alanlardaki arsa sunumunun dmesi konut piyasasn etkileyerek
talebi drm, orta ve alt orta snflarn konut alm gc azalm, konut
yatrmlarnn toplam yatrmlar iindeki pay nemli lde azalmtr. Bu
gelimelere tepki olarak (Tuna ve dierleri, 1996: 1-2);
a. Yerel ynetimler kent eperlerinde yeni arsa sunumu yoluna gitmi,
b. Orta snflar kooperatiflemeye balam,
c. Den konut yatrmlarn desteklemek zere yeni bir konut finansman
modeli olarak toplu konut fonu devreye sokulmutur.
Bu gelimelerin ardndan, temelinde geni apl retimi ve toplu yapy
zendirmek, dar ve orta gelirlilerin barnma sorunlarn zmek, konut pazarn canlandrmak, bireyleri konut sahibi yapmak, toplu konut yerleme
alanlarnda kamu yarar gzetmek gibi ilkeleri tayan (Kele, 2002: 508-512)
Toplu Konut Yasas 10 Temmuz 1981 tarih ve 17396 nolu Resmi Gazetede
yaynlanarak yrrle girmitir. Bu yasa, devletin yasada ngrlen % 5lik
kayna ayrmada karlat glkler, toplu konut kurulularnn rgtlenmesindeki aksaklklar, siyasal iktidarn deimesi sonucunda zel kesimdeki
konut kurulularnn Toplu Konut Fonundan pay almakta etkili olmaya
balamalar ve inaat piyasasndaki durgunluun srmesi gibi sebeplerle
yrrlkten kaldrlm (Kele, 2002: 524) ve 02.03.1984 tarihinde 2985
sayl yeni Toplu Konut Yasas yrrle girmitir.
2985 sayl yasa ile konut kredisi veren kurum ve kurulular bnyesine
alan ve genel bteden bamsz olan Toplu Konut Fonu kurulmutur. Fonun
kaynaklarnn tamam 1993 ylnda genel bteye aktarlarak 20.06.2001
tarih ve 4684 sayl Kanun ile Toplu Konut Fonu yrrlkten kaldrlmtr.
1984 ylndan 2003 yl Austos ay sonuna kadar kredi alan konut says
1.048.310 ve tamamlanan konut says 1.018.084 olarak gereklemitir
(DPT, 2003: 244).
Cumhuriyetin kuruluundan gnmze kadarki srete konut talebini
karlamak ve kentsel gelimeyi salamak amacyla, kurumsallamann sa-
143

lanmas ve sorunlarn zmne ynelik olarak Toplu Konut daresi (TOK),
Trkiye Emlak Bankas, kooperatifler, Arsa Ofisi Genel Mdrl, yap
tasarruf hesab, Gayrimenkul Yatrm Ortaklklar gibi kurulular kurulmu
ancak, doru bir zamanlama ile birbiriyle egdm ierisinde altrlmas
ve deien koullara uygun yeni dzenlemelerin yaplmas salanamamtr.
Konut talebi sorunu, yllarca kamu destekli program ve uygulamalarla zlmeye allm, fakat piyasa mekanizmasna bal zmler retilememitir
(Demir ve Kurt Palabyk, 2005: 6).
4. Ktahyada Kentsel Dnm Uygulamalar
Ktahya, Ege Blgesinin Bat Anadolu Blmnde yer alr. Anadolu Blgesi ile denize kys olan Ege Blm arasnda gei alandr. 11.875
kmlik yzlmyle Trkiye topraklarnn yaklak % 1,5ini kaplayan Ktahya, kuzeyden Bursa, kuzeydoudan Bilecik, doudan Eskiehir ve Afyon,
gneyden Uak, batdan ise Manisa ve Balkesir illeriyle evrilidir (http:
//www.kutahya.gov.tr/cografya.asp, [05.09.2007]). 2000 yl nfus saym
sonularna ilikin TK verilerine gre toplam nfusu 656903tr (http:
//www.die.gov.tr/nuts/82d3.xls).
Ktahya ili tarihi ve kltrel miras bakmndan olduka zengin bir kenttir.
Bu miras koruyabilmek amacyla yerel ynetim, korumas gereken kltr
ve tabiat varlklarnn korunarak yaatlmas, bu eserlerin gelecek nesillere
aktarlmas ve tarih ve kltr kenti olma zelliine yakr bir grnme
kavuturulmas amacyla youn bir ekilde kentsel dnm ve yenileme
faaliyetleri ierisindedir. Bu balamda, Ktahya Kalesi, inili Cami, engl
Hamam, Defterdarlk Kona, rvasa Kona, apzade Kona, Analc Mescidi, Pirin Han, Byk ve Kk Bedesten, tarihi ta binalarn
bulunduu Pekmez Pazar Caddesi, Kavaflar ve Sarahane Sokaklar gibi
tarihi alanlarn kent dokusuna yakr bir grnm kazandrlmas amacyla
birok dnm ve yenileme faaliyeti ile ilgili almalar bulunmaktadr. Bu
almalarn bir ksm tamamlanm, bir ksm srdrlmekte ve bir ksm
ise proje aamasndadr.
Srdrlen kentsel dnm projelerinden biri olan ve yapl tarihi Yldrm Beyazt dnemine (1402) uzanan Ulu Camii karsndaki i merkezi
projesi, Eskiehir Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulunun 28/04/
2006 gn ve 1149 sayl karar ile onaylanm ve onayl proje dorultusunda
inaatna balanmtr. Bu proje ile, kentin merkezi i alannda olan, yakn
bir zamana kadar kt bir grnm arz eden ve tarihi doku ile uyumsuz eitli mdahaleler yaplarak ekli deitirilen dkkanlarn bulunduu alann,
tek tip olacak ekilde tarihi ar grnmne brndrlerek, yeniden
kazandrlmas ve i merkezi ile bu kentsel alann bir cazibe merkezi haline
dntrlmesi amalanmaktadr.
144

Kentte yapm gerekletirilen Toplu Konut uygulamalarnn haricinde,
kentsel dnm balamndaki en nemli alma, u an proje halinde olan,
Belediye kmal Mdrl tesisleri ile eker lkretim Okulu arasnda kalan
ksmda, kamuya ait yollarla birlikte yaklak 52.000 m2 lik bir alan kaplayan
ve Ktahya Belediye Meclisinin 02.06.2006 tarih ve 225 sayl karar ile ilan
edilen Gaybiefendi Kentsel Dnm projesidir.
Ortalama katl yaplamalarn ounlukta olup, bunlarn tamamna
yakn bir ksmnn yma ve 30 ya zerinde olduu, % 65inin kaak ve
ruhsatsz, dier bir ksmnn ise imar aff yasasndan faydaland bilinen,
imar affna giren ksmlarn zerine ruhsat harici kaak katlar yapld tespit edilen ve 282 adet parselden oluan Gaybiefendi Mahallesinin birok
gerekeden dolay dnm uygulamasna tabi tutulmas, zaruri bir ihtiya
olarak ortaya kmtr. Blgenin yaknndaki terminal alannn yakn bir
tarihte kent merkezinin dna tanacak olmas, terminal alannda yaplacak
ranta ynelik yatrmlarn bu blgeyi daha cazip bir hale getirecek olmas,
kent merkezine ok yakn olmas, mevcut malikler asndan yksek rant
oluturabilecek olmas, yaplarn depreme dayankl olmamas, yaplacak
esasl tadilat ve glendirmenin deprem ynetmeliine gre yaplamayacak
olmas, toplu yaamn gerektirdii sosyal donat alanlarnn olmay, mevcut
yaplamann arpk ve skk olmas bu gerekelerden bazlardr.
Ktahya Belediye Bakanl tarafndan kentsel dnm alan ilan edildikten sonra, bu alanda imar uygulamalar, ruhsatlandrma, Tapu Sicil Mdrl ile yaplan yazmalar ve sat ilemleri durdurulmu, Ktahya Belediye
Bakanl ile Toplu Konut daresi Bakanl arasnda protokol imzalanarak,
alanla ilgili teknik almalar balatlmtr. Ardndan Toplu Konut daresi
Bakanl Uzman, Milli Emlak Mdrl Uzman ve Belediye Bakanl
tarafndan atanan bir uzmann oluturduu komisyon tarafndan yaplan almalar Toplu Konut daresinin gr, inceleme ve onayna sunulmutur.
5. Kentsel Dnm Uygulamalar Asndan Ktahya Toplu Konut Uygulamalar
1960l yllardan beri kentte konut kooperatifleri byk lde geliim
gstermeye balamtr. Bu geliim zellikle Afyona doru bir eksen ierisinde olup, nemli toplu konut alanlarna, 100. Yl Mahallesi, 30 Austos,
Fatih ve Hamidiye Mahalleleri rnek olarak verilebilir ( Tuna ve dierleri,
1996: 51).
90l yllarn ortalarnda balatlan toplu konut uygulamas, kentin merkezinden nispeten uzak, Afyon-Ktahya karayolu zerinde ve kente giri
noktasnda bulunan 75. Yl Mahallesindeki uygulamalar, kenti hem geleneksel grntsnden uzaklatrm, hem de o dnem iin konut ihtiyacn
byk oranda gidermitir. 75. Yl Mahallesi (Atakent) olarak adlandrlan
145

bu kentsel alanda konut says gnmzde 3.500lere ulamtr. Kentin
modern bir havaya brnmesini salayan bu kentsel alandaki kentsel dnm uygulamasnn finansman ise, o dnem Pamukbankn kredileri ile
salanrken, bugn ilemler Pamukbankn Halkbanka devri ile Halkbank
tarafndan yrtlmektedir.
Kentsel dnm uygulamalar adna Ktahyadaki en ciddi alma olan
ve nky mevkiinde gerekletirilen Ktahya merkez toplu konut alanna
ait mevzii imar plan, Toplu Konut daresi tarafndan hazrlanp belediyeye
iletilmi ve Belediye Meclisinin 2005 yl Nisan ay olaan toplantsnda
incelemeye alnmtr. Bilindii zere 2985 sayl Toplu Konut Kanununda
yerel ynetimlerin ad gememekle birlikte, sadece yasann 3. maddesinde,
Toplu Konut Fonunun kullanlaca amalar ksmnda yerel ynetimlerden
sz edilmektedir. Kanunun uygulama biimini gsteren Tzkte de belediyelerin, konut yapm srecinin tmden dnda braklm olmalar dikkat
ekmektedir. Ne yasada, ne de tzkte toplu konut uygulamalarna ilikin
olarak yerel ynetimlere herhangi bir sorumluluk verilmedii halde, Toplu
Konut Kanunu Uygulama Ynetmeliinin 3. maddesinde, valiliklerce toplu
konut alanlarnn saptanmasnda belediyelerle ibirliinden sz edilmektedir
(Peynirciolu ve stnk, 1994: 15-16).
nky Bozyer Mevkiinde, 5127 parsel zerinde Toplu Konut daresi Bakanl tarafndan hazrlanp, belediyeye iletilen Ktahya/merkez toplu konut
alan mevzii imar plannda, imar plan snrlar dahilinde konut alanlar ve
kentsel donat alanlar oluturulmu ve TOK tarafndan hazrlanan aklama
raporu dorultusunda, toplam planlama alan 264.026 m2 olarak belirlenmi,
blgede yaklak 1050 konut yapm ve 4500 kiinin iskan hedeflenmitir.
Toplam planlama alannda konut ve kentsel donat alanlarna ait arazi kullanm aadaki tablodaki gibi planlanmtr:
Tablo 1: Arazi Kullanm Tablosu
Kullanm
Byklk (m2)
Konut
101.435
Ticaret
8.710
Kre
4.087
lkretimTesisleri Alan
12.939
Lise
12.159
Salk Tesisleri Alan
4.285
Resmi Kurum
2.747
Dini Tesisler Alan
7.398
Park ve Yeil Alanlar
69.581
Tat ve Yaya Yollar
40.685
TOPLAM
264.026
146

Kaynak: Mevzii mar Plan Plan Aklama Raporu, Ktahya/Merkez/nky
Mevkii Toplu Konut Alan, Babakanlk Toplu Konut daresi Bakanl,
Mart 2005.
Mevzii imar plan ve aklama raporu ile belirlenen yaplanma koullar ise
u ekildedir (Mevzii mar Plan Plan Aklama Raporu, 2005):
1. Konut Alanlar: Plan kapsamnda toplam konut alan 101.435 m2 dir.
Konut alanlar bat, gney, gneydou ksmlar ve dier ksmlar olmak zere
iki ksma ayrlmtr.
2. Donat Alanlar: Planlama alan iinde ilkretim alan, lise alan, kre
alan, salk tesisleri alan, dini tesisler alan ile resmi kurum alan ve plan
genelinde blgede iskan edilecek halkn kullanabilecei, yerleime uygun
olmayan yerlerde park alanlar oluturulmutur. Doalgaz boru hatt boyunca
BOTAn ngrd gerekli mesafelerde koruma band eklinde pasif yeil
alanlar konumlandrlm olup, planlama alan ierisinde konut alanlarna
hizmet edecek ticaret alan yer almaktadr.
3. Ulam Sistemi: Toplu konut alanna ulam 15 metrelik bir ana ring ile
salanmakta olup ikinci derece tat balants 12 metrelik yoldur. Bunun
yannda 7 ve 12 metrelik yaya yollar bulunmaktadr. Otopark ihtiyalar
sosyal donat adalar ve konut adalar ierisinde zmlenecek olup, toplam
tat ve yaya yollar ise 40.685m2 dir.
Ktahya Belediye Meclisinin 01.04.2005 tarihli olaan toplantsnda, Toplu
Konut daresince hazrlanan Ktahya/merkez toplu konut alan mevzii imar
plannn 3194 sayl mar Kanununun 8/b maddesi uyarnca onaylanmasna
oybirlii ile karar verilmi ve bu tarihin ardndan yapmna balanan toplu
konutlar ubat 2007den itibaren konut maliklerine teslim edilmeye balanm, Haziran 2007 itibariyle teslim ilemleri tamamlanmtr.
Sonu ve Deerlendirme
Kentsel dnm uygulamalar, gnmzde birok kentte karlalan kentsel alanlarn eskimesi, yklmas, eski deerini yitirmesi ya da kentin ihtiya
duyduu konut talebinin an gereklerine gre karlanmas gibi durumlar
karsnda zm retebilecek bir potansiyele sahiptir.
lkemiz gerekleri gz nne alndnda, kentlerimizin byk bir ounluunun sahip olduu tarihi doku gerek ilgisizlik gerekse mali kaynak yetersizliinden harap bir grnt sergilemektedir. Yine kent merkezlerindeki tek
katl mstakil ya da az katl apartman biimindeki birbirine bitiik yaplarn
khnelemi grnts de kentte kt bir manzara yaratmaktadr. Ayrca
lkemizin byk lde deprem kuanda olduu gerei karsnda, bugne
kadar yapm gerekletirilen binalarn ne kadarnda depremden korunmaya
ynelik alnmas gereken nlemlerin varlndan sz edilebilecei bilinmemektedir. Kentlerimizin ounda kentin ticari hayatna uzun dnem hizmet
147

etmi ticaret merkezleri de, gnmz modern ticaret hayatnn gereklilikleri dorultusunda deiime ihtiya duymaktadr. Ortaya kan bu manzara
karsnda Trkiyede kentlerin hem yenileme hem de dnm anlamnda
birok uygulamaya gerek duyduunu sylemek mmkndr.
Kentlerin kendilerine zg koullar ierisinde toplu konut alanlarnn,
konut alanlar ierisindeki paynn ve kentlerin geliimine etkisinin zellikle
80li yllardan itibaren giderek artmakta olduu grlmektedir. Bu balamda
Ktahyada son yllarda gerekletirilen toplu konut uygulamalar ile toplu
konut alanlarnn toplam konut alanlar ierisindeki paynn da arttn
ve kentin ilk uygulamalarla geliimi Afyon ynnde iken, imdi Balkesir
ynnde de geliim gsterdii grlmektedir.
90l yllarn ortalarnda gerekletirilen byk toplu konut uygulamalar ile
kent Afyon ynnde geliim gsterirken ayn zamanda bu toplu konut alanlar
kente o dnem iin farkl bir hava getirmitir. Kentin merkezinden ksmen
uzakta olan kentsel alan, gerek konut alanlar gerekse kentsel donat alanlar
ile kentin dier ksmlarndan tamamen farkl bir yap sergilemektedir.
Gerekletirilen son toplu konut uygulamalar ile kentte dnm adna
daha byk bir adm atlmtr. Fiziksel, sosyal, evresel ve ekonomik anlamda
kentin varolan yaps ile ok farkl olan blge, hem modern anlamda ina
edilen binalar hem de kentsel donat alanlar ile (ilkretim okulu, lise, kre,
salk ve dini tesisler) kentin dnmnde ileride yaplacak uygulamalara
rnek tekil edecek ekilde biimlendirilmitir.
Kent, ypranan tarihi dokusu ve eskimeye yz tutan binalar ile birok kentsel yenileme ve dnm uygulamasna ihtiya duymaktadr. Yerel ynetim
tarafndan yrtlen birok yenileme ve dnm uygulamas ve TOK ile
birlikte yrtlen -gelecekte de devam edilmesine karar verilen- toplu konut uygulamalar ile kentte, ihtiya duyulan modern grntye ulaabilmek
amacyla balatlan nemli projelerin devamnn gelecei grlmektedir.
148

KAYNAKA
ALKAN, Ahmet (1994), Konya: Tarihi Kent Planlama Sorunlar, Konya.
AKKAR, Z. Mge (2006), Kentsel Dnm zerine Batdaki Kavramlar,
Tanmlar, Sreler ve Trkiye, Planlama, TMMOB ehir Planclar Odas Yayn,
2006/2, Say: 36, Ankara.
DEMR, HlyaVildan, KURT PALABIYIK (2005), Konut Ediniminde Uzun
Vadeli potek Kredisi Sistemi, Jeoinformasyon ve Arazi Ynetimi Dergisi, Say:
92, Ankara.
DPT: 8. Be Yllk Kalknma Plan (2001-2005) 2004 Yl Program, Devlet Planlama
Tekilat, Ankara,2003, http://ekutup.dpt.gov.tr/program/2004.pdf,(04.09.2007).
DNDAR, zlem (2006), Kentsel Dnm Uygulamalarnn Sonular zerine
Kavramsal Bir Tartma, Kentsel Dnm Sempozyumu Bildiriler Kitab, TMMOB
ehir Planclar Odas, 2. Bask, 11-13 Haziran 2003, Ankara.
ERGNAY, Oktay (2007), Trkiyede Yap retiminde ada Sigorta ve Finans
Sistemleri,http://www.prota.com.tr/prota_muhendislik/images/yayin_makaleler/
cagdas_sigorta_finans_sistemleri.pdf (03.09.2007).
GEN, F. Neval (2003), Kent Yenileme ve Yerel Ynetimler: Kamu Ynetimi
Perspektifi, Yerel ve Kentsel Politikalar, Edit: M. Akif UKURAYIR, Aye TEKEL,
izgi Kitabevi, Konya.
GKSU, A. Faruk (2007), Kentsel Dnm Sreci ve Proje Ortaklklar, http:
//www.kentselyenileme.org/dosyalar/projeortakliklari.doc (03.09.2007).
GRGL, Zekai (2005), Planlamada Bir Ara: Kentsel Dnm, Mimarlk
Dergisi, Say: 322, MartNisan 2005, Ankara.
GRGL, Zekai ve dierleri (2006), Mahalle leinde Kentsel Dnm
Modeli Kkbakkalky rnei, Yldz Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesi ehir
ve Blge Planlama Blm, Kasm 2006, stanbul.
GNDOAN, zdemir (2006), Kentsel Dnm, Tarihsel ve Gncel Bir
Krlma Noktas m?, Planlama, TMMOB ehir Planclar Odas Yayn, 2006/2,
Say: 36, Ankara.
GLER, Ebru (2006), Kentsel Yeniden retim Sreci zerine Karlatrmal alma: stanbul rnei, Kentsel Dnm Sempozyumu Bildiriler Kitab, TMMOB
ehir Planclar Odas, 2. Bask, 11-13 Haziran 2003, Ankara.
KELE, Ruen (2002), Kentleme Politikas, mge Kitabevi, 7. Bask, Ankara.
KILI, Ali (2006), DnmKentsel Yenileme Kavramlar ve Yaklamlar, Ege
Mimarlk Dergisi, 2006/1-56, zmir.
KONYALIOLU, Grol (2007), Kentsel Dnm Uygulamalarnda TOKnin
Rol, Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas Bildiri zetleri Kitab, 11. Trkiye
Bilimsel Harita ve Teknik Kurultay, 2-6 Nisan 2007, Ankara.
KKTRK, ErolErdal, KKTRK (2007), Trkiyede Kentsel Dnm ve
Almanya Deneyimi, Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas Bildiri zetleri Kitab,
11. Trkiye Bilimsel Harita ve Teknik Kurultay, 2-6 Nisan 2007, Ankara.
149

KNTAY, Esin (1997), Kentlemenin Neden Olduu Fiziksel ve Toplumsal
rme Karsnda Kentsel Yenileme Uygulamalar, 2. Ulusal Sosyoloji Kongresi:
Toplum ve G, Sosyoloji Dernei Yayn, No: 2046, Devlet statistik Enstits
Matbaas, Ankara.
KTK NCE, Esra (2006), Kentsel Dnmde Yeni Politika, Yasa ve Eilimlerin
Deerlendirilmesi Kuzey Ankara Girii (Protokol Yolu) Kentsel Dnm Projesi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits,
2006.
Mevzii mar Plan Plan Aklama Raporu (2005), Ktahya/Merkez/nky Mevkii Toplu Konut Alan, Babakanlk Toplu Konut daresi Bakanl, Mart 2005,
Ankara.
ZDEMR SNMEZ, Nihan (2006), Dzensiz Konut Alanlarnda Kentsel Dnm Modelleri zerine Bir Deerlendirme, Planlama, TMMOB ehir Planclar
Odas Yayn, 2006/2, Say: 36, Ankara.
ZDEN, P. Pelin (2001), Kentsel Yenileme Uygulamalarnda Yerel Ynetimlerin
Rol zerine Dnceler ve stanbul rnei, .. Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi,
No: 23-24, Ekim 2000-Mart 2001, stanbul.
ZTA, Nihan (2005), Trkiyede Kentsel Dnm ve Hali rneklemesi,
Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi Fen
Bilimleri Enstits, 2005.
PEYNRCOLU, NevinBelma, STNIIK (1994), Kentsel Geliimin Ynlendirilmesi Asndan Belediyeler ve Konut retimi, DPT: Sosyal Planlama Genel
Mdrl Planlama Dairesi Bakanl, Ankara.
ROBERTS, Peter (2000), The Evolution, Definition and Purpose of Urban Regeneration, Urban Regeneration, New Delhi: Sage Publications, London.
AHN, S. Zafer (2006), mar Plan Deiiklikleri ve mar Haklar Araclyla
Yanltc (Pseudo) Kentsel Dnm Senaryolar: Ankara Altnda lesi rnei,
Kentsel Dnm Sempozyumu Bildiriler Kitab, TMMOB ehir Planclar Odas,
2. Bask, 11-13 Haziran 2003, Ankara.
THOMAS, S. (2003), A Glossary of Regeneration and Local Economic Development, Manchester: Centre for Economic Strategies.
TUNA, Numan ve dierleri (1996), Trkiyede Toplu Konut Uygulamalarnn
Kentsel Gelimeye Etkileri, T.C. Babakanlk Toplu Konut daresi Bakanl Konut
Aratrmalar Dizisi: 9, Ankara.
TUROK, Ivan (2005), Kentsel Dnmde Yeni Eilimler ve Ynetiim, Uluslararas Kentsel Dnm Sempozyumu Kitab, Kkekmece Belediyesi Yayn,
stanbul.
YTCANLAR, Tan (2001), Kentsel Yenileme Olgusu ve Geliim Sreci,
Planlama Dergisi, TMMOB ehir Planclar Odas Yayn, 2001/4, Ankara.
UZUN, C. Nil (2006), Yeni Yasal Dzenlemeler ve Kentsel Dnme Etkileri,
Planlama, TMMOB ehir Planclar Odas Yayn, 2006/2, Say: 36, Ankara.
http://www.die.gov.tr/nuts/82d3.xls, (05.09.2007).
http://www.kutahya.gov.tr/cografya.asp, (05.09.2007).
150
**(/
1FSFNCF
:&3&-:/&5.-&3 %&.0,3"4WF:&3&-4:"4&5
%"3:&/%&/:"1*-"/."
&3&7&46/6
%P%S)5BSL&/(-

Benim burada yapacam tartma kent ve yerel devlet projesinin dnm
zerine. ok kuramsal kalmamaya alacam, ama galiba biraz akademisyen olmann, biraz da konunun nitelii nedeniyle bir miktar o tr bir vurgu
da var, ama olabildiince o tartmalar gncele balama konusunda da bir
aba gstereceim.
Kenti anlamak biraz da kukusuz sermaye birikim srelerini anlamak
anlamna geliyor. Burada ok ksa ematik olarak, kent nasl ekilleniyor
sermaye birikim sreleri zerinden, onu karmaya altm. Burada emek
ve sermayenin kar karya olduu bir birinci evrim var. Bu birinci evrim
bir yandan devlet, bir yandan piyasa tarafndan ynlendiriliyor, dzenleniyor.
Bu erevede gerek piyasa, gerekse devlet bu birinci evrimde biriken kaynaklarn bir ksmn emein yeniden retimine ynelik olarak, bir ksmn da
sermayenin yeniden retimine ynelik olarak kullanyorlar. Aslnda bunun
nasl ayraca tam da snf dengeleri tarafndan belirlenen bir durum. Bu
erevede aslnda 80 ncesi sermaye birikim sreci ve bu birikim sreci iinde kentlere kaynaklar nasl aktarlyordu; buna ynelik bir ematik ereve
gelitirmeye altm.
Burada Trkiyede asndan olan ey u: Birinci evrim dediimiz sermayeemek arasndaki iliki, yani retimin yapld sektrdeki iliki dier gelimi
lkelerden farkl olarak aslnda snrl sermayeyle gerekleiyor. Dolaysyla
ayn dnemde Batl gelimi lkelerde burada ar biriken bir sermaye var.
Yani birinci evrimde retimde biriken sermaye tekrar yatrma aktarlamyor,
nk bir tketim doygunluu var. Dolaysyla burada bir ksm piyasaya, bir
ksm da devlete vergi olarak geliyor.
Refah devleti dediimiz, aslnda bu sermayenin ve emein, ama daha
ok da sermayenin ar vergilendirilmesiyle kaynaklarn devlet tarafndan
toparlanp, sonra sosyal harcamalara ynlendirilmesi biiminde tezahr
ediyor. Bizde tam yle bir ey olmuyor, nk snrl bir sermaye birikimiyle
kar karyayz. Dolaysyla arada Batdakinden farkl bir ey olarak emein
yeniden retimine yenilik olarak, yerel topluluklar devreye giriyor ve onlar
araclyla emein yeniden retimi byk lde gerekleiyor. Bu erevede baktnzda snrl sosyal harcamalar gryorsunuz. Devlet yatrmlar
nceliklerini bir yandan Kamu ktisadi Teebbsleri dediimiz yatrmlar, bir
yandan da sermayenin dolayl desteklenmesine altyap, bilim, teknoloji gibi
alanlara aktarlyor. Ama snrl bir sosyal harcamayla kar karyayz. br
taraftan yine ayn dnemde sermayenin emein yeniden retim alanna snrl girii var. Onlar da arlklarn daha ok bu tarafta sermayenin yeniden
retimi alannda kullanyorlar.
Dolaysyla burada ncelikleri gstermeye altm. rnein yukarda
sermaye blm var, emein yeniden retimine snrl ncelik verilirken,
sermaye yatrmlarna asl ncelik veriliyor. Devlet asndan da ayn durum
153

var. Byle olunca da tabii emein yeniden retimini yerel topluluklar kendileri
karlyorlar. Ayn biimde baktnzda yeniden retimde devlet sermaye
ilikisi asndan devlet yine de sermayeden daha fazla kaynak yatryor,
emein yeniden retimine.
Bu durum 80 sonras ciddi biimde deiiyor. Trkiye aslnda retim yapmaktan vazgemeye balyor. Dolaysyla 80 ncesi karlatmz sorunla
kar karya deiliz. Yani, birinci evrimde yetersiz birikim sorunu yok, yatrmlar byk lde birinci evrimden kat iin gerek devlet yatrmlar
asndan bakldnda, gerekse zel sektr yatrmlar asndan bu dnemde
byk lde birinci evrimden hem aa hem de yukar kaynak aktarmnn
ciddi biimde arttn gryoruz; nk Trkiye retmekten vazgeiyor.
Dolaysyla 80 sonras kentlerin bu derece byk yatrmlar ekmesi ve patlamas hem devletin pompalad bir ey, hem de piyasann pompalad bir
ey. Aslnda gelen kaynaklar da daha nceden retime aktarlan kaynaklar.
Ama burada bir baka denge daha deiiyor galiba, ciddi biimde. zel sektr,
zellikle emein yeniden retimi alanlarna da giriyor. Yani sadece sermaye
yatrmlarna deil, bilim, teknoloji, altyap yatrmlarna deil, onun dnda
zel hastaneler, konut alanlar, yaam alanlarna ynelik yatrmlarla, alveri
merkezleriyle sermayeye de byk lde emek gcnn kulland alanlara
ok youn biimde girmeye balyor.
Benzer biimde bu kez devlete baktmzda devletin de ayn biimde tam
da o alandan ekilmeye baladn gryoruz. Sermaye bir taraftan kente
girerken, devlet de dorudan retici olarak o alandan kyor. Ama kentten
kmyor, baka bir ynne kayyor arl, o da sermayenin desteklenmesine. Burada sermayeyi desteklemeye ynelik altyap yatrmlar, birtakm
teknolojiye ynelik destekler benzeri trden alanlarda devletin arln bu
taraftan bu tarafa kaydrdn, nceliklerini kentte de sermaye birikimini
ve sermaye gruplarn desteklemeye ynelik verdiini gryoruz. Bu arada
ciddi bir mlkszleme sreci yaanyor. rnein daha nceki dnemde
grdmz devletin yatrm olarak retim sektrne girdii birtakm konularda izleyen dnemde buralarda zelletirme uygulamalaryla bir yandan
kaynak ekildiini, ama ayn zamanda bir anlamda devlet hizmetini kullananlar mlkszleirken, buradaki kaynaklarn da hzla zel sektre, sermaye
gruplarna aktarldn gryoruz. Ayn biimde mlkszleme sreci yerel
topluluklar asndan da yaanyor. nk devlet harcamalarn nemli
lde ksyor ve dolayl olarak emek gruplarnn kazanmlar ellerinden
alnyor; burada da bir mlkszleme, elden karma srecinin yaandn
gryoruz bu dnemde.
Bu erevede yerel devlet projesi nasl deiti diye bakarsak, yerel devleti
tanmlarken tane temel ilikinin devleti ve yerel devleti tanmladn
dnyorum. Birincisi devletin bir kurumsal yaplanmas var. Bu, yerel
154

devleti tanmlayan bir ey, ama yerel devlet bir tek kurumsal yaplanma
deil. Yerel devleti tanmlayan iki zellik daha var, bir tanesi sahip olduu
temsiliyet ilikileri ya da toplumsal tabana nasl ald, nasl burada farkl
gruplarn yerel devlet iinde temsil edildii, yerel devleti oluturan bir baka
zellik. nc bir zellii ya da kurucu paras Burada yerel devlet olarak zellikle kullandm, yerel devlet derken, yerelde hizmet veren ve kente
ynelik mdahalede bulunan btn devlet kurumlarn anlyorum. Bizim
klasik kullandmz organlar seimle gelen yerel ynetim tanmndan biraz
daha farkl bir tanm. Kentsel alan reten btn devlet kurumlarna yerel
devlet diyorum. Hukuksal tanmlamadan biraz daha farkl kullanyorum.
nc bir zellii yerel devletin ya da tanmlayc zellii, kente nasl
mdahale ettii. Bu zellik, kurumsal yaplanmann toplumun eitli kesimleriyle nasl bulutuu, nasl temsiliyet ilikilerinin varolduu ve nc
olarak da bu kurumsal yapyla bu temsiliyet ilikilerinin bir araya gelip, kente
belli bir mdahale biimi retmesini anlyorum yerel devletten. Dolaysyla bu
mdahale biimlerine de baktmzda tane temel mdahale biiminden
sz edebiliriz. Bir tanesi yerel devlet belli birtakm aralarla sermayeyi yeniden retiyor kentte. Burada daha ok kent planlamas, altyap yatrmlar,
kentsel arsa, igc eitimi vesaire gibi birtakm mdahaleler sermayenin
yeniden retimine ynelik mdahaleler. kinci bir mdahale biimi emek
gcnn yeniden retilmesi. Bunlar, sosyal donatlar, sosyal projeler, ulam,
konut ve benzeri trden daha ok toplumun alan kesimlerine gtrlen
hizmetler. nc bir ayaksa bu mdahale biimlerinin, toplumsal kontrol
ve meruiyete ynelik mdahaleler. Bunlarn en banda katlmn bizatihi
kendisi bir meruiyet ve kontrol arac. Bunun yannda kent planlamas bir
meruiyet arac olarak kullanlyor, imar haklar, denetim, bir ynyle bir
meruiyet br tarafnda bir kontrol olgusu bu nc mdahale biimini
oluturuyor.
Yerel devleti byle tanmladktan sonra bizde 80 ncesinin yerel devletinin
kente mdahalesinin ana elerine bakarsak, yerel devlet her eyden nce
yerel topluluklara ynelik bir mdahalede bulunuyor. Yerel topluluklara ya
da yerel toplumsal tabana baktmzda, 70lerin, 60larn galiba yle bir
ayrm vard. Yani bir tarafta bir orta snf, iinde giriimcilerin vesaire orta
lekli giriimcileri de barndran, bir de niteliksiz emek gc. Ama bu ikisi
arasnda galiba yle bir iliki kuruldu, zaman iinde bu niteliksiz emek gc
belli bir kentte entegrasyon sreci iinde yukar doru toplumsal hareketlilik
de kazand. Krdan gelen kesim yava yava o sre ierisinde eklemlendi
yapya ve -hepsi iin sylemiyorum ama dikkate deer blm- dolaysyla
sosyal hareketliliin olduu, mobilitenin olduu bir kentsel yapnn iinde
ikisi arasnda, kentin iki kutbu gibi grnen kesim arasnda belli bir eklemlenme, ilikilenme biimi de ortaya kt. Bu erevede yerel devlette bir
155

yandan snrl kaynaklarla, devletin kentsel alana snrl mdahale ettii,
yerel topluluklara kenti braktn sylemitik. O yzden yerel devlet 80
ncesi bugnkne gre ok daha snrl kaynaklarla kente mdahale etti ve
bu erevede kenti yeniden retmeye alt. Buna baktmzda sermayenin
yeniden retimi dediimizde daha orta lekli gruplara, giriimcilere ynelik mdahaleleri gryoruz. Altyap yatrmlar, kentsel hizmetlere ynelik
fiyatlandrma politikalar, hizmet sunumu alanlarn almas Hatrlayacak
olursak, birtakm alanlarda enformal hizmet salama biimleri 80 ncesinin
ok baskn zelliiydi, bugn biraz daha varln srdrse bile daha ikinci
plana itiliyor birtakm byk yatrmlar karsnda. Ama 80 ncesinde byle
bir daha orta kk lekli sermayelere ynelik mdahale biimi vard yerel
ynetimin.
kincisi, bu dnemde daha ok yerel topluluklarn niteliksiz emek gcne
ynelik mdahaleler. Bunlar daha ok gecekondulara hizmet gtrlmesi,
imar haklar, birtakm enformal ilere ya da yaplara gz yumma biiminde
karmza kyordu. Emek gcnn yeniden retimine ynelik mdahalelerde ise birtakm kamu hizmetlerinin, toplu tama hizmetlerinin desteklenmesi,
piyasa fiyatnn altnda cretlendirilmesi, ama onun yannda baz kentlerde
Batkent rneinde olduu gibi, konut projeleri vesaireyle bir anlamda emek
gcnn yeniden retimine ynelik yerel ynetimler, belediyeler burada aba
gsterdi. Burada tabii bu yetersiz kaynaklarla ok snrl bir mdahaleydi, ama
burada galiba asl tampon mekanizma toplumsal hareketlilikti. O dnemin
birinci evrim dediimiz, retim sektrndeki yava da olsa genileme, oradaki alm, aslnda toplumdaki devletin yaratt zaaf, snrl mdahaleyi bir
anlamda giderebiliyordu. nk zaman iinde toplumsal devingenlik salanabiliyordu. Krdan gelip, memur olup zaman iinde, ondan sonra ocuunu
okutup, orta snf bir profile ulamak 80 ncesi ska rastlanan bir durumdu.
Dolaysyla ben asl kentlerin bir anlamda gerilimini alan asl eyin, devletin
mdahalesinden ok bu tr bir hareketlilik olduunu dnyorum. Bu,
bugn yava yava ortadan kalkan bir zellik olduu iin stnde durulmas
gereken bir boyut.
Bugne baktmzda, bugn ne oluyor? Daha nce de sylediim gibi
birinci evrimden ok daha fazla kaynak aktarlyor kentlilemeye, retim
sektrnden. Dolaysyla yerel ynetimler daha byk kaynaklarla alyorlar
gemie gre. Bu erevede de baktmzda aslnda arln giderek artan
biimde sermayenin yeniden retimine ynelik mdahalelere verildiini
gryoruz. Burada kentsel dnm projeleri, kentsel arsa retimi, imar
ayrcalklar, daha nceki dneme gre ok daha byk lekli imar ayrcalklar, zellikle byk sermayenin kente giriiyle birlikte Dikkat ederseniz
artk burada orta kk lekli yatrmcdan daha ok kente damgasn vuran
byk lekli giriimci. Bunun iinde Sabanclar, Kolar, byk inaat firma-
156

lar da var. Dolaysyla daha byk lekli bir kentlemeden bahsediyoruz.
Bunun iinde yeni bir orta snfn ktn gryoruz. Bankaclk sektrnde
alan, daha kalifiye ilerde alan ve bir yandan da arada 80 ncesi dnemin orta snfn oluturan, artk geleneksel orta snf diyebileceimiz, devlet
memuru, devlet memuru emeklisi, daha nceki dnemde ilevsel olan, ama
giderek ilevini bugnk yap iinde yitirmeye balayan daha geleneksel bir
orta snf gryoruz.
Bir de onun tesinde toplumda bir kesim ilevsizler olarak darda braklyor. Burada asl gerilimi yaratan ey kentsel yaplar iinde galiba byk
lde bu kez tersi ynde bir toplumsal hareketlilik Yani daha nceden
o snf pozisyonunu iyiletirme eyi, galiba bir miktar tersine dnmeye balad. zellikle geleneksel orta snf dediimiz kesimler giderek kimilerinin
proiterleme diyebilecei bir biimde ilevsizler tarafna katlmaya balyor.
Bu ok ciddi bir gerilim. Bu arada tabii bu gerilimin yannda gemie gre
daha ok kente mdahale eden bir yerel devletle kar karyayz. Burada
zellikle kentsel aksa rant erevesinde sermayeye ynelik byk lekli bir
mdahale biimini gryoruz. Emek gcnn yeniden retimine ynelik
TOK uygulamalar ve benzeri eyler var, ama bunlar daha ok orta snfa
ynelik uygulamalar olarak kyor. Otoyollar, katl kavaklar, alveri merkezleri vesaire bunlarn desteklenmesi, bunlarn nnn almas strateji
olarak geliiyor.
Bu niteliksiz, ilevsizlere ynelik de baka bir model, sadaka toplumu modeli Orada da daha ok yoksulluk yardmlar, yeil kart, meslek edindirme
kurslar gibi biraz daha makyaj nitelikli eyler, aevleri vesaire tr bir baka
mdahale anlay ortaya kmaya balyor. Dolaysyla bu model byk lde
aslnda toplumu ikiye paralayan ve iki parasyla da farkl biimde ilgilenen
bir yaplanma olarak karmza kyor. Bu modelin katlm biimi nedir, ikinci
olarak tarttm, nasl bir katlm modeli ngryor? Aslnda orada da kendi
iinde bir farkl toplumsal tabanla kentin yaayanlaryla farkl biimde ilikilenen farkl kanallar olan bir katlm modelinin ortaya kmaya baladn
gryoruz. Yerel devletin zellikle kentin yeni giriimcileriyle ilikisi, yeni
orta snfyla ilikisi, ama zellikle de giriimlerle ilikisi daha korporatist.
Yani belediye bakanlar etrafnda rgtlenen bir yap, bu kesimle daha ayrcalkl bir ilikiye giriyor, daha zel bir iliki. br tarafta niteliksiz emek
gc dediimiz kesime ynelik ise ya katlm kanallarn tmyle kapatyor ya
da ite bu trden yoksulluk yardm gibi birtakm eylerle patronaj ilikisine
giriyor, yani kliantelist bir ilikiye giriyor. Bir baka ey ise bir liderlik etrafnda
belirlenen poplist bir yaklam katlm asndan.
Bu geleneksel orta snf, yeni orta snfn da bir kesimi iin ise ya bu tr
kentsel yaplarla hi ilikilenmiyorlar, kapanm durumda ya da parlamentarizm dediimiz, gidiyor, seimde oyunu veriyor, onun dnda daha fazla
157

ilikilenmiyor; daha snrl bir ilikilenme modeliyle kar karyayz. Ama
galiba burada bu yap kendi iinde byle bir ikililik yaratyor. kililiin bir
paasyla daha zgn, zel bir iliki biimine giriyor. br tarafla ise daha
baka bir patronaj ilikisi, kentsel poplizm diyebileceimiz baka bir iliki
biimi gelitiriyor.
Burada kurumsal yaplara ne oluyor diye bakarsak, burada ksaca resmi
hiyerari iinde byk kentlerdeki yerel ynetimler yaplar asndan baktm.
Bunu ok nemsemiyorum, ama orada da yle bir yap kyor karmza, bu
daha resmi olmayan fiili yap. Daha nce gerek kentlerdeki toplumsal taban
asndan, gerek mdahale biimleri asndan, gerekse de temsiliyet ilikileri
asndan ikiliklerin olumaya baladn sylemitim. Dikkatli bakldnda
yerel ynetimlerin, burada bykehir belediyelerine baktmzda orada da
byle ikili yaplanma var. Merkezde kendi iinde ok kapal, bilgiyi paylamayan bir iktidar yaps var. Pozisyonlar olarak bir-iki esi deiebilir, ama
belediye bakan, bakann etrafnda toparlanm danmanlar grubu, bunun
iinde brokrasiyi temsil eden genel sekreter, yakn belediye meclis yeleri,
bunlarn says birka tane olabilir, belediyelerinin varsa irketlerinin birtakm
kilit yneticileri ve ait olunan siyasi partiden varsa birka tane kilit temsilci.
Bu, belediyenin bilgi ve kararlar elinde tutan kesimi.
kinci geniletilmi ynetim yapsnda baka birtakm eler karmza
kyor. Konuya gre dahil edilen baka tr yneticiler kmaya balyor;
daire bakanlarnn bir ksm, belediye meclis yelerinin bir ksm daha dahil
ediliyor, taeron irket varsa onlarn temsilcileri geliyor. Daire bakanlar
yannda bir de baz kentlerde zellikle temsiliyet asndan, meruiyet asndan nemsenen Yerel Gndem 21 sekreterleri vs. bunlar ynetim sahnesine
girmeye balyor. Byle bir yap var, bu belediyeyi yneten birinci ve ikinci
kademe. Ama asl kararlar veren dar kadro birinci grup. Buradaki ilginlik kendi ilerinde hesap verir bir grup deil, danmanlaryla, irketleriyle
denetlenebilen bir yap olmaktan byk lde km durumda. Belediye
irketlerini u anda Saytay da dahil olmak zere denetleyebilen bir kurum
yok, o kadar kark hale gelmi durumdaki iler denetlenemiyor.
Dolaysyla belediye bakanlar bu irketleri ok etkin biimde kendi
birtakm projeleri iin, birtakm harcamalar iin onlarn irket yapsnda
olmasndan kaynaklanan kolaylklar nedeniyle kendi brokrasileri iinde
zemedikleri sorunlar onlar araclyla zyorlar. Danmanlar grubu,
belediyenin btn brokrasisini ap, en alttaki kadroya emir verebilen,
ama bunun karlnda herhangi bir sorumluluu olmayan pozisyonda.
Yasa nnde ok ciddi sorumluluklar yok, danma sadece danma yedir,
ama belediyelerin neredeyse tamamnda danmanlarn nemli bir blm
ynetim kadrosunun bir paras. Yani fiil olarak belediyede yrtlen ilerde
bazen genel sekreterleri, bazen daire bakanlarn aarak fiili ynetime mda-
158

hale eden yneticiler konumunda. Benzer biimde belediye irket yneticileri
brokrasinin iinde eitli biimlerde roller almaya, oralara mdahale etmeye
balyorlar. Ama bunlarn hibiri hesap verir insanlar deil. Byle bir ynetim
stratejisi ayn zaman da esnek bir ynetim stratejisi. Yksek cretlerle donatlm bir strateji. nk bu kilit kadrodakilerin nemli bir blm irketlerin
ynetim kurullarnda grev alyor. Dolaysyla byle bir iktidar profili iinde
de bir baka kesimle birlikte allyor. O baka kesim daha d halkalarda
giderek alan iktidarn da slamas anlamna geliyor.
ktidarn younlat yer koyu alan, aldka iktidar dar doru dalyor
ve dardakilerin erk, iktidar kullanamad bir yapdan bahsediyoruz. Burada belediye brokrasisinin nemli bir ksm bu iktidar yapsnn bir paras
olmaktan km durumda, karar verme srelerinde herhangi bir biimde
mdahil olamyor. Bunlarn iine birok yerde daire bakanlar da dahil, daire
bakanlarnn kendisi karar alma srelerinde ou durumda dlanyorlar
odaktaki grup tarafndan. Belediye brokrasisinin nemli blm bu karar
verme mekanizmalarnn paras deil. Ayn zamanda belediyenin ii statsnde alanlar ok byk blm zaten andrlm durumda, saylar
giderek dyor. Darda taeron irketlerden oluan geni bir halka olumaya
balyor. Buradaki yapda daha dk cretli, uzun sre alan, gvencesi
olmayan, sk sk birtakm sigorta hesaplaryla iten kartlan bir kesimden
sz ediyoruz taeron irketlerde. Bu kesim ayn zamanda belediyelerin ykn
de eken kesim olmaya balyor, i grme anlamnda.
Dolaysyla belediye personelinin byk lde devreden kartld, taeron irketlerin uygulamann ya da i grmenin merkezine tand, ama bunu
yaparken de emek gcnn ar smrsyle srecin iledii bir yapyla kar
karyayz. Bu tabii birtakm iktidar tekniklerine de dayanyor. Siyaset bilimi
boyutuyla baktmda bu stratejik planlarn, norm kadro uygulamalarnn,
performans lmnn, taeronlatrma ve benzeri uygulamalarn aslnda
bu merkezdeki yapyla evredeki yap arasndaki iktidar ilikisinin kilit stratejileri olduunu, iktidar teknikleri olduunu dnyorum. Bundan kastm
u, btn bu merkezdeki yap aslnda stratejik planlar da hazrlayan, orada
ncelikleri belirleyen norm kadrolarnn hazrlanmasna nclk eden, ama
bunun yannda performans kriterlerini ve lmn de yapan grup olmaya
balyor. Bunun kukusuz daha iyi iledii yerler vardr. Benim bildiim uygulamalarda performans lm vesaire aslnda belediye kadrolar zerinde
bir bask iktidar arac olarak kullanlyor. Dolaysyla sadece bunun byle
piyasalatrmann tesinde yerel ynetim yaplar iindeki iktidar yaplarnn
salamlatrlmas, muhalefetin nlenmesi ve insanlarn emir-komuta zinciri
iinde sadece emir alan, inisiyatif kullanamayan igrenlere dntrlmesinin arac olarak kullanlyor.
Benzer biimde taeronlatrma ok uzun zamandr igcn terbiye et-
159

menin bir arac olarak kullanld. Dolaysyla btn bu yapya baktmzda
sadece bu ikililiklerin kentlerin fiziksel grnmnde, meknsal yaplarnda,
temsiliyet biimlerinde ortaya kmadn, ayn zamanda yerel ynetim yaplarn bizatihi kendisinin ikili yaplar haline geldiini, kentteki igcnde sz
edilen bir sr zelliin, esneklik, blnme ve ie yarayanlar-yaramayanlar
diye ayrlmas, yerel ynetim yaplarnn bizatihi kendisinde de bu kurgulanm. Neoliberal proje sadece kentleri ekillendirmiyor, bunun tesinde
ynetim yaplarn da ekillendiriyor. Biz daha ok bunlar analiz ederken
kente mdahaleleri asndan bakyoruz, ama kendi ilerine baktmz zaman da bu ikililiklerin, bu elikilerin yerel ynetim yaplar iinde her gn
yeniden ve yeniden derinleerek retildiini gryoruz.
Teekkrler.
160
*05636.
:&3&-%&.0,3"45"35*."4*
,"5*-*.,"73".WF13"5
0UVSVN#BLBO
&NJO,03"."; .BLJOB.IFOEJTMFSJ0EBT
"MJ'BISJ;5&/
5BTZF4SFDJOEFMMFS#BOLBT(FSFJ
4FIFS10-"5[HF"3"4
:FSFM:OFUJNMFSEF%FNPLSBTJ4PSVOTBM:FSFM,BUMN
6MB#":3",5"3
.FSLF[FWSFhEFOFWSFOJO.FSLF[MFSJOF5SL:FSFM%FNPLSBTJ4PSVOTBMOO
%FJFO,VSHVTV
#BS,"3"
.FLBOWFLUJEBS

TASFYE SRECNDE LLER BANKASI GERE
Ali Fahri ZTEN
Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas
Deerli konuklar; sizleri Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas adna
saygyla selamlamak istiyorum. ller Bankas ile ilgili bugnk sizlere aktarmaya alacamz konu, hemen akla u soru gelebilir: ller Bankas neden
bir tasfiye srecine sokuluyor, ller Bankas nedir, ne zaman kuruldu, ortaklar kimlerdir, yerel ynetimlerle ller Bankasnn nasl bir ilikisi vardr,
son dnemde ller Bankasnn gndeme gelmesi neden konu olmutur ve
Trkiyede zellikle 1980den sonra uygulanan politikalarda ller Bankasnn
yeri neresidir? Bunu sizlere ksaca aktarmaya alacam.
ller Bankas yerel ynetim bankacl alannda hizmet vermektedir.
Yerel ynetim bankacl ise kamu ynetimi, altyap sektr ve bankaclk
sektrn bir araya getiren bir alan. Yerel yatrmlarn planlanmas, uygulanmas, finansman alannda merkezi ynetimle yerel ynetim arasnda
egdmn salanmas ile de grevli. Bu anlamda ller Bankas Trkiyeye
zg bir kurum. Hem finansman ynnden, hem de teknik alan ynnden
almalar yrten bir zellii var. ller Bankas belediyelerin yatrm ihtiyalarnn deerlenmesinde, ett ve fizibilite almalarnda, yatrmlarn
projelendirilmesinde, finansman temininde, projelerin gerekletirilmesi ve
yapmnda, dzgn kentleme ve kent kltrnn oluumunda katk vermekte. Bu erevede harita imar planlama, ime suyu, jeolojik ve jeoteknik
hizmetler, kanalizasyon, kat atk, p, hizmet planlamas yaplmas, artmas
gibi birok belediyelerin yrtmekte olduu birok almalara katk ve destek
veren kurum. ller Bankasnn ana fonksiyonu olduunu syleyebiliriz,
bu kurulu yasasnda var. Kredi vermek, yatrm yapmak ve araclk yapmak
olarak syleyebiliriz.
ller Bankas 1933 ylnda Cumhuriyet kurumlarndan olan bir yaps var
ve kurulu amac yerel ynetimlere alt yap hizmetlerinin finansmannda
mali destek salamak. Bu 1933te gndeme geliyor, 1935te daha sonra imar
heyetiyle birlikte altyap almalarna teknik katk olarak giriyor ve 1945
ylnda Belediyeler Bankas daha sonra ller Bankasna dnyor. Mali
yapsna baktmz zaman, belediyelerin yzde 5lik gelirlerinden oluan bir
fonu var. ller Bankas tabii ki kr amal bir kurum deil, bir kamu kuruluu. Yl sonundaki btesindeki art deerin yzde 55ini Ky Kalknmas
Fonuna, yzde 10unu ihtiya akesine, yzde 5i olaanst ihtiyacna ve
yzde 30unu da ky sermaye pay olarak aktarmakta.
statistik bilgilere baktmzda bugn ller Bankasnda yzde 15 teknik
personel var, bunun bir ksm mhendis, mimar, ehir plancs; bir ksm tek-
163

niker ve teknisyen grev yapmakta, toplam 3215 alan var bugn itibariyle.
Belediyelere baktmz zaman Trkiyede 3225 belediye var, bunun 81i l
belediyesi, 81 l zel daresi, Bykehir Belediyelerinin su ve kanalizasyonla
ilgili idareleri var, toplam 3222 adet yerel ynetime hizmet vermekte. Belediyelerin yapsna baktmzda 16 Bykehir Belediyesi, 101 Bykehir
le Belediyesi, Bykehir il kademe belediyesi 283, l belediyesi 65, le
belediyesi -ki Bykehir Belediye snrlarna girmeyen ile belediyesi- 749,
Belde Belediyesi -ki bunlarn nfusu genelde 5-10 arasnda deien- toplam
2011 belediye var.
ller Bankasndan ikyeti olan baz belediyeler var, bunlar da zellikle
Bykehir Belediyeleri. Bata Adana Bykehir Belediyesi ve Ankara Bykehir Belediyesi ller Bankasndan ikyeti. Gerekeleri de mali ynden
zgr olmadklarn dile getiren bir yaplar var. Bu Bykehir Belediyeleri
neden ller Bankasndan ikyetleri olduunu sylediimizde, ller Bankasnn btesi belediyelerin yzde 5 gelirlerinden kesilen bir fon. Bykehir
Belediyeleri bu yzde 5lik payn kendileri tarafndan kullanlmas gerektiini,
ller Bankas bu yzde 5lik oluan fondan tm belediyelere 3225 belediyeye ok dk faizle kredi vermekte. Dolaysyla Bykehir Belediyeleri bu
konuda bu yzde 5lik konusunda talepleri var. Ayrca dile getirdikleri konu
zerklik konusu, zerk olmadklarn, yatrmlarda rahat hareket edemediklerini sylemekteler. Bu doru bir yaklam deil, belediyeler u an ller Bankas
ile istemleri halinde diyalog kurabilme zellikleri var. Yoksa belediyeler kendi
balarna almalarn ok rahat srdrebilirler. En son stanbuldaki o ciddi
yata Alibeyky bizim gz nurumuzdu diyenler, Alibeyky daha sonra
ne hale getirdiini gryorsunuz.
Bunlar ok zet olarak verdik, buradan asl konunun ller Bankasnn
neden tasfiye srecine sokulmas noktasna geldiini vurgulamak istiyorum.
Yeniden yaplandrma diye srece balanyor. zellikle 1980den sonra uygulanan kresel politikalara baktmzda yeniden yaplanma srecinin
hayata getiini ve bu yeniden yaplanmaya bal olarak da birok alanda
yasa, ynetmelik kurum ve kurulularn yeniden yaplanmaya tbi olduunu
ve uluslararas sermayenin istemleri dorultusunda ekillendirildiini grmekteyiz. te buradan da yeniden yaplanma bir srecin addr, diyoruz ve
Dnya Bankas, IMF gibi uluslararas kredi kurulularnn gelimekte olan
lkelere serbest piyasaya geii salamak zere kredi karl uyguladklar
yaptrmlardr diyoruz. Yeniden yaplanma, yeni kresel sisteme eklemlenecek
ve ticari serbestlii koruyacak devletin yeniden ina edilmesi srecinin dier
bir addr diyoruz.
ller Bankas 1960tan bu yana Dnya Bankas, IMF ve OECD tarafndan
hazrlanan raporlarda srekli eletirilmi ve ele alnm bir konu. zellikle
1980den sonra -buras ok nemli- u konu dile getirilmitir: ller Banka-
164

snn teknik ve mali boyutunun artk ayrlmas gerekiyor, yani bankaclk
kanununa gre ller Bankas bankaclk kanuna gre faaliyet alanna girmeli
ve teknik boyuttan kesinlikle kmaldr diye Bunun neden olduunu biraz
sonra daha ayrntl greceiz.
8inci 5 Yllk Kalknma Planna baktmzda burada bir tezat iliki var.
8inci 5 Yllk Kalknma Plannda ller Bankasnn zellikle daha da glendirilerek, gl bir yerel ynetim noktasna tanmas istenmekte, ama
geen dnem hazrlanan yasa tasars bunun tam tersini sylemekte. ller
Bankasnn anonim irkete dntrlmesiyle ilgili hazrlanan yasa tasars
Trkiye Byk Millet Meclisine sunuluyor, oradan Plan ve Bte Komisyonuna geliyor, oradan da Alt Komisyona geiliyor ve alt komisyonda baz
kk eklemelerle yasa tasars tekrar Plan ve Bte Komisyonuna geliyor,
ancak erken seim karar ile birlikte, TMMOBnin sendikalarn da tepkileriyle birlikte ve dnemin muhalefet partisiyle de yasa tasars Plan ve Bte
Komisyonunda bekletildi. Ama bu yl sonuna kadar tekrar gndeme gelip
bu yasann hayata gemesinin salanaca syleniyor.
Yasa tasarnda ller Bankasnn yalnzca finansman ve danmanlk yapmas
nerilmekte. ller Bankasnn aslnda ortaklar 3225 belediyedir. Ama yasa
tasarsnda ller Bankasnn hazineye devredilmesi ve belediyelerin ortaklnn sona erdirilmesi yasa tasarsnda var. Neden bu var? Hazrlanan bu
gerekenin aklamasn yapacaz.
ller Bankas kendi ynetmeliine gre 3225 belediyenin btesinden kesilen yzde 5ler ile oluturduu fondan tm belediyelere belli bir dzenleme
ierisinde kendi ana ynetmelii dorultusunda belli dk faizlerle kredi
vermekte. Tasarda ller Bankasnn bankaclk kanununa gre alan ve
yatrm ve kalknma bankas olmas gndeme getiriliyor. Bankaclk esaslarna gre almas demek, artk ller Bankasnn kendi ana ynetmelii
deil, faiz oranlarnn Merkez Bankas ve Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulunun koyduu faiz oranlarnda faaliyet gstermesi demek. Bu
nedenle u anda yzde 8-9 civarndaki faiz oranlarnn belediyelere verilen
kredilerde faiz oranlarnn tabii ki yzde 20lere kartlmas anlam tayor.
Oysa ller Bankasnn temel amac, yerel yatrmlarn dk faizli krediler
ile gerekletirilmesini salamak, yatrmlarn gerekletirilmesi iin yeterli
teknik elemana sahip olmayan ve mali durumu yetersiz, dolaysyla temel
belediyecilik hizmetini veremeyen belediyelere destek vermektir, diye ifade
edebiliriz.
Teknik ve mali boyut ayrlmaktadr yasa tasarsnda. ller Bankas, l zel
daresi, Belediyeler ve ky idarelerinin ve bunlara bal idarelerin imar
ileriyle uramak ile grevlendirilmekteyken, yasa tasarsnda finansman
alannda sadece yardmc olmas gndeme getirilmekte. Sermayesi hazineye devrediliyor, ller Bankas yzde 5lik btesiyle ortadan kaldrlyor
165

ve tamamyla belediyeler devre d ve ller Bankas hazineye devrediliyor.
Aslnda ortaklarna sorulmadan hazineye devredilmesi anayasaya da aykr,
msadere yolu anayasada grlmemektedir. Dolaysyla burada bir aykrlk
var, ama ller Bankasnn ortaklarndan syrlarak hazineye devredilmesinde ller Bankasnn zelletirmeye doru bir adm daha gittiini grebiliriz.
Hazineye devredilme noktasnda zelletirmenin n alyor.
ller Bankasnda merkezden yerele ayrlan paylar karlnda kredi verdii
iin artk zarar ve batk kredisi olmayan bir zellii var. Bankaclk kanununda son yllarda bu nemli bir konu, zellikle son yllarda deiikliklerle
bankaclk alanna dorudan yatrmn nnde engeller artmtr. u anda
bankaclk, finans sektrne baktmzda yzde 40lar dolayndakinin yabanc sektrn elinde olduunu biliyoruz, ama yeni bir banka almasnn
nnde skntlar var. Bu nedenle piyasaya giri, ortaklarlar, birlemeler ya
da mevcut bir bankay satn alma, ortak alma sreci balatlyor. Dolaysyla
burada ller Bankasnn anonim irkete dntrlmesiyle birlikte ve hazineye devredilmesiyle birlikte ileride karmza, ller Bankas zelletirme
kapsamna alnmas ve yabanc sermayenin ller Bankasn satn almayla,
ortak olmayla Trkiyede bu alana girmesi ile karlama ifadesi var. Bununla ilgili darda bekleyen bankalar var m? Evet, darda bunu drt gzle
bekleyen kurulular var.
Batk kredisi olmayan ve bu nedenle de sermayesinin zerinde deerinde
olan ller Bankasnn anonim irkete dntrlmesi zelletirme kanununa gre zelletirilmesinin kolaylatrld ne kmakta. ller Bankasnn
kredileri merkezden yerele aktarlan paylar karlnda vermesi uygulamasndan vazgeilmemesi, bankay yerli ve yabanc sermaye iin cazip hale
getirmektedir.
ller Bankasnn personeli tabii ki tasfiye edilecektir. Yasa diyor ki 657 sayl
Devlet Memurlar Kanunu ve dier kanunlarn szlemeli personel hkmlerine tbi olmayan szlemeli personel eliyle yrtlmesi ngrlmekte Bu
yolla szlemeli personel istihdam -ki yeni bir kavram bu- yapsna tanyor.
ller Bankasnn 3225 belediye ve teknik kadrosu tasfiye edilecek.
ller Bankasnn tasfiyesi asl olarak Trkiyenin politika deiiminin bir
gstergesidir. Belediyelerin temel hizmetlerinin kamu hizmeti olarak grld, kamu hizmetlerinin kamu personeli eliyle verildii ve hizmetlerde
kamu yararnn n plana karld anlay tasfiye edilmektedir. Altyap
hizmetlerinin kamu yararna deil, piyasa mantn ne karan bir mantk
olduunu grmekteyiz. Burada 2000-2006 arasnda ller Bankasnn yerel
ynetimlere yapt harita, ime suyu, kanalizasyon ve dier alanlardaki yatrmlarn tabloda ksaca vermek istedik. ller Bankasnn zellikle planlama
ve harita almalar iin istatistiki bilgileri sizlerle paylamak istedim. ller
Bankas bugne kadar 4500 imar planlama projesini tamamlamtr. Ayrca
166

1995 ylna kadar 6 bin adet harita ve 1995 ylndan sonra da bu haritalarn
1750 adedini de gnn teknolojik koullarna gre gncelletirdiini syleyebiliriz.
ller Bankas tasfiye edilmesi ne anlama geliyor? Mali sermayeyle yerel
ynetimlerin kar karya gelmesi, teknik yardmn artk zel sektrle ele
alnmas -ki burada zel sektrn hangi zel sektr olduunu da aklamak lazm. Merkezi planlamann zlmesi yerel yatrmlarn merkezden
planlanmasnn artk sona erdirilmesi, krediyi sadece deyebilenin almas.
Artk belediyeler ller Bankasndan uzun vadeli dk faizli kredileri alma
noktasnda olamayabilecekler, nk bankaclk sektrne gre alan bir
bankann geri dn olmayacaksa kredi vermeyecektir, ikincisi yksek faizle
kredi verecektir. Eer hazine garantisi varsa, orada da Trkiyenin dsal
borlanmasnn yeni bir arac olarak gndeme gelecektir. Dk faizli, uzun
vadeli kredi imkannn artk yok edilmesi, yerel yatrmlarda hem teknik
boyutta, hem de mali boyutta btnlkl bak asnn kalkmas. 3200
belediyenin yaklak 2500 nfusu 2 bin ile 10 bin arasnda deien belediyeler. Dolaysyla bu belediyelerde teknik yap ok eksik ve ller Bankas her
alanda haritadan balayn, imar planlamasndan, ime suyuna, kanalizasyon
yapsna, artma tesislerine kadar tm almalar srdren bir kurum, bunun
devre d kalmas demek, belediyelerin bu alanlardan yoksun olmas. Bu
alanlarda hem kredi anlamnda uluslararas sermayeye bavurmas, hem de
yapm aamasnda direkt zel sektrle kar karya gelmesi, kamu hizmeti
olan yerel yatrmlarn bir anlamda piyasa mantyla almas gndeme
gelecektir.
Dnya Bankas unu sylyor, Kamu kaynaklarndan kredi veren yerel
ynetim bankasnn tasfiye edilmesini yerel ynetim bankasn tasfiye
edin diyor; yerel ynetimlerin borlanmada zgr braklmasn Dnya Bankas akl veriyor, artk yerel ynetimleri borlanmada zgr brakn
ve yerel krediyi piyasalarn oluturmasn ngrmekte. Temel alnan kredi
verilebilir belediyelerin yaratlmasn sylyor ve yasa tasarsnda bedeli
denmeyen hizmet alnamaz dendiinde artk belediyelerin ne hale geldiini
dnebiliriz.
Trkiyede zellikle 1986 ylndan sonra, Merkez Bankasnn kamu kurumlarna kredi vermesi durdurulmutur. Bu da kamu kurumlarnn piyasadan
veyahut da yabanc piyasalardan borlanmasnn nn amakta. Dier taraftan ller Bankasnn 2003 ylna kadar yzde 3lk genel bteden ald
fon, pay vard, bunlar tamamyla yerel ynetimlere karlksz hizmet yaplan,
ki ller Bankasnn bugne dein yzde 85ini bu fondan karlad yerel
ynetimlerin hizmetlerinin de n durdurulmutur bununla.
Belediyelerde norm kadroya da byk bir kstlama zaten var. Kredi denmedii takdirde ticari ilikiler devreye girecektir ve belediyelerin fiilen kamu
167

hizmetlerinde kullanlmayan mal varlklarnn da haciz durumu gndeme
gelecek. Belediyelerin hazine garantrlnde aldklar d krediler, hazinenin demesi bu ekilde d bor i borca dnecek, tabii ki belediyeler de
hazine tarafndan haciz konumuna getirilecek, ki hazinenin o yetkisi var.
Belediyeler aldklar uluslararas kredileri deyemediklerinde hazine de bunu
belediyelerden yasa erevesinde alacaktr.
ller Bankasnn bu ekilde tasfiye edilmesiyle, bankaclk sektrne gemesiyle, hazineye gemesiyle artk ileride zelletirilmesi gndeme gelecektir.
ller Bankas uluslararas bankalardan kredi alma noktasnda bir arac olacaktr, ki yasada bu da var. Yani 3200 belediyenin uluslararas kurululardan
alaca kredilerde ller Bankas arac olacaktr ve bu araclk bugn mortgage
sistemindeki kredi noktasnda bankacnn araclk etmesi gibi, burada da ller
Bankasnn arac kurum noktasna gelmesi. Uluslararas kredilerden yerel
ynetimler arasndaki ba kurulmas. Burada Deksa diye bir banka karmza
kyor, bu ok konuuldu. Deksa aslnda Belika-Fransz ortakl bir banka
ve ABD deneyimli bir banka. ller Bankasnn tasfiye edildii bir dnemde
Trkiye pazarna Denizbank satn alarak giren bir zellii var. Biliyorsunuz
Denizbankn daha nce Taribankla birletirilmesi var. Zorlunun Denizbank satn almas var, daha sonra Denizbankn ilk bata yzde 25i halka
arzedilmiti, yzde 75i Deksa tarafndan alnmt. Ama bugn o yzde 25lik
payn yzde 13n de Deksa ald. u an Denizbankn yzde 90 ksuruna
sahip olan Deksann kn grrsnz, bol bol kredi verme noktasnda,
reklamlar da var.
Deksann gznn ller Bankasnda olduunu syleyebiliriz. Denizbank
Trk denizciliinin gelitirilmesi amacyla bir kamu bankasyd, ama bugn
Deksann elinde. ller Bankas da 1933 ylnda kurulan bir banka, demek ki
ileriki srete de ller Bankasnn Denizbankn geleceini de grebileceiz.
zellikle Deksann yneticilerinin stanbuldaki hkmet temsilcileriyle
yaptklar grmeler, konumalar var. Trkiyede yerel ynetimlerdeki bte
milyar dolarlarla bahsediliyor. zellikle son dnem Avrupa Birlii srecindeki
evre ve altyap hizmetlerinin gncelletirilmesini dnn, 3200 belediyenin
imesuyu, kanalizasyon projelerinin gncelletirilmesi, artma tesisleri, kat
atklar, gayri sistemler, metroyu dndnzde ok byk bir alan, milyar
dolarlk, Euroluk alanlar bunlar. Peki bu alanlarda eer ller Bankasnn tasfiyesiyle, arac konuma dmesiyle birlikte yerel ynetimlerin artk direk 3200
belediyenin uluslararas kredi kurulularyla, bankalarla kar karya kalp
kredi alabileceini dnn. Zaten zor durumda olan belediyeler, zaten 400
milyar dolar i borcu olan bir lkenin yeni bor alanna girmesi, bu alanda
belediyelerin hisselerinde tahvil srecinin yaratlmasyla ifade ediliyor.
zetle ller Bankasnn tasfiyesiyle birlikte ya da arac konuma dmesiyle
birlikte yerel ynetimlerin, 3225 belediyenin uluslararas alana almas hem
168

mali boyutta, hem teknik boyutta gndeme gelecek ve borlanma srecine
girilecektir. ller Bankasndan dk faizle ald krediler ortadan kalkacaktr
ve bankaclk sektrne gre alaca iin yksek faizli krediler alacaktr.
Bunlar geri deme ans ok zor olacaktr. Bu anlamda d borlar i borca
dnecektir.
Son olarak unu syleyebiliriz, Trkiye zellikle 1980den sonra uygulanmakta olan neoliberal politikalar sonucunda yeniden yaplanma srecinde
ky hizmetlerinin zelletirilmesi, birok kamu kurumunun zelletirme ad
altnda elden karldn grdk, eitimden sala, enerjiden haberlemeye,
tarmda, ormanda, birok alanda zelletirme ad altnda kurumlarmz elden
karlmakta. ller Bankasnn da yakn gelecei bu olacaktr. Dolaysyla yerel
ynetimler ller Bankasndan 75 yldr aldklar hizmetleri artk uluslararas
sermayeden, uluslararas glerden alacaktr. Kreselleme ad altnda kresel sermayenin tahakkm artk yaam alanlarmzdan kmal, bu zincir
krlmal ve neoliberal politikalardan vazgeilmelidir.
Teekkr ediyorum.
169

YEREL YNETMLERDE DEMOKRAS SORUNSALI:
YEREL KATILIM
Seher POLAT*, M. zge ARAS**
* Gazi niversitesi, Mhendislik Mimarlk Fakltesi, ehir ve Blge
Planlama Blm 06570 Maltepe/ANKARA, 0312 231 74 00 /2727,
spolat@gazi.edu.tr
** Gazi niversitesi, Mhendislik Mimarlk Fakltesi, ehir ve Blge
Planlama Blm 06570 Maltepe/ANKARA, 0312 231 74 00 /2743,
oaras@gazi.edu.tr
Kreselleme ekonomik, sosyal, kltrel ve mekansal btnlemeyi desteklerken dnyada blgesel ve yerel lekte birok deiim yaanmaktadr. Bu
deiim blge ve yerel kavramlarnn yeniden tanmlanmasn gerekli klm
ve yerelleme hareketi nem kazanmtr.
lkemizde 1980 sonras ortaya kan ve 2000li yllarla birlikte nem kazanan yerelleme yerel demokrasinin glendirilmesi, hizmetlerin en yakn
yerel birim tarafndan salanmas ve yerel dinamiklerin harekete geirilmesi
olarak tanmlanmakta ve katlmclk, effaflk, etkinlik, hukukun stnl
ilkelerini temel almaktadr.
Yerelleme hareketiyle birlikte ynetiim ve buna paralel olarak yerel katlm kavram gndeme gelmitir. Yerel kimliin oluumuna ve gelitirilmesine
katkda bulunan katlm, yurttalarda btnlk ve dayanma duygusunu
gelitiren bir olgudur. Katlm farkl aktrleri bir araya getirirken kentlinin
kentle btnlemesini salamaktadr. Ancak katlmn olumlu ynlerinin yan
sra halkn nemli bir kesiminin uygulamada ve karar verme srecinde yer
alamamas, katlmclarn ise baz kar gruplarna dahil olmas gibi birtakm
olumsuzluklar da barndrd bir gerektir.
Bu bildiri ile amalanan yerel ynetimlerin demokratikletirilmesi sorununa zm aray olarak ortaya kan yaplanmann ok boyutlu bir bak
asyla ele alnarak irdelenmesidir. Ayrca bildiride yerel katlmn eitleri,
katlmn nemi, demokratikleme srecindeki rol tartlarak sorunlar ve
zm nerileri ortaya konulacaktr.
Anahtar Kelimeler: Katlm, Ynetiim, Yerel Ynetim
171

ABSTRACT
THE PROBLEMATIC OF DEMOCRACY AT LOCAL
ADMINISTRATION:
LOCAL PARTICIPATION
Seher POLAT*, M. zge ARAS**
* Gazi University, Faculty of Engineering and Architecture, Department of
City and Regioal Planning, 06570 Maltepe/ANKARA, 0312 231 74 00 /2727,
spolat@gazi.edu.tr
** Gazi University, Faculty of Engineering and Architecture, Department of
City and Regioal Planning 06570 Maltepe/ANKARA, 0312 231 74 00 /2743,
oaras@gazi.edu.tr
The globalization supports integration of economic, social, cultural and
spatial structure, when lots of changes are being lived at regional and local
scales in the world. So, localization appears on the agenda.
Localization that came out after 1980s, was put on the agenda in 2000s
in Turkey and is based on participation, transparency, effective, law superiority is defined as supplying services with local units and activitating local
dynamics.
The terms of governance and local participation gets importance with
localization. Participation that contributes to develop local identity, is a
phenomena that improves integrity and solidarity. Participation brings together different actors and integrates citizen and city. Although there are
positive aspects of participation, there are some negative aspects too. For
example, citizens can not participate in decision processes in practice and
stakeholders can be supported by interest groups.
The aim of this paper is to interrogate the formation that appeared as a
solution to the problem of democratization of local administration with a
multi-dimensional point of view. Furthermore, with this paper kinds of local
participation, importance of participation and its role in democracy processes
will be discussed with its problems and solutions.
Keywords: Participation, Governance, Local Administration
172

1.GR
Devlet merkezli ynetim anlaynn yerini piyasa merkezli ynetim anlayna brakmasyla refah devlet olgusu gcn yitirerek ekonomi arlkl
yerel kalknma anlay n plana kmtr. Merkezi ynetimlerin yetersiz
kalp yeni bir partner ihtiyac duyduu dnemde yeni kamu iletmecilii
ortaya atlarak zel sektr vurgulanm ve ynetimde sorumluluk deiimi
ile yerelleme hareketleri balamtr. Yerelleme kent yaamn kolaylatran
planl ve programl faaliyetlerin yrtlmesinde nemli rol stlenen yerel
ynetimlerin yeniden yaplandrlmasn gerekli klmtr.
Ekonomik ve sosyal hedeflerin birlikte dnlmemesi, metropollerde hzl
nfus art beraberinde g olgusunu gndeme getirmi, sosyal ayrma,
eitsizlikler ve kentsel yoksulluk kavramlar ortaya km ve halka en yakn
birim olan yerel ynetimler bu noktada nem kazanmtr. Yerel ynetimler
halkn beklentilerine dayal, onlarn gven ve desteini salayarak, katlmc
ve demokratik hizmet sunma anlayn benimsemektedir. Ayrca aktif yurttal gelitiren yerel ynetimler yerel temsili ve katlm salamakla birlikte
yerel kimliin olumasna ve gelitirilmesine de katkda bulunmaktadr.
Temsili demokrasi anlay ile oluan yetersizlikleri gidermek amacyla
alternatif bir yaklam olarak ortaya kan katlmc demokrasi anlaynda
katlm davrannn renilmesi ve gelitirilmesi noktasnda sivil toplum
rgtleri nem tamaktadr (Giddens, 2000). Sivil toplum rgtleri katlmda yer almas gereken en nemli aktrler arasnda yer almasna karn
lkemizde gerek saylarnn yetersizlii gerekse katlmda etkin olmamalar
ve baz kar gruplarnn basks altnda olmalar sebebiyle aktif bir rol stlenememektedir.
Bu alma ile Trkiyede kreselleme srecinde yerel ynetimlerin rol,
yaps ve demokratikleme abalar ile yerel katlm kavram ok boyutlu
olarak eletirel bir bak asyla irdelenecektir.
2. YEREL YNETM ve KATILIM KAVRAMI
Yerel ynetimler; yerel halkn ihtiyalarn etkin bir biimde karlamak
ve halka kamu hizmeti salamak amacyla oluturulan, halkn kendi setii organlarca ynetilen; ynetsel, siyasal ve toplumsal kurumlar olarak
tanmlanmaktadr (Ulusoy ve Akdemir 2002). Grmeze (2000) gre yerel
ynetimler ise karar alma organlarna ve srelerine mdahale edilmeyen,
bamsz gelir kaynaklarna sahip ve grevleri itibariyle yerel nitelikli hizmet
sunan kamu kurululardr. Yerel ynetimlerin varlk nedenleri halkn gven
ve desteini salayarak, katlmc, demokratik, halkn dilek, istek ve nerilerine dayal hizmet sunmaktr (Nadarolu, 1986).
173

Dnyadaki iyi ynetim ve demokratikleme abalarnn evrensel bir
nitelik kazanmasyla birlikte yerel ynetimler; effaflk, hesap verebilirlik,
katlm, cevap verebilirlik, hukukun stnl, etkinlik, eitlik ve stratejik
vizyon gelitirme gibi birbirini tamamlayan birok ilkeyi benimsemitir. Yerel
ynetimlerde, iyi ynetim ve demokrasi arasndaki ilikinin temel dayana ise
kendi kendini ynetme ilkesidir. Kendi kendini ynetme, katlm beraberinde getirmekte ve dolaysyla demokrasinin ilerlik kazanmas ve srdrlmesi
daha ok, halk katlmnn artrlmas ile mmkn olabilmektedir (Grmez,
1997). Nitekim yerel ynetimlerin uygulamay hedefledii ilkelerinden en
dikkat ekici olan katlmn salanmas hem ynetimlerce tevik edilmekte,
halkn ynetime dahil olmas istenmekle birlikte uygulama srecinde bu
tutumdan vazgeilmektedir. Ancak almann bu aamasnda yerel ynetim
- katlm ilikisini irdelemeden nce ksaca katlm ve ilkeleri, katlm eitleri
ile halkn katlm biimlerinin belirtilmesi daha yararl olacaktr.
Katlm; bireyin kendisiyle ilgili olan ve onu etkileyen fiziksel evre, program
ve kurum dzeyindeki kararlarda yer almas veya belirli bir evre tasarm ve
planlanmasnda, bir program yada sonucun oluturulmasnda bireyle ibirliine gidilebilmesi olarak tanmlanabilir (Yalnda 1996). ubuk (1990) niteliksel boyutta katlm; bireyin kendi abasyla gerekletirdii aktif katlm
ve kamu yada tzel kiilerin yardmyla gerekletirilen pasif katlm olarak
ikiye ayrmakta ve 4 tip katlm tipolojisinden bahsetmektedir. Bunlar;
1. Tip: Yrede oturanlarn giriimi ile gerekletirilen katlmdr. Konu
(bina yada mahalle leinde) yetersiz donatm ve yenilenmedir. Burada katlm tipi olduka gl, zellikle politik bazen de teknik planda katlmdr.
2. Tip: Yerel ynetim, kamu kuruluu veya iradenin giriim tipi katlmdr.
Konu halkn plan veya program hazrlanmasna katlmdr. Buradaki lek konuttan blgeye kadar gidebilir. Katlm ise politik ve teknik konulardadr.
3. Tip: Merkezi geliim tipi katlmdr. Konu deneysel katlmdr. Konutla
blge arasnda, snrlam bir katlmdan bahsedilmektedir.
4. Tip: Halkn giriim tipi katlmdr. Konu kendi kendine dzenlenme ve
kendi kendine ina etmektir.
ner (1999) ise katlmn drt ana boyutunu vurgulamaktadr. Bunlarn
ilki; kararlara katlmadr. Neyin, nasl, niin yaplacana ve kim (kimler)
tarafndan yaplacana ilikin karar alma srecinde katlm ifade etmektedir. kinci olarak; alnan kararlarn uygulamaya geirilebilmesi iin parasal,
emeksel yada arasal unsurlara katlmdr. ncs; uygulamann sonularna yani uygulamann olumlu - olumsuz etkilerini paylamaya katlmdr.
Drdnc ve son olarak tanmlanan boyut ise; karar, uygulama ve sonular
deerlendirilerek yeni kararlarn ekillenerek faaliyete geirilmesine, eski
kararlarn dzeltilmesi ve gelitirilmesine katlmdr.
174

Yerel ynetimlerde katlm denildiinde akla gelen halk katlmdr. nk
halkla ilikiler yerel ynetimlerin faaliyet alanlarn, alma esaslarn ve
varlk sebeplerini oluturmaktadr (Tortop, 1998). Halk katlmnn dnyada
ve lkemizde olduka farkl biimleri bulunmaktadr. Bunlar; halk oylamas
(dorudan demokrasi), halk toplantlar, halk gnleri, meclis toplantlarna katlm, danma kurullar, kent konseyleri, yerel gndem 21, planlama
emberleri/forumlar, yurtta kurullar, gelecek atlyeleri, yuvarlak masa
toplantlar, kamuoyu yoklamalar ve iletiim demokrasisi (internet) olarak
sralanabilir. Yerel ynetimlerde halkn ynetime katlmnn denemeleri
olarak uygulananlar ise; halk oylamas, halk toplantlar, meclis toplantlarna katlm, danma kurullar, kent konseyi ve Yerel Gndem 21ler
oluturmaktadr.
Trkiyede Yerel Ynetimlerde Katlm Uygulamalar: Yerel Gndem 21
rnei
Trkiyedeki Yerel Gndem 21 uygulamalar, 1997 yl sonunda, Trkiyede Yerel Gndem 21lerin Teviki ve Gelitirilmesi projesi T.C. Bakanlar
Kurulunun Karar ile balamtr. Yerel Gndem 21 Ynetiim A Yerel
dzeyde kent konseyleri ve dier katlmc platformlar oluturan, kamu
kurulular, yerel ynetimler ve sivil toplum kurulularnn kapsad geni
bir yelpazeden olumaktadr. Yerel Gndem 21 srecini balatan proje orta
kentlerdeki uygulamalar, her kentin kendine zg koullarnn, deerlerinin
ve nceliklerinin sergilendii, birbirinden olduka farkl gzken yaplar ve
yntemlerle yrtlen ve ayn zamanda birok ortak zellii barndran
rneklerdir (www.la21turkey.net).
Yerel Gndem 21 lkemizde iyi niyetle balasa da uygulamada yaanan
glkler nedeniyle tam anlamyla baarl olduklar sylenemez. Bu uygulama ile gndeme getirilen konu, ya sadece tartma boyutunda kalmakta
ya da yalnzca bilgilendirme ile snrlandrlmakta; zm ve uygulama noktasnda bir katk salanamamaktadr. Srekli tartmak, uygulama srecine
aktaramamak ve yaplan tartmalarn sonularn grememek belirli bir sre
sonra kiilerin bu toplantlara katlm da olumsuz etkilemekte, kiiler yerel
ynetimlerden uzaklamaktadr (Erten, 2004). Nitekim katlmn uygulanabilirliinin salanmasnda en nemli etken, katlmclarn yaptklarnn
sonucunu grebilme dncesidir. Katlmclar uygulamalarn ounda bu
sonucu gremeyince hsrana uramakta ve bu da katlmc saysnn azalmas
ile sonulanmaktadr.
Kent konseyi kararlarnn meclis kararlarna ne lde yansyabildii konusu da uygulamalarn ve yaptrmlarn ne derece baarl olduu sonucunun
grlmesini salamaktadr. Ancak lkemizde kent konseyi oluumu, belediye
meclisinden bamsz alnan kararlarn uygulanmas ve uygulatlmas, siyasi
kayglarn yerel hizmetlere de yansmas sebebiyle olduka yetersizdir. Yerel
175

Gndem 21 oluumlarnn deerlendirilmesinde bir dier nemli etken ise
katlmclarn nitelii ve saysdr. Karar almann nemli bir gerei olan temsili
demokrasinin ne derece iledii nem kazanmaktadr. Erten (2004)e gre
temsili demokrasinin en geni biimde uygulamak, karar alma srelerine
en geni dzeyde insanlar katabilmek, olabildiince fazla insann alnacak
karar hakknda dncelerini deerlendirmek gereklidir.
3. SONU ve DEERLENDRME
Yerel ynetimler, halka en yakn ynetim birimleridir. Yerel ynetimlerin
arlkl konularnn siyasi gruplamalar ve ekonomik g olmas nedeniyle
halkn ynetime ve hizmetlere nasl dahil olabilecei sorunsal gnmze
kadar sregelen bir tartma konusu olmutur. Halkn katlmnn salanmas
yerel ynetimlerin daha demokratik ve effaf ynetim olmasnda atlan ilk
admdr. Ancak yerel demokrasinin n plana kmasyla da merkezi ynetimin rol belirsizlemi ve yerel ynetimlerin glenmesi gereklilii ile yerel
ynetimlerin altyapsnn henz tam olarak hazr olmamas nedeniyle, net
olmayan bir takm yaplanmalar zerine kurulu bir demokratikleme ve
ynetiim anlaynn baar dzeyi de azalmaktadr.
Yerel ynetimlerde oluturulan sosyal, ekonomik ve mekansal projelerin
toplumsal eitlie hizmet etmesi ve hayata geirilmesinin en etkin arac katlmdr ve halk katlm toplumsal ayrmn ortadan kaldrlmas ve toplumsal
dayanma asndan olduka nemlidir. Ayrca aktif katlmla birlikte; halkn
yaad evreden memnuniyeti de artmakta, kar gruplarnn yerel ynetimler zerindeki basklar azalmakta, gnmz toplumlarndaki bireylerin
yalnzlama ve yabanclama sorunu ise katlmn getirdii sosyalleme ile
birlikte en aza indirgenmektedir (ubuk, 1990). Yerel ynetimlerde halk katlmnn birok olumlu yn sralanabilir ancak unutulmamas gereken dier
bir nokta ise katlmn dezavantajlarnn da bulunduudur. ubuk (1990)
katlmn olumsuz ynlerini yerel ynetimlerde halkn plan, program ve kararlarn teknik ynlerini anlamamalar, bunlar deerlendirebilmeleri iin
bilgi ve yeteneklerinin yeterli olmamas, katlmc bireylerin yerel toplumun
sadece belirli bir grubuna dahil olmalar (rnein yksek gelir grubu, siyasi
bir parti temsilcileri vb.), toplumun eitim ve kltr yapsndan kaynaklanan
ve kendilerine bir vizyon gelitiremeyen, gelecei grebilme yeteneine sahip
olmayan bireylerin yerel ynetimlerde yaataca zaman kayb ve ekonomik
kayp olarak sralamaktadr.
Dayanmann gce dayal ilikiler sistemi arasnda kurgulanmas ve gszlerin politik srece dahil olamamas nedeniyle katlm kavramnn tehlikeli bir
boyutu da bulunmaktadr. Katlm ile sosyal btnleme salanmaya allrken, toplumda btnleme isteinde olmayan gruplarn ayrmlnn nasl
nlenecei ve btnletirilecei de bir sorun olarak karmza kmaktadr.
Dier bir sorun ise katlm srecidir. lkemizdeki genel eilim karar alma
176

srecine katlmdr ancak alnan kararlarn uygulanabilirlii ve denetimi noktasnda katlm salanamamakta ve yerel ynetimlerin halka hesap verebilme
ilkesi gerekleememektedir. Nitekim Jouve (2005), katlmn; tm sosyal
gruplarn karn gzeten, kent leinde koordinasyon ve yerel - merkezi
ynetim aras ilikileri dzenleyen bir yapda olmasna ramen, uygulamada
yeteri kadar demokratik olamadn vurgulamaktadr.
Yerel halkn en iyi hizmeti almas iin uraan yerel ynetimler katlmn
tm sorunlarna ve olumsuzluklarna ramen halkn desteini almak zorundadr. nk halk iin en iyi ve en doru kararlarn alnmasn yine halk
ynlendirmelidir. Ancak bu ekilde ideal bir yerleme hedefine ulamak mmkndr. Yerel ynetimlerin halk katlmnn artrlmas uygulamalarndaki
en byk yanl ise yerele zel olan katlm modelinin tek bir model olarak
benimsenip her lkede ve hatta her kentte uygulanabilecei kabuldr.
Sonu olarak yerel halkn yerel ynetimlerde yer alabilmesi, istek, dilek ve
ikayetlerini bildirebilmesi ve etkili bir halk katlmnn salanabilmesi iin
ncelikle katlm kanallar oluturulmal (kent konseyi, danma kurulu, yerel
gndem 21ler vb.) ve mevcuttakilerin etkinlii artrlmaldr. Sonraki aama
ise yerel halkta toplumsal bilin ykseltme eitimleridir. Bunun iin yerel
halkn kimliine, eitimine ve kltrne nem veren bir katlm modeli yerel
yneticiler tarafndan belirlenmeli ve kentteki bireylerin kente sahip kma
duygusu gelitirilerek kentli olma bilinci ykseltilmelidir. Yerel ynetimler
tarafndan hazrlanan yeni projeler halka duyurulmal, halkn sadece karar
alma srecinde deil kararlarn uygulanma srecinde de katlm (siyasal
kayglar bir tarafa braklarak nce hizmet ilkesiyle) desteklenmelidir.
177

KAYNAKLAR
1. ubuk, M., 1990, 14. Dnya ehircilik Gn Tema Aklamas, stanbul.
2. Erten, M., 2004, Karyaka Kent Meclisi Kent Ynetimine Bir Katlm Deneyimi, stanbul.
3. Giddens, A., 2000, nc Yol, ev. Mehmet zay, Birey Yaynclk, stanbul.
4. Grmez, K., 1997, Yerel Demokrasi ve Trkiye, 2. Bask, Vadi Yaynlar, Ankara.
5. Grmez, K., 2000, Demokratikleme Asndan Merkezi Ynetim Yerel Ynetim likileri, G.. ..B.F. Dergisi, 81-88, Ankara.
6 Jouve, B., 2005, From Government To Urban Governance In Western Europe:
A Crtcal Analyss By Publc Admnstraton and Development V.25, 285-294.
7. Nadarolu, H., 1986, Mahalli dareler, 3.Bas, Beta Basn Yayn, stanbul.
8. ner, ., 1999, Demokratik Ynetim erevesinde Kentsel Planlama ve Yerel
Halk Katlm, Yerel Gndem Dergisi, Say:10, Ankara.
9. Tortop, N., 1998, Halkla likiler, Gzden Geirilmi 7. Bask, Yarg Yaynevi,
Ankara.
10. Ulusoy, A., Akdemir, T., 2002, Yerel Ynetimler, Sekin Yaynclk, Ankara.
11. www.la21turkey.net/10.05.2006
12. Yalnda, S., 1996, Belediyelerimiz ve Halkla lilileri, TODAE Yayn,
Ankara.
178

MERKEZ-EVREDEN EVRENN MERKEZLERNE:
TRK YEREL DEMOKRAS SORUNSALININ DEEN
KURGUSU
S. Ula BAYRAKTAR
Mersin niversitesi BF Kamu Ynetimi Blm
iftlikky Kamps- Mersin
Tel. 0 324 361 00 01- 5369 Fax. 0 324 361 00 56
ulasb@mersin.edu.tr
Trkiyede yerel demokrasi geleneksel olarak merkez-evre dikotomisi
erevesinde yorumlanagelmitir. Buna gre, yerel demokratiklemenin ana
dinamii merkezden, yerel ynetimlere daha fazla yetki ve kaynak devri olarak
alglanm ve 1970lerin yeni belediyecilik tecrbesi dnda, yerel demokrasi
adna yaplan talepler hep bu minvalde kurgulanmt.
Oysa 1980 sonras dneme baktmzda, yerel ynetimlerin gerekten de
kmsenemeyecek boyutta yeni yetki ve kaynaklara kavutuu bir gerektir.
Ne var ki, bu deiimin yerel demokrasi adna byk bir geliim yaratmad
ortadadr. Sz konusu yetki ve kaynak devri, son tahlilde yerel yrtmenin
ba olarak belediye bakanlarnn bireysel glenmelerine hizmet etmitir.
Bir anlamda, bu bakanlar yerelde yeni bir hegemonik merkezi temsil eder
hale gelmilerdir.
Bu evrenin merkezlerin ortaya knn farkl boyutlaryla ele alacak
tebli, son blmde daha geni ve anlaml bir yerel demokrasi kavramsallatrlmas iin, tartmalara dahil edilmesinde fayda grlen farkl yerel siyaset
elerine dikkat ekme amac tar.
Anahtar kelimeler: belediyeler, yerel demokrasi, yerel siyaset, belediye
bakanlar
FROM CENTRE-PERIPHERY TO CENTERS OF THE
PERIPHERY: THE CHANGING ANATOMY OF THE
PROBLEMATIC OF TURKISH LOCAL DEMOCRACY
In Turkey, local democracy has been traditionally elaborated in the
framework of the center-periphery dichotomy. In this perspective,
administrative and financial decentralization represented the main dynamic
of local democratization and all efforts in the name of local democracy have
been formulated in this perspective, the new municipalism of the seventies
excepted.
179

Indeed, when the post-1980 period is considered, it is a fact that local
governments obtained very significant competencies and resources.
Nevertheless, it is obvious that this change did not bring about a significant
development for what concerns local democracy. The transfer of these
competencies and resources, contributed to the personal strengthening of
mayors as the head of local executive organs. In other words, these mayors
turned out to represent the new hegemonic centers of local politics.
The paper that will deal with the emergence of these centers of the
periphery in different dimensions, in its final section, will underline the
importance of introducing various elements of local politics to the related
discussions with the objective of defining a broader and more meaningful
conceptualization of local democracy.
Key words: municipalities, local democracy, local politics, mayors
MERKEZ-EVREDEN EVRENN MERKEZLERNE : TRK YEREL
DEMOKRAS SORUNSALININ DEEN KURGUSU
Yerel demokrasi, Trk siyaset biliminde ok sk zikredildii halde bilimsel
olarak tam da tanmlanabilmi bir kavram deildir. Yerel ynetim organlarnn idari ve mali zerkliiyle zdeletirilen yaklam iinde, yerel demokrasi
merkez-evre dikotomisi erevesinde tartlan bir kavrama dnmtr.
Buna gre, yerelde demokratiklemenin ana dinamii merkezden, yerel ynetimlere daha fazl yetki ve kaynak devri olarak alglanm ve 1970lerin
yeni belediyecilik tecrbesi dnda yerel demokrasi adna yaplan talepler,
hep bu minvalde kurgulanmt.
Oysa, 1980lerle birlikte yrrle giren yeni sa politikalar ile yerel ynetimlere gitgide daha fazla kaynak ve yetki aktarld artk genel olarak
gzlemlenen bir olgudur. kinci Dnya Sava sonras uygulamaya koyulan
Keynesyen politikalarn, kamuoyunda kamu kurumlarna ynelik beklenti
ve taleplerin artt ve farkllamasnn bir ynetilememezlik krizine sebep
olduunu iddia eden liberal dnr ve siyasetiler, devletin sorumluluk ve
yetki alann daraltp, toplumun devletten beklentilerini azaltma gereini
dayattlar. Bu aslen iki farkl biimde yapld, bir yandan zelletirmeci zihniyetle geleneksel olarak kamu ynetiminin kontrolnde olan sosyoekonomik
ve kltrel hizmetler zel sektre devredilirken, bir yandan da klen kamu
ynetiminin ileyi mantnda deiiklie gidildi. zellikle ikinci ynelim
balamnda katlm uygulamalar byk nem kazand nk Weberyen brokrasi anlaynn dntrlmesi anlamna gelen bu dinamik erevesinde,
kamu ynetiminin karar ve uygulama aamasnda zel kurululara da nemli
roller verilerek, hem kaynaklarn arttrlmas hem de alnan kararlarn bir
ortaklk klf altnda daha gl bir meruiyete sahip olarak daha kolay ve
180

etkin bir ekilde uygulanaca iddia edildi. Baka bir deyile, daha etkin bir
ileyi iin daha ortakl bir ynetim yaps modeli savunulmaya baland. Bu
ok ortakl yapnn ayn zamanda daha demokratik bir ileyii salayaca
iddia edildi.
Bu devretmeye hevesli ve iletmeci anlaya dayal ynelimin bir uzants
olarak da yerel ynetimlerin glendirilmesi gndeme geldi. Gerekten de,
1980lerden itibaren tm batl demokrasilerde, yerel ynetim reformlar
araclyla yetki ve sorumluluklarn yerele devredilmesi suretiyle merkezi
hkmetler zerindeki hizmet yknn azaltlarak, merkezdeki ileyiin
etkinliinin arttrlmas eilimini gzlyoruz. Bir demokratikleme sreci
olarak lanse edilen bu reformlarn, aslen merkezi hkmetin kamusal ykn azaltma amac tad mmkn olduunca geri planda saklanarak,
yeni ilev ve sorumluluklar ile bunlara en azndan teorik olarak- paralel
kaynaklara kavumu yerel ynetimlerin daha demokratik bir siyasi alan
yarataca savunuldu. Bir yandan merkezden zerklemi, bir yandan da
yeni kamu ynetimi anlay iinde zel sektr ve sivil topluma alm yerel
ynetimlerin demokratik alanda da yeni almlar tetikleyeceine inanld.
Bu teorik iddialarn nasl bir gereklie tekabl ettiini grmek iin ok da
uzaa gitmeye gerek olduunu dnmyorum. Nitekim 1980lerden itibaren
Trkiyede yerel ynetimlere dair yaplan dzenlemelere baktmzda yerel
ynetimlerin yetki, sorumluluk ve kaynak bakmndan nceki dnemlere
nazaran ciddi bir gelime kaydettiini kabul etmeliyiz. Gelirleri arttrlm1,
dahas yeni yetkileri nda kmsenemez kaynaklara sahip olabilecek hale
gelmi2 Trkiye belediyelerinin yukarda zetlediimiz perspektif iinde mthi bir demokratikleme hamlesi gerekletirmelerini beklemeliydik. Oysa bu
srecin anlaml bir demokratikleme dinamiine tekabl etmedii ortadr.
Yetkilerin yerele devredilmesinde grece byk bir ilerleme kaydedilmi
olunsa da, bu yetkilerin yerelde nasl paylald ve kullanld konusunda
ciddi sanclar olduunu kabul etmek zorundayz. Bu sanclarn kkeninde,
1980den beri gerekletirilen reformlarn belediye bakanlarn, zellikle de
bykehir belediye bakanlarn yerelin tek hakimi olarak ortaya karm
olmas bulunuyor. Yerel iktidar odann belediye bakanlarnn kiiliklerinde
ortaya k biraz daha yakndan incelemeyi hak ediyor.
BYKEHR BELEDYE BAKANLARININ NLENEMEZ
YKSEL
Ulusal siyasetin nde gelen isimlerinin bazlarna yle bir bakalm: Tayyip
Erdoan, Murat Karayaln, Ylmaz Bykeren, Celal Doan, Ali Mfit
Grtuna, Sefa Sirmen, eer hayatta olsayd Ahmet Pritina. Ulusal siyaset
sahnesinde ok nemli roller oynayan, oynamaya meyl eden ya da en azndan
bu balamda isimleri ok zikredilen tm bu siyasal aktrlerin eski bykehir
181

belediye bakanlar olmas son dnemde yerel siyasetin zellikle de bykehir
belediyelerinin ne kadar nemli srama tahtalarna dntn gstermeye
yeter. Bu nlenemez ykseli altnda birka farkl boyut bulabiliriz.
dari Boyut
ncelikle, 1980 sonras yasal dzenlemeler zellikle de bykehir belediyelerinin kuruluu belediye bakanlarn belediye yaplanmasnn en kilit
aktr haline getirmitir. Her eyden nce belediyenin karar mercii olan
belediye meclislerine kar bakana tannm yetki ve haklar yerelde bakanlk
sistemini andran bir iktidar paylamna yol amtr.
Bu yereldeki bakanlk sisteminin idari adan en arpc yan belediye
meclisinin bakanlnn da belediye bakanna verilmesinde yatyor. Ulusal
lekte dnecek olursak, babakan ve meclis bakannn ayn kiilikte
toplanmas anlamna gelebilecek bu durum, yereldeki gler ayrl ilkesini
byk oranda zayflatmaktadr. Bunun yansra, meclis toplantlarnn gndemini belirlemek, oturumlarn ynetmek, hatta kararlarn veto etmek gibi
yetkilerle donanm belediye bakannn meclis karsnda olaanst bir gce
sahip olduu rahatlkla grlebilir. Meclisin, bakan zerindeki denetimi alma raporunu onaylamak ve yeni yasayla yrrle giren szl ve yazl soru
sorma, genel grme ama ve gensoru nergesi verme haklaryla snrldr ki
bunlarn da etkin olarak kullanldna uygulamada pek rastlamyoruz.
Bakann; belediye meclisine kar stnlnn bir dier ayan belediye encmeni erevesinde gzlemek mmkn. Nitekim, zellikle yeni yasa
ncesinde bakan tarafndan atanm st dzey belediye memurlarndan
oluan encmen, belediye bakan tarafndan belirlenen konular onun
bakankanlnda karara balar. Pratik olarak, belediye bakan tarafndan
greve getirilen bu memurlarn bakanla ters dme ihtimalinin kkl
encmenin ne derece belediye bakannn hakimiyetinde olduunun kantdr
(Azakl ve zgr, 2005). Belediyenin encmen erevesindeki bu etkisinin
meclise kar bir stnle dnmesindeki sebep, meclisin baz grevlerinin
meclis toplantda olmad zamanlarda encmen tarafndan yerine getirilebilmesinde yatyor. Yeni yasal dzenlemeler ncesinde meclisin ylda sadece
kez topland hatrlanacak olursa, encmenin bir danma ve yrtme
organn aarak, fiili bir karar merciine dnt iddia edilebilir.
Son dnemde karlan yeni yasalarn bakann belediye rgt iindeki
gcn bir nebze zayflatm olduunu teslim etmemiz gerekir (rn. daha sk
toplanan ve yeni denetim mekanizmalarna sahip olan meclis, encmendeki
atanm-seilmi dengesi vb.). Yine de bu dneme gelinceye dek, yukarda
vurguladmz idari gleriyle belediye bakan belediye tekilat iindeki
en yetkili aktrdr. Kald ki, yeni dzenlemelerin ne derece bir demokratikletirici ivme yarataca idari erevi aan ve aada ele alnacak noktalar
182

itibaryla olduka tartmaldr3.
Bu belediyenin kendi iindeki eitsiz g dalm bykehir belediyeleri ile
ile ve ilk kademe belediyeleri arasndaki ilikilerde de gze arpyordu. Nitekim, alt belediye meclislerinin kararlarnn bykehir belediye bakannn
onayndan gemesi koulu ve iki belediye dzeyi arasndaki grev ayrmnn
nceki mevzuatta aka yaplamam olmas (ibid.), bykehir belediyelerinin bakanlarn alt kademe belediye organlarna kar ayrcalkl bir hale
getirmitir. Bu anlamda, belediye meclisleri, kendi bakanlarnn yansra
bykehir belediye bakanlarna kar da zayf braklmlar, bu da belediye
bakanlarnn ykseliinde nemli bir faktr olarak ortaya kmtr.
Bu da anakkale belediye bakan smail zayn (2002) samimiyetle
adlandrd ekilde bir demokratik padiahln ortaya kmasna zemin
hazrlar:
Ben 13 yldr belediye bakanym, yani demokratik profesyonelim. Buradan u karlabilir: Aslnda Trkiyede yerel yneticilik yapmak demokratik
padiahlktr...Eer denetime tabi tutmazsanz kendinizi, elinizde gerekten
olaanst yetkiler vardr. Denetime tabi tutma konusundaki l de yneticinin kendisinden kaynaklanr. phesiz ki denetim mekanizmalar vardr,
ama o vesayet anlamnda denetimdir. Ciddi bir denetim yerel ynetimlerde
yoktur. Ben yerel ynetimin bu yapsyla demokratik bir padiahlk sistemine
benzediini inanrm.
Bu anlamda 1980 sonras belediyelere dair yasal ereve, belediye bakanlarnn zellikle de bykehir belediye bakanlarnn idari olarak dier
belediye organlarna kar byk yetkilere sahip olduklarn gsterir. Fakat
belediye bakanlarnn yerelin en gl aktrlerine dnmesi sadece idari
yetkileri ile aklanamaz; ikinci bir boyut olarak bakanlarn siyasi nfuzlarn
da hesaba katmak gerekir.
Siyasi Boyut
Trk kamu ynetiminde belediye bakanlarnn 1963ten bu yana dorudan
halk tarafndan seiliyor olmas aslnda bizim ok stnde durmadmz bir
zellik olsa da u anda zellikle Avrupada ok tartlan bir uygulama olmas asnda dikkate deerdir. Almanyadan talyaya, ngiltereden Norvee
kadar birok lkede yeni denenen bu modelin, bakanlarn siyasi glerini
ne derece etkileyecei ve bu yeni dzenin yerel siyaset asndan nelere
gebe olduu hararetle tartlan bir konu olmaya devam ediyor4. Gerekten
de cumhurbakannn dorudan halk tarafindan seilip, seilmemesine dair
Trk kamuoyundaki scak tartmann byk oranda belediye leine uygulanmas da mmkn olabilir. Halkn dorudan desteini alm, dolaysyla
da kmsenemeyecek bir siyasi meruiyete brnm bir siyasi aktrn bu
meruiyete dayanarak belediyelerin dier seilmi organlarna kar bir siyasi
183

stnle sahip olacaklar ortada.
Bakanlarn sahip olduu bu siyasi stnl tartmaya seim sisteminden
bile balayabiliriz. Malumunuz, 2972 sayl mahalli idareler ile mahalle muhtarlklar ve ihtiyar heyetlerinin seimi hakknda kanunun 18. maddesinin f.
fkrasna gre il genel meclisi ve belediye meclisi yeleri seimlerinde kullanlan birleik oy pusulasna siyasi parti adaylarnn ad ve soyadlar yazlmaz.
Dolaysyla, semenler temsilcilerini seme aamasnda kime oy verdiklerini
bile tam olarak bilemezler. Yerel seim kampanyalar genelde belediye bakan
adaylar erevesinde olur. Bu da belediye seimlerinin kamuoyunda aslen
belediye bakan seimlerinden ibaret olduu gibi bir izlenimin ortaya kmasna sebep olur. Bylesi bir sistem ve kampanya sreci sonunda seilmeyi
baarm belediye bakan da haliyle kendini dier seilmi aktrlere kar
siyaseten daha meru ve gl hissedebilir. Bu durumun tek istisnas, belediye
bakan ile belediye meclislerinin farkl partilere emanet edildii durumlardr
ki bu da belediye bakannn kiisel zellikleri ile ne km olduu anlamna
gelecei iin yukardaki tesbitle tam olarak elimez.
Belediye bakanlarnn siyasi gc aslen seim sistemini hatta ann aacak
bir nitelik tar. Belediye bakanlarnn belirlenmesinde esas siyasi mcadelenin siyasi partiler, zellikle de bunlarn merkezi tekilatlarnn nezdinde
olduu artk bilinen bir Trk siyaset olgusudur. Bakanl dleyen bir siyasal
giriimci, belli bir belediyecilik vizyonu ve program belirlemeye kalkmadan
nce aday olabilmesi iin gereken siyasal iliki ana ve dolaysyla gcne
sahip olmak zorundadr. Belediye bakanl adayl, ancak siyasal partilerin
ile tekilatlarndan, il tekilatlarna oradan delegelere ve nihayetinde parti
merkezine uzanan ve sabrla ve masrafla ilmek ilmek dokunan bu siyasal g
ebekesiyle ulalabilecek bir aamadr. Baka bir deyile, belediye bakanl
adayl mertebesine erimi kii, daha bakan olmadan kmsenemez bir
siyasal gce sahip olmak zorundadr. Bu siyasal g de, onun ileride birlikte
alma ihtimali olan dier yerel siyasi aktrlerin belirlenmesinde kullanlabilir. Bu da demektir ki, bakann karsnda dier yerel ynetim organlarnn
kendi partisinden yelerinin pek bir gc olamaz. Kald ki, belediye bakan
seildikten sonra eriecei idari denetim ve rantiye paylam yetkileri ile
pratik olarak baa klamaz bir iktidar odana dnecektir. Bakanlarn
bu uygulamadaki glerini de baka bir balkta ele almakta yarar var.
Fiili Gler
Birgl Ayman Gler (1998: 185-194), Trkiye belediyelerinin 1980 sonras
geirdii evrimi temel dinamik erevesinde belirler: yerelleme, sosyal
ilevlerin daraltlmas ve zelletirme. Finansal kaynaklar ve ilevsel yetkileri
artan belediyeler ileyileri ile sermayeyle daha bark, ekonomik aktrler
iin daha cazibeli alanlara ynelmilerdir. Yazarn kendi deyiiyle: Belediyeler
kentsel rant-datma, ihalecilik ve borlanma yollaryla sermaye birikimine
184

dorudan; gerekletirdii altyap yatrmlarnn tr gereince de dolayl
olarak katkda bulunmulardr (a.g.e. s. 191).
Bu 1980 sonrasnda belediyelerin kontrlne braklan kentsel rant datm
mekanizmasnn zirvesinde yukarda tarttmz sebeplerden dolay belediye
bakanlar oturur. Belediye yatrmlarnn ve hizmetlerinin zel sermaye ile
iliki iinde veriliyor olmas, bu alanlarda son szn sahibi olan belediye bakanlarna ciddi fiili gler bahetmitir. Hangi yatrmlarn nasl ve kimlerle
ibirlii iinde gerekletirilecei, kentsel politikalarn ne yne evrilecei,
kamu hizmetlerinin ne ekilde verileceine karar vermek yetkisine sahip
olan bakanlar, haliyle yerel rant datm mekanizmasnn kilit aktrne
dnmlerdir.
zellikle, ulusal ekominin bunalml dnemlerden getii ve dolaysyla
kamu yatrm ve harcamalarn byk oranda ksld bu zaman diliminde,
bakanlarn insiyatifine braklan yerel rant alanlar ekonomik aktrler asndan ok daha fazla nemsenmitir. Byk altyap yatrmlarndan, kk
taeronluk ilerine kadar belediyenin insiyatifine braklan rant alanlar, byk kk tm sermaye gruplarnn itahan kabartan bir lee ve nitelie
brnd. Bu rant kaynaklarnn datmnda uygunluk, hakkaniyet ve hatta
yasallk ilkelerini gzetecek denetim mekanizmalarnn da yeteri kadar tesis
edilememi olmas sebebiyle, belediye bakanlar bu rant alanlar zerindeki
en kritik aktr olabilmilerdir.
Bakanlarn bu hakimiyeti onlar yerel patronaj ve zel kar alarnn
anahtarna dntrm, dolaysyla da bu gleri sayesinde siyasi rakiplerini ve dier yerel organ ve aktrlerin zerinde tahakkmlerini arttrmtr.
Yandalarn cmerte kayrld, rakip ve muhaliflerin kyasya cezalandrld bu fiili durum iinde, bakanlara kar gelmek byk riskler tar hale
gelmitir. Dahas, bu rant datm mekanizmas erevesinde bakanlar da
ciddi enformel, gari-meru hatta gayri-hukuki kaynaklara sahip olabildikleri
iin eriilen bu ekonomik gcn olas rakiplere kar terreddt etmeden
kullanld artk kamuoyu tarafndan gayet iyi bilinen bir olgudur.
Dolaysyla, belediye bakanlar denetimi altnda bulundurduklar rant mekanizmlar sayesinde bir yandan nemalandrdklar evrelerin desteini alp,
koruyabilmekte bir yandan kendilerinin edindii ekonomik g sayesinde
kiisel nfuzlarn artrabilmekte, ve yerel padihahlklarn kurumsallatrabilmektedirler.
YEREL DEMOKRAS
Yukarda altn izdiimiz noktalar nda, yerel ynetimlere 1980lerle
tannan mali ve yetkisel zerkliklerin ayn oranda bir demokratikleme
ivmesi yaratmad ortadr. Merkezin yerel ynetimlere devrettii yetki ve
kaynaklarn yerelde demokratik bir ekilde paylalmad ve daha ziyade
185

merkezin ekilmesiyle ortaya kan boluun belediye bakanlar tarafndan
doldurulduunu gzlyoruz. Dolaysyla, geleneseksel olarak merkeze referansla kurgulanan yerel demokrasi sorunsalnn merkezin arlnn azalmas
durumunda zlemedii iddia edilebilir. Desantralizasyonun her zaman ve
her koulda demokratiklemeye hizmet edecei, yerel ynetimlerin stten
km ak kak misali pri pak demokratik mecralar olduu yanlgsndan
kurtulmak durumundayz ki bu da yerel demokrasiyi merkezle yerel arasndaki dorusal bir iktidar ekimesi eklindeki kavramsallatrmann tesine
tamamz gereini ortaya koyar. Bu amala, yerel demokrasiyi merkez-evre
dikotomisinden kurtarp, daha kapsayc ve anlaml bir boyutta tartma ynnde admlar atlmaldr.
Yer ve zaman kstlar nedeniyle, bu yaz byle bir iddiaya sahip olmamakla
birlikte, bu yndeki gelecekteki almalara bir ilk adm olmas amacyla
yerel demokrasinin tartmaya dahil edilmesinde fayda grdmz farkl
boyutlarn ematik olarak ele almakta fayda gryoruz.
izim 1. Yerel Demokrasiyi Yeni Boyutlarla Kurgulamak
1. Merkezi ynetim- yerel ynetim boyutu:

Yerel demokrasi tartmalarnn gnmze kadar en nemli boyutu olan
belediyelerin mali ve idari zerklik ile ilevsel yetkileri elbetteki yeni kurguda
da yer verilmesi gereken temel bir boyuttur.
2. Belediyenin kendi iindeki yetki ve kaynak paylam
Yukarda da ayrntl bir ekilde tarttmz gibi, belediyelerin yeni yetki ve
186

kaynaklara kavumas kadar bunlar kendi organlar iinde nasl paylat da
yerel demokrasi asndan tartlmas gereken bir boyuttur. Belediye bakanlarnn hegemonik odaklara dnmesi ya da meclisler iinde belli gruplarn
daha fazla temsil edilmesi nemle irdelenmesi gereken noktalardr
3. l zel idaresi- belediye boyutu:
imdiye kadar yerel ynetimler erevesinde pek de nem atfedilmeyen
il zel idareleri yeni yasal dzenlemelerle kmsenemeyecek kaynak ve
yetkilere kavutuklar iin yerelde gzard edilemeyecek kurumlar olma yolunda ilerledikleri iin bundan sonraki dnemdeki yerel siyaset ve demokrasi
tartmalarnda mutlaka ele alnmas gereken bir boyutu temsil ederler.
4. Bask gruplar
Sermaya gruplar, meslek odalar, dernek ve vakflar ve fiili kar odaklarnn yerel siyaset iinde oynadklar ya da oynayamadklar rollerin de yakndan
incelenmesi gerekmektedir. zellikle kentsel rant paylam mcadelelerinin
demokratik usl ve ilkelere ne derece uyduu, kamu yararna ne derece
hizmet ettiinin incelenmesi bir zorunluluktur.
5. Siyasi partilerin tara tekilatlar
Yerel siyasetle ilikili olarak akademik almalar iinde yeteri kadar ilgi
gremeyen bir dier nokta siyasi partilerin yerel rgtlenmeleridir. Merkezi
ynetim kadar yerel ynetimle ilikili patronaj alarnda ve ilikilerinde gzard edilemeyecek bir etkiye sahip siyasi partilerin il ve ile tekilatlarnn
yerel siyaset balamnda daha yakndan incelenmesi gerekmektedir.
6. Vatandalar
Demokratik siyasetin esasnda bel kemiini oluturan yurtta katlm
sreleri yerel demokrasi tartmalarnn ancak satr aralarnda kendilerine
yer bulabilmektedirler. Teorik olarak bir zaruri bir koul olarak nemleri
teslim edilse de, bu ynde ampirik almalar Trk siyaset bilimi yaznnda
pek gelimemitir. Dolaysyla, vatandalarn bireysel ya da toplu olarak yerel ynetimlerle olan ilikilerinin doas da yerel demokrasi tartmalarnda
mutlaka ele alnmas gereken bir boyut olarak belirir.
Sonu ve neriler
Sonu olarak, Trkiyedeki yerel demokrasi tartmalarnn dar merkez-evre dikotomosinin tesine tanmas gerei ortadr. Sadece merkezi
ynetim ile yerel ynetimler arasndaki dorusal ekimeye iaret eden bu
perspektif ok indirgeyici bir yerel demokrasi kavramsallatrmasna denk
gelir. Nitekim, bu yaklam iinde yerele devredilen yetki ve kaynaklarn
belediye bakanlarnn elinde toplanmasn tartma imkan yoktur. Oysa,
yerelde demokratikleme olarak lanse edilen srecin, yerelde belediye bakanlar nezdinde kendi merkezlerini ortaya kard ortada. Daha anlaml ve
187

kapsayc bir yerel demokrasi kavramsallatrlmas adnda daha ok boyutlu
bir aratrma perspektifinin gelitirilmesi gereini teslim etmeliyiz.
Bu sebeple, yerel demokrasi tartmalarn yerel ynetimlerin zerklii balamnn tesine tayarak, yerel siyasete dair dier boyutlar da yerel demokrasi
tartmalarna eklemlendirmeliyiz. Belediyelerin kendi organlar iindeki yetki
paylam ile il zel idareleri, bask gruplar, siyasi partiler ve en nemlisi
vatandalarla olan ilikilerinin bu yeni ereve iinde ele alnmas gerekmektedir. Ampirik ve Trkiyenin farkl corafyalarn kapsayacak karlatrmal
almalarla gelitirilecek bu yeni yerel demokrasi kavramsallatrmasnn
yerel siyaset balamnda daha anlaml olacan dnyoruz.
Kaynaka:
Azakli, S., zgr, H., 2005. Belediye Organlar ve Organlar Aras likiler: Bakan, Meclis ve Encmen Eds. H. zgr, ve M. Ksecik. Yerel Ynetimler zerine
Gncel Yazlar-I, s. 297-319, Nobel Yay. Ankara.
Gler, B. A. 1998. Yerel Ynetimler: Liberal Aklamalara Eletirel Yaklam,
TODAE, Ankara.
zay, smail, 2002. XI. Sivil Toplum Kurulular Sempozyumu Bildirisi Sivil Toplum Kurulular, Yerelleme ve Yerel Ynetimler, s. 67-74, Tarih Vakf Yaynlar,
Istanbul.
Rao, N., Berg, R. (Eds.), 2006. Transforming Local Political Leadership, Palgrave
Macmillan, Londra.
Dipnot
1
Glerin (1998 : 186) verdii rakamlara gre, 1980 ylnda genel bte gelirlerinin
%4.65ini temsil eden belediye gelirleri, 1993 yl itibaryla neredeyse e katlanm
ve %13.84 seviyesine ulamtr.
2
zellikle imar planlar yapma yetkisini alarak kentsel rant yaratma mekanizmalarna sahip olmann yansra belediyeler, zel ve kamu kurumlarndan borlanma
olanaklarn da kavuarak yeni mali kaynaklara sahip olmulardr.
Son dnemde yerel ynetimlere dair gerekletirilen reformlar demokratikleme

talebiyle gerekeklendirseler de, bunun ne derece gereki bir ama olduu phelidir. Nitekim, yerel ynetimlere dair yeni yasa metinlerinin hibir yerinde demokrasi
kavram anlmamtr.
3
Rao ve Bergin 2006 tarihli Transforming local political leadership adl kitab
(London: Palgrave Macmillan, 2006) bu tartmalar daha yakndan takip etmek
isteyecekler iin nemli bir kaynak olabilir.
4
188

MEKAN VE KTDAR
r. Gr. Dr. Bar KARA*
ZET
Kentler antik dnemlerden gnmze fiziksel ve sosyal boyutlaryla kent
yaamna ev sahiplii yapmlardr. Kentlerin yaptan oluturan kentsel
mekanlar bu sosyal dngnn gerekletii ortamlar olmutur. Bu ynyle
kentsel mekanlar kentin zntsn ve neesini yanstan mekanlardr. Sokaklar, caddeler, meydanlar ve parklar her dnemde demokrasinin olutuu
ve olgunlat mekan kimliindedir. Toplumsal ilikiler bu mekanlarda kurulmutur. Bir mahalle dn kk bir sokakta gereklemi, dn konvoylar bu sokaklarda ve caddelerde yol almtr. Kentlerin kurtulu gnlerinin
kutlamalar yine bu caddeler ve meydanlarda gereklemitir.
Kent meydanlar ve parklar demokratik hareketlerin gerekletii mekanlar
da olmutur. Kentlerin demokratiklemesi srecinde byk halk topluluklarna ev sahiplii yapmtr. Mutluklarn yaand bu mekanlarda hznler de
yaanmtr. Yarglama sreleri kent meydanlarnda gereklemi, bamszlk
mcadelelerinin bastrld mekanlar yine kentlerin caddeleri olmutur.
Bu ynleriyle kentlerin sokaklar, caddeleri, parklar ve meydanlar her
zaman glerin yanstld mekanlar olmutur. Mevcut ynetimler bu mekanlar iktidara yada gce sahip olmay salayc aralar olarak grm ve
planlama kararlarn bu amac salamaya ynelik belirlemilerdir. Fransann
bamszlk mcadelesinden sonra Paris sokaklar byk topluluklarn rahatlkla gzlenebilecei ve ordunun oklu sralar halinde hareket edebilecei
ekilde planlanmtr. Planlamadaki bu anlay kent mekanlarna sahip
olmak iktidara/gce sahip olmaktr dncesini yanstmaktadr. nceleri
politik kararlarn ynlendirdii kent planlama kararlarn, gnmzde ekonomik kararlar ynlendirmekte, kentlerin ehresi bu kararlar dorultusunda
deimektedir.
Makalenin k noktas kentsel mekanlarn kentin, ekonomik ve sosyal
g merkezleri olmasnn yannda politik glerinin de merkezi olduudur.
Bu ynyle makale; kentsel mekanlarn ekonomik ve sosyal planlanmasnn
kentlerin demokratiklemesi srecindeki nemine vurgu yapmay amalamaktadr.
bkara@adu.edu.tr; Adnan Menderes niversitesi Ziraat Fakltesi Peyzaj Mimarl Blm, Gney Kamps, 09100, akmar, AYDIN
*
189

LK SZ
Mekanlar tarihsel sre ierisinde her zaman insan yaamnda nemli bir
yer igal etmitir. Doumla balayan lmle nihai noktasna varan o uzun
yolculukta mekann yeri ve anlam tartlmaz niteliktedir. Beslenme ve barnma gibi temel yaamsal faaliyetlerin karland mekanlarn oluturulmas
insanlk tarihinin en nemli ve baat uralarndan olmutur. Barnak ve
tarmsal faaliyetler hayatta kalma ve doa koullarna kar mcadelenin
simgesi olmutur. Bylelikle insann doaya etkisi, dolays ile doaya hakim
olma dncesi balamtr.
nsan nfusu dolays ile insan ihtiyalar arttka insan-doa etkileimi
hzlanmtr. Zaman ierisinde yaamn daha kompleks bir durum almas
gereksinimleri daha da eitlendirmitir. Bu farkl gereksinimlerin arasnda
kentsel mekanlar ilk sray almaktadr. Salk, ulam, eitim, ynetim ve
rekreasyon faaliyetleri iin retilen mekanlar deien ihtiyalarn karland kentsel mekanlardr. Artan mekansal oluumlar krsal yaamdan kentsel
yaama gei srecini hzlandrmtr. Bu sre sonucunda insann evresi
zerindeki hakimiyeti artmtr. Forum ve Agora, Roma ve Yunan Medeniyetinin nemli kentsel mekanlar ierisinde yer almtr. Bu mekanlar mal
ve fikir alveriinin yapld mekanlar olmas sebebi ile toplumsal yaamn
odak noktasn oluturmulardr. Bu zellikleri ile de toplumun kltrel
yaamn desteklemilerdir.
Toplumun ticaret ve kltr yaamnn merkezi olan bu mekanlar ayn
zamanda politik faaliyetlerin de gerekletii mekanlar olmulardr. Ortaa
dnyasnda birok kent mekan politik hareketlerin odanda yer almtr.
zellikle kentin merkezinde yer alan mekanlarda (gnmzn kent meydanlar) sulular yarglanmtr. Sularn infaz bu mekanlarda toplanan insanlarn gzleri nnde gerekletirilmitir. Bu ekilde iki amaca ulalmtr.
Hem sulunun cezasnn infaz yaplm, hem de topluma merkezi otoritenin
gc gsterilmitir. Potansiyel sululara infazlar izlettirilerek gzda verilmesi
amalanmtr. Mevcut ynetimin toplum zerindeki siyasi basks bu ekilde
gsterilmi, toplumsal otoritenin salanmasnda kentsel mekanlar ara olarak
kullanlmtr. Bu uygulamalarla kentsel mekanlar devletin bekas iin vitrin
mekanlar olmutur.
KTDAR(IN) MEKANLARI
Kreselleme balamnda dnya ve dzen arasndaki bu yeni ballk,
yeni bir paradigma, baka bir deyile, siyasal iktidarn ve dnyann fiziksel
mekannn dzenlenmesinin yeni bir biimini oluturuyor gibi grnmektedir
(Negri, 2007).
Gerekten de mekn iktidardr. Bu sadece meknn dsal kullanm iin
190

geerli bir olgu deildir. Yani, toplumsal meydanlarn merkezi iktidar tarafndan biimlenmesiyle ifadesini bulan bir mekn iktidarndan deil daha isel,
teker teker her birimizin hayatnda oynad role ilikin anlamyla mekn
iktidarndan sz etmek gerekir. Bu balamda meknn retimi de meknn
iselletirilmesi de bir sorunsaldr (Kahraman, 2003).
Politik G
Hangi lkede olursa olsun kentsel mekanlar iktidar (g) mekanlar
olmulardr. Kentsel mekanlarn zeliklerinden biri politik g merkezleri
olmasdr. Mevcut otoritenin politik gcnn sergilendii vitrinlerdir. Ulusal lekte bamszlk mcadelelerinden olan Fransz ihtilali iin simge
mekanlardan biri de Paris kentidir. Parisin ihtilal ncesi dar ve dzensiz
yapda olan sokaklar ihtilal sonras III. Louis-Napoleon tarafndan Georges
Haussmanna yeniden planlattrlmtr. ok geni ve grid yapda planlanan
sokaklar eskiden salksz bir kent olan Parisi daha salkl klmtr. Planlama almalar sonucu Parisin alt yaps-yol sistemini gelitirilmi, kirli
mahalleleri tamamen yklm ve kentteki ak alanlar yaygnlatrlmtr.
Planlamann ilk anlamna gre Paris kent planlamann gelecekteki nfus ve
gereksinimleri dikkate alan anlay ile planlanmtr. Ancak planlama ikincil
anlamlar barndrmaktadr. Geleneksel kent planlama anlay kent sokaklarn geni ve grid yapda, Parisin gelecekteki nfus ve tat younluunu
karlamaya ynelik planlamaktadr. Geni ve grid yapda planlanan sokaklar
Fransz ihtilali benzeri Pariste meydana gelecek toplumsal isyanlar kontrol
altna almak iin de planlanmtr. syan annda mevcut otorite ordularn
oklu sralar halinde sokaklarda dolatrabilecektir. Ayn zamanda isyanclar
dzensiz ve dar kent sokaklarnda kaamayacak ve saklanarak orduya kar
saldr dzenleyemeyecektir.
Rusyada Kzl meydan ve inde Tiananmen meydan siyasi otoritenin halk
zerindeki hakimiyet gcn gsterdii bir dier kentsel mekanlardandr.
Bu mekanlar ordunun piyade birlikleri ve tanklar ile protesto hareketini
durdurmaya ynelik boy gsterisi yapt mekanlardr. Tm askerler bu mekanlarda toplanmaktadr. Kentsel mekanlar politik g mekanlardr. Siyasi
anlamda iktidarda olan ynetimler bu mekanlar ellerinde bulundurarak veya
istedikleri amalar iin planlayarak iktidara da (g) sahip olabilmektedir.
Ekonomik G
Kentsel mekanlar siyasi iktidarn politik gc olma zellii yannda, ekonomik gce sahip olmak iin de kulland bir ara konumundadr. Devlet
kurumlar ve belediyeler hazine ve belediye arazilerini deerlendirme yetkilerine sahip olarak ekonomik gleri de ellerinde tutmaktadr. Gnmzn
ekonomik koullar dikkate alndnda kent iinde toprak deerlerinin ok
yksek olmas, gce sahip olma anlamnda kentsel ak alanlarn nemini
191

daha da arttrmaktadr. Yasal anlamda gc ellerinde tutan belediyeler
kentleri planlamaktadr. Ancak bu kentsel mekanlarn ncelikli kullanmlar
veya kamusal karlar dorultusunda kullanlmas ve bunun kontrolnn
srekliliinin salanmas ok zordur. Bu zorluun sebebi ak alanlarn ncelikli kullanmlar dnda kullanlmasna sebep olabilecek kresellemenin
tetikledii rant yaklamlardr.
Sosyal G
Mekanlar zellikle belediyeler tarafndan siyasi dncenin uygulama alan
olarak grlmektedir. Kendi dncelerinin temsilcileri olan kiilerin isimlerini bu mekanlara vermektedir. Kentin sokaklar, meydanlar ve binalar
onlarn isimlerini tamaktadr. Ynetime yeni gelen kiiler bu isimleri, kendi
dncesini benimseyen kiilerin isimleri ile deitirmektedir.
Mekanlar kimi zaman uluslarn kurtulu mcadelelerinde ilk kvlcmlarn
olutuu yerler olmutur. zmir Konak Meydan Hasan Tahsin ve kurtulu
mcadelemizin balatld, zmir Kordon kurtulua eriin mjdelendii ve
Polatlda Dua Tepe Sakarya Savann dnm noktas mekanlardan biri
olmas sebebi ile simge mekanlardan biridir.
Kentlerin en mutlu gnleri yine kent mekanlarnda kutlanmtr. Kurtulu
gn kutlamalar, ve sosyal etkinlikler bu mekanlarda yaplmaktadr. Siyasal
partilerin mitingleri iin de kent meydanlar siyasi arenalar olarak kullanlmtr. Bu ynleri ile kentsel mekanlar demokrasinin olgunlat mekanlardr.
PLANLAMA POLTNDE KTDAR YAKLAIMLARI VE
UYGULAMALAR
ktidar ge dayal ynetim olarak tanmlanmaktadr. Mekann g merkezli
retilmesi ve ynetilmesidir. Toplumsal dzenin salanmas iin mekanlarn retiminde iktidarn kontrol dncesi nemli bir yer tutmaktadr.Bu
balamda Peyzaj mimarlnn mekan kontrol ve dzenleme ii olarak siyasi sorumluluu toplumun mutlu olduu mekanlar retmektir.Toplumsal
ilikilerin rgtlendii kentsel mekanlar zerine yerelden kresele iktidar
mcadelelerinin verildii grlmektedir. nsann doay doann insan
ekillendirmesi balamnda farl leklerde iktidar ilikileri sz konusudur.
Bu iktidar ilikilerinin temelinde retim ilikileri yer almaktadr. Mekann
retimi, dnm gerekleirken iktidar adalet ve demokratik dncenin mekana yanstlmas kayglar yaanmaktadr. Planlamada adalet ve
demokratik yaklamn salanmas iin belediyeler ekonomik deere sahip
arazilerin ncelikli kullanmlarn kamu yararnn gzetilmesi balamnda
ele almaldr.
zellikle 1950li yllar Trkiyede mekansal dnmn balad yllar
olarak kabul edilmektedir. Dnemin siyasal erki kendi icraatlarn lkenin
ekonomik yaps sebebi ile tm yurtta gsteremeyecekti. Bu sebeple byk
192

kentler zellikle stanbul icraatlarn gsterilmesi iin vitrin mekanlar olmutur. Bu yllarda lkenin atlm politikalarnn lokomotifi konumundaki sektr,
sanayi olarak ngrlmtr. Yeni sanayi tesislerinin ihtiyac olan igcnn
yakn blgelerden karlanamamas sebebi ile i gcnn uzak blgelerden
salanmas yoluna gidilmitir. Bylece stanbula gn yolu almtr. Plan
kararlar gelen nfusun ihtiyac olan barnma alanlarn oluturmaktan uzak
kalm, kentin artan nfusunun hzna yetiememitir. Bu srecin sonucunda
gelen nfusun yerleim alanlar plan d olarak hazine ve belediye arazileri
zerinde gelimeye balamtr. Bu srete plansz yaplamaya mevcut iktidar tarafndan bir lde gz yumulmutur. Doal alanlar ve tarm alanlar
plansz kentleme iin kurban edilmitir.
Mekan siyasetini ortaya koyan nemli rneklerden biri de ky-kent projeleridir. lkemizde krsaln kentletirilmesi projesi krsal kalknma projelerinden
olan ky-kent projeleri ile olmutur. Ky-kent projesini tanmlayan merkez
ky kavramnn temelinde, tm kylere ulatrlamayan sosyal ve kltrel
hizmetlerin dk maliyetle merkez olarak belirlenen kyde toplanmas ve
evre kylere sunulmas erei yatmaktadr. lk olarak 3. Be Yllk Kalknma
Plannda yer alan bu kavram, Cumhuriyet Halk Partisi tarafndan gelitirilerek ve Kykent olarak ilk kez 1969 seim bildirgesiyle kamuoyuna aklanmtr. Toprak ileyenin, su kullananndr vurgusunun yapld seim
bildirgesinde kykentlerin amac kylnn kendi ehrini yaratmas olarak
ortaya konmutur (alkan, 2007). Krn kalknmas dncesinin baarya
ulamas halkn benimsemesi ile olmaktadr. Bu yaklam kr ile kent arasndaki ekonomik ve sosyal farklklarn azaltlmasn hedeflemektedir. Kr ve
kent birbirinin rakibi konumunda deil, tamamlaycs konumundadr.
Geen yzyln siyasal ve ekonomik dzenini belirlemi olan korumac
ulus-devlet yaplanmas 1980lerde ivme kazanan neoliberalist politikalar
sonrasnda, yeni dnya dzeni olarak zetlenen ve uluslararas byk
sermayenin belirleyici olduu ekonomik ve siyasal bir yeni dzene brakm
bulunmaktadr (Bilsel, 2007).
Ekonomi-ekoloji ilikisi balamnda mekann siyasi kararlarla ynlendirilmesi doal ve kltrel deerlerimizin korunmas faaliyetlerinde de
grlmektedir. Zeugma, Hasankeyf ve Frtna vadisi gibi bir ok alann
genel karakterinin korunmas dncesi ekonomik kalknma dncesinin
gerisinde kalmaktadr. Bu mekan politikalar ile yzyllar ncesinden gnmze gelen ve yzyllar sonras da kalacak olan tarihsel/kltrel ve doal
deerlerimize kar ekonomik mr ortalama 50 yl olan baraj inaatlar
tercih edilmektedir.
Alan kullanm kararlarnn yasalarn gerektirdii ekilde uygulanmas
uzun vadede yaanacak sorunlar ortadan kaldracaktr. stanbul Acar Kent
rneinde olduu gibi srecin balangcnda uygulamann doru bir ekilde
193

yaplmas gerekmektedir. mar izni verildikten ve yaplamann tamamlanmasndan sonra uygulamann yanll sorgulanmakta, yaplar iin ykm
karar mahkeme karar ile talep edilmektedir. Bu durumda yklenici firmann maduriyeti balamnda hakllk durumu ortaya kmakta ve korunacak
alanlar zarar grmektedir.
Kamusal alanlarn retiminde kamusal karlarn gzetilmesi gerekmektedir. Sermaye kaynakl yaklamlarn mekan retim srelerine etkisi sonucu
kamu yarar gzard edilebilmektedir. zellikle stanbulda bir ok zel niversitenin yerlekelerinin orman niteliine sahip alanlarda boy gstermesi
buna rnek verilebilir.
Trkiyede Avrupa Birliine uyum sreci kapsamnda evre koruma konusunda birok uluslararas szlemenin tamamlaycs niteliindeki yasalar
yaplmaktadr. Bu olumlu gelimelere ramen dier yandan ekonomik kalknmann salanmas amal Maden Kanununda yaplan deiiklikler gibi
evre koruma konusundaki kanunlarla elien gelimeler yaanmaktadr.
Yabanclara toprak veya emlak sat gibi uygulamalar mekan siyaseti zerine
rnek verilebilecek nemli uygulamalardandr.
Zaman zaman hkmetler siyasi amalar dorultusunda hazine arazileri zerinde yerleen bireylerin konut veya tarmsal amal igal ettikleri
topraklarn mlkiyetlerini kendilerine verme yoluna gitmektedirler. Bu oy
kazanmaya ynelik yaklam kamusal amalar iin kullanlmas gereken
arazilerin belirli kesimlere hizmet etmesine sebep olmaktadr. Dier yandan
kent iindeki ak alanlar imar planlarnda yaplan deiikliklerle sanayi,
konut veya ticaret kullanmlarna dntrlmektedir.
SON SZ
Kamusal Alan, Kamusal Eitlik
Kamusaln tarihi, iktidarn tarihidir. Bu noktadan hareketle, modernleme
srecine paralel olarak iktidarn arka bahesi olarak ina edilen kamusal
alann beliriinden bahsedilebilmektedir (Altn, 2007).
Gnmzde byk metropoller, kresel/yerel eksende yeniden ekillenen iktidar ilikilerinin ana halkasn oluturmaktadr. Kreselleme diye
adlandrlan aprak ve ok ynl iktidar ilikileri a byk metropollerde
dmlenmekte, kendini yeniden retmekte, derinleip yaylmaktadr (nc
ve Weyland, 2005).
Kentsel mekanlar toplumun politik, sosyal yaamnda olduu kadar ekonomik yaamnda da nemli bir yere sahiptir. lke veya kent leinde plan
kararlarnn banda yer alan planlama kurumlar mekan dnm zerine
kararlar verirken kamu menfaatlerini siyasi karlarnn zerinde tutmaldr.
Farkl kentsel mekanlarn alansal, niceliksel ve ulam asndan eitliinin
salanmas da demokratik bir yaklam ortaya koymaktadr. Hizmetlerin
194

retilmesinde, ulatrlmasnda ve katlmda adaletli bir yaklamn salanmas
gerekmektedir. Ancak bu ekilde mevcut yerel ynetimler kamu yayarn
gzeten yaklamlar ile halkn desteini alarak iktidarlarn (glerini) pekitirebilmektedir.
KAYNAKLAR
Kahraman Hasan Blent, 2003. Yeilamn Yeni Mlk: Ev, http://
www.nbcfilm.com/uzak/press_radikalhbkahraman.php, Eriim Tarihi: 14.09.2007.
nc Aye, Weyland Petra, 2005. Mekn, Kltr, ktidar, eviri: Leyla
imek, Nilgn Uygun, Sena Ofset, stanbul, 270 sy. ISBN 9754709424, http:
//www.iletisim.com.tr/iletisim/book.aspx?bid=1153, Eriim Tarihi: 14.09.2007.
Altn Ersin, 2007. l Domu Bir Kavram Olarak Kamusal Mekan ve teki Kamu, http://www.metropolistanbul.com/public/home.aspx?tmid=10, Eriim
Tarihi: 14.09.2007.
Bilsel Cana, 2007, Yeni Dnya Dzeninde zlen Kentler Ve Kamusal Alan:
stanbulda Merkezka Kentsel Dinamikler Ve Kamusal Mekan zerine Gzlemler, http://www.metropolistanbul.com/public/home.aspx?tmid=10, Eriim Tarihi:
14.09.2007.
alkan Olgu, 2007. Krsaln Kentletirilmesi Projesi Krdan Kalknma, http:
//www.students.itu.edu.tr/~aydinclb/kirkent.htm, Eriim Tarihi: 14.09.2007.
Negri Toni, 2007. Siyasal Alann Krizi, http://www.korotonomedya.net/otonomi/
SAK_Negri.html, Eriim Tarihi: 14.09.2007.
195
**05636.
:&/:"4"-WF:/&54&-%;&/-&.&-&3
0UVSVN#BLBO
,FNBM6-64"-&3 &MFLUSJL.IFOEJTMFSJ0EBT
TB4"#""CEMLFSJN"-*,"/(MTN)";."/
,LWF0SUBMFLMJ#FMFEJZFMFSEF1FSGPSNBOTMN
4PSVOMBS7F[NOFSJMFSJ
"SJG&3&//
#ZLFIJS#FMFEJZFMFSJOJO4USBUFKJL1MBOMBSOEB1FSTPOFM4PSVOV
'BUNB/FWBM(&/
:OFUJN1FSTPOFMJOJO&JUJN*IUJZBDJ
'BUJI:,4&-"INFU(7&/
:FSFM:OFUJNMFSEF:OFUJDJ%BWSBO1SPMJWF5PLBUSOFJ

KK VE ORTA LEKL BELEDYELERDE
PERFORMANS LM:
SORUNLAR VE ZM NERLER
sa SABA, Abdlkerim ALIKAN, Glsm GRLER HAZMAN
Afyon Kocatepe niversitesi ..B.F. 0-272-2281292/216,

isagbas@hotmail.com

abdulkerimc@hotmail.com

gulsumgurler@hotmail.com
ZET
Bu almada kk ve orta lekli belediyelerde performans lm,
ankete dayal bir aratrma yntemi ile gerekletirilmitir. 241 belediye
ankete katlmtr. Anketten elde edilen veriler puanlanarak belediyelerin
biliim, hizmet ve mali performans skorlar toplam 46 gsterge yardmyla
tahmin edilmitir. Bulgular en gl ilikinin harcama performans ile gelir
performans arasnda olduunu gstermektedir. Biliim performans ile hizmet
ve mali performans arasnda da pozitif bir iliki gzlenmektedir. Hizmet performans ile mali performans arasndaki iliki, almamzda incelenen dier
ilikilere nazaran, gl bulunmamtr. almann sonucunda performans
lmnde karlalan problemler kk ve orta lekli belediyelerin mali ve
idari yapsndan kaynaklanan sorunlar, lek ekonomilerinden kaynaklanan
sorunlar ve teknik imkanszlklardan kaynaklanan sorunlar olarak irdelenerek
bunlara ynelik zm nerileri sunulmutur.
Anahtar kelimeler: yerel ynetimler, performans lm, performans
kriterleri
199

ABSTRACT
This study measures performance of small and medium size municipalities
based on a questionnaire. 241 municipalities are included in the research.
Based on questionnaire data, information technology, service and fiscal performance of municipalities are estimated by using 46 indicators. The findings
indicate that the strongest relation exists between spending performance
and revenue collection performance. There is also strong relationship between information technology performance, service performance and fiscal
performance. It is, however, observed that there is no link between service
performance and fiscal performance. This study ends up with setting the
problems which are encountered in performance measurement and the
suggestions to overcome them.
Keywords: local governments, performance measurement, performance
criteria
200

Yerel Yönetimlerde Dönüşüm

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yerel Yönetimlerde Dönüşüm

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TMMOB

YEREL YNETMLERDE "DNM"

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Kapak ve Sayfa Dzeni

II. OTURUM Yerel Ynetimlerde Planlama Yaklamlar ve Uygulamalar...............71

III. OTURUM Kentsel-Krsal Dnm................................................................111

II. GN EREVE SUNU.....................................................................151

II. OTURUM Yerel Ynetimlerde Personel Sistemi ve Performans Ynetimi.....................197

III. OTURUM Yeni Yasal ve Ynetsel Dzenlemeler....................................................229

IV. OTURUM Yerel Hizmetlerin Grlmesi...............................................................263

IV. OTURUM (2. Blm) Yeni Yasal ve Ynetsel Dzenlemeler II............................289

III. GN EREVE SUNU....................................................................329

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

#BSONB)BLL 3BOU ,BNVOVO4PSVNMVMVV

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

ekil.2 zmir Bykehir Belediyesi Stratejik Planlama Yntemi

2.1.6 Hemeri letiim Merkezi stek ikayet Analizi: Bykehir Belediyesi

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

(  )( %"( ( #" "(% (4 %(#"#%#:(

Yerel Ynetimlerde Dnm Sempozyumu

/# !#&#11# # # !5#$#,, $#!# # ##,1##

( )(%"(( #""(%(4%(#"#%#:(

/# !#&#11## # !5#$#,,$#!####,1##