BOYUN

KASLARI
ve
BOYUN
BLGELER
Prof. Dr. Harun LGER
Erciyes Tp Anatomi

RENM HEDEFLER
Boyun blgesinin snrlarnn kavranmas
Platysma kasnn yeri ve neminin kavranmas
M. sternocleidomastoideus kasnn yeri, yerleimi,
fonksiyonu ve Torticollis kavram
Hyoid kemii hareket ettiren kaslarn yerinin,
balang ve biti yerleri ile fonksiyonunun
kavranmas.
Boyun omurlarnn n tarafndaki kaslarn
kavranmas
Boyun omurlarnn d tarafndaki kaslarn
kavranmas
Boyun blgeleri, bu blgelerin snrlar ve iinde
bulunan oluumlarn kavranmas

BOYUN BLGES VE
SINIRLARI
Boyun, anatomik olarak ba ile

gvde arasndaki balanty

salayan vcut ksmdr. Boyun,
hayati neme haiz birok nemli
yapy barndrmasnn yannda
bamz destekler ve dengeli
pozisyonda tutar.

Boyun blgesinin st snrn

mandibula alt kenar, mandibula
asndan processus mastoideus
giden bir izgi ve linea nuchalis
superior oluturur.
Boyun blgesinin alt snrn ise
incissura jugularis, claviculann
st kenar ve akromioklavikular
eklemden C7 vertebrann
processus spinosusuna cizilen
bir izgi oluturur.

BOYUN ANATOMS
Boyun, kemik, eklem ve kaslar gibi
lokomotor sistem elemanlar
yannda damarlar, sinirler ve i
organlardan olumutur.
Bu yaplar dtan bir manon
eklinde deri ile sarld gibi
ite de fasiyal (fascia cervicalis)
kompartmanlarla birbirlerinden
ayrlmlardr.
Boyun iskeleti 7 adet boyun omuru
tarafndan oluturulur.
Omurgann boyun parasn
yapan bu 7 omurun yaratt
eklemli ve esnek stunun iinde
omuriliin boyun paras (pars
cervicalis medullae spinalis)
bulunur.

BOYUN ANATOMS
Omurgann boyun paras ne doru
bir erilik (cervical lordos)
oluturur ve n ksmnda yumuak
dokular vardr. Boyunun arka
ksmnda belirgin (elle
yoklanabilen) yap 7. boyun
omurunun (vertebra prominens)
dikensi kntsdr.
Bazen 6. boyun omurunun dikensi
knts da palpe edilebilir. Bu
omurun enine knts (proc.
transversus) iyi gelimitir ve bu
kntnn n tberklne
tuberculum caroticum (Chassaignac
tberkl) denir. Arteria carotis
kompresiyonu, damarn bu kemik
knt zerine bastrlmas ile
yaplr. Tuberculum caroticum boyun
ameliyatlarnda da orientir
(Landmark, bulu noktas) olarak
fonksiyon grr.

BOYUN ANATOMS
Omurgann en hareketli paras
boyun blmdr.
-ne-arkaya bkme (fleksiyonekstensiyon) imkan 130,
-saa ve sola yaplan bkme
hareketi (laterofleksiyon)
toplam 80 ve
-dndrme hareketi (rotasyon)
ise 150 kadardr.
Bu hareketlerin byk bir ksm
omurlar aras eklemler (artt.
intervertebrales)le
salanrken az bir ksm da
ba-boyun eklemleri (artt.
craniovertebrales: artt.
atlantooccipitales ve artt.
atlantoaxiales) ile
gerekletirilir.

BOYUN ANATOMS
BOYUN dtan ie;
Deri
Fascia superficialis
M. platysma
Fascia profunda
Kaslar
Damar, sinir ve
visceral organlar
Boyun omurlar ile
omuriliin boyun
parasn ihtiva
eder

BOYUN DERS VE FASYALARI

BOYUN derisi n ve yan
tarafta ince ve hareketli,
arka tarafta ise nispeten
daha az hareketlidir.
Derinin altndaki ba
dokusu (fascia
superficialis) boynu
evreler, ok ince olduu
iin gsterilmesi ok
zordur. inde bir miktar
ya dokusu, yzeyel
damarlar, yzeyel sinirler
ve m. platysma bulunur

BOYUN DERS VE FASYALARI

BOYUN derin fasyas (fascia
cervicalis profunda) m.
platysmann derininde
bulunur ve boyun
kaslarn sarar.
Boyun derin fasyasnn
oluturduu nemli
yaplar:
- Lamina superficialis
fascia cervicalis profundae
(investing fascia)
- Lamina pretrachealis
fascia cervicalis profundae
- Lamina prevertebralis
fascia cervicalis profundae
-Vagina carotica

BOYUN DERS VE FASYALARI

- Lamina superficialis fascia
cervicalis profundae: Yzeyel fascia ve
platysmann derininde bulunur. Tm kaslar
dtan rter. Os hyoideumun st ve alt
ksmlarnda farkl tabakalar oluturur.

- Lamina pretrachealis fascia

cervicalis profundae: Mediastinumdaki
fascia visseralisin boyundaki tpe benzer bir
uzantsdr. Bu tp iinde boynun alt ksmnda
zafagus ile trachea, yukarda ise pharynx,
larynx ve gl. thyroidea bulunur.

- Lamina prevertebralis fascia

cervicalis profundae: Columna vertebralis ve
kaslarn saran fasciann columna vertebralisin
nnde kalan blmdr.
-Vagina carotica: A. carotis comminus, v.
jugularis intena ve n. vagusu saran bir klftr.

BOYUN ANATOMS
Boyunun n ksmnda deri ve fasyalar
kaldrp baktmzda yukarda,
bamsz bir kemik olan os hyoideum
grlr. Dil kemii olarak da
adlandrlan hyoid hibir kemikle
eklem yapmaz; adeta kaslar arasnda
armha gerilmi gibidir. Bir
taraftan dil kknn tutunma
noktasn oluturan bu kemie, dier
taraftan grtlak kkrdaklar aslm
durumdadr. Bu kemiin yukar ve
aaya hareket etmesi ile boyun
visseral organlar da hareket ederler.
Hiyoid kemiin cismi (corpus ossis
hyoidei) ile byk boynuzlar (cornu
majus) iki parmak arasnda palpe
edilebilirler. Pasif olarak hyoid kemik
saa ve sola oynatlabilir.

BOYUN KASLARI
Platysma: Boyunda derinin altnda
yzeyel olarak bulunan ince ve
zayf bir kastr. Yzeyel fasyann iki
yapra arasnda bulunur. M.
pectoralis major ve m.
deltoideusu rten derin fasyadan
(fascia profunda) balar, yukar
doru uzanarak symphysis
mentide, linea obliquann altnda
mandibulaya yapr. Bir ksm
lifleri yz derisinin alt ksmnda ve
m. orbicularis oris liflerine
kararak sonlanr.
Grevi: Boyun derisini gerer. Alt
dudak ve az kesini aa eker.
Yalanmaya bal olarak kas
tonusu azalr ve buna bal
olarakda boyun derisinde
krklklar ortaya kar.
Siniri: N. facialis.

BOYUN KASLARI
M. sternocleidomastoideus:

Boyun yan tarafnda bulunan

kaln bir kastr. Manibrium
sterni ve claviculann i
ksmndan iki ayr para
eklinde balar. ki ba
arasnda trigonum
supraclaviculare minor denilen
bir gen alan bulunur.
Yukarya, arkaya ve da doru
ilerler ve processus
mastoideusa yaparak
sonlanr.

Grevi: Tek tarafl kasldnda

ba ayn tarafa eer ve yz
kar tarafa dner. ki tarafl
kasldnda ba arkaya eer
ve boynu ne eker.
Lezyonunda ba kar tarafa
doru eilir (torticollis).
Siniri: N. accessorius.

BOYUN KASLARI
Hyoid kemii hareket ettiren kaslar:
Hyoid kemik eitli balar ve kaslar
yardm ile evredeki organlarla
(pharynx, larynx, dil) balantldr.
Bu yzden konuma ve yutma
hareketleri esnasnda hyoid kemik
hareket eder. Hyoid kemie yapan
kaslar toplam 8 tane olup hyoid
st ve hyoid alt kaslar olarak iki
ksmda incelenir.
Hyoid st kaslar: m. digastricus, m.
stylohyoideus, m. mylohyoideus ve
m. geniohyoideus.
Hyoid alt kaslar: m. sternohyoideus,
m. sternothyroideus, m.
thyrohyoideus , m. omohyoideus.

Hyoid st kaslar
M. digastricus: ki karnl bir kastr.
Venter posterior incisura
mastoideadan, venter anterior ise
fossa digastricadan balar. Her iki
karn hyoid kemie doru uzanrlar ve
ortak bir kirite sonlanrlar. Bu kiri m.
stylohyoideusun kiriini delerek geer
ve hyoid kemiin gvdesine yaparak
sonlanr.
Grevi: Hyoid kemik sabit ise n karn
eneyi (mandibulay) aa eker. ene
sabit ise hyoid kemii yukar kaldrr.
Siniri: n karn n. mandibularisten, arka
karn n. facialisten innerve olur.
M. stylohyoideus: Processus
styloideusdan balar. Hyoid kemiin
gvdesinde sonlanr.
Grevi: Hyoid kemii yukar eker.
Siniri: N. facialis.

Hyoid st kaslar
M. mylohyoideus: Mandibulann kollar
arasndaki akl kapatarak az
demesini oluturur.
Mandibulann i yzndeki linea
mylohyoideadan balar. Hyoid kemikte ve
raphe mylohyoideada sonlanr.
Raphe mylohyoidea: ene ucundan hyoid
kemie kadar uzanan ba dokusudur.
Grevi: Bu kas; ineme, yutma, emme ve
konuma gibi hareketlerde rol oynar. Hyoid
kemii ve az tabann yukar kaldrr. Dili
damaa yaslar.
Siniri: N. mandibularis.
M. geniohyoideus: M. mylohyoideusun
zerinde bulunur. Mandibulann i
yzndeki spina mentalisten (spina musculi
geniohyoidei) balar. Hyoid kemikte
sonlanr.
Grevi: Hyoid kemii yukar ve ne doru
kaldrr.
Siniri: N. hypoglossus.

Hyoid alt kaslar

M. sternohyoideus: Claviculann i ucu
ile manibrium sterniden balar.
Yukar doru uzanarak hyoid kemiin
gvdesinde sonlanr.
Grevi: Yutma, konuma ve ineme
esnasnda yukar ekilen hyoid
kemii aa doru eker.
Siniri: Ansa servicalisten gelir.

M. sternothyroideus: M.
sternohyoideusun arkasnda bulunur.
Manibrium sterni ve birinci kkrdak
kaburgadan balar. Thyroid
kkrdan linea obliquasnda
sonlanr.
Grevi: Yutma, konuma ve ineme
esnasnda yukar ekilen thyroid
kkrda aa doru eker.
Siniri: Ansa servicalisten gelir.

Hyoid alt kaslar

M. thyrohyoideus: Thyroid kkrdan
linea obliquasndan balar. Hyoid
kemiin cornu majusunda sonlanr.
Grevi: Thyroid kkrdak sabit ise hyoid
kemii aa eker. Hyoid kemik sabit
ise thyroid kkrda yukar eker.
Siniri: N. hypoglossus aracl ile ilk 2
cervical spinal sinirden gelir.
M. omohyoideus: ki karnl bir kastr. ki
karn ortada yass bir kirile birleir.
Venter inferior, incisura scapulaeden
balar. Orta kirite sonlanr. Venter
superior, orta kiriten balar ve hyoid
kemiin gvdesine tutunarak sonlanr.
Orta kiri ba dokusu ile clavicula ve
birinci kaburgaya balanmtr.
Grevi: Hyoid kemii aa eker.
Siniri: Ansa servicalisten gelir.

Boyun omurlarnn n tarafndaki

kaslar

Boyun omurlar ve ilk gs

omurunun gvdeleri ile transvers
kntlar arasndaki olukta
bulunan sa ve sol er adet kas
(m. longus colli, m. longus capitis
ve m. rectus capitis anterior)
prevertebral kaslar olarak ta
adlandrlr.
M. longus colli: nc gs omuru
ile atlas arasnda bulunan bir
kastr. Gs ve boyun omurlarnn
gvdelerinden balar. Yukar doru
seyrederek boyun omurlarnn
transvers kntlarnda ve atlasn
tuberculum anteriusunda sonlanr.
M. longus capitis: Vagina carotica
(karotis klf)nn arkasnda yer
alr. 2.-5. boyun omurlarnn
transvers kntlarndan balar.
Oksipital kemiin tuberculum
pharyngeumunda sonlanr.

Boyun omurlarnn n tarafndaki

kaslar
M. rectus capitis anterior:
Atlasn massa
lateralisinden balar.
Oksipital kemiin pars
basilarisinde sonlanr.

M. rectus capitis lateralis:

Atlasn processus
transversusundan balar.
Oksipital kemiin processus
jugularisinde sonlanr.
Grevleri: Bu kaslar tek tarafl
kasldklarnda ba ve
boynu kendi taraflarna
eerler. ki tarafl
kasldklarnda ba ve
boynu ne eerler.
Sinirleri: Bu kaslar boyun
sipinal sinirlerinin n
dallarndan innerve olur.

Boyun omurlarnn d tarafndaki

kaslar
Boynun yan taraflarnda ve
derinde sada ve solda er
adet kas bulunur. Bunlara
scalen kaslar (m. scalenus
anterior, m. scalenus medius ve
m. scalenus posterior) denir.
Bu kaslar boyun omurlarnn
transvers kntlar ile 1.ve 2.
kaburga arasnda uzanrlar.
Kaslarn st ular sabit
olduunda kaburgalar yukar
kaldrmak suretiyle
inspirasyona yardm ederler. Alt
ular sabit olduunda boynu ve
dolayl olarak ta ba kendi
taraflarna eerler. ki taraf
kaslar birlikte alrsa boynu
ve ba tespit ederler. Bu kaslar
boyun spinal sinirlerinin n
dallar tarafndan innerve edilir.

Boyun omurlarnn d tarafndaki

kaslar

M. scalenus anterior: Bu kas m.

sternocleidomastoideusun
altnda bulunur. 3.-6. boyun
omurlarnn transvers
kntlarndan balar. Aa
doru uzanan lifleri birinci
kaburgann st yznde
bulunan tuberculum musculi
scaleni anteriorda sonlanr.
M. scalenus medius: kasn
ierisinde en uzun ve kaln
olandr. 2.-7. boyun omurlarnn
transvers kntlarndan balar.
Birinci kaburgann st yznde
sonlanr. Bu kas n. thoracicus
longus (Bell siniri) tarafndan
delinmitir.
M. scalenus posterior: Skalen
kaslarn en derinde olandr. 6.7. boyun omurunun transvers
kntsndan balar. kinci
kaburgann st yznde
sonlanr.

Derin ense kaslar

Burada 5 tane kas vardr.
1-M. rectus capitis posterior
major: Axisin spinal
kntsndan balayan bu kas
yukarya doru ktka
geniler. Oksipital kemiin
linea nuchae inferiorunda
sonlanr.
Siniri: N. suboccipitalis. Grevi:
ki tarafl kasldnda ba
arkaya eer, tek tarafl
kasldnda ayn tarafa
rotasyon yaptrr.
2-M. rectus capitis posterior
minor: Alt ucu ince olan bu
kas atlasn tuberculum
posteriorundan balar. Linea

Derin ense kaslar

3-M. obliquus capitis inferior:
Axisin spinal kntsndan
balar. atlasn transvers
kntsnda sonlanr.
Siniri: N. suboccipitalis. Grevi:
Tek tarafl kasldnda ba
kendi tarafna eer. ki tarafl
kasldnda ba arkaya eker.
4-M. obliquus capitis superior:
Atlasn transvers kntsndan
balayp linea nucha superior
ve inferior arasnda sonlanr.
Siniri: N. suboccipitalis. Grevi:
ki tarafl kasldnda ba
arkaya, tek tarafl kasldnda
ise kendi tarafna eker.

BOYUN BLGELER
Boyun anatomisinin kolay anlalmas
ve lenfatik metastazlarn
sistematik olarak deerlendirilmesi
amacyla boyun, blgelere ayrlarak
incelenir. Bu blgeler boyun
genleri olarak adlandrlr.
Ense blgesi (regio cervicalis
posterior) hari boynun her bir
yarm m. sternocleidomastoideus
(SKM) kaslar ile n ve arka iki
temel topografik blgeye ayrlr. n
blge regio cervicalis anterior, arka
blge regio cervicalis lateralis
olarak adlandrlr. nemi nedeni ile
m. sternocleidomastoideusun
kaplad alan ayr bir blge (regio
sternocleidomastoidea) olarak
incelenir.

Regio
sternocleidomastoidea
Oblik bir erit eklinde olan bu blgenin
snrlar yzeyde SKM kasn snrlarna uyar.
Kas kitlesinden dolay blge belirgin bir
kabarklk (Promimentia
sternocleidomastoidea) gsterir. Alt
ksmnda kiiden kiiye deien byklkte
kk bir ukurluk grlr. Kasn caput
sternale ve caput clavicularesi arasnda
kalan ukurlua fossa supraclavicularis
minor denir.
Blgeyi rten deri ince, mobil ve gergindir.
Derialt tabakasnda az miktarda ya
dokusu ile platysma yer alr. Platysmann
hemen derininde ve ona yapk ekilde v.
jugularis externa ile punctum
nervorumdan karak yzeyelleen deri
sinirleri (n. auricularis magnus n. occipitalis
minor, n. transversus colli, nn.
supraclaviculares) uzanrlar. Bazen v.
jugularis arteriorda SKMun yzeyelinden
geerek blgenin alt ksmn aprazlar. Bu
varyasyon Trklerde sk grlr.

Regio
sternocleidomastoidea
M. sternocleidomastoideusun altnda

boyun damar-sinir paketi bulunur.

Blgenin klinik nemi esas buradan
kaynaklanr. Damar-sinir paketini
nden m. digastricus, m.
stylohyoideus, m. omohyoideus ve n.
hypoglossus aprazlar. Pakete komu
olarak nodi lymphatici cervicales
laterales profundi bulunur.
Boyun damar-sinir paketi: SKMun
derininde, vagina carotica (karotis
klf) ve onun iinde bulunan a.
carotis communis, v. jugularis
interna ve n. vagus boyun damarsinir paketi olarak adlandrlr.
Klftan ayrlan ince blmeler, bu
boluu ayr kanala ayrr. Bu
kanallarn i tarafta bulunan a.
carotis communise d tarafta
bulunan v. jugularis internaya
ikisinin arkasnda bulunan n.
vagusa aittir.

Regio cervicalis anterior

nden linea mediana anterior
stten corpus mandibulae, d
yandan ise m.
sternocleidomastoideus
tarafndan snrlandrlr. Bu
byk gen de kendi iinde
trigonum submentale, trigonum
submandibulare, trigonum
caroticum ve trigonum
musculare gibi alt genlere
ayrlr.
Trigonum submentale: Dta m.
digastricusun venter
anterioru, aada hiyoid
kemiin gvdesi ve ite linea
mediana anterior arasnda kalan
blgedir. genin iinde, gevek
ba ve ya dokusu ile 2-3 adet
lenf dm (Nodi lymphatici
submentales) bulunur. Blgenin
demesini m. mylohyoideus
yapar.

Regio cervicalis anterior

Trigonum submandibulare:
Bu genin st snrn
(tabann) corpus
mandibulaenin alt
kenar, n ve arka
snrlarn ise m.
digastricusun venter
arterior ve venter
posterioru yapar.
Demesinde ise m.
mylohyoideus ve m.
hyoglossus bulunur.
Bu gende gl.
submandibularis, a. v.
facialis, nodi lymphatici
submandibulares, n.
hypoglossus, daha derin
planda ise n. lingualis,
n. glossopharyngeus
bulunur.

Regio cervicalis anterior

Trigonum caroticum: Trigonum

caroticum, boyunun klinik
bakmdan en nemli geni
olup, boyun damar-sinir
paketinin SKMun
korunmasndan ksmen kt
ve yzeyselletii blgededir.
SKMun n kenar, m.
omohyoideusun st karn, m.
stylohyoideus ve m.
digastricusun arka karn ile
snrlanmtr.
Bu gen ierisinde a. carotis
communisin son ksm ile a.
carotis externa ve interna
balanglar, a. carotis
externann birok dalnn
balang blmleri, glomus
caroticum, v. jugularis interna,
n. vagus, n. hypoglossus, n.
laryngeus superior ve eitli
lenf nodlar bulunur.

Regio cervicalis anterior

Trigonum musculare (Trigonum
omotracheale): st d tarafta;
m. omohyoideus, alt d
tarafta m.
sternocloidomastoideusun n
kenar, i yanda linea mediana
arterior bulunur.
genin ierinde hyoid alt
kaslar bulunduu iin
trigonum musculare ad
verilmitir. Sa sol iki
muskuler gen birlikte
deerlendirildiinde boynun
visseral blgesi (Regio
laryngeotrachealis) ortaya
kar.
Bu blgede tiroid bezi, larynx,
parotiroid bezler, trachea,
laryngopharynx ve
oesophagusun boyun
blmnn yer almas cerrahi
ynden nemini ok artrr.

Regio cervicalis lateralis

Boyun yan blgesi; nden SKMun arka
kenar, arkadan m. trapeziusun n
kenar, alttan claviculann st kenar
tarafnda snrlandrlr. Bu snrlar
iinde kalan gene trigonum cervicale
posterior veya trigonum colli
lateralede denir. Bu alan m.
omohyoideusun alt karn ile eit
olmayan iki blme ayrlr. Yukarda
trigonum occipitale, aada trigonum
supraclaviculare (omoclaviculare).
Trigonum omoclaviculare (Trigonum
supraclaviculare): Bu gen
claviculann st kenar, m.
omohyoideusun venter inferioru ve m.
sternocleidomastoideusun arka kenar
arasnda kalr.
Bu blgeni deri alt dokusunda v. jugularis
externa, nn. supraclaviculares, daha
derinde de a.v. subclavia ve baz
dallar, plexus brachialisin bir blm
bulunur.

Regio cervicalis lateralis

Trigonum occipitale: Trigonum
occipitale, lateral boyun
blgesinin en geni geni olup
nde SKM, aada m.
omohyoideusun venter
inferioru, arkada m. trapezius
tarafndan snrlanmtr.
genin tabann m. scalenus
medius, m. scalenus posterior,
m. levator scapulae ve m.
splenius capitis oluturur.
Blgenin derininde (subfasyal
konumda) n. accessorius, nn.
supraclaviculares, a. v.
transversa colli, a.
suprascapularis ve n.
suprascapularis bulunur.

Regio cervicalis posterior

Boyun arka (ense)
blgesi: Aada
ortada C-7nin proc.
spinosusunun
ucundan geen
biacromial hat,
yukarda protuberantia
occipitalis externa
(inion)dan geirilen
horizontal hat yanlarda
sa-sol m. trapeziusun
pars descendens
blmlerinin d
kenarlar ile snrlanan
blge regio cervicalis
posterior olarak
adlandrlr.

Regio cervicalis posterior

Blgenin st blm sal deri
zelliinde olmak zere kaln bir
deriye sahiptir. Derialt dokusu
kiinin beslenme zelliine gre
deien miktarda ya ve ba
dokusundan oluur.
Blgenin en yzeyelinde bulunan kas
m. trapeziustur. Bu kasn
kaldrlmas ile yzeyden derine
doru m. splenius capitis ve m.
semispinalis capitis, m.
longissimus capitis grnr hale
gelir.
Burada i yandan d yana doru n.
occipitalis tertius, n. occipitalis
major, n. occipitalis minor ve n.
auricularis magnusa ait dallar
bulunur.
Blgenin daha derin plannda
trigonum suboccipitale bulunur.

Trigounum suboccipitale
tarafa m. rectus capitis
posterior major,
Aa d tarafta m.
obliguus capitis
inferior ve
Yukar d tarafta m.
obliguus capitis
superior tarafndan
snrlanr.
Bu genin tabannda
membrana atlanta
occipitalis posterior ve
atlasn processus
transversusu bulunur.
inden; A. V. vertebralis
ve n. suboccipitalis
geer.

KAYNAKLAR
Arnc K., Elhan A. Anatomi. Cilt - 1 ve 2., 4. Bask, Gne
Kitabevi, Ankara 2005.
Dere F. Anatomi Atlas ve Ders Kitab. Cilt - 1 ve 2., 5. Bask,
Nobel Tp Kitabevi, Adana 1999.
Gvsa Gkmen F. Sistematik Anatomi. Gven Kitabevi,
zmir 2003.
Moore KL. Clinically Oriented Anatomy. Third edition. Williams
and Wilkins Baltimore 1992.
Williams PL., Warwick R., Dyson M., Bannister LH. Grays
Anatomy. 37 th edition. Churchill Livingstone Edinburg London
Melbourne and New York 1989.
nsan Anatomisi Atlaslar (Sobotta, Netter, Wolf-Heidegger )