AYRILIKLAR VE BULUMALAR ARASINDAK SINIRLARDAN GEEN YKLER

Mustafa Gnay

Nazmi Bayrnn nc kitab Gz Bulumalarnda on iki yk yer alyor.

Bayr, ilk kitabndan bu yana srdrp geldii edebi izgisini, yeni
boyutlarla/ynlerle srdrmekte. Elbette her yk kendi bana bir varla
sahiptir, ancak yine de iinde yer ald kitabn bir paras olarak, bir btnln
tamamlaycs olma ilevini/anlamn da tar. Bu noktada Gz Bulumalar
kitabnda yer alan yklerde baz ortak temalar, izler ve duyarllk kendini
gsterir. Bayrnn yklerinde hep bulunan iirsellik, kitabn banda epigraf
olarak seilen Kavafisin nl ehir iirinin dizeleriyle, daha kitaba balamadan
kendini hissettirir: Aklm daha nice kalacak bu orak lkede/Nereye evirsem
gzlerimi, nereye baksam/hayatmn kara ykntlar kyor karma,/yllarma
kydm, boa harcadm Bu dizelerin seilmesi, hem yklerin dayand
poetik bir zemine iaret eder, hem de ykcnn bakt ve bakt eyleri bizim
de gzmzn nne getirmemize yardmc olur.
Bayrnn bir ykc olarak gzleri nereye bakar, neleri kimleri grr,
grdklerini nasl ifade eder? Gz ve dil arasndaki bant nasl kurulur? Bu
sorular ayn zamanda sanatsal, edebi yaratclk srecinin gidiat ve ortaya kan
rnlerin nitelikleriyle ilgili sorulardr. Sz konusu sorular, yazarn hayata ve
insana nereden, hangi pencereden baktyla ve benimsedii deerlerle ve
dayand yaama deneyimleriyle de ilikilidir. Bu noktada hayattan alnan baz
yklerin, yalnzca belli bir yaanmlkla deil, ayn zamanda yaanmln bilin
ve gnl szgecinden geirilmesiyle de kaleme alnd anlalmaktadr. Bayrnn
yklerinde acl ve trajik yaantlarn, bu yaantlarn zneleriyle snrl bir
durumdan karak genel bir insani durum ve yaama deneyimine dnerek dile
getirildii sylenebilir. nsana ve hayata bakan ykc, bu noktada gz ile dil
arasnda kurduu estetik bantlarla, yaanlsa da dilini bulamam, sessizlie
terkedilmi olan eyleri ortaya koyar. Bayr, belki ou insann yaad ama
dnp bakmad, bakt ama grmezden geldii, grd ama bu kez de ifade
etmek istemedii eyleri harmanlayarak yklerini ina eden bir tutum sergiler.
ocuklar ve ocukluk, kadn ve erkek ilikileri, kadnn kurtulamad iddet
ve bin trl halleri, sanat ve edebiyat dnyasnda yer alan zneler ve onlarn
kiilikleri ve birbirleriyle ilikileri, yklerin balca tema ve kiileri durumundadr.
Yazar da bir zne olarak, yklerde ska yer alr. yky yazan znenin ykde
yer almas da nedensiz deildir. Sanat ve edebiyat dnyasnn iinde bulunduu
duruma ynelik bir eletiri ve ironi, belirgin biimdedir. Biraz nce deinilen
Kavafisin iirinde de sz edildii gibi, insan yaamndaki ykmlar, ykntlar,
kayplar, araylar ve gemie dnk sorgulamalar da Bayrnn yklerinde gze
arpan temel zelliklerdir. Bayrnn ocukluu konu edinen yklerinde, kz
ocuklarnn kar karya kald cinsiyete dayal ayrmcln altn izmesi
nemlidir. Anneme Selam Syleyin ocuklar yks, annesinden uzakta
byyen bir kz ocuunun sosyal-ekonomik sorunlar kadar, cinsiyete dayanan
anlaylarn da ocuun ii dnyasn etkilediini ifade eder. ykde geen u

cmleler, kz ocuunun yaad acy dile getirir: Beni terk edip giden anneyi
bulamadm hala Vedalamalardan nefret ederim Benden uzaklaan birisiyle
kavga ederim. ocukluumda terk edilmiliim gelir aklma ocuunu uzun
sre brakp giden anne geri dnse bile ocuun gznde ayn anne deildir
Elinden oyunca alnm ocuk, elinden annesi alnm ocuk kadar anssz
deildir(s. 26)
nyarglar ve eitli sylentiler yalnzca kz ocuklar hakknda deil, erkek
ocuklar iin de sz konusudur. Bayrnn Snnetliymi ve Snnet ykleri,
zellikle erkek ocuklarnn, nasl bir toplumsal ve kltrel bask altnda
bulunduklarn vurgulayan ve geleneklerin bireyin zgr varoluuna olanak
brakmadn ortaya koyan yklerdir. Snnet yks, etkileyici konusu ve
anlatm tarzyla filme dntrlmesi gereken bir yk olarak grnd gzme.
yknn znesi emsinin Suriyeye gitmesiyle biten ykde yer alan nemli bir
husus da, Bayrnn hayvanlar ile insanlar arasnda kurduu etkileyici
koutluklardr. Yllarca altrld iftlikten alnp, yaland iin lme terkedilen
atn durumu ile emsinin kendi durumu(hali) arasnda kurduu koutluk, hereyi
metalatran ve smren ekonomik sistemin acmasz yzne dikkati eker. Bir
zamanlar iftlikte herkesin gzdesi olan at, acmaszca lme terkedilir. Kuvvetli
iken zenle baklan at, k gn a kurtlara yem edilir. emsi atn gzlerindeki
hzn hisseder ve yle dnr: Benim bountulu gnlerimdeki acnn daha
beterini yayor olmal. Hzn akyor gzlerinden Onu iftlie geri mi gtrsem
acaba? Bugne kadar sregelen bir gelenee kar m ksam, diye dnyordu
emsi.(s. 93)
Yine ayn ykde, bu kez Hseyin Aann, g eden kulara bakarken,
kular ile insann lml bir varlk olmasn ilikilendirmesi de, varolusal bir
soruna iaret eder. Kular g ediyor. Kim bilir ka lecek bu gte Bir gn biz
de onlar gibi gp gideceiz bu dnyadan. Hem gidip de bir daha geri
dnmeyeceiz(s. 95)
Kitaba adn veren Gz Bulumalar yksnde, Bayrnn daha nceki
yklerinde de karlatmz otel temasn, insan-mekan ilikilerini grrz. Ama
bu kez ykde, insann kaybettiklerini umutsuzca araynn bir sonu olmad
dncesinin belirgin olduunu saptarz. Bu noktada Bayr, han metaforuna
dayanarak insann hayatla ilikisini, varoluunu srdrme abasn ortaya koyar.
Bir araylar ve kaybediler sreci ve serveni olarak hayata bakan insan, kendi
iinde bir mekan ina etmeye, kaybedip bulamadklarnn eksikliini ve acsn dile
getirmeye ynelir. Gerek yaamda ve imgelemde sz konusu karlamalar ve
bulumalar, bir mrn aclarna ve yaralarna kar bir teselli bulma abasnn
grnmleridir. Bu noktada Bayrnn yklerinde gereklik ile imgelem, yaanan
ile dlenen/dnlen, dn ile bugn, ocukluk ile yetikinlik i ie geer.
Bayrnn yklerinde gerekliin boucu, belirlenimci koullarndan imgelemin
hayallerine ve zgrletirici metaforlarna ince bir izgiden geilir. Kiinin
yaantlar ile bu yaama deneyimlerinin deerlendirilmesi ve i dnyada
damtlmas arasnda belirsiz bir snr bulunur. Bayrnn ykleri, ayrlklar ile
bulumalar, aclar ile zlemler, kayplar ile araylar arasndaki snrlara odaklanr.
Sz konusu snrlar, hayat ve lm, varolma ile yokolma arasndaki snr boylarna

kadar uzanarak, hayata bak amz gzden geirmeye ve Kavafisin iirindeki

gibi, gz ve dil arasndaki isel snrlar geerek bir mrn hesabn vermeye
arr. Kuramc air yks bata olmak zere, birok ykde de yer alan
zneler, sanat-edebiyat dnyasnn arpklklarn ortaya koyar. yknn aynasna
yansyan air, yazar ve ressam yzleri, ayn zamanda bir yzlemeye ve
hesaplamaya ynelik ironik bir ardr.
nsan insanla, yaadklaryla ve yaamak istedikleriyle buluturan bu
ykler, iir ve yknn iie getii anlatmyla, herkese hem benzer hem de ok
farkl eyler syleyecektir diye dnyorum.
.
Nazmi Bayr, Gz Bulumalar, Broy Yaynlar, 111 s.