Professional Documents
Culture Documents
ORTAMI
ISSN 1302-3519
alma Ortam
Say 127 Mart Nisan 2013
OCUK HABER
Taner Akpnar
ocuklar... Ksa Ksa... Yorumsuz
OCUK
Glbiye Yenimahalleli Yaar
l ocuklara
Bir Toplum Kahraman : Puspha
Basnet Dair
SALII
GVENL
ERGONOM
HJYEN
EVRE
TOPLUM RGTL
OCUK EME
KADIN
SOSYAL POLTKA
NFUS
SOSYAL HEKMLK
Kaza
TOPLUM
Erdoan Bozbay
Mergenden Mergine
www.sek.org.tr
ANIMSA
Mmtaz PekerDaire (Tepsi) Demir Testere Tezgahlar le Yaplan
Az Zamanda ok ler Yapt : Devrimci Bir Aydn Mustafa Necati
alma
BULMACA
Mustafa Tayrek
ki Dakika Dn Daire (Tepsi) Testere Tezgahlar ile Yaplan alma
l
Y
.
31 Yl
n
n n 21.
s
tit mn
s
n
a
ek E a Ort
1
i
F lm
a
ocuk
Haber
Taner AKPINAR*
zbekistan, dnyadaki en byk pamuk ihracats lkelerden biri konumunda olmakla birlikte, hkmet, rnein
2012 ylnda bu konumunu korumak iin, yaklak 1 milyon
vatandana zorla pamuk iilii yaptrmtr. ocuklar da
bundan payn almtr. Her il iin belirlenen bir kota olduu
ve zorla altrma, bu kotalarn doldurmak zere, genellikle,
Eyll ay bandan Kasm ay bana kadar olan dnemde
yaptrlmaktadr. Bu dnem boyunca zorla altrlanlar, hasat yerlerinde zorla alkonulmakta ve buralardan ayrlmalarna izin verilmemektedir. Kii ba, gnlk 60 kilo pamuk
toplatlmaktadr. Kk yataki ocuklar iin, bu kota, birka
kilo daha dktr. alma sabah erkenden balayp gn
boyunca devam etmekte ve zorla altrlanlarda almaya
bal ar yaralanmalar ve dier hastalklarn yaygn olduu
grlmektedir. Bunun karlnda dk bir cret denmekte, bazen de hi para verilmemektedir. Zorla altrlan ocuklar, bir de, bu dnemde, okullarndan uzak kalmaktadr.
(2)
ALIMA ORTAMI
Resim, http://akademikperspektifonline.files.wordpress.
com/2011/05/kiz-cocuk-asker.jpeg adresinden alnmtr.
ABDde, ateli silah endstrisinin yeni pazar araynda hedef ocuklar. ocuklara silah kullandrtmak iin, her
yl milyonlarca dolarlk piyasa aratrmalar yaplmakta ve
kampanyalar dzenlemektedir. Silah endstrisi, bir yandan, basn-yayn organlar zerinden video grntleri, ilgi
uyandrc ksa yazlar vb aralar kullanarak, ocuklarn silah kullanmn tevik edici kampanyalar yrtrken, dier
taraftan da bu konudaki devletin snrlayc dzenlemelerini
gevetmenin yollarn aramaktadr. Bu konudaki aratrmalar ve reklamlarda, silah kullanmaya eilimi olan ocuklarn
yatlarn da etkilemesi, kendi ifadeleriyle elilik (peer ambassador) yapmalarn, tevik edici vurgular olabildiince n
plana kartlmaktadr.(6)
Krgzistanda, yaygn isizlik ve yoksulluk nedeniyle
birok kii baka lkelere almaya gitmektedir. lke nfu-
ocuk
Haber
sunun yzde 15inin darda alt belirtilmektedir. Yurtdna almaya giden birok kii ocuunu bakm evlerine
brakmaktadr. Hkmetin, aileleri desteklemek yerine, sosyal ksz-yetim olarak adlandrlan bu ocuklara ynelik
bakm evlerine kaynak aktarmas nedeniyle, maddi sknt
iinde olan ailelerin ocuklarn, bir anlamda, buralara terk
etmek zorunda kald dile getirilmektedir. Bakm evlerine
aktarlan paralarn ise byk blmnn personel giderleri,
inaat yapm vb kalemlere aktarlmas nedeniyle geriye ocuklarn bakm iin ok kk bir btenin kaldna dikkat
ekilmektedir.(7)
ngilterede yaplan bir aratrmaya gre, lke genelindeki ocuklarn yzde 22,2si resmi olarak belirlenen yoksulluk snrnn altnda yaamaktadr. llere ve blgelere
gre bakldnda ise, bu orann ok daha yksek olduu
grlmektedir. rnein seim blgelerine gre bakldnda, Manchester merkezde yzde 47, daha kk yerleim
yerlerine gre bakldnda ise Londradaki Tower Hamlets
blgesinde yzde 42dir.(8)
(1) Children involved in Mali fighting, Humanitarian News and Analysis, 17 January
2013, http://www.irinnews.org/Report/97271/Children-involved-in-Mali-fighting
(2) Uzbekistan: Forced Labor Widespread in Cotton Harvest, Human Rights
Watch, 26 January 2013, http://www.hrw.org/news/2013/01/25/uzbekistan-forced-laborwidespread-cotton-harvest
(3) Saudi preacher who raped and tortured his five -year-old daughter to death is
released after paying blood money, The Independent, 04 February 2013.
(4) SOUTH AFRICA: UN chief urges more comprehensive approach to tackling
sexual violence, http://www.crin.org/resources/infodetail.asp?id=30290
(5) Cazenave Pierre, Protecting Migrant Children in A Freedom of Movement Area,
Research Report, Terre des hommes, December 2012, http://s3.amazonaws.com/rcpp/
assets/attachments/1563_Tdh_english_original.pdf
(6) McIntire Mike, Selling A New Generation on Guns, The New York Times, 26
January 2013, http://www.nytimes.com/2013/01/27/us/selling-a-new-generation-onguns.html?pagewanted=all&_r=1&
(7) Tursunov Hamid, Kyrgyzstan: Labor Migrants Leave Behind Social Orphans,
Eurosianet, 22 January 2013, http://www.eurasianet.org/node/66436
(8) Campaign reveals wide disparity in UK child poverty (By Judith Burns), BBC
News Education & Family, 20 February 2013, http://www.bbc.co.uk/news/education21511583
(9) Speaking freely, Children and young people in Europen talk about ending
violence against children in custody, Research Report, Childrens Rights Alliance
for England http://www.crae.org.uk/assets/files/Speaking%20freely%20Ending%20
violence%20against%20children%20in%20custody%20European%20research%20
report%20FINAL.pdf
(Cumhuriyet, 08.03.2013)
ALIMA ORTAMI
ocuk
Haber
ALIMA ORTAMI
ocuk
Haber
ALIMA ORTAMI
hissediyorlar diyor Basnet. Onlarn bize yardm ettikleri hissini yaamalarn istiyorum diye ekliyor.
Bireylerin sonunu getirmek her zaman zordur. ocuklar
yardmc olmak iin kutlama kartlar hazrlyor, Basnet de onlar el ilerini satt dkkannda satyor. lk zamanlar, deerli
taklarn ve eyalarn satyordu merkezi ayakta tutabilmek
iin.
En byk amac, ocuklara daha iyi bir gelecek salamak
iin yeni formller retmekti. Yakn zamanda, onlarn yksek
eitim masraflarn karlayabilmek ve birgn onlar iin bir ev
satn almak veya ina edebilmek iin bir banka hesab at.
Onlarn mutluluu her zaman en nemli isteiydi.
Bu benim hayatta yapmak istediim ey diyor. Onlar
mutlu grmek kendimi iyi hissetmemi salyor, fakat bu durum
daha ok almama neden oluyorOnlarn btn hayallerini
gerekletirmek istiyorum diye ekliyor.
Onlarn cokusunu paylamak, almalarn izlemek iin,
Erken ocukluk Gelime Merkezi web sayfasn ziyaret edin
www.ecdcnepal.org.
Kaynak: http://edition.cnn.com/2012/03/15/world/
cnnheroes-basnet-nepal-prisons/index.html
SZ DE BR TOPLUM KAHRAMANI
OLMAK STEMEZ MSNZ ?
Anmsa
TOPLUM HEKMLNE GNL VERENLER - 12
llardr tartmalara neden olan gda retiminde biyoteknolojinin kullanm, son yllarda eitli tp dallarnda deiik amalarla kullanlyor. Belki anmsayanlarmz olacaktr, bu tartma 1960 l yllarda balamt. O
yllarda daha yksek verimli ve hastalklara kar dayankl
olduu sav ile lkemizde retilmeye allan sonora
budayna kar ilk bayra Do Dr. Osman Nuri Kotrk
amt. Ardndan lkemizde gda an kapatmak amac
ile aratrmasn ve retimini yapmak yerine, srekli satn
alnan yksek verimli hibrid tohumlar ve yumurtalk-etlik
civcivler geldi. Burada ama sadece verimi artrmakt.
Geldik bugne, aradan 40-50 yl geti. Bu bamllk hala
daha da artarak sryor. Sanki eroin bamll gibi tm
sektrlere yayld. nk bize biilen rol montaj sanayi idi.
imdilerde GDO bamll ile kar karyayz.
Osman Nuri Kotrk, tm yaam boyunca; ister yardm ad altnda, isterse teknoloji satn almak ad altndaki
bamlla kar kmt. Bunun sonunda gelecek tehlikeleri ve da bamlln, geliimi engellediini ok sayda
aydn gibi o da grmt. Bu ngrye kar biz ne yapmtk onlar anmsayalm. Osman Nuri Kotrkn -daha
sonra anlatacamz- zamana gre ok ileri grlerine
kar, nce ykselmesi engellendi. Doent olabilmesinin
nne engeller karld. Bu engellemeleri ksmen kaldrtabilen Kotrk; Tp Fakltesinde doentliini alabildi. Ama
hibir zaman profesr olmad ve emekliliini doent olarak
kazanabildi. Bu arada CIA tarafndan istenmeyen adam
ilan edildi ve buna uygun olarak kendi lkesinde dland ve a braklmaya alld. Tp Fakltesinde de bu kez
profesrl engellendi. Hatta bir gezide Konyada ldrlmeye alld.
Bir baka kar k, eksik ve yanl beslenmeye
kar idi. Et st ve hayvansal gda arlkl beslenme yerine, ekmekle beslenen bir neslin ana karnnda balayan
yaamnda, geleceinin karanlk olacan vurgulayarak, hayvansal proteinin nemini vurguluyordu. Genel
Sendikasnn danmanln yapt 1967- 1975 yllar
arasnda Emek Dergisinde yazd 86 yazda; yanl ve
eksik beslenmenin, ii sal ve i gvenlii asndan
sonularn incelemi; koruyucu hekimliin nemini anlatm; ii niversitesi kurulmasn; ii eitimine nem ve-
* Dr., Veteriner
Kemerhisar Eski Belediye Bakan,
Genel Salk- Sendikas Eski Genel Bakan
ALIMA ORTAMI
Anmsa
maksad ile sarf edilen aba 1960 ylnda tketilen yllk
tahl miktarn 114 ,5 kiloya drmeyi ve et miktarn
24,5 kiloya, tavuk etini 19,9 kiloya, st miktarn 134,7
kiloya, yumurta miktarn da 343 e karmay mmkn
klmtr. Birleik Amerikada retilen tahl miktar ok
yksek bulunmakla ve bir ylda bir insana ortalama olarak 646 kilo kadar tahl dmektedir. Byle olmasna
ramen tahlla beslenmenin, modern beslenme biliminin koullarna uymadn gayet iyi bilen bu toplum,
insan saln koruma, entelektel g ve insan gcn stn seviyede bulundurma maksad ile payna
den tahln ancak 67 kilosunu insan yiyecei ve geri
kalannn ise hayvan yemi olarak deerlendirmekte ve
bu sayede bir insana bir ylda 82 kilo et ile bol miktarda
st ve yumurta salamaya muvaffak olmu bulunmaktadr. (1964) Bu canl rnei bylece akladktan
sonra XX nci yzylda btn ileri toplumlarn az tahl
ve ok et, geri kalm toplumlarn da
ok tahl ve az etle beslenmekte olduklarn kesin bir kaide ve bilinen bir
gerek olarak ifade edebiliriz. Trkiyemize gelince elimizdeki kaytlara gre
1938 ylnda Trkiyede insan bana
bir ylda 22 kilo et ve 151 kilo st derken, bu miktarlar 1962 ylnda et
iin 12 kiloya, st iin 103 kiloya kadar
dm bulunuyor. Buna karlk tahl
retiminde akla hayret veren ters bir
gelime meydana gelmi ve yllk tahl
miktar 150-180 kilodan 248 kiloya kadar ykselmitir. Bu ters gelimelerde
bilhassa PL 480 kanal ile Amerikada
bir retim art haline gelmi olduu
iin pazar arayan buday ve pirin gibi
tahllarn yurda ithali ile hayvancln
ele alnmam ve bilhassa bilimsel
almalarn yeterli bir ekilde yaplmam olmasn nemli bir pay vardr..
Bugnk rakamlara karlatrmal
olarak baktmzda;
Kii bana den et tketim rakamlarna baktmz
zaman, Trkiyenin Avrupa lkelerinin ok gerisinde kald
grlmektedir. Gelimi lkelerde ve AB lkelerinde krmz
et, beyaz ete tercih edilirken, Trkiyede beyaz et tketim
miktarnn 2009 yl verilerine gre 17,9 kg olduunu gryoruz. Trkiyede 12 kilo olan krmz et tketimi, AB lkelerinde 62 kiloya ulamtr. Bunun yannda beyaz et tketim
miktar da ABde kii bana 23,4 kilodur. lkemizde ise
17 kilodur. (Trkiye Kasaplar ve Besiciler Federasyonu,
Raporlar ve Yaynlar. 18 Austos 2011)
Trkiye Kamu-Sen, her ne kadar alk ve yoksulluk snrnn cretlerin olduka zerinde seyretse de, Trkiyede,
vatandalarn, karnlarn doyurabilmek iin ucuz olan ekmee yneldiini aklad. Kamu-Senin aratrmasna
gre, Trkiye kii bana yllk ortalama 128 kilo ekmek
tketimiyle pek ok lke arasnda st sralarda yer alyor. (Eyll 2012) Aratrmaya gre, Danimarkada 71 kilo,
Finlandiyada 51, Almanyada 62, talyada 68, Hollandada
60 ve spanyada 58.5 kilo olan kii bana yllk ekmek
tketimi, Trkiyede 128 kiloya kadar kyor.
O.Nuri Kotrk, yaam boyunca srekli makaleler,
kitaplar yazm, konferanslar vermi ve da bamllk,
beslenme ve geri braktrlmlkla ilgili halk aydnlatma
abalarn srdrmtr. Biliyoruz ki ok sayda yayn organnda yazlar, kitaplar vard Sessiz Sava, Gda Emperyalizmi ve Alk Korkusu en ok tannan kitaplar idi.
Korkuyu kullanarak emperyalizmin smrsn srdrdn anlatt Alk Korkusu kitabnda, kitabn konusunu
yle aklamaktadr:
ALIMA ORTAMI
Anmsa
Korkularmz dzeni deitiremeyiimize etkili oluyor.
Dzenin deitirilememesi ise, Trkiyeyi baka lkelerin
retim artklar iin mkemmel bir pazar haline getirmitir.
Dardan verilen kredilere srekli kuku ile bakan Osman Nuri Kotrk, o yllarda Dnya Bankas tarafndan verilen hayvanclk kredilerine bakn nasl kar kyor:
Dnya Bankas Trkiyeye 350 milyon dolarlk bir kredi
amtr. Bu kredi karl Trkiye Dnya Bankasna ye
lkelerden damzlk st inei ithal edecek ve tahminen 10
000 inekle Trkiye hayvancl kalkndrlacaktr.
Trk veterinerlerini ve bilim adamlarn hayretlere dren bu proje, Devlet Planlama Dairesinde kalplanm
ve bir Bakanlar Kurulu karar ile uygulamaya sokulmak istenmitir. Olup bitenlerden, sorumlu meslek olarak veterinerlerin, kurulu olarak Veteriner leri Genel Mdrl ile
dier veteriner kurulularnn haberi bile yoktur. Gemite
Avrupadan getirilen stn verimli damzlklarn Trkiyede
yem ve bakm koullar dolaysyla ksa sre iinde verimden dtkleri, bir sre sonra dejenere olduklar ve hastalanp ldkleri ok grlmt. Bu defa yurda sokulacak
olan 10 000 inei de benzer akbet beklemektedir. Fazla olarak bugn bile Trkiyede bir yem a vardr. K
aylarnda hayvanlarmz yemsizlik ve alktan lmektedirler. thal edilecek olan stn verimli hayvanlar Trkiyede
yemleyebilmek iin yem stoklarna ve kaynaklarna ihtiya
vardr. Bunlarn hi biri dnlmemi, planlanmam ve
seim ncesi devrede 10 000 cins inein yurda sokularak
halka kredi ile datlmasnn tesinde hibir mesele incelenmemitir.
Fazla olarak Trkiye 3,5 milyar TL borlandktan sonra
bankaya yzde 6,5 faiz deyecek ve bu paray banka idarecilerinin isteklerine uygun olarak harcayacaktr.
Uzun zamandan beri bankann yeleri olan baz Avrupa lkelerinde elden karlamayan bir damzlk inek
fazlas olduu biliniyordu. te banka bu operasyonla bu
inekleri Trkiyeye aktaracak ve fakir Trk halknn srtndan Avrupallara para kazandracaktr. Sonra bu hayvanlar
hastalanacak ilalar Amerikadan, a kalnca yemleri de
Amerikadan gelecektir.
O. Nuri Kotrk, belki de evre kirliliinin hi konuulmad 1969 ylnda yine Alk Korkusu kitabnda bakalm ne diyor:
Bir aralk ekmeimiz de byk bir tehlike geirdi.
skenderunda kurulan bir nlandrma tesisinde ekmeklik
budaylarmzn atom nlar ile nlandrlmas ve btn
vital maddelerin tahribi planlanmt. Buna glkle kar
durduk. Ksaca ifade etmek istenirde, Trkiye gibi btn
geri lkelerde uzaktan beslenmenin neticesi olarak vital
maddelerden zengin yiyecek bulma ve tketme olana
her gn biraz daha glemekte ve kastl olarak kstlanmaktadr. Bu durumun toplumun canll zerine belirli
etkiler yapaca Milletleraras Nutrition Aratrmalar ve
Vital Maddeler Cemiyetinin bilim kurulu yelerine yapt
28 Austos 1967 gnl tamimden anlalyor. Vital madde
yetersizlii yannda eitli derecelerde toksik (zehirli) olan
bu maddeler, geri lkenin insann daha da uyuturmakta,
saln bozarak yetersiz hale getirmektedir.
Kalp damar hastalklarnn artmas,
Kanser olaylarnn ok artmas,
Sindirim kanal ve zellikle karacier hastalklarnn
artmas
Bu yeni beslenme tarz ile ilikili grnyor. phesiz
geri lkelere yalnz besin maddeleri girmemekte, smrgeci endstrisine pazar hazrlam olmak iin, btn mallarn
bu toplumlara ucuz pahal satmaktadr. evreyi yaamaya
hi de elverili olmayan koullara itekleyen bu durum, vitaliteyi tmyle tehdit ediyor.
Bilim dilinde antivital maddeler dediimiz zehirli maddeler, kontrolden uzak geri lkelerde yiyeceklerimizden
8
ALIMA ORTAMI
Anmsa
TOPLUM HEKMLNE GNL VERENLER - 12
lhan TOMANBAY
otrk alanlarn beslenme sal iin tm yaa- sr ortaya kmamaktadr. Kotrk Hoca bugn yaasayd
mn vermi bir bilimciydi.Ben kendisi ile yaammn neler anlatmazd ki, demek geliyor iimden
Bir baka mcadelesi de Trk halknn okaz et yedien verimli dnemlerini birlikte geirme ansna sahip
oldum. Anlar denizinde Kotrk hoca ile yaananlar unu- i konusundayd. Kotrk Hocam Genel- Sendikasnda
yapt ve benim de yardmcln yaptm bir et aratrtulur mu?
Kendisini niversiteyi bitirdikten sonra Genel- Sendi- masyla dikkatleri Trk halknn ok az et yemesi, daha ok
kasnda altm yllarda tandm. Sendikada eitim ve tahlla beslendii gereine ilk dikkat eken bilimci olmuaratrma grevlisiydim. Birok retim elemann eitim- tur.
Hocam anlatyordu: Ben kkken kyde su birikintisi
lere davet ediyorduk. Ancak birka kii vard ki
srekli eitim kadrosundayd. Bunlardan biri de
o zaman Ankara niversitesi Tp Fakltesinde
retim yesi olan Do. Dr. Osman Nuri Kotrk idi. Sendikal eitim sreci iinde tandm
kendisini. Birlikte Ankara dnda birok kentte
birok sendikal eitimlere gittik. Derslerini ok
dinledim. Her seferinde kendisini yeniden dinlemek ayr bir zevk veriyor, her dinlediimde yeni
bir ey reniyordum. Yaa benden bykt;
bymd. ki metreye yakn boyu, iri gvdesiyle ve kilosuyla deyim yerindeyse da gibi de
bir adamd. Kaln ve tok sesi alg uyandrcyd,
etkileyiciydi. Nedense hep ak renk takm giysi
giydiini anmsyorum. Hep kravatlyd. Ak szl, dndn ve doru bildiini sylemekten
ekinmeyen, konukan ve karsndakine saygy sadece gsteren deil, sayg duyduu belli
olan biriydi.
Anlatmlarn, verdii bilimsel bilgilerini yaanm uygun anlarla sslemesi anlattklarn
unutulmaz klyordu. rnein arabayla gittiimiz
yollarda Yolumuz uzun, vaktimiz var diyerek
anlatt anlar bende bilgi birikimi salard. O bilOsman Nuri Kotrk
gileri yeri gelince hala kullanrm.
http://www.google.com/imgres?imgurl=http://www.gidahareketi.org
Ana konusu beslenmeydi. Ancak lkenin
beslenme alkanlklarn, beslenme arlklarn,
tahl, eti, st lkemizin gda emperyalizmi kavram altn- iinde oturan bir camzn koarak gelip srtna basarak suda aklyor ve bilmediimiz birok gereklilikleri su yzne yun kar tarafnda geiyordum. Siz oturan bir aslann srkartyordu. Gda emperyalizmine kar tekbana sava- tna basp kar tarafa geebilir misiniz? Annda penesini
yd. nand doru, yabanc emperyalist lkelerin Trkiye atar, kapar ve paralar! Bu anekdotla et yiyenlerin evik,
halknn zeksn ve kltrn bile olumsuz etkileyecek bir tahlla beslenen hayvanlarn arkanl ve yava olduklarn
gda politikasn Trkiyeye dayattklaryd. Trkiye halkna anlatmak istiyordu. Byle ykleri oktu. Et yiyenin zeki,
kar gda konusunda emperyalist bir komplo yrtlyor- tahl yiyenin aptal olacan sylyordu. ocuklarnza
du. Kotrk basit ve kran duyulas st tozu yardmnn yeterince st iirin, yumurta yedirin, zekalar gelisin diye
bile arkasnda emperyalist glerin karlarnn yatt d- rpnyordu. Anadoluda bir eitimde gen yana karn
ncesini tm topluma ulaacak yntemlerle dillendiriyor- kamburu km, algs zayf, yanaklar ve alt duda sarkm, bir gz kaym, bir gz yar kapal, yal ve yusyudu. Bu Trkiyede bir ilkti ve dnm noktasyd.
Bunun gibi gene ABDden ithal edilen soya ile Trk varlak bir imanla sahip gen irisi yoksul birinin en n shalknn sal ile oynand savyla Trkiyeyi uyandrma- rada dinlerken, konunun deimesinden 5-10 dakika sonra
ya devam etti. Salkl zeytinya cenneti olan bir lkeye Ne yani biz hergn makarna yiyok, aptal myz yani? diye
yapay soya ya satlmasnn anlamszlna vurgu yap- tepki verdiini tylerim diken diken dinlemitim.
O tarihlerde hele beslenme gibi konularda eitli yayordu. Bu mcadeleler sonunda soyann insan salna
zararlar da gene yllar sonra kesinkes ortaya kt. Soya ynlar kartmak cesaret iiydi. Hocamn kitaplar alnyor
ve okunuyordu. Zamann nemli yaynevleri kitaplarn
ya gndemden dt.
Bunun gibi Anadoluda tarmsal retimin arttrlmas iin basmak iin sraya giriyordu. ok retkendi. Kitaplarndan
aydnlatc yazlar yazarken retimin arttrlmas iin tarm- herbiri beslenme ve besin endstrisi zerine yaplm alsal alanda kullanlan ilalara kar da (rnein DDT) sava malard. Okunur kitaplard. 1970 ylnda ilk basks yaplan
am, insanlar zehirledii uyarsn yapmtr. Bugnk Alk Korkusu en arpc ve yaygn okunan kitaplarndan
GDOlu besinler, hormonlu besinler ile yaplmas gereken biriydi sanrm. Piyasada yaynlanan kitaplarnn yansra
mcadele iin tarm ve beslenme konularyla ilgili bir profe- sendikalar ve iiler iin de ayn konularda ince kitaplar
yazyor, bu kitaplar iiler tarafndan okunmas iin sendikalar tarafndan yaynlanyordu. rnein iler, Sendika* Prof. Dr., Hacettepe niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi
clar ve Beslenme adl kitabn Genel- ve Ges- birlikte
Sosyal Hizmetler Blm retim yesi
ALIMA ORTAMI
Anmsa
K DAKKA DN
10 ALIMA ORTAMI
Ne yaplmal ?
1. Koruyucu gvenlik gzl, yz siperlikli baret
taklacak, (manonlu) kulak koruyucusu kullanlacak, elik tabanl gvenlii ayakks giyecek,
2. elbisesi bol, sarkk olmayacak, kan kvlcmlardan etkilenmeyecek malzemeden olacak,
3. Yalnzca malzemeyi tutarken veya testereyi deitirirken eldiven giyilecek,
4. Testere dnerken kesinlikle eldiven giyilmeyecek.
5. Makiann kesme kapasitesini aan durumlarda
kesmeye allmayacak,
6. Fazla bastrp testereyi durdurmaya alp makina
zorlanmayacak (testere krlabilir),
7. Kesilecek malzeme iyi sklacak,
8. Kesilecek malzemenin dmemesi iin daima makinannm iki tarafnda da destek sehpalar (konveyr) kullanlacak,
9. Kesilecek malzemeye uygun testere kullanlacak,
10. Makinann etrafndaki zemin temiz tutulacak, tala,
hurda malzeme, ya, soutma svsndan uzak tutlacak,
11. Bakm, servis veya testere deiitirmeden nce
elektrik kesilecek,
12. alma annda ve atlye iinde sigara iilmeyecek,
13. ekipmanlarnn gvenli kullanm ve Kiisel
koruyucu donanm kullanm, fiziksel risk etmenleri vb. konularda i sal ve gvenlii eitimi
verilecek,
14. Periyodik salk muayenesinde kulak odiyogram,
akcier fonksiyon testive grafisi ekilecektir.
Basndan
DN
Cumartesi)
BUGN
Sakarya'nn Adapazar ilesinde, go-kart pistinde kaza yapan niversite rencisi Tuba
Erdoan, feci ekilde ld. Pistte yaran Erdoan'n arac, lastik bariyerlere arpt. Kazada,
aracn emniyet kemeri, Erdoan'n ban kopard. (8 Mart 2013)
(Resim, http://www.iha.com.tr/go-kart-faciasina-6-yil-hapis-istemi-266877-haber adresinden alnmtr).
ALIMA ORTAMI
11
Sal
Gvenlii
Recep GNER*
Akm Aral
Vcuda Gsterdii Etki
Kadn
Erkek
0.25mA0.5mA-1mA
0.5mA
1mA-2mA
9mA
15mA
Sal
Gvenlii
lesi faz ve ntr arasndaki farkn daha nceden belirlenen
seviyeye geldiinde devreyi kesmeye yarar.(4)
K.A. rlesi sistemde baland terminalin giren ve kan akm deerlerini ler. Resimde de (Resim:1) grld gibi terminaller ve sigorta arasnda set edilen deerin
zerinde bir kaak akm varsa devreyi keserek herhangi
bir can ve mal kaybnn nne geer.
K.A. Rlesi alma lkesi
K.A. rlesi temelde basit bir alma mantna sahiptir.
K.A. rlesi ierisinde toroidal lm transformatr bulunmaktadr. Bu transformatr zellik olarak ierisinden geen
akmn toplamnda bir dengesizlik veya bir eitlik olduu
vakit, bu dengesizliin orannda bir akm endkler. K.A.
rlesi temel olarak toroidal transformatrn bu zelliinin zerine kurulmutur. Sistemde kaak akm olumas
durumunda faz ve ntr zerindeki akmda bir fark oluur.
Bu durum toroidal transformatr zerinde bir manyetik ak
oluturur ve sarg zerinde akm indklenir. Oluan bu
akm kumanda devresinin elektromanyetik bobinini harekete geirir. Bylece cihazn kapal konumda bulunan ana
kontaklar ak konuma geerek faz ve ntr iletkenleri ile
ebekeyi birbirinden ayrr.(5)
K.A. Rlesinin Mevzuattaki Yeri
Yerel mevzuatmza baktmzda elektrikle ilgili birok
dolayl veya dorudan madde bulunmaktadr. K.A. rle ilgili
maddelerin genellikle alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn mevzuatnda bulunmaktadr. Elektrik Tesisat Ynetmeliinin 18.
Maddesinde elektrik ana datm noktalarna yangndan
korumaya ynelik K.A. rlesinin (300mA anma kaak akm
deerine sahip K.A. rlesi) kullanlmas, tali datm noktalarna ise hayat korumaya ynelik K.A. rlesinin (30mA
anma kaak akm deerine sahip K.A. rlesi) dzenei ile
birlikte termik manyetik alter veya otomatik sigorta (ayr
ayr veya birlikte) konulmas ve tm koruma dzenleri arasnda seicilik salanmas yer almaktadr. K.A. rlesinin
kullanmnda dikkat edilecek hususlar ve nasl kullanlaca Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliinde sz
edilmektedir. i sal ve i gvenlii tznn 315.
maddesinde kaaklarn belli seviyenin stne kmasn
engelleyen K.A. rlesi ayn ekilde toprakl cihazlarda topraklamada bir sknt yaandnda devreyi kesen kontaktrn bulunmas uygun bulunmutur. eitli mevzuatlarda
elektrikten kaynaklanan i kazas ve yangnlarn engellenmesi iin birok hkm mevcuttur. K.A. rleleri elektrikten
kaynaklanan i kazalar ve yangnlarn engellenmesinde
nemli rol oynamas hasebiyle bu hkmlerle dolayl yoldan olsa da ilikilendirilebilir.
K.A. Rlesi Balant Yaps ve Etiket Deerleri
Nominal akm Deeri (In): K.A. rlesinin kullanlabilecei iletme akmn ifade eder. Kaak akm koruma
rleleri herhangi bir termik veya manyetik koruma yapma
zellii yoktur. Sistemde herhangi bir kaak akm olduunda devreyi keserler. K.A. rlesi seilirken kendinden nceki
devrenin iletme akm gz nnde bulundurulur.(6)
On/off Butonu: K.A. rlesinin devreye alnmas ve
devreden karlmas ileminde kullanlr.
Balant emas: K.A. rlesinin sisteme balanma
eklini gsterir.
Anma Kaak Akm: K.A. rleleri iki ana amaca hizmet
etmektedir. Bunlar insan hayatn koruma ve kaak akm
kaynakl olabilecek yangnlar engelleme olarak sralanabilir. Standart IEC 60479-1e gre kaak akmn 30mA
deeri, insan sal asndan snr deeri olarak kabul
edilir. K.A. rleleri 30mA (snr deerinde) ve stndeki deerlerde devrenin enerjisini ani olarak keserek gvenli bir
ALIMA ORTAMI
13
Sal
Gvenlii
14 ALIMA ORTAMI
Nfus
15
Nfus
Grafik 1: Trkiye ile zmir Nfusunun Ya Yaps (2011)
2035-2040 dneminde durulmu/kararl bir yapya ulaaca nfus ngr almalarnda ortaya konuldu(6).
Yeni dengede lkemizin karlaaca nfus sorunlar,
dnden farkl olacakt. Dourganln azalmasyla birlikte
0-14 ya grubu kararl bir ekilde nfus yaps iinde yerini
almaya balad. Kararllk gnmzde 30-35 ya grubuna
ulat(Grafik 1).
Yaplan deiik almalarda anne-babann ocua atfettikleri psikolojik deerden tr, bu yeni kuan yetimesi iin ailelerin ounluu (%80) artk onlarn eitimi iin
kaynak aktarabilecek dzeydeydi. Yeter ki onlarn hayata
tutunabilecekleri, yaamlarn kendilerinden daha iyi olmasn salayacak bir meslekleri olsundu. Ailelerin beklentisi,
kamunun bu konuda kendileriyle ibirliine girmesi, ocuklarna iyi bir eitim verilmesiydi.
lkemizde nfussal frsatn olumaya balad yeni
nfus dengesinde alma a (15-64) nfusu yllara gre
artyor; fakat ana-babalarndan daha eitimli olmalarna
karn genler i-evlenme-gelecek konularnda yeterli olana bulamyorlard. lkemiz sosyal sistemi retim
rgtlenmesi, eitim rgtnn yetitirdii igcne pek
scak bakmyor, daha farkl nitelikte insana gereksinim duyuyordu. lkemiz geleneksel orta-yksek renimi nedense, lkemiz retim rgtlenmesinin gerisinde kald gibi,
kendisini yenileme, bu retime girdi olarak sunduu igcn istendik konuma getirmede hedef belirlemiyordu. te
yandan eitim sistemi zellikle yksek retimde en iyileri,
merkez lke ile evre lkelerin istedii gibi onlarn diliyle
yetitiriyor; fakat bunlara istihdam olana ancak merkezevre lkelerde olduu iin genler arasnda bu lkelere
g, gerekletirilmesi gereken deer haline geliyordu. En
iyi biimde yetitirilenler, almak iin nedense lkemizi
deil, merkez-evre olan yaban elleri tercih ediyordu.
2035-2040 dneminden sonra sosyal sistemimizde
yksek oranda kararl biimde yer alacak yal nfusumuz 1990-2000 dneminde olumaya balamt. imdiye dein sosyal sistemimizin birok sorununu zen aile
kurumunun gelecekte bu sorunu da zecei beklentisine
16 ALIMA ORTAMI
girme, sorunlar arlatrmaktan baka bir ey getirmiyordu. Toplumun, zellikle de genlerin her konudaki tutumlar, deerleri, davranlar hzla deiiyordu. Genlerde
grlen bu deiime karn, onlarn yal aile bireylerine
olan davranlarn, sorumsuzlukla aklama kolayclna kamak yerine; dnen sistemi yeni kurallar btn
iinde ada kurumlarla kurgulamamz gerekiyor. Dnm, kendi dinamiklerine braklyor, bunun sosyal sisteme
getirecei pahann ok fazla olaca nedense gz nne
alnmyor.
Ne yaplmak isteniyor?
Nfusumuzun bu dnmne paralel olarak merkez
lke gdmndeki uluslararas rgtlerin bizim gibi lkeler
iin nerdii sosyal gvenlik ile salktaki dnm programlar toplumda fazla tartlmadan 2000li yllarda yasal
hale getirildi. Bylece Cumhuriyet dnemi boyunca insan
hakkna dayal koruyucu salk uygulamalar gelenei
dland; para ncelikli tedavi hekimlii n plana karld.
Kamu salkta, zel kesime kaynak aktarr oldu.
Nfus ngrlerinde ortaya konulan 2035-2040 dnemi durulmu/kararl nfus yapsnda grlecek on milyonu
aacak yal nfus nedeniyle Babakan Erdoan kendi imzalad yukardaki yasal dzenlemelerin nfussal dnme dayal gerekesini bir tarafa att, yksek dourganlk
sylemine sarld. Bu hedefin gerekesini yal toplum olmama biiminde ortaya koydu. Bunu tarihi bir yl ile (2071)
btnletirdi: Dinamik, gen nfusla 2071e ulamay hedef gsterdi. Bu gen nfusun yetitirilmesi iin strateji belirtildi: Ama, dindar kuak yetitirmekti. Belirlenen stratejiyi gerekletirecek taktiklerle yasal dzenlemeler yapld.
Dnlmeyen nokta, ocuklarna psikolojik deer atfeden
ailelerin (%80) yksek dourganlk konusunda gerek modernleme kuramlarnda(7) belirtildii gerekse nfusbilim
almalarnda(8) gsterildii gibi geriye dnn olmayaca gereiydi. Deneyin koullar belliydi. Aklayc deiken olan eitimle lkemizde kurgulanan dinsel model
ieriinde baarlacak nokta, ocuklarna ekonomik deer
atfeden ailelerde yksek dourganln srdrlmesi belki
Mart - Nisan 2013
Nfus
salanabilirdi. Bu uygulama toplumve ara deikenlerin etkisinin nemli
da nmzdeki yllarda dinsel baolduunu gsteriyor. Trkiyede ailelamda bir krlganlk yaratlabilecei
lerin ounluu (%80) bu deikenler
gibi, o ailelerde bile ocuklarnz
balamnda iki ocua sahip olmahayrl yetitirin dinsel syleminy benimsiyor, ounlukla da bunu
den tr geriye tepebilecei geregerekletiriyor. Baka lkelerde olini de iinde barndryordu.
mayan frsat lkemiz aile yapsnda
Hedef gsterilen yla (2071) evli
grlyor. 1968-73 dneminde yapkadnlarn en az dourmalar halan almalarda anneler zellikle kz
linde bykl 150 milyonu aan(9),
ocuklarnn, okuyabildikleri kadar
nitelii nfussal frsat penceresi kuokumalarn istiyorlard; fakat ailelerin
ram iin ngrlen biimde olmakaynaklar snrlyd(12).
Gnmzde anneler yine ocuklayacak nfusla ulaan Trk toplumu
rn cinsiyet fark gzetmeksizin okutne yapabilecektir? Bunun basit rmak istiyor. Gnmzde buna kaynak
neklerini lkemizin Asya Kaplanlar
ayrabilecek glerinin varln belirolarak tanmlanan illerinden olan Gatiyorlar. ocuklarnn eitimleri konuziantep zerinde 2000 sonrasnda
yaplan deiik alma bulgularyla http://www.google.com/imgres?imgurl=http://www.te- sunda zorlanrlarsa, mali piyasalardan
ksa dnem iin borlanabileceklerini
kabaca tartabiliriz. Antep zerine pav.org.tr/upload/pics
de aklyorlar. Aile yapmzn gerek
yaplan almalarda vurgulanan
dourganlk gerekse ocuklarna kaynak aktarma konunoktalar yle zetlenebilir(10):
Sanayide ara mal reten kentin, uluslararas rekabet sundaki tutumunu, davrann ok iyi deerlendirerek;
gcn, nfusunun %65ni 30 yan altnda olan vasfsz genleri yarnlarda yaama tutunabilecekleri, sorunlarn
igcnden olumas etkilemekte, bu dorultuda meknsal zgr akllaryla zmleyebilecekleri, retici rollerini seeitsizlik zerinden yoksulluk yeniden retilmektedir. Buna verek yerine getirecek mesleklerini renebilecekleri eikarn hzla byyen Asya lkelerinde alanlarn hem timden geirmeliyiz.
eitimi artmakta, hem de bu lkeler ara mal retimi yaDeien dnya koullarnda genler retici rollerini
nnda nihai mal retimi yaparak uluslararas yara katl- kendileri, aileleri ve lkemiz iin en iyi biimde yerine gemaktadr.
tirdiklerinde; ne zaman, nerede, kiminle evleneceklerine,
Gaziantep ekonomisi, kadnn eitimine gre alma ka ocuk sahibi olacaklarna kendileri zgr iradeleriyle
biimini farkllatryor. rnein ilkokulu bitirmi/ilkokulu ok rahat karar verebileceklerdir. Genler bu konuda kimterk eden kadnlar ounlukla kayt d ekonomide d- senin parmak sallayarak, ebeveyn edasyla kendilerine sazensiz olarak dk cretle alma olana buluyor, alt hip olacaklar ocuk says konusunda emir verilmesini de
gelir grubu iinde yer alyor. Yoksulluun kadnlamas, ho karlamyorlar. Genlerin kararlar ok ak: ki ocuk
srdrlmesi gerekleiyor. Kadnlarn eitimsiz, hnersiz istiyorlar(13). stekleri: , a, evlenme konusundaki sorunlaolular yannda sahip olduklar ocuk saylarnn fazlal rna sosyal sistem tarafndan zm retilmesi, umut kl(TDH: 3.5) da kaytl ekonomideki istihdamlar konusunda tr balamnda bu lkede yaamlarn srdrecek koulen byk engeli oluturuyor. Buna karn meslek lisesi, larn yaratlmas. Beklentileri, geleceklerini grebilmek.
niversite mezunu kadnlarn bazs ksmi hnerli ya da
Dipnotlar
hnerli olarak kaytl ekonomide i bulabiliyorlar. Gelir aHoward C. Taylor : Introductory Remarks, Maternal and Child Hesndan orta ile st tabaka mensubu olan bu kadnlarn sa- alth (1)
Family Planning Program iinde, Technical Workshop Proceedings 31
hip olduu ocuk says 1-2 dzeyinde kalyor. Yenidnya October-2 November 1972, The Population Council, s. 22-26, New York City,
dzenine bal kresel ivmeler sonrasnda ortaya kan, 1980.
(2) E. C. Taylor and Berelson, Bernad: Comprehensive Family Planning
kadn istihdamnn giderek artaca lkelerle, yeterli eiti- Based
on Maternal/Child Health Services: A Feasibility Study of a World Progmi olmayan, ok ocuk douran kadn nfusu olacak olan ram Studies in Family Planning 2 iinde, No: 2, s.22-46, 1971.
(3) Praney Gupte: The Crowded Earth, People and the Politics of PoGaziantep nasl rekabet edebilecektir? alma andaki
, s.106-131, London, 1984.
kadnlarn drtte nn sadece evde yeniden retim s- pulation,
4 Ronald Freedman, ve John Takeshita,: Studies of Fertility and Family
recine katld, yaratc enerjilerinin retime yansmad Limitation in Taiwan Public Health and Population Change (Editrler: Minbir ilin ne kadar byyecei, rekabet gcnn ne boyutta del C. Sheps ve Jeanne C. Ridley), s:174-197, The University of Pittsburgh,
olaca nemli bir sorunsal oluturur. Gaziantep byley- 1965.
(4) Simon Kuznets,: Economic Aspects of Fertility Trends In The Less
se dierlerinin hali nasldr?
Developed Countries, Fertility and Family Planning (Editrler: S.J. BehrSonu: Trkiye lm hzlarnn birden drld man, L. Corsa, R. Freedman) iinde, s:157-179, Michigan, 1969.
(5) Devlet Planlama Tekilat: Kalknma Plan, Birinci Be Yl, Nfus
dnemden balamak zere hzl bir nfus artn Bat lke73-84, Ankara, 1963.
leri ve Asya Kaplanlarndan farkl yaad. lm hzlarnda Meselesi,s.
(6) ngr almalar, Hacettepe Nfus Ettleri Enstits, Devlet Planlagrlen de gre 1950 nfusunu ( 20 947 188) temel ma Tekilat, Trkiye statistik Kurumu uzmanlarnca yapld. alma sonulaaldmzda, nfusumuz 25 yl iinde ( 1975=40 347 719) rndaki farkllk doum, lm, g varsaymlarndan kaynakland.
(7) Emre Kongar: Toplumsal Deime Kuramlar ve Trkiye Gerei,
Avrupaya olan ii gn de dikkate alrsak, ikiye katlan- Remzi
Kitabevi, stanbul, 1981.
d. Nfus art hznn azalmas ile birlikte 2012 nfusumuz
(8) D.V. Glass ve Roger Revelle (Editr): Population and Social
(11)
Change,Edwarld Arnold,London, 1972.
yurt dnda alanlarla birlikte ikinci kez ikiye katland .
(9) Evli kadnlarn ocuk dourmalar halinde nfus art hzmz(r=1,3)
Trkiyenin ekonomik byme asndan gerek ksa
oluyor. Bulunan nfus art hzndan nfusun ikiye katlanma sresi ise (70/r
(2023) gerekse orta dnem (2071) iin hedef gsterilen eitliinden) 54 yl kyor. 2012 ylnda 75.6 milyon olan nfusumuz 2066
bykle ulamas; dourganln artrlmas, niteliksiz ylnda 151.2 milyon.
(10) Mehmet Nuri Gltekin (derleyen): Ta Ezelden Takndr Antep
gen-dinamik bir nfusla baarlacak bir modelle saladeiik yazlardan alntland, letiim Yaynlar, stanbul,2011.
namaz. Gnmzde 75 milyon insann sorununu sosyal iindeki
(11) Adrese dayal kayt sisteminde halen yaayan TC kimlikli tanmlanm
bilimlerin ura alanlar balamnda oluturduklar kav- insan says 80 milyon dolaynda. Bu nfusun 75.6 milyonu yurt iinde dierleri
ramlar asndan zmleyememi bir sosyal sistem, 54 yurtta olarak yurt dnda yaamn srdrmektedir.
(12) Hacettepe Nfus Ettleri Enstits: Trkiye Aile Yaps Aratrmas
yl iinde 150 milyon olacak lkenin sorununu hangi kay- (1968),
Trkiye Nfus Yaps ve Sorunlar Aratrmas (1973) , Ankara.
naklarla, nasl zmleyecektir?
(13) Nfusbilim Dernei ve Birlemi Milletler Nfus Fonu: 2007 Trkiye
Dourganlk konusundaki lke deneyimleri, bamsz Genlerde Cinsel Salk ve reme Sal Aratrmas, s.109-118 Ankara,
2007.
ALIMA ORTAMI
17
Anmsa
AZ ZAMANDA OK LER YAPTI - 3
Anmsa
Cumhurbakan Gazi Mustafa Kemal, Mill Eitim Bakan Mustafa Necati ile Ankara okullarnn spor gsterilerini izlerken
(10 Mays 1928) (http://www.google.com/imgres?imgurl=http://www.meb.gov.tr/belirligunler/ataturk/Foto/008/Resimler)
19
Anmsa
Cumhurbakan Gazi Mustafa Kemal ve dnemin Maarif Vekili Mustafa Necati (sada) yeni Trk harfleri konusunda verilen konferans
dinlerken (25 Austos 1928)
(Resim, http://www.google.com/imgres?imgurl=http://www.meb.gov.tr/belirligunler/ataturk adresinden alnmtr.)
destek, onlara yeni bir kimlik kazandrm, toplumdaki ilevselliklerini artrmtr. Kurucu kadro, devrimin ilkelerinin
halk katmanlarnda kabul grmesini salk elemanlar yan
sra retmenlerle salanabileceini dnd iin, bu iki
sektre eldeki ekonomik olanaklara gre daha ok kaynak
ayrma yolunu tercih etmitir.
Osmanldan gelen medrese kkenli retici kadro bir
szgeten geirilmi, din kurumu eitimini ne karanlar emekli edilmilerdir. Yeni eitim eyleminde imamlklaretmenliin laik eitim anlay gerei retici olarak
ayn rgt iinde badatrlmamas gerekmektedir. Bylece o dnemde retmen olarak alan bata imam olmak zere meslek dndan gelen, oranlar %65e ulaan
retim elemanlarna(8), teekkr edilerek, grevlerine son
verilmitir. Harf devrimini gerekletirecek bu seilen kadro
ksa bir srede meslek ii eitimden geirilmi, kendilerine verilen gvenle, destekle almalarn istendik biimde
srdrmeleri salanmtr.
retmenlik mesleini daha iyi yaplabilir konuma getirmek iin de gerekli nlemler alnmtr. Szgelimi, stajyer
retmenlik dzen altna alnm, eitimde yukarda belirtilen bilimsellik dorultusunda meslek dersleri verilmeye
balanm, Maarif hizmetinde asl olan retmenliktir
hkm yasaya yerletirilmi, meslei seenlerin donanml
olmas salanmtr.
1920li yllarda lke nfusunun meknsal dalmna
gre saylar 40 bine ulaan az nfuslu krsal yerlemelerde
byk bir nfus (%60) yaamaktadr. Cumhuriyet ilkelerini
buralara gtrmek, din kurumunun etkisini kendi alannda
tutabilmek iin krsal kesimde alacak retmenin yetitirilmesi gerekli grlmtr. Bu konuda nemli almalar
balatlm, iki ilde Ky retmen Okulu almtr. retmen yetitirme konusundaki en nemli baarlardan birisi
de yurtdna renim iin her daldan ok sayda renci
gnderilmesidir. Trkiyede zellikle mesleki ve teknik eitim, gzel sanatlar eitimi bu retmenlerle kurulmutur.(9)
Mart - Nisan 2013
Anmsa
Halk-Ynetim uyumasn salamak iin halklk
eyleminin balatlmas:
Trkiyede herkesin milli ve dnyev; modern, demokratik terbiye almas esasnn kabul edilmesi; rgn,
yaygn eitimle birlikte yeni giriimleri zorunlu klmtr. Bu
balamda rgn eitimde kz-erkek, zengin-yoksul btn millet ocuklarnn ayn biimde eitim grmesi
benimsenmi, ortaokullarda karma eitime geilmesi gerekletirilmitir.
Harf devrimi ile birlikte yeni harflerle okuma-yazma retmek amacyla, yaygn eitim tekniklerine bavurulmutur. Halk Mektepleri, Halk Dershaneleri ile Millet Mekteplerinde okuma-yazma kampanyasnn balatlmas, halkn
yeni ynetimle btnletirilmesi gayretinin sonucudur.
Cumhuriyetin halkn okur-yazar klma, aydnlatma abasnn en gzel rnekleri olan bu gayretler sonucu ksa bir
zamanda okur-yazar nfusun oran hzla artmaya balamtr. zellikle baz kesimlerin harf devrimine ynelttikler
bir gecede lkedeki okur-yazar orann sfra drdler
syleminin ne kadar s bir iddia olduu grlmtr. Bir
cihan imparatorluunun temel nfusuna salad eitim
dzeyi, ksa bir srede eitim devrimi gayretleri ile alm,
gelecee umutla bakan bir toplumun oluturulmasna katk
konulmutur.
Eitim devrimine byk emek veren Mustafa Necati
amacn yle belirtiyordu:
Memlekette, mektep bulamayan bir ocuk brakmayacam.
Ne yazk ki, gnmzde tedavisi basit bir hastalktan
olan lm nedeni, onu bu amacna ulatrmay engellemitir.
Mustafa Necatinin ksa zamanda gerekletirdii olaanst baarlar kabaca yle zetlenebilir: Milli eitimde
yapt atlmlar, eitim sistemimizde yeni bir canllk/ruh
yaratm, eitim kurumunun sosyal sisteme sunduu insan faktrnn niteliinin deiimi, lke sosyal gelimilik
dzeyini artrmtr.
Eitim rgtne getirdii uyum, itenlik, dirlik-dzenlik,
kuruma duyulan ballk, alanlarda yeni nesli yetitirme konusundaki grev bilinci, farkl bir evk oluturmutur. Cumhuriyet retmeni kimliini oluturmada; retmeni iyi yetitirme yan sra, retmene salanan ekonomik
olanaklar, bir ara sekin olarak retmeni toplum nazarnda saylan, sevilen, gven duyulan, deer verilen konuma
getirmitir. Yeni sosyal yapda, ynetimle-halkn btnlemesinde uzlay salayacaklardan biri olarak grlen
retmenin, halk katmanlarnda kabul edilirlii artmaya
balamtr.
Yllarca din kurumunun yetitirdii ulema-imam ikilisince salanan dinsel topluma zg btnleme-denetleme
toplumsal yapda atrdamaya balaynca, atma kanlmaz olarak farkl biimlerde kendini gstermeye balamtr.
Dipnotlar
(1) Osman Bahadr: Tarihin Inda Cumhuriyet Gazetesi, 6
Ocak 2013, stanbul, 2013.
(2) Aktaran: Kemal Kocaba: A Konumas, Mustafa Necati
ve Cumhuriyet Eitimi Devrimi,
iinde, s:12, zmir, 2009.
(3) John Dewey: Trkiye Maarifi Hakknda Rapor, MEB yayn,
stanbul, 1952.
(4) Hseyin Bal: Trk Modernlemesinde Eitim Kurumu, Mustafa Necati ve John Dewey Mustafa Necati ve Cumhuriyet Eitimi
Devrimi, iinde, s: 77-87, zmir, 2009.
(5) Rfat Okabol: Mustafa Necati ve Sonras Mustafa Necati ve
Cumhuriyet Eitimi Devrimi, iinde, s: 281-282, zmir, 2009.
(6) Niyazi Altunya: Gazi Eitim Enstits, Ankara, 2006.
(7) M.Rauf nan: Mustafa Necati, Trkiye Bankas Yaynlar,
Ankara, 1980.
(8) Mahmut Adem: Mustafa Necatinin Eitimdeki Devrimcilii
Mustafa Necati ve Cumhuriyet Eitimi Devrimi, iinde, s:48-49,
zmir, 2009.
(9) Hasan li Ycel: Trkiyede Orta retim, stanbul, 1938.
KUTU 2:
LM ZERNE:
a- Atatrk alatan gen adam
O kadar sevinen Necati, Latin harfi ile imza atmay henz mek ediyordu. Maarif Vekili, Millet Mektebinin ilk
talebesi olacakt. Heyecan iinde kalkt. Pek sevdii zeybeini oynad. Krbarsak ameliyat olmas iin hekimlerin
nasihatlerini dinlemeyen zavall gen, bu sraylarla bir zehir kesesini delerek iine akttn bilmiyordu. Ertesi gn
ateler iinde yatt, Millet Mektebini sayklayarak ld. Atatrkn ilk defa hkrklarla aladn bu lm akam
grmtm. - Ne evlatt O diye hayflanyordu.
Yz binlerin lmne gz krpmadan bakan, atele dvlm ve kanda soumu bu irade, bir ana kalbi kadar
yumuakt
Falih Rfk Atay: ankaya, s: 513, Pozitif yaynlar, stanbul, 2012.
b- Babakan sz veriyor (x)
Necati Beyin Mezar Banda
Bavekil smet P. H. Nutuklar
nklplarn lrken kalanlardan ve yeni yetenlerden bir tek dilei vardr: cansz bileklerinde sallanan vazife
bayrann kavranp daha yksekte dalgalandrlmasdr. Necati, aziz Necati; dilein yerine getirilecektir
Hayat Cilt V Ankara, 10 Knunsani, 1929, Say 111
-------------------------(x) Burada alt krmz izili kelimeleri zellikle dzeltmedim. Nedeni Hayat dergisinde byle yazlm olmas. rnein bilgisayar Knunsani, yerine Kanunusani kelimesini veriyor.
c- lm zerine yaplan tartma
Hastalna akut apandisit tans konulan Milli Eitim Bakan Mustafa Necati Bey 1929un ilk gn 35 yanda
Ankarada ld. Konu basnda ok tartld, salk rgtnn uygulamalar acmaszca eletirildi. Hakk Tark Bey
(Us) konuyu bir soru nergesi ile Meclis gndemine getirdi. SSY Bakan Refik Bey (Saydam) gerekli aklamay
yaptktan sonra, hkmetlerinin nceliinin salgn hastalklar ile mcadele, koruyucu hekimlik olduunu, Hfzsshha
Okulundaki almalar ile koruyucu eitimi balattklarn belirtti.
Zafer Kars: 1929 Polemikleri, Ankara, 2003
ALIMA ORTAMI
21
Anmsa
KUTU 3:
DEERBLRLK
retmenler Sayrlarevi de, o geni bahenin alt ucunda, giriinde zntden ta kesilmi gibi bir bst, Mustafa
Necati. rolog kna Saraslan, ilgin bir doktor. Cumhuriyet deerlerini zmsemi bir aydn. Bir yakn, bir dostu
gibi ilgileniyor sayrlaryla. ikyet dinlemeye gemeden nce, yar aka yar ciddi soruyor; Giriteki bstn kimin
olduunu biliyor musunuz? arp kalan, duraksayan retmene, Rica etsem renip gelseniz yle balasak muayeneye diyor.
.
Valideba retmen Hastanesi Doktoru kna Saraslan, emekli
oluncaya dein, sevgiyle, saygyla Mustafa Necatiyi retmeyi srdrd, retmen hastalarna.
Cumhuriyet Dnemi eitimini oy kayglaryla yozlatrmaya girienler de Mustafa Necatiyi unutturmaya alt. Ankaradaki evi 2006da
Kuru Fasulyeci Hsrev Lokantasna verilmeye kalkldnda gazetelerde geti ad. Doktor kna Saraslan gibi Necatinin deerini bilenleri
kahretti haber. retmenlii meslek olmaktan karanlar, retmen
yetitiren kaynaklar kurutanlar, karnlarn kayarak sadiste keyiflendiler
Mehmet Baaran: Mustafa Necati: Anadolu htilalnn Sesi, Mustafa Necati ve Cumhuriyet Eitimi Devrimi, iinde, s:19-21, zmir,
2009.
Okuyucu not: retmenimiz Baaran ne kadar hakl. Gnmzde
Bat ehirlerine gidenleri ya da gitmeden nce internetten ehir hakknda bilgi almak isteyenleri artan olay, ehirdeki butik mzelerin
okluudur. Kentine, lkesine deiik alanlarda hizmette bulunmu
sekin insanlarn evleri, her eyi ile korunuyor, nadide bir eya gibi
yarnlara aktarlmaya allyor.
Yerel ynetimler bu yaptklarnn karln ok fazlas ile gryor.
Kendileri iin bir para basma makinesi gibi alan bu tr mzeleri farkl alanlardaki kiiler balamnda artrma gayreti iindeler. Bylece hem
lkelerine daha fazla turist ekiyorlar hem de lkelerinde turist bana
harcama miktarn oklatryorlar.
Bizim iin zel olan bu gzel insanlar iin yaptmz Baaran retmenin vurgulad gibi. 1926 ylnda laik eitim kurgusunu, uygula- Valideba Koruluu'ndaki Adila Sultan retmenler Evi'nin bahesindeki bst.
masn yapan, medrese kkenli retim elemanlarn, teekkr ederek
okulla iliiini kesen Cumhuriyetin sylence Bakannn evini ne hale getiriyoruz? Bu gzel lkede hepimize eitimle
snf atlamamz, salk hizmetleriyle hayata tutunmamz salayanlarn deerini anlamadmz iin, gnmzde kar devrimciler her gn laik eitimin kkne deil kibrit suyu, asit dkmekten ekinmiyorlar. Mustafa Necatinin ta 1926
deitirdiklerini, gnmzde birer birer eitim kurgusunun iine koyuyorlar. nsann inanas gelmiyor; fakat yaplanlar
grnce: bata Antkabir olmak zere Ankarann deiik yerlerinde klar iinde yatan gzel insanlar acaba bizler
iin ne diyorlar sorusu kafama mh gibi aklyor.
KUTU 4:
MUSTAFA NECAT KLTR EV
TBMM Mustafa Necati Kltr Evi, Meclis Eski Bakan
Kksal TOPTAN ile Kltr ve Turizm Bakan Erturul GNAY arasnda 21 Ocak 2008 tarihinde imzalanan protokol
ile kltr ve sanat faaliyetlerinde kullanlmak zere Trkiye Byk Millet Meclisine devredilmitir.
Kltr Evi, 1920li yllarda Bakent Ankarada gelien
yeni bir yaam biiminin meknsal zmlenmesi asndan, ayrca dnemine zg tasarm ilkeleri, malzeme
kullanm ve yapm teknii asndan somut bir rnektir.
Erken Cumhuriyet Dnemi olarak anlan bir mimari anlayn rn olan Kltr Evinin birok gesi, (saak alt,
at penceresinde kemer kullanm, payandalarn tad
balkon biimlemesi v.b.) ulusal mimarlk dnemi yaplarnda grlen ortak zelliklerdendir.
ki katl tarihi binann giri katnda TBMM Kltr Sanat
ve Yayn Kurulu Bakanlnn Sergi Salonu bulunmaktadr. Sergi Salonunda TBMM Kltr Sanat ve Yayn Kurulu
Bakanl tarafndan kabul grm eserler, halkla ak
olarak sergilenmektedir.
22 ALIMA ORTAMI
Bulmaca
K DAKKA DN
Tehlikeyi Tanyalm
Neler Olabilir ?
1. inin gzne apak - kvlcm kaabilir.
2. Uzun sre, oluan yksek dzeyde grltye maruziyet (sunuk kalma) iitme kaybna neden olabilir.
3. Eldivenini testerenin dilerine kaptrarak el ve parmak yaralanmasna neden olabilir.
4. Kesilen demir paralar aya derek ayak ve bacak yaralanmalarna neden olabilir.
5. Kvlcmlar iinin giysilerini tututurabilir.
> Yant 10. sayfada
* Kim. Mh., Sal+letme Ynetimi Bilim Uzman
ALIMA ORTAMI
23
Salk
Gvenlik
evre NDEK LER
OCUK HABER
OCUK HABER
Bir Toplum Kahraman: Pushpa Basnet ................................................... 4
Glbiye YENMAHALLEL YAAR
ANIMSA
Toplum Hekimliine Gnl Verenler - 12
Osman Nuri Kotrk Anmak ve Korkularmz ....................................... 6
Blent ILGAZ
ANIMSA
Toplum Hekimliine Gnl Verenler - 12
Osman Nuri Kotrk le Anlarm ............................................................ 9
lhan TOMANBAY
BASINDAN
ki Yl nce Uyarlmtk - Go-Kart Pistinde lml Kaza .......................11
SALII GVENL
Elektrikte Sal Gvenlii : Kaak Akim Rleleri ............................. 12
Recep GNER
NFUS
Deneyin Koullar Deimedi, Ne Yaplmak steniyor? .......................... 15
Mmtaz PEKER
ANIMSA
Az Zamanda ok ler Yapt - 3
Devrimci Bir Aydn Mustafa Necati ......................................................... 18
BULMACA
ki Dakika Dn: Tehlikeyi Tanyalm :
Daire (Tepsi) Demir Testere Tezgahlar le Yaplan alma ................. 23
Mustafa TAYREK
24 ALIMA ORTAMI
SALII GVENL
http://www.isguvenligi.net
http://www.osgb.sek.com.tr