12.

ACL EYLEM PLANI

12.1 Amac
Sistem kazalarna hzl karlk verebilmek insan ve evre salna gelebilecek zarar en aza
indirmek bakmndan byk nem tamaktadr. Bu blmde verilen acil alma ve eylem
plan, artma tesisi iletme personelinin herhangi bir acil durum karsnda almas gereken
nlemleri ieren bir rehber plan nitelii tamaktadr. Acil eylem plannda hedeflenen ama
unsur, acil durumlarda en etkili olabilecek bilgilerin operatre nceden, etkin ve yeterli
biimde verilmesidir. Atksu artma tesislerinin iletilmesinde, acil eylem plannn hayata
geirilerek olas sistem kazalarnn olumsuz etkilerinin minimize edilmesi, ancak artma
nitelerinde optimum iletme artlarnn, ekipman bakmnn ve srekli izlemenin
salanabilmesi ile mmkndr. Bu kapsamda aadaki admlar izlenmelidir:

Bakm ve kontrol programlarnda optimum nlemlerin alnmas,

Acil durum donanmlarnn alr ve kullanma hazr durumda tutulmas,
Acil durum prosedrne gre iletme personelinin eitimi ve bu eitimlerin belirli
aralklarla tekrar,
Tanabilir pompa ve gerekli dier ekipmann kolay eriilebilir yerlerde
bulundurulmas,
Acil durum karsnda en kritik mdahalelerin zamannda yaplabilmesi iin ncelikler
listesinin hazrlanmas,
Acil eylem durumunda operatrn ihtiya duyabilecei bilgilerin dzenli kaydedilerek
saklanmas.

Acil durum esnasnda ilgili amirlik, yardmc birimler ve ahslar ile en erken ekilde irtibata
geilmesi son derece nemlidir. Ulalmas gereken kiilerin isim ve eriim numaralar listesi
dzenli olarak gncellenerek, iletmedeki her telefonun yanna aslmaldr.
12.2 Hedefler
Etkili bir acil eylem plan, acil durumda su artma nitelerinin almasnn srekliliini
salayabilir. Plan aadaki etkinlikleri salamaldr:

Acil durumda artma sistemini olumsuz etkileyecek faktrleri en aza indirme veya
ortadan kaldrma,
Acil duruma uygun karlk verecek mdahale yntemlerinin gelitirilmesi,
Acil durum karsnda her bir iletme personelinin kendi sorumluluunun bilicinde
olmasn salayacak eitimler,
Acil durum donanmlarnn dzenli saym, bakm, gerektiinde yenilenmesi ve
ilevsellik kontrol,
Aada verilen ncelikler listesinin gelitirilmesi ve etkinletirilmesi:
o
o
o
o
o
o

Uygun hareketi belirlemek iin acil durumun analiz edilmesi,

Uygulanabilir nleyici lmlerin yaplmas,
Uzman ekibin gnderilmesi,
Bo ksmlar listesinin kontrol,
Son are olarak birim, proses veya proseslerin durdurulmas,
Mdahale zamannn en aza indirilmesi.

408

12.3 Acil Durumun Sebebi

Acil durum artlar doal afetler, yollarn kapanmas, haberleme kayplar, tesis ii kazalar,
proseste bozulma, yanl iletme, dzensiz bakm, personel dalgnl, vb. sonucunda
oluabilir.
12.3.1 Doal Afetler
Sistemi zarara sokacak doal afetler:

Yldrm
Deprem
Dondurucu hava
Taknlar

Yldrm: Yldrmn ciddi hasarlarndan biri, artma tesisinin kontrol ve kumanda merkezine
yldrm dmesi durumunda gerekleir. Bu blmn dorudan zarar grmesi tesisteki temel
elektrik nitesinin servis d kalmasna yol aar. Bu durumda iletme operatr ilgili yerlerin
onarmna girimek yerine, derhal uzman elektriki ile temas kurmaldr. Onarm, normal
alma artlarnn mmkn olduu kadar abuk oluturulmas iin dorudan hasar gren
niteye yaplabilir, ancak genel olarak btn elektrik sisteminin gzden geirilmesi gerekir.
Deprem: Deprem afeti hem yapda hem de boru hatlarnda zarara yol aabilir. Deprem
nedeniyle enerji kesintisi oluabilecei gibi doalgaz boru hatt da krlabilir. Deprem
srasnda ve sonrasnda tesis personelinin almas gereken nlemler liste halinde aada
zetlenmitir:
Deprem esnasnda:

mekanda iseniz, salam bir masa veya sra altna girin. Pencere, kap eii, ar
mobilya veya aralarn uzanda durun. Bina sallanrken merdiveni kullanmayn.
Darda iseniz, akla ilerleyin, bina ve enerji hatlarndan uzaklan.
Araba sryor iseniz, emniyetli bir yerde durun ancak dar kmayn. Kpr
zerinde, kavakta veya tnelde durmayn. Mmkn olduunca abuk trafikten kn.
Aa, elektrik lambalar, enerji hatlar veya levhalarn altnda durmayn.

Depremden sonra:

Sakin kalmaya aln.

Derhal amirinize haber verin. Tm elemanlar sayn, emniyette ve yaralanmam
olduklarndan emin olun. Yarallar bildirin.
Tesis kontrolne kn. Bu aamada ncelikler listesini izleyin.
Binaya girmeden nce, yapsal hasarlar denetleyin. Eer bina emniyetli grnmyor
ise veya yetersiz k varsa girmeyin.
Btn doalgaz hatlarn szntya kar denetleyin. Gaz kaa olmadndan emin
olana kadar yakc madde (akmak, mum, vb.) kullanmayn. Gaz kaandan
pheleniyorsanz elektrikli cihazlar altrmayn.
Denetleme ve kontrol tamamlandnda bulgularnz derhal amirinize bildirin.

409

Dondurucu hava: Dondurucu hava ile ilgili nemli problemler aadaki gibidir:

Enerji kesintisi: Hava hattnda kar ve buz olumas enerji hatlarnda bozulmalara
sebep olur.
Ulam gl: Buzlu artlarda, yollarn kayganlamas nedeniyle hem personelin
ulam, hem de tesiste kimyasal ve amur tanm sorun yaratabilir.

Dondurucu hava artlarnda, enerji nakil hattnn donmasn ve kar tutmasn engelleyecek
uygun nlemler alnmaldr. Bu nlemler, aktaki vanalarn dzenli kontroln, motor
stmasnn salanmasn ve borularn tam yaltmn kapsar.
Taknlar: Artma sisteminde taknlar ile ilgili ok ksa srede oluabilecek zararlarn etkisi
balca iki grupta toplanabilir:

Prosesin, takn sularnn katlm ile hidrolik olarak ar yklenmesi,

Tesis alannn byk blmnn veya tamamnn sel altnda kalmas.

Sznt belli derecelerde her kanalizasyon ebekesinde bulunur ve iddetli yalarla nemli
lde artar. Ancak, sel yalnzca iddetli yamurlar srasnda ve sonrasnda ksa bir sre iin
grlr. Sznt suyu, yzeysel ak ve bunlarn birleimi aada tanmlanmtr:

Sznt suyu, kanalizasyon sistemine giren su olup, kanalizasyon balantlar, boru

balantlar, kontrol bacalar ve duvarlardan szan sular iermektedir. Sznt suyu
yzeysel ak iermez.
Yzeysel ak, kanalizasyon sistemine dearj edilen su ile birlikte aadaki
kaynaklardan oluan sular ve drenajlar ierir: servis balantlar, at girileri,
bodrum, avlu ve alan drenajlar; soutma suyu dearjlar; doal bataklk alanlar
drenajlar; yamur ve birleik kanal balantlar ve kontrol bacalarndan szan sular;
toplama havzasn; yamur sularn; yzey takn sular ve cadde ykama sular.
Sznt suyu / yzey ak, kaynak ayrt etmeksizin sznt ve yzey aknn her ikisinin
toplam miktardr.

Sznt suyu ve yzeysel akn sisteme girmesi, atksu debisini nemli miktarda arttrr.
Tesisin ana pompalar uygun kapasitede olmasna ramen, debi art tesisin younlatrc ve
amur geri devir hatt gibi birimlerinde hidrolik yklemeyi arttrr. Bu durumda havalandrma
tankndaki biyolojik amurun kalma zaman azalr ve k suyu kalitesi bozulur.
Bu tip hidrolik yklenmelerde alnacak nlemler snrldr; temel olarak operatrn debi
artn karlayabilmek iin baz dzenlemeler yapmas gerekir. Havalandrma hz, mmkn
olduunca fazla amuru sistemde tutabilmek amacyla azaltlmal buna karlk havalandrma
tankna geri devir hz da younlatrcdaki birikimi engellemek amacyla arttrlmaldr.
Yamur suyunun biyolojik oksijen ihtiyac (BO) ounlukla dk olduundan sistemin
organik yk artmayacaktr.
12.3.2 Personel Devamszl
Personel eksiklii tesisin iletilmesinde nemli bir potansiyel tehdit oluturur. Acil durum
srasnda, yollarn kapanmas ve dier kiisel kayglar alanlarn ie gelmesini

410

engelleyebilir. Bu durumda yedek personel listesinin proje yrtcsnde mevcut olmas

gerekir.
12.3.3 Yollarn Kapanmas
Tesise gelen yolun kapanmas personel ulamn engeller. Bu durumlar iin en etkili nlem,
tesisin henz kurulum aamasnda iken mevcut gzergahtan mmkn olduunca uzakta
alternatif bir yol oluturmaktr.
12.3.4 rtibat Kayb
Haberleme, gnlk ilerde rutin olarak tekrarlanan bir olgu iken acil durumlarda hayati nem
kazanr. Haberlemenin kesilmesi durumunda bu blmde anlatlmakta olan hibir nlem ve
eylem gerekletirilemez.
12.3.5 Kusurlu Bakm
Dzenli bir bakm olmad srece, cihazlarn ou sonunda almaz hale gelecektir. Bakm
ekli cihazlarn ne kadar iyi ve uzun sre alacana iaret eder. yi ve dzenli bakm yksek
verimlilik sunarken; hatal bakm iletme mrn ksaltr.
Hatal ve dzensiz bakmdan dolay meydana gelebilecek beklenmeyen bozukluklar, atksu
artma nitesinde ciddi zararlara neden olabilir. Tek bir ekipmann bozulmas acil durum
yaratmadan zlebilse bile, zayf bakmn birikmi etkileri olduka ciddi sonular
dourabilir.
12.3.6 Kaytsz letme Anlay
Tesis dahilinde veya yasa koyucu tarafndan oluturulmu iletme metotlarndan sapmalar
ihmalkar iletme anlayn dourur. zensiz iletme, hatal bakmn aksine kolaylkla fark
edilemeyeceinden, sistem iin daha fazla zararl olup nedeni anlalamayan acil duruma yol
aabilmektedir. Bu nedenle, artma tesisinde etkin iletme koullarnn salanabilmesi iin
ncelikle salkl iletme prosedrleri gelitirilmeli ve uygulanmaldr.
12.3.7 Kazalar
Atksu artma sisteminin iletilmesinden sorumlu personel srekli olarak olas tehlikelere
maruz kalr. Kazalar yaralanmamalara ve cihazlar zerinde hasara neden olur. Tesis arazisi
dnda gerekleen kazalar bile iletmeyi etkileyebilir. rnein, kanalizasyon sistemine
zehirli maddenin kaza sonucu dklmesi zamannda fark edilememi ise artma sistemi
nitelerinde de ciddi sorunlara neden olabilir.
12.3.8 Proses Arzalar
Proses arzalar, atksu artma sisteminin tek bir nitesinde olabilecei gibi tmnde de
kabilir. Her iki durumda da verimlilik der. ok ksa zaman dilimlerinde prosesin
tamamn etkileyecek hasara neden olan olaylar sel basknlar, deprem, yldrm, dondurucu
souk, g kayb, sabotaj ve toksik kazalardr.

411

12.4 Acil Eylem Plan

12.4.1 Personel Sorumluluu
Mevcut personelin rgtlenmesi ve hareket plannn hazrlanmasndan kilit konumdaki
idareciler sorumludur. Karmaay en aza indirecek plann baaryla uygulanabilmesi iin, her
bir personelin acil durumda stlenecei sorumluluu bilmesi gerekmektedir.
Proje yneticisi acil eylem plannn tmnden sorumludur. Gvenlik grevlileri plann
uygulamasndan sorumlu olup sonular dorudan proje yneticisine rapor eder. Aada
verilen acil eylem kontrol listesi artma sisteminde alanlarn sorumluluunu tanmlayan
rehber liste olarak kullanlabilir.
Proje Yneticisi:

Ald acil durum mesaj karsnda, ilk alarma dayanarak eylem plannn meydana
gelen olaya gre uygun olan blmn balatr.
Amirler, kilit noktadaki personel ve yardm organizasyonlarn temsilciler nceden
belirlenen acil eylem merkezinde acil durumun iddeti deerlendirilmek zere bir
araya getirir ve bu toplantda eylem plannn ana hatlar karlr.
Destek personelini harekete geirerek amirleri destekler.
Gerekirse uzman yerlerden yardm ister.
Normal iletme koullar salanana kadar acil eylem hareketini izler ve destekler.
Gerektiinde eylem zaman, eylem metodunun uygunluu, donanmlar, haberleme,
personel eitimi, esneklik, yardmc eleman verimlilii ve karlkl yardmlama
asndan acil eylem plann deerlendirir, eletirir ve gelitirir.

Gvenlik Grevlisi:

Destek personeli de dahil olmak zere tm iletme personelini harekete geirir, proses
ayarlamalarn yapar gerekirse proses kontrol ve analizi iin rnekleme yapar.
Proje yneticisine acil durumdaki proses artlarn ve rnekleme sonularn aktarr.
Acil durumlarda personelin almasn izler ve onlara destek verir.
Operatrlerin acil eylem mdahalelerini deerlendirir ve eletirir.

Bakm Amirlii:

Bakm ekibini ve yardmc personeli harekete geirir.

Operasyonu personel, ekipman, vb ile destekler.
Karlkl yardmlamay koordine eder, uzmanlk bilgilerini uygular.
Normal alma artlar salanana kadar katlan ekibin almalarn izler ve destek
verir.
Bakm ekibinin acil eylem almalarn deerlendirir ve eletirir.

12.4.2 Acil Eylem Merkezi

Acil eylem merkezi olarak kullanlacak nite ve elemanlar nceden belirlenmi ve kolaylkla
ulalabilen yerde bulunmaldr. Acil durum bildirildiinde, grevdeki operatrn acil durum

412

ile ilgili yapaca eylemler bir metot olarak elinde bulunmaldr. Bu durumda yaplacak ilk ii;
alarm yerine bakm ekibini gndermektir.
Tesisin kilit personeli ve irtibata geilmesi gereken dier ahslarn telefon numaralar da
dahil dier gncelletirilmi bilgileri, sistem haritas, artma nitesi akm emas, boru ve
elektrik hatt emalar ynetim binasnda bulunmal ve acil durumda operatrn kullanmna
ak olmaldr.
12.4.3 Acil Ekipman Envanteri
Acil ekipman envanteri dosyada tutulmal ve artma prosesinde kullanlan tm ekipman,
malzeme ve kimyasallar iermelidir. Mevcut bulunmas gereken acil ekipman listesi aada
verilmektedir:

Her bina ve tehlikeli blgelere yakn yerler iin en azndan bir adet karbon dioksit
veya kuru kimyasal ierikli yangn sndrc,
Tehlikeli blgelerdeki almalar iin emniyetli ve patlamaya dayankl ekipman,
Tehlikeli blgelerde yaplan almalar iin kvlcmsz alan alet ve ekipmanlar,
Tehlikeli blgelerdeki atmosferi lmek iin parlayc gaz indikatr veya dk
patlama limitlerini ler cihazlar,
evrede, tehlikeli blgeler iin tanabilir hava kalitesi izleme cihaz,
Hortumlu tanabilir pompa,
Krek, kepe ve sprge,
Kalsiyum hipoklorit,
amur vidanjr,
Kuka, apa ve benzer ekipman ve aletler,
Kanal onarm ekipmanlar,
Kimyasallarla alrken kullanmak iin koruyucu giysiler ve pilot gzl,
Tm elektrik panellerinin nne plastik (kauuk) paspas,
Naylon emniyet takm,
Plastik eldiven,
Ular lastikli izme ve donanml giysi,
Vin takm,
Pille alan el feneri ve cep feneri.

12.4.4 Kaytlarn Yedeklenmesi

Kayt yedekleme program oluturmann maliyeti, acil durumda kaybolan kaytlarn tekrar
oluturulmas ile kyaslandnda ok daha az masrafldr. Yeralt balant hatlarnn yerini ve
durumunu gsteren kayt ve haritalar zellikle acil durumda zel nem tar.
Kaytlarn bir kopyas mikrofilmi alnarak saklanabilir ancak harita ve diyagramlarn orijinal
olarak saklanmas tercih edilmektedir. Harita, pafta, akm emalar, nemli pompalama hatlar
haritalarnn tam boyutlu kopyalar her yl yenilenerek takn geirimsiz korunakl bir yerde
tutulabilir. Aadaki bilgiler kolaylkla ulalabilecek ve gvenli ekilde saklanmaldr:

Acil ve yedek personelinin ad, adresi, telefon numaralar, afet sorumluluklar,

becerileri,
Stoklanm acil durum ekipman, malzeme, kimyasallarn yeri, tipi ve miktarlar,
413

Acil durum tehizatn ekmek iin ekipman, ara tipi ve yerleri,

Gezici pompa, jeneratr gibi mevcut artma ekipmanlarnn yerleri ve tipleri,
Ar acil durumlar iin gereksinimlerin tahminleri,
Standart alma metotlarnn tanm.

12.5 Acil Eylem Prosedr

12.5.1 Endstriyel Kazalar ve Toksik Zehirlenme
Toksik veya potansiyel toksik maddelerin evreye bulamas durumunda artan risk nedeniyle
bu konuda devlet baznda kanun ve ynetmeliklerin resmen ilan edilmesi sz konusudur. Bu
durumda alma, dklen tehlikeli maddenin kaynan belirlemek iin toplayc sistemde
yaplmaldr. Saym, tm endstrilerin artma sistemine katlm paylarndan yaplmaldr. Her
bir endstri toplanan sistem haritasnda yerletirilir ve mevcut potansiyel zararl maddelerin
listelenir. Sisteme dier endstriyel katlmlar olduka ayn ilemler yenileri iin yaplr. Bu
kayt ve bilgiler ehrin mhendislik ofisinde bulundurulmaldr.
Kazann duyurulmas iin erken uyar sistemi kurulmaldr. Herhangi sayda zararl madde
toplu atksu artma sistemine dearj edilebilir. Toplu sisteme giren endstriyel atklar toksik
bileik, ya veya dier zararl maddeleri ierebilir. Artma sisteminde ve pompa istasyonunda
kaza sonucu dklen maddeler patlama ve yanmaya neden olabilirler.
Yanc karmn oluumunu nlemek operatrn sorumluluundadr. Tehlikeli blgedeki tm
elektrik servislerinin patlamaya direnli olmas gerekmektedir. Kaza ve sznt ihtimali varsa
derhal ana alter ve pompa istasyonlar kontrol edilmelidir. Kontroller yabanc kokuya, pompa
istasyon knda renk deiimine, gaz detektr kullanlarak yanc gazlara kar da
yaplmaldr. Etkilenen alana taze hava girmesi iin tm pencereler, kaplar, tavan almal,
havalandrclar altrlmaldr. Patlayc veya parlayc gaz seviyesinin emniyetli seviyeye
inmesi durumunda normal alma artlarna dnlebilir.
Yakt, ya, benzin veya dier zararl svlar da kaza sonucu sisteme girebilir. rnein, benzin
tankerinin devrilmesi durumunda, yangn ekibinin yolu ykamasyla bacalardan kanal
sistemine olduka fazla miktarda dklen madde karabilir. Yakt veya dier zararl
maddeler suda yzer halde grldnde itfaiye aranmal ve yardm istenmelidir.
Yakt, ya, benzin ve dier benzeri yzen maddeler syrma yolu ile sudan ayrlabilirler. Bu
maddeler toplanarak son uzaklatrma yntemi olarak shhi depolama tesislerine
gnderilmelidirler.
Eer syrma ile yalar giderilemiyor ise operatr derhal proje yneticisini bilgilendirmeli
normal almada aksamay nleyecek ekilde acil eylem plan yapmaldr. Atksuda
herhangi bir zararl maddeye rastlanmas durumunda personel hemen proje yneticisine
konuyu aktarmaldr. Buna ek olarak, maddenin grld zaman ve tahmini miktar not
edilmelidir. Bu bilgiler maddenin kaynan belirlemede yararl olacaktr. Bu tr atklarn
sisteme girmesi kanalizasyonda kirlenmeye yol aacaktr. Eer kirlenme oluuyorsa, daha
ileri olaylar nlemek iin dearj kaynan belirlemek gerekir. Zararl ve tehlikeli maddenin
merkezi artma sistemine dearjn en aza indirgemek iin aadaki gzetim programnn
uygulanmas nerilir:

414

Merkezi artma sisteminin, pompa istasyonu, kuyular, endstriyel atk kaynaklar,

herhangi zararl koku, benzin buhar, ya vb. periyodik denetlemesi yaplmaldr.
Bulunan herhangi zararl madde rnei, zellikleri ve kaynan belirlemek amacyla
toplanmaldr.
Merkezi artma sistemine ya veya herhangi zararl madde karmas durumunda
hizmet verilen alandaki tm endstriler restoranlar da dahil olmak zere yllk
denetimler yaplmaldr. Bu ehir izleme grevidir.
Problem olduunda kanalizasyon ebekesindeki arzalar (bozulmalar) haber verilmeli
ve dzeltilmelidir.
Problem belli sre sonunda da gemez ve dzeltme iin herhangi bir aba
harcanmazsa, sorumlular ynetmelikler erevesinde cezalandrlr.

12.6 Mahalli Polis ve tfaiyenin Koordinasyonu

12.6.1 Polis Merkezi
Mahalli polis amirliinden artma sisteminin gvenlik derecesini kritik etmesi istenebilir.
Polis Merkezinin kilit, klandrma ve evre duvar ile ilgili tavsiyeleri yerine getirilmelidir.
Alana izinsiz bir dkm olduunda personel durumu polise bildirmelidir. Yola patlayc veya
toksik madde dklmesi durumda, polisin hemen operatr aramas gerektii belirtilmelidir.
Aadaki bilgiler elde edilmelidir:

Sisteme giren malzemenin miktar ve zellikleri

Kazann (dklmenin) yeri
Kazann zaman

rnein, zararl ve tehlikeli madde kazalarndaki acil durumlarda polis haberleme

kapasitesinden yararlanmada ibirliine gidilebilir. zet olarak, Polis Blmnn bu
konudaki sorumluluklar:

Mevcut artma sisteminin gvenlik derecesinin deerlendirilmesi

Artma nitesinin ve pompa istasyonlarnn dzenli kontroln yapmak
Artma sisteminde acil durum halinde yardma hazr olmak

12.6.2 tfaiye Merkezi

Yerel itfaiye merkezi ylda en bir kez artma nitesini ziyaret ederek yangn tehlikesini en aza
indirmenin yollarn nerir. Tm binalardaki mevcut yangn sndrc ekipmanlar, elektrik
hattn ve patlayc madde depolama alanlar kontrol edilmelidir. Tm artma tesisi binalarnn
planlar yangn durumunda eylem plan hazrlamak amacyla Yangn amirliine verilmelidir.

415

12.7 Yaralanmalar
Ne yazk ki yaralanmalar her zaman olabilmektedir ve yaral tedavi ii konunun uzman kiiye
braklmaldr. Birisi yaraladnda aadaki yol izlenmelidir:

lk yardm uygulamas yaplr

Derhal acil/tbbi yardma bavurulur
Alanda daha fazla zarar nlemek iin emniyete alnr
Yangn olaslna kar aratrlr
Dklen maddeler temizlenir
Tbbi yardm ve kurtarma ekibi iin alan temizlenir

416

KAYNAK
(1) http://www.munchworks.com/websample/80EmergencyResponsePlan.htm

417