T.C.

ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII

Tefti Kurulu Bakanl

BASINLI GAZ TPLER LE

GVENL ALIMA

Mfettii Yardmcl Etd

Duygu KENDR
Mfettii Yardmcs

Ankara-2013

NDEKLER
Tablo Listesi ...........................................................................................................
ekil listesi ............................................................................................................ V
Ksaltmalar listesi .................................................................................................... V
GR ...................................................................................................................... 1
GENEL BLGLER VE TANIMLAR ...................................................................... 2
2.1 Basnl Gazlarn Kullanm Alanlar ........................................................... 2
2.2 Basnl Gazlar ile lgili Temel Tanmlar .................................................... 2
2.2.1 Faz Durumuna Gre Basnl Gazlar........................................................ 3
2.2.1.1 Srekli Gazlar ....................................................................................... 3
2.2.1.2 Svlaan Gazlar .................................................................................... 3
2.2.1.3 znm Gazlar ................................................................................. 3
2.2.2 Kimyasal zelliklerine Gre Gazlar ........................................................ 3
2.2.2.1 Andrc Gazlar .................................................................................. 3
2.2.2.2 Parlayc (Yanc) Gazlar ...................................................................... 4
2.2.2.3 nert Gazlar........................................................................................... 4
2.2.2.4 Oksitleyici (Yakc) Gazlar ................................................................... 4
2.2.2.5 Kriyojenik Gazlar ................................................................................. 5
2.2.2.6 Toksik veya Zehirli Gazlar ................................................................... 5
2.2.2 Sanayide Ska Kullanlan Gazlar ve zellikleri ...................................... 5
2.3 Basnl Gaz Tpleri Birlikte Kullanlan Ekipmanlar .................................. 7
2.3.1 Reglatrler ............................................................................................. 7
2.3.2 alomalar ................................................................................................ 8
2.3.3 Kontrol Vanalar ve Alev Tutucular ......................................................... 8
2.3.4 Hortumlar ................................................................................................ 9
BASINLI GAZ TPLERNN GVENL KULLANIMI ....................................10
3.1 yerine Gelen Tplerin Teslim Alnmas ..................................................10
3.2 Tplerin Tanmas ....................................................................................11
3.3 Tplerin Depolanmas ...............................................................................14
3.4 Basnl Gaz Tpleriyle almada Dikkat Edilecek Dier Hususlar ..........17
3.5 Tplerin Bakm ve Kontrol ......................................................................20

3.6 Basnl Gaz Tpleriyle almalarda Dikkat Edilmesi Gereken zel

Hususlar ..........................................................................................................24
3.6.1 Gazlarn Kimyasal zelliklerine Gre Alnmas Gerekli zel nlemler .24
3.6.1.1Andrc Gazlar ..................................................................................24
3.6.1.2 Parlayc (Yanc) Gazlar .....................................................................24
3.6.1.3 Oksitleyici (Yakc) Gazlar ..................................................................25
3.6.1.4 Zehirli Gazlar ......................................................................................25
3.6.2 Tp Eklentilerinde Alnmas Gerekli zel nlemler ...............................25
3.6.2.1 Reglatrler .........................................................................................25
3.6.2.2 alomalar ............................................................................................26
3.6.2.3 Alev Tutucular .....................................................................................27
3.6.2.4Hortumlar .............................................................................................27
3.6.2.5 Boru Tesisat .......................................................................................27
3.6.3 Olaand Durumlarda Alnmas Gerekli zel nlemler .......................28
3.6.3.1 Sznt Durumu ....................................................................................28
3.6.3.2 Tpn Hasar Grmesi Durumu ............................................................28
3.6.3.3 Yangn Durumu ...................................................................................28
3.6.3.4 Alev Tepmesi Durumu.........................................................................29
SONULAR VE DEERLENDRME ...................................................................30
Kaynaklar ...............................................................................................................32
EK Basnl Gaz Tpleri le lgili Mevzuat .............................................................33

ii

TABLO LSTES
Tablo 1. Temel Sna Gazlar ve zellikleri............................................................... 6
Tablo 2. Hortum in Renk Kodlar .......................................................................... 9
Tablo 3. Basnl Gazlarn Tehlikelilik zelliklerine Gre Gruplandrlmas ...........14
Tablo 4. Basnl Gaz Tpleri in Kontrol Listesi rnei .......................................23

iii

EKL LSTES
ekil 1. Tek Kademeli Oksijen Reglatr ve zellikleri ......................................... 8
ekil 2. aloma rnekleri ........................................................................................ 8
ekil 3. Alev Tutucular ............................................................................................ 9
ekil 4. Uygun Olmayan (Solda) ve Uygun (Sa) Tama .......................................12
ekil 5. Tplerin Gvenli Tanmasnda Kullanlacak Ekipman rnekleri (AIGA) .13
ekil 6. Kullanma Talimat rnei ..........................................................................18

iv

KISALTMALAR LSTES
AIGA

: Asya Sanayi Gazlar Kurumu

HSE

: ngiltere Sal ve Gvenlii Kurumu

LPG

: Svlatrlm Petrol Gaz

OSTM

: Orta Doru Sanayi ve Ticaret Merkezi

TSE

: Trk Standartlar Enstits

UCLA

: Kaliforniya niversitesi, Los Angeles

GR

Basnl gaz tpleri, metalden kimyaya, madenden gda sanayine kadar pek ok i
kolunda ska kullanlan ve tehlikeli olarak tanmlanabilecek ekipmanlardr. Gerek
kimyasal gerekse fiziksel zellikleri bu ekipmanlarn kullanmnda baz risklerin
ortaya kmasna neden olmaktadr. Buna ek olarak, basnl gaz tplerinin yanl
veya tedbirsiz kullanmlar veya bakmlar vb. nedenlerden dolay ciddi kazalar
meydana gelmektedir. Bu kazalar nlemek ve gvenli alma koullarn salamak
iin tplerin iyerine kabulnden boalan tplerin tedariki firmalara teslimine
kadarki srete yani tplerin kullanmnda gerekli salk ve gvenlik artlarna
uyulmas salanmaldr.
lkemizde 2011 ylnda Ankara OSTM ve vedik Organize Sanayi Blgelerinde
meydana gelen gaz tp patlamalar, iletmelerin gaz tplerinin kullanmnda salk
ve gvenlik artlarn gzden geirmelerinin ve bu tplerden kaynakl tehlikeleri
belirleyerek gerekli nlemleri almalarnn gerekliliini bir kez daha gstermitir.
Bu alma ile sanayide birok iletmede ska kullanlan basnl gaz tpleri ile
gvenli alma koullarnn derlenmesi ve ilgili mevzuat ile ilikilendirilmesi
amalanmtr.
Bu kapsamda, ilk blmde basnl gazlar ve basnl gaz tpleri ile ilgili
tanmlamalara yer verilecektir. kinci blmde ise tplerin teslim alnmas,
depolanmas, tanmas, bakm ve kontrollerine ilikin genel hususlara, kullanlan
gazlarn trne gre zel gvenlik tedbirlerine, tp eklentilerinde ve olaan d
durumlarda alnmas gerekli zel nlemlere deinilecektir.

GENEL BLGLER VE TANIMLAR

Basnl Gaz Tpleri Hakknda Genel Bilgiler ve Tanmlar Blmnde, basnl
gazlarn kullanm alanlarna, sanayide ska kullanlan gazlarn faz durumlarna ve
kimyasal zelliklerine gre snflandrlmasna ve tplerle birlikte kullanlan
ekipmanlara ilikin tanmlamalara yer verilmitir.
2.1 Basnl Gazlarn Kullanm Alanlar
Basnl gaz tpleri aada belirtilen alanlarda yaygn olarak kullanlrlar.

Kimyasal ilemler,

Lehimleme, kaynak ve alevle kesme ilemleri (sl ilemler),

Solunum salama uygulamalar (r: dalglkta, acil yardm kurtarma

hizmetlerinde),

Tbbi ve laboratuar ilemleri,

Ara yakt sistemleri (r: forkliftlerde),

Yangn sndrme faaliyetleri,

Isnma ve mutfak ileri,

Su artm vb.1

2.2 Basnl Gazlar ile lgili Temel Tanmlar

Basnl madde, 21oC scaklk ve 30N/cm2 yi aan basnta tutulan alev almaz
maddeyi veya karm veya 21C scaklkta ve 10N/cm2 veya daha yksek basnta
gaz halinde bulunan parlayc veya toksik maddeyi ifade eder. Basnl gazlarn ou
1.380-1.820 N/cm2 basnta bulunurken, bu deer baz gazlarda 4.140 N/cm2ye
kadar kabilmektedir.2

1
2

HSE, Safe Use of Gas Cylinders, 2004, s.2.

Scott Specialty Gases, Design and Safety Handbook, 2006, s.3.

2.2.1 Faz Durumuna Gre Basnl Gazlar

Trk Standartlar Enstits tarafndan oksijen, argon, azot, helyum, hidrojen vb.
sna gazlar ile tbbi amal gazlarn retimini, basnl kaplara dolumunu ve
satn yapan iyerleri iin hazrlanan Yerleri - Basnl Kaplarn Dolumunu
Yapan yerlerine Hizmet Yeri Yeterlilik Belgesi Verilmesine Esas Kriterde
basnl gazlar faz durumuna gre srekli gazlar, svlaan gazlar ve znm
gazlar olarak 3e ayrlmtr.3
2.2.1.1 Srekli Gazlar
Dolum basn ve scaklklarnda svlamayan gazlardr (r: Oksijen, Azot,
Argon, Hidrojen).
2.2.1.2 Svlaan Gazlar
Dolum basn ve scaklklarnda svlaan gazlardr (r: Karbondioksit,
Protoksit DAzot, Propan).
2.2.1.3 znm Gazlar
Tp ierisinde yer alan gzenekli poroz maddeye emdirilmi zc
ierisinde znen gazlardr (r: Asetilen). (TSE, s.2)
2.2.2 Kimyasal zelliklerine Gre Gazlar
Basnl gaz tpleri ile almalarda dikkat edilecek hususlara gemeden nce
gazlarn kimyasal ve tehlikelilik zelliklerinin bilinmesi gerekir. Bu kapsamda
gazlar, andrc, parlayc, inert, oksitleyici, kriyojenik ve toksik veya zehirli
gazlar olmak zere 6 grupta snflandrmak mmkndr.
2.2.2.1 Andrc Gazlar
Kimyasal zellikleri nedeniyle canl dokuda gzle grnr bir tahribata
veya kalc bozulmalara yol aan gazlar andrc gazlar olarak adlandrlr.
Amonyak ve klor bu andrc gazlara rnek olarak verilebilir.4
3

TSE, Yerleri - Basnl Kaplarn Dolumunu Yapan yerlerine Hizmet Yeri Yeterlilik Belgesi
Verilmesine Esas Kriter, 2008, s.2.
4
UCLA, Compressed Gas Cylinder Storage and Handling, s.6

Andrc gazlar tek balarna veya su ile birlikte temas ettikleri malzeme
ve/veya yzeylerde anmalara neden olurlar. Bu gazlar tepkimeye girebilir,
toksik, parlayc ve/veya oksitleyici olabilirler. Andrc gazlarn birou
uzun zaman periyotlarnda dk konsantrasyonlarda tehlikelidir. (Scott
Specialty Gases, s.2)
2.2.2.2 Parlayc (Yanc) Gazlar
Atmosferik scaklk ve basnta hava ile etkileimi, hacim olarak %13 veya
daha az parlayc karm oluturan veya asgari parlama snr dikkate
alnmakszn havada hacim olarak %12 veya daha fazla parlama alanna
sahip gazlar parlayc gazlar snfnda yer alr. Parlayc gazlar, yksek
basnl, toksik, tepkimeye girebilen ve havadaki oksijeni tketici olabilirler.
Scaklk, basn veya oksijen konsantrasyonundaki deiiklikler, parlama
alannn byklnde nemli lde deiiklie sebep olabilir. (Scott
Specialty Gases, s.2) Asetilen, amonyak, arsin, karbonmonoksit, etan,
hidrojen, metan, propan ve silan parlayc gazlara rnek olarak verilebilir.
(UCLA, s.6)
2.2.2.3 nert Gazlar
Normal scaklk ve basnta dier maddelerle tepkimeye giremeyen gazlar
inert gazlar olarak adlandrlr. Renksiz ve kokusuz olan bu gazlar parlayc
ve toksik deildirler. Bu snftaki gazlarn en belirgin tehlikeleri yksek
basntr. nert gazlar, genellikle 13,8 MPa (2.000 psi) deerinin zerinde
basnlarda depolanr. Bununla beraber, kapal alanlarda yaam iin gerekli
olan oksijen miktarn ortamdan uzaklatrabilirler. Helyum, argon, xenon
ve neon inert gazlara rnek olarak verilebilir. (Scott Specialty Gases, s.2)
2.2.2.4 Oksitleyici (Yakc) Gazlar
Tek balarna tutumayan ancak tutumaya yardmc olan gazlar oksitleyici
gazlar snfnda yer alr. Oksitleyici gazlar yksek basnl, toksik ve
tepkimeye girebilen zellikte olabilir ve oksijenin kendisi hari havadaki

solunabilir oksijeni ortamdan uzaklatrabilirler. (Scott Specialty Gases, s.2)

sktrlm hava, klor, azot oksit ve oksijen oksitleyici gazlara rnek olarak
verilebilir. (UCLA, s.6)

2.2.2.5 Kriyojenik Gazlar

Atmosferik scaklkta -90Cnin altnda kaynama noktasna sahip gazlar, bu
snfta yer almaktadr. Son derece soukturlar, buz yanna ve daha ciddi
olarak doku lmne sebep olabilirler. Kriyojenik gazlar, parlayc veya
oksitleyici olabilirler. Kriyojenik svlar ancak yksek basn altnda
oluturulabilirler. Kriyojenik scaklklarda, ekipman bileenleri gevrek ve
krlgan bir hal alabilir. Azot, nitrojen, oksijen ve argon kriyojenik gazlara
nek olarak verilebilir. (Scott Specialty Gases, s.2)

2.2.2.6 Toksik veya Zehirli Gazlar

nsanlar zerinde lmcl veya baka zararl etkileri olabilecek gazlar
toksik veya zehirli gazlar olarak adlandrlr. Bu gazlar, yksek basnl,
tepkimeye

girebilen, parlayc veya zehirliliine ek olarak oksitleyici

olabilir. Zehirlilik derecesi ve etkileri gaza gre deimekle beraber belirli

miktarlarda solunduklarnda lmcl olabilirler. (Scott Specialty Gases, s.2)
Arsin, karbonmonoksit, klor ve azot oksit bu gazlara rnek olarak
verilebilir. (UCLA, s.6)
2.2.2 Sanayide Ska Kullanlan Gazlar ve zellikleri
Aadaki tabloda, iyerlerinde ska kullanlan gazlar ve zellikleri hakknda
bilgi verilmitir.5

BOC, Guidelines for Gas Cylinder Safety, Australian Edition, 2008, s.7.

Tablo 1. Temel Sna Gazlar ve zellikleri

Gaz

Karbondioksit

ncelikli
Tehlikesi
Boucu

zellikleri
-

Azot

Boucu
-

Argon

Boucu

Helyum Balon
Gaz

Boucu

LPG

Parlayc
(yanc)

Asetilen

Parlayc
(yanc)

Hidrojen

Parlayc
(yanc)

Oksijen

Oksitleyici
(yakc)

Burunda yanmaya neden olur.

Havadan ardr.
Kanallarda, borularda ve alt katlarda birikir.
Yksek konsantrasyonlarda anlk bilin kaybna ve
devamnda lme neden olabilir.
Kokusuzdur.
Bilin kayb oluuncaya kadar bir uyar belirtisi yoktur.
Yksek konsantrasyonlarda anlk bilin kaybna ve
devamnda lme neden olabilir.
Havadan ardr.
Yanmaz.
Genellikle inerttir.
Kokusuzdur.
Bilin kayb oluuncaya kadar bir uyar belirtisi yoktur.
Yksek konsantrasyonlarda anlk bilin kaybna ve
devamnda lme neden olabilir.
Havadan ardr.
Yanmaz.
nerttir.
nert ama yksek konsantrasyonlarda boucudur.
Havadan hafiftir.
Hibir durumda solunmaz.
Kendine has kt bir kokusu vardr.
Hemen tutuur ve yanar.
Havadan ardr.
Kanallarda, borularda ve alt katlarda birikir.
Yangn ve patlama tehlikesi vardr.
Olduka parlaycdr.
Tm tutuma kaynaklarndan uzak tutulmaldr.
Sarmsak kokuludur.
Yangn ve patlama tehlikesi LPGden biraz daha fazladr.
Havada veya oksijenle yanmas iin ok az enerjiye ihtiyac
vardr.
Bakr, asetilenle patlayc bileikler oluturduundan yksek
bakr ve pirin alamlaryla birlikte kullanlmaz.
Kokusuzdur.
Havadan hafiftir.
Tavana yakn yerlerde havalandrma olmad durumlarda
kapal alann en st ksmnda birikir.
Grnmez duman vardr.
Yangn ve patlama tehlikesi vardr.
Tutuma enerjisi ok dktr.
Grnmez dumanla yanar.
Kokusuzdur.
Atmosferik basnta toksik olmad kabul edilir.
Yanmaz ama yanmaya yardmc olur ve hzlandrr.
Ya, gres veya yalayc madde ile etkileime girmemelidir.

2.3 Basnl Gaz Tpleri Birlikte Kullanlan Ekipmanlar

Basnl gaz tpleri ile ilem yapabilmek iin baz yardmc gvenlik ekipmanlarna
ihtiya duyulmaktadr.

Bu ekipmanlarn balcalar reglatrler, alomalar, alev

tutucular ve ek valfleri ile hortumlardr.

2.3.1 Reglatrler
Reglatrler, yksek basnla tp iinde depolanm gazn emniyetli bir ekilde
istenilen basn ve debi deerinde kullanlmalarn salayan ekipmanlardr. Bu
ekipmanlar, gazlarn fiziksel ve kimyasal zelliklerine bal olarak paslanmaz
elik veya pirin gvdeden, tek kademeli veya ift kademeli olarak imal
edilirler.
Tek kademeli reglatrler basnc tek kademede drrler. Bu ekilde
tasarlanm reglatrler, tp basnc derken k basncnda sapma
gsterebilirler. Bu sebeple, k basnc hassas olmas kritik olmayan
uygulamalarda kullanlmas nerilir. ift kademeli reglatrler de tek kademeli
reglatrler gibi basnc drmek iin kullanlr. Ancak bu reglatrlerle k
basnc, tp basnc derken bile sabit kalr nk bu durumda basn iki
kademede drlmektedir. Bu nedenle ift kademeli reglatrler, tpn
ierindeki basn dnceye kadar yani tp bitinceye kadar k basncnn sabit
olmas istenen uygulamalarda kullanlr.
Reglatrlerin seiminde kullanlan gazn zellikleri dikkate alnmaldr.
Aadaki tek kademeli oksijen reglatr rnei ve zellikleri gsterilmitir.6

The Linde Group, Reglatrler, http://www.lindegazmarket.com.

ekil 1. Tek Kademeli Oksijen Reglatr ve zellikleri

2.3.2 alomalar
alomalar (hamlalar), kaynak ve yzey kaplama ilemlerinde, metalleri
keserken ya da eritirken kullanlan ve alev pskrten aralardr. 7

ekil 2. aloma rnekleri

2.3.3 Kontrol Vanalar ve Alev Tutucular

Kontrol vanalar ve alev tutucular, oksijen yaktl kesme ve kaynak ilerinde
iileri korumak amacyla tasarlanm olan gvenlik ekipmanlardr. Kontrol
vanalar, gazlarn istenmeyen ters akmlarn nlemek amacyla tasarlanmtr.
Alev tutucular ise alevin ileri ynde yaylmasn engellemek amacyla
kullanlrlar.8

7
8

Mates Malzeme Ekipman, http://www.mates-e.com/bilgi-saloma.php

American Welding Society, Safety and Health Fact Sheet No:28 Oxyfuel Safety: Check Valves and
Flashback Arrestors,2005.

ekil 3. Alev Tutucular

2.3.4 Hortumlar
Hortumlar, basnl gaz tpleri ile kaynak yapma, kesme ve benzeri ilerde
kullanlan ekipmanlardr ve sadece Tablo 2de renk kodlaryla belirtilen ilgili
gaz tipleri iin kullanlmaldr. 9
Tablo 2. Hortum in Renk Kodlar
Gaz
Asetilen, dier yanc gazlara
(LPG, MPS, doal gaz, metan hari)
Oksijen
Basnl hava, azot, argon, CO2
LPG, MPS, doal gaz, metan
Katkl yakt gaz
Katkl yakt gaz hari bu tabloda verilen btn
yakt gazlar
a

Kaplama rengi ve iareti

Krmz
Mavi
Siyah
Portakal rengi
Krmz-katkl
Krmz/portakal rengi

Hortumun hidrojen iin kullanmaya uygunluu konusunda imaltnn gr

alnmaldr.

Trk Standartlar Enstits, TS EN 559 Gaz Kaynak Donanmlar-Kaynak Yapma, Kesme ve Benzeri
ler in Lastik Hortumlar, 2008.

BASINLI GAZ TPLERNN GVENL KULLANIMI

Basnl gaz tpleri ile almann pek ok tehlikesi bulunmaktadr. Tplerin
patlamas veya basnl gazn ani boalmas, tplerin patlamas sonucu para
frlamas, yaylan gaz veya svyla temas (r: klor), LPG gibi yanc gaz veya sv
kaa sonucu oluan yangn ve basnl gaz tplerinin dmesi veya devrilmesi bu
tehlikelere rnek olarak gsterilebilir. Bu tehlikelere kar iyerlerinde tpn iyerine
girmesiyle birlikte nlemlerin alnmas gerekmektedir. Aksi halde i kazalarnn
meydana gelmesi kanlmazdr. Tplerle almalarda grlen i kazalarnn ana
nedenleri;
-

yetersiz eitim veya eitimsizlik,

iverenin gzetim ve denetim eksiklii,

tp ve tesisatn uygun olmayan bir ekilde yerletirilmesi ve kurulmas,

bakm-onarm eksiklii,

hatal ek ekipmanlar (r: valf ve reglatrler),

zensiz/dikkatsiz kullanm,

yanl depolama,

ve iyeri ortamnn yetersiz havalandrlmas,

hususlardr.
Basnl gaz tpleri ile almaya balamadan nce iilerin altklar basnl gazn
zellikleri, gvenli kullanm esaslar ve tehlikeli durumlarda yapmalar hususunda
eitilmeleri gerekir. Bu konuda eitim almam iilerin tplerle altrlmalar
uygun deildir. ilerin, eitim sonrasnda tp ve eklentilerini (r: vanalar, alev
tutucular ve reglatrler) gzle muayene edebilecek ve tplerde hasar (gk, ilik,
yank izleri, anma, vb.) olup olmad tespit edebilecek seviyeye gelmeleri
salanmaldr. (HSE, s.2)
3.1 yerine Gelen Tplerin Teslim Alnmas
Basnl gaz tpleriyle gvenli alma tplerin tedariki firmadan teslim alnmasyla
balar. Gaz tplerinin ierii ve tehlikeleri, tpn zerinde kartma ve basklarla
gsterilmelidir. Renk kodlar, retici firmalara gre deiebileceinden gvenilir

10

deildir. Ayrca, balklar deitirilebilir olduundan zerlerindeki etiketler yanltc

olabilir. Bu nedenle renk kodlar veya tpn boaz ksmnda asl olan etiketler tek
balarna kabul edilmezler.
TS EN ISO 7225 nolu standart, ierisinde tek bir gaz veya gaz karm bulunan
mnferit gaz tplerinde kullanm tasarlanan uyar etiketlerinin tasarmn, zerinde
bulunmas gerekli bilgileri (rnein, tehlike sembolleri ve uyar yazlar) ve
uygulanmasn kapsar. retici firmalar, tplerin etiketlenmesinde bu standart
hkmlerine uymalar gerekir.
zerinde eksik bilgiyle veya okunamaz etiketler ile gelmi tpler, rengi ve etiket i
arasnda uyumsuzluk olan tpler kesinlikle teslim alnmamal, durum tedarikiye
bildirilmelidir. Buna ek olarak, vanalar dzgn taklmam veya sklatrlmam
tpler kabul edilmemelidir. 10
Tp dolum tesisleri tarafndan hazrlanacak ve onayl bir rnei iyerine verilecek
hizmet fiinde en az, dolumu yapan iyerinin unvan, adresi, telefonu, telefaks ve
dier eriim bilgileri, basnl kabn iyerine teslim tarihi, dolum tarihi, gazn cinsi ve
miktar, verilen hizmetin creti ile dolumu yapan iyeri yetkilisi ile tayc sistemi
teslim alann ad, soyad ve imzas ile ilgili hususlar yer almaldr. 11 Tplere ilikin
bu hizmet fileri saklanmal ve tpler ile alacak iiler bu bilgilerden haberdar
edilmelidir.
3.2 Tplerin Tanmas
Tpleri tayacak olan aralarda yangn sndrcler ve statik elektrii
topraklayacak eritler olmaldr. Araca ykleme veya aratan indirme srasnda ara
tamamen durdurulmaldr. Bu aralarn maksimum hz limitlerine uymalar byk
nem tamaktadr.

10

11

Byrd, R.C., 2010, Compressed Gas Cylinders, http://www.hsc.wvu.edu/safety/LaboratorySafety/Compressed-Gas-Cylinders.aspx

TSE, Yerleri - Basnl Kaplarn Dolumunu Yapan yerlerine Hizmet Yeri Yeterlilik Belgesi
Verilmesine Esas Kriter, 2008, s.3.

11

Tamada mmkn olduunca ak aralar veya rmorklar kullanlmaldr. Kapal

aralarla tanmann gerektii durumlarda aracn havalandrlmas salanmaldr. Bu
aralarda sigara iilmemelidir. Tplerde sznt phesi olduu durumlarda ara
durdurulmal ve problem tespit edildikten sonra da retici firmayla balant
kurulmaldr.
Basnl gaz tpleri, aksi belirtilmedike dik olarak tanmaldr. Tama srasnda
vanalarn ve tp balantlarnn zarar grmemesi iin zen gsterilmelidir. Tpler her
zaman vana koruyucularyla birlikte tanmaldr. Tplerin vanalarnn kapal
olduundan emin olunmaldr. Tama srasnda hortum ve reglatr balantlar
tplerden ayrlmaldr.

ekil 4. Uygun Olmayan (Solda) ve Uygun (Sa) Tama 12

Zehirli gaz tpleri, ykleme blm ile src yeri birbirinden izole edilmeden
tanmamaldr.

Ayrca

yanc

gaz

tpleriyle zehirli

gaz

tpleri

beraber

tanmamaldr.13 (HSE, s.5-6)

Kullanc, tamak iin tpleri yatay konumda yuvarlamamal ve srklememelidir.
zellikle byk ve ar tplerin gvenli bir ekilde tutulmas iin uygun bir el
arabas, forklift veya benzeri bir malzeme tama cihaz kullanlmaldr. Tplerin

12

AIGA, Vertical Cylinder Handling and Transportation,

http://www.asiaiga.org/docs/AIGA%20038_06%20Vertical%20cylinder%20handling%20and%20tran
sportation_reformated%20Jan%2012.pdf .
13
Nair, R.R. (2012). Safe Handling of Compressed Gases. Industrial Safety Review.15/04/2013.
http://www.ind-safety.com/editorial/2012/03_march_12/IS1203_client-techedge_04.html

12

dmesini engellemek ve birbirine veya dier yzeylere iddetli bir ekilde

arpmasn nlemek amacyla gerekli tedbirler alnmaldr.

ekil 5. Tplerin Gvenli Tanmasnda Kullanlacak Ekipman rnekleri

(AIGA)

Su kapasitesi 12 ltnin zerinde olan tpler, vana koruma cihaz veya mknatslar
kullanlarak kaldrlmamaldr.
Tpn imalats tama kulaklar gibi uygun kaldrma ekipmanlar tedarik
etmemise,

tpleri

askya

almak

iin

halatlar,

zincirler

veya

asklar

kullanlmamaldr. Tpleri kaldrma amacyla tutmak iin kzaklar, platformlar veya

paletler kullanlabilir.
Baz kk tpler, vana koruma cihaz olarak kullanlan bir tama sap olacak
ekilde tasarlanr. Bunun gibi tpleri saplarla/koruyucularla tamak gvenlidir.
Tpleri tayan kiilerin gvenlik ayakkabs, eldiveni ve gzl takmalar tavsiye
edilir.14
Not: Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Tanmas Hakknda Ynetmelikte basnl
gazlar tehlikeli madde olarak tanmlanmtr. Bu nedenle gaz tplerinin tamacln
14

Trk Standartlar Enstits, Gaz Tpleri-Emniyetli Tama ve Kullanma, 2003.

13

yapan iyerlerinin bu ynetmelikte belirlenen zel hususlar da dikkate almas

gerekir.
3.3 Tplerin Depolanmas
Basnl gaz tpleriyle almalarn yapld iyerlerinde yer alan en tehlikeli
blmlerin banda tp depo sahalar gelmektedir. Bu nedenle bu alanlardaki
muhtemel risklerin bilinip bu risklere kar gerekli i sal ve gvenlii
tedbirlerinin alnmas gereklidir.
Bu kapsamda, gazlarn tehlikelilik zelliklerinin alanlarca bilinmesi byk nem
tamaktadr. Aadaki tabloda yanc, yakc, andrc, toksik ve kendiliinden
tutuabilen (pirofirik) gazlarn tehlikelilik zelliklerine gre gruplandrlmas
verilmitir.
Tablo 3. Basnl Gazlarn Tehlikelilik zelliklerine Gre Gruplandrlmas
1.Grup
* Yanc
olmayan
* Korozif
olmayan
* Az toksik
Yakc
Argon,
Karbondioksit,
helyum, azot,
oksijen

2.Grup
* Yanc
* Korozif
olmayan
* Az
toksik

3.Grup

4.Grup

* Yanc
* Korozif
* Toksik

Asetilen,
hidrojen,
propan,
btan

Amin,
merkaptan ve
halojenli
hidrokarbonlar
ieren zel
gaz
karmlar

* Toksik
ve/veya Korozif
* Yanc
olmayan
* Yakc

Hidrojen klorr,
flor ve florrler,
asit gazlar

5.Grup

6.Grup

*
Kendiliinden
tutuan
(Pirofirik)

* ok
toksik

Silan

Arsin,
fosfin,
azot
oksitler

Tablo 3e gre birlikte depolanabilen ve depolanamayan gazlar u ekilde

sralanabilir:
-

Grup 1 ve grup 4 birlikte depolanabilir.

Grup 2 ve grup 3 birlikte depolanabilir.

Grup 5 hibir grupla birlikte depolanamaz.

Grup 6 hibir grupla birlikte depolanamaz.

Grup 1 ve grup 2 birlikte depolanamaz.

14

Grup 3 ve grup 4 birlikte depolanamaz.

Grup 2 ve grup 4 birlikte depolanamaz.

Yan yana depolanamayan gruba ait tplerin arasna asal gaz yerletirerek emniyet
mesafesini salamak gerekir. Gruplarn yanmaz duvarlarla, dolu ve bo tplerin
zlebilen zincir yardmyla ayrlmas ve emniyet mesafesi yerine araya yanmaz
duvar konularak dolu ve bo tplerin ayr depolanmas gerekir. Aada belirtilmi
olan hususlar, basnl veya svlatrlm gaz tplerinin emniyetli bir ekilde
depolanmalar iin geerlidir. Ancak tplerin iindeki gazlarn koroziflik,
zehirleyicilik, yanclk, parlayclk veya radyoaktiflik gibi zelliklere sahip olmalar
durumunda ilave tedbirler de gerekebilir.
Basnl gaz tpleri sadece bu ama iin yaplm, ok iyi havalandrlan ve tercihen
zeri ak mahallerde depolanmaldr. Tplerin gvenli depolanmasnda genel olarak
aadaki hususlar dikkate alnmaldr.
-

Depolanan tpler devrilmeyecek veya yuvarlanmayacak ekilde emniyete

alnmaldr. Tpler her zaman dikey olarak tutulmal, mmknse valflere
kapak taklmal, tp kapaklar ise her zaman takl bulunmaldr.

Bo tplerle dolu tpler her zaman birbirinden ayr depolanmal, dolu tplerin
kullanlmasna nce gelenlerden balanmaldr.

Grup 1 ve 4'e dahil tpler iyi havalandrlan alanlarda depolanmaldrlar.

Hava giri ve kn alttan ve stten olacak ekilde, doal veya mekanik
yoldan salamak gereklidir.

Grup 2 ve 3'e dahil tplerin depoland alanlarda elektrik tesisat, cihazlar

vb. onayl ex-proof (patlamaya kar korumal) malzemeden olumal ve iyi
havalandrma

artlar

salanm

olmaldr.

Ak

hava

artlarnda

depolanmalar durumunda ise s yayan kaynaklardan ve direkt gne

ndan korunmu ekilde zeri kapatlm alanda depolanmaldr.
-

Grup 5 ve 6daki tpler mutlaka ak havada, yerleim yerlerinden, s yayan

kaynaklardan ve yanc maddelerden uzak alanlarda, direkt gne ndan
korunmu vaziyette depolanmaldr.

15

Oksijen veya yanmay destekleyen dier gazlarn tpleri, yanc gaz

tplerinden en az 6 m. uzakta veya atee dayankl bir duvar ile bu tplerden
ayrlm olarak depolanmaldr.

Yanc ve parlayc gaz tpleri, dier yanc maddelerden ayr olarak

depolanmaldr.

Depo alan iindeki tpleri gruplara ayrdktan sonra her grubun zellii
tabelalar aslarak belirlenmelidir.

Gerekli yerlere uyar iaretleri ve posterler aslarak kullanclara bilgi

verilmelidir.

Btn tpler, i basncn artmasna neden olacak s yayan kaynaklardan uzak

alanda depolanmaldr. Tpler yaklak 55 C zerinde scakla maruz
kalmamal ve direkt gne altnda depolanmamaldr. Gnete braklan
tplerin i scakl istenmeyen deerlere ykselebilir ve ayrca tpn
zerindeki etiketlerin ve iaretlerin solmasna neden olabilir.

Tp depo alannn iinde veya evresinde yanc maddeler istiflenmemeli,

mahallerde ate, ark veya herhangi bir s kayna bulunmamaldr. Tp depo
mahalleri iinde veya yaknnda plak ate yaratlmasna ve sigara iilmesine
engel olunmaldr.

Tplerin depoland alann zemini toprak olmamal, eim, ukur, atlak vb.
bulunmamaldr.

Tp depo mahalleri temiz ve dzenli tutulmal, yetkisiz kiilerin buralara

girmelerine engel olunmaldr. Buralarda tp depolandn belirten iaretler
grnr ekilde aslmaldr.

Tp depo alannda alan kiiler mutlaka elik burunlu emniyet ayakkabs

ve i eldiveni giymelidirler.

Tplere ulama kolayl salamak asndan, depo alannda yry yollar

iin yer braklmaldr.

Ak alanda depolanan tplerin, alan dna devrilmelerini nlemek iin etraf

emniyet iti ile evrilmelidir. Ayrca bu tpler, paslanmaya ve ar hava
artlarna (gne, kar, frtna vs.) kar korunmal, korozyona neden olacak
ortam ve ekillerde tutulmamaldr.

16

Tp depo alannda yangna kar acil mdahale iin yangn sndrcler

(karbondioksit veya kuru kimyasal ierikli) bulunmaldr. Yangn durumunda
tp soutma ileminde kullanmak amacyla ise tp depo alanna ulaabilecek
mesafede hidrant veya basnl bol su kayna bulunmaldr.

Depolanan tplerin genel durumlar ve tplerden kaak olup olmad sk sk

ve sistemli olarak kontrol edilmelidir. Yanc veya zehirleyici gaz tplerinin
bulunduu mahallere girerken havada bu gazlardan bulunup bulunmad bu
i iin uygun cihazlar kullanlarak tespit edilmelidir.

Mmkn olduunca az miktarda yanc veya zehirleyici gaz tp stokta

tutulmaldr. 15

3.4 Basnl Gaz Tpleriyle almada Dikkat Edilecek Dier Hususlar

yerinde tplerle ilgili almalarda alanlara bu i ekipmanlar ve kullanmlarna
ilikin yeterli bilgi ve uygun olmas halinde yazl talimat verilmelidir. Bu talimatlar,
retici tarafndan ekipmanla birlikte verilen kullanm klavuzu dikkate alnarak
hazrlanabilir. Bu bilgiler ve yazl talimatlar en az; gaz tplerinin kullanm koullar,
tplerde ngrlen anormal durumlar, tpn nceki kullanm deneyiminden elde
edilen sonular ile ilgili bilgileri iermelidir.

15

US Mhendislik, Gaz Tpleri Klavuzu, www.us.com.tr.

17

ekil 6. Kullanma Talimat rnei 16

alanlar, kendileri kullanmasalar bile alma alannda veya iyerinde bulunan
basnl gaz tplerinin kendilerini etkileyebilecek tehlikelerinden ve i ekipman
zerinde yaplacak deiikliklerden kaynaklanabilecek tehlikelerden haberdar
edilmelidir. Bu bilgiler ve yazl talimatlar, iilerin anlayabilecei ekilde olmaldr.
Talimatlarn alanlarn kolaylkla grebilecei yerlere aslmas faydal olacaktr.
nceki blmlerde tplerin iyerine kabulnde, tanmasnda ve depolanmasnda
dikkat edilmesi gereken hususlara yer verilmiti. Sz konusu hususlar ile iyerinde
verilen talimatlara ek olarak basnl gaz tpleriyle almalarda aadaki temel
hususlara dikkat edilmesi gerekir.
-

Basnl gaz tplerini sadece bu konuda tecrbeli ve eitimli kiiler

kullanmaldr.

Dolumu yapan firma tarafndan tp zerine konulan ve iindeki gaz tantan

etiketler kesinlikle kopartlmamaldr.

16

Kullanmdan nce tpteki gazn ierii bilinmelidir.

www.isguvenligilevhalari.info

18

Tpler kesinlikle tekerlek olarak, destek amac ile veya iindeki gaz
kullanmaktan baka bir ama iin kullanlmamaldr.

Tpler mekanik oklara ve darbelere maruz braklmamaldr.

Tpleri kullanma almadan nce acil bir durumda ne yaplaca nceden

bilinmeli ve planlanmaldr.

lk yardm, yangn sndrme, soutma veya acil ykama iin yeterli miktarda
su bulundurulmaldr.

Basnl gaz tpleri ile almalar gazlarn zelliklerine ve basnlarna uygun

kiisel koruyucu donanmlarla (i eldiveni, gzlk, yz siperi, yz tamamen
rten maske, i elbisesi, koruyucu ayakkab vb.) yaplmaldr. zellikle
zehirleyici gazlar ile allan yerlerin yaknnda mutlaka bir solunum cihaz
bulunmaldr.

Gazn kullanm ile ilgili herhangi bir tereddt durumunda mutlaka gaz veren
firmaya bavurulmaldr.

Tpler kullanm yerinde dik olarak ve salam bir ekilde sabitlendikten sonra
kapaklar kartlmaldr.

Tp, kullanm yerine balanm olsa dahi gaz kullanlmad zamanlarda

valfi kapatlmaldr.

Tp boalp kullanm yerinde skldkten sonra valf ve tp kapaklar derhal

taklmaldr.

Oksijen veya yanmay destekleyen baka gaz tplerinin valflerine kesinlikle

ya, gres veya baka yanc madde dememelidir.

Tp valflerinin k azlar zerinde bata ya ve su olmak zere hibir

kirlilik bulunmamal, azlar devaml temiz tutulmaldr.

Tp

valfleri

veya

emniyet

tertibatlar

zerinde

kesinlikle

tamir

yaplmamaldr. Hasar durumunda derhal gaz veren firmaya haber

verilmelidir.
-

Gaz, tp basncndan daha dk basnlarda kullanlacak ise tpe mutlaka

uygun bir reglatr balanmaldr.

Tp kullanm sistemine balamadan nce sistemden herhangi bir nedenle

tpe geri ak engelleyecek tedbirler alnmaldr (ek valf, alev tutucu vb.).

19

Tp balamadan nce btn gaz sisteminin zellikle alma basnc ve

malzeme uygunluu bata olmak zere her bakmdan kullanlacak gaz ile
uyumlu olup olmad kontrol edilmelidir.

Elektrik sisteminin kullanlan gazlarn zellikleri ile uyumlu olmas gereklidir

(Alev szdrmazlk vb.)

Tp basncn ykseltmek iin direkt alev veya elektrikli stma kesinlikle

kullanlmamal

ve

tpler

55Cnin

zerinde

scaklklara

maruz

braklmamaldr.
-

Tpler doldurulmaya allmamal, bir tpten dierine kesinlikle gaz

aktarmas yaplmamaldr.

Likit gaz ihtiva eden tpler, likit ekiini hzlandrmak iin kesinlikle
basnlandrlmamaldr. Hzl likit ekii ihtiyac doduu zaman gaz veren
firma ile temasa geilmelidir.

Tpler, valfler ve dier gaz ekipmanlarnn kontrol ve testleri periyodik

olarak yaplmaldr.

Gaz kaak kontrolleri sabunlu su kullanarak yaplmaldr. (US Mhendislik,

www.us.com.tr)

3.5 Tplerin Bakm ve Kontrol

Aadaki standartlar ve bu standartlarn yerini ald eski standartlar kapsamnda
retilen basnl gaz tplerinin periyodik muayene, deney, bakm ve tamiri
zorunludur.
a) TS EN 13322-1 Tanabilir Gaz Tpleri - Tekrar Doldurulabilir Kaynakl elik
Gaz Tpleri - Tasarm ve malat Blm 1: Karbonlu elikler,
b) TS EN 13322-2 Tanabilir Gaz Tpleri - Tekrar Doldurulabilir Kaynakl elik
Gaz Tpleri - Tasarm ve malat Blm 2: Paslanmaz elikler,
c) TS EN 1964-1 Tpler-Tanabilir - Su Kapasitesi 0,5 Litreden 150 Litreye Kadar Tekrar Doldurulabilir - Dikisiz elik Gaz Tplerinin Tasarm ve Yapm zellikleri
- Blm 1: Rm Deeri 1100 MPa'dan Kk Dikisiz elikten Yaplm Tpler
) TS EN 1964-2 Tpler - Tanabilir-Su Kapasitesi 0,5 Litreden 150 Litreye Kadar Tekrar Doldurulabilir - Dikisiz elik Gaz Tplerinin Tasarm ve Yapm zellikleri
- Blm 2: Rm Deeri 1100 MPa ve zeri Dikisiz, elikten Yaplm Tpler,
20

d) TS EN 1964-3 Tpler-Tanabilir - Su Kapasitesi 0,5 Litreden 150 Litreye Kadar Tekrar Doldurulabilir - Dikisiz elik Gaz Tplerinin Tasarm ve Yapm zellikleri
- Blm 3: Rm Deeri 1100 MPa'dan Kk Dikisiz Paslanmaz elikten Yaplm
Tpler,
e) TS EN 1800 Tanabilir gaz tpleri - Asetilen tpleri - Temel gerekler, tarifler ve
tip deneyleri,
f) TS EN 1975 Tanabilir gaz tpleri - Yeniden doldurulabilir - Dikisiz Alminyum ve alminyum alaml - Su kapasitesi 0,5 litreden 150 litreye kadar Tasarm ve imalat zellikleri17.
Ekipmanlarnn Kullanmnda Salk ve Gvenlii artlar Ynetmeliinde,
-

Tanabilir gaz tplerinin (dikili, dikisiz) kontrollerinin TS EN 1802, TS

EN 1803, TS EN 1968, TS EN 13322, TS EN 14876, TS EN ISO 9809 ve TS
EN ISO 16148 standartlarnda belirtilen kriterlere uygun olarak ve bu
standartlarda sre belirtilmemise 3 ylda bir yaplaca,

Tanabilir asetilen tplerinin, TS EN 12863 standardnda belirtilen kriterlere

uygun olarak yaplaca,

Kullanmdaki LPG tplerinin ise TS EN 1440:2008+A1:2012, TS EN 14767,

TS EN 14795, TS EN 14914 standartlarnda belirtilen kriterlere uygun olarak
ve bu standartlarda sre belirtilmemise ylda bir yaplaca,

hususlar belirtilmitir.
Yukardaki standartlarn birounda muayene ve deneylerin sadece, tplerin devaml
olarak emniyetle kullanlmas iin hazrlanmasn salayacak yetkili personel
tarafndan uygulanmas gerektii belirtilmi olup yetkili personel Gazlarla kullanm
iin malzemeleri deerlendiren ve uygunluunu onaylayan ve gerekli herhangi bir
zel kullanm durumunu tarif eden gerekli teknik bilgi, deneyim ve uzmanla sahip
bir kimsedir. eklinde tanmlanmaktadr. Ayrca byle bir personelin, uygun teknik
alanda vasfl olmas gerektii de belirtilmitir.

17

Sanayi ve Ticaret Bakanl (2011), Basnl Gaz Tplerinin Periyodik Muayene, Deney, Bakm ve
Tamiri Yeterlilik Belgesi Verilmesine likin Tebli, (2011, 19 Nisan), TC Resmi Gazete, 27910)

21

Bu kapsamda, iyerine tplerin deney ve muayenelerini yapacak yetkili personel

olmamas durumunda dolum firmalarndan gelen tplerden periyodik kontrol
yaplmam olanlar kabul edilmemeli ve iyerinde bulunan tplerden periyodik
kontrol sreleri gemi olanlar veya periyodik kontrol vakti gelmi olanlar iin sz
konusu kontrolleri yapmaya yetkili kiiler ile irtibata geilmelidir.
Basnl gaz tpleri ile alanlar her kullanmdan nce ve gnlk olarak tpleri,
borular, vanalar, koruyucu balklar ve gvdeyi ierecek ekilde bir btn olarak
anm, sznt, atlak vb. alardan kontrol etmelidir. Basnl gaz tplerinin
vanalarnn ve gvenlik ekipmanlarnn bakm bu ite uzman kiiler tarafndan
yaplmaldr. Sznt olduu tespit edilen reglatr, vana veya dier ekipmanlarn
kullanlmamasna dikkat edilmelidir.
retici firmadan iyerine gelen tpler, uzman kiilerce ncelikle gzle muayene
edilmelidir. Bu muayene sonucunda, tpn yzeyinde ezikler ve kalc iaretlerin
korozyona urad tespit edilirse, tpte belirgin olmayan bir etiket grlrse
(arl, test tarihi vb.) ve tpn iinde bulunan gaz ile d yzeyinin renginin
uyumsuz olduunu kanaatine varlrsa, tpler gaz dolumu yapan firmadan teslim
alnmamaldr.
Bunlara ek olarak, iyerlerinde basnl gaz tpleri ile gvenli alma iin kontrol
listeleri hazrlanabilir. Aadaki tabloda basnl gaz tpleri iin hazrlanm bir
kontrol listesi rnei bulunmaktadr. Bu kontrol listelerinden faydalanrken kontrol
yapan kiinin ad - nvan ve iletiim bilgileri ile kontrol tarihinin de not edilmesi
faydal olacaktr.18

18

Office of Engineering Safety, Compressed Gas Cylinders, www.oes.tamu.edu.

22

Tablo 4. Basnl Gaz Tpleri in Kontrol Listesi rnei

Deerlendirilecek Hususlar
Tplerin vana koruyucular takl m?
Tplerde ierikleri ile ilgili etiketler var
m?
Tpler harici s kaynaklarndan (alev
tepmesi, radyan s, elektrik arklar,
yksek scaklk vb.) korunacak ekilde
depolanyor mu?
Tplerin depoland veya muhafaza
edildii yerler gei yollar zerinde
mi?
Tplerin depoland veya muhafaza
edildii yerlerde tplerin dme
tehlikesi var m?
Tplerin depoland veya muhafaza
edildii yerlere yetkili olmayan kiilerin
girme ihtimali var m?
Tplerin tanmasnda yuvarlanma,
dme ve devrilme tehlikesine kar
nlemler alnyor mu?
Svlatrlm yakt gaz ieren tplerin
depolanmasnda ve tanmasnda
gvenli tahliye aralarnn dorudan
buhar boluu ile temas halinde
olmasna dikkat ediliyor mu?
Vana koruyucular tpler
kullanlmazken veya kullanlmak iin
balandklar her durumda takl oluyor
mu?
Tpler boken veya her i bitiminde
tanmadan nce vanalar kapatlyor
mu?
Tpler, anmaya, genel bozulmaya,
atlaklara veya iade etmeye neden
olacak benzeri uygunsuzluklara kar
kontrol ediliyor mu?

Evet

Hayr

Yorumlar

nlemler

Bu rnekte belirtilen deerlendirilecek hususlar ok genel konulardan seilmi

olduu grnmektedir. yerinin ve alanlarn ihtiyalarna ve kontrol yapacak
alanlarn bilgi dzeyine gre bu tablonun detaylandrlarak kapsamnn
geniletilmesi mmkndr.

23

3.6 Basnl Gaz Tpleriyle almalarda Dikkat Edilmesi Gereken zel

Hususlar
nceki blmlerde basnl gaz tpleri ile almalarda dikkat edilmesi gereken
genel hususlara yer verilmitir. Bu blmde ise iyerinde kullanlan gazlarn
kimyasal zelliklerine gre, tp eklentilerinde ve olaand durumlarda alnmas
gerekli zel nlemlere yer verilmitir.
3.6.1 Gazlarn Kimyasal zelliklerine Gre Alnmas Gerekli zel
nlemler
3.6.1.1 Andrc Gazlar
- Tp vanalar anmadndan emin olmak amacyla dzenli olarak kontrol
edilmelidir. Tpte veya vanalarnda bir anma tespit edilmesi durumunda
tedariki firmaya haber verilmeli, onlarn talimatlar dorultusunda gerekli
ilemler yaplmaldr.
- alann vana yavaa aldnda gaz aknn hemen balamad
durumlarda vanada bir tkanklk olabileceini bilmesi gerekir. 19
3.6.1.2 Parlayc (Yanc) Gazlar
- Parlayc gaz tplerinin dolu ve bolar, oksitleyici gazlardan belirli bir
mesafeyle veya beton bir duvarla ayrlmaldr.
- Ak elektrik balantlarnn, s kaynaklarnn veya herhangi bir ate
kaynann yaknnda bulundurulmamaldr.
- Havalandrlm,

yangna

dayankl

malzemeyle

evrili

yerlerde

depolanmas nerilir. Bunun mmkn olmad durumlarda tpler iyi

havalandrlm yerlerde depolanmaldr.
- lemler iin gerekli miktardan fazla parlayc gaz alma ortamnda
bulundurulmamaldr.
- Herhangi bir bozukluk veya sznt durumunda ani gaz kn engellemek
iin tpler zerinde ak snrlayc veya salnm nleyici ekipmanlarn
kullanlmas nerilir.
19

Division of Research Safety, Compressed Gas Cylinder Safety, Management and Disposal, s.5-6.
www.drs.illinois.edu.

24

- Parlayc gazn saf olarak kullanld durumlarda kabul edilmez riskler

meydana gelebilir. Bu durumda parlayc gazn parlaycln azaltmak
iin inert gaz ile kullanmak gerekebilir (r: %99 argonun iine %1
hidrojen eklinde.). (Division of Research Safety, s.4-5.)
3.6.1.3 Oksitleyici (Yakc) Gazlar
- Bu gazlarn, ya veya gresle temas nlenmelidir. Tp zerindeki
reglatrler ve boru sistemindeki yalar ve indirgen maddeler zellikle
temizlenmelidir.

nk

basnl oksitleyicilerin ya

veya

gresle

etkilemesi patlamalara neden olabilir.

- Oksitleyici gaz tplerinin dolu ve bolar, parlayc gazlardan belirli bir
mesafeyle veya beton bir duvarla ayrlmaldr.
- Oksitleyici gazlar parlayc zclerini, yanc maddelerin veya ak
elektrik

sistemlerinin,

ve

alev

kaynaklarnn

yaknnda

depolanmamaldr. (Division of Research Safety, s.5.)

3.6.1.4 Zehirli Gazlar

- Bu gazlarn, havalandrlm kapal yerlerde depolanmas nerilir.
- Bu gazlarla allan yerlerde gaz dedektrleri bulunmaldr.
- lemler iin gerekli miktardan fazla zehirleyici gaz alma ortamnda
bulundurulmamaldr.
- Tpler zerinde ak snrlayclar bulunmaldr.
- Basn drc ekipmanlarn gaz dorudan k sistemine verdiinden
emin olunmaldr. (Division of Research Safety, s.5.)
3.6.2 Tp Eklentilerinde Alnmas Gerekli zel nlemler
3.6.2.1 Reglatrler
- Reglatrlerle almalarda hassas aygtlarn yay, diyafram ve vana gibi
nemli paralarna zarar vermemek iin dikkatli olunmaldr.

25

- Reglatrlerin zerinde standart numaralarnn ve alabilecekleri uygun

basnlarn belirtilmi olmas ve almalar srasnda bu bilgilerin dikkate
alnmas gerekir.
- Reglatr

kullanm

dyken

basn

ayarlama

aparat

tamamen

karlmaldr.
- Tpler,

vanalar

daima

ulalabilir

durumda

olacak

ekilde

konumlandrlmaldr.
- Ana vana, tp ile alma yaplmad tm durumlarda kapal tutulmaldr.
Bylece basnl tpn anmas, deforme olmas, iinin nemlenmesi
engellenerek gvenli almas salanr. 20
3.6.2.2 alomalar
- Her kullanmdan nce alomalar kontrol edilmeli, ularnn ak
olunduundan emin olunmal ve btn vanalarda ve dier balantlarnda
sznt testi yaplmaldr.
- alomalarda sdan dolay oluan hasarlarn ekipmanda szntya sebep
olmas durumunda ekipman derhal deitirilmelidir.
- almak iin daima uygun nozul (k delii) boyutu seilmelidir.
- Gaz kontrol vanasnn arzalanmas, mikser, kesici ban veya kesici tpn
bozulmas, vb. durumlarda alomalar deitirilmelidir.
- Para deiimlerinde doru malzemeler kullanlmaldr.
- Kullanlan alomalarn periyodik testleri yaplmal, kontrolden gemeyen
alomalar kullanlmamaldr.
- alomalarn hortum balantlarnda sznt ve gaz kaa olmamasna
dikkat edilmeli, hortumlarn delik ve yrtk ksmlar tamir edilmelidir.
Kaaklar nlemek amacyla hortumlar kelepe ile balanmaldr.
(Consultnet Limited, s.16)

20

Consultnet Limited, Safe Use Of Gas Cylinders, http://consultnet.ie/Compressed%20Gas%20Safety.ppt,

s.12.

26

3.6.2.3 Alev Tutucular

- Hem oksijen hem de yanc gaz reglatrlerinde alev tutucular
bulundurulmaldr.
- Alev tutucular, dmeleri veya hasar grmeleri durumunda derhal
yenisiyle deitirilmelidir.
- Alev tutucular sadece tasarmlarna uygun gazlar ile altrlmaldr.
- Alev tutucularn tasarmlarna uygun basnta kullanlmasna dikkat
edilmelidir. (Consultnet Limited, s.13)

3.6.2.4 Hortumlar
- htiyac karlayabilecek uzunlukta hortumlar kullanlmaldr.
- Hortumlar makaraya veya tpe sarlyken alma yaplmamaldr.
- Hortumlar, kullanmadan nce, atlak, sznt ve rmeye kar kontrol
edilmelidir.
- Hortumlarn uyumluluk testi ve onarm, sadece bu konuda eitim alm
kiilerce yaplmaldr.
- Hortumlar uygun artlarda muhafaza edilmelidir.
- alomalar kullanlmadan nce hortumlar iyice temizlenmelidir.
- Hortumlar yanc hidrokarbon ieriinden, ambalaj (sarg) bantlar ile
sarlmalar uygun deildir.
- Patlama tehlikesine kar bakr borular ve asetilen hortumlar beraber
kullanlmamaldr.
- Hortumlar, s, ya (gres ya gibi) ve fiziksel hasarlara kar korunmaldr.
(Consultnet Limited, s.14)
- Hortumlarn kullanmnda Tablo 2de belirtilen renk kodlarna dikkat
edilmelidir.
3.6.2.5 Boru Tesisat
- Datm borular ve klar, ierdii gazn cinsine gre etiketlenmelidir.
- Boru sistemleri, atlak ve szntlara kar dzenli olarak kontrol
edilmelidir.

27

- zellikle montaj aamasnda, boru tesisatnda oluabilecek olas

szntlara kar dikkatli olunmaldr. (Consultnet Limited, s.15)
3.6.3 Olaand Durumlarda Alnmas Gerekli zel nlemler
3.6.3.1 Sznt Durumu
Basnl gaz tplerinden sznt olmas durumunda;
- Gaz tpndeki szntnn patlamaya neden olabileceini unutulmamal ve
ate kaynaklar ortamdan uzaklatrlmaldr.
- Sznt blgesinde bulunanlar bu konuda bilgilendirilmelidir.
- alma alannda almaya devam etmek

iin ortam tamamen

havalandrlmaldr.
- Vana ar sklmadan kapatlmaldr.
- Tp havalandrmas iyi, gvenli bir yere dik olarak yerletirilmeli ve
Hasarl veya Kullanm D eklinde iaretlenmelidir.
- Durum retici firmaya bildirilmelidir. (Consultnet Limited, s.23-24)
3.6.3.2 Tpn Hasar Grmesi Durumu
Tpn dt veya fiziksel olarak hasar grd durumlarda,
- ncelikle sznt asndan kontrol yaplmal ve sznt durumunda
yaplmas gerekenler uygulanmaldr.
- Asetilen gaz tpleri s problemi olmayan bir yerde bulunuyorsa, bu
tplerin yeri deitirilmemelidir.
- Ar s ve fiziksel darbeye maruz kalm tpler iaretlenmeli ve durum
retici firmaya bildirilmelidir. (Consultnet Limited, s.24)
3.6.3.3 Yangn Durumu
- Yangn ekibi arlmaldr.
- Mmknse gvenli bir alandan tpe su ile soutma uygulayarak deneyimli
bir acil durum personelinin gelmesi beklenmelidir. Tp soutulurken
basnl su kullanlmamaldr.

28

- Yangna maruz kalmam tpler yangn alanndan uzaklatrlmal ve

gvenlik iin vanalar kapal tutulmaldr.
- retici firmaya haber verilmelidir.
- Gaz tpnn ieriinin bilinmedii durumlarda, gazn asetilen olduunu
varsaylmaldr. (Consultnet Limited, s.26)
- Yukardaki hususlara ek olarak, yangn durumunda itfaiye arlmasn
gerektirecek koullarda itfaiye ekibi iyerinde bulunan ve yangna
sebebiyet

veren

basnl

gaz

tpleri

ve

ierikleri

hakknda

bilgilendirilmelidir.

3.6.3.4 Alev Tepmesi Durumu

- ncelikle aloma ve oksijen vanas daha sonra da btn vanalar
kapatlmaldr.
- Isl reaksiyon asndan tpn scakln kontrol edilmelidir.
- alomann ar snp snmadna baklmal ve k deliinin hasar
grp grmediini kontrol edilmelidir.
- Sistemi havalandrmak iin ncelikle aloma ve oksijen vanas almaldr.
- Basn, reglatr ile kontrol altnda tutulmaldr.
- Sistem tekrar altrmadan nce tm balantlar tamamen kontrol
edilmelidir. (Consultnet Limited, s.25)

29

SONULAR VE DEERLENDRME
Bu almada, sanayide pek ok i kolunda ska kullanlan ve tehlikeli i ekipmanlar
olarak tanmlanabilen basnl gaz tplerinin iyerlerinde gvenli kullanlmasnda
dikkat edilmesi gerekli hususlar ele alnmtr. Bu kapsamda, Kaynakada
grld zere farkl lkelerin i sal ve gvenlii ile ilgili kurumlarnn
yaynlarndan, bu alanda uzman kiilerin makalelerinden ve konuyla ilgili
mevzuatmzdaki hususlardan yararlanlmtr. Basnl gaz tpleri ile ilgili
mevzuatmz (balca ynetmelikler, tebliler ve standartlar) Ekte liste halinde
verilmitir.
Basnl gaz tpleri kaynakl i kazalarnn sebeplerine bakldnda birounun
yetersiz bilgiden kaynakland grlmektedir. Bu alma ile basnl gaz tplerinin
iyerlerinde kullanlmas srecinin her aamasnda salk ve gvenlik artlarnn
salanmas gerektii vurgulanmtr.
almann Genel Bilgiler ve Tanmlar Blmnde basnl gaz tpleri hakknda
genel bilgilere ve tanmlara yer verilmitir. Sanayide ska kullanlan gazlarn faz
durumuna ve kimyasal zelliklerine gre snflandrlmalar belirtilmi olup en sk
kullanlan gazlarn zellikleri hakknda bilgi verilmitir. Buna ek olarak basnl gaz
tpleri ile birlikte kullanlan alomalar, reglatrler, vanalar, hortumlar, boru
tesisatlar hakknda genel tanmlamalara deinilmitir.
Basnl Gaz Tplerinin Gvenli Kullanm Blmnde ise daha kapsaml olan ve
ett almasnn konusunu oluturan gvenli alma hususlar derlenmitir. yerine
gelen tpn teslim alnmasnda, tanmasnda, depolanmasnda, bakmnda ve
kontrolnde dikkat edilmesi gerekli hususlar genel hatlaryla ayrntl bir ekilde
aklanmtr. Genel hususlarn ardndan iletmelerde kullanlan gazlarn kimyasal
zelliklerine gre alnmas gerekli zel gvenlik tedbirlerine deinilmitir. En son
olarak da tp eklentileriyle almalarda dikkat edilmesi gerekli zel hususlara ve
sznt, yangn ve alev tepmesi gibi olaand durumlarda alnmas gerekli tedbirlere
yer verilmitir.

30

Sonu olarak, bu alma ile basnl gaz tpleri ile gvenli almann ne denli
nemli olduu bir kez daha ortaya karlmtr. Basnl gaz tplerinin gvenli
kullanmna ilikin hususlarn bilinmesinin bu ekipmanlardan kaynaklanacak i
kazalar riskini byk lde azaltaca anlalmaktadr.
zetle, basnl gaz tpleriyle almalarda meydana gelmesi muhtemel kazalarn ve
bunlarn ar sonularnn minimize edilebilmesi iin alanlar ile iverenlerin bu
almada derlenen gvenli kullanm artlarna ehemmiyetle uymalar ve bu artlarn
srekliliini salamalar gerekmektedir.

31

KAYNAKLAR
1. Health and Safety Executive, Safe Use of Gas Cylinders, 2004.
2. Scott Specialty Gases, Design and Safety Handbook, 2006.
3. Trk Standartlar Enstits, Yerleri - Basnl Kaplarn Dolumunu Yapan
yerlerine Hizmet Yeri Yeterlilik Belgesi Verilmesine Esas Kriter, 2008.
4. UCLA, Compressed Gas Cylinder Storage and Handling.
5. BOC, Guidelines for Gas Cylinder Safety, Australian Edition, 2008.
6. The Linde Group, Reglatrler, http://www.lindegazmarket.com.
7. Mates Malzeme Ekipman, http://www.mates-e.com/bilgi-saloma.php
8. American Welding Society, Safety and Health Fact Sheet No:28 Oxyfuel Safety:
Check Valves and Flashback Arrestors,2005.
9. Trk Standartlar Enstits, TS EN 559 Gaz Kaynak Donanmlar-Kaynak Yapma,
Kesme ve Benzeri ler in Lastik Hortumlar, 2008.
10. Byrd, R.C., 2010, Compressed Gas Cylinders,
http://www.hsc.wvu.edu/safety/Laboratory-Safety/Compressed-Gas-Cylinders .aspx

11. AIGA,

Vertical

Cylinder

Handling

and

Transportation,

http://www.asiaiga.org/docs/AIGA%20038_06%20Vertical%20cylinder%20han
dling%20and%20transportation_reformated%20Jan%2012.pdf
12. Nair, R.R. (2012), Safe Handling of Compressed Gases Industrial Safety Review,
15/04/2013,

http://www.ind-safety.com/editorial/2012/03_march_12/IS1203_client-

techedge_04.html

13. Trk Standartlar Enstits, Gaz Tpleri-Emniyetli Tama ve Kullanma, 2003.

14. US Mhendislik, Gaz Tpleri Klavuzu, www.us.com.tr
15. www.isguvenligilevhalari.info
16. Sanayi ve Ticaret Bakanl (2011), Basnl Gaz Tplerinin Periyodik
Muayene, Deney, Bakm ve Tamiri Yeterlilik Belgesi Verilmesine likin
Tebli, (2011, 19 Nisan), TC Resmi Gazete, 27910).
17. Office of Engineering Safety, Compressed Gas Cylinders, www.oes.tamu.edu
18. Division of Research Safety, Compressed Gas Cylinder Safety, Management and
Disposal, www.drs.illinois.edu
19. Consultnet Limited, Safe Use Of Gas Cylinders,
http://consultnet.ie/Compressed%20Gas%20Safety.ppt

32

EK
BASINLI GAZ TPLER LE LGL MEVZUAT
1. Ynetmelikler
-

Basnl Kaplar ve Bu Kaplarn Muayene Yntemlerinin Ortak

Hkmlerine Dair Ynetmelik (Yrrllk Tarihi: 10/11/2001)

Basit Basnl Kaplar Ynetmelii (Yrrllk Tarihi: 30/12/2006)

Dikisiz, Alamsz Alminyum Ve Alminyum Alaml Basnl Gaz

Tplerine Dair Ynetmelik (Yrrllk Tarihi: 01/07/2003)

Dikisiz, elikten Mamul Basnl Gaz Tplerine Dair Ynetmelik

(Yrrllk Tarihi: 25/01/2001)

Svlatrlm Petrol Gazlar (LPG) Piyasas Eitim Ynetmelii

(Yrrllk Tarihi: 25/03/2006)

Svlatrlm Petrol Gazlar (LPG) Piyasas Lisans Ynetmelii

(Yrrllk Tarihi: 16/09/2005)

Svlatrlm Petrol Gazlar (LPG) Piyasasnda Uygulanacak Teknik

Dzenlemeler Hakknda Ynetmelik (Yrrllk Tarihi: 05/06/2007)

Ekipmanlarnn Kullanmnda Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii

(Yrrllk Tarihi: 25/04/2013)

2. Tebliler
-

Basit Basnl Kaplarla lgili Uyumlatrlm Ulusal Standartlara Dair

Tebli (Yrrllk Tarihi: 10/02/2006)

Mecburi Standard Teblii (Yrrllk Tarihi: 25/01/2011-mkerrer)

Basnl Gaz Tplerinin Periyodik Muayene, Deney, Bakm ve Tamiri

Yeterlilik Belgesi Verilmesine likin Tebli (Yrrllk Tarihi:
19/04/2011)

33

3. Standartlar
a. malata Ynelik Standartlar
- TS EN 13322-1 Tanabilir Gaz Tpleri - Tekrar Doldurulabilir Kaynakl
elik Gaz Tpleri - Tasarm ve malat Blm 1: Karbonlu elikler
- TS EN 13322-2 Tanabilir Gaz Tpleri - Tekrar Doldurulabilir Kaynakl
elik Gaz Tpleri - Tasarm ve malat Blm 2: Paslanmaz elikler
- TS EN 1964-1 Tpler-Tanabilir - Su Kapasitesi 0,5 Litreden 150
Litreye Kadar - Tekrar Doldurulabilir-Dikisiz elik Gaz Tplerinin
Tasarm ve Yapm zellikleri - Blm 1: Rm Deeri 1100 MPa'dan
Kk Dikisiz elikten Yaplm Tpler
- TS EN 1964-2 Tpler-Tanabilir - Su Kapasitesi 0,5 Litreden 150
Litreye Kadar - Tekrar Doldurulabilir - Dikisiz elik Gaz Tplerinin
Tasarm ve Yapm zellikleri-Blm 2: Rm Deeri 1100 MPa ve zeri
Dikisiz, elikten Yaplm Tpler
- TS EN 1964-3 Tpler-Tanabilir - Su Kapasitesi 0,5 Litreden 150
Litreye Kadar - Tekrar Doldurulabilir - Dikisiz elik Gaz Tplerinin
Tasarm ve Yapm zellikleri-Blm 3: Rm Deeri 1100 MPa'dan
Kk Dikisiz Paslanmaz elikten Yaplm Tpler
- TS EN 1975 Tanabilir gaz tpleri - Yeniden doldurulabilir - Dikisiz Alminyum ve alminyum alaml - Su kapasitesi 0,5 litreden 150
litreye kadar - Tasarm ve imalat zellikleri
- TS EN 1800 Tanabilir gaz tpleri - Asetilen tpleri - Temel gerekler,
tarifler ve tip deneyleri
- TS EN ISO 4126-2 Ar Basnca Kar Koruma in Emniyet Cihazlar Blm 2: Patlama Diskli Emniyet Cihazlar
- TS EN ISO 4126-6 Ar Basnca Kar Koruma in Emniyet Cihazlar Blm 6: Patlama Diskli Emniyet Cihazlarnn Uygulama Seim ve
Montajlar
- TS EN ISO 4126-7 Ar Basnca Kar Koruma in Emniyet Cihazlar Blm: 7 Mterek Veriler
- TS EN ISO 7225 Gaz Tpleri - Uyar Etiketleri

34

b. Periyodik Muayene, Deney ve Bakmlara likin Standartlar

- TS EN 1803 Tanabilir Gaz Tpleri - Dikili - Karbon eliinden Gaz
Tpleri in Periyodik Muayene ve Deneyler
- TS EN 1968 Tanabilir gaz tpleri - Dikisiz - elik Gaz Tpleri in
Periyodik Muayene ve Deneyler
- TS EN 1802 Gaz tpleri - Tanabilir - Dikisiz Alminyum Alaml
Gaz Tpleri in Periyodik Muayene ve Deneyler
- TS EN 12863 Tanabilir Gaz Tpleri - znm Asetilen Tplerinin
Periyodik Muayene ve Bakm
- TS EN ISO 11372 Tanabilir Gaz Tpleri - znm Asetilen Gaz
in Dolum artlar ve Muayeneleri
- TS EN 14876 Tanabilir Gaz Tpleri - Kaynakl elik Basn
Dramlarnn Periyodik Muayene ve Deneyleri
- TS EN ISO 9809-1 Gaz tpleri - Tekrar Doldurulabilir Dikisiz elik
Gaz Tpleri - Tasarm, Yapm ve Deneyler - Blm 1: ekme Dayanm
1100 Mpa Dan Kk Sertletirilmi ve Temperlenmi elik Tpler
- TS EN ISO 9809-2 Gaz Tpleri - Tekrar Doldurulabilir Dikisiz elik
Gaz Tpleri - Tasarm, Yapm ve Deneyler - Blm 2: ekme Dayanm
1100 Mpa Eit veya Daha Byk Sertletirilmi ve Temperlenmi elik
Tpler
- TS EN ISO 9809-3 Gaz Tpleri - Tekrar Doldurulabilir Dikisiz elik
Gaz Tpleri - Tasarm, Yapm ve Deneyler - Blm 3: Normalize
Edilmi elik Tpler
- TS EN ISO 16148 Gaz Tpleri-Yeniden Doldurulabilir Dikisiz elik
Gaz Tpleri - Periyodik Muayene in Akustik Emisyon Deneyi (at)
- TS EN 1440:2011+A1 LPG Ekipmanlar ve Aksesuarlar - Tanabilir
Yeniden Doldurulabilir LPG Tplerinin Periyodik Muayenesi
- TS EN 1919 Tanabilir gaz tpleri - Svlatrlm gazlar iin (asetilen
ve LPG hari) - Dolum srasnda muayene
- TS EN 1920 Gaz tpleri - Tanabilir - Sktrlm gazlar (asetilen hari)
iin - Dolum srasnda muayene
- TS EN ISO 13088 Tpler - Tanabilir - Asetilen Tp Demetleri Dolum
artlar ve Dolum Muayenesi

35

- TS EN 13096 Tanabilir Gaz Tpleri - Doldurulan gazlarnn dolum

noktalarndaki artlar - Tek birleenli gazlar
- TS EN 13099 Tanabilir Gaz Tpleri - Doldurulan gazlarnn dolum
noktalarndaki artlar
- TS EN 13365 Gaz Tpleri - Tanabilir-Srekli ve Sktrlabilir Gazlar
in (Asetilen Hari) - Dolum Srasnda Muayene
- TS EN 13385 Gaz Tpleri Tanabilir - Srekli ve Svlatrlm Gaz
(Asetilen Hari) in Bataryal Tatlar - Dolum Srasnda Muayene
- TS EN 13720 Gaz Tpleri-Tanabilir-Asetilen Bataryal Tatlar in
Dolum artlar
- TS EN ISO 10297 Tanabilir Gaz Tpleri - Tp vanalar - zellikler ve
Tip Deneyleri

36