B2001/UNIT 9/1

PENGAMIRAN

UNIT 9

PENGAMIRAN

OBJEKTIF

Objektif Am

: Memahami Konsep Pengamiran

Objektif Khusus

: Di akhir unit ini, anda dapat :

Menyatakan pengamiran sebagai satu proses songsangan

pembezaan.

Menyatakan rumus pengamiran.

Mendapatkan pengamiran suatu fungsi tertentu dengan

menggunakan rumus kamiran.

Mengkamirkan fungsi salingan x, trigonometri dan eksponen.

Mengkamirkan fungsi menggunakan hukum hasil tambah dan

hasil tolak.

Mempermudahkan fungsi supaya boleh dikamirkan

menggunakan semua kaedah pengamiran yang telah dipelajari.

B2001/UNIT 9/2
PENGAMIRAN

INPUT

9.0

PENGENALAN PENGAMIRAN

Pengamiran terbit daripada kata akas 'kamir' yang bermaksud membuat atau dibuat
menjadi satu. Dalam bahasa harian, pengamiran bererti menyatukan.
Dalam konteks Matematik, pengamiran ditakrifkan sebagai satu proses
menentukan fungsi apabila pembezaannya diketahui. Proses pengamiran beroperasi
ke atas fungsi yang akan memberikan hasil tambah berterusan ke semua nilai fungsi
tersebut dalam satu selang.
Dalam geometri, kamiran berhubungkait dengan luas di bawah lengkung dan
boleh digunakan untuk mencari isipadu. Dalam kehidupan harian pengamiran boleh
menghuraikan konsep seperti daya, sesaran dan kadar pengeluaran.
Misalnya, sebuah syarikat pengusaha keluli
mendapat tempahan 50,000 unit bongkah keluli
yang merupakan komponen dalam dandang
penjana elektrik seperti Rajah 9.1.
STESEN JANAKUASA
ELEKTRIK
SULTAN ISKANDAR

Isipadu ialah Luas

keratan rentas
panjang

Rajah 9.1
Berapakah jumlah keluli yang perlu ditempah untuk memenuhi pesanan terhadap
bongkah-bongkah ini?

B2001/UNIT 9/3
PENGAMIRAN

Jika f(x) ialah fungsi yang menerangkan keratan rentas bongkah di atas, isipadunya
boleh dicari dengan menggunakan proses pengamiran iaitu isipadu V ialah
a

( f ( x))

dx di mana a dan b disebut had-had pengamiran yang

menerangkan

Tanda dibaca
sebagai
pengamirannn

jarak antara satu titik ke titik lain dan ialah pemalar

yang dapat menghuraikan isipadu yang terjana akibat
dari proses kitaran memusat.

IMBAS KEMBALI!
Bagi setiap fungsi y = f(x) yang berikut, cari
pembezaannya

dy
=f(x).
dx

Tulis jawapannya dalam ruang yang disediakan.

y = f(x)

dy
= f(x)
dx

x2
2x4
27x + 3
x3 5x
x5
-5
5

7
Sekiranya

dy
diberi, bolehkah y diperolehi?
dx

B2001/UNIT 9/4
PENGAMIRAN

INPUT

9.1

MAKSUD PENGAMIRAN
Proses mencari y apabila

dy
diberi disebut pengamiran.
dx

Pengamiran ialah proses songsang bagi pembezaan

Katalah

dy
= f (x). Proses mengamirkan f (x) untuk mendapatkan y diwakili oleh
dx

tatatanda f (x)dx.
f (x)

f(x) = 4x2

8x
dx

Dalam latihan ulangkaji di atas, dapat diperhatikan bahawa pemalar dalam fungsi f(x)
hilang selepas dibezakan. Cuba kita perhatikan lebih lanjut lagi pembezaan fungsifungsi lain.
f(x)
4x2
4x2 + 2
4x2 - 5
4x2 + 10
3x +2
3x -6

f(x)
8x
8x
8x
8x
3
3

Fungsi manakah yang

patut diperolehi bila
8x atau 3
dikamirkan ?

B2001/UNIT 9/5
PENGAMIRAN

fungsi f(x) yang mungkin

x2
4x2 + 2
4x2 - 5
4x2 + 10

8xdx.

4x2 + c
3x +2
3x -6

3 dx

3x +c
Contoh-contoh kamiran di atas menunjukkan bahawa satu pemalar umum c perlu
ditambahkan setiap kali kita melakukan proses kamiran.
Pengamiran yang dilakukan seperti di atas disebut Pengamiran Tak Tentu.
Mari kita imbas kembali olahan-olahan yang terlibat dalam pembezaan dan
pengamiran.
1. Darab dengan indeks x

2.Kurangkan
indeks sebanyak
1

f(x) = 2 x 4x2-1
y = 4x2

4. Tambah indeks x
sebanyak 1

y = 4x2

8 xdx

8x
8x
3.Bahagi dengan
indeks baru

11

8x
2

Perhatikan bahawa 3 ialah olahan songsangan kepada 1 dan 4 ialah olahan

songsangan kepada 2.
f (x )
Proses Pembezaan
olahan 1 2

f
(
x
)
dx
Proses Pengamiran.
olahan 3 4

B2001/UNIT 9/6
PENGAMIRAN

Aktiviti 9.1

UJIKAN KEFAHAMAN
SELANJUTNYA..!

ANDA

SEBELUM

MENERUSKAN

1. Nyatakan dua nilai bagi kamiran terhadap x

a.

1
2

b.

2x

Maklum Balas Aktiviti 9.1

INPUT

B2001/UNIT 9/7
PENGAMIRAN

1.

a.

1
1
x + 6 dan 3 +
x
2
2

b. x2 dan 6 + x2

INPUT

B2001/UNIT 9/8
PENGAMIRAN

9.2

PENGAMIRAN FUNGSI ALGEBRA ASAS

Pertimbangkan persamaan-persamaan berikut:
y=x-3,
y = x,
y = x + 1,
y=x+3

y=x +

y =x + 1
y=x
3
y=x -3
1
x
Keceruanan ialah
-3

Rajah 9.2
Melalui pengetahuan kita dalam geometri koordinat, kita tahu bahawa persamaanpersamaan ini mewakili beberapa garis lurus yang memenggal paksi y di titik berlainan
seperti rajah 9.2.
Apakah kecerunan y = x?
Dalam pembezaan, kita tahu bahwa kecerunan garisan ialah

Rumus Kamiran axn

Secara am

dy
1 atau f ( x) 1 .
dx

B2001/UNIT 9/9
PENGAMIRAN
Tambah indeks x
sebanyak 1

ax n dx

ax n 1
c dengan syarat n -1
n 1

Tambah
pemalar c

Bahagi
dengan
indeks
baru

Contoh 9.1
Kamirkan setiap yang berikut:
a.

4 x dx

b.

dt

10 dz
Penyelesaian
4x 2
c 2x 2 c
2

a.

4 x dx

b.

5
t dt

c.

7x3
7 x4
7x4
dx

c
2
2 4
8

d.

23 dy 23 y c

e.

10 dz 10 z c

t6
c
6

c.

7x3
2 dx

d.

23 dy

e.

B2001/UNIT 9/10
PENGAMIRAN

Aktiviti 9.2

UJIKAN KEFAHAMAN
SELANJUTNYA..!
1.

ANDA

SEBELUM

MENERUSKAN

Cari setiap kamiran berikut.

5kdk
b. 0.7 x
a.

dx

2. Nilaikan yang berikut:

a.

4x

b.

5z 2
4 dz

dx

Maklum Balas Aktiviti 9.2

INPUT

B2001/UNIT 9/11
PENGAMIRAN

1.

2.

a.

5k 2
c
2

b.

0.23 x 2 c

a.

1
c
x4

b.

5z 3
c
12

INPUT

B2001/UNIT 9/12
PENGAMIRAN

9.3 KAMIRAN FUNGSI SALINGAN X , FUNGSI TRIGONOMETRI DAN

FUNGSI EKSPONEN

9.3.1

1

x

Kamiran Fungsi Salingan x,

Pertimbangkan pengamiran bagi xn untuk kes n = -1, iaitu

d

Adakah kamu masih ingat bahwa dx ln x dx x

Oleh kerana ln x adalah tertakrif untuk x 0, maka

d
ln x dx 1
dx
x

xdx ln x c

Apabila x 0, kita mendapat

x dx ln( x) c

Apabila x 0, kita mendapat

x dx ln( x) c

Jadi, untuk semua nilai x kita menulis

1

x dx ln x c

9.3.2

Kamiran Fungsi Trigonometri

Imbas kembali!
Pembezaan bagi kosx, sin x dan tan x adalah seperti berikut:

1
1
dx atau x dx .
x

B2001/UNIT 9/13
PENGAMIRAN

d
kosx sin x c
dx
d
sin x kosx c
dx
d
tan x sek 2 x c
dx

Oleh kerana pengamiran ialah songsangan pembezaan, maka

9.3.3

sin xdx kosx c

kos.xdx sin x c
sek 2 xdx tan x c

Kamiran Fungsi Eksponen

d

x
x
Oleh kerana dx ( e ) e c

e x dx e x c

e ax dx

e ax
c
a

Contoh 9.2
Kamirkan setiap berikut terhadap x
3
dx
x
sek 2 x
dx
4

1.

a.

2 x dx

b.

2.

a.

3kosxdx

b.

3.

b.

4x
e dx

2 x

Penyelesaian

1.

a.

2 x dx 2 x dx 2 ln x c

dx

c.

3 sin xdx

B2001/UNIT 9/14
PENGAMIRAN

2.

3.

3
1
dx 3 dx 3 ln x c
x
x

b.

a.

3kosxdx 3 kosxdx 3 sin x c

sek 2 x
1
1
dx sek 2 xdx tan x c
4
4
4

b.

c.

3 sin xdx 3 sin xdx 3 kosx c

a.

e4x
e
dx

4
4x

Aktiviti 9.3

b.

kosx
c
3

2 x
e dx

e 2 x
c
2

B2001/UNIT 9/15
PENGAMIRAN

UJIKAN KEFAHAMAN
SELANJUTNYA..!

ANDA

SEBELUM

MENERUSKAN

Kamirkan setiap berikut terhadap pembolehubah masing-masing:

1.

2.

3.

a.

3t dt

b.

a.

3kosxdx

b.

sek 2 x
dx
2

c.

2 sin kdk

4 x

b.

13
dz
z

dx

1
x
2

dx

Maklum Balas Aktiviti 9.3

INPUT

B2001/UNIT 9/16
PENGAMIRAN

1.

a.
b.

2.

a.
b.
c.

3.

1
ln t c
3

13 ln z c

- 3sin x + c
1
tan x c
2
1
- kosk c
2

a.

e 4 x
c
4

b.

2e

1 x
2

INPUT
INPUT

B2001/UNIT 9/17
PENGAMIRAN

9.4 KAMIRAN HASIL TAMBAH DAN HASIL TOLAK FUNGSI ALGEBRA

Jika sesuatu fungsi terdiri daripada beberapa fungsi lain, kita kamirkan setiap fungsi
satu demi satu.
Maka, jika p(x) dan q(x) adalah 2 fungsi berasingan ,

Pengamiran hasil tambahnya ialah

[ p( x) q( x)]dx p( x)dx q( x)dx sementara

pengamiran

hasil

tolaknya

[ p ( x) q( x)]dx p ( x)dx q ( x)dx .

Secara am,

[ p ( x) q( x)]dx p( x)dx q( x)dx

Contoh 9.3
Nilaikan setiap yang berikut
a.

[2 x 3]dx

b.

[3t

c.

(3x 2)(2 x 1)dx

d.

2t
]dt
3

4x 3 2x 5
dx
x

ialah

B2001/UNIT 9/18
PENGAMIRAN

Penyelesaian
a. [2 x 3]dx 2 xdx 3dx
=

b.

[3t

Tambah satu
pemalar sahaja

2x 3
3x c
3

2t
]dt
3

3t

dt

3t 6
2t 2

c
6
3 2

t6 t2
c
2 3

c. (3 x 2)(2 x 1)dx [6 x 2
=
=

6x

4x3 2x5
dx
x

x 2]dx

6x 3 x 2

2x c
3
2

x2
2x c
2

4x3
2x 5

]dx
x
x

= 4 x 2 dx 2 x 4 dx
=

Kembangkan untuk mendapat

dx xdx 2dx

= 2x 3

d.

2t
dt
3

4x 3 2x 5

c
3
5

Aktiviti 9.4

Bahagikan setiap
sebutan pengangka
dengan x

B2001/UNIT 9/19
PENGAMIRAN

UJIKAN KEFAHAMAN ANDA SEBELUM MENERUSKAN INPUT

SELANJUTNYA..!

1. Cari setiap kamiran berikut.

a.
b.
c.

3
2
[ x 4 x ]dx
1
3
[3t t 3 ]dt

2
x2

3]dx

2. Nilaikan yang berikut:

[k 4k 4]dk
b. ( 2 z 3) dz
2

a.

c.

2 4x 5
dx
x2

Maklum Balas Aktiviti 9.4

B2001/UNIT 9/20
PENGAMIRAN

1.

x4 4 3
x c
4 3

a.
b

b.
c.

2.

a.
b.
c.

3 4
1
t 2 c
4
2t
2
3x c
x

k3
2k 2 4k c
3
4 3
z 6z 2 9z c
3
2
x4 c
x

PENILAIAN KENDIRI 9

B2001/UNIT 9/21
PENGAMIRAN

Anda telah menghampiri kejayaan. Sila cuba semua soalan dalam penilaian kendiri
ini dan semak jawapan anda pada Maklum Balas yang disediakan.
Jika ada masalah yang timbul, sila berbincang dengan pensyarah anda.
Selamat mencuba dan semoga berjaya!!!
1.

Nilaikan kamiran yang berikut:

a.
b.
c.

2.

Cari
a.
b.

3.

10

dt

dx

6 x 9 x x dx
2 x 5 dz
2

Tuliskan semula ungkapan berikut supaya ia boleh diselesaikan dengan

menggunakan rumus hasil tambah dan hasil tolak pengamiran.
a.
(3x - 2)2
b.
c.

4.

7dz
2t

x 2 ( x 1)
x5
(k 1)(k 1)
k2

Selesaikan:
b.

4 3s ds
(6 7 x) dz

c.

a.

(6 k )
k

dk

Maklum Balas Penilaian Kendiri 9

B2001/UNIT 9/22
PENGAMIRAN

Adakah anda telah mencuba dahulu???..Jika YA, sila semak jawapan anda.
1. a. 7z +c
b.

2 2t 5
c
5

c.
2. a.
b.
3. a.
b.
c.
4. a.
b.

10
c
3x 3

2x3

9 2 2 3
x
x c
2
3

4x3
10 x 2 25 x c
3

3x 3 6 x 2 4 x c
1
1
c
2
x
2x
1
k c
k
3
4s s 4 c
4
49 3
36 x 21x 2
x c
3

TAHNIAH!!!!..Semoga
kejayaan sentiasa
mengiringi kehidupan
anda.