TMMOB

ENGELL MHENDS, MMAR

VE EHR PLANCILARI
ALITAYI
24 Aralk 2011
ada Sanatlar Merkezi
ANKARA

ISBN: 978-605-01-0305-2
Bask:
Maek Basn Yayn Tanm Tic. San. Ltd.
Tel: (312) 433 23 10 Faks: (312) 434 03 56
Adakale Sokak No:32/27 Kzlay/ANKARA

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Selanik Caddesi No:19/1
Yeniehir 06650 ANKARA
Tel: 0312 418 12 75
Faks: 0312 417 48 24
Web: www.tmmob.org.tr
E-Posta: tmmob@tmmob.org.tr
Bask Tarihi:
11.02.2012

SUNU
znesinde insan olan TMMOB, mesleki ve toplumsal sorumluluunun bir gerei
olarak tm gc ile almaya ve retmeye devam etmektedir. lgilendiimiz dier
sorun alanlarnda olduu gibi engellilik alanna da bilim ve tekniin birikimini ve
sorun zc gcn aktarmay hedefledik ve yola koyulduk.
TMMOB Engelli Mhendis, Mimar ve ehir Planclar altay bu alanda yaptmz
ilk almadr ve bundan dolay bizim iin ayr bir neme sahiptir. Engellilik konusunu
olduka nemsemekteyiz. nanyorum ki, TMMOB nmzdeki dnemlerde de
engellilik konusunu gndeminde tutacak ve almalarna devam edecektir.
Elinizdeki kitap, engellilik alannda attmz ilk admn ardndan yeni admlarn
gelmesine katk sunmas iin hazrlanmtr ve etkinliin sunumlarn, konumalarn
iermektedir.
TMMOB Engelli Mhendis, Mimar ve ehir Planclar altay Dzenleme Kuruluna,
katk sunan bilim insanlarna, kurum temsilcilerine ve etkinliin gereklemesinde
emei geen tm arkadalarmza teekkr ediyorum.
Ayrca altayn Forum blmnde sz alan, tm zorluklara ramen zellikle mesleki
yaamlar boyunca engel tanmadklarn gstermi olan deerli meslektalarmza zel
olarak teekkr ediyorum.
ubat 2012
Mehmet Soanc
TMMOB Ynetim Kurulu Bakan

ALITAY DZENLEME KURULU

Ayegl Orukaptan
Haluk Grkan
Alaeddin Aras
Nazar Yldrm
Ercan Dursun
mer zgl
Ferhat Erz
Metin Korkmaz
Gkhan Duman
Rza Soypak
Halil Kutlu
Deniz Arkan
Bar Levent
Refik Erdoan
Redife Kolak
mit zcan
H.brahim elik

TMMOB
TMMOB
TMMOB
evre M.O
Elektrik M.O
Fizik M.O
Mimarlar O.
naat M.O
Jeofizik M.O
Jeoloji M.O
Kimya M.O
Maden M.O
Makina M.O
Mimarlar Odas
Peyzaj Mim. O.
ehir Planclar O.
Tekstil M.O

ENGELL ALITAYI PROGRAMI

24 Aralk 2011
09.30 Kayt
10.00 Al
Mehmet SOANCI
TMMOB Ynetim Kurulu Bakan
10.15 Film gsterisi
10.30 - 12.30
1. OTURUM:
ENGELL YAAMA TOPLU BAKI
Oturum Bakan
mer zgl altay Dzenleme Kurulu Bakan

Engelliler le lgili Mevcut Yasa ve Ynetmelikler

Ayegl Badur
Peyzaj Mimarlar Odas

BM Uluslararas Engelli Haklar Szlemesi

Yrd.Do. dil Il Gl
Bilgi niversitesi Uluslararas Hukuk ve nsan Haklar Hukuku retim
Grevlisi

Engelliler in Ulalabilirlik
Dr. Deniz alayan Gm
zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl

Engellilere Psikolojik ve Sosyal Etkiler

Adem Kuyumcu
Engelsiz Hayat Dayanma Dernei Bakan

12.30 - 13.30 Yemek Aras

13.30 - 15.30
2. OTURUM:
KURUMLAR ADINA KONUMALAR
Oturum Bakan
Alaeddin Aras
TMMOB Ynetim Kurulu yesi

T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl zrl ve Yal Hizmetleri Genel

Mdrl
Fatma Gkmen

ODT Mezunlar Dernei Engelsiz Yaam Komisyonu

M.Fevzi Torun

ankaya Belediyesi
Eser Atak
5

Engelliler Konfederasyonu
Hasan Tatar

Dikkat Eksiklii Hiperaktivite ve zel renme Gl Dernei

H.Nezih ngr

15.30 -15.45 Ara

15.45 - 17.45
3. OTURUM:
FORUM / ENGELL MHENDS, MMAR, EHR PLANCISI OLMAK
Oturum Bakan
Ayegl Orukaptan
TMMOB Ynetim Kurulu yesi

EKN ZBEK Sunucu

Deerli Konuklar, Oda Bakanlarmz, TMMOB Ynetim Kurulu Bakanmz Sayn
Mehmet Soanc, bir gn boyunca srecek olan TMMOB engelli mhendis mimar
ve ehir planclar altayna ho geldiniz. TMMOB ynetim kurulu tarafndan 9
Ekim 2010 tarihli toplantda karar altna alnan ve engelli mhendis, mimar ve ehir
planclarnn kamuda ve zel sektrde istihdam, alma yaamlarnda karlatklar
sorunlar ve bu sorunlara ilikin zm nerilerini ortaya koyabilmek amacyla
dzenlenen TMMOB Engelli Mhendis, Mimar ve ehir Planlamaclar altaynn
al konumasn yapmak zere TMMOB Ynetim Kurulu Bakan Mehmet Soancy
krsye davet ediyorum.
MEHMET SOANCI TMMOB Ynetim Kurulu Bakan
Deerli Konuklar,
Sevgili Arkadalar,
Hepinizi TMMOB Ynetim Kurulu adna sevgiyle, saygyla, dostlukla selamlyorum.
TMMOB Engelli Mhendis, Mimar ve ehir Planclar altayna ho geldiniz.
Bugn, bilim ve tekniin insanlk yararna kullanlmasnn bilincini ve kltrn, yol ve
yntemlerini, yelerimizden aldmz g ile reten ve icra eden abalarmza, kolektif
mekanizmalarmzdan birisi olan altay araclyla bir yenisini daha ekliyoruz.
TMMOB engelli konusunu olduka nemsemektedir. Bu alanda Birliimiz bnyesinde
yeni bir balk ayoruz ve birikimlerimizi bu balk ile harmanlamaya alacaz.
Engelli konusunda Birlik olarak daha yolun banda olmann heyecan ve umudu ile
sizleri sevgiyle, saygyla, dostlukla selamlyorum.
Deerli Konuklar,
Sevgili Arkadalar,
Bilim ve teknik, insanln ihtiyacn karlamak ve hayat kolaylatrmak anlamnda
tarihsel sre iinde nemli bir yol kat etmi ve byk bir bilgi birikimi olumutur.
Ancak bu bilgi insanlk yararna yeterince kullanlamamaktadr. Bilgi, belli bir kesimin
elinde bir iktidar gc olarak konumlandrlmtr. Kapitalizmin her eyi piyasa
metas olarak tanmlamas ve bilgiyi belli bir kesimin elinde tutmas bunun temel
nedenlerindendir. Bu durumdan lkemizde yaayan engelli yurttalarmz daha da fazla
etkilenmektedirler.
rnein, bilim ve teknik depremin doasn zmtr. Bu bilginin nda admlar
atldnda bir doa olay olan depremin, insanlarn canna ve malna byk zararlar
veren bir faciaya dnmesinin nne geilebilecektir. Ancak daha getiimiz aylarda
yaadmz Van depremleri sonras oluan faciaya baktmzda hala bilimin ve
tekniin gereklerine gre davranmamakta srar edildii grlmektedir. Buradan, byk
bir acya dnen Van depreminde hayatn kaybedenlerin ailelerine basal, yaral
yurttalarmza da gemi olsun dileklerimi iletiyorum.
7

Deerli Konuklar,
Sevgili Arkadalar,
Neoliberal anlayn biimlendirdii gnlk yaam, odanda daha fazla kar hrs
olan politikalar ile giderek tahribata uramaktadr. nsani deerlerin yerini piyasa
deerleri ile deitiren hakim anlay, kolektif yaklam da tasfiye ederek toplumun
paralanmasna ve insanlarn atomize olmasna yol amtr. nsanlar, bal olduklar
toplumdan ve onun sorunlarndan koparan bu anlay doal olarak topluma kar
tanmas gereken sorumluluklar da silikletirmi ve yok etmitir. Kapitalizmin tketim
kltr ierisinde piyasa metas olarak deer biilmeyen her ey toplumsal anlamda bir
deer olma niteliini kaybetmi, beraberinde toplumsal rme de gelimitir. Elbette
sosyal devletin tasfiye edilmesi ve devletin stlenmesi gereken sorumluluklarn piyasa
koullarna havale edilmesinin yaratt koullarla bu durum aktnda tablo daha
da netlemektedir. Bu sonular en fazla da engelli yurttalar etkilemitir. nk bu
arpk dzlem engelli yurttalarmz ikinci snf bir insan durumuna getirmitir.
Gndelik yaamn rutin yaps engelli yurttalarmz iin daha ar sonular
dourmaktadr. Kentlerimizin fiziki yapsndan eitime, sala, ulama ve
alma yaamna kadar tm alanlar engelli yurttalarmz iin bir ikencehaneye
benzemektedir. Kimi zaman yaadmz mekanlarda bir yerden baka bir yere ulamak
engelli yurttalarmz iin in seddini amaya benzemektedir. Nfusumuzun %12sini
oluturan byk bir kesim, hayatn dna itilmi bir durumdadr.
Kaldrmlar, yollar, merdivenler, kaplar, tuvaletler, tama aralar ve sayamadmz
daha nice ey almas gereken birer engel olarak yaam zorlatrmaktadr. Bu
sorunlarn engelli yurttalarmz lehine zlmesi mmkndr. Ancak, 572 Sayl
Kanun Hkmnde Kararname ve zrller Kanunu ile ngrlen fiziksel evrenin,
kamu binalarnn ve kamusal kullanm alanlarnn engellilere uyumlu hale getirilmesi
ykmll halen yerine getirilmemitir. Bu ykmllklerin yerine getirilmesi iin
tannan srenin dolmasna birka ay kalm olmasna ramen admlarn ciddiyetle
atlmam olmasn anlayabilmek imkanszdr.
Mevcut szlemeler, yasa ve ynetmelikler engelli yurttalarmz lehine sonular
retmekten uzak, yetersiz ve kat zerinde dzenlemeler olarak kalmakta, engelliler
adeta yok saylmaktadr. Altnda lkemizin de imzas bulunan Birlemi Milletler
Engelli Haklar Szlemesinin eki olan htiyari Protokoln de onaylanmas ve i hukuk
metni haline getirilmesi gerekmektedir.
Sevgili Arkadalar,
alma yaamn belirleyen politikalar da en ok engelli alanlar vurmaktadr. Bu
durumdan TMMOB yesi engelli mhendis, mimar ve ehir planclar da dorudan
etkilenmektedir. Bilindii zere 657 ve 4857 sayl yasalar erevesinde zorunlu
istihdam kotalar mevcuttur. zel sektrde 50 ve 50nin zerinde ii altran i
yerlerinde %3, kamu sektrnde %4 ve devlet memurluunda %3 orannda engelli
alan istihdam edilmesi zorunludur. zel sektr ve kamu iverenlerinde zrl
personel istihdam edilmedii durumlarda istihdam edilmeyen her bir kii iin para
cezas uygulanmaktadr. Bu cezai yaptrm nedeni ile zrller iin ayrlan kadrolarda
personel istihdam %80e ulamtr. Ancak, para cezas devlet memurluu kontenjan
iin uygulanmamaktadr.
8

Devlet Personel Bakanl 2011 yl Austos ay verilerine bakldnda toplam memur

saysnn yzde %3 olan 44.198 kiilik engelli kontenjannda 23.360 kiilik engelli
a mevcuttur. stelik bu rakamlara 633, 634, 635,637, 638, 639, 640, 641, 644 ve
645 sayl KHKlarla yeni kurulan Bakanlklarda istihdam edilen saylar ve ak memur
saylar dahil edilmemitir. Bu rakamlar da dahil edildiinde engelli memur a 30
binin zerine kmaktadr.
Engelli yurttalarmz iin zel eitim ve rehabilitasyon hizmetleri devletin asli
ykmll olmasna ramen bu alan son yllarda hzla zel sektre devredilmitir.
lkemizdeki isizlik, yoksulluk ve hayat pahallnn kskac altnda engelli
yurttalarmz bu hizmetlere ulaamamaktadr. Sosyal devletin tasfiyesi ile daha fazla kar
hrsnn ar faturas engelli yurttalarmza da detilmektedir. Engelli yurttalarmzn
piyasann acmasz koullarna teslim edilmesi kabul edilemez bir durumdur.
Sevgili Arkadalar,
altaymzn ilk oturumunda Engelli Yaama Toplu Bak bal altnda; Engelliler
le lgili Mevcut Yasa ve Ynetmelikler, BM Uluslararas Engelli Haklar Szlemesi,
Engelliler in Ulalabilirlik, Engellilere Psikolojik ve Sosyal Etkiler konular zerine
deerli meslektalarmz ve bilim insanlarmz sunumlarn gerekletireceklerdir.
kinci oturumda kurum ve kurulularn almalarn ve grlerini temsilcileri aracl
ile dinleyeceiz. nc oturumda ise Engelli Mhendis, Mimar ve ehir Plancs
Olmak bal altnda bir forum gerekletireceiz.
Son oturumda dzenlenecek olan Forum TMMOB asndan ayrca bir neme
sahiptir. Bu tartmalarn; meslektalarmzn sosyal, siyasal ve mesleki yaamlarnda
hangi zorluklarla karlaarak inadna almaya ve yaamaya devam ettiklerinin
TMMOB ortamnda yeterli dzeyde kavranmasna ve bilince karlmasna byk
katks olacaktr. Forumda gerekleecek tartmalarn ve ortaya konan grlerin ayn
zamanda TMMOBye yol haritas karabilecek bir altl reteceine de inanyorum.
Bu nedenle, engellilik alan ile ilgili uzman arkadalarmzn sunumlar sonrasnda
forum blmnde, istinasz olarak salonda bulunan tm mhendis, mimar ve ehir
plancs meslektalarmzn sz alarak konumalar; duygu ve dncelerini, gr ve
nerilerini ifade etmeleri olduka nemlidir.
znesinde insan olan TMMOB, mesleki ve toplumsal sorumluluunun bir gerei
olarak engellilik alanna bilim ve tekniin birikimini ve sorun zc gcn aktarmay
hedeflemektedir. TMMOB Engelli Mhendis, Mimar ve ehir Planclar altaynn
bu anlamda yolumuzu aydnlatacak bir fener olacana inanarak yolumuz ak olsun
diyorum.
EKN ZBEK Sunucu
Konumasndan dolay TMMOB Ynetim Kurulu Bakan Mehmet Soancya
teekkr ediyoruz. TMMOB engelli mhendis, mimar ve ehir planclar altaynn
Engelli Yaama Toplu Bak balyla gerekleecek olan ilk oturumu ynetmek
zere altay Dzenleme Kurulu Bakan Sayn mer zgl davet ediyorum.

1.OTURUM
ENGELL YAAMA TOPLU BAKI
Oturum Bakan
MER ZGL altay Dzenleme Kurulu Bakan
Deerli Konuklarmz ncelikle ho geldiniz. TMMOBnin dzenledii Engelli
Mhendis, Mimar ve ehir Planclar altayna ho geldiniz. Bir gn boyunca
engellilerin sorunlar, zm yollar hakknda hep birlikte tartacaz. lk oturumda
ncelikle konu balklarmz olarak drt tane konu balmz var. lk konumuz Peyzaj
Mimarlar Odasndan Sayn Ayegl Badur Hanmefendi Engellilerle lgili Mevcut
Yasa ve Ynetmelikler hakknda bize bir takm bilgiler verecek. Kendisini buraya
davet ediyorum. Bir sonraki konuda Bilgi niversitesi Uluslararas Hukuk ve nsan
Haklar Hukuku retim yesi Sayn Yrd. Do. dil Il Gl Hanmefendi Engellilerin
Haklarna likin Birlemi Milletler Szlemesi hakknda bize bir takm bilgiler
verecek. nc konumuzda zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrlnden Sayn
Dr. Deniz alayan Gm Hanmefendi Engelliler in Ulalabilirlik hakknda
yine bize bilgiler verecek. Son oturumda ise Engelsiz Hayat Dayanma Derneinden
Sayn Adem Kuyumcu Beyefendi Engellilere Psikolojik ve Sosyal Etkiler hakknda
almalarla bilgiler verecek. Ben sz Sayn Ayegl Badur Hanmefendiye
brakyorum.
ENGELLLER LE LGL MEVCUT YASA VE YNETMELKLER
AYEGL BADUR
Peyzaj Mimarlar Odas
Sayn Bakanm,
Deerli Katlmclar,
Ben peyzaj mimarym. Bir sredir Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl zrl ve Yal
Hizmetleri Genel Mdrlnde ulalabilirlik konusunda alyoruz. Odamzdan
engellilerle ilgili mevzuat konusunda bir sunum yapma talebi gelince uzmanlk konum
olmamasna ramen yapmay kabul ettim. Size sadece zrllerle ilgili kanunlar
kapsamnda bir sunum yapmaya alacam.
ncelikle TC Anayasasnda ek fkrada ocuklar, yallar, zrller, harp ve vazife
ehitlerinin; dul ve yetimleriyle malul ve gaziler iin alnacak tedbirler eitlik
ilkesine aykr saylamaz, tedbiri yer almaktadr. Engelli haklarna ilikin szlemenin
onaylanmasnn uygun bulunduuna dair kanunda Trkiye Cumhuriyeti adna 30
Mart 2007 tarihinde New Yorkta imzalanan engellilerin haklarna ilikin szlemenin
onaylanmas uygun bulunmutur.
5378 sayl zrller ve baz kanun ve KHKde deiiklik yaplmas hakknda kanunun
amac zrlln nlenmesi, zrllerin salk, eitim, rehabilitasyon, istihdam,
10

bakm ve sosyal gvenliine ilikin sorunlarnn zm ile her bakmdan gelimelerini

ve nndeki engelleri kaldrmay salayacak tedbirleri alarak topluma katlmalarn
salamak ve bu hizmetlerin koordinasyonu iin gerekli dzenlemeleri yapmaktr. 5378
sayl kanunla bir ok kanunda deiiklikler yaplmtr. Bu kanun zrlleri, ailelerini
zrllere ynelik hizmet veren kurum ve kurulular ve dier ilgili kiileri kapsar. Baz
tanmlar yaplmtr bu kanunun ilk blmnde onun dnda bu kanunun kapsamnda
hizmetlerin yerine getirilmesinde genel esaslar belirlenmitir. Devletin zrllerin ve
zrlln her tr istismarna kar sosyal politikalar gelitirmesi gerektii, zrller
lehine ayrmclk yaplamayaca, ayrmclkla mcadele zrllere ynelik politikalarn
temel esas olduu gibi maddeler yer almaktadr bu kanunda.
Bunun dnda snflandrma, bakm, ruhsatlandrma, hizmet sunumu, bakm eitleri,
rehabilitasyon, erken tan ve koruyucu hizmetler, i ve meslek analizi, istihdam, eitim
ve retim, eitsel deerlendirme konularnda hangi kurumlarn yetkilendirildii
konusunda aklamalar getirilmi. karacaklar ynetmeliklerde eski adyla zrller
daresi Bakanlyla mtereken ynetmelik karmalar gerektiine deinilmitir.
Bu kanunun nc blmnde 5378 sayl kanunla deitirilen baz kanunlara ve
deitirilen maddelere yer verilmektedir. Bunlardan bazlar kat mlkiyetli kanunu,
devlet memurlar kanunu, emlak vergisi kanunu, noterlik kanunu, 65 yan doldurmu
muhta, gsz ve kimsesiz vatandalara aylk balanmas hakknda kanun, sosyal
hizmetler kanunu, karayollar trafik kanunu, katma deer vergisi kanunu, Genlik
ve Spor Genel Mdrlnn tekilat ve grevleri hakknda kanun gibi kanunlarda
deiiklikler yaplmtr.
Bunun dnda Trk Medeni Kanunu, Kanunu, Bykehir Belediye Kanunu,
Trk Ceza Kanununda 5378 sayl kanunu deiiklie urayan maddelere sahiptir. Bu
kanunun geici ikinci maddesi, zrllerin ulalabilirlii ile ilgili fizikse dzenlemelerin
2012 ylnn temmuz ayna kadar yaplmasn syler. Geici 3. madde ise toplu tama
aralarnn zrllere uygunluunun 2012 ylnn temmuz ayna kadar yaplmasn
ngrmektedir.
Yine 5378 sayl kanunla 65 yan doldurmu muhta, gsz ve kimsesiz yurttalara
aylk balanmasna ynelik kanuna denen aylklar yzde 200-300 arasnda artrlmtr.
Ayrca ilk defa 18 yann altndaki zrllere de aylk balanmas salanmtr.
Belediye Kanunuyla belediye hizmetlerinin vatandalara en yakn yerde ve en
uygun yntemlerle sunulmas gerektiine deinilmitir. zrllere ynelik hizmetleri
yrtmek zrller merkezini oluturmak, belediye bakannn grevleri arasnda
saylmtr. zrllere yaplacak sosyal hizmetler ve yardmlar belediye giderleri
arasnda saylmtr belediye kanununda. Belediyenin zrl dernek ve kurulular
ile ortaklaa grevler, projeler yapma gereklilii belirtilmitir. Gnll kiilerin zrl
almalarna ynelik katlmlarndan bahsedilmitir. Yine bykehir belediyesi
kanununda belediyenin grevi, sorumluluklar arasnda zrllerle ibirlii yapmak
gailesi yer almaktadr. zrllere ynelik sosyal ve kltrel hizmetler sunmak, ile ve
il kademesindeki belediyelerin grevleri arasnda saylmtr.
Bykehir belediye bakannn grev ve yetkileri arasnda zrllerle ilgili faaliyetlere
destek olmak zere zrl merkezleri oluturmak ibaresi yer almaktadr. Yine bykehir
11

belediyesinin giderleri arasnda da zrllere yaplacak sosyal hizmet ve yardmlar yer

almaktadr. Bykehir Belediyesi Kanununda Ek Madde 1le zrl hizmet birimleri
oluturulmasna karar verilmitir. Bu birimler faaliyetlerini zrllere hizmet amacyla
kurulmu vakf, dernek ve bunlarn st kurulularyla ibirlii halinde srdrr.
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn tekilat ve grevleri hakknda kanunda
sakatlarn mesleki rehabilitasyonunu salayacak tedbirleri almak ibaresi yer almaktadr.
Deniz Kanununda sakat ve eski hkml altrma bal altnda sakat gemi adam
altrmak zorunluluu vardr bu kanunun kapsamna giren iveren veya iveren
vekillerin i yerlerinde. altrmayanlar hakknda her ay iin 2 bin Trk Liras idari
para cezas ngrlmtr.
Devlet Memurlar Kanununda zrl personel altrma ykmll altnda dolu
devlet kadrolarnn yzde 3 kadar zrl altrma zorunluluu vardr. zrller iin
snavlar ilk defa devlet memuru olarak atanacaklar iin alan snavlardan ayr zamanl
olarak, zrl kontenjan a bulunduu srece zr gruplar ve eitim durumlar
itibariyle snav sorusu hazrlamak ve zrllerin ulalabilirliklerini salamak suretiyle
merkezi olarak yaplr ve yaptrlr.
Yine Devlet Memurlar Kanununda gnlk alma saatlerinin tespitinde balama ve
biti saatleriyle le dinlenme sreleri merkezde st ynetici, tarada mlki amirlerce
farkl olarak belirlenebilir, dier devlet memurlarndan. Gnn 24 saatinde devamllk
gsteren hizmetlerde alma saat ve usulnn tespitinde ise zrl memurlara
istei dnda gece nbeti ve gece vardiyas grevi verilemez denilmektedir. Devlet
Memurlar Kanununun yeniden ie altrma bal altnda malullk ayl balanan
devlet memurlarndan alma gcnn arttrlabilecei umulanlar eski snflarnda
yada yeni snf veyahut meslekte alabilmelerini salamak zere ie altrmaya tabii
tutulurlar.
Elektronik Haberleme Kanunu 5809 sayl teknolojik yeniliklerin kullanlmas da
dahil olmak zere zrl, yal ve sosyal adan korunmaya muhta dier kesimlerin
zel ihtiyalarnn dikkate alnmas ilkesine yer vermitir.
1319 sayl Emlak Vergisi Kanununda Bakanlar Kurulu Emlak Vergisi Kanunuyla
zrl bireylerin Trkiye snrlar ierisinde brt 200 metrekareyi gemeyen tek
meskeni olmas halinde bu meskenlerine ait vergi oranlarnn sfra karar indirmeye
yetkilidir. Bu hkm yukarda belirtilenlere tek meskene hisseyle sahip olmalar halinde
hisselerine ait ksm hakknda da uygulanabilir.
5369 sayl Evrensel Hizmet Kanununda sabit ve ankesrl telefon hizmetleri,
basl veya elektronik ortamda sunulacak telefon rehberi hizmetleri, acil yardm
arlar ve hizmetleri, internet hizmetleri gibi hizmetleri kapsayan evrensel hizmetin
salanmasnda ve hususta yaplacak dzenlemelerde dk gelirlilere, zrller ve
sosyal destee ihtiyac olan gruplarnda evrensel hizmetten yararlanabilmesi iin uygun
fiyatlandrma ve teknoloji seeneklerinin uygulanabilmesine ynelik tedbirler alnr
ilkesine yer verilmitir.
12

5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda ek madde 11de ders kitaplar dahil
alenilemi yada yaymlanmam yazl ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler iin
retilmi bir nshas yoksa hibir ticari ama gdlmeksizin bir zrlnn kullanm
iin kendisi veya nc bir kii tek nsha olarak yada zrllere ynelik hizmet veren
eitim kurumu, vakf veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD,
Braille alfabesi benzeri formatlarla oaltlmas yada dn verilmesi bu kanunda
ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir.
193 sayl Gelir Vergisi Kanununda lm, hastalk, sakatlk ve isizlik sebepleriyle ie
balatmama tazminat dahil verilen tazminat ve yardmlar gelir vergisinden muaftr
denilmektedir. alma gcnn yzde 80nini kaybetmi bulunan hizmet erbab birinci
derece sakatlar iin alt st 80 TL, asgari yzde 60n kaybetmi bulunan hizmet erbab
ikinci derece sakatlar iin 330 TL, asgari yzde 40n kaybetmi bulunan nc derece
sakatlar iin ise 160 TL olarak belirlenen aylk tutarlar hizmet erbabnn cretinden
indirilir. Bu indirimden bakmakla ykml olduu zrl kii bulunan serbest meslek
erbab ile hizmet erbab da yararlanabilir.
3289 sayl Spor Genel Mdrlnn tekilat ve grevleri hakknda kanunda madde
2de Spor Genel Mdrlnn grevleri altnda unlar saylmaktadr:
zrl bireylerin spor yapabilmelerini salamak ve yaygnlatrmak zere spor
tesislerinin zrllerin kullanmna da uygun olmasn salamak, spor eitim
programlar ve destekleyici teknolojiler gelitirmek, gerekli malzemeyi salamak,
konuyla ilgili bilgilendirme ve bilinlendirme almalaryla yaynlar yapmak, spor
adamlar yetitirmek, zrl bireyin spor yapabilmesi konusunda ilgili dier kurulularla
ibirlii yapmak yer almaktadr.
4458 sayl Gmrk Kanununda malul ve sakatlarn kullanmna mahsus servis
dolama sokulacak eya gmrk vergisinden muaftr denilmektedir.
5382 sayl l zel daresi Kanununda l zel daresinin grev ve sorumluluklar
arasnda hizmetlerin yine vatandaa en yakn ve en uygun yntemlerle sunulacandan
bahsedilmektedir. Yine sosyal yardmlardan ve hizmetlerden bahsedilmektedir. Belediye
ve bykehirlerde olduu gibi gnll katlm ilkesinden bahsedilmektedir.
222 sayl lkretim ve Eitim Kanununda ilkretimin kadn erkek herkesin bedeni,
zihni ve ahlaki gelimelerini ve yetimelerine hizmet eden temel eitim ve retim
olduundan bahisle zrl ocuklarn zel eitim ve retim grmeleri salanr
ibaresine yer verilmitir.
3194 sayl mar Kanununda yine zrllerin ulalabilirlii iin gerekli tedbirlerin
alnmasndan bahsedilmektedir.
4857 sayl Kanununda zrl ve eski hkml altrma zorunluluu bal
altnda iverenlerin 50 yada daha fazla ii altrdklar zel sektr i yerlerinde yzde
3 zrl, kamu i yerlerinde ise yzde 4 zrl iiyi meslek, beden ve ruhi durumlarna
uygun ilerde altrmakla ykml olduundan bahsedilmektedir. zrl ve eski
hkml altrma zorunluluuna aykrlk durumunda her ay iin 750 TL para cezas
kesilir. Kamu kurulular da bu para cezasndan muaf tutulamazlar.
13

3960 sayl Kaltsal Hastalklarla Mcadele Kanununda devletin kaltsal kan

hastalklarndan Talasemi ve Orak Hcreli Anemi de dahil olmak zere btn kaltsal
kan hastalklaryla zrlle yol aan dier kaltsal hastalklarla koruyucu salk
hizmetleri kapsamnda mcadele edeceinden bahseder. Salk Bakanlnn bunun
iin bte ayrdndan bahseder.
4736 sayl Kamu Kurum ve Kurulularnn rettikleri mal ve hizmet tarifeleri ile baz
kanunlarda deiiklik yaplmas hakknda kanunda belediyeler ve bunlarn kurduklar
birlik, messese ve iletmeler toplu tam hizmetlerinde malul, yal, renci ve basn
kimlik kart sahiplerine indirim uygulamakla yetkilidir denir.
Karayollar Trafik Kanununda H snf src belgesinin tanm yaplm, tat yolu
zerinde zrl iin ayrlm park yerlerine park edilmesinin yasak olduu belirtilmitir.
Bu madde hkmlerine uymayan srcler 1800 TL para cezasyla cezalandrlrlar. Bu
maddeyi ihlal ederlerse iki kat ceza almalar ngrlmektedir. Yine Karayollar Trafik
Kanununda ocuk, hasta ve sakatlara ait motorsuz tatlarn srclerine de yayalarla
ayn hkmlerin uygulandndan bahsedilmektedir.
Kat Mlkiyeti Kanunu zrllerin yaam iin zorunluluk gstermesi halinde tadilatlarn
nasl yaplacana dair bilgileri iermektedir.
Katma Deer Vergisi Kanunu zrllerin eitimleri, meslekleri, gnlk yaamlar iin
zel olarak retilmi her trl ara gere ve zel bilgisayar programlarnn katma deer
vergisinden muaf olduunu belirtmektedir.
3308 sayl Mesleki Eitim Kanunu zel eitim kurslarna yer vermekte, zel eitime
muhta kiilere i hayatnda geerlilii olan grevlere hazrlayc zel meslek kurslar
dzenlendiinden bahsetmektedir.
1739 sayl Milli Eitim Temel Kanunu genellikle eitlik ilkesine yer vermitir. Ferdin ve
toplumun ihtiyalarna yer vermitir. Frsat ve imkan eitlii balnda zel bir eitime
ve korunmaya muhta ocuklar yetitirmek iin zel tedbirler alnr denmektedir.
Motorlu Tatlar Vergisi Kanununda sakatlk dereceleri yzde 90dan daha fazla olan
malul ve engellilerin adlarna kaytl tatlarla, dier malul ve engellilerin bu durumlarna
uygun hale getirilmi zel tertibatl tatlar vergiden muaftr denmektedir.
Noterlik Kanununda ilgilinin iitme, konuma veya grme zrl olmas durumunda
ilemler zrlnn isteine gre olmak zere iki tank huzurunda yaplr denir. lgilinin
iitme veya konuma zrl olmas veya yazyla anlama imkannn da bulunmamas
halinde iki tane tank ve yeminli tercman bulundurulur. Noterlik Kanununda imza
yerine mhr ve parmak izi kullanlmas, ilgililerle tank, tercman ve bilirkii imza
atamadklar ve imza yerine geen bir el iareti kullanmadklar takdirde varsa mhr
yoksa sol elin ba parma bu da yoksa dier parmaklardan biri bastrlr ve hangi
parman bastrld yazlr gibi bir aklama yer almaktadr.
zel Eitim Kurumlar Kanununda amacn Trkiye Cumhuriyeti uyruklu gerek
kiiler, zel hukuk ve tzel kiileri ve zel hukuk hkmlerine gre ynetilen tzel
kiiler tarafndan alacak zel eitim kurumlarna kurum ama izni verilmesi,
14

kurumun nakli ve devri, personel altrlmas, kurumlara yaplacak mali destek ve

bu kurumlarn eitim retim, ynetim, denetim ve gzetimi ile yabanclar tarafndan
alm bulunan zel eitim kurumlarnn eitim, retim, ynetim, denetim, gzetim
ve personel altrlmas ilikin usul ve esaslar dzenlenmektedir.
4760 sayl zel Tketim Vergisi Kanununda H snf src belgesine sahip olan ve
zel tertibatl ara kullanabilecei salk kurulu raporuyla belgelenen zrl bireylerin
yurt iinden alacaklar aralar iin zel Tketim Vergisi muafiyeti uygulanmaktadr.
Ayn muafiyet zel tertibat art olmakszn yzde 90 ve zeri zr derecesine sahip
olan ara kullanamayacak durumda olan zrllerin yaknlar yada istihdam edilen bir
ofr tarafndan kullanlacak aralar iinde geerli olmaktadr.
4046 sayl zelletirme uygulamalar hakknda kanunda i kayb tazminat zelletirme
kapsamndaki kurulularda alan personele dier tazminatlarna ek olarak i kayb
tazminat denmektedir denir. zrl personele dierlerine denen tazminatn iki kat
kadar denmektedir.
5682 sayl Pasaport Kanununda diplomatik, hususi damgal yada hizmet damgal
pasaport alan kimselerin sfatlar ve vazifeleri devam ettii srece 25 yan gememi
olan bedensel, zihinsel yada ruhsal zrllerin zrlerinden en az biri nedeniyle srekli
bakma muhta durumda olduu resmi salk kurumlarnn dzenledii salk kurulu
raporuyla belgelenen ocuklarna da hak sahibi kiinin pasaportuyla ayn nitelikte ve
ayn sreyle geerli bir pasaport verilir denmektedir.
6112 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu Yayn Hizmetleri hakkndaki Kanunda
yayn hizmetlerinin ocuklara, gszlere ve zrllere kar istismar ieren ve iddete
tevik eden durumda olmamas gerektii belirtilmitir. Genel esaslar blmnde
cinsiyet, rk, renk ve etnik kken, tabiiyet, din, felsefi inan veya siyasi dnce,
zrllk, ya ve herhangi bir ayrmcl iermemek veya tevik etmemek ibaresi yer
almaktadr. dari yaptrmlar blmnde eitli idari tedbirler sonucu yayn durdurulan
kurumlarn reklam iermeksizin zrl sorunlar ve benzeri yararl konularda
programlar yaynlamas gerektiinden bahsedilmektedir. RTK grevleri ve yetkileri
arasnda zrllerin ve yallarn yayn hizmetlerine ve yeni teknolojilere eriimini
kolaylatrmak amacyla gerekli tedbirlerin alnmasn tevik etmek yer almaktadr.
3359 sayl Salk Hizmetleri Temel Kanununda zrl ocuk doumlarnn nlenmesi
iin yaplmas gereken tbbi ve eitsel almalardan bahsedilip yeni doan bebeklerin
metabolizma hastalklar iin gerekli olan testlerden geirilerek risk tayabilenlerin
belirlenmesine ilikin tedbirlerin alnmasndan bahsedilmektedir.
298 sayl Seimlerin Temel Hkmleri ve Semen Ktkleri Hakknda Kanunda
gebeler, hastalar ve sakatlarn oy verme srasnda bekletilemeyeceinden
bahsedilmektedir. Krler, felliler ya da bu gibi bedeni sakatlklar aka belli olanlar,
seim evresinde semen olan akrabalarndan birisinin, akrabas yoksa herhangi bir
semenin yardmyla oylarn kullanabilirler. Kurul bakan, oyunu kullanan semene
kimlik kartn verirken semen listesindeki ad karsna imza attrr. Parma yoksa, ba
parma ile imza atamyorsa hangi parmaa bast yazlr gibi hkmler yer alr.
15

2828 sayl Sosyal Hizmetler Kanununda kanunun amac, korunmaya, bakma ve

yardma muhta aile, ocuk, zrl, yal ve dier kiilere gtrlen sosyal hizmetlere ve
bu hizmetleri yrtmek zere kurulan tekilatn kurulu grev, yetki ve sorumluluklar
ile faaliyet ve gelirlerine ait esas ve usulleri dzenlemektir. Muhta zrl ve yallarn
hayatlarn salk, huzur ve gven ierisinde srdrebilmesi, muhta ve zrllerin
toplum iinde kendi kendilerini idare edebilecek ve retken hale gelebilecek ekilde
bakm ve rehabilitasyonlarnn yaplmas, bunlardan tedavisi mmkn olmayanlarn
srekli bakm altna alnmas amacyla gerekli her trl tertip ve tedbir alnr hkm
genel esas olarak sosyal hizmetler kanununda yer almaktadr.
5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununda Sosyal Sigortalar
ve Genel Salk Sigortas bakmndan kiileri gvence altna almak, bu sigortalardan
yararlanlacak kiileri ve salanacak haklarn bu haklardan yararlanma artlaryla
finansman ve karlanma yntemlerini belirlemek, sosyal sigortalarn ve genel salk
sigortalarnn ileyii ile ilgili usul ve esaslar dzenlemek ama olarak belirlenmitir.
3294 sayl Sosyal Yardmlama ve Dayanmay Tevik Kanununda da ihtiya
ierisinde bulunan vatandalar iin alnmas gereken nlemlerden sosyal yardmlardan
bahsedilmektedir. Sosyal yardmlama fonunun nasl elde edildiinden nasl elde
edildiinden bahsedilmektedir. Tketicinin korunmas hakknda kanunda ocuklar
ve zrlleri istismar edici reklam ve ilanlar ve rtl reklam yaplamayacandan
bahsedilmektedir.
Trk Ceza Kanununun 122. maddesi zrllkle ilgili ayrm yapmak konusunu
ilemitir. Trk Medeni Kanununda da fiili ehliyet, fiil ehliyeti, fiil ehliyetsizlii,
zrllerin velayeti ile ilgili hkmlere yer verilmitir.
5434 sayl TC Emekli Sand Kanununda da harp malullerine yaplan yardmlardan
bahsedilmektedir.
Son olarak da Ulatrma Bakanlnn 3348 sayl tekilat ve grevleri hakkndaki
kanunda haberleme genel mdrlerinin grevleri arasnda dk gelirliler,
zrller gibi sosyal asndan korunmas gereken kesimlerin evrensel hizmetten
eitlik, taraf gzetmeme ilkeleri temelinde ve karlayabilecekleri fiyat seviyesinde
yararlanabilmelerine ilikin usul ve esaslar belirlemek olarak grevlendirilmitir.
Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI
MER ZGL altay Dzenleme Kurulu Bakan
Sayn Ayegl Badur Hanmefendiye teekkr ederiz. Zaman kstlamamz olduu
iin her konumada 25 dakikalk bir sremiz var. imdi de sz Bilgi niversitesi
Uluslararas Hukuk ve nsan Haklar Hukuku retim yesi Sayn Yrd. Do. Dr. dil
Il Gl Hanmefendiye brakyorum.

16

ENGELLLERN HAKLARINA LKN BRLEM MLLETLER

SZLEMES
YRD. DO. DR. DL IIL GL
stanbul Bilgi niversitesi Uluslararas Hukuk ve nsan Haklar Hukuku retim yesi
2005 ylndan beri neredeyse sadece engellilik alannda alan bir hukukuyum. Asl
alanm Uluslararas Hukuk ve nsan Haklar Hukuku. Engellilik de zaten bir insan
hakk meselesi olarak bizim asli alma alanlarmzdan bir tanesi.
Sayn Mehmet Soancya ncelikle ok teekkr etmek istiyorum. ok temel, ok
nemli baz hususlara deindi. Bunlardan biri bilginin iktidar meselesi. Hukuk da bu
alanlardan aslnda biri. nk hukuku olmayanlarn hukuku sadece metine ulaarak
anlamalar hemen hemen imkansz. Yani az evvel sizlere varl aktarlan mevzuatn
ne anlama geldii, gerek hayatta bunun karlnn ne olduu hakknda hukuku
olmayanlar veya hukuk uygulamas iinde olmayanlarn ok fazla bir ey bilmeleri de
ok mmkn deil. O nedenle size az evvel ulusal mevzuata ilikin olarak aktarlan
bilgilerin insan haklar hukuku balamnda ne anlam tadn biraz aktarmaya
alacam.
ncelikle unu syleyeyim, ulusal mevzuat sanki ok yaygn, ok kapsamlym gibi
grnyor. Ama aslnda bota brakt ok ciddi alanlar var. Bu bir. kincisi gereksiz ok
ayrntl dzenledii alanlar var. ncs, ulusal mevzuatn bir ksmnn dzenleme
mant bizim kesinlikle kar ktmz bir yaklama dayanyor. nk engelli bireye
muhta, bakm ihtiyac olan, kendi iini kendi yapamayan, bamsz yaama yeteneine
sahip olmayan, kstlanabilecek, ancak tankla imzas geerli olabilecek, zavall,
acnmas gereken insanlar mant ile bakan bir ulusal mevzuat var bir ksmyla.
Yeni mevzuatn bundan biraz daha ayrldn grmek mmkn; ama uygulaycnn
maalesef mant hala eski mevzuat mant olduu iin uygulama da maalesef
engellilerin eit hak ve zgrlklerden hakkyla yararlanabilecek bireyler olarak
grlmediini, ne yasa koyucunun ne de yasa uygulaycnn engelli bireyi byle
grmediini; sadece yardm, sadaka mantyla hala bu iin yrtldn gryoruz.
O nedenle rnein, gece vardiyasnda almalarna ilikin kstlamalar. ok nadir
engel trnde gece almak kiiyi etkiler. Tekerlekli sandalyedeki bir kiinin gece
almamas iin hemen hemen hibir neden yok. Gerekli tuvalet vs. destei salanm
ise veya ok sk karlatmz bir ey, kar yad zaman engelli kamu personelinin
izinli saylmas. Bu u anlama geliyor, aslnda sizin kamu personeli olarak sunduunuz
hizmetin hibir deeri yok, onun iin o gn sizlerin yzlerce veya binlerce engellinin
ie gitmemesi hizmeti aksatmyor! Neden? nk engellilerin istihdam aslnda onlara
bir hayr yapmak iin salandndan, yokluklar da en azndan kamu sektr iin
herhangi bir sknt yaratmyor. Nitekim zel sektrde de engellilerin istihdam edildikleri
konumlara baktnz zaman aslnda olsalar da olmalarsa da olur bir durumun yaygn
olarak, istisnalar bir kenara konulmal, grldn belirtmek gerekiyor.
Size bugn BM Engelli Haklar Szlemesiyle ilgili baz temel bilgileri vermek istiyorum.
Bu Szleme az evvel eletirdiim mant tmyle dlayan, engelli bireyleri hak ve
17

zgrlkler bakmndan dier bireylerden hibir ekilde ayrt etmeyen, bamsz yaam
srebilecek, muhta durumda olmayan, korunma ihtiyac olmayan, tam bireyler olarak
tanmlyor. Bunun ok nemli olduunu dnyorum.
Engelli haklar meselesinin Birlemi Milletlerde de gndeme gelmesi maalesef
ok ksa bir sre nce oldu. Szleme, 2007 tarihinde BMde tamamland. Trkiye,
Szlemeye taraf olan ilk lkelerden biri. 2009da Szleme, ulusal mevzuat gereince
de onaylanarak yrrle girdi. Ancak Sayn Soancnn da belirttii gibi, Szlemeye
ek bir protokol var, o da denetime ilikin baz hususlar ngryor. Onu da aklayacam
ksaca. O ek protokole Trkiye henz taraf olmadndan o protokol bakmndan
Trkiye bal deil.
Bu uluslararas szlemeye, bir insan haklar szlemesine Trkiyenin taraf olmas ne
anlam tayor? Bunu iki ynl incelemek lazm. Bir, ulusal dzlemde sizler iin, bizler
iin, hakimler iin, yasama organ iin ne ifade ediyor? Buna bakmak lazm. Bir de
szlemeye uygun davranmak veya davranmamann uluslararas hukuk bakmndan
nasl bir sorumlulua yol atna bakmak gerekiyor.
Anayasann ok nl bir 90. maddesi var. Diyor ki, usulne gre yrrle konulmu
milletleraras anlamalar kanun hkmndedir. Bu u anlam tar; bir szleme, gerei
gibi onaylandktan ve yrrle girdikten, yani resmi gazetede yaymlandktan ve
belirtilen tarihte yrrle girdikten sonra ayn bir kanunmu gibi sizleri, bizleri ve
zellikle de hakimlerle idareyi balar. O nedenle szlemenin yrrle girdii 2009
tarihinden itibaren aslnda uluslararas szlemeden ziyade i hukuk niteliinde bir
metinden bahsetmek mmkn.
Ama uluslararas szlemelerde biraz daha teknik ayrntlar var. O da yle, ayn
kanunlarda olduu gibi baz uluslararas szleme hkmleri, ayrnt iermez. Baz
kanunlarn yrrl iin nasl ynetmelik kartarak somutlatrmak gerekiyorsa, baz
uluslararas szlemelerin de i hukukta etkili klnmas iin kanunlar ve ynetmelikler
karmak gerekir. rnein szleme eriilebilirlik salanmal diyor. Ama bu hemen
kanun haline geldiinde biz eriilebilirlikten ne anlamak gerektiini bilmiyoruz.
Bunu anlamak iin yasa koyucunun mevzuat kartmas, idarenin de bunu somut
standartlarda gerek hayata yanstmas gerekiyor. Ama baz dzenlemeler hakikaten
yrrle girdii an itibariyle i hukuk hkmym gibi etki dourur. Ayrmclk yasa
gibi. Engellilie dayal ayrmclk yasaktr dedii zaman szleme, ertesi gn siz hemen
iverenim beni engelli olduum iin iten att veya bavuruda bulundum engelli
olduum iin ie alnmadm dediinizde hakimin, ama daha i hukuk haline gelmedi,
bir kanun kmad, ynetmelii de yok bunun demesi mmkn deil. Dorudan ve
sadece uluslararas szlemeye dayal olarak hakimin hkm vermeye sadece yetkisi
yok, grevi de var. Bunun da kayna Anayasann 90. maddesi. Bu nedenle uluslararas
szlemelerin ve zellikle de engelliler szlemesinin bir ksm hkm aslnda u anda
bizi, idareyi, hakimleri dorudan balyor ve etkili klnm durumda. Bazlar iinse
ulusal dzlemde baz tedbirlerin alnmas gerekecek.
Bu arada yine Anayasann 90. maddesi diyor ki eer insan haklarna ilikin bir
uluslararas szleme sz konusuysa ve bu szlemeyle i hukuk atyorsa o zaman
18

uluslararas hukuk uygulanr. Yani ulusal mevzuatta engellilie ilikin veya engellileri
etkileyen bir dzenleme, yrrle girmi olan uluslararas szlemeyle atyorsa,
hakimin nne gelen meselede grevi, i hukuk hkmn uygulamamak ve
uluslararas szlemeyi dorudan uygulamaktr. nk uluslararas szlemeler zaten
i hukuk haline gelirken Meclis tarafndan da kabul edilirler. Yani herhangi bir yasama
faaliyetinden aslnda hibir fark yok.
Tm insan haklar szlemelerinin ve engelli haklar szlemesinin getirdii farkl tr
ykmllkler var. Bunlardan ilki ihlal etmeme ykmll. rnein ayrmclk
yapmama, srf engelli olduu iin toplumsal yaamdan kopartmama, kurumdan
kopartmama, ikence yapmama, evlenme yetkisini elinden almama gibi yapmama
ykmlleri.
Devletin ikinci tr ykmllkleri, devlet d kiilerin birbirlerine kar bu
ykmllkleri ihlal etmesini nlemek. Yani koruma ykmll. Yani kamu
sektrnde iveren ayrmclk yapmayaca gibi, devlet zel sektrde de ayrmclk
yaplmasn nleyerek engellinin o hakkn korumak durumundadr.
Son olarak ise salama ykmll. Bu devletin hareketsiz kalamayaca, rnein
zel eitim sunma, tm fiziksel evreyi eriilebilir klma gibi devletin aktif olmasn
beklediimiz trde ykmllkler.
Yine devletin ykmllklerinden bahsettiimiz zaman yasama, yrtme, yargnn
ykmllklerinden bahsediyoruz. Yasama organ mevcut halde yrrlkte olan
Szlemeye aykr tm yasalar ortadan kaldracak, Szlemenin kabul edildii tarihten
itibaren Szlemeyle atan hibir yasal dzenleme kabul etmeyecek. Bunun bir
rnei neredeyse oluyordu. Grme engelliler bakmndan imzann sadece noterde ahit
huzurunda olmas durumunda hkm ifade etmesine ynelik bir aba vard Mecliste,
Borlar Kanunu tasars tartlrken. Oysa bu, u alama gelir: Ben 18 yandayken
imza atabilirim ama 58 yanda yllardr avukatlk yapmakta olan bir grme engellinin
imzas iin ahide ihtiya var. Bu gndelik hayat olaanst derecede sekteye uratan,
arkasnda da u mantk olan bir yaklam, sen kendini koruyamazsn risklere kar, sen
50-60 yanda da olsan, avukat da olsan biz seni risklere kar koruruz. Uluslararas
insan haklar hukuku bunu kabul etmiyor. nk engellilerin korunmaya muhta,
kendi kararlarn alamayan, risklerle karlatnda ne yapacan bilemeyen insanlar
olarak grmyor.
Yine tabii yrtmenin, yani idarenin nemli ykmllkleri var. zellikle eriilebilirlik
dahil olmak zere gerekeni yapacak olan yrtmedir, idare organdr, onlar da szleme
hkmlerine uygun olarak icraatta bulunmak durumundalar.
Ayrca Szleme aka devlet d kii ve kurumlarn da ykmllkleri olduunu
sylyor. Bu szleme, sadece devleti balamaz, bizler de kendi grevlerimizi icra
ederken, iverensek ie alrken, mimarsak proje izerken, tm engel trlerinin
farkllklarn gzetmek durumundayz. rnein benim grme engelli bir rencim var.
Onun grme engelli olduunu gz ard ederek ben slayta bakn, buradan renirsiniz
19

diyemem. Slaytta yazlm olan her eyi tek tek okumak durumundaym. Tek bir grme
engelli rencim snfta varsa. Veya grme engelli rencinin okuyamayaca bir
PDF dosyayla dev vermem mmkn deil gibi Yani her meslek grubunun aslnda
gndelik hayatta mesleini icra ederken yapmas ve yapmamas gereken bir ok ey
var.
BM Engelli Haklar Szlemesine aslnda hi ihtiya yoktu. nk engelliler, tm
haklardan engelli olmayanlar gibi eit olarak zaten yararlanma hakkna zaten sahiptirler.
Yaama hakk, ifade zgrl, kii zgrl ve gvenlii, din ve vicdan zgrl,
eitim hakk, salk hakk, bunlarn hepsinin engelli olan-olmayan bireylerin tamamna
ait olduu konusunda aslnda hibir phe yok. Ama yllar ierisinde u grld ki
genel nitelikteki szlemeleri, rnein hepimizin ok iyi bildii Avrupa nsan Haklar
Szlemesini engellilere uygulanmak bakmndan hakimler de iin uzman olmadndan
hep sknt ekildi. O nedenle engelliler balamnda insan haklar ne ifade eder, sadece
buna aklk getirme anlamnda Birlemi Milletler Engelli Haklar Szlemesi nem
arz ediyor. Yoksa engelli olmayanlarn sahip olmad ama srf engellilerin sahip olduu
bir haktan ok da bahsetmek mmkn deil. Yani eriilebilirlik sadece engellilere
ynelik grlyor ama burada grenlerimiz iin k yanyor olmas aslnda byle bir
eriilebilirlik meselesi, nk grenlerimiz buras k almayan bir mekan olduu iin
k yanmasa aslnda grmeyen olacaz. Bunun iin bizler engelli olmayanlar zellikle,
ok alklar kendileri iin salanan bu tr imkanlara. Ama i engellilere gelince
farkllklar gzetilmediinden maalesef hak ve zgrlklerden ya hi yararlanlmyor
yada tam veya eit olarak yararlanlmyor. O nedenle yeni haklar yok, sadece haklarn
engellilik bakmndan okunmas var.
Szleme zellikle u mantn ok altn iziyor: engelliler korunmaya muhta bireyler
deil; bamsz, iktidar sahibi, sradan herkes gibi bireyler. kincisi entegrasyon anlay
bu Szlemede terkedilmi durumda. Yani biz engelliyi rehabilite edeceiz; bylece o
sosyal hayata entegre olabilecek meselesi deil. Zaten mesele u, siz engelli iin neyi
salarsanz salayn d dnya onun nne sorunlar koyuyor. Bu sadece kaldrmlar,
otobsler meselesi, fiziksel evre meselesi deil; zellikle bilgiye eriim, iletiim bu
erevede ok nemli. Mesele engelli bireyi rehabilite edip evreye uydurmak deil;
evreyi engelli bireylerin de kullanaca ekilde oluturmak.
unu dnn, mhendisler bakmndan bunun ok nemli olduunu dnyorum.
itme engelli bir kadn evde kalp krizi geiriyor veya kanamas var. Bu kadnn nasl bir
ambulans arabilecei hakknda bir fikri olan var m? Eriilebilirlik sadece kaldrm
deil onu ifade etmek iin sylyorum. Kalp krizi geiriyorsa bile iitme engelli bir
insann ambulans armas mmkn deil. Ama nasl mmkn biliyor musunuz?
ok basit tedbirlerle bir belediye iitme engellilerin tm bilgilerini toplayp onlara
eer ambulans ihtiyacnz varsa bo mesaj u numaraya gnderirseniz, sizin ikametgah
adresinize ambulans, eer 1 yazarak mesaja ilgili numaraya gnderirseniz ikinci
adresinize rnein i yerinize ambulans gnderiliyor. Yada siz kendi numaranzdan
sadece herhangi bir adresi mesaj gnderdiinizde zaten o hat sadece acil hizmetlere
20

tahsis edilmi olduundan o adrese hi niye bu adres bize telefonla mesaj geldi diye
sorgulamakszn dorudan ambulans gnderilebiliyor.
Bu tr genel hizmetlere olaan ekilde ulaabilmeyi salayacak eyler eriebilirlie
ilikin genel tedbirler. O nedenle biraz daha yaratc olmak ve her sunulan hizmette
bunu salamak gerekir. rnein grme engellisiniz bu binaya girdiniz. Hangi kata
gitmeniz gerektii konusunda hibir bilgi yok. Halbuki her binann kapsnda sa
tarafta standart olarak bir kabartma adres panosu olsa veya standart olarak Trkiyede
her kamu binasnda veya kamuya ak binada sa veya sol tarafta bir zil olsa ve oraya
bastnz zaman dorudan size nereye, hangi yne dnerek gidebileceinizi syleyen
bir insan bilgi verebilse aslnda bu iler bakalarndan yardm almakszn ve sizi ihtiya
sahibi gibi gstermeksizin zlebilecek meseleler.
Zaten bizim meselemiz u deil. Biri illaki koluna girer, biri illa yol gsterir, biri illa
tekerlekli sandalyedeki bireyi kucaklar otobse bindirir meselesi deil. Mesele bamsz
yaayabilme meselesi. Kimseden bir ey talep etmeden. nk gndelik hayatmzda
hepimiz birilerinden bir ey talep ediyoruz. Ama unu dnn. Gittiiniz her metrede,
yaptnz her ite birinden bir ey istemek zorunda kaldnz dnn. Mesele bu
muhtalk durumunu ortadan kaldrmaktr. O nedenle de mevzuat okurken ite
muhtalk vurgusu mu yapyor, kiiyi bamszlatrmaya m alyor bu hususa gre
mevzuatn iyi, doru veya yanl olduunu yorumlamak mmkn.
Bu erevede Szleme nemli bir engelli tanm getiriyor. Diyor ki engellilik dsal
faktrlerle kiinin kendisine ilikin unsurlarn birleerek kiinin toplumsal hayata
katlmn engelleyen unsurlardr. Yani ben bacam olmad iin darya kamyor
deilim. Ben benim durumumu gzetmeyen dardaki meslek sahipleri yznden
yryemiyorum. Yoksa tekerlekli sandalye ile her tarafa her ekilde tek banza
gitmeniz, yurt dna da seyahat etmeniz, tatile de gidebilmeniz ok kolay ve mmkn.
Bunun ayrntsna girmeyeceim ama ok temel meselelerden bir tanesi Szleme
ayrmcln her trn yasaklyor. Ve bu erevede srf engellilikle ilgili de farkl bir
ayrmclk tr ngryor. Bu bizler iin ok nemli. Bir engelli dnn. Tekerlekli
sandalyeli olabilir, grme engelli olabilir. Bir i yerine genel eriilebilirlik koullar
dzgn olduu iin girebilmi, beinci kata da kabilmi, oday da bulabilmi. Ama her
engelli kiinin farkl bir ihtiyac ve genel eriilebilirlik standartlaryla giderilemeyecek
bir ihtiyac olabilir. Diyelim ki burada Ayrancda oturuyorsunuz ve engelli eriimine
uygun otobs sadece 9da geliyor. imdi bu durumda sizin herkesle birlikte 9da ie
balamanz mmkn deil. Ayrmclk yasann bir tr olan makul dzenleme
dediimiz ey, bizim engelli kiinin somut ihtiyacna gre d dnyay, iin yrtl
tarzn veya i saatlerini deitirmemiz. Bu durumda herkes 9.00da ie balarken
bu kii 9.30da balar ama herkes 18.00da kyorsa o kii 18.30da kabilir veya
bunun karl bir cumartesi fazla alabilir. Mesele nk sistemi korumak deil.
Mesele insan sisteme dahil edebilecek ekilde sistemi deitirebilmek. Bunun iin
eriebilirlii konutuumuz zaman biz kiiye bakmyoruz biz aslnda hep evreye ve
aslnda nyarglarmza bakyoruz. Ve makul dzenlemeyi salamamak, yani bir iveren
hayr kardeim herkes 9.00da balyor sen de 9.00da burada olacaksn, bir dakika
21

gecikirsen gn buna bakarm sonra szlemeni feshederim diyemez. Bunu yapmas

makul uyumlatrma veya dzenleme salamamak olduundan ayrmclk olarak
nitelendirilecektir. Szlemede dzenlenen haklarn uzunca bir listesi var. O nedenle
sadece baz nemli kavramlara, zellikle sizler iin nemli kavramlara deinmek
istiyorum. Bu kavramlarn tanmlar Szlemede yaplm durumda.
1- Eriilebilirlik
2- Evrensel tasarm
3- Makul uyumlatrma
4- letiim
5- Dil
Eriilebilirlik, szleme tarafndan sadece fiziksel dnyaya eriim olarak dnlmyor.
rnein grme engellilerin kulland bilgisayar program Word dosyalar okuyabiliyor
ama PDF okuyamyor. imdi siz eer web sitenizde hayr kardeim biz PDF olarak
koyuyoruz bunlar bu da byle. Biz grsel olarak ok gzel bir ey hazrladk
diyemezsiniz. nk bilgiye kii eriemez. Bu bir eriilebilirlik sorunudur. Veya iitme
engellide televizyonda dudak okuyuversin diyemezsiniz.
Trke yaplan yaynlarn bile kanmca zellikle diziler ve filmler gibi iaret diliyle
tercmesi ok pratik olmayan bir ey; ama tm dnyada yaplan bir uygulama var, her
eyin alt yazl olmas. Yani Trke dizi de Trke altyazyla yaynlandnda iitme
engelli kiilerin hi bir sorunu kalmyor. Burada tercman arkadamzn bununla
ilgili muhtemelen benzer sknts vardr. Ben ailede iitme engelli olan ama duyabilen
kiilerin de bulunduu ailelerle konutuumda unu sylyorlar. Eve geldiiniz zaman
srekli iitme engelli kiiye tercme yapmak zorunda kalyorsunuz; nk dizideki kii
srtn dnyor ve konumaya devam ediyor mesela. Kii az ok dudak okunabiliyor
ama kii srtn dnd anda veya grntde olmayan biri konutuu anda i bitiyor.
Oysa btn yabanc filmlere alt yaz yaplabiliyorsa demek ki bu o kadar zor bir ey
deil. Bu nedenle Trke dizi ve filmlere de alt yaz mesela yaplabilir.
Az nceki acil hizmet iitme engelli rnei yine salk hizmetlerine eriim anlamnda
bir eriilebilirlik rnei. Veya tekerlekli sandalye. Her tekerlekli sandalyeli kiinin ayn
ihtiyac yok. Srt sorunlar nedeniyle ayakta durmak zorunda olan kiiler var. o nedenle
de eriilebilirlik ihtiyalarnn tek tip sandalyeye gre de dnlmemesi lazm.
Mesela akl tekerlekli sandalyeler olaanst ar. Engelliler iin yaplm olan bu
kk asansrler o arlklar tayamyor. Niye? Sadece manel tekerlekli sandalyelere
gre yaplm bir arlk kaldrma durumu var. O nedenle asansr var engelliler iin ama
kii kullanamyor. O nedenle dediim gibi tek bir standard gzeterek deil farkllklar
gzeterek bu ileri yapmak lazm.
Eriilebilirlie ilikin Szlemede ok hkm var. Genel olarak eriilebilirlii ele alan
9. maddenin yannda, rnein adalete eriim ayrca dzenlenmi. itme engellisiniz,
saldrya uradnz savclkla iletiim kuracaksnz. Hukuki terimleri bilen bir iaret dili
22

tercman yoksa bunu anlatmak mmkn deil. Veya salk hizmetlerine eriim. Bir
kadn iitme engelli, jinekologa gidiyor. Biz genelde una ahit oluyoruz 10 yanda
konuabilen erkek ocuuyla birlikte gidiyor kadn jinekologa. Ve ocuk tercme
ediyor. Bu salk hizmetine eriim midir? Hayr. nk ne ocuun tbbi terimleri veya
annesinin durumunu anlayabilecek bir yetenei ve yetkinlii vardr ne de hekim zaten
o diyalogu on yandaki bir ocukla kurabilir. Hem her eyden nce kii mahremiyetine
aykr. nk hasta haklarnn en temel kurallarndan bir tanesi. Bir kadn yannda
kocas olmadan da jinekologa gidebilmeli. 10 yandaki olan ocuunu da yanna
almadan gidebilmeli. O nedenle de Birlemi Milletler Engelli Haklar Szlemesinde
eriilebilirlik her bir hak bakmndan ayrca dzenlemi. Eitime eriim, sala eriim,
alma ve istihdama eriim gibi. Ve bunlarn hepsinde de bilgiye eriim bunlarn
ncl. nk bir eyin bilgisine sahip olmadan o hizmetten yararlanmanz mmkn
deil.
Szlemenin altn izdii bir baka kavram olan evrensel tasarm ok nemli. Bu
tanma daha sonra ayrntsyla bakmanz neririm. Bu u anlama geliyor. Sadece
engelliler bakmndan deil herkesin mmkn olduu kadar her tr farklla sahip
byk nfus kesimlerinin hibir deiiklie ihtiya duyulmakszn kullanabilecei
ara ve gereler. Burada ama, her mal ve hizmetin tasarmnda, planlanmasnda ve
sunumunda, salkl ve gl, 25-40 ya aras erkekler dnda kiilerin de bu mal ve
hizmetlerden yararlanmak isteyeceinin gzetilmesi.
Mesela kamu hizmetlerinden yararlanmaya gittiiniz zaman genelde bir buuk metreye
yakn bankolarda hizmet alrsnz. Bu ksa boylu olan kiileri de fiziksel engelli olan
kiileri de olaanst zorlayan hususlardan bir tanesi.
Szlemede vurgulanan bir dier mesele olan iletiim ve dile gelince de, iletiim
eriilebilir bilgi ve iletiim teknolojisi dahil dilleri, metin gsterimini, Braille alfabesi
kullanlarak ve dokunarak iletiimi, byk harflerle basky, yazl, iitsel ve eriilebilir
oklu medyay, sade dili, iitsel okumay, beden dilini, dier tr aralarla gerekleen
iletiimi ifade etmektedir. Yani iletiim dediimiz bizim sadece szl iletiim deil. O
nedenle de bir kamu hizmetinin veya kamu hizmetine ilikin bilginin sadece telefonla
sesli olarak verilmesi veya sadece internetten verilmesi mmkn deil. ok yaygn
olarak imdi kamu hastanelerinde randevu almak iin internetten kayt yapmanz
gerekiyor. Her engel tr iin bu mmkn olmad gibi ya ileri olan ve o nedenle de
internet teknolojisi kullanmayan insanlar bakmndan da olaanst ciddi skntlar
yaratyor.
Yardm ihtiyacn ortadan kaldracak zmlere ihtiya var. Srem muhtemelen
bitiyordur bir ey syleyerek kapatacam.
Engellilerin bamszl meselesine vurgu yaptm. Burada yle ok nemli bir husus
daha var. Engelli kiilere zg, engelli kiilere zel hizmet ilke olarak kabul edilmez.
rnein meslek edindirme kurslar. Engelli olmayan kiilerin de katld kurslara bu
kiilerde katlmal. Ama bizde engelli park, engelliler iin meslek edindirme kursu,
engelliler iin biki diki kursu ite u bu ama dnyalarmz hep ayr. Eitim dahil
23

olmak zere biz hep ayr mekanlarda eitim grdk, yaadk. O nedenle de artk bizim
ihtiyacmz olan birlikte yaayabileceimiz ortak mekanlar olmas.
Bu altay mekannda da skntlar olduu zaten ifade edildi. Ayn ey hep bizimde
karmza kyor. Giri kapsnda rampa olsa bile hibir zaman krslerde rampa yok.
Bunun yle bir mant var. Engelli hibir zaman reten, bilgiyi karsna aktaran,
konuma iktidarna sahip kii olarak grlmyor. Engelli her zaman hizmet alan,
yardm isteyen, sadaka isteyen ve her zaman edilgen konumda olan ama syleyecek
hibir sz olmayan kii olarak grlyor. O nedenle zellikle krs tasarmlar
gibi zellikle iktidar vurgusu yapan mekanlarda mutlaka eriilebilirliin salanmas
gerektiini dnyorum. nk bu aslnda kendi akllarmzda bir hiyerarinin, bir
stnlk iddiasnn var olduunu gsteriyor.
Hepinize ok teekkr ediyorum.
OTURUM BAKANI
MER ZGL altay Dzenleme Kurulu Bakan
Yrd. Do. Il dil Gl Hanmefendiye ok teekkr ediyoruz. imdi srada Engelliler
in Ulalabilirlik hakknda zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrlnden sayn
Dr. Deniz alayan Gm Hanmefendinin sunumu var.
ENGELLLER N ULAILABLRLK
DR. DENZ ALAYAN GM
Aile ve Sosyal Politikalar Uzman/ehir Plancs zrl ve Yal Hizmetleri
Genel Mdrl
Hayat deitirmek iinnce mekan deitirmemiz gerekir.
Lefebvrenin bu cmlesi, mekann insan hayatndaki yerini zetler niteliktedir.
Fiziksel, kltrel ve sosyal engellerin olduu yaam evreleri, farkl toplumlarda farkl
dzeylerde de olsa hala nemli bir sorun olarak karmza kmaktadr. Gnmz
kentleri, yetikin, orta yata ve eksiksiz hareketlilik yetisine sahip normal olarak
tanmlandrlabilecek kiiler iin kurgulanmakta ve uygulanmaktadr. Bu bak asyla
organize edilen ve oluturulan yerleimler ve sunulan hizmetler, hareketlilik yetenei
tam olmayan pek ok kii iin toplumun dier yeleriyle ayn biimde ve yeterli dzeyde
toplumsal hayata katlmalarn engeller niteliktedir.
Birlemi Milletler Dnya Salk rgt dezavantajl olmay; ayrmclk, farkllatrma,
frsat eitsizlii veya en basit biimiyle sosyal sistemin dezavantajl gruplarn
gereksinimlerini karlamamas nedeniyle, bir toplumda kabul edilen ve beklenen
etkinliklerin yrtlmesinde glk yaama durumuyla ilikili biimde tanmlamaktadr
(Dnya Salk rgt, 1980; 29). Bu tarifte de akland gibi toplumun btn
24

kesimlerinin mevcut yaam evrelerinde, zellikle de kamu kullanmna ak alanlarda

eit biimde var olamamas veya baz kesimlerinin glkle var olabilmesi durumu,
kiilerin zelliklerinden deil toplumun yaklamndan kaynaklanmaktadr (alayan
Gm, 2009; 36).
Dezavantajll mekn dzeyinde dndmzde; zrller, geici olarak zrl
bulunanlar, yallar, hamileler, bebek araballar, ocuklar, iri ve iman kiiler, ok
uzun ve ok ksa boylu kiiler ve hatta yk tayanlar dezavantajl konumdadr. nk
bu grupta yer alan kiiler yapl evrede herhangi bir engelle karlatklarnda sorun
yaarlar ve hareketlilikleri farkl dzeylerde kstlanr. Sz edilen bu grubun nemli
bir blmn zrller oluturmaktadr. Yrrken pek ok kii iin farkna varlmadan
alabilen 1,3 cm.den daha fazla kot fark tekerlekli sandalye kullanan bir zrlnn
karsna ktnda, onu tamamen aresiz brakp, bu kiinin engelli hale gelmesine
yol amaktadr. Bu iki kot uygun nitelikte rampa ile birbirine balandnda herkesin
rahata yoluna devam etmesini salayacaktr (alayan Gm, 2009; 37).
Gnmzde zrlln toplumsal bir durum olarak ele alnmas zellikle de yapl
evreyle ilgili meslek alanlar iin son derece nemlidir. zrlln geleneksel olarak
ele alnd yaklamda kii; zrm, merdiven kmam engelledii iin mzeye
veya sinemaya giremiyorum. ifadesini kullanarak sorunu kendinde ararken, konunun
toplumsal veya hak temelli olarak deerlendirilmesiyle Basamaklar, binaya girmemi
engelledii iin mzeye veya sinemaya giremiyorum. (Davies, 1999; 76) diyerek
aradaki fark ak biimde ortaya koyabilir.
Yapl evre ve Kentsel Hizmetlerde Ulalabilirliin nemi
zrller var olan engeller nedeniyle toplumsal yaama katlmda sorunlarla
karlamaktadr. Bu engellerden arndrlm, kullanm olana salayan yapl evre
ve kentsel hizmetler ulalabilir biiminde ifade edilebilir. Ulalabilirlik iin zet
bir tanm vermek gerekirse; Herkesin, istedii her yere ve yaad toplumda sunulan
her hizmete bamsz ve gvenli olarak ulaabilmesi ve bunlar kullanabilmesidir.
Ulalabilirlik, ada biimde yapl evreyle uraan her disiplin alan iin zaten en
nemli nceliklerden biri olmaldr.
Yapl evrede hareketliliin artrlmas iin gz nnde bulundurulmas ve uygulanmas
gereken baz ltler vardr. Bu ltler;
Mekana ulamak ve
Mekan kullanmak asndan ele alnmaldr.
Ulalabilirliin ele alnmas gereken drt alan;
Ak alanlar ve yollar (caddeler ve kaldrmlar)
Binalar
Kamu ve zel ulam trleri,
Bilgilendirme hizmetleridir.
Ulalabilirlik, parklar, evler ve alanlar ve bunlarn iindeki tesisler gibi yapl evrenin
sunduklarnn ulalabilir ve kullanlabilir olup olmadn gsteren bir mihenk tadr.
25

Fiziksel ulalabilirlik ise; Bir binaya nasl ulaabilirim? Bu binaya nasl girebilirim ve
iinde nasl dolaabilirim? Katlar arasnda nasl hareket eder ve odalara girebilirim?
Donanm nasl kullanabilirim? gibi sorularn yantlardr (CCPT; 1995: 24).
Engeller
Gnlk yaamda sklkla karlalan, yapl evrede ulalabilirlii kstlayan veya
tamamen engelleyen tasarmlar ve uygulamalardan bazlar unlardr;
Ak alanlar ve yollardaki engellere rnekler;
Kaldrmlarn gerekli dolam alanna olanak yaratmayacak biimde dar olmas
veya dzensiz biimde daralmas, yksek olmas, rampa bulunmamas, rampalarn
eim, genilik ve kaplama malzemelerinin standartlara uygun yaplmamas, kl
geitlerde sesli uyarclarn bulunmamas, alt ve st geitler, kaplamalarn bozuk
olmas, kaygan kaplama malzemeleri kullanlmas, krler iin oryantasyon salayacak
gerekli hissedilebilir yzey uygulanmamas, az grenler iin zt renkli iaretlemelerinin
yaplmamas vb.
Binalar ve yakn evresindeki engellere rnekler;
zrl tat iin gerekli llerde otopark ayrlmamas, bina giriinde merdiven
bulunmas, trabzan ve kpete olmamas ya da uygun olmayan l ve nitelikte
olmas, girite gereksiz ykseklik farklar yaratlmas, koridorun ve kaplarn dar olmas,
asansrn bulunmamas, asansrlerin merdivenle ktktan sonra ulalabilmesi,
tuvaletlerin yeterli dolanm alan olmad iin kullanlamamas, vb.
Kamu ve zel ulam hizmetlerinde engellere rnekler;
Rayl tama sistemlerine ait tesislerde yrme mesafelerinin uzun olmas, otobs
veya dolmu isimlerinin ve numaralarnn okunamamas, duraklarn uygun yerlerde
olmamas, tatlarda, girite platform ile tat arasnda ykseklik fark olmas, kaplarn
dar olmas, koltuklarn uygun dzende yerletirilmemesi, tatlarn uygun olmamas,
vb.
Bu engellerin kaldrlarak yapl evrenin zrller iin uygun hale getirilmesi ve
engelsiz yaam evreleri oluturulmas sreci e zamanl olarak yrtlmesi gereken
iki faaliyet alann kapsamaktadr. Bu alanlardan ilki mevcut yerleim blgelerinde
zrllerin hareketliliklerini kstlayan ve/veya nleyen engellerin tespit edilerek
ortadan kaldrlmas ya da bunlarn mmkn olduunca kullanlabilir hale getirilmesi
iin iyiletirme ve tadilatn yaplmasyla ilgilidir. kinci faaliyet alan ise yeni yaplaan
alanlarda tamamen engelsiz, standartlara uygun ve ulalabilir dzenlemelerin
yaplmasndan olumaktadr. Bu iki faaliyet alannda yaplacak her trl dzenlemenin
ise Trk Standartlar Enstits (TSE) tarafndan hazrlanan standartlara uygun
biimde olmas byk nem tamaktadr.
Trkiyede Ulalabilirlik Mevzuat
1997 ylnda 3194 sayl mar Kanununa bir madde eklenerek ulalabilirliin ve
yapl evrede zrllerin gereksinimlerinin gz nnde tutulmas mevzuatta yer
bulmutur;
26

Ek madde 1; Fiziksel evrenin zrller iin ulalabilir ve yaanabilir klnmas iin,

imar planlar ile kentsel, sosyal, teknik altyap alanlarnda ve yaplarda Trk Standartlar
Enstitsnn ilgili standartlarna uyulmas zorunludur. hkm 1997 ylndan bu
yana aslnda yapl evrenin ulalabilir olarak kurgulanmas ve uygulanmasn zorunlu
tutmaktadr.
Bu dzenlemeye istinaden 1999 ylnda ilgili alt ynetmelikte deiiklik yaplarak yeni
yaplaan alanlarda ulalabilirliin salanmas yerel ynetimler, kamu kurumlar ve
ilgili tm taraflar iin balayc nitelik kazanmtr;

Planl Alanlar Tip mar Ynetmelii

Plansz Alanlar mar Ynetmelii

Plan Yapmna Ait Esaslara Dair Ynetmelik

Otopark Ynetmelii

Snaklarla lgili Ek Ynetmelik

Gecekondu Kanunu Uygulama Ynetmelii

Bir rnek vermek gerekirse; Planl Alanlar Tip mar Ynetmeliinin 31. Maddesinde
(Deiik - R.G.: 2.9.1999 - 23804);
2) Bina girilerinde aadaki artlara uyulur.

Binalara girii salayan kpr ve giri eridi ile tretuvar ve bina girii arasnda kot fark
olduu durumlarda ve binalara giriin merdivenlerle salanmasnn zorunlu olduu
hallerde, merdivenlerin yan sra, zrllerin de kullanmnn salanmas amacyla,
standardna uygun rampa yaplmas zorunludur.
Ayrca, deme kaplamalarnda kaymay nleyen, tekerlekli sandalye ve koltuk denei
hareketlerini gletirmeyen standardna uygun malzeme kullanlmas zorunludur.
hkm, giriinde kot fark bulunan tm binalarda merdivenin yannda rampa da
yaplmasn zorunlu hale getirmi, ancak bu art tayan projelere ve binalara gerekli
izinlerin verilmesini hkm altna almtr.
5378 sayl zrller ve Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik
Yaplmas Hakknda Kanunun iki geici maddesi ile, mevcut yapl evrenin ulalabilir
hale getirilmesiyle ilgilidir. Yedi yl iinde kamuya ak tm alan ve binalarn standartlara
uygun biimde yeniden dzenlenmesi ve toplu tama sistemlerinin yine ayn srede
ulalabilir hale getirilmesi hkm altna alnmtr. Bu sre 7 Temmuz 2012de sona
ermektedir.
Geici 2 nci maddede; Kamu kurum ve kurulularna ait mevcut resm yaplar, mevcut
tm yol, kaldrm, yaya geidi, ak ve yeil alanlar, spor alanlar ve benzeri sosyal ve
kltrel alt yap alanlar ile gerek ve tzel kiiler tarafndan yaplm ve umuma ak
hizmet veren her trl yaplar bu Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren yedi yl
iinde zrllerin eriebilirliine uygun duruma getirilir. hkm yer almaktadr.
27

Geici 3 nc maddede ise; Bykehir belediyeleri ve belediyeler, ehir iinde

kendilerince sunulan ya da denetimlerinde olan toplu tama hizmetlerinin zrllerin
eriilebilirliine uygun olmas iin gereken tedbirleri alr. Mevcut zel ve kamu toplu
tama aralar, bu Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren yedi yl iinde zrller
iin eriilebilir duruma getirilir. hkm bulunmaktadr.
zrller Kanunu kapsamnda, 12.07.2006 tarih ve 2006/18 sayl Babakanlk
Genelgesi yaymlanarak geici maddelerin hayata geirilmesinin hzlandrlmas
amalanmtr. Dier yandan, 12.09.2008 tarihinde tm kamu kurum ve kurulularna
gnderilen Babakanlk Talimatyla, konuyla ilgili mevzuat hkmlerine dikkat
ekilmitir. Yaplan dzenlemelerin standartlara uygun olmadna deinilerek yeni
yaplama alanlarnda veya yeniden dzenleme yaplan alanlarda ve kamu binalarnn
veya kamunun kullanmna tahsis edilmi bulunan dier yaplarda, mevzuata uygun
ekilde dzenlemelerin yaplmas iin gereken nlemlerin alnmas zorunluluu bir kez
daha vurgulanmtr.
zrller Kanunu ile 634 sayl Kat Mlkiyeti Kanununda da bir dzenleme yaplmtr.
Kanunun 42 nci maddesi u ekildedir; zrllerin yaam iin zorunluluk gstermesi
hlinde, proje tadili kat maliklerinin en ge ay ierisinde yapaca toplantda
grlerek say ve arsa pay ounluu ile karara balanr. Toplantnn bu sre ierisinde
yaplamamas veya tadilat talebinin ounlukla kabul edilmemesi durumunda; ilgili kat
malikinin talebi zerine bina gvenliinin tehlikeye sokulmadn bildirir komisyon
raporuna istinaden ilgili mercilerden alnacak tasdikli proje deiiklii veya krokiye
gre inaat, onarm ve tesis yaplr. lgili merciler, tasdikli proje deiiklii veya kroki
taleplerini en ge alt ay iinde sonulandrr.
Sz konusu Yaplarda zrllerin Kullanmna Ynelik Proje Tadili Komisyonlar
Tekili, alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik 22.04.2006 tarihinde
yaymlanarak yrrle girmitir. Bu ynetmelikte, kat malikinin dier kat malikleriyle
yapaca toplantda talebinin reddedilmesi durumunda, tadilat yaplacak olan
binann ruhsat ilemlerinin yapld yere bavurmasyla bir komisyon oluturulmas,
bu komisyonun ise sz konusu talebin gereklilii ve bina gvenlii asndan bir
deerlendirme yapmasnn koullar ayrntlandrlmtr.
Trkiyedeki bir dier mevzuat dzenlemesi, Src Koltuuna lave Olarak Sekizden
Fazla Koltuu Bulunan ve Yolcu Tamak Amacyla Kullanlan Aralarn zel
Hkmleri le lgili Tip Onay Ynetmelii (2001/85/AT)dir. Ynetmelik 02.07.2004
tarihinde yaymlanmtr. Daha sonra bu Ynetmelikte, 26 Austos 2006 tarih ve
26271 sayl Resmi Gazetede yaymlanan bir deiiklik yaplarak, Ulusal Tip Onay
Belgesi alacak veya daha nce Ulusal Tip Onay Belgesi Alm aralarn 13 ubat 2009
tarihinden itibaren bu ynetmelie gre Tip Onay alma zorunluluu getirilmitir. Aksi
takdirde bu aralarn Ara Tip Onay Belgelerinin iptal edecei hkm getirilmitir.
Bu ynetmeliin VII Nolu Eki Hareket engelli yolcularn araca giri-klarn
kolaylatran teknik donanmla ilgili artlar iermektedir.
5378 sayl Kanunun geici 3 nc maddesinin hayata geirilmesi amacyla, ehirii
Toplu Tama Hizmetinde Yer Alan Otobslerin zrllerin Kullanmna Uygun
28

Duruma Getirilmesi le lgili Genelge 26.04.2011 tarihinde yaymlanmtr. Bu

Genelge; Belediyelerin Snf I ve Snf II ara satn almalar durumunda, Tip Onay
Ynetmeliinin VII Nolu Ekinde ifade edilen artlara uygun teknik artnameler
hazrlatarak satn almaya ilikin ilemlerini bu dorultuda yapmalar, ayrca kendi
denetimlerinde kullanlan Snf I ve Snf II aralar iin de ayn artlar aramalarnn
zorunlu olduunu belirtmektedir. Dier yandan, belediyeler tarafndan hizmete
sunulmu veya belediyelerin denetimlerinde olan, 13 ubat 2009 tarihinden sonra imal
edilen ve ehir ii toplu tamaclkta kullanlan aralarn, 5378 sayl Kanunun geici
3 nc maddesinde ngrlen srenin bitimine kadar zrllerin kullanmna uygun
hale getirilmesi amacyla sz konusu Ynetmeliin VII Nolu Ekine uygun biimde
tadil edilmesi gerektii vurgulanmaktadr.
Genelgede ayrca ehir ii otobs durak yerlerinin ulalabilir gzergahta seilmesi,
otobse bini ve iniler iin gerekli fiziksel koullarn salanmas ve toplu tamaya
ait bilgilendirme iin gerekli sesli ve grsel donanmlarn eklenmesi; dier yandan
zrller iin ayr otobs, ayr gzergah belirlenmesi gibi ayrmcla neden olacak
uygulamalardan kanlmas ve konuya ilikin denetim faaliyetlerini yrten kamu
kurumlarnn yaptklar denetimlerde yukarda yer alan hususlar gz nnde
bulundurmalar gerektii belirtilmitir.
Ulalabilirlik konusunda gerekli zmlerin retilebilmesi, kamu kurum ve
kurulularnn ulalabilirlie ynelik almalara bir btnlk ve plan erevesinde
balamalarnn salanmas ve lke apnda konuya ilikin bilin ve duyarllk
oluturulmas amacyla, 2010 yl Herkes in Ulalabilirlik Eylem Yl kapsamnda,
zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl (Mlga zrller daresi Bakanl)
tarafndan, Ulalabilirlik Stratejisi ve Eylem Plan hazrlanmtr.
lgili kurum ve kurulularn katlmyla ve tm kurum ve kurulularn grleri alnarak
hazrlanan Ulalabilirlik Stratejisi ve Eylem Plan, Yksek Planlama Kurulunun 25
Ekim 2010 tarihli 2010/35 sayl Karar ile kabul edilmi ve 12 Kasm 2010 tarihli ve
27757 sayl Resm Gazetede yaymlanmtr.
Ulalabilirlik Ulusal Eylem Plan; mevzuat dzenlemeleri, toplumsal
bilinlendirme ve uygulama eksenlerinde, 8 ncelik ve bu nceliklerin hayata
geirilmesi iin 19 tedbirden olumaktadr. Eylem Plan kapsamnda; konuya ilikin
bilimsel bilginin oluturulmas, ilgili kesimlerin bilgi eksikliinin giderilmesi, mevzuatn
deerlendirilmesi, uygulama iin gereken finansmann salanmas yntemlerinin
aratrlmas, rnek almalar hayata geirilerek uygulamalarn niteliinin gelitirilmesi
ve saysnn artrlmas, ihtiya duyulan malzemelerin temini iin almalar yaplmas
amalanmaktadr.
Eylem Plannn hayata geirilmesi amacyla, Plann uygulanmasnda rol verilen kurum
ve kurululardan bir Ulalabilirlik Eylem Plan zleme ve Deerlendirme Kurulu
oluturularak ulalabilirliin hayata geirilmesinin takibi yaplmaktadr. zleme ve
Deerlendirme Kurulu ayda bir toplanarak, tm kurum ve kurulularn sorumlu
olduklar tedbire ilikin yaptklar almalar deerlendirmektedir.
29

Eylem Plan kapsamnda yaplan almalardan en nemlilerinden biri, grme zrllerin

bamsz ve gvenli hareketliliini salamalar iin yaplmas gereken hissedilebilir
yzey uygulamalar konusundadr. Ulalabilirlik Stratejisi ve Eylem Plan kapsamnda
hissedilebilir yzey malzemelerinin zelliklerinin belirlenmesine ynelik zrl ve
Yal Hizmetleri Genel Mdrlnce Hissedilebilir Yzey altay-I: ller,
ve Hissedilebilir Yzey altay-II: Ynelim ve Yer Seimleri dzenlenmitir.
Hissedilebilir yzey malzemelerine ilikin altay raporlar ve Deerlendirme Raporu
hazrlanmtr.
Ulalabilirlik Eylem Plan srecinde hazrlanan Binalar ve Ak Alanlar
Tespit Formlar, mevcut yapl evrenin ulalabilirlik dzeyinin belirlenmesinde
kullanlabilecek ve rehber niteliinde kontrol listelerini oluturmaktadr. Bu formlar
www.ozida.gov.tr web sayfasndan indirilebilir. Tespit Formlarnn ayrca www.ozida.
gov.tr/tespitformlari/online adresinden online olarak doldurulmas gerekmektedir.
Eylem Plan kapsamnda ayrca, B.2.1. niversitelerin ilgili teknik elemanlarn
yetitirildii fakltelerinde zrller ve hareket kstll bulunan dier gruplar iin
ulalabilirlik konusunun mfredatta yer almas salanacaktr. tedbirinden sorumlu
kurum olan Yksek retim Kurulu Bakanl tarafndan Herkes in Tasarm
altay dzenlenmi, altay da; Trkiyedeki niversitelerin tasarm ve planlama
eitimi veren Mimarlk, ehir ve Blge Planlama, Peyzaj Mimarl, Mimarlk, ve
Endstriyel Tasarm blmlerinde eitim gren rencilerin zrllk ve ulalabilirlik
konusunda bilgiye sahip olmalar kararlar alnm, 22 Eyll 2011 tarihli Yksekretim
Genel Kurul toplantsnda niversitelerde Herkes iin Tasarm konusunun mfredata
dahil edilmesine ilikin Genelge YK tarafndan tm niversitelere gnderilmitir.
Eylem Plan almalar kapsamnda ayrca Milli Eitim Bakanl tarafndan okul
yaplar, Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan turistik tesisler ve antlar ve mzelerde
ulalabilirliin hayata geirilmesi konusunda i genelgeler yaymlanmtr.
Dier yandan zrllerin binalar bamsz ve gvenli olarak kullanmlarna ynelik
mevcut TSE standard revize edilmi, ismiyle yaymlanmtr.
Standartlar
Ulalabilirliin hayata geirilmesinde mevzuatn kendisi kadar nemli olan standartlar
da mevzuat kapsam iinde deerlendirilmelidir. Uygulamalarn kullanlabilir olmas
standartlara uygunluuyla kouttur. Kanun ve ynetmeliklerde yer verilmeyen
ulalabilir yapl evre l ve ltleri, TSEnin ilgili standartlarnda teorik ve ematik
olarak ayrntl biimde anlatlmaktadr. Her biri konuyla ilgili nemli birer kaynak olan
bu standartlardan dorudan konuyla ilgili hazrlanm olan tanesi; binalarla ilgili
TS 9111: zrller ve hareket kstll bulunan kiiler iin binalarda ulalabilirlik
gerekleri, ak alanlar konu alan TS 12576: zrl ve Yallar in Sokak, Cadde,
Meydan ve Yollarda Yapsal nlemlerin Tasarm Kurallar ve TS 12460: zrl ve
Yallar in Tesislerde Tasarm Kurallardr.

30

Sonu Olarak;
Ulalabilir olmayan yapl evre nedeniyle toplumsal yaamda yeterince var olamayan
zrller iin mekan dier kiilerden farkl eyler ifade etmektedir. Ulalabilirlik
zrlye nemlisin, bu mekanda isteniyorsun ve ho geldin (Kitchin, 1998; 349)
gibi mesajlar veren ve onlarn yapl evreyi rahatlkla, bakasnn yardm olmadan
kullanmalarn salayan en nemli tasarm ilkelerindendir.
Trkiyede ulalabilirliin gerekletirildii ve herkes iin tasarm ilkesinin
benimsenerek yaygnlatrld yaam evrelerinin oluturulmasyla, bugn yapyarn boz dorusunu yap eklindeki uygulamalarn da sona ermesini salayacaktr. Bu
srete, konuyla ilgili gelime kat etmi lkelerde yaanan srelerin incelenmesi ve bu
lkelerin deneyimlerinden faydalanlmas da yararl olacaktr
KAYNAKLAR:
CCPT (1995). Ulalabilirlik in Avrupa El Kitab. (ev. Bayndrlk ve skan BakanlYap leri Genel Mdrl). Ankara. (Orijinal eserin yayn tarihi 1990).
alayan Gm, D. (2008). The Attidutes of Responsible Local Agencies Towards
Disability (Sorumlu Yerel Ynetimlerin zrlle Ynelik Tutumlar). Doktora Tezi. Orta
Dou Teknik niversitesi.
alayan Gm, D. (2009). Tasarmda nemli Bir Kesim: zrller-ngiltere, Japonya
ve Trkiyede zrllk ve Eriilebilirlik. Mimarlk Dergisi. Say: 347, Mays-Haziran, 3639.
Davies, L. (1999). Planning for Disability: Barrier-free Living. In H. C. Greed (Edt.). Social
Town Planning. 74-89. London: Routledge.
Dnya Salk rgt (WHO) (1980) International Classification of Impairments,
Disabilities and Handicaps. Geneva: World Health Organisation.
Kitchin, R.M. (1998). Out Of Place, Knowing Ones Place: Space, Power and The
Exclusion of Disabled People. Disability and Society. 13(3), 343-356.
OTURUM BAKANI
MER ZGL altay Dzenleme Kurulu Bakan
Dr. Deniz alayan Gm Hanmefendiye ok teekkr ediyoruz. Bir dier
konumacmz Engelsiz Hayat Dayanma Derneinden Adem Kuyumcu Beyefendinin
Engellilere Psikolojik ve Sosyal Etkiler konulu sunumunu dinleyeceiz.

31

ENGELLLERE PSKOLOJK VE SOSYAL ETKLER

ADEM KUYUMCU
Engelsiz Hayat Dayanma Dernei
Dier katlmc konumaclar kanunlar bahsettiler, ifade ettiler bende uygulanmasn,
engelli olarak bizim algmzla ve ailelerin algsyla neler yapyoruz, bizim hatalarmz ne
onlar ilemek istiyorum.
Nfusumuzun yzde 12si engelli. Yani 9 milyona yakn insanmz kaytl olarak
engelli. Peki sadece 9 milyondan m bahsediyoruz? Hayr. nk annemiz, babamz,
kardeimiz, ocuumuz bunun iinde. Yani 40 milyon kiiyi direkt ilgilendiren bir
konudan bahsediyoruz. Peki ne yaplyor bu 40 milyon iin? 2005 ylnda zrller
Kanunu karld, yaymland, uygulanmas iin talimatlar gnderiliyor srekli olarak
ama uygulayclarda byk sorunlar var. Hizmet ii eitimlerde de byk sorunlar var.
Sonra ailelerimiz, sonra o toplumun dier bireyleri. Sivil toplum rgtleri, devletin
ilgili kurumlar, aileler ve engellilerin zihniyeti tamamen deimeli. nk 40 milyon
deiiyorsa eer, nfusun tamam deiecektir. nce uvaldz kendimiz batrmal.
lkemizde ocuu engelli olarak domu veya aile bireyi sonradan engelli olmu aile
fertlerinin kabullenme sreci ile ilgili rehabilitasyon ve psikolojik danmanlk verilmiyor.
Bu byk bir sorun. nk bu durum ailenin bir engelli ile nasl yaayabileceini
bilmemesinden tr hayatn zindan haline getiriyor. Bir an nce devletin ve herkesin
birey olarak da kabullenme sreci ile ilgili almalar yapmas gerekiyor.
Sorunlardan biri lkemizde engelli ocuu olan babalar, ocuuyla genelde ilgilenmiyor.
Btn yk annenin zerinde. Zaten Trkiyede kadnlar elerine bakarlar, annelerine
babalarna bakarlar, engelli ocuklarna bakarlar, elerinin ailelerine bakarlar ve btn
yk kadnlar tar. Toplumda da tamamen soyutlanmtr, tekilemitir. Bununla ilgili
kadnlara yeterince destek de yok maalesef. Engelli ocuu var diye utanan insanlar
var. Onlarn varlndan bahsetmek istemiyorlar. Trkiyede 600 binin zerinde
otizmli var ve bunlarn ou orta ve st gelir ailelerine mensup ocuklar. Hibirini
gremiyorsunuz. Sadece ajite edilenleri yani basnn ajite ettiini ve size gsterdiini
grebiliyorsunuz.
Ailenin kabullenme srecindeki dier sorun, kadercilik ve engellilik durumunun ne
zaman dzelecei. Ne zaman grmeye balayacak, ne zaman iitmeye balayacak, ne
zaman konumaya balayacak ne zaman ayaa kalkp yryecek. Bunlar bekliyor aile.
Byle bir ey mmkn deil. Tbben sonuca varlmsa eer, mucize mmkn deil. O
yzden ailelerin eitilmesi gerekiyor. Kabullenme srelerinin nasl yaplacana dair
bakanln bu konuyu zmesi gerekiyor. Aksi halde engellilerin ailelerinden grdkleri
ikence srekli devam edecek, huzursuzluk ve mutsuzluk devam edecek.
Babalarn yaygn kanaati de u, ben para kazanyorum, getiriyorum, anne bakacak.
Diyorum ki engelli ocuunuz iin dier ocuklarnza yaptnz yatrm yapyor
musunuz? Ne gerei var deniyor. O da bir birey. Onun da yaam haklar var, o da
32

insan, onun da eitim hakk var, onun da sanatla, sporla urama hakk var. Eer sen
kendi ocuunu telersen eer, ikayet ettiin toplum da doal olarak dier insanlar da
teleyecektir. Aileler engelli olmayan ocuklarna yaptklar eitim yatrmn salk ve
bilgilendireme yatrmn engelli ocuklar iin de yapmallar.
in dier boyutu engellinin kabullenme konusu var. Engellilerde ada lkelerde
durum yledir, ocuk 3-4 yalna geldiinde engellilii tespit edilir, alnr aileden,
yaklak bir-iki yl rehabilite edilir. Yani hayata nasl balanaca, nasl tutunaca,
yaamn nasl srdrecei, eitim, salk ve dier hizmetleri nasl alacana dair iyi
bir yeniden yaratma programndan geirilir. Bu srede aile de tabii ki rehabilite edilir.
Engelli ocuu ile birlikte nasl yaayacana dair. Trkiyede henz bununla ilgili bir
uygulama yok. Psikolojik danmanlk hizmetleri var, kurumlar var ama onlar da ok
yetersiz. Aile ierisinde dlanm olan, eitim ve dier haklar alnm olan, yaama
katks salanmam olan engelli birey, doal olarak psikolojik olarak sorunlar yayor,
hayata balanmyor ve bunun sonucunda da kt eyler yayoruz biz.
stihdam edilmiyor eitim alamyor, istihdam ediliyor orada sorunlar yayor. Sorunlarn
banda eitlik var. Sorunlarn banda i yerlerindeki fiziki engeller var. Sorunlarn
banda ulam problemi var. Ulaamad iin iinden atlan arkadalarmz var. Sabah
ie giderken otobse binemedii iin ie gitmedii iin ceza alan arkadalarmz var.
Engellilerin hayatn iinde kalmas iin nndeki engelleri kaldrmamz gerekiyor.
Konunun dier boyutu ailenin istekleri. Siz hi meydanlara kp da ocuuma eitim
hakk istiyorum ve ya salk hizmetini daha iyi almasn istiyorum diyen bir engelli
ailesi grdnz m? Hayr. ok az hari. Aile ne istiyor? Maa, bakm creti, vergi
muafiyeti, bir de ok youn olarak yaanan, ben lrsem ya da benden sonra engelli
ocuum veya yaknm ne olacak endiesi.
Peki engelli ne istiyor? O insan olarak haklarn istiyor. Eitim, istihdam, salk, dier
bireyler gibi sosyal hayatta yer alabilme hakkn istiyor. Onun da en byk kayglarndan
biri, birlikte yaadm kii vefat ederse veya o da engelli hale gelirse ben ne olacam
kaygs. evremdeki bir ok zellikle zihinsel engelli veya baka birinin yardmyla
yaayabilen engellilerinin kaygs budur.
Altn kaln harflerle iziyoruz. 40 milyon kiiyi ilgilendiriyor ve bunun en az 20
milyonu semen diyoruz. Yine de ilgilenmiyorlar. Engelliler gn geldiinde iki
konuma yapalm, niye engelli dendi de zrl denmedi laflar, birka tane ova dnk
gsteri, basn da bunlar tayor bitti bu i. Bu arada bu engelli, zrl ve sakat meselesi
ile ilgili koca koca yazarlar her 3 Aralkta yaz yazyorlar. Bize engelli denmi, zrl
denmi, sakat denmi, hibir nemi yok. nk gerekte engelleri kaldrmyor. Yaama
katlmamz salamyor.
Baka bir sorun da eitim alanlarnn engelli olmasdr, okullarn ulalabilir olmamasdr.
Bunun dnda daha youn sorunumuz ne? Engelli olarak okula gidiyoruz veya
ocuunuz okula gidiyor, eer ocuunuz zihinsel yetersizse, otizmliyse, oraya RAM
tarafndan gnderilmitir. nk ama kaynatrmak. nce okul mdr kyor
33

karmza. Biz sorumlu renci istemiyoruz diyor. Bunlar gerek. Dava rnekleri var
ayrmclktan, TCK 122den dolay. Okul mdrn geiyoruz retmen ben byle bir
ocuk snfta istemem diyor. Ama yzden 10 kontenjan var. RAM gndermi yani Milli
Eitim Rehberlik ve Aratrma Merkezi gndermi. Bakn bunlar yapanlar da insanlar.
Toplumun iinde yaayan, ada olduunu syleyen insanlar. Onu geiyoruz, ailelerden
bir tanesi snftaki renci velilerinden bir tanesi diyor ki benim ocuum neden bir
zihinsel engelliyle ya da otizmliyle ayn snfta okusun diyor, direnle karlayoruz.
2010 ylnda yanl sonda kullanm nedeniyle hayatn kaybeden engelli says 120.
Yanl sonda kulland iin mesane iltihab olup hayatn kaybetmi 120 insandan
bahsediyoruz. ok mu kk rakam? Benim iin ok byk rakam nk bir kii bile
benim iin nemli. Hastanelerde engelliler iin pozitif ayrmclk var, tamam gzel.
Ama raporda ok byk sorunumuz var. Otizmli bir ocuun en byk dman koku,
kalabalk ses, yanl renklerdir. Otizmli ocuu 6 ayda bir ya da bir ylda bir o ortama
sokup engelli raporu aldrmak yanltr. Bu ilemin evlerde yaplmas gerekir. Otizmli
ocuklar dnem dnem fke nbetleri geirirler ve kendilerine zarar verirler. Ya da
evresinde insanlara deil en yaknndakine zarar verir. Sakinletirici yapmak gerekir.
112 Acil Servis ambulanslar bu sakinletiriciyi yapamyor. Ne yapyor insanlar?
ocuklarn evlerinin bir odasna kapatyorlar, ocuk orada kendisini harap ediyor.
Toplumdaki bu yanl yaklamnda krlmas gerekiyor.
Teekkr ederim

34

2.OTURUM
KURUMLARIN ENGELLE YAKLAIMI VE POLTKALARI
EKN ZBEK Sunucu
Deerli konuklar, itme Engelliler Dernei Bakan iaret dili tercman ve eitmeni
Mine Takaldrana emeklerinden tr teekkr ediyoruz. imdi altaymzn
kurum adna konumalar balnda gerekleecek ikinci oturumunu ynetmek zere
TMMOB Ynetim Kurulu yesi Sayn Alaeddin Aras davet ediyorum.
OTURUM BAKANI
ALAEDDN ARAS TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Deerli katlmclar tekrar ho geldiniz. Yemek sonras bir mahmurluk var ama
umarm konumaclarmz bu mahmurluu giderirler. Konumaclarmz da sreleri ok
amazlarsa iyi olur. nk bir sonraki foruma zaman kalmam olur. Bu anlamda ben
zellikle konumaclardan ve dinleyicilerden yardm istiyorum. Teekkr ediyorum.
Bu oturumumuzda arkadamzn anons ettii gibi kurumlar adna konumalar yaplacak.
Bu altayn dzenlenmesinde Ayegl Orukaptann ok ciddi emekleri oldu bunu
ben ifade etmek istiyorum. Byle bir altay gndeme geldiinde acaba katlm olur
mu, becerebilir miyiz diye tereddtle bakmtk. Ama ok nemli bir adm oldu en
azndan TMMOB camiasnda ehir planclar, mimar, mhendis arkadalarmz bundan
sonra kent yaamnda nasl davranmas gerektiklerini, en azndan eletirebileceklerini
bu altay sayesinde grm olacaklar. Ayegl Orukaptana ok teekkr ediyorum.
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl
adna Sayn Fatma Gkmen Hanmefendi, ODT Mezunlar Dernei Engelsiz Yaam
Komisyonu adna Sayn Claire zel, ankaya Belediyesi adna Sayn Eser Atak,
Engelliler Konfederasyonu adna Sayn Hasan Tatar, Dikkat Eksiklii Hiperaktivite ve
zel renme Gl Dernei adna da Sayn Nezih ngr.
Eer konumac arkadalarmn izni de olursa konumaya sa batan balayarak Sayn
Eser Ataktan balayarak devam edelim.
ESER ATAK
ehir Plancs
ankaya Belediyesi Bakan Yardmcs
Merhabalar,
Sunuum ncesi kendimle ilgili n bilgi vermek istiyorum. u an ankaya Belediyesinde
st ynetici olarak grev yapyorum. ehir plancsym, TMMOB camiasndanm
yani. 11 yl Babakanlk zrller daresinde uzman olarak grev yaptm. O alanda
ihtisaslatm. Sabah oturumundaki ehir plancs meslektam Deniz alayanla ayn
oday paylayorduk, mesai arkadaydk. Ardndan son iki buuk yldr da ankaya
Belediyesinde grev yapyorum.
35

TMMOBun dzenledii bu konu bal nemli bir konu Engelli Mhendis, Mimar,
ehir Planclar konusu imdiye dek ounlukla meslek ortamnda gz ard edilmi bir
meseleydi. Biz de okulu bitirdiimizde bu konuda hibir fikir sahibi deildik akas.
Daha sonra hasbelkader girdiimiz kurum sayesinde bu konuyla har neir olma ansn
yakaladk. Ardndan bir ynetim deneyimiyle bunu devam ettirmeye alyoruz. Bugn
ben size hem oradaki birikimim, hem de yerel ynetim dzeyinde yz yze olduumuz
sorunlarla ilgili bir deerlendirme yapmak istiyorum.
Yerel ynetimlerin ulalabilirlik balamnda nemi nedir, ulalabilirlik konusunda
yasal sorumluluklar nedir, zellikle ile ve byk ehir belediyeleri arasndaki yetki
ve grev paylamndan kaynaklanan skntlar nedir? Bir takm hatalar yaplyor, bu
hatalarn temelinde neler var? Onlar sizlerle paylamak istiyorum.
Ulalabilirlik herkes iin nemli ve gerekli
Yaam evremiz ounlukla standart bir insan tipine gre planlanyor maalesef. O
da 25-45 ya arasndaki salam erkek nfustur. Buna gre planland iin herkes
iin eriilebilirlik kavram bunun neresinde diye sormak gerekiyor. ounlukla her
insann gz salam, kula salam, tm kaslarnn gc yerinde, her engeli kolaylkla
aabilecek olduu varsaylyor. Bu standarda gre planlanyor maalesef yapl evre...
Fakat toplum yaam iinde pek ok grup var. Engelliler bata olmak zere yallar,
hamileler, yk tayanlar, ocuklar, bebekler, iri ve iman kiiler, bebek araballar vb.
bu grubu geniletmek mmkn Dolaysyla her an, herkes bu engellerle kent yaam
iinde karlama durumunda Bebek araballar, yk tayanlar, spermarket arabasn
tayan ocuk, bir bebek, engelliler de bunun iinde. Diyoruz ki, engelsiz bir evre
herkes iin gerekli. Engelliler iin bir dzenlemeden bahsetmiyoruz burada Engelsiz
dzenlemeler herkes iin gerekli nk her an herkes bir ekilde hareket kstll
durumunu geici ya da kalc olarak yaayabilir. Yorgun olabilirsiniz her eyin tesinde
ve basamak trmanmak istemeyebilirsiniz. Bu gayet doal, insani bir durumdur. O
nedenle evremizin her insann kolayca kullanabilecei ekilde dzenlenmesi nem
arz ediyor.
Bu konuda baz yasal dzenlemeler yapld. 1997dir bunun milad... 1997de 571
ve 572 sayl Kanun Hkmnde Kararnamelerle eitli yasalara eitli hkmler
eklendi. Bunlardan biri de 3194 sayl mar Kanunudur. Ardndan 1999da
mar Ynetmeliklerinde dzenlemeler yapld. Belediye ve Bykehir belediye
kanunlarnda baz dzenlemeler yapld. 2005 ylnda karlan zrller Kanununda
da ciddi dzenlemeler yapld. Hatta orada sre tanmlanmtr. 7 yl dendi. 7 yl
iinde kentsel mekn, yaplar ve ulam aralarn zrllerin kullanmna uygun
hale getirmek zorundasnz dendi. Gerek ve tzel kiilerce yaplan tm yaplar, ak
alanlar ve ulam aralar iin ulalabilirlik koulu getirildi. Belediyeler bu kanunlara
gre, yapmakla sorumlu olduu sokak, yol, ak alan, park, meydan vb. tm tesis ve
aralar ulalabilir klmak durumunda mar ynetmelikleri de ayn ekilde bu yasal
dzenlemeleri getirmi durumda. Konut, ticaret merkezi gibi yaplarn projesinde
zrllerin kullanmna uygun koular aranmak durumunda...
36

Biraz nce deindiim 5378 sayl zrller Yasas ve 2005ten 2012 Temmuzuna kadar
dzenlemelerin tm umumi ve resmi yaplar, sokaklar, kaldrmlar, yaya geitleri ve ehir
iindeki toplu tama aralar, (zel kamu fark etmez ikisini de dahil etmitir yasa), 7 yl
iinde zrllerin ulam ve kullanmna uygun duruma getirilmek zorunda...
Bu konuda standartlar da oluturuldu. TSE tarafndan nemli standartlar gelitirildi.
Birisi TSE 9111, binalarla ilgili standart, birisi de TSE 12576 nolu sokak ve ak
alanlarla ilgili standarttr. Kullanlan en nemli standartlar bunlar...
imdi uygulamadaki sorunlar ve yaplan yanllklarn neler olduuna deinmek
istiyorum. nce genel olarak yaplan yanllklar aktardktan sonra, Belediyemizin
yapt yanllklar da burada ak yreklilikle sizlerle paylaacam.
Yaplan temel yanllklara bakacak olursak tabi ncelikle uygulamann, yani
ulalabilirlik standartlarnn hi dikkate alnmamas temel bir sorun. Yani hibir ekilde
byle bir eyin dnlmemi olmas kincisi yetersiz uygulamalar Yani bir eyler
yaplyor ama bunlar son derece yetersiz, snrl yaplyor, standartlara uygun yaplmyor
ya da sadece ortopedik zrllere ynelik rampa yaplmas ile snrl kalabiliyor. Dier
zr gruplar dnlmyor. Ya da tekil ve ayrmc zmlere gidilebiliyor; engelli
otobs, engelli park gibi bir takm ayrmc, dlayc uygulamalarla kar karya
kalyoruz.
Yaplan yanllklarn nedeni ne?
Sorunlarn nedenine baktmzda temelde bilin, bilgi ve eitim eksikliini en baa
koymak mmkn nk akademik ortamda, yani niversitelerde mhendislere,
mimarlara, ehir planclarna, inaat mhendislerine, inaat teknikerlerine ve dier
teknik elemanlara bu konu retilmiyor, ulalabilirliin bir yapnn temel zellii olmas
gerektii retilmiyor. Tabii ncelikle bunu retebilecek retim yesi kadrolarna
ihtiya var, onlarn da bilmedii bir konuyu retmesini bekleyemezsiniz. ncelikle o
kadrolarn yetimesi nem arz ediyor.
kincisi, yrrlkteki mevzuatn kapsamyla ilgili sorunlar var. Bir takm mevzuat
dzenlemeleri yaplyor, gerekletiriliyor ama bunlarn kapsam gerekten yeterli mi,
deil mi sorular sz konusu Standartlarla ilgili sorunlar var. Standartlar gerekten
lke koullarna uygun standartlar m? Bence ok uzun standartlar. Bu konuda alm
biri olarak ve bir belediyeci gzyle sylyorum. nk belediyelerde kimsenin bu
kadar uzun standartlar okumaya vakti yok arkadalar. Ayrntda boulmayan, basit,
ksa ve z anlatml, uygulanabilir makul koullar ieren yeni standartlara ihtiya var
mutlaka
Bir baka sorun yaplanlarn denetimi konusunda... Hi yaplmayan bir uygulamay,
bundan sonra uygulayacaksn, yapacaksn diyorsunuz. Ama insanlarda davran
deiiklii yaratmak en zor konulardan birisidir. Yap sektrnde alanlar ve
idarecileri yeni eylere adapte etmekte zorlanyorsunuz.
Yerel ynetimlerin idari yaplanmasndan kaynaklanan sorunlar var. nk farkl
mdrlklerden oluuyor yerel ynetimler. Farkl yetki ve sorumluluklarla donatlm.
37

Bykehir ve ile belediyeleri dedik. Biz ile belediyesi olarak 12 metrenin altndaki
sokaklardan sorumluyuz maalesef... 12 metre ve zerindeki sokaklarn ve tm caddelerin
yapm, bakm ve onarm yetkisi bykehir belediyesinde. Bizim hibir yetkimiz yok.
Toplu tama hizmetleriyle ilgili Bykehir le belediyelerinin hibir yetkisi yok. Trafik
ynleri, dzenlemelerinde hibir yetkimiz yok. Altyap, yani kanalizasyon, doalgaz,
elektrik, vs. hibir yetkimiz yok, dolaysyla sizin bir gn yaptnz bir kaldrma bir alt
yap kuruluu gelip oraya bir elektrik direi koyup oray geilmez hale getirebiliyor. Ya
da bir otobs dura kondurulabiliyor kaldrmn stne Otobs dura toplu tama
yolcularn korumak iin yaplyor ama kaldrm kapatabiliyor.
Ya da belediyenin kendi iinde de bir takm skntlar ve kopukluklar var. Emlak stimlk
Mdrl diye bir mdrlk vardr belediyelerin iinde. Bunlar reklam panolar ve
bfeler gibi tesislerin kiralanmasyla sorumludur. Ama biz yalnz fen ilerinde, imar ve
ett proje vb. Mdrlklerde younlatrrsak ilgi alanmz, o zaman o blm eksik
kalm oluyor. Emlak Mdrl hibir kritere bal kalmadan getirip bfeyi de, reklam
panosunu da koyabiliyorlar kaldrmn tam ortasna yerletirilmesine izin verebiliyor. O
zaman yer boyutunu da dnmemiz gerekiyor.
Tat ncelikli ulam politikalar bir dier konu... Maalesef Ankarada bunu ok bariz
bir ekilde gryoruz. Tatlarn kent iindeki hzl hareketi iin tm yayalar ve bunun
iindeki engelliler gz ard ediliyor ve yaya st ve alt geitlerine mahkum ediliyor. Ben
yle diyorum, yaya st ve alt geitleri yayalar iin yaplmaz, tatlarn yolda durmadan
gemesi iin yaplr. O yzden trafik yerine yaya st-alt geitlerinin tercih
edilmesi, kaldrmlarn budanmas bundandr. Atatrk bulvarnn halini biliyorsunuz
artk, iki yaya yan yana geemez haldedir Bulvar kaldrmlarnda!..
Dolayl nedenler de var. Toplumsal katlm sorunlar rnein Sivil toplum
rgtlerinin bu konudaki bask gcn yeterince hissettirememeleri ciddi bir sorun
Ynetimlerde sreksizlik, yani bir ynetimin balatt uygulamay dier bir yerel
ynetim sahiplenmeyebilir. Kimse de bunun hesabn sormaz. Yani yaplan bir uygulama
bir anda kesintiye urayabilir, kurumsallama sorunlar ciddi bir sorundur. Kollamac
ilikiler ciddi bir sorundur. darecilerin cehaleti ve gsteri hayranl nemli bir
sorundur. Yani gerekten bir eyi kurumsal bir ekilde yapmak yerine gsteri, medyaya
dnk, ova dnk bir takm hizmetler yaplabilir.
Kaynak yetersizlii zellikle kk belediyeler iin ciddi bir sorundur. Kaak yaplama
gerei zellikle binalarn eriilebilir olmasnda ciddi bir sorundur. Bunlar yanl
uygulamalardan rnekler. Baknz, standartlara uygun olmayan bir rampa Alt yap
kurulularnn koordinasyonsuzluuna ciddi bir rnek yaplm bir rampann stne
trafik ve bir posta kutusu koyulabiliyor. Ya da toplumsal engel dediimiz, bir
rampann nne bir tat sahibi park edebiliyor. Bir st geit asansrnn nne bu
ekilde bile bir park mmkn.
Sk grlen hatal deerlendirmeler
Ayrmc tekil uygulamalardan bahsettik, engelli park vs. gibi engellilere zel toplu
tam aralar gibi engelliye zel asansrl otobsler gibi. Engelliye ss asansrleri gibi
38

uygulamalar Bir de sk grlen hatal deerlendirmeler var: Rampay, asansr

ya da tuvaleti engelliler dndakiler de kullanyor, bu yzden bozuluyor. Byle bir
anlay kabul etmek mmkn deil. Herkes kullanacak bunlar zaten! stediimiz de
bu, herkesin kullanmas... Ama herkes kullanrken engelliler de kullanacak. Onlarn
da kullanmna uygun olacak.
Bir baka yanl deerlendirme u ekilde: Dzenlemeler sadece engelliler iin olmal,
baka kimse kullanmamal. Hayr byle bir ey yok! Eimi yzde 12 deil de yzde 15
yapsak da olur. Hayr bu da olmaz. Mesela ada Sanatlar Merkezinin nnde bir
rampa var, eim uygun deil. Tarif etmemize ramen bir ekilde dzgn gzksn diye
biraz ksa kesilmi ve aslnda kendi bana bir engellinin kmas engellenmi. En ksa
srede onu dzenleyeceiz.
imdi belediyemizin yapt hatalara bakalm. Belediyemizin sorumluluunda olan
kaldrmlar gryorsunuz. rnein kaldrm ortasna reklam panosu koymuuz. Bunlar
sonra dzelttirdik. Mesela kaldrm yaplrken baz ciddi tehlike de yaratan unsurlar gz
ard edilmi. Aslnda yine iyi niyetle yaplm ama taklp dmeye msait, ciddi bir
sorun yaratan bina giriine yaplm rampalar. Yine gereksiz yere atlan kot farklar
kaldrm kelerinde. Yine bir mantar koymuuz direkle arasna ama buras ka cm,
ka cm olmas gerekir onu dnmemiiz maalesef. Kaldrm yapmz ama alaltmay
unutmuuz, ke rampasn unutmuuz. Yine alt iyi tahkim edilmedii iin sonradan
bozulmu kaldrmlar, bunlar da ciddi tehlike yaratan unsurlar. Bunlar oaltabiliriz.
Ne yaplmal?
Ne yaplmal konusu nem arz ediyor. Bir defa eitim birinci konu... Dediimiz gibi
bilgilendirme seminerleri, atlye almalar Daha fazla toplumsal bask uygulanmas
gerekiyor sivil toplum rgtlerince ve yurttalarca Toplumsal bilinci ykseltmek iin
medyada daha fazla yer almal. Gsteriten uzaklamak ve bilgiyi kullanmak gerekli...
Yani elimizde tm bilgiler var, bunlar ilave bir maliyet yaratmyor. Kaldrm yaparken
sadece eimini dzgn yapacaksnz, kullanacanz malzeme ayn sadece bilgiyi
kullanacaksnz.
ankaya Belediyesi olarak ne yaptk, ne yapyoruza ksaca deineceim: 2009
Nisandan bu yana ne yaptk? ncelikle idareci ve teknik elemanlarla seminerler
dzenledik. mar Mdrl, Fen leri Mdrl, Park ve Baheler Mdrl, Ett
Proje Mdrl gibi orada alan teknik elemanlarmza bu iin dorusunu anlatmaya
altk, standartlar verdik. Bu uygulamalar da zaman zaman yerinde denetlemeye
altk. Kaldrm bordr modelinde retimde deiiklik yaptk ve en fazla 15 santim
yksekliinde olmasn saladk. Artk tm kaldrmlarmzda onlar kullanlyor. Yeni
yaplan kaldrm ve meknlarda engelsiz tasarm ilkelerini uyguluyoruz. Maalesef
tamamn deil ksmen. Tamamn uygulamak ciddi engeller ieriyor. ehir merkezindeki
nemli yaya akslarnda engelsiz takip izi uygulamalarmz var. Grmsnzdr belki
Yksel, Konur ve Karanfil sokaklarnda yaptmz dzenlemeleri Eksiklikler varsa
da onlar bildirmenizi ve bylece onlar bir daha tekrar etmememizi salamanz rica
edeceim. Bu konuda 4 tane zel klavuz hazrladk. Bata da dedim ya standartlar
39

ok ayrntl ve zor anlalr, ok daha basit, anlalr kaldrmlar iin, yeil alanlar
iin ayr, p konteynerlerinden tutun bfelere kadar neyin nasl yerletirilecei ayr
ayr hazrladk. Bunlar ilgili birimlere dikkat edilmesi iin noktasal olarak verdik ve
onlar u anda bunlar kullanyorlar. Ayrca Zabta Mdrlmzle kaldrmlar seyyar
igallerinden korumak iin Kaldrmlar Yayalarndr kampanyas balattk. Park
etmi aralara bir bilgilendirme notu koyuyoruz ve bilinlendirmeye alyoruz tat
sahiplerini.
Bize bavuran tm iyeri sahiplerine iyerlerinin engelsiz hale getirilmesi iin bir
bilinlendirme yaratmaya alyoruz. Engelsiz iyeri klavuzu hazrladk ve tm
bavuranlara cretsiz olarak veriyoruz. Biraz nce bahsettiim klavuzlardaki engelsiz
yaya yolu ve kaldrm yapm esaslar Fen leri Mdrlmzce kullanlyor. Art bir
de mevcut yaya yollarndaki engellerin kaldrlmas iin neler yaplmas gerektiini
etap etap anlatan bir klavuz hazrladk. Bina yapmnda aranabilecek ulalabilirlik
koullar neler olmaldr, mar Mdrlmz iin hazrladmz bir baka klavuz.
Yine bina parseli evresinde kaldrm yapan mteahhitlere verdiimiz bir klavuzumuz
var.
Sreyi atm iin zr dilerim, hepinize teekkr ederim
OTURUM BAKANI
ALAEDDN ARAS TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Teekkr ediyoruz. Umarm bir sonraki altaymzda da sahneye rampal km oluruz
nk sahnenin rampas yok. Sz Sayn Fatma Gkmene brakyorum
FATMA GKMEN
Aile ve Sosyal Politikalar Uzman
T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl
Sunumumda ncelikle genel mdrlmzn kurulu amac ve aslnda tersten bir
sreten bahsedeceim. nce, genel mdrlmz kurulu amac ve grevleri sonra
da zrllerin istihdam ile ilgili bilgi vereceim.
lkemizde zrllerle ilgili hizmetler uzun yllar birok kurum tarafndan veriliyor.
Ancak bir danklk sz konusuydu. BM Genel Kurulunun 1981 yln zrller 10
yl ilan etmesiyle beraber tm lkelerde bir zrl konusunda koordinasyon salamaya
ynelik bir kurum kurulmas gndeme geldi ve bu karar bizim lkemizde de bu ynde
bir adm atlmasn beraberinde getirdi. lk olarak da lkemizde alma ve Sosyal
Gvenlik Bakanl Bakanlnca Sakatlar Koruma Milli Koordinasyon Kurulu
oluturuldu. 1983 ylnda srekli kurul ekline dnt ve 1997 ylna kadar da
zrllk konusunda grevini srdrd. 1997 ylndaysa 575 sayl KHK ile bu kurulun
grevi sona erdi ve zrller daresi Bakanl kuruldu.
Temel olarak bu kurulun amac neydi? zrllere ynelik hizmetlerin dzenli verimli
bir ekilde yrtlmesini temin etmek ve bu hizmetleri yrtrken de ulusal ve
40

uluslararas kurulularla ibirlii ve koordinasyon salamakt. zrllerle ilgili ulusal

politikalarn oluturulmasna yardmc olmak, zrllerle ilgili problemleri tespit etmek
ve bunlara ilikin zm yollarn bulmak amalanmt. zrller daresi Bakanl
(B) koordinasyon kurumu olarak kuruldu. Tabi ki btn zrllere ynelik hizmetler
rnein MEB iinde eitim hizmetleri veriliyor, Salk Bakanl bnyesinde salk
hizmetleri verilmekte- asl grevi bir koordinasyon ve ibirlii kuruludur. Uzun yllar
bunun anlalmasnda sknt ekildi. zrllerle ilgili tm hizmetlerin zrller daresi
tarafndan yrtlmesi gerektii gibi yanl bir alg olutu. Ayn ekilde ulalabilirlik
konusunda da hem vatandalardan hem de kurumlardan ikyetler bize yneldi
ama buradaki en nemli grevi Bnin kurumlarla ibirlii kurarak bir farkndalk
oluturmak ve hem mevzuattaki hkmlerin yerine getirilmesini salamak hem de
zrllerin haklarn hayata geirebilmek.
Son dnemlerde tabi ki genel bir yaplanmayla ilgili deiiklikler sz konusu oldu.
B, 8 Haziran 2011de Resmi Gazetede yaymlanan 633 sayl KHK ile grevlerini
zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrlne devredildi ve uanda daha nceden
Babakanla bal B, Aile ve Sosyal Politikalara bal bir genel mdrlk olarak
grevlerini yrtyor.
Peki, zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrlnn misyonu nedir? zrl ve
yallarn ayrmcla uramadan, insan haklarn koruyarak toplum hayatna katlmalar
iin ulusal dzeyde politika ve stratejilerinin belirlenmesi iin yaplan almalar
koordine etmek. zrl ve yallara ynelik toplumsal hizmet faaliyetlerine ilikin ilke
usul ve standartlarn belirlemek, bu alanda ilgili kamu kurum/ kurulular ile gnll
kurulularn arasnda ibirlii ve koordinasyonu salamak.
Daha ncesinde koordinasyon kurumu olan B, bu dnemde bir deiiklik geirdi.
yle belirteyim: Koordinasyon grevi yannda yal hizmetleri ve bakm hizmetleri
de zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrlnn bnyesinde topland. Hem
koordinasyon grevi hem de bir eit icra grevi de yrtyor.
Peki, biz zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl olarak zrly kim olarak
kabul ediyoruz? 5378 sayl kanunda bir zrl tanm var ve bu kapsamda da doutan
ya da sonradan her hangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal
yeteneklerini eitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaama uyum salama
ve gnlk gereksinimlerini karlama gl eken ve koruma, bakm, rehabilitasyon
ve destek hizmetlerine ihtiya duyan kii. Tabi bu tanmda ciddi skntlar var yani
sadece korunma bakm ihtiyac duymayabilir kii ama burada bir genel olarak tm
zrllerin korunma ve bakma ihtiyac varm gibi bir alg var bunun da farkndayz.
Bu tanm skntl.
lkemizde zrllere ynelik koordinasyon grevimizde; eitim, salk, istihdam,
ulalabilirlik, sosyal hayata katlm ve sosyal yardmlar alanlarnn hepsinde zrl
haklarna ynelik almalar yapyoruz. Bu konudaki kamu kurum ve kurulularyla
tabi.

41

Ulalabilirlikle ilgili Deniz Hanm sabahki oturumda ayrntl bir sunum

gerekletirdi. Bu ok nemli bir ilke bizim iin nk istihdamla ilgili bir hak aray
ierisine girdiimizde eriilebilirlik sz konusu deilse o haktan yararlanmak da sz
konusu olmuyor. Ayn ekilde eitimle ok balants olan bir ilkedir ulalabilirlik.
Ulalabilirliin dzenlenmedii yerde eitimden de yeterince kii yararlanamyor.
Salk hizmetlerinde de byle. Tm almalarmzda, bu balklarn hepsinde, tm
bakanlklar, kamu kurumlaryla ilgili almalarda ulalabilirlik ilkesini n planda
tutuyoruz.
Daha zele inersek istihdam ksmndan bahsedeyim. lkemizde zrllerin zrl
haklarndan yararlanabilmesi iin belli bir salk raporu almas gerekiyor. zrl
olduunu belirtmesi gerekiyor ve burada da en az yzde 40 salk raporunda bir
oran olmas gerekiyor. Eitim hari nk burada bir farkllk var erken eitilememe
nedeniyle yzde 20 salk raporu olan bir ocuk eitimde zrllere ynelik tannan
haklardan yararlanabiliyor ama dierlerindeyse yzde 40 ve zeri salk kurulu raporu
oranna sahip olmas gerekiyor.
Peki, lkemizde zrllerin istihdam ne ekilde: Birincisi i kanunu kapsamnda
zrllerin istihdam sz konusu bir de devlet memurluu kanunu kapsamnda.
lkemizde i kanunun 30. Maddesince 50 ve daha fazla ii altran zel sektrdeki
i yerlerinde yzde 3 zrl altrma zorunluluu var kamudaysa yzde 4 zrl
istihdam etme zorunluluu var. Peki, kota-ceza sistemi olarak geiyor bu ve eer
bu kotay doldurmazsa buna ilikin uygulama nedir. Eer doldurmazsa iveren,
altrmad her zrl ve her ay iin 1670 TL para cezas dyor ve i talepleri ii
talepleri de kamu kurumlar tarafndan KURa yaplyor. Ayn ekilde zrllerde
istihdam iin KURdan bu kotalar doldurmada kolaylk salanmas konusunda
yardm alnabiliyor. Kamu personeli olan istihdamlardaysa KPSS puanyla kiiler kamu
iyerlerine bavuruyor ve yerletiriliyor. Eer ilkretim ve daha alt dzeyde eitim
dzeyi varsa kura usulyle yaplyor. Tabi ki bu kurumlarn tercihleri dorultusunda.
uanda zrllerin istihdamnda yeni olan konu ise devlet memurluunda. Tabi ki zrl
devlet memuru istihdam sz konusu ancak 2011de devlet memurluu kanununda bir
dzenleme getirildi. Bunun ncesinde ylda 3 defa zrl snav yaplyordu, her kurum
kendisi snav yapyordu. Ka kii kotasnda boluk varsa ona gre ilan veriyordu. Bu
durum beraberinde birok sknt getiriyordu.
Birincisi zrlye uygun snav olmayabiliyordu nk zr trleri deiiyor. Meknlarn
zrllere uygun olmamas. Kadroda altraca zrl says azsa kamu kurumu zrl
istihdam etmekten kanabiliyordu. Ve bu yl ierisinde de zrl memur seme snav
sistemi getirildi. Artk tek bir merkezi snav sistemi var. Buna ilikin devlet memurluu
alnma artlarna ilikin esaslarda zrllerin devlet memurluuna alnma artlaryla
yaplacak merkezi snav ve kura usul hakknda ynetmelikle dzenlenmitir. Bu
dzenlemede ulalabilirlik ilkeleri n planda tutuldu.
yle belirteyim: biz, Devlet Personel Bakanl, SYM ve B bu konuda baya
almalar yaptk. Bizim amzdan ulalabilirlik ilkesi ok nemliydi. Birincisi snav
yaplacak merkezlerin ulalabilir olmas en nemli kriterlerden birisi.
42

Dier bir kriterimizse snav yaplacak merkezlerde iaret dili tercmanlarnn bulunmas
zorunluluu getirilecek. Bir dieri, zr gruplarna gre 4 gruba gre snav sorular
hazrlanacak. Yani iitme engelliler iin ayr, grme zrller iin ayr, zihinsel engelliler
iin ayr ve dier zr trleri iin ayr bir snav testi olacak. Burada otomatik zrller
de kapsam iinde. Tabi burada eitim durumlar dikkate alnarak snav yaplacak. Her
snav grubuna gre ayr snav sresi verilecek. htiyalar dorultusunda tabi. Grme
zrlleri iin kii talep ederse refakati, kendisine uygun alfabeyle snav testi istiyorsa
o. Bunlar n planda tutulan snav iin eriilebilirlik anlamnda ki bu da istihdam iin
ok nemli bir sre. 2012 Nisan aynn sonunda da snavn yaplmas planlanmakta.
Umarm bir sknt olmadan btn bu ulalabilirlie ilikin ilkeler uygun ekilde
dzenlenerek snav gerekletirilir.
Teekkr ediyorum
OTURUM BAKANI
ALAEDDN ARAS TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Teekkr ediyoruz. Sz Engelliler Konfederasyonundan Sayn Hasan Tatara
brakyorum.
HASAN TATAR
Avukat
Engelliler Konfederasyonu
Merhaba sayn arkadalar.
ncelikle TMMOBa bylesi bir etkinlii dzenledii iin ok teekkr ediyorum. Bu
etkinlik 24 Aralk gibi bir gnde yaplyor, 24 Aralk tarihi Trkiye asndan bir ac
tarihtir. Mara Katliamnn yl dnmdr. Dolaysyla byle bir etkinlikte insanlarmz
diri diri kesen, vurup katleden o vahileri iddetle ve nefretle knadmz ifade etmek
istiyorum.
Ben doutan grme engelliyim. imdi Engelliler Konfederasyonunun bakan
yardmcsym ve serbest avukat olarak alyorum, ayn zamanda eitim emeklisiyim.
Hani eski retmen demek istemedim nk retmenin eskisi olmaz.
Ben engellilik sorununa genel bir bak ve devlet engelli rgtlenmelerinin niteliklerine
bakmak istiyorum. Engellilie farkl toplum kesimlerinden farkl yaklamlar mevcut.
Kimi bir kader, bir takdiri ilahi olarak gryor. Bizler engelliler konfederasyonu ve
ona bal rgtler olarak asla byle grmyoruz. Engelliliin nedenleri ve sonular
bakmndan toplumsal bir olgu olarak gryoruz. nk engellilik zetle neden
kaynaklanr? Yokluktan, yoksulluktan, rehavetten, sefaletten kaynaklanr. Bozuk
salk sisteminden kaynaklanr. Bozuk eitim sisteminden kaynaklanr. Bozuk
trafik dzeninden kaynaklanr. kazalarndan, i cinayetlerinden, kent yaplarnn
bozukluundan kaynaklanr. Akraba evlilii gibi olaylardan kaynaklanr ki onun da
43

mlkiyet olayyla yakndan balants vardr. Toplumsal felaketlere dnen doal

olaylardan afetlerden kaynaklanr. Afetlerin toplumsal bir olgu olmad sylenebilir
ama daha yaknda yaadmz deprem Japonyada ok daha by yaand halde
pek kimse lmedi ama Vanda bir deprem oluyor bir bakyorsunuz binlerce insan
lyor ondan ok daha fazlas engelli, sakat ne derseniz deyin ama bir yanlar eksik
hale geliyor.
yleyse nedenleri bakmndan engellilik tamamen toplumsal bir olgudur, sonular
bakmndan da yledir. nk engelliliin sorumlusu bu sistemleri bu engellilik
nedenlerini ortadan kaldrmayan zihniyettir. Bu anlay en bata kamu adna bu
yetkiyi elinde bulunduranlara aittir. Yani devlete aittir. Engelliliin temel sorumlusu
devlettir ve devlet bu nlemleri yeterince almad iin engelli says artmtr. yleyse
engellii nlemesi, azaltmas gereken de asl olarak devlettir. Engellilikten kaynaklanan
sorunlarn zm iin de gerekli nlemleri almas gereken birinci el de yine devlettir.
Elbet kiilerin zerine den sorumluluk da vardr ama bir btn olarak dndmz
de kamunun sorumluluunun asl olduunu grrz.
ABD rakamlarna gre dnyada nfusun ortalama yzde 10u engellilerden oluuyor.
Trkiyedeyse 2002de yaplan 200 bin hane halk zerinde yaplan bir aratrmaya gre
yzde 12.29 deniyor. Bu rakamlarn salkll bir yana, rakamlar bakas olmad iin
doru kabul edersek. Trkiyede olaanst sayda 8,5 milyonun zerinde bir engelli
topluluu olduunu gryoruz. Bu saynn azaltlmas iin bir yandr ama Trkiyede
sorunlarmz yle ok diyoruz ama rakamlar her eyi daha gzel anlatyor.
Toplumda okuma yazma oran yzde 90 civarndadr. Engellilerdeyse bu oran yzde 90
okuma yazma bilmeyen eklindedir. Yani tam tersidir. Bu eitim durumunu gsteren
arpc bir rakamdr. Gene nfusumuzun yzde 15-20si isizlik ekiyor. Resmi rakamlara
gre bu yzde 10-12 diye syleniyor ama biz 20 diyelim. Dolaysyla engellilerin aleyhine
ok byk bir uurum var. Nfusun yzde 12.29unu oluturan engellilerin eitimine
ve istihdamna ayrlan kaynak GSMHnin yalnzca on binde 5i. Bylesi bir ayrmclk
iindeki Trkiyeli engellilerin asl talebi eit olmaktr. Dier insanlarla eit hak ve
olanaklara sahip olmak. Yani elbet ABde ABDdeki engelli insanlarla onlarn sahip
olduklar olanaklara da sahip olmak istiyoruz ama ncelikle o bizim iin daha topik
bir taleptir ve bugnk talebimiz Trkiyede dier insanlarla eit hak ve olanaklara
sahip olmaktr. Bunun iin biz lehte ayrmclk deil, demin sylendii gibi makul
uyumlulatrma ierisine ancak alndmz takdirde bunun salanmas mmkndr.
Bugn Trkiyede engelliler, eitim, istihdam, sosyal gvenlik, sosyal uyum, salk,
ayrmclk, mevzuat ve pek ok kentsel yaamda ulam gibi sorunla kar karyadrlar.
Bunlar genellikle devlet yetkililerince 3 Aralk Dnya Engelliler Gnnde 10-16
Mays Engelliler Haftasnda ite birer nutuk vesilesi olarak deerlendirilir. Atlm
admlar yok mu? Var tabi engellilerin rgtlendii lde artk engelliler de gerek
siyasiler tarafndan gerekse kamu yneticileri tarafndan dikkate alnr hale geldi.
Bugn kentlerimiz gerekten de ukurlarla zincirlerle, kazklarla baba diye tabir edilen
gelip insanlarn dizine arpan ykseltilerle doludur. Tuzaklarla doludur. Kaldrmlarmz
tezghlarla ve aralarla doludur. Belediyelerimiz zaman zaman bir takm nlemleri
44

almaya alsa da bu nlemler hem yetersizdir hem de bir zihniyet deiikliine ihtiya
vardr. ada bir kent anlayna ihtiya vardr. Kendimiz iin ne istiyorsak, salkl
kiiler olarak engelliler iin de onu istemeliyiz. Engelliler ayrcalk istemiyor. Biz
istiyoruz ki eer bir park yaplyorsa, yol, tiyatro, sinema yaplyorsa, AVM yaplyorsa
yani bu toplum iinde yaayan bir insan iin ne yaplyorsa bunlardan engellilerin
de yararlanmas gerektii dnlerek tm insanlarn ihtiyacn karlayacak ekilde
planlansn, projelendirilsin ve yaplsn. Engelliler iin zel bir ey yaplmasn.
Bunlar unutulmadan planlar yaplrsa sorun kolayca zlr. 2005de zrller yasas
karld. Kentlerimizin zellikle kamu alanlarnn nceden yaplm yaplarnn fiziksel
yaplarnn 2012ye kadar engellilerin kullanmna uygun hale getirilmesi emredildi bu
yasayla. 7-8 ay bir ey kald bu sreye, son bir yldr byle bir hareketlenme grnyor
ama o da daha ok sylemde. Bir takm rnek kabilinden uygulamalarn dnda ok
ciddi iler tutar bir atlmn yapldn sylemek maalesef mmkn deil.
Bu kadar sorunu olan engelliler umutsuz mu olmal? Bu kadar sorunun zlmesinin
bir anahtar var m? Bizce var. Aslnda yalnzca engellilik alannda deil tm toplumsal
alanlarda yaanan sorunlarn tek bir sihirli anahtar vardr o da rgtlenmektir. Kendi
haklarna sahip karak kendi haklar uruna gerekten kitlesel biimde ve kavrayc
tarzda bir rgtlenme anlayyla kendi haklar evresinde rgtlenmek, kendileriyle
ilgili sorunlarda sz ve karar srelerine katlmak ve sz sahibi olmaktr. Sz ve karar
sahibi olmann aracysa rgttr. rgt deyince toplumumuzda sanki tehlikeli bir
eymi gibi alglanyor. Ama arkadalar ister adna tekilat deyin, ne diyorsanz deyin
ama bir araya gelip sorunlarnz birlikte omuzlamaktan baka yolumuz yok. Hani
TMMOBun iki de bir de alanlara kp dier yanda emek rgtleriyle haykrdklar
bir slogan var ya kurtulu yok tek bana ya hep beraber, ya hi birimiz diye. Biz de
engelliler olarak hem kendimiz bir araya gelmek, ve sorunlarmza sahip kmak hem
de dier toplumsal kesimlerle yani nfusun yzde 90ndan ounu oluturan iilerle,
kamu alanlaryla, salklarla, mimar ve mhendis ve ehir planclaryla ve dier
hak arayan esnafla, isizle, kylyle bir arada olmak ve hep birlikte her birimiz kendi
sorunlarmzn evresinde rgtlenirken toplumsal kurtuluumuz iin de rgtlenmek
ve o slogann atmay baarmak ve bunu ete kemie brndrmek zorundayz.
Engelli rgtlenmeleri bugne kadar 3 eit oldu. Bunlardan birisi istismarc rgtlenme
tipidir, ikincisi himayeci tipidir, ncs demokratik rgtlenme tipidir.
stismarc rgtlenme udur: zellikle 1960l yllarda bir takm gz ak insanlar
halkn acma duygularn kullanarak halkn engellilere olan bu duygusal yaknln
paraya evirmek iin bir takm engellileri de yanlarna alp onlara da kk krntlar
vererek acnas bir takm mzik gruplaryla okullar dolap, sahil beldelerini dolap, ya
da gemilerde, trenlerde, otobslerde makbuz kesip yaplmas mmkn olmayan byk
vaatlerde bulunup insanlardan para toplama ve kasalarn doldurma rgtleridir. Biz
buna engelli mafyas diye bir ad taktk.
Daha sonraki yllarda bu tr rgtlenmeler mcadelelerle azalrken daha ok himayeci
rgtlenme diye ifade edeceimiz bir baka rgtlenme tipi kt. Daha ok milletvekili,
45

bakan elerinin, yada byk brokrat elerinin bir araya gelip kedi severler kpek
severler gibi engelli sever cemiyetleri oluturup adeta hakikaten kendi duygularn da
tatmin edip bir takm engelli insanlara da baz yardmlarda bulunduklar, koruduklar,
sevgi kanatlar altnda saklad rgtlerdir. Ah yavrum canm benim ne kadar da
gzelmisin bir de gzn kr olmasa. Tabi karikatrize ediyorum. Bu tr rgtlenmeler
zamanla daha ok vakflat. nk bu tr rgtlenmeler daha ok maddi yapya
ynelikti ve vakflatlar.
Trkiyede demokratik rgtlenmeler 80li yllarda ortadan kaldrlrken bir takm
engelli arkadalarmz sanda solunda eitli siyasi hareketler iinde yer alan
engelli arkadalarmzn da nderliinde 80li yllarn ortalarnda demokratik engelli
rgtlenmeleri filizlenmitir. Engelliler kendileri adnda kurulan derneklere sahip
kmlar, ynetimlere gelmiler, giderek oralarda belirleyici duruma gemilerdir.
Federasyonlar, konfederasyonlar kurmulardr. Bunlarn arasnda tartmalar olmutur,
bunlar daha tali hususlardr ama esasl olan yan artk 80li yllarn sonundan
itibaren engellilerin kendileriyle ilgili sz ve karar sahibi olma srelerini yaamaya
baladklardr. 90l yllarn balarndan itibaren engellilerle ilgili yasal dzenleme
nerileriyle TBMMye giden grup odalarn igal eden, sokaklara kp alk grevleri
tabu eylemleri, basn aklamalar, sempozyum, yayn, kitap gibi etkinlikler yapan her
vesileyle seslerini duyuran rgtler ite bunlardr. Artk, daha nce benim iim, benim
kylm diyen siyasetiler yava yava benim engellim demeye de balad. Giderek
TBMMde gstermelikte olsa 1-2 engelli temsilcisi de yer almaya balamtr. Bunlar
yetersiz olduu, bunlarn partilerin engellilik sorununu sadece oy dzleminde alglad
bilinmektedir gene de bu basnla 2005de zrller yasas kabul ettirilmitir tm
partilere.
Yine Trkiye Krler Federasyonu Delegasyonunun Kanadann Toronto kentindeki
Dnya Krler Birliinde yapt neri zerine BM bir alma yapm ve 2007de BM
engelli haklar szlemesi 21. Yl ilk insan haklar yl szlemesi kabul edilmitir ve
TBMM de bunu onaylayarak bir i hukuk metni haline getirmitir. Ama bunun zellikle
uluslararas dzeyde hak arama yollarn hani AHM gibi yollarn dzenleyen ek ihtiyari
protokol hale beklemektedir, imzalanm olmasna ramen Meclisten onaylanp bir
i hukuk metnine evrilmemitir. Biz federasyon olarak ivedilikle Meclisin bu dnem
bunu mutlaka onaylamas ve i hukuk metnine getirmesini diliyoruz.
Yalnz arkadalar son zamanlarda bu olumlu gelimelere ramen giderek tm toplumda
bir sadakaclk anlay, el ama anlay engelliler arasnda da yaygnlatrlm. in
en ac taraf memleketin dhilinde iktidara sahip olanlar engellilik sorununa kar
son derece farkl yaklamaya balamlardr. Bizim ok eletirdiimiz B dahi kimi
anlaylarmza, eletirilerimize gre bir yaptrm gcnn olmay, orann bir kadro
devirme yeri olarak grl vs. ama tm bunlarn tesinde bu idareyi ortadan
kaldrdlar. Yerine zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl adyla ki bunun ad
bile ortadadr, zrly yayla birletirdiiniz zaman bir zm kurumu olmaktan
karyorsunuz. ktidarn en tehlikeli yaklam budur.
46

nceki yaplan anayasa oylamasnda 10. Maddede engellilere ynelik yaplan

dzenleme ok aal biimde sunuldu. Biz o dnemde bu dzenlemenin anayasann 61.
Maddesindeki korumac anlayla btnletiinde ok tehlikeli sonular douracan,
engellileri hak znesi olmaktan karabileceini ileri srmtk ve politik davranmakla
sulanmtk. Maalesef son zamanlarda alnan kararlar, atlan admlar Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanlnn oluturulmasnn anlay Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme
Kurumunun ortadan kaldrl, yine kadn sorununun kadn temelinde deil aile
iinde, yalnzca aile ierisindeki kadnla snrl hale getirilmesi engellilik olayn da tabi ki engelliler iinde korunmaya muhta bir kesim var. Ama demin arkadamz ii
el vermeden kendi bakanlklarnca engellilerin korunmaya muhta bir kesim olarak
tanmlandn ifade etmek zorunda kald- bu tehlikeli bir anlaytr. Bu, toplumdaki
hak arama anlayn budayan sosyal devleti budayan bir anlaytr.
Biz konfederasyon olarak sosyal devlete sk skya sarlmak gerektiini ve onu
savunmak, geniletmek gerektiini dnyoruz ve rgtlenmemizi bundan byle
dier konfederasyonla da eer onlar da kabul ederse ibirlii yaparak btn engelli
rgtlerini kapsayacak tarzda geniletmek istiyoruz.
Ve diyoruz ki, kurtulu yok tek bana, ya hep beraber, ya hi birimiz!
Teekkr ederim
OTURUM BAKANI
ALAEDDN ARAS TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Sayn Hasan Tatar dostumuza akc konumasndan dolay teekkrlerimizi sunuyoruz.
Sz Sayn Nezih ngra brakyorum.
H. NEZH INGIR
Dikkat Eksiklii Hiperaktivite ve zel renme Gl Dernei
ki konu anlatacam: bir dikkat bozukluu hiperaktivite, iki zel renme gl.
Birinci blm, dikkat eksiklii hiperaktivite bozukluuyla yaamak. Biz ne anlyoruz:
eli dursa aya durmayan bir ocuk alglyoruz. Bu ocuk bilgisayar banda saatlerce
durabiliyor. Ama ders banda 5 dakika ancak durabiliyor. Aklna ne gelirse onu
ortam uygun mu deil mi dnmeden yapyor, sonra da zlyor. Dikkat eksiklii
hiperaktivitenin 3 eidi var. 1 hareketli tip, 2 hareketsiz tip, 3 karma tip. Bu 3 tipten
toplumun bildiinin aksine ar hareketli tipin tedavi edilmiyor.
Benim 3 tane yeenim var, 1i hiperaktif ama kendisine bunu sylemedim.
Damgalanmamas iin sylemedim. Kendisi ODT molekler Biyoloji mezunu,
doktora yapt, imdi Bilkentte retim yesi. imdi bunun tedavi edilmesine gerek var
m? Sabancda doktora yaparken herkes hocam sen hiperaktif misin diye sordular, o da
sen benim beyimin ne i yaptn biliyor musun yant verdi?
47

Bu grup yrrken, araba kullanrken bile hzldr. Bundan dolay trafik canavarlar
tedavi olmam dikkat eksiklii hiperaktivite bozukluu tanm olanlardr. Ben mrm
boyunca 10 binlerce ara getim. Yava araba kullanrsam kaza yaparm. Hz benim
dikkatimi toplamama neden oluyor. Ama kaza olunca da kt bir grnt ortaya
kabiliyor. Dikkat eksiklii hiperaktivite bozukluuna sahip olan bireyler bamlla
yatkn birimlerdir. lla alkol, madde olmas gerekmez. Yeme bamll da olabilir,
peete biriktirmek, sevgiliye bamllk olabilir. Bamllkta kzlar dikkat eksiklii tipi 5
misli fazla, erkeklerde de hiperaktivite 5 misli fazla. Erkekler ansl grup nk herkes
tarafndan uyarlyor. Alt komu, retmen tarafndan ve doktora gidiyor. Doktora
gidince de baka bir bozukluu varsa zlebiliyor. Kzlarda derslerdeki 30 kiiden biri
renemiyorsa retmen ne yapaym diyor ve kzlar tespit edilemiyor. Ne oluyor ee
baml hale geliyorlar nk okuyamyorlar. Dayak yiyorlar. Onun iin dikkat eksiklii
nde olan tipin kadn versiyonunu daha ok nemsiyorum. Burada kadnlar eer byle
bir sorun varsa sigara bamllna erkeklerde alkol madde bamllna geebiliyor.
Herkesin bir fermuar var bu herkesin azn kapal tutuyor. Ama bizim fermuarmz
ak ve bozuk kalm. Onun iin aklmza ne geliyorsa o anda syleyebiliyoruz. Sonra
da zlyoruz. Bu bizim iin sylenmi bir ey, maymun itahl. Biz maymun itahl
oluyoruz. Onu istiyoruz ondan ona ondan ona. Herkesin bir yz var ve o yz takyor.
Ama bizim sadece bir yzmz var. Baka trl kendimizi gsteremiyoruz.
Bir otobs dolusu hiperaktif Erfelek elalelerine gittik. Ben dedim ki rehberimize ilk
uyarnz ne oradaki talara basmayn. Aman bunu sylemeyin dedim. Sylerseniz
herkes taa basar. elaleden aaya der. O elalede hiperaktif olum daha nden gitti
ben arkadan. Daha sonra geri gelirken elalenin sonuna gittiimde onlar orada yoktu.
Meerse onlar geri dnm, bizim yanmzdan gemiler sanki bir grme engelli gibi
biz onlar onlar da bizi grmemi. Daha sonra dier guruplarda da ayns. Eer dikkat
eksiklii olan bir bireyi tanyorsanz yolda sizi grmediyse burnu havada olduundan
deil, bundandr.
Dikkat eksiklii hiperaktivite bozukluu ne? Ar hareketlilik. Ama buzdann alt
ne?
Bu sorunun kayna ne? Sayn Hasan Tatar anlatrken genetik engellilikten bahsetmedi.
Genetik engellilik de var. Dikkat eksiklii hiperaktivite bozukluu ve zel renme
gl dedemden babama, ondan bana benden de oluma gemi.
Beynin idari brosu: renme ve davran kontrol edip izleyen zihinsel dzenleyicilerin
merkezidir. Dikkat zihinsel enerjinin beynimiz iinde dalmn kontrol eder, bylelikle
baladmz ii bitirir ve gn iinde tetikte kalrz. Yani bizim idari bromuz sersem ve
ilemiyor. renemiyoruz bu yzden de davranlarmz bozulabiliyor. Bunlarn baz
olumlu zellikleri var. rnein risk alabiliyor, iddia oyununu tedavi ettiim biri getirdi
Trkiyeye ve ok para kazanyor. O gn televizyonda da tedaviden sonra nasl baarl
olduunu anlatt.
Bir gn gzlk aldm sabah yola kacaz. Baba, bu gzlk byk sen kendi gzne
gre almsn dedi. Tamam, baka bir yerde tekrar alrz dedim. Gittiimiz yerde bir
tane daha gzlk beendi tam alyordu ki kzcaz u rengi de var dedi. Tamam, onu
48

alalm o zaman dedi. Kaldmz yere gittik o paketi at bakt gzlk izik. Ertesi gn
geri gittik dedik ki gzlk izik kt. Nerde izdiniz, oldu ilk tepki. Biz izmedik dedim.
Alrken dikkat etseydiniz dedi. Biz de dikkat eksiklii var dedim, estafurullah dedi.
Kartm karttm verdim. imdi deitirebilirsiniz dedi.
Bu tip insanlar ok scakkanl ve yardmseverdirler. rnein olum r bir gn
Beytepeden sabah 5e doru eve kan ter iinde geldi. Ayrancda oturuyoruz. Ertesi
gn dedim ki bir sorun mu var. Yok, baba yrdm dedi. Nereden dedim Beytepeden
dedi. Dedim beni arasaydn. Onun ehliyeti yok biraz nce anlattm nedenlerden
dolay kendisi kontrol altna alncaya kadar ehliyet almamz gerektiini anlattm, o
da benim nasl araba kullandm bildii iin kabul etti. Dedim paran yok muydu?
Vard dedi. Ne oldu dedim? Tam ktm baktm bir kz alyordu paras yokmu,
parasn drm param ona verdim ve yrdm dedi. O kz yryemezdi ama ben
yryebilirdim dedi.
zel renme gl Salvador Dali gibi labirentler, girdaplar iindedir. Daha geni
bir tanm yapaym: ocuun zeksn normal ya da normalin stnde olmasna karn
okuma-yazma ya da aritmetik becerilerinden biri ya da birkann yann ya da
eitim dzeyinin altnda olmasdr. Okumasnn dk olmas, okuduunu anlamama,
okurken ya da yazarken , S ya da M, N gibi harfleri kartrma, okurken ya da
yazarken kartrma, iletiimsel baz sorunlar da vardr. rnein sa-sol, dou- bat,
alt-st gibi kavramlar kartrr. Saat gn ve aylar kartrr, zaman sylemekte glk
eker. Ayakkab balarn balamada glk eker. Geni tanm bu.
Bu, konuma, okuma, yazma, matematik becerilerini etkileyen bir sorundur. Onun
iin bireyin eitimine mesleine, sosyal ilikilerini etkiler. Bu nedenle de bireyin benlik
saygs der.
renme nasl oluyor? Ksaca onu anlatmak istiyorum.
renme; grsel olarak bir eyler gryorsunuz, iitiyorsunuz ve dokunuyorsunuz.
Bu sralanyor beyinde. Yani, mutfan dzeni gibi bir ey. Sonra bir yemek yaplyor
ve deepfreezee atlyor. Yani bellee. kt szelde motor oluyor. Eer grme engelli
bir kii varsa o zaman gremedii iin bir iki yanl girebiliyor. itme engellisi varsa
oradan bilgi yanl girebiliyor. Dokunsal problemi varsa oradan bilgi hatal giriyor.
Hatal giren bilgi hatal kar. Bir de bizim gibi arada ilenmede problem olursa o zaman
ktmz hatal oluyor. Yani deepfreezemiz bozuldu bizim yemeimiz bozuk kt artk.
Yenilemez.
imdi bilinmedii iin sylyorum, grsel ayrtrma. Bu insanlar rnein Samsundan
birisi arad. Baktm ocuunda renme gl de var. Ankaraya gelir belki Samsunda
tedavi zor. Aslanla kediyi kartryor mu dedim gld. Niye gldn dedim? Babas dedi.
Babas m kartryor dedim. Hayr. Neyi kartryor. Baba baa atal, atala bak
diyor. nk beyindeki kodlama bu ekilde. Bunu TED Samsun Kolejinde anlattm,
orada birisi karr ne var dedi. Sen neyi kartryorsun dediimde prasaya spanak,
spanaa prasa diyor. Bunun gibi eitli kartrmalar var. nk veriler ters geliyor.
Uzaklk, derinlik algsnda problem var. rnein grme engellilerin uzaklk algsnda
49

problem var, bizde de var bu problem. itmede bizde de var bu problem ama bizimki
beynin iini grmediiniz iin bizim ektiklerimiz anlalamyor. Onun iin bu ocuklar
eer mesafe algsnda problem varsa futbol oynayamyor, kzlar ip atlayamyor. Hani
futbol oynarken top geer adam gemez tipi oyuncular vardr. Onlar mesafe algsn
alglayamayan insanlardr. Ama basket oynayabilirler. itsel algda iitsel ayrmlatrma
rnein herkes mi herkez mi? kompozisyonum benim hala berbat. Z ile Syi hala
kartryorum.
Baka bir olguya bakalm: Allah uzun mrler versinin baka bir sylemi daha var.
Nedir o: Allah gecinden versin. Ben bunu Allah gencinden versin diye sylyordum.
Niye kompozisyondan zayf aldm belli. imdi bir arkadamzla alyoruz. Ben ona
dedim ki bir elin nesi var iki elin fesi var. O da dedi ki hocam ok sapan sama bir
konuma oldu dedi. Bakn ikimizde de ayn sorun var.
rnein televizyon izlerken televizyonda kap zili alsa kapya kouyorum ben nk
onu televizyondan m geldi, kapdan m geldi ayrtramyorum ben. Telefon alyor
benim cep telefonumun sesi deil ama ben telefonuma uzanyorum nk iitsel
ayrmsallatrmada sorunum var.
Biz sa-solu kartrdmz iin samza sarmsak, solumuza soan denilir. Metro
istasyonunda otlara bakmadan kamayz biz. Aynen bize de grme engellilere yaplan
gibi elimizden tutup kartlmas gerekir. Ynmz bilemeyiz. Ben bunu srtmla
zdm. Srtm Akdeniz, kars Karadeniz, vs..
Yarglama nitelii zayf, duygu durumu ok hzl deiiyor. Soruyorsun neyin var. Bir
eyim yok. Yok yok sen benden saklyorsun diyorlar. Eletirildiinde ok tepki veriyorlar.
liki kurmakta ve kurduu ilikiyi srdrmekte sorun yayorlar. Onun iin ok sk i
ve e deitiriyorlar. akayla gerei kartryorlar.
Bir de harfleri kartryor. Beynin saa ya da sola giden blmlerinde problem var.
Ya mitsizsiniz ya da mit sizsiniz, ya aresizsiniz ya da are sizsiniz. ok hzl anlatmaya
kalktm.
Teekkr ederim sabrnz iin.
OTURUM BAKANI
ALAEDDN ARAS TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Tm katlmclara katklarndan dolay sevgilerimizi ve sayglarmz sunuyoruz.
Teekkr ederiz.

50

3. OTURUM
FORUM
ENGELL MHENDS, MMAR VE EHR PLANCISI OLMAK
EKN ZBEK Sunucu
Deerli konuklar. 3. oturumumuzda Engelli Mhendis, Mimar ve ehir Plancs
Olmak balkl forumu ynetmek zere sz oturum bakan Ayegl Orukaptana
brakyorum.
OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Herkese merhaba. Ben dzenleme kurulu adna hepinize ho geldiniz diyorum.
Bugnn, bizim iin dzenleme kurulu iin anlam byk nk TMMOBda ilk kez
zel olarak engelli mimar, mhendis ve ehir planclaryla ilgili bir alma yapld.
Devamnn da geleceini dnyoruz.
Dzenleme kurulunda da bu yaplan altay epeyce zamann bir rn nk
olaanst genel kurulda bunun kararn almtk ancak gerekletirebildik. Bence yine
de anlaml oldu. Aralk aynda olmas daha da anlaml. Evet, TMMOBda biraz ge
kalm bir konu ancak Trkiyede zaten ge kalm bir konu. Bundan sonra da bir eyleri
yakaladktan sonra sizlerle birlikte ok daha hzl ilerleyeceimizi dnyorum.
rgtlle katldnz iin, bugn burada olduunuz iin ben hepinize teekkr etmek
istiyorum. 3. Oturumumuzda engelli mimar mhendis ehir plancs olmak balyla
sz salona vereceiz. Bu noktada bir ey belirtmek istiyorum, ben engelli demekten
ok holanmyorum engellenmi demek istiyorum. Engelliyi de zr de ok soyut bir
kavram olarak gryorum. Neye gre kime gre engelli? Beyinlerimizin iindeki dier
engeller nedir? Aslnda hepimizin engelleri olan bireyler olduumuzu dnyorum.
Fikir ya da bedensel, ruhsal anlamda olsun hepimiz birok engele sahibiz. O nedenle
hi birimiz dierimizden stn deiliz. Eitlie inanyorum her anlamda. Sadece
engeller deil zaten insan olmak bal bana bir yaam hakkdr. Bu balamda imdi
ben ncelikle sz bugn burada sz almak isteyen engellenmi arkadalarma vermek
istiyorum. Bende bir ksmnn ismi var. Bir ksmnn da parmak kaldrdklarnda sz
vereceim. Bir de ehir dndan gelen ok sayda engellenmi arkadamz var.
Etkinliimize zmirden katlan naat Mhendisleri Odasndan Sayn Aye Baysala
sz vermek istiyorum.
AYE BAYSAL naat Mhendisleri Odas
zmir
Maalesef bizim salonlarmz bu tr toplantlarda hep bo oluyor. Biz bize oluyoruz.
Bizim birinci amacmz farkndalk yaratmak hani eitimle falan olmuyor bu i farknda
olmak farkl bir ey.
51

Biraz nce Clear hanmn dedii gibi toplumsal olmak gerekiyor bu ie gnl vermek
iin. Ben zmirden geliyorum. naat mhendisliinden emekliyim. 25 sene mesleimi
yaptm. ocukluumda henz engelli oldum yzde 60 engelim var. Bu ekilde yaadm.
Kendimi ok baarl hissediyorum kusura bakmayn belki biraz kendimden ok
bahsedeceim ama. Aileme ok teekkr ediyorum. Eitim ok nemli eer eitimin
nemli olmadn ailem kavramam olsayd ben sanyorum imdi sizlerin arasnda
olamazdm.
zmirde Kent Konseyi engelliler toplantsnda hem Bykehir hem de Karyakada
alyorum ondan nce yine engellilerle ilgili birimlerde alyorum. Engelliliin
ne olduunu ve eitimin ok nemli olduunu biliyorum. Hala maalesef evinden
kamayan engellilerimiz var. En byk handikapmz o bizim. Eer insanlar evinden
kamyorsa eitimlerini alamyorlarsa onlara daha baka ne verebiliriz ne bekleyebiliriz
ki? Bir rnek vermek istiyorum. Bir yakn i arkadamn ocuu engelli, durumu da
kt. lkokul ana geldi. Okula verecek ocuunu. En yaknndaki okul ben senin
ocuunu kabul edemiyorum diyerek reddetti. nk okulun ona uygun olmad
sylenmi. Tekerlekli sandalyeli bir ocuktu. Bu konularda babalar darda kalyorlar,
hep anneler ilgileniyor. Kadncaz fellik fellik ocuuna okul arad acaba hangi okul
benim ocuumun eitimi iin uygun dedi. O okula yakn bir eve tanmak zorunda kald.
Sonra yaadmz alanlarda yine bir arkadamz evlendi yine tekerlekli sandalyeliydi o
da. Ama o da kendine oturaca evi bulamyor. Yani merdivenin olmamas rampasnn
olmamas gibi artlar var. Onun iin art bunlar ve bulamyor byle bir ev. yle uzak
bir yerde bulabildi ki o zamanda ulam zor oldu. Yani biz engelliler ok zor artlarda
yayoruz.
Tesis standartlarn ben ok nemsiyorum. Engellilerle ilgili standartlar var biliyorsunuz
ama imdiye kadar onu hibir projenin iinde gremedim ben. Hala yok. Eer onlara
uyulsayd sanyorum sorunun ok byk bir blm zlm olacakt. Daha dn
arkadalarmzla konuurken bana bunu ilettiler aman dediler bu tesis standartlarn
nasl projelerin iine katabiliriz onu anlatn dediler. O ok nemli. Elimizde verilerimiz
var. Fakat biz bunlar kullanmyoruz. Farknda deiliz. Evet, biz ne yapacamzn
farknda deiliz. Mesela MOda daha yeni zmirde engellilikle ilgili bir alma
grubu oluturduk. Yani daha yeni. Ama una da inanyorum tabi bundan sonra ok
hzla gideceiz. Admlarmz ok uzun olacak buna inanyorum. nk benim eitim
dnemimde imdi diyoruz ki snavlardan ite daha baka eylerde var eitli engel
durumuna gre ayr salonlar ve snavlardan bahsediyoruz. O zaman benim hi kimse
farknda deildi yahu bu vatanda nasl snava girecek nasl baarl olacak. Nasl
okuyacak.
Mesela biliriz ki ben inaat mhendisliinde teknik resim diye nemli bir ders
vardr iki eli olan insan bile o izimleri kolayca yapamaz. Ben bunu baarmak iin
gnlerce gecelerce haftalarca uratm ama baardm. Tabi azmin elinden bir ey
kurtulmuyor. Yani bizim iimiz ok uzun, ok zor ama baaracaz. Buna inanyorum
ben. Anlatacam ok ey var aslnda arkadalarma soracam ok soru vard ama
neyse onu biz daha baka zamanlarda dinler reniriz. Biz MO ve Kent Konseyinde
52

alan arkadalarmzn bir birlikteliinde ehirdeki tm ilkokul ve lise okullarn tek

tek engelsiz okul haline getirme projesi yaptk. Tek tek gezip, onlarn eksikliklerini
tespit edip, o okullar engelsiz haline getirmek gibi topik bir projemiz var. Bunu da
sylemek istedim.
Teekkr ediyorum, dinlediiniz iin.
OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Biz teekkr ederiz. Ben Peyzaj Mimarlar Odasndan Halit Snmez arkadam
aryorum. Kendisi peyzaj yksek mimar. Bundan 6 yl nce bir genel kurul dnnde
bizim delegemizdi kardan karya arabasn almaya giderken minibs arpmas sonucu
ok ar yaraland. Hatta tekrar hayata dndrld. Sonrasn kendisi anlatsn.
HALL SNMEZ Peyzaj Mimarlar Odas
Adana
imdi ben kendimden biraz bahsedip durumumu anlatacam ama kusura bakmayn
hata yaparsam. Konumam ksmi felten dolay biraz aksayabilir. Ben 7 yl niversite
okudum. Yzde 72 rapor aldm. Bu, onuncu raporum. Oran hep deiik 45-50-52 en
son bu yzde 72lii aldm ve onda da mahkemelik oldum. 1977de Adanada dodum.
Bir parke fabrikasna TSE belgesi aldm ve bunu ilk olarak alan benim. Sonra peyzaj
Mimarlar Odasna gnll olarak kendim katldm. Delege oldum, Ankaraya seime
gittim. Sonra dn yolunda minibs arpt. 3 yl kadar hastanede kaldm ve tekrar
hayata dndm. Geen sene tekerlekli sandalyeden kurtulmutum.
Ben asgari cretli iiyim. Ben odamn bir yesiyim tamam param deyeyim ama
ben asgari cretli bir iiyim. Bu da bir engel olarak benim karma kyor. TMMOB
ynetimine sayglarm sunuyorum. Her zaman ok baarl bir renciydim, niversitede
master yaptm, diploma derecem ok iyiydi. Kaza geirdikten sonra halim byle oldu.
imdi annem beni yrtyor. Yaptm birok proje dl ald. Mahkeme atm 5 yldr
dava sryor. Araba hzl geliyordu ama grg ahidi yok. Gya Trkiye hukuk devleti
ama 5 yldr sryor dava. Byle bir devlet var. Ne yapaym bu hukuk devletini kimse
demiyor bu adam ne yer ne ier, nasl yaar diye. Ama kadro da almyor. te, rnek
ortada. Alan karolarn hepsi uzlamal ii, hep belediye. Yani hkmet bir adet
peyzaj mimar alacak kapasitede deil. ABdekiler gelsin bu durumu grsn. Peyzaj
mimarlarnn p si yok.
Trkiyede 8,4 milyon zrl says var. Bu rakamlar resmi. Bu zrllerin 3 milyonu
erkek, 4 milyonu kadn. Yurtdna baktmz zaman zrl oran ok daha az. Bizde
ok fazla bunda akraba evliliinin ve eitimsizliin de pay var. 8.4 milyon zrl
saysn 4 ile arparak ailesini de hesap edin 33 milyon eder. Bu da nereden baksanz 20
milyon oy eder ki hkmetin bunu dnmesi lazm. Ama bunu kaybediyorlar. Yerel
ynetimlerde hareketlilik yok. Babakanlk engellilik kart verdi ama ie yaryor mu?
53

Ben rapor iin kendimi yrttm. Benim birinci nceliim engelli bakanl kurulmal.
Hangi parti olursa olsun iktidar bunu yapmal. Aile Bakanlna engelliler balanr
m hi, alakas var m? Bu bizi rencide ediyor. Yemek yiyeceim, kusura bakmayn
cebimde kendimce param da var, lokantaya gidince yemek yok, bozuk para yok
diyorlar, dilenci sanyorlar beni. Yahu ben mteriyim mteri! Alglamyor adam. Yani
toplum o ekilde. Toplumda zrlye kar bir sevgi yok. Toplumumuz zrlden bir
hrsz, tecavzcym gibi nefret ediyor. Biliyorsunuz geenlerde ocuk yata bir kzn
onlarca yetikin adamla rzasyla ilikiye girdiine dair bir yarg karar kt. O yata rza
gstermi gya. Yani hkmet daha bu kanunu koruyorsa, engellinin vay haline. Kimin
tecavzc olduu ortada.
Sayglar sunarm.
OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Teekkr ederim. Ayten Hanm Makina Mhendisleri Odasndan. Ayn zamanda
alma grubumuzda.
AYTEN AKTA Makina Mhendisleri Odas
Ankara
Merhaba. Doutan ift tarafl kala km var. Daha sonra kala protezi takld. Engelli
oranm yzde 38di yzde 45e ykseldi. Ben bireysel olarak kendi engelliliimden yola
kp kavramsal bir noktaya gelmek istiyorum. Oradan da engelliler hayati nemdeki
istihdam meselesi iin kk bir sunumum var. Rakamlar bir kere daha gznzn
nne sermek istiyorum. Tekrar olursa affnza snyorum.
stihdam, retim, muhta olmama noktasnda yaamam ve kstlarnza ramen
yetkinliklerinize gre topluma katkda bulunma ve karlnda sadaka yerine yaptnz
iin bedeli olan creti alma saygnlna erimenin en temel engelli sorunu olduunu
dnyorum.
Engelliin tek bana bir sorun olmadn sylemek istiyorum. Engellilii etkisini
artran ok daha farkl faktrler de var, ailenin, evrenin eitimi, kltr ve sosyo
ekonomik dzeyi. Tm bunlar engellilerin yansmalarn ok daha fazla artrabiliyor.
Engellilerin ounun da yzde 90lk bir ksmnn emeki snflardan, yoksul, eitimsiz,
aresiz insanlardan ortaya ktn ve zmlenemediini, ailelerin eitimsizlii
nedeniyle engelliin vaktinde giderilemediini gryorum. Ben de yleyim. aresi
varken ameliyat ettirilmemem nedeniyle sakat kalm biriyim.
kinci bir nokta btn kstlara ramen ekonomik, eitim, ailenin evrenin bilin
dzeyine ramen bir eyleri baarmak iin 3 kat almak zorunda kaldm. Bunun
bir grev olduunu dndm. Daha ok alarak aradaki fark kapatarak engelli
grnty silmek, sradan bir insanmm kantlamak zorunda hissettim. Kimse bana
engelliliin doal bir ey olduunu kendimi paralamam gerektiini, bark olmam
gerektiini sylemedi ben de bu bilince eriemedim. Hep zorladm ocukluumu,
54

genliimi yaamadm ve sonradan mutsuz oldum. Dier insanlardan daha iyi eyler
rettim daha baarl bir renci oldum ama birisi bana nemli olann aferin almak deil
kstlaryla kabul edilip mutlu olmann olduunu sylemedi ve ben de mutluluu hep
es getim. Engellinin engelleriyle bark olmas gerektiini, kabul etmesi gerektiini ve
ona hayat kolaylatrmas gerektiini dnyorum.
Adada yaamyoruz, orada Robinson ile Cuma yaamyor. ki kii arasnda kurulan
bir dzen deil. Toplumda yayoruz ve devletler var. Bu devletler insanlara yallara,
engellilere, ocuklara daha gzel daha mutlu bir dnya sunmak iin gereken nlemleri
almak zorunda nk bu yzden var. Aksi halde siz sadece meta olarak kalyorsunuz,
nesne oluyorsunuz, hep retmek birilerini zengin etmek, ve yaamsal mutluluu
almaktan geri kalmak zorunda bir dzene mahkum ediliyorsunuz. Dzen insan
mutluluu zerine deil birilerinin daha ok kazanmas zerine kurulu. Engellilerin
ihtiyalar sralandnda buna kaynak yok para yok. Ama bir sermayedar zor duruma
dtnde kaynaklar, krediler bulunabilir. Engelli, yal, emekliye geldiinde para
bulunamaz. O yzden bu bir sistem meselesidir ve buna kar rgtlenerek, sadece
engelliler olarak deil toplumun ezilen dier snflaryla dayanarak ve sisteme bask
yaparak zeceiz. Ben bundan da umutluyum.
Engellilerin ok fazla sorunu var. Ama bunlardan en nemlisi istihdam sorunudur.
Engelliler kanununda da almalarn temel bir insan hakk olduundan sz edilir.
Hakkdr ve devidir. zrlerin bakalarna yk olmadan kendilerine toplumda bir
yer edinmelerinin birinci koulu istihdam edilmeleridir. Kanun byle der. Engellerine
ramen aslnda tm insanlar almak isterler, retip sosyallemek isterler. Sadakaya
muhta olmamak isterler. Kamudaki zrl kadrolarn aratrdm. uanda kamudaki
engelli says 20 bin 829, zelde alan engelli saysysa 74 bin 573, ak kadrolar
devlette 23 bin 360. Bu memur olarak. Bir de 900 bin kadar da ii olarak var onu
buraya yanstmadm. zelde 23 bin 145 ak. Toplamda 46 bin 505 ak grnyor
uanda. siz engelli says 79 bin 284 olarak grnyor Trkiyede. zelde de isiz
mhendis saysn ben 45 olarak rendim en son KUR kaytlarndan. Bu kadar
engelli ana ramen 45 mhendisin istihdam edilememesi de ilgin.
Rakamlar yksek bakanlklar aldm. MEB en fazla a olan ve bunu kapatmayan
Bakanlk. 12 bin 672 a var. Salk Bakanlnn 3 bin 700, Diyanet leri bin 748,
Adalet Bakanl bin 618, ve rakamlar bu ekilde azalarak yukar doru kyor. Maliye
Bakanlnda 449 engelli fazlas var. Bu bakanlk duyarl m davrand artk nedir
bilmiyoruz. Art durumda. evre Bakanlnda da 238 engelli alan fazlas var.
stihdam byk bir sorun. e girdiniz i buldunuz diyelim burada da baka bir sorun
ba gsteriyor. aradnz zaman engelli kadrolarndan size dn yapldnda
bakyorsunuz ak i alanlarna, sadece beden, temizlik iisi olarak aranyor. Sanrm
zel sektr iin geerli bu geri. Sanrm cezay kapatacak kadar cret verebilecekleri
pozisyonda ii aryorlar. Hi mhendis, engelli mimar, engelli iletmeci arayan ilana
ben daha rastlamadm stelik epeydir i aryorum. zrl i gc, mesleki yeterliliine
bal olarak btn i alanlarnda istihdam edilebilmelidir. zrl i gcn gereksiz
yere dlamadklarnn ispatlar gerekiyor.
55

 arayabilecek kadar engelli olanlar 79 bin, bunun dnda okuma yazma bilmeyen
meslei olmayan ve umutsuz engelliler var. ok daha ileri durumda engelleri
olan ya da i bulmaktan umudunu kesmi ok byk bir i gc engelli kesimi var.
zrller kanununda nemli bir ey var aslnda ileri derecede ya da birden fazla
engelleri olanlarn da alabilmesi iin dzenlenmi korumal i yeri ve rehabilitasyon
merkezlerinin olmas gerekiyor ama bunlar ya ok az, ya da hemen hemen yok. Ya
da olanlar da ok czi kiiyi istihdam edebilecek durumda. Bu nedenle devletten
istihdamla ilgili en byk talep ve baskmz, engelliler iin ayrmclk yapmadan, onlar
farkl bir alana hapsetmeden fakat onlarn engellerine uygun yapabilecekleri olanaklar
artracak dzenekler eklinde ortamlar hazrlanmas ve korumal istihdam alanlarnn
oluturulmas olmal.
Basndan tarama yaptm, engelliler gnyle ilgili birka haber var. Akas ok byk
aklamalar, demeler, ayaklanmalar grmedim ben sakatlar dernek ve konfederasyonlar
da bata olmak zere. Rutin gndemi kapatan bir iki demele geitirildi. Ciddi bir
eylemlilik ve sylem olmad. nternetten de aratrdm ama vurucu bir sivil toplum
bakaldrs gremedim. Birka yazarn ya da Faruk elikin bu konuda bir aklamasn
grdm, kendisi de kabul ediyor. dari para cezas zelde uygulanmasna ramen kamu
kurumlarnda olmadn sadece uyar sistemi olduunu sylyor.
zm olarak da korumal iyerlerinin devlet tarafndan salanmas, ve mitsiz
engelliler dhil tm engellilerin istihdamnn salanmas iin engelliler olarak dier
STKlerle birlikte mcadele etmeye devam etmek durumundayz.
Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Ben bir baba-olu aracam ama nce babay. Kimya mhendisi olan Nezih beyi ve
Aa ileri endstri mhendisi olan olunu aracam.
H.NEZH INGIR Kimya Mhendisi
Ankara
Engelsiz ama engelli mhendis olmak imdi engel trlerinden herhangi bir tanesine
sahip arkadalar dinleyince acaba konumasam m dedim ama ne yaadmz da
anlatmak istedim.
niversitedeyim polis kapy ald, beni anons etti. O zaman ben demokratik sol
dernekler federasyonu genel sekreteriyim. Beni tutuklamaya geldiler diye dndm.
Kapnn nnde bir arkadam. Dedi ki babam kalp krizi geirdi Marmariste ok iyi
araba kullanyorsun, yetitirirsen sen yetitirirsin. Hayr demedim. 26 saat sonra son
vizem var giremezsem kalacam. Kar kyamet. 26. Saatte hi uyumadan o snavma
girdim. imdi bunlar ne yapyor risk alyor mhendislikte. Bir mimarn yapt ii
anlatacam: talyadan mobilya getirecek, 1 milyon dolarlk bir anlama yapyor.
56

Sonra mobilya gelince diyor ki yahu ne gerek var buna diyor. Ben bunun aynsn
Trkiyede yaptrrm. Adam da olur diyor. Aynsn yaptryor. bittikten sonra
sen 1 milyon dolar ceza vereceksin bana deniyor, niye? Yurt dndan getirecektin
bana. Yani neye imza attklarn bilmezler. Arkadaszlk oluyor, onun iin r ile
ben oyun oynuyoruz. Onun arkada benim. Mhendis aykr giyinemez, uuk kak
hareketler yapamaz, arkada gibi olmaz. Bunlar her yerde hzl. Toplanty dinleyemiyor
mhendis olan, hemen bitsin istiyor. Ne sylenecekse sylensin bitsin. Mhendislikte
avantaj m, evet. nk bunlarda hayal kurmak var. Hayal kurunca ok iyi bir mimar
olabiliyor. Bir de ne var ek olarak ar odaklanma var. Hiperfox dediimiz. kolikler
vardr aramzda, mhendis bunlarn hepsi, bizim dernekteler. Bunlarn hepsi dikkat
eksiklii hiperaktivitesi olanlardr. Kitap okumay sevmezler. Lanet okurlar. nk
okuyamyoruz. Sayfay evirirken bir bakarz 20. Sayfadayz ama 15 sayfay bilmiyoruz.
Peki, zel renme glnde ne var: sa solda problem var. Saa m gidecek sola m
gidecek problemi var. Harfi yanl yazyor.
Okuduunu anlama becerisindeki sorunlar ve nedenleri ile ilgili bir konferanstaydm.
Miller Hayfa niversitesinden bir katlmc geldi. unu dedi: Siz A ekline A ifresini
verirseniz, okuduunuzu anlarsnz. 29 tane ifre bulmanz lazm. Ben ngilizceyi
renemiyorum. ocuk TED Koleji mezunu, Hacettepede hazrlk atlayacak, Baba
ngilizce kursuna gideyim mi dedi. Beni gnder baba ne olursun. TED Koleji
mezunu! nk ksa srede bellekte problem var ve ngilizce renemiyoruz. Trkede
problemi bitirmiim. Niye ngilizce renemiyorum? nk b-d kartrmasna p-q
kartrmas gerekiyor. ngilizcede renmem gereken ifre ka tane biliyor musunuz?
650! Ben onun iin renemiyorum. Mhendis olmam salayan kim? Sa stte,
Atatrk! Fonetik dile geildii iin ben mhendis olabildim. Arapada kalsaydm
mhendis deildim.
kranlarm iletiyorum. Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Teekkr ederiz. Ben rdan nce Kasma sz vereceim. Kasm Hanik, sizi buraya
alalm. Ondan sonra ra sz vereceim. Kasm Hanik, peyzaj mimar, Peyzaj
Mimarlar Odas yesi. renci rgtllnden beri bizim yemiz. renci yemizdi,
imdi Odamzn
KASIM HANK Peyzaj Mimarlar Odas
stanbul
Hepinize merhaba. Konuya yle girelim aslnda, sabahtan beri birok ey konutuk,
birok eyden bahsedildi; kanundan, yrrlkteki hkmllklerden falan bahsedildi.
Ama bence forum ksmnda bizim halihazrda konumamz gereken eyler bundan
sonra ne yapacaz. Bir altay yapld, bu altay bizi nereden ald, nereye gtrd?
Bence TMMOB kendi kendine bir misyon ykledi, yani ncelikle bunu belirtmek
57

istiyorum. TMMOB aslnda bu altayda kendi kendisine bir misyon ykledi, bundan
sonraki sreci bir komisyon veya kendi belirleyecei bir ey ile takip etme misyonu
yklemitir. Bu adan ok nemli.
zrl memur seme snava yaplacak ama Martta m yaplacak Nisanda m hala
kesin belli deil. Ben bunu kendi kafamdan konumuyorum, zrller daresinin
sitesini takip edenler bilir, orada Martta diye geiyor, buradaki arkada Nisanda diye
konutu. Bu karmaann iinde ok salkl olacan dnmediim bir sistem. Ya
da bana yle geliyor. zrller daresinin baka bir ilevi de zrller veri tabann
oluturmas, maalesef byle bir veri tabannn olduunu dnmyorum. nk
kendimden biliyorum. Bugne kadar eitli yerlerde bulundum, niversitede olsun,
lisede olsun; bana hibir ekilde ulalmad. Ben onlara ulamaya altm halde
bana ulalmad. Byle bir veri tabanlarnn olmadn dnyorum ve yok zaten. Bu
anlamda sorunun muhatab olsayd daha nemliydi.
Baka bir konu, Aileden Sorumlu Politikalar Bakanlndan birilerinin burada,
bu forumda olmas gerektiine inanyordum. nk gerekten evet, engelliler
diye tabir ettiimiz toplum kesiminin en nemli bireylerinin burada toplandna
inanyorum. Bunlar, eitimli bireyler. Kendilerini ifade edebilen bireyler. Bir eyleri
onlara aktarabilecek, yol gsterecek bireyler olduuna inanyorum. Ama grdmz
kadaryla bu konu ok ilgilerini ekmemi veya bu ok da ilgilenmiyorlar. Byle de
bakmak lazm.
Baka bir konu, engelsiz kentlere geldiimize, sorunun temeli ayn ey deil. Kimin
ne yapt deil, mimarlar ne yapyor, peyzaj mimarlar ne yapyor, ehir blgeciler ne
yapyor deil. Bunlarn arasndaki koordinasyon eksiklii, bunlar birlikte almyor.
Bunlar kentlerimizi ina ederken birbirlerinden habersiz ina ediyorlar. Bunlar
temelden yani en kk-en byk lekten, lek kavramlar zerinden gelmiyorlar.
Herkes kendi bildiini okuyor burada. Beraber alma kltrmz yok zaten bizim.,
toplum olarak yok. Sorunun temeli bu. Sabahtan beri tartlmas gereken belki de
buydu, yani: Bunlar ortaklaa niye yaplmyor? Niye birbirinden habersiz? Yani
mimar iziyor ama inaat mhendisi bunu yok sayabiliyor veya peyzaj mimar iziyor
uygulayc bunu uygulamyor. Bir rnekle aslnda bunu verebiliriz. Yarma alan
projeleri hepiniz bilirsiniz. Bu projelerde en ok istenen konularn banda engelsiz
diye tabir edilen konulardr: Engelsiz yollar Ama maalesef yarma projelerinde
kalyor hep. in enteresan taraf bu yarma projeleri bu konularla, bu ince ayrntlarla
ne kabiliyor yani birincilikleri veya ikincilikleri bu ince noktalarda alabiliyorlar.
Bunlarn hepsinin daha farkl ilenmesi gerektiine inanyordum. Ama maalesef daha
ok mevzuat ve yasalarla boulduk gibi dnyorum ben. Bilmiyorum, belki yanl da
dnyor olabilirim. Bu benim kendi ahsi grm. Forumlarda da byle olduunu
dnyorum. Kendi fikrini belirtirsin, kabul eden eder, etmeyen etmez.
Beni dinlediiniz iin teekkr ederim.

58

OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Teekkr ediyoruz Kasm. r, seni alalm. nce yasa ynetmelikleri ve uygulamalar
haklarmz bilmek lazm ki ondan sonra dierlerine geelim. Yine hep sylyoruz. Bu,
Trk Mimar ve Mhendis Odalar Birliinde ilkti, devamnn geleceine inanyoruz.
Ben tabiri caizse, Kasm iin de ayn eyi sylemitim, r iin de ayn eyi syleyeceim:
Ksa pantolonlu halini biliyorum diye. r da renciliinden beri tanyorum. Sz
senin.
IIR INGIR Aa leri Endstri Mhendisi
Ankara
Teekkrler. Ben dikkat eksiklii hiperaktivite bozukluu olan bir endstri mhendisiyim,
aa ileri endstri mhendisiyim tam olarak. u anda ankaya niversitesinde
Mimarlk blmnde yksek lisansm yapyorum. Biraz gemiimden bahsedeceim,
bu ylda ektiklerimden ksaca.
ncelikle eitimden balamak istiyorum mesela. Bende yazma konusunda zel
renme gl var. Bu yzden bu sorunu yaayanlarn, benim durumumdakilerin
mesela bir yazma ihtiyac vardr snavlar esnasnda, tedavi destei gerekiyor bunun
iin. Eer bu olmasayd, ben ilkokulu okuyamazdm. nk yazmay renemiyordum,
yaz yazamyordum, snav kadn bo verdiiniz srece nasl geebilirsiniz ki? Daha
iyi anlatabileceim mesela, matematikte zel renme gl olan birisine ders
vermitim. Kendisinin unu yaadn grdm, ksaca anlataym. Dersi veriyordum,
bata konuyu anlatyordum kendisine, ok iyi anlyordu, devamnda sorular soruyordum,
sorular zmeye balyorduk. ok iyi zyordu, o zamana kadar bir sknts yoktu,
konuyu ok iyi anlyordu ama mevzu, ksa sreli belleine atyordu esasnda. Uzun
sreli bellee atamyordu, bu yzden aslnda renemiyordu. Bu da urada ortaya kt:
Haftaya derse tekrar geliyordu, geen haftann hzlca bir tekrarn yapyordum ve
devamnda en ok sorulan, en basit sorulardan birisini kendisine soruyordum. Hibir
ey yapamyordu, yzme bo bo bakyordu. Onun dnda mesela bu konu ile ilgili
zel renme glnn geici sreli bellekten uzun sreli bellee geite sorundan
kaynaklandndan bahsettim.
Daha ileriki hayatmda bu, u ekilde bir sorunla karlamama neden oldu. Ezberim
yok, ezber derslerini nasl geebilirim ki? Bunu u ekilde zebildim: Snavmn
olduu gnler sabahn 2sinde, 3nde almaya balayp, hi uyumadan snav saatine
kadar srekli altm. Geici sreli belleimi bu snavda gerekli bilgilerle doldurdum.
Hatta bu yzden sre kazanmam iin, babam sa olsun, beni arabayla okula gtrmeye
balad bu gnlerde. Snava girene kadar hi durmadan ders altk. Hepsini ksa sreli
belleime atp durdum, baka bir ey atmadan. Snava girdiimde de snav kadnn
stndeki alt sorular hzlca okudum, bir eyleri not aldm nk snavn ortasnda
geici sreli belleim boalacakt. Bildiklerimin yarsn, belki daha da azn ancak
yapabiliyordum, yani rendiklerimin. Bu ekilde zebildim.
59

Onun dnda Hareketli bir ocukluk yaadm sonuta dikkat eksiklii hiperaktivite
bozukluu Bu, biraz filenme ile sonuland. Aileler, ocuklarnn filenmi bir
ocukla oynamasn istemezler. Dlandm, yalnz yaadm. Tabii ondan sonra bu ne
yazk ki benim ansszlmdan daha kt sonuland. En sonunda ite liseden mezun
olduktan sonra bir arkadala tantm. lk kez uzun sreli, srekli beraber takldm bir
arkadam oldu. Gzel bir ey olduunu dnmtm bata. Ama ne yazk ki kendisi
dolandrc kt. Biz insan severiz, insanlara gveniriz, hzlca gveniriz hem de. 1
verirseniz 10 alabilirsiniz bizden. Dolandrclara ak kap oldu bu da. Sosyal olarak
ok fazla stmde eitli kt eylere neden oldu bunlar da. Benim syleyeceklerim bu
kadar. Biraz hzlanmaya, biraz atlamaya altm. Dinlediiniz iin teekkrler.
OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
rn anlattklar bana da hi yabanc olmayan eyler. Sra Yakup Beye geldi. Yakup
Sayn, stanbuldan geldi, Elektrik Mhendisleri Odasndan bizimle birlikte olmak
iin. Krsye kma koullar uygun olmad iin kendisini krsye kma konusunda
engellemi olduk. Yerinden doru bizimle konuma yapacak.
YAKUP SAYIN Elektrik Mhendisleri Odas
stanbul
Yakup Sayn, stanbul Elektrik Mhendisleri Odasndan. Farkl bir bak asn burada
koyacam. Tabii bu alanda yaplacak, yaplmas planlanan her ey ok deerli. Her
yaratlacak kk eyin nemi ok fazla, bunu zellikle engelli olarak yaayan insanlar
asndan sylyorum. Ve biz mevcut yaadmz koullar ierisinde asgari olarak bir
eyleri kazanmaya alyoruz. imdi, engelsizine istihdam salayamayan bir toplumun
engellisine istihdam salamasn bekliyoruz. Bu, aslnda bir paradoks tabii ki. Sylemek
istediim u: Yani biz ne kadar urasak, ne kadar alsak, ne kadar planl davransak
da yaadmz lkedeki siyasetin retim tarz, yaay, oluturuluu ne yazk ki insan
odakl, evre odakl, doa odakl olmad srece hep bizim sorunlarmz ikinci planda
zm arayacaktr.
unu demek istiyorum, retim ilikilerden, blm ilikilerinden bamsz yaadmz
koullarda kkl zmler beklememiz ne yazk ki ok doru deil. Kkl zmler
iin yaadmz koullardaki retim ilikilerinde, blm ilikilerinde daha temel,
daha kkl zmler retilmesi daha doal olandr. Bireysel olarak bazen toplumda
engellilik ile ilgili baz eyler yapabiliyorsunuz. abalyorsunuz, koturuyorsunuz,
urayorsunuz. Bu birazck da una bal oluyor: Eer toplumsal olarak daha yksek
katma deer retecek bir pozisyonunuz var ise, engelleri daha kolay aabiliyorsunuz.
Ben Zonguldak Erelisinde 10 yl kadar altm, Japonlarla birlikte bir projede. Tabii
gittiimiz her yerde engeller vard. Yaadmz fabrika tmyle engelli. Ne oldu? Bana
ihtiyalar olduu iin, benim emeime ve dnsel gcme ihtiya duyduklar iin,
nme kan her engeli sylediimde atlar. Ama bu neyle snrl oldu? Benimle snrl
oldu. Erelinin varoundaki herhangi bir engelli iin sz konusu olduunda byle
60

bir talep, o, ounlukla gz ard edildi. Hatta yle bir espri yapyordu arkadalar:
stanbuldan gelecek birisi olduunda, adres sorduunda yle diyorlard stasyonda
inin, rastladnz ilk rampay takip edin, sizi irkete gtrecektir diyorlard. Sonra
tabii yle bir ey oldu: Ben sadece birey olarak kendim iin deil de o kent iin de
biraz mdahale edici oldum. Kentteki yaplan her trl altyap almasnda gerekli
yazmalar yaptm, projeleri oluturdum, sundum ve bugn Zonguldak Erelisi
eriebilirlik asndan Trkiyenin en gzel kasabalarndan, ilelerinden bir tanesidir.
imdi bu, bireysel olarak bir zm tabii ki.
Avrupada yaadm bir olay anekdot olarak anlatmak isterim. Aslolan nedir, en
azndan yasay zorlamak asndan. Avrupada genelde birok lkede u yaplr: Bir
engelli diyelim bir bankaya girdi ya da bir kamu kurumuna girmek istiyor ve kapdan
geemiyor. nnde de baka bir engel var. Hemen dnyor gidiyor. Bir sre sonra 8-10
tane engelli olarak ellerinde ekilerle toplanp geliyorlar, o kapy parampara edip
ekip gidiyorlar. Dolaysyla biz de lkemizde engellilik ile ilgili sorunlarn zmnde
bir araya gelip toplanmak ve kaplar krmaktan baka zm yolumuz yoktur. Teekkr
ediyorum.
OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Biz teekkr ederiz. Dzenleme Kurulu bakanmz mer zgl, Fizik Mhendisleri
Odasndan.
MER ZGL Fizik Mhendisleri Odas
Ankara
Tekrar merhabalar. Ben Fizik Mhendisiyim. 1997, Ankara niversitesi Fizik
Mhendislii blm mezunuyum. Kendim, 1.5 yanda geirdiim ocuk felci
nedeniyle sa ayam ksmen kullanamaz durumdaym. Tabii bu beni eitimim
ve retim hayatm boyunca ok fazla olumsuz durumlara drd. Ortaokuldan
niversite yllarnn son snfna kadar 22 defa Hacettepe hastanesinde ameliyat oldum.
niversitede, lisede ve ortaokulda ve daha sonra i hayatmda da bunun skntsn ok
fazla yaadm. zellikle u anda grev yaptm 3. Ana Jet ssnde Konyada ve askeri
binalarda bunun skntsn yayorum.
En byk sorunu da ben otomobil alrken yaadm. nk lkemizdeki yasalar bizim
ne tr ara kullanacamz belirliyor ama bunu yetkililere anlatmakta, hastanede rapor
almakta sknt yaadm 2009 ylnda. Bundan 1,5 yl nce de Amerikada grevliydim,
Boeing uak fabrikasnda. Burada aslnda sorunlarn nasl zldn ok dikkatli
bir ekilde inceledim. nk her eyi dnmler, oradaki hkmetler, belediyeler,
eyaletler insanlarn rahat yaamas iin neler gerektiini oturup almlar ve bunu
konunun uzmanlaryla yapmlar, bizzat o alma gruplarna engellileri almlar, ailesini
almlar ve nelere ihtiya duyduklarn tek tek karmlar. Yani tm bu almalara
engelli bireyler de katlm ama maalesef bizde yle deil.
61

Ben arabay almak istediim zaman Atatrk Hastanesinden bir rapor aldm yzde
15 engelli, siz normal araba kullanabilirsiniz dediler. Raporu hala saklyorum, evde.
Daha sonra ben bunu hastanenin bahekim yardmclarna gtrdm, yaptklar hatay
kabul etti ama deitirmediler, o sre deimedi ve hepsi hakknda dava atm. 9 tane
doktor hakknda dava atm. Salk Bakanl Hasta Haklar diye bir birim var, belki
duymusunuzdur, oraya ikayet ettim ve oradan hibir sonu alamadm. Yani hatay
kabul ediyorlar ama dzeltmiyorlar maalesef. Sonra bir akrabamn yardmyla eski
Devlet Demiryollar Hastanesi, u andaki ismi deiti Gazi Hastanesi oldu herhalde,
oradan bir rapor aldm. Oradaki doktorlar da zr oranm belirleyecek dzeyde
olmadklarn sylediler. nk bu oran yapamyorlar. Yani byle bir kurul alma
yapm ama zr orann belirleyemiyorlar. Biz sana kullanabilecein arabay tarif
edelim, byle bir rapor verelim dediler. Bu sefer bunu aldm, Gelirler Vergi daresi
Bakanlna gittim, bunlar bu raporu kabul etmediler. Bu sre iki ay srd.
En sonunda iki taraf da raz olduktan sonra aldnz aracn, yaptnz deiikliin
onay iin TSEye gitmeniz gerekiyor. TSEye gittiimizde orada yine muhtemelen
TMMOBa kaytl bir mhendis abimiz vard ve o, bunu onaylayamayacan syledi.
nk sa ayakla kullanacanz bir gaz sol ayakla kullanamazsnz diyor. Bir iki gn
kendisiyle uratm, dairedeki mdrleriyle falan konutum ve onlar ikna ettikten
sonra ben kullanabileceim bir arabay aldm. Ama 2010 ylnda aldm aracm, fakat
10 yl kendim otomatik vitesli sol ayakla sa gaza hkmedecek ekilde bir araba
kullandm. Yani devlet bana 10 yl bu ekilde kullandrd sonra ya biz yanl yapmz
dedi. Daha farkl bir hastaneden rapor alarak arabamn gaz pedaln deitirerek yeni
formasyona uygun bir ara kullanmama sebep oldu.
Tabii 10 yllk alkanlnzdan vazgeemiyorsunuz bu sefer! Byle bir ironi yaam
oldum. Yalnz unu syleyeyim, tabii bu tr sorunlar bir milimetre tadr maalesef
lkemizde milim milim bilim yapld iin bu tr iler de byle milim milim oluyor. O
yzden bir balang yapp bunu sonlandrmaya doru gitmemiz gerekiyor. Ylmamamz
lazm. ok sorunlar yaadk, ok sorunlar ektik ama eninde sonunda bunlarn
karln alacamz dnyorum. Katldnz iin hepinize teekkr ediyorum.
Ercan Bey buradaysa sz kendisine brakaym.
Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Biz de teekkr ederiz size. Buyurun Ercan Bey. Ercan Bey de Dzenleme Kurulu
yemiz, Elektrik Mhendisleri Odasndan.
ERCAN DURSUN Elektrik Mhendisleri Odas
Ankara
Merhaba. Aa yukar meslekte 28-29. seneye giriyorum. Ben u anda genel sorunlardan
bahsetmekten ziyade iyerindeki tuvaletinden tut, sokaktaki aydnlatmalarna art
62

trafik klarnn yetersizliine, altgeitlerin, stgeitlerin arpkl, almamasndan

ziyade ben biraz nce bir ey fark ettim.
Ben daha nceden bir engelli deildim, bir hastalk sonucu byle oldum. Kala
eklemlerim protez, boynum olduu gibi kireli, hareket kstl, srtm yine yle.
Hep normal insan gibi yaamaya alyordum, hi aklmdan ben engelliyim diye
geirmiyordum veyahut kendimi yle grmyordum. Kendimi ayrcalkl grmek gibi
bir eyim de yok yani eksiimden, engelliliimden saknan bir insan da deilim. Bama
bir olay geldi, 10 yl nce de olmutu ayn ey. Czdanm alnd dolmua binerken. Bir
elimde baston, bir elimde torba var, binerken antam ap czdanm ald. yerine
gittim, tabii bunun okunu atlatmaya alrken, gittim karakola mracaat ettim, hibir
sonu yok. Dndm, normal insan gibi yaamaya urayorum ama normal deilim
yani. Mutlaka benim dikkate almam gereken bir eksiim var, engelim var. Bu engelimi
dnerek hareket etmem gerekiyor. Maalesef engelli insanlar hrszlarn, kapkalarn
hedefidir, bu da ayr bir problem. Onun iin de normal bir insan bir dnyorsa, bir
engelli sokaa ktnda kere be kere dnmek zorunda, kendini kontrol etmek
zorunda.
Benim bu sene yaadm en byk deneyimim buydu yani.
Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Biz size teekkr ederiz. Halil brahim elik burada, Tekstil Mhendisleri Odasndan.
Ayn zamanda Dzenleme Kurulu yemiz, ayn zamanda bir grevi daha var Gney
Blge Ynetim Kurul Sayman kendisi.
HALL BRAHM ELK Tekstil Mhendisleri Odas
G.Antep
Antepten ve yeri gelmiken bir eyler sylemek istedim. Tekstil Mhendisleri Odas
Gney Blge Ynetim Kurulu Saymanym. Gaziantep niversite Tekstil niversitesi
blmnde aratrma grevlisi olarak alyorum.
Genelde ben tm hayatm boyunca abuk vazgememeyi, brakmamay veya her
eye ilk sorulduunda yapamam dememeyi tercih ettim, bu ekilde altm. Engelli
olmak mutlaka her alanda olduu gibi mhendislik yaparken de, alrken de bize
baz dezavantajlar kazandryor. Bu arada aslnda konumamn banda TMMOBa
bir teekkrde bulunacaktm. Bu kadar beden iisi ilannn iinde ben engellilerin
mhendislik, mimarlk ve ehir planlamacl gibi iler de yaptn en azndan
gstermek adna bir balang oldu bu altay.
Benim zel sektr tecrbem olmad, mezun olduktan sonra yksek lisansa ve akabinde
niversitedeki grevime baladm. Mutlaka niversitedeki almada da engelliliin
63

getirdii baz dezavantajlar var. Mesela akademik bir kadroda Sosyal Bilimlerde
daha az engelli bir insan belki zorlanabilir ama Mhendislik Fakltesi ierisinde
altnzda daha fazla engel karnza kyor. nk Mhendislik Fakltesi
ierisindeki grevlerinizde laboratuvar ortamnda almanz gerekiyor. Gerek kendi
tez konunuzda olsun, gerek rencilerinize anlatacanz konularda olsun laboratuvar
cihazlarn test cihazlarn kullanmanz gerekiyor. Yani engel deil de, ben buna fiziksel
yetersizlik demek istiyorum. nk engeller zaten fiziksel evrelerin yetersizliiyle
karmza kyor. Yani bizim bir fiziksel yetersizliimiz var ancak evre koullar bize
engeller tekil ediyor. Ben kendi ailem tarafndan hibir zaman -mesela saklanmaktan,
gizlenmekten bahsedildi- bilakis tevik edildim. Hatta ben kendim baz yerlere kp
gitmekte ekindiimde onlar beni zorladlar. Belki onun etkisidir. Eitim orannn ok
dk olduundan falan bahsedildi, o yzden hibir zaman eitimimi yarda brakmak,
ben bundan sonrasna gidemeyeceim demek istemedim. nk hep onlar desteini
grdm. Keza niversitede de, ben byle bir ey dnyorum, akademik kadro ve
akademik olarak ilerlemek istiyorum dediimde hocalarmn sen engelinden dolay
akademisyen olamazsn gibi bir tavryla karlamadm.
Belki benim ansm hogrl, pozitif bak asna sahip insanlarla karlamam,
onlarla almamdandr belki. Blm bakanmzdan tutun da beraber altm tm
arkadalara kadar her zaman duyarl davranlar grdm. Mesela blmmze asansr
yaptrlmasn bizzat blm bakanmz kendisi bana syledi. Dilekemi yazdm, kendisi
ilgilendi. te asansr yaplyor u anda. Yine keza alma artlar ierisinde eer
benim kullanmakta zorlanacam bir cihaz varsa ben test numunelerini hazrlyorum
arkadam testi yapyor, o ekilde bir dayanma oluyor. Yani demek istediim sanlda
genel olarak engelleri insanlar kartyor. O engeller ortadan kaldrldnda fiziksel
engelleri olan insanlar ilerde alabiliyorlar; mhendislik de yapabiliyorlar, mimarlk
da yapabiliyorlar.
Son olarak unu sylemek istiyorum: Hedef eer nmzdeki bir hendekten
karya gemekse biz engelliler olarak kimseden bizi srtna alp karya geirmesini
beklemiyoruz. Sadece oraya bir kalas atmalarn istiyoruz.
Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Biz teekkr ederiz. Mimarlar Odasndan rn Bier zkun, sizi davet edelim.
RN BER ZKUN Mimarlar Odas
stanbul
Merhabalar, ben stanbul Mimarlar Odas Bykkent ube adna geldim, ayn zamanda
Dou niversitesinde yardmc doent olarak grev alyorum.
Benim asl uzmanlk alanm yap malzemeleri ve yap elemanlar zerine. Burada
engelli bir mimar olarak bulunmuyorum ama keke engelli bir meslektam olsayd ve
64

bize yaad sorunlar anlatsayd. Ben unun adna konumak istiyorum. Akademik
hayatma balayal on sene oluyor. On sene ierisinde sadece iki engelli rencimiz
oldu ve bu iki engelli rencimizden birisi engelleri gerekten biz aamadmz iin
yld ve eitimini brakmak zorunda kald. Dier rencimiz de niversite yaantsna
engellerle balamamasna ramen yaad bir rahtszlk sonucu meslek hayatnn daha
dorusu eitim hayatnn daha banda engelli durumuna geldi. Ailesinin de istei ile
her gn okula getirilip gtrlerek devam ediyordu. O kurumdan ayrlp baka bir
kuruma getiim iin u anda ne durumda olduunu tabii ki bilemiyorum.
Daha nceki oturumlarda genelde yasalarla, kanunlarla ve kurumlarn tavrlar ile
ilgili konuuldu. Ancak kanunlarda profesyonellere ynelik herhangi bir eyin yer
almyor olmas ok znt verici. Yani sadece ii dzeyinde alanlar ya da farkl
pozisyonlarda eitim alnabilmesi ile ilgili konuuluyor. Ancak ben isterim ki, kendi
adma, profesyonel anlamda da meslek icra edecek kiilerin tanmlar yaplsn. Biz
mimar olarak tasarm yaptmzda yasak savma ya da yanl savma adna rampa, asansr
yaplmasndan bahsediyoruz ve yasalar da bunlarn yer aldn gryoruz. Ama bunlar
yapldnda da, sadece bir engelli asansr varsa Evet, bu yerine getirildi gibi ya da
rampa yapldysa Evet, zerimize dn grev yerine getirildi gibi gryoruz ama
maalesef byle deil. Engelli tuvaletlerinin birok kurumda depo olarak kullanldn
gryoruz. Ya da engelli tuvaletini kullanacak olan engellinin zaten oraya kadar
ulaamadn gryoruz. Bunlarn hepsi ok ac.
Evet, ben bir engelli deilim ama potansiyel bir engelliyim. Ya da belki de ileri de
engelli bir ocuum olacak, bilemiyorum. Hi nemli deil sonuta tekiletirme gibi
bir lksmz asla olamaz. Vicdani deerlerimiz ve bu tip duygularmzn ok youn
olduu bir lkede yayoruz. Bunlar kesinlikle zmlenmesi gerekiyor. Ben ayn
zamanda Mimarlar Odas Anadolu 1. BKBTde Ynetim Kurulu yesiyim ve kendi
admza unu syleyebilirim: Biz bu ie gerekten nem veriyoruz. Daha dorusu ok
fazla sesimizi duyuramyor olabiliriz ama komisyonlarla bu ii yrtmek niyetindeyiz.
Tasarmlar da yaplacaksa mimarlar olarak tek bamza deil komisyonlar kurarak ve
ayn zamanda bu istihdam burada gerekten bu sorunu yaayan insanlarla birlikte
yapyoruz. Daha nceki konumac arkadalarm da bunu belirttiler, bu sorunu en
iyi yaayan tabii ki biliyor; nerede ne olacan bizler kuramc ya da eitimci olarak
syleyebiliriz, bunlarn u ekilde olabileceini, bu ekilde olabileceini syleyebiliriz
ama sizlerin de bizlere destekleriyle, bizlerin de sizlere destekleriyle ok daha iyi yol
alabileceimizi dnyorum.
O anlamda bu altay iin sizlere ok teekkr ediyorum. Bizlere de gelip burada en
azndan niyetimizi aktarabilme adna sz verdiiniz iin de tekrar teekkr ediyorum
ve iletiimde olmamz gerektiine inanyorum. Ltfen sizler bizlere destek olun, biz de
sizlere destek olalm ve gerekten bu yaptmz almalar daha ileri admlara tayalm,
sempozyumlar yapalm, altaylar yapalm, eitim aamasnda bunu duyuralm.
Hem rencilerimi eitelim he sizlerin katksyla yeni yapl evreler oluturalm ve
zihinlerdeki engeli kaldralm.
Bu anlamda ben ok teekkr ediyorum.
65

OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Biz de size ok teekkr ediyoruz. Aslnda bir farkndalk da yaratmaya alyoruz.
nk altay Dzenleme Kurulunda bir alma yaptk, ye formlarmzda engel
durumumuzla ilgili belirlenmi bir ey yok. Yava yava Odalarmz bunlar oluturmaya
balad.
AYHAN BNGL Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas
Ankara
Hepinizi sevgiyle selamlyorum. Arkadalar, bu, benim ikametgah belgem; bu, benim
ankaya Belediyesi alan olduuma dair bordrom; bu, benim Salk Bakanl
Bakrky Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesine verdiim dileke, zel eitim, zrl
kimlik kart, evde bakm: 2022ye kadar geerli, vergi indirimi, tekerlekli sandalye,
igc, Darlaceze kabulne ilikin bipolar duygulanm bozukluu, tedavi ile ilevsellii
dzenlenen yzde 70 orann gsteren, zrm anlatan zihinsel, ruhsal ve duygusal
bozukluu bulunan, almayaca i alan olmayan rapor sresi: 5 yl, ar zr: hayr
diye sren bir raporun rnei.
Gncel alan dair: Doalgaz zelletirildii iin engelli indirimi yok, EGO zelletirildii
iin EGOnun bana verdii cretsiz ulam kartnda metro kart cretli. Beyan
ediyorum. Suda indirim var, elektrikte var m yok mu onu bilmiyorum. stanbul
Bykehir Belediyesinden aldm cretsiz ulam kartndan benden 10 TL para
aldlar, onu gsterdim. Baz niteleri hari, hepsinde kullanlyor. Burada o yok. Bir ey
daha neriyorum arkadalar: TMMOB ve bal Odalarn gerekli organ ve kurullarnda
engelli arkadalarmzn yer almas gerektiini dnyorum.
Sayglar, sevgiler.
OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Teekkr ederiz Ayhan Bey. Bnyamin Beyi krsye davet ediyorum.
BNYAMN ZENGN Mimarlar Odas
Antalya
Engelli mimar olarak burada bulunuyorum. Engellilerle ilgili gnll olarak 22 yldr
Antalyada grev yapyoruz. Biz bu iinin eksikliinin ynetmelikte olduunun farkna
vardk, Antalyada. O yzden Mimarlar Odasnda bu konu ile ilgili bir alma
balattk. Yani Avrupa Kentli Halklar Deklarasyonu, Birlemi Milletler Yasas, dier
bykehir belediyelerin ynetmeliklerini inceleyerek belki u krsnn ykseklii,
telefon kulbeleri, kaldrm ykseklikleri, kaldrm rampalar, genel binalar, sosyal
binalar, toplumu ilgilendiren btn birimlerle ilgili alma yaptk.
66

Bu alma nce Mimarlar Odasnda tartld, sonra Kent Konseyinde uzun uzun
tartld. ki yllk bir almann sonucunda Antalya Bykehir Belediyesinde
onaylanarak yrrle girdi. Yani engellilerle ilgili bir ynetmelik Bykehir
Belediyesinin ynetmeliinin ierisine girmi oldu. Burada yzde 100 baarya
ulaabildik mi? Hayr. Belli ksmn geirebildik. Belli ksmlar yasa, mevzuatlara aykr
olduu iin yani Avrupa Kentli Halklar Deklarasyonunda ehrin kullanm ile ilgili
birok madde var, ama o maddeleri iin iine sokamadk maalesef, beceremedik onu.
Onun dnda Kent Konseyi olarak, engelli istihdam ile ilgili bir alma yaptk, rapor
hazrladk kamuoyu ile paylatk. Dedik ki bu ile ilgili olarak, Engelliler Rehabilitasyon
Merkezleri kurulsun 5216 yasaya istinaden Bykehir Belediyesi kapsamnda. Hem
Rehabilitasyon Merkezleri kurulsun ona bal da Koordinasyon Merkezleri olsun istedik.
Bununla ilgili de bir alma yaptk. Bununla ilgili pilot uygulamalar yapld Antalyada,
ite grme engelliler iin yapld. Biz onu basna, Rehabilitasyon Merkezleri, psikososyal spor, eitim, iletiim arlkl olmaldr diye ifade ettik. Hala da bu konuda
bir alma yapyoruz. Hastanelerde engellilerle ilgili bir alma hazrladk. O konu
ile ilgili yaptmz almada unu dile getirdik engelliler adna: Muhakkak engelli
rehber doktorlarn, lmden douma kadar hastanede engelliye hizmet etmesi konusu
doktorlar tarafndan gndeme getirildi.
Son olarak unu sylemek istiyorum: Bu konuda bilinlenme ok nemli. Yani
toplumsal bilinlenmeyi artrmak lazm. Toplumda bu konuda enerji oluturmak lazm,
duyarll artrmak lazm. Biz onu yapmaya alyoruz. Bu konuda Avrupa Kentli
Halklar Deklarasyonuna gre, kentte yaayanlarn sorunlarn yerel ve merkezi idareler
zmek zorundadr. Yani o sulu, bu sulu deil; herkes bu konuda sorumlu. Yasa byle
diyor, madem Avrupa Birlii ve Birlemi Milletler yasalarndan bahsediyoruz. Ayrca
bir ey daha sylyor bu yaplan dzenlemeler sadece engelliler iin deil; yallar,
ocuklar ve kadnlar da kapsamaktadr. Yani toplumun yzde 99unu ilgilendiren
ada kentlerden bahsediyoruz. Esasnda acnacak durumda grnen engelliler adna
yaplan bu dzenlemeler, toplumun ada bir kent haline gelmesi iin dzenlenmi
kural ve ltler olmu oluyor.
Teekkr ederim, sayglar sunarm.
OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Teekkr ederiz. Oben arkadam almak istiyorum, kendisi peyzaj mimar, Mersinden
geldi bu sabah.
OBEN CEL Payzaj Mimarlar Odas
Mersin
Hepinize selamlar diliyorum. Ben engelli peyzaj mimarym, ukurova niversitesi
mezunuyum. Mersinde ikamet ediyorum, Milli Eitim Bakanlnda memur olarak
67

alyorum. niversite mezunu engelli olarak, engelli mhendis olduum iin

katlyorum. Engellilik konusunda ilk defa TMMOB ortamnda bir etkinlik yaplyor
olmasn olumlu buluyor ve almalarmzn devamnn gelmesini diliyorum.
Herkese teekkr ediyorum.
OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
nerileriniz varsa, baka konumak isteyen konumaclarmz varsa bir 15-20 dakika
daha konuabiliriz diye dnyorum. Sz almak isteyen varsa, kendinizi tantrsanz,
krsye gelirseniz sevinirim.
AL BERKAN GEEN Makina Mhendisleri Odas
Bursa
Artk akam oldu galiba o yzden iyi akamlar herkese. smim Ali Berkan Geen,
Makine Mhendisleri Odas adna Bursadan geliyorum.
ok ksa kendimden bahsedeyim. 1981 Bursa doumluyum, Uluda niversitesi
Makine Mhendislii blmnden 2003 ylnda mezun oldum. 8 yllk mhendisim.
6 yandan beri bbrek rahatszlm var, 18 yl tedavi grdm. 2005 ylnda bbrek
yetmezlii nedeniyle diyalize baladm. 6 yldr da diyalize giren bir hastaym. Diyaliz
hastas demiyorum ben ona diyalize giren hasta eklinde ifade ediyorum. Bir bbrek
nakli geirdim, 2 yl kadar srd, daha sonra tekrar 2 yldr diyalize giriyorum. unu
ifade etmek istiyorum ben: Diyaliz hastalarna otomatik yzde 90 rapor veriliyor. yle
bir durum var, diyaliz hastalarna devlet hastanesi tarafndan ar zrl raporu veriliyor
ve alamaz deniyor. Daha nceden yzde 80 idi bu yasadan sonra yzde 90 oldu.
Benim 1761 gnm var mesela, 1800 gn dolduramadm iin emeklilik hakkm
olmadn sylyorlar. Burada sabahtan beri pek ok yasadan, her eyden bahsedildi
ama zrllerin emeklilik hakkndan hi kimse bahsetmedi. ba esnasndan
maluliyet olduundaki ksm ile sigortanzn balangcndan nce eer bir zrllnz
varsa ikisi arasnda ok byk farklar oluuyor. Ben birinci derece zrl olarak
kanun nnde grnyorum. yle bir durum var; 15 yl almak zorundaym ben,
3960 gn tamamlamak zorundaym. u anda alyorum hatta diyalize gidiyorum
akamlar; 5 gn hafta ii, 2 gn hafta sonu Makine Mhendisleri Odasnda eitmen
olarak da alyorum. Yani normal bir insan bilmiyorum 7 gn alyor mu ama ben 7
gn alyorum. almaktan hibir zaman gocunmadm, salm elverdii srece de
ben almaya devam edeceim.
Meclisten drt partinin de gelmesini isterdim ama drt partiyi de knyorum buradan.
Milletvekillii maalarn bir anda frlattlar, danmanlarn ikiden e kardlar,
danman maalarn 2,5 milyardan 5 milyara kardlar. te 2 ylda emeklilik hakk
geldi, 19 miyarlardan falan bahsediliyor. Kendi engelli vatandalarna emeklilii
zor gryorlar, almak isteyene de alma imkan sunmuyorlar. Bir mddet sonra
68

emekli olmas gerekiyor bu insanlarn, bu hakk da tanmyorlar ama kendileri 2

ylda emekli oluyorlar. Dolaysyla ben hem hkmetimizin hem Ben ldmde
hibir organm balamam diyen Babakanmzn kesinlikle samimi olduunu
dnmyorum. karlan bu yasalarn, Anayasada yaplan pozitif ayrmcln
tamamyla oy avcl olduunu dnyorum. Dolaysyla samimi olarak ben devletten
bir ey bekleyemiyorum akas. Burada atlm bir adm var TMMOB olarak.
TMMOBun zor gnler geirdiinin farkndaym. evre ve ehircilik Bakanlna
balanlan, deitirilen yasalar var, datlmak istenen bir kurum var ortada. Bunlardan
bahsedilmiyor biliyorum ama byle toplantlarda arkada arasnda epeyce konuuluyor
byle eyler. TMMOBun ele geirilmek istenen son kale olduunu dnyorum u
aamada.
Bugn bu salonda engelli arkadalarmz var, engelli olmayan bir arkadamz var;
destek iin gelmi, ona teekkr ediyoruz. Ama dn geleneksel gecemiz vard Bursada,
arkadam bana konuma yapmam konusunda srarc oldu. 400-500 kii olur dedim,
nasl konuacam. Yok dedi, o kadar olmaz. O haklym. lk defa Ankarada
byle bir altay-Kurultay tarz bir toplantya geliyorum. Burada gerekten bu salonda
izdiham olmasn beklerdim.
Yani bizler birbirimize destek olacaz ama herkes potansiyel engelli olduunu
dnmeli. nk ben diyaliz merkezinde hayatnda hastaneye gitmemi insanlarn
bir anda haftada gn en az 5-6 saatini orada harcadn grdm. ne grdnde
kaan, hastaneye girdiinde baylan insanlarn, koluna haftada gn ine girmek
sorunda. O ineleri bir grseniz ne demek istediimi anlayacaksnz. Bunun zorluklarn
da yayorum tabii ki, i alannda yayorum.
2004 ylnda almaya balamtm. 6 yl Bursada zel bir firmada altm. 2010da
farkl sebeplerden dolay iten kartldm. Ama bunun asl sebebinin, bu 6 yllk sre
ierisinde bir yla yaklaan bir rapor srem olduunun farkndaym. Geen yl Odada
eitimlere baladm, bu yl birka aydr bir yerde alyordum, imdi yeni bir i buldum.
nsafl, vicdanl, dzgn iverenler de varm diyorum. Ben Ar-Ge mhendisi olarak
altm ve program biliyorum, Bursada bu ii bilen yapan insan says da azdr aslnda.
Ama yle bir durum var sizi yurtdna gnderemeyiz ya da erken kmanz gereken
saatler olduu iin ynetim tarafndan reddedildiniz deniliyor; tm yaptklar snavlar
gemi olmama ramen reddedildiim yerler oldu. imdi bir yerle anlatm.
Peyzaj mimar arkadamz grdm, ii olarak alyormu. Yani o kadar dller alm
baarl bir insann bu lke tarafndan deerlendirilmemi olmas, deerlendirilmiyor
olmas aslnda siyasetilerin ne kadar ikiyzl olduunu gsteriyor bize. Yani bu lkede
insana devlet tarafndan deer verilmediini gryoruz. Devletin nceliklerini yaptktan
sonra eer bireyler yapmyorsa o devlet adamlar gidip baka lkelerde yaayabilirler.
TMMOBa byle bir altay dzenledii iin teekkr ediyorum. Ama bunun en ksa
srede devamnn gelmesi gerektiini dnyorum.
Beni dinlediiniz iin teekkr ederim.
69

OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Biz teekkr ederiz. Biraz evvel dediiniz potansiyel engellilik, biliyorsunuz daha nce
Sakaryada Dzcede deprem geirdik orada mutlaka meslektalarmzdan da vardr,
halktan da en son Van depreminden sonra bu saylar ok net belli olmad iin ok
bilemiyoruz, yarn bamza ne gelecei belli deil o nedenle daha eitimli, rgtl
olmalyz. Yine devlet kanunlar koyar, bir ok yerde serpitirilmi kanunlar var. Ama
uygulamada yok. Uygulamann salanmasnda yine devletin denetlemesi lazm. Bu
lkede normal koullarda bile hakknz alabilmek ok zorken eer bir skntnn varsa,
bedeninizle ilgili ya da ruhsal bir probleminiz varsa bunun size kar kullanlmas ok
daha kolay. Kadnlar iin, engelliler iin bunlar ok daha zor. Polise herhangi bir ekilde
ikayete gittiinizde bir kadn olarak biliyorum, nce medeni durumunuz soruluyor.
Polis de size davrann ona gre ayarlyor, siz bekarsanz veya evlenip boanmsanz
her trl muameleye layksnz zaten. Bu lkede zaten insan olmak ok zor. Hele engelli
olmak ok daha zor. Ben Alaeddin Beye sz vermek istiyorum .
ALAEDDN ARAS TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Evet arkadalar tekrar merhaba. Ama en son konuan arkadamz bu kongrenin ya da
bu altayn devamnn gerektiini syledi ki bizim de amacmz bu aslnda. Bu ilkiydi.
Buradan nasl bir sonu alnabileceini, ne yapabileceimizi grmek adna bu beklenti
iinde olduk. Srdrelim mi srdrmeyelim mi ya da nasl srdrelim. TMMOB mi
yapsn bunu yoksa odalarmz m yapsn? Tabii ki odalarmz yapnca tekil olarak bir
odadaki engelli saysnn azl nedeniyle belki skntlar yaarz ama TMMOB yaparsa
btn odalarmzdaki engellileri katmak amacyla daha katlmc bir altay ya da
bunu nmzdeki dnemde sempozyum ya da kongre olarak dnebiliriz.
Bence tabii ki sitemler yaplabilir. Eksikliklerimiz vardr, yeteri kadar katk koyamadk
veya insan tayamadk bunlar demek mmkndr ama koullar insan byle zorluyor
ite. Eer biz sesimizi ykseltebilirsek, saymz artrabilirsek engelliler olarak daha
gl oluruz. rgtlenme budur. Baka trl rgtlenme olmaz.
Bizim amacmz tabii btn engellileri buraya tamak deildi. Mhendis, mimar ve ehir
planc olan yelerimize ulaabilmekti ve bunlar zerinden de topluma sunduumuz
katklar artrmakt. Yani mimar, mhendis arkadalarmzn bundan byle topluma
daha duyarl katklarda bulunmasn temin edebilmekti. Evet, TMMOB alanlarnn
tmne teekkr etmek istiyorum. ok ciddi bir katk koydular. TMMOB Bakan bu
sabah Bursada olmas gerektii halde zorlayarak al konumasn yaptktan sonra
Bursaya yine bir alta bulunmak zere gitti. Genel sekreterimiz de sabahtan bu yana
burada bekledi.
Ama sizden zellikle bir ricam var, odalarnz bu konuda zorlayn biraz. Yani biz alma
grubumuzu toplarken ok zorlandk. kiiyle toplandk arkadalar. Olmuyor. ok
zor oluyor. Ben biliyorum ki ok sayda engelli arkadam var. Ben sonradan, ksmen
engelli oldum. Bu alma grubunda o nedenle de grev aldm aslnda. Ama zerime
den grev ne ise de bundan sonra da katk koymaya hazrm.
Hepinize ok teekkr ediyorum. Bize g verdiniz.
70

OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Evet, TMMOB hep birlikte sizlerle daha gl. Birlik Bakanmz zellikle bu altaya
ok nem verdi. Bakan da btn gn burada bizimle olacakt ancak Bursada da
yaplm olan tm oda ube ve temsilciliklerin bir arada yer alaca binann al
olduu iin bizimle ksa bir sre kalp sonra ayrlmak zorunda kald. Ama sonuta
buradaki btn konumaclar batan beri aldmz tm kararlar, katlmclarn
isimlerine kadar takip ediyor. Bunu da bilmenizi isterim.
MEHMET ATAR Mimarlar Odas
Ankara
smim Mehmet Atar. Mimarlar Odasnn 1000 Mimar 1000 Okul kampanyasna da
katlyorum. O etkinlik u anlamda ok nemli. Bu etkinlie giderken, Mimarlar odas
bizi eitiyor. gnlk bir seminere tutuyor. nce ocuk davranlar konusunda
sonra da iletiim konusunda. Olay u: Bir mimarmz gzlerini kapatyor skca, bir
grme engelli pozisyonuna geiyor, br mimarmz onunla parmak temas kurarak,
onu geri geri giderek ynlendiriyor. nce benim karmdaki nc snf rencisi
bir mimar renci geldi karma. O yryor gz kapal grme engelli pozisyonunda.
O kadar ekingen yryor ki ben garipsedim. Bu kadar korunakl bir yerde bu kadar
m korkulur diye eletirdim onu. Ama biraz sonra pozisyonlar deiti ben gzlerimi
skca kapattm. O renci kzmz beni parmann ucuyla ynlendirdi, baktm ki
ben de ok ekingen yryorum, hi farknda olmadan. nk gzlerim kapal, ben
grmyorum, mehule gidiyorum. Halbuki bir uzatlan parmak da var. Ama bir engelli
sokaa ktnda, onu dndm, biz engelsiziz diyenler iin bile ok tehlikeli olan
alanlar onlar iin daha da tehlikeli durumda.
Ben de dedim ki biz bu yaplar sonradan engelsizlere uygun hale getirmekte zorlanyoruz.
nk ben mimarlk yannda uzun mddet de inaat yaptm. Uygulama ve teori ayn
anda bilen birisiyim. Bir binay yapyorsunuz, belli bir kolaylkta gidiyor ama onu diyelim
ki geit kabul yaplyor, yzde 95i bitmi bir binann, o yzde 5 kalan ksmda ufak
tefek eksikleri tamamlamak, o antiye sorumlusu iin adeta bir azap oluyor. Ona ii
bulmak, ekip temin etmek, onun maliyeti daha fazla oluyor onu birilerine izah etmek
mmkn olmuyor. O yzden bu olay batan gzel yapmak gerekir. Bu anlamda da
batan gzel yapacaksak biz mimarlar olarak projeden balamalyz. O zaman projemiz
iin bir ekip oluturalm edik, projede de engelli mimarlarmz etkin rol alsnlar,
onlar vize versinler. Onlara bir oda kurmak maddi adan ok zor o zaman Mimarlar
Odas onlara yardmc olacak gnll mimarlar tahsis etsin. Arkasndan inaat iin,
arkasndan elektrik, makine, tm birimler onlara gnll eleman temin etsinler, proje
aamasn byle yapalm. Peki bu yetiyor mu? Yetmiyor. Sonra da inaatn gidiatn
belirli llerde kontrol etmek lazm. ayda, be ayda, zellikle engellilerin ileriyle
ilgili blmde engelliler meslektalarmz gitsin, evet inaat bitti, bizim kullanmmza
uygun ilerliyor desinler, inaat yle bitsin. Peki bitmesi yeter mi? Orada da yetmez
diyorum ben. Ruhsat aamasnda da tam kesin kabul aamasnda da engelli yine teknik
71

elemanlarmz komitenin iinde olsunlar. Evet, bu bina bizim kullanmmza uygun

desinler. Ben bu projeyi yaptm.
OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Teekkr ederiz. kr Bey buyurun.
KR MUTLU
yi akamlar. Sre konusundaki sorunu biliyorum. ok uzatmayacam. Ben
mhendis deilim. Harita Mhendisi olan bir genel bakanmz var. Zihinsel zrller
Federasyonu Ynetim kurulu yesiyim. zrl deilim, zrl yaknm da yok. zrl
haklar mcadelesine olan inancmdan dolay bu zihinsel zrller federasyonunda yer
aldm. TMMOBnin bu etkinlii ok nemli. Biz federasyon olarak her trl ibirliine
katky yapmaya hazrz. yi akamlar diliyorum.
OTURUM BAKANI
AYEGL ORUKAPTAN TMMOB Ynetim Kurulu yesi
Hepinize katlmlarnzdan tr ok teekkrler. yi akamlar hepinize. Bu arada
ankaya Belediyesine bu salonu bize verdii iin ok teekkr ederim. ankaya
Belediyesi ile birlikte TMMOB alanlarna da ayrca teekkrler. Sabahtan bu saate
kadar bizlerle birlikteydiler, n almalar bizlerle yaptlar. Hepsine bir alk istiyorum
ltfen.

72