Eskisehir Kent Sempozyumu 2014-Tmmob

TRK MHENDS VE MMAR ODALARI BRL
TMMOB
ESKEHR KENT SEMPOZYUMU
BLDRLER KTABI
06-07 ubat 2014

ESKEHR
TMMOB ESKEHR KENT SEMPOZYUMU / 2014
1. BASKI: Eskiehir, Ekim 2014

ISBN: 978-605-01-0645-9
TMMOB
Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii
Atatrk Bulvar 131/9 Bakanlklar / ANKARA
Tel: 0.312. 418 12 75 Faks: 0.312. 417 48 24
Web: http://www.tmmob.org.tr
E-Posta: tmmob@tmmob.org.tr
TMMOB adna dzenleyen:

TMMOB Eskiehir l Koordinasyon Kurulu
Sayfa Uygulama ve Tasarm

Hasan SEM
SEMPOZYUM DZENLEME KURULU

Levent EZ
- TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi
Neet AYKANAT - TMMOB Eskiehir l Koordinasyon Kurulu

lkay ZEL
- TMMOB Gda Mhendisleri Odas Eskiehir l Temsilcisi
dris UZUN
- TMMOB Harita Mhendisleri Odas Eskiehir l Temsilcisi
Esen NVERD - TMMOB Mimarlar Odas Eskiehir l Temsilcilii

Fercan YAVUZ
- TMMOB naat Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi
Cengiz GVEN
- TMMOB Jeofizik Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi
Hseyin GL
- TMMOB Jeoloji Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi
Kenan ALIIR - TMMOB Kimya Mhendisleri Odas Eskiehir Blge Temsilcilii

mit YILDIRIM - TMMOB Maden Mhendisleri Odas Eskiehir l Temsilcilii
Hakan NAL
- TMMOB Makine Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi
Mehmet GREL - TMMOB Mimarlar Odas Eskiehir ubesi

Alper ABUK
- TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas Eskiehir l Temsilcilii
Serdar BEKTRE - TMMOB ehir Planclar Odas Eskiehir l Temsilcisi

Yusuf KIZILDA - TMMOB Ziraat Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi
SEMPOZYUM YRTME KURULU

Neet AYKANAT
- TMMOB Eskiehir l Koordinasyon Kurulu
Blent ERKUL
- TMMOB naat Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi
Can AYDAY
Nilgn BNGL
- TMMOB Kimya Mhendisleri Odas Eskiehir Blge Temsilcilii
M. Simavi BAKIR - TMMOB Makina Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi

K. Levent GLER - TMMOB Makina Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi
Banu GRLEK
- TMMOB Mimarlar Odas Eskiehir ubesi
Osman TUTAL
- TMMOB Mimarlar Odas Eskiehir ubesi
SEMPOZYUM SEKRETER
Banu KULA
Fikret Kemal YILDIRIM - TMMOB naat Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi

Ufuk AYDODU - TMMOB Peyzaj Mhendisleri Odas Eskiehir l Temsilcilii
Sunu
TMMOB kuruluundan bu yana meslek alanlar ile ilgili olduu kadar lkenin yerel, genel ve tematik
konularna ilikin bilimsel verilere dayanan gr ve dncelerini dzenledii etkinliklerle kamuoyuyla paylamay bir gelenek haline getirmitir.
6360 Sayl yasann yrrle girecei Mahalli dareler seimlerine ksa bir sre kalmas nedeniyle
sadece Kentlerimizi deil krsal kesimde yaayan halkmz da ok yakndan ilgilendiren bir sre
balayacaktr.
Sz konusu bu sre ile kent ynetimlerinde nemli deiiklikleri beraberinde getirecektir. Bununla
birlikte kresel pazarn nesnesi haline gelen kentlerde, kentsel mekna, planlama srelerine ve kentin
ynetimine ilikin birok sorun varln srdrecek, kentlilerin yaam kalitesi bundan etkilenecek ve
ynetim stratejilerine bal olarak snflar arasndaki uurumlar giderek artracaktr.
zellikle son yllarda kentlerin planlama, mimarlk, sosyal, kltrel ve doal deerlerinin snr tanmayan bir ekilde dnm ve meslek odalarnn etkinliinin azaltlmas abalar karsnda
TMMOBun sosyal ve mesleki sorumluluu daha da artmaktadr. Kentlerde yaam kalitesinin artrlmasna ynelik stratejiler gelitirmek yerine, yaam alanlarn pazarlanacak birer metaya dntrmek phesiz kentlerin geleceini olumsuz ynde etkilemektedir. Bu yzden, katlmc bir kamu ynetiminden; yaanabilir, yaam kalitesinin srdrlebilir ekilde artrlmaya alld salkl, gvenli ve
nitelikli bir yaam evresinin toplumsal bir talep haline dntrlmesi son yllarda kentlilerin temel
ncelikleri arasnda yer almaktadr.
Bu nedenle, TMMOBye bal meslek odalar tarafndan dzenlenen Kent Sempozyumlar kentler iin
byk nem tamaktadr. TMMOB olarak ikincisini dzenlediimiz TMMOB Eskiehir Kent Sempozyumunun amac; yaklak olarak nfusunun %85i kent merkezinde yaayan Eskiehirde kentin
sorunlar, ynetimi, halknn ynetime katlm, yaam kalitesi ve srdrlebilirlik gibi konularn
gndeme tanmas, bata yerel ynetimlere talip olan adaylar olmak zere kentin eitli kurum ve
kurulularnn bu konulara ilikin proje neri ve grlerinin tartlmasyla kacak sonu bildirgesinin kent halknn ve yneticilerin bilgisine sunulmasdr.
Sempozyumumuzda sunulan bildirileri, bildirilerin deerlendirilmesiyle oluan sonu bildirgesini
kitabmzda yaynlyoruz.
Etkinliimizin ehrin geliimine katk salayacan mit ediyor, Sempozyum Dzenleme,Yrtme
Kurulu yelerine, bildiri sunanlara, tm katlmc kurum ve kurululara teekkrlerimizi sunuyoruz.
TMMOB
Eskiehir l Koordinasyon Kurulu
SUNU
AILI KONUMASI
Neet AYKANAT (TMMOB Eskiehir KK Sekreteri)
11
Mehmet SOANCI (TMMOB Ynetim Kurulu Bakan)
13
I. OTURUM
19
Kentin Dnm
Necati UYAR - TMMOB ehir Planclar Odas Genel Bakan
21
Nereye Kent Denir?

Cengiz BEKTA - Mimar
25
II. OTURUM
29
Eskiehir Sanayinin Gelecei

Sava ZAYDEMR - Eskiehir Sanayi Odas Bakan
31
Eskiehir Sanayinin Grnm

Hakan NAL - Makine Mhendisleri Odas Eskiehir ube Bakan
45
Havaclk Sanayinin Gelecei ve Eskiehiri Bekleyen Frsatlar

smail SAKESEN - Uak Yk. Mhendisi
53
Eskiehir Karbon Ayak zi

Prof. Dr. Cengiz TRE - Anadolu niversitesi
57
Eskiehir Sanayi'nde Kullanlan Tehlikeli Kimyasallar

Nurettin ELK - Kimya Mhendisi
73
III. OTURUM
77
Eskiehir li Zemin zelliklerinin Geoteknik Adan ncelenmesi

Prof.Dr. Glgn YILMAZ - Anadolu niversitesi
E. Aytu ZSOY - Jeo.Yk.Mh. - Anadolu niversitesi
Dr. S. Umut UMU - n.Yk.Mh. - Anadolu niversitesi
79
Eskiehir Sulamas Yenilemesi ve me-Kullanma Suyu htiyalarnn Yeniden Belirlenmesi

brahim AKGN - naat Mhendisi
91
Eskiehir'de Su Ynetimi
ahap BAYRAKTAROLU - n.Yk. Mh. - EBB ESK Gen.Md.
enay SUBAI - Mak. Mh. - EBB ESK Gen.Md.
Erdem USLU - Elk. Elektronik Mh. - EBB ESK Gen.Md .
103
Eskiehir Kent i Trafik Sorunlar

Yrd.Do.Dr.afak BLG - Eskiehir Osmangazi niversitesi
113
Yap Denetimde Genel Sorunlar (Eskiehir Hinterlandnda)

brahim KAFALIER - n. Yk. Mh.
117
Eskiehir naat Sektrnn Ekonomik Adan ncelenmesi

Do. Dr. Rana EKNAT - Anadolu niversitesi
Yrd.Do.Dr. Filiz TEPECK - Anadolu niversitesi
Yrd.Do.Dr. Ayla YAZICI - Anadolu niversitesi
119
IV. OTURUM
137
Sanatn Kresel Dnm Balamnda Plastik Bir ge Olarak Kent

Prof. Dr. Melih ERDOAN - Anadolu niversitesi
139
Kent, Srdrebilirlik ve Yaam Kalitesi

Prof. Dr. Derya OKTAY - Ondokuzmays niversitesi Mimarlk Fakltesi Dekan
159
Eriilebilirlik ve Kent
Do. Dr. Osman TUTAL - Anadolu niversitesi
169
Kentsel Dnmn Sosyolojik Boyutlar

Prof. Dr. Nadir SUUR - Anadolu niversitesi
179
Eskiehir'de Ant Yaplarn Gelecek Kuaklara Aktarlmas almalar

Hlya OPUROLU - Mimar/Restorasyon Uzman
191
Kent, Mimar ve Mizah

Tan ORAL - Mimar / Karikatr Sanats
207
V. OTURUM
211
Eskiehir lelerinin Deprem Riski Asndan Analizi

Prof.Dr. Can AYDAY - Anadolu niversitesi
Sedat SARIDL - Jeoloji Mhendisi
213
Eskiehir Blgesinin Depremsellii

Prof. Dr. Erhan ALTUNEL - Eskiehir Osmangazi niversitesi
219
Trkiyede Kmr Aramalarnda Son Gelimeler ve ALPU (Eskiehir) Kmr Havzas

Dr. lker ENGLER - MTA Genel Mdrl Enerji Daire Bakanl
221
Eskiehir Blgesi Asbest Oluumlar ve Halk Sal zerindeki Etkileri

Prof. Dr. Selahattin KADR - Eskiehir Osmangazi niversitesi
Yrd. Do. Dr. Hlya ERKOYUN - Eskiehir Osmangazi niversitesi
227
Eskiehir ve Yakn Yresi Ss Talar

Prof.Dr. Rfat BOZKURT - Eskiehir Osmangazi niversitesi
229
VI. OTURUM
235
Atatrk'n Eskiehirde Kurduu lk Tarmsal Aratrma Enstits ve Ulusal Tarma Katklar

Hasan Mfit KALAYCI - Eskiehir Geit Kua Aratrma Enstits
237
Bykehir Yasasnn Tarma ve Krsal Yaama Etkileri

Dr. A. Aydan BARUT
243
Eskiehir li Tarmsal Gstergelerinin Son Yllardaki Deiimleri

Dr. Nihal Can AIRBA
249
Nehir tipi Elektrik Santralleri evresel Etki Deerlendirme almalar ve Elektrik Enerjisi retim
Politikalarnn rdelenmesi
Mahmut zzet EROL - Ziraat Mhendisleri Odas Eskiehir ube Bakan
257
TMMOB Eskiehir Kent Sempozyumu

Sonu Bildirgesi
263
Kent Sempozyum Program
269
Kent Sempozyum Afi
270

06-07 ubat 2014 / ESKEHR
AILI KONUMALARI
Neet AYKANAT
TMMOB Eskiehir KK Sekreteri
Sizleri Sayn birlik bakanmzn her yerde ifade

ettii rgt arama rgt burada dedii rgtm
TMMOB ve Eskiehir il koordinasyon kurulu adna
sevgi ve saygyla selamlyorum.
Genel olarak yelerinin aidatlar ve sunduklar

hizmetler karlnda elde ettikleri gelirlerle finanse
edilirler ve bteden yardm almazlar diyor raporlarnda.
imdi sizlere mevcut siyasal iktidar ve onun

ustalk dnemi ile TMMOB ilikileri hakknda ksa
hatrlatmalar yapmak istiyorum.
Ocak 2012: Makine Mhendisleri odas tarafndan

yaplan LPGli aralarn szdrmazlk muayenesi
zorunlu olmaktan karld.
TMMOB 27 Ocak 1954 Ylnda 6235 sayl yasa

ile kurulmutur.
Mart 2012: ounluunu TMMOB stanbul rgtnn oluturduu Taksim dayanma platformu
kuruldu.
Mart 2008 Cumhurbakanl Devlet Denetleme

Kurulu Meslek odalarn denetlemek zere harekete
geer.
Kasm 2012: AKP nin TMMOB yasasn deitirmeye ynelik yasa tasars hazrl iinde olduu
ortaya kt.
Rapor Tam 18 ayda tamamlanr Eyll 2009.
Mays Haziran 2013: Bu lkede artk baz

eylerin eskisi gibi gitmeyeceinin acil demokrasi
taleplerin meydanlarda haykrl.
Raporda meslek odalarnda u ekilde bahsedilmektedir.
10-11 Temmuz: Demokrasi taleplerinin tek

sorumlusu TMMOB stanbul yneticilerini gzaltna
alnmas ve geceleri, karanlklar seven iktidarn gece
yar operasyonu ile meslek odalarnn mesleki denetimlerini trpanlamaya ynelik karar.
Anayasa ve yasalarda kamu kurumu niteliinde

olduklar ngrlen meslek kurulular ve st kurullar;
Kamu tzel kiiliine haizdir, Kanunla kurulurlar, Ynetim, i denetim ve meslek disiplinlerine
ilikin faaliyetlerini yeleri tarafndan seilen organlar tarafndan yrtlr, Yarg gzetiminde gizli
oyla seimlerini gerekletirirler.
11 Kasm 2013: 1983 ylnda 12 Eyll Faist

cuntas dneminde, yine TMMOBnin sesini kesme
11
stratejiler gelitirmek yerine, yaam alanlarn pazarlanacak birer metaya dntrmek phesiz kentlerin
geleceini olumsuz ynde etkilemektedir. Bu yzden,
katlmc bir kamu ynetiminden; yaanabilir, yaam
kalitesinin srdrlebilir ekilde artrlmaya alld salkl, gvenli ve nitelikli bir yaam evresinin
toplumsal bir talep haline dntrlmesi son yllarda
kentlilerin temel ncelikleri arasnda yer almaktadr.
amacyla yaplan bir Kanun Hkmnde Kararname

dzenlemesini bulup iletmeye karar vermi ve
Orman Mhendisleri Odasnn mali ve idari adan
denetiminin Orman ve Su leri Bakanlna verilmitir.
17 Ararlk 20013: Yine 11 odamzn mali ve idari
adan denetimlerini eitli bakanlklara paylatrp
resmi gazetede yaynland ayn gn lkemizde
ortaya kan tablo Denetimin kimlere art olduu
gstermitir.
Bu amala, TMMOBye bal meslek odalar

tarafndan dzenlenen Kent Sempozyumlar kentler
iin byk nem tamaktadr. TMMOB l koordinasyon Kurulu olarak ilki 2008 ylnda dzenlenen Eskiehir Kent Sempozyumunun ikincisini "eski
EHRN, yeni GELECE" temasyla gerekletiriyoruz. Al oturumunda sunulacak Nereye Kent
Denir ve Kentin Dnm konulu iki zel bildiriye
ek olarak 2 gn boyunca Kentimizi direk olarak
ilgilendiren konularda 27 bildirinin sunulaca
TMMOB Eskiehir Kent Sempozyumu; yaklak
olarak nfusunun %85i kent merkezinde yaayan
Eskiehirde (bu konuda Eskiehir ortalamalarn
zerindedir) kentin sorunlar, ynetimi, halknn
ynetime katlm, yaam kalitesi ve srdrlebilirlik
gibi konularn gndeme tanmas, bu konulara ilikin
proje neri ve grlerinin tartlmasyla kacak
sonu bildirgesinin bata yerel ynetimlere talip olan
adaylar olmak zere kentin eitli kurum ve kurulularnn, kent halknn ve yneticilerin bilgisine sunulmasn amalamaktadr.
AKPini son zamana kadar bu kadar hedef haline

getirdii baka kurum veya kurulu yoktur tahmin
ediyorum.
Fakat TMMOB 60 yllk tarihi ile kuruluundan
bu yana meslek alanlar ile ilgili olduu kadar lkenin
yerel, genel ve tematik konularna ilikin bilimsel
verilere dayanan gr ve dncelerini dzenledii
etkinliklerle kamuoyuyla paylamay bir gelenek
haline getirmitir.
6360 Sayl yasann yrrle girecei Mahalli
dareler seimlerine ksa bir sre kalmas nedeniyle
sadece Kentlerimizi deil krsal kesimde yaayan
halkmz da ok yakndan ilgilendiren bir sre balayacaktr. Sz konusu bu sre ile kent ynetimlerinde
nemli deiiklikleri beraberinde getirecektir. Bununla birlikte kresel pazarn nesnesi haline gelen
kentlerde, kentsel mekna, planlama srelerine ve
kentin ynetimine ilikin birok sorun varln srdrecek, kentlilerin yaam kalitesi bundan etkilenecek
ve ynetim stratejilerine bal olarak snflar arasndaki uurumlar giderek artracaktr.
Sempozyumumuzda sunu yapacak deerli bilim

insanlarna, meslektalarmza, katkda bulunan tm
kii, kurum ve kurululara, ayrca Sempozyum dzenlenmesinde emei geen Dzenleme, Yrtme
Kurulu yelerine ve Sempozyum Sekretaryamza ve
oda alanlarmza, bu salonu bize tahsis etmi olan
SMMMO ynetim kuruluna, ve d salonda sergilenmekte olan Eskiehir fotoraflarnn tamamn tarafmza ulatran ve yelerinin byk ounluun
Makine Mhendisleri odamz yelerinden oluan
EFSAD ynetimine teekkr ederim.
zellikle son yllarda kentlerin planlama, mimarlk, sosyal, kltrel ve doal deerlerinin snr tanmayan bir ekilde dnm ve meslek odalarnn etkinliinin azaltlmas abalar karsnda TMMOBun
sosyal ve mesleki sorumluluu daha da artmaktadr.
Kentlerde yaam kalitesinin artrlmasna ynelik
12
Bu sempozyumun Eskiehirin geliimine nemli

almlar getirecei inancyla katlmlarnzdan dolay
hepinize teekkr ederken, birde zr borcumuz var.
Bu kent renci kenti diye anlr, bu kente aileler
ocuklarn teslim ederler, bu kent onlar ailelerine
mhendis olarak, retmen olarak, avukat olarak,
doktor olarak geri verir.
Fakat bu ehre ayn duygu ve hayallerle teslim
edilmi biri vard Ad Ali smail Korkmazd ve 2
Haziran gn, benimde 13 yandaki ocuumla getiim ayn sokakta, belki de benim getiim saatten 1
saat sonra katledildi ve Ali smail KORKMAZ benim
ocuumdan sadece 5 ya bykt o 18 yandayd.
zr dileriz Emel Korkmaz temiz ellerinle byttn
bu kente teslim ettiin evladn kep yerine kefen giydirip gnderdik.
Hepinize sayglar sunuyorum.
Mehmet SOANCI
TMMOB Ynetim Kurulu Bakan
Gnaydn Trkiyenin aydnlk yzl bilim insanlar, rgtmzn eitli kademelerinde grev yapan
arkadalarm, eitli partilerin, sendikalarn, meslek
rgtlerinin temsilcileri, deerli konuklar, sevgili
meslektalarm.
Hepinizi bu lkenin mhendisleri, mimarlar, ehir
planclar adna sevgi sayg ve dostlukla selamlyorum.
Burada Eskiehirde Kent Sempozyumunda
aranzda bulunmaktan byk bir onur duyuyorum.
Sempozyumun dzenlenmesinde emei geen tm
arkadalarmza da KK Sekreterimizin ahsnda
teekkr ediyorum. Destek veren kurululara da teekkr ediyorum rgtm adna.
Ali smailden bahsedince imdi birden konumay

toparlayamadm
Bu sempozyumun zellikle Gezi srecinden sonra
yaplyor olmasnn ayr bir nemi var. Gezi
Trkiyede verilen demokrasi mcadelesinin en
nemli halkalarndan biri olarak tarihteki yerini ald.
Her zaman sylyorum, TMMOB bal odalar ile
birlikte Gezi direniinin ne nnde ne arkasnda, ne
sanda ne solundayd, tam merkezinde yer ald.
te, Geziden 1,5 sene nce yaymladmz
Taksim Meydan raporu, Taksim alanndan Gezi Park
alanna sahip kan durum Ne olduysa oldu 1 Haziran gn btn Trkiyenin artk yeter diye sokaa
kt, kendi hak ve taleplerini haykrd, Trkiyede
ok nemli bir snavn verildii bir direniti Gezi
olaylar. zellikle genlerimiz bu iin iindeydi. Biz
de tam merkezindeydik, odandaydk.
imdi stanbuldaki ynetici arkadalarmzn
iddianamesi hazrlanyor. Arkadalarmzn gzaltna
alndklar gnden itibaren syledikleri bouna rgt
aramayn szleri TMMOBnin de slogan oldu.
rgt arama TMMOB burada slogann da arkadalarmz retti.
Trkiyede demokrasi mcadelesinin iyi yanlar,
kt yanlar, olumlu, olumsuz yanlar vardr. Gezi
direnii herkese retti. TMMOB de rendi bu sreten. Biz sokaa tamak zere daha fazla gr retmeyi, daha fazla rapor retmeyi, daha fazla bilimsel
toplant yapmay, Trkiye gereklerinin daha fazla
fotorafn ekmeyi rendik. Yaptmz almann
az olduunun farkna vardk. Bu bize de byk bir
ivme kazandrd. rgtmz bunun gereini yapacaktr.
Ben Taksim Dayanmasnn kurulu srecinden
Gezi mcadelesinin iinde yer alan btn arkadalarmn; halkmz ile birlikte omuz omuza alanda, sokakta,
Trkiyenin her yerinde ses kartan rgtmzn
13
deerli insanlarnn hepsinin gzlerinden pyorum.

Ama tabi Gezi direniinde kaybettiimiz arkadalarmz, ocuklarmz; yalar benim kzmn yalarnda olan, 20li yalardaki Abdullah Cmert, Ethem
Sarslk, Mehmet Ayvalta, Ali smail Korkmaz,
Ahmet Atakan imdi onlarn bize baktn biliyoruz biz. Bizim de onlara eit, zgr, demokratik bir
Trkiye szmz var
Ali smailin durumasnn Kayseriye karlmas,
katillerin hala yarglanamamas, Taksim Dayanmas
szcs olan bizim ynetici arkadalarmz hakknda
alm davalar aslnda hukuk sistemimizin korkunluunu, Trkiyede yaanmakta olan sreci aka
gzler nne seriyor.
Evet sevgili arkadalar bu sempozyumun seimlere az bir zaman kala yaplyor olmas da nemlidir.
Burada aday olan arkadalarn siyasi partisi, kltr ne
olursa olsun burada sylenenleri iyi alglamas gerekir.
olamyorduk belki. Anlattklarmzn belgesi yok,

rvetin belgesi olur mu varm meerse Hepsi
birbirini belgelemi, para byk olunca paylamak
zor. Bunda da paylaamaynca kar aa. Hepsi ayn
tezghn insanlar, ayn yolda birlikte yryp ayn
yamurun altnda slanan insan topluluudur. Biz,
TMMOB olarak burada taraf falan deiliz. Aka
baka bir hikye anlatyoruz. Trkiye bu insanlardan
kurtulmak durumundadr. Bunlarn sa solu ne yapaca belli olmaz. Yaptklar irenliktir. renliklerin
aa kmasdr. Bunu bir keyif ile izlemenin tesinde
bunun stne srarla gideceiz. Bu kent sempozyumlarnda da kentin yama ve rant zerine kar nasl
hareket etmesi gerektiinin de cmlelerini hep birlikte
kurmaya alacaz. yi oldu daha fazlasn bulsunlar
diliyoruz. Birbirleri hakknda daha fazla dosyay,
paylaamadklarn ortaya karsnlar diliyoruz.
kmas iin de zerimize bir grev dyorsa onu da
yapmak isteriz.
Sevgili arkadalar,
Biz ev devine ok alan bir rgtz. 8-9 yl
nce neoliberal iktisat sisteminin olduu bir yeni
dnya dzeninde Trkiyeye biilen roller erevesinde, bu politikalarn vuraca yerlerin kentler olduunu tespit ederek bir kent sempozyumlar dizisi
balattk. imdi Eskiehirde ikincisini yapyoruz.
Byk Trkiye fotorafn elde etmek iin bilim
insanlarnn yol gstericiliinde, rgtmzn deneyimleriyle 44 kent sempozyumu dzenledik. Edirne
den Vana, Samsundan Konyaya 44 sempozyum
dzenlemek kolay deil. Bir yerden para kayna
yok, rgtn kendi i dinamikleri ile yaratt bir
ekilde bu fotoraf ektik.
Eskiehirde dzenlediimiz ikinci kent sempozyumumuz bu. ok da gzel bir isim bulmular, eskiEHRN yeniGELECE. Burada bilim insanlarnn, Eskiehirlilerin kente dair, kentin geleceine dair
hem tespitleri hem sorunlar hem de zm nerileri
alglanmak durumundadr. Bu sempozyum bu adan
da nemlidir. Sonular deerlendirmeleri iin aday
arkadalara mutlaka ulatrlacaktr.
11 odamzn idari ve mali denetiminin evre ve
ehircilik Bakanlna verildiine ilikin kararn
Resmi Gazetede yaymland 17 Aralkta AKP de
ciddi bir operasyon yedi. Aslnda kendi aralarndaki
irket ikiye atlam Hani hepsi ayn yamurun
altnda slanyorlard, beraber yryorlard o yollarda Grdk hangi yollardan beraber yrdklerini.
Diliyoruz, birbirlerine daha ok vursunlar. Kent
sempozyumlarnda fotorafn ektiimiz; rvetin,
piyasa ve rant ilikisinin ne kt bir Trkiye iklimini getirmitir AKP. Biz anlatrken ok inandrc
Byk fotoraflar elde etmek iin baz kentlerde

iki ve daha fazla sempozyum gerekletirdik. Geen
hafta, stanbulda 3.sn yapm olduk. nk
stanbulun ok ayr bir zellii var. Hem Taksimin
hem Gezi Parknn fotoraf var. Gezi direnii sonras
AKP iktidar tarafndan TMMOBye byle dman
14
Bu srete yrtlen serbestletirme ve zelletirmeler, kamusal hizmetlerin piyasaya alarak ticariletirilmesi, retimden vazgeilerek lke topraklarnn
dnyann emlak/rant piyasas haline getirilmesi,
gvencesiz alma koullarnn yaygnlatrlmas
ve kamu idari yapsnn bu dorultuda yeniden
dzenlenmesi yerel ynetimlere ve kentlere dorudan yansmtr.
gibi yaklalmasnn, bu saldrlarn nedeni hazrladmz raporlardr belki de diyorum.

Belediye Bakan da dn aklam, daha baka
bir Taksim alan yaratmakla meguller. Diliyorum o
simlasyonda gsterdii ekilde de oralar yapmaz.
Bu fotoraflar ektik. Bu fotoraflar ekerken tabi,
kent budur; sorunu budur derken, bunun ynetimine
ilikin de grmeye baladk. TMMOBnin zellikle 70lerden beri izilmi yol haritasndaki birikimlerini de kullanarak bu cmleleri biriktirdik. Bu arada
Mimarlar Odamzn, ehir Planclar Odamzn,
Peyzaj Mimarlar Odamzn almalar, yrttkleri
hukuki mcadelelerle kente dair grevlerimizi yerine
getirdiimizi dnyorum.
Kentler ve yerel ynetimler lke politikalarnn

dorudan uygulama alandr. Bu nedenle kentler ve
yerel ynetimler siyasetin ve sermayenin de ilgi
odandadr. 11 yllk iktidarnda retimden vazgeerek lke ekonomisini arazi rant zerinden temellendiren AKP, bugne dek grlmemi lde, hibir
insani, hukuki, ulusal ya da evrensel deer ve kural
tanmakszn lkeyi, kentleri yama ve talana aarak
yeni rant kaynaklarnn yaratlmasn salamtr.
Bunun iinde rvetin, hrszln, irenliin olduunu da artk apak gzmze soktular.
7-8 Aralkta Vanda da ikinci kent sempozyumunu dzenleyeceiz. Depremden nce ilkini dzenlemitik. Yaral kentimiz Vann depremden sonraki
halinin bir fotorafn ekeceiz imdi de Depremden sonra nelerin yaplamadn aa karacaz.
Yerel Ynetim Reformu ad altnda yaplan

dzenlemelerle belediyeler, il zel idareleri, mahalli
idareler ve ller Bankasnn sunduu hizmetler
piyasaya alm oldu.
alan bir rgtz, hi mtevazi deilim bu

konuda. rgtmz phesiz bilim insanlarnn da
yanmzda olmasyla kentler konusunda st ste
konulunca boyu 2 myi bulan raporlar, kitaplar
yaymlamtr.
Kanun hkmnde kararname ile kurulan evre ve

ehircilik Bakanlna yeni ve olaanst yetkiler
devrediliyor ve tannyor. Bakanla tm lkenin
tapusunu istedii gibi kullanma yetkisi de verilmi oldu
bu iktidar dneminde. ehir plancl hizmetlerinde
kamusal fayda anlayndan vazgeildi. Serbestletirme, zelletirme, ticariletirmenin arac haline getirildi
kentler. Rant odakl projelere teslim edilen kentlerde
planszlk egemen hale getirildi. Bugn iinde yaadmz kentlerin bunu Eskiehire zel olarak sylemiyorum, burada yerel ynetici varsa bunu stne
alnmasn kesinlikle Trkiyenin fotorafdr bu.
Btn bu almalardan sonra kent ve kente dair

birka cmle ile zetleyeceim ekilde u grleri
de her yerde paylayoruz.
Emperyalizme baml olan Trkiye, 12 Eyll
1980 darbesinden bu yana yeni liberal temellerde,
yerli byk sermaye, yeni sermaye gruplar ve ranta
dayal karlar dorultusunda sosyo-ekonomik yap ve
devlet yaps itibariyle yeniden yaplandrlmaktadr.
Bu politikalarn hayata geirilmesinde kamu hizmetlerinin merkezi ynetimden koparlp kresel piyasaya
almas, kamu hizmet alannn daraltlmas, dolaysyla kamu iktidarnn ynetsel dzeyde sermayeye
devredilmesi ana ama olmutur.
Bugn iinde yaadmz kentlerin mekansal ve

evresel balamda, niteliksiz yaplamasnn, salksz
bymesinin ardnda; piyasa glerinin kent leinde
15
azami rant beklentileri dorultusunda, Trkiyede

toplumsal dnce, snfsal istemler, planlama kavram, ulusal, blgesel ve kentsel leklerde planlama
sreleri zel yasalar ve yetki karmaas ierisinde
sulandrlm; lke kar, toplumsal gelecek, dayanma ve ahlaki deerler terk edilmitir. Halk kavram
yerine mteri kavram ile ynetim anlay pekitirilmi; Bireysellik, zel alan, serbest piyasa, rekabetilik, yerelcilik, ynetiim, sivil toplumculuk, rantiye,
yolsuzluk kavramlar ykselen deerler haline
gelmitir.
tek egemen olduu siyasal zeminin yaratlmas ve

sadece arazi rantna endekslenmi, bu ranta sahip
olacak ok uluslu irketlerin kendi karlar dorultusunda gelitirerek kontrol ettikleri bir kent ekonomisi
anlay bulunmaktadr. Bu anlayn ortaya kard
srekli ve plansz byme mekana, enerji, ulam, su,
p, atk su gibi teknik altyap hizmetlerinin yetersizlii ve eitim, salk, kltr tesisleri, ak yeil
alanlardan yoksun yerleim alanlar olarak, toplumsal
alanda da sosyal yarlma, ayrma ve kltrel yozlama olarak yansmtr. Gelir eitsizliini, sosyal
kutuplamay, meknsal ayrmay, kentsel gerimi
arttrmaktan baka bir eye yaramam sorunlar eitlenmi ve derinlemitir.
Kentsel alanlardaki nfus ylmasnn yaratt

sorunlarla birlikte, btncl planlamann benimsenmemi olmas denetimsizlik, yanl arazi kullanm
politikalar, cumhuriyet tarihine kout kaak yaplama ve imar aff sreleriyle de beslenmi, salkl,
gvenli ve yaanabilir kentsel evreler oluturulmamtr. zellikle ortak yaam ve kentlilik bilinci gelitirilememi, kentsel yaam ve aktiviteler sadece
ekonomik ilikilere indirgenmitir.
Yerel idarelerce yrtlen hizmetlerde kamu

yarar ncelii srekli ihmal edile gelmi, yllar
iinde, otomobil ncelikli dzenlemelerle, kentler,
yaya, engelli, yal, yoksul kesimler iin ulalabilir
olmaktan kmtr.
Kentlerde yaayanlarn byk bir ksm barnma,
eitim, salk ve beslenme gibi temel haklardan
yoksun braklrken, bata su, elektrik, doalgaz ve
ulam olmak zere temel kentsel altyap hizmetleri
ile eitim, kltr, salk, evre vb. alanlarda salanan
sosyal hizmetler zelletirilerek, ticariletirilmekte;
kamusal kaynaklarmz yerli ve yabanc tekellere
aktarlmaktadr. Emekilerin, yoksullarn ve tm
ezilenlerin sosyal, ekonomik ve siyasal yaamdan
tmyle dland ykc bir ortamda yoksulluk ve
yoksunluk derinleerek srmektedir.
Planszln ve denetimsizliin ar sonularnn

son rnekleri olan 1999 ve 2011 ylnda yaanan
depremlerle tekrar gz nne serilmesine karn,
geen 14 yllk sre ierisinde yaanan ac deneyimlerden ders kardmz ve oluabilecek yeni afetlere
yeterince hazr olduumuz sylenemez.
Kentsel dnm ve yeniden yaplanma olarak

adlandrlan srelerle belirlenen kent paralarnn,
kentsel dnm ad altnda, iinde yaayanlardan
bamsz, yeni imar haklar verilerek sermaye evrelerine pazarlanmas, zelletirilmesi, satlmas ya da
tahsis edilmesi belli kesimler iin ke dnme arac
haline getirilmitir.
Kentlerde lks konut alanlarnn, alveri

merkezlerinin yaygnlamas kentleri bir arada tutan
unsurlar ve ortak kullanm alanlarn ortadan kaldrmaktadr. Kentler, giderek artan biimde btnln
yitirerek birbirinden bamsz ve ilikisiz paracklara
blnmekte, varsl ve yoksul kesimler aras ayrma
ve uzaklama fiziksel mekana da yansmaktadr.
Bylece sosyal krlmalar hzlanmakta, bu krk
paralarn toplumsal yaama tehdit olarak geri
ynlendiren sreler de egemenler tarafndan bilinli
ekilde ynetilmektedir.
Kente ve bulunduu doal evresine ynelik
lkemizde 80lerden bu yana zellikle AKP
16
olarak yerel ynetimler seim bildirgesini tm

odalarmzn katklaryla hazrladk. ster bamsz
ister herhangi bir partiden olsun bizim seim bildirgemizin altna ben bunu taahht ediyorum demeyen
hibir adaya TMMOB kurumsal olarak oy vermeyecektir. Seim bildirgemiz hem yerele ilikin tespitler,
hem de buna kar gereki, yaplabilir nermelerle
dolu ciddi bir hazrlktr. Aktan da ifade ediyoruz;
bunun altna imza koymayan her kim olursa olsun bu
adaylara halkmzn oy vermeme arsn da buradan
duyurmu olaym.
dneminde, kent ve kenti evreleyen ortamlarnda

doal ve kltrel varlklarn yamas artarak srdrlm, yerelleme aldatmacasyla sadece yamay
derinletirmeye hizmet edilmitir. Son be yllk
dnem ierisinde de, izlenen birok haber ve olaydan,
grlen binlerce dava dosyasndan anlalaca gibi
yerel ynetimler, merkezi vesayet altnda birer kar
tezgah gibi almaya devam etmitir. Tm kentsel
kamusal hizmetlerin pervaszca zelletirilmesi;
planlama, imar, kentsel altyap ve ulam hizmetlerinde yolsuzluklarn artmas, kentsel rantn yanda ve
varsl kesimler lehine ynlendirilmesi son dnemde de
birok yerel ynetimin temel hedefi olmu, icraatlar
arasnda yerlerini almtr.
Her zaman sylediim bir ey vardr; kentin

sakini deil sahibiyiz. Bunu yreimizde hissediyoruz, bunun iin de hep birlikte mcadele ediyoruz.
Evet, sevgili arkadalar
Sayglar sunuyorum.
Tm bu sorunlara ve olumsuzluklara karn,

demokratik katlmn saland yerel ynetimlerin
oluturulmas ve zm retilmesi olanakldr.
Bugn, kentlerimizin ve toplumun yerel seimlerde ihtiyac olan temel yaklam, toplumcu demokratik ve halk bir yerel ynetim anlaydr. Bu anlay,
katlmcln nn aan, toplumun deiik kesimlerine, karar alma, uygulama ve denetleme srelerinde
sz hakk tanyan politika ve uygulamalarn hayata
geirilmesidir.
almalarn raporlar, yaynlar, kongre ve
sempozyum gibi etkinliklerle kamuoyuyla paylaan
TMMOB, kentlerimize var olan sorunlarn almas,
salkl kentsel evrelerin olumas ve kentsel yaam
kalitesinin iyiletirilmesi dorultusunda; toplumun
byk bir blmn dlayan, halkn katlm ve denetimine kapal yerel ynetim biiminin almasn; kent
halknn ve meslek rgtlerinin demokratik katlm ve
denetimi salayacak bir anlayn gelitirilmesini
ncelikli ve temel bir gerek olarak grmektedir.
altk, almalarmz sadece bu kadarla kalmad. Kasm aynda 2014 Mart yerel seimlerine ynelik
17
18

I. OTURUM
OTURUM BAKANI
Neet AYKANAT
TMMOB Eskiehir l Koordinasyon Kurulu Sekreteri
Kentin Dnm
Nereye Kent Denir?
19
20
KENTN DNM
Necati UYAR
TMMOB ehir Planclar Odas Genel Bakan
meknda zaman iinde deimi, dnm, ar

bozulma yaam, kullanm d kalm, ilevini
yitirmi blgelerin fiziksel, ekonomik, toplumsal ve
evresel koullarnn iyiletirilmesidir.
Son yllarda kentlerimize ynelik mdahalelerde

kentsel dnm kavram ile tanmlanan uygulamalar ne km durumda. Ksa srede moda kavrama
dnen, kentlerde snrsz, zensiz, lsz ve kuralsz bir deiimin, el deitirmenin arac olarak kullanlan bu uygulamalarla, kentlerin belirli blmlerinde
gemiin izleri tmyle silinirken, yeni ve tartmal
meknlar elde edilmektedir. Kentsel dnm uygulamalar ile kent paralar toplu ykm ve yeniden
yaplamalara konu edilmektedir.
Eskiyen, kullanm gleen, nitelik kaybna urayan kent paralarnn yeniden yaanabilir klnmas
amacyla olumlu ynde deiim/dnmleri gerekletirebilmek iin, mekann sahip olduu zelliklere
bal olarak planlamada farkl uygulamalar gelitirilmitir. Bunlar arasnda koruma, canlandrma, glendirme, salklatrma ve yenileme uygulamalar saylabilir. Ancak, lkemizde yaplan uygulamalara
bakldnda, bu amala yaplan almalarn, gelitirilen projelerin genel olarak ykp yeniden yapmaya
dayanan, kentsel dnm olarak isimlendirilen,
Prof. Dr. Murat Balamirin tanmlamasyla kentsel
toplu yenileme uygulamalar olduu grlr. Kentsel
mekan kalitesinin arttrlmasnda kullanlabilecek olan
ve aslen yerleme parasnn zgn niteliklerine bal
olarak tercih edilmesi gereken dier aralar ise ne
yazk ki tercih edilmemektedir.
Kentlerde yaanan bu dnm ve deiime ynelik deerlendirmelerde bulunmadan nce kavramsal

olarak dnm ele almakta yarar var. Dnm
kavramna kelime anlam asndan baktmzda,
kavramn genelde olduundan baka bir biime
girme, baka bir durum alma olarak tanmlandn
grrz. Kentsel alanda gerekleen dnme bu
tanmlama erevesinden baktmzda kentsel dnm kentsel meknlarn mevcut durumundan farkl
bir durum almas olarak nitelendirmek olanakldr.
Tabi ki bu niteleme, kentsel meknda olumlu ynde ya
da olumsuz ynde yaanan tm deiimler iin geerli
olacaktr.
Toplu yenileme projeleri dnda, kentlerde zaman

iinde yaanan dnmler, toplumlarn iinde bulunduklar sosyal, ekonomik ve siyasal koullar ve bu
koullar altnda ortaya kan dinamikler dorultusunda
ekillenmektedir. Cumhuriyetin kuruluundan bu
yana geen sre iinde yaanan dnmlere baktmzda; Cumhuriyetin ilk yllarnda izlenen Planl
Kalknma, Planl Sanayileme, Planl Kentleme
araylarnn yaanan dnmlerde temel belirleyici
olduunu grrz.
Kentlerde yaanan dnmn meknsal izleri

kentsel yaam asndan olumlu ya da olumsuz
deiimlere karlk geliyor olsa da bir proje konusu
olarak ele alnan kentsel dnm kavram hi
kukusuz kentsel meknda olumlu ynde bir deiim
arayna karlk gelmektedir. Bu kapsamda, her ne
kadar uygulama sonular farkl eyler sylese de,
kentsel dnm uygulamalarnn amac, kentsel
21
kentler yeni bir dnm yaayarak gecekondu

kentlerine dnmtr. Sermayenin ucuz igc
talebini de karlayan bu gelimelere genel olarak gz
yumulurken, kentin kimi deerli arazilerinin bulunduu blmlerde ise sahiplenmeler atmaya dnm, nemli toplumsal mcadeleler, direniler de
yaanmtr. Yaanan bu atmalar, gecekondu
mahallelerinin bir blmn krsaldan g etmi
gmen yerleim alanlarn, kent yoksulu emekilerin
mcadelesi ile varln koruyan, toplumsal dayanmas yksek mahallelere dntrmtr.
Cumhuriyetin ilk yllarnda bata Ankara olmak

zere, ok sayda kentimizde imar planlar hazrlanm, kentlerin planl gelimesi yolunda ilk admlar
atlmtr. Bunun yan sra yerelde gelime ve kalknmay amalayan, dorudan devletin oluturduu
Smerbank, Etibank vb. kurumlar araclyla kurulan
tesisler de kentlerin bu dnemdeki deiiminde,
dnmnde nemli rol oynamtr. zellikle
Smerbank tesislerinin, tarmsal retimle ilikilendirilerek yaplan yer seimleri ile Anadoluda ok
sayda kent hzla gelien, blgelerinde ne kan
yerlemelere dnmtr.
1980li yllarda bir yandan neo-liberal politikalar

lkede hakim klnrken, kentsel ve krsal alanda
oluan rantlarn sermayeye aktarlmasna ilikin yasal
dzenlemeler hzla yaplm, sanayi sermayesinin,
turizm sermayesinin nn aan dzenlemeler hzla
yaama geirilmi, bu durum kentlerin belirli blmlerinde ve evresinde, kylarda, orman alanlarnda
sermayenin istekleri dorultusunda yeni deiimlerin
yaanmasna neden olmutur.
1935 ylnda alan Smerbank Kayseri Pamuklu

Sanayii, 1937 ylnda alan Ereli (Konya) Pamuklu
Sanayii, 1937de alan Nazilli Basma Sanayii, 1938
ylnda alan Bursa Merinos Ynl Sanayii ve bu
fabrikalarn evresinde oluturulan lojmanlar, eitim
tesisleri, sosyal ve kltrel tesisler, ak ve yeil
alanlar ile bu kentlerde nemli ekim odaklar oluturulmutur. Benzer biimde 1933 ylnda alan Eskiehir eker Fabrikas da Eskiehir kentinin gelimesinde, deimesinde nemli bir rol stlenmitir.
Dier yandan kentlerde ounluk haline gelen

gecekonduculara kentsel toprak rantlarndan sus
pay verilmesi anlamna da gelen imar aff dzenlemeleri yaplm, bu tarihlere kadar kaak ve geici
yaplamalar olarak grlen gecekondulara tapu
verilmesi, kat arttrlmasna ynelik dzenlemeler
yaama geirilmi, yatayda dzensizlie sahip
dk katl kaak kent dokusu, slah imar plan
uygulamalar ile nc boyutta da dnme uram, youn, dzensiz ve salksz kent blgelerine
dnmtr.
1950li yllarda izlenen politikalarn doal bir

sonucu olarak hzlanan krsal kesimden kentsel alana
gler de kentlerimizin yeni bir dnm yaamasna
neden olmutur. 1950li yllar ncesinde olduka
snrl ve ihmal edilebilir dzeyde olan kaak ve
dzensiz yaplamalarn yerini hzl gecekondulama
almtr. E zamanl olarak, devlet nclnde,
planl kalknma hamlesinin bir arac olarak kurulmakta olan Smerbank vb. kamu kurumlarnn sanayi
tesislerinin yerini sermayenin tercihleri dorultusunda, olabildiince serbest yer seim hakkn kullanarak
yaplan tesisler alm, planl sanayilemenin yerini
plansz sanayileme almtr.
Kentlerin nemli bir blmnn salksz, youn

yaplamalarla dnmesi sonucunda ortaya kan
yeni kentsel yaam sorunlar, varsl kesimin kentin bu
blmlerinden uzaklamasna neden olmutur. Kentte
yaayan varsl kesim, kent sorunlarndan uzaklama
arayyla kentin eperinde doal alanlara, orman
alanlarna komu ve hatta i ie yeni yaam alanlar
oluturmu, ortaya kan bu yeni yaplamalarla
Plansz sanayileme ve sermayenin yer seim

tercihleri krsal alandan kentsel alana ynelen glerin dengesiz biimde bata stanbul olmak zere,
byk kentlerde younlamasna neden olmu, byk
22
yasal dzenlemelerde, bir yandan mevzuat eliyle

kuralszlk yaygnlatrlrken, dier yandan yarg
kararlarnn almasnn amalad, yaanabilir
kentsel alan standartlarndan vazgeildii, bireysel
haklarn kstland, kentsel ranta snrsz mdahalenin gerek ama olduu ortaya km, gerek
niyet deifre olmutur. Kentin dnmn hedefleyen projelerin nn amak isteyen yasal dzenlemeler ile mevzuatta olumsuz ynde bir dnm
hzla gerekletirilmi, salkl bir yaam evresi
elde edilmesine ilikin kurallar ve korunmas gereken deerlerin gvencesi olan mevzuat tmyle
devre d braklmtr.
toplumsal ayrma keskin biimde mekana yansm,

kentlerde ikili bir yap ortaya km, yeni bir dnm yaanmtr.
1990l yllarda younlaan kentlerde, sorunlar
daha da byrken, kent merkezinden uzaklamann
yaratt yeni sorunlar ortaya km, bata ulam
sorunlar olmak zere, kent merkezinden uzaklamann yaratt sorunlar varsl kesimin yeniden kent
merkezine yakn konumlanma araylarn arttrmtr.
Varsl kesimin merkeze dn talebi kent merkezine
yakn blmlerin rantnn ykselmesine neden olmu,
ykselen rantn ekicilii, sermayenin retimden
uzaklaarak toprak rantlarna, retimsiz sermaye
birikimine ynelmesi, sermayeye gl siyasi destek
ve mevzuat yozlatrmasyla kentlerimizde kentsel
dnm uygulamalar gndeme tanmtr.
Geldiimiz noktada, ok sayda yasal dzenlemenin, kstlamann ve kuraln devre d brakld bir
ortamda, kentsel dnm ad altnda gerekletirilen
projelerin byk blm yasann tanmlanan amacyla uyumad grlmektedir. Yaplan projeler ve
uygulama sonular yasann amacna uygun olmamasnn yan sra, genel olarak kentin st lekli plan
kararlarna da aykr, rant nceleyen uygulamalar
olarak dikkat ekmektedir.
zlenen ekonomik politikalarda inaat sektrnn

lokomotif sektr olarak benimsenmesi, kentsel dnm uygulamalarn toplumsal uzlamadan hzla
uzaklatrmtr. naat sektrn ayakta tutma arayyla da yaygnlatrlan kentsel dnm uygulamalar iin afetler ve deprem aclar da kullanlm, afet
riskleri gereke gsterilerek milyonlarca yapdan
oluan kent paralarnn yklarak yeniden yaplmas
iin dzenlemeler hzla yaplmtr.
Deprem riski ve yaratt korku, cebren dnm diye adlandrabileceimiz uygulamalarn nn
aan, hukuka, anayasaya, insan haklarna aykr yasal
dzenlemeleri merulatrmann arac olarak kullanlmtr. Depremler sonrasnda yaanan ykmlar ve can
kayplarnn nemli blmnn ok katl yaplarda
yaand gz ard edilerek, dnm projelerinin
riski yksek alanlarda deil, tek katl, dk younluklu, rant yksek gecekondu alanlarnda yaplmas,
yasal dzenlemelerin kamuya aklanan gerekelerini
bir anda boa drm, inandrc olmaktan uzaklamtr.
Son yllarda yaplan pek ok kentsel dnm

projesinin gerekelendirilmesinde; Yap stokunu
deprem vb. doal afetlere kar gvenli hale getirmek
amacyla yenilemek, kentsel mekan iyiletirmek,
meknsal deiimi ve yenilenmeyi, hzl ve toplu
biimde gerekletirmek ama olarak tanmlanmaktadr. Ancak, Kentsel Dnm etiketli uygulamalarn
tamamna yaknnda; Plan Yapmna Ait Esaslara
Dair Ynetmelikte yer alan kurallara ve Ynetmelik
ekinde yer verilen standartlara uyulmam, lsz
younlama yaanm; Mevcut planlarn kullanm
kararlar ve yaplama emsalleriyle oynanm, kararlar kentsel rantlar arttrma ve oluan rantn el deitirmesi amacyla kullanlm; Younluk artrc dzenlemeler, alann evresiyle ilikisi gzetilmeden, plan
btnnden kopuk ele alnmtr.
nsan yaamn nceledii iddiasyla yaplan
Standart ve kural tanmayan, maliyet ve kazan
23
ilikilerden kaynakl toplumsal deerlerin yitirilmesi

riskini arttrmaktadr.
hesaplamasna dayal srdrlen kentsel dnm

uygulamalaryla; Kentsel alanda toplum kesimleri
arasnda almaz setler rlm; Depremden kurtarlan
(!) insanlar, gnesiz ve havasz yaamaya mahkum
edilmi; Kentlerin st lekli planlarnda uzun yllardan bu yana yaplama d tutulmu, kentin yaanabilir klnmas iin ak alan olarak korunmas ngrlm alanlar yaplamaya alm; Kent merkezine
yakn, rant ykselen alanlar, evresinden kopuk, plan
kararlarndan bamsz biimde younluk artna tabi
tutulmu; Kentsel dnm kavram baz yerel ynetimler tarafndan arsa speklasyonunun arac olarak
yaygn biimde kullanlr hale gelmitir.
Gerek toplumsal adan, gerek hukuksal adan ve

gerekse planlama teknii asndan nemli sorunlar
bulunan ve temel motivasyonunu kent rantna snrsz
mdahale arzusundan ve inaat sektrn ayakta
tutma arayndan alan, kentleri irkin ve yaanmaz
hale getiren kentsel dnm uygulamalarna kar,
kamu kurumu niteliinde meslek rgt niteliiyle
TMMOB ehir Planclar Odas yaygn biimde
hukuksal mcadele yrtrken, bu mcadelenin yan
sra, kentsel dnmn ezilenleri olan yoksul kesimlerle de sivil toplum kuruluu anlayyla hareket
ederek dayanmasn srdrmektedir.
Halka kar dillendirilen ama ile elien kentsel

dnm uygulamalarndan kaynaklanan sorunlarn
oalmas sonucunda gnmzde nemli bir kavram
kirlenmesinin yaandn gryoruz. Hukuksuz
uygulamalar, zor kullanmalar, ranta el koyma ve
yandalara aktarma operasyonlar kavram kirlenmesini hzlandran unsurlardr. Kentsel dnm projelerinin genel olarak tmyle ykm ve yeniden yapma
zerine kurgulanmas, bir kesim rant aktarlarak
sevindirilirken, dier bir kesimin tasfiye ve soylulatrma uygulamalaryla ezilmesi kirlenmeyi bytmektedir. Bu nedenledir ki 2009 yerel seimleri
ncesinde, politikaclarn seim szleri arasnda olan
kentsel dnm, kirlenme nedeniyle giderek gzden
dmekte, yakn gemite tm kenti yenilemekten sz
eden belediyelerin bir blm bu sylemden uzaklamaktadr.
Meslek odalar tarafndan yrtlen mcadeleye

kamuoyu desteinin snrl kalmas, gemiten bugne
nemli oranda motivasyon azalmasna neden olan bir
unsurdur. Ancak, Gezi Parknn talanna ynelen plan
kararna kar stanbulda balattmz hukuksal
mcadeleye, tahmin edilenden ok daha fazla kamuoyu desteinin olumas, halkn kentini ve deerlerini
sahiplenmesinin direnie dnmesi ve direniin kazanma dnm olmas, gelecee ilikin umutlarmz
arttrmtr. Haziran 2013 direnii kente ynelik rant
arayl saldrlarla mcadele eden bizler asndan
umut kayna olsa da, yitirdiimiz genlerimiz yllar
gese de unutmayacamz sonlanmaz aclarmzdr.
Szlerimin sonunda, kentlerine, parklarna, aalarna sahip kmak iin sokaa kan ve direnen tm
yurttalarmz selamlarken, bata Ali smail Korkmaz olmak zere, Gezi Direniinde yitirdiimiz
yurttalarmz bir kez daha saygyla anyorum.
Kentsel dnmn giderek kuralsz ve ykma

ncelik veren uygulamalara evrilmesi, kentsel
mekan nitelikli klmak amacyla, kullanlabilecek
dier uygulama aralarnn, Koruma, Glendirme,
Salklatrma, Canlandrma, Ksmi Yenileme, Yeniden levlendirme gibi seeneklerin tercih edilmiyor
olmas, tmyle ykmn ve yeniden yapmann tek
seenek olarak benimseniyor olmas; Mimarlk ve
kentleme kltrnn; Kentsel hafzann, an deerlerinin; Sokaklarn, komuluk ilikilerinin ve bu
24
HER YERE KENT DENMEZ!

NEREYE KENT DENR?
Cengiz BEKTA
Mimar
Yaklak, neredeyse on be yldr Evrensel
gncesinde yeri geldike yazyorum. niversitede,
Ekinimizin Oylumlar dersimde rencilerime
gineliyorum arl olarak gittiim saysz kentte,
Mimar Odalarnn rgtledii etkinliklerde konuuyorum. Hepsinde yaln bir gerei anlatyorum: Her
yere kent denmez.
Sylediklerimin burasnda durup bir dnelim:

Okulu olmayan bir yere yerleir miydik? yi bir
eitim, salk, kltrel-sosyal donanm olmayan bir
yere yerlemek istemezdik kukusuz.
Nereye Kent Denir ? sorusunu kolaylkla

yant verebileceim belki de tek kentimiz Eskiehir
TOK yaptklaryla, kentlerimizin planlamalarn

bozuyor.
TOK nin konut depolar da kent yaratmaya

yetmez.
nsan yalnzca yiyip-ien-sevien bir varlk sanyorlar.
En az 2500 yl nceden beri nereye kent denilebilecei Anadoluda rneklenmitir.
Oysa on bin yl ncesi gibi, yalnz evlerle bir

yerleme kent olmaya yetmiyor.
O adan beri de kentin tanm durmadan gelimitir. O adaki kent tanm bugnn kentini tanmlamaya yeter mi? Elbette yetmez
Onlarn dertleri de bu deil ayrca Onlar yalnzca para kazansnlar yeter

Hem de insanlar yerlerinden etseler bile
nsanlarn toplu olarak yaadklar her yerlemeye kent denemez.
Yllarca nce Eskiehire arldm. Tarm Fuar

kurulmak isteniyordu.
rnein, gnmzden 9500 yl ncesinde var

olan, Konyadaki atalhyk de, 5-10 bin kiinin
bir arada yaadn sylyorlar kaz bilimciler. Ama
oraya kent diyemiyorlar. nk insann gelimesini
salayacak kamu kurulular, ortak gereksinimleri
iin kimi donanmlar yok. Ne okul, ne ar, ne spor
alanlar, ne hamam, ne tapnak, ne tiyatro, ne dinleti
yeri (odeon), ne ynetim yaps var. Daha dorusu bu
gne dek, saydklarmdan herhangi biri saptanamad
orada.
Bayndrlk Bakanlna dantklarnda, benim

byle bir aratrmay yapabileceimi sylemilerdi
yetkililer. 1960 larn ikinci yarsnn balaryd
Yanl anmsamyorsam 1966 idi Beni aranlara, fuara ka kiinin geleceini dnyorsunuz diye
sordum. Dndkleri say iki bin idi Peki bu
gelenleri yedirip, iirip, yatrabilecekler miydi?
rnein Eskiehirde aevlerinde ka yemek sandal-
25
yesi olduunu bilmiyorlard. Ka konuk yatann

olduunu da
Demek ki o gnn stanbulu kent idiyse bu gnk

deil
Oysa biz saymtk rnein yalnzca 170 yemek

sandalyesi vard.
Gene o gnlerin Eskiehiri kent deilse, bu gn

kent adna deer
Tasarladmz fuarda, elbette aevleri, yatm evi,

bir okul, toplant yeri vb eyler dndk.
te bunun iin konumamn banda dile getirdiim gibi, Nereye Kent Denir ? sorusuna kolaylkla
yant verebileceim kenttir Eskiehir.
Bir nerimiz de, Porsuk un, kentle fuar arasndaki tanm iin kullanlmasyd. Porsuk un byle bir
ilevde kullanlabileceini, sylemeseler de azck
dsel bulduklar sezinlenebiliyordu.
Yurt ii gezginler otobslere atlayp gelir oldular

buraya. Demek ki onlar da kent gibi kenti zlyorlar.
Demek ki onlar da ocuklarn insan olarak
yetitirebilecekleri bir yerin gerekletii yeri grmek
istiyorlar. Bunun bunca ksa srede nasl gerekletiini renmek istiyorlar.
Bunu yllar nce nerdiimi yllar sonra duyduunda sevgili Ylmaz Bykeren unu sylemiti
bana: Sen nermisin ama ben yaptm.
Yalnz onlar m baka illerin belediye bakanlar

da
Sezar n hakk Sezara demezler mi?

Yalnz onu mu yapt?
renmek istiyorlar, nasl kaynak yaratlabiliyordu, bakentteki ynetimin engellemelerine karn?
Eitim kurumlarn (ki niversite rnein),

mzik, tiyatro kurumlarn vb kazandrmad m bu
kente?
Demek ki insanmz, nem veriyordu insan gibi

insan olunacak yere, gerek kente
Dahasn siz benden iyi sayarsnz.

(Btn Trkiye ye Ak retimi de o kazandrd
benim bildiim.)
Gecekondular kuranlar, kente, iin-an olduunca, yolun, suyun, elektriin, okulun ardna dp
gelmediler mi? (Ben bu yzden de insanmzn
niteliklerine, birikimine inandm o gnlerde.)
Bir karlatrma yaparsam, ne demek istediim

daha iyi anlalacaktr.
Peki, szn ettiim donanmlar kente (gemite)

nasl kazandrld?
Benim niversite yllarmda stanbulun oturanlar

bir milyonu bulmuyordu. O gnlerde kii bana den
tiyatro sandalyesini, sinema sandalyesini, dinleti
(konser) sandalyesini dnn. Bu gnn on be
milyonluk stanbul unda bu yzdeler tutturabildi mi?
Elbette insanlarn gereksinimlerini tek tek dile

getirmeleri, bu isteklerin belli bir ounluk kazanmalar sonucunda, gene insanlarca var edildiler bu
donanmlar.
Bir Atatrk Kltr Merkezi ne bile dayanamadlar. Oysa bu gn o kltr merkezinden en az on be

tane olmalyd.
nsan, kentte, btn bu donanmlarn onu daha

iyiye biimlendirmesiyle insan adna yakr oldu.
26
nsanlk ite bu yzden uzunca bir sredir Dorudan Demokrasi yi aryor.
Daha eskil (antik) ada inanlmtr buna:

NSANI KENT YARATIR.
Genlerimiz bunun ardnda deiller mi?
Da bandaki insan, okulsuz, usuz-busuz bu

gnn insan olabilir mi?
Gezi genlii bu deil mi?
Bu sylediklerimin gereklemesi iin ilk koul,

insann gereksinimini dile getirebilmesidir. Dnce
zgrldr, demokrasidir
Ksa bir sre nce, krk-elli yl sonra yeniden,

Evrensel gncemizde sz ettim dorudan demokrasiden.
Ama nasl bir demokrasi?
Oturduunuz apartmann bir ynetim kurulu

yok mu? Siz onun iinde deil misiniz? te onun
gibi bir sokak ynetim kurulu nuz olmas gerekmiyor mu? Bir cadde, bir mahalle ynetim kurulunuz Dorudan dncelerinizi syleyebildiiniz
Demokrasinin tanm da, tpk kentin tanm gibi

geliip gelmitir. Kolay ulalr bir dzen deildir.
Eski ada, demokrasi, yalnz vatanda
saylanlarn oylaryla katlabildikleri, yararlanabildikleri bir dzendi. Oysa tutsaklar, uaklar, kleler,
yabanclar (vb.) vatanda saylmazd. rnein
Atina da yaayanlarn yalnzca yzde krknn oylamaya katlabildii sylenir.
Syleyemiyorsanz hemen dnmeye balayn

bunun zerinde
Dorudan demokrasinin a oktan geldi
geiyor. Bunu da yurdumuzda son gnlerde olup
biten gstermiyor mu?
Bu gn byle bir ey dnlebilir mi?

Bu gn yurdumuzda demokrasinin varl sylenebilir mi?
Bunun deerini, gerekliini en kolay anlayabilecek olanlar da sizlersiniz.
Varl sylenen demokrasi gerek mi?
Bu gn her eyden nce Cumhuriyetimize,

demokrasimize neden sahip kmamz gerektiini
elbette siz bileceksiniz!
Bu gn birok lkede olduu gibi bizde de temsili demokrasi geerlidir.

Ksacas, siz birilerini szm ona seersiniz.
Onlar sizin adnza kararlar verirler.
Byle bir demokrasinin gerek olmadn en iyi
siz syleyebilirsiniz.
Varl varsz demeden, ayrmlara dmeden
demokratik haklarmz kullanabiliyor muyuz?
Hayr!
27
28

II. OTURUM
OTURUM BAKANI
A. hsan KARAMANLI
Eskiehir Organize Sanayi Blge Mdr

29
30
ESKEHR SANAYNN GELECE

Sava M. ZAYDEMR 1
1 Eskiehir
Sanayi Odas Ynetim Kurulu Bakan

Organize Sanayi Blgesi 2. Cad. No:1 Eskiehir-TRKYE
Tel: 222 236 03 60 E-posta sava.ozaydemir@endel.com.tr
ZET
te, Eskiehirdeki sanayinin ihracat oran her geen yl

yl art gstermi, 2012 ylnda sadece Eskiehir
Sanayi Odasna (ESO) ye kurulularn ihracat tutar 2
milyar 120 milyon ABD Dolarna ulamtr.
Eskiehir sanayinin 1894 ylnda balayan tarihsel

geliim sreci, 1968 ylnda Eskiehir Sanayi Odasnn
(ESO) kurulmas ve ardndan Organize Sanayi Blgesinin tesis edilmesiyle sektrel bakmdan dengeli,
dzenli ve evreye saygl bir sanayileme anlayna
kavumutur. Eskiehirin yetimi insan gc potansiyelinin yaratm olduu sinerjiyle, il sanayinin
ihracata ve yksek teknolojiye dayal geliim izgisi,
sektrel bazda havaclk, rayl sistemler, seramik ile
makine imalat ve metal eya sanayilerinin ne kmasn salamtr. Bugn Eskiehir sanayisi bu sektrlerde kurulan ibirlii kmeleriyle, Trkiyenin 2023
yl ekonomik hedeflerinde nc rol oynayacak illerin
banda gelmektedir.
Bu adan bakldnda son otuz yllk dnemde il

ekonomisinin dinamizminde hi phesiz en nemli
pay sahibinin sanayi sektr olduu grlmektedir.
Eskiehirde ehir nfusunun krsal nfusa gre sratle
artmas, yetimi igc varl, yksek tketim
gcne sahip i pazarlara yaknl, lojistik avantajlar,
enerji ve hammadde kaynaklarnn uygunluu, gelimi bir Organize Sanayi Blgesinin bulunmas, sanayi
iin gerekli alt yap yatrmlarnn yeterli oluu ile
Eskiehir Sanayi Odasnn (ESO) il sanayine ynelik
gerekletirdii nemli yatrm ve projeler blge sanayiinin giderek gelimesini salamtr.
Anahtar Szckler: Eskiehir, sanayi, stratejik

hedefler, Organize Sanayi Blgesi, ileri teknoloji,
havaclk sanayi, rayl sistemler sanayi
2. ESKEHR SANAYNN
TARHSEL GELM
1. GR
Tarih boyunca nemli medeniyetlerin yerleim ve

ticaret merkezi olan Eskiehir, lkemizde sanayinin de
ilk kurulduu ve gelitii yerlerin banda gelmektedir. 1894 ylnda Berlin-Badat demiryolunun yapm
srasnda Eskiehirde kurulan Cer (dkm) atlyeleri
ilde sanayilemenin temellerini oluturmutur.
Corafi konumunun yaratt avantaj ile Eskiehir,

tarih boyunca Anadolunun batya alan kaps
olmutur. Demiryolu ve karayollarnn kavanda
olmas, tarm ve ticarette ne kmasna neden
olurken, kkl sanayi gemii ile yer alt maden
kaynaklarnn zenginlii, Eskiehiri ekonomik, sanayi
ve ticari imknlar bakmdan nemli bir merkez haline
getirmitir. zellikle 1980 sonrasnda Trkiyenin
ihracata dayal byme stratejisine gemesiyle birlik-
Bu tesislerin 1928 ylnda devletletirilmesinden sonra

il sanayinin gelimesi hzlanm ve ilde metal ve
makina sanayiinin ilk temelleri de atlmtr. Yine bu
dnemlerde, yeralt kaynaklar asndan olduka
31
1960l yllarn sonu ve 1970li yllarn ba Eskiehir

sanayii iin bir baka zellie de sahiptir. 1968 ylnda
Eskiehir Ticaret ve Sanayi Odasnn o zamanki sanayici yeleri, ildeki sanayileme hareketini hzlandrmak ve sanayicilerin sorunlarnn daha yakndan takip
edilebilmesi iin Ticaret Odas ve Sanayi Odas olarak
ayrlmas gerektiini belirterek bunu gerekletirmilerdir. Bu giriimler sonrasnda 85 sanayici tarafndan
1 Kasm 1968 tarihinde Eskiehir Sanayi Odas kurulmutur. ESO kurulduunda mevcut sanayi kurulularnn durumu Tablo 1de gsterilmitir. Eskiehir
Sanayi Odasnn kurulmas ile kentte dzenli ve planl
sanayileme byk hz kazanmtr.
zengin olan Eskiehirde gelien bir baka sektrde

ounluu devlet eliyle gerekletirilen madencilik
sektr olmutur. Tm bu olanaklarnn yan sra Eskiehir, sahip olduu dier zellikler nedeniyle de, o
tarihlerde ABD tarafndan gerekletirilen Marshall
Yardmlar sonucu kurulan devlet iletmelerinden de
payn alm, bu kapsamda 1926 ylnda Tayyare
Bakm Atlyesi (bugnk ismiyle Hava kmal Bakm
Merkezi) kurularak iletmeye almtr.
1930lar, Eskiehir sanayiine yeni kamu giriimlerinin
katld ve zel kesimdeki iletmelerin bymelerini
srdrdkleri yllardr. Bu tarihlerde kurulan Eskiehir
eker Fabrikas mevcut olan un tesisleri ile birlikte
ilde ekerlere gibi rnler reten yeni iletmelerin
kurulmasna yol amtr.
Tablo 1. ESO yelerinin 1968 Ylndaki Durumu

Gsterge
ESO ye Says
hracat
hracat Firma Says
Ciro
alan Says
Eskiehir sanayii, 1950-1960 dneminde sektrel

younlama alanlar bakmndan nemli bir deiiklik geirmemekle birlikte kk sanayi kesiminde bu
yllarda nemli bir gelime olmutur. Corafi
konumu, ekonomik hareketlilii, kamu kesiminin
dinamizmi bata olmak zere eitli etkenler
Eskiehiri nfus eken bir il durumuna getirdi.
1950lerde bata Bulgaristan ve Romanyadan gelenler olmak zere, Trkiyeye g eden nfusun
yerletii balca alanlardan biri Eskiehir idi.
Gmenlerin beraberlerinde getirdikleri zanaatlar
(zellikle soba ve Kuzine imalat) ilde metal eya
sanayiinin geliimini hzlandrmtr.
Deerler
85 Firma
1 Milyon $
3 Firma
150 Milyon $
4.000 Kii
1970lerin ilk yllarndan balayarak Eskiehir imalat

sanayii hzl bir gelime sreci yaamtr. Trkiyenin
byk tketim merkezlerine fazla uzak olmayan ve bu
merkezlere kara ve demiryolu ile balanan Eskiehir
in corafi konumu, sz konusu gelimede nemli rol
oynamtr. Eskiehir Sanayi Odasnn, Eskiehir
Ticaret ve Sanayi Odasndan ayrlmas ile planl bir
sanayileme iin yaplmas gereken Organize Sanayi
Blgesi, 1973 ylnda hayata geirilmi ve ildeki
sanayileme gittike hzlanmtr. Bu arada ilde
geleneksel sanayiler olarak kabul edilen un ve kiremittula sanayileri, benzeri yatrmlarn lkenin dier
yerlerinde de artmas nedeniyle pazar paylarnda
daralmalar olmutur. Bu sebeple un sanayii ile itigal
eden iletmeler biskvi ve ekerleme gibi dier gda
alanlarna da ynelirken ta ve topraa dayal imalat
sanayii ile uraanlarn bir blm de hazr beton ve
prefabrik yap alanlarna ynelmilerdir.
Bu dnemde ilde kurulan byk iletmelerinden en

nemli ikisi, Eskiehir imento Fabrikas ile Eskiehir
Basma Fabrikasdr. Eskiehir Bankas nclnde
kamu destei alnarak kurulan Eskiehir imento
Fabrikas retim kapasitesi itibariyle lkenin en byk
imento fabrikalarndand. Eskiehir Basma Fabrikas
ise 1956 ylnda kamu ortaklyla kurulmutur. Fabrika 1963 ylnda tasfiye edilmi ve irket hisseleri
Smerbank tarafndan alnmtr. Daha sonra bu tesisler zelletirme kapsamnda, Sarar Giyim Tekstil San.
ve Tic. A.. tarafndan satn alnmtr.
Mevcut cazip artlar ve hazr alt yaps ile Eskiehir
32
retimi yapmak amacyla Tusa Motor Fabrikasnn

Eskiehirde kurulmasdr. l ekonomisine nemli
katklar salayan havaclk sanayi alt yapsnn ve
igcnn kent de var olmas bu yatrmn Eskiehir de yaplmasnda en nemli nedenlerden biri
olmutur. Yine bu dnemde, Baksan Sanayi Sitesinin
faaliyete geerek gelimesi zellikle kk yatrmlarn filizlendii gelime merkezi olarak, gemii uzun
yllara dayanan sanayi arsyla birlikte il sanayiinde
nemli fonksiyonu halen yerine getirmektedir.
Organize Sanayi Blgesi, daha byk yatrmlar

kendisine ekmesi kanlmazd; neticede lkemizin
en byk kurulularndan Ko Holdinge ait olan
Arelik A..nin biri buzdolab dieri kompresr
imalat olmak zere gerekletirdii iki byk tesis
yatrm, yaratt istihdam ve yan sanayii imkn ile
Eskiehire bir sanayi as olmutur. Daha sonra yine
Ko Holding tarafndan Ford firmas ile birlikte 1982
ylnda nnde kurulan otomotiv yatrm ile
kamyon, aktarma organlar ve motor retimi yaplmaya balanmtr.
1990 sonras Beyaz Eya Yan Sanayiine ynelik

yatrmlarn devam, Hazr Giyim Sanayiinde grlen
atak, Organize Sanayi Blgesinde doalgaz kullanmnn getirdii cazibe ile artan Ta ve Topraa Dayal
malat Sanayii yatrmlar ilin dnem ortalarnda
Sanayi Kua kapsamna alnmas ve tabii ki Marmara Blgesinde sanayi yatrmlarnn yaad skntlar yatrm yeri olarak Eskiehirin neminin artt
bir dnem olmutur.
1980 ve 1990 yllar arasnda sanayiinin geliimi

asndan nemli birka nokta gelimelerde ynlendirici rol oynamtr. Bunlardan birincisi global
anlamda lke ynetiminde sivil rejime dnlmesi, ilk
aamadan itibaren lke ekonomisini harekete geiren
ekonomik kararlarn yrrle girmesidir. hracata
ynelik byme stratejisi ve ekonominin nndeki
baz engellerin kaldrlmas genel anlamda lke
ekonomisinde hzl bir ykselii gndeme getirmitir.
Sanayi sektrne ait bu dnemdeki rakamlar gerekten arpc sonular gstermektedir. Sanayi sektrnde zellikle 1980li yllarn ikinci yarsndan itibaren balayan gelime ve bunun 1990l yllarda da
devam etmesi sonuta yatrmlarn younlat Organize Sanayi Blgesinde genileme ihtiyacn gndeme getirmitir.
Blgesel olarak olaya yaklaldnda ise, 1970li

yllarn sonlarnda ilemlere balanan OSB 1. Gelime alan ksa srede yatrmclarn hizmetine sunulmutur. Burada OSBnin hazr olarak sanayicilerin
hizmetine sunulmu olmas, bundan sonra gelen
yatrm dalgasn gsleyebilmesi asndan nemlidir.
Bu defa ki genileme mevcudun 6 misli, baka bir

ifadeyle 18 milyon m2 olmutur. Bylelikle toplam
alan 21 milyon m2ye ulamtr. Ancak bu alann 2
milyon m2lik ksm sanayi parseli olmayp Bilim
Park projesi iin ayr tutulmutur. Bu dnemde
zellikle il dndan byk lekli yatrm taleplerindeki art sonucu bu lekteki yatrmlarn ayr bir
alanda ihtiyalarn karlamak amacyla blge, 1996
ylnda 11 milyon m2 lik bir gelime daha kaydetmitir. Bu gelime Eskiehir Organize Sanayi Blgesi 32
milyon m2lik bir bykle erimitir.
Blgemizin nemli yatrmlarndan Arelik A..

Buzdolab Fabrikasnn retim politikalarnda yan
sanayiye arlk verecek ynde gsterdikleri deiiklik, blgeye olan yatrm taleplerini bir anda arttrmtr. Ksa sre iinde plastik, metal eya sektrnde
younlaan ve orta lekli saylabilecek bu yatrm, il
sanayiine yeni bir hareket getirmitir. Ayrca bu
dnem Hazr Giyim Sanayiinde ok nemli gelimelerin grlmesi asndan da dikkat ekicidir.
Kamu yatrmlar asndan sanayi sektrn ilgilendirecek dier bir gelime ise F-16 motorlarnn
Bu dnemde Toprak Holding, Paabahe Cam Sanayi,
33
Pnar Holding gibi byk lekli yatrmclar OSB

iinde yatrm yaparken, blge dnda seramik retimi
konusunda nn ve ifteler ilelerinde yatrmlar
balam ve retime gemilerdir. Yine bu dnemde
zellikle Muttalip Belediyesi snrlar iindeki alanda
Metal Eya, Orman rnleri, Gda ve Seramik Sanayii
konularnda 25e yakn orta lekli yatrm yaplmtr.
teli ve tam donanml Atksu Artma Tesisleri almaya balam olup, sanayi tesislerinin atk sular
artlarak, kullanma suyu kalitesinde tekrar doaya
braklmaktadr.
Eskiehir sanayine daha iyi hizmet verebilmek zere
de Eskiehir Ticaret Odas, Eskiehir Ticaret Borsas
ve ESO ortaklyla 2008 ylnda da Eskiehir Avrupa
Birlii Gelitirme Merkezi (ES-ABGEM) kurulmutur. Bunun yan sra 2009 ylnda AB fonlarndan
salanan destekle Eskiehir OSBde CNC Eitim
Merkezi kurularak sanayicimize ve alanlarna
hizmet vermeye balamtr.
2000li yllara yaklarken, hzla byyen ve gelien

Eskiehir sanayiinin enerji ihtiyacna ynelik projeler
gndeme gelmitir. Nihayet 1998 yl ubat aynda
inaat ve montaj almalarna balanp, yedi ay gibi
ksa bir srede tamamlanarak, 1998 yl Austos
aynda hizmete alan Doalgaz Elektrik Santral ile
blgemizdeki sanayi tesislerine kesintisiz ve dzenli
elektrik enerjisi salanmaya balanmtr.
Sanayimizin yetimi insan gc ihtiyacnn karlanmas amacyla eitim merkezlerinin says hzla
arttrlm ESO nclnde OSBde 2010-2013
yllar arasnda Endstriyel Otomasyon Merkezi,
Kaynak Teknolojileri Aratrma ve Uygulama
Merkezi, Makine Mhendisleri Odas tarafndan
Prototip Atlyesi ve 3D Modelleme Merkezi ve son
olarak Kaynak Teknolojisi Tahribatl ve Tahribatsz
Muayene Aratrma ve Eitim Merkezinin kurulular gerekletirilmitir.
Yine ESO tarafndan 2000 ylnda Eskiehirin ilk

internet servis salayc irketi olan eso-es.net kurulmu, hem OSBdeki firmalara hem de kent genelinde
halkmza hizmet vermeye balamtr. Eskiehir
OSBde artan nternet talebine bal olarak alt yap
yatrmlar hzla arttrlm, tm firmalar fiber optik
kablo ile yksek hzlarda nternete balanmaya balamlar ve irketin toplam k gc halen 400
Megabyte kartlmtr. Ayrca, 1998 yl sonunda
Eskiehir OSBde havaclk sanayinde faaliyet gstermek zere ABD kkenli Sikorsky firmas ve yerli
orta Alp Havaclk A.. tarafndan kurulan tesis ile
helikopter paralar retimine balanmtr.
3. MEVCUT DURUM TESPT

Eskiehir, kkl sanayi gemii ile lkemizin en
nemli sanayi kentlerinden biri olup, 21. Yzyln
eiinde yapt yeni atlmlarla ve rnek projeleriyle
Trk sanayinin rnek gsterilen merkezlerinden biri
haline gelmitir. zellikle Eskiehir Sanayi Odasnn
kurulmasyla hz kazanan ildeki sanayileme hamlesi,
aradan geen 46 ylda byk bir mesafe kat etmitir.
Artan yatrmc ihtiyalarna paralel olarak 2002 ve

2006 yllar arasnda yine ESO tarafndan OSB iinde
Lojistik Merkezi, ve Ticaret Merkezi, Teknoloji Gelitirme Blgesi ile halen 98 sanayi kuruluunun yer ald KOB-OSB projeleri hayata geirilmitir. Sz konusu bu yatrmlar, Eskiehir sanayiinin
yksek teknolojiye dayal, ihracat arlkl ve yksek
katma deerli rnlerin retiminde sz sahibi bir
merkez haline gelmesine nemli katklar salamlardr. 2008 ylnda ise Eskiehir OSBde evreye verilen
nemin bir gstergesi olarak gnlk 18 bin m3 kapasi-
2012 ylnda TOBB tarafndan Trkiye apnda tm

Oda ve Borsalarda yaplan Avrupa Topluluunda
Ekonomik Faaliyetlerin statistiki Snflamas
(NACE) kodlama almas sonucunda firmalarn
gerek manada istatistiki snflamas yaplmtr. Bu
kapsamda ESO yelerinin de NACE kodlamasna
gre dalmlar yaplarak yeni gruplar belirlenmitir.
34
Yaplan bu alma neticesinde ESO yeleri 13

Meslek Grubu altnda faaliyetlerini srdrmektedirler.
malat Sanayi sektrnn %523lk bir payla ilk

srada olduu grlmektedir. Ciroda ikinci srada
%21,1 ile Gda Sanayi bulunmaktadr.
Bu almaya paralel olarak yeni snflandrma sonrasnda Eskiehir sanayinin genel olarak ulat noktaya baktmzda, bugn ESOnun ye says 796 olup,
bu kurulularn 2013 yl toplam tahmini cirolar 8
milyar dolar, ihracatlar toplam 2,2 milyar dolar ve
toplam alan says ise 53 bin 450 kiiye ulamtr.
hracat ynnden sektrel dalma bakldnda ise

Makine malat Sanayi yine %59,6lk payla ilk srada
yer alrken, ikinci srada %18,7lik payla Kimya ve
Plastik rnler Sanayi yer almaktadr.
Tablo 3. ESO yelerinin 2010-2013 Yllar
Arasndaki Durumlar
Gsterge
2010
2011
2012
ESO ye Says
577
580
610
hracat Firma Says
103
108
119
hracat (Milyar $)
1,7
1,8
2,1
Ciro (Milyar $)
6,0
6,5
7,3
alan Says (Kii)
43.000 45.000 47.000
lkemizin nemli sanayi merkezlerinden biri olan

Eskiehirdeki, sanayinin sektrel dalmn incelendiimizde ise tek bir sektrn deil, genelde yksek
katma deer yaratan birok sektrlerin gelime gsterdii grlmektedir. Eskiehirde sektrlerin il sanayi
iinde eitli gstergelere gre yzde paylarnn
dalm durumu aadaki Tablo 2de gsterilmitir.
2013
797
120
2,2
8,0
53.450
alan Says ynnden sektrel dalm incelendiinde Makine malat Sanayi %33,8lik payla yine ilk
srada yer almaktadr. alan says bakmndan
Eskiehirde ne kan ikinci sektr %16,5lik payla
Gda Sanayii olduu grlmektedir.
Eskiehir sanayinin sektrel bazda dalm incelendiinde, Makine malat Sanayi toplam sanayi
iinde firma says ynnden %23,1 ile ilk srada yer
alrken, %12,4 ile Kimya ve Plastik rnler Sanayi
ikinci srada %11,6arlk payla Gda Sanayi ve Metal
Eya Sanayi nc srada yer almaktadrlar.
Eskiehir sanayinin son 4 yldaki genel rakamlar

baznda geliim trendi Tablo 3te gsterilmitir.
l sanayisindeki ve ekonomisindeki geliim hzna

bal olarak, ESOna ye kurulularn says artmaEskiehir sanayi iinde sektrlerin elde ettikleri
ya devam ederken, ayn ekilde ihracat firma says
cirolar ynnden duruma bakldnda ise Makine
da her geen yl art gstermekteTablo 2. Eskiehir'de Sanayi Sektrlerinin Yzde Paylar (2013 Yl)
dir. Buna bal olarak 2010 ylnda
Firma alan hracat Ciro
1,7
milyar dolar olan ESO yeleAna Sektreler
Says
Says
($)
(TL)
rinin toplam ihracatnn 2013 yl
Makine malat Sanayii
23,1
33,8
59,6
52,3
sonunda 2,2 milyar dolara ulamaKimya ve Plastik rnler Sanayii
12,4
8,7
18,7
7,6
s beklenirken, sanayi kurulularGda Sanayii
11,6
16,5
4,5
21,1
nn toplam cirosunun da ayn
Metal Eya Sanayii
11,6
6,9
2,0
1,6
dnemde 6 milyar dolardan 8
Orman rnleri, Mobilya ve Kt Sanayii
10,2
4,9
0,1
1,8
milyar dolara kt grlmekteDier malat Sanayi
8,7
4,0
0,0
1,5
dir.
Madencilik Sektr
8,0
2,9
1,6
1,7
Ta ve Topraa Dayal malat Sanayii
Metal Ana Sanayii
Tekstil, Hazr Giyim ve Deri Sanayii
TOPLAM
7,7
4,5
2,3
100
10,8
2,8
8,7
100
10,1
1,4
2,0
100
35
9,6
0,4
2,4
100
Hi kukusuz en nemli art

alan saysnda grlmekte olup
2010 ylnda 43 bin olan alan
toplam ihracat iindeki ortalama pay %1,36dr.
says 2013 ylnda 53 bin kiiyi gemitir. alan

saysndaki bu artta zellikle son yllarda byk apl
sanayi tesislerinin retime balamas, mevcut tesislerin retim ve alan saylarn arttrmalarnn yan
sra, Odaya ye firma saysndaki art toplam alan
saysnda art meydana getirmitir.
ESOna ye firmalarn genel ihracat profiline baktmzda, ihracatlarnn ortalama olarak yzde 65-70'ni
bata Avrupa Birlii lkeleri olmak zere gelimi
lkeler olan OECD lkelerine gerekletirdikleri
grlmektedir. Son 2008 ekonomik krizi sonrasnda,
zellikle AB lkelerinde yaanan satn alma gcndeki kayplarla birlikte, bu blgeye yaplan ihracatn son
yllarda yeni alternatif pazarlara yneldii gzlenmektedir.
lkemizdeki ekonomik yapya paralel bir ekilde,

Eskiehirdeki sanayi kurulularnn 1980 sonrasnda,
ihracata dayal sanayileme stratejisinin bir uzants
olarak birok ehirden daha nce ihracata yneldikleri
grlmektedir. Bu kapsamda 1983 ylnda ESOna
ye kurulularn ihracatlar toplam 66 milyon dolar
iken, 2013 yl sonunda sz konusu ihracat tutarnn
2,2 milyar dolara ulat grlmektedir.
Sanayi kurulularmzn bu dzeydeki ihracat potansiyeli, Eskiehir'deki sanayinin kaliteli ve dnya

standartlarnda retim yapmakta olduunun ak bir
gstergesi olarak kabul edilebilir. 2012 ylnda
ESOna ye 119 firmann dnya genelinde 100den
farkl lkeye ihracat gerekletirdii tespit edilmitir.
Eskiehir sanayinin son yllardaki ihracat performans

aadaki Tablo 4te verilmitir. Verilerden grld
zere son 14 yllk dnemde Eskiehir sanayinin
ihracat performans srekli bir art iinde olup. 14
yllk dnem iinde ESO yelerinin Trkiyenin
ESO yelerinin ihracat iinde yksek teknolojiye

dayal havaclk sanayi rnlerinin ihracatnn byk
bir nemi bulunmaktadr. 2000 ylnda toplam 55
Tablo 4. Trkiyenin Toplam hracatnn ve
milyon dolar olan havaclk sanayi rnleri ihracat,
Eskiehir Sanayi Odasna ye Sanayi
2013 yl sonunda 300 milyon dolara ulamtr.
Kurulularnn hracatlarnn Karlatrmas
Sadece havaclk sanayi rnleri ihracatnn toplam
TRKYE
ESKEHR
YZDE
YILLAR
ihracatmz iindeki paynn %15e ulam olmas
(Milyon $)
(Milyon $)
PAY
2000
27.775
388
1,40
da, Eskiehir sanayinin bata havaclk olmak zere
orta ve ileri teknoloji dallarnda uzmanlatn,
2001
31.334
446
1,42
rekabeti gcn her sene daha ileri seviyelere
2002
36.059
521
1,44
tayarak, daha st teknoloji dallarnda gelitirmekte
2003
47.253
664
1,41
olduuna iaret etmektedir.
2004
63.167
744
1,18
2005
73.476
870
1,18
leri teknoloji ve inovasyona dayal bu geliimin
2006
85.535
1.109
1,30
dier nemli bir gstergesi de Eskiehir Teknoloji
2007
107.272
1.469
1,37
Gelitirme Blgesinin gelime izgisinde grl2008
132.027
1.684
1,28
mektedir. 2003 ylnda Bakanlar Kurulu kararyla
2009
102.143
1.530
1,50
kurulan ve halen ATAP A.. tarafndan iletilen
2010
113.883
1.700
1,49
Eskiehir Teknoloji Gelitirme Blgesi hzl bir
2011
134.907
1,30
1.756
gelime gstermi olup, Anadolu niversite ve
2012
152.462
1,39
2.121
Eskiehir Osmangazi niversitesi bnyesinde
2013*
151.500*
1,42*
2.150*
bulunan Ar-Ge merkezlerinde u anda 62 firma
faaliyet gstermektedir. Blgedeki firmalarn
*2013 Yl verileri tahminidir.
36
Tablo 5. Eskiehir Teknoloji Gelitirme

Blgesindeki Firmalarn 2014
tibariyle Sektrel Dalm
Firma
Sektr
Says
Yazlm
27
Uzay, Havaclk ve Savunma
9
leri Malzemeler-Nanoteknoloji
11
Tasarm
10
Medikal
5
TOPLAM
62
Sanayi Blgesinin kurulmas almalarna balanmtr.
Yzde
Pay
43,5
14,5
17,7
16,1
8,1
100
lk aamada 1 milyon m2 olarak planlanan OSB

alan ksa srede hazrlanarak 1973 ylnda yatrmclarn hizmetine sunulmutur. Eskiehir Organize
Sanayi Blgesi (EOSB)de ilk parsellerin ksa
srede satlmas neticesinde blgenin geniletme
almalarna balanm, 1979 ylnda 2 milyon m2
gelime alan ile birlikte toplam alan, 3 milyon m2
ulamtr. 1992 ylnda da toplam alan yeni genileme sahasyla birlikte 21 milyon m2 karlmtr.
sektrel dalm Tablo 5te gsterilmitir.

Eskiehirdeki sanayilemenin 90l yllardan balayarak ivme kazanmas sonucunda, Eskiehir Sanayi
Odas, blgenin geniletilmesi kararn almtr. Ksa
srede sonulandrlan almalar neticesinde EOSB
nin alan 1996 yl sonunda 32 milyon m2 geniletilmitir. Halen bu alann 17 milyon m2 yatrmclara
tahsis edilmi durumdadr.
Bunun yan sra ATAP A.. ynetimi tarafndan almas onaylanan 9 firmada n kuluka aamasndadr.
Halen 138 projenin srd blgede, 330 kii Ar-Ge
firmalarnda istihdam edilmektedir.
Sanayicilerin yan sra akademisyenlerinde ilgi oda
olan blgemizde 22 firma da niversite balantl
akademisyenlerce kurulmutur. Blgede 1 adet
yabanc sermayeli firma yer almakta olup, yaplan
almalar sonucunda blgedeki firmalar tarafndan
23 tane patent alnmtr. Eskiehir Teknoloji Gelitirme Blgesinde alan firmalarn Ar-Ge alanndaki gelirleri de 2012 ylnda 10 milyon 350 bin TLna
ulamtr.
Sz konusu bu alan iinde 544 kurulu faaliyet gstermektedir. Halen bu kurululardan 437si faaliyette
olup, 107si ise inaat ve proje safhasnda bulunmaktadr. Sz konusu kurulularn 2012 yl ihracat 1,2
milyar dolar olup, toplam alan says ise 35 bin
kiidir.
Eskiehirin nemli karayolu ve demiryolu gzerghlarnn kesime noktasnda olmas, ayn zamanda Gemlik ve stanbul Limanlarna yaknl
EOSBye de yeni yatrmlar anlamnda avantaj salamaktadr.
Ayrca Eskiehirde 2013 yl sonu itibariyle Bilim,

Sanayi ve Teknoloji Bakanlndan yetki belgesi
alm olan 5 sanayi kuruluuna ait Ar-Ge Merkezide
faaliyet gstermektedir.
4. ESKEHR ORGANZE SANAY
BLGES
Eskiehir Organize Sanayi Blgesinde altyap

ynnden herhangi bir sorun bulunmamakta olup,
tm yatrmclara eit artlarda eksiksiz hizmet
salanmaktadr. OSBnin dz bir arazi zerinde
kurulmas, blge iinde her parsel snrnda su,
elektrik, doalgaz, pis su hatt, artma imkn, fiber
optik internet ve telefon hatlar, itfaiye ile her trl
destek hizmetlerinin bulunmas blgeyi yeni
Eskiehirde, sanayi yatrmlarnn planl bir ekilde

gerekletirilmesinin salanmas, evre korunmasna
verilen nem ve modern ehircilik anlaynn bir
sonucu olarak, daha nce deinildii zere 1969 ylnda Eskiehir Sanayi Odasnn nclnde Organize
37
Son 12 yllk dnemde Eskiehir OSBde 429 yeni

yatrma 5 milyon 792 bin m2 alan tahsisi gerekletirilmitir.
yatrmlar asndan tercih edilir klmaktadr.

Eskiehir Organize Sanayi Blgesi bugn, il sanayinin geliimine yn veren bir yapya kavumu
olup, blgede ESO tarafndan gerekletirilen ok
sayda rnek proje yurtii ve yurt dndan yeni
yatrmlarn blgeye kazandrlmasnda kritik rol
oynamaktadr.
Eskiehir OSBde bu gelime trendine katk salayan

dier nemli bir unsurda, 2012 ylnda uygulamaya
giren mevcut yatrm tevik sisteminde Eskiehir'de
yeni yatrmlara salanan nemli avantajlardr. Bu
destek sistemiyle zellikle byk lekli sanayi
yatrmlarnda ciddi bir art olduu grlmektedir.
Bu kapsamda 32 milyon m2 bykl Trkiyenin

en byk Organize Sanayi Blgelerinden biri olan
Eskiehir OSBde, 2013 ylnda toplam 39 yeni
yatrmcya 671 bin m2 yeni arsa tahsisi yaplmtr.
Bu rakam 2012 ylnn tamamnda 21 yeni yatrmcya
449 bin m2 arsa tahsisi olarak gereklemiti.
Bunun yannda Eskiehirin blgesel bazda nemli bir

sanayi merkezi haline gelmesi, sosyo-ekonomik
bakmdan lkemizin en yaanabilir kenti olmas, geni
salk ve eitim imknlar, ehirdeki yetimi ve
kalifiye i gc, iki niversitenin varl, Yksek Hzl
Trenin salad ulam avantaj, Eskiehiri yeni
yatrmlar asndan tercih edilir bir noktaya gelmesinde nemli olan dier faktrler olarak ne kmaktadr.
Tahsis edilen alan bykl son bir yl iinde %49

orannda art gstermitir. Arsa tahsislerinde yaanan
bu artlarn en nemli nedenlerinin banda, Eskiehir
OSB'de sunulan mkemmel alt yap hizmetleri, arsalarn uygun fiyatlarla yeni yatrmclara sunulmas
blgemizi sanayi yatrmlar asndan cazip bir
merkez haline gelmesini salamtr. 2002-2013 yllar
arasnda Eskiehir OSBde yatrmclara tahsis edilen
arsa says ve alan byklkleri Tablo 6da verilmitir.
Tablo 6. Eskiehir OSB'de Arsa Tahsis
Says ve Byklkleri
Arsa Tahsis
Arsa
Bykl (Bin
Yllar
Tahsis Says
m2)
2002
5
47
2003
6
112
2004
45
633
2005
132
1.440
2006
57
713
2007
44
447
2008
18
282
2009
23
358
2010
13
230
2011
26
410
2012
21
449
2013
39
671
5. ESKEHR SANAYNDE NE IKAN

SEKTRLER VE KMELENME
ALIMALARI
Deien dnya artlarna paralel olarak, gelien yeni
teknolojilerin retime, i ve d pazarlara, tketici
davranlarna olan yansmalarnn ne ekilde olacann tespiti byk bir nem arz etmektedir.
Kurulduu 1968 ylndan bu yana il sanayinin geliim
ve ileri teknolojiye odaklanmas konusunda nc
grevi stlenen Eskiehir Sanayi Odas tarafndan,
gerekletirilen almalarla il sanayinin gelecek
tasarm ve ngrleri hazrlanarak, ortaya kan
sonular dnem dnem tekrar gncellemeye tabi tutulmaktadr.
Bu kapsamda ESO olarak, her sektrde dzenli bir
gelime gsteren il sanayiinin d pazar ve teknolojilerdeki gelimelere paralel olarak hangi alanlarda
gelieceini tespit edebilmek amacyla 2005 ve 2006
yllarnda bir dizi toplantlar gerekletirilmitir. Bilim
38
mas amacyla hem sektrlerin geleceini ynlendirmek hem de ortak hedeflerin belirlenebilmesi amacyla ESO nclnde sektrel kmelerin kurulmas
karar alnm, ayrca bu sektrleri destekleyecek
byk apl projelerin kamu desteiyle birlikte hayata
geirilmesi kararlatrlmtr.
adamlar ve geni bir sanayici kesimiyle dzenlenen

beyin frtnas eklindeki bu toplantlar sonucunda,
Eskiehir sanayiinin gelecee ynelik stratejik plan
oluturulmu ve il sanayiimiz iin yeni bir yol haritas
hazrlanmtr.
2006 ylnda tamamlanan toplantlar ve raporlamalar
sonucunda sektrn gelecek yllarda Eskiehir
sanayiinde n planda ve arlkl bir yapya sahip
olaca ortaya kmtr. ne kan bu sektrler
srasyla,
Kme konumasnda ilk tecrbe almalar daha

nce Devlet Planlama Tekilat (DPT) tarafndan
kmeler zerine yrtlen bir almann tamamlanmasnn ardndan, il sanayimizde nemli yere
sahip olan seramik sanayinin gelimesine yardmc
olmak ve nemli bir seramik sanayi havzas olan
blgemizdeki kurulular bir araya getirmek zere
komu illerle birlikte Eskiehir-Bilecik-Ktahya
Seramik Kmesi, ESO nclnde kurulmutur.
- Havaclk ve Savunma Sanayii

- Makine malat ve Metal Eya Sanayii
- Seramik ve leri Seramikler Sanayii
olarak tespit edilmitir. Bu sonular dorultusunda
ESO olarak, il sanayiimizin geleceinin ekillenmesini salayacak yeni yatrmlarn oluturulmas iin
almalar yaplmtr.
Mays 2010 tarihinde kurulan EBK Kmesinin

bugn toplam 38 yesi vardr ve kmedeki firmalarda toplam 13 bin kii istihdam edilmektedir. Kme
ortaya kard sinerji ile kme yelerinin rekabet
gcn arttrc nemli proje ve almalar srdrmektedir. Bu kapsamda kme yesi firmalarn
ihtiyalar dorultusunda Ortak Satn Alma almalar srdrlmekte olup, bu ekilde firmalarn hammadde maliyetlerinde nemli tasarruf salanmaktadr.
Ayrca il sanayimiz iinde halen arlkl bir paya

sahip olan ve ok sayda firmann da faaliyet gsterdii iki sektrde belirlenen dier 3 sektre eklenmitir. Eskiehir asndan nemli olan bu sektrler
-Rayl Sistemler Sanayii
-Beyaz Eya ve Yan Sanayii
olarak belirlenmitir.
EBK Kmesi ksa zamanda nemli bir baarya da

imza atm olup, Avrupa Kmelenme Analizleri
Sekreteryas (European Secretariat for Cluster Analysis-ESCA) tarafndan Avrupada 350 kme arasnda
yaplan benchmarking (kyaslama) almalar sonucu
Trkiye'de kme ynetimi mkemmeliyetine ilk
adm atan 20 kme organizasyonundan biri olarak
BRONZ LABEL kme ynetimi kalite etiketini
almaya hak kazanmtr. Kme, bronz etiket adm
sonras Avrupada yalnzca 16 kmenin sahip olduu
Golden Label etiketine sahip olmak iin almalar
srdrmektedir.
Bylece toplamda aada belirtilen 5 sektr Eskiehir sanayiinde rekabet gc yksek ve il sanayini uzun vade daha ileri hedeflere tayacak ana
omurgay oluturan sektrler olarak tespit edilmitir.
1. Havaclk ve Savunma Sanayii
2. Makine malat ve Metal Eya Sanayii
3. Seramik ve leri Seramikler Sanayii
4. Rayl Sistemler Sanayii
5. Beyaz Eya ve Yan Sanayii
Bu baarl kmelenme modelinin ardndan yine
Belirlenen bu sektrlerin daha ileri aamalara tan-
39
Baarl olan bu kme almasnn ardndan ilerleyen dnemlerde ihtiyalar dorultusunda sanayi
alannda yeni kmelerin kurulmas dnlmektedir.
Bu kapsamda Makine Kmesi, Mobilya Kmesi ve
naat Malzemeleri Kmesinin de kurulmas dnlmektedir.
ESOnun nclnde 2011 ylnda, havaclk sanayiinde faaliyet gsteren firmalarn bir araya gelmesiyle
Eskiehir Havaclk Kmesinin (ESAC) kuruluu
gerekletirilmitir. Halen 29 yesi bulunan bu kmemizde ayn seramik kmesinde olduu ekilde hem
havaclk sanayinin gelimesine katk salamakta hem
de ana reticilerin genel rekabet gcn arttrc almalar yapmaktadr.
Eskiehir sanayinde gerekleen bu kme almalarnn yatrm projeleriyle desteklenmesi kapsamnda

Eskiehir OSBye komu alanlarda il sanayimiz
asndan gelecekte ciddi neme sahip olacak sektrleri barndracak Rayl Sistemler htisas OSB,
Lojistik htisas OSB, Otomotiv htisas OSB ile
Havaclk ve Savunma Sanayi Endstri Blgesinin
kurulmas konusundaki almalara balanmtr.
Kme yelerinin geliimi kapsamnda Ekonomi

Bakanlna sunulan Uluslararas Pazarlarda Tannrlk Projesi srdrlmekte olup, ayrca BEBKA
tarafndan onaylanan Havaclk ve Rayl Sistem
Kmelerinin Gelitirilmesi Projesi kapsamnda da
firmalarn ortak ihtiyalarn karlayacak bir lm
cihaznn alm gerekletirilmitir.
Bunun yannda Anadolu niversitesi tarafndan yrtlen ve Rayl Sistemler Mkemmeliyet Merkezi projesi kapsamnda hayata geirilecek olan Ulusal Rayl
Sistemler Aratrma ve Test Merkezi (URAYSM) ile
Eskiehir'deki rayl sistemler alanndaki yatrmlar
hzlandrmas beklenmektedir.
Bu iki kmelenme giriimimizin ardndan, nc

kme olarak Eskiehir sanayinin balang noktasn
oluturan ve ehrimizin en kkl sanayi kuruluu olan
TLOMSAn katklaryla ve ESOnun giriimleriyle Rayl Sistemler Kmesinin kuruluunu gerekletirilmitir. Haziran 2011 tarihinde kurulan kmenin 33
aktif yesi bulunmaktadr.
Anadolu niversitesinin z kaynaklaryla kurulacak

merkezde yer alacak test merkezi kendi alannda
Avrupann en nemli merkezi olacak ve il sanayimize
ve lkemiz rayl sistemler sanayine byk katklar
salayacaktr. Merkezde yaplmas hedeflenen faaliyetlerde ise Avrupada ilk defa 400 km/saat hzda
seyreden Yksek Hzl Trenlerin testlerinin yaplabilecei yaklak 50 kilometre uzunluunda bir test yolunun yapm planlanmaktadr.
Eskiehir sanayi asndan byk neme sahip olan

Rayl Sistemler sanayinde kme ihtiyalarnn tespit
amacyla Ekim 2011 tarihinde Rayl Sistemler Kmelenmesi altay gerekletirilmi, ardndan da Stratejik Eyleme Plan oluturulmutur. almalarn bir
devam olarak Rayl Sistemler Yan Sanayi iin Yetenek Matrisi Aratrmas BEBKA Projesi ile Austos
2011de 180 firma analiz edilmi, Ocak 2012de
yaklak 140 firma ile ilgili sektrel Yetenek matrisi
oluturulmutur.
Yine Anadolu niversitesi tarafndan havaclk sanayiine hizmet etmek zere Havaclk Mkemmeliyet
Merkezinin kurulmas konusundaki almalarda
srdrlmektedir. Bu merkezde mevcut havaclk
sanayimizin geliimine katk salayacak ok nemli
bir merkez olarak ne kmaktadr.
Yaplan bu almalarla rayl sistemler sanayiindeki

kapasite yaps ortaya kartlmtr. lk kmenin kuruluundan geen dnem iinde her kmemiz gerek
yurt ii gerekse yurt d ok sayda fuara katlarak
hem firmalarn retim yeteneklerini hem de ehrimizin
yatrm imkanlarn tantmlardr.
Her iki merkezin kuruluu tamamlandnda, bu

merkezlerin test imkan ve kapasiteleri, yetimi insan
40
4 bin 707 kilometre konvansiyonel yeni hat

ina etmek,
6 bin 792 kilometre yeni yksek hzl tren a
ina etmek,
Demiryolu Aratrma Enstits kurmak,
Yerli imalat olarak en az 2 tip uluslararas bilinirlii olan tek-ift motor pervaneli ve ift motorlu hafif jet ua retmek,
100 geni gvde, 450 dar gvde ve 200 blgesel uak olacak ekilde 750 uaklk bir yapya
ulamak,
gc potansiyeline olan katklar, kmelerin gerekletirdikleri almalarla birletiinde Havaclk ve

Rayl Sistemler sanayinde Eskiehirde ciddi bir
dnm meydana gelecektir.
6. TRKYENN 2023 YILI EKONOMK
HEDEFLER
Hkmet tarafndan koyulan hedefler dorultusunda
ekonomiyle ilgili birok kurumun bir araya gelerek
Trkiye hracatlar Meclisi (TM) tarafndan hazrlanan ve eitli sektrlerdeki hedefleri belirledii
alma kapsamnda Cumhuriyetimizin kuruluunun
100. Yl olan 2023 ylna ynelik hedefler belirlenerek sektrel yol haritalar aklanmtr.
Grld zere saylan bu hedeflerin ve yatrm

planlarnn byk bir ounluu, Eskiehir sanayinde
ne kan ve il sanayimizi 2023 hedefine tayacak
sektrlerle yakndan ilgilidir.
Belirlenen hedefler kapsamnda 2023 ylnda

Trkiyenin 500 milyar ABD Dolar ihracat yapmas
ngrlmektedir. Bu hedef dorultusunda dnya
ticaretinden 2013 ylnda %1, 2018 ylnda %1,25 ve
2023 ylnda %1,5 pay alnmas gerektirmektedir.
Bu hedef ise, bugne gre dnya ticaretindeki paymz iki katna kartmay gerektirmektedir.
Trkiyenin nne hedef olarak koyduu bu alanlarda

nmzdeki yllarda ciddi anlamda bir yatrm yaplacak olup, belirlenen hedeflere ulamak iin ciddi
oranda insan gc kayna yetitirilecek ve bu alanda
kamu ve zel sektr olarak ok sayda yeni yatrm
ortaya kacaktr.
Alt sektrler baznda Eskiehir sanayini ve havaclk
kmesini yakndan ilgilendiren 2023 Trkiyenin
havaclk sanayi hedeflerini ele aldmzda;
Bunun yannda belirlenen dier hedeflerden bazlar

unlardr;
Dnyann ilk 10 byk ekonomisi arasna girmek,
Yllk GSYHy 2 trilyon dolara karmak,
Kii bana den milli geliri 20 bin dolarn
zerine karmak,
hracatta ileri ve yksek teknolojili rnlerin
payn yzde 20lere karmak,
naat malzemeleri ihracatnda 100 milyar
dolarla dnyada ilk arasna girmek,
Orta ve yksek teknolojili rnlerde Avrasyann retim ss olmak,
60 milyon kapasiteli 1, 30 milyon kapasiteli 2,
15 milyon kapasiteli 3 havaliman yapmak,
Trkiyeyi havaclk ss yapmak,
Rayl sistemlerde yerli sanayiyi tevik etmek,
Savunma, havaclk ve gvenlik ihracatnda dnya

lkeleri arasnda ilk 6da yer almak vizyonu belirlenmitir.
2023 ylnda havaclk sektrndeki ana hedefler ise
Savunma Sanayi ihracat geliri 5 Milyar $
Sivil Havaclk sektr geliri 10 Milyar $
Gvenlik sektr ihracat geliri 5 Milyar $
Sivil havaclk alannda hizmet ve bakm geliri
ise 5 Milyar $ olmak zere toplam 25 milyar dolar
ihracat geliri hedefi belirlenmitir.
Yine sz konusu sektrde kritik teknolojileri bize ait,
41
ifade edilmitir.
zgn ve rekabeti sistem/platformlar retmek ve

uluslararas pazarlarda satmak, dnya savunma, havaclk ve gvenlik sanayisi iinde ilk 100 firma arasna
5 Trk firmasnn girmesi salamak ve en az 3 dnya
markas rn gelitirmek hedeflenmitir.
Grlecei zere 2023 yl ekonomik hedefleri ve

gerekletirilecek projeler Eskiehirin uzun vadeli
sanayi stratejisine ve sektrel geliim izgisine
paralellik tekil etmektedir.
Eskiehir sanayi asndan nem tayan Rayl

Sistemler sektrndeki 2023 yl hedeflerine baktmzda.
7. ESKEHRN 2023 YILI SANAY

VZYONU VE HEDEFLER
Rayl sistemler sanayinde 2023 ylna kadar 10 bin

kilometre yeni yksek hzl tren ann ina edilmesi,
2023 ylna kadar 5 bin kilometre konvansiyonel yeni
hat ina edilmesi, 2023-2035 arasnda 2960 kilometre
yksek hzl tren hatt, 956 kilometre konvansiyonel
hat yaplmas hedeflenmektedir.
Eskiehir sanayinin tarihsel geliim sreci, ardndan

ESOnn kurulmasndan sonra yaanan dengeli sektrel geliimin izgisinin bugn ulam olduu sonular
ve devletin 2023 yl iin belirlemi olduu ekonomik
ve sektrel hedefler, Eskiehir sanayinin de gelecek
vizyonunu ortaya karmaktadr.
Ayrca yine;
2023 ylna kadar ulatrma sektrne 14 ylda
yaplacak 350 milyar dolarlk yatrmn; 45
milyar dolarlk ksm demiryollarna tahsis
edilmesi,
Bunun yan sra Odamz tarafndan 2013 ylnn

Kasm aynda yaplan il sanayisinin geleceini tespite
ynelik iki gnlk almann ilk verilerini gz nne
aldmzda ve bu makalede sralanan argmanlar
nda Eskiehir sanayinin 2023 ylndaki hedefleri
Tablo 7de gsterildii ekilde belirlenmitir.
2023 ylna kadar 7.000 km hzl tren a ve

4.000 km konvansiyonel yeni hat ina edilmesi,
Tablo 7. ESO yelerinin 2023 Yl Hedefleri

Gsterge
ESO ye Says
hracat Firma Says
hracat (Milyar $)
Ciro (Milyar $)
alan Says (Kii)
Ankara-stanbul Yksek Hzl Tren Projesinin

2. Etab olan Eskiehir-stanbul ve Ankara-Sivas YHT hatlarnn inas devam etmesi
planlanmaktadr.
2023 ylna kadar dnyann en byk ilk 10 ekonomisi arasnda yerini alacak olan Trkiyenin, demiryolu sektrne ynelik yolcu tamacl iin hedef
yzde 10, yk tamacl iin ise yzde 15 belirlenmitir.
2023 Yl
1.000
200
5,0
25,0
85.000
Yaplan almalar sonucunda Eskiehir Sanayi Odasnn ye saysnn 2023 ylnda en az 1.000 firmaya
ulamas beklenmektedir. Bu firmalardan en az
200nn her yl dzenli ihracat yapmas hedeflenmekte olup, yllk ihracat hedefi ise bu tempoyla
devam ettii takdirde, 2023 ylnda 5 milyar ABD
Dolarna ulaaca hedeflenmitir.
Bu hedeflerin gerekletirilmesi iin ncelikle mevcut

demiryolu ann geniletilmesi ve hatlarn standardnn ykseltilmesi amalar arasnda yer alrken bu
dorultuda, yksek hzl demiryolu hatlar ve konvansiyonel demiryolu hatlarnn inasna hz verilecei
2023 ylnda ESO yesi firmalarn toplam cirosunun
42
Sanayimizin ihtiyalar iin OSBde kurulacak

Meslek Lisesinden 5 bin ve Meslek Yksekokulundan 2 bin mezun vererek sanayide
istihdam etmek,
25 Milyar ABD Dolarna ulamas beklenirken,

toplam alan saysnn ise 85 bin kiiye ulaaca
tahmin edilmektedir.
Ayn dnemde Eskiehir OSBnin dolu alannn 17
milyon m2 den yaplacak ilave geniletme almalaryla birlikte bugnk toplam bykln de aarak
35 milyon m2ye ulamas hedeflenmitir. 2023 ylnda Eskiehir OSBdeki toplam alan saysnn ise 60
bin kiiye ulamas hedeflenmektedir.
Eskiehir OSB elektrik tketiminin %20 sini

yenilenebilir enerji kaynaklarndan salamak,
OSBdeki demiryolu balantsyla sanayi
kurulularnn lojistik maliyetlerini minimize
etmek eklinde sralamak mmkndr.
Bu hedefe paralel olarak Eskiehir sanayindeki

toplam Ar-Ge Personelinin ise en az 1.500 kiiye
ulamas hedeflenmitir. Yine 2023 hedefleri dorultusunda Eskiehirdeki havaclk sanayi firmalarnn
yllk ihracatnn 1 milyar dolara, rayl sistemler
sanayi ihracatnn ilk etapta 100 milyon dolara ve
ilerleyen yllarda artan ihracat ve i hacmine bal
olarak yllk 500 milyon dolara ulamas beklenmektedir.
Eskiehir sanayi asndan nmzdeki 10 yllk

dnem bata havaclk ve rayl sistemler sanayi olmak
zere, rekabet gc yksek dier sektrlerimizde
nemli boyutta bir dnm ve deiimin yaanaca
dnem olacaktr.
Bu deiim dneminde sanayi kurulularnn bugnknden ok daha fazla inovasyon ve Ar-Ge almalarna arlk vermeleri gerekmektedir. Yine bu
dnemde sanayi kurulularnn yetimi insan gc
ihtiyacnn karlanmasyla birlikte, mevcut beyin
gcnn dier bykehirlere g etmesini engelleyecek cret dzeyi, sosyal haklar ve yaam dzeylerinin de alanlara salanmas gerekmektedir.
Eskiehir Sanayinin dier 2023 yl hedefleri ise

unlar olarak belirlenmitir.
2023 ylnda novasyona dayal, yksek katma
deerli bir il sanayi,
Bu deiimin destekleyici unsurlar hi kukusuz

mevcut niversitelerimizin yanna sadece teknik ve
mhendislik eitimi veren bir niversitenin kurulmas
olup, ayrca birok ehrimizin ve Trkiye ortalamasnn zerinde bulunan yetimi insan gc potansiyelimizin daha da gelitirilmesinin, kentin ekonomik
ynden olduu kadar sosyo-kltrel yaam dzeyi
bakmndan da gelitirilmesini gerekli klmaktadr.
Hzl Tren sistem ve setleri retebilen rayl

sistemler sektr,
Eskiehiri, Trkiyenin Savunma ve Havaclk Vadisinin Temel Oda haline getirmek,
Yksek teknoloji seramiklerinin Trkiye deki
en nemli retim merkezi olmasn salamak,
8. REFERANSLAR
Otomotiv sanayiinde yeni ana sanayi yatrmlarn kentimize kazandrmak,
[1] Eskiehir Sanayi Odas Eskiehir Sanayi

Stratejik Gelecek Tasarm almas Raporu,
Temmuz 2005
Beyaz Eya retiminde Avrupada lider

konuma gelmek,
43
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
Eskiehir Sanayi Odas Rehberi 2012

ESO Dergi Temmuz-Eyll 2013 Says
ESO Dergi Kasm-Aralk 2013, Ocak 2014 Says
ESO Bir Sanayileme Mucizesi, Kendini Var
Etmek Eskiehir 2012, Sf.336-337
Savunma ve Havaclk Sanayi hracatlar Birlii
Savunma sanayinde hracat Nereye Kouyor?
Nasl Komal ? Aram Konferans Raporu,
11-12 Aralk 2012, Sf.6
Trkiye hracatlar Meclisi Hedef 2023 500
Milyar Dolar Raporu, 2013
Ulatrma Bakanl Havaclk Sektr Projeler
Raporu...http://www.ubak.gov.tr/BLSM_WIYS/
UBAK/tr/dokuman_ust_menu/projeler_faaliyetl
er/20130319_101736_204_1_64.pdf
Ulatrma Bakanl Demiryolu Sektr Projeler
Raporu...http://www.ubak.gov.tr/BLSM_WIYS/
UBAK/tr/dokuman_ust_menu/projeler_faaliyetl
er/20130319_101534_204_1_64.pdf
9. ZGEM
1943 ylnda Eskiehirde dodu. 1962 ylnda Eskiehir Kolejini bitirdi. Lise renimi srasnda 1960-1961
yllarnda AFS deiim rencisi olarak ABDde
bulundu. Yksekrenimine Robert Koleji Yksekokulunda balad ve .T.. Elektrik Mhendislii
Fakltesini bitirdi. eitli sreler Ereli Demir elik,
Yarmca PETKM Aliaa Rafinerilerinin kurulu
antiyelerinde Mhendis ve Ba Mhendis olarak
alt. 1974 ylndan itibaren sanayicilie balayan
zaydemir halen arlkl olarak beyaz eya yan sanayii ve kiremit-tula retimi konusunda faaliyet gsteren 13 irketin Ynetim Kurulu Bakanl grevlerini
yrtmektedir.
Sava M. zaydemir, 1980 ylnda Eskiehir Sanayi
Odas Meclisine ye seildi. 1984 ylnda Eskiehir
Sanayi Odas Ynetim Kurulu yesi olarak grev ald.
1989 ylndan bu yana ise Oda Bakanlk grevini
srdrmektedir. Ayrca, Oda itiraki olan 5 irketinde
Ynetim Kurulu Bakandr.
44
Bunun yan sra zaydemir, TOBB Sanayi Konseyi

yelii, KOB A.. Ynetim Kurulu yelii, TTGV
Ynetim Kurulu yelii, Gbirlii Holding A.. ve
ESABGEM Ynetim Kurulu Bakanl grevlerini
yrtmektedir.
ESKEHR SANAYNN GRNM

Hakan NAL 1
1 TMMOB
Makina Mhendisleri Odas Eskiehir ube Ynetim Kurulu Bakan

Organize Sanayi Blgesi 2. Cad. No:1 Eskiehir-TRKYE
Tel: 222 2309360 E-posta: hakan@hakanunal.net
ZET
1. GR
Eskiehir Sanayinin bu gn ve yarn lke sanayinden bamsz olarak deerlendirilemez. lke sanayi ve
iktisadi yaps ise lkedeki siyasi st yapnn tercihleri
ve uluslararas sermaye birikiminin kresel apta
oluan blgesel tercihleri ile ekillenmektedir. Dnyamzdaki iktisadi paradigma sregelen hakim anlay
olan neoliberal politikalarla, blgesel savalarla ve
serbest piyasa trendleri ile ekillenmektedir.
Eskiehir Sanayi son iki ylda yaynlanan, ekonomi

ve sanayi istihdam politikalarn belirleyen yeni
belgeler dorultusunda tarihsel olarak yeni misyonlar stlenme gayreti iine girmitir. 2013- 2017
dnemi iin sanayi dahil 19 farkl alan ve sektr
kapsayan strateji ve eylem plan, yllk orta vadeli
programlar, yllk programlar, 2014-2018e dair 10.
kalknma plan yaynland.
Eskiehir Sanayi bu byk kresel paradigma iinde

kendisine belirledii, zellikle 1980lerin bandan bu
yana tutarl ancak belirli ve kstl alanlarda kalarak
bymeye devam etmektedir.
Bata Eskiehir Sanayi Odas olmak zere kentteki

birok kurum kurulu ve zellikle birlikte retme
srecine adm attklar Rayl Ulam ve Havaclk
kmelenmeleri, tm bu strateji belge ve planlarn
uygulaycs olma, kent sanayine yeni ynelimler ve
gerek byme alanlarnn belirleyicisi olma misyonunu stlendiler.
Bu bymenin niceliksel ve niteliksel olarak bykl, kent sanayicisi ve alanlarna, mesleimize ve

meslektalarmza olumlu ve olumsuz bir ok etkisi
olmutur.
Sadece kent insanmz iin deil, ayn zamanda mesleimiz ve meslektalarmz asndan da ok byk
nem verdiimiz bu giriimler ayn zamanda kentin
demografik yapsna, gelir seviyesine, toplumsal ve
kltrel hayatna ok byk etki edecei tartma
gtrmez.
Bir btn olarak bakldnda bugn Eskiehir Sanayi

zellikle Trkiye Sanayinin kalelerinden biri olarak
lkemizin gelecei asndan stratejik nemini glendirmeye devam etmektedir. Biz mhendisler asndan
mesleimizi icra etmemize ve gelitirmemize nemli
frsatlar sunmaktadr.
Ancak gz nnde bulundurulmas gereken ok

nemli baz konular da hesaba katmak gerekir.
Kentlemeye yapaca etki, lke apnda blgesel
eitsizliklere etkisi ve gelir dalmna etkileri. Son
olarak ve belki de en nemlisi evre, tarm ve doaya
etkileri.
Anahtar Szckler: Mhendislik, Makina malat,

sanayi, Ar-Ge, novasyon, Endstriyel Demokrasi,
ileri teknoloji, havaclk sanayi, rayl sistemler sanayi,
gerek byme, kmelenme.
45
ihracatnn toplam ciroya oran %20 gibi dk bir

oranda kalmaktadr.
nk zellikle iki kmelenmenin de belirledii

hedeflere tam anlamyla ulamak mmkn olabilirse
Eskiehiri bambaka bir gelecek beklemektedir.
Bu sebepten dolay zellikle kentimizdeki tm sanayi

dallarnda yksek katma deerli, teknoloji yatrmlarna ynelmesi gereklilii kanlmaz bir noktaya
gelmitir.
2. ESKEHR SANAYNN BUGN

Eskiehir Sanayi Genel olarak Rayl Ulam ve Havaclk, Makina malat Sanayi, Kimya ve Plastik rnler
Sanayi, Gda Sanayii, Metal Eya Sanayi, Orman
rnleri, Maden, Ta ve Topraa dayal imalat sanayi
ile Tekstil ve Deri Sanayi alanlarnda faaliyet gsteren
firmalardan olumaktadr. Bu ana sanayi dallarnn
ekonomik gstergeleri ve endstriyel dalmn gsteren veriler Sn. Sava zaydemirlinin bildirisinde tm
detaylar ile sunulduu iin bildirimizde yer almayacaktr. Ancak ilave bir ka saptama yapmak da doru
olacaktr.
Kentimizde bu amaca ynelik bata ESO olmak zere

niversitelerimiz ve sektrn nemli temsilcilerinin
oluturduu kmelenmeler, ABGEM ve tekno
merkezler gibi daha pek ok faaliyet hakknda gerekli
bilgiyi yine ESO nun bildirisinde bulabiliyoruz.
Bunlar gerekten de kentimiz iin ok nemli admlardr ve belli bir sinerji oluturmulardr. Biz de
Makina Mhendisleri Odas olarak Eskiehir Sanayi
Odasyla yaptmz ibirlii sayesinde bu alana
somut bir katk yaptk. 2012 ylnda Eskiehir Organize Sanayi Blgesinde kurmu olduumuz Bilgisayar Destekli Tasarm merkezi ve Prototip Atlyesinde Ar-Ge, rn Gelitirme ve novasyon yapmak
isteyen yelerimize, sanayi kurulularna hzl prototip cihazmz ve 3 Boyutlu taraycmz ile hizmet
vermekteyiz.
alan saysnn 55 bini am olduunu ngrdmz Eskiehir Sanayinin, niversiteleri ile birlikte
Eskiehirin en nemli sosyo ekonomik evresini
oluturduu sylenebilir.
55 bin alann ailelerini ve dolayl olarak hizmet
ald dier ticari iletmeleri de iin iine kattmzda
Eskiehir nfusunun yars Eskiehir Sanayisi sayesinde hayatn idame etmektedir diyebiliriz. Kentin uzun
yllardr en nemli dinamizmini oluturmutur. Yz
yl aan bir sredir Kentte gelien eitim, kltr,
salk, konut ve hizmet sektrlerine kapy aralayan
sektr Sanayi olmutur denebilir.
Bu merkezi kurmadaki temel dncemiz uydu:

Aratrma Gelitirme, rn Gelitirme ve novasyon
yapmak iin belli bir programnz, belli bir dnce
tarznz olmak zorundadr. ncelikle farkl ve zgn
bir rn fikri gelitirmeniz gerekir. Bir ok zgn
fikir somutlatrma yolunda daha ilk admlarn
atmaya balamadan lp gider. Sonrasnda pazarlamadan, satn almaya kadar bir ok aamay baarl
bir ekilde srdrebilmek gerekir ancak, biz bir
fikrin geree dnmesindeki en nemli adm olan
prototipleme aamasnn sektrn oyuncular tarafndan daha salkl ve bilimsel bir yntemle deerlendirilmesine katk sunmak istedik. Kent sanayinde
zellikle kk ve orta lekli kurulular iinde bir
Ar-Ge kltr oluturmada katkmz olsun istedik.
u ana kadar 100 n zerinde prototip yaparak bu
Bildiiniz gibi bir lkenin ekonomisini ayakta tutan,

istikrarl ve gerek bymenin en nemli dinamiklerinden biri Sanayi retimidir.
Bu dinamikler lkenin bamszl ve ekonomik
istikrarn salanmasnda dorudan ilikilidir.
zellikle Makina malat Sanayinin enerji, hammadde ve yksek teknolojili makina alt yaps olmak
zere ithal girdileri ok fazladr. Buna karlk rn
46
ite doru bir adm atm olduumuzu grdk.
neri duyabilmi deiliz.
Btn bu nemli admlarn, abalarn gerek sonular kentimizdeki refah dzeyinin artmasyla
ortaya kacaktr.
Bu adaylarn bir zm nerisi olmad anlamn

tamyor. Hatta gemite zm iin admlar atld
da herkes tarafndan biliniyor. Ancak bugn yerel
ynetimler az nce belirttiimiz gibi, gerektii kadar
yetki sahibi deiller. Bu i tamamen siyasi bir rant
meselesi haline gelmitir. Artk ehirlerimizde nereye
ne yaplacana karar vermek de aday belirlemek de
tamamen kar evrelerinin temaylleri ile belirlenmektedir. Trkiyede artk hi bir parti adayn n
seimle belirlememektedir. Demokrasinin geriledii
bir dnemde bu tr byk ilerin planlamas byk
riskler tamaktadr.
Ancak tm abalarn yatrma ve geree dnt

bir gelecekte, Kentimizin daha modern bir ehir
grnm kazanm olmasn, yollarnn her yerde
ayn yksek standartlarda ve yeterli dzeyde olmasn, tarm arazilerinin yok olmamasn, doal yaamn korunmu ve hatta gelitirilmi olmasn, itfaiye
tekilatnn yeterli bykle ve modernizasyona
sahip olmasn, ehir iinde sanayi blgelerin kalmam olmasn, salk hizmetlerinin herkes tarafndan
kolayca ve cretsiz olarak alnabilmesini, cretlerin
alk snrnn ok ok zerinde konumlanmasn da
planlamak gerekiyor. Bu i biraz civilisation oyunu
oynamaya benziyor. Ancak bilgisayar karsnda
oynamak kadar kolay deil.
3. ESKEHR SANAYNDE YABANCI

SERMAYENN ROL
Sanayi retiminin iinde yksek teknolojiye dayal
yatrmlarn artmas lke ekonomisinin gelecei
asndan en hayati konulardan bir tanesidir. Son on
ylda yabanc sermayenin lkeye giriiyle oluan
sanayi yatrmlarnn Kentimizde de belli bir bykle ulatn, ancak bu yatrmlarn yksek teknoloji
yatrmlarndan ok uzak, imalat sanayine ynelik
olduunu gryoruz.
Bu noktada biz byk bir eksii burada tespit etmek

zorundayz.
Kentimizin zellikle uzun dnemli Sanayi Yatrmlarnn planlamas Kentin ehir Plann yapan bata
evre ve ehircilik Bakanl olmak zere, Yerel
Ynetimlerle birlikte yaplmas zorunludur. Yerel
Ynetimler ise bugn zerk deildir. Bildiiniz gibi
evre ve ehircilik Bakanl kentlerimizin ehir
planlarn dorudan merkezi siyasi otoritenin kararlar
dorultusunda deitirebilmektedir. Sizin burada
kentin asl bileenleri olarak sz hakknz, kentin
gelecei hakknda karar vermedeki iradeniz zayflamtr.
Kreselleme ile birlikte sermayenin akkanl ok

byk bir hz kazanmtr, kentimize gelen yabanc
yatrmlar belli bir istihdam artna, hizmet ve ara mal
almlar yoluyla da sanayi retimine olumlu katklar
olmutur. Buna moda tabiri ile KAZAN-KAZAN
anlay denilmektedir.
Ancak yabanc yatrmlar genelde belli bir projeksiyona gre yaplr ve bir mr biilir. Nihayetinde bugn
dk cret, vergi avantajlar, ucuz arsa gibi gerekelerle lkemize yatrm yapan yabanc sermayenin bir
gn daha iyi olanaklar sunan bir baka lkeye gitmelerini beklemek gerekir. Bu yzden esas olan yerli
sermaye ile yaplan yatrmlardr. Peki artk neden
lkemizde bir trl byk sanayi yatrm yerli serma-
ounlukla modern bir kent grnts veren kentimizdeki kk oto sanayi sitesi ve Baksan sanayi
sitesi, bir byk kentleme sorunu olarak orada
sessizce durmaktadr. Mart 2014 yerel seimlerine
yaklatmz bu gnlerde bu iki byk soruna zm
retme konusunda henz adaylardan kayda deer bir
47
mez, her ke banda bir p yn grrsnz,

snmak iin kmr ve elektrik kullanlr. Evsel atklarla sanayi atklar karmtr. Ruhsatsz patlayc imalat yaplr. Ruhsat almam olmasna ramen suyu,
elektrii vardr. Geni yollar bir sre sonra retim
tesisine dnr, kompresrler, tanklar i makinalar
grrsnz.
ye tarafndan yaplmamaktadr? Bu ayr bir tartma

konusudur. Ancak u konu bizce en nemli sebeplerinden bir tanesidir.
Neoliberal politikalarn dayatt zelletirme ve
serbestletirme hamleleri devletin bu tr nemli sanayi
kurulular ve yatrmlarnn zerindeki korumacl
ortadan kaldrmtr.
Kooperatifler daha ok bir yap kooperatifi olarak i

grrler. Bahsettiimiz sorunlar ise Organize Sanayi
Blgesi gibi modern bir organizasyon yetenei ile
ancak zme kavuturulabilir.
Halbuki Gelimi lkelerde Liberalizmin, Kapitalizmin kalesi olarak grnen Almanya, Fransa ve Amerika da lke sanayinin dolaysyla ekonomisinin can
damarn oluturan teknoloji irketleri devlet tarafndan korunmaktadr. Bu firmalarn batmasna izin verilmez. Gerektiinde ynetimine el koyabilir, finansal
destekler verilir. Ama o irketlerin batmasna izin
verilmez. imdi bu lkelerin sanayi kurulularnn
kentimizde yatrm yapmalarnn sebepleri olarak ucuz
iilik, vergi ve arsa tevikleri, nakliye avantajlarn
sayabiliriz. Ancak bunlarn iinde yksek teknoloji
yatrmlarn gremiyoruz.
Sizlere bu kk sanayi sitelerinin istihdam, ciro,

endstriyel dalm gibi verilerini sunamyoruz nk
bir kayd oluturulmamtr. Somut olarak Eskiehir
Sanayisine ne byklkte bir katk ve hizmet sunduunu veremiyoruz.
Getiimiz yl bir patlama olmutu hatrlarsnz, 4 ii
hayatn kaybetti. Hemen ardndan bir denetim dalgas
vurdu bu sanayi sitelerini. Mfettileri, zabta, polis
denetleme yapt. Yap Ruhsat alamam kooperatif
yerlekelerinde ruhsatsz faaliyet yrten iletmelere
ceza yad. Bu srete 100den fazla iyeri bir ay
iinde kapanmtr. Patlamadan bir ay sonra ana
caddeye, kooperatif yerlekelerinin kapsna kadar
asfalt almas yapld.
4. ESKEHR SANAYNDE KK
LETMELERN DURUMU
Kentimizdeki Byk ve Orta lekli Kurulular Eskiehir Organize Sanayi Blgesinde ve KOB Sanayi
Blgesinde, ESO ve Eskiehir Organize Sanayi Blgesi Mdrl tarafndan desteklenen alt yap gereksinimlerini ve hizmetleri alabilmektedir. Ancak zellikle az nce belirttiimiz Kk Oto Sanayi ve Baksan
gibi, Teksan, EMKO, Tornaclar Sanayi Siteleri ve
daha pek ounun bugnk durumu geliigzel ve
plansz bymesi sadece sanayi sektrnn sorunu
deil ayn zamanda bir kentleme sorunu olarak grlmelidir.
Kk Oto Sanayi kent merkezinde, konutlarn dibinde faaliyet gstermeye devam ediyorlar. Kendine zg
trafiinin kendine has bir matematii var ve herkes
uyum salam durumda. Belediyenin kent merkezindeki bu sanayi sitelerini kaldrmaya gc yetmiyor. Bu
noktada kk birer ticarethane olarak faaliyet gsteren bu iletmelerin kentleme sorununun kendilerini
etkileyen bu byk parasn yine kendi kooperatifleri
araclyla zmesi bekleniyor.
Bu kk sanayi sitelerinde enerji alt yaps plansz bir

ekilde oluturulmutur. Her gn bir kesinti yaarsnz,
makinalarnz durur, arzalanr. Her biri bir yap
kooperatifi mant ile kurulmutur ve problemlerine
bu erevede zm aranr. rnein atklarn ynete-
Bu tablo Eskiehir Sanayinin geleceini az nce sraladmz kriterlere uygun olarak yeniden r- gtlenmesi
konusunda umutlarmz kryor.
48
5. ESKEHR SANAYNDE STHDAM

SORUNU
Dk cret sorununa bakarken bir baka resmi daha

grmek gerekir. Kentimize zg bir baka SosyoKltrel gerek Eskiehirdeki istihdam sorunu
asndan Trkiye genelinden ayrld noktadr. Artk
Eskiehir byk oranda modern grnmyle, kltr
turizminin, elence ve hizmet sektrnn gelitii bir
ildir. sizlik oran %8,4 dr. Bu Trkiye ortalamasdr. Kentimizdeki alanlarn eitim dzeyi Trkiye
ortalamasnn zerindedir. Sanayi retiminde alanlarn eitim dzeyi asndan Bursa, Bilecik ve Eskiehir olarak snflandrlan sanayi blgesi, Marmara
blgesinden sonra gelmektedir.
Eskiehir Sanayicisinin son yllarda bir ikayeti

vardr. Kentte ve lkede isizlik var deniyor ancak biz
nitelikli veya niteliksiz eleman aradmzda her naslsa bir trl bulamyoruz. Bu gerek bir sorundur ve
sadece Eskiehir blgesini deil Bozyk ve nn
lelerini de ayn ekilde ilgilendirmektedir.
lkemizdeki makina imalat sanayindeki bymenin
getiimiz yl % 4 dolaylarnda kald tahmin
edilmektedir.
Asgari cret bugn 30 yl ncesine kyasla alk

snrnn ok daha altndadr. Eskiehir sanayinde 10
yl akn sreyle asgari cretle alan iilerin says
azmsanamaz. Ancak ar i olarak nitelenen sanayi
sektrnde asgari cretle almaktansa, kent hayatnn renkli sosyokltrel yaamnn sunduu i imkanlar tercih nedeni olmaktadr. Hele ki 2 veya 3 vardiya
dzeninde bu ar ilerde asgari cretle almak
farkl sektrlere ynelmeyi beraberinde getirmitir.
Bununla birlikte asgari cretin de altnda almak,
fazla mesai cretlerinin alnmamas da Eskiehir
sanayinin bir gereidir.
Makina malat Sanayi Eskiehir Sanayinin ciro olarak

yaklak %50sini oluturmaktadr. hracat olarak ise
%60 oluturur. Eskiehirdeki sanayi retimi dk
katma deerli rnlerle ayakta kalmaktadr. Henz
teknoloji yatrmlar, az nce saydmz giriimler
olmasna ramen istenen dzeye ulamamtr. Dolaysyla uluslararas rekabette sanayi kurulularnn
temel dayana maliyetleri drmektir. Bu kanlmaz bir sonutur. 1980lerde balayan neoliberal
dnemde, yani son 30 ylda, seri retimle oluan art
deerin KARa dntrlmesi eilimi zellikle
lkemizde arlk kazanmtr. Bu beraberinde dolayl
olarak u sonucu dourmutur; cretlerin ciroya
oranla dmesi. Bu Eskiehirin bir gerei deil,
Tm dnyadaki liberal kapitalist ekonominin bugn
kar karya bulunduu temel sorunlardan biridir.
zgemi havuzunuza baktnzda nitelikle eleman

aryorsanz bir gerekle karlarsnz. 4 yllk bir
niversite mezunu, ktisadi dari bilimleri veya bir
mhendislik blmn bitirmitir. n muhasebe
eleman olarak 1 yldan az almtr, tezgahtarlk
yapmtr, uzun sre isiz kalmtr, alyor olsa da
olmasa da srekli olarak yeni ve daha iyi bir i aryor
durumdadr. Her 10 zgemiin 8 tanesinin benzer bir
hikayesi vardr.
Buradaki iktisatlar tarafndan tespit edilmi temel

eliki, dk cret beraberinde tketimin de azalmasna ve bymenin frenlenmesine yol amaktadr.
Trkiye ve Eskiehir asndan az nce verdiimiz
bymenin gerek byme olduuna dair bir byk
tartma yrmektedir. nk burada kayt d
olduu iin bir trl hesaba katlamayan para giriinden sz edilmektedir. Kentimizde de gerek bymeden bahsedebilmemiz iin yksek katma deerli
teknoloji yatrmlarn, makina imalat sektrndeki
bymeyi grebilmemiz gerekir.
Sanayi kurulularna yetimi eleman bulmak zordur.

Nitelikli teknik eleman ve ara elaman eitiminin
sorunlar yine bir baka panelin konusudur. Biz de bu
konuda yaptmz Mhendislik eitimi panelinde
sorunlar ortaya koymutuk. Ancak bunun tesinde
bir baka gerek unutulmamaldr. Sanayi kurulular-
49
yararlanamaz hale geldi.
nn kendine zg olan retim sistemi iinde kendi

elemann yetitirmek zorunluluu da vardr. rnein
bir mhendis diplomas kiiye mhendislik formasyonu kazandrmaz. yi bir AR-GE veya rn Gelitirme
mhendisi yetitirmek iin ortalama sre, diploma
sonras 5 yldr. Ancak firmalarda ortalama alma
sreleri artk ok dmtr. Eskiehir Sanayinde ok
yksek bir sirklasyon vardr.
6. SONU
Kentimizin ve lkemizin ekonomik geliimi Milli
Sanayi Yatrmlarnn artmas ile mmkndr. Refah
dzeyinin artmas ve gerek byme iin yksek
katma deerli teknoloji yatrmlarnn devlet tarafndan korunmas, desteklenmesi ve tevik edilmesi
gerekmektedir.
Nitelikli ve yetimi mhendis istihdam, sanayi

kurulularna sunduu katma deer ile uluslar aras
rekabette nemli frsatlar, avantajlar sunmaktadr. yi
mhendisler yetitiremezsek firmalarmz rekabet
ans bulamayacaklardr.
Blgesel ve Ulusal Sanayi Planlar, blgesel eitsizlii ortadan kaldracak ekilde yaplmaldr. Kentlerimizin ehir planlar uzun vadeli sanayi yatrmlar
hesaba katlarak yaplmaldr.
Ksaca sylemek gerekirse rekabet iin dk cret

uygulamas Eskiehir Sanayini deil ayn zamanda
lke ekonomisindeki bymeyi de olumsuz etkilemektedir.
Nitelikli eleman istihdam ve gelir dalmndaki

dengesizlii ortadan kaldrmak iin Dk cret sorunu
ortadan kaldrlmaldr. Asgari cret yeniden, insanca
ve modern hayatn gereklerine uygun olarak tespit
edilmeli, Esnek ve gvencesiz alma koullar ortadan
kaldrlmaldr. Taeronlamaya son verilmelidir.
Bir byk sanayi kuruluuna giri seviyesindeki

mhendis creti 1995 ylnda 2000 dolar iken 2012
ylnda 2000 TL nin altna gerilemiti. Ancak bildiiniz gibi 2008 ylnda 5746 sayl AR- GE Faliyetlerini
Desteklenmesi Hakknda Kanun yaynland. Burada
eitli vergi avantajlarnn yansra en byk tevik
nitelikle eleman istihdamna ynelikti. Lisans Seviyesinde diplomal alanlarn brt maalarnn %80i
desteklenmeye balad. 2013 ylnda bu destekten
faydalanmayan byk iletme kalmad. Ancak bu
durum ncelikle Kk ve Orta lekli iletmeleri
vurdu. nk artk byk iletmelerin balang
seviyesi mhendis maa TMMOB tarafndan belirlenen Mhendisler iin asgari cretin zerine kt.
Kk ve Orta lekli iletmelerdeki yetimi elemanlar byk iletmelere kaymaya balad. Yasayla getirilen en az 50 AR-GE personeli art ile byk firmalarn Ar-Ge departmanlar byd ve dedikleri cretler
artt. Kk ve Orta lekli sanayi kurulularnn
sirklasyonu artt. Zaten Ar-Ge ve rn Gelitirme
yetenekleri kstl olan bu iletmeler, teknoloji yatrm
ve inovasyon iin ilk gerek art olan beyin gcnden
niversite Sanayi ibirlii glendirilmeli, kurumsal

ve tzel bir at altnda rgtlenmelidir.
Kk Sanayi Siteleri Kk Organize Sanayi Blgelerine dnmelidir.
Endstriyel demokrasi batda Sanayi Devrimi ile
ortaya kan ve Demokratik bir lke olabilmenin
artlarndan bir tanesi olmutur. Ksaca alanlarn
ynetime katlmas olarak tanmlayabileceimiz bu
anlay kentlerimizin planlanmasnda ve doal
kaynaklarn ynetiminde de karln bulmaldr.
Bylece Sanayinin Geliimi srasnda kentin tarm
arazilerinin, doal kaynaklarnn, evresel ve kltrel
varlklarnn korunmas, gelitirilmesi garanti altna
alnmaldr.
Sanayi Blgelerinin, niversitelerin ve Kentlerin
Ynetimi birbirinden ayrlamaz bir btnn par-
50
Evli ve iki ocuk babas olan Hakan nal ngilizce

bilmektedir.
alardr. Egdm olmal ve ortak hedefler belirlenmelidir.

Mhendislerin mesleki becerilerinin arttrlarak,
sanayi faaliyetlerine katlmas ile evreye duyarl,
kresel rekabet gc olan srdrlebilir bir sanayi
geliimi elde edilebilir.
8. REFERANSLAR
1) TMMOB Sanayi Kongresi 2013 Bildiriler Kitab
2) TK
3) Eskiehir Sanayi Odas Rehberi 2012
4) TC Merkez Bankas
5) ESO Dergi Kasm-Aralk 2013
6) ktisat Dergisi 37. ktisatlar haftas zel says 2013
7) Endstriyel Demokrasi - lker Belek
9. ZGEM
1971 ylnda Eskiehirde dodu. lk orta ve Lise
eitimini Eskiehirde tamamlad. 1993 ylnda .T.
Makina Fakltesi Makina Mhendislii Blmn
bitirdi. rencilik yllarndan itibaren Makina
Mhendisleri Odasnn deiik kademelerinde grevler stlendi. 1995 ylnda Arelik A.. Buzdolab
letmesinde rn Gelitirme Mhendisi olarak
greve balad. 2007 ylna kadar Proje Liderlii ve
uzman rn gelitirme mhendislii grevini srdrd. 2007 ylnda Candy Hoover Grubun Eskiehirde
kurduu piirici cihazlar fabrikasnn Ar-Ge departmann kurdu ve yneticiliini yapt. 2012 ylna
kadar srdrd bu grevi kendi z sermayesiyle
kurduu iletmesini ynetmek zere brakt. Plastik
Enjeksiyon teknii ile retimini yapt ara mallarn
ve rnlerin tasarm ve imalat zerine yapt almalar halen srdrmektedir. Giriimci olarak sanayiye atld srete ayn zamanda, 2012 ylnda Makina
Mhendislii Odas Eskiehir ube Ynetim Kurulu
Bakanlna seildi. Halen ayn grevi srdrmektedir.
51
52
HAVACILIK SANAYNN GELECE VE

ESKEHR BEKLEYEN FIRSATLAR
smail SAKESEN
Uak Yksek Mhendisi
1. HAVACILIK SANAYNN GELECE
lkemiz, savunma ve havaclk sanayindeki bu

geliimini nasl salad? Yakn tarihten baz kesitler
sunmaya alacam.
Dnyadaki ekonomik gelimeler paralelinde

lkemiz savunma ve havaclk sanayinde de nemli
gelimeler yaanyor. Havayolu firmalarnn tad
yolcu says artyor, paralel olarak yeni almlar ile
uak filo mevcutlarnn giderek artt grlyor.
Sivil havaclk sektrnn yan sra, askeri alandaki
yeni projeler lkemiz havaclk sektrnn geliimine katkda bulunuyor.
lkemizde uzun yllar kamu eliyle yrtlen havaclk sanayii ve uak paralar imalat, 1980'den sonra
yabanc yatrmclarn ve lkemiz zel sektr yatrmlarnn da devreye girmesiyle birlikte hzla gelimeye
balamtr. Trk Hava Kuvvetleri'nin sava ua
ihtiyacnn karlanmasna ynelik olarak F-16 uaklarnn kullanlmas karar ile birlikte; F-16 uann
retimi, uak zerindeki sistemlerin entegrasyonu ve
uu testlerini yaparak teslim etmek zere 1984 ylnda imdiki adyla TUSA Trk Havaclk ve Uzay
Sanayii A.. (TAI), Trk-ABD ortak yatrm irketi
olarak kurulmutur.
Dolaysyla, dnya havaclk sektrnde nmzdeki dnemde nemli bir pazar mevcuttur. Bu pazardan lkemizin alaca pay ise; alt yapmzn ne kadar
hazr olduuna, sanayi-niversite-bilim kurulular
otoritenin ne kadar egdm iinde altna bal
olarak ekillenecektir. Konu; pazardan pay almann
tesinde, lkemizin geliimi asndan son derece
stratejik neme sahiptir.
Dnya havaclk sektrnn yaklak 300 milyar '
luk bir sektr ve bunun %35'inin Avrupa pazarna ait
olduu dnldnde, lkemizin ve Eskiehirin
sz konusu bu pastadan mutlaka pay almas gerektiini dnmek kanlmazdr.
Sonrasnda askeri ve sivil havaclk sektrnde;

Ar-Ge, tasarm, imalat ve bakm alanlarnda birok
firma teekkl olmutur. Bu firmalar offset uygulamalar ile teknolojik yatrm transferleri gerekletirmi ve
dnya apnda Lockheed Martin, Northrop Grumman,
GE, Skorsky, Eurocopter, CASA, Airbus, Boeing, Pratt
& Whitney gibi reticilerle i ortaklklar ve konsorsiyum oluumlar gerekletirmilerdir.
Oxford Economicsin Nisan 2013te hazrlad

rapora gre, havaclk sektrnn Trkiyenin
GSMHsna katks 10,4 milyar TLyi buluyor. Bu
da toplam haslatn yzde 1,1ine tekabl ediyor.
Ayrca havaclk sektr Trkiyede 204 bin kiilik
istihdam salyor.
Savunma ve havaclk sanayinde admlar atabilmek, ilerlemek ve dnyadaki rekabet ierisinde yer
alabilmek iin mutlaka devlet politikalarnn sizi
destekliyor ve size yol gsterip nnz aabiliyor
olmas gerekmektedir. Savunma ve havaclk sanayii
pek ok alan iine almaktadr. Bunlar hava, deniz,
53
se dnyadaki gelimeler bu sektr destekler nitelikte

bulunmaktadr.
kara ve uzayla ilgili olabilir. Ama hepsinin birletii

bir nokta vardr ki bu ileri teknoloji, yksek kalite
standartlar ve uzun yllara bal deneyim ve bilgi
ihtiyacdr. Bu yzden de niversitelerin, sektrn,
devletin bu konudaki yetkili organlarnn ve danman
kurulularn srekli temas ve ibirlii halinde olmas
nem tamaktadr.
2. ESKEHR BEKLEYEN FIRSATLAR

Buradan Eskiehir zeline geersek; Eskiehir
doal bir havaclk ehridir. Cumhuriyetimizin ilannn
hemen ardndan 1926 ylnda Tayyare Fabrikas,
bugnk adyla Hava kmal Bakm Merkezinin
kurulmas Eskiehir ve Trkiye iin bir dnm noktas
niteliindedir. Ardndan 1936 ylnda kurulan Trk
Hava Kurumunun nn deki merkezi, Eskiehirde
havaclk altyapsnn oluumunda nemli roller oynamtr. Daha sonraki dnemde savunma ve havaclk
alannda faaliyete geen pek ok irket ve oluturulan
yan sanayi ayla Eskiehirin havaclk alannda
kkl bir yapya kavumas salanmtr.
Havaclk sanayi, yksek ve ileri teknolojilere ve

Ar-Ge almalarna dayanmaktadr. Pek ok mhendislik alann birletiren, ok disiplinli bir teknoloji
gerektiren havaclk sanayi iin Ar-Ge zorunludur. Bu
alanda yrtlen almalar ayrca birok sanayi
dalna veri tekil etmekte ve o dallarda itici g yaratmaktadr. Ksaca, sektrn gelimesi Ar-Ge almalarna verilen nemle birebir balantldr. Bu nedenle
gelimi lkelerin ulusal bilim, teknoloji ve sanayileme politikalarnda havaclk sektrne zel bir nem
verilir. Bu alandaki eitim ve Ar-Ge almalarna
dorudan devlet eliyle nemli miktarlarda kaynak ayrlr. Tm faaliyet bir devlet politikas olarak planlanr
ve uygulanr.
Trkiye'nin en nemli sanayi merkezlerinden biri

olan Eskiehir'in sanayileme tarihi iinde havaclk
sanayinin ayr bir yeri ve nemi bulunmaktadr.
Kronolojik olarak;
1926 ylnda, Eskiehir ve Trkiye iin bir dnm
noktas olan bugnk adyla 1inci Hava kmal
Bakm Merkezi kurulmutur.
1985 ylnda, bata F-16 sava uaklar olmak
zere zellikle jet motorlarna ynelik retim
amacyla TEI Tusa Motor Sanayii A..
faaliyetlerine balamtr.
1986 ylnda, bata uak at kontrol sistemleri
olmak zere birok askeri elektronik malzemeyi
kendi zgn tasarmyla gelitirmek amacyla
Savronik Elektronik kurulmutur.
1998 ylnda, Alp Havaclk Sikorsky irketi ile
ortaklaa kurularak, lkemizde ilk kez helikopter paralar retimine balamtr.
1999 ylnda, Turbomak Havaclk San. ve Tic.
Ltd. ti. yan sanayi olarak retime balamtr.
2006 ylnda, Cokunz Savunma ve Havaclk
A. havaclk ve savunma sanayii konusunda
nemli yapsal paralarn retimini gerekletir-
Askeri alana baktmzda, hlihazrda Trkiye

ok nemli projeler iindedir. rnein mterek
taarruz ua JSF (Joint Strike Fighter)ten Trkiye
100'n zerinde alacaktr ve burada da sanayiden
nemli miktarda katlm beklenmektedir. Yaklak 11
milyar dolarlk i hacmi olacak projenin en azndan 5.5
milyar dolarlk ksmnn Trkiye'de kalmas beklenmektedir.
Yine Trkiye F-16 programndaki hem uak gvde
hem de motor anlamnda yeniletirme faaliyetleri,
gelecein byk nakliye ua A400M ve motoru
projesi, ayrca ATAK helikopter projesi, genel maksat
helikopteri projesi, eitim ua projesi, milli muharip
uak projesi gibi pek ok askeri projenin ierisindedir.
Bir tarafta bu gelimeler yaanrken, bir taraftan da
jeopolitik konumumuz da nemlidir. Savunmaya ayracamz payn bundan sonra da azalmadan ayn oranlarda olaca ngrlmektedir. Ksaca zetlemek gerekir-
54
Ancak havaclk sektrnde dnya genelinde

yaanan gelimeler paralelinde lkemizde de olumlu
gelimeler yaanmaktadr. Eskiehir'de ortaya kan
bu havaclk potansiyeli ve firma kmelenmesi doal
olarak hem yurt iinden hem de yurt dndan yeni
yatrmlar asndan Eskiehir'i cazip bir merkez
haline getirmitir. Havaclk sanayiinde faaliyet gsteren byk apl tesisler ve firmalar, yetimi kalifiye
insan gc, niversitelerimizde ve meslek okullarnda
havaclk sektrne ynelik ders programlar ve
blmler ile birlikte, halkmzn hi kukusuz yllarn
havaclk sevgisi, kltr ve birikimi Eskiehir'i bu
zel konuma tayan en nemli etmenler olmutur.
Gelecekte de Eskiehirin; Airbus kenti Toulouse ve
Boeing kenti Seattle gibi dnyann en nemli havaclk merkezlerinden biri haline gelmesi hedef olarak
koyulmal ve gdlmelidir.
mek iin kurulmutur.

2011 yl verilerine gre Eskiehirde, sektrde
50nin zerinde firma ve 4.000den fazla alan bulunmaktadr.
Ekonomik gelimenin temelinde birbiri ile ilikili
sektrlerin mekansal btnl yatar. Ayn corafyada ayn mekansal btnl paylaan sanayi kollar
nce bir toplulama, giderek ihtisaslama, bilgi paylam ile teknoloji retme ve sonucunda kmelemeye
kadar uzanmaktadr. Bu ekonomik olay uzun dnemde herhangi bir sektrn yerellemi bilgi ve donanm
ile rekabet gcnn artrlmas anlamna gelmektedir.
Sonu olarak havaclk ve savunma sanayiinde
byle bir kmelenmeye ihtiya vardr ve bu kmelenme doal yollardan deil, devletin alaca bir
kararla, tevikli, srarl ve kararl takibi ile gerekletirilebilecek stratejik, teknolojik bir yatrmn
sonucunda oluacaktr.
Makina Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi

yrtclnde Ulusal Uak, Havaclk ve Uzay
Mhendislii Kurultay dzenlemekteyiz. 2001
ylndan itibaren iki yllk periyotlarla tertiplediimiz kurultaylarn yedincisini 03-04 Mays 2013
tarihlerinde yine bu ehirde gerekletirdik. Yedinci
kurultayn ama ve kapsam yleydi:
Eskiehir sanayisinin can damarlarndan olan

havaclk sektrnn geleceini ekillendirmek ve bu
alandaki almalara yn vermek amacyla, Eskiehir
Sanayi Odas (ESO)nn nclnde balatlan almalar neticesinde Mart 2011 tarihinde Eskiehir
Havaclk Kmesi Dernei kurulmutur. Sz konusu
dernek, Eskiehirde havaclk sektrne rn ve
hizmet reten firmalar bir araya getirmi, ehrin i
payn artrmak, ihtisaslamak ve tannrl glendirmek iin nemli faaliyetler gerekletirmitir.
Uak, havaclk ve uzay sanayiinde lkemizin

mevcut kabiliyetlerinin ve rnlerinin artrlmas
kanlmaz bir gerekliliktir. Havaclk ve uzay sektrnde ulusal katk paynn bytlmesi amacyla;
sektrn ihtiyalar paralelinde yeni ve ileri teknoloji
yatrmlarnn planl olarak filizlendirilmesi, olgunlatrlmas, yrtlmesi, ynetilmesi ve sektrn kullanmna sunulmas salanmaldr. Teknolojik ilerleme
misyonunda amalanan hedefe ulamak iin en byk
grev ve sorumluluk biz mhendislere dmektedir.
Yine yakn tarihte ESO ve Eskiehir Organize

Sanayi Blge Mdrlnn planlamalar ile, 5
milyon m2lik bir alanda kurulmas planlanan "Eskiehir Havaclk ve Savunma Sanayii Endstri Blgesi"
ile sektrdeki firmalarn bir arada retim yapmalarnn
salanmas amalanmaktayd. Bu sayede Eskiehir'de
havaclk sanayindeki kmeleme modelinin ok daha
ileri bir boyuta tanmas hedeflenmekteydi. Ancak bu
endstri blgesi projesi siyasi irade tarafndan kymetlendirilmemitir.
VII. Ulusal Uak, Havaclk ve Uzay Mhendislii

Kurultay; ulusal teknolojik geliimin salanmas,
uak, havaclk ve uzay sektrnde yeni ve ileri teknoloji yatrmlar, zgn rn almalar, yan sanayi
olgusu, niversite-sanayi ibirlii, bakm/onarm/
55
zgn hava arac tasarmlarnda kullanlacak

ulusal ve zgn yazlmlar gelitirilmelidir. Bu
amala, niversitelerin ve kurumlarn bir araya
gelerek aratrma merkezlerinin kurulmas ve devlet
tarafndan desteklenmesi salanmaldr.
yeniletirme kabiliyetleri, sertifikasyon ve uu emniyeti konularnn mhendislik erevesinden tartlmas ve neriler oluturulmas amacyla dzenlenmitir.
Ayn zamanda uak, havaclk ve uzay mhendisliinde eitim/ istihdam planlamas, yeni alan blmler
ve i yaam ile ilgili konularn irdelenmesi hedeflenmitir.
Ticaret ve sanayide Trkiye'nin nde gelen

illerinden olan Eskiehir; havaclk sanayine ynelik
kmelenme ve endstri blgesi oluumlar ile Toulouse ve Seattle gibi dnyann en nemli havaclk
merkezlerinden biri haline gelebilmek iin giriimlerini ve yatrmlarn hzlandrmaldr.
Gerekletirdiimiz bu yedi kurultayda sunulan

oturumlar ve panellerde; havaclk sanayinin lke
genelindeki durum deerlendirilmesinin yan sra,
Eskiehir yerelindeki pozisyonu ile ilgili olarak da
nemli saptamalar ve neriler oluturulmu ve kamuoyunun dikkatine sunulmutur. MMO Eskiehir ubesi
tespit ve nerileri ile havaclk sanayiinin geleceine
yn vermek iin almalarn srdrmektedir.
4. ZGEM
smail SAKESEN
3. SONU VE NERLER
1977 ylnda Afyon hsaniyede dodu. 1998 ylnda

stanbul Teknik niversitesi Uak Mhendislii
Blmnde lisans, 2007 ylnda Eskiehir Osmangazi niversitesi Makina Mhendislii Blmnde
yksek lisans eitimini tamamlad. 1998 ylndan
itibaren 1inci Hava kmal Bakm Merkezi Komutanl nda Uak Motor Sistem Mhendisi olarak
grev yapmaktadr. Ayrca Makina Mhendisleri
Odas Eskiehir ubesi Ynetim Kurulu yesidir.
Evli ve iki erkek ocuk babasdr.
lkemizin kresel glerin basksndan kurtarlmas ve kaynaklarnn bamsz bir ekilde deerlendirilmesi; bilimi ve teknolojiyi esas alan, Ar-Ge, inovasyon ve mhendislie arlk veren, devletin ekonomideki ynlendiriciliini artran, d girdilere bamll
en aza indirilmi, sosyal devlet anlay temelinde,
istihdam odakl ve planl bir kalknmay ngren
politikalar gerektirmektedir. Havaclk sanayimiz
yalnzca savunma sanayii ile snrl tutulmadan ulusal
lekte belirlenecek bir stratejiyle planl olarak gelitirilmeli, lkemiz lehine kktenci admlar atlmaldr.
ok disiplinli mhendislik uygulamalar ile
yksek ve ileri teknoloji gerektiren havaclk sanayinin gelimesi iin, Ar-Ge ve Uy-Ge (UygulamaGelitirme) almalarna byk nem verilmeli ve
devlet destei salanmaldr.
lke havaclk sanayinin gelimesi ve dnya
firmalaryla rekabet edebilir hale gelmesi iin,
sanayi- niversite-bilim kurulular-otoritenin egdm iinde almas ve daha etkin bir ibirlii iinde
olmasna ihtiya vardr.
56
ESKEHR L MERKEZNDEK ENERJ

TKETMNN KRESEL ISINMA VE KLM
DEKL ZERNE ETKS:
KARBON AYAK Z
Prof. Dr. Cengiz TRE 1,2
1 Anadolu
niversitesi Fen Fakltesi Biyoloji Blm Ekoloji A.B.D., Eskiehir - TRKYE

2TMMOB Makine Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi TRKYE
Tel: 0 212 335 05 80 /4700 E-Posta: cture@anadolu.edu.tr
ZET - Dnyada giderek etkisini arttran kresel

snma ve iklim deiiklii konusunda yrtlen
almalar sonucunda dnya kamuoyunda belirli
oranda bir anlay birliine ulald grlmektedir.
Trkiye de, lke koullar erevesinde iklim deiiklii ile mcadeleye nem veren ve kresel iklim
sisteminin korunmas gerektiini uluslararas anlamalar kapsamnda kabul eden lkelerden biridir.
Dnyadaki enerji tketiminin yaklak %75'inden ve
kresel sera gaz salmlarnn % 80'nin den kentler
sorumludur. Sorunun zm ise bata karbondioksit olmak zere sera gazlarnn salmlarnn kontrol
altna alnarak, atmosferdeki younluklarnn kademeli olarak azaltlmasdr. Bu envanter ve analiz
almas kent merkezi kaynakl karbon salmlarnn
azaltlmas almalarnn balangc ve en nemli
aamasn oluturmaktadr. Eskiehir il merkezinin
2012 yl enerji tketimine dayal karbon ayak izini
ortaya koymay amalayan bu almada; il merkezinde yaplan enerji tketime karlk toplam
4.427.895,2 ton karbondioksit salm gerekletii
belirlenmitir. Kresel snma ile mcadelenin Eskiehir leinde baarya ulamas, bu almadan
elde edilen verilere gre belirlenecek uygun hedefler
ve ulalabilir mekanizmalar yoluyla etkin bir srdrlebilir enerji eylem ve karbon ynetim modelinin
oluturulmas gerekmektedir. Elde edilen sonular;

kent halkna, kanaat nderlerine ve karar vericilere
kresel snma ve iklim deiiklii konusunda
farkndalk kazandrrken, bu sorunlarn saptanmasna ve kalknmann srdrlebilir klnmasna salayaca bilgi ve teknik destek asndan byk nem
tamaktadr.
1. GR
Petrol, doal gaz ve kmr gibi yaygn olarak kullanlan fosil yaktlarn kullanmlar sonucu aa kan
etkiler evre iin nemli tehdit unsurlardr. Buna
bal olarak gnmzde kar karya olduumuz en
nemli sorun bata karbondioksit gaz olmak zere
sera gazlarnn salnmndan kaynaklanan kresel
snmaya bal olarak ortaya kan iklim deiikliidir. Kresel snmann temel kayna, atmosfere
salnan sera gaz younluklarndaki art olarak ifade
edilmektedir. Bu gazlar iinde en nemli paya sahip
olan karbondioksit ise ekonomik bymenin temel
gereklerinden olan enerji ihtiyacn karlamak iin
fosil yaktlarn yaklmas sonucunda aa karak
atmosfere salnmaktadr [1,2]. Gnmzde giderek
etkisini arttran kresel snma ve iklim deiiklii,
bir felaket senaryosu olmaktan kp bilimsel bulgu-
57
azaltmaya ynelik olarak 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu 2 Mays 2007 tarihinde ve Sera Gaz
Emisyonlarnn Takibi hakkndaki ynetmelik 25
Mays 2012 tarihinde yrrle girmitir [5].
lar ile kantlanmtr. Sonular ise btn dnyay u

ya da bu ekilde etkileyecek bir risk unsuru haline
gelmitir. Bir insan mrne sacak kadar ksa bir
srede yaanmas sz konusu olan bu srecin ok
nemli olumsuz etkileri olacan son zamanlarda
dnyada ve lkemizde iklim, su kaynaklar, gda,
tarm, hayvanclk ve salk gibi alanlarda yaananlar
gstermektedir [3].
Gnmzde kentler, hzl nfus art ve yksek

enerji talepleri nedeniyle bu sorunun balca kaynaklar arasnda yer almaktadrlar. 2011 yl Ekim
aynda Birlemi Milletler Nfus Fonu verilerine
gre dnya nfusunun 7 milyar kiiye ulat belirtilmitir. Bu nfusun % 50'si kentlerde yaamaktadr.
Birlemi Milletler Habitat verilerine gre, dnyadaki enerji tketiminin yaklak %75'inden ve kresel
sera gaz salmlarnn % 80'nin den kentler sorumludur. Kresel snma ve buna bal olarak iklimsel
arlklar, kuraklk, sel, gda yetersizlii, biyolojik
eitliliin azalmas, trlerin yok olmasn, kitlesel
gler ve sosyal patlamalarn ortaya kmas kentlerin daha krlgan olmasna neden olmaktadr. Bu
srecin neden olduu kresel snma ve iklim deiiklii etkilerinin kabul edilebilir snrlar iinde
kalmas iin ise; tm lkelerin ve kentlerin kendi
mevcut salm oranlarn belirlemeleri ve azaltm iin
gerekli srdrlebilir enerji tketimini salamaya
ynelik nlemleri almalar zorunludur [6]. Srdrlebilirlik tasarm; evreye duyarl politikalar, uygulamalar ve yaam tarz gelitirmeye ynelik ortaya
km ekolojik temelleri olan btncl bir yaklamdr. Sonlu bir ekosistemde, bu sistemin kaynak ve
hizmetleri sayesinde varln srdren ekonomi
asndan, hkmetlerin ekolojik performanslar,
giderek byme performanslarndan daha nemli
hale gelmektedir. Bunun iki ana koulu vardr.
Birincisi; ekonomik aktiviteler (retim ve tketim)
iin kullanlan kaynaklarn, var olan kaynak stoklarndan daha az olmasdr. kincisi ise; dnyay ayn
zamanda atklarn depoland bir yer olarak kullandmz iin ekonomik aktivitelerimiz sonucu ortaya
kan atklarn dnyann tama kapasitesinin stne
kmamasdr. Bu iki koul ayn anda dikkate alnmad srece srdrlebilir kalknmadan sz etmek
mmkn deildir [4]. Oysa Srdrlebilir Kent
Bu sorun, her ne kadar Trkiyede son yllarda yaanan ar scaklk ve susuzluk tehlikesi ile yeni yeni
tartlmaya balanm ise de Dnya Meteoroloji
rgt (WMO) tarafndan ok daha nceki yllarda
gndeme getirilmitir. imdilerde ise IPCC (Devletleraras klim Deiiklii Paneli) tarafndan dzenli
aralklarla yaymlanan deerlendirme raporlar, insan
aktivitelerine bal olarak ortaya kan sera gaz salmlar ile iklim deiiklii arasndaki ilikiyi bilimsel
bulgularla ortaya koymaktadr. Bu raporlar, dnyada
kresel iklim deiikliine ilikin temel referanslar
olarak uluslararas kamuoyunda ve bilim evrelerince
kabul grmektedirler. Artk kresel iklim deiiklii
konusunda, ilgili kurulularn kararl mcadelesi sonucunda toplumlarn gndemine tanarak kresel lekte bir anlay birliine ulaldn syleyebiliriz.
Sorunun zm ise sera gazlar salmlarnn kontrol
altna alnarak, atmosferdeki younluklarnn kademeli olarak azaltlmasdr [4].
Trkiyede, lke koullar erevesinde iklim deiiklii ile mcadeleye nem veren ve kresel iklim
sisteminin korunmas gerektiini kabul eden lkelerden biridir. Bu kapsamda 2004 ylnda Birlemi
Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi
(BMDS)ne ve 2009 ylnda Kyoto Protokol
(KP)ne taraf olmutur. Trkiyenin iklim deiiklii
konusunda Birlemi Milletler (BM) ats altndaki
sorumluluklarnn yan sra, Avrupa Birliine (AB)
tam yelik srecinde de konuyla ilgili almalar
yapmas gerekmektedir. Bu nedenle ulatrma,
enerji, sanayi ve konutlardan kaynaklanan sera gaz
emisyonlarn nlemeye ve nihai enerji tketimini
58
insan faaliyetlerinden kaynaklanan sebeplerden

dolay daha da hzlanmtr. Bu faaliyetler nedeniyle
salnan baz gazlar atmosferde ok dk oranlarda
bulunmalarna ramen nemli lde s tutma ilevi
yaparak sera etkisini arttrabilmektedir.
kavram dnyada hzla gelien ve ekolojik temelleri

olan bir kentsel yaam projesidir. Ortaya koyduu
konsept ise ehirler iin ekonomik, sosyal, evresel
bir marka deeri yaratmaktadr.
u anda zorunlu olmamakla birlikte sera gazlarnn
salmn da pay olan tm iller ve kapsamnda yer
alan kurumlarn karbon ayak izi envanterlerini
hazrlayarak, salnm portfylerini belirlemeleri ve
kendi stratejilerini ortay koymalar nem tamaktadr. Bunun iin ilk olarak; il merkezi snrlar iindeki karbon stokunu ve gelecekteki karbon tutulum
potansiyelini tahmin etmek, ikinci olarak ise; belirlenecek uygun hedefler ve ulalabilir mekanizmalar
yoluyla etkin bir srdrlebilir enerji ve karbon
ynetim modelinin oluturulmas gerekmektedir.
Hem ekolojik hem de ekonomik sistemde farkl
boyutlarda etkileri olan bu krizin kresel lekte bir
sorun olarak alglanmas ve gereki, kalc ve hzl
bir zm ortamnn yaratlmas iin Srdrlebilir
Kentler Birlii (ICLEI) ile AB Bakanlar Birlii
(EU Convenant of Mayor), Hkmetler Aras klim
Deiiklii Paneli (IPCC) 2006 kriterlerine bal
kalarak Uluslararas Yerel Ynetimler Sera Gaz
Salmlarnn Analizleri iin baz protokoller gelitirmilerdir. Bu protokoller, ortak bir konvansiyon ve
standart yaklamlar belirleyerek, kentlerin sera gaz
salmlarnda dikkate deer bir azaltm salamalarna
yardmc olmay amalamaktadr [7,8].
Kresel snma; dnyann ortalama scaklk deerlerindeki iklim deiikliine yol aabilecek bir art
ifade eder. klim deiiklii ise; belirli bir blgedeki
mevsimlik scaklk, ya ve nem gibi meteorolojik
deerlerindeki ortalama snrlarn stnde ya da
altndaki deiimleri ifade etmektedir. Birlemi
Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesine
gre bu etki; karlatrlabilir bir zaman dneminde, gzlenen doal iklim deiikliklerine ek olarak,
insan etkinlikleri sonucunda dorudan ya da dolayl
olarak kresel atmosferin bileimini bozan iklimde
oluan deiiklikler biiminde tanmlamtr.
Dnya Meteoroloji rgt (WMO) ve BM evre
Program (UNEP) tarafndan ortak yrtlen Hkmetler Aras klim Deiiklii Paneli nin (IPCC)
1995 ylnda tamamlanan ikinci deerlendirme raporun da, bulgularn kresel iklim zerinde belirgin
bir insan etkisinin bulunduunu gsterdii ve
iklimin geen yzyl boyunca deitii biiminde
dorulanmtr [9].
1.2. lin Genel Ekonomik Yaps
Eskiehir 81 il arasnda Kii Bana Ekonomik Geliim Endeksi (KBEGE) ne gre 2.87 deeri ile 7.
srada yer almaktadr. llerin Gelimilik Endeksi
sralamasnda ise -0.3 deeri ile 22. sradadr [10].
Bu almada; ilgili protokollerin rehberliinde 2012

yl verileri baz alnarak, Eskiehir kent merkezi
kapsam ierisindeki enerji tketim unsurlarna dayal
makro seviyede en byk paya sahip olan karbondioksit gazna dayal karbon ayak izi envanteri ve analiz
tasarmnn ortaya konulmas amalanmtr.
Eskiehirin son yllarda ekonomik hayatnn dinamizminde hi phesiz en nemli pay sanayinindir. ehir nfusunun, krsal nfusa gre sratle
bymesi, yetimi igc varl, pazarlara yaknl, enerji ve hammadde kaynaklarnn uygunluu,
sanayi iin gerekli alt yap yatrmlarnn yeterli
oluu, blge sanayiinin giderek gelimesini sala-
1.1. Kresel Isnma ve klim Deiikliinin

Nedenleri
Kresel snma doal nedenlerden olabildii gibi
59
r ve daha ok gncel sorunlar ele almay tercih

ettikleri yorumu yaplabilmektedir. Bu adan firmalarn evre alannda stratejik ve ynetimsel bir yaklama sahip olduunu syleyebilmek pek mmkn
deildir [12].
mtr. Eskiehir de Sanayi yatrmlarnn planl bir

ekilde gerekletirilmesi evre korunmasna verilen
nem ve modern ehircilik anlaynn sonucu olarak
kurulan Eskiehir Sanayi Odas Organize Sanayi
Blgesi (OSB) 1973 ylnda yatrmclarn hizmetine
sunulmasyla il byk apl retim ve istihdam salayan iletmelere sahip olmutur. l ekonomisinde
sektrlerin payna baktmzda ise % 60 ile Hizmetler Sektr ilk srada yer alrken, bunu % 30 ile
Sanayi Sektr ve % 10 ile Tarm Sektr izlemektedir. lkedeki toplam sanayi iletmesi ierisinde %
0.8lik bir oran ile sanayisi gelimi iller arasnda yer
almaktadr.
1.3. Eskiehir Halknn Kresel Isnma ve klim

Deiiklii Algsnn Deerlendirilmesi
Genel itibariyle Eskiehir halknn, bata tketim
alkanlklar olmak zere, her seviyede yaantsn alt
st edebilecek nitelikteki kresel snma ve iklim
deiiklii sorununa kar ne derece bilinli olduunu
belirlemeye ynelik bir alma gerekletirilmitir
[13]. Eskiehir kent merkezinde yaayan bireylere
ynelik yaplan saha aratrmas yoluyla analiz edilen
aratrma sonular deerlendirildiinde; Eskiehir
kent merkezinde yaayan bireylerin dnyadaki kresel
snma gereinin farknda olduklar; ancak kresel
snma sorununun ekonomik, sosyal ve politik etkileri zerine yeterli bilin dzeyine sahip olmadklar belirlenmitir. Bu adan deerlendirildiinde
zme ulamann dayand en nemli unsur, bireylerin bilinlenmesinin salanmasdr [14].
lkemizin nemli sanayi merkezlerinden biri olan

Eskiehirde sanayinin sektrel dalm incelendiinde tek bir sektrn deil, genelde yksek katma
deer yaratan birok sektrn gelime gsterdii
grlmektedir. Eskiehir de sektrn gelecek
yllarda da n planda ve arlkl bir yapya sahip
olaca grlmektedir. ne kan bu sektrler
srasyla;
Makine malat ve Metal Eya Sanayi
Havaclk ve Savunma Sanayi
Seramik ve leri Seramikler Sanayi olarak tespit
edilmitir [11].
2.
MATERYAL ve METOD
Kresel Isnma ve klim Deiikliinin hem ekolojik

hem de sosyo-ekonomik sistemlerde farkl boyutlardaki etkilerini azaltmak iin Srdrlebilir Kentler
Birlii (ICLEI) ile AB Bakanlar Szlemesi (EU
Convenant of Mayor), IPCC2006 kriterlerine bal
kalarak; gereki, kalc ve hzl bir zm ortamnn
yaratlmas iin Uluslararas Yerel Ynetimler Sera
Gaz Salmlarnn Analizi Protokollerini gelitirmilerdir. Bu protokoller, ortak bir konvansiyon ve
standart yaklamlar gelitirerek, kentlerin sera gaz
salmlarnda dikkate deer bir azaltmn salamasna
kresel lekte yardmc olmay amalamaktadr
[7,8]. allan baz yln, kentsel karbon ynetim
planlamas iin iyi bir temel salamas ve sonraki
Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV) ve

Eskiehir Sanayi Odas (ESO) tarafndan 2008-2009
yllar arasnda Eskiehir Sanayi Blgesi evresel
Yetkinlik Seviyesini belirlemek zere bir alma
gerekletirilmitir. evresel yetkinlik basama,
firmalarn evresel konular hakknda sahip olduklar
bilgi ve yetkinlik dzeyini gstermektedir. almaya katk salayan 116 firmann evresel yetkinlik
basamaklarnn ortalamas alndnda elde edilen
1,63 deeri blge firmalarnn konu hakkndaki
bilgi/bilin ve kapasiteleri ile ilgili bilgiler vermektedir. Bu basamaa karlk gelen puan ile kentteki
firmalarn evre konularna reaksiyonel yaklatkla-
60
mektedir. Toplum lekli analiz kentsel snrlar

dhilinde oluan tm sera gaz salmlarn ya da en
azndan karbondioksite dayal salm dzeyini kapsamaldr. Kent envanteri ayn zamanda blge
dhilindeki faaliyetleri ve nlemlerin sonularn,
salmlarn corafi olarak nerede meydana geldiine
dikkat edilmeksizin aklamaldr. Her bir salm
kayna hakknda ayr ayr bilgi toplamak her zaman
mmkn ya da kullanl olmadndan, blgede
kentsel lekli salmlar hakknda isabetli tahmin
yrtebilmek amacyla eitli yaklamlara ihtiya
duyulmas muhtemeldir.
ilerlemelerin izlenebilmesi iin kullanlabilir olmas

da nem tamaktadr [15,16].
Bu almann materyalini Eskiehir il merkezinde
2012 ylna ait farkl kaynaklar ve trden tketilen
enerji verileri oluturmaktadr [18-22].
Sivil ve Askeri havaalanlarna ait deerlendirmeler
almaya dahil edilememitir. Salmlarn hesaplanmasn da enerji kalemlerine bal verilerin tm
MWH cinsine dntrlm ve IPCC 2006da
Kapsam 1 iin ngrlen default (geerli) emisyon
faktrleri kullanlmtr. almann temelini toplam
sera gazlarnn % 80 den fazlasn oluturan karbon
dioksit (CO2) salmlarn belirlenmesi oluturmaktadr [17,23].
Kamusal hizmet veren irketler, blge sakinleri,

ticari ve endstriyel mteriler tketilen toplam
enerji konusunda bilgi verebilirler ancak, politika ve
strateji gelitirmede kendilerine yararl olabilecek
daha detayl bilgileri vermekten kanabilirler.
Gncel tketim ile ilgili btn bir veri kmesini
derlemek, kk bir yerel alan iin bile mmkn
olmayabilir. Bu nedenle baz yakt ve elektrik kullanmlarn sklkla temsili verilere dayanarak tahmin
etmek gerekir. Kent dhilindeki karayolu tatlarnca kullanlan enerji Kapsam 1 olarak snflandrlr.
En iyi ekilde bu salmlar direkt olarak, meskn
blgenin jeopolitik snrlar dhilinde tketilen
toplam yakt miktar kullanlarak hesaplanr [7].
almaya ilikin bilgiler kaynaklar blmnde belirtilen ilgili kurum ve kurulularn yaynlar ya da
bavurumuz zerine tarafmza verilen verilerden
salanmtr. Tm almada bata Srdrlebilir
Kentler Birlii (ICLEI) Uluslararas Yerel Ynetimler
Sera Gaz Salmlar Analizi Protokol olmak zere
yukarda ad geen protokollerden de yararlanlmtr.
Buna gre kentsel ynetimler, sera gaz salmlarnn
temel analizlerinden balayarak; strateji gelitirme ve
azaltm yntemlerinin uygulanmas, izlenmesi, raporlanmas ve yeniden deerlendirilmesine kadar ad
geen protokolllerde belirtilen ynetimleri uygulamalardrlar. Bu protokollere gre alma ieriinin ana
hatlar aada verilmitir.
2.2 Azaltm Hedefinin Oluturulmas

Salm azaltm hedefi, kent ynetimlerinin hedeflenen yl itibaryla drmeyi amalad sera gaz
salm miktardr. Bu hedef, baz ylna ilikin hangi
salmlarn azaltlm olacann genellikle yzde
eklinde ifadesi biiminde belirtilir. Hedefin oluturulmas, ynetimin dier organlarndaki hedefler, e
dzeydeki topluluklar, fizibilite almalar ve sorunun aciliyeti deerlendirilerek yaplmaldr. Farkl
baz yllar, hedef yllar ve hedefler; ynetim faaliyetleri ve kentsel lekli salmlar ile balantl
olarak oluturulabilir.
2.1. Sera Gaz Ynetiminin erevesi

Salm envanteri iin seilen analiz yl, kentin jeopolitik snrlarna gre belirlenen, kentteki tm
sektr salmlarn mmkn mertebe kapsayacak
biimde olmaldr. Snrlar kapsamndaki salm
kaynaklar verilerine eriimdeki zorluklar nedeniyle,
kentsel salmlarn modellenmesinde genellikle
ulusal ve yerel alan bilgisinin bir birleimi gerek-
61
2.2. Salmlarn Azaltlmas iin Stratejinin

Gelitirilmesi
Kapsam 2: Elektrik, merkezi stma, buhar ve soutma ilemleri tketimlerine bal dolayl salm kaynaklar.
Kentsel ynetimlerin, baz yldan itibaren sera gaz

salmlarnn azaltlmas amacyla uygulayaca programlar veya nlemler olacaktr (enerji tasarrufu, p
gazlarnn geri kazanm, atk azaltm, yakt dnm, ulam planlamas, arazi kullanm planlamas,
vs.). Kentsel ynetimler sera gaz salmlarnn azaltmn da nasl bir yol izleyeceklerini bir strateji ve
salm azaltm nlemleri dahilinde gstermelidirler.
Bu stratejide, salmlarn dzeyinde azalmaya katkda
bulunacak mevcut nlemlerle birlikte, yeni neriler
belirlenmeli ve nicel olarak llmelidir.
Kapsam 3: Kent snrlarnda olan tm dolayl salmlar ifade etmektedir.

2.6. Salmlarn Hesaplamalarnda Kullanlan
Aamalar (Tier)
Aama, karbon hesaplama ynteminde yntemsel
karmaklk dzeyini temsil eder. Salm faktrlerinin
yan sra faaliyet verilerini snflandrlmas amacyla
aama belirlenmitir. Bunlar:
2.3. zleme Sreci ve Sonularn

Raporlandrlmas
1. Aama; hesaplama standartlar, kullanlabilir

mevcut ulusal ve uluslararas istatistiklerin, varsaylan salm faktrleri ve salanan ilave parametreler ile
birlikte kullanmlar amacyla tasarlanmtr. Bylece tm lkelerde kullanlabilmesi mmkndr.
IPCCnin nerdii varsaylan deerleri sklkla
kullanan temel (aama) yntemdir. Bu aama lkeler
ve kentler gibi daha net verilere ulalmas mmkn
olmayan durumlarda kullanlmaktadr.
zleme sreci; kente, sera gaz ynetimi uygulamalarndaki etkiyi lme frsat veren nemli bir sretir.
Bu sre ayn zamanda baarlarn altn izme,
nemli bilgileri deerlendirme ve gelecek sera gaz
almalarna yn verme frsatlarn da sunabilir.
Srecin doru bir ekilde izlemesi iin, her yl yaplan analizlerin, uygun yntemler ve veri kaynaklarnn kullanm ile karlatrlabilir olmas gereklidir.
Ayrca, eer kentsel ynetim herhangi bir tesisinin
almasn ya da hizmetlerinden birini durdurduysa,
salmlardaki herhangi bir art ya da azaltmn yanltc olmamas iin, hazrlanan her ilerleme raporunda
bu noktaya deinilmelidir. Yerel Ynetimler Sera
Gaz Salmlar Analizi Protokol; ehirleri, birbirine
bal yerleim alanlarn, ynetimleri ve dier unsurlar kendilerine zgn raporlama standartlar belirlemeleri konusunda tevik etmektedir.
2. Aama; hesaplama standartlar orta dzey bir

karmaa sahiptir ve yerel blgeye zg emisyon
verilerinin elde edilmi olmasn gerektirir.
3. Aama; hesaplama standartlar en karmak yapda
olan ve blgeye ait en doru verileri gerektiren aamadr. 2. Aama ve 3. Aama; veri gereksinimleri ve
hesaplamalar kompleks olduundan daha ok ilem
gerektirir. Kentsel seviyede hesaplamalar iin rasyonel deildir. Bu nedenle kendi snrlarnda oluan sera
gaz salmlarn inceleyen kentler, icras en uygulanabilir aamay kullanmaldrlar. lgili protokoller erevesinde kentsel almalarda elde edilebilen verilerin
zellikleri nedeniyle 1. Aamaya ilikin hesaplama
yntemi kullanlmtr. alma iin elde edilen baz
veriler tm il kapsamna ait olduu iin nfusa oranla-
2.5. Kentsel Faaliyetlerin Salm Kapsamlarnn

(Scope) Tanmlar
Kapsam 1: Kent snrlarna ait olan ya da tarafndan
iletilen direkt salm kaynaklar.
62
TABLO 1. l Merkezindeki Enerji Kaynaklarna Gre

Tketim ve Salm Miktarlar.
ma senaryosu zerinden gerekletirilmitir. Genel

sistemden alnan elektrik tketiminde ise lkemizde
2012 yl enerji pay yaklak % 34 olan hidroelektrik
santrallerinden yaplan retimi salm gereklemedii
iin dlmtr.
3.
DOALGAZ
ehir (binalar)
Sanayi (genel)
OSB
OSB-E.Santral
Toplam
ELEKTRK
ehir
OSB (d alm)
Toplam
AKARYAKIT
Motorin
Benzin
LPG (mix)
Gaz Ya
Fuel-Oil (mix)
Toplam
KMR (mix)
GENEL
TOPLAM
ENVANTER BLGLER ve ANALZ
Bu almada ortaya koyulan karbon ayak izi envanteri, kentin Srdrlebilir Enerji Eylem ve Karbon
Ynetim Plannn hazrlanmak istenmesi durumunda temel hareket noktasn oluturacaktr. karlan
envanter zerinden enerji kaynann tr ve tketim odaklar zerinde yaplacak tasarmlar karbon
salmlarnn azaltlmasnda en nemli yol haritasn
ortaya koymaktadr [7, 8,16].
Eskiehir kent merkezinde tketilen enerji kaynaklarnn trleri zerinden bir deerlendirme yapldnda; en byk payn doalgaz kaynakl olduu, bunu
srasyla elektrik, toplam akaryakt ve kmr tketiminin izledii grlmektedir (Tablo 1 ve ekil 1).
Ancak salm oranlar ile tketim oranlar arasnda
doru bir orant olmayp, emisyon faktr nedeniyle
az tketilmesine ramen daha ok salm ortaya
kabilmektedir. Eskiehir il merkezindeki elektrik
ve doalgaz salmlarnn durumu buna rnektir.
Doalgaz verileri incelendiinde; en yksek tketim
ve salm deerlerinin binalardan kaynakland,
bunu genel sanayi tesisleri, OSB tesisleri ve OSB
doalgaz elektrik santrali izlemektedir.
Tm bu tketim alanlarnn aylara gre yllk tketim ve salm miktarlar ekil 2-5de gsterilmitir.
Binalara ticari ve genel sanayi tesislerine dayal
doalgaz tketimi ve karbon salmlar mevsimlere
bal olarak deiim gsterirken, OSBde yaz
aylarn bir miktar d olmakla birlikte, tm yl
iinde tketim ve salm belirli bir orann altna
dmemektedir. OSB Santralinde ise 5. ve 11. aylarda tketim yaplmamtr.
MWH
Salm TonCO2
3.049.573,6
627.804,5
2.478.343,4
488.832,9
1.441.102,1
291.102,3
434.512,0
87.771,7
7.403.531,1 1.495.511,4
878.760
3.684.352,7
4.563.112,7
404.229,6
1.694.802,2
2.099.031,8
1.575.321,2
292.671,0
470.185,2
5.171,40
62.150,40
2.405.499,2
490.145,0
14.372.143,0
420.610,3
89.169,0
142.308,8
1.380,70
17.340,7
653.468,8
179.883,2
4.427.895,2
EKL 1. l Merkezindeki Enerji Kaynaklarna Gre

Tketim ve Salm Miktarlarnn Grafik Gsterimi.
63
Salm Miktarlar.
EKL 2. l Merkezindeki Binalarda Aylara Gre

Doalgaz Tketimi ve Salm Miktarlar.
EKL 5. OSB Elektrik retim Santrali Aylara Gre
Doalgaz Tketimi ve Salm Miktarlar.
EKL 3. l Merkezindeki Genel Sanayide Aylara

Gre Doalgaz Tketimi ve Salm Miktarlar.
Elektrik asndan tketim ve salm deerleri incelendiinde en yksek tketim ve salm deerlerinin OSB
tesislerinden kaynakland, bunu binalardan (genel
sanayi ve ticari) kaynaklanan tketim izlemektedir.
Tm bu tketim alanlarnn aylara gre yllk tketim
ve salm miktarlar ekil 6 ve 7de gsterilmitir. OSB
ana sistemden ald elektrik miktarna ek olarak kendi
bnyesindeki elektrik retimini yapan doalgaz
santralinden de elektrik retmektedir. Fakat kullanlan
yntem bu tketim ve salmlarn doalgaz blmnde
EKL 4. OSB Aylara Gre Doalgaz Tketimi ve
EKL 6. OSB Elektrik Aylara Gre D Alm Tketimi

ve Salm Miktarlar.
64
Yaplan tketim ve salmlar, salm merkezleri asndan deerlendirildiinde Scope 1 ve Scope 2 olarak
tanmlanmtr. Scope 1; yaplan enerji tketiminden
kaynaklanan salmn kent atmosferine direk yapldn, Scope 2; ise enerji tketiminin kent kapsamnda
gerekletiini ancak salmn kent dnda, yani
lkenin ya da lke dnda baka bir yerden gerekletiini tanmlamaktadr. Bu kapsamda Scope 2 Eskiehir iin sadece elektrik tketiminden kaynaklanrken,
tketim miktarnn Scope 1den neredeyse yars
kadar az olmasna karn salm miktarnn hemen
hemen ayn olmas elektrik kaynakl enerji tketimin
karbon ayak izi boyutuna ve kresel snmaya katksnn dier enerji trlerinden daha byk etki yarattn
gstermektedir (ekil 12).
deerlendirilmesi gerekmektedir. Yl iindeki elektrik tketimi ve salm miktarlar OSBde nispeten

dzenli dalm gsterirken, binalar kapsamnda k
ve yaz aylarnda daha yksek seyretmektedir. Bu
durumun kn snma, yazn ise soutma sistemlerinin kullanm younluundan kaynakland dnlmektedir.
Kentte kullanan akaryaktn motorin, benzin ve LPG
trnden akaryaktlar srasyla en yksek tketim ve
salm miktarna sahiptirler (ekil 8-10). Tm bu
akaryakt trlerinde en yksek tketim ve salm oranlar genellikle yaz aylarnda gereklemektedir. Bu
durum ilgili dnemlerde ara hareketliinin artmasyla aklanmaktadr. Gazya, fuel-oil ve kmr tketimine ilikin verilere aylk olarak ulam salanamad iin yllk olarak deerlendirilmitir (ekil 11).
Buna gre gazya ve fuel-oil tketiminin dier
akaryakt tketimlerine gre olduka dk olduu
grlmektedir. Ayrca kmr iin ehir merkezi ve il
geneline ilikin resmi kayt ve belge bulunmad iin
evre ve ehircilik l Mdrlnn tahmini projeksiyonu zerinden deerlendirme yaplmtr. Tketilen kmr miktar doalgaza gre daha az olmakla
birlikte karbon salm deeri tketime oranla olduka
yksektir.
EKL 8. l Merkezindeki Aylara Gre Motorin

Tketimi ve Salm Miktarlar.
EKL 7. l Merkezindeki Binalarda (Genel Sanayi

Dahil) Aylara Gre Elektrik Tketimi ve Salm
Miktarlar.
EKL 9. l Merkezindeki Aylara Gre Benzin Tke-
65
4. SONU ve NERLER
timi ve Salm Miktarlar
Trkiye, iklim deiiklii politikalarn kalknma

politikalaryla btnletiren, zel artlar erevesinde
milletleraras iklim deiiklii mzakerelerine aktif
katlm salayarak yksek yaam kalitesi ve refah tm
vatandalarna dk karbon younluu ile sunabilen
bir lke olma vizyonunu gerekletirebilmek iin lke
dzeyinde karbon kaynaklarnn durumunu ortaya
koymak durumundadr. Bu temel yaklamn nda, 2010 ylnda Yksek Planlama Kurulu tarafndan onaylanan Ulusal klim Deiiklii Eylem Plann
(DEP) hazrlanmtr. Ancak, bu yaklam iin gerekli
program ve politikalarn oluturulmasnda lke geneli
bilgilerine nazaran yllara gre iller dzeyine yaplacak karbon ayak izi envanter almalar daha gereki
ve uygulanabilir veriler salayabilmektedir [16].
EKL 10. l Merkezindeki Aylara Gre LPG Tketimi ve Salm Miktarlar.
Trkiye'nin toplam sera gaz emisyonlar 1990 ylnda

karbondioksit edeeri cinsinden 187 milyon ton
deerinden %114.9 artla 2010 ylnda 401,9 milyon
tona ulamtr. Trkiye iin en son dzenli sera gazlar emisyonuna ilikin resmi veriler 2010 ylna ait
olduu iin 2012 yl zerinden karlatrma yapma
olanamz yoktur. 2010 yl iin ise toplam sera gaz
salm 401,9 milyon ton ve bunun 326.4 milyon
tonunu karbondioksit oluturuyor. Bu da Trkiye
deki toplam sera gazlar iinde yaklak % 81.2 lik
payn karbondioksit kaynakl olduunu gstermektedir. Dier balca sera gazlar ise; metan, diazot oksit,
hidroflorokarbonlar, perflorokarbonlar, slfr hegzaflorid vb. olarak saylabilir. 2010 yl iin Trkiye de
kii ba karbon dioksit edeer emisyonu 5.51 ton/kii
olarak hesaplanmtr. Bu deer 1990 ylnda ise 3.39
ton/kiidir. OECD lkeleri ortalamas olan 9,83 ton
CO2 ed./kii deerinin altnda olan kii ba salm
deeri, dnya ortalamas olan 4,29 ton CO2 ed./kii
deerinin zerindedir [24]. Dnyada ise 2012 ylndaki toplam sera gaz salm miktar 9.7 (+,- 2.1%) milyar
ton olarak hesaplanmaktadr. Bu miktarn son 10 yln
en yksek art oran olduu belirtilmektedir [25].
EKL 11. l Merkezindeki Yllk Fuel-oil, Gazya

ve Kmr Tketimleri ve Salm Miktarlar.
EKL 12. Yaplan Toplam Tketim ve Salmlarn

Konumlar Asndan Deerlendirilmesi.
66
Eskiehir il merkezi kapsamndaki toplam deerlere

baktmzda 2012 yl iin tm enerji trlerinin
14.372.143.0 MWHlik bir tketime karlk geldii
ve bunun karlnda toplam 4.427.895,2 tonkarbondioksit salm gerekletii belirlenmitir
(Tablo 1 ve ekil 12). Toplam sera gazlar iinde
yaklak % 80lik bir orann karbon dioksit kaynakl
olduu dnldnde, belirlenen salm miktarnn
yaklak % 20 si orannda dier sera gazlarnn varl da gzden karlmamaldr. Eskiehir il merkezinde kii bana den enerji tketimi 21. 8 MWH, buna
karlk karbon dioksit salm ise 6.7 ton CO2/kii
olarak gereklemitir (Tablo 2). Bu deer 2010 yl
verilerine gre OECD lkeleri ortalamas olan 9,83
ton CO2 ed./kii deerinin altnda olup, dnya ortalamas olan 4,29 ton CO2 ed./kii deerinin ise
zerindedir [2]. Yine 2010 iin Trkiye de kii ba
karbon dioksit edeer emisyonu 5.51 ton/kii olarak
hesaplanm olup, 2012 iinde bu orann Eskiehir il
merkezi iin kii ba ortalamasnn Trkiye ortalamasnn zerinde seyretmesi muhtemeldir. limizde
enerji tketimine dayal salm miktarlar bu hzla
artmaya devam ettii srece, % 1.10luk oranla Eskiehir lkenin toplam karbon salmna en byk katky yapan illerden biri olma zelliini koruyacaktr.
bir dizi ulusal ve uluslararas bilimsel model almalar, Trkiyenin yakn gelecekte daha scak, daha
kurak ve yalar asndan daha belirsiz bir iklim
yapsna sahip olacan ortaya koymutur. Trkiye
nin, iklim deiikliinin zellikle su kaynaklarnn
azalmas, orman yangnlar, kuraklk ve llemenin
yan sra bunlara bal ekolojik bozulmalar gibi olumsuz etkilerinden nemli lde etkilenecei ngrlmektedir. Trkiyenin klim Deiikliine Uyum
Kapasitesinin Gelitirilmesi Ortak Program erevesinde gerekletirilen iklim ngrleri de, dier almalar destekleyecek ekilde scaklklarda belirgin artlarn hemen hemen btn ekonomik sektrleri,
yerleim yerlerini ve iklime bal doal afet risklerini
temelden etkileyen ya dzeninin, yani su dngsnn deieceini ngrmektedir [26,27].
TABLO 2. l Nfus Bilgileri.
Gnmzde tm dnyann farkna vard kresel

snma ve iklim deiikliinin etkilerinin katlanlabilir
seviyelerde olmas iin en nemli karbon kayna
durumundaki kentlerinin uygun sera gaz ynetim
politika ve programlarna gereksinimleri vardr.
Avrupa klim Deiiklii Program (European Climate Change Programme) bu sreci u temele dayandrmaktadr:
Enerji retiminde karbon salnm dk kaynaklarn kullanlmas,
Temel enerji kullancs konumunda olan alanlar
da enerji verimliliini ve salmlar azaltc nlemlerin
alnmas,
Enerji tketim aknda yer alan tm paydalarn
enerji verimlilii ve karbon salnmnn azaltlmasna
Sera gaz emisyonlarnda yaanan bu art, bata kresel snma, iklim deiiklikleri, evresel olaylar olmak
zere byme ve kalknma zerinde de olumsuz
etkilere sahiptir. rnein, iklim deiikliinin ekonomi zerindeki etkilerinin incelendii Stern Raporuna
gre, iklim deiikliinin maliyeti her yl kresel
toplam gelirin (GSMH) en az % 5ini kaybetmeye e
deer olaca ngrlmektedir [28].
ESKEHRN NFUS YAPISI 2012 - TK

ODUNPAZARI MERKEZ NFUSU
TEPEBAI MERKEZ NFUSU
ESKEHR MERKEZ NFS
le/Ky Belde Nfs
TOPLAM NFUS
Eskiehirin
bu durumu Trkiyenin
361.030
298.894
659.924
129.826
iklim 789.750
deiiklii
kapsamndaki ulusal vizyonu ile de eliki yaratmaktadr. IPCC - Drdnc Deerlendirme Raporunda,
Trkiye'de klim Deiikliinin Etkilerini yle ifade
etmektedir: Yllk ortalama scakln gelecek yllarda
2,5-4C artaca, Eskiehirin de iinde yer ald i
blgelerde ise bu artn 5Cyi bulaca tahmin
edilmektedir. Gerek IPCC raporu, gerekse yrtlen
67
hedefi olan bir lke ya da iletme hedefinden daha

fazla emisyon azaltm yaptysa, bu azaltm hedefine
ulaamayan bir baka lkeye ya da iletmeye borsa
aracl ile karbon sertifikas satabilmektedir. Bu
durum, emisyon azaltmna dayal bir piyasann
olumasn ve bu piyasada ilem grecek enstrmanlarn da gelimesini salamaktadr.
ynelik farkndalklarn artracak desteklerin ve eitim

olanaklarnn toplumun her kademedesinde yaratlmasn gerekli grmektedir [14]. Dnyada gereklemesi
beklenen emisyon azaltmnn OECD lkelerinde
%42si ve OECD d lkelerde ise %54 enerji verimliliinden gelecektir. OECD lkelerinin yzdesinin
dk olmasnn en byk sebebi gelimekte olan
lkelerde enerjiye uygulanan sbvansiyonlarn enerji
verimlilii tedbirlerinin alnmasn engellemesidir [29].
Piyasada ounlukla karbondioksit ticareti yaplmas

nedeniyle bu piyasalara genel olarak karbon piyasalar, yaplan ileme de karbon ticareti ad verilmektedir. Global piyasalarda, 2008de ilem gren karbon
dioksit miktar 4.8 gigaton ve ilem hacmi de bir
nceki yla gre yaklak iki kat artarak 126 milyar
dolar gemitir. Daha da nemlisi 2020 ylnda
piyasann parasal deerinin yaklak 3.1 trilyona
ulamas beklenmektedir. Trkiye 26 Austos 2009
tarihinde Kyoto Protokolne taraf olmu olsa da,
2012 yl sonuna kadar karbon emisyonlarn azaltma
konusunda herhangi bir ykmll bulunmamas
nedeniyle, karbon ticareti konusu zerine pek fazla
eilmemitir. Buna ramen Trk irketlerinin gnll
karbon ticareti kapsamnda yaptklar karbon sertifikas satlar, daha ok yurt dndaki mterilere yneliktir. Ancak nmzdeki srete, yurt iindeki bireysel ve kurumsal yatrmclarn, yurt ii ve dndan
karbon sertifikas talepleri sz konusu olabilecei gibi
karbon piyasasnn olumas ve benzer yatrm aralarnn devreye girmesi beklenmektedir. Yine bu erevede nmzdeki srete lkemizde faaliyet gsteren
ve karbon emisyonlar belirlenen snr aan iletmelerde, karbon piyasassn da alc olabilecek ve hem
yurt ii hem de yurt dndaki iletmelerden karbon
sertifikas satn almak zorunda kalabileceklerdir
[3,4,5].
Bu temele dayal nlemlerin baarl olmas hem

lkemizi hem de Eskiehir ilini Karbon Ticareti ya
da Karbon Borsas olarak isimlendirilen uluslararas
ve ulusal dzeyde yeni bir piyasa mekanizmasnn
nemli aktrlerinden birisi olma imkann da salayacaktr. Sera gaz emisyonlarnn neden olduu, kresel
snma ve iklim deiikliklerinin olumsuz etkilerini
azaltmay hedefleyen Kyoto Protokol ile birlikte
Trkiye, emisyon ticaretine ynelik usul ve esaslarn
belirlenmesi ve 2003/87/AT sayl Emisyon Ticareti
Direktifinin uyumlatrlmas amacyla Emisyon
Ticaretine Ynelik Dzenleme yapmay Mktesebat
Uyum Programna (2007 -2013) almtr. 2012 sonras
iklim rejimine hazrlk yaplmas ve dnyada byyen
yeni bir emtia borsas olan karbon borsalarnn da
Trkiyede oluturulmas gerekmektedir. Bu konuyla
ilgili olarak stanbulun uluslararas bir finans merkezi
olmas dorultusunda hazrlanan stanbul Uluslararas
Finans Merkezi Stratejisi ve Eylem Plannda Karbon
Ticareti Borsalarnn kurulmas hedefi belirlenmitir.
Karbon piyasas, emisyon izinlerinin alnp satld
bir piyasa olup, emisyon ticareti mekanizmas erevesinde, belirli bir emisyon hedefi olan lkelerin ve
iletmelerin kendi aralarnda emisyon izinlerinin bir
blmnn alnp satlabilmeleri salanmaktadr. Bu
kapsamda lkelere karbon emisyon kotas tahsis
edilmekte ve ye lkelerin bu kotalar, kendi lkelerindeki reticiler arasnda paylatrmas beklenmektedir.
Herhangi bir lke ya da retici kendi kotasn aarsa,
daha az reten lke ya da reticiden karbon kotas
satn alabilmektedir. Baka bir ifadeyle, emisyon
Eskiehirin enerji tketimine dayal karbon ayak izini

ortaya koymay amalayan bu tr almalarn artmas
halka, kentin kanaat nderlerine ve karar vericilere
evresel sorunlar konusunda farkndalk kazandrrken, bu sorunlarn saptanmasna ve kalknmann
68
Piyasas Asndan nemi, Eskiehir AB' ye

Hazrlanyor- Blgesel Enerji ve Ulatrma
altay Kitab, Sf.83, Eskiehir Valilii.
[3]
Tre C. (2012). Kresel klim Deiikliinin
Giriimcilik klimine Etkisi, Giriimcilik
klimi Dergisi, Say:3, Sf: 30.
[4] Karakaya E. (2008). Kresel Isnma ve Kyoto
Protokol: klim Deiikliinin Bilimsel,
Ekonomik ve Politik Analizi Balam Yaynclk, stanbul.
[5]
Tre C. (2011). Karbon Borsas,
http://www.solar-academy.com/menuis/Karbon
Borsasi-Cengiz-Ture.011800.pdf
[6] J. Wilson & J. L. Grant (2009). Calculating
eEcological Footprints at the Municipal Level:
What is a Reasonable Approach for Canada?,
Local Environment: The International Journal
of Justice and Sustainability, 14:10, 963-979.
[7]
Srdrlebilir Kentler Birlii ICLEI (2009).
(International Council for Local Environmental
Initiatives) Yerel Ynetimler Sera Gaz
Salmlar Analizi Uluslararas Protokol
(IEAP) Versiyon 1.
[8]
Guidebook,, (2010). EU Convenant of
Mayors, How to Develop a Sustainable Energy
Action Plan (SEAP).
[9]
Trke M. (2001). Kresel klimin Korunmas, klim Deiiklii ereve Szlemesi ve
Trkiye, TMMOB Makine Mhendisleri Odas
Sreli Teknik Yayn 61: 14-29, Ankara.
[10] TOBB (2011). Ekonomik Rapor (2010),
Yayn No: 2011/135 Ankara.
[11] 81 l Durum Raporu (2012). Bilim Sanayi
ve Ticaret Bakanl Sanayi Genel Mdrl,
Anakara.
[12] Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV)
ve Eskiehir Sanayi Odas (ESO) (2009).
Endstriyel letmelerde evresel Yetkinlik
ve Kapasite Belirleme almas, Eskiehir li
novasyon Stratejileri in Kapasite Oluturma
Projesi (ESNKAP).
srdrlebilir klnmasna salad bilgi ve teknik

destek asndan byk nem tamaktadr [30, 31].
Bylece kentsel paydalarn hem kresel iklim
deiikliinde hem de hava kalitesinin azalmasnda
etkili rol olan sera gaz salmlarn azaltmak amacyla yapacaklar almalara veri taban salayabilecektir.
Bu envanter ve analiz almas kent merkezinin
karbon salmlarnn azaltlmas abalarnn balangc
ve en nemli aamasn oluturmaktadr. Bundan
sonraki aamalarda envanter almasndan elde
edilen verilerin altnda; kenti ynetenlerin ve tm
paydalarn ortak akla dayal olarak Eskiehir Srdrlebilir Enerji Eylem Plan tasarmn ortaya koymalar gerekmektedir. Bu abalar hem lkemizin hem de
kentimizin iklim deiiklii ile ilgili srece katksn
hzlandrarak, dier iller iin de nc olmasn salayacaktr. Bu ynde ortaya konulacak konseptin Eskiehir iin ekonomik, sosyal, evresel bir marka deeri
yarataca kansndayz [32].
TEEKKR
Bu almann gereklemesinde ve kullanlan verilerin salanmasna katk salayan bata TMMOB
Makina Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi Bakan, Ynetim Kurulu ve alanlar olmak zere, ilgili
tm kurumlara teekkr ederim.
Not: Bu makalenin her trl haklar yalnzca yazara
aittir.
5. REFERANSLAR
[1]
[2]
Tre C. (2013). nite 8. evresel Etki Deerlendirmesi (ED) Yasas ve Uygulamalar,

Enerji ve evre, Anadolu niversitesi Yaynlar No:2790, Eskiehir.
Tre C. (2011). AB Srecinde klim Deiiklii le Mcadelede Enerji Sektrnn Karbon
69
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]
[26]
[27]
Climate Change Effects on Streams and Reservoirs with HSPF, Water Resources Management, 24-4, 707 726.
[28] Tre C. (2013). A Methodology to Analyze
the Relations of Ecological Footprint (EF)
Corresponding with Human Development
Index (HDI): Eco-Sustainable Human Development Index (E-SHDI), International Journal of
Sustainable Development & World Ecology,
Vol. 20: 1, 9-19.
[29] World Energy Outlook (2011).
[30] Tre C. ve Tre C. (2010). Ekonomik Bymenin Yeryzndeki Glgesi: Ekolojik Ayak
zi, ESO - Eskiehir Sanayi Odas Dergisi,
Say:1, Sayfa:64-68.
[31] Tre C. (2013). Ekonomide Ekolojik Dnm, TUDEP (Teknik retimi ve hracat
Destekleme Platformu Dernei) Resmi nternet
Sayfas, Uzman Gr,
http://www.tudep.org/uzmangorusu.aspx?koseYazisiI
D=17
[32] Tre C. (2013). Ekonomide Ekolojik Rekabet, Dnya Gazetesi, Sf.5.
alar . ve Ark. (2008). Kresel Isnmann

Ekonomik, Politik ve Sosyal Etkileri: Eskiehir
Kent Merkezinde Bir Aratrma, XI. Uluslararas ktisat rencileri Kongresi / 8-9 Mays
2008 / Ege niversitesi BF / zmir-Trkiye.
Tre C. et.al. (2013). Ecological Footprint
Analysis of Coordinator Teachers Involved in
the International Eco-schools Programme,
Journal of International Environmental Application & Science, Vol. 8 (1):86-93.
Hogne N.L. et.al. (2010). Identifying Important Characteristics of Municipal Carbon Footprints, Ecological Economics 70: 6066.
T.C. klim deiiklii Ulusal Eylem Plan
2011-2023 (2011). evre ve ehircilik Bakanl, Ankara.
IPCC (2006). Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories.
Osmangazi E.D.A.. (2012). Eskiehir li ne
Ait Satlan Elektrik Enerjisi Miktar Verileri.
ESGAZ (2012). Eskiehirde Kullanlan
Doalgaz Miktar (m3) Verileri.
EPDK (2012). Enerji Piyasas Dzenleme
Kurumu Petrol Piyasas Raporu.
EPDK (2012). Enerji Piyasas Dzenleme
Kurumu LPG Piyasas Sektr Raporu.
evre ve ehircilik l Mdrl (2012).
Resmi Olmayan Eskiehir Tahmini Kmr
Tketim.
UNEP (2000). The GHG Indicator: Guidelines
for Calculating GHG Emissions, United
Nations Environment Programme.
TK (2010). Trkiye statistik Kurumu, Sera
Gaz Emisyon Envanteri.
Global
Carbon
Emission
(2012).
http://co2now.org/Current-CO2/CO2-Now/glo
bal-carbon-emissions.html
Acar C. O. (2007). Kresel Isnma, Menemen
Toprak ve Su Kaynaklar, Aratrma Enstits,
Manisa.
Gnc S. and Albek E. (2010). "Modeling
6. ZGEM
13 Nisan 1965 tarihinde Eskiehirde doan Prof. Dr.
Cengiz TRE, 1988 ylnda Anadolu niversitesi
Fen-Edebiyat Fakltesi Biyoloji Blmn bitirdikten
sonra 1990 ylnda yine ayn niversitenin Fen Bilimleri Enstitsnden yksek lisans derecesini ve 1996
yln da Osmangazi niversitesi Fen Bilimleri Enstitsnden doktora derecesini almtr. Daha sonra
Anadolu niversitesi Fen Fakltesi Biyoloji Blmne 1996 ylnda Yardmc Doent olarak atanmtr.
2006 ylnda Ekoloji alannda Doent olarak, yine ayn
yl ayn blme Doent olarak atanmtr. 2011 ylnda
Ekoloji Anabilim Dalnda Profesrle ykseltilerek
atanmtr. Ekoloji, evre, Biyolojik eitlilik ve
Koruma, Srdrlebilir Kalknma, Ekolojik ve
Karbon Ayak zi vb. konularnda 23 uluslararas
70
olmak zere 42 adet bilimsel makalesi, uluslararas ve

ulusal bilimsel toplantlarda 36 adet bildirisi, danmanlnda tamamlanan ve devam eden 8 doktora ve
13 yksek lisan tezi, 13 uluslararas ve ulusal projede
ynetici, danman ve aratrmac olarak eitli grevler stlenmitir. Alanyla ilgili eitli kurum ve kurullarn yesidir.
eitli ulusal kitaplarda 12 blm yazarl yapmtr.
Kurumunda eitli idari grevlerde bulunmutur.
Ayrca eitli niversite ve kurumlarca dzenlenen
konferanslara konumac ve panelist olarak katlm,
bata TV olmak zere radyo, gazete vb. gibi ortamlarda Ekoloji ve evre konularnda farkndalk yaratmaya ynelik, aktel ve toplumsal ierikli programlar
yapmtr. Halen Anadolu niversitesi Fen Fakltesi
Biyoloji Blm Ekoloji Anabilim Dal retim
yesi ve Anabilim Dal Bakan olarak grevine
devam etmektedir. Evli ve bir ocuk babasdr.
71
72
ESKEHR SANAY BLGELERNDEK

TEHLKEL KMYASALLARIN KULLANIMI VE
RSKLER
Nurettin elik
TMMOB Kimya Mhendisleri Odas Eskiehir Blge Temsilcilii
Arifiye Mah. 2 Eyll Cad.Mahmut Sani Vakf han No:81/4
Tel : 0 222 2203330 E-mail: eskisehir@kmo.org.tr
ZET:
oluturmu. Zararsz olan azot ve Karbon atomlar da

birleerek ok kuvvetli bir zehir olan siyanr meydana getirmilerdir.
Tehlikeli kimyasal maddelerin artan retimi

depolanmas ve kullanm nedeniyle byk endstriyel kaza olasl ve evre sorunlar artmtr. Bu
kimyasal maddelerin 80.000 den fazlas ticari amala
retilmekte ve gnlk yaammzda kullanlmaktadr. Dnya ticaretinin %10unu kimyasal maddeler
oluturmaktadr [1].
Deprem, Yldrm, Sel gibi tabii afetlerin de tetiklemesi ile kimyasallarn ok daha tehlikeli olabilecei byk felaketler oluturabilecei gemite
yaanm etkileri uzun senelerce srmtr.
Kimyasallarn bu gizemli zellikleri nedeni ile
kullanmlarnda, retimlerinde, depolanmalarnda ve
tanmalarnda ok titiz ve dikkatli davranlmas
gerekmektedir. Btn kimyasallarn zellikleri
karmlar sonucu oluturabilecekleri bileikleri
ortam maruziyetleri bilinli olarak aratrlmaldr.
Kimyasallarn depolanmas tanmas ve kullanm ile ilgili birok tehlikelerin ve bunlardan

kaynakl risklerin olduu gzlenmektedir.
Bilindii zere tehlikeli kimyasallarn kat, sv
ve gaz fazda oluturabilecekleri tehlikeler ve riskleride ayr ayr incelenmelidir.
Zira insanlk yararna retilen kimyasallarn

insan katliamna yol amamas iin kimyasallar ile
ilgili bilgilerin paylalmas gerekir.
Gnmz kimya teknolojisinde iki milyon adet

kimyasal bileiin retiminden veya varlndan
bahsedilmekte olup tm kimyasal bileiklerinde
fiziksel ve kimyasal zellikleri birbirinden farkldr.
AMA:
Eskiehir organize sanayii, kobi organize sanayi,
teksan, baksan, emko sanayi sitelerinde tehlikeli
kimyasallarn retildii depoland birok fabrika ve
iletme bulunmaktadr. Bu fabrika ve iletmelerde
kullanlan kimyasal maddelerin tehlikeleri oluturabilecekleri riskleri ok iyi aratrlmal kimyasallarn
Kimyasal bileikler farkl atomlarn birlemesinden meydana gelmekte, sonucundada yapdaki atom
zelliklerine hi benzemeyen bambaka zellikte
farkl bileikler olumaktadr. rnek: ok yanc
Hidrojen ile yakc gaz olan Oksijen birleerek suyu
73
lerek nakliye ve depolamada en st seviyede gvenlik

salanmal en az seviyede stoklama sistemi getirilmeli
retilen kimyasallar veya boyalar daha gvenli retim
sahasndan uzakta depolanmal sevkiyatlar buralardan yaplmaldr.
kontrol ve takibi bilinli olarak uzman kiilerce yaplmaldr. Nedense kimyasallarn tehlikeleri kmsenir,
nemsenmez sonucunda da ok byk felaketler
yaanr.
te blgemizde bulunan sanayi kurulularnda
tehlikeli kimyasallardan kaynakl riskler de tespit
edilmi daha dikkatli olunmas konusunda bilgi
paylam amalanmtr.
Btn kimyasallarn malzeme bilgi (MSDS)

formlar grlecek yerlere aslmal alanlar kimyasal tehlikeler konusunda bilgilendirilmeli ve eitilmelidirler.
Boya, Snger, Pvc, Kimya, Seramik, sanayi gibi

Kimyasallar ile uraan fabrikalarn arasna dzensizce serpitirilmi tekstil, gda, beyaz eya
sektrlerininde i ie girdii karmak bir yaplama
iinde kimyasallarn meydana getirecei riskler
dahada artmaktadr. Kimya sektrnn kontrol,
denetimi ve risk tedbirlerinin daha kolay alnmas
asndan ayr bir blgede yaplanmas gerekiyordu.
Maalesef kurulu aamasnda bu dnlmedii gibi
halende retim faaliyetlerine gre zel bir yer seimi
yaplmamaktadr. Yakn zamanlarda Eskiehir Teksan
sanayide, Gaziantepte bir galvaniz fabrikasnda yaanan oklu lml i kazalar ile Yalova Aksa Akrilik
fabrikasnda ve Tuzla boya ve vernikiler Sanayi
sitesinde yaanan ucuz atlatmal maddi kaypl i
kazalarnn yansra 1999 senesinde yaadmz
depremin ardndan Tprata gnlerce sren yangn
henz hafzalarmzdan silinmemitir.
Kk iletmelerin i faaliyetleri kurulu aamasnda incelenmeli faaliyet konular nace kodunla

birebir rtmeli SGK i yeri sicil numaras ile doru
tanmlanmaldr. Kimyasal maddelerle ilgili yeri
al ruhsatlarnn verilmesinde Sanayi Mdrl
ile Kimya mhendisleri odas yetkili klnmaldr.
2. Sanayi blgelerimizde Doalgaz kesintisinde
emniyet olarak kullanlmak zere veya daha nce
kullanlm u anda atl olarak bekletilen yer st LPG
Tanklarda potansiyel bir tehlike olarak gereksiz ve
lzumsuz olarak bakmlarda yaptrlmadan bekletilmektedir.
Kullanlmayan lpg tanklar ilerindeki kalan lpg
zel bir yntem ile yaklarak tketildikten ve ilerine
inert bir gaz verildikten sonra tedariki lpg firmasna
teslim edilmelidir.
te byle felaketlerin birdaha yaanmamas milli

servetin heba olup ziyan olmamas adna kimyasallar
ile ilgili tedbir ve hassasiyetimizi daima korumak
zorundayz.
Ak sahada bulunan Lpg tanklarnn altlarn kuru

otlar sarm emniyet ventillerinin plastik muhafazalar
tabiat artlarndan dolay ypranm emniyet ventilleri
iine dolan suyun donarak ventili atlatmas neticesi
oluacak gaz kaa patlama riski oluturacaktr. Ayn
zamanda ara ve i makinasnn apmas sonucu
oluacak risklerde kanlmazdr. Acil olarak kullanlmayan Lpg tanklar emniyeli olarak blge dna
karlmaldr.
NCELEME:
1. Organize sanayi blgesi ve dier kk sanayi
kurulularnda boya, kimyasal madde reten iletmelerde kullanlan yanc ve parlayc solvent ve kimyasaln kontroll ve bilinli kullanmlar ile ilgili bir
envanter oluturulmal kamu kurumlarda bilgilendiri-
3. inde 130-230 At basn olan sanayi gazlar-
74
da tehlike yaratmaktadr.
nn tanmasnda kullanlan Basnl tplerinin kullanmlarndaki bilinsizlik ve eitim zaafiyeti devam

etmektedir. Bu tplerin datm toklamas ve kullanm ile ilgili ciddi skntlar vardr. Bu tpler iindeki
ok yksek basntan dolay adeta bir bombadr.
3- Sanayi blgelerinde kullanlan basnl gaz

tplerinin dolum orjini sat sorgulanmal doru
depolanmas nakliyesi ile ilgili kontroller sklatrlmaldr. Bu tpleri kullanan sanayici doru kullanm
konusunda eitilmelidir.
Kesinlikle devrilmemesi yuvarlanarak tanmamas gerekir. Devrilen bir tpn vanasnn krlmas
sonucu oluacak tehlikeler.
Son istatistiklere gre hala lml i kazalarnda

maalesef Avrupa birinciliimiz, Dnya nclmz devam etmektedir. kazalar ile lke olarak ok
byk bedeller demekteyiz. nsann faydas iin
yaptmz retimlerde insan kayplar ve zararlar asla
kabul edilemez.
a) Krlan vana bir mermi etkisi gstererek nne

kan her eyi delerek geer.
b) Tp Kontrolsz ekilde dnerek etrafta bulunanlar ezer veya yaralar.
Bu nedenle TMMOB Kimya Mhendisleri Odas

Eskiehir Blge Temsilcilii olarak kurumsal sorumluluumuz gerei tespit ettiimiz olumsuzluklarda
tehlikeli kimyasallarn kullanm, tanmas, depolanmas ve riskleri konusunda zerimize den bilgi ve
deneyimlerimizi yerine getireceimizi yineliyor,
ilgililerin ve toplumun dikkatine sunuyoruz.
c) Tpte yanc gaz varsa tpn dnmesiyle oluan

kvlcmdan dolay mthi bir de patlama
sonucu birden fazla lml kazalar yaanabilir.
SONU:
Bu balamda ;
REFERANSLAR:
1- Organize sanayi blgesinde bulunan tm fabrikalarn kimyasal madde kullanm envanterleri karlmal tehlikeli kimyasallarn kullanm ve nakliyesi
kontrol altnda tutulmaldr. Doal afet ve olas kazalarda can ve mal gvenliini salamada ok byk
katk salayacaktr. Kent iindeki kimyasallarn da
envanterleri tek bir elde toplanmal kamu ile paylalmaldr.
[1] Z.Yazc,Tehlikeli Atklarn Ynetimi Srdrlebilirlik geri kazanm, TMMOB Kimya Mhendisleri Odas II. Tehlikeli Kimyasallarn Ynetimi
Sempozyum ve Sergisi Bildiri Kitab, 2009, s.289
ZGEM:
1956 yl Eskiehir doumlu. niversite renimini
E..T..A Kimya Mhendislii blmnde bitirdi.
Orman Endstrisi, Boya ve Seramik sanayilerinde
alt. Halen A snf Gvenlik Uzman olarak farkl
sektrlerde grev yapmaktadr.
2- Organize sanayi bnyesinde bulunan atl ve

kullanlmayan bykl kkl lpg tanklarnn
bakm ve gvenlii gzden geirilmelidir. Zira olas
bir deprem, yldrm gibi tabi afetlerde ok byk
riskler tamaktadr. Ayrca u anda bulunduu fiziksel durumlar da hi iyi gzkmemekte olup, ou
tanklar korozyona uram, Emniyet valfleri hava
artlarna kar korumasz, stelik tank altndaki otlar
75
76

III. OTURUM
OTURUM BAKANI
Fercan YAVUZ
naat Mhendisleri Odas Eskiehir ube Bakan
Eskiehir Sulamas Yenilemesi ve meKullanma Suyu htiyalarnn Yeniden Belirlenmesi
Erdem USLU - Elk. Elektronik Mh. - EBB ESK Gen.Md.
77
78
ESKEHR L ZEMN ZELLKLERNN

GEOTEKNK AIDAN NCELENMES
Glgn Ylmaz 1, Emre Aytu zsoy 1, Seyfettin Umut UMU 2
1 Porsuk Meslek Yksekokulu, Anadolu niversitesi, Basn ehitleri Cad., No:152, Eskiehir, TRKYE
Tel: 0222 2241389, E-Posta: guunal@anadolu.edu.tr, eaozsoy@anadolu.edu.tr
2 Ulatrma Meslek Yksekokulu, Anadolu niversitesi, Basn ehitleri Cad., No:152, Eskiehir, TRKYE
Tel: 0222 224 24 19 E-Posta: suumu@anadolu.edu.tr
ZET: Eskiehir ili Anadolu Blgesinde yer

almaktadr. Toplam yzlm 13.652 km2dir. Eskiehir Ankaraya 235 km, stanbula 308 km, Bilecike
80 km ve Ktahya iline 78 km uzaklktadr. Eskiehir
ili corafi konum itibariyle Trkiye Deprem Blgeleri
haritas zerinde II. Derecede deprem blgesi snrlar
ierisindedir. Dolaysyla depremsellik riski byk
olan bir il konumundadr. Eskiehir kent merkezi,
Kuzey Anadolu Fay Zonuna (KAF) yaklak olarak
200 km mesafedir. Eskiehir, 1999 Marmara ve Dzce
depremlerinden etkilenmi, bunun sonucunda can ve
mal kayb yaanmtr. Eskiehirin yerel zemin
zellikleri incelendiinde kent merkezi yerlekesinin
alvyon zemin zerinde ina edildii grlmektedir.
Ayrca kent merkezinde yeralt suyu seviyesinin
yksek (yzeye yakn) olduu yaplm olan sondaj
almalarnda net olarak gzlenmektedir. Hem zeminin alvyon olmas hem de yeralt suyu seviyesinin
ykseklii deprem yk etkisinde kalan bir yapda
hasarlara sebep olmaktadr. Zemin svlamas sebebiyle st yap salam olsa dahi zeminin tama gc
azalmakta ve yaplarda ani ya da farkl oturma veya
gmeler olmaktadr. Bu durumda salam zemine
salam yap ina edebilmek amacyla zemin iyiletirme almalarnn gereksinimi ortaya kmaktadr.
Zemin iyiletirme almalar ina edilecek yapnn
cinsine ve byklne gre farkl ekillerde olabilmektedir. Bu almada Eskiehir ili ve evresi ile
ilgili yaplm olan almalar incelenerek; blgenin
tektonik ve jeolojik yaps; yerel zemin zellikleri,

svlama riski hakknda bilgiler sunulmutur. Zemin
iyiletirme yntemleri hakknda aklamalar verilerek
Eskiehir ilinde uygulanm veya uygulanmakta olan
yntemlerin zemin zellikleri bakmndan uygunluu
tartlmtr.
Anahtar Kelimeler: Eskiehir, Zemin zellikleri,
Zemin yiletirme
1. GR
Gemi yllardan gnmze Trkiyede yaanm
depremler incelendiinde naat Mhendislii alannda hesaplamalarn ok dikkatli yaplmas ve inaat
ynetmeliklerine uyulmasnn zorunluluu gz ard
edilmemelidir.
Bir yapnn inas srasnda artname ve ynetmeliklere uyulmas zorunluluu, yapnn ina edilecei zeminin zelliklerinin, yeralt su seviyesinin, depremselliinin yani geoteknik adan incelenmesinin ihtiyacn
hissettirmektedir.
Bu almada, ncelikle Eskiehir ili yerleim yeri
alannda daha nceden yaplm DS raporu (1974),
MTA raporlar (Gzler vd., 1984, 1985, 1996, Altunel
ve Barka, 1998, Kaarolu, 1991, Ayday vd., 2001,
2005, zsoy vd., 2007, Akdeniz vd., 2012) ve DS
79
aratrmalar (2001; 2005) irdelenmitir. almann

birinci ksmnda, Eskiehir ili ve yakn evresine ait
tektonik ve jeolojik zellikler aklanmtr. kinci
ksmnda Eskiehir ili yerleim yerinin zemin zellikleri zerinde durulmutur. nc ksmda ise tama
kapasitesi dk olan zeminler iin yaplmas gereken
zemin iyiletirme yntemleri aklanarak, Eskiehir
yerleim merkezi ve civarnda yaplan zemin iyiletirme yntemlerinin yeterlilii ve uygunluu tartlmtr.
2. ESKEHR L ve YAKIN EVRESNN
TEKTONK ve JEOLOJK ZELLKLER
lkemiz, dnyann en karmak jeolojik yapsna
sahip lkelerden birisidir. Karmak jeolojik yapl
ortamlarda deprem tehlikesi azaltma almalar basit
jeoloji zelliine sahip yaplardan daha detayl ett ve
inceleme almalar gerektirmektedir (Akdeniz v,d
2012). Eskiehir ili ve yakn evresinin (ovasnn)
tektonik ve jeolojik zelliklerinin belirlenmesi amacyla
gnmze kadar birok alma ve derleme yaplmtr
(1; Gzler ve di., 1985; lmez ve di., 1986; lmez
ve Ycel, 1985; Yldrm ve Grsoy, 1985; Sariz ve
Oru, 1989; Ocakolu ve di., 2005, Tosun ve di.,
2011, Tn ve di., 2013) . Yaplan bu almalara gre
inceleme alannn en byk akarsuyu Porsuk aydr.
Porsuk ay Eskiehir ovasna g- neybatdan girerek
doudan kmaktadr. Bugnk morfolojisini Neotektonik dnemde kazanan Eskiehir blgesinin, morfolojik geliimi, yap ve litoloji tarafndan kontrol
edilmektedir. Dou-bat gidili faylarn etkisiyle, ayn
ynde uzanan doruklar ve knt ovalar olumutur.
Eskiehir ve nn ovalar bunun en tipik rnekleridir
(lmez ve Ycel, 1985) (ekil 1).
ekil 1. Eskiehir ovasnn konumu (Tn, 2013).

engr, 1979), (engr, 1982) yapt aratrmalarda
Ege Blgesi ve Orta Anadoluyu iine alan Anadolu
blounun Kuzey Anadolu Fay Zonu ve Dou Anadolu Fay Zonu boyunca batya doru hareket ettii
grnde birlemilerdir. Ancak Barka ve di.,
1995 e gre Bat Anadolu KD-GB uzanml Fethiye-Burdur fay zonu ve BKB-DGD uzanml Eskiehir Fay Zonu ile Orta Anadoludan ayrlarak ve
B-GBya doru daha hzl hareket etmektedir. Bat
Anadolunun bat ynndeki hareket hz kuzeyden
gneye doru artmakta ve hareket hz kuzeyde 20
mm/yl iken gneyde 3040 mm/yldan fazla
olmaktadr (Jackson, 1994), (Barka v.d., 1995). Eskiehir Ovasn BKB dorultusunda 15 km geniliinde bir kuak eklinde katettii ve uzunluklar 5-25
km uzunluundaki 25 fay segmentinden olutuu
ifade edilen (Ocakolu ve di., 2005) Eskiehir Fay
Zonunun EFZ (Altunel ve Barka, 1998), blgenin
bugnk yapsnn olumasnda, nemli bir role
sahip olduu bilinmektedir (ekil 2).
Anadolu, tektonik deformasyonun dnyada en hzl

olduu blgelerden biridir (Jackson ve Mc Kenzie,
1988). Eskiehir Fay Zonu, dorultu atml Kuzey
Anadolu Fay Zonu ile normal faylardan olumu Ege
alma blgesi arasnda yer almaktadr (Altunel ve
Barka,1998). (Mc Kenzie, 1972, 1978), (Dewey ve
Eskiehirin kuzeyinden ve gneyinden geen, genellikle dou-bat dorultulu olan bu fay segmentlerinin,
blgenin morfolojik zelliklerinden biri olan Eskiehir
80
ve Sarsuyun getirdii, akll, kumlu, ounluu silt

ve kilden (0-7 m) oluan tutturulmam gen kellerdir. Alan karotlu temel aratrma sondajlarnda
kalnln 5-12 m arasnda deitii gzlenmitir. Sz
edilen bu birimler ekil 3te verilmitir (Olgun v.d.,
2005).
ekil 2. Eskiehir ve civar diri fay haritas (MTA, 2011)

Graben yapsyla dorudan ilikili olduu, daha nceki
almalardan elde edilen nemli bulgulardan biridir.
Alann kuzey ve gneyindeki normal faylarla snrlanan, yar grabenlerle kontrol edilen yapdaki bir
geometrinin etkisini, basen-ana kaya geometrisinde de
gsterdii grlmtr. Ayrca kuzey kenarda derinleen sediman yapsndan dolay, genilemeli dnemdeki ana fayn, ovann kuzeyinde olduu dnlmektedir (Tn, vd. 2013).
ekil 3. Eskiehir kent merkezi yerleim alannn
jeolojik ve sondaj lokasyon haritas (Olgun vd., 2005).
Eskiehir kent merkezi, Bozyk-nn-Eskiehir

ukurluunun gney kenarnda yer almaktadr.
Gneydeki tepelerden, kuzeyde Porsuk vadisine doru
az bir eimle uzanan dz bir arazi zerindedir ve ehir
merkezini Porsuk ay ikiye ayrmaktadr. Blgenin en
yal birimlerini Triyas yal metamorfik ist-mermer
ile ofiyolitik melanj oluturmaktadr. Blgede bu
birimler zerinde asal diskordansla Eosen yal
konglomera, marn, kilta, kireta; Miyosen yal
andezit, konglomera, kil marn, tf ve kireta; Pliyosen yal kil, tf ve bazalt serisi bulunmaktadr. En st
birimde ise eski-yeni alvyon yer almaktadr. Eski
alvyon (taraa-Qal1); gevek imentolu, apraz
tabakalanmal olup ierisinde 550 cm kalnlnda kil
ve silt bantlar gzlenmektedir. Birim daha yal birimlerin kum-akl-silt boyutundaki malzemelerinin
deiik oranlarda karmndan oluur. Kalnl 50
myi gemektedir. Yeni alvyon (Qal2); Porsuk ay
nceki almalardan (Azdiken ve atalyrekli, 2001;

lmez ve di., 1986 ; Sevinli ve atalyrekli, 2001)
elde edilen sonular kullanlarak, alvyon kalnlnn
10-25 m arasnda deitii, kuzeydouya doru gidildike Porsuk aynn fazla malzeme depolamas ile
dier yerlere gre 10-15 m kalnlndan 15-25 m
kalnla kadar ulat belirlenmitir. (Tn, 2003)
Alvyonu oluturan bu gen keller suya doygun
gevek kum ve dk plastisiteli seviyelere sahip
yerleim yerlerinde svlama asndan risk oluturmaktadr (Bayrak, vd 2013).
Ayrca Eskiehir kent merkezinde bulunan scaksu
kaynaklar, Porsuk ayndan beslenen alvyon rts
altnda bulunan fay boyunca yaylmaktadr. Scak su
kaynaklarnn scaklklar yeralt su seviyesinin yk-
81
seldii mevsimlerde deimektedir ve buna bal

olarak Eskiehir iinde bulunan scak su kaynaklarnn alvyondaki yeralt sular ile kartn sylemek
mmkn olmaktadr (Ylmaz ve zsoy, 2001).
arasnda deitii ve zeminin yumuak-kat, 7 mden

daha derindeki zeminlerde ise SPT saysnn
N30=2350 arasnda deitii ve genellikle zeminin
sert-kat arasnda deien alvyon olduu saptanmtr. Sondajlardan elde edilen numunelerin Laboratuar
sonularna gre; 0-7 m aralnda (gevek-orta sk
alvyon zemin) CH-MH, CL-ML, CL-CH, MH, ML,
GP-GM, SP-SM, GM, ve SP karakterinde; ortalama
tane dalmnn % 3.6 akl, % 19.3 kum, %76.1 ince
(% 55.9 silt ve % 20.2 kil) olduu, n konsolidasyon
basnc 1,05-2,35 kgf/cm2 arasnda, hacimsel skma
katsays (mv) genellikle (0,25-1,00) kgf/cm2 yklerde daha yksek ve (1.00-2,00) kgf/cm2 yklerde daha
dk deerlere sahip olduu belirlenmitir. Kvamllk indisi Ic= 0.081.06 (yumuak ve sert), eksenli
basn deneylerinde; kohezyon c= 0,21.90 kg/cm2,
kayma direnci as f=1,510 (yer yer 1018), doal
su ierikleri Wn= % 3050 arasnda, ayrca doygunluk yzdesi S= %95100 arasnda, tabii porozitelerinin n= % 4060, tabii boluk oranlarnn da e= %
77130 arasnda deitii belirlenmitir.7,0 mden
sonra (sk-ok sk zemin) genellikle zeminin GM,
SP, SC, SC-CL, GP-SP karakterinde olduu saptanmtr (Olgun v.d, 2005). Eskiehirde yerel zemin
koullarnda rastlanlan ikinci bir durum ise yeralt
su seviyesinin yksek olmas yani yzeye yakn
olmasdr. Bu durum jeoteknik adan byk problem olan svlama riskini ortaya karmaktadr.
zellikle suya doygun, uniform ve kaln kum
tabakalarndan olumu zeminlerde su, zeminin
tama gcn azaltarak, tekrarl gerilmeler (deprem
yk, titreim, dinamik kuvvetler) etkisinde stteki
yapy yklmaya kadar gtrmektedir. Yerleim
yerinde yeralt suyu seviyesi ehir merkezinde 36
m. arasnda deiim gstermekte, yzeye ok yakn
bir su tabakas oluturmaktadr. Ayrca Eskiehir
merkezinde bir scak su hattnn bulunmas ve
bunlarn yzey atlaklarndan darya kmas da
blgede zemin koullar ve tama bakmndan
nemli bir dezavantaj olmaktadr (Ylmaz ve zsoy,
2001). ekil 4te, tipik bir sondaj logu rnei verilmitir.
3. ESKEHR L YERLEM YERNN

ZEMN ZELLKLER ve SIVILAMA
3.1 Zemin zellikleri
17 Austos Marmara ve 12 Kasm Dzce depremleri
yerel zemin zelliklerinin yaplara verdii hasarlar
bakmndan nemli olduunu ispatlamtr. Depremin yerel zeminle ilikisi iki ekilde olmaktadr;
1) Deprem etkisi ile fay krlmas sonucu ortaya
kan deprem dalgalar zemin tabakalar ierisinden
geerken gerilme, ekil deitirme ve mukavemet
zelliklerini deitirmektedir.
2) Deprem dalgalar, zeminin cinsine, tabakalanma durumuna gre zemin yzeyindeki yaplara ivme
genliini ve frekans deitirerek iletmektedir (nal,
2000). Zemin tabakalarnn depremler srasndaki
davranlarn iyi anlayabilmek iin tekrarl ykler
altndaki ekil deitirmelerini, evrim says, efektif
evre basnc, frekans, boluk oran, plastisite indisi,
ar konsolidasyon oran ve suya doygunluk derecesi
gibi faktrleri bilmek gerekir. Eskiehirin yerleim
yerine ait zemin zelliklerine yzeyden itibaren 10 m
ye kadar baklacak olursa; Pressiometre verilerine
gre Alvyonun 07 m aras derinlikteki kesiminde
genellikle limit basn PL=1.19 kg/cm2, Elastik
modl EP=7.580 kg/cm2, EP/PL orannn 19 arasnda deitii ve dk dayanml gevek-orta sk
alvyon zemin tanmlamasna girdii, 7 mden daha
derindeki zeminler iin genellikle PL>10 kg/cm2,
EP>100 kg/cm2, EP / PL oran >10 greceli olarak
daha yksek dayanm parametrelerine sahip olup
sk-ok sk zemin grubu ierisine girdii belirlenmitir. SPT verilerine gre ise 2,57 m derinlikteki
zeminin (YASS altnda) SPT saysnn N30= 315
82
(mukavemeti) tamamen ortadan kalkar ve svlama

meydana gelir (Seed ve Idriss, 1982). Depremler
srasnda suya doygun gevek yerleimli kum ve
dk plastisiteli yumuak siltlerde svlama gzlenirken plastik silt ve killerde deprem sonras statik
mukavemetlerinde azalmalar (tama gc kayb)
meydana gelmektedir (Akdeniz vd., 2012).
Eskiehir kent merkezinde yer alt suyu seviyesinin
yksek olmas, genel olarak siltli ve kum zeminlerin
yaylm gstermesi gibi etkenler, svlama riskinin
olduunu gstermektedir. 10 Austos 2005te Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan yaynlanan
Zemin ve Temel Etd Genel Format nda Sondaj
Kuyular bal altnda, 1. ve 2. derece deprem
blgelerinde svlama asndan sondaj derinlii 20m
den az olmamaldr tanmlamas yer almaktadr.
Eskiehirin, Trkiye Deprem Blgeleri Haritasna
gre 2. derece deprem blgesi olmasna bal olarak
raporlar incelendiinde; raporlarn %67 sinde svlama riskinin bulunduu yazmakta, ancak sondaj derinlii 20 mnin altnda olmaktadr. Bu nedenle incelenen
raporlarn %67si genel formatta yer alan bu tanmlamay salamamaktadr (ekil 5) (Akdeniz vd., 2012).
ekil 4. Eskiehir ili iin zemin iyiletirme almalar

yaplan blgelere ait tipik sondaj logu rnei (
Eksen Zemin-Sondaj naat, 2007; zsoy vd., 2007).
3.2 Svlama zellikleri
Svlama, deprem kkenli devirsel kayma gerilmelerine maruz kohezyonsuz zeminlerde hzl kayma mukavemeti kaybdr. Bazen kayma dayanm neredeyse
kaybolurken, bazen de normalden daha dk deere
iner (Akdeniz vd., 2012).
lk olarak, 1964 ylnda Japonya-Niigata Depremi ile
Kuzey Amerika-Alaska Depremlerinde svlamaya
bal olarak gzlenen zemin hareketleri ve yapsal hasar
nedeniyle KUMLU zeminlerin depremler srasndaki
davranlar ile ilgili aratrmalar balamtr.
Suya doygun kum, siltli-kum ve akl zemin tabakas,
dinamik etkiler sonucunda zemin titreimlerine maruz
kaldnda skma eilimi ve hacimce klme gsterir. Bu aamada suyun drenaj (tanmas) mmkn
deilse, oluan hacimdeki azalma eilimi boluk suyu
basncnda arta neden olur. Boluk suyu basncndaki
bu art dey gerilmeye eit olduu anda efektif gerilme sfrlanr ve bu noktada zemin dayanm
ekil 5. Zemin ett raporlarndaki svlama riskine

gre belirtilen sondaj derinliklerinin deerlendirilmesi
(Akdeniz vd., 2012).
Ayrca svlama riski olduu belirtilen raporlarn
sadece %2lik ksmnda svlama analiz sonular yer
almaktadr (ekil 6) (Akdeniz vd., 2012).
83
deiimlerin nlenmesi-durabilitenin arttrlmas

Su geirgenlii, su basnlar oluumu ve sznt suyu kontrol
Erozyon direncinin arttrlmas
Depremler ve tekrarl ykler altnda svlama,
mukavemet ve rijitlik kayb potansiyelinin
azaltlmas
Temel zemini ve dolgu malzemelerinde deikenliin azaltlmas
Yzey bozulmalara kar direncin arttrlmas
Tm bu hedeflere ulaabilmek amacyla gelitirilmi

olan zemin iyiletirme yntemlerini, zemin ierisinde
uygulama tekniine bal olarak sralamak mmkndr.
ekil 6. Zemin ett raporlarndaki svlama riski

sonularnn deerlendirilmesi (Akdeniz vd., 2012).
4. ZEMN YLETRME YNTEMLER VE
ESKEHR L UYGULAMALARI
Zemin iyiletirilme teknikleri (Altun, 2010);
4.1 Zemin yiletirme Yntemleri
1. Vibrasyonlu yntemler
a. Vibroflotasyon (titreimle sktrma)
b. Kum sktrma kazklar
c. Vibrasyonlu sondalar ile sktrma
d. Patlatma
zellikle sismik yer hareketleri gibi dinamik etkilere maruz kalan zeminlerde byk ve kalc deformasyonlar olumaktadr. Bu tip deformasyonlar
genellikle, zeminlerin yetersiz dayanmlarndan
kaynaklanmaktadr. Ayrca, sismik etkiler srasnda
zeminlerin zel yaplarna ek olarak boluk suyu
basncnn ani ykselmesi de dayanm dren
etmenlerin banda gelmektedir. naat Mhendislii uygulamalar asndan yksek performans beklenen zeminler, iyiletirme yntemleri kullanlarak
dayanm asndan tatmin edici dzeye getirilmeye
allmaktadr. Zeminlerin iyiletirilmesinde hedeflenen balca amalar aada sralanmtr (zaydn,
2012).
2. Deplasman teknikleri
a. Kompaksiyon (sktrma) kazklar
b. Arlk drme (dinamik sktrma)
c. Kompaksiyon enjeksiyonu
3. Kartrma teknikleri
a. Kire kolonlar
b. Derin kartrma (Deep Mixing)
c. Jet enjeksiyonu (Jet Grouting)
d. n (ceden) kartrma
Mukavemet (tama gc art)

Yk altnda skmalarn (oturmalarn)
azaltlmas
Gerilmeler altnda ekil deitirmelerin
azaltlmas
ime-bzlme potansiyelinin azaltlmas
evresel etkiler (donma / zlme, slanma /
kuruma) sonucu olumsuz fiziksel ve kimyasal
4. Dier yntemler
a. Zemini deitirme ve yapsal dolgular
b. akl dren kuyular (veya suni drenaj malzemeleri)
c. Yer alt su seviyesini drme (kuyular,
hendekler vb.)
d. Permeasyon (Szdrma) enjeksiyonu
84
Zemin iyiletirme yntemlerinden farkl olarak zemin

svlamasn nlemek ve yapy daha gvenli olarak
zemine tatmak amacyla eitli temel tipleri ve ina
teknikleri de kullanlmaktadr. Bunlardan bazlar
aada verilmitir (Altun, 2010).
1. Kazkl temel uygulamas
2. Yap etrafna diyafram duvar, palplan perdelerle yaltm uygulamas
3. Rijit yap, bodrum veya farkl temel tasarm
Vibrasyonlu yntemler ok kirli olmayan kohezyonsuz zeminler iin uygundur (nce tane oran < %2025). Zemindeki ince taneler daha fazla ise vibrasyon
etkisini kaybeder. Bu durumda zemin yatayda ve
deyde deplasman yaptrlarak iyiletirilir. Kartrma
tekniklerinde ise zemin, balayc maddeler (imento,
kire vb.) ile kartrlarak talatrlr. Kolonlar (tekli,
l, drtl vb), iki ynde kesien perdeler veya ktle
olarak zemin kat hale getirilir. Talatrlan zeminlerde, boluk suyu basnlar da kontrol altnda tutulduundan, svlama riski azdr (Altun, 2010). Genel
olarak, kohezyonsuz zeminlerde, temel ama rlatif
sklk derecesinin arttrlmas, kohezyonlu zeminlerde
ise zemin iindeki suyun azaltlmas zemin iyilemesinde belirleyici unsurlardr. (zaydn, 2012).
Jet grout metodunda, bir kolon, belirli bir derinlie
kadar su kullanlarak delgi yaplmas, delginin sona
erdirilmesini mteakip suyun tahliye olduu nozulun
kapanarak tijin ucunda yer alan jetleme monitrnn
zerindeki nozullardan yksek basn altnda imento
erbetinin jetlenmesinden ibarettir. Jetleme srasnda
tijler belirli bir hzla dndrlmekte ve belirli bir hzla
zemin iinden aadan yukarya doru ekilmektedir.
Bylece, belirli bir apta ve boyda, zemin iinde
silindirik bir soilcrete kolon tekil edilmektedir. Jet
grout uygulamas sonucu seilen sisteme ve zemin
cinsine bal olarak oluan kolon ap deiken olmaktadr. Kolon ap jetleme esnasnda imento yannda,
hava ve su kullanmak suretiyle arttrlmaktadr. Ta
kolonlar ise yksek hidrolik geirgenlikleri dolaysy-
la, zemin iinde ayn zamanda dren olarak grev yapabilmektedir. Ayrca ta kolonlarn tekili srasnda
kolonlar arasndaki zeminde sktndan kolon tekili
sonras aradaki zeminde ksmen slah edilmi olmaktadr. Bu iki husus, bu tip kolonlarn deprem ykleri
altnda svlamaya kar gvenlik katsaysnn arttrlmasnda dnyada ok yaygn olarak kullanlmasn
salamtr. Ancak ta kolonlar snrl rijitlikleri
dolaysyla statik ve deprem ykleri altnda zellikle
zayf killi ve siltli zeminlerde dk yanal zemin
direnci dolaysyla kolayca deforme olabilmekte ve
bylece st yapda arzu edilmeyen dey toplam ve
farkl deplasmanlarn olumasna neden olabilmektedir (Durgunolu, 2004, zsoy vd., 2007).
4.2 Eskiehir li Uygulamalar
Eskiehir ilinde, parsel baznda yaplan sondaj almalarndan sonra ortaya kan yer alt su seviyesinin
yksek olmas ve svlama riski gibi durumlarda tm
zemin iyiletirme teknikleri uygulanmaktadr. yiletirmenin zorunluu olduu blgelerde genellikle yap
yklerini kuaterner yal keller tamaktadr. 0-7.00
m arasnda siltli kil, 7.00 mden sonra kumlu akl
devam etmektedir. 5 kata kadar olan yaplarda tm
zemin iyiletirme yntemleri uygulanrken, 6 kat ve
zeri katl yaplarda ise TSE, EUROCODE ve ASTM
standartlarna sahip yntemlere izin verilmektedir.
Eskiehir ilinde 6 kat ve zeri yaplarda genel olarak
jet grout ve derin kartrma (deep mix) yntemleri
uygulanmaktadr. Ancak 11.09.2012 tarihinden sonra,
evre ve ehircilik l Mdrl, Odunpazar Belediyesi, TMMOB Jeoloji Mhendisleri Odas ve naat
Mhendisleri Odas tarafndan yaplan ortak almalar neticesinde, ta kolon yntemiyle zemin iyiletirme
tekniklerinin mevcut kontrol yntemleriyle salkl
denetlenemeyecei dnldnden, bu tip zemin
iyiletirme uygulamalarna kat snrlamas getirilmitir.
Eskiehir ili Tepeba Belediyesi snrlar iinde bulunan Tunal, meraa ve Kumlubel, Eskibalar ve
85
Erturulgazi mahallelerinde, 1999 depremi sonrasnda zemin iyiletirmesi ihtiyac ortaya kan parsellerde 4 kat olan yap izni 2 kata drlmtr. evre
ve ehircilik Bakanl, belirtilen mahallelerde,
zemin iyiletirme yntemlerinin uygulanmas kouluyla, 2 kattan daha yksek yaplamaya izin vermektedir.
Yaplan sondaj almalar, yap alannn zemini

ile ilgili detayl sonular iermektedir. Bu sonular afet riskleri ve yapsal tasarmlar hakknda n
bilgiler iermektedir. Bu sebeple, sondaj almalarnn sonularnn gvenilir olmas gerekmektedir (Keeli, 2009, Akdeniz, 2012).
Gelimi lkelerde, zemin ettleri, geoteknik,

jeoloji ve jeofizik gibi uzmanlk gerektiren disiplinlerin bir araya gelmesiyle oluturulmaktadr.
Sonu olarak, yaplacak almalarda, gvenirliliin artmas amacyla zemin ettlerinin ve uygulanacak zemin iyiletirme yntemlerinin uzman
kiilerce ortak allarak belirlenmesi ve deerlendirilmesi gerekmektedir.
Odunpazar Belediyesi snrlarnda yaplan uygulamalara bu almada yer verilmemitir.

4. SONU VE NERLER
Eskiehir kent merkezi yeni alvyon ve eski

alvyon zerinde bulunmaktadr.
Yeni alvyon 5-12 m. arasnda deimekte ve az

akll-kumlu-siltli kil ve az akll-kumlu- siltten
olumaktadr (Olgun vd., 2005).
0-7 m. aralnda alvyon genellikle dk tama

gc kapasitesine, 7 m.den sonra ise yksek
tama kapasitesine sahiptir (Olgun vd., 2005).
Eskiehir kent merkezinde bu amala parsel

baznda jeoteknik ettler yaplmaktadr. kan
sonulara gre zemin iyiletirme yntemleri
nerilmektedir.
Yerleim merkezinde yaplan/yaplmakta olan

zemin ettleri yerleim yerinin konumu bakmndan nem tamaktadr.
Zemin ett sonularna dayanarak kent merkezinde ta kolon uygulamalarnn artt, yaplan ta
kolon uygulamalar sonunda kolona ait ap
lm yaplmad, elde edilen rijit elemann
mukavemet deerlerinin kontrol edilmedii
saptanmtr.
Yntemlerin uygulanmasnda hassasiyet gsterilmesi gerei ortaya kmtr.
5. REFERANSLAR
Akdeniz E., Mutlu S., Gney Y,zdemir V, 2012.
Zemin Ett Raporlarnn Esaslara Uygunluunun
Deerlendirilmesi: Eskiehir rnei Yap Teknolojileri Elektronik Dergisi, 8(2) 26-37.
Altun, S., 2010. Zemin yiletirme Yntemleri, Derin
Temeller ve Uygulama rnekleri, naat Mhendisleri Odas zmir ubesi Sunumu, zmir.
Altunel, E. ve Barka, A., 1998. Eskiehir Fay Zonunun nn-Sultandere Arasnda Neotektonik Aktivitesi, Trkiye Jeoloji Blteni, Cilt (41), No(2), 4152.
Ayday, C., Tuncan, M., ve Altan,M., 2001. Eskiehir
Yerleim Yeri Mhendislik Jeolojisi Haritasnn
Hazrlanmas, Anadolu niversitesi Aratrma Fonu
Projesi, 401, Eskiehir.
Azdiken, S. ve atalyrekli, E., 2001. Eskiehir
Odunpazar Belediyesi jeofizik rezistivite ett raporu,
DS 3. Blge Mdrl.
Barka, A., Reilinger, R., arolu, F. ve engr,
A.M.C.,1995, The Isparta Angle: Its Importance in
The Neotectonics of The Eastern Mediterranean
86
Jackson, J.A., 1994. Active Tectonics of The Aegean

Region, Annu. Rev. Earth Planet. Sci.,22, 239-271.
Region, IESCA- Proceedings.

Bayrak, E., Pekkan, E., Avdan, U. ve Gney, Y.,
2013. Corafi bilgi sistemlerinin kullanlarak sondaj
derinliinin svlama analizine etkisinin belirlenmesi: Eskiehir rnei, Harita Teknolojileri Elektronik
Dergisi, 5(2), 50-60.
Jackson, J.A., and McKenzie, D., 1988. The Relationship Between Plate Motions and Seismic Moment
Tensors, and The Rates of Active Deformation In The
Mediterranean and Middle East, Geophys.J.,93,
45-73.
Dewey, J.F, ve engr, A.M.C., 1979, Aegean and

Surrounding Regions: Complex Multiplate and Continium Tectonics In a Convergent Zone, Geol. Soc.
Am. Bull., 90.84-92.
Kaarolu, F., 1991. Eskiehir Ovas Yeraltsuyu

Kirlilii ncelenmesi, Hacettepe niversitesi Doktora Tezi, 340, Ankara, (yaynlanmam).
Keeli, D.A., 2009. Uygulamal Jeofizik, Ekim
Ajans Matbaaclk, Ankara.
Durgunolu, T., 2004. Yksek Modll Kolonlarn

Temel Mhendisliinde Kullanm, TMMOB naat
Mhendisleri Odas, TMH- Trkiye Mhendislik
Haberleri.431,3952.
McKenzie, D., 1972. Active Tectonics of The Mediterranean Region, Geophys. J.R. Astr. Soc., , 30,
109185.
DS Aratrmalar, 2001;2005. Eskiehir Alvyonu

Jeoteknik zellikleri, DS Jeoteknik Hizmetleri ve
YAS Dairesi, (yaynlanmam rapor).
McKenzie, D., 1978. Active Tectonics of The Alpine-Himalayan Belt: The Aeagean Sea and Surrounding Regions, Geophys. J.R. Astr. Soc., 55,
217-254.
DS Raporu, 1974. Eskiehir ve nn Ovalar

Hidrojeolojik Ett Raporu, DS Jeoteknik Hizmetleri ve YAS Dairesi, 49, (yaynlanmam rapor).
MTA, 2011. 1/250.000 lekli Trkiye Diri Fay

Haritas, Eskiehir NJ 36/1 paftas, Seri no: 15,
Ankara.
Esen, E., Yakal, M., Gken, M., Mumcu, N., Trkman, M., Drk, M. ve uhadar, G., 1976. Eskiehir
ve nn ovalar hidrojeoloji haritas, TC. Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakanl DS Jeoteknik Hizmetler
ve Yeraltsular Dairesi Bakanl.
Ocakolu, F., Altunel, E. ve Yalner, ., 2005.

Eskiehir blgesinin neotektonik dnemdeki tektonostratigrafik ve sedimantolojik geliimi, Final
Raporu, Osmangazi niversitesi Bilimsel Aratrma
Projeleri Komisyonu, Osmangazi niversitesi.
Gzler, M.Z., Cevher, F. ve Kkayman, A., 1984.

Eskiehir ili Ilca Kaplcas Scak Su Aramalarna ait
Jeolojik Etd, MTA, 7585, 52.
Gzler, M.Z., Cevher, F. ve Kkayman, A., 1985.
Eskiehir Civarnn Jeolojisi ve Scak Su Kaynaklar, MTA Dergisi, 103104, 4055.
Olgun, K., akr,O., ve Turabik, A., 2005. Porsuk

ay Gneyi Yerleim Alanndaki (Eskiehir li)
Alvyonu Jeoteknik zellikleri, Eskiehir Fay Zonu
ve likili Sistemlerin Depremsellii altay Bildiri
zleri, Osmangazi niversitesi, Eskiehir, 2628.
Gzler, Z., Cevher, F., Ergl, E., ve Asutay, H.J.,

1996. Orta Sakarya ve gneyinin jeolojisi, MTA
Rapor No. 9973.
lmez, E., Demrel, Z. ve Uzel, . F., 1986. Eskie-
87
Tn M., zel O. ve Gney Y., 2013. "Eskiehir Ovas

Yapsal Jeolojisinin Basen-Anakaya Geometrisi le
Karlatrlmas", 17.Aktif Tektonik Aratrma Grubu
altay, Antalya.
hir Es-1 ve Es-2 Scak su Sondajlar Kuyu Bitirme

Raporu. Enerji Hammadde Etd ve Arama Dairesi:
Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl.
lmez, E. ve Ycel, B., 1985. Eskiehir ve Yresinin
Jeotermal Enerji Olanaklar. Enerji Hammadde Etd
ve Arama Dairesi Bakanl: Maden Tetkik ve Arama
Genel Mdrl.
Tn, M., 2013. "Sismik Konik Penetrasyon Testi

(SCPT) le Zemin Dinamik zelliklerinin Belirlenmesi ve Aralarndaki likinin statistiksel Yorumu: Eskiehir rnei", 2. Trkiye Deprem Mhendislii ve
Sismoloji Konferans, Hatay.
zaydn, K., 2012. Zeminlerin yiletirilmesi, Zemin

Mekanii ve Temel Mhendislii On drdnc Ulusal
Kongresi Sunumu, Isparta.
Tosun, H., Seyrek, E., Orhan, A., Sava, H. ve Trkz,

M., 2011, Soil liquefaction potential in Eskisehir,
NW Turkey. Nat. Hazards Earth Syst. Sci, 11,
1071-1082.
zsoy, E.A., Ylmaz, G. ve Arman, H., 2007. Eskiehir Kent Merkezi Yerel Zemin zellikleri ve 1999
Marmara ve Dzce Depremleri Sonras Eskiehir Kent
Merkezinde Uygulanan Zemin yiletirme Yntemlerine Bak, Erdoan Yzer Mhendislik Jeolojisi
Sempozyumu Bildiriler Kitab, 296-306, T, stanbul.
Eksen Zemin Sondaj naat, 2007. Zemin Ett

Raporu (Yaynlanmam.), Eskiehir.
nal, G.Y., 2000. Eskiehirde Yerel Zemin Koullarnn Deprem Sonras rdelenmesi,3. GAP Mhendislik Kongresi Bildiriler Kitab, 410416, .Urfa.
Sariz, K. ve Oru, N., 1989, Eskiehir yresinin

jeolojisi ve jeotermal zellikleri, Anadolu niversitesi Mh.Mim.Fak. Dergisi, C.V, S.2, 59-81.
Seed, H. B. and Idriss, I. M., 1982. Ground motions
and soil liquefaction during earthquakes, Earthquake
Engineering Research Institute, 127 p.
Yldrm, A. ve Grsoy, T., 1985. Eskiehir il merkezi

ve yakn evresi detay jeotermal gravite etd, Maden
Tetkik ve Arama Genel Mdrl.
Ylmaz, G. ve zsoy, E.A., 2001. Eskiehir'in Jeolojisi, Geoteknii ve 1999 Depremlerinin Yaplar zerine Etkisi, 3.Kentsel Altyap Sempozyumu, Eskiehir,
161173.
engr, A.M.C.,1982. Egenin Neotektonik Evrimini

Yneten Etkenler, Bat Anadolunun Gen Tektonii
ve Volkanizmas Paneli (Ed: by Erol, O. ve Oygr,V.),
Trkiye Jeoloji Kurultay, 5971.
6. ZGEM
Sevinli, T., ve atalyrekli, E., 2001. Eskiehir

Tepeba Belediyesi jeofizik rezistivite ett raporu,
DS 3. Blge Mdrl.
Prof. Dr. Glgn YILMAZ

1962 ylnda Yozgatta dodu. lk, orta ve lise renimini Eskiehirde tamamlad. 1983 ylnda Anadolu
niversitesi Mhendislik- Mimarlk Fakltesi naat
Mhendislii Blmnden mezun oldu. 1984 Ylnda
ayn niversitede aratrma grevlisi olarak almaya
balad; 1985 ylnda Anadolu niversitesi Fen Bilim-
Tn, M. 2003. Eskiehir Zemininin Makaslama

Dalgas Hz (Vs) Deiimine Bal zelliklerinin
ncelenmesi ve Doal Titreim Periyodunun (To)
Bulunmas. Yksek Lisans Tezi, Fizik Blm,
Anadolu niversitesi, Eskiehir.
88
tamamlayarak mezun oldu ve ayn yl stanbul Teknik

niversitesi Fen Bilimleri Enstits, naat Mhendislii Anabilim Dal, Deprem Mhendislii alannda
yksek lisans eitimine balad ve bu eitimini 2008
ylnda tamamlad. Ayn yl, Eskiehir Osmangazi
niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, naat Mhendislii Anabilim Dal, Geoteknik Mhendislii
alannda doktora eitimine balad. Doktora almasn 2013 ylnda tamamlad. 2012 ylndan bu yana
Anadolu niversitesi, Ulatrma Meslek Yksekokulu nda Aratrma Grevlisi olarak almaktadr.
TMMOB naat Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi
yesidir.
leri Enstitsnde Yksek Lisans tezini tamamlad.

1994 ylnda Osmangazi niversitesi Fen Bilimleri
Enstitsnde de Doktora derecesini ald.1995 ylnda
Yardmc Doent ve 2005 ylnda Doent nvann
ald. 2012 ylnda Anadolu niversitesi Porsuk
Meslek Yksekokulunda Profesr oldu. Alan ile
ilgili ok sayda Ulusal ve Uluslararas, Kongre ve
altaylara katlmtr. 2013 ylnda Porsuk Meslek
Yksekokulu naat Blm Yap Denetim Programnn kuruluunda grev almtr. TMMOB naat
Mhendisleri Odas Eskiehir ubesinde Danma
Kurulu ve Mesleki Eitim Komisyonu yelii
yapmaktadr.
r. Gr. E. Aytu ZSOY
1976 ylnda Ankarada dodu. lkokulu 1987 ylnda
Eskiehir Mustafa Kemal lkretim Okulunda, orta
ve lise renimini 1994 ylnda Eskiehir Anadolu
Lisesinde tamamlad. 1995 ylnda girdii Ankara
niversitesi Fen Fakltesi Jeoloji Mhendislii
Blmnden 1999da derece ile mezun oldu. Ankara
niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Uygulamal
Jeoloji bilim dalnda Yksek Lisans renimini Eyll
2003te tamamlad. 1999-2003 yllar arasnda Eskiehir Anadolu niversitesi Mhendislik-Mimarlk
Fakltesi naat Mhendislii blmnde retim
Grevlisi olarak grev yapt. Eyll 2003ten bugne
Anadolu niversitesi Porsuk Meslek Yksekokulu
nda retim Grevlisi olarak almaktadr. 2013
ylnda Porsuk Meslek Yksekokulu naat Blm
Yap Denetim Programnn kuruluunda grev
almtr. Alan ile ilgili ok sayda Ulusal ve Uluslararas, Kongre ve altaylara katlmtr. TMMOB
Jeoloji Mh.Odas; Trk Ulusal Kaya Mekanii
Dernei ve Mhendislik Jeolojisi Derneine yedir.
Ar. Gr. Dr. Seyfettin Umut UMU
1980 ylnda Ktahyada dodu. 2000 ylnda Yldz
Teknik niversitesi, naat Fakltesi, naat Mhendislii Blmn kazand. Lisans tezini 2005 ylnda
89
90
ESKEHR SULAMASI YENLEMES ve

ME-KULLANMA SUYU HTYALARININ
YENDEN BELRLENMES
brahim AKGN 1
naat Mhendisi
1 ALTER
Mhendislik ve Mavirlik Hizmetleri Ltd.ti

Merkez: Yunus Nadi Sokak No:8/3-4-5 06550 ankaya / ANKARA
Tel: 0312 439 52 86 E-Posta: alter@alter.com.tr
Eskiehir ube: Vinelik Mah. Atatrk Bulvar No: 120/4 Odunpazar / ESKEHR
Tel: 0222 225 11 70 E-Posta: ibrahim@alter.com.tr
1. ZET
ime suyu projeksiyonun yeniden incelenmesini

amalamaktadr.
Ekonomik mrn tamamlam projelerin teknolojik

gelimelerini de dikkate alarak lke ekonomisine
yeniden kazandrlmas nemli bir mhendislik
hizmetidir. Bunun gerei olarak, bu tarz rehabilitasyon almalarn yapan bir kurulu olan DSnin
yaptrm olduu bir rnek alma zerine sunumumuzu gerekletireceiz.
2. ALIMANIN KAPSAMI
Sz konusu alma kapsamnda ime ve kullanma
ve sanayi suyu ihtiyalarn Porsuk Havzasndan
karlayan yerleim yerlerinin mstakbel ihtiyalar
ile havzada gelien dier artlar da gz nnde
bulundurularak, nerilen yksek ve orta basnl
borulu sulama sistemleri ile isale ve sulama tesislerinin hidrolojik, teknik ve ekonomik yaplabilirliinin
ortaya konulmasn kapsamaktadr.
lkemizin ilk ve nemli su yaplarndan olan ve 1954

ylnda yapm tamamlanan Porsuk Baraj ile 1959
ylnda iletmeye alnan Eskiehir Sulama Tesislerinin
rehabilite edilmesi rnei bugnk sunumuzun ana
konusu olacaktr.
3. PROJE FORMLASYONU
rneklediimiz bu alma da; Porsuk Barajnn

sularndan faydalanmak sureti ile daha nce planlanm ve ekonomik mrn tamamlam bulunan
iletmedeki Eskiehir Sulama ebekelerinin yksek
ve orta basnl borulu sulama sistemleri dikkate
alnarak yeniden incelenmesi ve Eskiehir Kenti
1959 ylnda iletmeye alnan Eskiehir Sulamas

sulama alan 1972 tarihli alma ile 23.200 ha olarak
belirlenmitir. Daha sonra 1976 ylnda yaplan almada Eskiehir kent merkezinin genilemesi nedeniyle sulama alannn 21.200 haa indii belirlenmitir. 2001 ylnda yaptrlan inceleme sonucunda Eski-
91
ehir kent merkezinin daha da genilemesi nedeniyle

Eskiehir sulamasnn snrlar yeniden belirlenmi
ve iletmedeki saha 18.770 ha olarak llmtr.
sulama ebekesine pompajla verilmesi ile 3.444 ha

arazinin de YAS pompajlarndan sulama ebekesine
verilerek sulanmas ngrlmtr.
letmede kalan sulama alan, gerek DS ve Eskiehir

Sulama Birlii kaytlar, gerekse arazide yaplan almalarla yeniden belirlenmi ve sulama dna kan
alanlar da rapor kapsamnda ayrntlaryla incelenmi
ve proje kapsamnda incelenecek saha 15.188 ha
d- Tm sulama ebekesi; borulu sulama sistemi,

yamurlama+damla kombinasyonu yntemine olarak
yenilecektir.
4. MEVCUT TESSLER
4.1.1. Porsuk Baraj
Buna gre;
Drenaj alan
Yllk toplam ak
l hacim
Minimum su kotu
Faydal hacim
Normal su kotu
Takn hacmi
Maksimum su kotu
Toplam baraj hacmi
Baraj tipi
Kret kotu
Kret uzunluu
Kret genilii
Talvegten ykseklik
Temelden ykseklik
Memba yz evi
Mansap yz evi
Dolusavak tipi
Dolusavak kret uzunluu
Maksimum ak
Dipsavak ap
Porsuk Baraj aks yeri memba gelimeli akmlar

esas alnarak 2010 yl, 2030 yl, 2045 yl, 2060 yl
sulama suyu, ime suyu, ve dier su haklar (EKO
sistem iin yataa braklan sular +eker Fabrikas
Su hakk + Ara havza arazilerinin sulama suyu haklar) dikkate alnarak yaplan iletme almalar sonucunda;
a- 2010-2030 yllar arasnda; 15.188 ha arazinin
sulama suyu ihtiyacnn ve 31,423 / 30,956 hm3 Eskiehir ime ve kullanma suyunun Porsuk Barajndan
karlanmas hedeflenmitir.
b- 2030- 2045 yllar arasnda; 15.188 / 9.518 ha
arazinin sulama suyu ihtiyacnn ve 30,956 / 51,664
hm3 Eskiehir ime ve kullanma suyunun Porsuk
Barajndan karlanmas hedeflenmitir. Ayrca
eksik kalan sulamalardan 3.715 ha arazi Eskiehir
ime suyundan dnen sularn Porsuk ayndan
sulama ebekesine pompajla verilmesi ve 1.844 ha
arazinin de YAS pompajlarndan sulama ebekesine
verilerek sulanmas ngrlmtr.
5018 km
325.85 hm
16.17 hm
860.05 m
438.21 hm
890.25 m
60 hm
892.85 m
529.70 hm
Beton arlk
894.35 m
258.00 m
4.50 m
49.70 m
64.70 m
Dey
1/0.85
2 d. radyal kapakl
2 x 11 = 22.00 m
792.57 m/s
2.30 m
4.1.2. Karacaehir Reglatr
c- 2045- 2060 yllar arasnda; 9.518 / 7.064 ha

arazinin sulama suyu ihtiyacnn ve 51,664 / 61,252
hm3 Eskiehir ime ve kullanma suyunun Porsuk
Barajndan karlanmas hedeflenmitir. Ayrca
eksik kalan sulamalardan 4.180 ha arazi Eskiehir
ime suyundan dnen sularn Porsuk ayndan
Tipi
Kapak adeti
Sa ana kanal prizi
Kapasitesi
Sol ana kanal prizi
Kapasitesi
92
Dz kapakl
4 ad.
2 ad.
2.70 m/s
3 ad.
3.5 m/s
4.1.3. Eskiehir Sulamas

Sol ana kanal uzunluu
Kapasitesi
Sa ana kanal uzunluu
Kapasitesi
Yedek kanallar uzunluu
Tersiyer kanallar uzunluu
Ana tahliyeler uzunluu
Tali tahliyeler uzunluu
Brt sulama alan
91 + 512 km
10,60 m/s
38 + 087 km
5.5 m/s
49 + 295 km
363 + 248 km
49 + 564 km
154 + 412 km
16 600 ha
5. NERLEN TESSLER
Mevcut tesislerden faydalanlarak yaplamayan HES
tesisleri hari, sadece Eskiehir Sulamas basnl
borulu ebeke ile Yamurlama + Damla sistemine
geilecektir.
5.1. Eskiehir Sulamas Yenilemesi
TABLO 1 : Sulama Sahalar
EKL 1 : Proje Sahas Genel Vaziyet Plan
ESKEHR SULAMASI BORULU EBEKE SULAMA SAHASI(Brt)

Sa Ana Kanal Sulamas
5.125 ha
11.063 ha
Sol Ana Kanal Sulamas
Toplam Sulama Sahas
15.188 ha
TABLO 2 : Sulama Suyu htiyalar
93
TABLO 3: Porsuk Baraj letme almalar
TABLO 4: 2010 Yl Porsuk Baraj Aylk Su ekimleri
94
TABLO 9 : nerilen Porsuk HES Kapasitesi
5.3.
Eskiehir me Kullanma SuyuEndstri Suyu Durumu
5.3.1. Eskiehir li Kentsel Geliim ve

Nfus Ettleri
Gelecee ynelik nfus tahminleri Eskiehir l

Merkezinin gemi yllarda ve zellikle yakn
gemite kentsel geliimi irdelenerek yaplacaktr.
Eskiehir Belediyesi nfus geliimi incelendiinde
Trkiye geneli ortalamasna yakn nfus art olan bir
ilimizdir. Trkiye statistik Enstits verilerine gre
Trkiye genelinde kentsel nfus art oran 1965
2010 yllar arasnda yllarda binde 25,82 ye derken bu oran toplam nfus deeri olarak binde 16,01
TABLO 8: Porsuk Barajndan Sulanabilen Araziler
TABLO 10 : Yllara Gre Trkiye Nfus Dalmlar
5.2. Porsuk HES

Dolusavaktan atlan sularn + Eskiehir ime suyu +
eker Fabrikas su hakk + EKO sistem iin yataa
braklan sular; Porsuk Baraj Dipsavandan branmanla alnarak 1,50 MW kurulu gcndeki HES ile
7,076- 8,792 GWh deerleri arasnda deien miktarlarda enerji retilecektir.
5.3.2. Mevcut Nfus ve Gemi Yllardaki Nfus

Artlar:
Yllar itibariyle saym sonularna gre Eskiehir
95
mar Mdrl yetkililerinden alnan bilgilere gre,

Eskiehirin 1997 yl nfus saym sonularnn gerei yanstmamaktadr. Yine ayn grmeler kapsamnda alnan bilgilere gre gelecekteki nfuslarn tespiti
ve ehir gelime planlarnn oluturulmasnda kyden
kente gn 2030 yllarnda tamamlanaca ve bu
yllar civarnda kentlerin nfus art hznda yavalama
gzlenecei varsaylmaktadr. Bu alma kapsamnda, Belediye mar Mdrlnn almalar ile
paralellik salamak amacyla benzer yaklamlar
izlenecektir.
ilinin nfus deerleri ve nfus art oranlar aada

verilmitir:
TABLO 11: Eskiehir li Nfus Saym Sonular
1990 yl ncesinde ykselen nfus art orannn 1990

ylndan sonra ortalama deerin altna dt
gzlemlenmektedir. lde 1965 ylndan 1990 ylna
kadar geen 25 yllk srete nfusta oluan yaklak
%180 lik art, 1990 ve 2010 yllar arasnda geen 20
ylda %138lik bir arta yerini brakmaktadr. Sonu
olarak proje hedef ylna kadar geecek olan 50 yllk
srete nfusun yaklak %150-200lik bir artn
oluacan gstermektedir.
*Gemi yllara ait nfuslar bulunurken u anda

Bykehire bal olup gemi yllarda Bykehire
bal olmayan 20 ky ve 2 beldenin gemi yllar
nfuslar eklenerek Eskiehir l nufsu bulunmutur.
Deerler incelendiinde 1965 ylndan 2010 ylna
kadarki ortalama nfus art hz % 20,08 olan Eskiehir linde, 1985li yllarn bandan itibaren bu orann
ortalamann altna dt ve 1990l yllarda ortalamaya gre hzl bir de getii grlmektedir.
Genel olarak gnmz ve gelecek nfus artlar trendi
arasnda bir iliki kurulacak olursa, 1990 Trkiyesi
sosyo ekonomik durumunun gnmz haliyle stabillemeye balad dnemler gzetilmelidir. Bu da son
20 yln iyi irdelenmesi ve bu kapsamda matamatiksel
tahminler yaplmas gerekliliini dourmaktadr.
TABLO 12: Eskiehir Bykehir Belediyesine Dahil

Olan Yerleim Yerlerinin Gemi Nfus Saym
Sonular
*Kyler: Alnca, Aa alan, Aa Stn,

Aapnar, Boyacolu, avlum, Eriz, Emirceolu,
Gkdere, Hasanbey, Karacahyk, Kalkanl, Kavack,
Kayapnar, Keskin, Kozkay, Satlmolu, Sevin,
Yasshyk, Yukarstn. Beldeler : Muttalip ve
ukurhisar.
96
NFUSUN BELRLENMESNDE SELEN

YNTEM
gelecekte de son yllarn trendini koruyaca, pik

artlarn yaanma olaslnn dk olaca tahmin
edilmektedir. Sonu olarak projeksiyon iin gerekli
yntemin seilmesi hususunda eldeki veriler bize k
tutmutur. Ancak ilerleyen yllarda oluacak ortalamann son 20 yldaki ortalamann da altnda olabilecei beklenebilir. Bu veriler nda Aritmetik Art
Modeline gre hesap yaplan seenei projeksiyon
modeli olarak kabul edilmi dolaysyla 2060 ylnda
projeksiyon nfusunun 1.206.049 kii olaca ngrlmtr.
TABLO 13: Projeksiyon Yntemleri Sonular zet

Tablosu
NFUS TAHMNLER ZET TABLOSU
Yllar
ller Bankas Yntemi
Aritmetik Art Yntemi
Lojistik Eri Yntemi
kd
rkd
L1
L2
Seilen Tahmin
2010
629.609
629.609
629.609
629.609
629.609
629.609
629.609
2015
706.796
698.553
687.253
689.609
606.028
669.704
687.253
2020
793.446
775.048
744.897
749.609
638.237
704.557
744.897
2025
890.718
859.918
802.541
809.609
668.628
734.241
802.541
2030
999.916
954.082
860.185
869.609
697.010
759.084
860.185
2035
1.122.500
1.043.097
917.829
909.609
723.265
779.574
917.829
2040
1.260.113
1.140.417
975.473
949.609
747.339
796.271
975.473
2045
1.414.597
1.246.816
1.033.117
989.609
769.234
809.743
1.033.117
2050
1.588.019
1.343.175
1.090.761
1.004.609
789.003
820.527
1.090.761
2055
1.782.702
1.446.981
1.148.405
1.019.609
806.732
829.105
1.148.405
2060
2.001.253
1.558.810
1.206.049
1.034.609
822.538
835.893
1.206.049
5.3.3. Eskiehir li Mevcut Su Temin Sistemi
TABLO 14: Projeksiyon Yntemleri Sonular zet

Grafii
5.3.3.1. ebeke Durumu:

ehrin ebekesi 1986 ylnda ller Bankas tarafndan
tasarlanmtr ve inaat almalar ilerleyen yllarda
yrtlmtr. Sistemin tasarm srasnda, (takip
eden yllar iin olan tahmin edilmi kaynaklar mevcut
ihtiyalardan fazla da olsa), Porsuk nehrinin tm
ehrin evsel kullanmlar, sulama ihtiyalarn ve
nehir yatan temizlemek iin gerekli su ihtiyacn
karlayaca ngrlmtr. Bu sebeple uan mevcut
tek su kayna Porsuk Nehri'dir.
Yaplan 3 adet matematiksel nfus tahmin yntemi

sonular zet olarak yukardaki tablo ve grafikte
grlmektedir. Tm yntemler iin uygulanan senaryo ilin 1965 ylndan beri gelen nfus art eilimlerinin yansmalarnn gelecek yllarda da olumas zerine olacandan gelecekteki nfusun tahmini iin son
yllarda oluan trendin ve ilin sosyo-ekonomik yapsnn iyi irdelenmesi gerekmektedir. Bu nedenle
mevcut nfusun analizi ksmnda da deindiimiz
zere ilin 1965-1990 arasnda geen yllarda nfus
artnda pik noktalara ulat, daha sonra gnmze
kadar geen yllarda ise d eilimine getiini
gzlemlemekteyiz.
5.3.3.2. Su Kayna:
ehrin btn su ihtiyac byk imesuyu artma tesisi
yaknndaki tek noktadan su giri yaps ile salanmaktadr. Artma tesisi; kentin gneybatsnda yer
alan Osmangazi (mr blgesi)' de, (Karacaehir
Reglatr blgesinde) yer almaktadr. Tesis drt
eit pompalama birimi iin tasarlanmtr. Bu birimlerden iki tanesi yar yada daha az kapasite ile almaktadr. Dier iki birim ileri dnemlerdeki ihtiyalar
iin planlanmtr. Ancak u anda kullanlmamaktadr. alan birimlerden biri her biri Q= 220 l/s kapasiteye sahip 4 dey milli pompa (250 kW)'ya sahiptir. Bu birim D4 depolamaya 800 mm elik ana boru
hattyla servis vermektedir. alan pompa birimlerinden ikincisi iki 1400 mm elik ana boru hattyla
Eskiehirin sosyo-ekonomik yapsn incelediimizde, Eskiehir linin hedefinin sanayi olaca ve
97
DM1 deposuna hizmet vermektedir. (ihtiya fazlas

kapasite sebebiyle alternatif olarak almaktadr). Bu
birim her biri 1000 l/s ile 6 pompa (900 kW)'ya sahiptir.
5.3.3.3. Depolar :
Aadaki depolar su temin ebekesinin ana depolama
aralardr. Dier btn rezervuarlar Pompa stasyonlar blmnde belirtilmitir.
Depo DM1
DM1 (15.000 m3 ve max Su Kotu=861,5 m, min
Su Kotu=853,2 m) kentin dier geri kalan ksmlarn
1400 mm elik boru ile beslemektedir (direkt
olarak veya dier depo ve pompa sistemlerinin yardm ile).
Orta DM1 deposu kentin geri kalannn (C2 zonu
hari) ana su kaynadr. Bu depo iki 1400 mm
elik borulara sahiptir. Bu borularn herikisi de
kentin en byk deposu olan DM2 deposuna doru
gitmektedir. Bu borulardan biri DM1 ile DM2
arasnda direkt iletim hattdr. Bu hat DM'yi cazibe
yoluyla DMI'den beslemektedir. kinci hat da DM2
depoma gitmektedir ancak bu hattn ana amac ehir
ebekesini 1200 mm ve 600 mm'lik balantlarla
beslemektir.
TABLO 15: Eskiehir li Mevcut Su Depolar
Depo DM2
DM2 (3x15.000 = 45.000 m3 ve max Su
Kotu=856 m, min Su Kotu=849,65 m) kentin en
byk deposudur. Suyunu DM1 rezervuarndan (iki
depo arasndaki seviye fark, 3,55 m, ok fazla
olmasa da) cazibe yoluyla almaktadr. DM2 kentin
C1 alann direkt olarak beslemektedir. Ayrca TM1
ve TM2 (seviye= 849 m) istasyonlar depo yaknna
kurulmu ve DM2'den DM11, DM21 ve DM31'e su
tamak iin kullanlmaktadr. DM2 ile TM1 ve TM2
arasndaki borunun ap 1200 mm elik borudur.
Depo D4
D4 depo (2x10.000 = 20.000 m3 ve max Su
Kotu=876 m, min Su Kotu=868,3 m) C2 zonunu
(amlca, Batkent, irintepe, Zincirlikuyu, Ulunder
vb.) beslemektedir ve ehir ebekesine 1000 mm
elik boru ile balanmaktadr. C2 zonu kentin kuzeybat ksmdr ve kentin dier ksmlarndan ayrlan
ikinci byk temin alan olarak kabul edilmektedir.
Ayrca gelecek kullanmlar iin olan pompalama
nitelerinden biri (u an bulunmuyor) bu depoyu
beslemek iin kullanlacaktr. Bu birim drt dey
milli pompa (500 kW) olarak planlanmtr ve bunlarn D4 depoma toplam ek girileri 4x400=1600 l/s
olacaktr.
5.3.3.4. Pompa istasyonlar

TM1
TM1 160 l/s kapasiteli 4 dey milli pompa (250
kW)'ya sahiptir. Bu pompa istasyonu DM11 (2.000
m3 ve max Su Kotu= 899 m, min. 894.8 m) 'I beslemektedir. TM1 ile DM11 arasndaki ana pompa
borusu 700 mm elik borudur. DM11 deposu G1
zonunu (Gltepe, Bykdere, Gztepe ve Yldzte-
98
5.3.4. Eskiehir ili Gelecekteki Durumu
pe) 700-600 mm elik boru ile beslemektedir.
5.3.4.1. Nfus ve Su htiya Projeksiyonu
TM2
Eskiehirin nfus ve su ihtiya projeksiyonu 20102060 yllar iin verilmitir. Eskiehir Nfus ve Su
htiyalar Projeksiyonu tablosunda ve Projeksiyon
grafiinde sz geen deerleri grebiliriz.
TM2 280 l/s kapasiteli 3 dey milli pompaya

(250 kW) sahiptir. Ana pompa hatt 900 mm elik
borudur. Bu pompa istasyonu DM21 (5.000 m3 ve
max. Su Kotu=930 m, min Su Kotu=925 m) deposunu beslemektedir. Bu ykseltilmi depo ADM31
(500 m3 ve max Su Kotu=981.27 m, min Su
Kotu=975 m) kullanlmamaktadr. DM21 ankaya,
Erenky, Yenikent ve Dede blgelerinin bir ksmna 700- 500 mm
elik boru ile su temin etmektedir.
TABLO 16: Eskiehir Nfus ve Su htiyac Projeksiyonu
TM3
TM3 pompa istasyonu DM31
DM31 (V=5.000m3 max. Su Kotu=
948,75 m, min Su Kotu=942,50 m)
deposuna baldr. DM31 deposu
evresindeki alana su temin edilebilmesi iin direk ebekeye pompalamaktadr. Aslnda
TM31 bir pompa istasyonundan daha gl bir
iticidir.
* Toplam Brt Su htiyac (hm3/yl) = Toplam Net Su

htiyac / [ 1 - ( Kayp Kaak Oran (%)/100 )]
5.3.4.2.
TM4
htiyacn Mevsimsel Deiimi
Su tketiminin mevsimlere gre deitii bilinmektedir. Daha nceki blmlerde de detayl ekilde belirtildii zere 2008 ve 2009 yllar iin bulunan aylk su
tketimi deiiklikleri ve aylk su ihtiyac deiim
kabul verilmitir.
m3
Ayrca kentin gney dousunda, DY1 (100

ve max. Su Kotu=820 m, min Su Kotu=824 m) adl
bir depo bulunmaktadr. TM4 (herbiri 75 lit/san. ve
90 kW kapasiteli 2 dey milli pompa) adl bir
pompa istasyonu sisteme (1200 mm elik boruya)
ebeke suyunu DY2'ye tayabilmek iin baldr.
Ancak hali hazrda, mevcut DY1 deposu durdurulmutur ve yerine TM4 pompa istasyonu DY2 (2500
m3 ve max Su Kotu=888 m, min Su Kotu=883 m)
depodan ebekeye su alnabilmesi iin direkt su
pompalamaktadr. Bu depo Sultandere blgesine su
salamaktadr. DY2 ile TM4 arasndaki ana boru
hatt 500 mm elik borudur.
Aylk deiim pik faktrlerinin Aralk-Ocak-ubat

ay iin 0,91 ve Temmuz ay iin 1,16 olaca kabul
edilmitir. En scak ay ortalamasn veren bu pik
faktrler baraj iletme almas iin yeterlidir. Ancak
ebeke depolarnda hacim hesaplar gn ii saatlik
deiiklikleri karlamak iin yapldndan, iletim
hatlar, terfi tesisleri ve artma tesisi iin en scak gn
pik faktr olarak en scak ay ortalamas 1,15 katsay
ile arplacaktr. Depo ve datm ebekesi planlama-
99
larnda ve hidrolik simlasyonlarda gn ii saatlik pik

faktr iin minimum +/- %30 alnmas uygun olacaktr.
Tablo 19: 2045 Yl Aylara Gre Ortalama Gnlk

Toplam Su htiyac
lerleyen tablolarda 2010-2030-2045-2060 yllarnda

aylara gre ortalama gnlk toplam su ihtiya hesab
sonular verilmitir.
Toplam Su htiyac

Toplam Su htiyac

Toplam Su htiyac
Tablo 21: 2010-2060 Yllar aras Toplam Su htiyalar
100
Tablo 22: 2010-2060 Yllar aras Toplam Su htiya

Kaynak Yeterlilik Durumu
Yukardaki grafiklerden de anlalaca zere Eskiehir ili proje hedef ylna kadar geecek olan 50 yllk
zaman diliminde imesuyu ihtiyac karlanmaktadr.
REFERANSLAR
[1] Eskiehir DS 3. Blge Mdrl tarafndan
ALTER Uluslararas Mhendislik Ve Mavirlik
Ltd.ti ye Danmanlk Hizmet szlemesi ile yaptrlan Eskiehir Sulamas Yenileme Projesi Planlama
Raporu Mays 2013
ZGEM
Ad Soyad
: brahim AKGN
Meslei
: naat Mhendisi
Doum Tarihi : 20.02.1956
Mesleki Kurululara yelik: naat Mhendisleri
Odas
Adres
: Cumhuriye Mah. Krm Caddesi
No:2/3 ESKEHR
E-Posta
: ibrahim@alter.com.tr
Tel
: 0.222.225 11 70
Anahtar Nitelikler:
ALTER Uluslararas Mhendislik ve Mavirlik Ltd.ti.de Proje Mhendisi olarak yaptm
almalar;
DS Adana Blgesi snrlar ierisinde; Mersin li

Takn Koruma Tesisleri kapsamnda 3 adet derenin
Islah Projeleri, Aksfat Baraj Planlama Raporu hazrlanmas, Adana ili
Gletleri kapsamnda yer alan 5 adet
Gletin Planlama Raporunun hazrlanmas, Savrun Baraj Planlama
Raporu hazrlanmas, Tahtakpr
Baraj Ykseltilmesi Planlama Raporu
hazrlanmas,
DS Aydn Blgesi Snrlar ierisinde; Aydn Ske Saray Baraj
Planlama Raporunun hazrlanmas,
Denizli mesuyu Temini Master Plan Raporunun
hazrlanmas,
DS Eskiehir Blgesi ierisinde; Eskiehir
Sulamas Yenileme Projesi Planlama Raporunun
hazrlanmas,
Eskiehir Bykehir Belediyesi (EBB),
Eskiehir Kentsel Geliim Projesi Bileen 2: Doal
Afet Zararlarnn Azaltlmas Projesi Szleme
Paketi No:3 kapsamnda yer alan ve FIDIC esaslar
dorultusunda szlemeye balanan, Porsuk Nehri ve
sulama kanallarnn slah ve yenilenmesi ile, 3 adet
Bot Transfer Yaps eren Su Seviyesi Kontrol
Yaps inaatlarnda Yklenici adna Proje Mdr
olarak grev yapmak. Ayrca bu iin Sonu projeleri
ile Kesin Hesaplarnn hazrlanmasnda Proje Mdr
olarak yapm, denetim ve koordinasyonu salamak,
eitli Firmalarda Proje Denetilii yapmak,
Eskiehir, Ktahya, Adapazar ve Bilecik
illerinde, Byk Su lerine ait 31 500 ha (Klasik,
Alak ve yksek basnl borulu) sulama, Kk Su
lerine ait 8100 ha (Klasik, Alak ve yksek basnl
borulu) sulama (20 adet glet, 4 adet Yerst Sulamas), eitli tip pompa istasyonu binalar, sanat yaplar,
reglatr, su alma yaps , tersipbendi ve seki gibi tm
101
su yaplarna ait kati projelerin veya tatbikat projelerinin bizzat yapmnda bulunmak veya projelerinin
hazrlanmasn ynetmek,
Yukarda belirtilen su yaplarnn ncelikle kati
ve tatbikat projelerinin yapmnda, yaklak maliyetlerinin hesaplanmasnda ve ihale sonras uygulamalarnn takibinde, proje revizyonlarnn gerekletirilmesi
hizmetlerinde 28 yllk mesleki deneyim.
Projelendirme, yapm ilerinin takibi ve bunlarla ilgili ynetim ve idari grevlerde bulunma.
ET Holding A..,ET Gm A.. Ktahya
Dumlupnar niversitesi gibi Kurumlarla Kurumlar
aras yaplan protokollerle gerekletirilen Proje
Mavirlik ve Teknik Kontrollk Hizmetlerinde
bulunmak.
102
ESKEHRDE SU YNETM
naat Y. Mh. ahap BAYRAKTAROLU 1
Mak. Mh. enay SUBAI 2
Elekt. Elektronik Mh. Erdem USLU 3
1
2
3
Eskiehir Su ve Kanalizasyon daresi - Genel Mdr
Eskiehir Su ve Kanalizasyon daresi - Su Artma Dairesi Bakan
Eskiehir Su ve Kanalizasyon daresi - Elektrik Makina ve Malzeme kmal Dairesi Bakan
ESKEHRDE SU YNETM
Su kaynaklarnn kullanmnda ve ynetiminde srdrlebilirlik yaklamnn esas alnmas tartlmaz bir
gerektir. Kstl su kaynaklar ile her geen gn artan
su talebinin karlanmas, gnmzde su kaynaklar
ynetiminin etkin, verimli ve daha ekonomik ynetilmesi zorunluluunu getirmektedir.
1. SU GR VE SU ARITMA TESS
Eskiehir kent merkezinin ihtiyac olan ham su Porsuk
Nehri zerindeki tek bir noktadan alnmaktadr. Giri
yaps daremiz ve me Kullanma Suyu Artma
Tesisine yakn bir noktadadr. Tesis kentin gneybatsnda yer almakta olup toplam kapasitesi 320.000
m3/gndr.
Ham su pompa istasyonunda bulunan 4 adet asl (4x
200 kw ve her biri 1 m3/saniye debiye sahip) ve 2 adet
yedek (2 x 200 kw ve her biri 1 m3/saniye debiye
sahip) dikey pompa ile durultucu havuzlara gnderilmektedir.
Ham su durultucu havuzlarna gei yaparken n
klorlama ve alminyum slfat dozlamasn takiben
103
polielektrolit ilemlerine tabi tutularak amuru ktrlr. Durulmu su cazibeyle filtre binasna aktarlr ve
temas tanknda dezenfeksiyon amac ile son klorlamadan sonra tesis iindeki temizsu deposuna (10.000 m3
kapasiteli) gelerek kente devaml su verecek ksma
ulam olur.
2. POMPA STASYONLARI
Suyu depolara ileten veya direkt olarak ebekeye pompalayan 5 adet terfi istasyonu bulunmaktadr.
Temizsu Ana Pompa stasyonu
Terfi Merkezi 1
Terfi Merkezi 2
Terfi Merkezi 3
Terfi Merkezi 4
3. DEPOLAR
Tesiste retilen temiz su, kentin muhtelif yerlerindeki
depolara 5 adet pompa istasyonu aracl ile terfi
ettirilerek depolardan cazibe ile kentin kullanmna
verilir. Kentin yksek noktas olan ankaya Blgesi
ne ise cazibeli aktarm salanamad iin burada
hidrofor sistemi kullanlmaktadr.
D1 Deposu
15.000 m3
D2 Deposu
3 x 15.000 m3
D4 Deposu
2 x 10.000 m3
D11Deposu
2.000 m3
D12 Deposu
10.000 m3
D21 Deposu
5.000 m3
D31 Deposu
5.000 m3
DY2Deposu
2.500 m3
olmak zere toplam depo kapasitesi 104.500 tondur.
Eskiehir Su Temin Sistemine ait sistematik ema
ekil -1de gsterilmektedir.
farkl pompa istasyonu ile 11 farkl su deposunun

merkezden izleme ve kontrol iini kapsamaktadr.
SCADA ile hedeflenen unlardr:
a) Her pompa istasyonuna ve depoya ait pompalarn
ve vanalarn izlenmesi ve kontrol
b) Basn, Ak, PH, Bulankllk, Akm, Gerilim,
G gibi analog deerlerin izlenmesi
c) Sisteme ait anlk alarmlarn operatre iletimi
d) Sisteme ait analog ve digital deerlerin kayt altna
alnmas
e) Gemie dnk deerlerin Trend ekranlar ile
analizi
f) Periodik Raporlama
g) nternet balants zerinden
SCADA Sistemine eriim
h) Sistem otomasyonunun izlenmesi ve kontrol
i) Dier SCADA sistemleri ile
haberleme ve bu sistemlere
data alverii yapabilme
B- Sistem Donanm
4. SCADA SSTEM
ESK SCADA Projesi, kontrol

merkezinde konulanan 2 adet yedekli sunucudan, 3 adet i istasyonundan ve 3 adet web istasyonundan olumaktadr. istasyonlarnda 2 tanesi kontrol merkezinde, 1
tanesi Su Artma Dairesi Bakanl binasnda bulunmaktadr. Sisteme ayrca ayn
anda 3 ayr bilgisayardan web zerinden balanabilinmektedir. Su ve Kanal letme Dairesi Bakanl
binasnda bulunan PC ise srekli olarak web zerinden sisteme baldr. Ayrca, SCADA Sistemi ayn
binada bulunan RADCOM sistemi ile haberlemekte ve vana odalarna ait bilgileri de depolayabilmektedir.
A- Sistem Genel Grnm
C- Sistem Yazlm
Eskiehir Su Temini ve Datm SCADA Projesi, 5
SAT 230 6.22 SCADA Yazlm kontrol merkezinde
Kentin kesintisiz olarak 24 saat kullanmna sunulan

ime ve kullanma suyu TS 266 me ve Kullanma
Suyu Standardna uygun olup retimin her aamasnda izlendii gibi kentin ebeke taramas ile de su iinde
bulunan bakiye klor miktar dzenli ve devaml olarak
kontrol altnda tutulmaktadr.
104
kurulmu olan SCADA sisteminde kullanlmtr.

SAT 230 ak yazlm yapsyla her trl sektr iin
SCADA zmleri sunmaktadr.
Bu program, tm sunuculara ve de i istasyonlarnda
kurulmutur. Bu yazlm ile operatr, sahaya ait
analog ve digital sinyalleri diagramlar zerinden
izlemekte, pompalara ve vanalara gerektiinde mdahale edilmektedir. Sahadan toplanan tm sinyaller,
otomatik olarak sunucularda bulunan veri tabanna
saklanmaktadr. Bu veriler, operatr tarafndan, gerek
i istasyonundan, gerekse de web zerinden istenilen
zaman aralna gre arlp analiz edilebilmektedir.
zleme ve kontrol, ekranlardaki grafikler zerinden
gereklemektedir. Grafiksel gsterimli birok detay
sayfas olumaktadr.
D- Sistem Ekranlar
a) Genel Grnm Ekran
Sisteme ait tm depolar ve terfi istasyonlarn kapsamaktadr. Her bir depoya ait butondan ilgili detayl
sayfa arlabilmektedir.
deposunda bulunan lm cihazlarndan ilgili sinyaller izlenmektedir.
ekil -3: Ham Su Pompa stasyonu

c) Temiz Su Pompa stasyonu
Bu ekranda, temiz su pompa istasyonunda bulunan
pompalarn ve vanalarn pozisyonlar, pompalara ait
elektriksel deerler, ak ve basn deerleri ve bu
pompa istasyonuna direk bal olan depolarn seviyeleri ve vana pozisyonlar izlenmektedir. Her pompaya
ait detay sayfasnda ise motorun ektii g deerleri,
motora ait alma ve kapanma bilgileri ve toplam
alma sreleri yer almaktadr.
ekil -2: Genel Grnm

b) Ham Su Pompa stasyonu
Bu sayfada nehir seviyesi, ham su pompa istasyonuna
ait pompalarn pozisyonlar ve analog deerleri, nehir,
durultucu, bloklarda, temas tanknda ve temiz su
ekil -4: Temiz Su Pompa stasyonu

d) TM1, TM2, TM4 Pompa stasyonlar
Bu ekranlarda, her bir istasyonda bulunan pompa ve
105
vanalarn pozisyonlar, pompalara ait elektriksel

deerler, ak ve basn deerleri ve bu pompa istasyonuna direk bal olan depolarn seviyeleri ve vana
pozisyonlar izlenmektedir. Her pompaya ait detay
sayfasnda ise motorun ektii g deerleri, motora
ait alma ve kapanma bilgileri ve toplam alma
sreleri yer almaktadr.
e) Depolar
Depo sayfalarnda vana pozisyonlar, haberleme
durumlar, lokal-remote anahtarnn pozisyonlar,
vanalara ait arza sinyalleri, depo seviyeleri ve depo
seviyeleri iin alarm set deerleri girilmektedir.
Ayrca, vanalar kumanda edilebilinmekte, seviyeler
iin de alarm set deerleri oluturulabilmektedir. Bu
set deerlerine gre alarm limitleri belirlenmekte ve
bulunan ak metrelerinin gnlk ve saatlik raporlarna ulalabilinmektedir.
ekil -5: TM1 ve TM2 Pompa stasyonu
ekil -8: Depo

f) Alarmlar
Alarm sayfasnda, alarmlar istasyonlara gre snflandrlabilmekte, alarmlarn gelme ve gitme saatleri ve
aktif sreleri grlmektedir. Alarmlar zamana gre
ekil -6: TM4 Pompa stasyonu
ekil -9: Alarm Sayfas
ekil -7: TM3 Pompa stasyonu
106
veri tabanndan arlabilmekte, operatr tarafndan

silinen ve kayt altna alnan alarmlar grlmektedir.
Alarm zaman, zaman aral, bugnden itibaren, bu
aydan itibaren, relatif zaman seilerek ayarlanabilmektedir.
h) Trendler
Trend sayfasnda depo seviyelerinin, basn ve ak
deerlerinin gemie dnk deerlerini izlemek
mmkndr. Otomatik olarak son gnn deerlerinin trendi istenirse zaman filtreleme kriteri seilerek
istenilen zamana ait veriler de grlebilir.
ekil -10: Alarm Filtreleme 1
ekil -13: Zaman Aral 1
ekil -11: Alarm Filtreleme 2
g) Olaylar
Olay sayfasnda sistemde gereklemi tm olaylar
(alarm, pompa alma, kapanma) zamana gre
listelenmekte, istasyonlara gre filtrelenmektedir.
ekil -14: Zaman Aral 2
ekil -12: Olay Filtreleme
ekil -15: Bugnden tibaren
107
deerlerini, klor, PH, bulanklk gibi sinyallerin saatlik

raporlarn grp bunlarn ktlar alnabilir.
ekil -16: Trend

i) Otomasyon
Otomasyon sayfasnda otomasyon devreye alnp,
devreden karlmakta, otomasyona dahil olacak pompalar seilmekte, otomasyon ile ilgili alarm sinyalleri
ve pompalarn ve vanalarn otomasyona gre alma
saylar izlenmektedir.
TM1, TM2, TM4 ve Temiz su ana pompa istasyonunda bulunan pompalar, baslan deponun seviyesine gre otomatik olarak almaktadr. Bu seviyeler
elle operatr tarafndan girilebildii gibi, gnlk
zaman dilimlerine gre de otomatik olarak SCADA
sistemi tarafndan da ayarlanmaktadr.
ekil -18: Raporlama

Ayrca, istenilen ay veya gn seilerek o aya veya o
gne ait olan gnlk raporlama deerleri de gzkmektedir.
ekil -19: Gnlk Rapor
ekil -20: Saatlik Rapor

ekil -17: Otomasyon
5- BLGESEL LMLEME ALANLARI
j) Raporlar
Rapor sayfasnda debilerin gnlk ve saatlik ak
108
ESK su datm sisteminin tamamnda su temin

basnc 24 saat boyunca 3-6 bar veya 30-60 m. seviye-
sinde tutularak basn zonlar oluturulmutur. Alt

basn limiti her yerde ve her zaman yeterli basncn
salanmas iin; st basn limiti ise kayp-kaak
orannn drlmesi ve ebekedeki boru patlaklarnn azaltlmas iin uygulanmtr. Basn zonlar e
ykselti erileri gz nne alnarak ve ana yollardaki
su ebekesi hatlar zerinde bulunan mevcut vanalar
deerlendirilerek gelecek yllarda beklenen su ihtiyacna gre tespit edilmi ve ayn zamanda yine beklenen su ihtiyacna gre ebekenin glendirilmesi ve
geniletilmesi hedeflenmitir.
6- BLGESEL LMLEME ALANI

SULTANDERE RNE
Basn zonlarna ayrlm bir su ebekesinde kaypkaak orannn azaltlarak iyiletirme salanmas iin
basn zonlar iin su giri debilerinin lmlenebilecei Blgesel lmleme Alanlarnn (BA) oluturulmas ok byk yarar salamaktadr. Her bir BA
iin minimum gece akmlar izlenerek kayp-kaaklar
erken tespit edilebilir ve bylece kayp-kaak aramalar iin younlalacak lokasyonlar iin gerekli bilgiler elde edilmi olacaktr.
Bu erevede, e ykselti erileri, ana yollar ve yerleim younluklar da dikkate alnarak kent iinde 40
adet BA saptanmtr. Her bir BA iin hidrolik
simlasyon yaplarak BA iindeki basnlarn
istenilen artlar salad ngrlmektedir.
Her ne kadar dinamik simlasyon yaplarak BA
geerlilii teorik olarak kantlansa da BAnn pratik
olarak altrlabilmesi iin btn BA nn baarl
bir ekilde izole edilmesi gerekmektedir.
ekil -22: Sultandere

Blgesel lmleme Alan
7- SU DENGES
ESK; Eskiehir Kentsel Geliim Projesi kapsamnda
uygulamann ana kaynan tekil eden yeni bir
iletme anlay, tanmlamalar ve bilgiler ile Uluslar
ekil -23: Standart Su Dengesi Tablosu

ekil -21: BA Yerleim Plan
109
aras Su Birliinin (IWA) Standart Su Dengesi Metodolojisini her yl dzenli bir ekilde kullanmaktadr.
A) Sistem Giri Hacmi: Ana hatlara ve datm
hatlarna verilen yllk su hacmidir.
B) Kaytl Tketim: Bu tanm, a) Faturalandrlm
Kaytl Tketim b) Faturalandrlmam Kaytl Tketim olarak ikiye ayrlmtr.
a)
Faturalandrlm Kaytl Tketim ise Faturalandrlm lmlenen Tketim ve Faturalandrlm lmlenmemi Tketim tanmlarn ierir.
b)
Faturalandrlm lmlenen Tketim; kaytl

aboneler, evsel, kurumsal, ticari ve endstriyel
kullanmlar iin dorudan ya da aka abone
olmalar zorunlu olan ve dare tarafndan alnan
yllk lmlenen su miktardr.
ekil -24: 2012 Yl Sultandere Su Dengesi Tablosu
Faturalandrlm lmlenmemi Tketim; u

an iin byle bir tketim yoktur.
Faturalandrlmam Kaytl Tketim ise Faturalandrlmam lmlenen Tketim ve Faturalandrlmam lmlenmemi Tketim tanmlarn
ierir.
Faturalandrlmam lmlenen Tketim dare
binalar, parklar ve camilerde kullanlan su miktardr.
Faturalandrlmam lmlenmemi Tketim;
u an iin byle bir tketim yoktur.
C) Su Kayplar: Bu tanm, a) Grnen kayplar ve
b) Gerek kayplar olarak ikiye ayrlmtr.
a)
b)
Grnen kayplar; kaytl olmayan tketim

(illegal kullanm, hrszlk dahil) ve mteri
saya hatalardr.
Gerek Kayplar; abone sayacna kadar olan ve ev
balant hatlar, hizmet depolar ve ana boru
hatlarndaki her trl sznt, atlak ve tamalarla
kaybedilen yllk su miktardr.
110
ekil -25: 2013 Yl Sultandere Su Dengesi Tablosu

2013 Yl Sultandere lmleme Alan Su Dengesi
Tablosu gz nne alndnda datm ebekesindeki
kayp ve kaaklar hakknda net bir gr sahibi olmak
mmkndr.
Sonu : 1
Gelir Getirmeyen Su=Sistem Giri Hacmi-Gelir
Getiren Su
=618.750-535.322
=83.428 m3/Yl
SONU 2:
Su Kayplar =83.428 m3/Yl olup Grnen Kayplar
ve Gerek Kayplardan olumaktadr.
[2] ESK Eskiehir mesuyu Temin ve Datm

ebekesi SCADA Sistemi Kullanma Klavuzu
SEMENS Kasm 2009
[3] ESK Abone leri Daire Bakanl Ariv
Bilgileri 2012 ve 2013
SONU 3:
Uluslararas Su Birliinin Standart Su Dengesi

Tablosuna gre 2012 ve 2013 deerleri incelendiinde; Sultandere BAnndaki olumlu gelimenin
varl grlmektedir.
REFERANSLAR
[1] ESK Gelir Getirmeyen Suyun Azaltlmas ve
letme Kapasitesinin Arttrlmas Projesi Kapan Raporu. Gauff- Setec-Alter, Eskiehir Austos 2010.
111
112
ESKEHR KENT TRAFK SORUNLARI

Yrd. Do. Dr. afak Bilgi
Eskiehir Osmangazi niversitesi
ZET- Eskiehir ok eski bir Anadolu kentidir ve

dier Anadolu kentleri gibi yaya trafiine gre ekillenmi, ara says ok az olduundan geni yollar
yaplmasna ihtiya olmamtr. Son yllarda ekonomik gelimeyle beraber ara saysnda ciddi bir art
yaanmaktadr. Binde 700 civarnda ara sahiplii
ortalamasna sahip olan gelimi lkelere bakarak,
binde 225 olan lkemizdeki ara sahipliinin hzl
artnn devam edeceini tahmin edip, buna gre
imdiden nlemler alnmas gerektii aktr.
Anahtar Kelimeler: Eskiehir, Trkiye, Ara sahiplii, Trafik Sorunlar.
1. TRAFK SORUNLARININ KKEN
gstermektedir [1].
Tablo 1. ABDde ara sahiplii deiimi (1900- 2008)
Yl
1000
kiiye
den
ara
says
1900
0.11
1940 245.63 1980 709.14
1910
5.07
1950 322.86 1990 771.82
1920
86.78
1960 408.80 2000 800.30
Yl
1000
kiiye
den
ara
says
Yl
1000
kiiye
den
ara
says
1930 217.34 1970 542.51 2008 841.67
1800l yllarn sonunda gelitirilen otomobil, dnya

tarihini ve ehircilik yapsn hzla deitirmitir.
Ancak inaat teknolojisi ok daha hzl gelimi ve
ncelikle yksek katl yaplar ina edilmeye balanmtr. Bu binalarda oturan ilk kiilerin otomobilleri
olmadndan mevcut yollarda sorunlar yaanmamtr. Birka katl evler yklarak veya bo arsalar zerine
ok yksek yaplar yaplmtr. Ancak ara teknolojisindeki gelimelerle otomobillerin ucuzlamas ile bu
yksek yaplarda oturanlar ara sahibi olmaya baladklarnda, trafik sorunlar ortaya kmaya balamtr.
Ara sahipliinin ok hzl artt ABD gibi lkelerde
sorun grlm ve konutlar iin kent merkezinde
dikey yaplama yerine, otomobile daha ok hareket
imkn veren ve dk younlukla kent dna doru
yaylan yatay yaplama daha ok tercih edilmitir.
Aadaki Tablo 1 ABDde ara sahiplii deiimini
113
1936 222.62
Bu tablodaki ABDnin 1936 ylnda ulat ara

sahiplii deerine lkemizin ancak 2012 ylnda ulaabilmesi, gelimilik bakmndan alnacak ok yolumuz
olduunu ve ehircilik bakmndan ciddi nlemler
alnmas gerektiini gstermektedir. ekil 1 baz gelimi lkelerdeki otomobil ve ara sahiplii deerlerini
gstermektedir [2 ve 3]. Ancak bu verileri hazrlayan
Dnya Bankasnn toplam ara says hesabnda
sadece yolcu ve yk tayan aralar dikkate alndna, traktr ve i makinesi gibi aralarn dikkate
alnmadna dikkat edilmelidir.
Trafik sorunlarnn en nemli sebebi, arazi kullanm
amac veya nfus younluunun deimesi, ancak
evredeki yol altyapsnda yeterli gelime salanama-
ara says ok az olduundan geni yollar yaplmasna

ihtiya olmamtr. Fotorafn icadndan itibaren Eskiehir iin ekilen tm eski fotoraflarda, birka katl
yaplarla beraber bugnkyle ayn genilikteki caddeler kolayca tannabilmektedir.
Yol altyapsnda herhangi bir gelitirme yaplmamasna ramen, kent merkezine yaplan dev alveri
merkezleri, tek katl evler yerine yaplan 10 katl apartmanlar, nfus younluunu dolaysyla trafii ciddi
lde arttrmtr. Bu yeni yaplarda ou zaman
otopark miktarlar da yetersiz olduundan, aralar
yollarn kenarlarna park edilmekte, bu da trafik sorunlarn daha da arttrmaktadr.
ekil 1. Gelimi lkelerdeki otomobil ve ara

sahiplii deerleri (2010)
masdr. Kent merkezine yaplan dev alveri merkezleri, tek katl evler yerine yaplan 10 katl apartmanlar,
nfus younluunu dolaysyla trafii ciddi lde
arttrmaktadr. Bu yeni yaplarda ou zaman otopark
miktarlar da yetersiz olduundan, aralar yollarn
kenarlarna park edilmekte, bu da trafik sorunlarn
daha da arttrmaktadr.
Ancak gelimi lkelerde kent merkezinde i yerleri
ve ticari alanlarn ok geni bir alana yaylmas verimlilii ciddi lde dreceinden, kent merkezinde
yksek i merkezleri yaplmaya devam edilmitir. Bu
blgede ulam salamak iin ise 60000-100000
yolcu/saat/yn kapasiteli metro gibi yksek kapasiteli
toplu tama sistemleri ina edilmitir.
2. ESKEHR ZELNDEK SORUNLAR
Eskiehir ok eski bir Anadolu kentidir ve dier
Anadolu kentleri gibi yaya trafiine gre ekillenmi,
114
Son yllarda ekonomik gelimeyle beraber ara

saysnda ciddi bir art yaanmaktadr. Btn gelimilik gstergelerinde olduu gibi Eskiehir, ara
says bakmndan da lke ortalamasnn olduka
zerinde yer almaktadr. ekil 2de grld gibi
2012 yl sonu itibariyle lkemizde bin kii bana
114 otomobil bulunurken, Eskiehirde bin kii
bana 148 otomobil bulunmaktadr [4]. Eskiehirde
2000 ylnda bin kiiye 103 otomobil dt dikkate alnrsa, artn olduka hzl olduu anlalmaktadr. Motorlu ara sahipliinde ise 2012 sonunda lke
ortalamas binde 225 ara iken, Eskiehirde binde
266 dr [5 ve 6].
Yukarda ekil 1de verilen deerlere gre lkemizdeki ve Eskiehirdeki ara sahipliinin hzl artnn devam edeceini tahmin edip, buna gre imdiden nlemler alnmas gerektii aktr.
Eskiehir kent merkezinde yukardaki sebeplere ek
olarak; kent iinden dou-bat dorultusunda uzanan
Porsuk ay ve TCDD-TLOMSA tesisleri nedeniyle kentin kuzeyi ve gneyi arasnda geiin snrl
sayda yerden yaplabilmesi de dikkate alnmaldr.
Kentin gney blgesinde ise tarihi Odunpazar
blgesi bat-dou arasndaki ulam zorlatrmaktadr.
ekil 2. Eskiehirin otomobil sahiplii bakmndan

lke iindeki yeri (2012).
Yol a yetersiz olan ehirde, mevcut yollarn daha
verimli kullanlmas ok daha nemli hale gelmektedir. Bunun en kolay yolu modern kavak cihazlar
kullanarak yeil dalga koordinasyon sistemini
kurmaktr. Yeni biten bir projeyle kent merkezindeki
17 kava kapsayan bir trafik kontrol merkezi kurulsa da, bu iyiletirme olduka yetersiz kalmaktadr.
Eskiehiri Bursa ve Ankara yollarna balayan
evre yolu bir dier nemli sorundur. Bu yol aslnda
bulvar zelliinde alan bir yol olmasna ramen,
yaplan altgeitler ile trafik ar derecede hzlanm
ve bu da trafik gvenlii ve kentin blnmesi sorununu ortaya kartmtr. Bu tr yollarda yeil dalga
koordinasyon sistemi kurulmas hzn kontrol altnda tutulmasn salamaktadr. Ancak katl kavak
sistemine geildiinde trafiin ar hzlanmasn
nlemek olduka zordur.
Daha nce akland gibi, Eskiehir kent merkezinde
yol anda iyiletirme yaplmadan yksek yaplar
yaplmtr. Ancak gelimi lkelerde olduu gibi kent
merkezine ulam salayan yksek kapasiteli bir toplu
tama sistemi oluturulamamtr. 2004 ylnda hizmete giren ESTRAM sistemi u anda 2500 yolcu/saat/
yn kapasite ile almaktadr. Karayolu aralaryla
ortak kulland edzey

kavaklar nedeniyle ara
sefer aralnn 4 dakika
altna indirilmesi uygun
grlmediinden kapasitenin 3000 yolcu/saat/yn
zerine kmas mmkn
grlmemektedir. naat
devam eden 3 tramvay
hattnn almas ile
otobs sisteminden tramvaya kayacak olan yolcular nedeniyle ciddi sorunlar yaanacan sylemek yanl olmayacaktr.
Otobs sistemi ise bir dier nemli sorun olarak
ortaya kmaktadr. Bundan 30 yl nceki ehircilik
yapsna gre dizayn edilmi otobs hatlar, gnmz
ihtiyalarn karlayamamaktadr. Ara sahibi insan
says az olduundan insanlarn otobsleri kullanmaya mecbur olduu gnler ok geride kalmtr. Ara
says ok artm ve hzla artmaya da devam etmektedir. Bu sebeple ncelikle konfor ve ulam sresi
bakmndan ciddi iyiletirmeler yaplmas gereklidir.
3. SONU VE NERLER
Trafik sorunlarnn zm iin ncelikle kent merkezindeki arazi kullanm yapsndaki deiimlere dikkat
edilmesi, nfus younluunu arttracak ekilde ok
katl yaplara mmkn olduunca izin verilmemesi,
binalarda mutlaka yeterli sayda otopark kapasitesi
bulunmasnn salanmas gereklidir. Bunun yannda
nfus younluunun kentin d mahallelerine kaydrlmas ve buralarda yaayan insanlarn ulam
ihtiyalarn azaltmak iin buralarda alveri merkezleri ve hizmet tesisleri kurulmas, kent merkezine
eriim iin konforlu ve hzl toplu tama sistemleri
oluturulmas gereklidir.
Bu genel nlemler yannda Eskiehir iin kuzey-gney dorultuda hizmet verecek yeni yollar almaldr.
115
zellikle TLOMSA arazisinden geecek bir yola

acilen ihtiya vardr. Ayrca kent merkezinden getii
halde evreyolu olarak kullanlan ve byk maliyetlerle yaplan altgeitler sebebiyle ara hzlarnn ok
artt evreyolunun yerine kentin kuzeyde ve gneyde gerek evreyollarna kavuturulmas gereklidir.
Bugnk evreyolu, daha ok bulvar olarak kullanm
iin uygundur. Bu yolda hz denetimi iin ortalama hz
yntemiyle alacak bir EDS sistemi kurulmaldr.
Yolcu toplamak iin kentin yarsn dolaan ve kaplar
zor kapanacak kadar dolu olan belediye otobs devri
ok eskide kalmtr. Bu artlar altnda yolculuk
yapanlar ilk frsatta ara sahibi olmaya almakta ve
trafik sorunlarnn daha da artmas kanlmaz olmaktadr. Otomobil sahibi insanlara hitap eden bir toplu
tama sistemi kurmadan, insanlara sadece arlar
yaparak toplu tama kullanm arttrlamaz. Ana
cadde ve bulvarlardan geecek yksek kapasiteli
otobsler altrlmas ve bunlarn mahalle iinden
yolcu toplayacak kk otobslerle indirimli aktarma
sistemi ile beslenmesi uygun olacaktr.
Eskiehir gibi kent merkezinde 10 katl bitiik nizamdaki yaplarn ve dev alveri merkezlerinin bulunduu bir ehirde, kent merkezine tek ulam ekli olan
tramvay hattnn kapasitesinin arttrlmas ncelikli
sorun olarak ortaya kmaktadr. Ayn marka tramvay
aralarnn kullanld stanbul tramvay sistemi gibi
aralarn ikili diziler halinde altrlmas kapasiteyi
bir anda iki katna karacaktr. Bylece daha yksek
kapasiteli ve trafii daha az kesen bir tramvay sistemi
kurulmu olacaktr.
5. REFERANSLAR
[1] ABD Enerji Bakanl Ara Teknolojileri Ofisi
https://www1.eere.energy.gov/vehiclesandfuels/facts/
2010_fotw617.html
[2] Dnya Bankas Otomobil Says statistikleri
http://data.worldbank.org/indicator/IS.VEH.PCAR.P3
/countries
116
[3] Dnya Bankas Motorlu Tat Says statistikleri

http://data.worldbank.org/indicator/IS.VEH.NVEH.P
3
[4] TK Seilmi Gstergelerle Eskiehir 2012
http://www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/ESKISEHI
R.pdf
[5] Trkiye Yllara gre il nfusu istatistikleri
http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id
=1590
[6] Trkiye Motorlu kara tat says istatistikleri
http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id
=1581
6. ZGEM
13.04.1973 tarihinde Zonguldak'ta dodu. Anadolu
niversitesi naat Mhendislii Blmn 1994
ylnda, Eskiehir Osmangazi niversitesi Ulatrma
Mhendislii Yksek Lisans programn 1996 ylnda
ve stanbul Teknik niversitesi Ulatrma Mhendislii Doktora programn 2002 ylnda tamamlad. 1994
ylndan beri Eskiehir Osmangazi niversitesinde
almaktadr.
YAPI DENETMDE GENEL SORUNLAR

n. Y. Mh. brahim KAFALIER
Yntem Yap Denetim A.. Vinelik mh. Sarmak sk.No:4/A ESKEHR/TRKYE
Tel:222 226 95 00 E-Posta: yontemyapi@hotmail.com.
ZET: Yap Denetim kanunu yrrle girdikten
sonra 13 yl geti. Bu dnemde gerek yap denetim
kanununda ve gerekse ilgili kanunlarda deiiklikler
yapld. Uygulamada kan genel sorunlarn bazlarna
aadaki yazda deinilmitir.
Kanun ve ynetmelik: 4708 sayl Yap Denetim
kanunu 13/07/2001 tarihinde yaynland .Yap Denetim ilk ynetmelii de 13/08/2001 tarihinde yrrle
girdi. Uygulama 19 ilde 13 yldr, dier illerde 01.01.
2011den bu yana 2 yldr uygulanyor. 09/12/2009da
imar kanununda yaplan deiiklik ve 16/12/2010
tarihindeki ynetmelikle Yap mteahhitlerinin kaytlarnn tutulmas ve uygulanacak meyyideler belirlendi. antiye efi zorunluluu getirildi.
Uygulama: TK verilerine gre 15.000.000 konut
mevcut. Bunun %55inin denetimsiz yapld ifade
ediliyor. %40nn da glendirilmesi gerektii belirtiliyor. Eskiehirde 2006 verilerine gre kentsel alanda
216.537 konut mevcuttu. naat ruhsat izni olmayan da
76.244 konut vard. Eskiehir de 2000 ylndan sonra
Yap Denetim sisteminin altnda 17.000.000 m2 inaat
(2012 yl dahil) yaklak 100.000 adet konut (daire)
yaplmtr.
Yap denetiminde kanun uygulamaya girdii yllar ile
bugnk yllar arasnda krtasiyecilik en az 2 kat
artmtr. Bir yap denetim hakediinde; 200den fazla
imza ve iin byklne gre 50-100 sayfa belge
bulunmaktadr. in ilgin yan zaman iinde internet
v.s. bilgi ilem sistemlerindeki gelime hzlandka
117
krtasiye azalacana artmtr. Bu husus devletin

vatandaa, devletin kendi kurumlar arasnda birbirlerine gvensizliinden de kaynaklanmaktadr.
Yap denetim kanununda bize gre sorunlardan biri
de, 300.000 nfuslu bir ehir ile stanbul gibi byk
ehirlerde ayn kriterler konulmutur. ok sklkla
duyduumuz, byk site projelerinde mteahhitlerin
ayn zamanda bir yap denetim irketi kurduu ve
buradaki elemanlar fiilen antiyede kulland, dier
taraftan da yap denetim irketinde gsterdii, yani ii
yapanla kontrol edenin ayn kiiler olduu eklindedir.
Ayrca , rnein stanbulun bir ucundaki firma rnein Tuzladan Beylikdzndeki bir ii stlenmemesi
iin bir kural yoktur. Fiilen bu iin yaplmas pek
mmkn deildir. Dolays ile metropollerde ayr kurallar olmas gerekir.
Bata Toplu Konut olmak zere kamu yaplarnda yap
denetimi genelde mavirlik sistemi ile yaplmaktadr.
Bu konudaki gzlemlerimiz; maalesef bu yaplardaki
denetimin, yap denetim sistemindeki btn olumsuzluklara karn, mevcut yap denetim sisteminden daha
kt iledii grndeyiz. zellikle toplu konutta
arlkl olarak kullanlan tnel kalp sisteminin avantaj dikkate alnarak, nasl olsa bir ey olmaz mant
ile hareket edildii konusunda endielerimiz vardr.
Mteahhitlik ve antiye eflii: Mteahhit kaytlar
ve sistemi tam olarak oturmadktan sonra, kt mteahhitle en iyi kontrol tekilatn kursanz bile kaliteli
retim yaplamaz. Bugn iin inaatla hi alakanz
yoksa, hi sermayeniz ve hi ekibiniz olmasa dahi

ticaret oda kayt belgesi gibi baz evrakla evre ve
ehircilik Mdrlnde mteahhit kayd yaplmaktadr. naatlarmzn her yn ile gvenli ve kaliteli
olmas iin mteahhitlik sisteminin dzenlenmesi
gereklidir.
Sonu: Devlet yaplar dahil tm yaplar tek sistemle
denetlenmelidir. Mevcut sistemde 13 yllk bir birikim
olumutur. Bu sistemin aksayan taraflar; sadece
Bakanln grleri ile deil, yap denetim kurulular
,denetiler, mteahhitler, belediyeler, velhasl tm
taraflarn gr ve nerileri alnarak yeni bir dzenleme ile giderilmelidir.
REFERANSLAR
(1) TK naat ve konut istatistikleri
(2) Eskiehir valilii-Eskiehir rehberi
(3) 07.12.2007 tarihli GYODER 9 ilin konut raporu
118
ESKEHR NAAT SEKTRNN EKONOMK

AIDAN NCELENMES
Do. Dr. Rana Ekinat 1, Yrd. Do. Dr. Filiz Tepecik 2
1 Anadolu
niversitesi, Hukuk Fakltesi 26470 Eskiehir

Tel: 222 335 05 80 (2227), E-Posta: reskinat@anadolu.edu.tr
2 Anadolu
niversitesi, Hukuk Fakltesi 26470 Eskiehir

Tel: 222 335 05 80 (2229), E-Posta: ftepecik@anadolu.edu.tr
ZET- Bildirinin birinci blmnde Trkiye inaat

sektrnn Cumhuriyet Dnemindeki yapsal dnm, kreselleme sreci referans alnarak, tarihsel bir
yaklamla ele alnmaktadr. Sektrde yaanan dnmn ekonomik, politik ve sosyal sonular ulusal bir
bakla deerlendirildikten sonra Eskiehir inaat
sektr inceleme konusu olmakta ve inaat sektrnde
yaanan dnmn yerel piyasa yapsna, piyasa
performansna ve ehir ekonomisine etkisi incelenmektedir.
Anahtar Szckler: naat sektr; Sektr yaps;
Sektr performans; Eskiehir ekonomisi.
GR
nsanlk tarihi, hayatta kalma, insanl yeniden
retme abas olarak tanmlanabilir. ok genel bir
ayrmla bu abann iki boyutlu olduu dnlebilir.
Birinci boyut insanlarn kendi aralarndaki ilikilerin
dzenlenmesi, anlamazlklara zm bulunmas,
toplumsal sistemler kurulmas ve refah art iin etkin
ynetim tarzlarnn gelitirilmesidir. kinci boyut ise
insanlarn doay kendileri iin daha kolay yaanabilir
bir mekn haline getirme abalardr. Dolays ile
inaat faaliyetleri insanlarn var oluundan bu yana
119
sregelmektedir. Bu faaliyetler ok boyutludur: insanlarn barnma ihtiyacnn giderilmesi; retim tesislerinin kurulmas; ulam, iletiim, haberleme alarnn
denmesi; eskiyenlerin yenilenmesi; artan nfus iin
yeni binalarn ina edilmesi; alt yapnn kurulmas,
dnya durduka bitmez tkenmez bir sre olarak
varln koruyacaktr.
naat faaliyetleri yerel, blgesel, ulusal ve uluslararas ilikiler btndr. Teknolojik gelimelere bal
olarak ok daha karmak ilikiler yuma haline
gelmektedir. naat sektrne Endstriyel Ekonomi teorisinin piyasa yaps-piyasa davran-piyasa
performans yaklam erevesinde baktmzda
sektrdeki yapnn i ie gemi farkl boyutlarda
tartlabilecei grlmektedir.
Sektre en geni bak as kresel baktr. Bu bak
letiim Biliim Devriminin insanl getirdii kreselleme olgusu belirlemektedir. Dier sektrlerde
olduu gibi inaat sektrnde de bilgi ok daha abuk
paylalmakta gemie kyasla ok daha fazla aktrn
iliki ve iletiim iinde olduu kresel ibirliklerine
yol amaktadr. Bak asn biraz daraltarak ulusal
inaat sektrlerine de bakmak mmkndr. Bu bakla
Trk inaat sektrn incelediimizde bir gurur tablo-
su ile karlalmaktadr. Sektrle ilgili bir grup i

adam kresel faaliyete etkin bir ekilde katlmaktadrlar. Trk firmalar, Engineering News Record Dergisinin, dnya mteahhitlik firmalar sralamasnda, Amerika ve inle birlikte ilk lke arasnda yer almaktadr. Sektre dier bir bak as ise ulusal piyasalarn
alt birimleri olan yerel piyasalara odaklanarak sektrdeki faaliyetleri anlamaya almaktr.
Bu almann bak as yerel Eskiehir inaat piyasasdr. Eskiehir inaat piyasasnn yaps, arz talep
koullar, istihdam gc, rekabet ortam, piyasann
aktrlerinin ulusal ve uluslararas sektr bileenleri ile
ilikileri ve Eskiehire katks mercek altna alnmaktadr. Bu amaca ulamak iin Endstriyel Ekonomi
Teorisi ile ilgili literatr (Yldrm ve dierleri, 2009)
bata olmak zere sektre ilikin ok sayda dokman
ve raporlardan yararlanlmtr. Ayrca, bildirinin yazarlarnca, Mays 2010 tarihinde balatlan ve Haziran
2011 tarihinde sonulandrlan 2008 Dnya Ekonomik
Krizinin naat Sektrne Etkisi (Eskiehirde Faaliyet
Gsteren Firmalara Ynelik Aratrma) balkl
(1001E16) aratrma projesinin bulgularndan yararlanlmtr. Aratrma modeli, niteliksel aratrma olarak
planlanmtr (Creswell, 2005: s.230-256) ve aratrma
admlar aadaki sray takip etmektedir (Creswell,
2005: s.231):
Veri toplama-Veriyi analiz iin hazr hale getirmeYoun bir okuma srecinden sonra veri ile ilgili
genel bir kavraya sahip olma-Verinin kodlanmas
(grme metinlerinin paralara ayrlmas ve harflerle kodlanmas)
Kodlama iki amaca hizmet etmek zere gelitirilmitir:
Grme metninin aratrma raporunun yazlmasnda kullanlacak tanmlar ve tarifler iin kodlanmas.
Grme metninin aratrma raporunun yazl-
120
masnda kullanlacak ana temalar iin kodlanmas.

Daha sonraki aama bulgularn yorumlanmasdr.
Bulgularn yorumlanmasnda kyaslamalar yapmaya
uygun tablolarn, diyagramlarn, yol haritalarnn gelitirilmesi nerilmektedir (Creswell, 2005: s.247-249).
Rapor yazlrken grme metinlerinden alntlarla
tartma noktalarnn ortaya karlmas ve literatrle
karlatrarak sonulara varlmas istenmektedir
(Creswell, 2005: s.249-252). Bulgularn geerliliini ve
doruluunu glendirmek iin yaklam nerilmektedir (Cresswell, 2005: s.252-253):
Veri eitlemesi, bilginin farkl kaynaklardan
toplanmas anlamna gelmektedir. Literatr almas,
dkmanlarn incelenmesi, grmeler yaplmas gibi
farkl bilgi kaynaklarna bavurarak elde edilen bilginin kyaslanmas aratrma sonularnn doruluunu
ve geerliliini arttrmaktadr.
kinci yntem aratrma iin grme yaplan
katlmclara geri dnerek aratrmann bulgularn
eitli alardan deerlendirmelerini ve geerlilii
konusundaki dncelerini renmektedir.
nc yntem ise dardan bir gzn
aratrmann zayf ya da gl ynleri ile ilgili yorumlarn ve eletirilerini almaktr. nc gz, aratrma
srasnda ya da aratrma bittikten sonra srece dhil
olabilmekte ve aadaki sorulara cevap aramaktadr:
Bulgular verilerle desteklenmekte midir?

Sonu karmalar mantkl mdr?
Ana temalar uygun mudur?
Aratrma kararlar ve metodolojik
yaklam uygun mudur?
Aratrmacnn nyargl bak olasl
nedir?
Geerlilii arttrmak iin hangi stratejiler
uygulanabilir?
TMMOB Eskiehir Kent Sempozyumu srasnda bu
bildiri aracl ile aratrma bulgularnn bir ksmnn

yeniden tartmaya almas aratrmann gvenirliini
arttrma potansiyeli tamaktadr.
Birinci blmde, Trkiyede inaat faaliyetlerinin
yapsal deiim sreci tarihsel bir yaklamla ve
Osmanl mparatorluundan bu yana gereklemekte
olan, kapitalist sisteme entegrasyon sreci referans
noktas alnarak incelenmitir. naat sektrndeki
yapsal deiim, Trkiyede cumhuriyetin kuruluundan bu yana gereklemekte olan toplumsal ve siyasal
dnmle yakndan ilgilidir. zellikle, kreselleme
olarak isimlendirdiimiz gnmz dnyasnn arkasndaki en temel dinamik olan kapitalizmin, kendi iinde
yaanan dnmn Trkiyeye yansmalar da inaat
sektrnde aka izlenebilmektedir.
Dier blmlerde eitli boyutlar ile Eskiehir inaat
piyasas ele alnmaktadr.
1. TRKYE NAAT SEKTRNN
YAPISAL DNM SREC
Trkiye ile ilgili pek ok ekonomik, sosyal, politik,
kltrel aratrmada benimsenen bir yaklamla inaat
sektrndeki yapsal dnm 1980 ncesi ve 1980
sonras olmak zere iki tarihsel dnem iinde incelemek mmkndr.
1.1. naat Sektr (1980 ncesi Dnem)
1980 ncesi Trkiye toplumunu en net tanmlayan
zellik devletin gl konumudur. Devletin en nemli
rol snflar aras ilikilerde oynad hakem roldr.
Yeniden datm mekanizmalar devletin elindedir.
Ekonomik byme modeli olarak ithal ikameci sanayileme 1970lerin sonuna kadar toplumsal ilikilere
damgasn vurmutur. 1970lerin ikinci yarsndan
itibaren petrol fiyatlarndaki art nedeni ile model
tkanm ve devlet eli ile ulusal kapitalizm yaratma
abalar kendi kendini retemez olmutur (Boratav,
2006: s.145-224; Kazgan, 1999: s.139- 168; Keyder,
1993: s.136-157; Keyder, 2004: s.207-224; Yeldan,

2008: s.159-299).
thal ikmeci sanayilemenin kmaza girmesi ile
Trkiyenin kentleme srecine damgasn vuran
geni tabanl snflar aras uzlama da sarslmtr.
thal ikameci dnemin orta snflara ynelik yapsatlk ve dar gelirli snflara ynelik gecekondu
zmleri; kentsel finansmann nasl salanaca ve
kentsel rantn uzlama iinde nasl paylalaca
sorularna cevap olmutur. Sistemin z, kentlemenin; hzl kentsel bymenin yaratt rantlarn geni
toplumsal kesimlere datlmasyla finanse edilmesidir (Ik ve Pnarcolu, 2005: s.121). Bu srece
nderlik eden ounlukla enformel ilikiler iinde var
olan kk sermayedir. Kk sermaye zellikle, orta
snflarn kentle btnleebilmelerinde temel nemde
olan yapsatl rgtlemi ve byk kaynaklarn
kentleme iin seferber edilmesini salamtr. Ayn
ekilde gecekondu da kent yoksullarnn iinde yer
aldklar iliki alar sayesinde kentte tutunabilmelerini kolaylatrmtr.
Grld gibi 1980 ncesi dnemde devlet, igal
kamu arazileri zerinde yasal olmayan konut yapmna gz yummu ve bylece dar gelirlilerin enformel
yoldan kentlerde tutunmasna izin vermitir. Seim
dnemlerinde gelen imar aflar, yasak yaplamann
bir ksmnn yasallamasna yardmc olmutur.
Kaak yaplama kolektif bir eylemdir: Gmenler,
cesaretleri karlnda maddi dl alrken, politikaclar, seimlerde politik destek salamaktadr. 1960l
yllarda imar mevzuatnn arsa kullanmn kolaylatracak ekilde deitirilmesi ynndeki basklar, kat
mlkiyetine izin veren yasann kabul ile sonulanm ve eski Osmanl kklerinin byk baheleri
zerinde orta snfn konut ihtiyacna cevap vermek
zere beer onar katl apartmanlar hzla ykselmeye
balamtr. Devlet gerek imar yasalar ile gerekse
kooperatiflere devredilen kamu arazileri aracl ile
orta snfn konut ihtiyacnn zmne de katkda
bulunmutur.
121
1980 ncesi Trkiye konut piyasasnn performansn

deerlendirecek olursak: Bu dnemde henz TOK
gibi dev bir kamu kurumunun konut piyasas ile ilgili
faaliyetlerde yer almas sz konusu deildir. Konut
sektrnde devletin rol, kendi alanlar iin konut
yapm ile snrldr. Emlak Kredi Bankas ve Sosyal
Sigortalar Fonu, konut yapm iin kredi veren kurulular olmakla birlikte, verilen kredilerin sosyal konut
yapmndan daha ok orta snf hatta lks konut
yapmnda kullanldna dair youn eletiriler bulunmaktadr. Yine de, 1980 ncesinde, devlet ve toplumun farkl kesimleri arasnda var olan korunakl ilikiler sayesinde, kentsel rantn dalmnda doabilecek
gerilimler en alt dzeyde tutulabilmitir. Bu dnemde,
hem orta snflar hem de kent yoksullar baka koullarda kolay kolay elde edemeyecekleri kazanmlara
sahip olmulardr. Ancak, kk sermayeli mteahhitler eliyle gerekleen hzl, plansz ve zensiz kentlemenin, stanbul gibi insanlk miras saylmas gereken
tarihsel kentlerin ruhundan koparp gtrdkleri bir
daha yerine koyulamayacak deerlerdir.
1.2. naat Sektr (1980 Sonras Dnem)
1980li yllar ise hem dnyada hem de Trkiyede,
iktisat politikas asndan dnm yllardr (Rodrik,
1996: s.9). 1980 ncesinin ithal ikameci politika
yaklam terk edilmekte ve sermayenin engel tanmadan lkeler arasnda gven iinde dolamasna hizmet
eden neo-liberal iktisat politikalar dnya lkeleri
arasnda yaygn kabul grmektedir. IMF ve Dnya
Bankas denetiminde, Turgut zal tarafndan hazrlanan 24 Ocak 1980 Kararlar, 12 Eyll 1980 Darbesi ile
uygulamaya konabilmi ve bylece Trkiyenin dnya
ekonomisine entegrasyonunu salayacak olan neo-liberal iktisat politikalar adm adm uygulanmaya
balanmtr. 1990l yllara gelindiinde Trkiye mal
ve hizmetlerin ve sermayenin serbest dolamna
ilerlik kazandrm, tamamen da ak bir ekonomi
haline gelmitir (Karaka, 2009: s.103-154).
1980li yllarda konut sektr, sermaye, mal, insan,
122
bilgi ve gstergelerin kresel akmnn etkisi altndadr. Kresellemeyi oluturan akmlarn piyasa olmakszn gereklemesi mmkn deildir (Keyder, 2006:
s.184). Konut sektrnde bunun anlam topran yasal
yaplamaya almas ve ticarete konu olmasnn
salanmasdr. te bu ortamda Trk hkmeti topran yasal kullanmnn akla kavuturulmas basks
altndadr. 1980 ncesinin topran kullanm konusundaki belirsizlik yaklamnn sonuna gelinmitir.
Bu erevede, hkmet ald kararlarla kentleri
evreleyen alanlarn imar durumuna aklk kazandrmaldr. zellikle stanbul ve evresindeki
topraklarla ilgili alnan kararlar byk inaat firmalarnn itahn kabartmaktadr. Bu topraklar byk mteahhitlere ya da bankalara satlmakta ya da aktarlmaktadr. Baz durumlarda mteahhitler ellerindeki araziyi
btnletirmek iin zerine gecekondu yaplm
arsalarn tapularn enformel sahiplerinden satn
almaktadrlar. Bylece yksek kentsel rantlarn varl
enformelle formelin ibirliine yol amaktadr (Ik,
Pnarcolu, 2005: s.62-67). Aye Bura, Trkiyede
konut sektrnn nasl haksz kazan salayan
ahlaksz bir ekonomiye dntn bu balamda
anlatmaktadr (2003: s.97-127). Usulsz konut
sektrnn ekillenmesinde devletin ok nemli rol
vardr. Ne zelletirilen ne de sosyal projeler iin
kullanlan devlete ait bo araziler, igalciler ve dar
gelir gruplarnn artan konut taleplerini smrmek
amac ile kaba gcne gvenen bir grup kk
giriimci tarafndan itlenmi ve gecekondu retimi
giderek ticarete konu olmutur. Haksz kazan elde
etmek amac ile kamu toprana el koyanlar, topra
ya satmakta ya da ucuza mal ettikleri kalitesiz bir
dizi gecekonduyu kiralayarak gelir elde etmektedirler. 1980 sonrasnn toplu konut, kooperatif ve apartman furyas ise itlenen kamu topraklarnn enformel
sahiplerine hayal edemeyecekleri byklkte kentsel
rant olanaklar salamtr. Bylece en temel ihtiyacn giderilmesinde aresiz kalan insanlarn kurtuluu
olarak 1950li yllarda ahlaken meruiyet kazanan
gecekondu retiminin 1980li yllarda ulat sonu
ahlaksz konut ekonomisi olmutur.
1980 ncesinin kk lekli mteahhitlerinin

rekabeti piyasas ile karlatrldnda, 1980 sonras
mteahhitleri tamamen farkl bir yapya sahiptir.
Enka, Maya, Dou gibi Ortadou ve Libyada deneyim kazanm byk inaat firmalarnn yksek
krlar, ithal ikameci dnemin Ko, Alarko gibi
holdinglerini de harekete geirmi ve mteahhitlik
ilerine girmelerine neden olmutur. Mali liberasyon
nedeniyle hzla dnya piyasalar ile btnleen bankalarn yatrm fonlar iin de inaat sektr cazibe
merkezi haline gelmitir. Yabanc mteahhit firmalar
kra ortak olabilmek iin ibirlii paketleri hazrlamakta ve dolar musluklarn amaktadrlar. TOK,
1984 ylnda am olduu kredilerle kurulan kooperatif saysnda patlama yaratmtr; 2003te hkmetin konut seferberlii ilanndan sonra giderek artan
yetkileriyle, inaat sektrnn ba aktr haline
gelmitir. Bylece konut sektrnde bir yatrm
balonu olumutur. Aada ekil-1 inaat sektrndeki gelimeleri arpc bir ekilde yanstmaktadr.
Hem 1980 sonrasnda yaplamada yaanan hzl art
hem de kriz yllarnn inaat sektr zerindeki etkisi
ak bir ekilde izlenebilmektedir. Tm bu gelimelerin en youn yaand kent stanbul olmutur. 1980li
yllarn enflasyonist ortamnda konut piyasas, siyasi
yozlama, kapitalist gelime ve uluslararas finansn
kesime noktasnda yer alan stanbulun en krl
sektr haline gelmitir (Keyder, 2006: s.185).
1980 ncesinin ulusal kalknmac dneminin sona
ermesi ile birlikte gelir dalmndaki uurum iddetlenmi ve bu durum farkl snflarn farkllaan konut
taleplerine yansmtr. Byk irketlerle balantl
uluslararas burjuvazi yksek site duvarlar arkasnda
estetik adan dnyadaki benzerleriyle yaran lks
villalar talep etmektedir. Bu talep byk holdingler,
kresel firmalar ve uluslararas ortaklklar tarafndan
yani byk sermaye gruplar tarafndan karlanmaktadr.
Daha alt gelir dzeylerinde ise ok katl sitelere talep
artmaktadr. Toplu konut konusunda artan talep
ekil 1: Betonarme Yaplarda Yap Ruhsatlarnn

Yllar tibari ile Geliimi (Yap Says)
Kaynak: www.tuik.gov.tr; Tayc sistem ve yap
malzemesi cinsine gre yaplacak yeni ve ilave
yaplar isimli tablodan grafikletirilmitir.
kamuya ait topraklarn bir blm zerinde yksek

apartman bloklarndan oluan konutlarn yapmna
izin verme konusunda hkmet zerinde bask yaratmaktadr. evre belediyelere kendi beldelerindeki
kaak yaplamann hukuki statsn normalletirmeleri iin daha fazla zerklik tannmas da bu apartmanlama srecini hzlandrmaktadr. Bu tr apartman
bloklarnn bir ksm zaten bu amala kurulmu olan
TOK tarafndan retilmektedir. Baz durumlarda
belediyeler kendi planlarna sadk kalmalar koulu ile
tekil kooperatiflere toprak tahsis etmekte ve devlet
sbvansiyonlu kredi salamaktadr. Pazar o kadar
genitir ki zel mteahhitlik firmalar da kr frsatlarndan faydalanmak iin iin iine girmektedirler
(Keyder, 2006: s.187). Kentin kenar blgelerine
tanan baz byk irketler de kendi personelleri iin
apartman ina etme faaliyetine katlmaktadrlar.
Yukarda sz edilen retim faaliyeti sonucunda
ortaya kan rn ise her birinde drt ya da be dairenin yer ald on ila yirmi katl binalardan oluan
sitelerdir. Ortak alanlarda peyzaj almas asgari
dzeydedir. Altyap batan samadr. meknlar
olduka geni olmakla birlikte kaba bir iilikle
tamamlanmtr. Ancak apartmanlara geebilenler
hallerinden memnundur. nsanlarn evlerini dierle-
123
rinden farkl klmak abas her trl i mekn malzemesinin satld Kota, Ikea, Bauhaus gibi maazalar zincirinde de patlama yaratmtr.
1980 sonras konut piyasasnn performansn deerlendirecek olursak, nceki dnemden farkl olarak
zellikle stanbul, Ankara gibi metropollerde ulusal ve
uluslararas byk sermaye, belediyeler, yerel idareler
(muhtarlklar) ve dev kamusal irket olarak dnebileceimiz TOK konut retimini kontrol altna almlardr. Konut piyasasnda TOKnin yeri ok boyutludur. Kamu arsalarnn piyasalatrlmas ve alnr satlr bir mal haline getirilmesi grevi TOKye verilmitir. TOK ya kendisi ya ortaklar ya da uygun
grd mterileri arasnda kamusal topran dalmn rgtlemekte ve piyasann dzenlenmesinde ve
kentsel rantlarn farkl toplum kesimleri arasnda
dalmnda barol oynamaktadr. Konut seferberlii
srasnda ilan edilen 500 bin konut hedefine ulalmtr. 12 Haziran 2011 seimlerinin propaganda konumalarnda iktidar partisi, dar gelirli ve yeni evlenecekler iin dayal deli 500 bin yeni konut daha retileceinin szn vermektedir, TOKnin Roman vatandalar iin de proje hazrlayacan mjdelemektedir
(Kirei, 2010). lgn proje olarak ilan edilen Kanal
stanbul ise konut ve inaat sektrn dorudan doruya ilgilendiren hayallerin boyutlarn yanstmaktadr.
ehir planlamaclar, evre mhendisleri, Kanal stanbul projesini doa katliam ilan ederken, byk inaat
firmalar ve sermaye gruplar maliyet ve kr hesaplar
yapmakta, ie balamak iin sabrszlanmakta ve
kollar svamaktadrlar.
Sonu olarak 1980li yllarda toprak yasal olarak
yaplamaya alm ve bu da konut alannda kapitalist
iletmelerin etkisinin artmasna yol amtr. Belediyeler ve TOK aracl ile kentsel topraklar yaplamaya
almakta, inaat ve konut sektrnde, yerli-yabanc
finans kurulular ile gayrimenkul yatrm ortaklklar
byk kapitalist iletmeler olarak rol almaktadrlar
(Turan, 2009: s.283). Bylece, kaynak gelitirme
projeleri, yeni ihale yntemleri ve konut finansman
124
sisteminde deiiklik yaplarak kresel sermayenin,

finans kurulular aracl ile lkenin toprak ve konut
politikasnda nemli bir aktr haline gelmesi salanmaktadr.
2- ESKEHR NAAT SEKTR
Bu blmde, inaat sektrne ulusal bak as daraltlarak yerel bir piyasa olarak Eskiehirde yrtlen
inaat faaliyetleri eitli boyutlar ile inceleme konusu
olacaktr.
2.1. naat Sektrnn Eskiehir Ekonomisine
Katks
Trkiye statistik Kurumunun (TK) 1988-2001
yllar arasnda yaynlad, Trkiyedeki illerin
GSMH katklarn ieren verilerden yola karak,
Eskiehirde ekonomiye katk yapan iktisadi faaliyet
kollarnn paylar ekil-2nin elde edilmesi iin kullanlmtr. Sektr toplam 100 olacak ekilde elde
edilen iktisadi faaliyet kolu paylarna gre, Eskiehir
ekonomisine en byk katk ticaret ve sanayi
sektrlerinden gelmektedir.
ekil incelendiinde mali messeseler, ulatrma
ve haberleme ile serbest meslek hizmetleri nin az
ama istikrarl bir katklarnn olduu sylenebilir. En
dalgal yap tarmdan elde edilen gelirde grlmektedir. Btn bu yap ierisinde ekilde, inaat sanayi
ve konut sahiplii nin pay birletirilerek llen
inaat sektrnn katks 1987den 2001e azalmtr.
ekil-2 ayrca, btn faaliyet kollarnn kendi ilerindeki gelime hzlar bir araya getirildiinde Eskiehir
deki gelir artn da izleme ans vermektedir. Eskiehir de 1999a kadar ekonominin dzenli bir byme
gsterdii (1990-92 arasndaki kk gerileme hari)
grlmektedir. Eskiehir ekonomisinde 1993, 1996 ve
1998 tarm sektr asndan iyi yllardr.
1988-1998 arasnda inaat sanayi ve konut sahiplii-
dan ayrca sahip olduu neme dikkat edilmesi

gerekmektedir. Deprem, 1950li yllarda balayan,
1980li yllarda iddetini arttran hzl ve arpk
kentlemenin sonularn gzler nne sermitir
(Bura, 2003; Ik, Pnarcolu, 2005; Keyder, 2006).
Yap - davran - performans yaklamnn diliyle
Trkiye inaat piyasasnda gerekletirilen faaliyetin (dier bir deyile davranlarn) sonucu tam bir
baarszlk (performans) olmutur.
ekil 2: ktisadi Faaliyet Kollarnn Eskiehir Ekonomisine Katks (%)

Kaynak: Trkiye statistik Kurumu,
www.tuik.gov.tr
nin istikrarl bir gelime hz gsterdii de ekilden
izlenebilmektedir. 1999-2001 yllar arasnda ekonomik gelimenin konut sahiplii hari, tm sektrler
iin yavalad grlmektedir. Bu bilgi, 1998 krizi ile
birlikte inaat sektrnn, ehir ekonomisinin lokomotif sektrlerinden biri haline geldiini dndrmektedir. 2001de ise, konut sahipliinin de paynn
dmesi ile ehir iin krizin daha da hissedilebilir hale
geldii sylenebilir.
2.2. Deprem Felketinin Eskiehir naat
Sektrne Etkisi (1999)
1999 yl gerek Trkiye iin gerekse Eskiehir iin
yaanan byk deprem felaketinin ekonomi zerindeki arpc etkisini yanstmaktadr. 1990l yllar
neo-liberal iktisat politikalarnn tam anlam ile
harekete geirildii, Trkiyenin kresel ekonominin oklarna tamamen ak hale geldii gerek siyasi
gerek ekonomik anlamda adaptasyon srecinin
yaand zor yllardr (Yeldan, 2002: s.127-193).
Bir de 1999 ylnda Kocaeli ve Dzce merkez olmak
zere pe pee yaanan deprem felaketleri 2001
krizinin hazrlayc faktrlerinden birisi olmutur.
Yaanan deprem felaketinin inaat piyasas asn-
Deprem felaketi, sektrle ilgili bilgi retenlerin

tamamna yakn tarafndan, inaat sektr asndan
milat kabul edilmektedir. nsan yaam asndan
son derece nemli sonular olan inaat faaliyetinin
denetlenmesinin nemi iyice fark edilmi ve bu
konuda yasalar karlmtr. 19 ilde alan yap
denetim firmalar ki Eskiehirde pilot illerden bir
tanesidir, deprem felaketi nedeni ile atlan bir admdr. Ayrca binalarn daha salam yaplmasna ynelik, malzeme kullanm ile ilgili maliyetlerde arta
yol aan yeni yap ynetmelii de depremden sonra
yrrle girmitir. 2011 yl ile birlikte yap denetim firmalar tm Trkiyeye yaygnlatrlmtr.
Yukarda szn ettiimiz 2008 Dnya Ekonomik
Krizinin naat Sektrne Etkisi (Eskiehirde Faaliyet Gsteren Firmalara Ynelik Aratrma) balkl
(1001E16) aratrma projesi iin grlen katlmclarn ou, Eskiehir inaat piyasasnn Trkiyenin
pek ok ehrine kyasla daha iyi denetlendiine
inanmaktadr. Ancak yasa karmak konusunda pek
ok adan olduka baarl olan Trkiyenin, sra
yasalarn uygulanmasna gelince ayn baary
gstermedii konusunda gr birlii bulunmaktadr. Katlmclarn ou denetim iindeki aksaklklardan ve nedenlerinden sz etmitir. Bu konu ayrca
ele alnmas gereken bir problem olarak ortaya
kmaktadr. Deprem sonras yap ynetmeliinin
ykledii maliyetler iin katlmclardan birisi,
yourdu fazla fleyerek yiyorlar ifadesini kullanmtr. Dier katlmclar da maliyet artlar ile ilgili
memnuniyetsizlik ifadeleri kullanmaktadrlar. Bu
konularn teknik bilgisi gl bilim adamlar tarafn-
125
(1001E16) aratrma projesi kapsamnda grlen

katlmclar 1999 yln konut retimi asndan frene
basma yl olarak aklamaktadrlar.
dan incelenmesi gerekiyor izlenimi edinilmitir.
ekil 3: naat Sektrnn Geliimi

www.tuik.gov.tr
naat sektr, inaat sanayi ve konut sahiplii olarak
iki balk altnda takip edilmektedir. 1988-2001 yllarndaki gelir verileri aracl ile oluturulan yukardaki ekil-3, inaat sanayi ksmnn 1998 krizine kadar
arlkl role sahip olduunu, 1998 krizi ile birlikte
konut sahiplii ksmnn baskn rol stlendiini gstermektedir. lkemizdeki inaat faaliyetleri ierisinde
konut sektrnn arl %50den fazladr. Eskiehir
iin bu durumun 1998den sonra balad da grafikten
grlebilmektedir. Sektrn konut sahiplii ynndeki bu deiimi, sektr ile ilgili ilk problem olan konut
ihtiyac problemini iinde barndrmaktadr.
1994, 1998, 1999, 2001 ekonomik krizlerin yaand
yllardr. Grafikten bu yllarn dip ya da inie gei
yllar olduklar kolaylkla izlenebilmektedir. 1998,
Eskiehir inaat piyasasnn iki bileeninden biri olan
inaat sanayinin negatif seyir aldn yanstmaktadr.
Dier bileen konut sahiplii 1998 ylnda artan bir
hzla gelimesini srdrm inaat sektrndeki oransal payn arttrmtr. 1999 yl konut sektrnde de
bir nceki yla gre negatife dn temsil etmektedir.
Ancak inaat sanayiindaki arpc d nedeni ile
konutun sektr iindeki oransal nemi yksektir.
126
1999 yln depremden buuk ay nce 18 Nisan

yerel seimlerinde belediye bakan seilen Ylmaz
Bykerenden dinlemek deprem nedeni ile inaat
piyasasnda yaananlar gzmzde canlandrmaya
yardmc olacaktr (Ta, 2009: s.413):
Eskiehir bu depremden dier illere gre en az zarar
gren ehirdi Kendi yaralarmz sardktan sonra,
Bykehir Belediyesinin elindeki tm i makineleri
ve kadrolar Babakanln emriyle, Krfez blgesine
gnderildi ve bir yla yakn sre ile orada grev yaptlar. Geri geldiklerinde ise hepsi tamire, bakm ve
onarma muhtat hibir icraat yapamadm. Eskiehir fay hatlar zerinde yerleim yeri itibariyle imar
planlar risk dnlmeden .. uygulanm bir ehirdi. ay sren Arama Konferans dzenledim.
Eskiehirin yeni batan ele alnmas ve Kentsel
Geliim Projeleri hazrlanmas gerekiyordu.
(1001E16) projesinin dier bir katlmcsnn cmleleri ile Eskiehir inaat piyasasn 2008 ylna kadar
takip etmek mmkndr:
Eskiehirde 2008 krizi inaat sektrn rahatsz
etmedi bence. Bu da gemiten kalan birikimden
kaynakland. 2001-2002deki krizden sonra insanlar
5-6 sene durdular. Hibir yere gvenleri olmad
iin yatrm yapamadlar. O kriz neticesinde 2006-2007
inaat sektrnde hareket saland. te o arada ev
alamayanlar, yatrm yapmayanlar 2006-2007 de bu
tr yatrma dntrnce 2008 kolay atlatld
Yani mteahhitler rahatsz olmad.
2.3. Eskiehirde Konut Arz ve Talebi
Katlmclarn szlerinden 1999 yl ve takip eden
birka yl boyunca hem arz hem de talep asndan
inaat piyasasnn durduu anlalmaktadr. 2004 yl
ile birlikte ilerin ald renilmektedir. Bilindii
gibi 2003 Yl TOK aracl ile konut seferberliinin
ilan edildii yldr (Ekinat, 2011: s.163) Katlmclardan pek ou TOK furyasndan Eskiehirinde
nasibini aldn ifade etmilerdir. TOK eli ile o
yllardan bu yana Eskiehirde yaklak 8000e yakn
konut retildiinden sz edilmektedir. Yine az
birlii ile 2001 krizinin yaanm olmasnn 2008 krizinin hafif atlatlmasna zemin hazrlad ifade edilmektedir.
ekil 4te, Eskiehirdeki konut sahiplii durumu
grlmektedir. 2000 nfus saymnda, hane halklarnn %30a yakn kendi evinde oturmadn ifade
etmitir. Bu nedenle inaat sektr konut retiminde
bu kitleyi hedef almaktadr. Fakat Trkiyede konut
sadece bir barnma arac olmasnn tesinde, yarn
iin bir gvence, bir yatrm arac, gereinde teminat
olarak gsterilebilen bir mal olma zelliine sahiptir.
Dolaysyla, konuta ynelik talebin ardnda hane
halklarnn kendi barnma ihtiyalarnn karlanmasnn yan sra yatrm yapma amac da yer almaktadr.
Bu ama hane halklarn kimi durumda kendilerinin ve
ocuklarnn ihtiyalarn da aan sayda konut talebine gtrebilmektedir (anga, or vd.,2002: 2).
Bu nedenle konut talebinin iki kayna vardr: Ev
sahibi olmayanlar ve ev sahibi olup yatrm yapmak
isteyenler. Talebin ykseklii, fiyat yksek tuttuu
iin konutun yatrm olma ihtimalini de beslemektedir. Bu bilginin nda, tm Trkiye iin yaplm
konut ihtiyacn lmeye ynelik bir alma olan
anga, or vd.in 2002 ylnda yaptklar almalarnda, illerin gelecek nfus tahminleri ile mevcut ev
stoku ve ev retme hz dikkate alnarak drt senaryo
zerinden iller iin konut ihtiyac tahmini yaplmtr
(s.13-14):
2000 yl konut stokunun 2000-2010 dneminde sabit kalmas durumu.
2000 yl konut stokunun 2000-2010 dneminde, 1966-2000 yllar arasndaki ruhsat art
eilimi orannda artmas durumu.
ekil 4: Konutun Mlkiyet Durumuna Gre Hanehalk

(%)
www.tuik.gov.tr, 2011.
2000 yl konut stokuna ruhsatsz konutlarn
dhil edilmemesi ve 2000-2010 dnemi ruhsatl konut stokunun, 1966-2000 yllar arasndaki
ruhsat art eilimi orannda artmas durumu.
2000-2010 dneminde ruhsatsz konut stokunun artmad, 2000 yl ruhsatl konut stokunun ruhsat art orannda artmas durumu.
Konut fazlas (veya a); mevcut veya gelecekte
tahmin edilen hane says ile, mevcut veya gelecekte
olmas beklenen konut says arasndaki fark ifade
eden bir kavramdr (anga, or vd., 2002: 8).
Trkiyede, 1950 ve 1980li yllardan sonra olduka
hzlanan kentleme srecinin sonucu olarak ortaya
kan, ruhsatl ve ruhsatsz konut arznn, nfus artnn gerektirdii konut ihtiyacnn zerinde olmas
sonucu baz illerde konut fazlas ortaya kmtr
(anga, or vd., 2002: 10). Bu illerde, fazlala konut
stokunda yer alan ruhsatsz konutlar sebep olmaktadr. Dolaysyla bu illerde ruhsatsz konutlarn dnm ve mevcut stokun iyiletirilmesi problemi
bulunmaktadr.
Eskiehir iin 2010 yl tahminleri, drt senaryoda da
127
konut fazlas problemini (26114, 107132, 9237,

77474) ortaya koymaktadr (anga, or vd., 2002: ek
tablo 10). Eskiehirde konut fazlas sadece ruhsatsz
konutlardan kaynaklanmamaktadr. Ruhsatsz konutlar dldnde de konut fazlas sz konusudur. Bu
durum, arz fazlasnn fiyat drme ynnde basks
olmas ihtimalini glendirmektedir. anga, or ve
dierlerinin 2002 ylnda yapm olduklar 2010 yl
iin Eskiehir konut piyasas ile ilgili tahminler bu
aratrmann bulgularyla dorulanmaktadr. Sektrn
farkl aktrleri Eskiehirde konut arz fazlalna
iaret etmektedirler.
(ekil-5), Eskiehirdeki konut stokunun niteliini
gstermektedir. Eskiehirde Odunpazar le Belediyesi tarafndan verilen inaat ruhsatlarnn dier bir
ifade ile inaat balama izinlerinin yllar itibariyle
dkm grlmektedir. Alnan inaat ruhsatlar byk
oranda 250m2den kk konutlar iermektedir.
kinci srada, 250-500 m2lik konutlar retilmektedir.
Dolaysyla, fiyat basks nispeten kk konutlar iin
hissedilebilir. Nerede ise katlmclarn tm, apart,
stdyo daire ya da 1+1 denilen kk konutlarn krizin
atlatlmasndaki neminden bahsetmektedirler. Ancak
apartlarn geleceinin pek parlak olmadna iaret
eden katlmclar da bulunmaktadr.
Sektrn talep yn iin, ehrin alm gc ile balantl bilgi sahibi olmak aydnlatc olacaktr. Finans
piyasalarnn sunduu kredi kolaylklar, gerek yatrm
amal gerekse ihtiya giderme hedefli konut talebini
mmkn klacaktr. Aadaki (ekil 6)da ihtisas
kredilerinin illere gre dalm grlmektedir. ekil
gayrimenkul kredileri temel alnarak dzenlendii
iin, Eskiehirin Ankara ve zmirden sonra bu kredi
trnde en ok kredi kullanan nc il olduu
gzlenmektedir. Buna ramen yllar itibariyle, kredilerin geliiminin izlendii grafikte, ehrin kulland
kredilerin 2000deki art orann henz yakalayamad grlebilmektedir.
128
ekil 5: naat Yap Ruhsatlarnn Yllara Gre

Byklkleri (Eskiehir)
Kaynak: Odunpazar le Belediyesi mar Denetim
Mdrl Yap Ruhsatlar
Aada inaat piyasasnn arz ve talep yn ile ilgili
grleri ile yap - davran - performans ilikisinin
kurulmasna yardmc olan 1001E16 aratrma projesi
katlmcsnn zellikle piyasann talep ynn aydnlatc szleri yer almaktadr:
. 2008 ncesi aylk bin TL borlandrdmz bir
aileyi 2008, 2009 hatta 2010 ylnda ayn rakamla
borlandramaz hale geldik. Bunun sebebi de uydu:
ekil 6: Kredilerin llerin ve Kredi Trlerine

Gre Dalm (2008, %)
Kaynak: Trkiye Bankalar Birlii,
http://www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_Bilgileri/igb.aspx
artan enerji fiyatlaryd. rnein; doal gaz fiyatlaryd, elektrik fiyatlaryd, iletiimdi. Yani insanlar
%9-10 yllk maa bordrolarndaki arta ramen
dier taraftan doalgazdaki ya da elektrikteki, sudaki,
telefondaki artlar sineye ekmek zorunda kaldlar.
Yani bin lira borlandramadk biz insanlar.
Gayrimenkul piyasasnda biz 2011 ylnn son eyreinden itibaren hareket bekliyoruz. Sebebi de konut
stokunun azalacak olmas beklentimiz. ikincisi konut
finansman faizlerindeki en azndan stabil bir durumu
yaayabileceimiz beklentisi. Yani artk o birli
rakamlar ve zerini grmeyeceimiz beklentisi. Ham
petrol fiyatlar da 80 dolarlarda zaten u anda 83 dolar
civarnda seyrediyor. Dier nemli beklentimiz de
Eskiehirdeki transformasyon. Eskiehirin tamamen
modernleen ciddi bir Anadolu yldz olacak hale
gelecek beklentisi. Bununla ilgili 2 tane AVM yaplm olmas. Bir tanesi yaklak 100 milyon dolarlk bir
yatrm Es Park AVMmiz, dierinin 60 milyon dolar
olduundan bahsediliyor NEOnun. Bu iki AVMnin
yan sra Es-tram hattnn ehirde ulam rahatlatmas,
kolaylatrmas. Es-tram hattnn Batkent, Sultandere,
niversite Evleri gibi yerlerde de dnlyor olmas.
Bu transformasyonla ilgili olarak Eskiehire yeni
yatrmlarn gelmi ve gelecek olmas. Sivil havaclmzn stanbul uak seferlerinin olmas Belikaya
gnlk seferlerimizin olmas, hzl tren projemiz.
Ankara ve stanbul ulamn Eskiehir ile daha sratli
olarak ksaltlm olmas. zel hastanemizin gelmi
olmas. rnein; bir Acbadem Hastanesinin gelmi
olmas. Bununla birlikte bir. Otelinin Eskiehirde
konumlanacak olmas. nc AVM olarak zdilek
in Eskiehire yatrm yapyor olmas. 2 tane yeni
hastane projesi var. Onun dnda niversite ile
ilgili beklentiler hala devam ediyor. Organize sanayi
blgesinde yadsnamayacak birka tane yatrm var.
Yani hal halkmzn bilmedii pek kamuoyuna duyurulmam olan fabrikalarmz var, birka tane yeni
fabrikalarmz var. Eskiehirin biz gelecekte bu
transformasyondan ok olumlu etkileneceini d-
nyoruz. Nfusla birlikte konut arznn dengelenip

ciddi anlamda konuta talep olacan nmzdeki
yllarda dnyoruz. 2011 bana gre 2008, 2009 ve
2010 ylndan ok daha iyi bir yl olacak bir de insanlar konuta kar her geen gn biraz daha bilinlenmeye baladlar. Yani nceden barnma kltrn ok
nemsemiyordu insanlar. Daha ok otomobil sahibi
olmay dnyordu. zellikle yeni kuak dediimiz
alan iftler evliliklerinin ilk yllarnda pek konut
sahibi olmay dnmyorlard. Araba sahibi olmay
dnyorlard. Ama baktlar ki enerji fiyatlar
artyor. te satn aldklar arabann deeri her geen
gn biraz daha deer kaybediyor. Kiralar ayn ekilde
maalarnn ciddi bir blmn kapsyor. Bu nedenle
konut finansman faizleri de uzun vadeli konut edinme
imkn verdii iin artk insanlar 10 yl borlanarak
konut sahibi olmak istiyorlar ve yeni konut sahibi
olmak istiyorlar. O da emlak piyasasnda barnma
kltrnde ciddi bir deiiklik olarak karmza
kyor. nceden ok nemsenmiyordu bu. Ev fiyatlar nitelikli konutlarda biraz yksek. Yani gvenlii
olan, havuzu olan ayrk nizam dediimiz baheli
konutlarn fiyatlar Eskiehir leinde biraz yksek
gzkyor. Eskiehirin ekonomik durumuyla
badatrmaya altmzda 500 binli 600 binli
rakamlara ilgi ok fazla deil. Belli bir gelir grubuna
hitap ediyor. Onun dnda abartlm fiyatlar da tabi
ki baz blgelerde var.. biz fiyatlarn bu denli
yksek olmasn ok doru bulmuyoruz. zellikle
ok katl apartmanlarda otopark olmayan, bahesi
olmayan gayrimenkullerde fiyatlar biz yksek buluyoruz. Barnma kltr beraberinde belli bir bilinle
deimek zorunda. ocuu olan anneleri dnn
ocuklarn bahede grmek istiyorlar. Gvenli bir
sitede grmek istiyorlar. Yani fiyat ok abartlmam.
Eskiehirde gz ard etmeyeceimiz bir ey de Hasan
Beyli Kynn Gemlik limanna alacak olmas.
Yani lojistik bir s de olacak Eskiehir. Corafi
konumu itibariyle Anadolu blgesini limana
tayabilecek bir corafi konuma sahip. Mesel
stanbula baktmz zaman ya da Adapazarna
129
baktmz zaman, Bursaya baktmz zaman artk

tkanma noktasna doru gidiyor yeni s olarak
Eskiehir gibi pilot bir takm illerin kalkndrlmas
gerekiyor.. yeni blgeler tespit ederek.. mesel
Acbadem Hastanesi doktorlaryla biz bir alma
yaptk. Ankara Yksek htisas Hastanesinden kalp
nakli yapmak zere Eskiehire geliyorlar imdi
Ankara-Eskiehir arasnda kullandklar ulam tren
Adeta stanbulda bir semtten bir semte gidermi gibi
bir zaman mesafesinde Eskiehire gelip operasyona
girebiliyorlar.
Eskiehire ynelik bu inceleme, ehirdeki inaat faaliyetleri iinde konut retiminin 1998 ylndan sonra
arlk kazandn gstermektedir. Hatta 1998-2001
dneminin ekonomik adan g yllarnda konut
retimi ehir ekonomisi iin kurtarc rol oynamtr.
Ancak yaplan aratrmalar, Eskiehirde konut arz
fazlalna iaret etmektedir. Bu durumun konut fiyatlar zerinde azaltc etkisi olacaktr. Bu konuda konut
arz edenlerin ne dndkleri, bu durumdan ne kadar
haberdar olduklar ortaya konmas gereken bir sorundur. Yine Ticaret Odas kaytlarndan piyasann ok
hareketli olduu, piyasaya giren ve ksa srede terk
etmek durumunda kalan ok sayda firma olduu
anlalmaktadr. Bu durumun bir kaynak israf olup
olmad da soru iaretidir. Firmalarla birebir grmeyi ve problemlerin aa kavuturulmasn gerektirmektedir. Devlet, belediyeler, finansrler ve sektrde
faaliyet gsterenler arasndaki koordinasyon, ilgili
yasalarn karlmas, piyasada faaliyet gsterenlerin
nitelikli iler karmalarn salayc dzenleme ve
denetim mekanizmalar ve varsa bunlarla ilgili aksaklklar ve zm nerileri cevaplanmas gereken sorular
olarak ortaya kmaktadr ve sektrle ilgili farkl aktrlerle ayr ayr grlmesini gerektirmektedir.
2.4. Eskiehir naat Piyasasnn Yaps
Yaplan grmeler sonucunda Eskiehirin orta
byklkte bir kent olduu ve inaat piyasasnn snrl
130
ve daha ok orta ve kk sermayeye hitap eden bir

yapya sahip olduu anlalmaktadr. Eskiehirde
konut retimi genellikle kk ruhsatlar aracl ile
yrtlmektedir. Byk sermaye gruplarnn 5000 10000 konutluk byk iler yapt byk ehirler
dnldnde, Eskiehir deki ilerin kk sermaye gruplarnn kontrolnde olduunu sylemek yanl
olmayacaktr.
En kt retim faktr olan sermayenin Eskiehir
zelinde daha da kt olduu ifade edilmektedir.
Trkiyede ve Eskiehirde insanlarn bir araya gelip
bir yatrma sermaye koyma konusunda ikna edilmelerindeki glklerin byk frsatlarn kamasna neden
olduu iddia edilmektedir. Piyasada faaliyet gsteren
mimar ve mhendisler kendi yalarnda kavrulduklarn sylemektedirler. Ulusal ya da uluslararas byk
sermaye iin Eskiehirin imdilik bir cazibe merkezi
olmad anlalmaktadr. Birka byk ulusal firmann yatrm amac ile arsa baktklarna dair bilgi verilmekle birlikte hem istedikleri zellikte yksek kentsel
rantlar salayan altyapl arazi bulma hem de retilecek konutlara mteri bulma konusunda problemlerin
varlndan sz edilmektedir. Dolays ile Eskiehir
konut piyasasnn byk sermaye iin henz fizibilitesinin olmad sylenebilir.
Sermaye yannda inaat piyasasnn en kt retim
faktrnn alt yapl arsa olduu ve Eskiehir belediyesinin alt yapl arsa retme konusunda ok ar
davrand ileri srlmektedir. Katlmclarn tamamna yakn ehrin inaat yaplacak arazi asndan
skp kaldndan ikyet etmektedirler. Ancak yerel
ynetimi temsil eden katlmclardan biri, 2020 yl
iin yaplm olan bir projeksiyondan sz etmektedir.
Yerleik nfusun 650-700 bin civarnda olduunu ve
nfus artnn az olduunu sylemektedir. Dier katlmclar da nfus konusunda benzer ifadeler kullanmaktadrlar. Eskiehir g basks altnda olan bir
ehir olmamtr. Farkl katlmclar Eskiehirin
souk ikliminin bunda nemli rol olduunu vurgula-
maktadrlar. ehir zerinde nfus artndan kaynaklanan bir bask bulunmamaktadr. Dolays ile yerel
otoriteyi temsil eden katlmcmz Eskiehirde ok
byk bir ekilde yeni alanlar almasna ihtiya
olmadn ileri srmektedir. Kentin iinde imara ak
olup da bo duran arsa potansiyeline baktklarn ve
900 binlik nfusun ihtiyacn karlayacak dzeyde
inaat alan bulunduunu ve merkezin dnda ok
fazla yeni arsa ama ihtiyacnn olmadn sylemektedir. naat sektrnn yakalad potansiyeli kullanmak istediinden; bu konuda bask yaptndan
belediyelerin ise basklara kar durmaya altndan sz etmektedir. Kentin geleceini dndklerini,
hzl treni, Gemlik limanna balanma olasln
dndklerini ve kendi planlarna sadk kalarak
ehrin gelimesini istediklerini sylemektedir. Ancak
tm bu planlama isteinin TOKnin faaliyetleri ile
nasl altst olduunu aadaki szlerle aktarmaktadr:
Eskiehirde TOK nin yapt yerler zaten imarsz
yerler. Oralar alyor. Byk ounluu hazine yerleri oralar alarak imar yaparak araziye deer katyor.
Herhangi bir mteahhitin byle bir ans yok, kamulatrma gc yok. Arsa mlkiyetini alamyor.
Herhangi bir mteahhit ya da yatrmc grup bize
gelse dese ki u kadar konut yapacam. Ona imar
vermeyiz biz. nk kentin kendi iinde yaplanma
istikametleri ve dengeleri var. Yaplan 5000lik,
1000lik planlarda bu dengeleri kolluyoruz. TOK
geliyor Sultandere son yapt yerler imarsz yerler.
Byk ehirdeydim ben o zaman sizin btn planlarnz alt st ediyor. Altyap programmz allak bullak
etti. Bizim sistemimizi bozdu. Kendi snrna kadar alt
yapsn yapyor gerisini bana brakyor. Artmasn
bana yklyor. TOK nin bana getirdii ok ciddi
yk var belediyede. Benim programmda olmayan
eyleri bana yklyor. TOK nin byme alan bizim
hi bir ngrmzde yoktu. Ulam problemleri var.
Kentle entegrasyon problemleri var. Alt merkezler
yok. Hepsini kent merkezinden salamak zorunda
kalyorsunuz o zaman kent merkezi zlyor.

Katlmclar Eskiehir inaat piyasasnn pek ok
adan Trkiyenin dier illerinden daha iyi bir
performansa sahip olduunu sylemektedirler. Kaak
yaplamann greceli olarak daha az ve denetimlerin
de dier ehirlerden daha etkin bir ekilde yrtldn ifade etmektedirler. En iyi illerden birisi olmasna ramen dzelmesi gereken aksaklklarn bulunduunu tm aktrler kabul etmektedirler. Denetimin de
denetlenmesi gerektii ifade edilmektedir. Farkl
piyasa aktrleri arasnda inaat sektr ile ilgili
mevzuatn yorumlanmasnda farkllklar olabilmektedir. Herkesin kavrayabildii, ayn yorumu yapabildii
aka anlalan yasalarn yokluu ilerin ar ilemesine ve farkl aktrler arasnda problemlerin yaanmasna yol amaktadr. Belediyelerin vatandalarla ilgili
ilemlerde gereksinim duyduklar bilginin retilmesinde gecikmeler yaand ileri srlmektedir. En
byk glk sektrle ilgili kurumlar arasndaki koordinasyon eksikliidir. Bu durum kaynak israfna ve
zaman kaybna neden olmaktadr. letiim biliim
anda bilginin toplanmas ve hzl bir ekilde yaylmasnn nemi kabul gren bir gerektir. Kurumlarn
bilgi toplama ve bunlar web sayfalarnda yaymlama
konusunda olumlu bir yaklam iinde olduklar
anlalmaktadr. Ancak nitelikli eleman yetersizlii,
maddi kaynak yetersizlii, gerekli makinenin bozulmas ya da satn alnmasndaki gecikmeler gibi gerekelerle etkin bilgi toplama ve bilgiyi ilgililere yayma
konusunda emekleme aamasnda olunduu anlalmaktadr.
Eskiehir konut piyasas arz fazlas veren bir yapya
sahiptir. Bunda TOKnin nemli rolne iaret
edilmektedir. TOKden ikyeti olanlar olduu gibi
TOKnin faaliyetlerinden memnun olanlar da bulunmaktadr. Deprem sonrasnda 1999-2004 arasnda
yaanan konut retiminde frene baslm yllardaki
yksek kiralardan ve yksek ev fiyatlarndan TOK
sayesinde kurtulduklarn ifade eden katlmclar
131
bulunmaktadr. TOKnin yerel reticiler zerindeki

etkisi konusunda farkl yorumlar gelmektedir.
TOKnin rettii konutlarn kendi mterisine hitap
etmediini dolays ile TOKnin rekabetinden etkilenmediini syleyenler olduu gibi TOKnin sadece
sosyal konut retimi ile yetinmediinden kentin
merkezindeki en deerli arazilerin peinde olduundan ve hibir yerel reticinin TOK gibi bir dev
aktrn rekabeti karsnda ayakta kalamayacandan
ikyet edenler de bulunmaktadr. TOKnin geldii
ehrin ekonomisine hibir katks olmad gibi arz
fazlas yaratarak konut sektrndeki krlar olumsuz
etkilediini de ileri srenler bulunmaktadr. TOKnin
birbiri ile sk balar iinde iktidara yakn bir grup i
adam tarafndan ok krl bir ekilde yrtld, bu
i adamlarnn Matruka bebekler gibi birbirinin
iinden kt sylenmektedir. TOKnin bir ahtapot
gibi sadece Eskiehir piyasasn deil Trkiye inaat
piyasasn da kontrol altna aldn, bu nedenle iini
iyi yapanlarn TOK rekabetine dayanamayp piyasadan silindiini ve ilerin ok da nitelikli olmayan
kiilere kaldn ima edenler bulunmaktadr.
Eskiehirdeki inaat faaliyetlerinin kaynann
yenilenme yatrmlar olduu ifade edilmektedir. Bu
evrenin olumlu ynde gelimesi anlamna gelmektedir. Ancak stdyo daireler furyasnn alt yap sorunlarn da ierebileceine iaret edenler bulunmaktadr.
Kentsel dnmn yerel otoriteden bamsz kendiliinden gereklemesinin ne kadar istenir sonular
retecei soru iaretidir.
2.5. Eskiehir naat Sektrnn Krizler
Karsndaki Performans
2008 Dnya ekonomik krizi Trkiye Ekonomisini
etkilemitir. 2008 ylnda ABD inaat sektrnde
balayan krizin Trkiyeye etkisini ekil-7 aracl ile
saysal veriler zerinden takip etmek mmkndr.
2008 krizi Trkiyede 2007den itibaren hissedilmeye
balanmtr. 2009da krizin dibe ulat ve 2010da
132
hzl topland GSYH gelime verilerinden takip

edilebilmektedir. Trkiye inaat sektr de GSYH
daki deiime paralel seyretmektedir.
Eskiehir inaat piyasasnda ise gemi yllardan gelen
faaliyet rzgrnn etkisi ile kriz hafif atlatlmtr.
naat faaliyetinin dier alanlarnda krizin iddeti daha
fazla hissedilmekle birlikte Eskiehir konut piyasasnn 2003 ylndan itibaren deprem sonras yaanan
durgun dnemi telafi etme abas 2008 krizinin de
atlatlmasnda etkili olmutur.
ekil 7 : GSYH ve naat Sektr (Trkiye)

Kaynak: Trkiye statistik Kurumu, ktisadi Faaliyet
Kollarna Gre Sabit Fiyatlarla Gayri Safi Yurtii
Hasla, www.tuik.gov.tr
naat sektr verisi, 1997 ncesi inaat sanayi; 1998
sonras inaat olarak sunulan veridir.
Eskiehir konut piyasasndaki canlln kayna
yenileme yatrmlar ve apart, stdyo daire, 1+1 gibi
ifadelerle isimlendirilen bireysel yaama gereksinimine cevap veren kk dairelerin retimindeki patlamadr. Bireysel yaama izin vermesi yannda retilmesi
iin gereken sermaye miktarnn azl, sat kolaylklar, retimin ksa zamanda gerekletirilebilmesi,
banka kredilerinden kolaylkla yararlanlabilmesi,
enerji tasarrufu salamas, snma, aydnlanma gibi
sabit giderlerin dk olmas gibi pek ok avantaja

sahip apart daireler Eskiehirin iki niversiteye sahip
bir renci ehri olmas nedeni ile de cazip ve talebi
olan bir yatrm olmutur.
Eskiehirde ve Trkiyede kriz koullar bazen de
frsata dntrlebilmektedir. Ayakta kalma abas
sektrde faaliyette bulunanlarn daha cesur davranmalarna yol amaktadr. Trk inaat sektrnn
da alma maceras Trkiyenin krizleri ile yakndan ilgilidir. 1970li yllarn ikinci yarsndan itibaren kendini hissettirmeye balayan ekonomik kriz
ortam ilk yurt d pazarlara alma srecinin balamasnda etkili olmutur. pazardaki daralma d
pazarlara alarak telafi edilmitir. O dnemin cesur
ve atak admlar atan iadamlar bugnn kresel
aktrleri arasna girmi ve dnya inaat piyasasnn
ilk sralarnda yer almlardr. Yumurtalarn hepsini
ayn sepete koymamak bir piyasadaki riskin baka
piyasalardaki frsatlarla giderilmesini salayacak
ekilde davranmak nerilen bir baar stratejisidir.
Eskiehir de de krizler srasnda yerel piyasann
dna kma, ulusal ya da uluslararas boyutlarda
faaliyet gsterme eilimi ykselmektedir. Krize
kar durma konusunda atlan dier admlar, ibirliklerine girme ya da faaliyet konularn eitlendirme
gibi yaklamlardr. Projeye arlk verme, glendirme faaliyetine girme gibi alternatif alanlarda
anslarn denemektedirler.
SONU
Eskiehir, corafi olarak ok cazip konumdadr.
letiim ulam olanaklarnn Cumhuriyetin kuruluundan bu yana Trkiyenin dier illerine kyasla
daha avantajl olduu bir ehirdir. Teknolojik gelimelere bal olarak Eskiehirin Trkiyenin drt bir
yanna balanma kapasitesi ykselmektedir. Hzl
tren projesi, havaalan, Gemlik Limanna balanma
olasl gibi gelimeler Eskiehirin bir Anadolu
yldz olacana iaret etmektedir.
Kentsel rantlarn dkl nedeni ile henz inaat

sektrndeki byk sermayenin dikkatini eken bir
ehir olamamtr. Nfus artnn yava olmas,
souk iklim koullar nedeni ile fazla g almamas
aslnda pek oklar iin bir ans olarak da yorumlanmaktadr. naat faaliyetlerindeki kontrol ve denetimin yksek oluu maliyet asndan dezavantaj
olmakla birlikte insan sal ve can gvenlii asndan tercih edilmelidir. Sonu olarak Eskiehir, iinde
yaayanlar tarafndan yaanas bir ehir olarak kabul
edilen ve gelecee ynelik olumlu beklentilerin daha
ar bast bir ehirdir.
KAYNAKLAR
Boratav, K. (2006). Trkiye ktisat Tarihi (19082005), Ankara: mge Kitabevi.
Bura, A. (2003). Trkiyenin Ahlaksz Konut Ekonomisi, Devlet Piyasa Kartlnn tesinde
(htiyalar ve Tketim zerine Yazlar), letiim
Yaynlar, stanbul, 97-127.
Creswell, J.W. (2005). Educational Research
(Planning, Conducting, and Evaluating Quantitative and Qualitative Research), N.J: Pearson /
Merrill / Prentice Hall.
anga A., or, E., Kzlta Karademir, G., zkan, A.,
Trker Devecigil, P., Ylmaz, T. (2002).
2000-2010 Trkiye Konut htiyac Aratrmas,
Ankara: T.C. Babakanlk Konut Mstearl
Ekinat, R. (2012). Trk naat Sektrnde TOKnin
Yeri ve Etkisi, Dumlupnar niversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi, Say 32, Cilt 2, 159-172.
Ekinat, R., Tepecik, F. (2011). 2008 Dnya Ekonomik
Krizinin naat Sektrne Etkisi (Eskiehirde
Faaliyet Gsteren Firmalara Ynelik Aratrma), Anadolu niversitesi, (1001E16) BAP
133
Kitap, stanbul.
Projesi.
Ik, O., Pnarcolu, M. M. (2005). Nbetlee Yoksulluk (Sultanbeyli rnei), stanbul: letiim
Yaynlar
Yeldan, E. (2002). Kreselleme Srecinde Trkiye

Ekonomisi (Blm, Birikim ve Byme), stanbul: letiim.
Karaka, D.-Gltekin (2009). Hem Hasmz Hem

Hsmz (Trkiye Finans Kapitalinin Dnm
ve Banka Reformu), stanbul: letiim Yaynlar.
Yldrm K., Ekinat, R., Kabasakal, A., Erdoan, E.

(2009). Endstriyel Ekonomi, Bursa: Ekin Yaynevi.
Kazgan, G. (1999). Tanzimattan XXI. Yzyla Trkiye

Ekonomisi (1. Kresellemeden 2. Kresellemeye), stanbul: Altn Kitaplar
ZGEM
Keyder, . (2006). Enformel Konut Piyasasndan

Kresel Konut Piyasasna, stanbul Kresel ile
Yerel Arasnda, stanbul: Metis Yaynlar
Keyder, . (2004). Memalik-i Osmaniyeden Avrupa
Birliine, stanbul: letiim Yaynlar.
Keyder, . (1993). Ulusal Kalknmacln flas, stanbul: Metis Yaynlar.
Kireci, T. (2010). TOKnin Roman alm, 21 Ocak
2010
tarihli
Milliyet
Gazetesi,
http://www.milliyet.com.tr/toki-nin-roman-acili
mi/ekonomi/haberdetay/21.01.2010/1188666/
default.htm
Rodrik, D. (1996). Understanding Economic Policy
Reform, Journal of Economic Literature, 34(1),
9-41.
Ta, C. (2009). Ylmaz Bykeren (Zaman Durduran Saat), Doan Egmont Yaynclk, A..
Turan, M. (2009). Trkiyede Kentsel Rant Devlet
Mlkiyetinden zel Mlkiyete, Ankara: Tan
Kitapevi.
Yeldan, E. (2008). Kreselleme Kim in, Yordam
134
Do. Dr. Rana Ekinat: 1956 Eskiehir doumludur.

1974 ylnda Eskiehir Maarif Kolejini; 1979 ylnda
ODT ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, Ekonomi
Blmn bitirdi. Yksek lisans ve doktora almalarn Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
nde tamamlad. 1989 ylnda Yardmc Doent ve
1999 ylnda Doent nvann ald. 1983-1993 yllar
arasnda Anadolu niversitesi dari Bilimler Fakltesi nde grev yapt. 1993 ylnda yeni kurulan Hukuk
Fakltesine geerek 1993-2002 yllar arasnda
Dekan Yardmcs ve 1993-2010 yllar arasnda
Ekonomi ve Maliye Blm Bakan olarak grev
yapt. 1993 ylndan beri faklte ynetim kurulu ve
ktphane komisyonu yesidir. Halen Anadolu
niversitesi Hukuk Fakltesi nde grev yapmaktadr.
Mikro ktisat; Kreselleme, Trkiye Ekonomisine
Etkisi, Endstriyel Ekonomi, Dnya Ekonomisi
ve Aile Ekonomisi balkl kitaplarn yazarlarndan
biridir. Ayrca eitli bilimsel dergilerde yaynlanm
makaleleri bulunmaktadr. Kreselleme; kadn almalar; aile ekonomisi; kentleme; sosyal sermaye;
sosyal politika; sivil toplum; iktisat politikas;
Osmanldan Cumhuriyete toplumsal dnm ilgi
alanlardr.
Yrd. Do. Dr. Filiz Tepecik: 1967 yl Bartn
doumludur. lk, orta ve lise renimini Eskiehir
de, yksek renimini stanbul niversitesi ktisat
Fakltesi Uluslaras likiler Blmnde 1990 yln-
da tamamlamtr. Anadolu niversitesi Sosyal

Bilimler Enstits nn 1995te ktisadi Gelime ve
Uluslararas ktisat Blmnde Trkiye'deki Fonksiyonel Gelir Dalm isimli bir tezle Yksek
Lisans ve 2000 ylnda ktisat Anabilim Dalnda
Beeri Sermaye Teorisi ve Eskiehir'de Bireysel
cret Gelirleri Arasnda Farkllklar isimli tezle
Doktora renimini tamamlamtr. 2000 ylndan
beri Anadolu niversitesinde Yard.Do.Dr. retim yesi olarak almaktadr. Aile Ekonomisi,
Hizmet Ekonomisi ve Trkiye Cumhuriyeti
ktisat Tarihi kitaplarnn yazarlarndandr. eitli
bilimsel dergilerde yaynlanm makaleleri bulunmaktadr. alma alanlar arasnda hukuk ve
ekonomi, gelir dalm ve beeri sermaye konular
bulunmaktadr.
135
136

IV. OTURUM
OTURUM BAKANI
Mehmet GREL
Mimarlar Odas Eskiehir ube Bakan
Sanatn Kresel Dnm Balamnda

Plastik Bir ge Olarak Kent
Prof. Dr. Derya OKTAY
Ondokuzmays niversitesi Mimarlk Fakltesi Dekan
Eskiehir'de Ant Yaplarn Gelecek Kuaklara
Aktarlmas almalar
137
138
SANATIN KRESEL DNM BALAMINDA

PLASTK BR E OLARAK KENT
Prof. Dr. Melih Erdoan
Anadolu niversitesi
merdogan@anadolu.edu.tr
ZET- Gnmzde Sanat, Kresel bir dnmle

yeni bir evreye girmitir. Bu yeni durumu gz
nnde tutarak Kentin plastik bir e olarak yeniden
deerlendirilmesi ve kentsel tasarm kavram iinde
ele alnmas gerekmektedir. Burada, ncelikle,
kentte dorudan onda gzlenenler ve deneyimlerle
birlikte olumlu deerler ve amalar kmesi olarak
tanmlanan kentsel kimlik kavranmaldr. Kentsel
tasarmda, temel olarak iki temel geleneksel tasarm
deerlendirme ve sre retimi vardr. Bunlar;
Grsel-sanatsal gelenek ve Sosyal kullanm geleneidir. Son dnemlerde bu iki gelenein bir birleimi
olan alan yapma gelenei olumutur. Kentsel tasarmn be boyutu bulunmaktadr. Bunlar; Sosyal
boyut, Algsal boyut, Morfolojik boyut, Zamansal
boyut, levsellik boyutu, Grsellik boyutudur. Sanatn kresel dnm, Modernleme, postmodernizm evrelerinin ardndan ada sanata evrilmitir
ve her evrede kent; kamusal alanlar, kamusal mekanlar ve tm bir kent plastii olarak etkilenmitir.
Kamusal alanda sanat, kentsel evreyle farkl biimlerde iliki kurar. nemli olan bu ilikinin doru bir
biimde kurgulanmas ve kamusal nitelik tamasdr. Eskiehir de Kentsel Tasarm ve Sanat likisine
Kresel ve yerel balam temel alnarak baklmaldr.
Anahtar szckler: Kentsel tasarm, modernleme,
postmodernizm, ada sanat, kamusal alan, kentsel
plastik.
139
1. KENTSEL KMLK VE KENTSEL

TASARIM
1.1. Kentsel Kimlik
Kentsel yaam, kentin fiziksel unsurlar arasnda
gerekleir ve bu unsurlarla etkileerek kltr retir.
rettii kltr de tekrar kente ve kentsel yaama
dnerek kenti retir; bylelikle srekli gelien bir
dng, zaman iinde o kente ilikin zellikleri ve
karakteristikleri oluturur. Aslnda bu, kentin kimlik
kazanmasdr. Bu zellikleri ve karakteristikleri
belki dorudan alglayamaz ya da tmyle gremeyiz, ancak ie koarken ya da ara kullanrken, birok
kentsel enin yanndan hzla geerek de olsa, evde
dinlenirken de olsa kent, biliimize szar, o kentte
olduumuzu bilir ve orann ruhunu yaadmz
duyumsarz. Baarl bir kentsel tasarm bu bilii ve
kentin aurasn yani kimliini, dikkate almak zorundadr.
Tekeli, kentin kimliiyle kiiliini ayrarak; kentin
kiiliinin dorudan onda gzlenenler ve deneyimlerden olutuunu, kimliinin ise bunu iermekle birlikte
olumlu deerler ve amalar kmesi yklenerek olutuunu belirtmektedir. Bylece kimlik bir anlamda o
kentte yaayanlarn gerekletirmeye alt bir proje
haline gelir (Tekeli, 2011:59) . Bir kentin kiilii ve
kimliini sadece yaplarnn mimari deerinde, doal
evresinin zelliklerinde aramaya almak doru

olmaz. Bu olumlu zellikler ancak iinde geirilen
yaam deneyiyle tamamlanr, bir anlam kazanr. ki
yn birbirini btnler. Kiiler bu yaadklar mekna
deerler ykledikleri, oraya balandklarnda, bu
deerler iin baz zverilerde bulunmaya baladklarnda, orasnn anlaml bir kimlii bulunur (Tekeli,
2011:60). Kentsel tasarm, buradan doan yaam tarzn koruyan, katkda bulunan ve gelitiren bir plana
oturmak durumundadr. Kentsel tasarma sadece fiziksel alanlarn ve meknlarn oluturulmas, yeniden
dzenlenmesi ya da dntrlmesi olarak bakmak,
piyasa merkezli bir yaklamdr. lkemizde de, gelimekte olan kimi lkelerde de, bu anlay baskn
gelmekte, kentsel kltr ve yaam tarzlar neo-liberalist piyasa mekanizmasnn tc gcne direnememektedir. rnein, Sulukulenin yok edilmesi, bir
yerleim alannn fiziksel olarak yok edilmesi deil,
kltrel imhadr. Sulukule mahallesinde yaayan 300
kadar aile, kent merkezinden 35 kilometre uzaktaki
Taoluk blgesine tanmaya zorlanmtr ve bu
ailelerden sadece ikisi bugn Taolukta oturmaktadr.
1.2. Kentsel Tasarmda Gelenekler
Hemen belirtelim ki; bu almada kentsel tasarmdan anladmz, kentin herhangi bir tasarm ve planlama nesnesi olarak ele alnmas deil; kentin insan
merkezli doal akna ve geliimine olanak tanyan,
bu aka alt yap gelitiren ve yaayanlarn kentsel
evreyle zgr ve eit bireyler olarak iliki kurmalarn salayarak, neriler gelitiren, yaam alanlar
oluturarak bireylerin bilimde ve sanatta kendilerini
gerekletirmelerinin ortamn oluturan anlaylar
btndr.
Kentsel tasarm, bir bakma bir kent kimlii almasdr. Kentsel tasarm (Urban Design) terimi, 1950lerin
sonlarnda Kuzey Amerikada kullanlm olan ve
daha nceki kullanmlara gre daha kapsayc olan bir
terimdir. Daha nce kentsel tasarmdan (civic design)
anlalan; opera binas, mzeler, belediye binas gibi
140
temel binalar ve bunlarn ak alanlarnn tasarmna

odaklanlmasyd. Oysa kentsel tasarm, yap gruplarn ve yaplar arasndaki alanlar belirli ve planl bir
biimde datarak kamusal alanlarn niteliine ve
arlkl olarak estetiine ncelik veren bir anlay
belirtmektedir (Carmona, 2004: 3).
Kentsel tasarmda iki temel geleneksel tasarm deerlendirme ve sre retimi vardr. Bunlardan birincisi;
grsel-sanatsal gelenektir. Bu gelenekte eskiye dayal
ve daha ok mimariyi dikkate alan bir kentsel tasarm
yaklam sz konusudur. Arlkl olarak retim
merkezlidir ve kentsel alanlara; kltrel, sosyal,
siyasal, ekonomik ve meknsal yaklamak yerine
grsel kalite ve estetik zerinden yaklar. kincisi;
sosyal kullanm geleneidir. Bu gelenek ise insann ve
topluluklarn alan kullanmn dikkate alan ve alann
alglanma ve duyumsanma sorunlarn ieren bir
yaklama sahiptir. Kentsel evrede fiziksel ve malzemeci formlarn yerine insanlarn alglarn ve mental
imgelerini koyar, ortak alanlarn deneyimlenmesini
ne alr. Burada bu iki gelenein yan sra son yirmi,
otuz ylda kentsel tasarm, insanlar iin alan yapmaya
dnm ve nc bir gelenek olarak alan yapma
gelenei olumutur. Bu gelenek birinci ve ikinci
geleneklerin bir birleimidir. Peter Buchanana gre;
temel olarak alan yapma sadece spesifik alanlar
oluturmak deil, her trl aktivitenin ve olayn (sergi,
gsteri, kutlama, yarma, elence vb.) mmkn olabilecei alanlar yapmaktr. nceki gelenekleri sentez
eden bu ada kentsel tasarm, kentsel alanlarla ayn
zamanda estetik bir varlk ve davransal bir dzenleme olarak ilgilenir (Carmona,2004: 6-7). Bu gelenee
uygun olarak, halk iin, eitlilik ve aktivite zerine
odaklanarak ok baarl kentsel alanlar yaratlr.
Fiziksel ortamlarn nasl ilev ve aktivite kazanaca
insanlar merkeze alan bir anlayla zmlenir.
1.3. Kentsel Tasarmn Boyutlar
Kentsel Tasarmn Boyutlar, kentsel yaplanmann
iinde bulunduu koullar ifade etmektedir. Kentsel
evre; Fiziksel, sosyal, kltrel koullara gre belirlenir. Ancak kentsel tasarm sreci, balam
(context) temelinde hareket eder. Yerel zellikler,
Kresel etkenler, Piyasa ve Kurallardan oluan
tasarm balam temelinde, problem zmeye ynelik kentsel tasarm srecinin boyutlar ise unlardr:
Sosyal boyut: Kentsel tasarmn sosyal boyutu,
mekn ve toplum ilikisine dayaldr. Gerekten de
mekn sosyal ieriinden ve ayn ekilde toplumu
da meknsal boyuttan soyutlayarak kavramak ok
zordur. Kentsel tasarmn sosyal boyutu, be ana
blmde ele alnabilir. Bunlar; insan ve mekn ilikisi, kamusal alan ve kamusal yaam, komuluk,
korunma ve gvenlik ve eriilebilirliktir.
Algsal boyut: Kentsel tasarmn temel boyutu olarak
evresel algnn ve zellikle de yere ilikin algnn
ve deneyimlenmesinin deerlendirilmesi ve farkndaldr. Alg, evreye ilikin bilginin toplanmas, rgtlenmesi ve anlamlandrlmasn ierir. evreyi alglamak, evreden etkilenmek ve evreyi etkilemek
biiminde ift ynl bir etkileimi ifade eder. Bu da;
grmek, duymak, koklamak ve dokunmak gibi tm
duyularmzn devreye girmesi demektir.
Morfolojik boyut: Kent morfolojisi, biim ve yzeyin kurgulanmasna ilikin almalara ilikindir.
Morfolojik deerlendirme, kent tasarmclarna yerel
kalplarn gelitirilmesi ve deitirilmesi srelerinin
anlalmasnda yardmc olur. Arazinin kullanm,
binalarn yaps, arsa ve sokak dzenleri morfolojik
almann en nemli yanlardr.
Zaman boyutu: Bir kentte tm aktiviteler meknda
ve zamanda gerekleir. Kentsel evre farkl zamanlarda farkl biimlerde kullanlr. Kentsel tasarmclar, meknsal aktiviteler iin zamansal dngleri ve
zaman ynetimini iyi anlamak durumundadrlar.
evrenin zaman iinde deiiminin kanlmazlna
karn, birok yerin sreklilii ve istikrar, nemli bir
kentsel deer oluturur. Bu bakmdan kent tasarmc-
lar evrenin nasl deitiini, hangi eylerin ayn

kaldn ve nelerin zamanla deiime uradn
anlamallardr. Tabii ki deien kentsel evreyle
birlikte, kentsel tasarm projeleri, politikalar da
zamana bal olarak uygulanacaktr.
levsellik boyutu: Bu boyut, kent tasarmclarnn
nasl daha iyi yerler yapacaklarna ve bunlarn nasl
alacana ilikindir. evrenin insan tarafndan
nasl kullanlaca, sadece trafik ak, eriim ve
dolam gibi teknik ltlere ve estetie indirgenmeden insan boyutuyla ele alnr.
Grsellik boyutu: Kentsel tasarmda grsel boyut
denince akla sadece mimari ve kamusal alanlarda yer
alan sanatsal nesneler gelebilir; ancak insanlar kentte
yaarken veya gezerken karlatklar evresel
elerle snrlandrlamazlar. Bunun tesinde; edebiyatn ve mziin yaanaca alanlar ve meknlar
oluturmak, mzeler, sergi salonlar tasarlayarak
bunlar kentin btnsel formu iinde ele almak gerekir. Bu bakmdan estetik tercihler, meknn estetik
kalitesini deerlendirerek oluturulacak bir ehir
manzaras, kente yaylan kentsel unsurlarn tasarm
bir btn olarak grsel boyutu oluturur.
Tasarm sreci, kamusal yerleri ve kentsel alanlar
gelitirmeyi, kontrol etmeyi ve iletiim kurmay amalar. Yukardaki balamlar sanatsal alann taycln
yaparak tasarm srecinin boyutlarnn gereklemesinde rol oynarlar. Sanat alan ve sanatsal eler tm
boyutlarla bir ekilde ilintilidir.
2. SANATIN KRESEL DNM VE
KENT
2.1. Modernleme ve Kent
Kent, kltr retiminin bir meknizmas ve ayn
zamanda sonucudur. Bu anlamda modernleme bir
kent sorunsaldr. Bu nedenle modernlemenin
dnemsel olarak ve yaam tarz olarak ne ifade ettii
141
zerinde durmak gerekmektedir. Sanat tarihi literatrnn kabul grm snflandrmasna gre modern
dnem 1880lerden balamaktadr. Ancak modern
kltr ideas bundan ncedir. Baudlaire, Modern
Hayatn Ressam kitabnda (1859) ve John Ruskin,
tesadfi olarak Modern Ressamlarda (1843-1860),
bu terimi kullandlar (Miles,2007:54). Her ikisi de
zamanlarndaki sanatn ve yaamn, bir dnemi
arkasnda brakarak gemiten ayrldn ve farkl bir
dnemin balamakta olduunu grmlerdi.
Deien toplumsal koullar ve ilerleme ile 1789 Fransz devrimi, Avrupada savalar, sonrasnda sanayi
devrimi ile deimekte olan dnya ve yeni ideolojiler,
yeni bir dnemi haber veriyordu. Bu gelimeler
sanata; Rnesans resmini, Maniyerizm in ve ardndan Barok ve Rokoko akmlarnn izlemesi ve bir
sanatsal dnemin sonuna doru gelinmesi ve yeni bir
dneme gei olarak yansd. Dnemin sonunu hazrlayan etkenlerin belki de banda gelen bir baka olgu
ise bu yeni sanat anlaynn yzyllar iinde kendi
kurallarn oluturarak bir paradigma yaratmasdr.
Sanat, istemsizce de olsa zaman iinde paradigmasn
oluturur ancak bunu ykmasn da er ya da ge baarr.
Dnemin sonunun gelii, ya da yeni bir dnemin yani
modernizmin balamasn, Danto Greenberg in Kant
zerinden yapt bir polemikten hareketle; resim
sanatnn temsil odakl gndeminden sapmas ve
temsil aralarnn temsilin nesnesi haline gelmesi
olarak belirtiyor (Danto, 2010:28) Greenberg, bu
yeni gndemi oluturan ilk modernist ressam olarak
da Manetyi gsteriyor . Bugn yaadmz deien
kresel dnyann, her ynyle bize sunduklar ve
dayattklaryla, 1860l yllar modern olarak nitelemek elbette mmkn deil, ancak o dnem yeni bir
dnemdi ve kendi koullarnda sunduklar ve vadettikleriyle modern bir a ifade ediyordu.
Modernlikle ilgili tm tanmlar, u ya da bu ekilde
zamann geiini gsterir. Modern sfatyla, yeni bir
rejim, bir hzlanma, bir kopukluk, zamann bir devri-
142
mi belirtilir. Modern, modernleme, modernlik

szckleri belirdiinde, bir kartlk iinde arkaik ve
yerlemi bir gemii tanmlarz.(Latour,2008:17).
Gerekten de sanat, arkasnda arkaik ve khnemi bir
Avrupa sanatn brakarak, yeni bir bat sanatna
doru evriliyordu. 1860lardan balayarak ilerleyen
bu yeni dnemde, modern sanat, endstriyel an
deiim dinamiine kout olarak kendi geliimini
gerekletiriyor, tketim toplumuna doru ilerleyiin
sanat olarak empresyonizmle parlak bir balang
yapyordu.
Modern sanat (benzer grsel zellikler daarcna
sahip) bir stil deildir; baz yorumculara gre belli bir
yaklamn veya duyarlln simgesi olarak grlr.
Yorumcular tutarl bir zelliin, kabul edilmi sanatsal geleneklerden farkl olmak adna bilinli bir aba
olduunu savunurlar. Bu balamda modern sanat,
yerleik ve zellikle de muhafazakar sanat yapma
biimlerine kar kan, radikal bir pratik trn
temsil eder (Whitham, Pooke,2013:17) .
Daha nce de vurguladmz gibi, Modernizm ve
modern sanat bir kent olgusudur. 1860 ylnda
Darwinin evrim kuramyla yaratt sarsnt, Marxn
snf kavramyla yaratt yeni bilin, endstrileme,
bilim ve teknikteki gelimeler, yaam dinamiklerinin
kentsel yansmalarn oluturuyor, modernizm kentte
vcut buluyor, mimari ve sanat zerinden grnr
hale geliyordu. Mimarlkta modernizm, 18.yy ortalarnda balayan endstri devriminin ierdii teknik,
sosyal ve kltrel deiimlerle birlikte ortaya kmtr. Yeni malzeme ve tekniklerin geliimi ve yeni
gereksinimlerin olumas ile nce demiryollar ve
kprlerde grlen ve balangta mhendislerle
teknisyenlerin nderliinde uygulanan yenilikler,
daha sonra binalarda etkisini gstermeye balamtr.
19.yy. sonlarnda bir yandan Avrupada John Ruskin
ve Henry van de Velde nin nderliinde eski sluplarn taklidinin yerine yeni bir slup anlayn ieren,
ancak daha ok ssleme leinde kalan Art Nouveau
hareketi, dier yandan ABDde ikago kentinde
ortaya kan ve William Le Baron Jenney, Daniel

Burnham ve Louis Sullivann nderliinde gelien
elik konstrksiyon ve modern tekniklerden oluan
rasyonalist mimari yaklam, Modern Mimarlk
anlaynn temellerini atmtr. Modern mimarln
ilkeleri 1920lerden balamak zere Le Corbusier,
Walter Gropius, Richard Neutra gibi mimarlar tarafndan olgunlatrlmtr. Sslemeden arndrlm sadelik, ilevin formda ifadesi, teknolojiye inan, tarihsel
referanslardan arnm evrensel zmler olarak
zetlenebilen bu ilkeler CIAM (Congrs Internationaux d'Architecture Moderne) toplantlarnda somutlatrlmtr (1928- 1956) (Dostolu, 46) .
Kent ve modernizm ilikisinde zerinde durulmas
gerekli nemli nokta, modernist estetik anlayn
egemen olduu ve yine kentsel bir olgu olan kentsoyluluun yani burjuvazinin yeni ynetim yntemleriyle
kontrol altnda tuttuklar planlamac ve dayatmac
kentsel tasarm anlaydr. Bu anlay, kentin plastik
rgtlenmesinde, doal gelien kamusal yaama ve
onun itenlikli, yaama dnk, kendiliinden geliimine btnyle kardr. Kentin plastik oluumunun
belirlenmesi, sanatn kamusal alanlarda yer al biimini belirler ve dier grsel sanat elerini de sergi
salonlarna, mzelere hapseder. Bu, kentlileri salt
izleyici yerine koyan, mdahil ve dahil olmalarn
nleyerek yaltan ve kamusal ynetimi bireye kar
glendirerek otoriteye dntren bir anlaytr.
2.2. Postmodernizm ve Kent
Toplumsal ve ekonomik dnmler her zaman bir
biimde sanatta yansmalarn bulurlar. Ya da sanatsal
dnmler toplumsal ve ekonomik yansmalar
olutururlar. I. Dnya savann irenliklerine, savan acmaszlna, barbarlna ve duyarszlna tepki
olarak ortaya kan Dada akm ya da 19. yzyl
gerekilik ve idealizmine tepki olarak doallk kart
znellie sahip bir bak as ieren ve politik istikrarszlk ve ekonomik knt ortamnda Almanya'da
ortaya kan Ekspresyonizm gibi. Sanat, aslnda tam
da bu noktalarda dnemin ve iinde yaanlan koullarn; yaam pratiklerini ve biimlerini, alglaylar,

duyumsamalar, duyarllklar ve iletiim biimlerini,
yeni ve zgn olarak biimlendirmektedir. Duchamp
n 1917 tarihli emesi de sanatn dorudan kendisine yaplm ok nemli bir ktr.
1960lara gelindiinde aradaki belirgin klara
karn modernizm, kendi estetik kanununu oluturmutu. Buna gre Modern sanatn, toplumsal sorunlara ve gndelik yaama dnk olmayan bir anlay
gelitirdiini, genellikle politik bir mesaj olmadn
belirli bir stile mahkm olmamakla birlikte daha ok
biim ve estetikle ilgilenen bir anlay yerletirdiini
sylemek mmkndr. Modernleme; ekonomisi ile
yaam biimiyle, belirli bir dnemi ve o dneme
ilikin anlay ifade etmektedir ve bu dnemin sanat,
dnemin felsefesini ve ideolojisini oluturmada temel bir edir. Modernist hegemonya batya ilikindir
ve modernizmin baars bat sanatn dnyann dier
ksmlarna tamtr. Dnyann siyasi ve ekonomik
elitleri iin bu ltl, renkli ve konforlu yeni dnya
olduka ekici ve dhil olmak isteyecekleri bir proje
sunuyordu. Ancak bu projenin bat dnyasnn dnda
kalanlar iin tketim olarak geerlilii olmakla birlikte
projeye sanatsal katlmlar anlamnda bir geerlilii
yoktu. Zaten bat dnyasnn dnda kalan birok lke
modernleme srelerini yaamam yani hi modern
olmamlard. Bat dnyas, kendi dndaki dnyay
sanatsal olarak dlayan ve modernizmin ayrcaln
kendine saklamaya yatkn bir tavr gelitirmiti. Bu
tavrnn hl srdn sylemek de mmkndr.
Yani bu dnemde sanat deyince akla modern sanat
gelmelidir ve modern sanat batnn sanatdr. Bunun
nasl bir sanat olduu da belirlenmitir. Bu anlay o
denli yerlemitir ki, bir dnem modern sanat iin
dendii gibi ada sanat iin de bu sanat deil
denmesinin asl nedeni bu verili durumun dramatik
biimde dna klm olmasdr (Erdoan, 2013).
1963ten sonra Vietnamda Amerikann bataa saplanmas, ardndan; zellikle 1970lerde ABD nin kapita-
143
lizm modelindeki derinleen sorunlar, ABDde ve

Avrupada halk hareketleri, enflasyon ve zellikle
petrol krizi neo-liberalizmin koullarn hazrlad. Bu
gelimelere paralel olarak dnya yeni bir dneme girdi.
1960-1980 yllar arasna tarihleyebileceimiz bu
dnem postmodernist dnem olarak nitelendirilmektedir.
Postmodernizm, tanmlanmas zor ve karmak bir
kavramdr. ronik bir z farkndalk; tarihsel referanslar ieren tarz; dekorasyona ve sslemeye bir dn
olarak birka biimde ifade edilebilir. Postmodernizm, modernizmin lmnn hemen ardndan
olandr. Avrupa ve Amerikann baskn grsel
kltr olan modernizm, var olan bu konumunu
yitirdiinde ortaya kmtr. Postmodern teriminin
kullanlmaya balanmas, modernizmin tkenmesinin
yaratt bir gereksinim gibi grnyor. Danto, snrlarda belki biraz glk yaansa da Postmodern
nesnelerin ayrt edilebileceini ve bir slupla bantl
olsun olmasn ou kavram iin ve hem insanlarda
hem de hayvanlarda var olan tanma kabiliyeti iin
ayn eyin sylenebileceini vurgulayarak, Robert
Venturinin 1966 tarihli kitab Mimaride Karmaklk ve Kartlkda yer alan deerli forml aktaryor:
Ar olmaktansa melez olan, temiz olmaktansa
uzlaya yatkn, ak seik tanmlanm olmaktansa
mulak, ilgin olmann yan sra sapkn eler
(Danto, 35). Danto, sanat yaptlarnn bu forml
Resim 1. Pruitt-Igoe konutlar
144
kullanarak snflandrlabileceini sylyor ve Rauschenberg, Schnabel ve Sallein tablolaryla, Frank

Gehrynin mimarisini rnek olarak gsteriyor.
Jean Franios Lyotarda gre postmodernizm, modernitenin ilerlemeyle (mantn ilerleyii, zenginliin
birikimi, teknolojinin gelimesi, iilerin zgrlemesi vb.) e anlaml grld anlatlarn sonudur.()
Kendini gelimi sanata adayan eletirmenler iin ise
bu tarihsel belirlenim ve toplumsal dnmleri
gzard ederek, biimsel zarafete odaklanan bitkin
modern sanattan kopua ynelik bir harekettir (Foster,
2009).
Mimarlk alannda, yorumcu Charles Jencks, modernizmin sonunun ve postmoderniteye geiin sembolik
tarihini, Missouri St. Louisdeki 33 bloktan oluan
modernist bir kompleks olan Pruitt-Igoe toplu konut
bloklarnn, iinde yaayan dk gelirli insanlar iin
oturulamaz bir evre olduu gerekesiyle dinamitle
havaya uurulduu 15 Temmuz 1972 gn saat 15:32
olarak vermektedir (Resim 1). Bu konutlar, Le
Corbusiernin modern yaam makinesinin dl
kazanm bir versiyonudur (Rosler, 2010:6) .
Postmodernizm, sanatsal balamyla birlikte kent
tasarm olarak nemli bir alan ve zihniyet dnmn ifade etmektedir. Modernist kent tasarmnn ve
uygulamalarnn yukarda deindiimiz dnemsel
zelliklerinden kaynaklanan; ilevcilik, toplumsalclk, dzenli ve gelimi kent planlamacl, tek tipleme gibi zelliklerine kartlk tayan bir tavr oluturmaktadr. Postmodernizmin modernizmden kkl bir
kopuu getirdiini sylemek tartmal olabilir; ama
mimaride, postmodernistler mekna nasl baklaca
konusunda modernist anlaytan kkl biimde
koparlar. Modernistler mekn toplumsal amalar
uruna biimlendirilecek bir ey olarak grrken,
postmodernistler iin mekn, belki zaman d, ve
hibir kar gzetmeyen bir gzelliin kendi iinde bir
ama olarak elde edilmesi amac hari, her eyin
stnde ykselen bir toplumsal amala zorunlu hibir
ba olmayan estetik hedef ve ilkelere gre biimlendirilecek bamsz ve zerk bir eydir (Harvey,
2003:84) .
zenginken, 1950 lerde 35 kat, 1970lerde 44 kat ve

1992 de 72 kat zengin hale gelmitir (Fulcher,
2004:98).
Postmodernist anlayn modernist anlaytan

kopmakla birlikte bu kopuun kentli bireyi ne denli
dikkate ald bir tartma konusudur. Postmodernizm, bireyin izleyici olmaktan karak kamusal
alana dahil olmasn salamakta mdr? Yoksa kentin
plastik rgtlenmesinde tek tiplemenin krlmas ve
plastik eitleme klar veya araylar dzeyinde
mi kalmaktadr?
Bu arpk zenginleme, kresellemenin ne denli yanl

altn arpc biimde gstermektedir. Kresel
dnyann egemenleri adalatklar iin kendi
lkelerinde gerekletirme olana bulamadklar;
ucuza igc kullanmak, ocuk ii altrmak gibi,
ad uygulamalar baka lkelerde gerekletirmekte, gereksindikleri kaynaklar yok pahasna bu yoksul
lkelerden aktarmaktadrlar. Bu dzeni srdrmek
iin de Neo-liberalist aralar devreye sokmakta ve
zgr piyasa(!) iin her ey mbah hale getirilmektedir. Ancak sistemi ayakta tutmak ve kresel dnyann
kapitalist varln srdrmek sadece ekonomik boyutuyla ele alnacak bir olgu deildir. Hatta kresellemenin ekonomik boyutu belki de en kolay aklanabilecek yandr. Uluslararas siyaset, g dengeleri,
pazar savalar ve kltr gibi konular, kresellemenin
en derin yann oluturmaktadr. Bu balamda, kreselleen dnyann sanat da zerinde durulmas
gereken nemli bir alan oluturmaktadr. Vurguladmz olgunun dorudan yansma bulduu ve sahnelendii fiziksel alan ise Kentin kendisidir ve kentin
plastik rgtleniini de dorudan belirlemektedir.
Nitekim kresel sermayenin kendini devletler zerinden deil, kentler zerinden gerekletirmesi de bunun
ak bir gstergesidir.
New Orleansda Charles Moore tarafndan yaplm

olan Piazza dItalia (Resim 2), Amerikann gneyine
talya dekorunu tayan ve postmodernist mimarin
tipik bir rnei olarak kabul edilerek zerinde ok
tartlan bir almadr.
Resim 2. Piazza d'Italia

2.3. Kreselleme, ada Sanat ve Kent
Yaamlarmzn zamana ve uzama ilikin tm dnmlerini ifade eden Kreselleme sadece ekonomik bir kavram deildir. Ekonomik, politik ve sosyokltrel yaplarn bir araya gelmesi ve yeni iletiim
teknolojilerinin kresel kullanmyla oluur. Ekonomik varln neo-liberal ekonomik politikalar temel
alarak srdrrken sosyal varln da neo-liberal
kltrletirmeyle srdrr. 1820lerde dnyadaki en
zengin 5 lke; en yoksul 5 lkeye gre 3 kat daha
Modern sanat o dnemde sanatta "modern form"

olarak ayrt edilmekteydi. 1950'lerde soyutlamann
evrensel bir stil ve o yllarn retoriinde dnya dili
olarak kabul grd dnemde, tek form anlamna
bile gelebilmekteydi. Bu altyapya gre ada
(kresel) sanatn fark, ok daha kapsaml olmasdr ve
stil anlamnda yaygn bir deiim eksiklii grlr.
Birincil ve bamsz bir hedef olarak form konusunda
srarc deildir. Bunun yerine sanat profesyonelliin
yeni kantlaryla ayrtrlr. Bunlar da genellikle film,
video ve belgesel gibi malzemelerin karmndan
oluan ada bir konu ve ada bir performanstr.
145
Sonu olarak, sanat dnyasna katlm orijinallik ve

yenilik isteyen eski giri biletini ileri sanatn bir kant
olarak gerektirmez. Bunun yerine farkndalk nemlidir; bu farkndalk, zellikle bugnn tartlan ya da
reddedilen konularnn kritik ana lizi olarak da anlalabilir.
Burada sanatsal krclklaryla ada sanatn nclleri olarak niteleyebileceimiz; Fluxus hareketinin, Pop
Art'n ve Duchamp'n, nemli etkilerini unutmadan
1980den itibaren ada sanatn sahneye etkinlikle
ktn syleyebiliriz. Bu dnem, sonusuz bir ranIrak savann (1980-1988) yaand, Berlin duvarnn ykld (1989), Sovyetler Birliinin dald,
inin ksmen de olsa kapitalist ekonomiye geii ve
Yugoslavyada i sava (1990-1995) ve ardndan
dalmann yaand bir dnemdir. Buna gre ada
sanat yaklak 30 yllk bir gemie sahiptir ve modern sanatn hegemonyasn sona erdirmitir. ada
sanat; yukarda vurguladmz gibi kendi estetiini ve
biimini dayatt ve zellikle 1945lerden balayarak
soyut bir dille kendini ifade ederek modern form
olarak ayrt edilen modern sanatn aksine belirli bir
tarz nermemektedir.
ada sanatla gncel olan, ada sanatla etkinlik
kazanm yorum (plastik) tercihini deil, politik ve
dnsel ierikli bir ynelimi alglamak gerekir. Temel
edim, grntnn bu balam tayin ediine bir olanak
yaratmak olduu kadar, bu balamn grnty nasl
belirlediini bulgulamaktr. ada sanat kavramn
bu balamda en geni anlamyla siyaset olgusunun
iine yerletirmek mmkndr. (Kahraman, 2005:
202)
Jacques Ranciree gre ise siyaset; -sadece- iktidarn kullanlmas ya da iktidar mcadelesi demek deildir. Siyaset her eyden nce bir alann siyasi olarak
dzenlenmesi, belirli bir deneyim alannn ekillendirilmesi, ortak denen eylerin ve bunlar tanmlayp
bunlar hakknda tartma yetileri olduu kabul edilen
znelerin belirlenmesidir (Artun, 2011:208) .
146
Gnmzde yeni siyaset, alan dzenlemesini artk

kresel lekte yrtmektedir. Bu durum, sorunlara da
kresel bir nitelik kazandrmaktadr. evre, LGBT
hareketi, kentleme, kamusal alan, kentsel dnm,
medya, tketim, ocuk iiler, mltecilik, ayrmclk,
kadna iddet, dinsel ve etnik sorunlar gibi pek ok
sorunu birok lke ortaklamaktadr. Kimi yerel gibi
grlen sorunlarn bile kreselleme politikalarnn bir
sonucu olarak kresel nitelikte olduu veya bu politikalar nedeniyle giderilemedii grlmektedir. Kreselleme, bir yandan kendisine ada dnyann yaratt olanaklarla mecra bulmaya alrken bir yandan
da varln feodal bir kavram olarak koloniletirme
zerinden yaatmaya almaktadr. Bu keskin eliki,
sanat iin kar koyamayaca ekicilikte bir kontrast
yaratmaktadr. Nitekim ada sanat, yukarda bazlarn sraladmz sorunlar tema olarak kullanmakta
ve; resim, heykel, fotoraf, film, video, dijital medya,
performans, enstalasyon, arazi sanat ve gerektiinde
bunlar kartrarak her trl formda retim yapmaktadr. ada sanat iin bir stilden sz etmek mmkn
deildir. Bylesi bir sanat, Neo-liberalizmin felsefesine ve ruhuna ok uygun, ancak varln tehdit edicidir. Neo-liberalizm, tketimle ilikilendirilmi kltr
politikalarn gelitirmeden hareket yetenei elde
edemez. Kald ki, bu yenian varln eski sanatla
(!) srdrmesi olana da kalmamtr. Ancak, ada
sanat kresellemenin bu elikisini ve ciddi gerilimini kresel bir maharetle ve liberalizmin kendi aralaryla ifa etmektedir. u anda karmzda kresellemeye kresellemenin yaratt tm olanaklarla ve
kendine zg aralarla ok sert biimde vuran,
vurduka palazlanan ancak palazlandka da kreselleme tarafndan satlan bir fenomen devinip
durmaktadr.
Daha nce modern sanat anlamnda ele alnan ada
sanat, modern sonras sanat anlamna gelir. Modern
sanat, her zaman nitelikli ayrm ve farkllklara sahipti.
ada kavram ise dnyay blen, herkesin olmayan
modern tarihin snrlarn amaya olanak veren bir yol
gsterici olarak hizmet eder. te yandan gelimekte
olan lke sanatlar, kendilerini smrgeci tarihle

uzlam hissettikleri iin modern sanat mirasna
kar pozisyon alabilirler (Belting ve Buddenseig,
2009:3).
Burada vurgulanmas gereken nemli bir durum,
sanatlarn kreselleme ile birlikte kresel olanaklara da kavumu olmalardr. Sanatlar artk bat
dnyasnn oktandr kulland ve yararland
olanaklarn pek ouna sahiptirler. Yerelliin snrlarn aarak, ancak yerelliklerinden kaynaklanan esiz
nitelikleriyle ve otantiklikleriyle sanat dnyasna
kentler zerinden dhil olmakta, kresel sanat dolamna girmekte, dnya kltrlerini ve sanatn izleyebilmekte ilham alp ilham vermektedirler. Bu anlamda sanatlarn nceye dayanan kresel bir deneyimleri yok deildi, Gauginin Tahitideki yaamndan
kaynaklanan kltrel aktarm, Picassonun sanatna
yansyan Afrika sanat gibi rnekleri oaltmak
mmkn; ancak bu ayn zamanda etnik kltrleri bat
sanat zerinden deneyimlemek anlamna gelmektedir
ki, bu da bat sanatnn egemenliini pekitirici bir
durumdur. Oysa bu yeni durum, mevcut ablonu
sarsmaktadr. Artk kentsel meknlar; en nl galerilerde, ada sanat mzelerinde Afrikadan, Orta
Doudan, Asyadan sanatlar konuk ediyorlar. Bu
yeni yap sadece corafi uzaklklar deil, kltrel
uzaklklar da aradan kaldrmtr. Bu durumun
dorudan alcs olan kentlerin kltrel eitlilii artmakta, kentler yerel sanatsal tayclklarn evrensel
boyutta zenginletirmektedirler. Ayn durum, kent
morfolojisini ve plastik grnmn de ciddi biimde
etkilemektedir. Kltrel aktarmn ve evrensel sanatsal etkileimin nemi ve deeri byktr, kltrel
eitlilikteki sanat eserlerinin sreli sergilenmesi,
kentte yaayanlarn ve sanatlarn bilincine yansr.
Bu, farkl uluslarn ve/veya topluluklarn en salkl
ve yapc iletiim ve uzla yollarndan biridir ve bu
yolla edinilen birikim ve bilin, sanatnn ya da
mimarn yerel zihninden szlerek itenlikli ve zgn
formlarda kente yansr. Dnyann birok yerinde
Zaha Hadid ya da Kalatrava gibi mimarlarn alma-
laryla karlamak mmkndr. Ancak burada dnlmesi gereken, belirgin bir stil sahibi olan bu gibi
mimarlarn almalarnn kentsel alg iine doru
yerleip yerlemediidir (Resim 3).
Resim 3. Zaha Hadid, Kartal

u anda, yzyllar iinde oluturmu olduu devasa
birikim, kltr ve rgtsellikle Batnn, sanat
zerindeki egemenliinin sona erdiini sylemekten
ok uzaz, ancak deimekte olan durumun dikkate
deer olduu da bir gerektir. Bu deien dnyann
bir yan da kresellemenin, sanat bir pazar
olarak dnyaya takdim etmesidir.
Bu anlay iinde, kentin plastik kurgusuna belirgin
rnek; Arap yarmadasnda Abu Dabi, Katar, Dubai
gibi kentlerin ada sanata piyasa anlay iinde
her ynyle kucak amasdr. Bu yansma, kentte
yeni sanat kurumlarnn oluturulmasnda ve kentsel
tasarmda, ada sanat etkisidir.
Gnmzde Abu Dabi ada sanat koleksiyonlarna 520 milyon dolar ayryor, Louvre mzesi 1,6
milyar dolara Abu Dabiye geliyor ve en byk
Guggenheim mzesi Abu Dabide ina ediliyor
(Geni bilgi iin bkz. Artun,2011) .
Kresel olarak en fazla gelir elde eden mzayede
evleri sralamasnda 2010 ylnda ilk iki sray ezeli
rakipler olan Christies ve Sothebys paylamaktadr.() Gzel sanatlar ve dekoratif sanatlar alanndaki toplam kresel ticaretin %35inden fazlas
Christies ve Sothebys mzayede evleri tarafndan
147
Bu tr kentler iin ada sanat inanlmaz bir malzeme

salamaktadr.
yaratlmaktadr (Kaya,2013:59).
Sothebys, Doha ve Katarda, Christies ise Abu Dabi
ve Dubaide ubeler ayor, Dnyaca nl mimarlar,
eyhliklerde inanlmaz leklerde iler almaya devam
ediyorlar. Bu kentsel yaplar, palmiye adalar gibi
deniz zerine yaylan palmiye eklindeki yapay
adalardan oluuyor (Resim 4). Dubaide 1200 metrelik
Burj El Arab ve El Burj skyscraper kuleleri ve daha
niceleri ina ediliyor. Hans Belting, Krfez lkelerinin
dier Arap lkelerine gre daha liberal ilkelerle
hareket etmekle birlikte bugnn sanatyla ilgili deneyimlerinin snrl olduunu belirtiyor; bu nedenle de
batnn bu alandaki deneyimlerini ok yksek rakamlarla transfer ediyorlar.
Arap eyhlikleri gibi lkeler, kentsel tasarm fikrini,
yknmeci ve piyasac bir anlayla, g ve grkem
iddiasnn birleimine dntrmekteler.
Postmodern mimarinin tesine geen, post- postmodern (veya ada) sanatn temelsiz ve stilsiz tezahr,
kentsel bir yaplanmaya dnmektedir. Buna karn,
Zaha Hadidin Kartal projesinde olduu gibi gemiinden ve mevcut dokudan btnyle yaltlm,
birikimsiz bir plastisite, adeta teknoloji ve malzemeyi
kutsamaktadr. Ayrca bu durum giderek, mimaride bir
tr plastik benzeime yol amaktadr. Yksek teknolojik zellikler, parlak ve yumuatlm yzeyler, g,
grkem, kkszlk, yer yer grotesk, yer yer kileme,
ortak karakteristiklere dnmeye balamtr. Bu tr
bir kentsel mekn tasarm, mevcut kent dokusu iin
tehdit oluturmaktadr.
Bu noktada, kentlerin merkezi ynetim ve yerel ynetim btn iinde demokrasiyle ne lde ilikili
olduklar tartmas ne kmaktadr. Kentsel tasarmda; katlmcl, yaamn doal akn, kltrel
nitelikleri dikkate alan bir anlay, ada sanattan
etkileyici biimde yararlanabilir. Aksi bir anlay ise
kent iin yaralayc olabilir. ada sanatn; her yne,
herkese, her eye ak yaps son derece zgrletiricidir ve bireyi kamusal alanlarn izleyicisi olmaktan
karp aktrleri arasna sokma potansiyeline sahiptir.
2.4. Kamusal Alanda Sanat
Resim 4. Palmiye adalar

Demokratik mekanizmalardan yoksun ve demokratik
ynetim yaplarndan uzak bu gibi rejimlerde, sanatn
ithale dayal olduunu ve kentsel tasarmn ise bireyin
katlmn tamamen dladn gryoruz. Bu lkelerin imarnda neredeyse boaz tokluuna kle gibi
alan iiler, ancak dnyann elitlerinin satn alabildii grkemli ultra meknlar retmektedirler. Kent,
orada yaayan insanlarn kimlikleri, bellekleri ve
kltrleri zerinden deil, tamamen yapay biimde
olumaktadr. Bu tr kentler, insanlarn hayranlkla
izledikleri, al veri ettikleri, elendikleri ve sonra
ayrldklar Disneylandvari meknlara dnmtr.
148
Burada, gnmz sanat ve kent ilikisi asndan

nem tayan kamusal alan kavramna aklk getirmek yararl olacaktr. Daha nce kentsel tasarmn
boyutlarndan biri olarak sraladmz ilevsellik
boyutunun, kent tasarmclarnn nasl daha iyi yerler
yapacaklarna ve bunlarn nasl alacana ilikin
olduunu belirtmitik. Gerekten de baarl bir yer
veya kamusal alan, bireylerin faaliyetlerini destekleyen ve kolaylatran ve halkn onu nasl kullanacann
farkndaln yaratm olan yerdir. Yani yaayanlar bu
alanlarla kolayca iliki kurabilmeli, orada kendilerini
rahat, eit, konforlu, zgr hissedebilmeli ve farkllk-
laryla bir araya gelebilmelidirler. Kamusal alan

konusunu literatre kazandrarak kavramsallatran
Jrgen Habermastr. Habermas a gre kamusal
alan kavramyla, kendi iinde bir anlamda kamuoyuna benzer bir alann oluabilecei toplumsal yaammzn bir paras tanmlanmakta ve bireylerin katlmyla somutlaan geni bir iletiim ve etkinlik alann
gerekli klmaktadr (Kedik, 2013:77). Kamusal
alanlar, zel alanlarn dndaki ortaklalan alanlardr
ve bireylerin deneyimler ve yaam tarzlar gibi zel
alanlarndan tadklar ile tayamadklarnn (veya
tamak istemediklerinin) bir bilekesinden oluur. Bu
bakmdan kamusal alanlarn sanatla ilikisi de kiilerin zel alanlarndaki sanat ilikilerinden daha farkl
dnlmelidir. Kamusal sanat alanlar olarak galeriler, mzeler, sergi salonlar, sokaklar, meydanlar, yani
insanlarn her trl bir araya gelebildikleri ve sanatla
iliki kurabildikleri her trl ortaklalan alanlardr.
13. stanbul Bienali Kratr Fulya Erdemli, Bienalin ana temasn oluturan Kamusal Alana ilikin
olarak; kamusal alan tanmlarnn hemen hepsinin
eitlik, sivil haklar ve siyasi tartmalara ilikin
demokrasi meselelerinden hareketle retildiini belirtiyor ve Kamusal alann bir sanat yaptnn varlndan sosyal medyann salad zgrlk ortamna ve
kentsel meknlarn kamusal olarak belirlenmesine
kadar, toplumsal buluma ve siyasi tartmann
mmkn olduu son derece geni bir alan ierebildiini sylyor. Ak Kentsel kamusal alanlardan
anlalmas gereken ise, kamunun daha ok; sokaklar,
meydanlar, farkl toplanma alanlar ve ortak yaam
alanlar gibi, genellikle dorudan bir cret demeden
yararland alanlardr. Kamusal alanda sanat ve sanat
yapt ise bazen politik, bazen zerinde uzlalan,
bazen dndren ve reten, bazen ilgi eken, bazen
bellei yanstan ve bazen de dahil veya mdahil
olunabilendir. Bu zelliklerin birden fazlasn da
bnyesinde barndrabilir.
Kent ve sanat ilikisi bu balamda ele alndnda
sanatn kentte yer alma biimlerinden biri olarak;
kentin tasarlanm unsurlar olan konser salonu,
galeri, sergi salonu, mze gibi konvansiyonel

meknlar gryoruz. Bu tr srekli ve geici sergilerin yapld meknlar, tam anlamyla kente zgdr ve modernizmin tipik retimlerinden biridir.
Yukarda belirttiimiz ak kamusal alanlarn kentsel
tasarmn tm boyutlaryla ilikisi olmas asndan
ayr bir nemi bulunmaktadr. Kentler; oluumlar,
kurgulanmalar, yzeyleri, formlar, renkleri, klandrlmalar, ak alanlar, doal blmleri, su, kent
mobilyalar, heykeller, yerletirmeler ve dier sanat
yaptlar gibi elemanlar ile plastik bir btn olutururlar. Bu plastik yap, yaamla birlikte kendiliinden
olduu kadar, dnlm mdahaleler ve tasarmla
ya da sanatsal oluumlara yer vererek biimlenir.
te yandan yaplan almalar, zaman iindeki algsal
deiimler de dnerek deerlendirilmelidir. Corbusier nin Pruitt-Igeo konutlarnn yklmas, insani
yaam koullarna sahip olmayan mekana kar tepkiyi sembolize etmektedir; ancak yine Corbusierin
Marsilyada ayn nitelikteki Unit dHabitation bloklar imdilerde turistik mekanlara dnm durumdadr. Benzer biimde, eskidii ve demode olduu
iin kaldrp attmz koltuklar ve tonetler imdi
Retro nesneler olarak aranr oldular. Kimi kentsel
nesnelerin de ayn akbete uramadan, zamansallk ve
algsallk boyutlar gz nnde tutulmaldr. Hatta bu
durum, sanat eseri olarak nitelenmeyen kimi nesneler
iin bile geerli olabilir.
John Lang, bir nesne veya ortamn, eer bir kiiden
veya gruptan bir dierine mesaj iletiyorsa, sanat almas olarak dikkate alnabileceini belirterek, baz
nesnelerin kastl olarak bu amaca hizmet zere tasarlanm olabileceini, bazlarnn ise bu rol zaman
iinde sonradan kazandn vurguluyor. kinci
durumda alma, bata zgn sanat almas olarak
alglanmayabilir, ancak bu anlam zamanla kazanabilir. Sanat almalar yapay grnmdedirler. Grnt, kurumsal deerlerle ilikili biimsel veya sembolik
bir ey olabilir. Bu tanm, resim, mzikal kompozisyonlar, binalar gibi -ok geni olarak- kastl biimde
149
sanat almas olarak yaratlm olan ve i grd

alglamasyla sadece faydac amala yaratlm olan
ancak sanat almasna dnen almalar kapsar.
Bat Afrika heykellerinde basite eytani ruhlardan
korunma algsyla yaplm olan almalar, yaratcsnn hi dnmedii biimde sanat almasna
dnebilirler. Bu tanm gz nnde tutulacak olursa
binalar, peyzaj ve kentsel tasarm iin de saysz
gzlem yaplabilir (Lang 2003:283).
Kentsel mekn-yapt kartl: Sanat yapt, sanatn

temel argmanlarndan kontrast kullanarak, varln,
evresindeki; zaman, kavram, malzeme, anlay gibi
unsurlardan btnyle uzaklaarak yaratt gerilim
zerinden oluturur. ada sanat Jeff Koonsun
kiin snrlarnda dolaan paslanmaz elikten, parlak,
renkli, ada sanat almalarnn Venedikin Rnesans tarzlaryla ya da Versaille Sarayyla oluturduu
kartlk ve gerilim gibi (Resim 6).
2.5. Plastik Bir e Olarak Kent ve Sanat likisi

Kentsel mekn sanatla, balca u iliki biimlerini
gelitirebilir:
Kentsel mekn, yapt uyumu: Geleneksel olarak,
sanat yaptnn, iinde yer ald meknsal rgtlenmeyle uyumlu olmas dikkate alnr.
Art nouveau tarznn ve Haussmann mimarisinin
baskn olduu Rue de La Fayettede meydanda yer
alan bir Rodin heykelinin meknn plastik dzenlemesiyle dnemsel olarak, mekn fasatlar olarak, tam bir
uyumu vardr ve btnsel bir alg yaratr (Resim 5).
Resim 6. Jeff Koons, Versaille

Yaptn gnderme yapmas: Gnderme yapmann
bir yolu sanat yaptnn zgnln koruyarak
ancak, evre ile ilikisini gnderme yaparak kurmasdr. Yapt, bu tavryla evresini, varoluunun amac
olarak deil nedeni olarak grr. Burada bir uyum ya
da ztlama aranmaz. Pariste Palais Royalin
avlusunda yer alan oktogonal 260 stundan oluan
Daniel Burenin yerletirmesi gibi. Bu tr almalar
kamusal alanda yer alarak, izleyicinin yaptla iliki
kurmasn salarlar. Sanat yaptyla gnderme yapma
veya sanat yaptn gnderme zerine kurgulamann
bir dier yolu da kavramsaldr.
ABDli mimar Peter Eisenmann 2711 beton bloktan
oluan Berlindeki ada sanat almas Holocost
(Resim 7), Yahudi soykrmna ok gl bir gnderme yapmaktadr. Yine New Yorktaki ikiz kulelerin
yerine yaplan ant, ayn zamanda k kuleleriyle,
k-mekn oluturmann bir rneidir.
Kentsel meknlara ve alanlara mdahale ederek:
Resim 5. Rodin
150
Resim 7. Holocost, Berlin

Yaptn bir kentsel mekn dntrmeye ynelik
olarak oluturulmasdr. Burada, var olan bir meknn
veya kentsel elemann dntrlerek yeni bir gereklik yaratlmas dncesi vardr. Bu tr bir mdahale
mevcut ve kabul grm sanat syleminin dna
kmay ve yeni bir dil oluturmay amalar. Kar
koca Christolarn Pariste Pont-Neuf veya
Berlinde Reischtag (Resim 8), binasn paketlemeleri
gibi. Christolarn almalar yer yer arazi sanatna
(land art) dnmektedir.
Resim 9. Banksy
satt rnleri almazsak kendimizi yetersiz hissetmemizi salamaya alan irketlerdir. Mesajlarn
bara ara duyurur ama yant vermenize asla izin
vermezler. Sava onlar balatt ve duvarlar onlara
kar saldrda bulunabileceimiz bir ara. Siyasi ve
muhalif tavryla Banksy de, Christolar da ada
sanatn nemli temsilcileridir.
Kentsel meknlara ve alanlara dahil olunarak:
Burada kamusal alann kullanmna ynelik nemli
bir sanatsal muhalif tavrn rneini gezi olaylarnda grm bulunuyoruz. Bal bana gezi sanat
olarak ortaya kan, doalama ve entelektel sanatsal eylemler btn, kamusal alann nasl kullanlacana ve kamusal alann nasl bir sanatsal retim
Resim 8. Christo, Reischtag

Kentsel alana mdahalenin ok nemli bir temsilcisi
Banksydir. Kendisini sokak gerillas olarak adlandran ve kim olduu bilinmeyen grafitti sanats
Banksy, kamusal alann illegal ancak kamu adna
kullanmnn harika bir rneidir (Resim 9).
Grafitti veya evre sanat iin Banksy yle sylyor:
Mahallelerimizin grntsn asl bozanlar, binalara ve otobslere devasa sloganlar yazarak, onlarn
Resim 10. Gezi Sanatndan
151
meknizmasna dnebileceine ve gerek kent

sanat ilikisine esiz bir rnektir. Sanatsal eylemler
atmann iinden kmtr, kamusal alan sahiplenmeye ve haklar ve zgrlkler alann geniletmeye
dayaldr. Mikro-komnal bir dayanmann nasl bir
sanat retecei deneyimlenmitir. Kentin tam da
ortasnda kendiliinden yeeren; mziiyle, resmiyle, mizahyla, performanslaryla ve mzikalleriyle bu
yaratc ortamn geliiminin heyecanla izlenmesi
gerekirken, ykma uratlmtr. Yerine, insanlarn
toplanmasna izin verilmeyen sradan ve steril bir park
yaplmtr. Ancak bu srete bir gezi bellei olumutur ve kentin kimliine nemli bir katk yapmtr ve
varln sanat araclyla srdrecektir (Resim 10).
sanatsal aktiviteler ada sanat uygulamalar iin son

derece elverilidir ve giderek mekn da dntrr.
Oturma yerleri, izleme platolar, kafeler, gnelikler,
reklam panolar, bina cepheleri gibi. Bu tr bir etkileim ve dnm, ok gerektir ve kente aurasn
kazandran en nemli unsurlardan biridir. Ayrca kent,
ontolojik olarak da sanatn en nemli konularndan
biridir.
Kenti sanat zerinden tartr, yaam biimlerimizi
nasl etkilediini, kentin kendi gereini ve grselliini yine kentte dile getiririz. Mounir Fatminin Save
Manhattan almasnda olduu gibi (Resim 12).
Kentsel mekn tanmlayc: Baz yaptlar, grsel

adan ok gl olabilirler, bu zellikleri ile kentsel
evrenin bir eleman olmann tesine geerek evreyi
tanmlarlar. Berlindeki Holocost ant ve ada
sanat, Anish Kapoorun Chicago Millenium Parkta
yer alan Cloud Gate almas rnek olarak verilebilir
(Resim 11).
Resim 12. Mounir Fatmi, Save Manhattan

3. Eskiehirde Kentsel Tasarm ve Sanat likisi
Resim 11. Anish Kapoor, Cloud Gate

Kentsel meknn oluturduu: Aslnda yukardaki
tm deerlendirmeler, hem kentsel meknca oluturulmakta hem de kentsel mekn oluturmaktadr. Burada
vurgulamak istediimiz, kentsel meknn plastik ve
fiziksel zelliklerinin oluturduu olanaklardan farkl
yararlanma biimleridir. rnein gezi sanatnda
olduu gibi, kentsel alanlarn konserler, k gsterileri
ve performanslar iin kullanlmasdr. Bu tr katlmc
152
Eskiehirin tarihi, gnmzde arhyk ad ile bilinen

Dorylaiona kadar uzanmaktadr. Antik kaynaklar bir
Frig kenti olan Dorylaionun, Ereitral Doryleus
Tarafndan kurulduunu kaydetmektedir. Eskiehir,
Osmanl Devletinin idari blnmesi iinde Sultann
sancann merkezi olarak seilmiti. Modern Eskiehir de yerleim, II. Kl Arslan (1155-1192) zamannda balad. Yerlemek amac ile seilen yer, gnmzde Odunpazar olarak tannan semtti ve Eskiehirin ilk
yerleim alan idi. Yerleim bir gmen konaklamas
eklinde balamtr. Seluklu ve Osmanl kentlerinde
mahalleler genellikle bir dini merkezin etrafndaki
yerleimin genilemesi ile oluur. 1261 ylnda
Eskiehirde varlndan sz edilen 17 mescit, kentte
bu sayda mahallenin
varln dndrmektedir. Ancak baz
hallerde 10-15 evin
bile o dnemde bir
mahalle oluturduu
kaytlarda grlebilmektedir. Eskiehir
de Seluklu dnemine ait tek yap Alaeddin Camiidir. Kentte
bulunan tek grkemli
Osmanl yaps ise
Kurunlu Camii ve
klliyesidir (Geni
bilgi iin bkz. Doru
ve dier.) Matrak
Resim 13. Matrak Nasuh
Nasuhun 1536 tarihEskiehir Minyatr
li Eskiehir Minyatr (Resim 13), Kurunlu Camii, Alaaddin Camii
ve Scak sular mevkiini gstermektedir.
Bu minyatr almas dnemi yanstan ok nemli
bir belge olmann yan sra, Eskiehirde kenti konu
edinen (bildiimiz) ilk sanatsal almadr. Minyatrde olduu gibi kaynaklar, kentsel rgnn Odunpazar ndan balayarak Porsuk nehrine doru gelitiini
gstermektedir. Kentsel alanlarda Sanatsal adan
neredeyse Cumhuriyete dek herhangi bir rnden sz
etmek zordur. nanlar nedeniyle kstl kalan resim,
heykel gibi almalarn yerine sanatsal igdler
kendini, kilimlerde, el sanatlarnda ve mimaride
ortaya koymutur. Dnemin kentsel tasarm yaama
dnk ve doal malzemeden olumutur. 19. yzyl
Odunpazar yerleimine bakldnda kentsel tasarmn, sosyal kullanm geleneine uygun olarak gelitiini ve insanlarn ve mahallelinin alan kullanmn
dikkate alan ve alann alglanma ve duyumsanma
sorunlarn ieren bir yaklama sahip olduu sylenebilir. Kentin plastii de bu yaklama ve insanlarn
alglarna ve mental imgelerine gre olumutur.
Kentin daha sonra 2 Eyllde dman igalinden
kurtulmas srecinde igalciler tarafndan yaklp,

ykldn ve harabe haline getirildiini biliyoruz.
Modernizmin asl etkileri de bu tarihlerden sonra ve
zellikle Cumhuriyet dnemi ile grlmektedir.
Kentin modernist yaplanmasna balca rnekler
unlardr; Eskiehir Hkmet Kona, Eskiehir stasyon Binas, Trkiye Lokomotif ve Motor Sanayi
Tesisleri, Kiremit-Tula fabrikalar, Eskiehir Klolu Sinemas, Apartman ve han, Eskiehir Erkek
Sanat Enstits, Eskiehir Hava Kuvvetleri Hastanesi,
Eskiehir Hava Mektebi, Eskiehir Halk Bankas ve
Lojmanlar, Eskiehir Merkez Bankas Hizmet
Binas, Eskiehir eker Fabrikas retim Tesisleri ve
Sosyal Tesisleri, Eskiehir Cumhuriyet Tarihi Mzesi
Binas, Eskiehir Lisesi gibi.
Kentin bu yaplamasnda Hkmet meydanndaki
Atatrk heykelinin dnda kamusal alana dnk,
kayda deer herhangi bir sanatsal almaya rastlamyoruz. Son 40 ylda zellikle Eskiehir ktisadi ve
Ticari limler Akademisiyle balayan ve Anadolu
niversitesi ile devam eden niversiteleme srecinde sanatsal almalarn ve sanatsal etkinliklerin
arttn ve gelitiini gryoruz; niversite, zellikle
rencilerden balayarak kentte sanat anlaynn
gelimesi yolunda ok nemli bir ilev grmtr.
Ancak bu almalarn daha ok niversite iinde
kaldn kamuyla yeterince paylalamadn bu
nedenle de belirli bir elite ynelik almalar olarak
alglandn ifade etmek gerekir.
Kentte, yenilenen ET Arkeoloji mzesi, Anadolu
niversitesi Cumhuriyet tarihi Mzesi, Anadolu
niversitesi ada Sanatlar Mzesi, Karikatr
Mzesi, Lleta Mzesi, Cam Sanatlar Mzesi,
Mumyalar Mzesi, TCDD Mzesi ve Kent Bellei
Mzesi, kentin gemiiyle kltrel balarn kurmas, kentte yaayanlarn sanatla bulumas ve sanata
ilikin belirli bir bilincin olumasn salayc kentsel unsurlardr. Mze, kltr merkezi, sanat galerisi
gibi kamusal mekanlarn, yaayanlarla buluturulmas ve doru deerlendirilmesi iin profesyonelce
153
ynetilmeleri gerekir.
Kentte, kamusal alanda heykel anlay giderek yerlemektedir, bu alandaki bilinlenmenin ve kamusal
algnn ok doru deerlendirilmesi gerekir. Bu
konuda kamusal alanda varlk gsteren ve kamuyla
paylalan en nemli sanatsal etkinlik, Tepeba Belediyesi tarafndan dzenlenen, Eskiehirin merkezinde
organik kentsel doku iinde gerekletirilen Pimi
Toprak Sempozyumudur. Kentin doal toprak yapsndan kaynaklanan ve ok ynl bir kullanm alan
olan terracota uzun yllardr Kentlinin algsna rengi
ve dokusuyla yerlemitir. Mekan oluumunda
yaygn biimde kullanlan bu doal malzemenin
sanatsal bir malzeme olarak kullanlmas ve kentlinin
sanatla ve sanatsal ada formlarla kolaylkla iliki
kurmasn salamaktadr. Buradan giderek baka
malzemelerin kullanmyla retilen sanatsal formlarn kabul ve benimsenmesini de kolaylatrmaktadr. retilen almalarn kentsel mekanlara yerletirilmesi de olumludur ancak daha nce ele aldmz
kentsel evre ile ilikilerinin gzetilmesi nem
tamaktadr.
Kentsel alanlarn sanat almalaryla donatlmasnda
replika almalardan ok zgn almalar tercih
edilmeli, dll yarmalarla evreye ve kentsel
mekanlarn oluum srecine gre tasarlanan almalara yer verilmelidir. Yaayanlarn ve Gezi olaylarnn
duyarlln dikkate alarak yerletirilen Ali smail
Korkmaz heykeli bu bakmdan olumlu bir rnektir.
Heykel ve benzeri almalarn sadece antsal nesneler
olmayp, iliki kurulabilen nesneler olduu anlalmaldr. Eskiehirde de yer alan bankta oturan kadnlar
gibi almalar heykel algsn deitiren ve benimseten almalardr. Daha nce de belirttiimiz gibi,
ada sanat almalar bu anlamda ok elverili
zmler oluturabilirler.
2013 ylnda, Eskiehirde ada sanat almalarndan oluan ilk sergi kapal mekan olmakla birlikte,
kamusal alanda yer alan Tepeba Belediyesi Sanat
154
evinde gerekletirilmitir. Serginin Mimarlk blm

rencileri tarafndan gerekletirilmesinin zel bir
nemi vardr .
Kentte yaayanlar, sanat almalarnn yer ald veya
yapld alanlarda birlikte, eit ve zgr bireyler
olarak var olabilmelidirler. Sanat ve sanatsal etkinlikler, sadece geleneksel kapal mekanlara sktrlmamal kamusal alanlar sanatlarn zgrce almasna
olanak verecek ekilde dzenlenmeli ve dar taarak
kentsel alanlarn bir paras olabilmelidir. Grafitti
almalar bu anlamda deerli bir rnektir. Bu bakmdan bu tr almalarn kentsel plastik rgtlenmeyle
birlikte dnlmeleri gerekir. Kentsel alanlarn
dzenlenmesinde ve sanatsal almalarla ilikilendirilmesinde, kresel ve yerel balam kullanlmaldr.
rnein, Belediye Binas nnde ve Kprbanda yer
alan aslan heykelleri yerine blgenin nemli bir figr
olan Frig aslannn kullanlmas yerel balama rnek
olabilir. Ayrca Eskiehirin belleinde yerini koruyan, eski Belediye binas nnde su zerindeki meale
tayan kadn heykelinin yerine konmas da yerel
malamn yeniden inas anlamnda nemlidir.
te yandan, Dn salonundan dntrlen Opera
binasnn evrensel sanatlarla btn bir yl tam dolulukla konserler vermesi ve mahallelinin izlemesi
ykselen kentlilik bilincini ve kresel balam gstermektedir. Ayn ekilde kresel balamn baarl bir
rnei olan Eskiehir Festivalinin srdrlememesi,
Kentleme ve evrensel sanatn Eskiehir kamusal
alanna yaylmas srecinin kesintiye uramas
anlamnda ok nemli bir kayptr ve kald yerden
devam ettirilmelidir. Ayrca Eskiehir, bir Bienal dzenleyecek potansiyele sahiptir. Anadoludaki ilk ve
tek Bienale Eskiehir ev sahiplii yapmaldr.
Zaman boyutunu dikkate alan ve evrenin zaman
iindeki deiimini bir kentsel tasarm unsuru olarak
gren anlay, bu deiimi ok olumlu ynde deerlendirebilir. Kentsel alanlarn gece k gsterilerinde
kullanlmas ya da klandrmada kentsel plastii
gzetmek gibi, kentsel evre, farkl zamanlarda farkl

biimlerde kullanlabilir. Deiimin kanlmazlyla
birlikte, kentsel algy oluturan mekan ve mekansal
nesnelerin srdrlebilirlii ok nemlidir. Porsuk
zerinde yer alan ve kentsel bellee zarif birer imge
olarak yerlemi olan yaya kprlerinin yok edilmesi,
Bedri Rahmi Eybolunun duvar panolarnn
kaybolmas, Devlet Ktphanesi cephesindeki Naime
Saltann Yunus Emre rlyefinin yok olmas gibi.
Daha da nemlisi, kentin merkezinde yer alan ve
kentsel kimliin olumasnda byk rol oynam olan
Klolu sinema, han ve apartmannn sessizce
kaderini bekliyor olmasdr. Bir dnemin simge
yaplar; Eski Belediye binas, Tozman sinemas (eski
kilise) Orduevi ve Porsuk ile iliki kurarak kent
merkezinin hem plastiinin hem belleinin ve kimliinin bir paras olarak yllarca ykn tam olan
Klolu, neo-liberalist talan anlaynn kurban
olmaktadr. Uzun yllar sinemasyla, konserlerle,
tiyatroyla, pasajyla, pastanesiyle, dkkanlar ve
konutlaryla tam bir kamusal kompleks olan Klolu, Marc Augnin tanmlad gibi, AVM olarak bir
yerolmayana (non-lieux) dnecektir. Daha da
tesi yerini, kimliksiz bir AVMye deil, vefaszln,
umursamazln neo-liberalist antna brakacaktr.
SONU
Rnesanstan balayarak deien sanatn serveni,
insanlk tarihiyle birlikte srekli evrilerek gnmzde
ada sanat adyla (contemporary art) yeni bir mecrada ilerlemektedir. Kreselleme ve kresel sanat
(ada sanat), kentleme sreci, kentsel tasarm ve
kamusal sanat iin de belirleyicidir. Kentsel tasarmn
kresel balam iinde yerel dinamiklerle ba kurarak
kentin plastik yaplanmasn btncl bir anlayla
zmesi gerekir. Kentler; oluumlar, kurgulanmalar,
yzeyleri, formlar, renkleri, klandrlmalar, ak
alanlar, doal blmleri, su, kent mobilyalar,
heykeller, yerletirmeler ve sanat nesneleri gibi
elemanlar ile plastik bir btn olutururlar. Bu
btne ilikin alg ise Gestalt psikolojisine uygun
olarak, sraladmz paralarn toplamndan fazladr

ve deer ve alg olarak da farkldr. Kentin auras
olarak niteleyebileceimiz bu farkllk ve fazlalk
durumunu yaratan bileenlerden biri olarak sanat
nesnesinin kentsel evreyle ilikisinin doru kurulmas gerekir. rnein bir nesnenin sanat almas olup
olmadn tanmlamada yapay ltler veya normlar
yerletirilmi olabilir. Bu normlar, toplumlara ve
zamana gre farkllk gsterirler. Bunlar beeni sahiplerince (tastemakers) yerletirilmitir. Vakti zamannda sanat almas olarak dnlerek yaplmam bir
konstrksiyon imdi sanatsal bulunabilir. nk,
yapnn ilettii mesaja ilikin alg deimitir ve/veya
ilikili anlam oluturan biimsel kalp deimitir.
Gnmzde kentsel evrenin ve plastiinin oluumunda sermaye yaplanmas, kamuyu sadece tketici
olarak gren bir anlaytr. Kreselleme, neo-liberalist politikalarla kentsel dnm ad altnda ve TOK
tektipletirici istilasyla kentleri ykma uratmakta
ruhundan syrp atmaktadr.
Bugn kentsel plastisite asndan nemli bir ilev
gren ve bu potansiyeli tayan ada sanat, kamusal
alanda ok farkl yollarla ve biimlerle kullanlma
ansna sahiptir. ada sanatn stilsizlii, ok ynll ve siyasi eletiri getirebilme zellikleri kamusal
alanla btnleebilmesine olanak tanmaktadr.
Fransa Kltr ve letiim Bakanl, her yl bir ada
sanaty Parisin merkezindeki Grand Palaisde
mekann mimarisini deneyimlemeleri ve sorgulamalar iin bir yerletirme (Enstalasyon) yapmak zere
davet etmektedir. Galerinin antsal mimarisinin sanatlarca deneyimlenmesi 13500 mlik alanda ilgin
sonular vermekte ve kamunun almayla iletiim
kurmasn ve dahil olmasn salamaktadr.
Yine Allan Kaprow, Red Grooms gibi sanatlarn
Happenings olarak balattklar, sergi ile teatral
sunum karmndan oluan ve genellikle sanatlar
tarafndan gerekletirilen bir alma tr olan
Performans sanat da insan bedeninin ve eylemlerinin
155
sanat nesnesinin yerine geen Fluxus kaynakl bir

ada sanat etkinlii olarak kamusal alan deerlendirmenin ve dahil olmann etkili bir yoludur.
Her anlamda halkn katlmyla, halkn taleplerini
dikkate alan, Sivil Toplum Kurulularyla ibirlii
yapan ve ada sanat dahil eden bir anlayla ele
alnacak kentsel tasarm, Kentleme Sanat olarak
ykma direnme gcne sahip olabilir.
KAYNAKA VE NOTLAR
1. lhan Tekeli, Tasarm, Mimarlk ve Mimarlar
Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul 2011
2. Matthev Carmona, Tim Heath, Taner Oc, Steve
Tiesdell, Public Places, Urban Spaces, Elsevier,
Burlington 2004
3. Carmona, age.
4. Malcolm Miles,Cities and Cultures Routledge,
New York, 2007
5. Danto, bu ekilde belirtmekle birlikte baz sanat
tarihileri gibi, bu dnemin ilk temsilcilerinin
Gaugin ve Van Gogh olduuna katlyor.
6. Bu yeni dnemin sanat tarihilerinin, ounlukla
zerinde uzlatklar gibi, en aklayc yapt,
Manetin (1832-83) Krda le yemei (Le
dejeuner sur lherbe, 1862-63) tablosudur. Bir
resim nasl bir dnemin balangcn ifade edecek
kadar devrimci olabilir? Gerekten de Manet bu
resminde kastl olarak doal perspektif adna tekli
ka noktasn reddediyor, tamamlanmam veya
grnts belirsiz imgelere yer veriyor, stelik
resimde belirgin fra izleri grlyordu. Ve ilk
defa bir resim, ben resimde grdklerinizi deil,
kendimi temsil ediyorum diyordu. Bu tarz bir
resim klasik idealleri alt st eden bir zellie
sahipti. Bu bakmdan, hakl olarak, Monetnin de
aralarnda olduu bir grup sanatnn ncln
yapt Empresyonizm ve Empresyonist sanatlar
zerinde ok nemli bir etkisi olan Manet, ilk
modernist ressam olarak anlr (Geni bilgi iin
bkz.; A. Dempsey).
156
7. Bruno Latour, Biz Hi Modern Olmadk,

Norgunk 2008
8. Whitham, Graham; Pooke, Grant (2013), ada
Sanat Anlamak, Optimist Yaym, stanbul
9. Neslihan T. Dostolu, Modern Sonras Mimarlk
Anlaylar Mimarlk 95/263
10. Dadaizm, daha ok hareket olarak bir yaam
biimini veya bir bilin durumu ifade eden Uluslararas mltidisipliner bir olgu idi, Dada dncesi,
I. Dnya savandan sonra New York, Zrih,
Paris, Berlin, Hanover gibi yerlerde geliti.
11. Marcel Duchamp (1887-1968) Sanat kavramn,
zel biimde yaplm yaratlm nesne kavramndan ayrr. Ready- made nesneleri deerlendirmesinin nedeni tam da bu nesnelerin estetik tanmlanamazlyd. Bunlar sanat ise fakat gzel deillerse, gzelliin gerekten de sanat tanmlayc z
nitelii olamayacan kantlyordu.
12. Melih Erdoan,Kresel ada ada Sanat ve
ada Sanat Pazar Neo-Liberal Dnm:
Boyutlarve Sonular Sempozyumu, 30 Ekim-1
Kasm 2013, Lefke Avrupa niversitesinde sunulan Bildiri.
13. Hal Foster, Gelecein Geri Dn, Ayrnt
Yaynlar, stanbul 2009
14. Martha Rosler,Culture Class: Art, Creativity,
Urbanism, PartI e-flux journal, 21, Aralk 2010
15. David Harvey, Postmodernliin Durumu,
Metis, stanbul 2003
16. Fulcher, J., Capitalism: A Very Short Introduction, Oxford: Oxford University Press, London
2004
17.(http://www.globalartmuseum.de/media/file/47671
6148442.pdf)
18. Fluxus terimi, ilk kez 1961 ylnda, George Maciunas (1931-78) tarafndan kullanlmtr. Mevcut
sanat anlaylarna kart bir tavr oluturan
devrimci bir sanat akmdr. Mzik, edebiyat,
oyunlar, grsel sanatlar, mimari ve edebiyat
alanlarnda etkili olmutur. Fluxusn arkasndaki
temel dnce, yaamn kendisinin sanat deneyimlemek olduudur. John Cage, Yoko Ono,
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
Nam June Paik bu akmn baz sanatlardr

(Amy Dempsey, Styles, Schools and Mouvements, Thames&Hudson, London 2004).
Andy Warhol(1928-1987) Pop art ortaya
koydu. Warhol ile birlikte, bir sanat yaptnn
hibir zel biimde olmak zorunda olmad ak
hale gelir; sanat yapt Brillo kutusuna veya orba
konservesine benzeyebilir. Baudrillard, Modern
sanatn, nesnesinin yapzmnde ok ileri
noktalara vardn, Warholun ise daha da ileri
giderek sanaty ve yaratc eylemi hie indirgediini ancak, Warholun bu zppeliinin bizi
sanatn tm yapmacklndan da kurtardn
syler.
Kahraman, H, B. (2005), Sanatsal Gereklikler,
Olgular ve teleri, Agora Kitapl, stanbul
2005
Rancir, Jacques , Estetiin Siyaseti, Sanat ve
Siyaset, Editr: Ali Artun, letiim Yaynlar,
stanbul 2008
1989 ylnda Pariste Jean Hubert Martinin kratrln yapt efsanevi bir sergi gerekletirildi. lk ada Sanatlar sergisi olarak kabul
edilen Topran Bycleri (Les Magiciens de
la Terre) sergisinde ok sayda Bat d sanat da
yer ald. George Pompidou ve La Villetde e
zamanl olarak alan sergi yepyeni ve heyecan
verici bir nermeyle karmza kyordu. Daha
sonralar ada sanat alannda nlerini artracak
olan; Anselm Kiefer, Nam June Paik, Sigmar
Polke, Sarkis gibi sanatlar da bu sergide yer
almlard. http://lesmagiciensdelaterre.fr
2011 Eyllnde Karlsruhede ZKMde alan
The Global Contemporary Art Worlds After
1989 Kratrler; Andrea Buddenseig ve Hans
Beltingin hazrlad sergi rehberinden.
www.global-contemporary.de
Avignonlu kzlarda olduu gibi. Ayrca
Picassonun aa Afrika heykellerinden ilhamla
yapt heykelleri bulunmaktadr.
Artun, Ali (2011), ada Sanatn rgtlenmesi, Estetik Modernizmin Tasfiyesi, letiim
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
157
Yaynlar, stanbul
Kaya, F. (2013),
Sanat ve Pazarlama:
Trkiyedeki Sanat Galerilerinde Pazar Odakllk
ve Performans likisi, Anadolu niversitesi,
SBE, Baslmam doktora tezi, Eskiehir
Aye Sibel Kedik, Kamusal Alan ve Trkiyede
Heykelin Kamuya Ak Alanlarda Varolma
Koullar, Sanat ve Tasarm, Anadolu niv.
Yaynlar, No.2952, C.3 S.3, Eskiehir, Ocak
2013
Jon Lang, Designing Cities, Aesthetic Theory,
Critical Readings in Urban DesignEdited by
Alexander R. Cuthbert, Blackwell Publishing,
Oxford 2003
Geni bilgi iin bkz.: Halime Doru, XVI.
Yzylda Eskiehir ve Sultann Sanca stanbul 1992; Halime Doru, Sultaneli Sanca ve
Eskiehir ETO Dergi, Kentimiz Eskiehir:
Editr, Melih Erdoan, ETO Yaynlar, No. 16,
stanbul,2002
Matrak Nasuh, Kanuni Sultan Sleyman dneminde (1520-1566) yaam bir matematiki,
hattat, silahr ve ressamdr. Ak elebinin
verdii bilgiye gre Nasuh, Saray Okulunda
(Enderun) eitim grmtr. lk iki eseri Matematikle ilgilidir. Tarih ve silahrlkle ilgili
eserleri de vardr. Dnemin en usta silahrlerinden biri olarak bilinmektedir ve Kanuni onu
beratnda vmektedir. Doum tarihi bilinmemekle birlikte 1564 Nisannda ld kabul edilmektedir. Eserleri 16.yy. Anadolu ve Dou mimarisi,
bitkiler,ehirler ve hayvanlar tantmas asndan
ok deerlidir.
Hakimiyeti Milliye Gazetesinin muhabirine gre;
Yunanllar geri ekilirken 250 kiiyi ldrm,
kent merkezinde 2 bin hane, 22 otel ve han, 2 bin
maaza ve dkkan, 5 hamam, 4 fabrika, 2 Cami,
3 mescit ve 10 mektep yakmlard.
ubat 2013 tarihinde 1965ten Gncele temasyla Melih Erdoan tarafndan dzenlenen
sergide Eskiehir Osmangazi niversitesi,
Mimarlk Blm rencilerinin ve Melih
Erdoann almalar yer almtr.

ZGEM
Prof. Dr. Melih ERDOAN, Anadolu niversitesi
letme Fakltesi letme Blm retim yesidir.
Denetim ve Denetim Teknolojisi alanlarnda almakta ve dersler vermektedir. te yandan Resim almalar ve kratrlk yapmaktadr. Trkiyede ve
Salzburg Gzel Sanatlar Akademisinde birok kez
atlye almalar yapmtr. ada sanat alanndaki
kuramsal almalarnn yan sra ok sayda Yurt d
ve Yurt ii sergisi vardr. Anadolu ve Osmangazi
niversiteleri Mimarlk Blmlerinde Serbest Resim
ve Tasarm zerine dersler vermektedir.
158
KENT, SRDRLEBLRLK VE
YAAM KALTES
Derya Oktay
Ondokuz Mays niversitesi Mimarlk Fakltesi
Tel: 362 1919 / 7280 E-posta: derya.oktay@omu.edu.tr
ZET- Srdrlebilirlik gnmzde gelimi bat

lkelerinin ounda artk lke ynetiminin kent
planlama sistemine ve mimariye yaklamnn ana
belirleyicisidir. Bu dorultuda, gerek merkezi ve yerel
ynetimler, gerekse zel giriimlerle ynlendirilen
kentsel tasarm ve planlama uygulamalarnda kentin
ya da kent parasnn srdrlebilir olmas iin aratrmalar yaplmakta ya da aratrmalarn sonularndan
yararlanlmaktadr. Bu balamda sregelen yeni tartmalar ise belirlenen hedeflere uygulamada nasl ulalaca, yerel planlama/tasarm almalarnda insan
doa yaknlamasnn nasl salanaca ve byk
dnya kentlerinin sorunlar dikkate alndnda, sosyal
srdrlebilirlie hedefli almalarn kresellemenin getirdii, dnya kapitalizmine hizmet eden salt
ekonomiye dayal yaklamlarn zorlamasyla nasl
baa kaca ile ilgilidir. Bu nedenlerle, insan n
plana alan doru politikalarla, srdrlebilir kent ve
yksek yaam kalitesi dncesine odakl deiime
odaklanmak zorunludur.
1. KENT VE ARTAN NEM
Bugn, dnyann byk bir ksmnda nfusun %80
inin kentlerde yaad dikkate alndnda, kentsel
alanlarn insanlarn yaam kalitelerini en ok etkileyen
yerler olduu kukusuzdur. Kentler ayn zamanda
gerekletirilen etkinliklerin younluu nedeniyle
evre sorunlarnn da kaynan oluturmaktadr.
Ancak buna tersinden de bakmak mmkndr. Kenti
sorun deil de hem kentin yaayanlar, hem lke, hem
159
de iklim deiimi iin bir zm ve frsat alan olarak

grdmzde, zmleri retmek bir heyecan haline gelecektir.
Ne yazk ki, bir kenti sorunlarndan kurtarmak konu
olduunda genellikle dile getirilen, zmn maddi
kaynaklarla ilikili olduu ve yetersiz bir bte ile gelimenin gerekleemeyeceidir. Bu yargnn olumas
aslnda kentin nasl algland ile ilikilidir. Kent ok
sayda binadan oluan, teknik nlemlerle sorunlar
zlebilecek bir fiziksel oluum olarak grlr ve
insann yaam biiminin arac olduu unutulursa,
bunun byle bir deerlendirilmenin yaplmas doaldr. Oysa, insan n plana alan doru politikalarla,
srdrlebilir kent ve yksek yaam kalitesi dncesine odakl deiimin sadece kalknm lkelerde deil,
byk sosyal ve ekonomik sorunlara sahip kentlerde
bile ve her zaman olanakl olduu kantlanmtr.
2. KENTLERMZ VE BNALARIMIZ
NEDEN SRDRLEBLR DEL?
Yerel deerlerin ve kaynaklarn yerel becerilerle ok
iyi kullanld, yerel toporafyaya duyarllk gsteren,
doaya ve yerel bitki rtsne saygl, yerel kltr ve
gelenekleri kentin varlnn nedeni olarak kabul eden
geleneksel Trk (Osmanl) yerleimlerindeki yaam
evresi yzyllarca insani deerler asndan zenginliini koruyabilmitir (Cerasi 1999). Eski yerleimlerimizde hala izlenebildii gibi, yresel mimarlk, sadece
teknik, ilevsel ve estetik boyutlarn deil, doal,
ekolojik ve kltrel evrenin boyutlarnn da dikkate

alnd bir eylemdir. Yresel mimaride yapnn kendisini sergilemesinden daha nemli olan, var olan fiziksel ve sosyal doku ile btnlemedir. rnein eimli
bir arazide alrken, binalar, arazinin doal izgisini
bozmadan, eime uyarlanarak tasarlanr; scak ve
kurak blgelerde avlu eleman ile doal ve konforlu
bir iklimlendirme salanrken, sosyal yaam kolaylatran, geleneklerin srdrlebilmesine olanak tanyan
bir evre biimlendirilmi olur. Yaplar geleneksel
olarak belirli bir evrenin koullarna uyum salamak
zere tasarlanp, estetik uyum iinde bir btn oluturduklarndan, blgeler arasnda farkllklar yaratlmasn salar ve bylece yerel kimlie katkda bulunurlar
(Oktay 2004; Oktay 2011).
Kentlerimizin ve dier yerleimlerimizin gncel bir
deerlendirmesi yapldnda egemen olan grnm ise
geleneksel kent zellikleriyle hi ilgisi olmayan,
kimlikten yoksun ve arpk bir kentlemedir. Bu plansz
ve bazen denetimsiz kentleme, evrede dank ve
niteliksiz yerleimlerin kentleri kuatmasna, merkezde
ise var olan dokularn zedelenmesine, tarihsel, sosyokltrel ve doal deerlerin yok olmasna, bunlarn
sonucunda da, kentsel kimliin yiti- rilmesine, yerleim
kltrnn yok olmasna ve yaam kalitesinin azalmasna neden olmaktadr. Bugn, zellikle kent merkezlerindeki kamusal meknlar (meydanlar ve sokaklar)
toplumsal yaamla pek btnlemeyen, alma ve
ticaretle ilgili ilevlerin egemenliinde bir grnm
sergilemekte.
Yeni yerleimlerin ounda, topluluk ya da mahalleli
kavramnn kullanlmas eitli nedenlere bal olarak
kolay deildir. Bu nedenlerden biri, genellikle, semt
snrlar ve ilgili hizmetlerin etkili olduu alanlar ya da
meknsal snrlarn uzanmlarnn semt halk tarafndan belirgin bir ekilde alglanamamasdr. Kentlerdeki bymenin genelde parac yaklamlarla ve kent
btnyle iliki kurmakszn gereklemesi nedeniyle,
pek ok yerleim ne yazk ki salkl bir alt yap donanmndan, hizmetlerden ve halk bir araya getirecek
160
sosyal meknlardan yoksun durumdadr. Kentsel

gelimeler ne yazk ki insan/yaya odakl zmlere
deil, sadece otomobil trafiini kolaylatrma/ hzlandrmay hedef alan dzenlemelere younlayor. Bu da
kenti yrnebilir olmaktan uzaklatryor, kentin
btncl yapsnn bozularak kimliinin bozulmasna,
yerleimler arasndaki mesafelerin artarak petrol
tketiminin artmasna, kent ii buluma ve sosyallemeyi azaltmakta, ve kent evresindeki tarm alanlarnn yok olmasna neden oluyor.
Resim 1: Denetimsizce yaylan kent dokusuna bir

rnek: Samsun. (H. Leblebiciolu Arivi)
Konut blgelerinde sokak kavram yitirilmi, tasarmclarn daha ok imar planlarnn belirledii parsel
sisteminin kskacnda kalmalar nedeniyle, binalarla
btnlemeyen, meknsal, estetik ve toplumsal kaliteden yoksun otomobil yollar sokaklarn yerini alm
bulunuyor. Konut yakn evresindeki dier ak
meknlar da ounlukla kullanclarn gereksinmelerine, yaam tarzlarna ve sosyo-kltrel zelliklerine
uyumlu deiller. D meknlar, adeta binalar tasarlandktan sonra ortaya kan atl boluklar grnmndeler. Kent iinde yaayanlarn stresten arnp nefes
almasn salayabilecek ve olas felaketler (deprem,
vb.) srasnda ka/ bekleme noktas oluturabilecek,
eriilebilir zellikte kent ve mahalle parklarna olan
gereksinme byktr.
Konut alanlarnn tasarmlar asndan bakldnda
da byk sorun ve eksiklikler sz konusudur. zellikle toplu konut olarak retilen konutlarda sosyal ve
iklimsel etmenler hi dikkate alnmamakta, eitlilik,
ayrmsanabilirlik, okunabilirlik, vb. gibi estetik gereksinmeler gz ard edilmekte. mar plannn da snrlamasyla, ounlukla bir kare ya da dikdrtgenin snrlar iine hapsolmu tip plan uygulamalaryla biimlenmi birbirinin hemen hemen ayn konut bloklar
kentlerimizin drt yann sarmaktadr.
sel tasarm, iklimsel tasarm ya da yenilenebilir enerji

kaynaklarn gzeten tasarm anlayndan olduka
uzaklar. Oysa, srdrlebilirlik ekolojik tasarmdan
ok daha geni kapsaml bir kavram olup, yalnzca
fiziksel ve doal evrenin deil, toplumsal ve kltrel
evrenin de gzetilmesini gerektiriyor (Oktay 2001;
Oktay 2004; Oktay 2011).
mar Ynetmeliinin, evresel koullar dikkate almayan, alan kullanmlarn, nicelik ile ilgili younluk
standartlarn ve eriim dzenlemelerini tanmlamaya
dayal iki boyutlu dzenlemelerden ibaret olan imar
planlar ile dayatlan, toplumsal ve ekolojik gereksinmelere yant vermeyen, aralarnda anlamsz ve kullanlamayan boluklar ve aynlk ieren apartman tr
yaplamaya allmas ise durumu daha da vahim
hale getiriyor.
Eskiehir: ksa bir deerlendirme
Resim 2: Kentten izole olmu, tip plan uygulamasyla

birbirinin ayn bloklardan oluan, tip toplukonut
uygulamasna bir rnek: Samsun. (H. Leblebiciolu
Arivi)
Mimari uygulamalarn kresellemeye kar tavrlar
gelitirememi olmas, aslnda bugn kar karya
kaldmz, srdrlebilir olmaktan uzak tablonun en
nemli etmenlerinden biridir. Bu balamda, herhangi
bir yer ile zdelemeyen, sadece biimleriyle arpc olan baz binalar rnek alarak yerel deerleri yok
sayan yaklamlar, birbirinin ayn, bulunduu evreyi
ve kltr desteklemeyen, kent kimliine katkda
bulunmayan binalar ortaya karyorlar (Oktay 2010).
Buradaki sorunun bir nedeni de, srdrlebilirlik ve
ekoloji kavramnn ve buna bal olarak btncl
planlama/tasarm olgusunun henz tam olarak anlalamamasdr. Zira ekolojik tasarm ad altnda sunulan kimi rnekler, ou kez yeile boyanm, atlarndan ve cephelerinden bitkiler fkran, ancak yre-
161
Eskiehirde, tipik bir Anadolu kentiyken, kentte yer

alan iki niversitenin byyp genilemesinin yansmalar ve Bakan Prof. Bykeren nclnde son
20 ylda gerekletirilen eitli projelerin sonucu olan
kentsel ve yapsal deiimlerle nemli baarlar elde
edilmitir. Bu balamda en byk baarnn, kirlilik
sorunundan arndrlm Porsuk ay ve etrafnn
iyiletirilerek, canl bir kent merkezinin yaratlmas ve
kamusal meknlarn geri kazanlmas olduu sylenebilir. te yandan, M.. 3000lere kadar uzanan bir
tarihi gemie sahip olan Eskiehirin ilk kurulduu
yer olduu kabul edilen, Osmanl Dnemi sivil mimarisinin bir doku olarak gzlenebildii Odunpazar
nda gerekletirilen byk kentsel dnm projesi
ile geleneksel mirasa sahip klmas nemlidir. Eskiehir, bu deiimler ve dier destekleyici ekim
noktalaryla, son yllarda turistik bir ekim merkezi
olmay da baarmtr.
Eskiehirdeki kentsel dokunun geliimine, zellikle
yeni oluturulan konut alanlarna bakldnda ise ne
yazk ki yukarda tasvir edilenden farkl bir kalite sz
konusu deildir. Dier kentlerimizde de yaygn konut

tipi haline gelen ve herhangi bir mimari deeri olmayan apartman tipi yerleimler burada da kentin balca
karakteristiklerinden birini oluturmaktadr. yle ki,
byk abalarla yenilenen Odunpazar mahallesi bile,
aradan geen yolun kar tarafnda bir irkin duvar gibi
uzanan ok katl, niteliksiz konut bloklaryla tam bir
uyumsuzluk iindedir.
Resim 5: Karapnar Gecekondu Dnm Projesi

kapsamndaki, yersiz konutlar.
(http://www.odunpazari.bel.tr/Projeler.aspx?ID=2)
Bu noktada, srdrlebilir bir kentin ncelikle kendi
halk iin nitelikli bir yaam evresi sunmas gerektii
dnldnde, Eskiehirde gzlenen deiimlerin,
halkn kentsel evre ile ilgili memnuniyetine ve yaam
kalitesine ne lde yansdnn sorgulanmas byk
nem tamaktadr.
3. SRDRLEBLRLK KAVRAMI VE
PLANLAMAYA YANSIMALARI
Resim 3-4: Odunpazar evleri ve eski ve yeni dokunun uzlamazl (Derya Oktay Arivi, Kasm 2013).
Bu blgede yeni uygulanan Karapnar Gecekondu
Dnm Projesi gibi projelerde de ne yazk ki ok
niteliksiz ve kimliksiz bir kentsel dokunun oluumuna
nclk edilmitir. Geleneksel Osmanl kentine aykr
bir ekilde tekdze bir doku sergileyen, mekn eitliliine sahip olmayan, mevcut meknlar halkn yaam
tarzna ve alkanlklarna hi te uymayan bu konut
alannn, srdrlebilir kent dncesini desteklemedii aktr.
162
Srdrlebilirlik gelimi bat lkelerinin ounda

lke ynetiminin kent planlama sistemine yaklamn
belirleyen anahtar kavram olarak, ekonomik, evresel
ve toplumsal gereksinmelerin, gelecek kuaklarn
yaam koullarna zarar vermeden karlanmasn
hedefleyen bir dnya gr olarak yerini almtr
(WCED, 1987). Srdrlebilirlik, gelimi bir evrenin hedeflerine ulamaya ynlenen, kresel politik
alanda ekillenen bir kavram olup, gerekletirilmesi
gereken bir kouldur. Kentsel srdrlebilirlik sz
konusu olduunda kentin kaynak kullanmnn ve kat
atklarnn azalmas ve yaanabilirliin ve yaam kalitesinin artmas hedefine odaklanan bir yerleim dncesi egemendir.
Srdrlebilir bir kentsel evre hedeflendiinde beklenen, katlm artran, temel insani gereksinmeleri kar-
Resim 5:
Srdrlebilirlik
ve boyutu
Eitim ve i olanaklarndan haka yararlanabiliyorlar m?
Bunlara yant, herkes iin yaam kalitesinin glendirilmesini hedefleyen sosyal srdrlebilirlik kavramnn ieriindedir.
Sosyal srdrlebilirlik
layan ve insanlar arasndaki anlaml etkileimleri

glendiren bir toplumsal erevede, doal kaynaklar tketerek evreye zarar veren etmenleri en aza
indirirken ekonomik gelimeyi srdren zmlerin
bulunmasdr.
Sosyal srdrlebilirlik
20 yldr gndemde olan srdrlebilirlik ats altnda, ekonomik, evresel ve sosyal srdrlebilirliin
eit derecede nemli olduu sylense de, gerekte
buna pek uyulmad; srdrlebilirlik ou kez ekolojik srdrlebilirlik ile zdeletirildi ve hala byle bir
alglamann egemenlii ile devam etmektedir. Bu
nedenledir ki, dnyada evresel ya da ekolojik srdrlebilirlik ile ilgili olarak az ya da ok bir farkndalk
olumu durumda. zellikle Bat lkelerinde doal
evreyi ve kaynaklar gzeterek yaplan planlama ve
mimarinin nemi byk oranda anlald; bizde de
daha anlalr bir noktaya gelinmitir.
Ne var ki, srdrlebilirlik ekolojik tasarmdan ok
daha geni kapsaml bir kavram; yalnz fiziksel ve
doal evre ile deil, yerel toplumsal ve kltrel evre
ve bunlarn eitli boyutlaryla da ilikili. Bu dorultuda, u sorulara yant aramak gerekiyor:
nsan unsuru ne derece dikkate alnyor?

nsanlarn bireyler ve gruplar olarak beklentileri
ve gereksinmeleri dnlyor mu?
nerilen ana ilevler arasnda bir denge var m?
Kiisel esenlikleri nemseniyor mu?
Srdrlebilirlik her eyden nce insanlar iin yaam

kalitesinin yaratlmas ve bunun srekli klnmas ile
ilgili olduuna gre, sosyal srdrlebilirliin, srdrlebilirliin temeli olduu sylenebilir. Ekonomik ve
evresel etmenler nemlidir, ancak bunlar tek balarna insann yaam kalitesini deitirme ans yoktur.
Sosyal srdrlebilirlik, yaayanlarn temel sosyal
gereksinmelerinin baaryla karland, eitlilik ve
eitlik ieren bir toplumun yaratlmas abas olarak
tanmlanabilir ve u koullar gerektirir: (i) Tm
paydalarn zihinsel ve fiziksel sal; (ii) Topluluk
ruhu; (iii) Tm paydalarn eitlii; (iv) Temel hizmetlerin karlanmasdr.
Bunlarn her biri nemlidir, nk salkl bir toplum
ancak salkl bir nfus ile yaratlabilir. Topluluk ruhu
olutuunda bir toplum iin gerekli olan kiisel ve
kollektif sorumluluk duygusu glenecek ve olas
kaos durumlar yaanmayacaktr. Eit muamele gsterilmezse zaman iinde kar klar, protestolar
olacaktr. Temel hizmetler ise insanca yaamak iin
gereklidir.
4. YAAM KALTES KENTSEL YAAM KALTES
Yaam kalitesi kavram, ilk olarak 1960larda
Sosyal Gstergeler Hareketi (Social Indicators Movement) iinde ortaya km ve ekonomik ve sosyal
iyilik ile bireysel ve toplumsal iyilik arasndaki ilikilere dair varsaymlar sorgulamay hedeflemitir
(National Research Council 2002). Yaam kalitesi, en
basit tanm ile bir bireyin ya da grubun, alglanan ya
163
da gstergelerle tanmlanan iyilik durumudur

(Pacione 2005, 673). Kentsel yaam kalitesi kavram
ise, kentle ilgili alglama ve deerlendirmelerin n
plana kt, hem doal, hem yapl, hem de sosyal
evre kalitesiyle ilgili bir kavramdr. Kentsel yaam
kalitesi konusu son yllarda Avrupa Komisyonunun
da gndemine girmitir.
Kentsel yaam kalitesine olan younlama kentsel ve
evresel balamda karmak baz verilerin kolay
anlalr, sistematik bir dzene yerletirilmesini ve
sistemin eitli bileenleri arasndaki ilikiler setinin
oluturulmasn kolaylatrmtr.
Kentsel yaam kalitesinin artrlmasn salayabilecek
yeni kent kuramlarn oluturma balamnda ne kan
tartmalar kentlerin yerel politik liderlie olan gereksinmesi, ynetiim (governence), katlmclk, eitlilik, kentin herkese ak bir kullanm alan oluturmas,
kent ekolojisinin, kimliinin ve mirasnn srdrlebilirlii, disiplinleraras yaklamlarn nemi gibi konular vurgulamaktadr. te yandan, baz rnek liderliklerle gerekletirilen uygulamalar, kentin ok sayda
binadan oluan, teknik nlemlerle sorunlar zlebilecek salt bir fiziksel oluum deil, insann yaam
biiminin arac olduunu ve srdrlebilir kent
dncesine odakl deiimin her zaman her yerde
olanakl olduunu kantlamtr.
rnein, Bogota (Colombia) eski Belediye Bakan ve
Kentsel Tasarmc Enrique Penalosa, ksa bir sre
ncesine kadar bir sefaletler kenti olan Bogotada
insan n plana alan doru politikalarla ve tmyle
yerel olanaklarla, byk bir kararllk ve azimle yl
iinde (1998-2001) ok nemli sosyal ve fiziksel
deiimler gerekletirmitir. Belediye Bakan Jaime
Lerner tarafndan yeniden planlanan Curitiba
(Brezilya) ise, son yllarda rastlanan en baarl srd1
rlebilir planlama rnei olup, gelimekte olan ve

youn sorunlarn yaand bir lkede yksek yaam
kalitesine erimeyi baard iin tm dnya kentlerine
rnek gsterilmektedir. Curitibada son 20 ylda ylda
yaanan byk nfus art nedeniyle sosyal, ekonomik ve evresel sorunlar en st snra dayanm iken,
doru liderlik, btncl ve ok ynl kent planlama,
olumsuz deiimleri kader olarak kabul etmeyen bir
halk, ulam, atk ynetimi ve sektrler aras btnleme sayesinde ok iyi sonular alnmtr. Curitiba
modeli olarak adlandrlan planlama kapsamnda,
srdrlebilir ulam dncesinin, i piyasasnn
kalknmas, yol altyapsnn gelitirilmesi ve yerel
topluluun kalkndrlmas ile baarl bir ekilde
btnletirilebilecei kantlanmtr. Kentin 1965te
ekillendirilen ilk gelime plannn (master plan)
hedeflerine uygun olarak merkezi alan bymesi snrlandrlm, ticaret ve hizmet sektrnn merkezden
balayarak gney-kuzey ynnde uzanan iki ulam
arteri zerinde younlamas salanmtr. Plan ayn
zamanda sanayi blgelerinin oluturulmasyla kentsel
gelimeye ekonomik destek salama ve kentin tm
semtlerine yeterli eitim, salk hizmetleri, rekreasyon
ve park alanlar kazandrarak yerel topluluun kendi
kendine yeterliliini tevik etme hedeflerine de
ulamtr. Curitiba, bugn Avrupal gmenlerin
(zellikle Slav, Alman ve talyan gmenlerin) gzdesi bir kent haline gelmitir.
Kentsel yaam kalitesinin llmesi ve gstergeleri
Gnmzde, kent planlama ve sosyal bilimler kesitinde aratrmaclar, temelde iki konuyla kar karya
kalmaktadrlar:
- Yaam kalitesinin llmesi
- Yaam kalitesindeki deiiklii deerlendirmede kullanlacak gstergelerin belirlenmesi ve
kullanm
Penalosann ynetim sresi iinde Bogota kenti yoktan var edilen bir ileri hzl transit otobs ulam sistemine kavuturulmu, yksek nitelikli yaya
alanlar ile birlikte 300 kilometrelik bisiklet ulam a oluturulmutur. Bunlarn yannda Bogotann en fakir mahallelerinde 52 yeni okul ve anaokulu
ina edilmi, ana ktphane ve 11 kk ktphane ile gelimi bir ktphaneler sistemi oluturulmu ve 1.000 adet park ina edilmi ya da yenilenmitir
(Penalosa, E., Social and Environmental Sustainability in Cities, Opening Speech, International Conference for Integrating Urban Knowledge and
Practice: Life in the Urban Landscape, Gteborg, sve, 30 Mays - 4 Haziran, 2005).
164
Yaam kalitesini deerlendiren almalar, yaam

kalitesi deneyiminin hem denek hem de deerlendirmeyi yapan aratrmacnn kltrel ve sosyal koullarna bal oldugunu gstermitir. Bunlardan Cambell
ve arkadalar (1976) yaam kalitesi deneyiminin
kavramlamasnda bireylerin alglama, deerlendirme
ve memnuniyetlerinin llmesini temel almlar ve
bylece daha nce kullanlan yaam koullar yerine
yaamn ok boyutlu deneyimini irdelemilerdir. Sz
konusu almadan elde edilen en nemli sonu,
yaam kalitesini saptayabilmek iin memnuniyetin
llmesi yansra yaanlan ortam ve bireysel
zelliklerin aratrlmas gerektiidir. Konut ya da
yerleme leinde nesnel-znel ilikisini inceleyen
almalar olduka snrl olup, yaam kalitesine
ynelik almalarn kent leinde uygulanmas
byle bir ilikiyi incelemek iin bir frsattr. Bu almalar, kent leinde yaam niteliinin anlamn ve
nasl llebileceini anlamaya yardmc olacaktr.
Campbell ve arkadalarnn balattklar almay,
Marans ve arkadalar kavramsal ve grgl adan
gelitirmiler ve herhangi bir corafi birimin (kent,
mahalle, konut) yaam kalitesinin algsal bir olgu
olduunu ve her bireyin bu konudaki grlerinin
farkl olabileceini ne srmlerdir. Marans ve
arkadalarna gre bireylerin grleri, yaanlan
ortamn zelliklerinin alglama ve deerlendirmesinin
yansra, bireyin zellikleri ve gemi deneyimlerinden etkilenmektedir. Ayrca, bireylerin yerleme
biriminin zelliklerini deerlendirme ve alglamas,
yerleme zellikleri ile dorudan ilikilidir. rnein,
mahalle leinde hava kalitesi ve aile sal ile ilgili
algnn, yerlemenin hava kalitesinin nesnel ltleri
ile ilintili olmas beklenmektedir.
Kentsel meknda yaam kalitesi gstergeleri balamnda temel sorular yle sralanabilir: Kentlerde
yaam kalitesini yanstan ltler ya da gstergeler
nelerdir? Nasl belirlenebilir? Son yirmibe ylda
yaplm almalar kent, mahalle/ semt ve metropolitan alanlarda yaam kalitesini yanstan zellik ve
gstergelerin belirlenmesine ynelik olmutur. Bu

almalarn bir blm, yerlemeleri yaam kalitesine gre sralamaya yneliktir. Bu almalar, her bir
yerleme iin ayn grup ltleri iermektedir. ltler, iklimsel koullar (hava kirlilii), demografik
zellikler, kullanm ve ulam, ekolojik ve kentsel
doku zellikleri, gibi ltleri iermektedir. Bu ltlerin herbirine arlk vererek, bir metropolitan alanda
toplam puan hesaplanmtr.
Bir yerin yaam kalitesini lerken bu tr algsal ve
davransal gstergeleri dikkate almak birok adan
yararldr. Birincisi, bu tr gstergeler, bir yerde yaayanlarn deneyimlerine dayanan gerek kaliteyi
yanstmaktadr. Bu tr gstergelerin, semenlerine
kar duyarl olan politikaclar ve seilmi yneticiler
tarafndan gerek ltler olarak kabul edilme olasl daha yksektir. Ayrca, bu tr gstergeler, yansttklar nesnel zelliklerin greli nemini incelemek iin
frsat yaratmaktadr. rnein, eer bir yerde yaayanlarn trafik younluunu, grltl mahalleleri, ve
younluu nasl algladklar ile kentteki mahallelerin
nfus younluu ltleri mevcutsa, znel ve nesnel
ltlerin arasndaki ilikiyi incelemek, dolays ile
yeni konut blgelerinin planlamasnda kullanlacak
gelime ilkelerinin saptanmasnda yardmc olacak
eiklerin belirlenmesi mmkn olacaktr.
Bir yerin niteliini belirlemek iin dikkate alnacak
nesnel ve algsal gstergelerin seilmesi karmak bir
sre olduu iin planclar ve aratrmaclarn yansra
baka kesimleri de iermelidir. Bu anlamda, gemite
ya da baka bir yerleimde kullanlan gstergelerin
gnmzdeki geerliliinin yeniden incelenmesi
gerekmektedir. Kentsel geliimin nemli boyutlarn
temsil edenlerin tekrarlanmas, geerliliini kaybetmi ltlerin yerine yeni ilgi alanlarn temsil eden
gstergelerin eklenmesi gerekmektedir. Bununla
birlikte, bir yerleme iin gelitirilen gstergelerin
baka bir yerlemede dorudan doruya kullanlmasnn yarataca skntlarn bilincinde olunmal ve
gstergelerin yerel politik yaamla uyumlu olmasna
165
dikkat edilmelidir. Yani, gstergeler, ynetim birimleri

ile kurumsal, i ve toplumsal rgtler gibi onlar kullanacak olas kullanclarn kar ve ilgilerini yanstmaldr. Bu gruplardan girdi almadan kullanlan yaam
kalitesi gstergeleri gvenilirlik, duyarllk, kabul
edilebilirlik asndan eletiriye ak olacaktr .
5. SONU
Kentleri srdrlemezlik eiine getiren sorunlar
dikkate alndnda, kentle ilgili tm sorunlara btncl bir erevede yant arayan Srdrlebilir Kentsel
Tasarm umut verici bir bilgi ve esin kayna oluturuyor. Burada ncelikle yaplmas gereken ise, ounlukla ihmal edilen ya da tam anlalmayan Kentsel
Tasarmn, uygulamada birbirinden kopuk olan Kent
Planlama ve Mimarlk disiplinleri arasnda olmazsa
olmaz bir meknsal alma alan olarak kabul
edilmesi ve kentlerimizin gelecekteki byme ve
gelimelerini ynlendirecek yasal erevenin kentsel tasarm leini kapsayacak ekilde yeniden
biimlendirilmesidir. Daha ak bir deyile, alan kullanmlarn, nicelik ile ilgili younluk standartlarn ve
eriim dzenlemelerini tanmlamaya dayal iki boyutlu
dzenlemelerden ibaret olan imar planlarndan vaz
geilerek, kentin btn ile ilgili ynlendirmelerin
yannda binalar, kamusal meknlar ve bunlar arasndaki ilikileri denetim altna alan meknsal zellikli
kentsel ynetmeliklere geilmesi gerekiyor.
Kentsel tasarmn srdrlebilir olmas iin de, bak
asnn ve hedeflerin sadece meknsal ve grsel
nitelikler ile snrlanmamas, kentin yerel evresel,
ekonomik ve toplumsal deerlerini koruyabilme yeterliliine katkda bulunabilecek gelimeleri hedefleyen
bir tasarm srecinin benimsenmesi gerekiyor. Bu
balamda, zgn yerler yaratlmas iin evrenin tm
bileenlerinin btnletirilmesine younlalmas,
fiziksel ve kltrel deerler arasnda ideal uyumun
bulunmas ve ada kullanclarn gereksinmelerinin

yantlanmaya allmas nemlidir.
Srdrlebilir ve yaanabilir bir kentin ncelikle kendi
halk iin nitelikli bir yaam evresi sunmas gerektii
dikkate alndnda, bir kentte yaanan deiimlerin,
uzmanlar tarafndan belli ltlere bal olarak yaplacak objektif deerlendirmeler yannda, bu deiimlerin halkn kentsel evre ile ilgili memnuniyetine ve
yaam kalitesine ne lde yansdnn sorgulanmas
gerekiyor. Bu nedenle, yaam kalitesinin, ncelikle
yerel evre koullarnn ve kullanclarn dikkate
alnd, doal-yapl-sosyal evre deerlerini kapsayan bir erevede, uygun bilimsel yntemlerle llmesi byk nem tayor. Kentlerimizde hzla ve
oalarak uygulama bulan kentsel dnmler sonrasnda oraya kan konut alanlarnn srdrlebilir olup
olmadnn anlalmas da ancak yaam kalitesinin
llmesiyle olanakl olacaktr.
Sosyal srdrlebilirliin salanabilmesi iin, yeni
durum ve balamlarla kar karya gelinirken, daha
fazla insan etkileimini destekleyen bir planlamann
hedeflenmesi gerekmektedir. Sadece iyi evre
standartlar sunmaya odaklanan ve saysal yeterlilik ile
ilgilenen szde srdrlebilir yerleimler yerine:
Yer duygusunu ve topluluk ruhunu destekleyen
bir yapsal evre
evreye duyarl ve seenek sunan ve seeneklerin birbiriyle iyi bir balant ile entegre olduu
toplu ulam sistemi
Ana kullanmlar arasnda yaya eriilebilirlii
Tarihi ve geleneksel rntlere, yaplara ve
snrlara saygl, yerel kimlii, yerel motifleri
yeniden yorumlayan bir ada tasarm dili
Kullanmlarda eitlilik: halkn tm kesimlerinin yararlanabilecei, geni seenekler sunan
bir kamusal alan - zel alan birliktelii
2 Bu erevede, Uluslararas Kentsel yaam Kalitresi Aratrmalar A partneri ve TBTAK destekli bir aratrma projesi olarak Oktay (2010) tarafndan
gerekletirilen Gazimausa Alan almas, toplumsal ve evresel koullar ve kentte yaayanlarn bu koullar nasl deerlendirdikleri ve bu koullara
ynelik sergiledikleri davranlar gznne alarak, gerekleri yanstan bir kent profili izmitir (TBTAK Proje No. 106K145).
166
Kentsel kamusal meknlarda fiziksel tanmllk,

gvenlik, rahatlk, ekicilik ve bir araya getiricilik
Tm halk buluturan yerler iin, toplumsal
kimlii ve demokrasi kltrn gelitirici/
destekleyici zellikte konumlandrma ve
biimlendirme sunan, kullanc katlmna ak,
ekonomik yeterlilii gzeten, herkes iin
yaam olanakl klan ve bylece yaam kalitesini destekleyen bir planlama zorunludur.
KAYNAKLAR
Hitchcock, D., Curitiba, Constraints and Creativity:
Lessons
from
the
Developing World,
http://www.pacifier.com/~axis/S19Curitiba.html
Jacobs, J., The Death and Life of Great American Cities,
New York: Random House, 1961.
Kuban D, Turkish Culture and Arts. BBA, stanbul,
1986.
Marans, R., Understanding Environmental Quality
Through Quality of Life Studies: The 2001 DAS
and Its Use of Subjective and Objective Indicators,
Landscape and Urban Planning, 65/1-2, 2003,
73-83.
Moser, G. ve dierleri (eds.), People, Places and Sustainability, Gttingen: Hogrefe & Huber, 2003.
National Research Council, Community and Quality of
Life: Data Needs for Informed Decision Making,
Washington D.C.: National Academy Press, 2002.
Newman, P. & Kenworthy, J. Sustainability and Cities:
Overcoming Automobile Dependence, Washington
D.C.: Island Press, 1999.
Oktay, Urban Design for Sustainability: A Study on the
Turkish City, International Journal for Sustainable
Development and World Ecology, Vol. 11, No. 1,
24-35, 2004.
Oktay, D., Planning Housing Environments for Sustainability: Evaluations in Cypriot Settlements, stanbul: Yap Endstri Merkezi Yaynlar, 2001.
Pacione, M., Urban Geography: A Global Perspective,
New York, Routledge, 2005.
Pitts, A. Planning and Design Strategies for Sustainability and Profit, Amsterdam: Elsevier & Architectural Press, 2004.
Oktay D, Sustainable Urbanism revisited: A Holistic
Framework Based on Tradition and Contemporary
Orientations, Green and Ecological Technologies
for Urban Planning: Creating Smart Cities (Ed: O.
Y. Ercoskun), IGI-Global, Pennsylvania, 2011.
Oktay D, Gazimausada Kentsel Yaam Kalitesi:
Aratrma, Planlama ve Ynetim in Gstergeler,
EMU Press, Gazimausa, 2010.
Oktay D, "yi mimarda yerel deerler sahip kacak bir
entellektel birikim ve beceri aranmal, Kentte,
Yaamda, Mimaride Ekolojik Yaklamlar (Ed: A.
Ciravolu), TMMOB Mimarlar Odas stanbul
Bykkent ubesi, 2010, 175-186.
Oktay D, Urban Design for Sustainability: A Study on
the Turkish City, International Journal of Sustainable Development and World Ecology, Vol. 11,
March 2004, 24-35.
Oktay D, Planning Housing Environments for Sustainability: Assessments in Cypriot Settlements, YEM,
Istanbul, 2001.
Yeang K, Design with Nature: The Ecological Basis for
Architectural Design, McGraw-Hill, New York,
1995.
WCED (World Commission on Environment and Development), Our Common Future (Brundtland
Report), Oxford University Press, Oxford, 1987.
Grayson, L. & Young, K., Quality of Life in Cities: An
Overview and Guide to the Literature, London: The
British Library & London Research Center, 1994.
World Commission on Environment and Development
(WCED), Our Common Future (Brundtland
Report), Oxford: Oxford University Press, 1987.
http://www.odunpazari.bel.tr/Projeler.aspx?ID2
167
168
ERLEBLRLK VE KENT
Osman TUTAL
Anadolu niversitesi Mimarlk ve Tasarm Fakltesi
Mimarlk Blm, ESKEHR
Tel: 222 321 350 / 6650 E-Posta : otutal@anadolu.edu.tr
ZET- Gemiten gnmze doru bir okuma,

insan tasarmn ncelii kabul eden ve tasarmn
kapsayc olmasna ynelik ltlerin tasarm
ynlendirdii yaklamlardan bahsetmenin yakn
zamanlara kadar mmkn olmadn gstermektedir. Bu anlamda gemiten beri sregelen yaygn
tasarm anlaynn ortalama kullanc grubunun
gereksinimlerine gre ekillendiini sylemek abart
olmaz. Hlbuki insan haklar idealinin altnda yatan
ama, eitlik ve zgrlk temelli bir yaam kalitesinin
saland evrensel bir dzen kurulmasdr. Bu dzenin kurulmasnda yaam kalitesi kavram her ne
kadar sosyal, ekonomik, eitim ve yaam evresinin
performans gibi llebilen nesnel koullar gibi
deerlerle anlsa da bir o kadar sosyal yaama katlm,
yaam evrelerinin nitelii ile gvenli ve salkl bir
ekilde eriilebilirliini ve kullanlabilirliini ifade
etmektedir.
Bu almada, eriilebilirlik bir hak olarak ele alnm
ve bu balamda Eskiehirde kamu kurum ve kurulularna ait mevcut resmi yaplar ile umuma ak hizmet
veren yaplarn eriilebilirlik durumu irdelenmitir.
Bylece, 2014 ylndan itibaren Trkiye genelinde
yrtlecek olan eriilebilirlik izleme ve denetleme1
srecine Eskiehir kenti leinde katk salanmas ve
daha geni kapsaml almalara zemin hazrlamas
ngrlmtr.
Anahtar Kelimeler: Eriilebilirlik, kent, Eskiehir
169
BR HAK OLARAK ERLEBLRLK

nsanlarn onurlaryla yaayabilmelerini mmkn
klan temel ilkelere dayanan insan haklar, rk, dil, din,
ya, cinsiyet, siyasi veya baka bir dnce, ulus veya
sosyal kken gzetilmeksizin her insann sadece insan
olduu iin sahip olduu haklardr. Her insan hakk,
eitlik, zgrlk ve insan onuruna yarar yaam
standartlar temelli haklarn salanmasn ngrr. Bu
yzden, haklarn birbirini tamamlaycl ile yalnzca
insan olmann yeterli olduu bir dnyada herkes iin
benzer ya da edeer yaam koullarnn salanmas
beklenir. En hafif ifadeyle tersini dnmek insan
haklarna aykrdr ve insanln pek de yabanc
olduu bir durum deildir. zgrlk olmadan eitlik
bir anlam ifade etmeyecektir. phesiz insana yarar
yaam kalitesinin sunul(a)mad srece zgrln
tek bana bir anlam ifade edeceini dnmek de bir
o kadar anlamszdr. nsan haklar ideali eitlik, zgrlk ve yaam standartlar koullarn zorunlu olarak
ieren bir evrensel dzen kurma amacn iermektedir.
Buna karn, gnmzde bile herkes iin, zellikle de
gndelik yaama katlamayanlarn bu dzen iinde yer
almasn salamaya ynelik abalar harcandndan
bahsetmek mmkn deildir. (Gl, 2008:1). Salanamad her durumda, kiilerin insan olarak onurlaryla
yaayabilmeleri ve gndelik hayata katlabilmeleri
imknsz olan, bu yzden de dayand temel ilkeler
dnyann her yerinde zgrlk ve eitlik iin yaplan
mcadelelere dayanan insan haklar, uluslar aras
belgelerde evrensel olarak nitelenmektedir (lter,

2007:968).
Eriilebilirlik, her insann gndelik yaama katlm
srasnda, bina i mekanlarndan kentsel d mekanlara
kadar uzanan yaplam evreye, rn ve hizmetlere
zorluk ekmeden, mmkn olduunca herkesle birlikte eit ekilde eriebilmesidir. Dolaysyla, her insann
yalnzca insan olduu iin sahip olduu haklar kullanabilmesi ve gndelik yaama bamsz olarak katlabilmesinin temel kouludur. Bu koul, eriilebilirlii
zellikle geen yzyln son eyreinden itibaren
zellikle son yllarda uluslararas insan haklar
yaznnda gndemin vazgeilmez temalarndan biri
haline getirmitir. Gemiten gnmze doru bir
okuma, yllardan beri uluslararas gndemde yerini
alan eriilebilirliin uzun gemii kadar yol almadn
gsterir. 1975 ylnda yaynlanan Engelli Haklar
Bildirgesi farkndalk yaratma asndan nemli bir
balang oluturmasna karn konunun daha geni
olarak ele alnd seksenli ve doksanl yllarda eriilebilirlik konusunda uluslararas dzeyde herhangi bir
balayc karara rastlanmaz. Eriilebilirlik, ilk defa
1993 ylnda kabul edilen ve lkelere eit frsatlar
sunma konusunda nasl nlemler alacan bildiren
Engellilerin Frsat Eitliine Dair Standart Kurallar
isimli dokmanda geni yer bulmutur. Drt blmdn oluan kurallarn Eit Katlm in Hedef Alanlar
blmnde ilk defa eriilebilirlie aka vurgu yaplmtr. Fiziksel evre koullarn eriilebilirlik asndan kolaylatracak faaliyet programlar hazrlayp
sunmalar devletlerin sorumluluuna verilmi olmasna ramen Standart Kurallar da dierleri gibi yaptrm
olan bir belge olamam ve bir rehber olmaktan teye
gidememitir.
Engelli Kiilerin Haklar Szlemesi, eriilebilirlik
temasnn arlkl olarak ilendii son yllarn uluslararas dzeydeki en nemli dokmandr. Szleme,
engelli kiilerin haklarna btncl bir koruma salayan ve balaycl olan uluslararas nitelikte ilk ve
tek yasal aratr. Amac, engellilerin tm insan hak ve
170
temel zgrlklerinden tam ve eit ekilde yararlanmasn tevik etmek, korumak, salamak ve insan
onuruna saygy glendirmek olan szlemenin
dayand ilkeler ise;
a) Kendi seimlerini yapma zgrlkleri ve bamszlklarn da kapsayacak ekilde, kiilerin varlklarna ikin olan insanlk onuru ve bireysel zerkliklerine sayg gsterilmesi;
b) Ayrmclk yaplmamas;
c) Engellilerin topluma tam ve etkin katlmlarnn
salanmas;
d) Farkllklara sayg gsterilmesi ve engellilerin
insan eitliliinin ve insanln bir paras olarak
kabul edilmesi;
e) Frsat eitlii;
f) Eriilebilirlik;
g) Kadn ve erkekler arasnda eitlik;
h) Engelli ocuklarn geliim kapasitesine ve kendi
kimliklerini koruyabilme haklarna sayg duyulmasndan olumaktadr.
50 maddeden oluan szlemenin eriilebilirlik
ilkesine gre Trkiyenin de iinde yer ald taraf
devletler:
1. Engellilerin bamsz yaayabilmelerini ve yaamn tm alanlarna etkin katlmn salamak ve
engellilerin dier bireylerle eit koullarda fiziki
evreye, ulama, bilgi ve iletiim teknolojileri ve
sistemleri dahil olacak ekilde bilgi ve iletiim
olanaklarna, hem krsal hem de kentsel alanlarda halka ak dier tesislere ve hizmetlere eriimini salamak iin uygun tedbirleri alacaklardr.
Eriim nndeki engellerin tespitini ve ortadan
kaldrlmasn da ieren bu tedbirler dierlerinin
yannda, binalar, yollar, ulam aralar ve okullar, evler, salk tesisleri ve iyerleri dahil dier
kapal ve ak tesisler ile elektronik hizmetler ve
acil hizmetler de dahil olmak zere bilgi ve
iletiim aralar ile dier hizmetlere de uygulanr.
2. Taraf devletler;
a) Kamuya ak veya kamu hizmetine sunulan tesis
ve hizmetlere eriime ilikin asgari standart ve
rehber ilkelerin gelitirilmesi, duyurulmas ve
bunlara ilikin uygulamalarn izlenmesi,
b) Kamuya ak tesisleri ileten veya kamuya
hizmet sunan zel giriimlerin engellilerin eriilebilirliini her adan dikkate almalarnn
salanmas,
c) lgili kiilerin engellilerin karlat eriilebilirlik sorunlaryla ilgili olarak eitilmesi,
d) Kamuya ak binalar ve dier tesislerde Braille
alfabesi ve anlalmas kolay nitelik tayan
iaretlemelerin salanmas,
e) Kamuya ak binalara ve tesislere eriimi kolaylatrmak iin rehberler, okuyucular ve profesyonel iaret dili tercmanlar dahil eitli canl
yardmlarn ve aralarn salanmas,
f) Engellilerin bilgiye eriimini salamak iin
onlara uygun yollarla yardm ve destek sunulmasnn tevik edilmesi,
g) Engellilerin internet dahil yeni bilgi ve iletiim
teknolojilerine ve sistemlerine eriiminin tevik
edilmesi,
h) Eriilebilir bilgi ve iletiim teknolojileri ve sistemlerinin tasarm, gelitirme ve datm almalarnn ilk aamadan balayarak tevik edilmesi ve
bylece bu teknoloji ve sistemlere engelliler
tarafndan asgari maliyetle eriilebilmesinin
salanmasn,
gerekletirebilmek iin de uygun tedbirleri alacaklardr. 2
Bu balamda eriilebilirlik hakk, her insann bamsz yaayabilmeleri ve yaamn tm alanlarna etkin
katlmndan dier bireylerle eit koullarda fiziki
evreye, ulama, bilgi ve iletiim teknolojileri ve
sistemleri dahil olacak ekilde bilgi ve iletiim
olanaklarna, hem krsal ve hem de kentsel alanlarda
halka ak dier tesislere ve hizmetlere eriimine
kadar geni bir eitlilik sunmaktadr.
KENT, YAAM KALTES VE

ERLEBLRLK
Kent planlama srecinde srdrlebilir salkl yaama
gsterilen yeni ilgi bile kentsel yaam kalitesi iin
gerekli birok zellii planlama dnda brakmaktadr.
(Mazumdar, 2007:41). Kentsel yaam kalitesinin
anlam yere, zamana, deerlendirmenin amacna ve
deerlendirmeyi yapann deer sistemine gre deise
de kentler XX. yzyln son eyreinden gnmze
yaam kalitelerine gre snflandrlmakta, bu kavram
karlatrmal ve yarl bir deerlendirmenin temel
esi olmaktadr. (Oktay, 2007: 37). Hatta, bireysel/
toplumsal refah ve mutlulukla, kiilerin bir yerleimde
yaamaktan duyduu doyuma dorudan katkda
bulunan, insan yerleimlerinin meknsal zellik ve
nitelikleriyle dorudan ilikilendirilmektedir. zellikle
ulam-dolam politikalar ile yakndan ilikili olan bu
ltlere gre ortaya kan eriilebilirlik, kentlerin
yaanlabilir klnmas iin ne kadar nemliyse insanlarn, zellikle de engellilerin toplumsal ilikilerini
kentsel mekanlarda biimlendirmelerinde de bir o
kadar nemlidir. Geleneksel ulam politikalarnn
yerine ulamda insana ynelik uygulamalarn en
nemli girdisi olarak nitelendirilen eriilebilirlik, belki
de bu yzden yaanabilir kentler iin ada ulam
planlamasnn temelini oluturmaktadr.
Herkes iin eriilebilirlik kavram herkes iin
tasarm kavram ile birlikte yaanlabilir kentsel
mekanlarda fiziksel olduu kadar sosyal eriilebilirlii de salamakta ve herkesin kullanabilecei bir
yaam alannn olumasna zemin hazrlamaktadr. Bu
zemin, yaplam evreye eriilebilirlik ve yaplam evrenin eriilebilirlii yoluyla hem kentsel
mekann kullanclarnn hem de yaplam evrenin
yaam kalitesini artrmaktadr. Her insann cinsiyet,
ya, rk, renk, din, dil, bedensel veya zihinsel vb.
yeterlilik ayrm gzetmeden gndelik yaama katlm ancak bu yolla salanmaktadr. Bu katlmda
mekann kullanm kadar mekana eriim yaplam
evrede hareketin en baskn tipini oluturur. Her
171
ulam biiminin yryerek balad ve sonland

dikkate alndnda yrme eylemi ister bir zorunluluun, ister bilinli bir tercihin sonucunda gereklesin
kentlerin fiziksel yapsnda eriilebilir mekanlarn
retilmesini zorunlu klar. Kentsel yaama ev sahiplii
yapan bu mekanlar bir yap, bir kaldrm, bir sokak, bir
meydan, bir park ya da toplumun kendisi olsun ayr bir
nem, anlam ve kimlik kazanmann yannda kentsel
yaam da tanmlar. Bu durum, farkl toplumsal ve
meknsal sreler dorultusunda kentsel mekanlarn
kullanlabilirliini ve yaanabilirliini arttrmakla
kalmaz, yaplam evreye olduu kadar toplumsal
yapya katlm da tevik eder (Tutal, 2006:37-38).
Avrupa Birlii Temel Haklar art insana verdii nemi
yasalar karsnda herkesi eit sayp, insan onurunu,
zgrln ve eitliini evrensel deer olarak nitelemekte ve her ne ekilde olursa olsun insanlar arasnda
ayrmclk yaplamayacan vurgulamaktadr. Avrupa
Kentsel art da dolamn; yaanabilir bir kente
elverili ve deiik yolculuk biimlerinin birlikte var
olmasna olanak salayacak biimde dzenlenmesi,
sokan sosyal bir arena olarak alglanmasn ve kentlerin herkesin her yerden yararlanabilecei biimde tasarlanmas gerektiini belirtmektedir (Tunay, 1994:87).
Geici veya srekli engellilerin gndelik yaama dahil
olabilmeleri iin yapl evrenin kapsayc olarak ina
edilmesinin nedeni de budur. Kald ki modern toplumlarda birey sosyal ve ekonomik hayata katlmak iin
yaplam evrede bamsz olarak hareket edemiyorsa
o bireyin topluma tam olarak katlm salayabilecei de
dnlemez. Dolaysyla, yaplam evreye ve
sosyal yaama katlm, ncelikle yaplam evre
eriilebilir olduu srece mmkn olabilmektedir ve
sosyal ilikilerin srdrlmesi asndan byk nem
tamaktadr. Bu nem, herkes iin eriilebilirlii katlma ak ve srdrlebilir bir yaam kalitesi iin temel
ncelik haline getirmektedir.
ERLEBLRLK MEVZUATI
Eriilebilirlik kanunlar, kanun hkmnde kararnameler,
172
ynetmelikler, genelgeler ve standardlar gibi birok

yasal dzenlemede farkl ynleriyle ele alnmaktadr.
Bir yaptrm olmayan bu dzenlemelerin mevzuata
ramen uygulanamamas ancak Trkiyenin uygulama
pratiinde bulunmamasyla aklanabilir. Engelliler
konusundaki ilk resmi envanterin 2004 ylnda belirlenmi olmasnn bunda nemli bir pay vardr. Kald ki
engellilere ynelik ilk nemli politikalarn da 2004
ylndan bir yl sonra retilmeye balanmas tesadf
deildir.
2005 ylnda karlan 5378 sayl Engelliler ve Baz
Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanuna eriilebilirlie
ynelik 2 Geici Madde eklenmitir. Her iki madde de
yaplam evre ile toplu tama hizmetlerinin 7 yl
iinde eriilebilir hale getirilmesini ngrmtr. Sre
2012 yl temmuz aynda dolmu, ancak bu sre
tamamlanmadan birka ay nce 8 yla (+1 yl), eriilebilirlik izleme ve denetleme sonucuna gre 2015 yl
temmuz ayna (+2 yl) uzatlmtr3. Bunun anlam,
mevcut yaplam evre ve toplu tam hizmetleri iin
ngrlen 7 yl boyunca yaplamayan eriilebilirlik
dzenlemelerinin 1+2 yl iinde tamamlanmasdr.
Bu Kanunun geici 2. maddesi ile bu maddenin birinci
fkrasnda belirtilen eriilebilirlik standartlarnn uygulanmasnn izlenmesi ve denetimi her ilde Aile ve
Sosyal Politikalar, ileri, evre ve ehircilik, Ulatrma, Denizcilik ve Haberleme Bakanlklar ile
engelliler ile ilgili konfederasyonlarn temsilcilerinden
oluan komisyon tarafndan yaplacaktr4. Srenin
bitiminden itibaren ngrlen ykmllklerini
yerine getirmedii denetim komisyonlarnca tespit
edilen umuma ak hizmet veren her trl yaplar ve
ak alanlar ile toplu tama aralarnn sahibi olan
gerek ve zel hukuk tzel kiilerine Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanl tarafndan her bir tespit iin bin
Trk Lirasndan be bin Trk Lirasna kadar idari para
cezas uygulanacaktr5. Genel bteye gelir kaydedilen idari para cezas tutarlar dikkate alnarak eriilebilirlik konusundaki projelerde kullanlmak zere Aile
ve Sosyal Politikalar Bakanl btesinde denek

ngrlecektir.
2013 ylnda oluturulan izleme ve denetleme komisyonlar tarafndan Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl
Engelli ve Yal Hizmetleri Genel Mdrlnce
kentsel mekanda binalar, ak alanlar ve ulam
aralar eriilebilirliinin tespit, izleme ve denetlenmesi yaplacaktr. Denetlemeler TS91116 ve TS SO
235997 gibi standartlar temel alan Eriilebilirlik
zleme ve Denetleme Formlar erevesinde gerekleecektir. zleme ve denetlemede Salk Yaplar ve
Eitim Yaplar ncelikli olmak zere kamusal kullanm olan resmi ve zel btn yaplarn eriilebilirlik
dzeyinin tespiti ve deerlendirilmesi ngrlmektedir. Deerlendirmeler, Eriilebilir Yap, eriilebilirliin salanmas iin Ek Sre ya da dari Para Cezas ile
sonlandrlacaktr.
2005 ylnda karlan 5378 sayl Engelliler ve Baz
Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanuna gre mevcut
yaplar kapsayan bu srete yeni yaplar zaten imar
mevzuat ve ilgili standartlara uygun olaca ve
dolaysyla eriilebilir olduu kabulnden kapsam d
braklmtr.
ERLEBLRLK VE ESKEHR
Bu alma, 2006 ylnda Babakanlk zrller
daresi tarafndan En Eriilebilir Kent seilen Eskiehir de kamu kurum ve kurulularna ait mevcut
yaplar ile umuma ak hizmet veren yaplarn eriilebilirliini ele almaktadr8. Bylece, 2014 ylndan
itibaren Trkiye genelinde yrtlecek olan eriilebilirlik izleme ve denetleme srecine Eskiehir kenti
leinde katk salanmas ve daha geni kapsaml
almalara zemin hazrlamas ngrlmtr.
alma, Eskiehirde kamu kurum ve kurulularna ait
mevcut yaplar ile umuma ak hizmet veren yaplardan (ulam, salk, eitim, ticari ve dini) katmanl
rneklem teknii ile evrenin zelliklerini yanstabilecek nitelikte ve sayda yap zerinde yrtlmtr.
Hazrlanan Eriilebilirlik Analiz Formu (ekil 1) ile
yaplarn eriilebilirlik analizleri yaplmtr.
Yap Tr
Yap Tr
ekil 1. Eriilebilirlik Analiz Formu

Kent ii yollar, kaldrmlar, kavaklar, geitler, duraklar (otobs, dolmu, tramvay, taksi, servis aralar),
iskeleler ve otoparklar ile toplu tam aralar eriilebilirlii Bykehir Belediyesinin seyahat gzergahlar ve duraklara ynelik almalarnn srmesi nedeniyle kapsam dnda tutulmutur.
BULGULAR
Bulgular, aratrmaya dahil edilen yaplarn bu alma iin nerilen Eriilebilirlik Analiz Formu erevesinde yaplan eriilebilirlik tespitleri ve deerlendirmelerini yanstmaktadr.
Yap Tr
Tablo 1. Yaplarn ortalama eriilebilirlik dzeyi
Yap Tr
Ulam Yaps
Salk Yaps
Eitim Yaps
Ticari Yap
Dini Yap
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
Analizler, otopark, engelli otopark(lar), bina giriine

kadar olan gzergahn eriilebilirlii, giri eriilebilirlii, yatay ve dey eriilebilirlik, engelli wc ile iitme
ve grme engellilere ynelik zel dzenlemelerin
bulunup bulunmadn sorgulamaktadr. Btn
yaplar iin genel eriilebilirlik dzeyi Tablo 1de
ortalama deerler zerinden gsterilmitir. Eriilebilirlik analizleri her bir yap tr iin sorgulanan deerler zerinden ayr ayr deerlendirilmitir.
173
Ulam Yaplar
Bu kategoride 4 ulam yaps (otogar, dnm
srecinde olan istasyonlar ve sivil havaalan) incelenmitir. Ulam yaplarnn tamamna toplu tam
aralaryla (biri ya da birka) ulalmaktadr. Yakn
evrelerinde yaplara ait bir otopark bulunmakla
beraber bu otoparklarn standartlara uygun zelliklerden (ynlendirici, park levhas, otopark izgisi,
otopark aydnlatmas ve engelli otopark) biri, birka
ya da hi birini tamadklar tespit edilmitir. Youn
olarak kullanldklar gn ve saatlerde mevcut ara
park yerleri yetersiz kalmaktadr. Kaldrm-bina girii
ve otopark-bina girii gzergahlar baz dzenlemelerle eriilebilir klnacak durumdadr. Harekete duyarl
kaplar bina giri ve klarn yolcular iin bir engel
olmaktan karrken engelliler iin kullanm gletirmektedir. Yatay eriim btn ulam yaplarnda kk
uyarlamalarla salanabilirken tek katl olan Enveriye
tren istasyonu dndaki dier yaplar iin dey
eriimi salamak mmkn deildir.
Ulam yaplarnn i meknlarnda en ok kullanlan
meknlardan biri olan tuvaletlerin herkesin eriilebilirliine ve kullanabilirliine uygun olmas gerekmektedir. Bu uygunluk, 2005 ylnda uluslararas hava
trafiine alan havaalannn tuvaletleri dnda salanamamaktadr. Ulam yaplarnda iitme ve grme
engelliler iin yaplm zel bir dzenleme bulunmamaktadr. Buna karn, iitme engelliler asndan
ulam yaplarnn iaret bilgileri ynlendirici olmak
asndan nemlidir. 2013 yl iinde grme engelliler
ya da az grenlere ynelik hissedilebilir yrme
yzeyi zemin kaplama malzemeleri uygulanan otogar
ve istasyon yaplar uygulama problemleriyle kar
karyadr.
Mevcut haliyle bir engellinin yksek hzl trene, ehirleraras otobse ve uaa bini ve inileri eriilebilirliin salanamamas nedeniyle hala problemlidir. zellikle bedensel engelliler iin bini ve inilerde refakatilere gereksinim duyulmaktadr.
174
Fotoraf 1. Hissedilebilir Yrme Yzeyi uygulama

rnei, Eskiehir Gar girii.
Salk Yaplar
Bu kategoride yirmi salk yaps incelenmi ve
eriilebilirlik analizi yaplmtr. Yaplarn tamamna
en yakn toplu tama durandan 50-400 m. yryerek
ulalabilmektedir. Yaplan analizlerde salk yaplarndan 9unun kendi yerleim alan iinde bir otoparka
sahip olduu ancak otoparklarn ynlendirici, park
levhas, yer izgisi, aydnlatma ve engelli park yeri
asndan yetersiz olduu grlmtr. Yaplarn
11inin ise, d mekana yaplacak basit mdahalelerle
standartlara uygun otoparklara sahip olabilecek zellie sahiptirler. Otopark ya da kaldrmlardan bina
giriine olan gzergah ile bina giriine ynelik analizler, d ve i mekan arasnda ortaya kan kot farklar
ve standart d zmler nedeniyle yaplarn 18inin
eriilebilirliin salanamadn gstermitir. Yatay
eriilebilirlii engelsiz olarak salamak zellikle
eikler veya ykseltilmi demeler nedeniyle
mmkn deilken, iki ve daha fazla katl olan salk
yaplarnda dey eriilebilirliin salanamad
gzlenmitir. Yalnzca bir salk yapsnda engelli
tuvaletine rastlanm ancak bu mekann da eriilebilirliinin bulunmad tespit edilmitir. Yazl bilgilendirme ve ynlendiriciler dnda iitme engelliler iin
zel bir dzenleme bulunmamaktadr. Grme engelliler iin de yaplan uygulamalarn btn salk yaplarnda yetersiz olduu tespit edilmitir.
Eitim Yaplar
On iki eitim yapsnn incelendii bu kategoride
yaplara ulamn eitlendii gzlenmitir. Toplu
tamayla ulamn yannda yaya olarak, servis
aralaryla ya da zel aralarla da ulamn saland, rencilerin servis aralarndan bazen okul
iinde bazen de okul giriine en yakn noktada indikleri tespit edilmitir. zel arala gelenler iin yaplarn 9unda bir alan tahsis edildii ve bu alanlarn
standartlara uygun bir otopark ya da indirme bindirme yeri haline getirilecek nitelikte olduu grlmtr. Bina gzergahlar standart d zmlerle eriilebilir klnmaya allmsa da incelenen yaplarn
altsnn i-d arasnda oluan kot farklarndan
dolay eriilemez olduu dikkat ekmitir. Bina ii
eriilebilirlik yaygn olarak salanrken dey eriimin yalnzca iki eitim yapsnda saland grlmtr. ncelenen rnekler arasnda yalnzca bir
eitim yapsnda engelli tuvaletine rastlanmtr.
itme ve grme engelliler iin yaplarda zel bir
dzenlemeye rastlanmamtr.
dey eriilebilirlik standart olmayan asansrlerle

birlikte yryen merdivenler ve rampalar ve merdivenlerle salanmaktadr. Alveri merkezlerinin
yalnzca altsnda engelli tuvaleti bulunmaktadr.
Kimi meknsal dzenlemelerden faydalanabiliyor
gzkseler de iitme ve grme engellilere ynelik
standartlara uygun dzenlemeler bulunmamaktadr.
Yaplarn genel olarak eriilebilir olmas, engellilere
ynelik otopark, tuvalet, dey eriim, tekerlekli
sandalye hizmeti, bebek alt deitirme mekan gibi
olanaklar phesiz bu ticari yaplarda alveri d
aktivitelere ayrlan alan ve zamann giderek art ve
geirilen zamanda her trl gereksinimin karlanmaya allmasyla aklanabilir. Bu srete, bir tekerlekli sandalye, bir ocuk arabas ya da alveri arabasnn yapnn her yerine eriebilmesi asndan bir
fark bulunmamaktadr.
Ticari Yaplar
Ticari yap kategorisinde sekiz alveri yaps analiz
edilmitir. Yaplarn tamam bir toplu tama durana eriilebilir mesafede olmasna karn bu mesafenin eriilebilir olduu sylenemez. Bu yaplarn bei
hem kapal hem ak otoparka sahipken, ikisi ak
otopark ve biri kapal otoparkyla park yeri hizmeti
sunmaktadr. Alveri merkezlerinin hepsinde
standartlara uygun engelli otoparklar bulunmaktadr (Fotoraf 2).
Dini Yaplar
Kapal otoparklardan yap iine eriim bir yap iin

eriilebilir deil, bir yap iin yalnzca yryen
rampalarla salanmaktadr. Dier alveri merkezlerinde otoparklardan yapya eriim salanrken,
durak-yap eriimi snrl kalmaktadr. Yatay eriilebilirlik btn yaplarda salanrken, tek katl drt alveri merkezi dndaki drt alveri merkezindeki
Dini yap kategorisinde on be cami incelenmitir.

Dini yaplar, mahalle leine gre planlandklarndan yer seiminde kolay eriirlik ve yrme uzaklklarnn etkili olduu gzlenmitir. Bu yzden analizlerde planland alan iinde otopark olan yalnzca
bir dini yapya rastlanm, arala yaklam sz konusu
olduu durumlarda dini yaplar evreleyen yollarn
Fotoraf 2. Alveri merkezi engelli otopark alan.
175
gerektii zaman otopark olarak kullanld dikkat

ekmitir. Yaya ulam asndan incelenen btn dini
yaplarda d mekandan bina giriine olan gzergahn
eriilemez olduu tespit edilmitir. Binalarn biri dnda tamamnda i mekanla d mekan arasnda tam bir
eriimin salanamad tespit edilmitir. Bina girilerinde kot farklar ya da eikler nedeniyle eriilebilirlik
baz dzenlemelerin yaplmasn zorunlu klsa da cami
ana mekanlarnn yatay eriilebilirlii salanmtr.
Cami i mekannda dey eriim yalnzca bir yapda
merdiven asansr ile salanmtr. Yaplarn biri
dnda hepsinde i mekanla d mekan arasnda
bedensel yetersizlii olan bir kii iin engel saylabilecek bir kot farknn bulunduu grlmtr. Yaplarn
yalnzca bir tanesinde zellikle yal cami cemaatinin
de kolaylkla kullanabilecei engelli tuvaletine rastlanmtr. itme ve grme engellilere ynelik dzenlemeler de yalnzca bir camide grlmtr.
Eriilebilirliin salanmaya alld yukardaki tek
rnek camide iitme engellilere ynelik ndksiyon
Dng (D) Sistemi 9, aret Dili ve Yazl Bilgilendirme ile Ezan Uyar Iklarndan oluan farkl dzenleme yaplmtr. Yazl bilgilendirme ve iaret dili
kullanma, projektr sistemi ile vaaz ve hutbelerin
perdeye yanstlmas ve uzman mezzin tarafndan
iaret dili kullanlarak gerekletirilmektedir (Fotoraf
3). itme engelliler bu iki iletiim yolunu kullanarak
ibadete itirak etmektedirler. Projektr sistemi ile
Fotoraf 3. badet srasnda iaret dili ve projektr

kullanm
176
yanstma, iitme engelliler tarafndan Kuran- Kerim

renmek amacyla da kullanlmaktadr. Ezan uyar
klar ise, minarede erefe zerinde yer almaktadr ve
ezan sresince yanp snerek ezan sesini duymayanlar
iin ezan okunduunu haber vermektedir. (Tutal,
2013:38-43)
Caminin grme engelliler kadar az gren kiiler
tarafndan da etkin bir ekilde kullanlabilmesi iin
Hissedilebilir Yrme Yzeyleri dzenlenmitir.
Kaldrmdan cami i mekan ve yan ilevler arasndaki balant hemzemin yaplarak ortopedik engelliler
iin olduu kadar grme engelliler iin de engelsiz
bir kullanm sunulmutur. mekanda cami zeminine
denen ve grme engellilerin saflar alglayabilmesini mmkn klan hal da ayak taban ile hissedilebilecek biimde dokunmutur. Camiye Eskiehir Mftl tarafndan salanan Braille Kuran seti, harf
karakteri byk Kuran- Kerim Trke meali, harf
karakteri byk Arapa Kuran ve dier temel dini
bilgileri ieren yaynlar da kullanma sunulmutur.
Bununla birlikte camide kullanlabilecek sesli yaynlar da satn alnmtr.
ve d mekanlarn tamamnda seviye farklar hem
zemin hale getirilerek cami alannda gerek d
mekanda gerek i mekanda engelsiz bir yrme
yzeyi oluturulmutur. D mekanda kaldrm eriilebilir klnrken cami avlusunda ise, gerek cami
girii ve i mekan gerekse yan ilevler olarak avlu,
abdest alma mekan, engelli tuvaleti ve anneler iin
emzirme odas ile bebek bakm odas eriilebilir
ekilde dzenlenmitir. Mevcut cami cemaati arasnda da yer alan tekerlekli sandalyeliler iin cami iine
aralaryla girmeleri ve isterlerse tekerlekli sandalyeleri zerinde namaz klabilecekleri eriilebilir bir
ortam sunulmutur (Fotoraf 4). Caminin giri blmndeki avludan geilen yan avluda engellilerin de
kullanabilecei bir tuvalet ile bayanlar iin abdest
alma mekan ve gerektiinde kullanlabilecek bir st
odas da dzenlenmitir.
rma ramen meslek etiiyle badamayan, cezai

meyyidesine ramen bir hak olamayan, eitlikten ve
eriilebilirlikten uzak, ayrmcl temel alan tasarmlarn ne sosyal srdrlebilirlii ne de yaam kalitesini iyiletirmesi beklenemez.
ekil 4. Tekerlekli sandalye ile ibadet etmeye ynelik

dzenleme.
SONU
Kentsel yaam kalitesinin anlam her ne kadar yere,
zamana, amaca ve deer sistemine gre deise de
sunulan yaamn niteliine gre snflandrlan kentler
iin eriilebilirlik modern dnyada herkes iin temel
haklardan biridir. Bu haklar, evrensel tasarm ltleri
asndan ncelikle herkes iin olmay gerektirir.
Hlbuki snrl saydaki tekil rnek ayr tutulursa
yaplam evrede eriilebilirlii salama adna
gemiten gnmze dein yaplanlarn yeterli olduunu sylemek abart olur. Bu konuda bir mevzuatn
hazrlanmas phesiz bu konunun alt yapsn
oluturmaktadr, ancak yllardan beri var olan kimi
yasal zorunluluklarn gerekletirilmemesi de mevzuatn yaptrm asndan en fazla eletirildii noktadr.
Tasarmn ltler ve kurallar dnda kapsayc
olmas, ortalama kullanc grup yerine potansiyel
maksimum saydaki kullancya ynelik olmas beklenir. Herkes iin eriebilirlik kadar evrensel tasarm ya
da herkes iin tasarm kavramlarnn dayand eitlik
temelli ilkeler de bu balamda ele alnmaktadr. Dolaysyla etkileimde olduklar kentsel evreye eriebilirlii saland lde katlabilen herkes iin yaam
alan snrlar eriilebilirliin dzeyine bal olarak
genileyecek ya da daralacaktr. Bu durumu bir
tasarm problemi olarak alglamayan, her trl yapt-
Trkiyedeki btn kentlerde olduu gibi, eriilebilirliin standart d zmlerle, uyarlamalarla ve paracl yaklamlarla ele alnmas yerine yaanabilir
kentlerde ve yaam kalitesini etkileyecek ekilde
herkes iin eriilebilirlii herkes iin bir temel hak
olarak benimsemesi ve srdrlebilir yaklamlarla
ele alnmas zorunludur. Dolaysyla, 2006 ylnda
Babakanlk zrller daresi tarafndan yalnzca
yaplan faaliyetlerin deerlendirildii ve bu erevede
Eriilebilir Kent seilen Eskiehirin sunaca
yaam kalitesine ynelik 2010 ylndan beri Avrupa
kentlerinde verilen ve Herkes in Eriilebilirlii
temel hak olarak gren sistem yaklamlarn temel
almas ise modern, srdrlebilir, gelimi bir Eskiehir, hatta Avrupa kenti olarak nitelendirilen Eskiehir
iin vazgeilmez olmaldr.
KAYNAKA
1. Gl, ., Bir Hak Mcadelesi Alan Olarak Engellilik ve Engellilerin Haklarna likin Birlemi
Milletler Szlemesi, Z-VER, Cilt: 5 Say: 2,
Ankara, 2008 s.
2. lter, E., nsan Haklar Asndan zrl Kiilerin Haklar Szlemesine Genel Bir Bak,
ZVER, Cilt 4, Say: 1, Ankara, 2007 s.968-969
3. Mazumdar, S., Kentsel Yaam Kalitesi ve Yer
Duygusu, Mimarlk Dergisi, Say:335, Ankara,
2007, s.41
4. Oktay, D., Srdrlebilirlik, Yaanlabilirlik ve
Kentsel Yaam Kalitesi: Kavramdan Uygulamaya, Mimarlk Dergisi, Say:335, Ankara, 2007,
s.37
5. Tutal, O., Birlikte Yaamak in Kresel ve Yerel
zmler zrller'06 Sempozyumu, "Trkiye'deki zrller Mevzuatnn Bedensel Engelli-
177
lerin Ulaabilirlii Asndan Deerlendirilmesi",

stanbul 2006, s.37-38
6. Tunay, M., Kentsel Haklar, Karlatrmal Bir
erevede Trkiye, stanbul WALD Akademisi,
stanbul, 1994, s.87
7. Tutal, O., Tarihi Binalarda Eriilebilirlik: Eskiehir Hac Hasan Aa Cami, ESKyeni, T.C. Eskiehir Valilii Aylk ehir Kltr Dergisi, Yl: 4,
Say:46, Sayfa:24-29, Eskiehir, 2012
AIKLAMALAR
1. Eriilebilirlik izleme ve denetleme srecine ilikin
daha ayrntl bilgi iin Eriilebilirlik zleme ve
Denetleme Ynetmelii ve Eklerine baknz.
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/07/20130
720-9.htm (Eriim, Ocak 2014)
2. Engelli Haklar Szlemesi hakknda daha ayrntl bilgi iin baknz:
http://www.eyh.gov.tr/upload/Node/8137/files/bm_en
gellihaklarisozlesmesi.pdf (Eriim, Ocak 2014)
3. Geici Madde 2- Kamu kurum ve kurulularna ait
mevcut resm yaplar, mevcut tm yol, kaldrm,
yaya geidi, ak ve yeil alanlar, spor alanlar ve
benzeri sosyal ve kltrel alt yap alanlar ile
gerek ve tzel kiiler tarafndan yaplm ve
umuma ak hizmet veren her trl yaplar bu
Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren sekiz
yl iinde zrllerin eriebilirliine uygun
duruma getirilir.
Geici Madde 3- Bykehir belediyeleri ve
belediyeler, ehir iinde kendilerince sunulan ya
da denetimlerinde olan toplu tama hizmetlerinin
zrllerin eriilebilirliine uygun olmas iin
gereken tedbirleri alr. Mevcut zel ve kamu toplu
tama aralar, bu Kanunun yrrle girdii
tarihten itibaren sekiz yl iinde zrller iin
eriilebilir duruma getirilir.
4/7/2012 tarihli ve 6353 sayl Kanunun 34 nc
maddesiyle, bu maddede yer alan yedi yl ibaresi
sekiz yl eklinde deitirilmitir.
4. (Ek Fkra: 4/7/2012-6353/34 md.) htiya halinde
178
birden fazla komisyon kurulabilir. Denetim sonucunda ilgili belediye ve kamu kurum ve kurulular ile umuma ak hizmet veren her trl yaplarn
ve ak alanlarn malikleri ile toplu tama aralarnn sahiplerine eksikleri tamamlamas iin birinci
fkrada belirtilen srenin bitiminden itibaren iki
yl gememek zere ek sre verilebilir. (Ek fkra:
4/7/2012-6353/34 md.)
5. (Ek fkra: 4/7/2012-6353/34 md.) Bu ekilde bir
yl iinde uygulanacak idari para cezasnn tutar
elli bin liray geemez. Srenin bitiminden itibaren
ngrlen ykmllklerini yerine getirmedii
denetim komisyonlarnca tespit edilen bykehir
belediyeleri, belediyeler ve dier kamu kurum ve
kurulularna Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl
tarafndan her bir tespit iin be bin Trk Lirasndan yirmi be bin Trk Lirasna kadar idari para
cezas uygulanr. Bu ekilde bir yl iinde uygulanacak idari para cezasnn tutar be yz bin liray
geemez. Bu maddeye gre verilen idari para
cezalar tebliinden itibaren bir ay ierisinde
denir.
6. TS 9111 zrller ve Hareket Kstll Bulunan
Kiiler in Binalarda Ulalabilirlik Gerekleri,
Kasm 2011,
7. TS ISO 23599 Grme zrl veya Az Grenler
in Yardmc Mamuller Hissedilebilir Yrme
Yzeyi aretleri, Mart 2012
8. Bu konuda daha ayrntl bir alma iin baknz:
Bedensel Yetersizlii Olan Bireylerin Kamusal
Kullanm Olan Mekanlara ve Sosyal Yaama
Ulalabilirlik Asndan Katlm, Anadolu
niversitesi, Bilimsel Aratrma Projesi 40230,
Eyll 2006
9. Bu konuda sistemin uygulanna dair bilgi iin
baknz:
http://www.idturkiye.com/isitebilirlik/id-nedir.html
(Eriim, Ocak 2014)
KENTSEL DNMN SOSYOLOJK BOYUTLARI

Prof. Dr. Nadir SUUR
Eskiehir Kent Konseyi Bakan ve Anadolu niversitesi retim yesi
ZET- 12 Mays 2012 tarihinde yrrle giren

Yeni Afet Yasas ile birlikte 7 milyon konutu
kapsayan Cumhuriyet tarihinin en byk kentsel
dnm srecine hukuken ve fiilen girilmi bulunmaktadr. 2000li yllar ile birlikte belli lde TOK
ve zel sektr araclyla yrtlen kentsel dnm, Afet Yasasnn yrrle girmesiyle birlikte
radikal bir boyut kazanm grnmektedir. Son
yllarda Trkiyede kentsel ve meknsal dnm ile
ilgili ok sayda bilimsel alma yapld grlmektedir. Bu almalar arlkl olarak kentsel dnm sermaye birikim sreleri, meknsal dnm,
snfsal ayrma, yoksulluun dnm ve soylulatrma gibi temel kavramlarla ele almaktadr. Bu almalarn kentsel ve meknsal dnmn teknik,
mimari ve ekonomik boyutlarnn ortaya konulmasnda ok nemli katklarnn olduu bir gerektir.
Ancak kentsel dnm olgusunun sosyolojik olarak
irdelenmesinde ok byk bir fayda vardr. Bu tebli
kentsel dnm olgusunu sosyolojik andan irdelemeyi ve kentsel dnm uygulamalarnn eletirel
bir irdelemesini yapmay amalamaktadr.
Yeni Afet Yasas hukuki adan ok arpc ve dramatik bir tabloyu karmza karmaktadr. Afet Yasas
kentsel dnm ile ilgili olarak merkezi otoriteye
olaanst yetkiler veren, dier tm yasalarn yaptrm
ve snrlamalarndan muafiyetleri ieren, yerel ynetimleri ok byk llerde srecin dnda tutan,
TOK ve evre ve ehircilik Bakanlna imar dzenlemeleri ile ilgili muazzam yetkiler veren, kentsel
179
dnm ile ilgili maliyetleri ok byk lde konut

sahiplerine havale eden, kentsel dnm ile ilgili
profesyonel meslek rgtlerini ve sivil toplum kurulularn karar alma mekanizmalarnn dnda tutan,
srecin sosyal ynlerini nemli lde ihmal eden/
grmezlikten gelen ve kentlerin merkezinde, merkeze
yakn yerlerde, kentlerin eperlerinde ve ormanlk
vasfn yitirmi araziler de dahil olmak zere ok
sayda alann kentsel dnm kapsamnda yaplamasna imkan veren dzenlemeleri iermektedir.
Anahtar Kelimeler: Kentsel dnm, soylulatrma,
kent hakk, mlkszletirme
Kentsel Dnm
2011 ylnda meydana gelen Van depreminden sonra
Babakan Recep Tayyip Erdoan yapt aklamada
bedeli ne olursa olsun Trkiyede kentsel dnmn
hayata geireceklerini ve konuyla ilgili yeni bir afet
yasas hazrlayacaklarn ifade etmiti. Bu aklamalardan sonra kentsel dnm kavram Trkiyenin gndemine yerleti. lgili yasa meclisten kt ve hkmet
tarafndan TOK araclyla Cumhuriyet tarihinin en
byk konut projesinin hayata geirilmesi karar alnd.
Yaplan hesaplamalara gre 2023 ylna kadar 400-600
milyar dolarlk bir yatrm ngrlmektedir. Yaklak 7
milyon konut yaplmas planlanmaktadr. Bu bir anlamda 76 milyon kiinin yaad bu lkede toplamda 28
milyon kiinin yaayaca yeni konut alanlar ve uydu
kentlerin yaplaca anlamna gelmektedir.
Kentsel dnm olgusu Trkiye iin yeni bir kavram

deildir. 1950lerle birlikte balayan krdan kentte
youn g ile birlikte srekli merkezi hkmetin ve
yerel ynetimlerin temel ura alanlarndan birisi
olmutur. Ancak kentsel dnm olgusu hkmet
tarafndan 31 Mays 2012de yeni afet yasasnn yrrle girmesiyle birlikte eski evre ve ehircilik
Bakan Erdoan Bayraktarn ifadesiyle bir milat
olarak ele alnmaktadr.
Kentsel dnm projeleri neler hedeflenmektedir?
Bu konuda ilgili literatrde ok geni deerlendirilmeler yaplmaktadr. Ksaca zetlemek gerekirse kentsel
dnmn gerekeleri olarak u unsurlarn alt
izilmektedir.
Afet riskini azaltma.
Salkl ve planl kentleme,
Eski ilevini ve nemini yitirmi kentsel knt
alanlarnn salkl bir yapya dntrlmesi,
Eskiyen ve ypranan tarihi binalarn bakm,
korunmas ve restorasyonu,
Alt gelir gruplarnn barnma sorunlarnn
zlmesi.
Kentsel dnm sayesinde, bozulma ve kntye
urayan kentsel alanlarn, ekonomik, sosyal, fiziksel,
mimari ve evresel koullarnn geni kapsaml ve
btncl yaklamlarla iyiletirilmesi hedeflenmektedir. Dolaysyla kentsel dnm ile birlikte kentsel
kimliini temsil eden tarihi ve kltrel yaplarn ve
blgelerin korumas, bozulmu kentsel alanlarn
yenilenmesi, ypranm kentsel alanlarn iyiletirilmesi
ve bir btn olarak kentsel konut, ticari, sosyal donat
ve kltrel alanlarn salkl hale getirilmesi amalanmaktadr. Dolaysyla kentsel dnm sadece ykmak
ve yenisini yapmak deil fakat ayn zamanda iyiletirmek, salkl hale getirmek, kentlerin kimliini korumak ve sosyal kesimleri btnletirmek gibi uygulamalar da iermektedir.
Trkiyede kentleme ile inaat sektrnn bymesi
180
e zamanl olmutur. naat sektrnn bymesi

sektrn kendi i dinamikleri kadar devletin ve yerel
ynetimlerin sre ierisinde oynad roller asndan
itici bir g olduu sylenebilir. naat sektrndeki
byme ile yerel ynetimlerin imar planlarnn hazrlanmas birok adan birbirlerini tamamlamtr.
naat sektrnde muazzam bir sermaye birikimi
olumutur. Devlet de inaat sektrnden pay alabilmek ve inaat sektrn finanse edebilmek iin bir
kamu bankasn (Trkiye Emlak ve Kredi Bankas)
kullanmtr. 1980 sonrasnda Emlak ve Kredi Bankas
vastasyla daha ok orta ve st gelir gruplarna ynelik inaat sektrne girmi, byk yatrmlar yapm,
kentlerde var olan ve kamuya ait arsa stoklarnn bir
blmn elinden karmtr. 1980 sonras liberal
politikalarn bir gerei olarak zelletirme uygulamalarna hz verilmi ve kamuya ait iktisadi teebbsler
(KT) bata olmak zere kentlerde bulunan ve birounun arsa deeri tesislerin kendisinden ok daha
deerli olan tanmazlar olduka dk fiyatlarla
satlmtr. 2000li yllara kadar zelletirme uygulamalar ile kamuya ait olan ve deerli olan tesisler ve
arsalar zel sektre tahsis edilmitir. Bu dnem bir
anlamda sermaye birikiminin nemli lde devletin
desteiyle salad yllar olarak da tanmlanabilir.
nl kent bilimci David Harvey [1] kamu alanlarnn
ve tanmazlarnn metalatrlmasn ve zelletirme
uygulamalarn neo-liberal ekonomilerin olmazsa
olmaz olarak deerlendirir. ktisat Korkut Boratav
[2] ise Trkiyede sanayi sermayesinin, ticaret sermayesinin ve finans sermayesinin ekonomi politikalar
etkilediini ne srmektedir. Boratava gre liberal
politikalarla kamunun elinde olan fabrikalar, hizmet
binalar, araziler, ormanlk alanlar, kylar, akarsular,
maden ocaklar, vb. kamuya ait olan gayrimenkuller
zel sektre devredilmektedir.
2000li yllara gelindiinde zelletirme uygulamalar
b- yk lde tamamlanm, kentlerde kamuya ait
ok deerli arsa stoklar ve tesisler elden kartlm ve
zel sektre devredilmitir. ktisat Mustafa Snmez
[3] Trkiyede inaat sektrndeki sermaye birikimi-
nin zellikle son 10 yla damgasn vurduunu ifade

etmektedir. Snmeze gre kentsel dnm inaat
sektr zerinden ekonomik krizi amaya almaktadr. Tark engl [4] ise sermaye birikim srecine
TOK araclyla devletin de eklemlendiini ne
srer. engle gre devlet TOK araclyla hem
zel sektr firmas gibi hareket ederek sermaye birikimine gitmekte hem de belli kamusal alanlarn zel
sermayeye aktarmn gerekletirmektedir.
2000li yllarn banda zelletirme sreci nemli
lde tamamlanmtr. Artk kamunun kendi kaynaklarn zel sektre transfer edebilecei baka kaynaklara ihtiya vard. 2001 ekonomik krizi zellikle i
piyasay ok olumsuz etkilemiti. Ykselen faiz oranlar inaat sektrnde daralmaya neden olmutu.
Devlet bu krizi amak iin IMF ile Stand By anlamalar imzalamtr. Ancak i piyasay canlandrmak iin
inaat sektrn glendirmek ve bu sektrde tkanmaya balayan sermaye birikiminin nn amak
gerekmekteydi. te bu noktada devreye TOK (Toplu
Konut daresi Bakanl) girmitir. TOK 1984 ylnda kurulmu olmasna karn 2000li yllara kadar ok
atl durumda olan bir kamu kurumuydu. 2002 AKP
iktidar ile birlikte TOK, devletin inaat sektrndeki
itici gc olmaya balad. TOK araclyla devlet
tpk bir zel mteahhitlik firmas gibi piyasaya
girecek, kamunun elindeki eitli arsa stoklarn
deerlendirmeye balad. TOK kamuya ait olan arsa
stoklarnn bir blmnde orta ve alt gelir gruplarna
ynelik olarak 2003-2013 yllar arasnda 500 binden
fazla konut retti. Dier taraftan kamuya ait olup kent
merkezlerine yakn olan ve piyasa deeri ok yksek
olan kimi tanmazlarn, kamu binalarn, lojman ve
benzeri sosyal tesislerini ya da bo arsalarn ihale
yoluyla ya da gelir paylam modeliyle zel sektre
devretmitir. Kamudan devredilen bu deerli arsalarda byk inaat firmalar orta ve st gelir gruplarna
ynelik son derece lks konut ve AVM benzeri ticari
i merkezlerini hayata geirmilerdir. zellikle
stanbulda Ataehir blgesi bu tr bir dnmn en
radikal bir ekilde yaand yer olmutur. 2010lara
gelindiinde artk kamunun elinde zel sektre transfer edebilecei arsa stoklarnn nemli lde sonuna
gelinmitir. Artk sra kent merkezlerinde daha ok alt
gelir gruplarnn yaad mahallelerinin bu srece
dahil edilmesine gelmiti. stanbulda Fikirtepe ve
Sulukule mahalleleri gibi daha ok yoksullarn yaad, kent merkezilerine ve cazibe alanlarna yakn
olan bu mahallelerin bir ekilde kentsel dnme
uratlmas gerekiyordu. Ancak bu alanlarn kentsel
dnme urayabilmesi iin mteahhitlerin ve
devletin hukuki ynden elinin glendirilmesi gerekmekteydi. Zira yoksul mahallelerin bir blm
kentsel dnme kar diren gstermekteydiler.
Kentsel dnme urayan ya da tehdidi ile kar
karya olan birok yerde gvenlik gleri ve ykm
ekipleriyle mahalleliler arasnda ciddi atmalarn
ortaya kmaya balamtr. Piyasann kendi i
dinamikleri yeni madurlar ortaya karyordu. rnein Saryer Armutlu Mahallesi sakinleri, Sulukulede
madur olan Romanlar, Olimpiyat Stadyumu nun
yaknndaki Bayramtepe Mahallesinde evleri yklan
ve mlkszletirilen insanlar, Ankarada Dikmende
evlerini kaybetmek istemeyen yoksullar gibi byk
kentlerdeki ok sayda mahalle ve semtlerde kentsel
dnme kar nemli bir tepki olumutu. Kukusuz kentsel dnm ile ilgili srece olumlu destek
veren yoksullar da olmutur. Fakat kentsel dnm
ayn zamanda snfsal bir zellik arz etii iin st gelir
gruplar tarafndan sosyal ve kltrel ynden dlanmalar, kentsel dnme urayan blgelerde
(rnein Ankara'da Dikmen Vadisi gibi) apartman ve
evre giderlerini karlamada glk ektikleri iin bu
yoksul insanlar zamanla evlerini satarak kent merkezlerine uzak ve daha yoksul insanlarn yaad blgelere tanmak zorunda kalmlardr. zellikle kentlerin cazibe alanlarna yakn blgelerde yaayan
yoksullarn kentsel dnme verdikleri destein
azalmas ve mahallelerini terk etmek istemeyen
yoksullarn diren gstermeye balamalar kentsel
dnmn nn tkamaya balamtr. David
Harvey [5] alt gelir gruplarna ynelik konutlarn
yaplmas ilk bata olumlu gibi grnse de ucuz
181
konutlarn yapld mekanlarn rant alanlarnn dnda olmas, emlak deerlerinin dmesine neden olduunu ve zamanla buralarn knt blgeleri haline
geldiini ne srmektedir. Buna karn st gelir gruplarna ynelik yaplan konutlarn kentlerin cazibe
alanlarnda olduundan emlak deerlerinin srekli
artt ne grlmektedir. Trkiyede TOKnin byk
lekli konut yapmna balad 2000li yllarda
konuta ynelik talep ok bykt ve kimi zaman
yaplan konutlarn katndan fazla bir taleple karlalmaktayd. Ancak zamanla TOK konutlarnn kalitesiz
malzeme, kt iilik, kentin cazibe alanlarna uzakl ve emlak deerinin ykselmemesi nedeniyle TOK
konutlarna ynelik taleplerde ok sert bir dler
olmutur. Bugn TOK eitli kampanyalar dzenlemesine karn, elinde kalan konutlar satmakta olduka
zorlanmaktadr. Dolaysyla 2010lara gelindiinde
kentsel dnmn n tkanmaya balamtr. Artk
kent merkezlerine yakn blgelerde yaayan yoksullarn bulunduu mahallelerde kentsel dnmn yaplmas zorunlu hale gelmitir.
Piyasan kendi i dinamikleriyle alamayan bir sorun
ancak bir hukuki dzenlemeyle alabilirdi. Bunun iin
adeta afet gibi bir yasa kartld. 16 Mays'ta yasalaan "Afet Riski Altndaki Alanlarn Dntrlmesi
Hakknda Kanun" 31 Mays'ta Resmi Gazete'de yaynlanarak yrrle girdi. Ksaca Yeni Afet Yasas olarak
bilinen bu yasa sayesinde aranan kan bulunmutu. Van
depremi de sreci kamuoyu nnde merulatran iyi
bir vesile olmutu.
Yeni Afet Yasas

Yeni yasa neleri iermektedir? Yasa kentsel dnm
ile ilgili devlete, TOKye, evre ve ehircilik
Bakanlna ve yerel ynetimlere ne tr yetkiler
vermektedir? Yeni Afet Yasas 19 maddeliktir. lgili
yasa depreme dayanksz olan yaplar riskli yap ve
deprem tehdidi altndaki blgeleri de riskli blgeler
olarak belirleyerek hkmete yasa gcyle kentsel
182
dnm yapma imkan vermektedir.

Yeni Afet Yasas kentsel dnmde belediyeleri de
nemli lde devre d brakarak tm yetkileri
TOK, evre ve ehircilik Bakanl ve Bakanlar
Kuruluna veren dzenlemelerden olumaktadr.
Afet Yasasnn 3. maddesine gre, devlet bakanlk
yetkililerinden ve drd ise bakanln niversitelerden talep edecei 7 kiilik bir kurulun kararyla
kentlerdeki riskli blgeleri belirleyebilecektir.
Hazine mlkiyetindeki alanlar (askeri alanlar dahil) ve
hazine dndaki kamu kurumlarna ait tanmazlar da
yine Bakanln talebi zerine Bakanlar Kurulu
kararyla ya Bakanla ya da TOK veya idareye bedelsiz devredilecektir.
evre ve ehircilik Bakanl ve TOKnin yetkileri
nelerdir?
Planlama,
Projelendirme,
Arazi ve arsa dzenleme,
Toplulatrma yapabilir.
Riskli alanlarda bulunan tanmazlar alma,
Satma,
Dntrme,
Yeniden yerletirme,
Ykma,
n alm hakkn kullanma,
Trampa,
Tanmaz mlkiyetini veya imar haklarn baka
bir alana aktarma,
naat yapma,
Yaptrma,
Arsa paylarn belirleme,
Kent tasarmlar hazrlama
Muaf olunan yasalar
Zeytinciliin Islah ve Yabanilerinin Alattrlmas

Hakknda Kanun, (26/1/1939 tarihli ve 3573 sayl)
Orman Kanunu, (31/8/1956 tarihli ve 6831 sayl)

Mill Savunma Bakanl skn htiyalar in
Sarfiyat cras ve Gayrimenkullerden Lzumu
Kalmayanlarn Satlmasna Salhiyet Verilmesi
Hakknda Kanunu, (28/12/1960 tarihli ve 189
sayl)
Askeri Yasak Blgeler ve Gvenlik Blgeleri
Kanunu, (18/12/1981 tarihli ve 2565 sayl)
Turizmi Tevik Kanunu, (12/3/1982 tarihli ve
2634 sayl)
Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu,
(21/7/1983 tarihli ve 2863 sayl)
Ky Kanunu, (4/4/1990 tarihli ve 3621 sayl)
Mera Kanunu, (25/2/1998 tarihli ve 4342 sayl)
Ypranan Tarihi ve Kltrel Tanmaz Varlklarn
Yenilenerek Korunmas ve Yaatlarak Kullanlmas Hakknda Kanun, (16/6/2005 tarihli ve 5366
sayl)
Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu,
(3/7/2005 tarihli ve 5403 sayl)
Boazii Kanunu, (18/11/1983 tarihli ve 2960
sayl)
Yeni Afet Yasas yukarda belirtilen yasalarn hkmlerinden ve snrlamalarndan muaf tutulmas, ilgili
yasann adeta anayasa maddesi hkmleri gibi dier
yasalar stnde bir yetkisi olmas anlamna gelmektedir. Dolaysyla yasa bata TOK olmak zere merkezi
otoritelere muazzam yetkiler vermitir. Bu yetkiler
erevesinde devlet lkenin hemen hemen tm alanlarnda kentsel dnm yapabilir. Peki devletin kentsel
dnm yapabilecei alanlar nelerdir?
Afet riskli blgelerde,

Meralarda,
Kylarda,
Nehir boylarnda,
Boazilerinde,
Orman vasfn yitirmi arazilerde,
Yerleim yerlerinde,
Kltr ve tabiat varlklarnn bulunduu alanlarda,
Tarm arazilerinde,
Zeytinliklerde,
Kamuya ait binalarn olduu okullar ve hastane
blgelerinde,
Dier zel alanlarda.
Kentsel dnmn bu yasal gcnn yan sra
kamuoyunda bu dnme ilikin olumlu bir algnn
yaratlmasnda bata baz medya organlar ve sivil
toplum kurulularnn ok byk bir aba ierisinde
olduu grlmektedir. rnein Kentsel Dnm ve
Hukuk Platformu Bakan Prof. Dr. Grsel ngren
in ifadeleri ok arpc. ngrene gre, "Kentsel
Dnm mteahhidin zekatdr. Her mteahhit
gcne gre en az bir kentsel dnm projesi
yapmak durumundadr. Yine ngrene gre
Devlet, kentsel dnmn ykn eken mteahhitleri desteklemeli (http://www.kentseldonusum
vehukuk.com).
Kentsel dnmde yasal sre nasl ilemektedir?
Vatanda ykm engelleyemiyor. Afet riski nedeniyle
ykm karar verilen blgede mlk sahiplerinin bu
karara itiraz etme haklar yok. nk yeni yasada
yrtmeyi durdurma bavurusunu engelleyen hkmler yer almaktadr. Vatanda sadece arazi/mlk bedeli
zerinden dava aabiliyor.
Ykm masraflarn vatandan kendisinin karlamas gerekiyor. Devlet mlk sahipleri ile ilk nce
anlama/uzlama yoluna gidiyor. Eer anlama
salanamazsa ykm karar uygulanyor. Bu ykm
vatandan bizzat kendisinin yapmas gerekiyor.
lgili yasann 5. Madde, 3. Fkrasnda belirtildii
ekliyle verilen sre en az 60 gn.
Eer mlk sahipleri binalarn ykmazsa ykm

bakanlk yapyor ve masraflarn vatandatan
alyor (ya da kamulatrma sonucu belirlenen
arsa/bina deerinden drlyor). lemleri Tapu
Mdrlkleri yapyor (5. Madde, 5. Fkra).
183
Riskli ilan edilen blgedeki binalarn kullanm

yasaklanyor. Ykm karar verilen blgelerdeki
binalarn mlk sahipleri binalarn satn yapamadklar gibi kiraya da veremiyorlar. Ayrca bu
binalarn su, elektrik ve doalgaz abonelikleri
iptal ediliyor. Tapulara ipotek konuluyor.
Yeni binalar ve ST alanlar da afet yasas kapsamna alnyor. Yasa blgesel btnlk asndan
riskli blgelerde bulunan depreme dayankl olan
binalarla ilgili ykm karar verebiliyor. Riskli
blgede ST alanlar (Kltr bakanlnn izniyle) ve kamu binalar da yeni Afet yasasyla
yklabiliyor.
Bu yasaya gre riskli blgelerde binalar yklan

vatandalarn barnma sorununu devlet stleniyor.
Konut tahsis ediliyor ya da kira bedeli devlet
tarafndan karlanyor.
Belediyelerin yetkisi snrlandrlyor.
Belediyeler de kentsel dnm projeleri yapabilirler. Ancak bu projeleri ilk nce evre ve ehircilik Bakanl ve sonrasnda Bakanlar Kurulu
onaylamak zorundadr.
Bakanlk yerel ynetimlerin zerinde sper yetki-
lerle yetkilendirilmitir.
Devlet afet riskinin azaltlmasnda ne kadar
kararldr?
Devletin yeni yasayla iki temel amac olduu vurgulanmaktadr. Bunlardan birincisi afet riskini azaltmak, ikincisi ise kentsel dnm gerekletirmek.
Buna gre devlet afet riskini azaltmada kararlln
gstermek iin olaanst yetkilerle dolu yeni bir
Afet Yasas karmtr. Hatta afet riskinin azaltlmasnn bir gerei olarak Anayasaya referans gsterilmekte ve devletin vatandan can ve mal gvenliinden sorumlu olduunun alt izilmektedir. Kentsel
dnm boyutunda ise devlet ilgili yasayla tm
nemli yetkileri kendi kurumlarnda toplayarak kentsel dnmde ne kadar kararl olduunu vurgulamaktadr.
Eer, mesele kentsel dnm yoluyla afet riskinin
azaltlmas ise o zaman devletin afet ile ilgili dier tm
alanlarda da ayn ciddiyetle meseleye yaklamas
gerekir. Acaba ylemi? Acaba devlet ayn kararllkla
afet ile ilgili dier tm almalar yapmakta mdr? O
halde soralm.
ehrimizin afet plan var mdr? Eer var ise
toplumun ne kadar bu konuda bilgi sahibidir?
ehirlerimiz deprem, sel ve yangn gibi felaketlere yeteri kadar hazrlkl mdr?
Eer var ise ehirlerin afet plan ile ilgili bilgilere
kim nereden ulaacaktr?
ehirlerimizde deprem ve benzeri afet olduunda
rnein sahra hastanesi nereye yaplacaktr?
adr kent nereye kurulacaktr?
Fotoraf 1: TOKnin alt gelir gruplarna ynelik

yapt kimi projeler fiziksel mekanlar daha fazla
tahrip etmektedir.
ehirlerde itfaiye, greyder, kepe ve krc, delici

aralarn olas bir afette kullanlmak zere belli
184
bir envanteri yaplm mdr?

Ara-gere envanteri var ise eer, bu aralar
kullananlar deprem annda ilk nereye ve nasl
gidecekleri konusunda eitilmiler midir?
Depremde kprlerin, alt-st geitlerin ve ana
ulam yollarnn yklmas ihtimaline kar kent
ii B ulam plan var mdr?
Afet annda iletiim ve haberleme sistemi
ktnde alternatif iletiim sistemi var mdr?
ok sayda insann kaybna karn lleri tespit
ve gmme ilemi ile ilgili plan yaplm mdr?
Devlet hastanelerinin yan sra zel hastanelerle
afet ile ilgili ne tr protokoller yaplmtr?
Her hastanenin, okulun ve umuma ak binann
ynetmeliklere uygun bir afet plan var mdr?
Tbbi malzemelerin temini ile ilgili ne tr bir n
hazrlk yaplmtr?
Afet sonrasnda ortaya kabilecek bulac
hastalklarla ilgili ecza depolar ve eczanelerle
ilgili ne tr almalar yaplmtr?
Doktor, hemire, ambulans ve ilk yardm ile
ilgili tm salk birimlerinde gerekli almalar,
n eitimler ve uygulamalar yaplm mdr?
Valilik, l salk mdrl ve il sivil savunma
mdrlnn yan sra belediyeler, Kzlay ve
dier sivil toplum kurulularyla ne tr ortak
almalar yaplmtr?
Okullarda ve hastanelerde yaplan uygulamal
afet almalar ne kadar baarldr ve toplumun
baka hangi kesimlerinde bu tr almalar
yaplmaktadr?
Arama kurtarma ekiplerinin sivil taraf ne kadar

gldr?
ehirlerde bulunan askeri birimlerle afet ile
ilgili ne tr koordinasyon almalar yaplmaktadr?
Afet sonras gelecek yiyecek ve giyecek yardmlar iin eitilmi bir koordinasyon ekibi ve
yeterli depo alan tahsis edilmi midir?
ehirlerin merkezi yerleri ve rant asndan cazibe
alanlarnn afet riskinin azaltlmas iin kentsel
dnm yaplmak zorunda olduu szlerini duyuyor, ancak afet ile ilgili dier alanlarda hemen hibir
ey yaplmyorsa ortada ok ciddi bir mesele var
demektir.
Afet yasasnn (kentsel dnmn) muhtemel
sosyolojik sonular
Devletin u ana kadar TOK araclyla yapt
konut projeleri ve byk inaat firmalarna gelir
paylam yoluyla yaptrd konut projelerine bakldnda kentsel yenilemenin son derece vahi denilebilecek bir yaplamaya mahkum edildiini sylemek mmkndr. evresel faktrlerin, farkl gelir
gruplarn btnletirmenin, tarihi ve kltrel mirasn ve kent kimliinin korunmasnn yeterince
hesaba katldn sylemek pek mmkn grnmemektedir. nk kentsel dnm ounlukla fiziksel mekann dnmne indirgenmektedir.
TOKnin birok projesi kentlerin tarihi ve kltrel
kimliklerini ortadan kaldrmaktadr. Sosyal, ekonomik ve evresel faktrler gz ard edilmektedir.
Bata TOK olmak zere yaplm ya da yaplmakta
olan kentsel dnm projelerinin ou, kent estetiinden ve kentteki mevcut mimar yapdan ok
kopuktur ve kentin kimliini, karakterini ve ruhunu
yanstmamaktadr. TOKnin Ardahan ve Edirne
projeleri buna rnek olarak verilebilir.
185
Fotoraf 2: TOK-Ardahan
Fotoraf 4. Bursa-Doanbeyde TOKnin yapt
kentsel dnm projesi.
Soylulatrma
Fotoraf 3: TOK-Edirne
Bir zamanlar Ahmet Hamdi Tanpnarn, Bursada
zaman tanmlarken meknn ruhunu bizlere yanstt kentlerin yerlerinde artk yeller esmektedir.
Bursa'da bir eski cami avlusu,
kk adrvanda akrdayan su;
Orhan zamanndan kalma bir duvar,
Onunla bir yata ihtiyar nar.
Bu tr projelerde farkl toplumsal gruplarn ihtiyalar
yeterince hesaba katlmamaktadr.
Kentsel dnm projeleri hazrlanrken belediyeler,
meslek odalar, sivili toplum kurulular ve mlk
sahiplerinin gr ve nerileri dikkate alnmamaktadr.
186
Soylulatrma kavramn ilk olarak Ruth Glass [6]

1964 ylnda ngilterede Londra kentindeki dnm tanmlamak zere kullanmtr. Soylulatrma
kavramnn ngilizce karl gentrification kelimesidir. Gentrification gentry kelimesinden tretilmitir. Gentry kelimesi anlam olarak kibar hale getirme,
soylu hale getirme demektir. Neil Smith [7] soylulamay ehrin cazibe alanlarnda ya da yaknnda bulunan knt alanlarnn kentin st gelir gruplarnn
ihtiyalarna gre fiziksel ve sosyal ynden iyiletirilmesi olarak tanmlamaktadr. Neil Smith genellikle
yoksullarn yaad bu knt alanlarnn ilk nce
imar dzenlemeleriyle mlkiyet yapsnn deitirildiini, konutlarn yenileme maliyetlerini karlamakta
glk eken yoksullarn ellerindeki mlkleri kentin
zenginlerine satarak blgeden ayrldklarn ve sonrasnda ise yoksullarn terk ettii bu blgenin kentsel
rant asndan ykselie getiini ifade etmektedir.
David Harvey [8] ise soylulama ile birlikte mlklerini elinden karan yada kaybeden kent yoksullarnn
ehrin rant daha dk, fiziki alt yaps yetersiz ve
genellikle alt gelir gruplarnn yaad blgelere
gittiini ne srer. Bu adan bakldnda soylulatrmann iki boyutu bulunmaktadr.
Yoksullarn yaad blgenin alt yap ve st yap

yenilemeleriyle rantnn artrlmas ve bu blgenin
kentin st gelir gruplarna devredilmesi,
Bu blgede yaayan yoksullarn yaad yerleri
terk ederek kentin daha yoksul blgelerine gitmek
zorunda kalmalar.
David Harvey [9] birinci sreci soylulatrma, ikincisini ise kent yoksullarnn mlkszletirilmesi olarak
tanmlamaktadr.
Emek Sinemasnn yklmas, stiklal Caddesinde

bulunan ok sayda tarihi binann AVM haline getirilmesi ve global meneili ok sayda butik, cafe ve
restoranlar vastasyla blgenin orta ve st gelir gruplarnn tketim formlarna uygun hale getirilmesi, eski
tarihi binalarn st gelir gruplarnn ihtiyalarna gre
yenilenmesi ve pazarlanmas birer soylulatrma
hamleleridir. Tm bu soylulatrma sreci alar
Keyderin [10] vurgulad gibi merkezi ve yerel
ynetimler, mteahhitler ve kentin zenginlerinin ibirlii ile gerekletirilmitir. Son bir ka yl ierisinde
soylulatrma daha da genileyerek Hali ve Galata
blgesinin Boazii kylarna kadar inmitir. Galataport ihalesi, Halideki tersanelerin olduu blgenin
zelletirilmesi, Eyp ve Fatih gibi stanbulun en
eski mahallelerindeki tarihi ve kltrel miras deerine
sahip ok sayda binann otel yaplmas, kimi eski
binalarn yklarak yerlerine AVM yaplmas ve baz
tarihi binalarn restore edilerek lks rezidanslar haline
getirilmeleri buna rnek olarak verilebilir.
Fotoraf 5: Ankara Dikmen Vadisinde kentsel dnm.

stanbulda soylulatrma
1960l ve 1970li yllar ierisinde d ierisinde
olan ancak 1990l yllarda stanbulda Beyolunun
yayalatrlmas projesi kapsamnda tekrar deerlenmeye balayan stiklal Caddesi ve civarnda soylulatrma yaanmtr. Cihangirden balamak zere
Beyolunun ara sokaklar, ukurcuma, Galata,
Asmalmescit ve Tarlabana kadar olan tm bu
blgede son 20 ylda tam anlamyla bir soylulatrma
yaanmtr. Kentin yoksullar bu blgelerden uzaklatrlrken kentin eski ve yeni zenginleri bu blgeleri
tekrar ele geirmilerdir. 1990larla birlikte Beyolu
ve civarnda soylulamann ne kadar derin olduunu
grmek iin alim olmaya gerek yok. nn stadnn
arkasna yaplan Gkkafes, Gezi Parkna AVM
formatnda yaplmak istenen Topu Klas, tarihi
Fotoraf 6: stanbul Taksim Meydan ve Topu Klas Projesi

Eskiehirde soylulatrma
Soylulatrma eilimi stanbula gre kk lekli
de olsa Eskiehirde de grlmektedir. 2000li yllarla
birlikte Eskiehirde ehircilik asndan ok nemli
deiimler yaanmtr. 1999 Glck Depremi Kzl-
187
ckl Mahmut Pehlivan Caddesi ve civarnda ikamet

eden orta ve st snflar yani Eskiehirin zenginlerini
kentin yeni ve nezih semtlerine yneltti. lk durak
Vinelik ve Smer mahallelerinde yeni yaplan depreme dayankl, zel gvenlikli ve kameral lks konutlar oldu. Bylece, ehrin eitimli, gelir dzeyi yksek
ve hakiki tketicileri kent merkezinden ksmen uzaklam oldu.
Kentin merkezini 2000li yllarda terk etmi olan
ehrin zenginlerinin, son birka yldr kentin merkezini tekrar ele geirmeye balad grlmektedir. Fabrikalar Blgesi yeni bir ekim merkezi haline gelmitir.
Blgede yaplan imar dzenlemeleriyle yeni alveri
mekanlar, barlar, kafeler, restoranlar, lks elence
yerleri, zel hastane, oteller ve rezidanslar orta ve st
gelir gruplarn tekrar merkeze ekmeyi baard. Fabrikalar Blgesi orta ve st gelir gruplarna ynelik
konut, elence, i ve yaam alanlarnn tmnn bir
arada olduu soylulatrmaya dayal bir kentsel dnm geirmektedir.
Fakat bu tr bir kentsel dnmn sosyolojik adan
sorunlu olduunu belirtmekte fayda var. nk,
Eskiehirin tarihinde ilk defa zenginle yoksulun yaad, al-veri yapt, elendii, ikamet ettii ve
sosyalletii mekanlar bak gibi birbirinden ayrmaya balamtr. Bugn, Fabrikalar Blgesindeki
mekanlara alt gelir gruplarnn gelebilmesi mmkn
deildir. Zaten fakir ve yoksullar TOK ve benzeri projelerle istiflenip, paketlenerek kentin dna itilmilerdi. Kentin kimi cazibe alanlarnda mal ve mlkleri
olan alt gelir gruplar ise bata Smer Mahallesi olmak
zere yerlerini para karlnda zenginlere devretmilerdi. Bu ayrmayla birlikte nce yoksul ailelerin
kendileri, sonra ocuklarnn gittii okullar, daha sonra
al veri yaptklar yerleri ve konut alanlar derken
zenginle yoksul birbirlerinden ayr dmlerdir. Artk
yolda bile karlaamaz ve sosyal bir temas kuramaz
hale gelmilerdir. Gzden rak den yoksullar, gnlden de rak mekanlara yol aldlar. Artk Eskiehir'de de
188
Fotoraf 7: Eskiehirde fabrikalar blgesi

yoksullarla yzlemeyen, sorunlaryla empati kurmayan ve hatta grntlerinin bile gze batmasna yol
aan bir zengin-yoksul ayrmasna doru gidilmektedir. Soylulatrlm meknlarn ve blgelerin en
nemli zellii yoksullardan arndrlm olmasdr.
Yoksullardan arndrlrm olma hali orta ve st gelir
gruplarnda kendini gvende hissetme algsna
neden olmaktadr.
Fabrikalar Blgesindeki dnm ehrin dknt ve
metruk bir alannn sekinletirilmesi, soylulatrlmas, mutenalatrlmas ve zenginle yoksulun ayrtrlmas istikametindedir. Artk Eskiehirde de zenginlerin yaamndan yoksul ve yoksula dair her ey arndrlmakta, sosyal ve fiziksel mekanlar sterilletirilmektedir. Fabrikalar Blgesindeki soylulatrma kent
merkezine ve Porsuk kylarna kadar uzanmtr.
Uzun yllardr rencilerin mekanlar olarak bilinen ve
ok sayda kafenin olduu blgede artk uluslararas
markal kafeler, lks ve nezih restoranlar almtr.
Eskiehir kent merkezi bir btn olarak orta-st snflarn alglarna ve beenilerine gre hzla ekillenmektedir.
Soylulatrma sreci inaat sektrnn rettii lks
konut arz ile ilgili olduu kadar st sosyal snflarn
talepleriyle de yakndan ilikilidir. Kurtuluun [11]
ifade ettii gibi kentsel yenilenme sadece ekonomik
Kentsel dnmn soylulatrma odakl yaplmas

toplumda farkl sosyal ve ekonomik gruplarn birbirlerinden meknsal olarak kopmasna neden olmaktadr. Meknsal olarak giderek daha fazla ayran
zenginler ve yoksullar sosyal ve kltrel ynden de
birbirlerinden ayrmaktadrlar. Meknsal ayrmann
sosyal ayrmaya dnmesinin birok sakncal taraf
bulunmaktadr. Bu meknsal ayrmayla birlikte
zenginlerin yoksullar giderek bir tehdit unsuru olarak
grmeye balayaca, yoksullua ilikin empatinin
ortadan kalkaca, kentsel yaam ve tketim
meknlarn zenginlie ve yoksullua gre ayraca,
yoksullarn yaad blgelerin Latin Amerikadaki
kentlere benzer birer knt blgeler haline gelecei
ne srlmektedir[12]. Bugn Eskiehirde TOKnin
tamamen yoksullara ynelik olarak yapt (1+1)
konut alanlar sosyal ve ekonomik ynden bir knt
blgesi olma riskiyle kar karyadr. nsanlarn en
temel yoksulluk ve isizlik sorunlarn zmeden,
onlarn yaam kalitesini artrmadan ve alm glerini
belli bir dzeye kadar ykseltmeden yaplacak bu tr
konut projelerinin baarya ulama ans ok dktr.
vurgulanmasna karn depreme ok daha dayanksz

olan ky ve kasabalardaki binalara ilikin pek bir ey
sylenmemi olmas son derece dndrcdr.
rnein Eskiehir kent merkezindeki okullar blgesinin deprem riski altnda olduu srekli vurgulanmaktr. zm olarak ise kentin dnda tm okullarn bir
arada toplanaca kamps okullar projesinin hayata
geirilmesi konuulmaktadr. Muhtemelen kamps
okullar projesinin finansman iin mevcut okullar
blgesinin TOKye devredilmesi gerektii siyasi
aktrler tarafndan dile getirilecektir. Burada akla ilk
gelen soru udur. Acaba devletin depreme dayankl
okullar yapma istei midir yoksa kent merkezinde yer
alan ve son derece deerli olan okullar blgesinin
ranta dnk bir dnme uratlmas mdr? Benzer
bir durum mevcut stadyumun yeri ile ilgili olarak da
yaanmaktadr. TOK nin yeni stadyumun yaplmas
karlnda mevcut stadyumun yerini talep etmesi ve
ilgili alann konut ve ticaret alan yaplmasyla ilgili
imar deiikliini talep etmesi siyasi iradenin kentsel
dnm ile ilgili samimiyetinin sorgulanmasna
neden olmaktadr. Gezi park eylemlerinin bir sonucu olarak bu alann kent meydan olarak yaplaca
ifade edilmi olsa da ilgili kaynan kentten bir ekilde karlanamamas durumunda TOKnin mevcut
stadyumun yeri ile ilgili tasarrufunu sakl tutaca
yetkililer tarafndan zaman zaman ifade edilmektedir.
Mevcut stadyum ve okullar projesi
SONU
Trkiyede kentsel dnmn afet riski ile ilikilendirilmesinin sosyolojik boyutu ne kadar hesaba katlmtr bilinemez, ancak ilgili yasa ktktan sonra kent
merkezinde kalm kamuya ait kimi binalarn
(okullar, askerlik ubesi binalar, lojmanlar vs.) depreme dayanksz olduu gerekesiyle yklmas gerektii tartlmaya balanmtr. Kent merkezi dnda
kalm rant dk olan kamu binalaryla ilgili ayn
hassasiyetin pek olmad grlmektedir. Ya da kent
merkezinde kalm binalarn deprem riski altnda
olduu ve en ksa srede yklmas gerektii srekli
Kentlerimiz byk risk altnda. Bu risk sadece

deprem riskiyle snrl deildir. Devlet tarafndan ok
riskli alan, bazen rezerv alan ve bazen de kentsel
yenileme alan olarak tanmlanan ve kentlerimizin
rant yksek blgelerinde vahi yaplamaya neden
olan mevcut kentsel dnm anlaynn bizzat
kendisi en byk riski oluturmaktadr. Kentlerin
cazip alanlarn soylulatran, zenginle yoksulu birbirinden ayrtran, yoksullar yerinden-mlknden
eden, kentlerin tarihini, kltrn ve kimliini hzla
yok eden, kentlerin lks konut ve ticaret alanlarn
bir deiimi deil fakat ayn zamanda soylulatrmayla sosyal ve kltrel bir deiimi de iermektedir.
Meknsal ayrmadan sosyal ayrmaya
189
yerel ve kresel sermayeye (zellikle petrol zengini

lkelere) pazarlayan bir kentsel dnm sadece
bugnk nesilleri deil bizden sonra gelecek olan
nesillerin de yaam alanlarn tehdit eder hale gelmitir. Gezi Park eylemleri tm bu riskleri grmek iin
hepimize bir imkan sunmaktadr. Bu imkan, Henri
Lefebvre [13] ve David Harveyin [14] iaret ettii
kent hakk kavramyla yakndan ilikilidir. Kent
hakk o kentte yaayan insanlarn kendilerini ve
kentlerini etkileyen her trl ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasi kararlara katlm demektir. Kent hakk
odakl kalc ve srdrlebilir bir kentsel dnm ise
ancak demokratiklemeyle, effaflkla, sivil toplumla,
niversitelerle, akademik meslek odalaryla ve yoksullarn katlmyla olur. Aksi takdirde kentsel dnmn mimari, evresel ve toplumsal maliyeti, ekonomik getirisinin ok stnde olacaktr.
KAYNAKA
[1] D. Harvey, Sosyal Adalet ve ehir, ev: Mehmet
Moral, stanbul: Metis Yaynlar, 2003.
[2] K. Boratav, Trk ekonomisinin son durumu,
Ankara: TBA, yayn no:10, 2002
[3] M. Snmez, Byk kentlerde ve stanbul arenasnda Snf mcadelesi, Mesele Dergisi, Kasm
says, 2010
[4] T. engl, Kentsel eliki ve Siyaset: Kapitalist
kentleme srelerinin eletirisi, Ankara: mge
Kitapevi, 2009.
[5] D. Harvey a.g.e. 2003.
[6] R. Glass, Introduction: aspects of change.
InLondon: Aspects of Change, ed. Centre for
Urban Studies, London: MacKibbon and Kee,
xiiixlii. 1964
[7] N. Smith, New Urban Frontier: Gentrifzcation
and the Revanchist City, London: Routledge.
1996.
[8] D. Harvey a.g.e. 2003.
[9] D D. Harvey a.g.e. 2003.
[10] . Keyder ki Semtin Hikayesi, stanbul:
190
[11]
[12]
[13]
[14]
Kresel ile Yerel Arasnda, Der: alar Keyder,

stanbul: Metis Yaynclk. stanbul: Metis
Yaynlar, 2000, s.206-221
H. Kurtulu, stanbulda Kentsel Ayrma, (Der.)
Hatice Kurtulu, stanbul: Balam Yaynclk.
2005.
H. Kurtulu (2005)
H. Lefebvre The right to the city, Kofman,
E./Lebas, E. (Der.), Writting on Cities, Oxford:
Blackwell. 1996
D. Harvey a.g.e. 2003.
ZGEM
Prof.Dr. Nadir Suur, 1963 Ordu, Fatsa doumludur.
Lisans eitimini Ankara niversitesi, Dil ve Tarih
Corafya Fakltesinde, (1988) , Lisans st eitimine ODT Sosyoloji Blmnde (1989) balad.
Daha sonra ngiltereye giderek (1989-1995) Doktora
eitimini tamamlad. 1995 ylnda Anadolu niversitesi, Sosyoloji Blmnde Yardmc Doent olarak
greve balad. 1997 ylnda Doent, 2003 ylnda
profesr oldu. 1999-2001 yllar arasnda 3 yl sreyle Britanya-Gallerde Cardiff niversitesi, Sosyal
Bilimler Fakltesinde bilimsel almalarda bulundu. Bata TBTAK ve AB destekli projeler olmak
zere ok sayda bilimsel aratrma projelerinde
grev ald. Dnyann nde gelen yaynevlerinde
yaynlanm 2 adet ngilizce kitab, (Work and Occupation in Turkey ve Global Management Local
Labour) 2 adet Trke kitab ve 4 adet derleme kitab
bulunmaktadr. Akademik olarak yoksulluk, alma
hayat, kentleme ve kentsel dnm zerine almaktadr. 2008-2011 yllar arasnda Anadolu niversitesi, Edebiyat Fakltesi dekanl grevinde bulunmutur. Uzun yllar eitli sivil toplum kurulular
faaliyetlerinde grev alan Prof. Dr. Nadir Suur
2011-2014 yllar arasnda Eskiehirde Kent Konseyi
Bakanl grevini yrtmektedir.
ESKEHRDE ANIT YAPILARIN

GELECEK KUAKLARA AKTARILMASI ALIMALARI
Hlya OPUROLU Y. Mimar (Rest.Uzm.)
anakkale KVKBK. Mdrl ANAKKALE
Tel: 0.542.253 30 63 E-Posta: hulyacopuroglu@gmail.com
Son yllarda Odunpazar Belediyesi, Bykehir Belediyesi, Vakflar Genel Mdrl, zellikle de Eskiehir 2013 Trk Dnyas Kltr Bakenti Ajans tarafndan Eskiehirdeki antsal yaplarn onarlarak gelecek
kuaklara aktarlmas almalarn zetlemeden nce
Eskiehir Tarihine 20 Mays 2013 tarihinde aramzdan
ayrlan Prof. Dr. Taciser SVASn salnda Mze
Mdrl iin hazrlad ESKEHR metnini
ksaca hatrlayalm.
ESKEHR
Eski ve Orta alarda Dorylaion/Dorylaeum ismi ile
tannan ehrin gemii, ehrin ilk kurulduu yer olan
arhyk ren yerinde devam eden kazlara gre
bugn iin M.. 3000 yllarna (lk Tun a) kadar
uzanr. Bununla birlikte Eskiehirin gneydousunda
Mahmudiye ilesinden balayarak Seydi Suyu boyunca Mesudiye, Hamidiye, Doanayr, Bardak / Keiayr yakn evresinde yaplan arkeolojik almalar, Eskiehir yresinin gemiinin Paleolitik aa
(Eski Ta a: G.. 600.000-12.000) kadar geri
gittiini gsterir. Neolitik ada (Yeni Ta a:
M.. 10.000-5500) balayan ilk yerleik topluluklara ait izler Demircihyk, Kalkanl ve Keiayr
hyklerinde saptanmtr. Bu dnemi takip eden
Kalkolitik a (Bakr Ta a:M.. 5500-3200/
3000) Yukar Porsuk Vadisinde Orman Fidanl,
Kes Kaya ve Kanlta gibi yerlemelerle temsil edilir.
191
Kaz ve aratrmalar Eskiehir blgesinin, lk Tun

a boyunca (M..3000-2000) youn olarak iskn
edildiini gsterir. Demircihyk ve Sarket Mezarl
ile kazs devam eden Klloba Hy sayesinde bu
dnem hakknda ayrntl bilgi sahibi olunmutur.
Orta (M.. 2000- 1500) ve Son Tun anda M..
1500 - 1200) yerleme yerlerinin saysnda bir d
meydana gelir. Bununla birlikte, bu yerlemeler daha
kalabalk nfusu barndran byk birer merkeze
dnmtr. Eski Hitit dnemine ait avlum mezarlk alan, arhyk kazlarnda ortaya kartlan Hitit
tabakalar, Karahyk gibi yerleim yerleri Eskiehir
ve evresinin Eski Hitit (Orta Tun a) ve Hitit
mparatorluk andaki (Son Tun a) nemini
ak bir ekilde gsterir.
DEMR A
M.. 1200 yllarnda Hitit mparatorluunun yklmasyla birlikte Anadoluda yaklak 400 yl sren
Karanlk a balar. Ayn dnemde Trak kkenli
Frigler dalgalar halinde Boazlar yoluyla Anadoluya
g eder M.. 9. yy balarndan itibaren Frigler Orta
Anadoluda bakentleri Gordion (Polatl/Yasshyk)
olmak zere gl bir devlet kurarlar. Eskiehir,
Afyonkarahisar ve Ktahya illeri arasnda uzanan
Dalk Frigya Blgesi, Friglerin tarihleri boyunca
siyasi ve kltrel bakmdan en gl ve etkili olduklar
kesimdir. Bu blgedeki derin vadilerde M.. 8-6.

yzyln ilk yars iinde birok kale tipi Frig yerlemesi kurulmutur. Ayrca verimli ovalardaki hyklerde Frig yerleim tabakalar saptanmtr.
Frig Devleti, M.. 7. yzyln balarnda doudan
batya tm Anadoluyu kasp kavuran gebe
Kimmer boylarnn saldrlaryla yklmtr. Bu olay
Frig egemenliinin sonu, Friglerin tamamen tarih
sahnesinden ekilmesi demek deildir. Kimmerlerden kaabilen kral ailesinin yeleri, kltr ve
geleneklerini koruyarak Orta Anadolunun eitli
kesimlerinde varlklarn srdrmtr. Frig beyleri,
Dalk Frigya Blgesinde Lidya kral Alyattesin
M.. 590 ylnda Medlere kar giritii Kzlrmak
seferine kadar bamszca, bu tarihten M.. 547
ylndaki Pers istilasna kadar da Lidya Krallna
bal prenslikler halinde yaamlarna devam etmitir.
M.. 547 ylnda Pers Kral II. Kyrosun Lidya kral
Kroisosun bakenti Sardesi (Salihli/Sart) yakp
ykmas sonucu Lidya Krall sona ermitir. Bu
olaydan sonra Frigya, iki yz yl akn bir sre Pers
mparatorluunun bir paras olmutur. Pers ynetimi srasnda, Eskiehir ve evresi Byk Frigya
Satrapl iinde yer almtr. Bu dnemde tesis edilen
Pers Kral yolunun bir blm Frigya topraklarnda
Eskiehir yaknlarnda Pessinus dan (Ballhisar- Sivrihisar) geip Sangarios (Sakarya) rman aarak dou
ynnde devam eder. Pers egemenliini M.334333ten itibaren Makedonya kral Byk skenderin
hkimiyeti izler.
HELLENSTK DNEM M. 333-30
Byk skender M. 334 ylnda Trakya, anakkale
Boaz zerinden Anadoluya girmi, Lykia ve
Pamphilia sahillerinde bulunan, Telmessos, Pinara,
Patara, Phaselis, Perge, Aspendos, Side ve Selge
bata olmak zere birok ehri ve kaleyi egemenlii
altna almtr. Gneydeki kentleri egemenlii altna
alp vergiye baladktan sonra kentlerin idareleri iin
192
kendi adamlarn brakm ve Kral Yolu zerinde

bulunan eski Frigya bakenti Gordion'a gelmi ve
k orada geirmitir. skender mitolojik anlatmlara
gre Gordion'da kral Gordios'un ehrin kalesine
yerletirilmi arabasnn oku kimsenin zemeyecei
bir dmle balanmt. Bu dm zenin
Asya'nn hakimi olacana inanlyordu. Bu inan
bilen skender, dm kl darbesiyle zm,
kendisi ve yapt savalarn mitos ile zdelemesini salamtr. Byk skenderin M.. 323te
Babilde lmnden sonra generalleri arasnda imparatorluk topraklarnn ynetimine ynelik iktidar
ekimeleri balamtr.
Hellenistik Dnemde Anadolu topraklarnda yaanan
siyasi kargaa ve sava ortamnda Eskiehir ve evresi, Frigya Blgesinin bir paras olarak M.. 301
ylnda nce Byk skenderin komutanlarndan
Lysimakhosun, M.. 281de ise Seleukhoslarn
eline gemitir. M.. 278/277de Orta ve Bat
Avrupa kkenli Galat (Kelt) kabileleri Balkanlar
zerinden Boazlar yoluyla Anadoluya girer. Galatlar, Orta Anadoluda, sonralar Galatya olarak adlandrlan Yukar Sakarya ve Orta Kzlrmak blgesine
yerleir. Bu blgeyi kendi aralarnda e ayran Galat
boylarndan Tolistoboglar, Eskiehirde Sivrihisar
yresinde Pessinusa yerleir. Dorylaiondan Pessinus a doru devam eden yol zerinde Trokna
(Kaymaz?), Germia (Gmkonak - Gnyz) ve
Eudoksias (Hamamkarahisar-Sivrihisar) Tolistobog
boyunun denetimi altndaki dier nemli merkezlerdir. M.. 227den itibaren Eskiehir ve evresinde
Anadolunun gl Hellenistik krallklarndan Bergama Krallnn hkimiyeti grlr. Bu durum M..
133 ylnda Bergama kral III. Attalosun bir vasiyetname ile Bergama Kralln ve hazinesini Romaya
brakmasna kadar devam eder. Bundan sonra Anadolu nun batsnda Romann Asya Eyaleti (Provincia
Asia) kurulur. Eskiehirin de iinde bulunduu Frigya
topraklar M..116da Asya Eyaleti snrlar iine
alnr.
ROMA DNEM
M.. 30-MS. 395 Roma imparatorluk dnemidir.
Roma ile Anadolu arasnda iliki kurulmas, Roma'nn
Kartaca ile yapt savalar dnemine rastlamaktadr.
Roma'daki rahipler belki de yaanan son derece zor
gnlerinde etkisiyle Frigyadaki Pessinus'ta (Ballhisar
Ky-Sivrihisar) bulunan ana tanra idolnn Roma'
ya getirilmesiyle zaferin kazanlacan aklamlardr. Bunun zerine Roma senatosu be senatrden
oluan bir heyeti Anadolu'ya gndermitir. Tremellius
Flaccus nderliindeki heyet, Bergama kral I. Attalos'
tan Pessinus ana tanrasnn idol olarak kabul edilen
bir gktan Roma'ya gtrmek zere yardm istemi
ve ta kendilerine verilmitir. Bu heyette yer alan senatrler, resmi bir grevle Anadolu'ya ayak basan ilk
Romallar olmutur. Roma'nn, Pessinus (BallhisarSivrihisar) kenti ile olan ilikisi bu olay neticesinde
zel ve daimi bir hal almtr. dol, M. 4 Nisan 204
ylnda Roma'ya gelmi ve onun iin Palatinus
tepesinde bir tapnak yaplmaya balanmtr. Savan
Roma'nn galibiyetiyle sonulanmasndan sonra,
idoln getiriliinin hatrlanmas amacyla M. 4
Nisan 194 ylnda byk bir bayram yaplm ve bu
bayram her sene tekrar edilmi, Pessinus ana tanras
iin Palatinus tepesi zerinde yaplan tapnak da M.
10 Nisan 191'de Scipio Nasica'nn konsll srasnda Marcus Iunius Brutus tarafndan tamamlanmtr.
lerleyen dnemlerde Roma imparatoru Augustus
(M.. 27-MS.14) bizzat kendisine bal olan Galatya
Eyaletini (Provincia Galatia) kurar. Eskiehirin
dousunda kalan Sakarya kvrm iindeki btn
topraklar, yeni eyaletin snrlarna dhil edilir.
Germada (Babadat Ky-Sivrihisar) bir Roma kolonisi kurulur. Roma ve eyaletlerinde Pax Romana
(Roma Bar) ad ile iki yz yl sren refah dneminde Eskiehir ve evresi zellikle Flaviuslar (MS.
69-96), Hadrianus (MS.117-138) ve Antoninuslar
(MS. 138-192) zamannda zenginlemi, eitli
bayndrlk faaliyetlerine sahne olmutur. MS. II.-IV.
yzyllar arasnda Asya Eyaleti'nin dou blmn

oluturan Frigyada, Hellenistik Dnem'e oranla,
ilerinde Nakoleia ve Dorylaion kentlerinin de bulunduu baz ehirlerin territoriumlarnda zellikle ky
seviyesinde tarmla uraan yerleimler artmtr.
Dalk Frigyada yer alan iki kk ehir, Meiros ve
Metropolis (Kmbet-Seyitgazi) MS. III.-IV. yzyllarda kira karl tutulmu araziler haline gelmitir.
MS. 258-267 yllar arasnda Goth'lar kuzeyden Bitinya, Frigya, Galatya ve Kapadokyaya saldrmlar ve
sz konusu blgeler istiladan glkle kurtulabilmilerdir. Ayn zamanda Palmyra Krall ve Sasani istilalar da Asya Eyaleti ve Galatya iin olduka g
dnemler yaanmasna neden olmutur. Roma
mparatorluu'nun istilalar ile mcadele ederken
ald sert tedbirler halk ile askerlerin sk sk kar
karya gelmesine yol amtr. Frigyadaki Apameia'
da (Dinar- Afyon) Roma askerlerinin sert tutumlarn
Asya Eyaleti valisi glkle nleyebilmitir. Ancak
artan enflasyon, geni corafi blgeleri etkileyen veba
salgnlar, byk hasar veren depremler, Goth ve
Germenler'le olan mcadeleler, snrlarda yaplan
savalar, i karklklar, yaplan byk yolsuzluklar,
Hristiyanlarla olan mcadeleler, taht kavgalar,
merkezi ynetimin basklar Roma mparatorluunu
ikiye blnme noktasna getirmitir.
MS. III. yzyln byk blmnde Asya Eyaleti'nin
btnl korunmu ve Frigya Blgesi de eyaletin bir
blm olmaya devam etmitir. mparator Diocletianus (MS. 284-305) dneminde, Asya Eyaleti alt
paraya (Hellespontos, Asia, Lydia, Phrygia, Galatia,
Adalar) blnmtr. Diocletianus dneminde de
Nero, MarcusAurelius, SeptimiusSeverus, Decius,
Valerianus dnemlerinde olduu gibi Hristiyanlar
hapsedilmi veya ldrlmlerdir. Fakat Diocletianus dneminde Hristiyanlk olduka yaylmtr.
Frigyada MS. III. yzylda dahi yerel halk Frig dilini
kullanmaya devam etmitir. Edebi dil olarak Eski
193
Yunanca, brokratik dil olarak da Latince kullanlmtr. MS. IV. yzyla dek bu durum devam etmitir.
MS. 313 ylnda Constantinus, Licinius ile birlikte
"Milano Szlemesi" olarak bilinen bir belge yaynlanmtr. Bu belge ile birlikte Hristiyanlara tam bir
zgrlk verilmitir. Constantinus, MS. 325 ylnda
Nikaia'da (znik) genel bir konsil toplanmasn salamtr. Frigyada Hristiyanlk erken ve hzl bir
yaylm gstermitir.
Roma mparatorluu MS. 395 ylnda, son imparator
Theodosius'un lmnn ardndan Dou ve Bat
olmak zere ikiye ayrlmtr. Frigya Blgesi, Dou
Roma mparatorluu'nun Asiane Eyaleti ierisinde,
Phrygia Pakatiane ve Phrygia Saloutaria olmak zere
iki ksm halinde yer almtr.
DOU ROMA (Bizans) DNEM:
Roma mparatorluu MS. 395te Dou ve Bat Roma
olmak zere ikiye ayrlmtr. Eskiehir ve evresi,
MS. 4-13. yzyllar arasnda Dou Roma (Bizans)
mparatorluunun snrlar ierisinde yer alr. Bu
dnemde Orta Anadoluda ticaret merkezlerinin gelimesi srasnda Eskiehir yresinde de yeni yerlemeler
kurulur. mparator Justinianusun adn tayan Justinianopolis (Sivrihisar) bu kentlerin banda gelir. Ayn
imparator Dorylaion kentinde de eitli imar faaliyetlerinde bulunur. Yazl kaynaklarda imparatorun bu
ehirde yer alan yazlk sarayndan bahsedilir. Midaion
(Alpu/Karahyk), Nakoleia (Seyitgazi), Metropolis
(Kmbet-Seyitgazi), Santabaris (Bardak-Han) ve
Hanky blgenin Bizans dnemine ait dier nemli
ehirlerini oluturur.
Bu dnemde blge Anatolikon ve Opsikon olmak
zere iki Themaya (Yerel idari Birim) blnmtr.
Dou Roma mparatorluunun Anadoluda yeniden
yaplanmas srasnda ortaya kan themalar, Roma
vilayetlerinin yerine dzenlenmitir. Birer strategos
194
(General-Eyalet Valisi) tarafndan ynetilen themalar

hem yerel ynetim hemde askeri organizasyonlar
olarak yaplandrlmlardr. Frigya blgesinin gerek
askeri gerek ticari ynden stratejik nemi, Dou Roma
imparatorluu dneminde sahip olduu yol a ile
belgelenir. Blgenin verimli ve zengin yerleimlere
sahip Ege blgesine gei salayan yollara sahip olmas
nedeniyle sk sk Trklerin aknna urad izlenir.
Eskiehir yresi, stratejik konumu nedeni ile slam
fetihleri dneminde de nemli rol oynar. Eskiehir
ovas, nce Arap, daha sonra Seluklulara kar
yaplan savalarda Bizans ordularnn toplant yeri
olur. Dorylaionun ad Arap kaynaklarnda Darauliya/
Drusilya olarak geer. Araplar Anadoluya yaptklar
seferler srasnda 708 ve 838 tarihlerinde Dorylaion
nlerine kadar gelir.
11. yzyln ikinci yarsnda Seluklu aknlar
Anadoluya yaylmaya balar. Dorylaion, Trk aknlar karsnda Bizansn elinden kan ilk mevkilerden
biri olur. Trkler, 1074te Eskiehir ve yresini ele
geirdiler. Anadolu Seluklu Devleti kurucusu Kutalmolu Sleyman, Trklerin yaylmasn durdurmaya
alan Bizansllarla Eskiehir nlerinde savar ve
znike dek ilerler.
I. Kl Arslan zamannda Anadolu Seluklu Devleti,
batdan gelen ok nemli bir tehlike ile kar karya
kalr. I. Hal ordular karsnda nce bakent znik
kaybedilir. Bundan sonra I. Kl Arslan, Hal ordularn karlamak zere Dorylaionda karargh kurar.
Tarihe Dorylaion Meydan sava olarak geen savata
I. Kl Arslan yenilir (1 Temmuz 1097). Bunun sonucunda Eskiehir ve evresindeki Trk gc azalr.
Ancak blge tamamen kaybedilmez. 25 Ekim 1147de
Seluklu sultan Mesud, yine Dorylaion yaknlarnda
yaplan savata bu kez II. Hal ordularn byk bir
bozguna uratr.
Seluklu tahtna kan II. Kl Arslan (1155-1129) ile
ada Dou Roma imparatoru Manuel Komnenos

(1143-1180) arasnda yaplan saldrmazlk anlamas
erevesinde Seluklularla Bizansllar blgede
uzunca bir sre bar iinde yaadlar. Ancak, ilerleyen zaman iinde anlama karlkl olarak ihlal edilir.
Bu durum Dou Roma ile Anadolu Seluklularnn
arasn yeniden aar. ki devlet arasndaki stnlk
savalar, Miryakefalon Savann Seluklularca
kazanlmasyla noktalanr. (1176) Eskiehir ve civar,
1180 tarihlerinde tamamen bir Trk yurduna dnr.
13. yzyln sonunda Eskiehir, bir Trk kenti olarak
Mahruse-i Sultanyi ad ile uta Anadolu Seluklu
Devletinin Sultanyi (Sultann) sancann
merkezi olur.
Eskiehir, Anadolu sa kol gzergahnda yol kava
zerinde olduundan bir menzil olarak da byk bir
neme sahiptir. Sefer srasnda ordunun konaklad
menzil noktalarndan biri olan Eskiehir, 16. yzylda
da bir menzil olarak hizmet verir. Resmi haberlemenin salanmasnda ve ordunun ihtiyalarnn karlanmasnda stlendii askeri ileviyle nemini korur. 16.
yy. da Osmanl tapu tahriri defterlerinde Dorylaion
Kalesi ehryk olarak geer. Fatih Sultan Mehmet
ve Kanuni Sultan Sleyman dnemi vakf defterlerinde ehryk, saraya tay yetitirmek zere vakfedilir.
mparatorluun yeniden yaplanma ve merkezileme
sreci olarak tanmlanabilecek 19. yzylda Eskiehir
in, idari yaps srekli deiim gsterir. Bu deiim
Eskiehirin i dinamikleri (Ekonomik ve sosyal
yapsndaki deiim) nedeniyle balayan bir deiim
deildir. lke genelinde mali askeri gerekelerle
yaplan ynetsel deiikliklerdir. II. Mahmut dneminde grlen mtesellimlik ve mirlik idaresine
bal sancak haline dntrlmesi ile Tanzimat
dnemindeki muhassllk ve kaymakamlk rgtlenmesi bu srecin bir sonucudur. Nihayetinde 1864
Vilayet Nizamnamesi nin uygulamaya girmesiyle
birlikte Eskiehir, Hdavendiar Vilayeti Ktahya
Sancana bal bir kaza haline dntrlr. Ancak
bu srete, kentin fiziki dokusun da ve sosyo-kltrel-ekonomik yapsnda dikkate deer bir deiim
yaanmamtr. Yalnzca, Eskiehirin bu devrine ait
en dikkate deer olgular, snrl da olsa devam edegelen lle ta ticareti ile ifteler Hara- Hmayunudur.
Eskiehir in tarihsel srecindeki esas krlma 19.
yzyln sonunda kente demiryolu gelmesi ve younlaan Krm, Kafkas ve Rumeli muhacirlerinin yerletirilmesi ile yaanr. Nfus kompozisyonu deien
kentte tarmsal retim artar, ticaret geliir. evre
illerin rnlerinin toplanp, datld ticari bir
organizatr haline gelir. Tarm dnda yeni i alanlar
alr. kltrnn gelimeye balad kent, artk 20.
yzyln banda grld gibi, kk ve bakmsz
bir kasaba deildir. Resmi yazmalarda stanbul ve
zmirden sonra en ilgi ekici ve gelimeye uygun
ehir olarak tanmlanr. 4 Nisan 1915te bamsz
sancak merkezine dntrlr. anakkale Sava
srasnda padiah V. Mehmed Read, hanedan ve
hkmet yelerinin kente tanmas sz konusu olur.
ngilizler, 1. Dnya Savandan sonra 22 Ocak 1919
da ehrin nemli merkezlerini igal eder. 7 Ekim
1919da bamszln sembol olan Anadolu ve
Rumeli Mdafaa-i Huuk Cemiyetinin Eskiehir
ubesi kurulur. Yurtsever halkn ve 20. Kolordu
Komutan Ali Fuat Paann abalaryla 1920nin
Mart aynda ngilizler ehri terk eder. Atatrkn
nderliinde gerekletirilen Kurtulu Sava nn
nemli dnm noktalar Eskiehir ve evresinde yaanr. Yunanllara kar kazanlan 1. nn (6-10 Ocak
1921) ve 2. nn Zaferleri Trk halknn bamszla olan inancn pekitirir. ehir, Eskiehir-Ktahya
Savalarnda (10-25 Temmuz 1921) Trk Ordusunun
daha fazla ypranmamas iin Sakaryann dousuna
ekilmesi srasnda 19 Temmuzda boaltlr. Yunanllar 21 Temmuzda ehri tmyle igal eder. Byk
Zaferin kazanlmasndan sonra 2 Eyll 1922de ehir
igalden kurtulur.
Atatrk, birok kez ehri ziyaret eder. 15 Ocak 1923
195
tarihli gezisinde, halkn Kurtulu Savanda gsterdii zveriden vgyle sz eder. ehir, Cumhuriyet
dneminde yldz parlayan merkezlerden biri olur.
1925te il olur. Tarm alannda byk ilerlemeler
kaydeder. Ancak ekonomi, demir yolu, Hava kmal ve
eker Fabrikas geninde hayat bulur. Eskiehirspor,
1965te kurulduktan hemen sonra byk kulplerin
saltanatn sarsar. Eskiehir, yazar ve airleriyle, kartlan dergileriyle kltrel alanda adndan sz ettirir.
Bykehir olan Eskiehirde uluslar aras festivaller
dzenlenir, kltrel ve sosyal alanlarda adeta bir
Rnesans yaanr.
FRGLER ve FRG UYGARLII
Sadece eek kulaklar deil, her tuttuunu altna evirme isteinin kendisini alkla lm noktasna getirmesi, Frig kral Midas belki de Anadolu topraklarnn en
popler kral haline getirmitir. Bu efsaneler gibi,
Makedonyal nl kral Byk skenderin bir kl
darbesi ile keserek zd Gordion dm hikayesi
belki de Anadolu insannn arkeoloji bilgisinde en ok
yer eden yklerdir.
Avrupada yaadklar srada Brigler adn tayan
Frigler, Makedonya ve Trakyadan Boazlar yolu ile
Anadoluya g eden Trak boylarndan birisidir.
Asyaya yani Anadoluya gtkten sonra yurtlaryla
birlikte adlar da deierek Frig biimini almt. Kazlar, ilk Frig gmenlerinin M.. 11. yzyla doru
Polatl yaknlarnda, daha sonra bakentleri olacak
olan Yasshyk (Gordion)e ulatklarn ve balangta basit ky dzeyinde yerleik bir yaam benimsediklerini belgelemekte. M.. 9. yzyln balarndan
itibaren Gordion giderek iinde soylu ynetici bir
snfn yaad Orta Anadoluda kendi dnemi iin ei
olmayan antsal planl kral bir yerlemeye dnr.
Bilinen ilk Frig kral Gordiostur. Bu kraln tarihi
kiilii ve yaad dnemin siyasi olaylar hakknda
ne yazk ki imdilik herhangi bir bilgi yoktur. Kral
Gordiosdan sonra, Frig tahtna olu Midas geer.
196
Antik bat kaynaklarnda daha ok efsanevi kiiliinden sz edilen kral Midas, Asur kaynaklarnda
Muki adyla geen Friglerin kral olup MukiliMita ad ile tarihi bir kimlie sahiptir. Midas, bir
yandan Dou ve Gneydou Anadoluda Urartu,
Kuzey Suriye ve Asur ile, dier yandan batda Bat
Anadolu sahilleri ve Kta Yunanistan ile ilikiye giren
Anadolunun ilk Demir a kral olarak hakl bir ne
sahip olur. Midasn lm yl olarak .. 696 ya da
675-674 verilir. Ancak bu tarihlerin gvenirlii hala
tartmaldr. Antik an nl corafyacs Amasyal
Strabon, Midas dneminde Frig lkesinin gebe
Kimmer boylar tarafndan istila edildiini ve Midas
n bu felaket karsnda boa kan ierek yaamna son
verdiini anlatr. Frig-Kimmer mcadelesi ile ilgili
hibir yazl belge olmamas ve Gordiondaki byk
yangnn Kimmerlere mal edilmemesi nedeniyle
babas Gordios gibi efsanevi kral Midasn da akibeti
tarihin srlarla dolu sayfalarnda gizlidir.
Frig Krallnn politik gcnn nasl ve ne zaman
sona erdii de pek ak deildir. Bilinen, Gordionun
M.. 4. yzyln ikinci yars ortalarna kadar Friglere
hizmet vermeye devam ettiidir. Arkeolojik buluntular, M.. 7. yzyln sonlarnda kentte istikrarn ve
zenginliin devam ettii ynndedir. yleyse
Herodotosun bildirdii gibi Frig Krall, Lidya kral
Alyattesin (M..610-560) M.. 590 ylndaki Kzlrmak seferine dein hala bamszln korumaktadr.
Ancak ne dou ne de bat kaynaklarnda Midasn
haleeri hakknda ak bir kayt yoktur. M.. 585
ylnda Medler ile Lidyallar arasnda yaplan Kzlrmak barndan sonra Frig topraklarnn Kzlrmakn
dousunda kalan topraklar Medlerin denetimi altna
girmitir. Batda kalan byk kesim ise Lidya egemenlii altndadr. M.. 547/46 ylnda Lidya Krallnn
yklmasyla birlikte Frigya topraklar, iki yz yl
akn bir sre Pers mparatorluunun bir paras
olmu, Kappadokia, Paagonia ve Hellespontos ile
birlikte Byk Frigya Satraplna balanmt. Asker
ve idar planda kalan Pers egemenlii boyunca yerli
halk, byk lde geleneksel yaam biimi ve

kltrlerini srdrmeye devam etmi, eski Frig dili ve
yazs en azndan M.. 4. yzyla, hatta 3. yzyla
kadar kullanlmtr. Pers egemenliini takip eden
Hellenistik ada Anadoluda Yunan kltr, Yunan
tarz yaam biimi yaylm, yerli diller, gelenekler
yerini bu akma brakt. Bununla birlikte kkl Frig
kltrnn etkileri blgede Roma dneminin sonlarna, hatta Hristiyanln ortaya kna kadar devam
etmitir. Bir zamanlarn ihtiaml bakenti Gordion ise
nemini yitirmi, giderek sonun balangcndaki ky
niteliine brnerek sessiz bir ekilde unutulmutur.
Frig yazl belgelerinin suskunluu karsnda Frig
toplumunu ve bu toplumun yaratt uygarln
anlalmasna Homeros, Herodotos, Strabon, Plinius
gibi Eskia yazarlarnn vermi olduu bilgiler ve
arkeolojik kazlarla gn na kan buluntular
yardm eder. Homerosa gre, Frigler Savaa
girmek iin yanp tutuan bir ulustur. Strabon, onlarn barsever, Arrianos ok mutlu insanlar,
Livius Cesaretten yoksun, korkak olduunu belirtir. Athenaeus ise antik a dnyasnda n salan
Friglerin mzik ve dansta gsterdikleri stn beceriden byk bir vgyle sz eder. Frigli ustalarn
elinden kan ve kazlarda bulunan metal, ahap ve
pimi toprak pek ok eser, sanata yatkn bu ulusun
yaratcln gnmze tar. Frig sanatnn en
erken gelimeye balayan dallarnn banda mimari
gelir. Kaya mimarl, Frig mimarlnn zdr.
Frigler tamamen kendi yaratc glerinin rn
olan akroterli, beik atl kaya antlar ile aslnda
geleneksel Frig ahap mimarisini ana kayaya ileyip
lmszletirmilerdir. Ta kolaylkla biimlendirip
stn mimarlk eserlerine dntren sanatlar,
ayn baary kabarma ve heykel sanatnda gstermilerdi. Kaya antlar ve mezarlarn cephesinde grlen antsal lekli kabartmalar, ele geen tanra
heykelleri ve yaplar ssleyen kabartma bezemeli
ortostatlar Frig heykel sanatnn ulat baary
ak olarak gsterir.
Ahap iilii ve mobilyaclk Friglerin en zgn

sanat daln oluturur. Zengin ormanlardan elde
edilen kereste, Frig sanatkrlarnn elinde mimariden heykelciklere kadar her alanda byk bir hnerle ekillendirilmiti. Frig sanatnn zgn olduu bir
baka dal, hayvancla bal gelien dokumaclkt.
Ynl dokumann yannda keten ve kenevirden yaplm az sayda da olsa dokuma rnei gnmze
ulamtr. Friglerde en gelimi endstri dallarndan
biri de madenciliktir. Maden sanatnn en dikkat
ekici rnleri ise tuntan yaplmt. Omfaloslu
kseler (gbekli taslar), kazanlar, kepeler, testiler,
kemerler, gnmz engelli inesinin atas olan
fibulalardr. (Prof. Dr. Taciser SVAS)
TRYAKZADE HASAN PAA CAM
(ODUNPAZARI CAM)
Cami Odunpazar Kentsel Sitinde Zeytinolu Caddesi ile .Soka kesinde Kurunlu Klliyesi
nin kuzeybatsndadr. 19.yy. mimari zellikleri
tayan caminin minare kaidesi zerindeki kitabede
hicri 1198 (miladi 1783 -84) ylnda ina edildii
yazlmakta olup zamann devlet adamlarndan Tiryakizade Hasan Paa tarafndan yaptrlan Cami halk
arasnda Odunpazar cami olarak adlandrlmaktadr.
Eski yaz ve ar Osmanlca kitabesi Sanat Tarihisi
Mehmet AHN tarafndan
Bilhamdillah zuhur etti biavni hazreti Mevla
erafetli aalar nev minare eyledi ta
Teberru eylediler pederi Hac Sleymann
Kabul idb efaat eyliya ol Ahmedi keri
Mukaddemde muahharda ayuplarn ide mestr
Kamu ecdad- evladn ide dareyn ile ina
Aceb Ahsen-i tealallah ivazlar vire ol Allah
Dediler tarihi billah greler cenneti hra
Sene H:1198 (M:1783 -84)
olarak okunmu ve Hazreti Mevla kendisine bylesi
bir eseri nasip eyledi, erefli onurlu insanlarn binay
ina eyledii, babas Hac Sleyman iin teberru
197
eyledii, yaptrd eserin yarn br dnyada kendisine efaat eyleyecei, ayplarndan gnahlarndan koruyacan arzu ediyor. (umuyor)
Yaptrd eserin btn insanla Allah indinde hizmete layk olur diyor ve sonunda tealallah cenneti grenler H:1198 (M:1783 -84) olarakta tercme edilmitir.
Dikdrtgen planl, Marsilya kiremit rtl krma
atl alt kat 6 adet dkkandan oluan iki katl yapya
Kuzey Cephesinin ortasndaki kapsndan iki taraftan
ykselen mermer basamakl merdivenlerle girilmektedir. Giriin hemen zerine sonradan betonarme bir
sundurma eklenmitir. Bask kemerli bir kap ile
etraf kapal olan son cemaat yerine; bu kap ile ayn
eksende olan kap ile camiye girilmektedir. Sadaki
bir merdivenle kadnlar mahfeli katna klmaktadr.
Minare kaps da bu ksmda bulunmaktadr. Ayn
ksmn sol tarafnda imam odas bulunmaktadr.
Caminin kuzey beden duvarlarnda iki byk iki
kk yuvarlak kemerli 4 adet pencere bulunmaktadr.
Gney cephesinde yuvarlak kemerli iki adet daha
pencere bulunmaktadr. Dou cephesinde yan yana
yuvarlak kemerli 4 adet byk pencere bulunmaktadr.
Bunlar i mekan aydnlatmaktadrlar. Altl stl
ikierden drt byk pencere de son cemaat yerini
aydnlatmaktadr. Yine ayn ekilde bat beden duvarlarnda drt adet byk pencere bulunmaktadr. Caminin tm beden duvarlar basit bir silme ile tamamlanmaktadr.
Camiinin esas mekan badadi teknii ile ina edilen
bask bir kubbe ile rtlmtr. Kubbenin ortasnda
boya sslemeler vardr. Kubbe ile beden duvarlar drt
keden tromplu geii andran bask yarm kubbebelerle birbirine balanmaktadr. Asl cemaat yerinin
kuzey ynne devam eden son cemaate kadar uzanan
ikisi duvara bitiik alt adet ahap sutun kadnlar
mahfel katn tamaktadr. Mihrap yuvarlak sade nili
198
st palmetle sslenmitir.
Kuzeybat kesinde bulunan minare pabu kaidesi
kesme tatan olup caminin beden duvarlarna kadar
ykselmektedir. Kaidenin ta keleri pahlanarak tula
gvdeye geilmektedir. Minarenin gvdesinde iki ta
bilezik olup erefe ksmnn alt kirpi saakl motiflerle
sslenmitir. erefe korkuluklar kesme tatandr.
Bir hayli eski olan caminin 19.yy. son dnem inaat
geleneklerini yansttn syleyebiliriz. 19. ve 20. yy.
da Osmanl lkesinde pratik sade kullanml camiler
aslnda tek girili son cemaat yeri olmayan camilerdir.
Sonradan caminin kuzey giriine atlan ikinci kat
mahfelinin alt ksm son cemaat yeri olacak ekilde
dzenlenmitir.
ESKEHR ODUNPAZARI (TRYAKZADE
HASAN PAA) CAM KAYNAKALARI:
Vakflar Genel Mdrlnden alnan bilgiler Eskiehir il Yll, 1967 -1973 yllarna ait il yllklarnda
yer alan tarihi eserle ile ilgili bilgiler Vakflar Genel
Mdrl web sitesinden alnan bilgiler Trkiye
Tarihi 3 Osmanl Devleti 1600-1908, Metin KUNT,
Ayla DEKAN ilgili blmler, Cem Yaynlar, Trk
Sanat, Ernest DEZ, Oktay ASLANAPA, stanbul
niversitesi edebiyat fakltesi yaynlar, no:622
RLVE ANALZLER
ALIMANIN AMACI VE YNTEM
Ktahya Vakflar Blge Mdrl tarafndan
korunmak ve kamuya ynelik ibadet hizmetlerine
devam ettirilmek amacyla proje almalar balatlmtr. Bu nedenle belgeleme, inceleme/analiz,
aratrma, deerlendirme, karar ve uygulama detaylarn ieren koruma/onarm ve kullanm proje
srecinin ilk aamasn izimsel belgeleme oluturmutur. Bu srete ncelikle caminin vaziyet plan
oluturulmutur. Vaziyet plannn hazrlanmasnda;
4. Fotoraflar dijital ortama aktarlr ve Fotoplan

program ile dzeltilir (rectification).
Tm lmler Acad 2008 program kullanlarak
dijital ortamda btnletirilmi ve deiik leklerde
kullanlabilecek izimsel belgeler (rlveler) oluturulmutur.
Resim 1
1. Vakflar Genel Mdrlndeki ariv aratrlmtr. Odunpazar Belediyesi mar lerinden mevcut
imar ve kadastral krokileri elde edilmitir.
2. Cami optik aletler ve geleneksel yntemlerle llmtr.
3. Alandaki yaplar, ak alanlar ve caminin yakn
evresi (eperdeki sokak hatt) ile alann toporafik yaps optik aletler ile llmtr.
4. Vaziyet plannda ktle olarak llen yaplar daha
sonra var olan belgelerin kontrol edilerek kullanlmas ve olmayan blmlerin detayl llmesi ve
tm belgelerin saysal (bilgisayar) ortamda btnletirilmesi ile belgelenmitir.
Alann kltr miras olmas ve korumann disiplinler

aras yaps gerei, belgeleme, inceleme/analiz,
aratrma, deerlendirme, karar ve uygulama detaylarn ieren koruma/ onarm ve kullanm proje srecinde farkl meslek gruplar ile almalar gerekletirilmitir. Bu srete, mimar, restorasyon uzman mimar,
sanat tarihi, yap malzeme uzman, inaat mhendisi
vb. meslek gruplar ve uzmanlar ile inceleme ve
aratrmalar yaplmtr.
YAPININ KONUMU
Belgelemenin lm srecinde plan lmlerinde

Total Station (TS) ile pas noktalar yardm ile
yaplarn ve alandaki tm kentsel elerin koordinatlar llmtr. Yaplarn, cephe ve kesitlerinde de
TS ile lmler yaplmtr. Ancak bu lmler fotoraf deformasyonunu yok eden Fotoplan (KbicR)
program ile desteklenerek aadaki aamalarda
tamamlanmtr:
Tiryaki Hasan Paa Camii Vakflar Genel Mdrl

nn mlkiyetindedir. Tapuda arkiye Mahallesi, 27
pafta, 149 ada, 1-2-3 parsel numarasyla kaytldr ve
Antsal yap olarak tescillidir.
1. Cephe yzeylerinde referans noktalar tespit edilir,

2. TS ile referans noktalar llr,
3. Referans noktalarn ieren fotoraflar ekilir,
Caminin Avlusu gneyde demir parmaklkl bahe

duvar, batda Cami dou duvar, douda sonradan
yaplan imam evi ve kuzeyde komu bina ile evrili-
(Resim-2)
199
dir. Avluya gneyden demir bir kap, douda sonradan

yaplan Cami dernek odas altndan, yine demir bir
kap ile girilir. Resim 2de grlen eski (II. Dnem)
kadastral durumda; avluda bulunan adrvan 1968
ylnda kaldrlm, 2 ve 3 parsellerin Vakflar Genel
Mdrl adna tapuda tescili yaplmtr. Avlunun
bat cephesi boyunca, zemin katta, srayla wc - adrvan gasilhane, birinci katta ise imam evi bulunmaktadr. mamevi girii avludandr.
YAPININ BUGNK KULLANIMI
Camii de halen ibadet yaplmaktadr. Sonradan yaplan
gasilhanesi, umumi tuvaletleri ve adrvan kullanlmaktadr. mam evi kullanlmamaktadr.
TARHSEL ARATIRMA
Belgeleme almalarnn ardndan yapnn ve yakn
evresinin tarihesi ve geirdii dnmlere ilikin
bilgiler aratrlmtr. Bu kapsamda dorudan yapnn
tarihesine ilikin bilgiler ieren tapu kaytlar, tescil
fileri, resmi belgeler gibi yazl kaynaklar ve fotoraflar, eski haritalar, planlar (hali hazr planlar, koruma
imar plan, vb.) gibi grsel kaynaklardan oluan birincil kaynaklar derlenmitir. Bunun yan sra Eskiehir
ve Odunpazar semtinin tarihini ve yapnn yakn
evresini anlatan almalar ile szl tarih almalar
nda derlenen szl bilgilerinden oluan ikincil
kaynaklar bir araya getirilmitir.
Birincil Kaynaklar
Yazl Kaynaklar
Tapu kaytlar, Tescil leri

Resmi Yazmalar
Grsel kaynaklar
Szl Kaynaklar
Mdrl kurumlarnda yrtlen ariv almalarndan derlenmitir.

ODUNPAZARI VE EVRES TARH
GELM
Odunpazar kentin gney kesimindeki tepelerin zerine kurulmutur. Sivil mimari rneklerini, zgn yollar
ve kmaz sokaklar, ahap sslemeli, cumbal evleri
korunarak gnmze kadar gelmitir. Blgenin yaplar genellikle 19. yzyl sonu ile 20. yzyl balarnda
ina edildii dnlrse; Tiryakizade Hasan Paa
Camisi de Odunpazar Kentsel Sitinin merkezi saylabilecek bir yerde ayn tarihler arasnda ina edilmitir.
Son zamanlarda yrede yaplan restorasyon almalaryla bu tarihi semt, kltr ve turizme kazandrlmtr.
Kurtulu savandan sonra yaplan Atatrk Lisesi ve
imdiki Cumhuriyet Tarihi Mzesi binas; nemli
Cumhuriyet yaplardr.
kincil Kaynaklar
Eskiehir kent tarihini ve yakn
evreyi anlatan aratrmalar
Cami ve odunpazar semtinin 1935-40 yllar arasndaki grnm. (Resim-3)
Fotoraar, Eski haritalar Planlar
TRYAK HASAN PAA (ODUNPAZARI)

CAM TARH GELM
Szl tarih almalar
Sz konusu yazl ve grsel belgeler, Odunpazar Belediyesi, Eskiehir Tapu ve Kadastro Mdrl, Ktahya Vakflar Blge Mdrl ve Vakflar Genel
200
Tiryakizade Hasan Paa Camisinin minare kaidesi

zerindeki kitabeye gre hicri 1198 (miladi 1783-
84) yllarnda yapld yazlmaktadr. Camiyi Tiryakizade Sleyman Aa yaptrm ve vakf etmitir
(Resim-4). Caminin 1930 lu yllardaki (Resim-3)
grnm
(Resim-4)
(Resim-5)
bugnk durumuna yakndr. Camiye ait elimizdeki

en eski resim 1900l yllarn balarn da ekilen
yandaki (Resim-5) fotoraftr. Resimleri karlatrdmzda 1930lu yllardan nce Cami kkl bir
yapsal deiiklie urad grlmektedir.
YAPIDA GEREKLETRLEN ONARIM VE
MDAHALELER
Caminin minare kaidesindeki kitabede hicri 1198
(miladi 1783-84) yllarnda yapld yazlmaktadr.
Cami ile ilgili eski ve yeni resimler karlatrldnda; ana deiiklik gze arpmaktadr. Minare caminin gney-dousundan kaldrlp kuzey-dousuna
yaplmtr. Cami atsndan anlalaca gibi kubbe
daha sonra yaplmtr.
parsel Cami parseli ile tevhid edilerek bugnk halini

almtr.
Yine ayn yllarda Cami
avlusunun dou tarafna
parsel snr boyunca wc,
adrvan, gasilhane, st
katna da imam evi yaplmtr. Kuzey cephesinde giri sahanl, parsel
snrna kadar geniletilip bir blm dernek
odas olarak planlanp,
alt katna da depo yaplmtr.
Cami 27.06.1986 ylnda
antsal yap olarak tescillenmitir.
(Resim-6)
Camide 1967 ylnda minare
klah ve derzleri
yenilenmitir.
1990 Ylnda Camide basit onarm yaplmtr. 2002

Ylnda minarede erefenin ta korkuluklar hari
esasl bakm yaplmtr. Cami iinde son blm
ayran ahap parmaklklar (Resim-7- Eyll 2006),
daha sonra kaldrlmtr. (Resim-7- Mays 2007)
Cami girii kuzey-batdan kuzey cephesine alnmtr

(Resim-6 -1943). Kuzey cephesinden mermer basamaklar iki tarafa (bat ve dou) uzanr. Batda yola
kadar inen basamaklar, yaplan yol ve kaldrm almalar nedeniyle bir sahanlkla geri ekilerek tekrar
kuzeye imdiki haline getirilmitir.
Cami avlusunda; Resim 2de grld gibi, adrvan
ve imdiki Cami parseli iinde kalan iki parsel daha
vardr. 1968 ylnda adrvan kaldrlm ve dier iki
Resim-7
201
NCELEME / ANALZ
YAPININ MEVCUT YAPISAL DURUMLARI
MALZEME KULLANIMI VE YAPIM TEKN
Cami 15.11 m x 21.14 m dikdrtgen bir alana oturtulmutur.
Zemin kat duvarlar 78 cm, moloz tatan, birinci kat
duvarlar hmtr. (Hm; dikme ve payandalardan
meydana gelen ahap atk arasna kerpi ya da tula
doldurularak yaplan yap.) Sonradan yaplan onarmlarda d sva imento harl sva ile svanm olup
zeri yeil renkli akrilik boya ile badanaldr. Cami
iinde duvarlar; imento harl sva zerine kirli beyaz
renkli yal boyaldr. Ana kubbe ve sahnlar badadidir.
Kubbe ve sahn yzeyleri kirli beyaz renkli yal
boyaldr. Minare kaidesi (krs) kesme tatan yaplmtr. Kaidede yapnn mermer kitabesi mevcuttur.
Minarenin papular kesme ta ss verilmi svadr.
Minarenin silindirik gvdesi tuladan yaplmtr.
erefeye kadar olan gvdede iki adet yonu tatan
yaplm halka vardr. stteki halkann yukarsnda ve
klahn altndaki gvdede toplam iki adet mavi renkli
seramikten kuak vardr. Silindirik gvde, kirpi tula
kmalarla petek ksm ekillendirilerek erefeye
balanmtr. erefenin parapet duvar kesme tatan
yaplmtr. erefenin zerinde tula olarak devam
eden minare bakr klah ve alemle tamamlanmaktadr.
Camiye kuzey cephesinden girilir. ki ynden klan
sonradan yaplan mermer basamaklarla giri sahanlna aliminyum doramalardan yaplm iki kap ile
ulalr. Sahanla alan dernek odas kaps ahap
doramaldr. Sahanlk, dernek odas betonarmedir.
atlar Marsilya kiremidi ile kapldr. Dernek odasnn dou ve batya bakan demir doramadan yaplm
iki adet penceresi vardr. Sahanlk mermer ile kapldr.
Sahanlktan son cemat blmne byk bir ahap
202
doramal kap ile girilir. Kapnn iki yannda plastik

(pvc) doramal, demir parmakl ve mermer denizlikli
pencere vardr. Kap yal boyaldr. Son cemaat
yerinin dousunda grevli odas, batsnda minare
girii ve depo kaps vardr. (Resim-9) Son cemaatin
gney duvarndan yine ahap kapyla camiye giri
tamamlanr. Kapnn iki tarafnda pencereler ve
aldan yaplm mihrabiyeler vardr. Yine kapnn
sanda kadnlar mahfiline kan ahap merdivenin
kaps vardr. Grevli odas son cemaatten, camekanl
ahap dorama ile blnmtr. Douya bakan pvc
doramal penceresi vardr. Son cemaatin taban ve
tavan ahap kapldr. Duvarlar kirli beyaz yal boyaldr. Tavan ahaplar yal boyaldr. kinci kapdan
girildiinde, batda mezzin mahfili ve sonradan girii
son cemaate alnan kadnlar mahfili duvar vardr.
Mezzin mahfiline tek basamakla klr. (Resim-10)
Giriin hemen st kadnlar mahfilidir ve tavan ahap
kapl yal boyaldr. Kadnlar mahfilini alt ahap
stun tamaktadr. Kadnlar mahfiline son cemaatten
ahap bir kapyla ve ahap basamakl korkuluklu
dner bir merdivenle klr. Mahfilin cami iine bakan
taraf ahap kolon ve korkulukla evrili olup, orta
ksmnda ahaptan kma vardr. Kadnlar mahfilinin
dousunda ve kuzeyinde pvc doramal ikier adet
pencere vardr. Batsnda merdiven girii ve korkuluklar vardr. Bu blmn duvarlar ve tavan yal boyaldr. Tavan ve taban demesi ahap kaplamadr.
Cami tavan ortada byk kubbe (ana sahn), drt
kede kk sahnlardan oluur. Tavann tamam
badadidir. zeri kirli beyaz yal boya ile kaplanmtr. Ana kubbenin ortasnda daire eklinde kk bir
kalem ii vardr. Taban ahap demedir. Ana kubbenin duvarlarnda, bat ve douda drder adet pvc
doramal, demir parmaklkl pencere, yine kble
duvarnda mihrabn iki yannda ayn zellikte pencereler mevcuttur. Mihrap kble duvarn ortasndadr.
Duvardaki girintisi yal boyaldr. Girintiyi eviren
ksm ini ile kaplanmtr. Mihrap n kble duvar
boyunca tabandan 10 cm. yksektir (Resim-11). Mih-
rabn batsnda minber, dousunda kede vaaz krss vardr. Minber ve vaaz krss ahaptandr.
Minber korkuluklar ahap sslemelidir. Minber
ahap renkli yal boyaldr. Ana sahn evreleyen
duvarlar demeden 90 cm, yksekliinde suntalem
ile kapldr. Cami ats marsilya kiremit ile kapldr.
Bakma ihtiyac vardr.
-Yapld dneme ait kaytlardan,

-Mimari gerek olarak grlen eler,
-Tipoloji almalarndan,
-Yapnn geirdii eitli dnemlere ilikin olarak.
Caminin alt katnda alt adet iyeri ve bir depo

mevcuttur. yerlerinde; yaplan ie gre geliigzel
tadilat ve onarmlar yaplmtr. Dou cephesinde drt
adet iyeri, kble cephesinde bir iyeri ve bat cephesinde basamakla bakmsz bir depoya girilir. D
duvarlar imento katkl sva ile kaplanm ve akrilik
boya ile badanaldr. Svalarda yer yer atlaklar
mevcuttur. Ayrca, iyerlerinin eitli ihtiyalar iin
duvarlarda tahribatlar ve ilaveler yaplmtr.
Yukarda sralanan kaynaklardan veya evre sakinlerinden edinilen szl bilgiler ile resmi kurum ve kurululardan edinilen belgelerden dernelenerek yaplan
almalar neticesinde Tiryaki Hasan Paa Cami iin
drt ana dnemden bahsedebiliriz.
RESTTSYON
YAPININ KONUMU
Tiryaki Hasan Paa Camii Vakflar Genel Mdrl
nn mlkiyetindedir. Tapuda arkiye Mahallesi, 27
pafta, 149 ada, 1-2-3 parsel numarasyla kaytldr ve
Antsal yap olarak tescillidir. Gney ve Bat cephelerinde trafie ak iki adet cadde bulunmaktadr. Bat
cephesi, Odunpazar semtinin ilek bir caddesine
bakar.
RESTTSYON YAKLAIMI
Eskiehir Odunpazar Tiryakizade Hasan Paa Camii
nin zgn halini vermeyi amalayan bir alma
yaplm ve bu srete sekiz bilgi kayna kullanlmtr:
-Yapnn mevcut durumundan,
-Yapdaki kitabelerden,
-Yapda var olan izlerden,
-Yoklama kazsnda elde edilen bulgulardan,
-Yapya ynelik bugne kadar yaplan aratrmalardan,
YAPININ DNEMLE ALIMALARI

(YAPIYA UYGULANAN MDAHALELER)
1. DNEM: Tiryaki Hasan Paa Camisinin minare

kaidesi zerindeki kitabeye gre hicri 1198 (miladi
1783-84) yllarnda yapld yazlmaktadr. Camiyi
Tiryakizade Sleyman Aa yaptrm ve vakf etmitir.
2. DNEM: Mevcut en eski resimlerin (Resim 2) ve
1930 lu yllardaki (Resim 3) karlatrlmasndan
Camii kkl bir yapsal deiiklie urad grlmektedir.
3. DNEM: Cami avlusunda; Resim-1de grld
gibi, adrvan ve imdiki Cami parseli iinde kalan iki
parsel daha vardr. 1968 ylnda adrvan kaldrlm
ve dier iki parsel Cami parseli ile tevhid edilerek
bugnk halini almtr. Yine ayn yllarda Cami
avlusunun dou tarafna parsel snr boyunca wc,
adrvan, gasilhane, st katna da imam evi yaplmtr.
203
Camiye son dnem yaplan tamiratlar

-
Camide 1967 ylnda minare klah ve derzleri

yenilenmitir.
Cami 27.06.1986 ylnda antsal yap olarak tescillenmitir.
1990 ve 2002 Yllarnda Camide basit onarm
yaplmtr.
RESTTSYON ANA KARARLARI

Yukarda da sraland gibi, cami ile ilgili kaynak
aratrmas ve yapdaki analizlerden iki ynden bulgular elde edilmitir. Bunlardan biri cami I. dnemden II.
dneme getiinde yaplan mdahalelerde malzeme
kullanm ve yapm teknii farkllk gstermedii
halde 1950 ylndan sonra yaplan mdahalelerde
malzeme kullanm farkllk gstermektedir. nemli
yapsal deiikliklere urad II. dnemden sonra
bugne kadar sregelen onarm, ilave ve mdahaleler
ieren dnemlerde cami esasl bir deiiklie uramam, basit denilebilecek ilave ve mdahaleler restorasyon projesinde arndrlmtr.
RESTORASYON
KORUMA/ONARIM KARARLARI
almann nc aamasnda belgeleme, tarihi
aratrma ve restitsyon almalar sonucu derlenen
bilgiler zerine deerlendirmeler yaplmtr. Deerlendirmeler, evre ve yap olmak zere iki farkl lekte ele alnmtr.
ncelikle yapnn yakn evresi ile zgn bir ekilde
yaamna devam etmesi, bunun yan sra tarihi dokudaki dier geleneksel yaplarda incelenmitir.
etmitir. Sahip olduu mimari zellikler ile dneminin

mimari ve estetik anlayna, geleneksel yapm malzemeleri ve yapm tekniklerinin kullanl biimlerine;
plan emas ile tarihi dokuda nasl ekillendiine dair
nemli bilgiler iermektedir. Dolays ile tarihi aratrma ve karlatrmal almadan elde edilen bu bilgiler nda yapnn ncelikle zgn yapsn bozan
sonradan yaplan ilavelerin belirlenmesi ve hazrlanan
koruma-onarm projeleri ile yapnn tekrar zgn hale
getirilmesi gerekmektedir.
Yaplan aratrmalar ve incelemeler ve deerlendirmeler sonucunda Tiryaki Hasan Paa Cami bir btn
olarak ele alnmas deerlendirilmesi ve mdahale
kararlarnn verilmesi ilke olarak benimsenmitir. Bu
erevede Cami yapsnn ve evresinin;
Srekliliin salanmas iin korunarak kullanlmasna,
Camide ibadet edilmeye devam edilmesine,
II. Dnem mdahalelerin (nitelikli dnem) onarm
tarihinin belgesi olarak korunmasna,
Yapnn btnln bozan uyumsuz tesisat ve
malzemelerin kaldrlmasna,
Malzeme bozulmas ve strktrel sorunlara neden
olan kaynaklarn gerekli mdahaleler ile ortadan
kaldrlmasna,
Mdahalelerde zgn yap malzemeleri ve yapm
tekniklerinin kullanlmasna ilkesel olarak karar
verilmitir.
Bu ilkeler dorultusunda Tiryaki Hasan Paa Cami ve
avlusu ile ilgili mdahale kararlar ilevsel ve yapsal
olmak zere iki balkta toplanmtr.
DEERLENDRME ALIMALARI
LEVSEL KARARLAR
Camide; restorasyon uygulama almalarndan sonra
ibadete devam edilecektir.
Yapnn sahip olduu deerler : Yap, zaman iinde

geirdii evrelerle kentin farkl dnemlerine tanklk
YAPISAL KARARLAR
(ANA MDAHALE BMLER)
204
EVRE DZENLEMES LE LGL

KARARLAR
evre dzenlemesine ilikin nerilerin biimlenmesinde u yaklamlar esas alnmtr:
Cami avlusunun bat tarafnda sonradan iki katl
olarak yaplan wc-gasilhane-adrvan ve imam
evi yklarak yerine tek katl wc-gasilhane- adrvan ve dernek odas projesine uygun olarak
yaplacaktr.
Mevcut dernek odas yklp Cami girii, II.
dnemdeki haline uygun olarak ekte verilen
projesine gre yaplacaktr. Dernek odas altnda
avluya doru uzanan tek katl sonradan yaplan
depo yklp temizlenecektir.
Avlu ve camii evresindeki mevcut aalar
tmyle korunmutur.
Cami avlusunu kaplayan mozaik beton kaplama
sklp yerine doal ta (andazit) kaplanacaktr.
Semtin cenazeleri bu camiden kaldrldndan
avluda geni toplanma alan dzenlenmitir. Bu
alandaki basamaklar, kaldrm ve alan daraltan
zgn olmayan demir sundurmalar kaldrlmtr.
Mevcut avlu duvar zerindeki seramikler sklerek, yerine doal ta kaplanacaktr. Duvar
zerindeki demir parmaklklar korunacak, krlan
yerler tamamlanarak boyanacaktr.
Mevcut avlu duvarlarndaki harputalar sklecek yerine doal ta harputa monte edilecektir.
Mevcut avlu gney giri kaps bakm yaplarak
korunacak, bat kaps projesindeki gibi yaplacaktr.
Cami bat giriinde bulunan, zgn olamayan
saat kulesi yklp temizlenecektir.
Giri merdivenleri korunacaktr. Basamaklarn
salklatrlmas yaplacak ve projesindeki gibi
basamak dzenlemesi yaplacaktr.
Cami giri merdiven korkuluklar sklp yerine
dvmedemir malzemeli (ferforje) korkuluk
yaplacaktr.
Cami evresi boyunca su drenaj yaplacaktr.

Detay verilen drenaj hattnn cami ke noktalarnda havalandrma kapaklar olacak ve kuzey
cephesinde birleerek logara balanacaktr.
YAPI LE LGL KARARLAR
Yap d :
Cami cephelerinde, ana giri merdivenleri
boyunca ve giri sahanl duvarlarndaki
seramik kaplamalar sklerek sva ve badana ile
kaplanacaktr. Sahanla alan karlkl aluminyum doramal kaplar kaldrlacaktr.
Cami bat cephesinde, serpme eklindeki sva
kaldrlacak yerine sva ve badana yaplacaktr.
D duvarlardaki yapya uygun olmayan her trl
malzeme (kablo, kepenk, klima v.s.) sklecek
ve oluacak hasarlarn tamiri yaplacaktr.
Minare pabucundaki ta taklidi sva sklp
yerine kesme ta kaplanacaktr.
Minare erefesinin doal tatan yaplan korkuluklar yine doal ta ile yenilenecektir.
erefeye alan ahap kap yenilenecek ve ahap
koruyucu uygulanacaktr.
Minarenin paratner tesisat gnn teknolojisine
uygun olarak yenilenecektir.
Cami ana giri kap ve svesindeki yal boyalar
sklecektir.
205
Yap ii :
Zemin kattaki iyerlerin kap ve pencereleri
(vitrin) sklecek tek tip ahap dorama ile
yenilenecektir.
Zemin katta, avluya k olan deponun taban
doal ta ile kaplanacaktr. Duvarlar sva tamiratndan sonra akrilik boya kaplanacak, tavan
ahaplarn bakm ve korumas yaplacaktr.
Avluya kan basamaklar sklp doal ta ile
kaplanacaktr. Avluya kan kap yeniden ahaptan yaplacaktr.
Son cemaatten blnen grevli odas kaldrlacaktr.
Birinci kat ve kadnlar mahfilindeki plastik dora-
mal (pvc) pencereler sklecek. Projesinde detay

verilen ekilde ahap doramadan yeniden yaplacaktr. Bu doramalara koyu ceviz ahap koruyucu
uygulanacaktr.
Yine bu pencerelerin demir parmaklklar salklatrlp, kahverengi boya ile korunacaktr.
Cami ii duvarlarda 90cm. yksekliindeki suntalem kaplama sklecektir. Sklen yerlerin tamiri
yaplp akrilik boya ile kaplanacaktr.
Mihrabn gvdesindeki yal boyalar sklp,
yerine akrilik boya ile badana yaplacaktr.
Cami ii duvarlar, kubbe ve sahnlar zerindeki
yalboyalar sklecektir. Yerine sva tamirat
yapldktan sonra akrilik boya ile badana yaplacaktr.
Kadnlar mahfili tavan, ahap kolonlar, son cemaate bakan pencereler ve kaplar, kadnlar mahfili
deme alt ve tavan yal boya kaplamalar sklecektir. Salklatrlmalar yaplacaktr. zerine
koyu ceviz ahap koruyucu uygulanacaktr.
st rt :
at tayclarndan rk olanlar deitirilecek,
gerekli takviyeler yaplacak merteklerin zerine
tahta kaplandktan sonra su yaltm uygulamas
yaplacaktr.
atnn mevcut rts olan marsilya tipi kiremit
kaldrlp, alaturka kiremit grnml metal
kiremit (Resim-1) ile kaplanacaktr.
Resim-1
206
ROMATILE
1 adet panelin net ls
1 adet panelin kaplad alan
1 adet panelin arl
m2 panel arl
: 1700 mm x 371 mm
: 1600 mm x 369 mm
: 4,5 kg
: 7,6 kg
Eski eserlerde Osmanl kiremiti (alaturka kiremit)

yerine tercih edilmektedir.
at yamur oluklar ve ini borular kaldrlacaktr.
DEMLKLERE LKN
SORUNLAR/MDAHALE KARARLARI
Tarihi sre ierisinde yapda meydana gelen mdahalelerin yap stndeki olumlu/olumsuz etkilerinin
deerlendirilmesinin ardndan bu mdahalelere ilikin
kararlar oluturulmutur. Buna gre yap iin nitelikli
ve nemli bir dnem oluturan ya da yapnn belli bir
dnemine ilikin nemli bilgi veren eklerin muhafaza
edilmesi, yapnn zgn mimari, fiziki ve tasarm
zelliklerine zarar veren eklerin ise yapnn bnyesinden uzaklatrlmasna karar verilmitir.
KENT, MMAR VE MZAH

Tan Oral
E-Posta : tan.oral@gmail.com
Mizah bir eletiri sanatdr; ancak, Trkiyede mimarlarn yeterince eletirilmedii de bir gerek... Oysa
hepimiz, durmadan mimarlk mesleinin sonularndan yaknyoruz. Bu yaknmalarmzn nedeni olarak
da, lazlar, mteahhitleri ya da kalfalar gryoruz.
Mimarlar, dokunulmaz bir ekilde bu eletirilerin
dnda kalm gibidir.
Eski yllarda, uzmanla ve uzmanlara kar byk bir
gven ve sayg duyulurmu; teknokrat ve uzmanlarn
her eyi daha iyi bildii gibi bir nyarg ve insanlarda
da, bir imar ve refah umudu var. Buna paralel olarak,
mimarlar, hep bu abann szcs, direksiyonun
bandaki kii gibi grme eilimi fazla. Btn bunlar,
mimarlarn eletiri dnda kalmasna neden olmutur.
Ancak, mimarlarn eletirilmemesi, mimarlk ve
kentler adna byk bir eksiklii de beraberinde getirmitir. nk mimarlar, kentleri, dolaysyla da yaammz biimlendiren insanlardr. Bu yzden, bylesine ciddi ve mdahaleci icraat yapan insanlar eletirilmelidir.
Zaman iinde, sosyal ve siyasal yapyla birlikte, ncelikler de deiti. Eskiden konut sorunu ve sanayileme
nemliyken; gnmze doru yaklaldka, kentler,
evre sorunu ve korumaclk n plana geti. Daha nce
gecekondu sorunu hepimizin dilindeyken, imdi,
gkdelen sorunu konuulur oldu. Koullar ve ncelikler bu ekilde deiince, artk mimarlarn da eletirilmesi acilleiyor.
Mizahn izgili tr olan karikatr de, bir eletiri sanat
207
olarak, iyi niyet tamaz, ama kt niyetli de deildir.

Ktyle, iyi olmayanla urar. Ancak bunu, umudu
srekli canl tutmaya alarak yapar. Karikatr, bir
anlamda, iyi niyetli deildir ama iyinin peindedir.
Karikatr izerken, ileride mahcup olmay, hep gze
almmdr. Ancak, eletirdiim evrenin de, en
azndan beni mahcup etmeyi gze alacak kadar iyi
niyetli olmasn beklerim.
Aslnda kentle ilgili anlatlabilecek her ey, yaamla,
yaama hakkyla, yaama hakknn korunmasyla
ilgilidir. Ancak, yaamak deyince, sadece hayatta
olmay anlamak, bu dnceyi pek aklamyor.
Yaamak derken, mutlu yaamaktan sz etmek
istiyorum. renerek, dnerek, konuarak, haberleerek, gezip tozarak, gnlnce severek, sevierek,
neeli, mitli, salkl, gven iinde, reterek; dalga
geerek, yanl yaparak, bol bol yanl yaparak,
yanllarmz dzelterek srecek olan yaamaktan
sz ediyorum. Ne var ki, hepimizin ok doal karlad yaam hakkn engelleyen basklarla da her
zaman karlayoruz. stelik bunlar, sadece siyasal
ve snfsal basklar deil; ulusal, geleneksel, cinsel,
ahlksal ve dinsel basklardr. Daha da tesinde,
birbirimize, dostlarmza, ailemize, kendimize kar
koyduumuz basklar ve kentsel basklar, hayat
dilediimizce yaamamz engelleyen sorunlardan
dierleridir. Ancak, bu sorunlar amak ve deitirmek iin harcadmz abalar, her zaman yeterli
olmuyor. Bunlar amak iin rgtlenme ve siyasal
mcadele yollar var ama bu konuda zaman da bize
kar iliyor. te mizah, burada devreye giriyor ve

ie yaryor.
Ktl nlemenin en geerli yollarndan biri, onu
aa karmaktr; mizahn ve karikatrn ilevi de
budur. Sorunlar karsnda, mizah ve hogry bu
anlamda harekete geirerek tavr almak ve neeli
olabilmek, batan kazanmaktr.
Apartman yaamnn Trkiyeye yeni girdii dnemlerde, operetlere konu olan ilide bir apartman, nikel
kbik mobilyalar, Lks Hayattan esinlenen karikatrclerin yaklatklar konulardan biriydi. Yine o
dnemler, byk caml kaplar, mimarlarn ok houna
giden zmler olmutu, ama karlarna kilidin
nereye taklaca sorunu knca da kapnn en altnda
bir kalnlk olduu iin, kilit oraya taklyordu. Apartman sakinleri ise bu yepyeni hayat tarz karsnda
yerlere kadar saygyla eiliyorlard; nk kilit, en
alttayd. Evlerimize banyo kveti girince insanlar,
hemen iine bir tabure koyup ykanmaya balamlard. Bu da, oka izilen konular arasndayd. Ayn
ekilde, balkonlarn hemen camla evrilip meknlarn
bytlmesi, at katlarnn stne kat klmas, rk
yaplar, blok inaatlar, yapsatlk ok eletirilmi ve
izilmitir. Aslnda bunlar, kentten ok mimarlkla
ilgili eletirilerdi. Kent eletirilerinde ise satclar, yol,
kanalizasyon, ukurlar, trafik, sokak lambalar gibi
belediye eletirileri dzeyinde kalmt. Gnmze
gelindiinde, bu eletiriler, yerlerini nce gecekondu,
daha sonra gkdelenlere ve kentsel dnm ad
verilen uygulamalara brakt.
1950den sonra, Trkiyede, daha nce pek bilinmeyen yeni bir olgu, yeni bir sanc yaanmaya balamt:
G!.. Nfusun yzde 15 kadar, eskiden kentlerde
mutlu yaarken, imdi, yzde 50si, kyden g edenlerle birlikte sknt iinde yayor. Ancak, sknt,
altyap yetersizlii ya da buna benzer nedenlerin
tesinde, kente yeni gelenlerin, kenti rahata kullanabilmek ve kabul grebilmek iin gereksindikleri kltrel altyapy bulamamalarndan kaynaklanyordu.
208
Yani, kyden kente g edenler, burada, ne yapacaklar konusunda, hibir hazrlk ve efkat bulamamlard.
Bu insanlara ay, hrbo, kereste, maganda,
zonta gibi sfatlar lyk grld. Elence dnyasnn
tm parodileri, bu insanlarla alay zerine kuruldu.
Yeni kentlilerin aalanmas iin, komedyenler canla
bala altlar. Bunlar, belli bir dneme kadar srd
gitti. Ancak, yeni kentliler, yava yava kentin gerek
sahibi olmaya balaynca, kent ynetimini ele geirince de artk onlarla alay etmek zorlat. Yerini siyasal
eletiriler ald.
Dnya da, btn byk kentlerde, insanlarn bir
araya gelebilecekleri merkezler, alanlar, kylar ve
parklar vardr. Tanmann ilk kural, birbirini grebilmektir. Bir arada bulunmak, bir eyleri paylaabilmek demektir. Oysa stanbul, ne yazk ki, yllardan
beri eitli siyasal nedenlerle kylarndan, meydanlarndan, merkezlerinden, sokaklarndan yoksun
braklmtr. O kadar yoksun braklmtr ki, meydanlarn ad deitirilmi, meydanlarn kendisi
deitirilmi; sonunda insanlar ara sokaklarda
kalm, sonra da sokaa kma yasa konup evlerine
kapatlmlardr. nsanlar birbirlerinden bylesine
uzak tutulurlarsa; stelik bunlarn yars eski, yars
yeni kentliyse birbirlerini nasl tanyacaklar ve nasl
anlayacaklardr? Maalesef, kentlerimiz her trl
bildiriim ve ortak kullanm imknlarndan yoksun
braklmaya allyor.
Kentin gerek sahibi kimdir, diye dnld zaman,
karmza eitli gruplar kyor. Bunlardan ilk akla
gelen, en eskiler kimlerse, onlarn kentin gerek sahibi
olduudur. Bu konuda tartmasz kabul edilebilecek
olanlar, Rumlar ve Yahudilerdir. nk Yahudilerin
500 yldr burada olduklar bir gerek. Dierleri de
birka kuak sonradan geliyor. Kentin gerek sahipleri
olarak grlebilecek bir baka grup, bu kentte yaayp
retimde bulunanlardr. Yani, vergisini veren ve reten
gruptur. Daha gereki bir yaklamla seilmi yneticiler, kentin gerek sahipleri olarak dnlebilir;
nk kentte ne yaplacana onlar karar veriyor.
Bunun dnda, her 10 ylda bir tepeden inenler vard;

kenti kendilerince biimlendiriyor, yani biimsizletiriyorlard. Buna gre, kentin gerek sahibi de onlard.
Yasalara aldrmadan kenti kullanan ve deitirenler
var, bir takm paral derneklerin yaptklar deiiklikler var. Bu yzden kentin gerek sahibinin onlar
olduu dnlebilir. Mimarlar ve ehirciler, kenti
deitiren insanlar olarak, kentin gerek sahipleri
saylmaldr, eklinde bir yaklam da sz konusu
olabilir.
Speklatrler ve gecekonducular da kentin gerek
sahibi kabul edilebilir. Ancak, btn bu gruplar,
kentten ne ikayet ediyor, ne de eletiriyorlar. O
zaman, bu konuda sylenebilecek tek ey, kentin
gerek sahiplerinin bizler olduudur. Yani, kent iin
kayglananlar, mutsuzlar, Bu kentin hali ne olacak?
diyenlerdir. Fakat, bu kesime de bir eletiri getirmek
gerekiyor. nk bu kesim, deiiklik istemiyor; her
ey olduu gibi kalsn istiyor. Oysa, tm kayglara
ramen, kent, ne yazk ki deiiyor, deiecek. rnein ben, Boazda bir katm olsun istiyorum; iyi bir
arabayla geni, rahat asfalt yollarda dolamak istiyorum. Yani, hem kentin bozulmasndan ikayetiyim;
hem de, bu bozulmaya neden olan ne varsa, onlara
sahip olmak gibi tutkum var. nk byk kentte
yaamay, tm ikayetlere ramen hl istiyoruz.
Aslnda byk kentler, birikmi emein, birikmi
organizasyonun, birikmi enerjinin bulunduu
yerlerdir. Bir anlamda, yaamak iin ok elverili
yerler. Bu nedenle kente akn, kentleri bytyor.
Kentler bydke, zenginlik, organizasyon ve
emek birikimi de byyor ve kentin ekicilii
artyor. ekicilik arttka, kente gelen insan says
artyor ve byme devam ediyor. Bu, yukarya
doru trmanan bir sarmaldr. te yandan, yollarn,
trafik iaretlerinin, sokak isimlerinin, haritalarn,
kentle ilgili yaymlarn yetersizlii, ulam
imknlarndaki glkler; yani, iletiim yetersizlii
ise, sorunlarn bymesine neden oluyor. Sorunlarn
bymesi, iletiimi daha da zorlatryor. Bu da,
aaya doru inen bir sarmal oluturuyor.

2000 yl nce yaplan bir nfus saymna gre, Anadolu nun nfusu 13 milyon kiiymi. Cumhuriyet kurulduunda, Anadolunun nfusu, yine 13 milyondur.
Bu, Anadolunun yle bir dengede olduunu gsterir
ki, kentiyle kyyle 2000 yl kadar, nfusunda bir
deiiklik olmamtr, t ki karasabann yerini pulluk
alncaya kadar. Bugn geldiimiz duruma gre ise
stanbulda kii bana den yeil alan, 2 metrekaredir. Oysa bu rakam, New York iin 40; Stockholm iin
83; Londra iin 25 metrekaredir. Bir baka deyile
kentler iin yeil parklar ok nemlidir, stanbul iin
ise artk sadece otopark! Ne yazk ki, siyasal iktidarlarn da, belediyecilerimizin de yaptklar icraat bu
gerei, es geerek, dorulamaktadr.
Yllar nce, Proustun yapt imar plannda, stanbul
iin iki park dnlmt. Bir numaral park,
Taksimden balayp Makaya kadar giden ve imdi
Hiltonla dier binalar tarafndan kesilen yeil aland.
Dieri de, Tevikiyeden Dolmabaheye uzanan
aland ama, artk deil. Aslnda buralar bugnk
haline getirenler, belediye sorumlular ve teknokrat
ehirci uzmanlardr. stelik bu tip yerler, iddia edildii
gibi, hi de su yata deildir. rnein, Isac Asimov,
New Yorkta Central Parkn yaplmasyla birlikte su
orannda dler olduunu bir yazsnda anlatyordu.
te stanbulda, dnyay ayaa kaldran Taksimde
trafii yer altna alma ve Gezi Parkn binayla doldurma projesi, dediklerimizin son rneidir. Gaz, basnl
su, mermi, kovalamaca, ldrmece ve mizahn aheser yaratmlaryla ile sren dn sonucu;
Gezi Park Gazi oldu,
Taksim Masada kald.
Parklar, otoparklar ve kentin tm iin, hasta ve
bozuk olduu; bunun da keserek, bierek dzeltilmesi
gerektii gibi bir genel kan mevcuttur. Mimarlarn,
belediyecilerin ve ehircilerin, kenti, kristal bir yzk
209
tana benzer ekilde, kusursuz hale getirmek gibi bir

zlemleri var. Ancak atlanan bir gerek de var: Kenti
kent yapan, binalar deil, bizleriz. Kent, tpk canl bir
organizma gibidir; bir kristal gibi kusursuz deil...
Bizim gibi, kusurlarla varln srdren bir organizma.. Dolaysyla onu bir kristal ta gibi kabul etmek,
ruhsuz saymak yanltr. Kentler de, tpk bizler gibi,
canl, yalanan, deien ve irkinleen bir organizmadr. Sorunlarla birlikte mutlu olmann yolunu bulmak
iin yayorsak, kentler de, kentliler araclyla bunu
baarmak zorunda. Bunu yaparken de, mimarlar ve
ehirciler bize bu kadar mdahale ediyorsa, biz de
onlardan eletiri oklarmz esirgemeyelim.
210

V. OTURUM
OTURUM BAKANI
Hseyin GL
Jeoloji Mhendisleri Odas Eskiehir ube Bakan

Trkiyede Kmr Aramalarnda Son Gelimeler ve
ALPU Kmr Havzas
Eskiehir Blgesi Asbest Oluumlar ve
Halk Sal zerindeki Etkileri
Prof.Dr. Rfat BOZKURT
211
212
ESKEHR LELERNN AIK KAYNAK KODLU CBS ve

NERC SSTEMLER KULLANILARAK
DEPREM TEHLKES ANALZ
1 Can AYDAY, 2 Sedat
SARIDL, 2 Levent SABAH, 2 Nefise YAMAN
1 Anadolu
niversitesi TRKYE
Tel: 532 373 94 33 E-Posta cayday@cvm.com.tr
2 CVM Corafi Veri Modelleme San. ve Tic. Ltd. ti. Eskiehir/TRKYE
Tel: 507 564 58 61 E-Posta sedat.saridol@cvm.com.tr
ZET- Bu almada, Ak Kaynak Kodlu Corafi

Bilgi Sistemleri ve nerici Sistemler kullanlarak
Eskiehir il snr iinde kalan ilelerde deprem tehlikesi analizi yaplmaya allmtr. almada, ilin
jeolojisi, 1901den gnmze kadar Eskiehir il
snr iinde oluan deprem d merkez noktalar ve
aktif fay uzunluklar kullanlmtr. nerici Sistem
yntemi uygulanarak tehlikeli ileler bulunmutur.
Bu ileler tehlike derecelerine gre sralanmtr.
Bulunan sonu yorumlanarak deprem konusunda
yaplmas dnlen nlem alma ve iyiletirme almalarnn en tehlikeli ileden balayarak yaplmas
daha uygun olacaktr. Bulunan deprem tehlike deerleri kullanlarak ilelerde deprem risk sonular
belirlenmelidir.
Anahtar Kelimeler: Deprem Tehlikesi, CBS, Ak
Kaynak Kodlu Yazlm, nerici Sistemler
1. GR
Deprem yerkabuunda beklenmedik bir anda ortaya
kan enerji sonucunda meydana gelen sismik dalgalarn yeryzne ulaarak yaplar etkilemesi olaydr.
Dnya zerinde depremlerin olutuu yerlere bakldnda, bu yerlerin belli alanlarda olduu grlr. Bu
alanlar ile yerleim yerleri ilikisine bakldnda ise,
213
dnya zerinde nfusun youn olduu yerlerin ounun deprem riski ile kar karya olduu anlalr.
Gemi yllara yaplan deprem riski analizleri byk
yerleim yerleri ile snrl kalmtr. Gnmzde ise,
bu almalarn daha geni boyutta hazrlanmas
gerektii ortaya kmtr. Depremin sadece byk
yerleim yerlerini etkileyecei ve bu yerleim yerinin
etrafnda bulunan ilelerin depremden etkilenme olaslnn dk olmas gibi bir dnce kabul edilemez.
Trkiyede getiimiz 12 Kasm 2012de yaplan yasa
tasars ile birok il bykehir kapsamna alnmtr.
Bu yerlerin il snrlar bykehir snr olarak deitirilmitir. Bunun sonucunda belediyeler tm il snr iinde
kalan alandan sorumlu tutulacaklardr. Gemi yllarda
sadece merkez yerleim yerlerinden sorumlu belediyeler tm il snr iinde deprem tehlikesi almalar
yapmak zorunda kalacaklardr. Eskiehir Bykehir
Belediyesi iinde durum byledir. Yaplacak deprem
tehlikesi almalar Eskiehir yerleim yeri ile birlikte
dier ileleri de kapsamaldr.
almada, Ak Kaynak Kodlu Corafi Bilgi Sistemleri ve nerici Sistemleri kullanlarak Eskiehir il snr
iinde kalan ilelerde deprem tehlikesi analizi yaplmaya allmtr. almada, ilin jeolojisi, 1901den
gnmze kadar Eskiehir il snr iinde oluan
deprem d merkez noktalar ve aktif fay uzunluklar

kullanlmtr. nerici Sistemleri yntemi uygulanarak
tehlikeli ileler bulunmutur. Bu ileler tehlike derecelerine gre sralanmtr. Bulunan sonu yorumlanarak
deprem konusunda yaplmas dnlen nlem alma ve
iyiletirme almalarnn en tehlikeli ileden balayarak yaplmas daha uygun olacaktr. Bulunan deprem
tehlike deerleri kullanlarak ilelerde deprem risk
sonular belirlenmelidir.
2. TEHLKE NEDR, DEPREM TEHLKES
NEDR?
Tehlike Byk zarar veya yok olmaya yol aabilecek durum olarak tanmlanr [1]. Tehlike baka bir
ekilde ise, yaayan canllar iin olumsuz etkiler
dourma olasl olan doal, teknolojik ve insan
kkenli olaylarn tm olarak aklanr. Bu tehlike
tanmlarnda, dnya zerinde bulunan canl veya
cansz varlklarn tmne zarar verme potansiyeli,
onlarn yaamn etkileme, ekillerini deitirme
olaydr. Bu tehlike doal bir olay olduunda, bu
doal olay deprem olduunda ise, Deprem Tehlikesi olarak adlandrlr.
3. DEPREM TEHLKESN OLUTURAN
DEKENLER
Doada deiken says sonsuz denecek kadar oktur.
Mhendislik bu deikenlerin gerekenlerini uygun yer
ve zamanda kullanarak canllara daha yaanabilir
ortam sunabilmedir. Deprem tehlikesini oluturan ok
sayda deiken bulunur. Farkl almalarda ve farkl
amalara gre bu deikenlerin says ve tr deiebilir. Bu almada kullanlan deikenler;
Fay uzunluu,
Deprem d merkez nokta says,
Alvyon alan bykldr.
Eskiehir ve ilelerinin Deprem Tehlike deerlerini
belirlerken bu deikenler kullanlmtr.
214
4. DEPREM TEHLKE DEERNN NEM

Bir il snrlar iinde ncelikle yaplmas gerekli i o
ilin snrlar iinde bulunan ilelerin Deprem Tehlikesi
durumlarn belirlemektir. Yakn ilelerin doal
zelliklerinden dolay birbirlerinden farkl Deprem
Tehlike Deerlerinin bulunaca doaldr. Bu nedenle,
o ilin sorumlularnn ncelikle bu deerleri belirlemeleri gerekmektedir. Deprem konusunda yaplacak
ilerde ncelik Deprem Tehlikesinin belirlenmesidir.
Bu aamadan sonra Deprem Risk Deerleri ortaya
kabilecektir.
Trkiyede bugne kadar yaplan almalarn snr
genellikle byk yerleim yerleri ile snrlandrlmtr.
Bu tr ayrntl aratrma ve almalar il merkezlerinde
kalmtr. Deprem olduunda ve can ve mal kaybna
neden olduunu da bundan sadece byk yerleim
yerlerinde yaayanlar deil, ky ve ilelerde oturanlarn
da etkilendii gzlenmitir.
Yine depremin olu sresi ve zamannn nceden
bilinememesi, deprem ncesi nlem alma almalarnn ksa srede yaplmasn gndeme getirmitir.
almalarn ksa srede bitirilmesi alma yntemlerinin basitliine ve belli verilerin elde hazr olmasna
baldr. kan sonularn kullanlr olmas bir dier
nemli husustur. Bu sonular kullanlmal ve sorumlular deprem ncesinde hangi ilenin Deprem Tehlikesinin yksek olduunu belirleyerek deprem ncesi almalar buna gre ynlendirmelidirler.
5. DEPREM TEHLKE DEER ELDE
ETMEDE KULLANILAN YNTEMLER
Bilgisayarn gnlk yaammza girmesi ile birlikte
birok yeni ve gl yntemler ortaya kmtr. Bu
yntemlerin k nedenleri insanlarn ok sayda veri
kullanmaya balamalar, ok sayda verinin analizinin
ve yorumlanmasnn zor olmas, analiz ve yorumlamada grselliin n plana kmasdr. Bu almada da
Corafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve nerici Sistemleri
(Recommerder System) olarak iki yntem kullanlmtr.
Systems) Eskiehir ilelerinin Deprem Tehlike

Deerlerinin ortaya kartlmas iin kullanlmtr.
Bu yntemlerden CBS bu konuda alanlarn ve

aratrmaclarn sk kullanmaya baladklar bir
yntemdir. nerici Sistemleri ise yeni uygulanmaya
balayan bir yntemdir. almada CBS ve nerici
Sistemleri birlikte kullanlmtr. Bir sistemden elde
edilen veriler dier sistemde yorumlanm ve sonu
elde edilmitir.
nerici sistemleri veya neri sistemleri bir eit bilgi

filtreleme sistemidir. Son yllarda gncel olan veri
madencilii olarak da adlandrlan, gerekli bilgileri
doru kullanarak doru sonuca ulamann bir eididir. Sonuta, veriler uygun ekilde kullanlarak
ilerinden gerekli olanlar alnarak, filtrelenerek
istenilen ksmlarnn n plana kartlmas salanr.
Bu ilemin ksa srede yaplarak karar vericinin ksa
srede doru karar vermesi salanmaya allr. Bu
ilerde farkl istatistiksel yntemler kullanlmaktadr.
Bu ama iin kullanlan nerici sistemler son yllarda
olduka yaygn olarak kullanlr hale gelmitir.
5.1 Corafi Bilgi Sistemleri (CBS)

CBS, corafi verinin; toplanmas, saklanmas, gncelletirilmesi, deitirilmesi, analiz edilmesi, grsel
ortama getirilmesini salayan bir sistemdir. Gerek
dnyay uygun ekilde modellemesini yapmaya yarar.
En nemli zellii, grafik veri ile szel veriyi
(znitelik) birletiren bir ara olmasdr. CBS, genel
bir kavram olup; eitli kullanm alanlarna ve tematik konulara ynelik olarak gelitirilen ok sayda
CBS uygulamalar vardr. Bu almada da Deprem
Tehlike Deerlerinin belirlenmesi amac iin kullanlmtr.
6. ESKEHR LELERNN CBS ve

NERC SSTEMLER KULLANILARAK
DEPREM TEHLKES ANALZ
6.1 alma Yeri
alma yeri Eskiehir il snr ile snrlanmtr. Bu alan
iine Eskiehir ilinin 14 ilesi dmektedir (ekil 1).
5.2 nerici Sistemleri

Gelien teknoloji ile birlikte yaplan almalarda
kullanlan veri saysnda art olmutur. Gnmzde
yaplan almalarda ve projelerde ok sayda veriye
gereksinim duyulmaktadr. Bu kadar ok veriyi kullanarak doru sonulara ulamak gerekten zor olmaktadr. Bunun yan sra toplanan verilerin her birinin
kullanlmas da gerekmemektedir. Tm bu nedenlerle,
analiz ncesi amaca uygun verilerin belirlenmesi
gerekmektedir. Bu verileri kullanarak doru sonuca
ulamak en geerli yntemdir. Verileri kullanarak
analiz etmek ve sonuca ulamada geen sre de nemlidir. Doru sonuca en ksa srede ulamak iin
gereken aba gsterilmelidir.
Bu almada nerici Sistemleri (Recommender
ekil 1. alma alan, Eskiehir il snr ve ileler

almada konumlarna gre ilelerin farkl Deprem
Tehlike Deerlerinde olabilecei varsaymndan
hareket edilmitir. lelere ait deerlerin bulunmasnda her ileye ait, o ile snrlar iinde bulunan;
215
Fay hatlarnn uzunluu, saptanmtr. Bunun iin

MTAnn son Aktif Fay Haritas [2] kullanlmtr. Faylar saysallatrlm CBS analizi kullanlarak ile snrlar iinde bulunan faylarn uzunluklar hesaplanmtr (ekil 2).
hareket edilmitir. MTAnn Jeoloji Haritas [3]

kullanlarak Eskiehir il snr iinde olduu
bilinen alvyon alann snr saysallatrlmtr.
CBS yazlm kullanlarak her ilenin snrlar
iine den alvyon alan hesaplanmtr. Bu
deer ilenin toplam alanna orantlanmtr.
almada ilelere den bu deer kullanlmtr
(ekil 4).
ekil 2. Eskiehir il snr iinde bulunan faylar
le snrlar iine den deprem d merkez nokta

says hesab iin AFAD verileri kullanlmtr.
1901 - 2010 yllar arasnda kaydedilen depremlerin konum ve byklk deerleri elde edilmitir.
Deprem byklk deeri > 4 olan noktalar almaya katlmtr. Bu noktalar CBS yazlm kullanlarak analiz edilmitir. l snrlar iine den
noktalarn says CBS yazlm ile hesaplanmtr
(ekil 3).
ekil 4. Eskiehir il snr iinde bulunan alvyon

alanlar
Deprem Tehlikesi Deerleri iin belirlenen deikenler Eskiehir il snrlar iinde bulunan ileler iin
analiz edilmitir. Bu analizlerde Ak Kaynak Kodlu
CBS yazlm kullanlmtr. Analiz sonucunda elde
edilen deerle toplu olarak TABLO 1. de verilmitir.
TABLO 1. CBS analizleri sonucunda elde edilen
Deprem Tehlike Analizi deiken deerleri
ekil 3. Eskiehir il snr iinde bulunan deprem d

merkez noktalar
Alvyon olarak tanmlanan birimin deprem

bakmndan tehlikeli olduu varsaymndan
216
id
le ad
Sarcakaya
402.74
62.92
40.75
Mihalgazi
188.71
34.37
10.1
Tepeba
1418.89
11
18.12 387.31
nn
339.78
49.31
57.59
Odunpazar 1163.81
227
219.49
Yzl. Dep Fay_uz Alv.
Seyitgazi
1574.95
13.91 266.28
Han
382.85
16.29
22.22
ifteler
906.99
41.9
310.09
Sivrihisar
2838.39
72.43 345.07
10
Gnyz
787.3
88.24
78.98
11 Mihalk
1766.7
56.3
253.68
12
924.89
53.87 328.23
13 Mahmudiye 651.92
10
14.7
14
44.45 158.95
Alpu
Beylikova
752.19
126.5
Mihalgazi
188.71
34.37
Tepeba
1418.89
11
18.12 387.31
nn
339.78
49.31
57.59
Odunpazar 1163.81
227
219.49
10.1
Seyitgazi
1574.95
13.91 266.28
Han
382.85
16.29
22.22
ifteler
906.99
41.9
310.09
id
9
le ad
Sivrihisar
10
Gnyz
Yzl. Dep
Alv.
2838.39
1 Fay_uz
72.43 345.07
787.3
88.24
78.98
253.68
11 Mihalk
1766.7
56.3
12
924.89
53.87 328.23
13 Mahmudiye 651.92
10
14.7
14
44.45 158.95
Alpu
Beylikova
752.19
rinin dk olduu yerler ise, KD taraflar ve bu

yerlerdeki ilelerdir.
126.5
Elde edilen her ile iin Deprem Tehlike Analizi

deiken deerleri nerici Sistemler yntemlerinden
olan Analitik Hiyerarik lem Yntemi ile deerlendirilmitir. Bu yntem iin gerekli yazlm hazrlanmtr.
Hazrlanan arayzde Deprem Tehlike Analizi deiken deerleri Kriter olarak tanmlanmtr. Hazrlanan yazlmda kriter says 3 olarak alnmtr. Bu say
gerektiinde 8 farkl kriter olabilmektedir (ekil 5).
leler Alternatifler olarak tanmlanmtr. Bu almada kriterlerin birbirlerine gre stnlkleri eit
olarak alnmtr.
ekil 6. lelerin Deprem Tehlike Analiz Deerleri

sonular
7. SONULAR ve NERLER
Yaplan alma sonucunda aadaki sonular elde
edilmitir;
Uygulanan yntemler ve sonulara gre Eskiehir il snrlar iinde Deprem Tehlike Deerinin yksek olduu ileler srasyla Tepeba,
Alpu, Mahmudiye Mihalgazi ve nn ileleridir.
ekil 5. Deprem Tehlike Analiz Deerlerinin elde
edilmesinde kullanlan arayz
Bu deerlendirme sonucunda ilelerin Deprem Tehlike deerleri elde edilmitir (ekil 6). Harita yorumlandnda Eskiehir li Deprem Tehlike Deerlerinin
Eskiehir linin KB kesiminde yksek olduu, Alpu ve
Mahmudiye ilelerinde de yksek deerlere ulat
gzlenmitir. l snr iinde Deprem Tehlike Deerle-
Deprem Tehlike Deerinin dk olduu

ileler Mihallk, Odunpazar ve iftelerdir.
Ak Kaynak Kodlu bir CBS yazlm ile bu tr
almalar lisans creti demeden yaplabildii
gsterilmitir.
Elde edilen sonular sonrasnda yaplan neriler aa-
217
Mhendislii Blmne girdi. Bu

blmden 1976 ylnda Jeoloji Mhendisi nvan alarak mezun oldu.
1976-1982 yllar arasnda MTA Enstitsnde alt. 1982 ylnda Anadolu
niversitesi Maden Mhendislii Blmnde asistan olarak greve balad.
ODTde 1980 yksek lisans, 1989da
doktora unvan ald. 1993 Doent, 1999
Profesr unvan almaya hak kazand.
Anadolu niversitesi Uydu ve Uzay
Bilimleri Enstitsn kurdu. u anda
yine ayn enstitnn retim yesi
olarak grevine devam etmektedir.
ekil 7. Eskiehir lelerin Deprem Tehlike Haritas
Mhendislik jeolojisi, Uzaktan Alglama ve Corafi Bilgi Sistemleri konularnda ok
sayda yurt ii ve yurt d yaynlar, aratrmalar
da verilmitir;
bulunmaktadr. Evli ve bir ocuk babasdr.
Bu tr almalarn tm illerde yaplmas
gerekmektedir.
Bu bulgular sonucunda sorumlu kurum, kurulu ve kiilerin ksa sre iinde bu durumu gz
nnde bulundurarak olas bir deprem karsnda gerekli hazrlklar yapmalar gerekmektedir.
8. REFERANSLAR
[1] Trk Dil Kurumu, Byk Trke Szlk,
http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts
[2] Yenilenmi Yeni Fay Haritalar MTA Genel
Mdrl...http://www.mta.gov.tr/v2.0/default.
php?id=yeni_diri_fay_haritalari-goruntule
[3] 1/500.000 lekli Jeoloji Haritas, MTA,
http://www.mta.gov.tr/v2.0/daire-baskanliklari/je
d/index.php?id=500bas
9.
ZGEM
Can Ayday, 1952 ylnda Eskiehirde dodu. lkokulu Eskiehir Yeniyurt Koleji, orta ve liseyi Eskiehir
Maarif Kolejinde okudu. 1970 de ODT Jeoloji
218
ESKEHR BLGESNN DEPREMSELL

Erhan ALTUNEL
Eskiehir blgesi, tektonik olarak lkemizin en

nemli aktif alanlar olan Kuzey Anadolu Fay zonu
ile Bat Anadolu blgesi arasndaki gei blgesinde
bulunur. Kuzey Anadolu Fay zonu, sa ynl dorultu atml faylardan oluur ve lkemizin en nemli
aktif tektonik yaplarndan biridir. Bat Anadolu
blgesi, normal faylar ile temsil edilir ve bu faylarn
aktiviteleri gneyden kuzeye doru azalr. Bat
Anadolu blgesinde etkin olan almann kuzeyini
Eskiehir Fay Zonu snrlar. Bu tektonik konumu
gerei, Eskiehir blgesi iin en nemli deprem
kaynaklar Eskiehir Fay zonu, Kuzey Anadolu Fay
zonu ve Ktahya Fay zonu gibi kaynaklardr.
Kuzey Anadolu ve Ktahya fay zonlar Eskiehir
blgesi iin uzak deprem kaynaklardr ve bu fay
zonlar zerinde meydana gelecek depremlerin Eskiehir blgesindeki etkileri depremin byklne
bal olarak deiir. Eskiehir blgesi iin en nemli
tehdidi Eskiehir Fay zonu oluturmaktadr. Orta ve
byk deprem retme potansiyeli verilerle ortaya
konmu Eskiehir Fay zonu ana hatlaryla haritalanm olmasna ramen zonun ayrntl zellikleri
henz aratrlmamtr. u ana kadar yaplar almalar, fay zonunun birbirini takip eden segmentlerden olutuunu, Eskiehir Havzasnn gneyini
snrladn ve dorultu bileeni olan normal fay
trnde olduunu ortaya koymutur. Fay zonunun
ayrntl aratrlarak, yerleim yerlerinde kesin
yerinin belirlenmesi, yzey kr oluturma potansiyelinin olup olmadnn ortaya konmas ve fay zonu
zerinde byk depremlerin tekrarlanma aralklarnn belirlenmesi gerekmektedir.
219
220
TRKYEDE KMR ARAMALARINDA

SON GELMELER VE ALPU (ESKEHR)
KMR HAVZASI
lker ENGLER
MTA Genel Mdrl Enerji Dairesi Bakanl 06800 Ankara
ZET - 1990l yllarn banda Trkiyenin doal

gaza ynelmesi ile durma noktasna gelen kmr
arama almalar, 2005 ylnda MTA Genel Mdrl koordinasyonunda balatlan projeler ile yeniden
byk bir ivme kazanmtr. Bu almalarda ncelii,
lkemizdeki kmr kelimine uygun alanlarn
yeniden gzden geirilmesi ile yeni alanlarn belirlenmesi oluturmu ve sondajl aramalara balanmtr.
Yaplan almalar sonucunda Trakya (TekirdaMerkez ve stanbul-atalca), Soma (Manisa), Karapnar (Konya), Dinar (Afyonkarahisar), Alpu (Eskiehir)
ve Afin-Elbistan (Kahramanmara) havzalarnda yeni
kmr sahalar bulunmu, bilinen sahalarda ise rezerv
artlar salanmtr [1]. Uzun yllardr 8.3 milyar ton
olarak bilinen Trkiye linyit rezervi, almalar devam
eden sahalar ile birlikte 15 milyar tona ulamtr.
Yeni kefedilen sahalarn banda yer alan Alpu
(Eskiehir) kmr havzas, Eskiehirin dousunda
Sevin mahallesi ile Aapnar kynn kuzeyinde yer
alr. Sahada temel kayalar Paleozoyik yal metamorfitler ve tektonik ilikili Mesozoyik yal ofiyolitler oluturur. Temel kayalar zerine uyumsuz olarak
Miyosen yal keller gelir. Miyosen yal kellerin
tabannda aklta, kumta ve kiltandan oluan m1
serisi yer alr. zerine gelen m2 serisi tabandan tavana
doru yer yer akll, yeil renkli kilta, kmr, gri
renkli kumta, koyu gri yeil renkli siltta, bitml
marn, kilta, kmr ve yeil renkli kilta, kumta,
221
ince taneli aklta ardmndan oluan bir istif sunar.

Daha stte ise yer yer gzlenen kireta ve akltandan oluan m3 serisi ile gevek aklta, kilta dzeylerinden oluan Pliyosen yal keller yer alr. Kuvaterner yal alvyon, gncel keller ile yama molozu
uyumsuz olarak kendinden yal btn birimleri rter.
Blgede stratigrafik istif, MTA Genel Mdrlne
ait ruhsatlarda yaplan aratrma ve rezerv sondajlar
ile belirlenmitir.
Sevin-Aapnar kuzeyinde kmr ve bitml marn
oluumu 250 m ile 450 m arasndaki derinliklerde yer
alr. Sahada kmrleme iki horizon halinde olup
kmrlerin sl deeri 1500-3000 kcal/kg arasnda
deimektedir. Ortalama sl deeri 2050 kcal/kg olan
linyitlerde ortalama olarak nem % 34, kl %32, uucu
madde %21, sabit karbon %13 ve kkrt % 1.5dir. Alt
kmr horizonu ile st kmr horizonunda kmr
kalnlklar farkl olup, sahada her iki horizon iin
ortalama kmr kalnl 13-14 m civarndadr. ki
kmr horizonu arasndaki gri yeil renkli kilta-siltta ardm iinde 5-60 m arasnda deien kalnlklarda bitml marn zonu yer alr. Bitml marnlarn
sl deeri 250-3000 kcal/kg arasnda, TOC (%)
1.07-40.49 arasnda deimektedir.
1- GR
Kmr, dier birincil enerji kaynaklar ile karlatrldnda tartmasz ok fazla olan rezerv mr ve
yeryzndeki geni dalm nedeniyle zellikle 2030

ylndan sonra ok daha byk nem kazanacaktr.
Dnyada toplam kantlanm kmr rezervi 909
milyar ton olup gnmzdeki retim dzeyi dikkate
alndnda, kmr rezervlerinin mr 120-160 yl
olarak hesaplanmaktadr. Bu sre, petrol iin 40 yl,
doalgaz iin 67 yl olarak verilmektedir.
Dnyada 1990-2010 yllar arasnda elektrik retiminde kullanlan enerji kaynaklar ierisinde ilk sray
%42 ile kmr almtr. Kmr %24 ile doalgaz,
%10 ile hidrolik ve yenilenebilir, %20 ile nkleer, %4
ile petrol ve dier sv yaktlar izlemitir. Trkiyede
ise elektrik enerjisi retiminin kaynaklara dalmnda
ilk sray doalgaz almaktadr. Bunu hidrolik, yerli
kmr, ithal kmr ve dier kaynaklar izlemektedir.
Yaplan projeksiyonlar dnyada 2035 ylnda elektrik
retiminde %26 doalgaz, %16 hidrolik ve yenilenebilir, %41 kmr, %16 nkleer ve %1 petrol ve dier
sv yaktlarn kullanlacan gstermektedir.
Son yllarda, evre faktr n plana karlarak doal
gaz, elektrik enerjisi retiminde tek kaynak haline
getirilmitir. Oysa AB yesi lkelerde bile elektrik
retiminde bizde olduundan ok fazla kmr kullanlmaktadr. Yeni yakma teknolojileri ile kmrdeki
emisyon oranlar ok daha aalara ekilmi ve doal
gaz emisyon oranlarna yaklamtr.
2005 ylnda MTA Genel Mdrl koordinasyonunda balatlan projeler sonucunda Trakya (TekirdaMerkez ve stanbul-atalca), Soma (Manisa), Karapnar (Konya), Dinar (Afyonkarahisar), Alpu (Eskiehir)
ve Afin-Elbistan (Kahramanmara) havzalarnda yeni
kmr sahalar bulunmu, bilinen sahalarda ise rezerv
artlar salanmtr [1]. Uzun yllardr 8.3 milyar ton
olarak bilinen Trkiye linyit rezervi, almalar devam
eden sahalar ile birlikte 15 milyar tona ulamtr.
Yeni kefedilen sahalarn banda yer alan Alpu
(Eskiehir) kmr havzas, Eskiehirin dousunda,
Eskiehir ile Alpu arasnda bulunmaktadr (ekil 1).
222
Eskiehirin dousunda, Alpunun batsnda kalan

Sevin mahallesi ile Aapnar kynn kuzeyinde
Neojen yal keller ile kapl olan blgede stratigrafik
istif, MTA Genel Mdrlne ait ruhsatlarda yaplan
kmr aratrma ve rezerv sondajlar ile belirlenmitir.
Eskiehir havzasnda deiik amalarla almalar
yaplm olup havzann gney kesimlerinde bor tuzlarna ynelik aratrmalar younluk kazanmtr. Havza
leinde ilk nemli alma Steffens (1970) tarafndan gerekletirilmi olup Eskiehir-Sivrihisar blgesinde, kmr ettlerine ynelik almalar Siyako vd
(1991) tarafndan yaplmtr. Blgesel lekte yaplan
en nemli jeoloji aratrmalar ise Gzler vd (1996)
tarafndan gerekletirilmitir. Bursa-Eskiehir-Konya
Neojen alanlarnn kompilasyonu ve kmr potansiyelinin aratrlmas projesi erevesinde yaplan son
almalar ise engler vd (2011), engler (2011) ve
(engler ve Izlad, 2013)e aittir.
Steffens (1970) Polatl, Eskiehir, Yunak, Cihanbeyli,
Emirda arasnda olduka geni bir sahada, zellikle
linyit aratrmalarna ynelik almasnda, Neojenin
en byk blmnn limnik, karasal, akarsu litofasiyesteki Pliyosen yal kellerden olutuunu, st
Miyosen yal kellerin Polatl dolaylarnda snrl bir
alanda bulunduunu belirtmitir. Siyako vd (1991)
tarafndan yaplan Bozyk-nn-Eskiehir-AlpuBeylikova-Sakarya evresinin Tersiyer Jeolojisi ve
Kmr Olanaklar konulu almada, Tersiyer kelleri kmrleme asndan stratigrafik ve yapsal
konumlaryla deerlendirilmi ve sondajl almalar
ile havzann belirli kesimlerinde kmr kelimine
uygun alanlar bulunabilecei belirtilmitir. Gzler vd
(1996) tarafndan yaplan Orta Sakarya ve Gneyinin
Jeolojisi isimli almada Eskiehir Havzas tmyle
ele alnmtr. engler vd (2011) ve engler (2011)
blgede yaptklar almada kmr aratrma amal
sondajlarda elde edilen veriler ile blgenin stratigrafik
istifini ortaya koymular ve kmr kelim alanna
ynelik almalar yapmlardr. Yaplan ilk sondajlardan elde edilen verilere dayanarak blgenin nemli bir
kmr potansiyeline sahip olduu engler (2010)

tarafndan belirtilmitir.
2- STRATGRAF
Eskiehir grabeninin gneyinde yzeyleyen Eosen
yal aklta, kumta, kilta serisi (e) ve Miyosen
yal bazaltlar () kmr kelim alannda bulunmamaktadr (ekil 2). Bu nedenle, haritalanan bu birimlere grabenin iindeki kmr kelim alan iin
izilen genelletirilmi stratigrafik kesitte yer verilmemitir (ekil 3).
2.1- Temel Kayalar
Sahada temel kayalar Paleozoyik yal metamorfitler ve Mesozoyik yal ofiyolitler oluturur. Metamorfik kayalar havzann kuzeyinde ofiyolitik kayalarla
tektonik dokanakldr. Bu tektonik iliki kuzeyden
gneye doru ekayl bir yap eklinde gelimitir
(Gzler vd 1996). Kvrml, krkl ve atlakl bir yap
gsteren bu kayalarda kesin bir kalnlk sylemek
ok zordur. Ancak istlerin yaklak 1000 metre,
mermerlerin ise 200 metre kalnlk sunduklarn
sylenebilir. Dzenli bir istif gstermeyen ofiyolitli
melanj; radyolaritler, radyolaryal kiretalar, amurtalar, serpantinit, diyabaz, kireta, ist bloklar ile
yer yer serpantinlemi peridotit ve ksmen metamorfizma geirmi diyabaz ve gabrolarla temsil edilirler.
Birimin rengi genelde koyu yeil, kahverengi, krmz
olup, radyolitlerde, amurtalarnda ok kvrml ve
krkl yaplar izlenmektedir. Peridotit naplarnn
dokanaklara yakn olan ksmlarnda serpantinleme
yaygn olup, masifin iinde serpantinleme oran
azalmaktadr. Peridotitler ve gabrolar inceleme alannn hemen kuzeyinde ve havzann gneyinde byk
ve sivri tepeler oluturmutur. Melanj, peridotit ve
gabroyik kayalar birbirleriyle, metamorfitler ve metadetritikler de birbirleri ile tektonik ilikilidirler. Bu
iliki olduka kaln ve uzunluu yer yer birka km
boyunca takip edilen limonitlemi, karbonatlam
silisifiye listvenit zonlar ile belirlenmektedir.
2.2-Miyosen kelleri
Havzann temelini oluturan Paleozoyik ve Mesozoyik yal kayalar zerine uyumsuz olarak Miyosen
yal keller gelir. Miyosen yal kellerin tabannda
aklta, kumta ve kiltandan oluan m1 serisi yer
alr. zerinde ise m2 ve m3 serileri yer alr (ekil 3).
2.2.1- m1 serisi
m1 serisi kaln ve ok kaln tabakal, krmz, sarms
boz, gri ve ak gri renklerde, ounlukla krmz ve
kahverengi-krmz rengi ile belirgindir. Bu birim,
zerine geldii kendisinden daha yal birimlerin
akl boyutundan blok boyutuna kadar deien paralarn ieren konglomera ve aklta ile balar [2].
Konglomeralarn akllar ounlukla ist, mermer,
radyolarit, rt, gabro, diyabaz, serpantinit ile granodiyorit ve kiretalarndan meydana gelmektedir.
Havzada konglomeralarn imentosu ultramafiklere
yakn yerlerde genellikle dolomittir. Lisvenitlemenin
youn olduu yerlerin yakndaki konglomeralarda
imento kalsedon ve limonit olup metamorfik ve
karbonatlara yakn yerlerdeki konglomeralarda ise
imento CaCO3 olarak grlr [3].
2.2.2- m2 serisi
zerine gelen m2 serisi tabandan tavana doru yer yer
akll, yeil renkli kilta, kmr, gri renkli kumta,
koyu gri yeil renkli siltta, bitml marn, kilta,
kmr ve yeil renkli kilta, kumta, ince taneli
aklta ardmndan oluan bir istif sunar [4]. stif
ounlukla yeil ve sar renkli olup yer yer alacal
renktedir. ok ince tabakal olarak grlen kita ve
marnlarn alt seviyeleri krmz ve morumsu krmz
renklerde olup ste doru ksa mesafelerde yeil
renge geer. Sar renkli ksmlar genellikle kilta ve
marnlarn st seviyelerini oluturur. Marnlar arasnda
yer yer ince kumlu kireta bantlar grlr. Sar,
sarms boz renkli kumlu kiretalarnda kuvarsit,
mermer, ofiyolit, radyolarit ve granodiyorit akllar
grlr. Marn kilta dzeyleri iinde konglomera ile
geili ince kumta seviyeleri grlmekte olup
223
inceleme alannda alt kmr damar zerinde yer alan

ve 2-5 m arasnda deien kalnlklar sunan gri renkli,
ince orta taneli kumta tabakas ayrtman zelliktedir
[5]. m2 serisi iinde tf ve tfite (m2T) zellikle
havzann gneyinde rastlanr. Beyaz, alacal,
pembemsi ve tula krmzs renklerde ince piroklastik malzemelerden olumutur. Havza kenarnda
kaynam tf, havza iinde ise marn ve kil arakatkl
tfit olarak grlrler. Marn ve kil; genellikle yeil,
sar, boz, yer yer alacal renklerde, hi jips ihtiva
etmeyen bu birimler havzann en derin kesiminde
grlr. Marn ve killer arasnda yer yer ok ince
bantlar halinde kiretalarn grmek mmkndr.
Konglomera veya kumtalar zerine geldii yerlerde
marn ve killerin alt seviyelerinde kmr oluumlar
gzlenir. Sevin-Aapnar kuzeyinde kmr ve
bitml eyl oluumu 250 m ile 450 m arasndaki
derinliklerde yer alr (ekil 4). m2 serisinin kalnl
havzann derin kesimlerinde 350-600 m arasndadr
ancak alma alannda bu kalnlk 400 m kadardr.
Jipsli marn ve kil; 1-3 cm kalnlnda jips seviyeleri
ihtiva eden yeil, alacal, sar renklerde grlen bu
birimi dier marn ve killerden ayran zellii jips
ihtiva etmesidir. Jips, krmz renkli jipsli amurta,
arazide gerek renk, gerek morfolojik ve litolojik
olarak dier birimlerden kolaylkla ayrt edilebilir ve
genellikle 10-20 m arasnda deien kalnlklarda
grlr. Tfit ve marn ara katklar zellikle havzann
gneyinde olaandr. Altndaki birim ile yanal ve dey
geili olup genellikle konglomera-kumta (m1) ile de
giriktir. stteki tfitler ile de ardalanmal bir dey
geiin olduu yerler yine havzann gney kesimlerinde gzlenmektedir. Konglomera kumtalar ve tfitler
ierisinde kireta arakatklar grlmekte olduu gibi
kiretalar arasnda da merceksel ve kamalanmal tfit
ile konglomeralara rastlanmaktadr [5].
2.2.3- m3 serisi
Daha stte ise yer yer gzlenen kireta ve akltandan oluan m3 serisi yer alr. Kireta krem, beyaz ve
gri renklerde olup genellikle mercekler halinde grlr. Havzann batsnda silisifiye olmu ve yer yer silis
224
arabantl, dousunda poroziteli killi ve tfl kiretalar eklinde grlr ve ardalanmada kumta da
gzlenir. Havzann kuzeyinde, alma alannda kiretalar ile akltalar yanal gei gsterir. alma
alannda birimin kalnl 30-40 m arasndadr.
2.3- Pliyosen kelleri
Pliyosen kelleri alma alannda krem, ak kahverengi kilta ve gevek tutturulmu aklta ile temsil
edilir. m3 serisi zerinde yer alan aklta dzeyleri
kendisinden daha yal tm birimlerin akllarn ierir.
akl boylar 1-10 cm arasnda deimekte olup
birimin kalnl alma alannda 15-25 m arasndadr.
2.4- Kuvaterner kelleri
Kuvaterner yal alvyon, gncel keller ile yama
molozu uyumsuz olarak kendinden yal btn birimleri rter [6].
3- ESKEHR HAVZASINDAK KMR
OLUUMLARI
Eskiehir grabeninin batsnda yer alan Oklubal
(nn, Eskiehir) sahas kmrleri ile dousunda yer
alan Alpu (Eskiehir) sahas kmrleri farkl zellikler sunarlar. Her iki saha fasiyes zellikleri yannda
stratigrafik zellikleri ile de farkllk gsterir.
3.1- Oklubal (nn, Eskiehir) Sahas Kmrleri
MTA Genel Mdrl tarafndan 2008 ylnda balatlan Eskiehir Havzas Kmr Aramalar Projesi
erevesinde ilk sondajlar Eskiehirin batsnda
Oklubal (nn) ky civarnda yaplmtr. Blgenin
kuzeyinde Sakarya ktas, gneyinde ise Anatolid-Torid blou yer almaktadr. Bu iki ktay birbirinden
ayran ntra-Pontid kenedi yaklak olarak BozykEskiehir hattndan geer. Bu kenet zonuna paralel
olarak, kuzeybatda negl ilesi ile gneydouda
Sultanhan arasnda uzanan yaklak 400 km uzunlu-
unda, 1020 km geniliinde, baz aratrmaclar

tarafndan sa yanal dorultu atm bileeni olan verev
atml, baz aratrmaclar tarafndan ise sa ynl
dorultu atml normal bileenli olarak tanmlanan
Eskiehir fay zonu yer alr. Tanm nasl olursa olsun
gnmzde aktif olan bu fay, nn ve Eskiehir
havzalarnn olumasnda nemli rol oynamtr.
Yaplan neotektonik aktivite almalar Eskiehir
faynn en az Pleyistosenden bu yana aktif olduunu,
sedimantolojik veriler de ge Pliyosenden daha gen
olduunu gstermektedir.
Anatolid-Torid blou zerinde gelien grabenlerde
ErkenOrta Miyosen yal kmrlerin olutuu
bilinmektedir. Bat Anadoluda ok iyi bilinen Seyitmer kmr havzas bu sistem ierisinde ve ayn
zaman aralnda olumutur. Seyitmer havzasnn
kuzeyinde linyitli kellerin zerinde yersel uyumsuzlukla yer alan Ge MiyosenErken Pliyosen
yal keller de yer yer dk sl deere sahip
linyit dzeyleri iermektedir. Kumta-siltta-marnkireta ardalanmasndan oluan bu gen keller
ou yerde anm ve kmrl seviyeler yok
olmutur. Kmrlerin korunduu, anma etkisinden
uzak alanlarda ise Bat Anadoluda ve gney
Marmara blgesinde bu kmrler yer yer kk
lekte iletilmektedir.
Eskiehir faynn nn segmenti tarafndan kesilen
Anatolid blounun kuzey ucunda dar bir alanda korunmu olan grabendeki AltOrta Miyosen kelleri
kompilasyon almamzda m1, m2 ve m3 olarak ayrtlanmtr. Bursa-Eskiehir-Sivrihisar Neojen kompilasyonu projesi erevesinde gerekletirilen btnletirme ile Ge MiyosenErken Pliyosen yal kellerin
altnda korunmu olarak kmrl kellerin bulunabilecei ortaya konmutur. nn Oklubal sahasnda ET
Maden letmeleri Genel Mdrl ruhsat sahasnda
yaplan sondajda kesilen kmr, ana grabenleri oluturan faylardan daha gen dey atml fay ve/veya faylar
ile derine gmlm ve saklanm bir alanda yer alan,
devamll olmayan kmrdr [7].
3.2- Alpu (Eskiehir) Sahas Kmrleri

Eskiehirin dousunda, Alpunun batsnda kalan
Sevin mahallesi ile Aapnar kynn kuzeyinde yer
alr. Ayn zamanda Eskiehir grabeni iinde kalan
blge, Neojen yal keller ile kapl olduundan
stratigrafik istif, MTA Genel Mdrlne ait ruhsatl alanlarda yaplan kmr aratrma ve rezerv sondajlar ile belirlenmitir.
Blgede yaplan kmr aratrma sondajlarndan elde
edilen verilere gre temel kayalar Paleozoyik yal
metamorfitler ve Mesozoyik yal ofiyolitler oluturur.
Eskiehir grabeninde temel kayalar zerine uyumsuz
olarak Miyosen yal keller gelir. Miyosen yal
kellerin tabannda aklta, kumta ve kiltandan
oluan m1 serisi yer alr. zerine gelen m2 serisi tabandan tavana doru yer yer akll, yeil renkli kilta,
kmr, gri renkli kumta, koyu gri yeil renkli siltta,
kilta, bitml marn, kmr ve yeil renkli kilta,
kumta, ince taneli akltandan oluan bir istif sunar.
Daha stte ise yer yer gzlenen kireta ve akltandan oluan m3 serisi ile gevek aklta, kilta dzeylerinden oluan Pliyosen yal keller yer alr [5].
Blgede kmrleme 250-450 m arasnda deien
derinliklerde, SW-NE dorultulu iki damar halindedir.
st kmr horizonu olarak ayrtlanan seviye 0.5530.00 m arasnda deien kalnlklarda, alt kmr
horizonu olarak ayrtlanan seviye ise 5.85-31.60 m
arasnda deien kalnlklardadr. st horizonda yer
alan kmrlerin ortalama sl deeri 1900 kcal/kg, alt
horizonda yer alan kmrlerin ortalama sl deeri
2200 kcal/kg dr. Her iki kmr horizonununa ait
kmrlerin ortalama sl deeri 2050 kcal/kg civarnda olup ortalama damar kalnl 13-14 m dir. Kmrde ortalama nem %34, kl %32, uucu madde %21,
sabit karbon %13 ve toplam kkrt %1.5 dir. ki
kmr horizonu arasndaki gri yeil renkli kilta
dzeyleri iinde 5-60 m arasnda deien kalnlklarda
bitml marn (bitml eyl) zonu yer alr. Alt kmr
horizonu zerinde yer alan ve 2-5 m arasnda deien
225
kalnlklar sunan gri renkli, ince orta taneli kumta

ayrtman zelliktedir (ekil 4).
4- SONULAR
lkemizde evre faktr n plana karlarak elektrik
enerjisi retiminde tek kaynak haline getirilen doal
gaz nedeniyle enerji gvenliimiz tehlikeye girmi
olup yerli kaynaklarmzn bu amala kullanm her
zamankinden nemli hale gelmitir. lkemiz linyit
kaynaklar asndan kmsenemeyecek bir potansiyele sahiptir ve bugn ulatmz 15 milyar tonluk
grnr+muhtemel+mmkn linyit rezervi ile dnyada ilk on ierisinde yer almaktadr. Linyitlerimiz her
ne kadar dk ve orta sl deere sahip kmrler olsa
da, yerli kaynamz olmas asndan ok nemlidir.
Yerli kaynaklarmzn banda yer alan linyitlerimizi
kullanmak zere yeni termik santraller planlanmal ve
linyit aramaclna kazandrlan ivme arttrlarak
devam ettirilmelidir. Enerji gvenliini salamak iin,
enerjiye kolay ve ucuz ulaabilmek iin linyit kaynaklarmz elektrik retimi amacyla etkin olarak devreye
sokulmaldr.
Seyitmer havzas benzeri kmrlerin kesildii nn
Oklubal sondajndaki keller, dar bir alanda korunmu linyitli AltOrta Miyosen yal istife karlk
gelmektedir. Sondajda kesilen kellerin fasiyes
zellikleri yannda stratigrafik zellikleri de Seyitmer
havzasna benzemektedir. Kmrlerin proximate ve
ultimate analizlerinin, Eskiehir havzasnn bat-gneybatsnda yer alan kmrler ile uyumlu olmas da
bu kmrlerin Seyitmer havzas kmrlerinin muadili olduu grn desteklemektedir.
Eskiehirin dousunda Sevin mahallesi ile Aapnar
kynn kuzeyinde yer alan ve Alpu sahas olarak
anlan blgeye ait Orta Miyosen yal kmrler,
havzann kuzeydousundaki Koyunal ve ayrhan
blgesi kmrleri ile byk benzerlik gstermektedir.
Alpu sahasnda sondajda kesilen istifteki kellerin
226
fasiyes zellikleri yannda stratigrafik zellikleri de

Koyunal ve ayrhan havzasna benzemektedir.
Kmrlerin proximate ve ultimate analizleri yannda
organik petrografik analizlerinin de sonular asndan benzerlik sunmas, bu havzann ayn zamanda
kelmi olan Koyunal ve ayrhan havzalarndan
Mihalck ykselimi ayrlm bir karde kmr
ana olduu fikrini desteklemektedir.
5- REFERANSLAR
[1] zer, M., Trkiyenin Maden Potansiyeli. Mimar ve
Mhendis Dergisi, Say: 66 (Temmuz-Austos 2012),
74-78, 2012, Mimar ve Mhendisler Grubu, stanbul.
[2] Siyako, F., Coar, N., okyaman, S. ve Coar, Z.,
Bozyk-nn-Eskiehir-Alpu-Beylikova-Sakarya
evresinin Tersiyer Jeolojisi ve Kmr Olanaklar. 1991,
MTA Rapor No. 9281 (yaymlanmam), Ankara.
[3] Gzler, Z. Cevher, F., Ergl, E. ve Asutay, J. H., Orta
Sakarya ve Gneyinin Jeolojisi. 1996, MTA Rapor No.
9973 (yaymlanmam), Ankara.
[4] Senguler, I., Coal Explorations in Turkey: New
Projects and New Reserves. Twenty-Seventh Annual
International Pittsburgh Coal Conference (October 11-14,
2010). 2010, Abstract Booklet, 11, Istanbul, Turkey.
[5] engler, ., Bulut, Y., Usta, K., Sezgin, M., Krman,
E., Tosun, M., Yapc, E., Polat, S. ve Coar, A., Eskiehir-Alpu Sahasnn Stratigrafik zellikleri ve Kmr
Potansiyeli. 2011, 64. Trkiye Jeoloji Kurultay Bildiri
zleri Kitab, 94-95, Ankara.
[6] engler, . ve Izlad, E., Eskiehir Grabeninin
Neojen Stratigrafisi ve Sismik Yansma Etd ile Kmr
kelim Alannn Aratrlmas. 2013, MTA Dergisi,
146, 105-116, Ankara.
[7] engler, ., Eskiehir Havzasndaki Kmrlerin
Kkenine likin Bir Deerlendirme. 2009, 62. Trkiye
Jeoloji Kurultay Bildiri zleri Kitab, 342-343, Ankara.
[8] Steffens, P., Sivrihisar Polatl (Eskiehir, Ankara)
Blgesinin Linyit Etd. 1970, MTA Rapor No. 6386
(yaymlanmam), Ankara.
ESKEHR BLGES ASBEST OLUUMLARI VE

HALK SALII ZERNDEK ETKLER
Selahattin Kadir - Hlya Erkoyun
Eskiehir Osmangazi Universitesi, Jeoloji Mhendislii Blm, 26480 Eskiehir
skadir@ogu.edu.tr herkoyun@ogu.edu.tr
ZET- Asbest, lifsi kristal yapsna sahip magnezyum

silikat, kalsiyum-magnezyum silikat, demir-magnezyum silikat veya kompleks sodyum-demir silikat bileimindeki mineral grubuna verilen isimdir. Serpantin ve
amfibol asbestler olmak zere iki grupta toplanan balca asbest mineralleri krizotil ve lizardit serpantin
grubunda; krokidolit, ribekit, amozit, antofillit, tremolit
ve aktinolit ise amfibol grubunda yer almaktadr
(Atabey, 2005). Eskiehirde yaygn olarak da Mihalk blgesinde lifsi serpantin ve amfibol grubu asbest
mineralleri gzlenmektedir. Bu asbest oluumlar
ofiyolitlerle metamorfiklerin tektonik dokana boyunca olumutur. Yaplan arazi almalarnda Eskiehir
merkeze yakn Yenice, Alapnar ve Atalan kylerinde
ofiyolitli birimler iinde beyaz renkli krizotil asbest
oluumlar gzlenmitir. Sarcakaya ve civarndaki
arazi almalarnda Somakltarla ky ve civarnda,
Dakpl, Yarmca, Sakarlca ve Tlctrkmen ky
civarnda faylarn yakn civarnda ofiyolitli birimler
iindeki serpantinitlerde krizotil asbest oluumlarna
rastlanmtr. BKB-DGD uzanml nn-Eskiehir fay
zonu etkisinde nn ilesi Cihangazi kynde metamorfikler iinde aktinolit, Sleymaniye ve Erenkyde
ise ofiyolitler iindeki serpantinlerde krizotil asbestlere
rastlanlmtr. Mihalk ilesinde Tatarck, Dac,
Seki, Kavak, Gre ve Sorkun kylerindeki arazi almalar amfibol asbest oluumlar ounlukla ofiyolitlerin metamorfik birimler zerine bindirme yapt dokanaklarda metamorfik birimler (klorit-glokofan-talkepidot- muskovit istler) iinde beyaz, sedef parlakl-
227
nda, yeilimsi, mavimsi, damar ve mercekler eklinde

gelimitir. Seyitgazi ilesi gneyinde yer alan Gmbel ve Akdere kylerinde ofiyolitlerle dokanak halindeki metamorfiklerin iinde tremolit asbestlere rastlanlmtr. Ktahyann Aslanapa ilesinin kuzeydousunda yer alan Kureyler kynde ofiyolitlerle dokana
olan glokofan istlerin iinde tremolit asbestlere rastlanlmtr.
Eskiehir blgesinde metamorfik ve ofiyolit rneklerini temsil eden rnekler zerinde yaplan XRD
sonularna gre metamorfik rneklerde genellikle
amfibol, klorit, smektit ve talk egemendir. Oysa,
ofiyolit rneklerinde ise serpantin,smektit, illit tr
kil mineralleri ile manyezit, aragonit, feldspat belirlenmitir. Ak toprak olarak da adlandrlan bu malzeme gerek kylerde evlerin duvar svalarnda, atlarnda gerekse mlek yapmnda kullanlmaktadr.
Daha nceleri bu blgede asbest oca da iletildiinden yre halk bu asbest liflerini yllarca solumutur.
Bu kullanm zamanla azalsa da evresindeki asbest
oluumlar rzgarla ok kolay o yredeki insanlar
etkilemektedir. Bu asbest toz ve lifleri solunum srasnda akcierlere yerlemektedir. Eskiehir blgesi tbbi
aratrma sonularna gre de bu asbest liflerine bal
kanser trlerinden biri olan mezotelyoma hastalnn en fazla grld illerin banda gelmektedir
(Metinta ve dierleri, 2002). Bu hastal nlemek
iin kyleri asbestli olmayan alanlara doru kaydrmak ve asbest oca olarak iletilen yerlerin zerinin
ekil 2. Eskiehir blgesindeki metamorfik ve ofiyolitik birimlere bal gelien asbetler: a. Tatarck asbest
yatann grnm; b. (Mihalcck) amfibolce zengin Dac kynde amfibollere bal olarak gelien asbest
oluumlar, c. nn blgesinde ofiyolitlere bal gelien serpantin grubu minerallerin arazi grnm.
tamamen betonla kapatlmas alnabilecek nlemlerin arasnda saylabilir.

Anahtar szckler: Amfibol, Serpantin, Asbest,
Mezotelyoma, Eskiehir.
KAYNAKLAR
1.
Atabey, E. (2005) Tbbi jeoloji.TMMOB Jeoloji

Mhendisleri Odas yaynlar 88, 194s.
2.
Metinta, S., Metinta, M., Ucgun, I., and Omer,

U. (2002) Malignant Mesotheliom due to Enviornental Exposure to Asbestos. Chest, 122,
2224-2229.
Katk belirtme: Bu alma TBTAK 112Y245 nolu

proje kapsamnda irdelenmitir.
228
ESKEHR VE YAKIN YRES SS TALARI

Prof. Dr. Rfat Bozkurt 1
1
Eskiehir Osmangazi n. Mh. Mim. Fakltesi Jeoloji Mhendislii Blm

Tel: 0536 630 5856
E-Posta:rbozkurt@ogu.edu.tr
ZET- Mineral ve kayalarn ss ta olabilmeleri

iin gzellik, dayankllk, nadirlik, ilenebilirlik ve
tanabilirlik gibi zelliklere sahip olmalar gerekir.
Ss talar volkanik ve bakalam kayalarnda
arlkl olmak zere az veya ok btn jeolojik ortamlarda deiik kimyasal ierikleri ile bulunabilirler.
Eskiehir ve yakn yresinde silis bazl ss talar ok
eitli formasyonlar iinde bulunurlar. Oluumlar
Dou-Bat ynnde gelimi olan volkanik aktivite ve
silis getirimini salayan fay sistemine bamldrlar.
Bu sistem iinde Eskiehire zg olarak yumrular
halinde gzlenen lleta, mavi ve mor kalsedon,
dandiritli kalsedon, farkl renklerde gelimi olan
kalsedon ve opal eitleri yer alrlar. Silis getirimleri
ile bantl kalsedon ve kuvars damarlar, yeil ve st
opaller, ak yeil ve pembe renkli kalsedonlar,
Osmanl dneminde hazine iin iletildii bilinen
effaf yeil krizopras olduka yaygndr. Osmanl ariv
kaytlarnda Sivrihisar yresinde zmrt madeni
iletildii kaytlar vardr. Ss talar Maden Kanunu
na gre sertifika ile aranp iletmeye geirilir. Trkiye
apnda iletme ruhsatl ss ta madenleri bir elin
parmak saysn gemez; bunlardan bir tanesi de Eskiehir de bulunur. Ss talarnn ekonomiye hakiki
anlamda kazandrlabilmesi iin Maden Kanununda
deiiklik yaplmas ve paralelinde bir Ss Talar
Borsas kurulmaldr.
Anahtar Kelimeler: Ss talar, kalsedon, opal,
kuvars, krizopras.
229
SS TAI TANIMI
Ss talar yar kymetli ve kymetli olarak iki gruba
ayrlrlar. Konumuzda yar kymetli ss talar Ss Ta
olarak yer alacaktr.
Bir mineral veya kayacn ss ta olarak adlanmas iin
be zellik tamas gerekir. Bu zellikler gzellik,
dayankllk, nadirlik, ilenebilirlik ve tanabilirliktir.
Ss tana gzellii renk, krma ve yanstma gibi
zellikler verir. Ss talar renksizden siyaha kadar
btn renkleri ierirler. Her rengin ayr ayr birer
albenisi vardr. Tek renkte olabilecekleri gibi bir renk
harmonisine de sahip olabilirler. I krma ve yanstma gibi zellikler renge katk salar ve gzelliini
arttrr.
Ss talarnn krma ve yanstma zellikleri
olutuu kristal sistemlerine bamldr. Sahip olduklar anizotrop zellikler ss talarnn farkl ynlerde
farkl renklerde ve parltlarda grnmelerini salarlar.
Dilinimlenme zellikleri de ss talarna ayr bir
gzellik verir.
Ss talarnn uzun kullanm mrl olabilmeleri iin
d etkenlere dayankl olmalar gerekir. Kullanlrken
kolay anmamal ve krlmamaldrlar. Sertlikleri
Mohs sertliine gre altdan byk olan ss talar
anmaya kar direnlidirler. Sertlii dk olanlarn
ise dikkatli kullanmlar gerekir. Dayankllk ss

tann olutuu kristal sistemine baml olarak sahip
olduu krlma ve dilinimlenme zelliine gre
deiir. Kullanclar bu zellikleri bilmelidirler.
Nadirlik, her nesnede olduu gibi, ss talarnda da
geerli bir zelliktir. Nadirlik arttka ss tann
kymeti de artar, sonuta kymetli ss ta snfna
geer.
lenebilirlik de ss talarnda aranan bir zelliktir.
Talarn gzellii ileme ile taa yeni yzeyler kazandrlarak arttrlr. lenebilirlik de ss tann olutuu
kristal sistemine ve kristallografik zelliklerine bamldr.
Ss talarnn ilenmesinde dilinimlenme en etken bir
zelliktir. Dilinimlenme, bir ksm ss talarnn ilenmesi, yzeyler oluturulup k yanstma ve krlma ile
gzellik katlmasnda baz zorluklar oluturursa da
dier bazlarnda farkl grnm gzellikleri yaratr.
Ss talar bir tane de olsa mineralojik snflamada yer
alr. Ss talar hemen hemen btn jeolojik ortamlarda
oluurlar.
Ss talar bulunu eitleri ve okluu ile silikatlar,
oksitler, hidroksitler, karbonatlar gibi sralanabilirler.
Silikatlar iinde de ereve silikatlar ounluu olutururlar.
SS TAI OLUUMU
Ss talar magmatik ve bakalam kayalarnda
arlkl olmak zere btn jeolojik ortamlarda oluurlar. Byk ktlesel yaplar halinde bulunabilecekleri
gibi kayalar kesen damarlar halinde yaygndrlar.
Tortul oluumlarda ise tabakalanmaya uyumludurlar.
Pegmatitik ve pnmatolitik safhalarla oluan damarlarda eitli boyutlarda gzel kristalli ss talarna
rastlanlr. Dnya genelinde sekiz metre boyutuna
kadar gelimi ss ta kristalleri bulunmutur.
230
Volkanik aktiviteler ile gelimi oluumlar ss talar

iin balca kaynaklardr. Ss talar volkanik kayalar
iinde ve kontaklarnda olduka yaygn olarak bulunurlar. zellikle asit karakterli volkanik kayalar ss
talar bakmndan olduka zenindir.
Bakalam kayalar da balca ss ta kaynaklardr.
Bakalam kayalarnda bulunan ss talar bakalatrlm talarn kimyasal ieriklerine gre eitlenirler.
ok nadir ve ok bulunan ss talar bakalam
kayalar iinde deiik yaplarda gzlenir.
Organik kkenli ss talar da aranan ss talardr.
Deiik yal jeolojik ortamlarda bulunabildikleri gibi
gncel ortamlarda da oluum devam etmektedir. Sedef
ve mercan oluumlar olduka yaygndr.
ESKEHR VE YAKIN YRE SS TAI
OLUUM KOULLARI
Eskiehir ve yakn yresinde ss ta oluumlar,
arlkl olarak Dou-Bat ynnde gelimi volkanik
aktiviteye ve fay sistemlerine baml olarak gelimilerdir.
Bu sistemlere bal olarak ykselen silisli sular blgedeki kayalarn atlaklarna yerleerek dorudan doruya, yada mevcut kayalar ornatarak ss talarn olutururlar.
Blgenin deiik yrelerinde, mevcut jeolojik yap
nedenleriyle, Trkiye apnda pek rastlanmayan ve
Eskiehire zg denilebilecek yuvarlak akllar halinde olumu ss talar olduka yaygndr. Bu oluumlar blgede yer alan konglomera serilerinin volkanik
kayalar ve paralelinde gelien faylar boyunca ykselen silisli akkanlarca ekillendirilirler. Ayn zamanda
volkanik kayalarn gzenek boluklarnda da yuvarlak grnml ss talar da gelimitir.
Sivrihisar kuzeyinden Eskiehir kuzeyine kadar
devam eden Karabayr formasyonunda serpantinle-
mi ultrabazik kayalar iinde yer alan deiik metabazitler de ss ta oluum koullarna sahiptirler.
ESKEHR VE YAKIN YRE SS TALARI
Douda Marg, Sepeti, Gndzlerden balayp
Batda Nemli ye kadar uzanan zonda ve Trkmentokat-Sarkavak yresinde yer alan lletalar iin ayrntl almalar ve yaynlar yaplmtr. Bu nedenle
lleta oluumlar konumuz dnda tutulmutur.
u bir gerektir ki lleta oluumlar da Dou-Bat
ynnde gelien fay hatlarna bamldrlar ve blgede yer alan magnezit yataklarndan jeolojik zaman
iinde gelimi ve yama aa formasyonlar iine
yerlemi magnezit akllarnn silisli sularca ornatlmalaryla ekillenmilerdir. Lleta aramalarnda bu
husus gz nnde bulundurulmaldr.
Blgede nemli bir ss ta varl olarak Mayslar
Mavi Kalsedonunu sayabiliriz. Ss ta yata
Eskiehirin 50 km Kuzeyinde Sarcakayaya bal
Mayslar Kynn Gneyinde yer alr. Mayslar
Ky merkez olarak Dou-Bat ynnde gelien
konglomera formasyonunu ayn yndeki volkanik
aktivite ve buna paralel oluan yer yer bir kilometre
geniliindeki fay sisteminden ykselen silisli hidrotermal getirimler tarafndan oluturulmulardr.
Boyutlar 5 cm - 30 cm arasnda deien yumrular

beyazdan krmzya renkli kabuk tarafndan sarglanrlar. Dnyaca mehur olan ve ss ta sektrnde
belli bal bir yer tutan koyu mavi renk 10 cm-15 cm
boyutlu yumrularda daha belirgindir. Yatan Romallar tarafndan iletildii kaytlara gemitir (ekil 1).
Blgenin 26 km Dousunda ayn zon iinde ak
mavi-beyaz renkli yumrular ieren bir baka oluum
vardr. Bu da ayn zonda daha baka yataklarn bulunabileceini gsterir. Douda Lain e kadar olan
blge gz ard edilmemelidir.
Mayslar Kynn hemen Dousunda volkanik
bacalarla konglomera formasyonunun kontaklarnda
ok nadir rastlanan mor kalsedonlar yasa d yollarla
iletilip tketilmilerdir. Blgenin Bat tarafnda ise
Ilca Ky civarnda ayn zon iinde sardan krmzya kadar renklerde kalsedon yumrular bulunur.
Blgede Bozani ile Sakarlca arasnda kalan ve altn
retimi yapld sylenen eski maden ocann aznda bantl mavi kalsedon oluumu vardr.
nn lesine bal Dereyalak kynde bulunan
yumru kalsedon yataklanmas da ayr bir deer tar.
Burada da konglomera zonunda yer alan kalsedonlar
beyaz renklidir ve dandiritler ierirler. Bir ksmnn
dnda beyaz, sar, ak yeil renkli opal kabuk vardr.
Dereyalak dandiritli kalsedonlar zaman zaman yasal
koullarda da iletilmitir (ekil 2,3, 4).
ekil 2. Kalsedon iinde dandiritik oluumlar.
ekil 1. Mayslar Mavi Kalsedon
231
ekil 3. Kalsedon kesiti.
ekil 6. Yrede bulunan pembe renkli kalsedon.
ekil 4. Kalsedon kesiti.

Yasal olmayan yollarla retim yaplan bir baka yumrulu kalsedon oluumu da Porsuk Baraj Gl - Gkeksk yresindeki konglomera zonunda bulunur. ok
eitli renklerde bulunan yumrularda yer yer dandiritik
oluumlar gzlenir. ok nadir de olsa mor renkli kalsedonlara da rastlanlr. Porsuk Baraj Gl yresindeki
volkanik kayalara baml olarak pembe ve ak yeil
renkli kalsedon varlndan sz edilebilir. Blgede yer
alan serpantin atlaklarnda bantl kalsedon damarcklar bulunur. Porsuk Baraj Gl nn Bat yakasndaki
serpantinde siyah renkli kalsedon damarlar saptanmtr (ekil 5, 6, 7).
ekil 7. Yrede bulunan yeil renkli kalsedon.

Dereyalak Kuzfndk baraj glnn bat yakasndaki
bakalam kaya atlaklarn dolduran kuvars damarcklar bulunur (ekil 8).
ekil 8. Yrede deiik tonda krizopras.

Beylikovaya bal Yalnl Ky yaknnda Kristal
Kuvars damarlar bulunur. Beypazar Aa amlar
ekil 5. Yrede bulunan siyah renkli kalsedon.
232
Ky civarndaki feldspat ocaklarnda 10 cm-70 cme

kadar ulaan boyutlarda kuvars kristalleri bulunmutur (ekil 9).
ekil 9. Beypazar Aa amlar ky civarndaki

kuvars kristalleri.
Eskiehirin deiik yrelerinde yeilin ok deiik
tonlarnda eitlilik gsteren krizopras oluumlar
olduka yaygndr. Genelde serpantinleri kesen faylar
boyunca gelien krizopras damarlar yer yer bir metreye varan kalnlklar gsterebilirler.
Atalantekke, Karkn ve Dumluca Kyleri civarnda
bulunan krizopras yataklar zaman zaman yasa d
yollarla iletilmektedir.
Sivrihisar Kuzeyinde Karacakaya Ky Batsnda

Dou-Bat ynnde yer yer 50cme kadar kalnlk
gsteren ve yeilin eitli tonlarn ieren opal damarlarndan da zaman zaman yasa d yollarla retim
yaplmtr (ekil 11).
ekil 11. Sivrihisarn kuzeyinde Karacakaya ky

batsnda gzlenen opal.
Sivrihisara bal Karkn Ky Susuz Kpr Kuzeyinde 0.5cm-25cm kalnlklarnda asal damarcklar
halinde St Opal yataklanmas mevcuttur. St Opal
damarcklar serpantinlemi ofiyolitik kaya iinde
Dou-Bat ynnde bir kilometre kadar uzanm
gsterir. St Opaller evredeki kyller tarafndan
toplanarak pazarlanmaktadr (ekil 12).
Sivrihisar lesine bal Dumluca Kynn Dousunda bulunan krizopras damarlar yeilin eitli tonlarn
ierir. Serpantin ana kayacn kesen Dou-Bat fay
boyunca gelien yataklardan Osmanl dneminde
kapal iletme ile retim yaplmtr. Yataklanma da
nadir de olsa zmrt e benzetilen effaf yeil renkli
rneklere rastlanlr (ekil 10).
ekil 12. Karkn ky Susuz Kpr kuzeyinde st

opal
ekil 10. Sivrihisarn kuzeyinde Dumluca ky

dousunda gzlenen yeil kalsedon.
Sivrihisar Kuzeyinden Eskiehir Kuzeyine kadar

uzanan geni ofiyolitik kuak bakalama uramtr.
233
Bu zonda metapiroksen ve metaamfibol gibi kayalar

Yeim oluumlar iin ana kaya durumundadrlar. Bu
kayalar kesen derelerde yeim aranmaldr. Sakarya
Nehrine Sakarlca da karan Ilca Dere Ilca Hamam
blgesinde ak yeil renkli yeim akllar bulunmutur.
ESKEHR VE YAKIN YRE SS TALARININ EKONOMYE KAZANDIRILMASI
Ss talar Maden Kanununda beinci grup madenler
olarak yer alrlar. ncelikle Maden Arama Ruhsat
yerine geen Sertifika ile n almalar yaplr. Bu
dnemde ss talar yzeysel faaliyetlerle toplanp
pazarlanabilir. Ss ta yatann ekonomik boyut
kazanmas ile iletme ruhsat alnarak retim yaplr.
Eskiehir ve yakn yresinde Maden Kanununa uygun
koullarla retim yapan bir tek ss ta iletmesi vardr.
Zaten tm Trkiye apnda da Maden Kanununa
uygun olarak alan ss ta iletmeleri bir elin
parmak saysn gemez.
Blgede tek yasal iletme olan Mayslar Mavi Kalsedon yata Romallar tarafndan da iletilmi bir yataktr. Gnmzde 1983 ylndan beri Maden Kanununa
uygun koullarda iletilmektedir. retilen mavi kalsedon yumrular, ilenmeden ham olarak, yurt dna
ihra edilmektedir. hra edilen bir ksm kalsedonlar
in gibi, ss ta ilemecilii gelimi lkelerde ilenerek yurt dnda ve iinde pazarlanmaktadr.
Trkiye apnda olduu gibi, Eskiehir ve yakn yresindeki ss ta yataklarndan yasal olmayan koullarla
retim yaplmaktadr. retilen ss talar gene yasal
olmayan yntemlerle yurt dna karlarak pazarlanmaktadr.
Ss talar neden yasal olmayan koullarla iletilmektedir sorusuna cevap aranmaldr.
Yasal yollarla yaplan ss ta iletmelerinde yaplan
harcamalar kazanlan gelirlerle karlanamamaktadr.
234
Bunun yan sra blgenin kaak ta toplayclarndan

korunmas olduka zordur ve bunun iin de ayr
masraf gerekmektedir.
Gnmzde yasa d retim uygulamalar resmi kurulularca da yaplr hale gelmitir. zel idareler, belediyeler ve niversiteler gibi resmi kurulular i imkanlar
oluturma ama gsterilerek ss ta ileme atlyeleri
ve eitim laboratuvarlar kurmak iin projeler yapmakta ve bu projeler iin devlet katks alabilmektedirler.
Yasal olmayan yollarla retilen ss talarnn kullanlaca atlye ve laboratuvar oluturma projelerine
devlet desteinin salanabilmesi anlalabilir deildir.
Bu uygulamalar yasal koullara ekilmelidir.
Bu konularda ne yaplabilir sorusuna, Maden Kanununda deiiklik yaplmaldr cevab verilebilir.
Ss talar, kaynaklarnda tanmlanp, yre insanlar
tarafndan korunur hale getirilmelidir. Yaplacak
deiiklikle ss ta yatann yaknndaki ky sakinlerine ta toplama ve ileme olanaklar salanmaldr. Bu
ekilde yasa d retimler engellenebilecei gibi ky
ekonomisine de katk salanm olabilecektir.
Bugn iin Trkiye apndaki ss talar, kendilerine
zg karakterleri ile birbirlerinden ayrtlanr hale
gelmilerdir. Hangi ss tann nereden retildii, bu
konuda alanlarca, kolaylkla tanmlanabilmektedir.
Son sz olarak; sorunlarn zmlenebilmesi iin,
yurtdndaki rneklerde olduu gibi, bir Ss Ta
Borsann kurulmas nerilebilir.

VI. OTURUM
OTURUM BAKANI
Prof. Dr. Ali KO
Osmangazi niversitesi Ziraat Fakltesi Dekan
Atatrk'n Eskiehirde Kurduu lk Tarmsal Aratrma

Enstits ve Ulusal Tarma Katklar
Dr. A. Aydan BARUT
Dr. Nihal Can AIRBA
Nehir tipi Elektrik Santralleri evresel Etki Deerlendirme
almalar ve Elektrik Enerjisi retim Politikalarnn rdelenmesi
Mahmut zzet EROL
Ziraat Mhendisleri Odas Eskiehir ube Bakan
235
236
ATATRKN ESKEHRDE KURDURDUU

TRKYENN LK TARIMSAL ARATIRMA ENSTTS
VE ULUSAL TARIMA KATKILARI
Hasan Mfit KALAYCI
Geit Kua Tarmsal Aratrma Enstits, Eskiehir
ZET- Cumhuriyetin kuruluundan sadece 2 yl

sonra, Atatrk, Trkiye Reisicumhuru Gazi Mustafa
Kemal adyla imzalad ve o gnk kabine yelerinin
tamamnn imzasn tayan bir kararnameyle, Trkiye de 4 ayr yerde tarmsal aratrma istasyonlar
kurulmasn kararlatrm ve bunlarn ilki Tohum
Islah (o gnk adyla Islah- Buzr) stasyonu adyla
Eskiehirde Sazova mevkiinde kurulmutur. 1920
lerin sonlarnda bu amala ABDye gnderilen
Numan Kra, 1932de yurda dnnde ayn arazi
zerinde bir Kuru Tarm Aratrmalar stasyonu
kurmakla grevlendirilmitir. Daha sonraki yllarda
birletirilerek tek enstit haline getirilen kurulu,
halen Geit Kua Tarmsal Aratrma Enstits ad
altnda aratrma faaliyetlerini srdrmektedir. Tohum
Islah alannda, bata buday olmak zere ok sayda
yeni eit gelitirip retime intikal ettiren Enstit,
Trkiye tarmsal aratrmaclnda bir ok ilkin de
altnda imzas olan bir kurulutur. Halihazrda Yusuflar ky yaknlarnda bulunan Enstit kamps,
Trkiyenin en gelimi alt yapsna sahip Tarmsal
Aratrma Enstits konumundadr. Makalede bunlardan ve Enstitnn Trk tarmna yapt katklardan
sz edilecektir.
Anahtar szckler: Eskiehir, tarm, aratrma,
enstit, tarih.
237
KURULU YILLARI
1925 ynda, Trkiyede 4 ayr yerde Tarmsal Aratrma stasyonlar kurulmas kararlatrlm ve bu
konuda kendisinden yararlanmak zere svireli tarm
uzman Odet Perrinle, o zamanki adyla, Ziraat Vekaleti arasnda 28 Ocak 1925 tarihinde bir szleme
imzalanmtr. Bu szleme hkmlerine gre, tohum
slah konusu bata olmak zere, daha fazla tarm rn
elde etmenin salanmas, tr ve eitlerin seimi, bitki
hastalk ve zararllaryla mcadele yntemleri hakknda aratrma ve incelemede bulunulmas, tohumluk
kontrol ve analizlerinin yaplmas yannda, messese
ii ve d eitim ve retim faaliyetlerinde bulunulmas kurulacak istasyonlara grev olarak verilmitir.
stiklal Sava ve onu takip eden Cumhuriyetin ilanndan hemen sonra, lkenin iinde bulunduu g koullar, zellikle bte olanaklar dikkate alndnda,
tarmsal aratrma konusuna bu kadar nem verilmi
olmas dikkat ekicidir. Sz konusu aratrma istasyonlarnn ilki Gazi Mustafa Kemal bakanlndaki
Bakanlar Kurulu yeleri tarafndan imzalanan bir
kararnameyle, 13 Aralk 1925te, Eskiehirde Sazova
mevkiinde Tohum Islah (o gnk adyla Islah- Buzr)
stasyonu adyla kurulmutur. Sz konusu kararnamenin orijinali ve bugnk yazya evrilmi hali ekil
1de verilmitir.
Balangta, Sazova mevkiindeki Sivriolu iftlii

nden 600 dekar arazi istimlak edilerek balayan faaliyetler daha sonra yeni istimlaklerle geniletilmitir.
Sonraki yllarda, yine Sivriolu iftliinden arazi
kiralanmak suretiyle iletilen toplam 2500 dekarlk
alma alan, Stma Sava Dernei abalaryla Sarsu
deresi slah edilerek bataklklar kurutulduktan sonra
sayda materyal iinden yaplan seleksiyonlarla blge

koullarna en uygun hatlar ve eitler elde edilmeye
allrken, te yandan kurulutan hemen 1 yl sonra,
1926da balayarak, bata Rusya olmak zere yabanc
lkelerden mbadele yoluyla getirilen genetik materyal
de test edilmeye ve bunlarn yerli eitlerle melezlenmesi suretiyle kombinasyon slahna balanmtr.
Bu almalar sonunda, 1931

ylnda yerli Ak Buday
populasyonundan seleksiyonla elde edilen Ak 702
eidi, daha sonraki yllarda
eit tescil ilemleri baladnda Trkiyenin ilk tescilli
buday eidi olmutur. Bu
eit, daha sonra gelitirilen
baka eitlere ramen,
Gerek 79 eidinin yaygnlk
kazand 1980li yllara
kadar, bata Eskiehir olmak
zere tm blgenin hakim
eidi olmutur. Bu kalcekil 1: Eskiehirde Tohum Islah stasyonu kurulmasna ilikin Bakanlar Kurulu
lkta, eidin sahip olduu
kararnn orijinali ve bugnk yazya evrilmi ekilleri.
verim istikrar ve kt koullara dayankll en byk rol oynamtr. Ak 702yi
bir ksmnn Toprak Komisyonu marifetiyle blgedeki
1932de Sertak 52 ve 1936da Yayla 305 eitlerinin
topraksz iftilere datlmas sonucunda 1400 dekarelde edilmesi izlemitir. Bunlardan Yayla 305, kendila snrlandrlmtr. 1950 yllarnda, Porsuk Baraj
sinin uzun boylu olmas ve yatmaya dayankl olmandan yararlanmak suretiyle, bu arazinin 300 dekar
mas nedeniyle daha sonraki verim dzeyinin gidesulamaya ayrlarak, sulu koullardaki almalar
rek ykseldii yllarda retimden ksa bile, Orta
geniletilmitir.
Anadolu tarmnda uzun sre ok geni yer kaplayan
Kra 66 ve Gerek 79 eitlerinin ebeveyni olmas
ET ISLAH ALIMALARI:
nedeniyle nemlidir. Bu eidin yurt dndan getirilen yabanc eitlerle melezlenmesi sonucunda elde
eit slah almalar, ncelikle, blge iftisinin en
olunan bu iki eit, yksek verimlerini yabanc eityaygn ekiliini yapt tahllarla balamtr. O gne
lerden alrken, kuraa dayankllk ve geni alanlara
kadar iftiler geleneksel olarak ky poplasyonu
adaptasyon yeteneklerini Yayla 305ten almlardr.
eklinde adlandrlan mahalli materyali ekip bitikleri
1944te Enstit bir ilkin daha altna imza atm ve
ve kendi tohumluklarn kullandklar iin, ilk i
Trkiyenin kombinasyon slah yani melezleme
olarak, o gnn koullarna gre daha yksek verimli
sonucu elde olunan ilk eidi olan Melez 13 eidini
eit arayna gidilmitir. Bu amaca ynelik olarak,
elde etmitir. Bu eit te uzun yllar Orta Anadolu
lkenin deiik klk tahl blgelerinden toplanan ok
238
blgesinde ekilmitir. Arada baka eitler de gelitirilmi olmakla birlikte, zerinde zellikle durulmas gerekenler 1967de gelitirilen Kunduru 1149
makarnalk, 1970de tescil edilen Kra 66 ve Bolal
2973 ekmeklik buday eitleriyle, Rusyadan introdksiyon yoluyla gelip adaptasyon denemeleri
sonucunda yine 1970de tescil edilen ve bugn bile
yksek ekmeklik kalitesi nedeniyle ok yaygn ekilii olan Bezostaya 1 ekmeklik buday eitleridir.
1980li yllarn sonunda Feyyaz Uysal tarafndan
yaplan ve tm Trkiyeyi kapsayan bir srvey almas, o yllarda tm lkedeki buday alanlarnn %
43nn, klk buday blegelerindeki buday
ekili alanlarnnsa % 64nn Eskiehirdeki enstit tarafndan gelitirilmi 5 eitle kapl olduunu
gstermitir (ekil 2).
DGER
55%
GRK
15%
BEZ
11%
KND
10%
BLL
5%
KRC
4%
ekil 2: 1980li yllarn sonlarnda Eskiehirdeki

Tarmsal Aratrma Enstits tarafndan gelitirilen
buday eitlerinin tm lke buday alanlar iinde
kapladklar alanlar.
1952 ylnda programa alnmasna ramen gerek
anlamda 1958 ylnda uygulamaya konulabilen
sulanabilir alanlar iin eit gelitirme almalar ilk
baarl rneini 1967 ylnda vermi ve Trkiyenin
sulu alanlar iin tescil edilen ilk eidi olan Yektay
406 yine Eskiehir tarafndan gelitirilmitir. Bu
eidin devreye girmesine kadar olan dnemde Alpu
Ovasndaki sulama ebekesi iinde az bir alanda sulu
buday tarm yaplmakta ve Ankara 093/44 eidi
retilmekteydi. Yektay 406nn devreye girmesiyle
sulanr buday alanlarnda byk art olmu ve bunu
ok sayda sulu buday eidi izlemitir.

Arlkl olarak budayla almakla birlikte, dier
bitki trlerindeki eit slah almalaryla da lke
tarmna byk katklar yapan enstit, kurulu yl
olan 1925ten 2005 ylna geen 80 yllk srede, o yl
yaplan bir deerlendirmeye gre, buday, arpa, yulaf
ve tritikale olmak zere tahllarda toplam 47, deiik
sebze trlerinde toplam 35, yemeklik dane baklagillerde 12, yem bitkilerinde 11, endstri bitkilerinde 5,
yani toplamda 110 eit gelitirip tescil ettirerek retime intikal ettirmitir.
YETTRME TEKN ALIMALARI:
Tohum Islah stasyonunun yannda bir de Kuru
Tarm Aratrmalar stasyonu (o gnk adyla Drayfarming) kurulmasna ilikin kararn nasl alndna
ilikin bir anekdot, istasyonu kuran Numan Krala
birlikte alm olan Celal Bilensoy tarafndan u
ekilde aktarlmtr (Kalayc, 1981):
Eskiehir'de altm yllarda rahmetli A. Numan
KIRA ile geen bir syleiyi; Atatrk'n tarma
ilgisini kantlayan bir belge niteliinde bulduumdan,
burada sunmak istiyorum. A. Numan KIRA unlar
sylemiti: "Atatrk frsat bulduka Orman iftliine
gelir, yaplan ileri takip eder, ziraat konularnda fikir
ve bilgi retimine gider, gerekli direktifleri verirdi. Bir
gn gene aniden iftlie terif etti. Bana "ziraat"
derdi. O gn terifinde bana "Ziraat gel bakalm,
yle bir etrafa gezinti yapalm" dedi. Ankara'nn
Macun Ky istikametine doru giderken, ani olarak
ofre "dur" dedi. Durdu, yol kenarndaki tarlada
ifti srm yapyor, nadas hazrlyordu. Atatrk,
"Gel bakalm ziraat, ifti ile grelim" dedi.
iftiye doru yaklatk ve Atatrk "Kolay gelsin"
dedi ve devam etti: "Baba ne yapyorsun?" diye sordu.
ifti yle bir bakt. Hareketlerinden Atatrk'
tanmad anlalyordu. Sakince "Nadas yapyorum
grmyor musun?" dedi. Atatrk "Neden nadas
yapyorsun?" diye ikinci sorusunu sorduunda ifti,
239
"Nadas yapmazsan mahsul olmaz, onun iin nadas

yapyorum" eklinde cevaplam fakat Atatrk'n
iftiyi konuturmak iin "Tarlan her sene ek, bo
brakma" gibi szleri karsnda, "Olmaz bey, olmaz.
Neden mi olmaz; bak bu srdm yer anz, uras da
ekime hazr nadas iki tane su dolu testiyi getir ve
birisini u anza, dierini de u nadasa gm iki gn
sonra a ve testilere bak; ne olduunu greceksin.
Anzdaki testideki su azalmtr. ite bundan dolay
olmaz bey" diye cevaplad. Atatrk o vakit bana dnd
ve "Bak ziraat" dedi. Bu ifti yllarn tecrbesi ile
bakasndan grdn aynen tatbik ediyor. Fakat
sebebini tam olarak izah edemiyor. Byle ziraat yapan
birok memleketler vardr. Belki buralarda bunun
sebeplerini aratrp daha da iyi usuller bulmaya
alyorlardr. Bu memleketleri ren ve bana bildir".
ki gn aratrmadan sonra, Amerika Birleik
Devletleri'nde Utah Eyaleti'nde aratrma yapan
messeseler olduu renildi. Paaya bildirdim ve
beni A.B.D.'ne gnderdi ve Eskiehir'deki Dryfarming
istasyonunu 4 sene sonra dnmde emretti ve
kurdum".
Dryfarming stasyonunun kurulduu yllarda, iftilerin ortalama buday verimleri 70-80 kg/da dolayndadr. Genellikle kzle ekilen saban araclyla
toprak ilenmekte, ekimlerse elle yaplmaktadr. Suni
gbre kullanm ve yabanc ot kontrol henz bilinmemektedir. Bitiiindeki Tohum Islah stasyonu yeni ve
daha yksek verimli eitler gelitirmeye alrken,
Dryfarming istasyonu da birim alandan verimi arttrc
kltrel tedbirleri aratrmaya balar. lk olarak yantlanmas gerekli 2 soru vardr: Blgede yaygn olarak
uygulanan nadas mutlak gerekli midir, deilse
budayla mnavebeye girebilecek en uygun bitki
trleri hangileridir; nadasn gerekli olduu durumda en
uygun nadas ilemleri nasl yaplmaldr? Numan
Kran 20 yla yakn sreyle srdrd bu denemelerden elde olunan sonular, Trkiyenin en uzun
sreli aratrmalarnn sonular olarak tarihe gemekle kalmam, elde olunan sonular yllar sonra daha
gelimi imkanlarla yaplan almalarn sonular
240
tarafndan da dorulanmtr. Bunlar arasnda en

nemli bulgular olarak, o gne kadar ge dnemde
yaplan ilk srm ilemlerinin erkene alnmasnn
verim zerine yksek dzeyde olumlu etkileri gsterilirken, budayla ekim nbetine girebilecek en uygun
trlerinse tek yllk baklagiller ve zellikle de klk
ekilebilen kocafi gibi baklagil yem bitkileri olduu
ilk kez o dnemde ortaya konmutur. 1980li yllarda
Nadas Alanlarn Deerlendirme (NAD) projesi
kapsamnda yrtlen almalar da ayn sonular
dorulam, yalnz kocafiin yerini daha yksek
verimli ve yine klk bir baklagil yem bitkisi olan
Macar fii almtr. Numan Kran yapt almalar
iinde, lkede ilkleri oluturmas bakmndan zellikle
vurgulanmas gereken konular arasnda, topraktaki su
ve azot hareketlerinin incelenmesi, yabanc otlarn su
tketimi nedeniyle neden olduklar verim kayplarnn
incelenmesi, buday ve eker pancarnda gbreleme
almalar saylabilir.
Daha sonraki yllarda da srdrlen aratrmalar,
1980li yllarda arln Nadas Alanlarn Deerlendirme (NAD) lkesel projesi ve Tarmsal Yaym ve
Uygulamal Aratrma Projesi (TYUAP) nedeniyle
deiik bitki trlerini ve ifti koullarndaki uygulamal aratrmalar da iine alacak ekilde geniletilmitir. 1990l yllarn balarnda, bugn hemen
herkese bilinen budayda inko noksanl ilk kez
Eskiehirdeki aratrmalarla ortaya km, daha
sonra gbre reticileri ve iftilerin gsterdii ilgi
sonucunda, 1995 ncesinde hi olmayan inko katkl
gbre kullanm 2013 yl itibariyle 500,000 tona
yaklamtr. Yine 1990l yllarda, o zamana kadar
daha ok niversiteler tarafndan ve sera, laboratuvar
gibi kontroll koullarda yrtlen budayda kurakla mukavemet almalar ilk kez Eskiehirde ak
arazide yaplmaya balanm ve baka enstitlerce de
izlenmitir. 2000li yllarda budayda hassas tarm
uygulamalaryla ilgili ilk arazi almalar da Eskiehir de balatlm olup, getiimiz yllarda sonulanan
ilk dilim almalarndan elde olunan sonularn,
halihazrda Tarm Danmanlar araclyla retim
alanlarna aktarlmas almalar srdrlmektedir.

Bu teknolojide, optik sensrlerle yaplan okumalar
araclyla, budayn azotlu gbre ihtiyacnn daha
gereki olarak belirlenmesi hedef alnmaktadr.
DER NE IKAN ALIMALAR:
Geit Kua Tarmsal Aratrma Enstits, 1980li
yllarda yrtlen NAD projesinin lkesel koordinatrl grevini yrtm ve bu almalar sonunda,
devlet tevik kredilerinin de araclyla yemeklik
dane baklagil retim alanlarnda byk artlar
meydana gelmitir. Yine 1980li yllarda yrtlen
TYUAP projesinde de grev alan enstit, eskiehir
dahil blgedeki 6 vilayetin aratrma koordinatrln stlenerek, blgede uygulama aratrma yapmann
yannda, bu 6 vilayetin Tarm l Mdrl yaym
uzmanlar araclyla ifti eitimi grevini de
stlenmitir.
Halihazrda, Trkiyenin en gelimi alt yapsna
sahip Tarmsal Aratrma Enstits konumunda olan
messese, ok deiik konularda aratrma faaliyetlerini srdrmektedir. Bunlar arasnda zellikle vurgulanabilecek olanlar arasnda, kuruluun Trkiye kuru
fasulye eit slah almalarnn lkesel koordinatr
olmas ve tahllarda nematod almalarnn da
merkezi konumunda olmas saylabilir.
KAYNAKA:
M. KALAYCI, Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma
Kurumu (TBTAK), Kuru Tarm Blgelerinde
Nadas Alanlarndan Yararlanma Simpozyumu, 28-30
Eyll 1981, A.. Ziraat Fakltesi, Tarm ve Ormanclk Aratrma Grubu. Sayfa 195-206.
241
242
BYKEHR YASASININ TARIMA

VE KIRSAL YAAMA ETKLER
Dr. A.Aydan BARUT - Ziraat Yksek Mhendisi
Ziraat Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi
Mustafa Kemal Atatrk Cad. Atam Apt. No:49/4 Eskiehir-TRKYE
Tel: 0222 231 33 42 E-Posta: aabarut@mynet.com
ZET- 6 Aralk 2012 tarihinde Resmi Gazetede

yaynlanan Bykehir Belediyesi Kanunu ile Baz
Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun ile tarm alanlar ve tarmsal retimde yeni bir dnem ve dnm balamtr.
Yerel ynetimlere temelden deiiklikler getiren yasa,
16 bin ky tzel kiiliini ortadan kaldrmakta ve yeni
bykehirlerin kurulmasn da beraberinde getirmektedir.
Sonular ile hem kent hem de krsal yaam etkileyecek olan yasa ile her trl tarmsal retimde kullanlmas gereken verimli tarm arazilerinin, kentsel kapsam
alanna alnarak arsaya dntrlmesi kolaylatrlmtr. Bu durum; sadece tarmsal retim alanlarnda
deil, yaamlarn tarmdan salayan reticilerin, ky,
kasaba ve kk ilelerde yaayanlarn, ksacas krsal
alanda yaan insanlarmz zerinde ciddi tehditler
oluturacaktr.
Anahtar szckler: 5216 sayl Kanun, 5393 sayl
Kanun, 5747 sayl Kanun, 6360 sayl Kanun
GR
On lde Bykehir Belediyesi ve Yirmialt le
Kurulmas ile Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun, 12
Kasm 2012 tarihinde TBMMde kabul edilmi ve
243
ardndan 6 Aralk 2012 Tarihinde Resmi Gazetede

yaymlanarak yrrle girmitir.
Kanun; tarmsal retimin devam, doal kaynaklarn
kullanm, krsal alanlarn gelecei ve krsal alanlarda
yaayan reticiler iin ciddi kayglar oluturmaktadr.
Bunun yannda yerel ynetimler zerinde de ok
nemli deiikliklere yol aaca bir gerektir. Kanunla birlikte, Cumhuriyetimizin kurulu felsefesinde yer
alan ve yerel ynetimleri ieren ok sayda idari birim
kapatlmakta olup, ynetim yaps daha karmak bir
hale gelmekte ve yneticilerin inisiyatifine braklmaktadr.
Ksaca Bykehir Yasas olarak adlandrlan 6360
sayl Kanunu tarm asndan irdelemeden nce; yerel
ynetimlere ynelik eitli dzenlemeleri ieren ve
gemite karlan kanunlara bakmakta yarar bulunmaktadr.
10.07.2004 tarihinde 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu yrrle girmi ve bykehirlerin
belediye snrlar belirlenmi, stanbul ve Kocaeli
illerinde belediye snrlar il mlki snrlar olarak
kabul edilmitir. Dier bykehir belediyelerinde ise,
nfusa gre mcavir alan snrlarn geniletmitir.
Kanuna gre; mevcut valilik binas merkez kabul
edilmek ve il mlk snrlar iinde kalmak artyla,
nfusu birmilyona kadar olan bykehirlerde yara-
p yirmi kilometre, nfusu birmilyondan ikimilyona

kadar olan bykehirlerde yarap otuz kilometre,
nfusu ikimilyondan fazla olan bykehirlerde
yarap elli kilometre olan dairenin snr bykehir
belediyesinin snrn oluturmaktadr.
03.07.2005 tarihinde 5393 sayl Belediye Kanunu
yrrle girmitir. Kanun; nfusu 5.000 ve zerinde
olan yerleim birimlerinde belediye kurulabileceini, il
ve ile merkezlerinde belediye kurulmasnn zorunlu
olduunu ifade etmektedir. Ayrca, nfusu 2.000'in
altna den belediyelerin kapatlarak bu yerleim
yerlerini kye dntrm, tzel kiilii kaldrlan
belediyelerin tasfiyesini il zel idarelerine devretmitir.
06.03.2008 tarihli 5747 sayl Bykehir Belediyesi
Snrlar erisinde le Kurulmas ve Baz Kanunlarda
Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun ile toplam 43
ile kurulmutur. Kanunda yeni kurulan ilelere balanan kyler ve mahallelerin isimleri belirtilmitir.
Ayrca baz belediyelerin tzel kiilikleri, ilk genel
mahalli idareler seiminden geerli olmak zere kaldrlarak kye dntrlmtr.
1993 ylnda Bykehir stats kazanan Eskiehirde
bu Kanunla, Odunpazar ve Tepeba merkez ile
belediyeleri kurulmu ve isimleri Yasada belirtilmi
olan toplam 82 ky yeni iki ileye balanmtr.
Ayrca; ukurhisar ve Muttalip belediyelerinin tzel
kiilikleri kaldrlarak mahalleleri ile birlikte Tepeba
Belediyesine katlm, Sakarlca Belediyesi kye
dntrlerek bykehir belediye snrlar dna
karlmtr.
Yukarda bahsedilen Kanunlar ile 12.11.2012 tarihli
6360 sayl On lde Bykehir Belediyesi ve
Yirmi Alt le Kurulmas ile Baz Kanun ve Kanun
Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna
Dair Kanunun zemini hazrlanmtr. 6360 sayl
Bykehir Yasas ile birlikte 13 ilin (Aydn, Balkesir,
Denizli, Hatay, Malatya, Manisa, Kahramanmara,
Mardin, Mula, Tekirda, Trabzon, anlurfa ve Van)
244
belediyeleri bykehir belediyesine dntrlmtr.

Daha nce bykehir olan ve aralarnda Eskiehirin
de bulunduu 14 ilde de (Adana, Ankara, Antalya,
Bursa, Diyarbakr, Erzurum, Gaziantep, zmir, Kayseri, Konya, Mersin, Sakarya ve Samsun) bykehir
belediyelerinin snrlar il mlki snrlar olmutur.
Ayrca bu illere bal ilelerin mlki snrlar ierisinde
yer alan ky ve belde belediyelerinin tzel kiilii
kaldrlm, kyler mahalle olarak, belediyeler ise
belde ismiyle tek mahalle olarak bal bulunduklar
ilenin belediyesine katlmtr.
stanbul ve Kocaeli il mlki snrlar ierisinde bulunan kylerin tzel kiilii kaldrlarak bal bulunduklar ile belediyesine mahalle olarak katlmtr.
Bu illerdeki il zel idarelerinin tzel kiilii ile bu
illerin bucaklar ve bucak tekilatlar kaldrlmtr.
Bykehir Kanunu; mlki snrlar iine alan "Btnehir" modelini esas almaktadr. Bu model stanbul ve
Kocaeli gibi krsal alanlar olmayan kentler iin uygun
olabilir ancak ok geni krsal alanlara sahip yeni
bykehir yaplacak olan 13 il iin uygun deildir. Bu
illerin kilometrelerce uzaklktaki ky ya da beldelerine
bu modelle hizmet gtrmeleri ok zor olacaktr.
Kanunla; Trkiye'nin en eski yerel ynetim birimleri
olan kylerin yaklak yars ortadan kaldrlacak ve
bir mahalle olarak yaknlarndaki belediyelere balanacaktr. Geimini tarm ve hayvanclkla salayan bu
kyler belediyenin bir mahallesi saylacaktr. Tarlasnda ekimini yapan, ahrda ineklerini besleyen kyller,
bir anda belediyenin kurallarna tabi olacak, emlak
vergisi ve su paras gibi kentsel ykmllkler altna
girecektir.
Baz illerde, baz ilelerin nfusu merkez ilelerden
ok daha byk olduu halde bu modelle bu ileler
nfusu ok daha az olan merkez ileler tarafndan

ynetilmek durumunda kalacaktr. Yine baz iller
krsaln tahakkm altna girerek ehirleme anlamnda skntlar yaanacaktr. Krsaln bykehre yetki
devri ile bir anlamda yerelde merkezilemeye gidilmi olunacaktr.
Ksacas Bykehir Kanunu, yerel ynetimlerin
etkinliini ortadan kaldrmakta, ile, belde ve kylerin
tm sorumluluunu bykehir belediyesine vermekte ve daha dar bir tabanda temsiliyete neden yol
amaktadr.
6360 sayl Bykehir Kanunu, yerel ynetim anlayn deitirmenin yannda; tarmsal retim ve krsal
alanda yaam zerinde de byk deiikliklere neden
olacaktr.
KANUNUN TARIMA VE KIRSAL ALANA
ETKLER
- Bugn zerinde tarm yaplan ve gelecekte de
tarmsal retimde kullanlmas gereken verimli
tarm topraklarnn kentsel alan kapsamna alnarak arsa vasf kazanmas, bu topraklarn bir sre
sonra imara alabilecek olmas, doacak arsa
rantnn ky-kasaba ve kk ilelerde yaayan ve
tarmla geinen insanlarn mlkiyet haklarnda
tehdit oluturmas sz konusu olacaktr. Toprak
rantnn denetimi ise bykehir belediyesi
tarafndan yaplacak ve rantn paylamnda skntlar yaanacaktr.
- Kanunla 16 bin ky tzel kiilii ortadan kaldrlmtr. Tzel kiiliini yitiren kyler, halkn yerel
ihtiyalarnn karland, gndelik yaam sorunlarnn giderildii birimlerdir. Kylerde yaayan
insanlar, geleneksel yaam biimlerinden ve
retim kaynaklarndan uzaklaarak yeni ve yabanc olduklar bir yaam biimine yneleceklerdir.
Sosyal ve kltrel anlamda farkl merkezi brokratik ynetimlerle krsaln yaamsal beklentilerini
karlamakta da skntlar olacaktr.

- Ky, bucak ve belde belediyeleri tzel kiiliklerinin, iletmekte ve gelir elde etmekte olduu
kaynaklar ellerinden alnmakta ve bu gelirler
dorudan balandklar belediyelere aktarlmaktadr.
- Kanun ky muhtarlarnn imece, salma gibi kye
zg gelir elde etme yntemlerini, doum-lm
gibi belge verme yetkilerini ortadan kaldrmaktadr.
- Tarm ve krsal alanlar ile ilgili faaliyetler, uygulamalar ve ncelikler, bu alann uzmanlar tarafndan
deil, konu ile ilgili bilgi sahibi olmayan ve gerekli
hassasiyeti tamayan yerel ynetimlerin insiyatifi
ve ayrcalklar dorultusunda gerekleecektir.
Tarm alanlar ve tarmsal retimin aleyhinde
geliecek olan bu durum, krsalda yaayan ve
retim olanaklar kstlanan reticinin krsaldan
kente gn hzlandracak, kentte var olan isizlik, barnma, eitim, salk vb. sorunlar sorun daha
da zmsz bir hale gelecektir.
- Kylerin mahallelere dnmesi nedeniyle, mevcut
tm yer alt ve yer st su kaynaklar bykehir
belediyesinin su idaresine verilmektedir. Kyl
bugne kadar hibir bedel demeden ulat kendi
ime ve kullanma suyuna bir bedel deyecektir.
Kanunun geici 1. maddesinin 15. fkrasna gre
ise, be yl sre ile ime ve kullanma suyuna
denecek cret en dk tarifenin %25inden fazla
olmayacak, ancak be yl sonra buralardan da ayn
bedel alnacaktr.
- Kanunla ky tzel kiilii ortadan kalkan ve
mahalle olan kylerde yaan vatandalarn imar,
vergi ve dier konulardaki sorumluklar neler
olacaktr? Kylere Hizmet Gtrme Birlii
tarafndan yaplan ve kylden herhangi bir katk
istenmeyen yol yapm, alt yap gibi hizmetlerden
katk pay istenebilecektir.
245
- Kanunun geici 1. maddesi 15. fkrasna gre u

anda kylerde denmeyen bina, arsa, tarla vb.
gayrimenkuller iin denmeyen emlak vergileri
be yl sreyle istenmeyecektir. Be yl sonunda,
kylerde yaayan halktan bu vergiler alnacaktr.
- u anda kylerden alnmayan, atk bertaraf bedeli,
evre temizlik vergisi alnmaya balanacaktr.
Ayrca, inaat ve yap kullanm izinleri iin cret
demek zorunda kalnacaktr.
- naat izni eskiden ky muhtar ve zel idaresi
tarafndan basit bir izinle verilmekte iken artk ile
belediyeleri ve byk ehir belediyesi tarafndan
verilecektir. Bu durumda yeni inaat ve yap kullanm izinleri iin cretler demek zorunda kalnacaktr.
- Tarmsal retimin daha kstl alanlarda yaplmas,
tarmsal retim maliyetini artracak, krsal alanda
yoksullama artacaktr.
- Tzel kiilikleri sona eren kylerde, tarm alanlar
ile birlikte mera ve kylar tzel kiilikler tarafndan
korunamayacandan ama d kullanm artacak,
doal varlklar ve kr yaam ksacas ekosistem
bozulacaktr.
- Kanun ile Bykehir Belediyelerinin yetki alan
genilemekte, dier yandan Valiliklerin Yatrm
zleme ve Koordinasyon Bakanl ile insan
kayna ve harcama yetkileri geniletilmekte imi
gibi bir izlenim yaratlmakta ise de; mlki idare ile
yerel ynetimler arasnda yeni atmalara yol
aacak bundan da temel hizmetlerden yoksun olan
kr halk etkilenecektir.
- Kylere gtrlen belediye hizmetleri bykehir
belediyelerine ya da ile belediyesine devredilmektedir. Krsal alanlarda yaayan halk Yerel Ynetim
Hizmetlerinin bir blmnn Bykehir Belediyesinden bir blmn de ile belediyesinden
246
alacaktr. Bu durum krsal alanlara ynelik hizmetlerin btnl asndan kaotik bir ortam yaratacaktr.
- Krsal alann nfus azl, oy kaygs ile hareket
eden yerel yneticilerin, nfus younluunun
olduu kentsel alanlara daha fazla ilgi gstermesine, krsal alanlarn daha da fazla ihmal edilmesine
yol aacaktr.
- 16 bin kyn ve belde belediyelerinin kanun ile
ortadan kaldrlmas Anayasamzn 44. maddesine
ve Avrupa Yerel Ynetim Szlemesi kurallarna
aykrdr. Anayasada dzenlenmi en kk kamu
tzel kiilii niteliindeki kyler, referandum
yaplmakszn veya en azndan onlara danlmadan kapatlamaz.
- Kanuna birlikte her ne kadar l zel daresi kaldrlmaktaysa da 34. madde gerei Yatrm zleme ve
Koordinasyon Bakanl kurulmaktadr. Bu
bakanlk Bykehir belediyelerinin bulunduu
illerde kamu kurum ve kurulularnn yatrm ve
hizmetlerinin koordinasyonu ve yrtlmesi, ilin
tantm, gerektiinde merkezi idarenin tarada
yapaca yatrmlarn yaplmas ve koordine
edilmesi, temsil, tren, dllendirme ve protokol
hizmetlerinin yrtlmesi, ildeki kamu kurum ve
kurulularna rehberlik edilmesi ve bunlarn denetlenmesini gerekletirmek zere valiye bal
olarak kurulmaktadr.
Yatrm izleme ve koordinasyon bakanlnn sevk ve
idaresi, vali veya vali tarafndan grevlendirilecek bir
vali yardmc tarafndan yerine getirilir.
Merkezi idare tarafndan yaplan her trl yardm ve
destein koordinasyonu, denetimi ve izlenmesi ve acil
durumlarda bizzat yerine getirilmesi yatrm izleme ve
koordinasyon bakanl tarafndan salanmas istenerek aslnda l zel daresine benzer bir yapnn bu
sefer tamam brokratlardan olmak zere yeniden
kurulmaktadr.
Bu durumda belediyeler mali ve idari olarak tam
olarak merkezi idarenin kontrolnden kurtulamamakta, aksine daha fazla merkezi idarenin vesayeti altna
girmektedir. Valinin belediye zerindeki yetkilerinde
deiiklik olmad gibi bu madde ile daha nce
seimle kurulan il zel idaresi de tamamen brokratlar
kurularak, belediyenin projeleri zerinde mutlak
hakim olmasnn yolu almtr.
BYKEHR YASASININ ESKEHR VE
ESKEHR TARIMINA ETKLER
Kanunun uygulanmaya balamas ile birlikte,
Eskiehirde merkez kyler mahalle stats kazanm; belediyelerin yol ve ulam bata olmak zere
eitli hizmetlerinden faydalanabilir hale gelmitir.
Ancak bu durum, youn tarmsal retimin yapld
kylerin mahalle olmalarndan sonra ayn etkinlikte
retim yapp yapamayacaklar konusunda endieleri
de beraberinde getirmektedir.
Kent kapsamna alnan kylerde, her trl bitkisel ve
hayvansal tarmsal faaliyetin yapld tarm alanlarnn bir rant kaps olarak grlmesi, tarm arazilerinin
arsa nitelii kazanmaya balamas ile retimin yerini
yaplamaya brakacaktr. retim yaplan tarm arazilerinin, organize sanayi blgesi rneinde grld
gibi, kamu yarar gereke gsterilerek tarm d
amalarla kullanlmasna neden olacaktr. zellikle
kentin etrafn saran kuakta, halen youn olarak
tarmsal retim yaplan alanlarda retim aleyhine
gelimeler olaca bir gerektir. rnein Sakintepe,
Muttalp gibi Eskiehir ve evre illerin de ihtiyacn
karlayan tarla sebzecilii ve giderek artan miktarda
rt alt tarm, Karahyk, Sevin ve Aapnarda
tarla bitkileri ve tarla sebzecilii retimi ile hayvanclk tesisleri bulunmaktadr. Bu son derece nitelikli
tarm alanlarnn tarm d amala kullanlmas,
yaplamaya ve sanayiye kurban edilmesi, daha
dk nitelikli ve tarmsal vasf olmayan alanlarda
retim yaplmasn zorunda hale getirecektir. Halen

zor koullarda retim yapan, emeinin karln
alamayan kk retici yaam alanlarn terk edecektir. Tarmsal retimden elde ettii gelirin dnda bir
geliri ve ii olmayan bu insanlarn yaamlarn nasl
srdrecekleri, olmas kuvvetle muhtemel sosyal
sorunlarn nasl zmlenecei de nemlidir.
Eskiehir ve tm Trkiyede mahalle olan kylerde
ahr hayvancl ve kmesi olanlardan gayrshhi
messese sayld iin tesislerini mahalle dna
karlmalar istenmektedir. Bu kk retici iin yok
olmas anlamna gelmektedir. Zaten bir-iki inei ve
geim iin 5-10 tavuu olan iletmenin bunlar
evinden uzaa tama olasl yoktur. Bunu kapatmas demek sonuta a kalmas ve geimini salayamamas demektir. Geinemeyenlerin kente gmesi ile
de elindeki arazilerin rantiyecilerin eline gemesinden
baka bir ie yaramayaca gibi, yerel retimin de
nnn tkanmas anlamna gelecektir.
SONU
Kylerin mahallelere dnmesi ile kylerdeki
geleneksel retimden tamamen uzaklalacaktr.
Kyler isimleri ile birlikte tarihini, gemiini, rf,
anane ve kltrel deerlerini yitirecek ve gemiin
silinmesi ve bir daha geri gelemeyecek biimde yok
olmasna neden olabilecektir. Kyler yok olursa
geleceimiz de yok olur. Yaplmas gereken tarmsal
retimin her aamasnda kooperatif ve retici birliklerinin kurulmas ve desteklenmesidir. Ancak bu ekilde
retimin devamllnn salanmas mmkn olacak,
reticinin kendi topranda ok uluslu dnya devi
irketlere hizmet etmesi nlenebilecektir.
Kyler gemiimiz, bugnmz ve geleceimizdir.
Kyler, gemiimiz ile geleceimiz arasnda kprdr, gemile gelecein harmandr. nk ky,
kktr ve tohumdur. ehirde veya kyde, nerede
yaarsak yaayalm salkl bir doal evre ve krsal
alana, retime ihtiyacmz olacaktr.
247
REFERANSLAR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu

5393 sayl Belediye Kanunu
5747 sayl Bykehir Belediyesi Snrlar erisinde le Kurulmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun
6360 sayl On lde Bykehir Belediyesi ve
Yirmi Alt le Kurulmas ile Baz Kanun ve
Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik
Yaplmasna Dair Kanun
Tarm ve Mhendislik Dergisi, 102/2013
Tarm ve Mhendislik Dergisi, 101/2012
www.Bykehir Yasasnda Kylerin Durumu
www.Bykehir Yasas Neler Getiriyor
ZGEM
1966 zmirde dodu. lk, orta ve lise renimini
Ankarada tamamlad. 1988 ylnda Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Bahe Bitkileri Blmnden
mezun oldu. 1993 ylnda Kantalop Tipi Kavunlarda
Verim ve Kalite zelliklerinin Belirlenmesi konulu
yksek lisansn ve 2003 ylnda Baz Yulaf eitlerinde Baz Verim ve Kalite zelliklerinin Belirlenmesi konulu doktara tezini tamamlad. 1994-1999 yllarnda Tarla Bitkileri Merkez Aratrma Enstits
Buday Islah Biriminde,1999-2002 yllarnda Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Mdrl Serin
klim Tahllar Tescil Blmnde alt. 2002 ylndan
bu yana l Gda Tarm ve Hayvanclk Mdrlnde
eitli birimlerde grev yapmaktadr. Evli ve bir ocuk
sahibidir.
248
ESKEHR L TARIMSAL GSTERGELERNN SON

YILLARDAK DEMLER
Nihal CAN AIRBA
Eskiehir Osmangazi niversitesi Ziraat Fakltesi
Ali Numan Kra Yerlekesi Ziraat Caddesi,Ktahya Yolu zeri
26160 Eskiehir- TRKYE
Tel: 222 324 29 91 E-Posta: ncagirbas@ogu.edu.tr
ZET- Trkiye toplam ilenen tarm alan ve uzun

mrl bitkiler arazi varlnn % 2sine sahip olan
Eskiehir ilinin ekonomisinde tarm nemli bir rol
oynamaktadr. Son on yl (2002-2012) ierisinde ilin
tarmsal gstergelerindeki deiimin Trkiye ortalamalar ile karlatrmal olarak ele alnd bu almada; tahl ekim alanlarnda ve ba alanlarnda dlerin, sulamann srdrlebilir sistemlere doru geliimi ve sulama olanaklarnn artyla birlikte sebze
bahesi alanlar ve ss bitkileri yetitiricilii yaplan
alanlarda ise artlarn olduu saptanmtr. Baharat
bitkileri ve zeytin yetitirilen alanlarda ise yllara
gre kk oranlarda deimeler belirlenmekle
birlikte nemli saylabilecek art ve azallar grlmemektedir. Organik tarm alanlarnda ilde yllar
itibariyle nemli artlar izlenirken, organik tarm
yaplan rn eitliliinde de deime ve artlar
olmutur. Ayrca Sarcakaya ve Mihalgazi ileleri
bata olmak zere muhtelif mikro klima blgelerindeki rt alt tarm alanlarnda da nemli artlar
izlenmektedir. lin tohumluk retimi ise alan ve
retim miktar olarak son yllarda ok yksek oranl
artlar gstermi, 2002 ylnda yaklak 1400 hektar
olan tohum retim alan 2012 yl itibariyle yaklak
6100 hektara ykselmitir. zellikle tahllar, ekerpancar, ayiei, baklagiller, kanola ve patateste
ekim alan ve retim miktarlarnda olduka nemli
artlar saptanmtr.
249
Anahtar Kelimeler: Eskiehir, tarmsal gstergeler,

bitkisel retim, hayvansal retim, tarm iletmeleri,
organik tarm, tohumluk retimi, rt alt tarm.
GR
Eskiehir ili, Orta Anadolu Blgesinin % 9.2sini
kaplamakta ve bu alan lke yzlmnn %1.8ini
kapsamaktadr. lin yzlm toplam 1.392.500
hektar olup, bu alann 582.505 hektar ( %42) ilenebilir arazi niteliinde, 325.851 hektar ( %23) ayr ve
mera arazisi, 484.144 hektar (% 35) ise orman ve
yerleim alanlar ile tarma elverisiz arazi niteliindedir. Kuzeyden Bozda ve Sndiken dalar, gneyden
Emirda, doudan Orta Asya vadisi, batdan Trkmen
da gibi doal snrlarla evrili olan il merkezinin
denizden ykseklii 792 metredir. Anadolu Blgesinin kuzeybatsnda yer alan Eskiehir'in toporafik
yapsn Sakarya ve Porsuk havzalarndaki dzlklerle
bunlar evreleyen dalar oluturur. Karasal iklimin
tipik zelliklerine sahip olan ilde gece ve gndz
scaklk farklar olduka yksektir. Yazlar scak ve
kurak, klar souk ve yal geer. Bitki rtsn ise
step ve ormanlar oluturur. l topraklarn Sakarya
nehri ve Porsuk ay sulamaktadr. Akarsu havzalarnda yer alan ovalar, Porsuk, Sarsu ve Yukar Sakarya
ovalardr (TK, 2013).
1. BTKSEL RETMDEK DEMLER

Eskiehir ili ve Trkiye genelindeki bitkisel retim
deerleri ve bunlarn incelenen yllara gre deiimleri
Tablo 1'de zetlenmitir. Buna gre son 10 yllk
periyot ierisinde ilin tahl ekim alanlar 313.61 bin
hektardan 267.14 bin hektara dmtr. retim
miktarnda ise ekim alanlarndaki bu % 14.8'lik de
ramen % 4.2 orannda bir art sz konusudur. Bu
artn, yllar itibariyle tohum slah almalar, yeni
eitlerin ekiminin yaygnlamas, gbreleme ve
sulama gibi retim tekniklerinde yaanan gelimelere
bal olarak tahllarda grlen verim art nedeniyle
olduu sylenebilir. Nitekim ayn tablodan Trkiye ile
ilgili genel ortalamayla karlatrldnda ayn durumun lke genelinde de yaand grlmektedir. Son
10 yllk srete lke genelinde tahl ekim alanlar %
18 orannda azalrken retim miktarnda % 8.2'lik bir
art olduu grlmektedir.
lde 2002 ylnda 17.49 bin hektar olan baklagil
retim alan 2012 ylnda 8.90 bin hektara gerilemitir. retim alanlarndaki bu % 49.1'lik azalmaya
bal olarak retim miktar da 15.78 bin tondan 9.36
bin tona dm ve il baklagil retiminde % 40.7
orannda bir azalma yaanmtr. Ayn durum lke
genelinde de sz konusudur. retim alanlarndaki %
43.8 orannda grlen azalma lke genelinde retim
miktarnda da % 21.2 orannda d yaanmasna
neden olmutur. Bu dlerin genel sebebi olarak
Trkiye'de son 10 yl ierisinde uygulanan tarmsal
destekleme ve retim tevikleri ierisinde baklagillerin yeterli miktarda yer almam olmas sylenebilir.
Endstri bitkileri retim alan, ilde 2002 ylnda yaklak 20 bin hektar iken 2012 ylnda 16.74 bin hektara
gerilemitir. Ekim alanndaki bu % 16.3'lk d,
retim miktarna % 5.2 orannda bir d olarak
yansm, 2002 ylnda yaklak 1 milyon ton olan
eker pancar retimi, 2012 ylna gelindiinde 948.40
bin tona gerilemitir. Ayn yllar ierisinde lke genelindeki duruma bakldnda, 2002 ylnda 563.47 bin
hektar olan eker pancar ekim alannn, 2012 ylnda
250
389.47 bin hektar olarak %30.9 orannda dt,

buna bal olarak lke eker pancar retim miktarnn
da % 9.6'lk bir gerileme ierisinde olduu grlr. Bu
duruma son yllarda izlenen tarmsal politikalara bal
olarak eker pancar ekim alanlarndaki kota orannn
artrlm olmas, msr ekeri trevli eker ithalinin
youn olarak gerekletirilmesi, eker pancar ileyen
fabrikalarn bir ksmnn kapatlmas gibi nedenlerle
retimin kstlanm olmas sebep olarak gsterilebilir.
Yal tohumlu bitkiler, ilde azalan eker pancar retimi iin bir alternatif olmasnn yan sra Trkiye'nin
bitkisel ya an kapatmak iin zellikle kolza,
patates ve yalk ayiei il iklim ve toprak koullarna uygun olmas sebebiyle yaygnlatrlabilecek
zelliktedir (Z.Ayta ve ark.2011). Nitekim son
dnemde yal tohumlu bitkilerin retimi iin yaplan
desteklemeler nedeniyle hem lke, hem de il genelinde
retim alan ve retim miktarlarnda artlar sz
konusu olmutur. 2002'de yal tohumlu bitkilerin
ekim alan ilde 9.11 bin hektar iken 2012 ylnda 13.89
bin hektara km, bu % 52.5'lik art il yal tohumlu
bitkiler retim miktarnda % 95.6 orannda bir art
getirmitir.
Yem bitkilerinin ildeki ekim alan 2002 ylnda 7.04
bin hektardan 2012 ylnda % 80.7 orannda art
gstererek 12.73 bin hektara ykselmitir. Buna bal
olarak retim miktarnda da nemli artlar sz konusudur. Tablo 1 incelendiinde lke ortalamas olarak
da son 10 yllk periyot ierisinde yem bitkileri retim
alan ve retim miktarlarnda ok nemli artlarn sz
konusu olduu grlmektedir. Bunda eker pancarndaki ekim alan kstlamalarnn yan sra hayvan varl ve hayvansal retimin art nedeniyle yem bitkisi
retimine verilen destek ve teviklerin nemli rol
oynad dnlebilir.
Yumrulu bitkilerin ildeki ekim alan 2002'de 818
hektar iken, 2012'de 2.64 bin hektara km, retim
miktar da 2002'de 25.8 bin tondan 2012'de 91.2 bin
tona ykselmitir. Blgede zellikle patatesle ilgili
ylnda yaklak 15 bin ton iken 2012'de 19.5 bin tona

ykselmitir. Meyve retimi iin de sebzede olduu
gibi sulama ve gbreleme olanaklarnn desteklemeler
nedeniyle artm olmas ve kltrel bakm nlemlerinin yaygnlamas nedeniyle bir verim artndan sz
edilebilir. Ayrca standardizasyon uygulamalarnn i
ve d pazarlarda meyvelere daha yksek fiyat getirmesi de retim miktarndaki arta neden olarak
gsterilebilir.
olarak yaplan tohum slah almalarnn ve patatesin

ekerpancar ve baklagillere alternatif olarak yaygnlamaya balamas nedeniyle verimde artlarn
olumas sonucunu dourduu grlmektedir. lke
genelinde ise il oranlarnn aksine hem ekim alanlarnda hem de retim miktarnda dler gze arpmaktadr.
Eskiehir ili sebze retim alan 2002 ylnda 7.98 bin
hektar iken 2012 ylnda % 28'lik bir artla 10.21 bin
hektara ykselmitir. Son dnemde sebze retiminde,
hibrit tohum kullanmn ve sulama olanaklarnn
artmas nedeniyle verim artlar grlmektedir. Ayrca
kalite standartlarnn ykselmesi neticesinde ya
meyve sebze ihracatnn destekleniyor olmas da ekim
alan ve dolaysyla retim miktarlarnda arta neden
olarak gsterilebilir.
rt alt tarm, lke genelinde olduu gibi ilde de

son 10 yl ierisinde olduka nemli oranlarda art
gstermitir. 2002 ylnda 19.2 hektar olan rt alt
tarm alan 2012'de yksek oranda artarak 224 hektara
kmtr. retim miktar ise 784 tondan 24.51 bin
tona ykselmitir. lde rt alt tarm daha ok
Sarcakaya ve Mihalgazi ilelerinde younlam
durumdadr. Bu blgede seraclk Mihalgazi ve
Sarcakaya kalknma kooperatiflerince tamam kadnlar tarafndan kurulan kooperatiflerle balatlm olup
arazinin yaps byk seralar kurmaya elverili olma-
Meyve retiminde ilde 2002 ylnda retim alan 8.78

bin hektar iken 2012 ylnda 5.02 bin hektara dm,
buna karlk retim miktar % 30'luk bir artla 2002
Tablo 1. Eskiehir linde 2002-2012 yllar arasnda bitkisel retim gstergelerindeki deiim (%).
313606
267139
694040
723519
8,3
-14,8
4,2
1354025
761301
1510100
1190706
15080000
17486
8903
15785
9359
%
-43,8
-21,2
-49,1
-40,7
1000930
2012
930227
826597
27820207
%
171976
-13,0
5200000
4821937
-7,3
25823610
818
2637
222,4
7982
25854
91206
252,8
285400
10214
337282
-16,3
-5,2
654979
747491
2514827
3138361
9113
13894
20190
39484
Meyvecilik
2002
2012
197744
-9,6
948494
7,7
28,0
18,2
2673525
3212989
9865050
13975151
8779
5017
14989
19490
251
2012
362300
1956455
3830040
18841526
7044
12730
%
14,1
24,8
52,5
95,6
2002
2012
41,7
-42,9
30,0
53603
61776
4271264
6170827
19,2
224
784
24505
391,9
80,7
Organik Tarm
2002
2012
%
20,2
440,0
541 033
rt Alt Tarm
%
-11,1
2002
%
-30,9
16736
19998
Sebzecilik
2002
2012
Deiim
16676022
2002
Deiim
389 469
Deiim
563 468
-18,0
Yumru Bitkiler
2012
2012
Deiim
33377430
2002
Yem
Bitkileri
Deiim
30830650
Deiim
2012
Yal
Tohumlar
Deiim
11284074
2002
Trkiye
retim
Alan
(Ha.)
retim
Miktar
(Ton)
Eskiehir
retim
Alan
(Ha.)
retim
Miktar
(Ton)
2002
%
13755690
Deiim
Trkiye
retim
Alan
(Ha.)
retim
Miktar
(Ton)
Eskiehir
retim
Alan
(Ha.)
retim
Miktar
(Ton)
2012
Deiim
2002
Endstri
Bitkileri
Baklagiller
Deiim
Tahllar
%
702909
15,3
44,5
1066,7
267
3025,6
991
1750127
dndan genellikle 1-2 da byklnde seralar

mevcuttur. Seralarda daha ok klk olarak marul,
kvrck, maydanoz, roka vb. yeillikler ve yazlk
sebzeler yetitirilmektedir. Son yllarda ilde rt alt
tarmn yaygnlamasnn en nemli nedeninin bu
blgede Kaymakamlk tarafndan desteklenen projelerle kooperatiflemenin gn getike artyor olmas,
kooperatiflerin ye saylarnda nemli artlarn grlmesi olarak sylenebilir. Eskiehirde ayrca Sakintepe, Muttalp, Hasanbey iftlii ve Fevzi akmak
yrelerinde de seralarda sebze retimi yaplmaktadr.
Bu yrelerde 20-50 dekarlk byk seralar bulunmakta
olup bu seralarda yazlk sebzeler domates, biber, hyar
retilmektedir. Eskiehirde ilkbahar erken donlarnn
Mays sonunda grlyor olmas ve Ekim ay balarnda da kra dmesi nedeniyle vejetasyon sresinin
olduka ksa olmas ve rt alt retimi ile erkencilik
salanabilmesi ilde seracln gelimesinde nemli
bir faktrdr.
Organik tarm uygulamalar 2002 ylnda Trkiye
genelinde olduu gibi Eskiehir'de de yaplmamaktadr. Son 10 yllk sre ierisinde tm dnyada olduu
gibi lkemizde de organik tarm ve iyi tarm uygulamalarnda olduka nemli gelimeler meydana
gelmitir. Tablo 1'den de grld gibi 2012 ylnda
lke genelinde 720.91 hektar alanda 1750.13 bin ton
organik tarm retimi yaplrken Eskiehir'de 267
hektar alanda 991 ton organik tarm retimi yaplmtr. l Tarm Mdrl kaytlarna gre organik sebze
ve meyve retimi 1540 dekar alanda ifteler, Sarcakaya, Tepeba, Sivrihisar ve Gnyz ilelerinde
toplam 9 retici tarafndan, 80 dekar ba alannda 1
retici tarafndan, organik tarla bitkileri retimi ise
1186 dekar alanda Alpu, Odunpazar, Tepeba ve
ifteler ilelerinde toplam 3 retici tarafndan yaplmaktadr. Organik sebze retimi ilde meyve baheleri
arasnda yaplmaktadr. 2012 ylnda ilde iyi tarm
yaplan sebze-meyve retimi ise 1529.93 dekar alanda
toplam 150 ifti tarafndan uygulanmaktadr (l Tarm
Mdrl, 2013). Eskiehir ilinde yaplan organik
tarm retim miktar lke genelinde yaplan organik
252
tarm retiminin % 0.05'ini salamaktadr. Bu orann,

ulam ve nakliye avantaj bulunan il iin yeterli olmad ve gelitirilmeye ak bir retim alan olduu
sylenebilir.
2. HAYVANSAL RETMDEK DEMLER
lde incelenen son 10 yl ierisinde hayvanclk mera
hayvanclndan entansif hayvancla dnmeye
balam ve bykba hayvan varlnda kltr rk ve
melezlerinde art gzlenirken, yerli rklarda azalma
gzlenmitir (l Tarm Mdrl,2013). lde 2002
ylnda 48 673 ba olan bykba hayvan varl %
144,2 gibi yksek bir oranda artarak 118 881 baa
ykselmitir. Ayn durum lke geneli iin de sz konusudur. lke genelinde son 10 yl ierisinde bykba
hayvan saysnda % 41,9, kkba hayvan saysnda
%12 ve kmes hayvanlarnda % 2,6 orannda artlar
grlmtr. Bu gelimede sun ve tabi tohumlamann yan sra ithal edilen ineklerle kurulan yeni
iletmelerin destek ve tevikler sonucunda artmasnn
da nemli rol olduu grlmektedir. Ayn periyot
ierisinde kkba hayvan says da % 26,6 orannda
artm fakat bykba hayvan varl kadar bir art
gsterememitir. Eskiehir'de hayvanclkla ilgili
olarak son 10 yl ierisinde en nemli artn olduu
grup, % 195,6 gibi olduka yksek oranl kmes
hayvancl olmutur.
Et retiminde elde edilen % 42,1'lik art orannn
nemli bir ksmnn beyaz et (tavuk eti) olduu istatistiklerden anlalmaktadr. lde art gsteren bykba
hayvan saysnn krmz et retiminden daha ok st
retiminde arta neden olduu tablodan grlmektedir. Buna gre st retimi de son 10 ylda 78 788
tondan 221 012 tona karak yaklak % 180,5 orannda artmtr. Kmes hayvanclnn gelimesi ile
birlikte ayn yllar ierisinde yumurta retimi de 81
780 000 adetten 286 000 000 adete kmtr. Yaklak
% 249,2 gibi ok nemli bir oranda artan yumurta
retimi, paketleme yan sanayiinin de beraberinde
gelimesini getirmitir.
3. TARIMSAL LETMELERDEK
DEMLER
incelendii Tablo 4'e gre, 2002 ylnda ildeki tarmsal iletme says 24 522 iken, 2012 ylnda bu say 27
882 adet olmutur. letme saysndaki % 13.5'lik
arta karlk dier parametreler incelendiinde bu
artn kk iletmeler lehine gelitii belirlenmitir.
2002 ylnda en fazla iletmenin 6100 adet ile 200-500
dekar araziye sahip iletme grubunda olduu grlrken bu durumun 2012 ylnda 50 - 100 dekar araziye
sahip iletmeler grubuna kayarak 7331 adet olduu
grlmektedir. 200-500 dekar araziye sahip iletmeler
grubundaki iletme says ise 2012 ylnda 4273 adete
dmtr. 2002 ylnda iletmelerin younluklu
olarak yer ald 200-500 dekar arazi grubundaki
yaklak %30'luk azalma, dier byk araziye sahip
Tarmsal iletmeler ve bu iletmelerin kullandklar

arazi miktar, iletme byklk gruplar deiimleri,
iletmelerin sahip olduklar arazilerin parallk
durumu, bir ilin veya lkenin tarmsal geliim seyrini
ortaya koyan nemli kriterlerdendir. Bu nedenle
Eskiehir'de tarmsal yap deiimleri, bitkisel ve
hayvansal retim deiimlerinin yannda tarmsal
iletmeler boyutuyla da deerlendirilmeye allmtr.
Bu parametrelerin Eskiehir'de son 10 yl iinde
Tablo 2. Eskiehir linde 2002-2012 yllar arasnda hayvan varl ve hayvansal retim deiimleri (%)
9 803 498
13 910412
48 673
118 881
Eskiehir
%
41,9
144,2
31 953800
35 782519
476 879
603 963
Trkiye
1 116 782
Eskiehir
2 639 637
27 633
12,0
26,6
St retimi (Ton)
Deiim
2012
136,4
39 273
2002
2012
8 408 568
17 401262
78 788
221 012
42,1
Deiim
2012
Et retimi (Ton)
2002
Deiim
2002
2002
2012
251 100958
257 505 341
1 901 608
5 621 913
%
2,6
195,6
Yumurta retimi ( Bin Adet)

2002
106,9
180,5
Deiim
Trkiye
2012
Kmes Hayvanlar (Adet)
Deiim
2002
Kkba hayvanlar (Ba)
Deiim
Bykba hayvanlar (Ba)
2012
11 554 910
14910774
81 780
286 000
29,0
249,7
Tablo 3 . Eskiehir li tarmsal iletme bykl dalm (2002)

ARAZ DLMLER (DA)
<5
letme Says
Arazi Para Says
Kullanilan Alan
Kull.Alan Oran (%)
% Trkiye
5-10
10-20
20-50
50-100
100-200
200-500
500-1000
1000-2500
2500-5000
> 5000
TOPLAM
460
955
1285
3972
4621
6097
6100
800
197
34
24 522
1645
3404
2864
14606
28762
45299
60646
11450
2443
134
171 255
1196
6716
19359
135909
328836
867025
1784316
539025
243509
100506
44925
4 071 322
0,03
0,17
0,48
3,34
8,08
21,30
43,83
13,23
5,98
2,46
1,10
100,00
0,25
0,48
0,37
0,59
0,96
2,35
5,03
6,99
13,57
4,18
10,14
2,21
TK,2002
253
Tablo 4 . Eskiehir li tarmsal iletme bykl dalm (2012)

ARAZ DLMLER (DA)
<5
letme Says
5-10
10-20
1825
20-50
5997
50-100
100-200
7331
6627
200-500
4273
500-1000
691
1000-2500
2500-5000
67
> 5000
TOPLAM
425
643
27 882
Arazi Para Says
1038
1770
5979
32062
63382
83885
85948
21632
3152
490
126
299 464
Kullanilan Alan
1270
4855
27502
207967
536984
940608
1287186
434275
85579
11303
4474
3 542 003
Kull. Alan Oran (%)
0,04
0,14
0,78
5,87
15,16
26,56
36,34
12,26
2,42
0,32
0,13
100,00
% Trkiye
0,39
0,35
0,52
0,91
1,57
2,55
3,63
5,63
4,77
0,47
1,01
2,38
Eskiehir l Tarm Mdrl,2013
iletme gruplarnda da farkl oranlarda grlebilmektedir. Ayn ekilde 500-100 dekar araziye sahip iletme
says 2002 ylnda 800 iken 2012 ylnda bu say
yaklak %14 orannda bir azalma ile 691'e; 10002500 dekar arasnda araziye sahip iletme grubunda
2002'de 197 iken 2012'de %66'lk bir dle 67
iletmeye, 2500-5000 dekar grubundaki iletme says
da 2002'de 34 adet iken %94'lk bir azalmaya 2
iletmeye dmtr. 5000 dekardan daha byk
iletme arazisine sahip grupta ise 2002 ylnda sadece
1 iletme belirlenmi ve 2012'de yine 1 adet iletme
olarak korunmutur. Byk iletmelerin yer ald
gruplardaki iletme saylarnda 2012 ylnda nemli
oranda azal olduu grlmektedir. Bu durumun lke
ekonomisinin ierisinde tarmn nemi ve paynn
azalmasna paralel olarak sermaye birikiminin dmesi gibi nedenlerle daha kk alanlarda daha entansif
tarm yaplmaya balanmasyla aklanabilir. Seracln ilde zaman ierisindeki geliimiyle birlikte daha
kk alanlardan daha fazla gelir elde ediliyor olmas
reticilere cazip gelmektedir. Daha kk alanlarda
emek ve sermaye youn iletmeler olutuu grlmektedir.
letme byklk gruplar kullandklar alanlara gre
incelendiinde; 2002 ylnda en fazla arazinin kullanld 200-500 dekar araziye sahip iletme grubunda
toplam 1784316 dekar arazi kullanlmken 2012
ylnda ayn grup iletmelerde yaklak % 28 orannda
bir azalla 1287186 dekar alan kullanlmtr. Bu
kategorideki en arpc azalma 5000 dekardan daha
254
byk araziye sahip iletme grubunda olmutur. Buna

gre 2002'de ve 2012'de yalnzca bir iletmenin grld grupta alan kullanm % 90 orannda azalarak
44925 dekardan 4774 dekara ( yaklak 5000 dekar
arazi bir iletmeye ait olduundan istatistiklerde bu
grup ierisinde deerlendirilmitir) dmtr.
2002 ylnda Eskiehir ili toplam tarmsal iletme
arazisi olan 4 071 302 dekarlk arazinin % 13.23'lk
ksmn 200-500 dekar araziye sahip iletme grubu
kullanrken , 2012 ylnda toplam il iletme arazisi
olan 3 542 003 dekar arazinin % 36.34'lk ksmn
yine 200-500 dekar arazi grubu iletmeleri kullanmtr.
letme byklk gruplarna gre alan kullanm oranlar Trkiye geneli ile oranlandnda; 2002 ylnda en
ok alann % 13,57 oranyla 1000-2500 dekar arazi
byklk grubunda kullanld, bu orann 2012 ylnda % 5,63 orannda 500-1000 dekar araziye sahip
iletme grubunda kullanld grlmektedir. 2002
ylnda Trkiye'deki tarmsal iletmeler toplam arazisinin % 2,21'ini ileyen Eskiehir ili tarmsal iletmeleri, 2012 ylnda % 2,38'ini ileyerek az da olsa arazi
kullanm asndan bir art gstermitir. Ancak bunun
nedeni, lke genelinde de arazi byklk gruplarnda
klmeye doru kaymalar olduu, arazi kullanm
oranlarnn da iletme byklk gruplar itibariyle
birbirlerine yakn oranlarda dald sylenebilir.
Birim alandan daha yksek tarmsal gelir alnd
srece bu durum olumlu karlanabilir. Ancak baka
bir alma ile de iletme byklk gruplar itibariyle tarmsal gelirlerin belirlenerek irdelenmesi ve bu
almay desteklemesi gerekmektedir.
SONU
lde ele alnan dnem ierisinde tahl ekim alanlar
derken buna karlk retim miktar artm, baklagil
ve endstri bitkilerinde ise hem ekim alan ve hem de
retim miktarlar dmtr. Yal tohumlu bitkiler,
yumrulu bitkiler ve sebzelerde ekili alanlar ve
paralelinde retim miktarlarnda artlar ortaya
kmtr. Yem bitkileri yetitiricilii, hayvancln da
geliimiyle birlikte ok nemli artlar gstermitir.
Meyve retim alanlar derken retim miktarlar
artmtr. rt alt tarm, organik tarm ve iyi tarm
uygulamalar ise 2002 ylnda ilde hi yaplmazken
2012 ylnda hem ekili alan hem retim miktarlarnda nemli oranlarda artmtr. rt alt tarm ve
organik tarm uygulamalar artm olsa da ulam ve
nakliye avantaj olan il iin yeterli olmad sylenebilir. lde bykba, kkba ve kmes hayvanlar
varlnda son on yllk srete olduka nemli
artlar izlenmitir. Bykba hayvanclkta yerli
rklarda azalma grlrken, kltr rk ve melez
rklarda artlar olmutur. Hayvan varl artna
bal olarak et, st ve yumurta retiminde de artlar
gzlenmitir. Et retimi daha ok beyaz et olarak
gereklemitir. lkenin son dnemde yem bitkileri
ve mera olanaklar a dnldnde hayvan
varl artnn il iin de yeterli olmad, bunun da
byk lde yem bitkileri ve mera alanlarnn art
ile sz konusu olabilecei grlmektedir. lde tarmsal
iletmelerin son on yllk dnemdeki deiimlerine
bakldnda iletme saysnn % 13.5 orannda artt,
ancak iletme byklklerinin azald dikkati
ekmitir. 2002'de ilin ortalama iletme arazisi bykl 200-500 dekar arazi byklk grubunda iken bu
tabaka 2012'de 50-100 dekar arazi byklk grubuna
dmtr. lde tarmsal gelir incelemeleri yaplarak
bu dn olumlu ve olumsuz yanlar ortaya konulmaldr.
REFERANSLAR
[1] A. Ko ve ark. 2007. Dou Anadolu Blgesi
Tarmsal Gstergeleri ve Son Yllardaki Deiimler. Trkiye VII. Tarla Bitkileri Kongresi
2007, Bildiriler - 2. ayr, Mera,Yem ve Endstri
Bitkileri., Erzurum.
A. Barut, 2013. zel grme. Eskiehir l Tarm
Mdrl., Eskiehir.
[2] Anonim, 2013. Eskiehir l Tarm Mdrl
statistik Veriler 2012. Eskiehir
[3] BEBKA, 2013. Eskiehir li Ekonomik Gstergeleri. Austos 2013. Eskiehir.
(www.bebka.org.tr/yaynlar)
[4] EBB, 2010. statistiklerle Eskiehir 2009. Eskiehir Bykehir Belediyesi Yaynlar. ISBN:
978-605-89453-3-3., Eskiehir.
[5] E. Turhan ve ark. Bahe Tarm I. Anadolu
ni.Yaynlar No: 2372, Ak retim Fak.
Yaynlar No: 1369, Eskiehir.
[6] FAO, 2012. Agricultural Indicators in Turkey.
(http://faostat.fao.org).
[7] Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl, 2013.
Bitkisel ve Hayvansal rnler Verileri.,Ankara
(www.tarim.gov.tr/veriler).
[8] TK, 2002., statistik Gstergeler., Ankara.
(www.tuik.gov.tr).
[9] TK, 2013., Seilmi Gstergelerle Eskiehir
2012.,ISSN-1307-0894, ISBN 978-975-19-5757- 3 Yayn No: 40-46, Ankara.
[10] Z. Ayta ve ark., 2011., Baz Klk Kolza eitlerinin Verim ve Verim geleri Ynnden Karlatrlmas., 9. Tarla Bitkileri Kongresi 12-15
Eyll 2011, Cilt II sayfa: 976-979, Bursa.
255
ZGEM
1968 ylnda Eskiehir'e dodu. 1985 ylnda zmit
Lisesi, 1989 ylnda Ege niversitesi Ziraat Fakltesi
Tarm Ekonomisi Blmnden mezun oldu. 1990
ylnda Ky Hizmetleri Tokat Aratrma Enstits'nde
greve ve ayn yl Tokat G.O.P. niversitesi Ziraat
Fakltesi'nde yksek lisans renimine balad. 1993
ylnda "Tokat li Erbaa lesi Tarm letmelerinin
retim Planlamas ve Optimum letme Bykl"
konulu tezini tamamlad. 1999 ylnda Ege niversitesi Ziraat Fakltesi'nden mezun olduu blmde Tarm
Politikalar ve Yaym Ana Bilim Dal'nda Doktora
renimine balad. 2006 ylnda "DGD Sistemi ve
Trkiye'de Tarmn Desteklenmesinde Kullanlabilirlii zerine Bir Aratrma" isimli doktora tezini
tamamlayarak doktor nvann ald. Ky Hizmetleri'ndeki kurumsal deiiklik nedeniyle bir sre Tokat
l zel daresi'nde "Sulama Gletleri Proje ve Kontrol
Mhendisi" olarak alt. Sonrasnda Eskiehir
Osmangazi niversitesi Ziraat Fakltesi'nde greve
balad. Halen ayn yerde alma hayatn srdrmektedir. Bir ou tarm iletmecilii, tarm politikalar
alannda ve dier konularda olmak zere 13 adet
yayn mevcuttur. Evli ve iki ocuk sahibidir.
256
NEHR TP ELEKTRK SANTRALLER EVRESEL

ETK DEERLENDRME ALIMALARI VE ELEKTRK
ENERJS RETM POLTKALARININ RDELENMES
Mahmut zzet EROL Ziraat Mhendisi
Mustafa Kemal Atatrk Cad. Atam Apt. No: 49/4 Eskiehir/TRKYE
Tel: 0222 231 33 42 E-Posta: izzeterol@dsi.gov.tr
ZET- lkemizde byk rezervuar alanna sahip

barajlarn yan sra dk debili, fakat yksek dm
elde edilebilen, dere ve aylar zerine kurulan nehir tipi
hidroelektrik santrallerinden de enerji retilmektedir.
HESLERDE BULUNAN SANAT YAPILARI:
Bu almamzda, nehir tipi elektrik santrallerinin

tantlmas, proje aamasnda yaplan evresel etki
deerlendirme almalarnn metodu, mevzuat ve
lkemizde elektrik retimi politikalarmzn irdelenmesi amalanmtr. ncelikle HESlerde kullanlan
sanat yaplar tantlarak, sucul faunaya byk etkisi
olan balk geitlerinin nemi vurgulanacaktr.
letim Kanal: Elektrik retiminde kullanlacak

suyun ykleme havuzuna kadar tanmasn salayan
yaplardr.
Anahtar Szckler: HES, evresel Ak, Balk Geidi
Reglatr: Akarsuyu istenilen kota ykselterek

iletim kanalna almaya yarayan yaplardr.
Ykleme Havuzu: letim kanalndan alnan suyu

hava yapmadan cebri boruya yklemeye yarayan
yaplardr. Ayn zamanda su iindeki askda maddelerin keltilmesi de salanm olur.
Cebri Boru: Suyun ykleme havuzundan santrale
(salyangozlara) boru iinde belli ykseklikten drlmesi iin tasarlanmtr.
Kuyruk Suyu Kanal: Potansiyel enerjisi alnan
suyun akarsu yatana verilmesine yarayan kanallardr.
Grld gibi iletim kanal ne kadar uzun ise;
suyun akarsu yatandan ayr kald mesafede o
kadar uzun olmaktadr. Reglatr ile kuyruk suyunun
akarsuya brakld nokta arasndaki mesafe arttka; HESin akarsu yatana ve evresine zarar
257
artmaktadr. Akarsu yata iindeki ve evresindeki

habitatlarn yaamlarn srdrmesi iin gerekli olan
su miktarna evresel Ak denilmektedir.
evresel Akn Hesaplama Yntemleri
Bunlar genel olarak;
a) Hidrolojik Metotlar
b) Hidrolik Oran Metotlar
c) Habitat Simlasyon Metotlar
d) Holistik Metotlar, eklinde ayrlabilirler.(3)
evresel ak bilgisi gnlk veya aylk ak bilgileri
kullanlarak elde edilir. ok hassas olmayan evresel
ak tahminleri abuk ve ksa zamanda elde edilir. Su
kaynaklarnn gelitirilmesi almalarnda planlama
safhasnda uygun olduu kabul edilir. Dnya apnda
en yaygn olan hidrolojik metot Tennant (veya modifiye edilmi Tennant) metodudur. kinci olarak en
yaygn metot ise akn srekliliine dayanan Q95,
Q75 metotlar ile dk ak indislerine dayanan
7Q10, 7Q2 metotlardr.
evresel ak bilgisi gnlk veya aylk ak bilgileri

kullanlarak elde edilir. ok hassas olmayan evresel
ak tahminleri abuk ve ksa zamanda elde edilir. Su
kaynaklarnn gelitirilmesi almalarnda planlama
safhasnda uygun olduu kabul edilir. Dnya apnda
en yaygn olan hidrolojik metot Tennant (veya modifiye edilmi Tennant) metodudur. kinci olarak en
yaygn metot ise akn srekliliine dayanan Q95,
Q75 metotlar ile dk ak indislerine dayanan
7Q10, 7Q2 metotlardr.
Nehir seviyesi, slak evre gibi hidrolik parametrelerdeki deiimleri kullanarak limit deer tayin etmeye
alan bir metottur.

Nehir seviyesi, slak evre gibi hidrolik parametrelerdeki deiimleri kullanarak limit deer tayin etmeye
alan bir metottur.
Bu metotlar farkl akm durumlarnda akmn fiziksel
yaam iin uygunluunun detayl olarak analiz yaplarak evresel ak gereksinimlerinin tayin edilmesinde
kullanlr. Yaplan almalarda ak, su derinlii,
eim, kesitin ekli vs gibi deikenler kullanlarak
modellenmektedir. Sonular genellikle habitat-debi
erileri eklinde gsterilir ve optimum akmlar bu
erilerden tahmin edilir.
258

Bu metotlar farkl akm durumlarnda akmn fiziksel
yaam iin uygunluunun detayl olarak analiz yaplarak evresel ak gereksinimlerinin tayin edilmesinde
kullanlr. Yaplan almalarda ak, su derinlii,
eim, kesitin ekli vs gibi deikenler kullanlarak
modellenmektedir. Sonular genellikle habitat-debi
erileri eklinde gsterilir ve optimum akmlar bu
erilerden tahmin edilir.
BALIK GETLER:
Doal ak dzeni deien akarsuda yaayan balklarn
memba, mansab veya deniz arasndaki hareketini salayan suyoluna BALIK GED ad verilmektedir. (1)
Balk Geitlerinin Ana Yap niteleri
Balk geidi balk giri veya su k yaps

Balk geidi havuzlar
Balk geidi tleri
Balk geidi aydnlatma penceresi
Balk geidi rlt borusu
Balk geidi tleri: Balklar nehir akntsna kar ve

mansapdan membaa doru hareket ederken buraya
ina edilen yap balklarn hareketini nler. Bir taraftan yapnn kendisi engel tekil ederken dier taraftan
yap zerinden savaklanan suda oluan su jetine kar
atlamaya alan balklar 2-10 cm lik ykseklik farkn geemez. Bundan dolay ykseklik farknn kademeli olarak azaltlmas ve balk geitlerinin tler
ierecek ekilde ina edilmesi gerekmektedir.
Balk geidi balk giri veya su k yaps: Balklarn geide girdii, akarsuyun geidi terk ettii ve genelde kapak bulunmayan ve en dk kotta yer alan u
yapsdr. Bu yapnn bir blm su ierisine batktr.
Burada baln rahata girii salamas bakmndan su
hznn dk, trblanslarn az olmas arzu edilir.
Balk geidi aydnlatma penceresi: Balk geitleri

genellikle st ak olarak ina edilirler. Ancak,
toporafik zorluklar ve sulama kanal kotlarnn
uygun olmad durumlarda balk geidinin tamam
veya bir ksm zeri kapal olarak ina edilebilir. zeri
kapatlan balk geidinin ierisi karanlk olacandan
balk korku nedeni ile karanlk ksmlara giremez. Bu
bakmdan bu blgelerin aydnlatlmas ve baln
korkmadan hareket etmesini salamak gerekir. te
geide k vererek geidin aydnlanmasn salayan
bu yaplara aydnlatma penceresi ad verilir.
Balk geidi havuzlar: Balk geidi boyunca yer

alan ve blme duvarlar ile ayrlan genelde dikdrtgen
kesitte yaplardr. Tabanlar genellikle meyillidir.
Havuz uzunluu, genilii ve derinlii balk geidi
tipine, balk trlerine, su hz ve debisine gre deimektedir.
Balk geidi rlt borusu: Balk geidine baln

giriini kolaylatrmak ve baln geide girmesini
salamak amac ile geide bir boru ilave edilerek
buradan su ak salanr ve balk geidi giriine t
yaptrlarak drlr. Kullanlan boruya balk geidi
rlt borusu ve borudan akan suya da arma suyu
denir. Borunun giriine zgara konulmaldr.
259
uygulanmasnn izlenmesi ve kontrolnde srdrlecek almalarn tamamna evresel Etki ve Deerlendirilmesi sreci denilmektedir.
EDin temel grevi karar vericilerin daha salkl
karar vermelerini salamak iin, onlara, projelerin
evresel etkilerini gstermektir. EDin en nemli
zelliklerinden birisi ilgili taraflar ve halkn grlerinin ve kayglarnn dikkate alnabilmesi iin srece
katlm salanmasdr.
Balk geitlerinin her proje iin; sucul fauna deerlendirmesi yaplarak planlanmas gerekmektedir. Sucul
fauna etd yaplmadan ina edilen tip proje balk geitlerinin ilevlerini yerine getirmedii grlmektedir (1).
letim kanalndan ykleme havuzu yardm ile cebri
boruya alnan su tribnlere gnderilerek elektrik retilir ve kuyruk suyu kanal ile dere yatana braklr.
Buraya kadar HES nedir? Hangi sanat yaplarndan
oluur sorusuna ksaca yant bulmaya altk. evresel etki deerlendirme yapabilmek iin yaplan iin ne
olduunu bilmek zorundayz. Yukardaki aklamalardan da anlalaca zere; evresel akn belirlenmesi
ve denetlenmesinde, uygun balk geitlerinin ina
edilmesinde skntlar yaanmaktadr.
Kapsam ve zel format belirleme toplantsndan nce

Halk proje hakknda bilgilendirmek, projeye ilikin
gr ve nerilerini almak zere yaplan toplantya
ED Srecinde Halkn katlm toplants ad verilmektedir.
lgili tm resmi kurulularn grleri ve Halkn
Katlm Toplantsnda alnan kararlar dorultusunda
ED Raporunun kapsamnn belirlendii toplantya
ED Srecinde Kapsam ve zel Format Belirleme
toplants denilmektedir.
Kapsam ve zel format belirlenen projenin belirlenen
kriterlere gre hazrlanp hazrlanmad ED Srecinde zleme ve deerlendirme Komisyon toplantlar
ile takip edilerek; belirlenen eksiklerin tamamlanmas
istenmektedir.
HESLERN ED ALIMALARINDA
GRLEN EKSKLKLER
HES VE ED SREC:
Canllarn hayatlar boyunca ilikilerini srdrdkleri
ve karlkl olarak etkileim iinde bulunduklar biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kltrel ortama
evre denilmektedir. (3)
Gerekletirilmesi planlanan projelerin evreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde,
olumsuz yndeki etkilerin nlenmesi ya da evreye
zarar vermeyecek lde en aza indirilmesi iin alnacak nlemlerin, seilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek deerlendirilmesinde ve projelerin
260
HESlerin ilk inceleme ve fizibilite almalarnda

genellikle evresel etki ve deerlendirme almas
balatlmamaktadr. Bu dnemde; evresel ak ve
kadim su haklar almalar yaplmadan HES in
boyutlandrma almalar tamamlanmaktadr. Yani
rantabl bulunan projeye, ED gmlei giydirilmektedir.
Nehir tipi hidroelektrik santrali evresel etki deerlendirilmesi almalarnda evresel akn kabul grm
bilimsel bir metoda gre hesaplanmas gerekir. Uygulamada ampirik kabullere dayal olarak tespitler yaplmakta; genellikle HES yaplacak akarsuyun uzun
yllar aylk ortalama aknn %10u evresel ak
olarak kullanlmaktadr.
Eer bir akarsu havzasnda birden fazla HES yaplmas dnlyorsa; deerlendirme akarsu havzasnn
btn zerinden yaplmaldr. Yaplan lokal deerlendirmeler ile HESlerin akarsu havzasnn btnne
yapt etkiyi belirlemek olanakl deildir.
Su kalitesindeki olas deiimler izlenmelidir.
letme aamasnda izleme ve deerlendirme yaplmal, ngrlemeyen etkiler belirlenerek gerekli nlemler
alnmaldr.
HES izleme ve deerlendirme almalarna yerel
STK larda katlmaldr.
ESKEHR YERELNDE CEVZ HES
RNE:
limiz, Mihalk ilesi, Grleyik Beldesinde Ceviz
HES projelendirilmi ve 2010 ylnda ED sreci
balatlmtr. evreye duyarl Belde sakinleri hi
zaman kaybetmeden Grleyik evre Koruma Derneini kurarak rgtl bir kar duru sergilemilerdir.
ED Sreci iindeki Halkn Katlm toplantsnda
Grleyikli Avatarlar olarak ne kp; yerel ve
ulusal basnda planlanan HES in evreye olan olumsuz etkilerini anlatmlar; Bakanlkta yaplan izleme
ve deerlendirme toplantlarna katlarak tepkilerini
dile getirdiler.
ESOG Fen Fakltesi Biyoloji Blm retim
Grevlisi Prof. Dr. Atilla OCAK n Grleyik Yresi
Endemik Bitki Trleri zerine yapt alma, Grleyik evre Koruma Derneinin etkili almalar sonu-
cunda Eskiehir Bykehir Belediyesinin katklar

ile baslmtr. Tespit edilen 32 adet endemik bitki
trnn varl, HES iletim kanalnn getii alanda
Arkeolojik ve Doal Sit alanlarnn tescil edilmesi
zerine yatrmc firma projeyi dondurmak zorunda
kalmtr.
Yerel evre Derneklerinin ED srecinin salkl
yrtlmesindeki etkisinin ilimizde kantlanm
olmas ayrca sevindiricidir.
ENERJ POLTKALARINA BAKI
Trkiyenin 2011 ylnda enerji ham maddeleri ithalatna dedii rakam, tm ithalat tutarnn % 22,4ne
ve 54,0 milyar dolara ulamtr. 2012 iin enerji
girdileri ithalat rakamnn 65 milyar dolar ulamasnn beklendii Ekonomi Bakan tarafndan ifade
edilmitir (Dnya Gazetesi, 26.03.2012). (2)
DS Genel Mdrl verilerine gre; 2013 Austos
ay itibaryla 425 adet HES iletmede, 185 adet HES
inaat srmekte ve 1077 adet HES planlama almalar srmektedir. (4)
DS Genel Mdrl verileri dikkate alnarak deerlendirildiinde, 425 adet HESin enerji retiminin,
2012 ylnda toplam enerji retimine katksnn %
5,43 olduu bir gerektir. (4)
HESLER alm garantili yap-ilet-devret modeli ile,
zel sektr iin kar marj yksek bir yatrm arac
olarak grlmektedir.
Elektrik retiminde da
baml kaynaklardan kurtulmann bir yolu olarak ne
srlen HESler ancak; kamu yarar gzetilerek
PROJELENDRLRSE sorunun kk bir blm
iin zm olabilirler.
SONU:
Dnyada 1.5 milyar insan elektrik enerjisini
261
aydnlatmada bile kullanamamaktadr.

HES projelerinin hazrlanmasnda
yarar dikkate alnmaldr.
kamu
Hidroelektrik potansiyelimiz; evreye duyarl,

aklc projeler ile deerlendirilmelidir.
REFERANSLAR:
(1) Kenan Erhan ERSOY Balk Geitlerinin Projelendirilmesi DS Gen. Md. Mes. i Et. Semineri Sunumu, 2009 baslmam.
(2) TMMOB Makina Mhendisleri Odas Yaynlar
Trkiyenin Enerji Grnm 2012, s. 6
(3) DS Gen. Md. Meslek i Eitim Seminerleri
Sunular 2002, 2003, 2005, 2007, 2011 baslmam.
(4) DS Gen. Md. Ajandas 2014,s.8
262
TMMOB ESKEHR KENT SEMPOZYUMU

SONU BLDRGES
TMMOBnin yerel, blgesel ve ulusal lekte meslek

alanlar ile ilgili bilimsel verilere dayanan gr ve
dncelerine yer verdii Eskiehir Kent Sempozyumu 06-07 ubat 2014 tarihlerinde Eskiehir Serbest
Muhasebeci Mali Mavirler Odas Konferans Salonunda gerekletirilmitir. Sempozyum, zellikle son
yllarda kentlerin planlama, mimarlk, sosyal, ekonomik, kltrel ve doal deerlerinin snr tanmayan bir
ekilde dnm ve meslek odalarnn etkinliinin
azaltlmas abalarna karn mesleki ve sosyal sorumluluu artan TMMOBnin yerel ynetim seimleri
ncesinde kentlilerin ve ynetici adaylarnn kentin
geleceine ynelik gndemi tartmas asndan
nemlidir.
Sempozyum, bir kentin kent olabilmesi iin tamas
gereken zelliklerin paylald Nereye Kent Denir?
(Cengiz Bekta) ve kresel pazarn nesnesi haline
gelen kentlerde planlama sreci, kentin ynetimi,
kentsel mekann tasarm ve kentlilerin yaam kalitesinin ele alnd Kentin Dnm (Necati Uyar)
konularndaki al oturumuyla balam, meslek
odalarnn alanlaryla ilgili 27 bilimsel bildirinin yer
ald be ayr oturumla iki gn boyunca devam etmi
ve sempozyum deerlendirmesinin yapld panel ile
son bulmutur. Deerlendirme sonucu hazrlanan
sonu bildirgesi aada sunulmutur:
eski EHRN yeni GELECE
Kentler, uygarlklarn gemiten aldklar tarihle, ona
katlan kltrle, iinde yorulduklar corafyayla
biimlenirler. Kentleri ada ve yaanabilir klma
yolunda hayata geirilen kararlar ehrin oluumu,
geliimi, dnm, tarihi, kltr, yaam ve insan

zerinde etkili olsa da lkelerin planlama ve mimarlk
tarihi yaygn olarak bakent merkezli yazlmaktadr.
Trkiyede bu sre bakent dnda stanbul gibi bir
metropol yaratrken tek metropoll bir Trkiyeden
oul metropoll bir lkeye evrilen bir deiim srecini de beraberinde getirmektedir. Eskiehir, sz konusu
deiim sreci iinde, gelecei asndan heyecan
verici bir bakalam sreci yaamakta ve dier Anadolu kentleri arasnda sekinlemektedir. Kentin corafi
ve stratejik konumunun, potansiyel olanaklarnn ve
kentsel yaam kalitesinin phesiz bu konumlanmada
pay byktr. zellikle son yllarda, hl bilinmeyen gelecei zerine farkl aktrlerin sz ald
Eskiehirde kentin geleceinin kentsel kararlara
katlm olmakszn belirlenmesi dndrcdr.
Hlbuki insan (kullancy) merkeze koyan, aktrlerin kabulleri yerine kentin planl gelecei zerinden
sylem reten, kent iin kentlilerle birlikte kararlar
alabilen bir ynetim anlaynn benimsenmesi
kanlmazdr.
Kent, 1950li yllarda balayan planl geliimini srdrrken kentlilerin gelir dalmndaki farkllama,
ihtisaslama ve rgtlenme temelli taleplere ve zellikle son yllardaki merkezin bym eilimine ramen
ekonomik adan gnmzde de tek merkezlilik zelliini korumaktadr. 1970li yllarda kent merkezinin
eperlerinde 1-2 katl yaplarn yklarak yerine ok
katl, genellikle bitiik nizam apartmanlarn yaplmas
yaygn olarak kentsel mekna estetik ve nitelik dzeyi
standart dilde yaplarn eklenmesiyle son bulmutur.
Dolaysyla gemiten gnmze kentsel mekanda
yerini alan snrl dzeydeki nitelikli tasarmlar yerine,
263
korunacak deerleriyle btnleen, balamn kente

temellendiren nitelikli tasarmlara gereksinim vardr.
Kentsel mekanda yerini alacak projelerin standart imar
kurallarn olduu gibi, zorlayarak ya da yorumlayarak
yerine getirmekten te insana ve doaya kar sorumlu
(kullanc dostu, ekolojik, enerji tketimi dk vb.)
nitelikleriyle tasarlanmas kanlmazdr. Projelerde
srdrlebilirlie nem verilmeli, planlama ve
tasarmlar srdrlebilirliin ekonomik, ekolojik ve
sosyal srdrlebilirlik ynleri dikkate alnarak
gerekletirilmelidir.
2000li yllarn banda kent ii ulam sistemine hafif
rayl sistem dhil olmasna karn merkez ve yakn
evresinde ilevsel dnmlere bal olarak artan ara
sahiplii ve dar kesitli yollar nedeniyle kentsel ulam
rntsne mdahale ok snrl kalmtr. Kent iin
btncl bir ulam planlamasnn yaplamamas,
merkezdeki yayalatrlan alanlar, arazi kullanmnda
zellikle alveri merkezleri asndan hatal yer
seimleri, kent ii ulam sistemine yalnzca tramvay
hatlarnn uzatlmas ve geici zm olarak yeni alan
baz yollarn eklenmesi yoluyla yaplan mdahaleler
kentin ulam ve otopark sorununu artrmtr. Geleneksel ulam politikalarnn yerine yaanabilir kentler iin
ada ulam planlamasnn temelini oluturan,
ulamda insana ynelik uygulamalarn en nemli girdisi olarak nitelendirilen eriebilirlik ulam politikalarnda kentliler asndan ncelikli hale getirilmelidir.
Hlihazrda kentin gney-kuzey aksnda balanty
salayan dar kesitli yollar gereksinimleri karlamaktan
uzak olduu kadar trafiin belirli noktalarda tkanmasna da neden olmaktadr. Bu yzden, gney-kuzey
aksnda ulam standartlara uygun olarak salayacak
yeni yollara gereksinim vardr. Bu yzden TLOMSA arazisinden geecek bir yola acilen ihtiya vardr.
evre yolunun kent iinde kalm olmas kentin trafik
ykyle birlikte kesintisiz sr olana sunan altgeitler nedeniyle transit ya da kent ii ulamda ara hzlarn da artmtr. Mevcut evreyolunun konumu nedeniyle kent iin artk bir bulvar olarak hizmet sunduu
264
dikkate alndnda evreyolunun yerleim alanlarnn

dna tanmas bir zorunluluktur. Bu nedenle, zellikle
transit geileri yerleim alanlar dna tayan kentin
gney ve kuzeyinde yeni evreyollarna gereksinim
vardr. Bu yolda hz denetimi iin ortalama hz yntemiyle alacak bir EDS sistemi kurulmaldr.
Ara sahipliinin ve araca bamlln her geen gn
artt gnmzde konforlu, hzl, alternatifi olan ve
ana/tali gzerghlar iyi belirlenmi bir toplu tam
hizmeti sunmadan insanlara yalnzca arlar yaparak
toplu tam aralarnn kullanm arttrlamaz. Kentin
ana gzerghlarnda ulam salayan yksek kapasiteli
ve aktarma yaplabilecek ikincil ve tali gzerghlarda
daha snrl kapasiteli toplu tam aralarna gereksinim
vardr. Bylece gerektiinde kent merkezi ile merkez
dndaki alanlar arasnda konforlu bir eriim salanrken nfus younluunun merkezden eperlere doru
datlmas ve bu blgelerde gereksinimlerini kendi
leinde karlayacak kentsel donatlarla kent merkezinin yk de hafifletilecektir.
Kent merkezinde ok katl bitiik nizam yaplar ile
neden olaca ulam ve otopark sorunlar dikkate
alnmadan kent merkezinde yer seen alveri merkezlerinin bulunduu bir kentte, tramvay kapasitesi ve
gzerghnn uzatlmas ncelikle sorun olarak ortaya
kmaktadr. stanbul tramvay sistemi gibi, ayn marka
tramvaylarn ikili diziler halinde altrlmas kapasiteyi iki katna karacaktr. Bylece daha yksek kapasiteli ve trafii daha az kesen bir tramvay sistemi kurulmu olacaktr.
Kentin bir yatrm alan olarak henz inaat sektrndeki byk sermayenin dikkatini ekmemesi, poplerliine karn kentin henz ciddi bir g almamas ve nfus
art orannn dk olmas planl gelime asndan
olumlu olarak deerlendirilebilir. Kentin inaat faaliyetlerindeki kontrol ve denetimin nitelikli ve st dzeyde
oluu, yklenici ve yatrmclar tarafndan maliyet
asndan dezavantaj olarak yorumlanmaktadr.
Hlbuki planlama ve tasarmn odanda yer alan insanlarn can ve mal gvenlii asndan hayati nem
tayan teknik hizmetlerle ilgili aadaki sorunlar

gndemdeki yerini korumaktadr:
Kentteki yklenici saysnn kent nfusuna oran

yksektir. Yklenici olabilme koullarndaki
kolaylk bu oran artrrken, nitelikli yklenici
saysnn azl gvenli ve nitelikli inaat faaliyetlerinin yrtlmesini engellemektedir. En iyi
kontrol tekilatna ramen kt yklenici ile
nitelikli bir retim yapmann mmkn olmad
dikkate alndnda yklenici kaytlar ve sisteminin yeniden dzenlenmesi gerekmektedir.
Byk inaat faaliyetleri dnda antiye eflii

sistemi almamaktadr. Yaygn olarak kat
zerinde yryen ve prosedr gereklerini yerine
getiren bu sistemin varlk nedenine uygun hale
getirilmesi bir zorunluluktur.
Bilgi ilem teknolojileri ve internet sistemindeki

hzl gelimelere ramen yap denetim sistemi,
uygulamaya girdii dnemden gnmze prosedr sorunlarn iki katna karmtr. Bu durum,
yap denetim irketlerinin yap/yaplar kontrol
olan asli grevleri yerine prosedr sorunlaryla
uramasna neden olmaktadr.
Mevcut Yap Denetim Sistemi 13 yllk bir gemie

sahip olmasna karn kentteki inaat faaliyetleri
ok farkl yntemlerle denetlenmektedir. Yap
Denetim Sisteminin yetersiz taraflar varsa, yalnzca merkezden bakanln grleri ile deil, uygulamada sorunlarla bizzat yz yze olan yap denetim firmalar, meslek odalar, ykleniciler, belediyeler gibi tm taraflarn gr ve nerileri alnarak
yeniden dzenlenmelidir. Baz kurumlarda kt
stnde kalan denetimlerle birlikte TOK ve kamu
yaplarnn da iinde yer ald her trl inaat
faaliyeti de yeniden dzenlenecek olan yap denetim sistemi ile denetlenmelidir.
Zemin ett sonularna dayanarak kent merkezinde ta kolon uygulamalarnn artt, yaplan ta
kolon uygulamalar sonunda kolona ait ap lm

yaplmad ve mukavemet deerlerinin kontrol
edilmedii saptanmtr. Deprem davran asndan yap-zemin gvenilirliinin artrlmas
amacyla zemin ettlerinin ve uygulanacak
zemin iyiletirme yntemlerinin uzman kiilerce
ortak allarak belirlenmesi, deerlendirilmesi
ve denetlenmesi gerekmektedir.
Eskiehir kent merkezi, yeni ve eski alvyon

katmanlar zerinde bulunmaktadr. Yeni alvyon tabakasnn derinlii 5-12 m. arasnda deimektedir. 0-7 m. aralnda ise genellikle dk
tama gc kapasitesine sahiptir. Kentin zemin
ett raporlarnda %67 orannda svlama riskinin bulunduu ve sondaj derinliinin 20 m.nin
altnda olduu ifade edilmektedir. Svlama
riski olan yerde sondaj derinliklerinin yetersizlii sz konusudur.
Deprem tehlikesini temel alan almalar yaygn olarak

il merkezlerini aratrma konusu yapmaktadr. zellikle deprem gibi doal afetlerin ileler ve bunlara bal
kyleri de etkileyecei ve bu yzden illerle birlikte
bal olan tm yerleimlere ynelik almalarn yaplmas ve Deprem Tehlikesi Haritalarnn hazrlanmas
zorunludur.
Aktif fay hatlar deprem almalarnda ncelikle ele
alnmas gereken bir konudur. Bu yzden kent ya da
kentin herhangi bir blgesinin deprem almalarnda
aktif faylarnn belirlenmesi zellikle depremle ilgili
aratrmalara k tutacaktr.
Deprem gibi doal afetler yannda doal kaynaklarn
da kentin gelecei asndan nemi ok byktr.
Eskiehirin kuzey dousunda 2 yldr kmr aramalarna ynelik sondaj almalar srdrlmektedir. Alpu
Ovas iinde MTAnn kmr ruhsat sahalarnda
olduka nemli boyutta rezerve sahip kmr sahas
bulunmutur. Bu sahann Trkiyenin en nemli kmr
sahas olma olaslnn ok byk olduu dikkate
alndnda sanayisini gelitiren Eskiehirin enerji
265
hammaddesini blgesindeki doal kaynaklardan salyor olmas ok nemlidir.
ve kltrel varlklarnn korunmas, gelitirilmesi

garanti altna alnmaldr.
Son gnlerde kent ve lke gndeminin en nemli

konusu haline gelen mevsim normallerinin altndaki
ya miktar, ime suyu ve sulama ile ilgili sorunlar
gndemin ilk maddesi yapm ve yeniden tartlr hale
getirmitir. Her ne kadar kentimizde ime-kullanma
suyu ile ilgili yakn gelecekte kaynak problemi bulunmamasna karn artan talep karsnda suyun etkin
kullanm ilkesi de yok saylamaz. Bu balamda;
Sanayi Blgeleri (OSBler), niversiteler ve Kentlerin

Ynetimi birbirinden ayrlamaz bir btnn paralardr. Eskiehirin yeni geleceine ynelik ortak hedefler
belirlenmeli ve egdm iinde allmaldr. zellikle
niversite-sanayi ibirlii glendirilmeli, kurumsal ve
tzel bir at altnda rgtlenmelidir.
Uluslararas Su Standartlar Birliinin su dengesi

tablolarna uygun olarak blgesel lmleme
alanlarnn her yl dzenli bir ekilde izlenerek su
kayp ve kaaklarnn azaltlmas ynnde ESK
nin yapt almalar yaygnlatrlarak srdrlmelidir.
Porsuk Baraj ile Eskiehir Alpu Ovas Sulama
Tesislerinde DSnin yenileme uygulamas nemli
bir adm olmasna karn uygulama yol ve ynteminin taraflarca ciddi bir platformda tartlmas
gerekmektedir.
ilebilir nitelikte suyun en ucuz yol ve yntemlerle
kullanma sunulmasna gayret gsterilmelidir.
Su kaynaklarnn etkin kullanmnda, doay ve
evresel dengeleri altst eden, suyu ticari bir meta
olarak gren yaklamlar ile mcadele kesintisiz
devam etmelidir.
Bir yandan kentin doal kaynaklar korunup srdrlebilirliini salamaya ynelik politikalar gelitirilirken
dier yandan Eskiehirin yeni geleceinde yksek
katma deerli sanayi ve teknoloji yatrmlarnn korunmas, desteklenmesi ve tevik edilmesi gerekmektedir.
Batda Sanayi Devrimi ile ortaya kan ve demokratik
bir lke olabilmenin artlarndan biri Endstriyel
Demokrasidir. alanlarn ynetime katlm olarak
tanmlayabileceimiz bu anlay kentlerimizin planlanmasnda ve doal kaynaklarn ynetiminde de karln bulmaldr. Bylece Sanayinin Geliimi srasnda
kentin tarm arazilerinin, doal kaynaklarnn, evresel
266
Gnmz OSBleri, sosyal donatlar eksik, topluma

kapal, gelii gzel kmelenmi durumdadr. OSBler
Sanayi retimi dndaki amalar iin kullanlmaya
zorlanmakta (depo, lojistik merkez, AVM, akaryakt
istasyonlar vs.), Bykehir Belediyeleri ve TOK
tarafndan planlama talepleri iinde yer almaktadr.
OSBler; planl, altyapl, ucuz, sanayi arsas reterek,
belli sektrlerde bilinli kmelenmelerin olduu ihtisas
OSBleri eklinde oluturulmaldr. Bylece sektrn
rekabet gcnn, birlik ve beraberlik (kmelenme
modeli) ile daha da gl hale gelmesi, tedarik zinciri
oluturarak rekabet gcnn arttrlmas salanabilir.
Ayrca oluan tedarik zincirlerinin yarataca sinerji ile
yeni sektrlerin domasnn da yolu alacaktr. Bu
ekilde yaplan bir OSB organizasyonu ile OSBler;
lojistikte, eitilmi igcne ulamda, teknolojide,
teknoloji retmede rekabeti olacak; ynetim anlaynda demokratik ve katlmc olacak; kent ile birlikte
geliecek, kent ile yaayacak, kentlilikten blgesellie
doru kenti ynlendirebilecektir.
Kk Sanayi Siteleri, Kk Organize Sanayi Blgelerine dntrlmelidir.
Kentin periferisinde kurulu sanayi blgelerinin
(Muttalip, ukurhisar, Kk Sanayi Blgesi) Eskiehir in geleceindeki yeri tartlmal, planlama
kapsamnda yeniden yaplandrlmaldr.
ESO tarafndan projelendirilen Havaclk Savunma
Sanayi ile Lojistik ve Rayl Sistemler OSBleri hayata
geirilmelidir.
Nitelikli eleman istihdam ve gelir dalmndaki

dengesizlii ortadan kaldrmak iin dk cret
sorunu ortadan kaldrlmaldr. Asgari cret yeniden,
insanca ve modern hayatn gereklerine uygun olarak
tespit edilmeli, esnek ve gvencesiz alma koullar ortadan kaldrlmaldr. Taeronlamaya son
verilmelidir.
Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Eskiehir
l Koordinasyon Kurulu olarak dzenlediimiz eski
EHRN yeni GELECE temal sempozyumun
sonu bildirgesini Eskiehirin Yeni Geleceine
katk salamas midiyle kamuoyuyla paylayor
sayglar sunuyoruz.
267
268
PROGRAM
06 UBAT 2014 PEREMBE (1. GN)
09:00 - 09:30
09:30 - 10:30
KAYIT
AILI KONUMALARI
10:30 - 10:45
AY - KAHVE MOLASI
1. OTURUM
Oturum Bakan :
Neet AYKANAT
TMMOB Eskiehir l Koordinasyon Kurulu Sekreteri
10:45 - 11:30
Kentin Dnm
11:30 - 12:15
Nereye Kent Denir?

12:15 - 13:30
LE YEME ARASI
2. OTURUM
Oturum Bakan :
A. hsan KARAMANLI
13:30 - 13:50

13:50 - 14:10

14:10 - 14:30

14:30 - 14:50

14:50 - 15:10

15:10 - 15:30
AY - KAHVE MOLASI
3. OTURUM
Oturum Bakan :
15:30 - 15:50
Fercan YAVUZ

15:50 - 16:10
Eskiehir Sulamas Yenilemesi ve meKullanma Suyu htiyalarnn Yeniden Belirlenmesi

16:10 - 16:30
Erdem USLU - Elk. Elektronik Mh. - EBB ESK Gen.Md .
16:30 - 16:50

16:50 - 17:10

17:10 - 17:30

07 UBAT 2014 CUMA (2. GN)

Oturum Bakan :
4. OTURUM
Mehmet GREL
09:00 - 09:20
Sanatn Kresel Dnm Balamnda

Plastik Bir ge Olarak Kent
09:20 - 09:40

Prof. Dr. Derya OKTAY
Ondokuzmays niversitesi Mimarlk Fakltesi Dekan
09:40 - 10:00
07 UBAT 2014 CUMA (2. GN)

10:00 - 10:20

10:20 - 10:40
Eskiehir'de Ant Yaplarn Gelecek Kuaklara

Aktarlmas almalar
10:40 - 11:00

11:00 - 11:20
AY - KAHVE MOLASI
5. OTURUM
Oturum Bakan :
Hseyin GL
11:20 - 11:40

11:40 - 12:00

12:00 - 12:20
Trkiyede Kmr Aramalarnda Son Gelimeler ve

ALPU Kmr Havzas
12:20 - 12:40
Eskiehir Blgesi Asbest Oluumlar ve

Halk Sal zerindeki Etkileri
12:40 - 13:00

Prof.Dr. Rfat BOZKURT
13:00 - 14:00
LE YEME ARASI
6. OTURUM
Oturum Bakan :
Prof. Dr. Ali KO

Osmangazi niversitesi Ziraat Fakltesi Dekan
14:00 - 14:20
Atatrk'n Eskiehirde Kurduu lk Tarmsal Aratrma

Enstits ve Ulusal Tarma Katklar
14:20 - 14:40

Dr. A. Aydan BARUT
14:40 - 15:00

Dr. Nihal Can AIRBA
15:00 - 15:20
Nehir tipi Elektrik Santralleri evresel Etki Deerlendirme

almalar ve Elektrik Enerjisi retim Politikalarnn rdelenmesi
Mahmut zzet EROL
15:20 - 15:40
Nasl Bir ESKEHR Hayal Ediyoruz !!

TMMOB'ye bal Odalarn Genlik rgtlenmeleri
15:40 - 16:00
16:00 - 17:30
KONU :
Panel Yneticisi :
AY - KAHVE MOLASI
PANEL
SEMPOZYUM DEERLENDRMES
Blent ERKUL
naat Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu Sekreter yesi
PANELSTLER
2. Oturum Bakan : A. hsan KARAMANLI
3. Oturum Bakan : Fercan YAVUZ
4. Oturum Bakan : Mehmet GREL
5. Oturum Bakan : Hseyin GL
6. Oturum Bakan : Prof. Dr. Ali KO
Eskiehir Osmangazi niversitesi Ziraat Fakltesi Dekan
Eskiehir Serbest Muhasebeci

Mali Mavirler Odas Konferans Salonu
Alann Mahallesi, Maide Bolel Huzurevi Caddesi 17/1
ESKEHR
Tel: 0(222) 230 93 60 Faks: 0(222) 231 38 54

eskisehir@mmo.org.tr www.tmmob.org.tr

Eskisehir Kent Sempozyumu 2014-Tmmob

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Eskisehir Kent Sempozyumu 2014-Tmmob

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRK MHENDS VE MMAR ODALARI BRL

06-07 ubat 2014

TMMOB ESKEHR KENT SEMPOZYUMU / 2014

1. BASKI: Eskiehir, Ekim 2014

TMMOB adna dzenleyen:

Sayfa Uygulama ve Tasarm

TMMOB ESKEHR KENT SEMPOZYUMU / 2014

SEMPOZYUM DZENLEME KURULU

- TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi

Neet AYKANAT - TMMOB Eskiehir l Koordinasyon Kurulu

- TMMOB Gda Mhendisleri Odas Eskiehir l Temsilcisi

- TMMOB Harita Mhendisleri Odas Eskiehir l Temsilcisi

Esen NVERD - TMMOB Mimarlar Odas Eskiehir l Temsilcilii

- TMMOB naat Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi

- TMMOB Jeofizik Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi

- TMMOB Jeoloji Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi

Kenan ALIIR - TMMOB Kimya Mhendisleri Odas Eskiehir Blge Temsilcilii

- TMMOB Makine Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi

Mehmet GREL - TMMOB Mimarlar Odas Eskiehir ubesi

- TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas Eskiehir l Temsilcilii

Serdar BEKTRE - TMMOB ehir Planclar Odas Eskiehir l Temsilcisi

SEMPOZYUM YRTME KURULU

- TMMOB Eskiehir l Koordinasyon Kurulu

- TMMOB naat Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi

- TMMOB Jeoloji Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi

- TMMOB Kimya Mhendisleri Odas Eskiehir Blge Temsilcilii

M. Simavi BAKIR - TMMOB Makina Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi

- TMMOB Mimarlar Odas Eskiehir ubesi

- TMMOB Mimarlar Odas Eskiehir ubesi

- TMMOB Jeoloji Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi

Fikret Kemal YILDIRIM - TMMOB naat Mhendisleri Odas Eskiehir ubesi

TMMOB ESKEHR KENT SEMPOZYUMU / 2014

TMMOB ESKEHR KENT SEMPOZYUMU / 2014

Mehmet SOANCI (TMMOB Ynetim Kurulu Bakan)

Nereye Kent Denir?

Eskiehir Sanayinin Gelecei

Eskiehir Sanayinin Grnm

Havaclk Sanayinin Gelecei ve Eskiehiri Bekleyen Frsatlar

Eskiehir Karbon Ayak zi

Eskiehir Sanayi'nde Kullanlan Tehlikeli Kimyasallar

TMMOB ESKEHR KENT SEMPOZYUMU / 2014

Eskiehir li Zemin zelliklerinin Geoteknik Adan ncelenmesi

Eskiehir Sulamas Yenilemesi ve me-Kullanma Suyu htiyalarnn Yeniden Belirlenmesi

Eskiehir Kent i Trafik Sorunlar

Yap Denetimde Genel Sorunlar (Eskiehir Hinterlandnda)

Eskiehir naat Sektrnn Ekonomik Adan ncelenmesi

Sanatn Kresel Dnm Balamnda Plastik Bir ge Olarak Kent

Kent, Srdrebilirlik ve Yaam Kalitesi

Kentsel Dnmn Sosyolojik Boyutlar

Eskiehir'de Ant Yaplarn Gelecek Kuaklara Aktarlmas almalar

Kent, Mimar ve Mizah

TMMOB ESKEHR KENT SEMPOZYUMU / 2014

Eskiehir lelerinin Deprem Riski Asndan Analizi

Eskiehir Blgesinin Depremsellii

Trkiyede Kmr Aramalarnda Son Gelimeler ve ALPU (Eskiehir) Kmr Havzas

Eskiehir Blgesi Asbest Oluumlar ve Halk Sal zerindeki Etkileri

Eskiehir ve Yakn Yresi Ss Talar

Atatrk'n Eskiehirde Kurduu lk Tarmsal Aratrma Enstits ve Ulusal Tarma Katklar

Bykehir Yasasnn Tarma ve Krsal Yaama Etkileri

Eskiehir li Tarmsal Gstergelerinin Son Yllardaki Deiimleri

TMMOB Eskiehir Kent Sempozyumu

Kent Sempozyum Program

Kent Sempozyum Afi

TMMOB ESKEHR KENT SEMPOZYUMU / 2014