Tmmob Su Raporu

TRK MHENDS ve MMAR ODALARI BRL
Kresel Su Politikalar
ve
Trkiye
TMMOB SU RAPORU
MART 2009
Kresel Su Politikalar ve Trkiye
1.Bask:
ISBN: 978-9944-89-682-5
Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii
Selanik Cad. 19/1 Yeniehir / Ankara
Tel: (0312) 418 12 75 Faks: (0312) 417 48 24
Web Sitesi: http://www.tmmob.org.tr
E-Posta: tmmob@tmmob.org.tr
Kapak ve Sayfa Dzeni

Dijle Gksoy Konuk
Bask
Kardelen Ofset
Tel: 0 312 435 37 90
Bask Tarihi
06.03.2009
NDEKLER
SUNU..........................................................................................................7
LK SZ........................................................................................................9
1. SU............................................................................................................11
1.1. Su Yaamdr................................................................................................12
1.2. Su Salktr.................................................................................................14
1.3. Su Haktr....................................................................................................14
2. SUYUN TCAR META HALNE GETRLMES ALIMALARI.......16
2.1. Kresel Etkiler............................................................................................17
2.1.1.Birlemi Milletler.....................................................................................17
2.1.2. Ekonomik birlii ve Kalknma rgt ................................................17
2.1.3.Dnya Bankas.........................................................................................17
2.1.4. Avrupa Birlii..........................................................................................18
2.1.5.Dnya Su Konseyi....................................................................................19
2.1.5.1. Dnya Su Forumu................................................................................20
2.2.Uluslararas Toplant ktlar....................................................................21
2.2.1. Stockholm Deklerasyonu........................................................................21
2.2.2. Dublin Beyan..........................................................................................21
2.2.3. Rio Deklerasyonu ve Gndem 21...........................................................21
2.2.4. Binyl Kalknma Hedefleri, Bonn Konferans
ve Johannesburg Dnya Zirvesi...............................................................22
2.2.5. Sermaye rgtlerinde DSK Politikalar .................................................22
3. TRKYEDE SU HZMETLER...........................................................23
3.1. Su Hizmetlerinde Merkezi durum..............................................................24
3.1.1.Devlet Su leri Genel Mdrl...........................................................24
3.1.2. ller Bankas............................................................................................24
3.1.3. Ky Hizmetleri Genel Mdrl...........................................................25
3.1.4. Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl..........................................25
3.1.5 Tarm ve Ky leri Bakanl....................................................................25
3.1.6. evre ve Orman Bakanl......................................................................25
3.1.7. Salk Bakanl.......................................................................................25
3.2.Su Hizmetlerinde Yerel Durum...................................................................26
3.2.1.Bykehir Belediyeleri............................................................................26
3.2.2.Belediyeler................................................................................................26
3.2.3.l zel dareleri........................................................................................27
3.2.4.Kyler.......................................................................................................27
3.2.5. Yerel rgtler..........................................................................................28
3.2.5.1. Sulama Birlikleri...................................................................................28
3.2.5.2. Sulama Kooperatifleri...........................................................................29
3.3. Trkiyede Su Hizmetlerinin Grnm...................................................30
3.3.1.Sulama Ynetimi ve Katlmc zelletirme Projesi.................................31
3.3.2. Sulama Altyap Kredilerinde Dnya Bankas Koullar..........................32
3.3.3. Yerli Sermaye Ne Diyor?......................................................................33

3.4.Sular Hakknda Kanun ve Ynetmelikler...................................................33
3.5.Hukuksal Durum.........................................................................................34
3.6. Su Hizmetlerinde Kurumsal Dnmler...................................................34
4. TRKYEDE SU KRLL..................................................................37
4.1. Kullanlm Sulara ilikin Artma Hizmetleri.............................................37
4.2. me Suyu Artma Hizmetleri....................................................................38
5.TRKYE SU KAYNAKLARI VE KULLANIMI.....................................40
5.1. Trkiye Sular............................................................................................41
5.2. Sektrel Su Kullanm................................................................................42
5.2.1. Sanal Su..................................................................................................42
5.2.2. Tarmsal retimde Su Kullanm.............................................................43
5.2.2.1 Suyun Yanl Kullanm ve Tuz Birikimi, lleme...............................45
5.3. Gda Gvenlii...........................................................................................45
6. JEOTERMAL VE MNERALL SULAR.................................................46
6.1. Jeotermal Su Kaynaklar............................................................................46
6.2. Doal Mineralli Su Kaynaklar...................................................................47
7. SU SORUNLARI VE KLM DEM.................................................48
7.1. Kullanlabilir Su Potansiyelinin Deiimi...................................................49
8. PLANLAMA, PEYZAJ ve SU KAYNAKLARI........................................51
8.1.Rant Odakl Kentsel ve Sektrel Gelimenin Su Kaynaklarna Etkisi...............51
8.2.Peyzaj Plan ve Uygulamalarnn, Su Kaynaklarnn Korunmasna Etkisi............53
8.3.Kentler in Seilen Bitki Trlerinin klime Uyumu ve Sulama Yanllar.........55
9. ELEKTRK ENERJSNDE SU................................................................56
9.1. Su ve Elektrik (Hidrolik Elektrik Santralleri)............................................56
9.2. Yap let Devret..........................................................................................57
9.3. 4628 Sayl Elektrik Piyasas Yasas ve Su Kullanm Hakk Anlamas......58
10.KENTSEL SU HZMETLERNDEN ZELLETRME RNEKLER...60
10.1. Su ve Trkiye...........................................................................................61
10.1.1.Antalya...................................................................................................61
10.1.2.eme-Alaat........................................................................................62
10.1.3.zmit-Kocaeli...........................................................................................62
10.1.4.Bursa.......................................................................................................63
10.1.5.orlu-Tekirda........................................................................................63
10.1.6.Gllk-Bodrum.......................................................................................63
10.1.7.Ankara...................................................................................................64
10.1.8.Edirne.....................................................................................................65
10.1.9.Ktahya..................................................................................................65
10.1.10. Trkiyenin Tamam............................................................................66
10.2. Su ve Dnya.............................................................................................66
10.2.1.Meksika..................................................................................................66
10.2.2.ili..........................................................................................................66
10.2.3.Bolivya....................................................................................................66
10.2.4.Peru........................................................................................................67
10.2.5.Endonezya..............................................................................................67
10.2.6.Gney Afrika Cumhuriyeti.....................................................................67
10.2.7.Filipinler-Manila.....................................................................................67
10.2.8. ngiltere.................................................................................................68
10.2.9. Fransa....................................................................................................68
10.3. Su Rveti................................................................................................68
11. KAMU ZARARI PROJELERDEN BAZI RNEKLER..........................68
11.1.Melen Suyu...............................................................................................69
11.2.Kzlrmak Suyu.........................................................................................70
11.3.Ilsu Baraj Projesi......................................................................................72
11.4.Munzur Projesi...........................................................................................72
11.5.Yortanl Baraj Projesi.................................................................................72
12. SON SZ...............................................................................................73
KAYNAKA...............................................................................................76
TMMOB Su Raporu
SUNU
Alternatifi olmayan ve insanolu tarafndan retilemeyen doal kaynak; hava,
toprak ve sudur. Bu doal kaynak da birbirleriyle ilikili ve ayrlamaz bir btndr. Btnn paralanmas tm yaam felakete getirir. Bu nedenle kaynan da
temel yaam hakk olarak grlmesi ve kabul edilmesi gerekir. Hibiri ticari amalara
alet edilmemelidir. Ancak sre, canllar temiz havaya, temiz suya ve topraa hasret
brakacak ekilde gelimektedir. zellikle son yllarda su zerindeki bask hzl bir
ekilde artmaktadr.
Uluslararas irketler oluturduklar kurumlar araclyla, salkl suya eriimin suyun ticari meta haline getirilmesiyle mmkn olaca sylemleriyle, su hizmetlerinin
zelletirilmesi iin almaktadrlar. Bu anlaylarn, DB, IMF ve BM araclyla
egemen klmaya alanlar son olarak, Dnya Su Konseyini kurarak kendilerine
kurumsal bir yap kazandrmlardr. Politikalarn egemen klmak amacyla da her
ylda bir, Dnya Su Forumlarn dzenlemektedirler.
Dnya Su Konseyi, 1997 Marake, 2000 Lahey, 2003 Kyoto ve 2006 Meksikada
olmak zere drt defa forum dzenlemitir. Bu forumlarn sonular suyun ticari bir
meta haline getirilmesi gerektiini ortaya koymaktadr. Mart 2009da stanbulda
dzenlenecek olan forumun sonular da bunlardan baka olmayacaktr.
TMMOB, su zerindeki kresel etkilerin lkemizdeki yansmalarn ve geleceine
ilikin tespitleri kamuoyunun gndemine tamak amacyla, 2006 ve 2008 yllarnda, Su Politikalar Kongrelerini dzenlemi ve kongre sonularn kamuoyuyla
paylamt.
2. Su Politikalar Kongresinin sonu bildirgesinde unlar yazldr: Dnya Su
Forumunun 4.snn Meksikada yaplmasnn bir tesadf olmad, 5. Dnya Su
Forumunun da stanbulda yaplacak olmasnn bir tesadf olarak grlmemesi gerektii bilinmelidir. Bata Latin Amerika lkeleri olmak zere, tm yoksul lkelerin,
suyun zelletirme srecinde model lkeler olarak grld aktr. Meksika ve
stanbul toplantlarn bu kapsamda deerlendirmek, Su Forumunun hazrlk srecinde zellikle sudaki zelletirme giriimlerine dikkat ekmek gerekmektedir.
Kongrelerimizin sonu bildirgelerinde belirtilen ve Su alma Grubumuzun hazrlam olduu bu rapordan da anlalaca zere, 5. Dnya Su Forumu, suyumuzu
pazarlamann aralarn oluturmak zere lkemizde toplanmaktadr. Burada yaplmasn istedikleri uygulamalar, halkmzn suya eriimini kstlayacaktr. Bu duruma,
mhendis, mimar ve ehir planclar olarak dur derken, ilgili her kesimin bir araya
gelerek mcadele etmesi gerekliliini bir kez daha vurguluyoruz. Bu nedenle de
onlarn Dnya Su Forumuna kar bizim Su Forumumuzu gerekletirmek iin
her trl abay gsteriyoruz.
Bu raporumuz Mart 2009 tarihi itibar ile TMMOBnin su zelindeki grlerinin
kamuoyu ile paylalmasn amalamaktadr. Bu raporumuz onlarn sylediklerine
kar bir alternatif sylemdir. Dileimiz TMMOBnin bu raporu, konu ile ilgilenen
ve emekten, insandan ve halktan yana bir aba ierisinde olanlarn bavuraca bir
kaynak olur.
Bu raporun hazrlanmasnda emei geen TMMOB Su alma Grubu yeleri,
smail Kk, kran ahin, Fatma Bozbeyolu, Elif Bulut, Vedat zbilen, Nilgn
Grer Tamer, Hseyin Yeil, Ikhan Gler, Gkhan Marm, Suat Dursun, Feyzullah
Gke, Erdoan Ik, Selda Aydodu, Bnyamin Aydn, Yaar zmc, Utkan Gne,
Erturul Canda, A.Deniz zdemir, Alaeddin Aras, .Ersin Grbalar, Seluk Uluata
ve TMMOB teknik grevlisi Blent Aka arkadalarmza teekkr ediyoruz.
TMMOBnin sz insana, yaama ve gelecee dairdir. Bu raporumuz da yle
alglanmaldr.
Mehmet Soanc
TMMOB Ynetim Kurulu Bakan
Mart 2009
TMMOB Su Raporu
LK SZ
TMMOB Su alma Grubumuz, Ynetim Kurulunun alma Programyla, Su
ve suya bal hizmetlerde evre ve insan esas alnarak suyun mlkiyeti ve hizmetlerinin
kamuda kalmasnn salanmas amac ile 2009 ylnda yaplacak Alternatif Dnya Su
Forumu almalarna katk salanmas konusundaki grevlendirmeyi yerine getirmek
amacyla almalarna balamtr.
alma Grubumuz, bu kapsamda, ncelikle Dnya Su Konseyinin, felsefesinin,
ilikilerinin uluslaras almalarnn nasl yrtldnn, yerel ayaklarnn nasl
oluturulduunun, nerelere varmak istediklerinin, politikalarnn dier dnyada ve
lkemizdeki yansmalarnn nasl gelitiinin kamuoyuyla paylalmas gerektiinden
hareketle almalarna balamtr.
Bunun iin, ncelikle son yllarda kuraklkla ortaya kan su sorunlarnn sadece
teknik bir sorun olmad gereinin de kamuoyu bilincine kararak, suyun uluslaras
irketlere nasl balandnn belgelenmesi gerekiyordu.
Bu belgede, suyun yaamsal neminin yan sra, ekonomik deer haline dntrlmesinde uluslararas irketlerin neler yaptklarn ve hedeflerine ulamak iin,
saladklar yerel ilikilerle, acmaszca uyguladklar yntemlerin izlerini sergileyerek,
5. Dnya Su Forumunun lkemizde neden yapldnn anlamn ortaya koymaya
altk.
Aslnda su konusunda corafyamzda neler yaplacann kararlarnn oktan verilmi olduunun, forumun sadece kamuoyuna irin grnmek ve dnya turizmine(!)
katk yapmaktan baka bir amac olmadnn gerei aktr.
Suyun tekniini bilen mhendis, mimar ve planclar olarak, su konusunu teknie
ilaveten dier belirleyici unsurlarla izleyerek belgelemeye altk. Konular ve rnekleri ksa bilgilendirmeler eklinde bilince karmay tercih ettik. zet bir alma
olan bu belgeden hareketle konularn gelitirilmesi mmkndr.
5. Dnya Su Forumunun stanbulda yaplmas iin ok emek harcadklarn
syleyenler ve bununla vnenler, su konusunda lkemizde yaplmak istenenleri
kamuoyundan gizlemektedirler. Uluslararas irketler, su konusunda lkemizin komularyla birlikte oluturaca pazarn byklnn farknda olduklarndan forumu
stanbulda yapmaya karar verdikleri akca anlalmaktadr.
Bu toplantlar, suyumuzun her alanda zelletirmesinin ve suya eriimimizin daha
da zorlatrlmasnn bir aamas olacandan, kar duru ekseninde almalarmza
ara vermeden devam etmek zorundayz. Bu uygulamalarn rneklerini zet olarak
raporumuza eklemeye altk.
Susuz bir yaamn dnlemeyecei bilinciyle, kresel politikalarla neler yaplmak
istediini ve gelecekte yaplabileceklere dikkat ekmeye altk.
Bu almamzda bize gerekli kolayl salayan Birlik Ynetim Kuruluna ve
TMMOB alanlarna alma grubu olarak teekkr ederiz.
TMMOB Su alma Grubu
Mart 2009
10
TMMOB Su Raporu
bu insanlar tm temizlik aralarndan, su borular ancak paralar

verildii zaman dendii iin suyun kendisinden yoksun braklmlardr;
akarsular da kirletildii iin, temizlik ynnden yararszdr. O insanlar
btn pislii ve p, tm kirli suyu ou zaman iren lam ve dky,
baka trl kurtulamadklar iin sokan ortasna atvermek zorunda
kalmlardr. Bylece kendi evlerinin olduu blgeye hastalk bulatrmaya
zorlanmlardr.1
Friedrich Engels
1- SU
Kapitalizm, sonsuz sermaye birikimine dayanan bir sistemdir. Uluslararas kapitalist sistem, dn,1970lerin banda iine dt sermaye birikim krizini, bugn
dnya genelindeki ekonomik ve sosyal krizi kreselleme ideolojisi ve buna kout
olarak biimlenen yeni liberal politikalarla amaya almaktadr. Bu politikalarn
z ise metalatrma ve piyasalatrma ilikisini hem yatay hem de dikey olarak
geniletmektir. Kapitalizm, bir yandan daha nce giremedii corafyalara yaylrken
dier yandan piyasalatramad mal ve hizmetleri de kapsama abasndadr. Baz
lkelerde daha nce piyasalamam olan su, elektrik, gaz gibi -doal tekel zellii
tadklar iin kr oranlarnn yksek olmas beklenen- mal ve hizmetler sermaye
iin ele geirilecek ilk hedefler arasna girmitir. Metalatrlan her trl iliki, sre,
nesne hzla piyasann konusu haline gelmektedir.
Kapitalizm, sz konusu hedefleri dorultusunda, insanlk iin yaamsal neme sahip
olan suya eriimi bir hak olmaktan karlmak istemektedir. Kresel su siyaseti ile
su bir piyasa mal olarak deerlendirilmeye/grlmeye balamtr. Bu politikann
bir sonucu olarak, kresel su siyasetinde suya eriim, insanlk iin kresel bir hak
olmaktan kp, kresel bir hakszla dnmektedir.
Yaamn temel kayna olan suya ihtiya hibir zaman bitmeyecektir. Bu da sermaye
tarafndan bir meta olarak grlen suyun deerini artrmaktadr. Daha nce kamu
mal olarak grlen su, uluslar aras sermayenin ve tekellerin itahlarn kabartan
bir piyasa mal haline getirilmitir.
Suyun, zel sektrn kr edebilecei, sermaye biriktirebilecei bir alan olarak
kefedilmesi ile birlikte, kresel piyasa aktrlerinin bu alana girmenin eitli yollarn
denedii grlmektedir. Su hizmetlerinin kamu hizmetleri dna braklarak yaratlan ayrmcla eitli nedenlerle meruluk kazandrlmaya allmaktadr. Kresel
su tekellerinin, en etkili sylemleri, suyun kt bir kaynak olduundan bahisle iyi
ynetilmesi gerektii, iyi ynetimin ise piyasa koullarnda gerekletirilebileceidir.
Kamu adna ynetimi elinde bulunduran devlet, halktan, yapt hizmetin bedelini
alamad iin sular israf edilmektedir. Tasarruf, ancak su kesintileri gndeme
geldiinde hatrlanmaktadr, oysa ki, piyasa koullarnda su tasarrufu mmkn
mdr? Bu irketlerin rettikleri zmler ise bellidir, suya eriimin her kademesinde
zelletirme uygulamalarna gidilmesi
Friedrich Engels, ngilterede Emeki Snfn Durumu, (ev. Yurdakul Fincanc), Sol, Ankara, 1997
11
Kresel su irketlerince oluturulan Dnya Su Politikalar, Avrupa Birlii (AB),

Dnya Bankas (DB) ve Uluslararas Para Fonu (IMF) gibi sermayenin temsilcisi
rgtlerce az gelimi veya gelimekte olan lkeler zerinde yaptrma dnmektedir. Yaptrm iin kurulan iliki havu-sopa ilikisidir. Yani AB, DB ve IMF, az
gelimi veya gelimekte olan lkelerde yaplmas gereken su ve kanalizasyon ileri
iin kredi verme koulu olarak, bu ilerin zelletirilmesini zorunlu klmaktadr. Su
sektrnde kamu ve zel sektrn rollerinin belirlenmesine ynelik mzakereler,
Dnya Ticaret rgt (WTO) ve Hizmetlerin Mbadelesine likin Genel Anlamas (GATS) erevesinde srmektedir.
Bugn dnya su pazarn Avrupa irketi kontrol altna almtr. Bunlar Suez,
Vivendi ve RWE dir. Bu irketler, btn dnya lkelerinde kentlerin su ve kanalizasyon ilerinin zelletirilmesinden aslan payn almlardr ve almaktadrlar.
Dnya nfusunun henz %5inin suyunu uluslararas irketlerden ald ve su
satlarndan elde edilen gelirin imdiden petrol gelirlerinin yarsna ulat grldnde, bu alanda ne kadar byk bir kr potansiyeli olduu anlalabilir. Bu
irketler suyu yaam iin gerekli sosyal bir varlk olarak deil, pazar mekanizmalaryla
ynetilecek ekonomik bir kaynak olarak grmektedirler.
Bu srete, kamu ynetimlerine ise su sektrne yatrm yapacak irketlerin
krlarn garanti altna alma ve karlarna kabilecek riskleri en aza indirme, yani
garantrlk grevi verilmektedir. rnein ili, DBnn koyduu bir koul olarak
Suez Lyonnaise des Eaux irketine %33 kr pay garantilemitir. IMF, AB, DB, BM,
su irketleri ve hkmetler arasndaki ibirlii bu irketlerin hkmet politikalarn
kendi karlar dorultusunda etkilemelerine neden olmaktadr. Yurttalar ise bir
kalkan olarak irketlerin nne atlmakta ve zamlarla boumaktadr.
Temiz sudan yararlanma bir insan hakk/kamusal bir hak iken, ancak bedelini
deyebilenin hakk haline gelmitir ve artk su kullancs, su satan firmalarn
mterisidir. Su faturalarn deyemeyenler su hakkn kaybetmekte, su tketim
fiyatlandrmalar kr amac gtmeyen kamu kurumlar tarafndan deil de firmalar
tarafndan belirlendiinden yurttalarn btesindeki fatura pay artmaktadr.
Suyun ticariletirilmesi, zelletirilmesi, metalatrlmas abalar yalnzca yoksullarn temiz suya eriim hakkn tehdit etmekle kalmamakta, yeni baraj ve santral
inaatlar yznden dnya halklarn ve gelecek nesilleri mevcut su havzalarnn
tmyle kaybedilmesi, havzalardaki canl yaamn ve gen kaynaklarnn tahrip
edilerek ekosistemlerin sona ermesi, tarihi ve kltrel mirasn yok edilmesi gibi
telafisi mmkn olmayan tehlikelerle kar karya brakmaktadr.
1.1. Su Yaamdr
nsanolu nefes almadan belki 5-10 dakika, susuz birka gn, gdasz ise bir
hafta kadar yaayabilir. Hava, su ve gda insanln deil tm canllarn hayatta
kalabilmek iin ihtiya duyduu en temel, birincil gereksinimlerdir. Bu en temel
gereksinimlere eriimin salanamamas yaamn sonudur.
Kii bana ylda 10.000 m3ten fazla su den lkeler su zengini saylmaktadr.
12
TMMOB Su Raporu
lkemizde bu kii bana den su miktar yllk 1.450 m3tr. Bu bakmdan bakldnda lkemiz su zengini deil, ancak kendi kendisine yeten bir lke konumundadr. Suyun blgesel dalmdaki farklar kii bana den su miktarlarn da
deitirmektedir. Plansz kentleme ve gler belli blgelerdeki su streslerini daha da
artrmaktadr. Bu nedenle, su streslerinin olumamas ya da iddetinin artrlmamas
iin btnsel bir politikadan sz etmek gerekir. Bu politika, kentleme, sanayi, tarm,
ormanclk, ulam, eitim gibi btn alanlar ilgilendirmektedir.
Dnya genelinde salkl suya erien nfusun toplam nfusa oran %82dir. Sanayilemi lkelerde bu oran %99, gelimekte olan lkelerde %66, Afrikada %38, Asya
ve Pasifikte %63, Latin Amerika - Karaipler ile Kuzey Afrika ve Orta Douda %77,
Trkiyede ise %93tr. Trkiyede bu oran her geen gn azalmaktadr. Salklya
suya eriim bedeli gn getike artmaktadr.
Tablo
1.1 Ktalara Gre Su Kaynaklarnn ve Nfusun Oran 2
Dnyada blgelere gre genel olarak kii bana gnlk su tketim miktarlar
sanayilemi lkelerde 260, Afrikada 65, Asyada 140, Arap lkelerinde 150, Latin
Amerikada 180 litredir. lkemizde ise kii bana gnlk su tketimi ortalama 100
litredir.
Bir insann, bir gnlk minimum su ihtiyac eitli almalarla belirlenmeye
allmtr. Literatrde bir insann ime, yeme, banyo ve temizlik gibi temel ihtiyalarn karlayabilmesi iin minimum 50 litre/gn suya ihtiyac olduu ifade
edilmektedir. Bu rakam, ime suyu ve temizlik iin Dnya Salk rgt ve Dnya
Bankas tarafndan verilen 20-40 litre/kii/gn alt snrna yakn bir deer olan 25
litre/kii/gn deerine (ayrca Birlemi Milletler Uluslar Aras mesuyu Temini ve
Sanitasyon Bildirisi ve Gndem 21 Dnya Zirvesi deerlerine de paraleldir), banyo
ve yemek piirmede kullanlan su ihtiyac da eklenerek, iklim, teknoloji ve kltr
etkenlerinden bamsz olarak hesaplanmtr.
Kaynak: Birlemi Milletler, 2003, Birinci Dnya Su Geliim Raporu: nsan in Su, Yaam in Su.
Blm 4. Doal Su Dngs.UNESCO Yayn
13
Yurttalar, bir kiinin bir gnlk minimum su ihtiyac olarak hesaplanan miktardaki
suya artsz eriebilmelidirler.
Tablo 1.2 Gnlk Temel me ve Kullanma Suyu htiyac 3

1.2. Su Salktr
Suya kamu deeri haricinde piyasa mal baknn yklenmesi ile su hakknn
yannda ayn zamanda salk hakknn da ihlali gndeme gelmektedir.
Temiz suya ulalamad zaman suyla ilikili hastalklardan bahsetmek gerekir.
Suyla ilikili hastalklar suyun salkl ve gvenli olmad, suyun organik (benzen,
akrilamid, vb) ya da inorganik (arsenik, kurun, nitrat, vb) maddeler, insan ya da
hayvan dksyla kirlendii durumlarda ortaya kar. Bu hastalklar ksa, orta ve uzun
vadede grlebilir. Gerek Dnya Salk rgt (DS)nn yllar nce ifade ettii
gibi, gerekse Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnda sosyal devlet anlaynn da bir
uzants olarak her birey iin eit, ulalabilir ve cretsiz olarak salanmas ngrlen salk hizmetlerinin arasnda salkl ve gvenli su kavram da yer almaktadr.
Satlabilir ve denetlenemeyen bir gereksinim haline dntnde su; her birey
iin ulatrlmas gereken bir hak olmaktan uzaklar. O zaman da herkes iin salk
hedefinin birinci adm en nemli gereksinim zerinden salanamam olur.
1.3. Su Haktr
Etik bir kavram olarak insan haklar insanlarn insan olmaktan dolay sahip olduklar dier bir ifadeyle insan olanaklarn gelitirilmesi iin gerekli haklar ierir.
Kavramsal adan bakldnda suya eriim hakknn insan haklarndan biri olduu
aktr. nk insanca yaamak iin gerekli en temel kouldur. Suyun insan yaam
ve onuru iin hayat nemi dnldnde suya eriimin insan haklar kavram
iinde deerlendirilmesi kanlmazdr.
3
klim, teknoloji ve kltrel farkllklardan bamsz olarak hazrlanan, insanlar iin tavsiye edilen
gnlk temel ve kullanma suyu ihtiyalar GLEICK,H.Peter.2002. The Worlds Woter 2002-2003.
The Biennial Report of Freshwoter Resources Island Pres. Washington D.C/S.S.A.2002
14
TMMOB Su Raporu
Sosyal adaletin salanmas temelinde su, kamunun kullanaca ve denetleyecei

kamusal bir sudur. ncelikle insan hakk ve kamusal su balamnda kurgular oluturulmaldr. Bu kodlama iinde su ele alndnda, ulusal devletlerin kamu hizmeti
anlaynda yurttalar iin yeterli, temiz ve ulalabilir bir su miktarn salayacak
hizmetleri yerine getirmesi gerekmektedir.
Su hakk, nsan Haklar Evrensel Bildirgesinde zellikle belirtilmemi olmasna
ramen, yaam hakknn (3. Madde) suya eriimi kapsad iddia edilebilir. 1994
Uluslararas Nfus ve Kalknma Konferans Eylem Programnda, herkesin yeterli
standartlarda yaama hakk iinde su ve saln korunmas da yer almtr. 1999da
Genel Toplant Karar (53/175) temiz suyu temel insan haklarndan bir olarak
tanmtr.
Mevcut su kaynaklarna eriimi salama ve keyfi su kesintileri veya su kaynaklarnn
kirletilmesi gibi mdahalelere maruz kalmamay, su salama sistemi ve insanlarn
su hakkndan eit biimde yararlanmalar iin uygulamalarn kamu eliyle yaplmasn, kamunun bunu ulusal strateji ve eylem planlar yoluyla hayata geirmesi
gerekmektedir.
Su hakk ile ilgili devletin ykmll tam olarak tanmlanmam olsa da devlet, su hakk asndan gvenli, ulalabilir su temin etmekle sorumludur. Devlet,
toplumun tm kesimlerine gvenli, salkl su salamakla ykmldr.
Anayasann 56. maddesine gre ;... Herkes, salkl ve dengeli bir evrede yaama
hakkna sahiptir. evreyi gelitirmek, evre saln korumak ve evre kirlenmesini
nlemek Devletin ve vatandalarn devidir.
Yine Anayasann 168 Maddesi, Tabii servetler ve kaynaklar Devletin hkm ve
tasarrufu altndadr. Bunlarn aranmas ve iletilmesi hakk Devlete aittir. Devlet
bu hakkn belli bir sre iin, gerek ve tzelkiilere devredebilir. Hangi tabii servet
ve kaynan arama ve iletmesinin, Devletin gerek ve tzelkiilerle ortak olarak
veya dorudan gerek ve tzelkiiler eliyle yaplmas, kanunun ak iznine baldr.
Bu durumda gerek ve tzelkiilerin uymas gereken artlar ve Devlete yaplacak
gzetim, denetim usul ve esaslar ve meyyideler kanunda gsterilir. Demektedir.
Anayasann 17nci maddesine gre de; Herkes yaama, maddi ve manevi varln
koruma ve gelitirme hakkna sahiptir...
Su haktr! Bir yaam hakkdr. cretini deyemeyenlerin elinden alnabilecek
ticari bir mala dntrlemez. okuluslu irketlerin eline braklamaz. Ynetimler
ncelikle, yurttalarnn bu en temel haklarn karlamak ve korumakla ykml
olmak zorundadrlar. Dnya literatrnde bir kiinin minimum su ihtiyac olarak
belirlenen deer baz alnmal ve bu miktar kadar su yurttalara cretsiz verilmelidir.
Sularmz irketlerin eline braklmamaldr.
Her eye karn devlet yurttalarn anayasal hakkn iner ve ykmllklerini
yerine getirmezse, toplum areyi 1793 Yurttalk Haklar Bildirgesinin 35. maddesinde
yer alan; hkmet toplumun bir ksmnn ya da tamamnn aleyhine karar alrsa
halk, haklarn korur hkmnde bulacaktr.
15
2-SUYUN TCAR META HALNE GETRLMES ALIMALARI

Tm dnya lkelerinde sular hemen hemen tmyle kamu mlkiyetindedir; su
kaynaklar kamu kurumlar tarafndan ynetilmektedir. Gnmzde su hizmetinin Asya lkelerinde %99u, Afrikada %97si, Orta ve Dou Avrupa ile Gney
Amerikada %96s, Kuzey Amerikada %95i, Bat Avrupa lkelerinde %80i kamu
kurumlar tarafndan yrtlmektedir.
Dnya genelinde zel su piyasas son derece dardr. Bir baka deyile insanlarn
ok kk bir blm su hizmetini zel irketlerden almaktadr. Son 20 yllk srete
gelien ve suyu metalatran kresel politikalar sonunda dnya nfusunun yaklak
%5inin kulland suyun ynetimi uluslar aras irketlere gemitir. 2000li yllarn
balarnda dnyadaki su piyasasna hakim iki su irketin yllk gelirleri VVENDnin
su ile ilgili blmnn 12.9 milyar Eouro, SUEZde 1.9 milyar Eourodur.
Su hizmetlerinin yan sra paketlenmi su sektrde hzl bir gelime gstermektedir.
ebeke suyunun salksz olmas durumunda paketlenmi su sektrnn geliimin de
n almaktadr. lkemizde paketlenmi su tketiminin %48'i Marmara, %19u Ege,
%14 Anadolu, %12si Akdeniz, %4 Karadeniz ve %3 de Dou Anadolu'da
gereklemektedir.
lkemizde ambalajl su tketim miktar kii bana yllk yaklak 80 litredir. Paketlenmi su hizmeti veren 260 firma bulunmaktadr. Bunlarn 180 adedi damacana,
80 adedi de pet ie olarak dolum yapmaktadrlar. Pazar bykl olarak pet iede
yaklak 165 milyon, damacanada 280 milyon dolar civarndadr. Sektr hzl bir
ekilde bymektedir. Suyun pazar paynn yzde 70i ise yabanc irketlerin elinde
bulunmaktadr.
ehirlerde ebeke suyunun birim fiyat ortalama olarak 1.5 TL civarnda, ielenmi suyun birim fiyat ise 500 TL civarndadr. Arada 333 kat gibi bir fark
bulunmaktadr.
Bu gstergeler suyun ticari meta haline getirilmesi iin uluslararas irketleri
harekete geirmitir. Bu bakmdan su kaynaklarnn planlanmas tamamen ticari
karlara gre dnlmekte ve su hizmetleri de hzla zelletirilmeye allmaktadr. Trkiyedeki son zamanlarda karlan su kullanm anlamas ve benzeri yasa ve
ynetmelikler de tamamen suyun zelletirilmesine hizmet etmektedir.
Ancak, paketlenmi ya da dier benzer ekillerde suyun ticaretinin yaplmas iin
belli bir alm gcnn olmas da gereklidir. Btn bu gstergelerden hareketle suyun
ticariletirilmesi iin ncelikli olarak seilecek blgeler belirlenmektedir. Paketle
tanan sularn yan sra tarmsal sulama iinde geni bir hacim oluturan sulama
suyunun ticareti de ekonomik anlamda nemli yer tutacann farkna varlm
durumdadr.
Uluslararas kurum ve kurulular suya ilikin tespitlerini yaparlarken suyun geleceine ilikin tespitlerini de yapmaktadrlar. in zne dair sylenenler ve tespitler
genel anlamyla doru olurken hizmet sunumuna ilikin konularda yorumlarn
ticariletirmeler konusunda taraf olarak yapmaktadrlar.
16
TMMOB Su Raporu
2.1. Kresel Etkiler

Petrol 20. yzyl boyunca dnya iin ne anlama gelmise, su 21. yzylda o anlam
devralacak grnmektedir. Bu ngr, temel insan ihtiyac olan suyun kresel stratejilere konu olmasna ve yzyllk stratejileri gelitirecek kresel yaplarn ortaya
kmasna yol amtr.
Bu balamda, talep ynl su politikalarnn kurumsallamasn ve kresel aktrlerin yaplanmalarn, hedeflerini ve oynadklar rol tanmladktan sonra artk
Trkiyenin sular zerine oynanan oyunlar daha kolay anlalabilecek, Trkiyenin
su politikalarndaki kresel dnm apak gzler nne serilebilecektir.
2.1.1. Birlemi Milletler (BM)
BM, Dnyadaki tatl su kaynaklarnn kapsaml deerlendirilmesini yaparak
oluacak skntlara dikkat ektikten sonra, suyu toplumsal deil, ekonomik mal
olarak tanmlamaktadr. Kamu desteklemelerinden arndrlmasn nerdii suda,
fiyatlandrmay temel ilke olarak benimsemektedir.
2.1.2. Ekonomik birlii ve Kalknma rgt (OECD)
OECD, su kaynaklar ynetimini, ime, sanayi, sulama, rekreasyon, kullanma suyu
nitelik ve niceliksel ynetimini kapsayan etkinlikleri tanmlayarak, uygulamada ekonomik verimlilik salanmas iin, kaynak ynetimi politikalarnn evresel ve dier
ekonomik politikalarla uyumlu hale getirilmesi gerektii, su kaynaklar ynetiminde,
egdmsz uygulamalar olarak beliren kurumsal baarszlklarn, pazar baarszlklarnn ve yeralt sularnn kullanm ve korunmasndaki ynetim baarszlklarnn
dzeltilmesini vurgulamaktadr.
Sonu olarak, OECD, BM konferanslarnda ortaya kan politikalarn yannda
yer alarak, su ynetiminde kamu mekanizmalarndan piyasa mekanizmasna geilmesini, suyun arz odakl deil talep odakl ynetimini, fiyatlandrlmas gereken
bir ekonomik mal olarak grlmesini istemektedir.
2.1.3. Dnya Bankas (DB)
Dnya Bankas, dnya genelinde, su kaynaklarnn yanl planlanmasndan ve
evreye zarar verilmesinden hkmetleri sorumlu tutmaktadr.
DBnn su politikalarnda genel olarak yaklam, su sektrnde gelecekte karlalacak sorunlara etkin ve eitliki zmler bulunmas, bu sektrde piyasa glerinin
kabul edilmesine baldr eklindedir. DB, su hizmetlerinin kapsaml planlama ve
fiyatlandrma ilkesi ile etkin ynetilebileceini savunmaktadrlar.
Su hizmetleri tanm, teknik olarak kaynaktan kullancya ulatrma ileri olarak
alglanrken gnmzde teknik boyuta ek olarak, rgtlenme ve mali yapnn ynetimini de ierecek bir bak as egemen olmu ve su hizmetleri kavram ierik
olarak geniletilmitir. OECD ve DB, lkeleri teknik, mali ve ynetsel iler btnne
bal politikalara gre ynlendirmektedir.
DB, su ile ilgili alt yaplara yksek faizlerle krediler vererek kamuyu (zellikle
byk ehir belediyelerinin su hizmeti veren birimlerini ) borlandrmakta, borcun
geri denmesinde ise skntya den bu kurumlara su fiyatlarn artrmalar ya da
bu hizmetleri satmalar konusunda bask oluturmaktadr. Alt yaplarn yenilemi
17
ve eksiklerini gidermi olan bu kurumlarn zerindeki basklar artmaktadr. Bask,

zellikle su fiyatlarnn belirlenmesi konusunda olumaktadr.
Her ne kadar fiyatlarn belirlenmesinde yatrm maliyetlerinin farkll vurgulansa
da bu durum hizmetten yararlananlar iin salkl suyun temininin nemi kavranarak
yaplmaldr.
2.1.4. Avrupa Birlii (AB)
Suyun talep ynl kurumsallamas srecinde, Trkiye iin zel bir neme
sahip olan ve bu alanda etkin kresel aktrlerden biri de Avrupa Birlii dir. AB,
yelik srecinde olan lkelere uyumlatrma ad altnda, Su ereve Direktifini
dayatmakta ve bylece Trkiyenin su politikalarn kendi karlar dorultusunda
projelendirmeye almaktadr.
Avrupa Birlii, ye lkelerin su kaynaklarn, Birliin ynetim ve denetiminde
olan su kaynaklar olarak alglamakta ve kaynaklarn ynetimi iin Btncl Havza
Ynetimi politikasn uygulamakta ya da gndeme getirmektedir. Bu durum, AB
Su ereve Direktifinin 12.maddesinde ye lkelerin birbiriyle entegre havza
ynetimi zorunlu klnmtr eklinde ifade edilmitir. Bu zorunluluk, Su ereve
Direktifiyle belirlenen su kaynaklarnn gelitirilmesi, mevcut kaynaklarn daha etkin
kullanlmas, talep ynetimi, evresel etkilerin giderilmesi eklinde olumlanan su
politikalarnn arkasndaki gerek niyeti de aslnda ortaya karmaktadr. Bylece,
btncl havza ynetimi ile kaynaklarn kontrol kamunun temsilcisi olan devletin
elinden alnarak, ABnin egdmnde sermayeye devredilmektedir.
Trkiyede,1980 ve 1990l yllar boyunca yeni liberal politikalar ve kreselleme
sreci ile birlikte su politikalarnn dnmesinin nndeki engeller yava yava
kaldrlm, AB mktesebatna uyum erevesinde birok yasal dzenleme yaplm ve
yaplmaya da devam edilmektedir. Bu dzenlemelerin en kapsamls 26.05.2004 tarih
ve 5177 Sayl, Maden Kanunu ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna likin
Kanundur. Sz konusu yasa ile (Maden, evre, Orman, Kamulatrma, Kltr ve
Tabiat Varlklarn Koruma, Milli Parklar, Milli Aalandrma ve Erozyon Kontrol
Seferberlik, Belediye Gelirleri, Su ve Kanalizasyon dareleri Genel Mdrl Kurulu ve Grevleri, Maliye Bakanlnn Tekilat ve Grevleri yasalar gibi) birbirinden
farkl grnen ancak birbirlerini havza ynetimi konusunda tamamlayan 10 adet
yasa yeniden dzenlenmi, bylece devletin su havzalar zerindeki koruma ilevinin
sonlandrlmasnn yan sra tarafsz devlet grnm de bitirilmeye allmtr.
Ocak 2009da ise, Anayasa Mahkemesi, 5177 Sayl Yasa ile deitirilen Maden
Yasasnn 7. maddesinin birinci fkrasn, sekizinci fkrasn ve 10. maddesinin altnc fkrasn Anayasaya aykr buldu ve iptal etti. Yasann 7. maddesinin sekizinci
fkrasnn yrrln durdurdu, iptal edilen dier maddelere ilikin yrrl
durdurma istemini reddetti ve kararn resmi gazetede yaymlanmasndan balamak
zere bir yl sonra yrrle girmesine karar verdi.
5491 Sayl Yasa ile deitirilen evre Yasasnn 10. maddesinin nc fkrasn,
12. maddesinin birinci fkrasnn ikinci tmcesinde yer alan veya Bakanlka
uygun grlen dier kurum ve kurululara ibaresini ve geici 2.maddesinin birinci
fkrasn Anayasaya aykr bularak iptal etti. ptal edilen 10. maddenin nc
18
TMMOB Su Raporu
fkras ile geici 2.maddesinin birinci fkrasna ilikin iptal hkmnn kararn Resmi
Gazetede yaymlanmasndan balamak zere bir yl sonra yrrle girmesine karar
verdi. Bu olumlu gelime ile birlikte, su alanlarnn geleceine dair yaamsal deerde
bir adm atlm oldu.
Ancak, bilinmektedirki uluslararas irketler kendi taleplerinin nnde engel grdkleri her trl yasa ve ynetmelikleri deitirmek iin gereken btn admlar
atmaktadrlar. Amalarna ulamak iin gerektiinde lkelerin anayasalarn kendi
talepleri dorultusunda deitirmektedirler. Dier lkelerde olduu gibi bizim lkemizde de anayasay deitirterek hedeflerine ulamay deneyeceklerdir.
2.1.5. Dnya Su Konseyi (DSK)
Su alannda kresel apta faaliyet gsteren irketler, kamu kurumlar, uluslararas
rgtler, sivil toplum rgtleri a eklinde eitli esnek rgtlerin ats altnda
hareket etmektedir. 1996 ylnda hkmetler, sektrdeki okuluslu irketler ve
uluslararas rgtler (Birlemi Milletler ve Dnya Bankas gibi) bir araya gelerek,
Dnya Su Konseyini kurmulardr. Konseyin kurulu amac, Dnya su politikas
iin bir beyin takm oluturmaktr. Konseyin esas gndemi ise, Gndem 21in
18. maddesi kapsamnda sektr iin rotas belirlenen politikalarn uygulanmasn
gvence altna almaktr. Konsey, Su Politikas (Water Policy) adnda yaynlad
dergi aracl ile sektrdeki gelimeleri karar vericilere aktarmaktadr.
DSK kendisini ok paydal uluslararas bir platform, bir emsiye rgt olarak
tanmlamaktadr. Su konusundaki benzer alarla arasndaki snr belirlemenin
pek olanakl olmad bir a olan DSKnn, devletlerin evre ve su konusundaki
bakanlklarn ve devlet kurumlarn, okuluslu ve yerel su irketlerini, BMye bal
eitli kurulu ve programlarn, eitli uluslararas ve ulusal enstit ve vakf bir
araya getirdii grlmektedir. DSKnn Trkiyeden de 40a yakn yesi vardr. Bu
yeler arasnda DS, SK, GAP gibi kamu kurumlar, Su Vakf gibi vakflar ve su
alannda faaliyet gsteren inaat irketleri vardr. Hiyerarik tarzda rgtlenmeyen
DSKnn iinde , Suez, Vivendi, Behtcel ve RWE gibi zel su irketleri ile birlikte
300e yakn rgt yer almaktadr,. (Suez, Vivendi ve RWE gibi zel su irketleri ile
birlikte politika oluturmaktadr).
okuluslu irketler ve onlarn manevi destekileri kresel su politikalarnda uygulama aralarn gelitirmek amacyla baka bir rgt olarak Kresel Su Ortakln
kurmulardr. Sektrdeki sorunlar zecek pratik uygulama aralarn gelitirecek
olan rgte sivil toplum rgtlerinin yan sra, okuluslu bankalar ve sektrdeki zel
irketler de bu ortakln bir yesidir.
DSK ayrca, ulusal ve yerel su ynetimi ile ilgili kamu kurumlarn, kresel ynetici
aktrleriyle bir araya getiren byle oluumlar, kamu kurumlarnn niteliini, politikasn, ilevlerini derinden etkileyen dnmlere neden olmaktadr. Dnya Su Forumlarnn 5ncisinin hazrlk almalarn da yrten DS, bu srete dntrlerek
kresel irketlerin karna alan bir yapya dntrlmeye allmaktadr.
DS ve ller Bankas Genel Mdrl, ulusal su ynetiminde ve planlamasnda sz
sahibi, su konusunda yatrmlar yapan, teknik destek ve finansman kayna salayan
kamu kurululardr. Ancak son yllarda su hizmetinin piyasalatrlmasn zorlayan
19
yeni liberal politikalar, hem DSnin hem de dier ulusal su ynetimi rgtlerinin
ilevlerini yitirmesine neden olmakta ya da ilevlerini deitirmektedir. DS, Dnya
Su Forumu hazrlk almalar kapsamnda, Trkiyede kamuoyu oluturmak iin
grev stlenmitir. Burada kamuoyu oluturmann ne anlama geldii ise ok aktr
Bu amala da blgesel toplantlar ile geni katlmlarn saland ve oluan ortak
grlerin DSFna tand varsaym gibi yanl bir grnt oluturulmutur. Bylece
kamu kurumlarnn da saygnl kamuoyun gznde drlmekte ve gven yitimine
neden olunmaktadr. DSF deneyimi ile birlikte, DS, su kaynaklarnn pazarlamasn
yapan, su iin yatrm gereksinimi olan blgeleri saptayan ve kresel sermaye ve yerel
irketler arasnda araclk eden bir kuruma dntrlmeye allmaktadr. Bunun
iinde DSKnn DSnin bilgi birikimine ihtiyac vardr. DSK amacna ulamak iin
Dnya Su Forumlarn (DSF) dzenlemektedir.
2.1.5.1. Dnya Su Forumu (DSF)
Dnya Su Konseyi tarafndan dzenlenen Dnya Su Forumu, dzenlendii lkelerde ve etkin blgesinde su ilerinin zelletirilmesini kolaylatrmay, bir yandan
da zelletirmeleri merulatrmay hedeflemektedir.
DSK, 1997 Marake, 2000 Lahey, 2003 Kyoto ve 2006 Meksika olmak zere drt
defa DSF forumu dzenlemitir. zellikle 3. ve 4. Forumlar ynetiim yaklam ve
suyun ekonomik bir mala dntrlmesi kararlarnn zn oluturmutur.
Sz konusu toplantlardan ortaya kan nmzdeki yzyl iin bir dnya su gr; Su kaynaktan emeye, kanalizasyondan artmaya ve dearja kadar, okuluslu
irketlerin ve ok aktrl bir dnya su ynetiminin kontrol altnda ve ticariletirilmi
bir anlay erevesinde temin edilmesidir.
DSKnn balca hedefleri arasnda, snraan nehir havzalarnda havza ynetimi,
suyun arza gre zel sektrce ynetimi ve su kaynaklarnn kresel ticaret kurallarna gre iletilmesi konular yer almaktadr. Su ynetiminin dnyann en ciddi
sorunlarndan biri olduu, zmnn de su ynetiminin serbest piyasa rekabetine
almasnda yatt iddias temel alnmaktadr.
DSK ayrca, ulusal ve yerel su ynetimi ile ilgili kamu kurumlarn, kresel aktrler ile bir araya getirerek, kamuoyu oluturmasnn yan sra, kamu kurumlarnn
niteliini, politikasn, ilevlerini derinden etkileyen dnmlere neden olmay
amalamaktadr.
24 Ocak 2008 tarihinde TBMMde 5732 sayl 5nci DSF Organizasyonu in
ereve Anlama ile 5nci DSF Anlama Mektubunun Onaylanmasnn Uygun
Bulunduuna Dair Yasa kabul edilmitir. Bu yasann genel gerekesinde DSK;
Kar maksad gtmeyen, hkmetler ve siyaset d ayrmclk gzetmeyen, bir sivil
toplum kuruluu olarak, DSF ise lkelerin sahip olduklar bilgi ve deneyimlerin
paylalmasnn bir arac olarak tanmlanmtr.
Oysa DB, BM, OECD gibi kurumlarn politikalar DSKnin politikalarndan baka
bir ey deildir. Bu oluumlar politikalarndan dolay tepki toplaynca yeni bir oluumla politikalarn yaama geirmeyi amalamaktadrlar.
20
TMMOB Su Raporu
2.2. Uluslararas Toplant ktlar

Uluslararas kurulular politikalarn yaama geirmek iin kamuoyu oluturmay
hibir zaman ihmal etmemilerdir. Bu amala suyun nemi srekli olarak gndemde
tutularak suyun yokluuna ilikin korkular zerinden politikalarla suyun ticari meta
haline getirilmesinin aralarn yaratmak amacyla, suyu dorudan konu eden deiik
toplantlar yaplmaktadr.
2.2.1. Stockholm Deklarasyonu
Birlemi Milletler 5-16 Haziran 1972 tarihinde, svein Stockholm kentinde
evre konusunda, Stockholm Deklarasyonu ad altnda yaynlad bildiride dier
doal kaynaklarla birlikte su konusuna, evre ile ilgili 26 ilkeden yalnzca birinde
yer vererek, su, toprak hava ve doal ekosistemlerin gelecek nesiller iin planlama
ya da ynetim yoluyla korunmas gereini vurgulamtr.
2.2.2. Dublin Beyan
rlandann Dublin kentinde 26-31 Ocak 1992 tarihlerinde Uluslararas Su ve
evre Konferans dzenlenmitir. Bu konferans 1977de Mar del Platadaki (Arjantin) Birlemi Milletler Su Konferansndan sonra, su konusunda yaplm en
nemli konferans olmutur.
Bu konferans, suyla ilgili yeni bir evrensel bakn btn ayrntlaryla ekillendirilmesine tanklk ederek, suyun ekonomik bir meta olduu kabul edilmitir. Bugn
Dublin ilkeleri olarak bilinen drt ilke; (1) tatl su, yaam, kalknma ve evre
asndan vazgeilmez nitelikte, ancak kt ve zarar grebilir bir kaynaktr; (2) su
kaynaklarnn gelitirilmesi ve ynetimi, her dzeyde planlamaclar, kullanclar ve
politikalar belirleyenleri iin iine katan katlmc bir yaklama dayandrlmaldr;
(3) suyun temininde, ynetiminde ve korunmasnda kadnlar merkezi bir rol oynamaktadrlar; (4) su, birbirine alternatif btn kullanm biimlerinde ekonomik bir
deere sahiptir ve bu anlamda suya ekonomik bir mal olarak baklmaldr eklinde
belirlenmitir.
2.2.3. Rio Deklarasyonu ve Gndem 21
3-4 Haziran 1992 tarihinde, Brezilyada, Rio de Janeiroda toplanan BM evre ve
Kalknma Konferans, 16 Haziran 1972de Stockholmde kabul edilen deklarasyonun
ilkelerini Kabul ederek almalarna balamtr. Bu deklarasyon lkeler, toplumlar
ve kiiler arasnda yeni ibirlii dzeyleri oluturarak yeni ve kresel bir ortaklk
kurmak amacyla 27 ilke belirlemitir. Bu ilkelerde zellikle suya yer verilmezken,
kabul edilen kararlardan bir dieri olan Gndem 21in 18 inci blm tatl su kaynaklarnn temini ve kalitesinin korunmas ve su kaynaklarnn gelitirilmesi, ynetimi ve
kullanmnda entegre yaklamlarn uygulanmasna ; 21. blm de kat atklarn ve
atksu ile ilgili sorunlarn evresel adan salkl ynetimi ne ayrlmtr.
Burada temel vurgu, birleik su kaynaklar ynetimi ile suyun hem sosyal hem de
ekonomik bir mal olarak alglanmasna dayanmaktadr.
21
2.2.4. Binyl Kalknma Hedefleri, Bonn Konferans ve Johannesburg Dnya

Zirvesi
2000 ylndaBirlemi Milletlerce aklanan Binyl (Milenyum) Bildirisinde 4 gvenli ime suyuna sahip olmayan dnya nfusunun, Dnya Srdrlebilir Kalknma
Zirvesi sonucunda yaynlanan Eylem Plannda ise salk ve koruyucu salk (sanitasyon) iin gerekli olan suya sahip olmayan nfusun, 2015 ylna kadar yarya indirilmesi
hedefleri konulmu ve Birlemi Milletlere ye lkeler, uluslararas rgtler ve tm
ilgililere bu hedeflere eriilmesi iin aba gstermeleri arsnda bulunulmutur.
Ancak bugn itibaryla ortaya konulan hedefe ulamak zor grlmektedir. Hedef
iin gerekli giriimler ye devletlerce yerine getirilmedii grlmektedir.
Bonn5 konferans sonucunda artk uygulama yapma zamannn geldii, dncede
var olanlarn hayata geirilmesinin ve burada elde edilen deneyimlerin tartlmas
gerektii zerinde durulmutur. Bunun iin de be anahtar konu zerinde nemle
durulup dier ilgili konularn bunlarn nda gelitirilmesi savunulmutur. Bu be
anahtar konu, yoksullar iin su gvenliinin salanmas, ademi merkeziyetilik,
su ynetimi iin yeni ortaklklar, su havzas baznda ibirlii ve ynetiim olarak
belirlenmitir.
Johannesburg Dnya Zirvesi6 BM tarafndan dzenlenmitir. Bu zirvenin amac
1992 ylnda Rioda yaplan evre ve Kalknma Konferansnda (Dnya Zirvesi olarak bilinir) ortaya konulan 21.yzyl kalknma yaklam (srdrlebilir kalknma)
ve ilkelerinin on yl boyunca uygulanmas sonucunda ortaya kan yeni durumu
deerlendirmek ve gelecek iin yeni bir yol izmektir. Yaplan deerlendirme sonucunda be alanda yaplan alma ve uygulamalarn eksik kald belirlenmitir.
Eksik kalan alanlar, su temini ve koruyucu salk (sanitasyon), enerji, salk, tarm,
biyolojik eitlilik ve eko-sistemdir.
2.2.5. Sermaye rgtlerinde DSK Politikalar
DSK, su ktlnn insanln ortak sorunu olduunu ileri srerek su kaynaklarnn
serbest kullanm ve ticaretini savunurken, aadaki ifadeleri kullanmaktadrlar.
Gney corafyasnda, kentlerdeki yksek nfus art su kaynaklar zerinde
ar bask oluturmakta; su sunumunda ktlk yaratmaktadr.
Maliyetin altnda, yapay olarak dk fiyatland iin su tketiminden israf
domaktadr.
Devlet ve yerel ynetimler, dk yatrm, poplizm ve yolsuzluk nedenleriyle bu
ii becerememektedir.
Gvenli su retimi, datm iin hzl zelletirmeyle zel sektrn su retim ve
datmn stlenmesi gerekmektedir.
4
5
6
www.un.org/millenniumgoals/
www.water-2001.de/
www.johannesburgsummit.org/
22
TMMOB Su Raporu
DSK tarafndan dzenlenen DSF da yukarda belirtilen gerekeler dorultusunda,

su ilerinin zelletirilmesini kolaylatrmay ne karrken, bir yandan da zelletirmeyi kamuoyuna mal ederek merulatrmay hedeflemektedir.
3-TRKYEDE SU HZMETLER
lkemizde Su Ynetimi konusunda grev, yetki ve sorumluluklar bulunan
kurumlar ve kurulularn arlkl alma konular (Tablo 3.1.) bakmndan szde
belirsizlikler mevcuttur. Yeni karlmaya allan kanunlarla ve oluturulan kurumlarla bu belirsizlik anlalabilir hale getirilmeye allmaktadr. Bu durum grevin sorumluluundan kamay da kolaylatrmaktadr. Uzun yllarda oluturulan kurumlarn
kltrleri, bilgi ve tecrbe birikimleri tek kalemde yok edilmeye allmaktadr.

Su hizmetlerinin salanmasnda havza baznda planlamann gereklilii her bilimsel platformda vurgulanmaktadr. Bunun tersine gr belirten yoktur. nk
su hizmetinin su temininden balad artk her kesim tarafndan kabul edilmi
durumdadr. Ancak su temininde suyun niteliinin ve niceliinin belirlenmeside
ok nemlidir. Bu kapsamda bakldnda suya ilikin btn lmlerin (miktar,
kalite gibi) tek bir elden yaplmas ve planlanmas gerekmektedir. Kalite deiimleri
ancak su miktarlaryla deerlendirildiinde salkl olarak ortaya konabilir ve gereki planlamalar yaplabilir. Bu nedenle lmlerin ve planlamalarn tek bir elden
yaplmas zorunludur.
Trkiyedeki yaplamaya bakldnda bu konuda bir dankln ve yetki karmaasnn olduu aktr. Bylece sorunun zmnn ortaya konulmasda mmkn
olamamaktadr.Mevcut kanun ve ynetmeliklerin gcn kullanamayan kurumlar
yeni yasalar kurtulu olarak grmektedirler. Oysa her yeni yasa suyun ticariletirilmesi iin gerekli yaplar oluturmaktadr.
Havzalar aras su aktarmas da ulusal lekte planlanmad srece, daha nce
23
yaplm olan, dier (ime, kullanm, sulama, enerji) projelerin olumsuz etkilenecei
bilinmektedir.
Uluslararas kurulularn basksyla, bu durumlara gzlerini kapayanlar sular zerindeki kamu etkisini zararl, israf gstermeye balamlardr. Su ynetimi tanm
deitirilerek, yatrmlarla snrl olan tanm haklar, mlkiyet, rgtlenme boyutlarn da ierecek ekilde geniletilmitir. Mhendislik hizmetinin ekli, tarafl siyaset
etkisine sokularak su hizmetlerinin kamu elinden karlp piyasalatrlmasnn
temelleri atlmtr.
3.1.Trkiyede Su Hizmetlerinde Merkezi Durum
me, kullanma ve sulama suyu konusunda, ulusal dzeyde rgtlenmi kurulu
vardr: Bunlar, Devlet Su leri Genel Mdrl (DS), Ky Hizmetleri Genel Mdrl (KHGM) (Kapatld), Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl (EE) ve
ller Bankasdr. DSKnin istemleri dorultusunda srekli olarak yenilenen kanunlarla
su havzalar konusunda yeterli olan kurumlarn yetkileri alnmaktadr.
3.1.1. Devlet Su leri Genel Mdrl (DS)
Devlet Su leri Genel Mdrl, 6200 sayl yasa ile 1953te kurulmu, lkemizdeki btn su kaynaklarnn plnlanmas, ynetimi, gelitirilmesi ve iletilmesinden
sorumlu, Merkezi Ynetim Btesine tabii genel bteli yatrmc bir kurulutur.
evre ve Orman Bakanlna bal bulunan Devlet Su leri Genel Mdrl
31/08/2007 tarih ve 26629 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Babakanln teklifi
ve Cumhurbakanl Makamnn onay ile Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlndan
ayrlmtr.
Bir kamu kuruluu olarak; takn koruma, baraj yapm, sulu ziraati yaygnlatrma,
hidroelektrik enerji retme ve byk ehirlere ime suyu teminini salar. DS Genel
Mdrl faaliyetlerini; 6200, 167 ve 1053 Sayl Kanunlara gre yrtr.
1053 Sayl Kanunun 1968 ylnda yrrle girmesinden bu yana eitli tarihlerdeki Bakanlar Kurulu Kararlar ile nfusu 100 000i aan 52 ehre ime, kullanma
ve sanayi suyu salanmas konusunda Devlet Su leri Genel Mdrl yetkilendirilmitir. Ancak 1053 Sayl Kanunun 10uncu maddesinin birinci fkrasnn
deimesiyle, nfus kriteri ortadan kalkarak belediye tekilat olan 3225 yerleim
yerine ime, kullanma ve sanayi suyu salanmas ve gerekli grd ncelikli atk
su artma ile ilgili yatrm hizmetleri konusunda Devlet Su leri Genel Mdrl
yetkilendirilmitir.
3.1.2. ller Bankas
ller Bankas Genel Mdrl, 1933 ylnda kurulmu Belediyeler Bankas ile 1935
ylnda kurulmu Belediyeler mar Heyetinin birletirilmesiyle 1945 ylnda, yerel
altyap yatrmlarnn gerekletirilmesi amacyla kurulmu bir kamu tzel kiiliidir.
ller Bankas, ulusal sularn ynetimi konusunda herhangi bir bamsz yetkiye sahip
olmamakla dier iki kurumdan farkllk sergiler.
1945 ylnda kurulan ller Bankas, belediyelere su ve kanalizasyon ileri de dahil
olmak zere altyap projelerine kredi amak iin kurulmu olmakla beraber ayn
24
TMMOB Su Raporu
zamanda yerel ynetimlere sz konusu projelerde teknik yardm da vermek amacyla

yaplandrlmtr.
3.1.3. Ky Hizmetleri Genel Mdrl (KHGM)
KHGM ise, 09.05.1985 tarihli ve 3202 sayl yasa ile 2005 ylnda kapatlarak
grevleri deiik kurumlara aktarld. Ancak kylere ilikin yrtlmesi gereken
hizmetlerin nceki gibi yrmedii grnen bir gerektir.
3.1.4. Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl (EE)
14 Haziran 1935 tarih ve 2819 Sayl Kanun (Deiik madde: 18/04/2007-5627
S.K./13.mad) lkenin hidrolik, rzgr, jeotermal, gne, biyoktle ve dier yenilenebilir enerji kaynaklar ncelikli olmak zere tm enerji kaynaklarnn deerlendirilmesine ynelik lmler yapmak, fizibilite ve rnek uygulama projeleri hazrlamak;
aratrma kurumlar, yerel ynetimler ve sivil toplum kurulular ile ibirlii yaparak
pilot sistemler gelitirmek, tantm ve danmanlk faaliyetleri yrtmek zere grevlendirilmitir. Bu greve bal olarak, EE suya bal btn lmleri ve su enerjisine
bal projeleri yapmaktadr.
3.1.5. Tarm ve Ky leri Bakanl
Dier grevlerinin yannda, toprak, su, bitki, hayvan varl ve benzeri tabii
kaynaklarn korunmas ve gelitirilmesi iin aratrma, inceleme, plan, program ve
projeler yapmak, krsal yerleme birimlerinin yol, su, kanalizasyon, elektrik, iskan
ihtiyalarn karlamak, bunlarn ekonomik ve sosyal tesislere, salkl ve modern
fiziki yerleme imkanlarna kavumalarn salayacak politikalar gelitirmek, arazi
toplulatrlmas yapmak ve bunlarla ilgili aratrma, envanter, plan, proje yapmak
ve yaplmasn salamakla ykmldr.
3.1.6. evre ve Orman Bakanl
Her trl atk ve kimyasallarn yaratt kirlilik tespiti ve bunlara kar alnacak
nlemlerle beraber, yenilenebilir enerji kaynaklar bata olmak zere temiz enerji
kullanmn desteklemek, yer st ve yer alt sularnn, denizlerin ve topran korunmas, kirliliin nlenmesi veya bertaraf edilmesi amacyla; hedef ve ilkeleri, kirletici
unsurlar belirlemek, kirliliin giderilmesi ve kontrolne ilikin usul ve esaslar tespit
etmek, uygulanmasn salamak, yer st ve yer alt su, deniz ve toprak kirliliine kar
hazrlkl olmak, mdahale ve mcadele kapasitesini artrmak iin gerekli tedbirleri
almak, aldrmak, acil mdahale plnlar yapmak, yaptrmak; evrenin korunmas
ve yer st ve yer alt su, deniz ve toprak kirliliinin nlenmesi amacyla uygun
teknolojileri belirlemek ve bu maksatla kurulacak tesislerin vasflarn saptamak,
bu erevede gerekli tedbirleri almakla yetkilendirilmitir.
3.1.7. Salk Bakanl
Dier grevlerinin yannda iilecek ve kullanlacak nitelikte su temini, scak ve
souk hamamlar ile imeceler tesisi,mezbaha inaat,mezarlklar tesisat, l defni
ve nakli ileri ve lam ve mecralar tesisat ile ilgili salk dzenlemeleri yapmak ve
denetlemek, insan saln tehlikeye drecek amillerle mcadele etmek mahalli
idareler ilgili dier kurulularla ibirlii suretiyle evre saln ilgilendiren gerekli
25
tedbirleri almak ve aldrmak, Bulac, salgn ve sosyal hastalklarla savaarak koruyucu, tedavi edici hekimlik ve rehabilitasyon hizmetlerini yapmakla ykmldr.
3.2. Trkiyede Su Hizmetlerinde Yerel Durum
lkemizde nfusun %99u su hizmetini kamu kurumlarndan almaktadr. me
ve sulama suyu konusunda, ulusal dzeyde rgtlenmi kurulu vardr. Bunlar
DS, KHGM (kapatld) ve ller Bankasdr. Su ve kanalizasyon hizmetlerinin grlmesini stlenmi yerel rgtler ise kyler, belediyeler, birlikler, kooperatifler, su
ve kanalizasyon idareleridir.
3.2.1. Bykehir Belediyeleri
1984 ylna kadar tek tip rgtlenmenin egemen olduu belediye sistemi, 1984 ylnda kurulan bykehir belediyeleri ile birlikte eitlenmitir. Bykehir belediyesi
kurulmu olan yerlerde, su ve kanalizasyon hizmetleri bykehir belediyesinin
grev ve yetki alan iinde kalmaktadr. Bykehir belediyesinin ile ve alt kademe
belediyelerinin bu grev alannda hibir yetkileri yoktur. Bykehir belediyelerinde
su ve kanalizasyon hizmetleri, bu belediyelere bal olan Su ve Kanalizasyon daresi
Genel Mdrl rgtlenmesi eliyle yrtlmektedir. Bu dzenleme ilk olarak
1981 ylnda stanbul Su ve Kanalizasyon daresi (SK) kurularak stanbul iin
yaplm, ancak dzenlemenin bykehir belediyesi unvan kazanan tm belediyelerde uygulanmas ngrlmtr. SK Modeli, bykehirlerde su ve kanalizasyon
hizmetlerinin grlme biimidir.
Bykehir olan illerimiz Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakr, Erzurum,
Eskiehir, G.Antep, el, stanbul, zmir, Kayseri, Kocaeli, Konya ve Samsun'dur.
3.2.2. Belediyeler
1926 ylnda yrrle giren 811 sayl Sular Hakknda Kanuna gre, belediye
tzel kiilii bulunan yerlerde kamunun gereksinimini karlamaya ynelik sularn
salanmas ve ynetimi belediyelerin grevidir. Sularn tesis, idame ve isale masraflar
belediyeler tarafndan karlanr. Belde halknn kullanmna zg sularn kaynaklar
belediye snr dnda bulunsa bile, su yollarnn ve kaynaklarn bakm ve onarm,
temizlenmesi, suyun salk artlarna uygun bir halde bulundurulmas belediyelere
aittir. Ortaklaa idare edilecek sular ise ilgili ehir ve kasabalarla kylerin Belediye
Kanununa gre kuracaklar sulama birlikleri eliyle ynetilebilecektir.
9.7.2004 tarih ve 5215 Sayl Belediye kanununda Belediyelerin grevlerinden
bazlar; Kanunlarla mnhasran baka bir kamu kurum ve kuruluuna verilmeyen
mahall mterek nitelikteki her trl grev ve hizmeti yapar veya yaptrr, gerekli
kararlar alr, uygular ve denetler. Belediye ncelikle imar, su ve kanalizasyon, ulam
gibi kentsel alt yap; evre ve evre sal, temizlik ve kat atk; zabta, itfaiye, acil
yardm, kurtarma ve ambulans; ehir ii trafik; defin ve mezarlklar; aalandrma,
park ve yeil alanlar; konut; kltr ve sanat, turizm ve tantm, genlik ve spor;
sosyal hizmet ve yardm, evlendirme, meslek ve beceri kazandrma; ekonomi ve
ticaretin gelitirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptrr. Bykehir belediyeleri ile
nfusu 50.000i geen belediyeler, kadnlar ve ocuklar iin koruma evleri aar.
eklinde belirlenmitir.
26
TMMOB Su Raporu
3.2.3. l zel dareleri

l zel idarelerinin kuruluu herhangi bir ekle bal deildir, ilin kurulmasna dair
kanunla kurulur ve ilin kaldrlmasyla tzel kiilii sona erer. l zel idaresi mahall
mterek nitelikte olmak artyla; Salk, tarm, sanayi ve ticaret; ilin evre dzeni
pln, bayndrlk ve iskn, topran korunmas, erozyonun nlenmesi, sosyal hizmet
ve yardmlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, ocuk yuvalar ve yetitirme yurtlar;
ilk ve orta retim kurumlarnn arsa temini, binalarnn yapm, bakm ve onarm
ile dier ihtiyalarnn karlanmasna ilikin hizmetleri il snrlar iinde kalmak kouluyla, mar, yol, su, kanalizasyon, kat atk, evre, acil yardm ve kurtarma, kltr,
turizm, genlik ve spor; orman kylerinin desteklenmesi, aalandrma, park ve bahe
tesisine ilikin hizmetleri belediye snrlar dnda, yapmakla grevli ve yetkilidir.
Kapatlm olan KHGMnn grevleri ksm olarak l zel darelerinin grev
alanlarnda yer almaktadr. KHGM kapatldktan sonra ise ky ime sular ve KHGM
sorumluluundaki sulamalarn sreklilii konusunda sorunlar balamas kanlmaz
olmutur. Ky ime sularnn salanmas konusunda mahalli idareler grev stlenmi
durumdadrlar. Ancak, su salanmas konusunda ncelikle, fizibilite ve projelerin
yaplmas gerekmektedir. Mhendislik hizmetlerinin bu yap ile nasl salanaca
konusunda endieler vardr.
Gerek DS gerekse KHGM tarafndan yapm tamamlanan tesisler ky tzel kiiliine devredilmektedir. Eer birden fazla ky veya kyle birlikte belediye sz konusu
ise devir, bunlarn kuracaklar birliklere yaplmaktadr. Tesislerin bakm ve iletmesi
ky ihtiyar heyeti ya da birlie aittir.
3.2.4. Kyler
442 sayl Ky Kanunu (18.3.1924) kyllere ve ky tzel kiiliine suyun korunmasna ilikin verdii grevler; Kylnn mecburi ileri arasnda;- Stma, sivrisinek
tarafndan aland ve sivrisinek de su birikintilerinde barnd ve redii iin her
eyden evvel ky snr dahilindeki su birikintilerini kurutmak, -Kye kapal yoldan
iilecek su getirmek ve eme yapmak, kyn itii su kapal geliyorsa yolunda delik
deik brakmamak ve mezarlktan veya sprntlk ve gbrelikten geiyorsa yolunu
deitirmek, - Kylerdeki kuyu azlarna bir arn yksekliinde bilezik ve etrafn iki
metre eninde harl deme ile evirmek, -Kyn her evinde st kapal ve kuyulu
veya laml bir hala yapmak ve kyn mnasip bir yerinde herkes iin kuyusu kapal
veya laml bir (hala) yapmak, -Evlerden dklecek pis sularn kuyu, eme, pnar
sularna karmyarak ayrca akp gitmesi iin st kapal aknt yapmak, -eme,
kuyu ve pnar balarnda gbre, sprnt bulundurmayp daima temiz tutmak, ve
fazla sular etrafa yaylarak bataklk yapmamas iin aknt yapmak, -Kyde su basmas
olursa birleerek selin yolunu deitirmek, olarak tanmlanmtr. lerin yrtlmesi
iinde Ky gelirleri, ky ilerini gren kyn aylkl adamlarnn aylk ve yllklariyle
ky snrlar iinde yaplacak mecburi ky ilerine yetmezse, En yksek haddi yirmi
liray amamak zere herkesin hal ve vaktine gre ky ihtiyar meclisi karariyle kyde
oturanlara ve kyde maddi alakas bulunanlara salma salnr denmektedir.
Ky kanunu ky sularnn korunmasnda kylleri sorumlu tutmaktadr. lerleyen yllarda karlan deiik kanunlarla kylere su salanmas ve alt yap ilerinin
yrtlmesi konusunda merkezi kurumlara grev verilmitir. 2005 ylna kadar bu
27
konudaki grevi KHGM yrtmekteydi. Daha nce KHGM sorumluluunda olan

ky kanalizasyon tesislerinin inaat, bakm ve onarm ve iletme hizmetleri l zel
darelerine devredilmitir.
3.2.5. Yerel rgtlenmeler
Kentsel su ve kanalizasyon hizmetlerinin zelletirilmesi kadar sulama altyapsnda
da hizmetlerin zelletirilmesi ve ticariletirilmesi dorultusunda DB kredilerinin
katklar olmu ve 1993 ylnda sulama birlikleri modeli ortaya kmtr. Bu kapsamda
DS sulamalar ve kapatlan KHGM sulamalar yerel birimlere devredilmektedir.
Bugne dek sulamaya alm olan alan 5,18 milyon hektar olup bu alann %21i
halk sulamalar, %21i KHGM, %58i DS sulamalarndan olumaktadr. KHGM
Mart 2005te kapatlm olup sulamaya at alanlarn sulamalar yerellere devredilmitir.
Tablo 3.2. DSnin Devredilen Sulamalarnn Devralan rgtlere Gre
7

Dalm
3.2.5.1. Sulama Birlikleri

DS tarafndan yaplan sulama sistemlerinin iletilmesine, baklmasna ve gerektiinde de onarlmasna ynelik i ve ilemlerin, sistemlerden yararlananlar tarafndan
yaplmasn salamak amacyla; ileri Bakanl tarafndan hazrlanan tzklerle
sulama birlikleri kurduruluyordu.
lkemizde ilk sulama birlii, Korkuteli deresinden sulama yapan iki mahalle halknn anlamazl zerine kaymakamlk ve jandarmann zorlamasyla 6 mahalle,
2 ky ve yrenin ileri gelen bahe sahipleri tarafndan 1942de kurulan Korkuteli
Sulama Birliidir.
Gemite bu birlikler, 1580 sayl Belediye Kanunu, 442 sayl Ky Kanunu, 5442
sayl l daresi Kanunu uyarnca yine ileri Bakanlnn hazrlad tzk esaslar
erevesinde kurulabilmekteydi. Gnmzde 26.05.2005 tarih ve 5355 sayl Mahalli
dare Birlikleri Kanunun 19. maddesine gre sulama birlikleri kurulabilmektedir.
Buna gre sulama birlikleri, ancak yerel ynetimlerin iradesi zerine ve bunlarn
aralarnda kurulabilmektedir.
http://www.dsi.gov.tr/hizmet/tarim.htm
28
TMMOB Su Raporu
Madde 19 - (Deiik madde: 29/12/2005-5445 S.K./2.mad) Sadece sulama amal

olarak kurulan mahall idare birliklerinde birlik meclisi, 8. maddede belirtilen doal
yeler ile belediye meclisi yeliine seilme artlarna sahip olan ve birliin sulama
faaliyetinden faydalanan mlk sahibi iftiler arasndan birlik tznde gsterilen
sayda seilecek yelerden oluur. Seim, ye mahall idare snrlar iinde birliin
sulama faaliyetinden faydalanan iftilerin katlmyla o mahall idare meclisinin gzetiminde yaplr. Arazinin be yldan fazla kiralanmas halinde birlik meclis yeliine
seilme ve birlik meclisi ye seimlerinde oy kullanma hakk kiracya aittir. Birlik
yesi mahall idarelerin birlik meclisinde ka ye ile temsil edilecekleri, o mahall
idare snrlar iindeki sulanan alanlarn birliin sulama faaliyetinden faydalanan
toplam alana oranna gre tespit edilir.
Bu birliklerde birlik bakan, ilk mahall idareler genel seimlerine kadar grev
yapmak zere seilir.
DS sulamalarn devredilmesinin DB tarafndan desteklenmesini DSice gelitirilen btn sulamalarda, sz konusu kanallarn iletme, bakm ve onarmlarnn
yeterince yaplabilmesi ve ifti katlmnn salanmas iin DS Genel Mdrl
yeni bir politika benimsemi ve 1993 ylndan itibaren iletme ynetimi sorumluluu
ifti rgtlerine devredilmeye balanmtr. DSce yaplan devir almalar Dnya
Bankasnca desteklenmi ve btn dnyaya rnek alma olarak gsterilmitir 8
eklinde ifade etmektedir.
Tm bu devirler, DSnin engin deneyime sahip teknik kadrolar, makina ve ekipman donanm ile srdrd hizmetler, su kaynaklarnn sulamada kullanlmasnn
gerektirdii koullar yok edilerek gereklemitir.
Bu anlalmas mmkn olmayan durumla, sulamann herkesin her koulda istedii
gibi yapabilecei bir hizmet kolaylnda olmad, ne kadar ciddi teknik ve idari
donanm isteyen iletmecilik olduu gzard edilmitir.
Katlmclk adna yaplandrlan Sulama Birlikleri, DS yaplandrlmasndan
soyutlandrlarak, ileri Bakanl bnyesine sokulmutur. Sulama hizmetlerinin
teknik ve donanm gereklilii hie saylarak, su kaynaklarnn gelitirilmesine ynelik
bugne kadar yaplan yatrmlarn elden kmasnn zemini hazrlanmtr.
3.2.5.1.2. Sulama Kooperatifleri
Kooperatifler ise sulama birliklerinin benzer ilerini yapmak iin oluturulan
rgtlenmelerdir.
DS sulama tesislerinin bir ksmn da 24.04.1969 tarih ve 1163 Sayl Kanuna
(deiik 06.10.1988 tarih ve 3476 ve sayl kanun) gre kurulmu sulama kooperatiflerine devir etmektedir.
29
Tzel kiilie sahip Sulama Kooperatifleri, yllar itibariyle Blge Birlikleri'nin

faaliyete geirilmesinden sonra, 30 Nisan 2001 tarih ve 5284 sayl Ticaret Sicil
Gazetesi'nde yaynlanan Sulama Kooperatifleri Merkez Birlii ile st rgtlenmesini
de tamamlam tzel kiilie sahip kapsaml bir yaplanmadr.
Sulama Kooperatifleri Merkez Birlii'nin kurulu izni Tarm ve Kyileri Bakanl'nn 20.04.2001 gn ve 131 sayl onay ile gereklemitir. Merkez Birliinin ksa
ad TS-KOOPBRdir.
SS. Trkiye Sulama Kooperatifleri Merkez Birlii'nin grevleri arasnda, ortak
birliklerinin amacna uygun yaplacak tesislerin programlanmas, planlanmas, projelendirilmesi, inaat, iletilmesi, bakm ve kurulularla ibirlii salamak; ortak
birliklerinin amacyla ilgili her eit makina, vasta, alet, ekipman, yedek para ve
elektrik enerjisi, akaryakt gibi ihtiya maddelerini daha elverili artlarda temin
etmek, kurulu ama ve alma konular ile ilgili gerekli tesisleri kurmak veya
kurulmu teekkllere ortak olmak, tanr ve tanmaz mallar edinmek ve kamu
kurum ve kurulular ile bankalardan salanacak kredi ilemlerinde ortaklarna kefalet etmek, gerektiinde kredi kullanmak veya kullandrmak, bunun iin gerekli
ipotek ilemlerini yapmak, gerek kiiler ve resmi kurulularca yaplacak her nevi
yardm ve ba kabul etmek saylmaktadr.
Sulama Kooperatifleri DS-KHGM-TKB-TEDGEM arasnda yaplan protokol
esaslarna gre, sulama sistemlerinin inasndan sonra tesisleri devir alarak, sulama
iletme faaliyetlerini yrtrken, 2005 ylnda KHGM'nn kapatlmas ile birok
sorun yaamaya balamtr. Kamu KHGM'n kapatrken merkezde yerine ikame
edecek bir yap oluturmam, tarada l zel darelerini sorumlu tutmutur. Koullarn belirsiz olduu yaplanmada l zel dareleri'nin gemie dnk yetersizlii
gelecei planlamakta yeterli olamam, ifti ortada kalmtr 9.
3.3. Trkiyede Su Hizmetlerinin Grnm
ilebilir ve kullanlabilir su kaynaklar su havzalarnn bilinsizce/kastl olarak
kirletilmesi sonucu yok olmaktadr. Bu durum suyun daha da kstl hale gelmesine
neden olmaktadr. Su kaynaklar yok edilirken ya da daraltlrken nfusun artna
bal olarak su talepleride artmaktadr. Bu nedenlerden dolay suyun ynetimi ve
kullanm daha da nem arz etmektedir. Bylece meta ve satlacak mal durumuna
getirilen su maliyeti ve kar zerinden politikalar retilmektedir. Bu da suyun mlkiyetini gndeme getirmektedir.
lkemizde su varl ve ynetimi, tmyle kamu mlkiyetinde bulunmaktadr.
Yzey sular iin yetkiler farkl kurululara datlmtr. Yzey sular ime ve kullanma, tarmsal sulama, sanayi, ulam, enerji retimi ve su rnleri yetitiricilii iin
ok amal kullanlmakta ve buna kout olarak bu sular zerinde DS, ller Bankas,
Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl (EE) gibi kamu kurulularnn yansra
dier gerek ve tzel kiiler de almalar yapabilmektedirler. Genel olarak yzey
sularnn ynetiminde de en genel ve kapsaml yetkilere DS sahiptir.
9
U. Halis TMMOB Su Politikalar Kongresi
30
TMMOB Su Raporu
Yer alt sular hakkndaki her trl ilemler iin yetkiler 167 sayl kanunla yetkiler
DS Genel Mdrlne verilmitir. Ancak DS bu konusundaki yetkilerini genel
idari ve siyasi nedenlerden dolay kullanamamaktadr.
Tarmsal sulama hizmetlerinde 1993 ylndan itibaren sulama birlikleri ve sulama
kooperatiflerine devir ilemleri yaplmaktadr. Devir yaplan birlikler teknik yap bakmndan bu hizmeti yapabilecek durumda deildir. Hizmette aksamalar devam ettii
srece hizmetlerin uluslararas irketlere gemesi kanlmaz olacaktr. Sonu olarak
bu hizmetlerin maliyeti reticiye daha fazlaya mal olacaktr. DS, bu hizmetlerden el
ektirilirken Ky Hizmetleri Genel Mdrl kapatlarak bu alandaki hizmetlerde
zelletirmelerin n alacak ekilde yaplanmalara gidilmektedir.
Genel olarak siyasi basklar nedeniyle yanl/l yatrmlarn yapld grlmektedir. Siyasiler bu durumu hizmetlerin zelletirilmesinde dayanak olarak kullanmaktadrlar. Havza baznda planlamalar yaplmad srece su kaynaklarnn etkin
ve verimli kullanlmas mmkn deildir.
Yaratlm olan ve her geen gn daha da artrlan su ktlklarnn ortadan kalkmas,
ancak suyun ticari bir meta haline gelmesiyle mmkn olaca bilinmektedir. Btn
almalar da bu anlay temelinde yrtlmektedir. Oysa suyun etkin kullanm
konusunda tketicinin bilinlendirilmesi ve buna bal ebekenin kurulmas mevcut
suyun miktaryla ilgilidir. Suyun ticari hale getirilmesi su miktarn artrmayacaktr.
Ancak paras olann suya eriimini salar. Suya eriim hakk ticari bir ortamla salanamaz. Trkiyede su hizmetleri ticari meta haline getirilmek iin uralmaktadr.
Buda suya eriim hakknn nnde engeldir.
Su ticari meta haline getirildiinde fiyatlandrma sistemleri devreye girecektir.
Uluslararas kurulular fiyatlandrma sistemleri olarak, pasif ticari sistemler, aktif
ticari sitemler, blok fiyatlandrma yntemlerinin nermektedirler. Bu yapya geebilmek iinde uluslar aras kurulularn ynlendirmeleri ile hareket edilmektedir.
Kresel su politikalarnn uzantsnda oluturulacak ulusal su politikas kapsamnda
baz deiimler yaplmaya allmaktadr. nmzdeki srete atlacak admlar,
ulusal su yasasnn karlmas, ulusal snrlar iinde yzey sular zerinde devletin
hkm ve tasarruf yetkisinin snrlandrlmas, sulama ynetiminin kullanclara devri
ile merkezi btncl bir su ynetiminden yerel ve paral bir su ynetimine gei ve
KHGMden sonra DSnin de tasfiye edilmesi gibi konular sayabiliriz.
Bu konularda karlacak yasalarn su kaynaklarnn uluslar aras irketlere devrinin
nn aacak ekilde olaca aktr.
Ancak su hizmetlerinde birlii ve tek elden yrtmeyi salayacak bir yaplanmann
salanmas zorunludur. Byle bir durum hem suya ilikin bilgilerin eksiksiz ve temsili olarak toplanmasn salarken planlamalarn ve su teminlerinin havza baznda
yaplmasnn nn aacaktr.
3.3.1. Sulama Ynetimi ve Katlmc zelletirme Projesi
Trkiyenin 1980li yllarla birlikte yeni liberal politikalara eklemlenme sreci
kendini tarm sektrnde de belirgin bir ekilde hissettirmitir. Sulama alannda bu
etkiler DBnn kredileri vastasyla sulama tesislerinin kullanclarna devri eklinde
kendini gstermitir.
31
Drenaj ve tarla ii gelitirme projesi kapsamnda 1986da DBndan 255 milyon

dolarlk bir kredi alnmtr. DS ve kapatlan KHGM tesislerinin devrini kapsayan
proje sonunda DB durumu yle deerlendirmitir: Tesis edilmi bulunan ilerle ilgili
maliyetlerin geri denmesi kredinin bir n art olmasna ramen, bu amaca ynelik ok
az sonu alnabilmitir. Bu, DB iin kabul edilebilir bir durum deildir ve ilerideki projeler
iin baka bir yaklam izlenmesi zorunludur. Dolaysyla, tarla ii gelitirme almalarnn
gelecekteki uygulamasnda iftilerin mali katlmnn ve sorumluluklar paylamasnn
zorunlu olduuna inanlmaktadr. Sonu, iftilere daha fazla iletme ve bakm sorumluluunun verilmesi gereidir.
Proje 1986-1992 srecini kapsyordu. 1992de bitmesi gereken projenin uzamas
ve biraz para kalmas zerine DB yetkilileri: Sulama tesislerinin iletme, bakm ve
yatrm cretlerinin tahsilatna ilikin tedbirler, Haziran 1993e kadar yrrle
konmasa dahi, zellikle tesislerin iletiminin su kullanc birliklerine devri ve dier
hususlarn incelenerek gelecekteki uygulamalara ynelik tedbirler konusunda almalara balanabilmesi halinde, kredi kapanmas nlenecektir. Notunu dm
ve bylece projenin devam iin bir esneklik salanmtr.
DS kurulduu 1953ten 1993e kadar ina ettii tesislerden yalnzca iletme birimlerinden uzakta olan veya iletme tesisi kurulmas g olan ve ekonomik olmayan
kk apl glet ve sulama tesislerinin iletmesini devrediyordu. 1993ten itibaren
ise herhangi bir kstas ve ilke konmadan, yeterli alma ve aratrma yaplmadan,
btn tesislerin devri amalanmaya balanm ve gereke olarak da DB tavsiyesi ile
zelletirme uygulamalar gsterilmitir.
3.3.2. Sulama Altyap Kredilerinde Dnya Bankas Koullar
DB, 1998den balayarak etkisini bir st aamaya tamtr. Bu kurum ile Sulama
Ynetimi ve Yatrmlarnda Katlmc zelletirme Projesi iin 37,5 milyon dolarlk
kredi anlamas imzalanmtr. kraz anlamasna gre projenin amalar:
Tarmsal sulama ile ilgili kurumlar glendirmek,
Kamu sektrn, sulamalarn iletme ve bakm iin salad finansman ve
sbvansiyon ynnden rahatlatmak,
Kamu sektrn, sulama ebekesi yatrmlarndaki finansman ve ynetim rol
asndan rahatlatmaya ynelik sreci balatmak,
Tarmda verimlilik artna katkda bulunmak zere sulama sistemlerinin etkin
ve devamllk arz edecek ekilde kullanmn tevik etmek,
Su kullanm organizasyonlarn glendirmek zere DS ve KHGMne yardmc
olmak eklinde sralanabilir.
Dnemin, DS Genel Mdrnn 12 Ocak 1999 tarihinde Zaman Gazetesine
projelerle ilgili verdii deme; DS zelletirme uygulamasnda bugn %83lk bir
seviyeye ulat. Bugn lkemizde 300e yakn sulama birlii var. Yenileri de kuruluyor.
Mevcudun %83 iftilerimize devredildi. Bylece Trkiyenin en byk gizli zelletirmelerinden birini gerekletirdik. Hedefimiz, 2000 ylna kadar tm alanlarn iletmesinin
devredilmesi. DSnin bu almas dolaysyla DB, Trkiyeyi rnek lke olarak gsterdi.
32
TMMOB Su Raporu
eklindedir bu ifade projelerle ilgili ok eyi ifade etmektedir.

Yaplan bu projenin gerek amac, DS ve KHGMnn iletmecilikten sonra planlama ve yatrmlar gerekletirme alanndan da ekilmesi, tarifelerin pahallamas,
su gibi temel bir hizmetten yoksul kesimlerin yararlanamamasdr.
3.3.3 Yerli Sermaye Ne Diyor?
Suyun metalatrlmasn ngren ideolojinin Trkiye temsilcilerinden olan TSAD, Eyll 2008de Su Ynetimi ve Su Hizmetlerinin Etkinletirilmesi Dorultusunda; ebeke Suyu Hizmetlerinde zel Sektr Katlm; Dnya Uygulamalarnda
Trkiye in Model Tartmas ve Trkiyede Su Ynetimi, Sorunlar ve neriler
olmak zere iki rapor yaymlanmtr.
5. Dnya Su Forumuna hazrlk almalar kapsamnda dnlmesi gereken bu
raporlar, zellikle su hizmetlerinin kamunun elinden kartlarak sermayeye devri
iin bir klavuz ilevi tamaktadr. Byk lde bu konudaki uluslararas metinlerin evirisine dayanan bu raporlarda Trkiyenin su ynetimi konusundaki zgn
sorunlarnn aratrlmad grlmektedir. Bu bak as ise, hem sorunlarn hem de
nerilen zm yollarnn belirlenmesinde izlenen yntem, TSADn konuyu kresel aptaki yeni liberal politikalar kapsamnda deerlendirdiini gstermektedir.
TSAD Raporlar, dnya zerinde iilebilir su kaynaklarnn ktlnn nedenlerini lkelerde su kaynaklarnn etkinlikten uzak ynetilmesi, hizmet kalitesinin
dkl ve bunun sonucunda ortaya kan negatif dsallklarda grmektedir.
Ayrca,yine bu raporlarda, karlalan sorunlara ksa srede zmler retilememesi,
su ve atk su hizmetlerinin kamu tarafndan desteklenmesi sonucunda maliyeti yanstmayan dk fiyatlar nedeniyle suyun israf edilmesi, hizmet getirisinin maliyetlerin
altnda kalmas, ar istihdam ve gerekli altyap yatrmlarnn hayata geirilememesi
konularna deinilmekte ve zm nerisi olarak suyun bir meta olduu savyla
ticariletirilmesi savunulmaktadr.
Raporlarn net olarak gsterdii tek ey, su piyasasnn sermaye asndan krl bir
alan olduudur. Bu nedenle TSAD Raporlar Trkiyede ulusal ve yerel leklerde
yrtlen su hizmetlerinde, kresel ve ulusal sermayenin taleplerini ortaya koyan
nemli bir politik belgedir.
3.4.Sular Hakknda Kanun ve Ynetmelikler
Suyu ilgilendiren yasa ve ynetmelikler; Yeralt Sular Hakknda Kanun, Maden
Sular retimi ve Kaplca Kurulmas Hakknda Kanun, Ky me Sular Hakknda
Kanun, Takn Sulara ve Su Basknlarna Kar Korunma Kanunu, Bataklklarn Kurutulmas ve Bundan Elde Edilecek Topraklar Hakknda Kanun, Kura Arazisiyle Bahelerin skasna Mahsus Kanal ve aylarn Sureti Tathir ve Tamiri Hakknda Kanun,
Su rnleri Kanunu, Sulama Alanlarnda Arazi Dzenlemesine Dair Tarm Reformu
Kanunu, Karasular Kanunu, Ky Kanunu, Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli
Sular Kanunu, evre Kanunu, evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii (ED),
me ve Kullanma Suyu Temin Edilen ve Edilecek Olan Yzeysel Su Kaynaklarnn
Kirlenmeye Kar Korunmas Hakknda Ynetmelik, nsani Tketim Amal Sular
Hakkndaki Ynetmelik, Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii, Atksularn Kanalizasyon
33
ebekesine Dearj Ynetmelii, Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii, Ky Kanunun

Uygulanmasna Dair Ynetmelik, Gayrishhi Messeseler Ynetmelii, Tehlikeli
Atklarn Kontrol Ynetmelii dir.
Trkiyede su ile ilgili bir ok kurum almaktadr. Sularn kullanlmasyla ilgili
yasayla DS Genel Mdrl yetkilendirmitir. KHGM kurulduunda 500 litre/sn
altndaki sulara ilikin almalar bu kuruma verilmitir. KHGM kapatldktan sonra
l zel idareleri kylerin su ihtialar iin devreye girmitir. Ancak su kaynaklarnn havza baznda deerlendirilmesi yaplmad srece suyun datm konusunda
sorunlar yaanaca kesindir.
Kurumlar aras yatrmlarn akmasnn nedeni mevcut kanunlarn uygulanmamasndan kaynaklanmtr. Kapatlan KHGM havzalarda yapaca proje ve yatrmlar
iin DS den izin almas gerekiyordu. Bu durumun yasal hale getirilmesinin mant
havza baznda planlamann yaplmasn art komakt. Gelien srete siyasi basklar
sonucu mevcut kanunlara uyulmamas bir alkanlk haline getirildi. Yaanan olumsuzluklar sonucunda da yeni bir su yasasnn gereklilii gndeme getirildi.
Bu konular iin yeni kurullar oluturulmasna gerek yoktur. Burada sorun DSye
yetkilerinin kullandrlmamasdr. Yllarn birikimine sahip olan kurum zerindeki
siyasi basklar ve siyasi kadrolamalar kaldrlarak kurumun grevlerini yerine getirilmesinin n almaldr. Burada sorun siyasi bask ile kurum grevini yapamaz
duruma getirilmemeli, siyasi destekle kurumun n almaldr.
3.5. Hukuksal Durum
Yargtay,1950 ylnda verdii bir kararda bir suyu veren yeralt glnn, suyun
kaynad gayrimenkuln snrlar iinde kalamayacak kadar byk olmas veya
suyun yeryzne kar kmaz bir dere haline gelmesi yahut suyun zel mlkiyete
bal saylmas kamu iin zararl olaca hallerde kaynak, tanmazn mlkiyetine
tabi deildir yargsyla bu tr sularn genel su saylacan kabul etmi, bunlar zel
mlkiyet dnda tutmutur.
Uluslararas anlamalar ile de su hukukunda deiimlerin yaanaca bilinmelidir. Ayrca uluslararas irketler kendi amalarna ulamada lkelerin yasalarnda
ve anayaslarnda grdkleri kstlar amak iin, lkelerin anayalarn dahi kendi
talepleri dorultusunda deitirtmektedirler. Bu durumda hukukun ne ekilde deitirilebileceininde iaretlerini vermektedir.
3.6. Su Hizmetlerinde Kurumsal Dnmler
1945 ylnda kurulan ller Bankas, belediyelere su ve kanalizasyon ileri de dahil
olmak zere altyap projelerine kredi amak iin kurulmu olmakla beraber ayn zamanda yerel ynetimlere sz konusu projelerde teknik yardm salamak amac ile de
yaplandrlmtr. Devlet Su leri Genel Mdrl 1953 ylnda ylnda kurulmu,
1960 ylnda gndeme gelen su sistemlerinin kurulmas ile ilgili grev ve finansmann
baz belediyeler ve tm kylerden alnarak merkezi bir kurulua devredilmesi hususu
sonucunda, kylerin ve nfusu 3000in altnda olan belediyelerin ime suyu ilerinin
yrtlmesi DS Genel Mdrlne verilmitir. Bylece kk yerleimlerin ime
ve kullanma suyu ileri iin gerekli harcamalar direkt Hazine gelirlerinden karlanm
34
TMMOB Su Raporu
olup, DS bu grevleri 1964 ylnda Kyileri Bakanlna devretmitir. 1968 ylnda

yrrle giren 1053 sayl yasa ile nfusu 100.000den fazla olan ehirlere su salama yetkisi, belediyelerin 30 yl sreyle faizsiz borlandrlmas yntemi ile DSye
verilmitir. 1984 ylnda Bykehir Belediyelerinin kurulmaya balanmas ile ller
Bankasnn byk lekli ehirlerde etki alan azaltlm ve su sistemler dorudan
belediyeler tarafndan yaplmaya balanm, SK modeli su iletmecilii dnemine
girilmitir ve bu model Bykehir belediyelerinin tamamna yaylmtr.
1980li yllarn ortalarndan itibaren ller Bankasnn grevleri, uluslararas kurulularn yaklamlar dorultusunda yeniden ekillenmeye balam ve ller Bankasnn hareket alan kstlanmtr. Bu sayede, su ve kanalizasyon hizmetlerinin
finansman dorudan belediyelere braklm ve daha nceleri bavuru miktarlar ok
ok az olan ticari ve d kredi kullanmnn artmas amalanmtr. Kentsel altyap
alannda kamusal kredi salama ynnde Bankann boaltt alan uluslar aras finansman kurulular tarafndan doldurulmutur. Bylece, su ve kanalizasyon yatrmlarnn yerelletirilmesi ile hizmetlerin zel sektre aktarlmas ve zelletirmeler hz
kazanmtr. 1990l yllarn bandan itibaren, yeni liberal politikalarn suya ynelik
etkileri daha fazla kentte kendisini gstermeye balam; yerelletirme politikalar ile
zelletirme, alternatif finansman ad altnda d borlanma ve sonu olarak kamu
hizmetlerinin piyasa koullarna gre cretlendirilmesi gndeme gelmitir.
2006 ylnda, ller Bankas ile Dnya Bankas arasnda 213 milyon Euroluk Belediye Hizmetleri Projesi imzalanm olup, bu proje ile ller Bankas yatrmlarnda d
finansmann pay arttrlacaktr. ller Bankas, Dnya Bankasndan ald krediyi yerel
ynetimlere kullandracak, kamu kredileri salayan bir kurum olmaktan kartlarak
Dnya Bankasndan salanan krediyi, anlamada yer alan kstaslar dorultusunda
yerel ynetimlere datma roln stlenen bir kurum olacaktr. ller Bankasna
ynelik hazrlanm yasa taslana gre, ller Bankas lbank A.. olarak sadece yerel
ynetimlere kredi kullandran bir arac kuruma dntrlmektedir.
lkemizde su ynetimi kamu mlkiyeti ve kamu iletmeciliinden alnarak, ekonomik mal olarak kabul edip arz-talep odakl iletme sistemine gemenin alt yaps
oluturulmaktadr. Su ve atksu sektr, yksek kar getirecek sektrlerden olduu
iin bu sektrn zelletirilmesi iin youn basklar sz konusudur.
Kresel yardm kurulular, kalknma bankalar ve kresel su irketleri, dnya su
siyasetinin oluturulmasnda byk lde yer almaktadr. Kalknma bankalar ve
yardm kurulularnn basksyla ve/veya yardm/kredi verme koullaryla, gelimekte
olan lkelerdeki kamu hizmetleri zelletirilmeye zorlanmaktadr. Bunun yannda
bu zelletirilme ilerinin da almas koulu getirilmektedir. zellikle DB ve IMF
bu ynde politikalar izlemektedir.
Su ilerinin, zelletirmeler ile amac sadece kar elde etmek olan irketlerin eline
braklmas, hem su fiyatlarnn asgari cretle geinen yurttalarmzn aylk gelirinin byk bir kesimi gasp edilmesine hem de parasn deyemecek ya da demesi
mmkn olarak grlmeyen yoksul kesimlere su salanma ilerinin aksatlmas ya
da topyekn salanmamasna kadar gidebilecektir. Temiz sudan yararlanma insani/
kamusal bir hak iken ancak bedelini deyebilenin hakk olmakta ve su kullancs,
su satan firmalarn mterisi konumuna getirilmektedir. Su faturalarn deyeme-
35
yenler su hakkn kaybetmekte, su tketim fiyatlandrmalar kar amac gtmeyen

kamu kurumlar tarafndan deil de firmalar tarafndan belirlendiinden vatandan
btesindeki pay artmaktadr. Su hizmetlerinin kamu hizmetleri dna braklarak
yaratlan ayrmcla eitli sebeplerle meruluk kazandrlmaya allmaktadr.
rnein, su israfn engelleyebilmek ve para kayna yaratabilmek iin suyun dier
piyasa mallar gibi cretlendirilmesi gerektii savunulmaktadr.
Suya kamu deeri haricinde piyasa mal baknn yklenmesi ile su hakknn
yannda ayn zamanda salk hakknn da, suya piyasa tarafndan biilen deeri
karlayamayan insanlardan alnmas demek olacaktr.
Kreselleme srecinde, uluslararas kurulularn basklaryla, sular zerindeki
kamu hizmeti tekeli (!) zararl ve israf gsterilmeye balanmtr. Su ynetimi
tanmn deitirilerek, yatrmlarla snrl olan haklar, mlkiyet, rgtlenme boyutlarn da ierecek ekilde geniletmitir. Mhendislik hizmetinin ekli tarafl siyaset
etkisine sokularak su hizmetlerinin kamu elinden karlp piyasalatrlmasnn
temelleri atlmtr.
Kaynaklarn en uygun kullanmnn, en iyi biimde piyasa mekanizmalarnca
salanabilecei ileri srlmektedir.
Piyasa mekanizmalar altrlarak fiyatlandrma temel ama olarak alnmaktadr.
Buda hizmetin tamamen ticari mal duruma getirilmesi iin bedelini demedikleri
eyin sorumluluunun stlenilmeyecei gerekeleri ileri srlmektedir. Burada balangta mlkiyetin kimde olduu sorun olarak grlmemektedir.
lkemizde nfusun %99u su hizmetini kamu kurumlarndan almaktadr. Su
hizmetlerinin zelletirildii kentsel yerlemeler gnmzde az olmasna ramen
zerinde durulmas gereken bir durumdur. Antalya Bykehir Belediyesi su iletletmesi zelletirilmesi tekrar kamuya dndrlmtr. Ancak zmit belediyelerine
toptan su satan baraj iletmecilii devam etmektedir. Birok ehrimizin su iletmecilii
ise ihale srecindedir. Su iletmecilii ou yerde ksm olarak zelletirilmitir. Bu
zelletirmeler saya okuma, istasyon bakm gibi eitli para ilerin ihale edilmesi
eklinde yaplmaktadr.
kooperatiflerine devir ilemleri yaplmaktadr. Devir yaplan birlikler teknik yap
bakmndan bu hizmeti yapabilecek durumda deildir. Hizmette aksamalar devam
etti srece hizmetlerin uluslararas irketlere gemesi kanlmaz olacaktr. Sonu
olarak bu hizmetler reticiye daha pahalya mal olacaktr. KGHM'nn kapatlmas
ve DS'nin bu hizmetlerden el ektirilmeye allmas, su hizmetlerinin zelletirileceinin habercisidir.
Su mlkiyeti ve su haklar yeni bir Su Yasas erevesinde dzenlenmeye, sulama birlikleri iin zel bir yasa hazrlanmaya allmaktadr. Yerst sularndan
ticari amala yararlanlmasn salayacak baka bir yasa hazrl gze arpmakta,
yerel ynetimleri yeniden dzenlemeyi amalayan yasa tasarlarnda su ynetiminin
il zel idareleri ve belediyelere devri ynnde hkmler yer ald grlmektedir.
Sektr iinde belediye yatrmlarn gerekletiren ller Bankas, yatrm kapasitesi ve
alma tarz deitirilerek, byk lde sistemin dna karlm bulunmaktadr.
Bylece kentsel su ynetimi dorudan belediyelerin inisiyatifine braklmakta, bir
36
TMMOB Su Raporu
baka deyile kentsel su ynetimi yerelletirilmektedir. Kentsel ve tarmsal su ynetiminde yerelleme, zelletirme aray ve uygulamalarnn yan sra finansmanda
d kredi kullanmnn yaygnlamas ile birlikte ilerlemektedir.
Kamu ynetiminin rol, reform ad altnda ne srlen yeniliberal yeni dzenlemeler ile su sektrne yatrm yapacak irketlerin karlarn garanti altna almak ve
yatrm esnasndaki risklerini en aza indirmek olarak kkten deitirilmitir.
4- TRKYEDE SU KRLL
4.1. Kullanlm Sulara ilikin Artma Hizmetleri
tatl su kaynaklarnn kirlenmesine yol aan unsurlar; kentsel kanalizasyon
sularnn artlmadan veya ksmen artlarak yzey sularna dearj edilmeleri, kanalizasyon sistemlerinden ve aktaki kat atk ynlarndan kaynaklanan szntlarn
yeralt sularn kirletmesi, toprakta ve sulama kanallarnda bulunan tarm ilac ve
kimyasal gbre kalntlarnn yzey sularna ve akiferlere karmas ve erozyonu hzlandran, doal gllerde ve baraj gllerinde kelti birikimine yol aan ormanszlama
ve yetersiz/yanl tarmsal uygulamalar olarak sralanabilir.
Yzey ve yer alt sularnn kirletilmesinde en etkili olan kaynaklardan biriside
endstriyel atksular olmasna ramen, bu alanlarda artmalarn yeterli duruma
getirilmesi iin yaplan almalar yeterli deildir.
Tablo 4.1. malat sanayii* atksu istatistikleri10
2004 yl verilerine gre 65 adet Organize Sanayi Blgesinin (OSB) 46 tanesinde

Atksu Artma Tesisi mevcut deildir. Bu OSBlerden yaklak 24.320.000 m3/yl
atksu alc ortama (akarsu, arazi, baraj, deniz, foseptik, kanalizasyon, dier) braklmaktadr.
Atksu Artma Tesisi olan 19 adet OSBde ise yaklak 72.967.000 m3/yl atksu
artlmaktadr.
Ksacas toplam 97.287.000 m3/yl atksuyu olan OSBlerin yaklak %25 atksuyu
artlmadan alc ortama verilmektedir.11
10
http://tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=10&ust_id=3
11
evre ve Orman Bakanl, Trkiye evre Durum Raporu 2007, Sayfa 79
37
malat sanayii 2004 yl atksu istatistiklerine bakldnda (Tablo 4.1.), yaklak

%64 atksuyun artlmadan ehir kanalizasyonuna veya alc ortama (deniz, gl,
akarsu, arazi, foseptik ve dier) brakld grlmektedir.
Tablo 4.2. Belediye
Atksu Temel Gstergeleri, 2006 12

2006 yl Trkiye statistik Kurumu (TK) verilerine gre, (Tablo 4.2.) toplam 3225
belediyenin hepsine anket uygulanm olup, bunlarn yalnzca 2321 adedinde kanalizasyon ebekesi ile hizmet verilmektedir. Kanalizasyon ebekesi ile hizmet edilen nfusun
belediye nfusuna oran %87 olup, evre-insan sal ve atk suyun toplanmas asndan
bu orann %100 olmas gerekmektedir. 3225 belediyenin yalnzca 362sine 184 adet atksu
artma tesisi ile hizmet gtrld grlmektedir. Bu tesislerin ylda 3.648.000.000 m3
atksu ileme kapasitesi varken, ylda 2.140.000.000 m3 ilemektedirler. Dearj edilen
toplam 3.367.000.000 m3 atksuyun 1.227.000.000 m3 (%36) ilenememektedir.
Kapasite olarak kan tm atksularn ilenebilme yeteneine sahip olunmasna
ramen, yatrmlarn doru kanalize edilmedii ve datlmad, fazla kapasiteli artma
tesislerinin olduu ve atksu artma tesislerinin iletilmesinde problemler vb. olduu
grlmektedir.
12
http://tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=10&ust_id=3
38
TMMOB Su Raporu
Sonu olarak; 2006 verilerine gre belediye atksularnn yaklak %36s, 2004 verilerine gre imalat sanayii atksularnn yaklak %64 ve yine 2004 verilerine gre OSB
atksularnn yaklak %25i artlmamaktadr/artlamamaktadr 13.
lkemizin nemli tarm ve endstri merkezlerini kapsayan akarsu havzalarnda yer
alan su kaynaklarnn kalitesi, Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinde belirtilen, Kta
i Su Kaynaklarnn Snflarna Gre Kalite Kriterleri snr deerleri baz alnarak snflandrldnda, II. Snf (az kirlenmi su) ve IV. Snf (ok kirlenmi su) arasnda deitii
grlmektedir.
4.2. me Suyu Artma Hizmetleri
me suyunun salkl olarak halka ulatrlamamas bir ok hastaln ortaya kmasna
neden olur. Bir baka ifade ile salkl su toplumda koruyucu nlemler konusunda nemli
yer tutar. Bir ok hastaln suyla bulat ya da salkl su bulunamad iin olutuu
bilinmektedir.
Bu anlamda, zellikle ime suyu salanmasnda hizmetlerin sreklilii ve kaynaklarn
korunumu ok nemlidir. Bu kapsamda ime suyu hizmetlerine bakldnda;
me suyu ebekesi ile hizmet verilen belediye nfusu, nfus gruplarna gre deerlendirildiinde; ime suyu hizmeti verilen toplam nfusun %13,05i >10.000 nfus grubunda,
%17,77si 10.001-50.000 nfus grubunda, %11,17si 50.001-100.000 nfus grubunda,
%20,36s 100.001-500.000 nfus grubunda, %4,53 500.001-1.000.000 nfus grubunda, %16,14 1.000.001-5.000.000 nfus grubunda ve %16,59u 5.000.000 ve daha fazla
nfus grubunda yer almaktadr.
me suyu ebekesi ile hizmet edilen belediye nfusunun Trkiye nfusu iindeki pay
%74,94dr.
Tablo 4.3.
me ve Kullanma Suyu Artm Ynnden Temel Gstergeler
13
TUK, 2006, Haber Blteni say: 72, 28 Nisan 2008).
39
Toplam artlan ime suyunun %4,08u fiziksel artmaya, %95,89 konvansiyonel artmaya ve %0.03 gelimi artmaya tabi tutulmutur.
2006 rakamlarna gre Trkiyede toplam 139 adet ime ve kullanma suyu
artma tesisinin bulunduu, 3225 belediyeden sadece 413 tanesine ime ve kullanma suyu artma tesisi ile hizmet verilebildii, ime ve kullanma suyu artma
tesisi kapasitesi 3.994.000.000 m3/yl iken, bunun yalnzca 2.427.000.000 m3/yl
kadarnn (%61) artld grlmektedir (Tablo 4.3).
Sonu olarak, yukardaki veriler de gstermektedir ki, lkemizde ime ve kullanma suyu artma tesislerinin iletilemedii veya kapasitelerinin ihtiyacn ok
zerinde olduu bir sreci yaamaktayz. Ayrca, artma teknolojisilerinin seiminde hatalar ve yatrm kararlarnnda eitli tereddtlerin olutuu ortadadr.
TRKYE SU KAYNAKLARI ve KULLANIMI
5.1. Trkiye Sular
Ylda ortalama 501 milyar m olarak den yan % 37lik ksm aka
gemektedir. Aka geen 186 milyar mn 95 milyar m ekonomik olarak
kullanlabilir durumdadr. Yer yzeyine den ortalama 630-643 mm yan
yenilenebilir su potansiyeli 234 milyar m3 olup, bunun 41 milyar m yzey
sularndan olumaktadr.
Teknik ve ekonomik anlamda kullanlabilir yerst ve yeraltsuyu miktar, yurt
iindeki akarsulardan 95 milyar m, komu lkelerden yurdumuza gelen akarsulardan 3 milyar m olmak zere ylda ortalama toplam 98 milyar m yerst ve 12
milyar m yeraltsuyu olmak zere toplam 110 milyar m tr. DSnin 2005 yl
verilerine gre, lkemizin tketilebilir yzey ve yer alt suyu potansiyeli miktar,
98 milyar m yerst ve 14 milyar m yeraltsuyu olmak zere toplam 112 milyar
m/yl olarak belirtilmektedir (Tablo 5.1.). Bu miktarn blgesel ve mevsimsel
dalmndaki dengesizlik nemli bir sorundur. Bu suyun % 35i eitli amalara
ynelik olarak kullanma sunulmu, kalan % 65i ise halen kullanlmamaktadr
(Tablo 5.2.)
Su zengini olmayan lkemizde kii bana den yenilenebilir su potansiyeli,
2000 ylnda belirlenen nfusumuz gz nne alndnda yaklak 3 500 mdr.
Dnya ortalamas olan 7 600 mn yaklak yarsna karlk gelen bu deer nedeniyle lkemiz, su fakiri olmamakla birlikte, su kst bulunan lkeler arasnda
saylmaktadr. Kii bana den teknik ve ekonomik olarak kullanlabilir yllk
su miktar 1 500 - 1 735 m civarndadr ve lkemiz su azl yaayan bir lke
konumundadr. TKin tahminlerine gre 2030 ylna kadar lkemiz nfusunun
100 milyona ulamas durumunda, kii bana kullanlabilir su miktar 1 000 me
decektir.
40
TMMOB Su Raporu
Tablo 5.1. Trkiyenin

Su Varl 15
Tablo 5.2. Su Kullanm

Geliimi

Yzeysel sularn kayna olan havzalarn korunmas gelitirilmesi her geen gn

daha da nem kazanmken lkemizde bu uygulamalarn tam tersi ilemlerin yapldn grebilmek mmkndr. Yzey sularnn havza baznda planlanmas konusunda
yetkili olan kurum DS dir. Ancak uygulanan politikalar nedeniyle DS bu konudaki
grevini yerine getiremez ya da yasal grevini yerine getirmesi engellenmektedir. Bu
durum da ok uluslu irketlerin iine yaramaktadr.
Yeralt sular stratejik adan da ok byk bir nem tamaktadr. nk yeralt
su kaynaklar evresel bozulmalardan en az etkilenen su kayna olmas nedeniyle,
bir lkede ncelikle tercih edilen kaynak olmamalar gerekir. Yer alt sular kurak
mevsimlerde ve doal afet zamanlarnda kullanlabilecek kaynaklardr. Bu bakmdan
yeralt su kaynaklarnn korunma ve iletilmesinde teknik kurallara uyum ok nemlidir. Genel anlamyla, rezervlerini eksiltmemek ulusal politika haline getirilmelidir.
15
www.dsi.gov.tr
41
lkemizde bugne kadar yaplm olan hidrojeolojik ettler sonucunda 13,66

milyar m3 yer alt suyu potansiyeli tespit edilmitir. Son yllarda, yeraltsuyu kullanmna ynelik youn talebin yan sra gerek yalarn azl yeralt kuyularnn
bilime ve teknie aykr bir ekilde almas iletilmesi, gerekse kaak sondaj ve
tahsis zeri kullanmlar gibi yasal olmayan kullanmlara bal olarak, birok blgede
yeralt suyu seviyeleri ok derinlere kadar dmtr ya da zellikle sahil akiferleri
tuzlu su giriimi nedeniyle kullanlamayacak ekilde kirletilmitir. rnein Konya
ovasnda 30.000 ruhsatl kuyunun yansra 50.000 de akn ruhsatsz kuyu ile su
kullanlmas sonucu yeralt sular kullanlamayacak duruma gelmitir. Ayrca atk
sularn yeraltna kanunsuz ekilde verilmesi de zellikte Trakya blgesindeki yeralt
sularnn kirlenmesine neden olmutur ve olmaktadr.
Yeralt sularnn ynetimi zel bir yasa ile dzenlenmi, yetki DSye verilmitir.
Gerek ve tzel kiilerin yeralt suyunu eitli kullanm amalar iin kuyu aarak
kullanmalar dahil olmak zere (yeralt suyunun iletilmesine ilikin) tm yetkiler
bu kurulua aittir. Bu arada, 167 Sayl Yeralt Sular Kanunu ve eitli yasal dzenlemeler olsa bile, bu yasalarn etkin biimde uygulanmamas yeralt suyunun, nicelik
ve nitelik olarak bir darboaza srklenmesine neden olmaktadr.
5.2. Sektrel Su Kullanm
Dnyadaki toplam su tketiminin %70i sulama, %22si sanayi ve %8i ime ve
kullanma suyu amaldr. Gelimi lkelerde bu oranlar srasyla %30, %59, %11
iken az gelimi lkelerde %82, %10 ve %8dir. 16
lkemizdeki su tketiminin %72si tarmda, %18i evsel kullanm ve %10u sanayi
sektrnde gereklemektedir.
Trkiyede 2003 yl verilerine gre 29,6 milyar m3 su sulamada, 6,2 milyar m3
ime suyu olarak ve 4,3 milyar m3 su da sanayide kullanlmtr. 2030 ylnda ise
sulamada kullanlan su miktarnn 72 milyar m3, ime suyunun 18 milyar m3 ve
sanayide kullanlan suyun 22 milyar m3e ykselecei tahmin edilmektedir. 17
Suyun sektrel kullanmnda tarmsal su kullanm nemli yer tutmaktadr. Bu
durumu gren uluslararas irketler ebeke suyunun ardndan sulama suyu hizmetlerinin zelletirilmesi iinde almalarn hzlandrm durumdadr.
Suyun dorudan tketilmesinin yan sra, retimde kullanlan suyun son yllarda
daha fazla nem kazand grlmektedir. Gelimi lkeler fazla su tketen ve kirleten
retim eitlerini geliememi lkelere ynlendirmektedirler.
5.2.1. Sanal Su
retilen rnlerin (tarm, sanayi rnleri gibi) retimleri srecinde deiik
miktarlarda su tketilmektedir. rnn tketildii yerde bu rnn elde edilmesi
srecinde kullanlm olan suyunda tketildii kabul edilebilir. Bu su sanal su olarak
tanmlanmaktadr.
16
Water for People Water for Life, The United Nations World Water Development Report, UNESCOWWAP, March 2003, http://www.unesco.org/water/wwap/wwdr/ex_summary/ex_summary_en.pdf
17
Trkiyede Su, WWF Trkiye, http://www.wwf.org.tr/su/rakamlarla-su-sorunu/tuerkiyede-su/
42
TMMOB Su Raporu
1 hamburger retimi iin 4, 1 f bira elde etmek iin 5600, 1 kutu meyve ya da
sebze konservesi elde etmek iin 35, 1 kg kuma iin (baskl boya yaplyorsa) 200,
1 kg kuma iin (basksz boya yaplyorsa ) 120, 1 satran tahtas retmek iin 16,
450 gram plastik retmek iin 90, 450 gram pamuk ya da yn retimi iin 381 litre
ve 4 adet otomobil lastii retimi iin 7500, 1 otomobil retmek iin 150, 1 ton elik
retmek iin 240, 1 varil ham petrol rafine etmek iin 7 ton su kullanlmaktadr.
Bir ok lke, retiminde fazla su kullanlan rnleri ithal ederken byk lde
sanal su ihtal etmektedirler. Bu da deneyimli su ynetimi ve korunumu mekanizmalarn eksik olduu ihra lkelerindeki su kaynaklar zerinde bir bask oluturmaktadr. Su sorunlar genel olarak kresel ekonominin yaps ile yakndan ilikilidir. Su
kaynaklarnn daha iyi ynetilmesinde sadece hkmetler deil tketiciler, i kollar
ve sivil toplum da rol oynayabilir.
Bu kapsamda deerlendirildiinde su kaynaklarnn korunmas ve gelitirilmesinde retim tercihlerini de gzden geirmek gerekmektedir. retilen rnlerin su
kaynaklarnda oluturduu etki mutlaka dikkate alnmaldr. Teknoloji seimi ve
retim cinsi bu bakmdan ok nemli olmaktadr.
5.2.2. Tarmsal retim ve Su Kullanm
Dnyadaki 13 milyar hektar arazinin sadece %12si tarm arazisi, %27si otlak
arazi olarak kullanlmaktadr. Dnya nfusu balamnda kii bana 0,25 hektar
tarm arazisi dmektedir. 1,5 milyon hektarlk ekilen arazilerin sadece %18i (277
milyon hektar) sulu tarm arazilerinden olumaktadr.
Tarmda su kullanm sadece bitkisel retim asndan deil, hayvansal retim ve
hayvansal rnler asndan da irdelenmelidir. Zira, hayvansal rnlerin retimi iin
daha fazla su tketimine ihtiya vardr. rnein, 1 kg buday retmek iin 1,2 m3 su
yeterli olurken, 1 kg yumurta iin 4,7 m3, 1 kg peynir iin 5,3 m3, 1 kg krmz et iin
16 m3 su gerekmektedir. rn baznda baz rnekler tablo 5.3de belirtilmitir.
Tablo 5.3. 1 kg rn in Harcanan Su Miktar 18
Trkiyede toplam tarm alan 28 milyon hektar olup, sulanabilir alanmz 26

milyon hektar civarndadr. Mevcut su potansiyelimiz ile teknik ve ekonomik olarak
sulanabilecek tarm arazisi bykl ise 8,5 milyon hektardr. Ancak, bu alann,
5,17 milyon hektar sulamaya alabilmitir. Bunun yaklak 3,17 milyon hektarlk
ksmn DS, 1,0 milyon hektarlk ksmn mlga Ky Hizmetleri Genel Mdrl
ve 1,0 milyon hektarlk ksmn da halk sulamalar oluturmaktadr.
18
Hoekstra, 2003
43

kooperatiflerine devir ilemleri yaplmaktadr. Devir yaplan birlikler teknik yap
bakmndan bu hizmeti yapabilecek durumda deildir. Bu noktada, hizmette aksamalar devam ettii srece hizmetlerin uluslararas irketlere gemesi kanlmaz
olacaktr/ olmaktadr. Sonu olarak, bu hizmetlerin maliyeti fazlas ile reticiye
yansyacaktr. DS, bir yandan bu hizmetlerden el ektirilirken, bir yandan da
KHGM nin kapatlmas ile birlikte, bu alandaki hizmetlerin uluslararas irketlere
yaptrlmasnn ortamlar oluturulmaktadr.
Bu arada, grlen ve ileyen sre u ekildedir: DS, devirlerini arlkl olarak
sulama birliklerine yapmaktadr. 1992de sulama tesislerinin iletmesini devralm
sulama birlii says yalnzca 17 iken gnmzde bu say 352ye ykselmitir. Alan
baznda ise sulanan alanlarn %90,1 sulama birliklerine devredilmi durumdadr.
DS sulama alanlarnn %4,5ini kooperatiflere, %3,4n belediyelere, %1,9unu
ky tzel kiiliklerine, %0,1ini de dier yaplara devretmitir. Gnmzde DSnin
sulamaya at alanlarn kullanclarna devir oran %96ya ulamtr (Tablo 3.2.).
Bu konudaki grevlerden DS elini ekmektedir. 2008 yl banda DSnin ina
ettii sulamalarn 2 037 101 ha devredilmitir.
DSce ina edilerek iletmeye alan sulamalara yaplan kamulatrma dahil
yatrm masraflar da 6200 Sayl Kanun gerei faydalananlardan geri alnmaktadr.
Yatrm geri deme tutarlar Babakanlk Oluru ile belli dnemlerde yenilenmektedir. En son olarak,yllk yatrm creti geri demeleri, balang yl 2002
yl olmak zere 7 Mays 2001 tarihli Babakanlk Oluru ile 0,15 -0,75 YTL/da
arasnda belirlenmitir. Geri deme sresi ortalama 11 yldr. 19
01.01.2008 tarihi itibari ile DS YAS Sulamalar, Kamu YAS Sulamalar ve
YAS Sulama Kooperatiflerinin araclyla 12 835 adet iletme sondaj kuyusundan
net 538 251 hektar alan yeralt suyundan sulanmaktadr. lkemizde yeraltsuyu
sulama projelerinin ele alnmasndan itibaren en fazla gelime sulama kooperatiflerinde olmu ve kooperatif sulamalarnn toplam yeraltsuyu sulamalar iindeki
pay % 81e ulamtr. Yeraltsuyu sulama alanlarnn toplam, DS tarafndan
sulamaya alan alanlarn iinde yaklak % 20lik bir pay oluturmaktadr
iftilerin 167 Sayl Kanun esaslarna gre kullanma belgesi alarak yapt
ferdi sulamalar bu erevededir. 01.01.2008 tarihine kadar zel sulama yaplmas
ve ime-kullanma, sanayi suyu iin 140 982 adet kullanma belgesi verilmi olup,
mnferit ahs sulamalar iin 2,6119 milyar m3 yeralt suyu tahsis edilmitir.20
19
20
44
TMMOB Su Raporu
5.2.2.1. Tarmda Suyun Yanl Kullanm, Tuz Birikimi ve lleme

Tuz toprakta ana materyalden kaynakl bulunabilir ya da sulama suyu iinde topraa dahil olabilir. Her iki durumda da sulama suyu, tuzu taban suyuna ulatrmakta
ve orada birikmektedir. Herhangi bir sulama sisteminde, drenaj sistemi kurulmam
ve fazla su ortamdan uzaklatrlamamsa, ar sulamayla taban suyu yukar doru
harekete geer, klcal kanallar vastasyla toprak yzeyine dek ular, yzeye ulatnda ise scan etkisiyle su buharlar ve iindeki tuzu toprak yzeyinde brakr. Byle
bir durumda, zamanla toprak oraklar. Topraa ekilen tohumlar imlenememeye
balarlar. Tuz toprak yapsn bozarak geirimliliini azaltr. Toprakta yeterli nem
bulunsa bile bitki bundan yararlanamaz, beslenemez ve geliemez. Buna fizyolojik
kuraklk denir. Bu srecin devamnda ve sonucunda ise lleme yaanr.
Sulama suyunun kalitesi sudaki znm tuzlarn miktar ile belirlenir. Sulama
suyu ierisinde en ok sodyum, magnezyum ve kalsiyum tuzlar bulunur. zellikle
sodyum toprak yapsn ok hzl bozar ve tarmda kullanlamayacak hale getirir.
Bugn dnyada tuzlanmann ylda 2 milyon hektar alanla yayld ve bu nedenle
sulama sayesinde elde edilen retim artnn salad gelirlerin byk oranlarda
azalmasna neden olduu grlmektedir. 21
GAP blgesinde sulanabilir arazi miktar 1,8 milyon hektardr. Bugne dek DS
tarafndan yaklak olarak 230 bin hektarlk arazi sulamaya alabilmitir. Drenaj
tesis edilmemi bu alanlarn yaklak olarak yarsnda tuzlanma grlmeye balanmtr. Frat Nehrinin iyi kalitedeki suyu bile her yl 10 dekarlk bir araziye 1,1 ton
tuz brakmaktadr. lkemizde tuzlu, sodyumlu ve borlu arazilerin miktar 1,6 milyon
hektara ulamtr.
5.3.Gda Gvenlii
Tarmsal retimde en nemli girdi su ve su kullanmdr.Gnmzde dnya nfusunun %13 salkl ve verimli bir hayat iin gerekli olan gdaya ulaamamaktadr.
20. yzyln ikinci yarsnda gda retimi 2 kattan fazla artarken dnya nfusu da
2 kat artmtr. Ayn dnemde gelimekte olan lkelerde kii bana gda tketimi
de %30 artmtr.
2000-2030 yllar arasnda gelimi lkelerde artan gda ihtiyacn karlamak
zere tarmsal retimin %67 artrlmas, bu artn salanabilmesi iin de tarmda
su kullanmnn %14lere ekilmesi gerekmektedir.
Gda gvenlii (food safety); tarladan (iftlikten) sofraya kadar, evre ve insan
salna zarar vermeyen, retimin her aamasnda gerekli kontrolleri yaplm, salkl ve gvenilir rnlerin temin edilme sreci olarak tanmlanmaktadr. Bu konuda
yaplan bir baka tanm da gdalarda olabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve her
trl zararlarn bertaraf edilmesi iin alnan tedbirler btn dr.22
21
DPT, Su Havzalar, Kullanm ve Ynetimi, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, K Raporu: 571,
Ankara 2001 http://ekutup.dpt.gov.tr/suhavza/oik571.pdf
22
Do. Dr. Dilek ASLAN Hacettepe niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal AD.
http://www.hasuder.org/doc/GidaGuvenligi-Agustos2008.pdf
45
Gda retimi, saklanmas ve tketiminin her aamasnda suya gereksinim vardr.

Bu kapsamda deerlendirildiinde gda gvenlii asndan sudan gereklidir. Suya
eriim engellendii srece gdaya eriimde engellenmi olacaktr.
Gda gvenlii kapsamnda deerlendirilen su gvenliinin salanmasnda kamu
kurum ve kurulularna nemli grevler dmektedir. Suyun, zellikle temiz suyun
kullanm hakknn temel bir insan hakk olduu gereinden hareketle, su kaynaklarnn korunmasnn da insanlk adna kamusal bir grev olduu unutulmamaldr.
6- JEOTERMAL ve MNERALL SULAR
6.1. Jeotermal Su Kaynaklar
Jeotermal enerji; yerkabuunun, eitli derinliklerinde bulunan birikmi snn oluturduu, scaklklar blgesel atmosferik scaklklarn zerinde olan, normal yeralt
ve yer st sularna gre daha fazla erimi mineral, tuzlar, gazlar ieren scak su ve
buhar olarak tanmlanabilir. Baz alanlarda bulunan kzgn kuru kayalar da akkan
iermemesine ramen jeotermal enerji kayna olarak kabul edilirler.
Jeotermal akkan oluturan sular genelde meteorik kkenli olduu iin atmosferik
koullar devam ettii srece, jeotermal kaynaklar yenilenmektedir. Bir jeotermal sistemin oluabilmesi iin gerekli olan parametreler; yer kabuunun derinliklerindeki s
kayna, sy tayan akkan (beslenme), akkan bnyesinde barndran rezervuar
kaya ve snn kaybn nleyen rt kayatr. Bu bakmdan jeotermal kaynaklarn
korunmas dier sularnn korunmasn zorunlu klmaktadr.
Jeotermal enerji arama ve aratrmalar gnmze kadar MTA Genel Mdrl
tarafndan yrtlmtr. Trkiyenin tam olarak, jeotermal potansiyelinin bilindii
sylenememekle birlikte jeotermal potansiyel asndan dnyann zengin lkeleri
arasnda olduu belirtilmektedir.
1962 ylnda MTA Genel Mdrlnce balatlan envanter almalarna gre 30
0C scakl olan 600 kadar jeotermal kaynan 173 sahada bulunduu ve 460 adet
kuyu ald belirtilmektedir. Bu kuyularn ou Kamu Kurulular, Belediyeler ve
l zel idarelerine creti karl alm olup aratrma amacyla alan kuyu says
ok azdr. zel sektrce ise yaklak 500 adet kuyu ald sylenmektedir. Alm
olan bu kuyularn bazlarnn tekniine uygun olmad, kuyularn ounda da test
lm ve rezervuar deerlendirme almalarnn yaplmad bilinmektedir.
MTA Genel Mdrl tarafndan yaplan almalara ve elde edilen verilere gre
Trkiyedeki jeotermal alanlarn % 93n dk ve orta scaklkl, geriye kalan %7
oranndaki 16 adetini ise yksek scaklkl sahalar oluturur.
Jeotermal kaynaklarda, muhtemel toplam potansiyelimiz, Elektrik: 2000 Mwe;
Termal: 31.500 MWt tr.
Trkiyede jeotermal stma kapasitesi olan 827 MWtin 635 MWtlik ksm ehirkonut, bina ve termal tesis stmas, 192 MWtlik blmn sera stmasnda kullanlmaktadr. Ayrca, 402 MWt kapasitede termal turizm (kaplca) amal kullanm
vardr. Dolaysyla toplam dorudan kullanm 1229 MWtdir.
Tm doal enerji kaynaklarnda olduu gibi jeotermal sistemlerde de devamllk
byk bir nem tamaktadr. Toplumsal adan bakldnda, jeotermal kaynaklarn
46
TMMOB Su Raporu
srekliliinin salanmas bu kaynaklarn korunmasna baldr. Bu durumda hem

jeotermal kaynan dolaysyla da jeotermal akkan bnyesinde bulunduran rezervuarn bir takm evresel etkenlerle kirlenmesinin nlenmesi, hem de rezervuardaki
basn ve scaklk koullarnda meydana gelebilecek olumsuz deiimlerin nne
geilmesine ynelik tedbirler alnmas byk nem tamaktadr.
Jeotermal kaynan kirlenmesine sebep olabilecek kirletici etkenler: Suyun kalitesini bozacak nitelikte malzemenin kaynak evresinde biriktirilmesi, yeralt suyu
ieren akifer formasyon zerindeki koruyucu tabakann kaldrlmas, maden iletmeleri, plansz yerleim birimleri, mezarlklar, hastaneler, yerleim birimlerinin atk
sularnn tanmasnda yaplacak hatalar, havayolu ulamna ilikin tesisler, askeri
tesis ve tatbikatlar, sv ve kat yakt depolar, yarma kanal inaatlar, plkler, zehirli
maddeler, arsenik, kurun, krom, siyanr, florr, civa ve bunlarn trevleri, tarm
ilalar bnyesinde bulunan kimyasal maddeler, radyoaktif maddeler, amonyum,
demir, mangan ve trevleri olarak sralanabilir.
03.06.2007 tarihli ve 5686 sayl jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular
Kanunu ile, jeotermal sahalarn sat nndeki tm engeller kaldrlarak zel irketlere kaynaklar zerinde hak sahibi olunmas ve haklarn devredilmesi ile , bata
elektrik tarifeleri olmak Sanayi ve Atk Artma irketlerinin yararland tm tevik
ve haklardan yararlanma imkan getirilmitir. Ayrca, Hazinenin zel mlkiyetinde
olan veya Devletin hkm ve tasarrufundaki yerlerden, bu faaliyetler iin kira ve
ecri misil alnmamas salanmtr.
Oysa, Jeotermal enerji tesisi yatrmlar olduka byk projeler olup, bilindii zere
bu alanda ok fazla para harcanmaktadr. Jeotermal akkandan faydalanmann en
iyi yolu tekniine uygun sondaj almalar yaparak istenilen zelliklere sahip yeterli
akkann elde edilmesidir. Bu da ancak sondaj almalarnn her safhasnn ok
dikkatli bir ekilde yrtlmesi ile mmkndr. Bunun yannda tekniine uygun
kuyularn almamas nedeniyle scak sularn yeralt sularn ve yzey sularn kirletilmesinin yansra, baz jeotermal sahalarda scaklk ve basn dmlerine neden
olduu gzlenmektedir. Jeotermal enerji kaynann scakl, debisi ve rezervuara
ait bilgilerin renilmesinin tek yolu jeotermal sondajla arama yapmaktr. Bu nedenlerle jeotermal sondaj almalarnn tekniine uygun olarak yaplmas ok nem
kazanmaktadr. Jeotermal sondaj almalar srasnda tespit edilen en nemli sorun
yeterli bilgi birikimine sahip mhendislerin bu alanda yetkili klnmamasdr.
Ayrca, bu alanda, kapasitesi yksek sondaj makinesi ve malzeme ekipman eksiklii
de bulunmaktadr. zel sektrce alan kuyularn ou sondaj mhendisi kontrolnde
almad gibi bu kuyularn tekniine uygun olarak almasn denetleyecek hibir
kurum bulunmamaktadr.
6.2. Doal Mineralli Su Kaynaklar
Alp-Himalaya orojenik kuanda bulunan Trkiye jeotermal kaynaklarda olduu gibi mineralli sular yn ile de dnyann ilk 10 lkesi arasnda yer almaktadr.
lkemizdeki maden sularnn mineral konsantrasyonu olduka zengindir. Mineral
deerleri 1500-3000 mg/litre arasnda deimektedir. Ancak, mineralli su kullanmnn yaygn olduu sylenemez. Avrupada kii ba yllk tketim 150 litre civarnda
iken lkemizde bu oran sadece 6 litre civarndadr.
47
Maden suyu kaynaklarndan gnlk boalmn 63.331.000 lt/gn olarak tahmin

edilmektedir. Potansiyelimizin ancak %10 unu deerlendiriyoruz. Geriye kalan %90
oranndaki potansiyel boa akmaktadr.
Mineralli su kaynak ve/veya kaynak grubunun blgesel dalm (Kuzey Anadolu-76, Dou Anadolu-67, Anadolu-51, Ege-18, Marmara-7, Akdeniz-3, G.
Dou Anadolu-3 adet) olarak 7 blgede toplamda 225 adet kaynakta faaliyetini
srdrmektedir. lke genelinde yllara gre madensuyu retimi 2004 ylnda 323
milyon litre, 2005 ylnda 355 milyon litre, 2006 ylnda 398 milyon litre ve 2007
ylnda 471 milyon litredir.
Mineralli su, Salk Bakanlnn ilgili ynetmeliinde, Yer kabuunun eitli
derinliklerinde, uygun jeolojik artlarda doal olarak oluan, en az 1000mg/L znm mineraller ve/veya eser elementler bulunduran, doal yapsnda karbondioksit
ve radyoaktif elemente sahip olan, yeryzne kendiliinden kan veya teknik
usuller ile kartlan scak veya souk yeralt sulardr. eklinde tanmlanmaktadr.
Bu tanm, Dnyada genel kabul gren, lkemizde de TSE standardnda bulunan
bir tanmlamadr.
Ancak, 2004 Aralk aynda yaynlanan ABye uyumlu ynetmelikle mineralli
su tanm deitirilmitir. Salk Bakanl Maden Suyu Ynetmeliinde yer alan
tanmdan, 1000mg/l erimi madde bulundurur ibaresi kartlmtr.
Dnyada suyun piyasalatrlmas ynnde yaplan yasal ve toplumsal dnmler
gz nne alndnda mineralli su tanmna giren kapsamn geniletilmesiyle iletme
su sahalarnn artaca sonucu ortaya kmaktadr.
7-SU SORUNLARI VE KLM DEM
klim deiimi amzn ncelikli bir sorunudur. Ancak, yarattmz evre sorunlarn sadece iklim deiimi ile aklamaya almak doru deildir. Mevcut su
kaynaklarnn yok edilmesi, kaynaklarn kirletilmesi ve yeralt sularnn kontrolsz
kullanm sonucu oluturulan su sorunlar iklim deiiminin sonucu deildir.
klim deiimi son yllarn tlsml szc haline getirilmitir. Neredeyse her sorunun nedeni kresel snma olarak grlr olmutur. Her ortamda ve her koulda
konuulan bir olgu olan kresel snma ve ikilim deiimi, artk her sorunun
kayna olarak gsterilmeye balanmtr.
klim deiimi yerkrenin gereidir. Son bir milyar yl ierisinde iklim kresel
koullar asndan bir evrim geirmitir. Yaam sresi ierisinde iklimin deimedii
konusunda bir duyguya kaplabilir. Oysa iklim yer krede srekli deimektedir. Son
milyar yl ierisindeki deiimler, yer krenin kendi doal sreciyle gereklemitir.
Ancak, son yllarda sanayi devrimiyle birlikte atmosferde biriken sera gazlarnn
artmas nedeniyle insan etkinlikleri sonucu oluturulan iklim deiimi nemli bir
sorun haline gelmitir. nsanolunun etkili olduu deiim bu bakmdan nemlidir.
klim deiimi su ve gda gvenlii zerinde dorudan etkili olmaktadr. Su ve gda
gvenliinin yok olmas ise yaam dorudan etkilemektedir.
klim deiimi genel atmosfer hareketlerinin yer deitirmesine neden olmaktadr.
Yer deitiren hava hareketleri ise ya karakterlerinin deimesi srecini
48
TMMOB Su Raporu
dourmaktadr. Ya karakterlerinin deimesi de, sonu olarak su kaynaklar

zerinde dorudan etkili olmaktadr. Yan nicelik ve niteliinin deimesi baz
blgelerde kurakln etkisinin artmasna neden olaca gibi, ya rejimlerinin deimesiyle de sel ve taknlarn artmasna neden olacaktr. Sre su azl (kuraklk)
ve kontrolsz su fazlal (sel ve taknlar) eklinde geliecektir. klim deiimi bu
etkilerin iddetini artracaktr.
klim deiimi sreci ok uzun yllar kapsayan bir sretir. Deiim kresel boyutlarda etkisini gsterecektir. klim deiiminin, Trkiyede su kaynaklar zerindeki
etkisini ortaya koymak iin, gemiten gnmze su kaynaklarnn genel deiimine
bakmak gerekmektedir.
klim deiimi su kaynaklarnn deiimine neden olacaktr. Ancak bu deiimin
yarataca etkiden fazla etkilenmemek iin nce mevcut kaynaklarn kirletilmeden
korunmas gerekmektedir.
7.1. Kullanlabilir Su Potansiyelinin Deiimi
lkemiz Meri, Marmara Sular, Susurluk, Ege Sular, Gediz, Kk Menderes,
Byk Menderes, Bat Akdeniz, Orta Akdeniz, Burdur Gl Kapal, Afyon Sular
Kapal, Sakarya, Bat Karadeniz, Yeilrmak, Kzlrmak, Orta Anadolu Kapal, Dou
Akdeniz, Seyhan, Hatay Sular, Ceyhan, Frat-Dile, Dou Karadeniz, oruh, Aras, ve
Van Gl Kapal, havzalar olmak zere 25 ana su toplama havzasna ayrlmtr.
Su kaynaklar iin verilen deerler ortalama deerlerdir. Yzeysel akmlar 304,4
milyar m3 ile 98,9 m3 arasnda deiirken, kullanlabilir su miktar uzun yllar ortalamasnda 123.5 milyar m3 olsa da, yllk kullanlabilir su miktarlarnn toplamlarnn,
195,5 ile 63,9 milyar m3 arasnda deitii grlmektedir. lmlere dayal olarak
hesaplanan bu deerlerin lkemizdeki su planlamalarnda kullanlabilir miktar olan
60 milyar m3 n daha
da altna inebilecei yllarn olaca tahmin edilmektedir.23
Grafik 7.1. Kullanlabilir Yzeysel Akmlar

23
A.Erhan ANGI, smail KK, lkenin Su Kaynaklarna klim Deiiminin Etkilerinin teki Taraf,
TMMOB klim Deiimi Sempozyumu Bildiriler Kitab Sayfa 287
49
Grafik
7.2. Kullanlabilir Yzeysel Akmlarn Ortalamadan Sapmas

Ayrca, her ne kadar lkemizde kii bana den su miktar ylda 1450 m3
olsa da blgeler arasnda bu fark ok fazladr. Nfusun yld bat blgelerinde
zellikle Marmara blgesinde bu rakam 350 m3 n altna inmektedir. Nfus
hareketleri/gler dikkate alndnda, baz blgelerimizde su gerilimlerinin kendisini daha fazla hissettirecei aka grlmektedir.
Son yllarda ortaya kan su sorunlarn iklim deiimi ile aklamadan nce
kuraklk ve daha nemlisi arazi kullanmyla ilgili deerlendirmeler yapmak gerei
aktr. Bu srecin iklim deiimi ile aklanmaya allmas, kontrol edilemeyen
kresel bir sorununa snmak ise sorunu ertelemekten, sorunun zerini rtmekten
ve sorunun zmnden kamaktan baka bir ey deildir.
Havzalar baznda su verilerine bakldnda baz havzalarn sularnn ime ya
da sulama amal olarak kullanlmad grlmektedir. Son yllarda bu havzalarda
kurakla bal su azalmas yaanmaktadr. Bu arada, mevcut sularn kullanlmadan
denizlere boaltlmas iklim deiiminin bir sonucu deil, kirliliin bir sonucudur.
Trkiyede ylar iinde bir ok su kayna kirletilerek kullanlamayacak duruma
getirilmitir. Bu kaynaklardan yararlanmas gereken blgelerde yaanan su ktl
ne iklim deiiminden ne de kuraklktan kaynaklanmaktadr. Bu durum, tamamen
suyun kullanlamayacak lde kirletilmesinden kaynaklanmaktadr.
50
TMMOB Su Raporu
Grafik 7.3. Havzalara gre Su Potansiyelleri

lkemizde, deiik blgelerde, su kaynaklarnn kirletilmesinin yan sra, su toplama havzalarnn yaplamaya almas ve bu nedenle su kaynaklarnn yok edilmesi
sorunu da yaanmaktadr. Bu blgeler de yan kontrol de mmkn olmadnda
ehir selleri ve taknlar olumaktadr. Sonu olarak, bu blgelerde, yok edilen
su toplama havzas ile birlikte, sel ve taknlarla doal olmayan afetler olumaktadr.
Ksaca bu durum yalarn nitelik ve niceliinin deimesinden deil su toplama
havzalarnn zelliklerinin deitirilmesinden kaynaklanmaktadr.
Trkiye, su kaynaklar asndan kresel lekte yaplan deerlendirmelerde,
su ktl eken lkeler arasnda yer almamaktadr. Bununla birlikte nfus art,
kentleme ve sanayileme olgularna bal olarak artan su tketim deerleri dikkate
alndnda, nicelik asndan yenilenebilir tatl su kaynaklarnda bir azalma ile kar
karya kalnd aktr. Bunun yan sra yeralt su kaynaklarnda ar ekim sonucu
sahil kesimlerinde yeralt suyunun tuzlanmas, tarmsal faaliyetlerde kullanlan kimyasallar ile evsel, endstriyel atklar nedeniyle kirlenme yaanmakta, su kaynaklarnn
nitelik asndan korunmas gerei ortaya km bulunmaktadr.
8-PLANLAMA, PEYZAJ ve SU KAYNAKLARI
8.1. Rant Odakl Kentsel ve Sektrel Gelimenin Su Kaynaklarna Etkisi
Bugn yaanan su krizinin en yaygn olarak bilinen ve adlandrlan iki temel yn
bulunmaktadr. lki sektrel su ihtiyacnda arta neden olan retim faktrleri, nfus
art hz, toplumun deien tketim alkanlklar ile ilikili olarak su kaynaklar
zerinde ortaya kan istem (talep) odakl baskdr. kincisi su kaynaklarnn kirlenmesi
ve yalarn azalmasna bal olarak yaanan kurakln su teminini nitelik ve nicelik
asndan etkilemesidir. Su krizinden en ok etkilenen ve bu krizi en ok etkileyen
faktr ise ierdikleri kullanmlar ve nfustan dolay kentlerdir. Gnmzde zellikle
byk kentsel yerlemeler, hzl nfus artnn mekan olmalarnn yan sra ekonomik
gelimeye bal olarak barndrdklar nfusun deien tketim alkanlklarna dayal
51
olarak, bir yandan su istemini arttrrken dier bir yandan da kontrolsz ve doa ile
uyumlu olmayan fiziksel yaylma eilimleriyle su kaynaklar zerinde kirlilik yaratan
ve bunu ekosistemin zerinde bir bask unsuru olarak oaltan ve yaygnlatran bir
yapya da dntrmektedirler.
Bir yandan nfus art, gler, kontrolsz kentsel gelime, sanayi, turizm gibi
ekonomik faaliyetler iin yer seim kararlarnn plan yapm sreci dnda belirlenmesi, gda retimi ve tketimindeki bask, iklim deiiklii ve evre kirlilii olarak
sralayabileceimiz etkenler, insann ve doann ihtiyalarnn karlanmasnda su
kaynaklarnn yetersiz kalmasna neden olmaktadr. Artan su istemini, yeni su kaynaklarn bulup, devreye sokmak eklindeki su kaynaklarnn sadece sunum odakl bir
yaklamla ynetilmesi; istemi etkileyen unsurlar zerinde dzenlemelere gidilmemesi
zellikle orta ve byk lekli kentlerin su sorununu dramatik hale getirmektedir.
lkemiz kentlerinde yaanan ve bir kriz haline gelen su sorununun iki yzn
birlikte deerlendirmek gerekir. lki belediyelerin kenti anlama ve deerlendirme
anlaylar erevesinde planlama eyleminin ayn zamanda bir su tketim kararn
ierdii konusunu gz ard etmelerinden ve kent planlamasn sadece bir rant arac
olarak kullanmalarndan kaynaklanmaktadr. Su krizine neden olan ikinci neden yine
belediyelerin, son 20 yl iinde su hizmetini bir kamu hizmeti anlay dnda kamu
iletmecilii erevesinde ynetme eilimlerinde grlen arttr. Belediyeler, uzun
dnemli planlama, projelendirme, finansman yaratma, hizmetin kalitesi, sreklilii
ve denebilir olmas konularnda politika gelitirme isteksizliinin / belirsizliinin
yan sra hizmetin ticariletirilmesi ve zelletirilmesi yaklam iinde kentin su
sorunlarnn stesinden gelme yolunu semilerdir.
lkemizde kaak yaplamann su havzalarn mesken tutmas, bykehirlerde
yaanan susuzluun balca nedeni olarak grlmelidir. Suyun yenilenebilir bir kaynak olmasnn nnde, bata orman alanlar olmak zere havzalarda doal evreye
her trl mdahale (planl/plansz) sonuta kuruyan gl, akarsu, baraj, kuyu ya
da bu kaynaklarda/tesislerde yaanan kirlenme, karmza susuzluk sorunu olarak
kmaktadr.
Su kaynaklar zerinde tketim basksnn yansra kaynaklarn atklar ile kirletilmesi konusunda kentlemenin yan sra endstriel faaliyetlerin kirletici etkileri
de olduka byktr. Sanayilerin atksularn artmadan dorudan yeralt ve yzey
sularna dejar etmeleri balca kirletici etkendir.
Sanayi alanlarnn su ekimi ve atk sularn alc ortamlara dearj ile kirletici bir
arazi kullanm ilevi olmalar kadar turizm alanlar ve farkl turizm faaliyetleri de hem
yeralt su kaynaklar hem de yzeysular asndan su kaynaklar zerinde ar bir
tketim basks yaratan meknsal bir kullanm karardr. Gelecekte Ege ve Akdeniz
blgelerini iine alaca ngrlen llemenin bu blgelerde ar su tketimine
yol aacak kullanmlar asndan alnan kararlarn duyarszlna bir rnektir. Bu
kapsamda, Antalya kentinin zellikle golf turizminin merkezi olarak gelitirilmesi
yukardaki n grden yoksunluun bir gstergesidir.
Sanayi, enerji, ulam (zellikle karayollar) ve madencilik faaliyetlerine bata
tarm, orman alanlar, su havza alanlar iinde rezerv su kaynaklarnn kirletilmesi
52
TMMOB Su Raporu
pahasna bu yatrmlar iin karar srecinin nnde engel olarak grlen hertrl
plan, yasa ve benzeri dzenlemenin merkezi ynetim tarafndan ortadan kaldrlarak
izin verilmesi; Trkiyenin su kaynaklar zerindeki en byk risktir.
Su kaynaklarnn giderek azald blgelerde, tarm ve sanayi retiminin kapasitesi
kadar kentsel yaam kalitesi de etkilendiinden, kullanmlar arasnda suyun paylam
bir atma unsuru olarak gndeme gelmektedir. Bu atmada ou zaman gz ard
edilen doann su ihtiyacdr. nsan faaliyetlerinin hassas ekolojik sistemlere zarar
vermemesi iin tm kullanmlar ve taraflar iine alan bir su planlamas ile birlikte
arazi kullanm kararlarnn btnletirilmesi gerekir. Aksi durumda, bu atma daha
da derinleerek gl olan tarafn su kaynaklarna el koymas ile sonulanabilir.
Ksaca, su kaynaklarnn srdrlebilirlii ve kentsel gelime ile uyumlu kullanm iin blge ve kent leinde arazi kullanm kararlarnn her lekte meknsal
planlama eyleminin, su tketimini kontrol etmede daha gl birer ara olarak
kullanlmas gerekmektedir. Burada nemli olan gelimenin srkleyici glerinden
birinin su kaynan kullanma olduu bilincine varmak ve bu srkleyici gcn kent
planlamasnda d bir girdi deil nemli ve ncelikli ele alnmas gereken temel
srkleyici bir g olduunun kabul edilmesi gerekir.
Sonu olarak beeri gelimenin planlanmasnda, su kaynaklarnn kirletilmesine
yol amayan arazi kullanm ve yatrm kararlarna olduu kadar, artan nfus ve
ekonomik gelimenin talep ettii su miktarn da gzeten, aklc bir su ve fiziksel
planlama birlikteliine, karar vericilerin zorlanmasnn gerei vardr.
8.2. Peyzaj Plan ve Uygulamalarnn, Su Kaynaklarna Etkisi
evre sorunlar yaam alanlarnda bozunuma neden olurken ayn zamanda psikolojik ynden de insanlar karamsar ve gelecekten umutsuz klmaktadr. Bugn
insan davranlarn inceleyen bilimler, kaliteli yaam ortamlarnn salkl toplumsal
geliimi tevik ettiini ortaya koymaktadr (Goleman, 2003). Durum byleyken,
lkemizde kentsel ve krsal alan geliimleri birok evresel sorunu da beraberinde
getirmektedir. Bu sorunun temeli, mdahele edilmi evrede odaklanan ve dnya
leine yaylan evre sorunlarn insan-doa ilikisi erevesinde irdeleyebilme
becerisi ve etiinin gerei gibi salanamam olmasdr. Bunun bir sebebi, yaam
ortamlarn biimlendirmeye ynelik mevcut yasal uygulamalarda, burada sz edilmeye allan insan-doa ilikisinin irdelenmesi gldr. Dolaysyla evresel ya
da ekolojik sorunlarn temeli toplumsaldr. nk modern dnem insan doann
efendisi klarken kendisine doann bir paras olduunu unutturmutur. Kentsel
ortamlarda hala insan-doa ilikisi kavram toplumsal dinamiklerde yerini gerei
gibi alamam, dolaysyla doa teki olmu, bundan da nemlisi, yasal srelerde
peyzaja ve peyzajn btnl kavramlarna yer verilememitir. Bu byle devam
ettii srece de lkemizde, peyzajlar srekli olarak yaam ortamlarnn ve kalitesinin
aleyhine deiecek ve peyzajlar gelecek nesillere bozulmu olarak aktarlacaktr.
Gelecek nesiller bunun hesabn bugnklere yklerken nemli eforlarn, bozulmu
peyzajlar onarmakla, dier bir anlatmla ile bozulmu doal sreleri ve etkileimleri,
onarmak, iyiletirmek ve yeniden oluturmakla uraacaklardr. Peyzaj planlama ve
peyzaj ynetimi kavramlar ifade edilen bu eylem alanlarn yasal srelerde artk
pratie aktarmak ve lke peyzajlarnn giderek ve hzla bozunumunun sorumluunu
gelecek nesillerimiz adna stlenmek gereklidir.
53
evre sorunlarnn en nemli sebeplerinden biri peyzaj kavram ieriinde ve

boyutunda insan-doa ilikisinin ve etkileimlerinin analiz edilip deerlendirilmedii
planlama uygulamalardr. Peyzaj planlama ile insan-doa ilikisinde koruma-kullanm dengesinin ve bunun srekliliinin salamas hedeflenmektedir. Bir peyzajn
yapsn, ilevin ve deiimini ekolojik gr erevesinde inceleyen bilimsel bir
ura alan olan peyzaj ekolojisi bilimi peyzajn planlanmas ve ynetiminde doann
karmak yapsnn tanmlanmasnda en nemli temeli salamaktadr.
Dnyada evre sorunlarnn ortaya kt 1950li yllara (Carson, 1962) paralel
peyzaj plan kavram ortaya km ve uygulamada yerini almtr. Ian McHarg doal yaam sreleri ve bu srelerin alan kullanm planlarndaki belirleyici etkileri
zerine younlamtr. Bu balamda Ian McHarg yzey ak, akifer beslenim alanlar, takn alanlar, sulak alanlar, eimli alanlar ile ormanlar ekolojik srelerin
gstergesi olarak planlamann snrlandrc ve belirleyici parametreleri olarak ele
almtr. Balangta kent geliimini, formunu ve bymesini belirlemede kullanlan
yaklamlarda en byk belirleyici ekonomi olmutur. McHarg, problem zmnde doal bilimlerin deerlendirilmediini, oysa bu doal bilimlere dayanan fiziksel
ve biyolojik sreleri anlamann, evreye insann uyumu ile ilgili problemlerin
zmnde doru yarglara ulaabilmek iin vazgeilmez olduunu da belirtmitir
(Belknap & Furtado1967; McHarg, 1969). Ancak bu bilginin zerinden yaklak
yarm yzyl gemi olmasna ramen bu tr peyzaj planlar lkemizde uygulamadaki
yasal srelerde yer almamaktadr.
Kentsel peyzaj planlamann rnlerinden biri olarak yeil alanlar kentsel mekanlardaki su srecini ynlendirme ve deerlendirmede nemli mekanlardr. Kentlemenin hidroloji zerine en byk etkisi ormanlar ve ayrlar gibi bitki rtsnn
yol ve binalar gibi geirimsiz yaplarla yer deitirmesinden kaynaklanmaktadr. Bu
deiim ile yeil alanlar azaldndan yamur sular topraa szamamakta, dolaysyla yeralt suyu beslenimi engellenmektedir. Sonu olarak yamur suyunun nemli
miktar yzey drenaj ile kanalizasyon sitemine ya da akarsulara boalmaktadr. Bu
durum akarsu yataklarnn tamasna ve sel basknlarna neden olurken akarsu kys
erozyonunu da olumsuz ynde etkilemektedir. Dnyada kentsel peyzaj planlarnn
nemli bileenlerinden saylabilecek yamur suyu ynetim planlar kapsamnda
gelitirilen kentsel peyzaj tasarmlarnda, kentsel yeil alan sisteminin bileenleri
olarak su hasad ayrlar, su tutma baheleri, yamur baheleri gibi zel uygulama
alanlar bulunmaktadr (County of San Diego, 2007). te yandan, yeil alanlarn
azalmasyla bitki yapraklarnda evapotransprasyon ile kaybedilen su miktar da
azalmakta, dolaysyla kentlerde iklimsel konfor ltleri bundan olumsuz ynde
etkilenebilmektedir (Whitford et al.).
lkemizde uygulamada ki planlama aralarnda, peyzaj oluturan sreler (hidrolojik sre, biyoktle sreci, erozyon sreci, kltrel sreler, iklim deiiklii vb.)
ile gelerinin envanter ve analizine ilikin olanak veren aralar olduka snrldr.
Dolaysyla peyzaj bilinci ve peyzaj karakterine dayal envanter, analiz ve deerlendirme sreleri uygulamada yerini alamamakta, sonu olarak, peyzajlar srekli
zarar grmekte ve geri dnm olmayan kaynak kayplar ortaya kmaktadr.
zellikle su kaynaklarnn kullanm ile ilgili olarak, su dngnn analiz edildii
ve Hidrolojik Peyzaj Strktr (Buuren, 1994) vb tanmlamalarla ifade edilen ve
54
TMMOB Su Raporu
tarihsel srete insan mdahalesi sonucu su dngsndeki deiimin ve bu dorultuda onarlacak peyzajlarn saptanmasn ieren almalara ve uygulamalarna
gereksinim bulunmaktadr.
8.3. Kentler in Seilen Bitki Trlerinin klime Uyumu ve Sulama Yanllklar
Ekolojik ilikilerin gz ard edildii kentlerde, doal alanlarn giderek azalmas
sonucunda iklim ve toprak koullar deimekte ve bunun yan sra konut, sanayi
ve aralardan kaynaklanan zararl maddelerle yapay bir yaam ortam olumaktadr. Bunun sonucu olarak kentlerde yapay karakterde Kent Ekosistemi ve klimi
olumaktadr. Mekan planlama ve tasarmnda doal kaynaklardan en uygun oranda
yararlanmay zetleyen bu kavramlarn temelinde, ekonomik ve ekolojik faydann
srekliliinin salanmas vardr (Bar 2002).
lkemizde peyzaj almalarnda kullandmz materyallerin byk bir ounluu,
rnein im bitkileri, Avrupa lkelerinde peyzaj almalarnda kullanlan materyallerin taklidi eklindedir. Bu lkelerin nemli iklimleri zellikle hayvan yetitiricilii gibi
baz ekonomik aktiviteleri de desteklemesi nedeniyle bu tr peyzaj materyallerinin
kullanmn gerektirmektedir. Oysa lkemizin byk bir blmnde etkili olan iklim
koullar im arlkl olan bu tr peyzaj materyallerinin kullanm asndan uygun
deildir. Dolaysyla bu anlayla yaplan peyzaj dzenlemeleri byk lde bakm ve
onarm masraflarn gerektirmektedir. Bu nedenle peyzaj dzenlemelerinde kullanlan
materyallerin lkemiz koullarna en uygun malzeme olan doal bitki trleriyle yer
deitirmesi gereklilii vardr.
Doal peyzaj dzenleme dier peyzaj kavramlarna gre nispeten yeni bir kavram
olarak karmza kmaktadr. Genel olarak bu tr dzenlemelerde ama doal peyzaj
materyallerinin kullanlmasyla peyzajn doal karakterinin yeniden kazandrlmas,
korunmas ve gelitirilmesidir. Doal bitkiler yerel evre koullarna en iyi uyum
salayan bitki trleridir ve her eyden nce geni ekolojik leklerde doal bitkilerin
plantasyonu doal canl topluluklarnn yaamna nemli katklar salar. Bir ok
estetik ve fonksiyonel zelliklerinin yansra doal bitkiler topran verimliliine
katkda bulunurlar, erozyonu azaltrlar ve genellikle bir ok yabanc yurtlu bitkiye
oranla daha az gbre, ila gibi kimyasal madde girdisine ve sulama, budama gibi
dier bakm nlemlerine gereksinim gsterirler.
Metropol kentlerimizde byk miktarlarda su kullanm gerektiren klasik peyzaj
dzenleme yaklamyla oluturulan mevcut yeil alanlarn hemen hemen tamam
su kullanmnn kstland birka aylk periyot ierisinde onarlmas olduka g
hatta baz durumlarda olanaksz olan boyutlarda zarar grmtr. Mevcut evre
koullar dikkate alnmadan seilen ve ou egzotik olan aa ve allarn bir ksm
kurumu, bir ksm da vejetasyon dneminde gerekli gelimeyi gsterememitir.
im alanlar ve iek parterleri gibi yaamn srdrebilmesi iin her gn dzenli
sulamaya gereksinim duyan bitkilerin kullanld alanlarn ise neredeyse tamam
yeterince sulama yaplamad iin elden kmtr. Tm bunlarn ortaya koyduu
maddi zararlarn boyutlarnn saptanmasna ynelik henz bir aratrma yaplmamasna ramen lkemizin tm dikkate alndnda aslnda bu zararn ok byk
boyutlarda olduunu tahmin etmek g deildir.
Gnmzde lkemiz metropol kentlerinin byk bir blmnde mevcut su
55
stoklarnn zorunlu kullanmlara ynelik talepleri bile glkle karlamas nedeniyle kentlerimizin bir ksmnda suyun d mekanda kullanmna ynelik periyodik
snrlamalar getirilirken, baz kentlerimizde bu snrlamalar evsel su kullanmn
da kapsamakta ve beraberinde byk sknt ve sorunlar da getiren su kesintileri
uygulanmaktadr.
zellikle park ve bahelerde byk lde ehir ebekesinden alnan suyla sulamann yapld kentlerde, yaz aylarnda ciddi biimde artmaktadr. Park ve bahe
dzenlemelerinin hemen hemen tamam egzotik (yabanc) bitkiler kullanlarak,
mevcut ortam koullar yeterince dikkate alnmadan ve byk lde su kullanmna dayal olarak yapld Ankara gibi kentlerde ime suyunun byk bir ksm yaz
aylarnda bu alanlarn sulanmasnda kullanlmakta, bu da bu tr alanlarn bakm
maliyetini nemli miktarda arttrmaktadr.
9- ELEKTRK ENERJSNDE SU
Enerji su gibi yaamn vaz geilmezlerindendir. Ancak temiz enerji ve yenilenebilir enerji her eyden ok nemlidir. lkemizde hidrolik enerji kurulu gc 13.596
MW dr. Btn enerji retim santrallar iindeki kurulu gc %32 ye karlk gelmektedir.
Hidrolik santrallar su biriktirmeli ve biriktirmesiz olarak iki ksmda deerlendirilmektedir. Su biriktirmeli yaplar bulunduklar evrede etkili olmaktadr. Bu etkiler
lokal iklim deiimine de neden olmaktadr. Bu deiimlerin an sra glerde neden
olmaktadr.
lkemiz de son yllarda olduka youn ekilde gndemi dolduran biriktirmesiz
hidrolik santallarn projeleri ve inaatlar doal yaam yok sayarcasna devam ettirilmektedir.
9.1. Su ve Elektrik (Hidro Elektrik Santralleri)
Hidroelektrik enerji retiminin doal, tarihi ve kltrel varlklar ve sosyo-ekonomik evre zerinde (boyutlar projeden projeye deien) bir ok etkisi mevcuttur.
Barajl projelerde etki ounlukla su altnda kalan tanmazlar ve yre halknn yeniden iskn, orman varlnn tanmas, nadir ve nesli tehlikedeki bitki ve hayvan
trleri konularnda ortaya kmaktadr. Buna ek olarak, tesislerin yer seiminde titiz
davranlmamas evresel adan hassas yrelerde birok projenin iptalini gndeme
getirebilmektedir. Ayrca, karlalan en byk sorunlardan biride uzun tnel alternatifleri ve baraj yapsndan santrale kadar olan nehir kesitine yeterli miktarda
su braklmamasdr.
evresel Etki Deerlendirme (ED) almas; nerilen tesisin ve srecin proje
yresindeki evre ve sosyal yap zerindeki etkilerini ortaya koyan ve etkileri en aza
indirgemeyi hedefleyen teknik bir almadr. Mevcut evresel ve sosyo-ekonomik
zelliklerin proje alanndaki verileri ieren literatr almalar, anketler, sahaya ait
rnekleme ve analiz almalar, sahada yaplan gzlemler ve sahaya ait grsel materyalle desteklenerek ED blm iinde yer almas gerekmektedir. Bu almada proje
formlasyonu oluturulurken proje yresindeki doal ve sosyal evre unsurlarnn
doru tanmlanmas ve proje ekibine iletilerek evresel etkilerin azaltlmas iin
56
TMMOB Su Raporu
nlem alnmas esastr. Bu almadan sonra alnan nlemlerin maliyetleri evresel

fayda/maliyet hesabnda kullanlmak zere hesaplanabilir ya da kabul edilebilir
deerler olarak ele alnabilir.
Trkiyede ED raporlar hazrlanmas belirli yetkiye sahip olan irketlere verilmektedir. ED yeterlilikleri evre ve Orman Bakanl tarafndan srekli izlenmektedir. Ancak, bu arada her hangi bir HES projesi iin hibir yeterlilik belgesi
aranmamaktadr. Bu durum ED srecine altlk oluturan projelerin doruluunun
sorgulanmasn gerektirmektedir
Yine bu kapsamda hazrlanm olan ED Raporlar deerlendirildiinde, yasalar ve
ynetmeliklerin irketlerin talebi lehine srekli olarak deitirildiini grmekteyiz.
Bu srecin bir devam olarak da, ED Raporlar, evre ve Orman Bakanlnca
hep uygun bulunmaktadr.
ED raporu hazrlayan kurulular, ticari bir i olarak bu srete yer almaktadrlar,
bu arada, baz kurulularca, ED raporlar ED Olumlu gr alnmak kayd
ile bir anlamda sonutan hareketle hazrlanr olmutur. Bu sre, ED Raporlar
ile ilgili hazrlk, inceleme ve deerlendirme srelerini gstermelik bir i haline
getirmitir.
9.2. Yap let Devret (YD) ve Yap let (Y)
Enerji alannda zelletirmenin yolunu amak iin Yap-let (Y) modeli gelitirilmi ve 16.7.1997 tarih ve 4283 sayl Yap-let Modeli ile Elektrik Enerjisi retim
Tesislerinin Kurulmas ve letilmesi ile Enerji Satnn Dzenlenmesi Hakknda
Kanun karlarak yasal alt yap oluturulmutur.
Bu kapsamda kamunun iletmekte olduu hidrolik santraller iletme karlnda
yada yeni ina edilecek santrallerle yap ilet devret uygulamalar balamtr. Bu
kapsamda yaplan anlamalarda su garanti edilmitir. Suyun yetersiz olmasndan
kaynaklanacak eksik retimler kamu tarafndan karlanmaktadr.
Yaplan szlemelerde mcbir sebepler ierisinde, yllk akmn uzun yllar ortalamasndan az olmas saylmtr. Yllk akmn uzun yllar altnda olmas ok olaan
bir durumdur. Ancak burada dikkate alnmas gereken iletme debisi ile akmn
karlatrlmasdr. Bu tip santrallerin hepsinde kamu zarar ettirilmektedir. Sz
edilen santrallere ilikin bilgiler ticari sr nedeniyle aklanmamaktadr.
Saytay tarafndan yaplan denetlemede, YD modeliyle 24 ve Y modeliyle yaplan
5 santral olmak zere 29 santral (termik yada hidrolik ayrm yaplmam) iin 4 yl
ierisinde 2.3 milyar ABD Dolar kamu zarar oluturduunun belirtmektedir.24
Bu yaplanmalarda yaanan skntlardan sonra elektrik retimi konusunda 4628
kanun ile yeni bir balang yaplmtr. Ancak bu balang da sorunlar birlikte
getirmitir.
24
http://www.sayistay.gov.tr/rapor/rapor3.asp?id=48
57
9.3. 4628 Sayl Elektrik Piyasas Yasas ve Su Kullanm Hakk Anlamas

4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu hkmleri gerei enerji retim tesislerinin
yapm tamamen zel sektre devredilmitir. Sz konusu, yasa kapsamnda Elektrik
Piyasasnda retim Faaliyetinde Bulunmak zere Su Kullanm Hakk Anlamas
imzalanmasna ilikin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik in 26 Haziran 2003
tarihinde yrrle girmesiyle birlikte de Hidroelektrik Santral Projeleri, DS web
sitesinde yaynlanarak zel sektr bavurusuna almtr.
11.09.2008 tarihi temel alnarak, bu tarihe kadar DS ve EE tarafndan gelitirilerek bavuruya alm olan proje says yaklak 330 adettir. Tzel kiiler tarafndan
gelitirilmi olan proje says 1700 civarndadr. Ancak bunlardan 600 adedi 2007
ylnda bir gnlk bavuru sresi tannm ve ayn gn ezbere gelitirilerek yaplm
proje bavurulardr.Bu nedenle ciddiye alnmamas gerekir. Yani toplamda Trkiyede
2000e yakn hidroelektrik santralinin deerlendirilmesi gndemdedir. Lisans alan
bu projelerin birounda da herhangi bir gelime kaydedilmemi, sata kartlarak
lisans ticareti yaplm, bu da ifade yerindeyse bir proje borsas olumasna yol
amtr. Planlanan 2000 projenin 419 adedi Dou Karadenizde yer almaktadr.
Yaplan ve yaplacak HESler iin;
-HESlerin ounluu iin hidrolojik lmler ve deerlendirmeler eksik ve
hataldr. Enerjinin ok karl bir yatrm olduunu grenler bu alanda yatrma eksik
bilgi ve bilgilendirmeler ile balamlardr.
-Bu konuda yeni bir ticaret sektr domutur. Bu durum antaclar ifadesini
de literatrmze sokmutur. Dier bir ifadeyle, ne olduu belli olmayan sanal proje
ticareti de denebilir.
-Derelerin doal hayatnn devamn salayacak can suyu (derelere braklmas
gereken minimum su miktar) mevcut uygulamalarda kurak ve slak yllarn yzdesi olarak uygulanmaktadr. Ancak can suyu miktarna zellikle kk derelerde,
dere ve mansap koullar incelenerek karar verilmelidir. Bu doal hayatn devamn
garanti altna alabilmek iin bir n kouldur. Bu nedenle can suyu pazarlk konusu
yaplamaz. Ayrca can sularnn hidroelektrik santral inaatlar bittikten sonra denetlenmesi ve kontrolnn yaplmasnn artlar ortaya net olarak konulmamtr.
Bu da ilerleyen srete doal hayatn olumsuz etkilenmesine neden olabilecek bir
husus olarak ne kmaktadr.
-Blgedeki su kaynaklarnn deerlendirilmesinde havza ynetimi esas alnmaldr.
Havza derivasyonu (bir nehir zerindeki suyun baka bir nehre aktarlmas) uygulamalarnda olduka dikkatli olunmas gerekmektedir. Hidroelektrik santral projeleri
genel havza planlamasna ters dmeyecek biimde uygulanmaldr.
-Yre halkna da elektrik salayacak mikro hidroelektrik santraller de blge asndan deerlendirilmeli bu konuda merkezi planlama yaplmaldr.
-Blge asndan olduka nemli evresel Etki Deerlendirme (ED) raporlar
proje yerinde inceleme yaplmadan masa banda oluturulabilmektedir. ED raporlar sadece dosyada olmas gereken bir dokman olarak deerlendirilmemeli tm
hidroelektrik santraller iin gerek anlamyla uygulanmaldr.
58
TMMOB Su Raporu
-Trkiyedeki birok hidroelektrik santralin kurulu gc 50 megavatn altnda

olmasna karn kurulu gc 50 megavatn altnda olan hidroelektrik santraller iin
1050 MW aras santrallerde proje dosyasna baml olarak gerektiinde ED raporu
istenmektedir.10 MW altndaki santrallerde ise ED raporu istenmemektedir. 17
Temmuz 2008 tarih ve 26939 sayl resmi gazetede yaynlanan evresel etki deerlendirme ynetmeliinde hidroelektrik santrallerin evre etkisi incelenmesi nispeten
sk kurallara balanmtr Kurulu gc 0,5 ile 25 aras olan hidroelektrik santraller
iin N ED raporu, kurulu gc 25 megavatn zerinde olan hidroelektrik santraller iin de ED raporu istenmektedir. Ancak 17 Temmuz 2008 tarihine kadar
neredeyse Trkiyedeki tm nehirler iin HES lisans alndndan yeni getirilen
uygulama bir kandrmacadan ibarettir. Bu nedenle lisans alm dahi olsalar tm
hidroelektrik santraller iin ED raporlar istenmelidir. Tesis iletmeye aldktan
sonra da gereinin yaplp yaplmadn tespit edebilecek kontrol mekanizmalar
gelitirilmeli ve yre halknn istek ve ikyetlerini hzl bir ekilde inceleyebilecek
kurumsal bir yap oluturulmaldr.
-Mevcut mevzuata gre planlama aamasndan sonra HES projelerinin denetimi
hibir aamada yaplmamaktadr. HESlerin l yatrma dnmemesi iin akm
gzlemlerinin salkl bir biimde yaplmas zorunludur.
zellikle 1980 sonrasnda Dnya Bankas ve IMF eksenli olarak lkemizde her
alanda uygulama alan bulan kresel yeni liberal politikalar enerji alannda da etkili
olmutur. 2001 ylnda bu politikalarn etkisiyle enerji retim tesislerinin yapm
tamamen zel sektre devredilmitir. 2001 ylndan bu yana projeler zel sektr
tarafndan gelitirilmitir. Ancak firmalarn byk ounluu su kaynaklar alannda
tecrbesi olmayan baka sektrlerden gelmektedir (Tekstil, imento, vs.).Bu firmalar
sonuta inaat ilerini mteahhitlik firmalarna yaptracaklardr. Ancak bu kadar
projeyi gerekletirebilecek baraj tecrbesine sahip firma says lkemizde snrldr.
Byk depremde yaayarak rendiimiz gibi gecekondu binalar bundan byle
gecekondu barajlar olarak karmza kacaktr.
imdiye kadar Trkiyede barajlarn yapm DS Genel Mdrl sorumluluunda
olduu ve bu projelerin tm mhendislik disiplinlerinin gerektirdii mhendislik
kurallar ierisinde en emniyetli tarafta kalnarak yapld iin lkemizde herhangi
bir baraj kazas yaanmamtr. Trkiye bu konuda Dnyadaki en baarl lkelerden biridir. Ancak bundan sonraki dnemde girdi-kt ilikisi balamnda hakim
konuma getirilen kar kavram erevesinde kamusal kaynak kullanmndan kamusal
fayda ve kamusal gvenlik alanna kadar geniletilebilecek yaygn bir alanda daha
dikkatli olunmas gerekmektedir. nk bu konuda kresel politikalara kout olarak
kamunun rol tasfiye edilmitir. Denetimsizlik ayyuka kmtr. Bu srecin faturas,
zarar gren doa, aklclktan uzak kullanlan kaynaklar ve yoksulluk olarak tm
halkmza karlaca aikrdr.
Son dnemde kamu, tm alanlardan tasfiye edildii gibi, su kaynaklarnn ynetiminden de tasfiye edilmektedir. Siyasi iktidar genel ekonomik ve politik yaklamna
uygun olarak, suyun zelletirilmesinin de nn HESler ile amtr. Sularmz
boa aktmyoruz diyerek balatlan HES projelerinin akbeti belirsizdir ve yapm
tamamlanm proje aamasnda olan tm HES projeleri denetim mekanizmasna
59
tabi tutulmaldr. Kamu acilen plansz ve denetimsiz ilerleyen proje inaatlarn

denetime almaldr.
4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu erevesinde gelitirilecek olan projelerde
hazine garantisi ve rezervuar alan 15 km2den byk olan projeler iin alm garantisi bulunmamaktadr. Tm risk yatrmcya aittir. Devletin garantisi olmasa da
sonu olarak kt yatrmn riski tm kamunun srtndadr. Bu nedenle projelerin
her aamasnda denetim arttr. Devlet herhangi bir garanti vermemesine ramen
oklu bavuru olan projelerden iletmeye alnaca gnden itibaren retilecek olan
enerjiden vaat edilen oranlarda 49 yl boyunca katk pay alacaktr. Bu yntemle
olduka byk bir kaynak yaratlmaktadr. Ancak bu katk paylarnn nerelerde
kullanlacann takibi olduka nemlidir.
Son dnemde, kendisini be ile on senede amorti edecek, iletmeleri neredeyse
yarm yzyl hibir masraf yapmadan altracak HES projeleri ne karlmaktadr.
Bu lde karl olan projelerin kamu tarafndan yaplmamas kamuyu ciddi biimde
zarara uratmaktadr.
Sre, kamunun ve toplumsal karlarn devre d brakld, zel sektrn ihtiya
ve taleplerinin belirleyici olduu zellikler tamaktadr. Karadeniz blgesi insan hakl
olarak bu uygulamalar nedeniyle tedirgindir. Bu tedirginliin ortadan kaldrlmasnn
yolu ise, insanlarn hayatlarna ve doal evrelerine zarar vermeyecek, blge insannn
onayn alacak projelerin hayata geirilmesinden gemektedir.
Ksa vadede projelere kamu denetimi getirilmeli, uzun vadede HES projeleri
kamu kaynaklar ile yaplmaldr. Can suyunu bile pazarlk konusu haline getiren
zel sektrn, ime ve sulama suyuna ayrlan miktar konusunda insafl davranmas
beklenemez.
Yerli yenilenebilir enerji kaynann kullanld HESlerin yaplmasndan,
akarsularn bu amala kullanlmas olumludur. Ancak, projelerin her aamasnda
ciddi bir ekilde kamu denetimi salanmal, memba ve mansap su haklarna nem
verilmelidir.
HESler kamu eliyle yaplmal, zelletirme ad altnda sularmzn talan edilmesine,
ulusal ve uluslararas sermaye gruplarna peke ekilmesine izin verilmemelidir.
10- KENTSEL SU HZMETLERNDEN ZELLETRME RNEKLER
Birok ehrimizin su iletmecilii ise ihale srecindedir. Su iletmecilii ou yerde
ksmi olarak zelletirilmitir. Bu zelletirme saya okuma, istasyon bakm gibi
eitli para ilerin ihale edilmesi eklinde yaplmaktadr.
Su ilerinin, zelletirmeler ile amac sadece kr elde etmek olan irketlerin eline
braklmas, hem su fiyatlarnn asgari cretle geinen yurttalarmzn aylk gelirinin
byk bir kesimi gasp edilmesine hem de parasn deyemeyecek ya da demesi
mmkn olarak grlmeyen yoksul kesimlere su salanma ilerinin aksatlmas ya
da topyekn salanmamasna kadar gidebilecektir. Dnyadaki pek ok rnekte
grld gibi.
60
TMMOB Su Raporu
Suyun zelletirilmesine ilikin alt yap almalar uluslararas kurulular tarafndan

yrtlmektedir. Bu kurulular iinde ncelikle kamu hizmetlerinin zelletirilmesini isteyen IMF, zelletirmeyi hkmetlere verdikleri kredilerin n koulu sayan
DB, zel sektre yatrm yapan ve ayn zamanda DBnn bir kolu olan Uluslararas
Finans Birlii (IFC) ve kredilerin zelletirilmesinde srarc olan Inter-Americas
Development Bank (IADB) gibi kurulular yer almaktadr.
Su hizmetlerinin zelletirilmesinin toplumsal faydalarndan dem vurulmaktadr,
ancak irketlerin kontrolndeki su ynetiminde kr maksimizasyonu, toplumsal
ve evreye ilikin kayglardan nce gelmektedir. ok-uluslu irketlerin pratikleri
incelendiinde ortaya kan durum, suyun yerel kullanclara maliyetinin artmasna
paralel olarak irket krlarnn artmas, yolsuzluk ve rvet, su kalitesinde d, kr
gdsyle kaynaklarn smrlmesi ve yurtta katlmnn snrlanmasdr.
10.1. Su ve Trkiye
lkemizde su hizmetlerinin uluslararas irketlere devri iin deiik yntemler
izlenmektedir. Ancak bu yntemlerin hepside uluslararas irketlerin gzetiminde ve
DBsnn gzetiminde yapld grlmektedir. Gereklemi olan zelletirmelerde
ve zelletirme giriimi balatlan ehirlerde hep ayn irketleri grmekteyiz. Dier
lkelerdeki su hizmetlerinin zelletirilmesinde de ayn irketleri grmekteyiz.
Baz illerimizde/ilelerimizdeki zelletirmelerin kamuoyundan gizlenerek yaplabilmesinin yollar denenmitir ve denenmektedir. zelletirmelerden bazlarnn
baarszl ise, rvet konularndaki anlamazlklardan kaynakland kamuoyunun
gndemine gelmitir. lkemizde su hizmetleriyle ilgili yaanan baz rneklerden sz
edeceiz. Ancak, konunun burada saylanlarla snrl olmad bilinmelidir.
10.1.1. Antalya
Antalya Su ve Atksu Genel Mdrl (ASAT) 1994 ylnda kurulmu, 1996
ylnda ise Dnya Bankasnn basklar sonucunda suyla ilgili yetkilerini Fransz irketi ANTSU A..ye devretmi ve bylece su fiyatlar zerinde basklar yaanmaya
balamtr. ASAT, Dnya Bankas ile yaplan kraz Anlamas (5 Temmuz 1995)
gerei dayatlan ve zel sektr de ieren l bir yapya dntrlm ve ASAT,
Antalya Altyap Ynetim ve Danmanlk Hizmetleri San. Ve Tic. A.. (ALDA)
ve ANTSU olarak yaplandrlmtr.
ASATn 5 trilyonluk maliyetlerinin ANTSU (SUEZ) tarafndan 12 trilyon gibi
bir taleple gndeme getirmesi, ANTSUnun bu tr yaklamlar su fiyatlarnn artna sebep olmutur. 2001-2002 yllarnda su fiyatlar art oran %113lere varm,
2000-2004 yllar arasnda su fiyatlar art oran %357lere ulamtr.
irketin su fiyatlarn artrma talebi hi bitmemi; irket fiyat art talebinin gerekesi olarak alt yap yatrmlarn ve iletme maliyetlerinin ykselmesini gstermitir.
Daha sonra Antalya Bykehir Belediyesi 10 yllk sre dolmadan irket ile yaplan szlemeyi feshetmek zorunda kalmtr. irket konuyu uluslar aras tahkime
gtrerek tazminat talebinde bulunmutur. Tahkim henz sonulanmam olmakla
birlikte, Kararn Antalya Bykehir Belediyesi aleyhine kmas srpriz bir karar
olmayacaktr.
61
10.1.2. eme-Alaat / zmir

eme Belediyesi, eme-Alaat Su Temini ve Kanalizasyon Projesinin d finansman iin hizmet iletmeciliinin devri artyla 13,1 milyon (ABD) dolarlk DB
kredisi alm, anlama ; eme ve Alaat evre Koruma Altyap Tesisleri Yapma
ve letme Birlii (ALBR) ile DB arasnda 8 Mays 1998de imzalanmtr.
DB ve ALBR arasnda imzalanan kredi anlamasna ek olarak T.C. ile DB
arasnda Garanti Anlamas imzalanm olup, ALBRin ykmllklerini yerine
getirememesi durumunda T.C. ana borlu olarak ALBRin ykmllkleri yerine getirmeyi garanti etmitir. Yaplan anlamaya gre 13,1 milyon (ABD) dolarlk
kredinin %62si inaat ileri, %8i mal ve ekipman alm, %30u ise hizmetin zelletirilmesi iin harcanacaktr. Szleme yaplmadan, kredinin su ve kanalizasyon
sistemlerinin acil bakm onarm iin ayrlm ksmndan harcama yaplmas yasaklanmtr. Bu da ncelikli olarak yaplmas gereken yatrmlarn gecikmesine neden
olmutur (Topu, 2006).
zelletirme, kredinin zorunlu bir koulu olarak DB tarafndan dayatlmtr. ALBR on yl boyunca su temini ve atksu sistemini iletmek ve srdrmek amacyla
Fransz irketi Compagnie Generale des Eaux (CGE) ve Trk irketi TEKSER naat
ortaklndaki bir konsorsiyumla szleme imzalam ve ubat 2003te Alaat-eme
Su letmeleri Sn. Tic. A.. (ALESU) kurulmutur. Hizmetin iletmesinin zel
irkete verilmesi ile su birim iletme maliyeti iki kat artmtr(Topu, 2006).
Sonu olarak, DBnn salad d kredi ile finanse edilen eme-Alaat su temini ve kanalizasyon projesi, zelletirilen su hizmeti, geciken ve tamamlanamayan
yatrmlar, artan su fiyatlar ve azalmayan su kayplarndan ibaret olmutur.
10.1.3. zmit-Kocaeli
Yuvack Baraj inaat projesi iin; Hazine Mstearl ve zmit Belediyesi tarafndan; Yap-let-Devret (YD) modeli ile gerekletirilmesi ynnde olumsuz
gr bildirilmi ve gereke olarak da proje kapsamndaki tesislerin ileri bir teknoloji
gerektirmedii, zmit Belediyesinin bu tesislerde retilecek suya ihtiyac olmad ve
retilecek suyun birim fiyatnn ykseklii nedeniyle satlamayaca ve Hazinenin
bunu sbvanse etmek zorunda kalacan ifade edilmitir. Ancak daha sonra Hazine
Mstearl ve zmit Belediyesinin dncelerini deitirmesi!sonrasnda, Yuvack Baraj Projesinin YD modeli ile tamamlanmas desteklenmitir. YD modeli
kapsamna alnan projenin maliyeti artmtr. Proje maliyetinin yksek olmas,
su birim fiyatlarnn da yksek olmasna neden olmutur. 94/5907 sayl Bakanlar
Kurulu karar ile YD modeli ile yaplan tesislerde retilen mal ve hizmetin cretini belirleme yetkisi idareye verilmi iken, zmit Bykehir Belediyesi Uygulama
ve Su Sat Anlamas ile su fiyatn belirleme yetkisini irkete (SA, zmit-Su
Anonim irketi. Ortaklar: zmit Bykehir Belediyesi (%15), Mitsui & Co. Ltd.
(%7,5), Sumitomo (%7,5), GAMA A.. (%23,5), GR A.. (%11,5) ve Thames
Water PLC (%35)) brakmtr. Birim fiyatnn 4 ABD dolar gibi yksek bir fiyat
olarak belirlenmesi nedeniyle stanbul Su ve Kanalizasyon daresi (SK) projeden
su almay reddetmitir. Balangta bu durum bilinmesine ramen, stanbulun da
su ihtiyac dnlerek Belediyenin irketten 142 milyon m3 su alaca hkme
balanm, fakat, zmit Bykehir Belediyesi irketten 1999 ylnda 35 milyon m3,
62
TMMOB Su Raporu
2000 ylnda da 96 milyon m3 su teslim almtr. irkete 142 milyon m3 su alm

garanti edildiinden ve bu ykmllk de Hazineye verildiinden (YD projesi ile
alnan d kredilerde Hazine rn satn alma garantisi vermektedir.) Hazine Garantr sfatyla 1999 ylnda 150 milyon ABD dolar (2000 yl itibariyle 387 milyon
ABD dolar) tutarnda su faturas demitir. Belediyenin abonelerine birim fiyat 25
sentten satt su iin irkete birim bana 4 ABD dolar para denmitir. 2005 yl
itibariyle alm garanti edilen 142 milyon m3e hal ulalamamtr. 1999 ylndan
2006 ylna kadar yaklak 1,3 milyar ABD dolar deme yaplmtr. Anlamann
2014 ylnda bitecei dnldnde bu rakam katlanarak artacaktr. Satn alnan
suyun tamam kullanlmadndan, boa akan suyun paras da denmitir.
2007 ylnda yaanan kuraklk nedeniyle ehre su verilmesinde skntya dlmesinin nedeni nceki su temin yaplarnn elden karlmasna baldr. nceki su
kaynaklarnn gzden karlmas baraj her ynyle merulatrmak iindi.
10.1.4. Bursa
Uluda doal temiz su kaynaklarnn olduu blge Uluda Turizm Gelime Blgesi
ilan edilerek bir taraftan turizm irketlerinin igaline alm dier taraftan Uluda
Milli Park dan tepelerine kadar ieleme yapan su irketlerince igal edilmitir.
Milli Parklar Kanununa aykr olarak Uludan en olmadk yerlerine kadar borularn
uzatan su irketlerinin Uluda su kaynaklarndan ne kadar su ektikleri bilinmemekte
ve kontrol yaplmamaktadr.
1997 ylnda Bursa Bykehir Belediyesi - Su ve Kanalizasyon letmesi Genel
Mdrlnde (BUSK) zelletirme almas yaplm ve bir ihale artnamesi hazrlanmtr. artnamedeki Bu zelletirme ihalesine girecek olan bir irketin en az 400
bin nfuslu bir ehrin su iletmesini yapm olmas gereklidir ifadesi en bandan ihalenin belli bir irket iin aldn kantlar niteliktedir. zelletirme, BUSKnin yeni
yatrmlar iin Dnya Bankasndan kredi talebinde bulunmas ve Dnya Bankasnn
da nkoul olarak zelletirmeyi dayatmas ile gndeme gelmitir. Sendikalarn
mcadelesi sonucu Belediye Bakan, zelletirme giriiminden vazgemitir. Ancak,
Bursa Belediyesinin bu ynde almalar yapt bilinmektedir.
10.1.5. orlu-Tekirda
Belediye su hizmetlerini zelletirmek iin 2006da ihale am ancak sonra iptal
ederek pazarlk uslyle 35 yllna ve 185 trilyon bedelle TEPE-AKFEN Su
Kanalizasyon Aye (TASK) devredilmitir. Kamuoyundan gizlenen bu sattan
orlulular ancak TASK A tarafndan ii alm balamasyla haberdar olmutur.
orlulular konuyu Dantaya intikal ettirmi, Dantaydan alnan olumlu yant
zerine ise dosya ileri Bakanlna gnderilmitir.
orlunun 60 bin abonesinin hi artmayaca zerinden 35 yllk su bedeli
hesaplandnda irketin 700 trilyon kazanaca ngrlmektedir.
10.1.6. Gllk-Bodrum
Bodrum-Gllkte Belediye ime suyu hizmetlerini Tepe - Afken Su Kanalizasyon
(TASK) A.ye 35 yllna devredilmitir. Ancak devir sonrasnda faturalara
yansyan fahi cret art Gllk Halknn tepkisine neden olmutur (2007).
63
Akfenin patronu Hamdi Aknn 21 Kasm 2006 tarihli Millliyet gazetesinde

verdii deme sermayenin suya gsterdii ilgiyi aklar niteliktedir. TASK
isminde bir su ve kanalizasyon irketi kurduk. ehir ii su datmna ynelik bir i.
Bodrum-Gllkn 35 yllk iletmesini aldk. Gllkn suyunu datyoruz. Suyu
kartyoruz, datyoruz, parasn topluyoruz. Bu ok byyecek bir i. Bunlarn
finansmanyla urayorum. Su iine ngilizler ortak olmak istiyor. Dnyada ok
popler bir i bu.
10.1.7. Ankara
Ankara Bykehir Belediyesi saya okuma hizmetlerini taeronlatrm ve
sonrasnda kademeli su tarifesi uygulamasna balanm, su tketimine keyfi bir
snr koyulmu; tesisat abonelerinin bu snr amalar durumunda, alan ksm
ifte tarifeden demeleri zorunluluu getirilmitir. Keyfi olarak faturalandrma
periyotunun artrmasnn gerekesi, birok kent sakini tarafndan bir aylk fatura
periyotlarnda 10 m3/aylk suyun alamayarak tahsilatlarn zaml tarifeden yaplamamasdr. Faturalandrma periyotlarnn 45 gne karlmas ile faturalandrma
bedelleri ifte tarifeye sokularak Ankarallar iin pahal su dnemi balamtr.
Ankara Bykehir Belediyesi tarafndan uygulanan kademeli su tarifesi ve 45
gnlk faturalandrma dnemi ile Ankarada yaayan asgari cretli bir emekinin
gelirinin yaklak %10u Belediyeye su bedeli olarak denmektedir. ASK tarafndan suyun kademelendirilmesi ve 45 gnlk okuma dnemine ilikin uygulamann
iptali iin Tketici Haklar Dernei tarafndan 26/03/2007 tarihinde Ankara dare
Mahkemesinde alan iptal davas Belediye lehine sonulanmtr, fakat temyiz
hakk verilmitir. Dava u an Dantayda devam etmektedir ve suyun periyodik
tarifelendirilmesinde tekrar 30 gne geilmitir.
Yine ASKnin dier bir uygulamas ise, n demeli su sayac uygulamasdr.
Bir yurttan su sayac, borcu nedeniyle sklm, yurtta daha sonra borcunu
kapatm; fakat, ASK borcunun yansra 300 TL ek deme yapmas karlnda
eski sayacnn yerine kartl su sayacnn taklacan sylemitir. 300 TL deme
gc olmayan yurtta, ASKye dava amtr. Ankara Bykehir Belediyesi tarafndan kartl sayalarn sat ve montaj ileri ile ilgili yetkilendirilen ASKnin
Borcundan solay sklen su sayalarnn Kartl Su Sayac taklmasna ilikin
Ynetim Kurulu kararnn, Anayasaya, insan ve yaam haklarna, temel hak
ve zgrlklere, kamu yarar ve hizmet gerekleri ile hukuka aykr olduundan
yrtmelerinin ayr ayr durdurulmas ve takiben iptallerine karar verilmesi istemi ile alan davada Ankara 11. dare Mahkemesi, ASK Ynetim Kurulunun
18.05.2005 tarih, 210 sayl kararnn 2. bendinin yrtmesini 26.11.2008 tarihli
karar ile durdurmutur.
Bykehir Belediyesinin zamannda yapmas gereken yatrmlar yapmamas
ve sorumluluklarn yerine getirmemesi nedeniyle 2007 ylnda Ankarallar susuz
kalmtr. zm olarak Ankaraya sunulan Kzlrmak suyu sonucunda, slfat,
sodyum ve klorr ynnden 1. kalite olan Ankarann suyu, Kzlrmak suyunun
Ankara ebekesine verilmesiyle birlikte su 2. kaliteye dmtr.
64
TMMOB Su Raporu
Daha nce musluklarndan akan suyu iebilen Ankarallar, artk musluk suyunu
kullanmay bile tereddtle karlamaktadrlar. me suyu olarak damacana ya da
ehre yakn kaynak sularndan evlerine su tayp bu sular kullanmak zorundadrlar.
Bir anlamda Ankaral damacanaya mahkm olmutur. Ankarallarn srtna zaml su
faturalarnn yan sra bir de aylk ortalama 4050 TLlik damacana su gideri eklenmitir. Aslnda bu durumun su ticaretini yapanlar ile bunlarla ilikisi olan evrelerce
zellikle yaratld dncesi yanl deildir.
10.1.8.Edirne
Edirne Belediyesi, imar alan ile mcavir alannda bulunan ime suyunun kaynaklarndan alnarak, nakli, depolanmas, datm, sat, tahakkuku ve tahsilat
ile, Belediyenin ime suyu ve Atksu hizmetlerini yrtmek ve bu amala gereken
her trl tesisi kurmak, kurulu olanlar devralmak, abone ynetim sistemi kurmak,
ime suyu artma tesisi rehabilitasyonunu salamak, abonelerden alnacak, abone
bedeli ve dier hizmet bedellerini alarak bir elden iletmek zere, Edirne Belediyesinin mevcut ime suyu ve atk su ve ebekelerinin, yeni yaplacak tesis ve ebeke
yatrmlaryla birlikte, ynetilmesi ve iletilmesini kapsayan hizmetlerinin imtiyaz
hakkn 30 yl sreyle ihaleye karmtr.
Suyunun zelletirilmesinde yolsuzluk ortaya ktndan ilemler imdilik askya
alnmtr.
10.1.9. Ktahya
Ktahyann ime suyunun zelletirilmesi iin belediye meclisinden yetki
aldn belirten Belediye Bakan, zelletirmenin hedefi verilecek hizmetlerin
gelecekte kiilere bal kalmakszn 35 yl boyunca devam ettirilmesi olduunu
belirtti. u anda 617 kilo metre ime suyu hattmz var. 200 kilometresini biz yaptk. 120 kilometresini de z kaynaklarmzdan yaptmzda geri kalan ksmlarn
yenilenmesi, ayrca 19 kyn mahalle olmasyla meydana kan yeni ihtiyalar,
gelecekte hibir kiiye bal kalmakszn planlama yapmay gerektirmektedir. te
bu zelletirme ile bunlar yapacaksnz. Sadece ime suyu deil, Yoncal ve Ilcada
ki artma tesisleri, ime suyu hatlar, derelerin slah ayrca su baskn yaanan
yerlerin rehabilitasyonu bu kapsamdadr. Su kaynaklarnn korunmas, su kaynaklarnn gelitirilmesi, sularn artlmas kalitenin arttrlmas btn bunlar kapsaml
bir ekilde bakldnda sularmzn azalmasn deil, korunmasn salayacaktr
eklinde konutu.
me sularnn zellemesi konusunun Ktahya Belediyesinin istei dorultusunda olmayacan aklayan Belediye Bakan, mahalli idareler, ileri Bakanl ve yarg aamalarnn sonunda belediye meclisinin onay ile ancak sularn
zellemesinin netlik kazanacan, bunun bir imtiyaz modeli olduunu ve ilk kez
Ktahyada yaplmadn belirtti.25
25
http://www.haberler.com/kutahya-da-icme-suyunun-ozellestirilmesi-haberi/
65
10.1.10. Trkiyenin tamam

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Hilmi Gler, 31 Temmuz 2007 de Akarsu
ve gletlerin kullanm hakk 49 yl gemeyecek ekilde zel sektre satlacak
aklamasyla niyetlerini aklamtr.
DSK toplantlar ve 5.DSF dikkate alndnda, bu aklama zamanlamas
bakmndan da ok anlamldr. Bu aklama DSKnin politikalarn belirleyen
irketlerin sylemleriyle de rtmektedir.
10.2. Su ve Dnya
Su hizmetlerindeki zelletirmeler dnyann her yeri DBsnn katklaryla
gereklemektedir. Su hizmetlerini alanlar ayn irketlerdir ve ayn zamanda
DSKnin kurucular ve politikalarn belirleyenlerdir. Ayn irketler lkemizdeki
zelletirmelerde de grlmektedir.
Dnyada yaanan rneklere zetle bakldnda, Ganada insanlar, IMF politikalar sonucunda gelirlerinin yarsn su bulabilmek iin harcamlardr. Su fiyatlar
Kasablancada misli, ngilterede yzde 450 artarken irket karlar yzde 692
artmtr. Buna karlk balant kesintileri ise yzde 177 artmtr. Burada dnyadan
baz rnekleri sistemin nasl altna rnek olabilmesi iin verilmektedir.
10.2.1. Meksika
Meksikada 1990l yllarn bandan itibaren su ileri zel sektre alm ve bu
ilerin kolaylatrlmas iin Anayasa dahi deitirilmitir. Su ve kanalizasyon ileri
tmyle yerel ynetimlere aktarlm ve bu yetki devrinden sonra Meksika su sisteminin %20si on yl iinde zelletirilmi, iki Fransz irketi Suez ve Vivendi yannda
bir de ngiliz irketi United Utilities ile spanyol Aguas de Barcelona Meksikada
pazarn yneticileri durumuna gelmitir. Bugn Meksikada su fiyatlar artmtr.
10.2.2. ili
1981 ylnda yaplan bir yasa deiiklii ile su hakkn satn alanlar bu alanda
sorumlu kamu idaresi olan Devlet Su Tekilatndan izin almadan su kullanm haklarnn yerlerini ve ekillerini serbeste deitirme yetkisine sahip olmutur. Bununla
beraber irketler, su kullanm hakkn satn aldktan sonra herhangi bir vergi ya da
cret dememilerdir. ilide su piyasasn Suez elinde tutmaktadr ve DBnn koyduu bir koul olarak Suez Lyonnaise des Eaux irketine %33 kr pay ili devletinin
garantisi altndadr. Su fiyatlarnda ise %41den art olmutur.
10.2.3. Bolivya
Bolivyann Cochabamba belediye bakan Amerikan irketi olan Bechtelin yan
kuruluu Aguas del Tunari konsorsiyum ile 40 yllk su imtiyaz szlemesi imzalanarak ebeke iletme hakk verimitir. irket su fiyatlarn %200 orannda artrm, su
faturalarn deyemeyen halk bunun zerine bahelerine kuyu aarak ya da yamur
suyu toplayarak, suyunu kendisi salamaya almtr. Fakat irket, imtiyaz szlemesine dayanarak halkn kendi abalaryla elde ettii suyun dahi cretini almak iin
tahsilat memurlar gndermitir. %400 lere varan fiyat artlar ve irketin kr hrsyla
yamur suyunu bile fatura etme talebi karsnda halk ayaklanm, mcadeleler
srasnda polisin at ate sonucu yaanan lm toplumsal bakaldry tetiklemi.
66
TMMOB Su Raporu
Yaplan su sava ile Suez Bolivyay terk etmek zorunda kalmtr. Tarihe Cochobamba
Su Sava olarak geen olay Bolivya halk iin byk kazanmdr.
10.2.4. Peru
Nfusunun %40nn gnlk gelirinin iki dolardan az olduu Peruda ime suyu
fiyatlarnn halkn alm gcnn zerinde tutulmas nedeniyle Perulular dier zorunlu ihtiyalar ile su arasnda tercih yapmak zorunda braklmlardr. Birok aile
eitim, salk ve gda gibi harcamalarn su faturalarn deyebilmek iin ksmak
zorunda kalmtr.
10.2.5. Endonezya
Endonezyann 220 milyon nfusla ABDden sonraki 7nci youn nfusa sahip
olmasna ramen nfusun yalnzca %33ne ebeke suyu salanmaktadr. Dnyadaki
su kaynaklarnn %6sna sahip olmas su irketlerinin itahn kabartmaktadr.
Endonezyada yeni anayasa ile su hakk ticari bir hak eklinde ifade edilmi, yasa
kabul edildikten sonra su tarifesine gereksinim neden gsterilerek su iletmecilerince
suya eriim tarifeleri ykseltilmitir. Su tarifesinin belirlenmesinde zel sektr de sz
sahibidir. Jakartadaki su hizmetlerini 10 yldr Suezs Financial Engineering irketi
yrtmekte ve su tarifeleri de her alt ayda bir otomatik olarak artmaktadr.
10.2.6. Gney Afrika Cumhuriyeti
Gney Afrika anayasasnda halklarn su hakkndan faydalanma hakk var denmesine ramen 2003 ylnda zelletirme stratejileri hayata geirimitir. Gney Afrikada yetkililerle Fransz su tekeli Suez arasnda bir szleme imzalanmtr. Suyun
Muhafaza Edilmesi kapsamndaki bu szlemede, zenginlere suyu istedii kadar
kullanma hakk verilirken yoksul halklar iin suyun muhafaza edilmesine ynelik
hedefler bulunmaktadr. lk uygulama blgesi olan Johannesburgta hkmet bu
projeyi uygulayabilmek iin halk, alt yapnn yenilenecei zerinden ikna edilerek
aboneler iin konturlu saya uygulamasna geilmitir. Bylece suyun tasarrufu deitirilerek de-kullan yani paran kadar su sistemi iletilmeye balanmtr. Ancak
fakir halkn ounlukta bulunduu Gney Afrika Cumhuriyetinde suya eriemeyen
halk ayaklanarak zelletirmelere kar mcadele balatmtr.
Sayac yok et suyun tadn kar kampanyasyla 20 bin abone sayalarn krp
direk su sistemine balanm suya eriim haklarn kullanmlardr.
10.2.7. Filipinler-Manila
Filipin Hkmeti 1997 ylnda ebeke suyu hizmetlerini sermayeye amtr. Yaklak 10 milyon nfusa sahip olan, dou ve bat blgesi olmak zere iki blgeye ayrlan
Manilada ebeke suyu hizmeti iki farkl irkete verilmitir. Dou blgesinde Ayala,
Bechtel ve Mitsubishi ortaklnda kurulan Maynilad Water Services (MWS), bat
blgesinde ise Benpres ve Suez ortaklnda kurulan Manila Water Company (MWC)
irketlerine 25 yl sreyle su hizmetleri devredilmitir. MWSnin su hizmetlerini
yrtt blgede fiyatlarda 4 kat , MWCnin su hizmetlerini yrtt blgede
ise 3 kat art yaanmtr.
Yeniden liberal ideolojinin etkinlik, verimlilik ve iyi ynetiim gibi kavramsal
silahlarla savunduu zelletirme hareketinin baarszl ortadadr. Raporlarda
rnek olarak seilen lkelerde su hizmetini piyasalatrmada yaanan ykc sonular ortadadr. Malezya, Filipinler, Bolivya, Gney Afrika Cumhuriyeti,Trkiye ve
67
dier bir ok lkede zelletirmelerin olumsuz sonular ortaya km, su kaynaklarnn korunmas bir yana, su, paras olann istedii gibi tasarruf ettii bir metaya
dnmtr. Yoksul kesimlerin su hizmetinden dlanmasna yol aan yksek su
tarifeleri nlenememitir.
10.2.8. ngiltere
1989 ylnda su ve kanalizasyon hizmetleri zelletirildi. Suyun kalitesi yzde
40 derken su fiyatlar iki kat artt. Bunun sonucunda iki milyon kii su faturas
deyemez duruma gelirken evlerin sular kesildi.
10.2.9. Fransa
Byk ehirlerin su hizmetleri zelletirildi. Krsal kesimlerde ve kk yerleim
yerlerinde su hizmetleri hala kamu eliyle yrtlyor. zel firmalarn su fiyatlar
kamunun fiyatlarnn yzde 30 zerinde.
10.3. Su Rveti
Rvet, yaptrlmak istenen bir ite yasa d kolaylk ve abukluk salanmas
iin bir kimseye mal veya para olarak salanan kar olarak tanmlansa da; Rvet,
soruturma ve iddialarnda, sz konusu srecin ekonomik-politiin bir paras olarak
anlalmaldr.
Rvet tartmas, kamu grevlilerinin hukuken kantlanan yasaya aykr rvet
alma olaylarnn tesine genitilmelidir. Bir partiye, bir resmi grevliye ya da kuruma
belirli bir deme tipinin kanuna aykrl bir lkeden dierine deimektedir ve
ksmen bir ans meselesidir.
Hukuki srecin kendisi garip sonular yaratabilmektedir. Hem Lesothoda hem
de Pakistanda kiiler irketlerden rvet almaktan sulu bulunmu fakat irketler
bu rvetleri demekten sulu bulunmamlardr.
Su szlemelerini almak iin, SUEZ ve VIVENDInin ve yavru irketlerinin yneticileri hakknda rvet vermeye ilikin olarak, zellikle gelimi lkelerde bir ok
mahkmiye karar verilmitir.
DBsnn kendi birimi tarafndan yaplan aratrmada okuluslu firmalarn byk
ihtimalle idari rvetler dedikleri ve dier firmalar gibi devleti ele geirmeye altklar ve merkezi yurt dnda olan okuluslularn dier firmalara gre kamusal frsatlar
ele geirmek iin daha fazla komisyon dedikleri saptanmtr. 26
11- KAMU ZARARI PROJELERDEN BAZI RNEKLER
Belediyelerin ve merkezi kurumlarn grevlerini kamusal anlaytan uzaklaarak
DBsnn taleplerine uygun ekilde yaptn grmekteyiz. Bu yaplanmalar ile su
kaynaklarnn uluslararas irketlerin eline gemesinin altyaplar oluturulmaktadr.
Kamu araclyla yaplan yanl yatrmlar, kamunun bu ileri baaramadna ilikin
rnekler diye gsterilerek zelletirilmelerin zorunluluu gibi kandrmaca yntemlere seilmektedir. Olayn asln kredilerin verildii yerlerde ve verili ekillerinde
grmek mmkndr.
26
Ulusoy K, Kresel Ticaretin Son Hedefi Su Pazar, sayfa 160-161
68
TMMOB Su Raporu
11.1. Melen Suyu

stanbullularn susuzluuna 2040 ylna kadar are olarak Melen Suyu sunulmutu. Melen havzasnda 14 byk olmak zere 300 akn fabrika bulunmaktadr.
Bu fabrikalarn ok aznn artma tesisi vardr ve bunlarn atklar Melen Suyuna
karmaktadr. Bir ok konaklama tesisinin atklar da, karayolunun kirlilii de nce
Asar, sonra da Melen Suyuna eklenmektedir. Blgedeki yerleimlerden yalnzca
Dzcede evsel atk sular iin biyolojik artma tesisi vardr ve geri kalan yerleimlerin
artmas yoktur ve sular Melene karmaktadr.
1994 ylnda Byk Melen aynn 2. Snf; mikrobiyolojik deerlendirme asndan ise 2. ve 3. snf olduu belirlenmitir. Sakarya ve Abant zzet Baysal niversitelerinin 2001 ylnda yaptklar aratrma da Byk Melen Suyunun 2. Kalite olduu
ortaya konulmutur. Asar Suyunun kalitelerinin 4. Snf olduu belirlenmitir.
Dnemin SK Genel Mdr stanbulun Melen Suyuna ihtiyac yok. aklamasnn ardndan Bakanlar Kurulu Karar ile Melen Havzas imesuyu amal
kullanm alan dnda braklm, Melen Projesi bir sreliine durdurulmutur. Bu
sre ierisinde havza ierisinde kurulan endstriyel tesis says ile birlikte Melen
Suyunun kirlilik yk de artmtr.
Proje yklenicisi firmalar tarafndan Melen Havzas Entegre Havza Ynetimi
Master Plan hazrlanm; havza ierisinde yer alan Kaynal, Cumayeri ve Ylca
ilelerinde 3 adet artma tesisi kurulmas planlanmtr.
Proje yklenicisi firmalar tarafndan Melen Havzasn izlemeye alnm, 3 yerde
de artma tesisi kurulmas projelendirilmitir. Dzcedeki kirliliin stanbula ulamamas iin Kaynal, Cumayeri ve Ylca ilelerinde 3 adet artma tesisi yaplmas
ngrlmtr.
Melen Projesinde ki tek sorun kirlilik sorunu deildir. SK tarafndan Byk
Melen Projesiyle getirilecek suyun stanbulun 2040 yl iin ngrlen olas
41 milyon nfusuna yeterli olaca aklanmtr. Oysa stanbul Byk ehir
Belediyesinin Metropoliten Planlama Brosunun 2050 yl iin n grd
stanbul nfusu 17 milyondur.
Proje ilerledike projenin ekonomisi ile ilgili gerekler de ortaya kmaya balamtr. 2 milyar dolardan milyar dolardan fazla maliyeti olan projenin stanbul
iin bir zm olmad ortaya kmtr. Ancak stanbul Bykehir Belediyesi
Melen Projesi ile ilgili tm eletirilere Japonlar Melen Projesinin yapm artyla
kredi vermitir diyerek karlk vermitir.
Japonya Kalknma Bankasndan alnan kredi ile yaplmakta olan Melen Projesinde kredi geri demesi 2004 ylnda balamtr. stanbullular ve dier illerde
yaayan vatandalar, proje henz tamamlanmadan nce, kullanmadklar imesuyu iin vergi demek zorunda braklmlardr. Gelinen bu nokta lkemizde
yaplan imesuyu yatrmlarnn kamu yarar gzeten politika, planlama ve bilimsel
ve teknik yaklamlardan eksik olduunu gzler nne sermektedir.
Projesinde, fizibilitesinde, ilk yatrmnda, inaatnda, finansmannda da baml projelerle, farkl havzalardan tanan suyun susuzlua zm olarak sunulmasnn nedeni aktr. Burada ama alnan krediler karlnda su hizmetlerinin
zelletirilmesini salamaktr.
69
11.2. Kzlrmak Suyu

2560 Sayl Ankara Su ve Kanalizasyon daresi (ASK) Genel Mdrl
kurulu yasasnn 2. maddesinde me kullanma ve endstri sularnn her trl
yer alt ve yer st kaynaklarndan salanmas ve ihtiya sahiplerine datlmas
iin, kaynaklardan kullanclara ulancaya kadar her trl tesisin ett ve projesini yapmak veya yaptrmak, bu projelere gre tesisleri kurmak veya kurdurmak,
kurulu olanlar devralp iletmek hak ve grevi ASKye verilmitir.
1968 senesinde Ankarann su planlamasnn yaplmas gndeme gelmi ve
DS tarafndan 50 yllk sre iin yaplan Ankara Master Su Plan (1970-2020)
dorultusunda 1974 ylnda Kurtboaz Baraj devreye girmi, 1978de devreye
girmesi planlanan amldere Baraj, tnel amadaki baz sorunlar nedeniyle ancak
1985te, ncegez Baraj yerine yaplan Erekkaya Baraj 1992de, Akyar Baraj ise
2000de devreye girmitir. 2050yi de kapsayan Master Planla ncelikle IklGerede suyunun pompa sistemi ile Ankaraya getirilmesi, 2034 ylndan sonras
iin de Kzlrmak suyunun kullanm planlanmtr.
DS, 2006 ylnda Ankara Bykehir Belediyesini uyarm ve Ankarada
yaanacak su skntsnn erken habercisi olmutur. Belediye tarafndan durum
nemsenmeyerek 2006 yaz itibar ile Ankarada ciddi bir ekilde su sknts
ekilmesinin muhtemel grnmedii bildirilmitir. DS, Hazine Mstearlna
bir yaz ile 2010a kadar Gerede sistemi devreye girmezse Ankarada su sknts
yaanabileceini de bildirmitir. Hazinenin Ankara Bykehir Belediyesine
durumu sorduu gre belediye tarafndan verilen cevapta ise hazine garantili
belediye borlarnn arttrlmamas iin su temini projelerini yap-ilet-devret
modeli ile yaplmasnn dnld, Ankara metrosunun bykehir belediyesinin ncelikli projesi olduu belirtilerek Gerede Ikl projesinin DS tarafndan
yaplmas nerilmitir.
Belediye, hazineye verdii cevapta ncelik tercihini metrodan yana kullanacan bildirerek ASKnin kaynaklarn, su ve kanal ileri yerine kurulu yasasnda
olmad halde yollar ve kprl kavaklara aktarmtr.
Ankara Bykehir Belediyesinin keyfi ve plansz tutumu dolaysyla Ankarann ihtiyac olan suyun teminini salayan DS-Bykehir Belediyesi arasnda
yaplmas gereken protokoln Ankara Bykehir Belediyesinin tavr nedeni ile
yaplamam ve 2007 ylnda su krizi yaanm, krizden k iin ise Kzlrmak
projesinin uygulanmas yoluna gidilmitir.
Kzlrmak suyunun Ankaraya getirilmesine dair Bakanlar Kurulu Karar 7 Mart
2007 tarih ve 26455 sayl Resmi Gazetede yaynlanmtr. Proje iin yaklak
400500 m pompaj ve vedik Artma Tesisine kadar 126 km civarnda uzun bir
iletim hatt gerektii grlmtr (Btn bu etkenler ki suyun maliyetini ok
artracaktr). Kzlrmak suyunun getirilmesinin su fiyatlarna nasl yansd proje tamamlandktan sonra grlmeye balanmtr. Bu maliyetlere pompalarda
kullanlacak enerjinin fiyatda eklendiinde halka gelecek ykn gerek bedeli
ortaya kacaktr.
70
TMMOB Su Raporu
Ayrca Kzlrmak suyu hattnn Ankaraya yaklak olarak gnlk 750 bin
metrekp su getirecek biimde ina edilmesi, Ankarann gnlk su ihtiyacnn
yaklak olarak %90nn Kzlrmak suyundan karlanacan ortaya kartmaktadr. Kzlrmak nehrinin su kalitesi ileri artma teknikleri kullanlmadan ime
suyu olarak kullanlmaya uygun deildir.
Kurtboaz ve amldere Barajlarnn sularnn artld vedik Artma Tesisleri
teknik olarak Kzlrmaktan getirilen sularn artlarak ime suyu standartlarna
uygun hale getirilmesine uygun deildir. Kzlrmak suyuna uygun yaplmas gereken artma sistemi ise, dier artma sistemlerine gre olduka pahaldr. Bunun
yannda vedik Artma Tesislerinin kapasitesi, gnlk 1 milyon m3tr.
Bu aklamalara karn, Belediye ve ASK, Kzlrmak suyunu vedike getirerek
Ankarann ime ve kullanma sularyla kartrp kente vermektedir. Bu durum
Ankaraya salanan ime suyunun kalitesini sodyum, slfat ve klorr asndan
1. kaliteden 2. kaliteye drm; sodyum, slfat ve klorr deerlerini, snr
deerlerine yaklatrmtr.
Ankara Valilii Salk Mdrl tarafndan (Gda ve evre Kontrol ube
Mdrlnn 15.07.2008 tarih ve 027094 sayl yazsnda), ASK nin Ankara
ebeke suyu ile ilgili analizlerinin ynetmelie gre yaplmad ve ynetmelikte
belirtilen sklkta yaplmad beyan edilmitir. Yine ayn yazda Kzlrmak suyu
iin vedik artma tesisinin yetersiz olduu ve yeni bir artma tesisinin kurulmas
gerektii ifade edilmitir.
Ankara Valilii Salk Mdrl Gda ve evre Kontrol ube Mdrlnn
07.08.2008 tarih ve 030038 sayl yazsnda, Yenimahalle Belediyesinin muhtelif
semtlerinden alnan su numunelerinin analizleri sonucunda, bakteriyolojik ve
kimyasal ynden ilgili ynetmelie uygun olmad rapor edilmitir.
naat Mhendisleri Odas Ankara ubesi, Ankarann semti; Oran, Mamak
ve Yzncyl semtlerinden 05 Eyll 2008 tarihinde numune alarak Devlet Su
leri Genel Mdrl Teknik Aratrma ve Kalite Kontrol Dairesi Bakanlna
bavurarak baz parametrelerin analizlerinin yaptrlmasn istemitir. Bu analizlerin sonucunda numune alnan semtten Oran semtinde ODT raporunda
olduu gibi koliform bakterisine rastlanmtr.
Ankara ime suyu ebekesi, ebeke kayplar uan ASKnin resmi internet sayfasna gre %30 dur. ebeke kayplar, borulardan szan sular ve illegal kullanm
olarak tanmlanr. ebeke kayplar, artmadan baslan su ile fatura edilmi su
miktar karlatrmas ile tespit edilir. Borulardan szan su ise artmadan baslan
su ile gece su kullanmnn az olduu saatlerde kullanlan su miktar karlatrmas
ile tespit edilir. ASKde ebeke kayplar tespit almalar yaplmamaktadr.
Park ve bahe sulamalar iin, ortalama 50 km uzaklktaki barajlardan getirilen
ve artma tesisinde artlan ime suyu kullanlmtr. 2009 knda yaan yalara
bal barajlarda biriken su gereke gsterilerek Kzlrmaktan tanan su durdurulmutur. Oysa gemi yllardan itibaren park ve bahe sulamalarnda artlm su
kullanlmasays ve barajlardaki sular aklc ynetilmi olsayd Kzlrmak projesine
milyar dolarlar harcamaya gerek kalmayacakt.
71
11.3. Ilsu Baraj

Ilsu Baraj Projesi, Almanya-svire-Avusturya kredileriyle, yklenicii ortaklyla faaliyete gemesi durumunda 1200 yllk tarihi Hasankeyfi sular altnda
brakacak bir baraj projesidir. Oysa 1978de bu blge I. derece sit alan ilan edilmi, Koruma Kurulu Kararna aykr olarak teknik olmayan gerekelerle barajn
yapm merulatrlmaya allmaktadr.
Ilsu Baraj gl 6.000 hektar 1. ve 2. Derece Tarm alann su altnda brakacaktr. Barajn 1,8 milyar Euro maliyetinin olaca ve bunun 1,1 milyar sunun
baraj ve hidroelektrik santral, kalannn yeniden yerletirme, kamulatrma ve
alt yap yatrmlarna gidecei ngrlmtr. Daha nce 1,8 milyar ya ihale
edilmi olan proje yapmnn, imdi 1,2 milyar ya verilmi olmas ilgintir. Belli
ki, kamu eli ile yaplacak iler sanki maliyetin dnda imi gibi gsterilmektedir.
2007 tketimine gre kurulu gce katksnn sadece %1.5 olaca gibi, GAP
ierisinde retilen elektrik bakmndan da en pahal elektrik retim projesidir.
Tamamlandnda onbinlerce kiinin evini ve topran terk etmesine neden
olacaktr. Barajdan tr 53 ky 14 mezra ve Hasankeyf kasabas, 112 km enerji
hatt, 120 km ky yolu, 148 km devlet yolu ve 5.575 m demiryolu yenilenecektir.
Yeniden yerleimin maliyeti, baraj ve HES kazancndan fazla olacaktr.
11.4. Munzur Projesi
Trkiyenin Dou Anadolu Blgesinin Frat Havzasnda yer alan Tunceli
linin Munzur Vadisi ile evresinde, sekiz adet baraj ve hidroelektrik santral
yapm projelendirilmitir. Szkonusu barajlarn tm Munzur Projesi ad
altnda toplanarak bunlardan, Mercan Hidroelektrik Santrali Akayayk Mercan Vadisinde, Konaktepe I, Konaktepe II, Kaletepe ve Bozyaka Hidroelektrik
Santrallerinin Munzur Vadisinde, Plmr Baraj ve Hidroelektrik Santralinin
ise Plmr ay zerinde ina edilmesi hedeflenmitir.
Tunceli-Ovack arasnda uzanan Munzur Vadisinin 42.000 hektarlk alan,
1971 Ylnda Ulusal Park ilan edilmitir.Munzur Vadisi Ulusal Park; Dnya
Kltrel ve Doal Mirasnn Korunmasna Dair Szlemede tanmlanan estetik ve bilimsel adan istisnai evrensel deere sahip olan fiziki ve biyolojik bir
oluumdur.
Munzur Vadisi ile evresinin doasnn ykma uratlmas, ayn zamanda byk apl demografik deimelere yol aarak yeni glere de neden olacaktr.
Plmr Baraj ve Hidroelektirik Santralinin ge zorlayaca veya olumsuz
etkileyecei kyler hari, Mercan ve Munzur Vadisinde yaplacak barajlar ile
hidroelektrik santraller; 84 kyn yaam olanaklarn, dorudan ve dolayl olarak
tehdit etmektedir.
11.5.Yortanl Baraj Projesi
Yortanl Baraj 18 304 hektarlk Knk Sulamasnn yzde 43 olan 7793 hektar tarm arazisine ylda ortalama 37 milyon metrekp su verecek. Hem Knk
sa sahiline hem de sol sahiline su verecek olmas projenin anahtar proje haline
gelmesine neden olduu iddia edilmektedir. Bakray Knk Projesi sulama alan
72
TMMOB Su Raporu
iinde 5 600 ifti ailesi yararlanacaktr. Bu proje ile Bakray havzasnda 20030
ha alann sulanmas amalanmtr. Yortanl Baraj 67 milyon m3, altkoru Barajnda ise 41,6 milyon m3 su toplanmas planlanmtr. Yortanl Deresi zerine
kurulan baraj, 2000 yllk tarihi kltrel mirasmz olan Allianoi antik kentini
sular altnda brakacak olmasndan dolay kusurlu bir projedir.
Bergamann kuzey dousunda yer alan, 2001 ylnda 29.03.2001 tarih ve 9226
say ile I. Derece antik sit alan kabul edilen, 2000 yllk tarihe sahip Allianoi
su tedavi merkezi olarak kurulmu, 47 C derece scakla sahip termomineralli
su olup halen halk tarafndan ifa merkezi olarak halen kullanlmaktadr. Allianoinin gn yzne kartlabilmesi iin Kltr Bakanlndan istenen destekler
reddedilmi ve 2000 gnllnn verdii paralarla 9700 m2lik alan sahip kltrel
mirasn ancak %20lik bir blm gn yzne karlabilmitir. Koruma Kurulu
kararlarna gre arkeolojik sit olan alan hi dikkate alnmamtr.
Yaplan ilerin 1972 Paris Doal Mirasn Korunmas Szlemesine, 1985 Avrupa Mimari Mirasn Korunmas Szlemesine, 1992 Valerta-Malta Arkeolojik
Mirasn Bulunduu Yerde Korunmas Szlemesine ve TC Anayasasnn 63/1.
maddesine aykrdr.
12. SON SZ!
Su yaamn vazgeilmezi olmasnn yan sra sektrler ierisinde petrol piyasasndan sonra en byk paya sahiptir. Ayn zamanda bu sektrde her ey daha
yenidir ve sreklide bymektedir. Kapitalizm asndan gelimeye aktr.
zel sektrn kamu sektrnn yerini almas, kamu iktisadi teekkllerinin
zel sektre devredilmesi gibi uygulamalar uluslararas politikalarn bir sonucudur. Uluslararas irketler kendi istemlerini hayata geirmek iin uluslararas
kurulular kullanmaktadrlar. Zaten uluslararas kurulular ynetenlerin de ayn
irketler olduu grlmektedir.
Dier lkelerde ve lkemizde yaanan rneklere baktmzda su hizmetlerinin
zelletirilmesini salayanlar ayn irketler. Bu irketlerin DSKnin asl kurucular
ve karar vericileri olduu grlmektedir.
Hizmetin tamamen ticari mal durumuna getirilmesine gereke olarak, bedelini
demedikleri eyin sorumluluunun stlenilmeyecei iddias ileri srlerek, piyasa mekanizmalarnn altrlmasyla, fiyatlandrma temel alnmaktadr. Burada
balangta mlkiyetin kimde olduu sorun olarak grlmemektedir.
lkemizde su ynetimi, kamu mlkiyeti ve kamu iletmeciliinden alnarak,
ekonomik mal olarak kabul edilip arz-talep odakl iletme sistemine gemenin
alt yaps oluturulmutur.
DSK, yapmaya altklarn gerektiinde lkelerin yasalarn da deitirerek
yapmaktadr. Bunun iin lkelerin siyasi kadrolarna gereken her trl sylemi
syletmektedirler. Kendileri hibir ekilde ortalklarda grlmemektedir. lkelerin
mevcut yasalarnn izin vermemesi durumunda yasalar, hatta anayasalarn izin
vermemesi durumunda anayasalarn deitirttiklerinin rneklerini dier lkelerde
73
olduu gibi bizde de grmekteyiz. lkemizde, dier alanlarda bu uygulamalarn

benzerlerini grdk ve etkilerini yaamaktayz.
Suyun ticariletirilmesi konusunda irketler kendi kazanlarnn toplumsal
muhalefet dolaysyla engellenmesinin nne gemek iin tahkim anlamas
kapsamnda ilerini yrtmektedirler.
AB, IMF ve DB, zelletirmeleri zorlamaktadrlar. DB ve IMF kredi ve bor
vermenin n koulu olarak zelletirmeyi ileri srmektedir. 2000 ylnda IMFnin
salad 40 krediden 12si su salamann ksmi yada tamamen zelletirilmesini
art komaktadr. Bu yasa ve ynetmeliklerde yaplan her yeni deiiklik uluslararas irketlerin ihtiyalarn giderici ekilde gereklemektedir.
Bilindii gibi, Kresel su politikalarnn yerelde uygulamaya geirilmesini kolaylatran en etkili sylem, ktlk, kuraklk ve kresel snmaya bal iklim deiimi
zerine kurgulanan bir su krizi sylemidir. Oysa ki su ktln, su kirliliini yaratan,
kresel kapitalist retim biiminin kendisidir. Sonuta yeni liberal politikalarn
ykc etkisi, yksek su faturalar, kirlenmi ve iilebilir niteliini yitirmi musluk
sular tarmda yetersiz sulama suyu olarak yerel halka yanstlarak, suyun kamusal
bir hizmet olarak sunulmasnn meruiyeti sorgulanmaktadr.
Bugne kadar ulusal bir su politikasnn oluturulamamas, eksikli ya da uygulanmayan yasalar ve toplumun bu konuda bilinlendirilmemesi nedeniyle gelinen
bu noktada, yaratlan su krizi ve panik havasnn etkisinden de yararlanlarak,
yzey sularmzda olduu gibi yeralt sularmz da ibirliki ynetim ve sermaye
tarafndan kresel sermayeye peke ekilmek istenmektedir. Su kaynaklarn
kresel piyasalara ama dorultusunda, DS yatrmc bir kamu kurumundan,
kresel sermayeye araclk eden bir piyasa aktrne dntrlmeye allmaktadr. IMF, DB ve dier uluslararas kurulularn dayatt politikalarnn yansra,
ABnin Su ereve Direktifleri vb yasa ve ynetmelikler dorultusunda yaplan
ve yaplacak yasal dzenlemelerin lkede hayata geirilmesinin ardndan su politikalar, tamamen kresel sermaye tarafndan belirlenecek, su ynetimi, uluslararas kurulular ve okuluslu su irketlerinin de dahil olduu kresel ynetici
aktrlerine teslim edilecektir.
5355 sayl Mahalli dare Birlikleri Yasas ile ime ve kullanma suyu konusunda
uygulamalarda grld gibi su kaynaklarnn ynetimi uluslararas irketlere
pazarlanabilen bir yap haline getirilmitir.
Su stratejik zelliinden dolay uluslararas egemenliin glendirilmesi ve ticari kazanlarn artrlmas nedeniyle her geen gn daha da nemli olmaktadr.
Yeni liberal politikalar ile kmaza giren kapitalizm her geen gn kendisine yeni
araylar aramaktadr. Bunun iinde suyun hidrolojik deiimini dikkate alarak
yeni su piyasalar iin gndemini belirlemektedir.
Mart 2009da stanbulda toplanacak olan 5.Dnya Su Forumunun Trkiyede suyun zelletirilmesi srecinde nemli bir dnm noktas olaca aktr.
Suyu piyasa deeri olan bir meta olarak deil, insanln ve doann ortak mal
olarak gren ve tm canllar iin temel bir hak olduunu dnler de, sorunun
74
TMMOB Su Raporu
sadece teknik deil dorudan politik bir durum olduunun bilinciyle hareket
etmelidirler.
Dnyadaki ve lkemizde, su hizmetlerinin dnmnde ki ksm uygulamalar
grenler, suyun kamusal bir hizmet olarak kalmasnn zorunlu olduu gereini
fark etmelidirler. Bunun iin mhendis, mimar ve planclar bir an nce harekete
gemelidirler.
Uygulamalarn ehir yada krsalda yaayan hi kimseyi ayrmayaca gereinin grlerek, kyl ve kentlilerin emek ekseninde birlikte hareket etmesinin
zorunluluu bilince karlmaldr.
75
KAYNAKA
Akdoan, A. A., 2006, Latin Amerikada Su zelletirmeleri, Su Ynetimi: Kresel Politikalara
ve Uygulamalara Eletiri, Memleket Yaynlar, Ankara.
Altnok, E. B., 2008, 24 ve 26 Aralk 2008 tarihli Kamoyu Aklamas, www.cmo.org.tr.,
Eriim tarihi: 26.12.2008.
Ang A.E, 2004, Hidroloji Kongresi, T,
Ang, AE, Kk, . 2008. lkemiz Su Kayanakalrna klim deiiminin Etkilerinin teki
Taraf, TMMOB klim Deiimi Sempozyumu
Aslan, D., 2009, Bir Salk Hakk: Temiz Su, TTB YK yesi
Bar, M.E., 2002. Yeil Alan Uygulamalarnda Doal Bitki rtsnden Yeterince
yararlanyormuyuz? II. Ulusal Ss Bitkileri Kongresi, 22-24 Ekim 2002. Antalya.
Carson, R. (1962). The Silent Spring. Houghten Mifflen, USA
Belknap, R. K. and Furtado, J.G. (1967). Three Approaches to Environmental Resource
Analysis. The Conservation Foundation, Washington, D.C. USA.
Boratav,K., 2006, Su Kavgalar:Sra Trkiyede mi?, Nisan 2006,Cumhuriyet.
Boratav. K, Su Savalar Ne Zaman,Ekim 2008, http://arsiv.sol.org.tr/index.php?15109
City of Aurora Parks and Open Spaces Department, 2003. Recommended Xeriscape Plant
List. Colorado, ABD.
Cooperative Extension Nassau County, 2003. Home Grounds Fact Sheet. Nassau County
Horticulture Program.
Chenoweth, J., 2008, Minimum Water Requirement for Social and Economic Development,
Desalination, 229, s. 245256
akar, T., 2008, Suya Eriim Hakk Suyun Maliyeti Fiyatlandrlmas ve Belediye
Uygulamalar,
nar, T., 2006, Neoliberal Su Politikalar Dorultusunda ller Bankas, DS ve Belediyelerin
Deien Rol,
nar, T., 2006, Trkiyede mesuyu ve Kanalizasyon Hizmetleri: Ynetim ve Finansman,
Su Ynetimi: Kresel Politikalara ve Uygulamalara Eletiri, Memleket Yaynlar, Ankara.
nar, T., 2007, Neoliberal Su Politikalar Dorultusunda ller Bankas, DS ve Belediyelerin
Deien Rol, evre ve Mhendis, Say:28.
MO, 2007 evre Durum Raporu, TMMOB evre Sempozyumu, 8-9 Haziran 2007,
Ankara.
Gen H. eliker S.A., Trkiyenin Su Potansiyeli, TEAE,
Dodu. N, 2008, Arama letme Faaliyet Raporlar Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli
Sular Eitim Semineri-II Kitab,Eyll 2008
Engels, F., 1997, ngilterede Emeki Snfn Durumu, (ev. Yurdakul Fincanc), Sol,
Ankara
76
TMMOB Su Raporu
County of San Diego, 2007. Low Impact Development Handbook: Storm Water
Management Strategies. Department of Planning and Land Use, USA.
Feucht, J.R., 2007. Xeriscaping: Trees and Shrubs.
Gleick, P. H., 1998, The Worlds Water 1998-1999: The Biennial Report on Freshwater
Resources, Island Press, s. 44.
Gleick, P. H., 1996, Basic Water Requirements for Human Activities: Meeting Basic Needs,
Water International, 21 (1996) 83-92, IWRA.
Goleman, D. (2003). Ykc Duygular ile Nasl Baa kabiliriz? Inklap.
Gler, B., A, 2005, Yeni Sa ve Devletin Deiimi, Yapsal Uyarlama Politikalar 19801995, mge Kitabevi, Ankara
Gngr, N; 2008, Jeotermal Kkenli Gazlar; Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular
Eitim Semineri-II Kitab,Eyll 2008
Kapan , Suyun Stratejik Dalgalar, bky, 2007
Kayr, G., ., Akll, H., 2006, Antalya Su Hizmetlerinde zelletirme, Su Ynetimi:
Kresel
Kresel Su Politikalarnn Ulusal ve Yerel lekte Yansmalar, 24-25 Ekim 2008 TMMOB
Mersin Kent Sempozyumunda sunulan bildiri.
Making the Best Use of Woter for Agriculture, FAO, 2002
McHarg, I. (1969). Design with Nature. Doubeday, Garden City, NY
Mert, A., 2008, IMF ve Dnya Bankas Su Politikalar, okuluslu irketlerin Trkiyedeki
Uygulamalar,
Meteorolojik Karakterli Doal Afetler ve Meteorolojik nlemler, TMMOB Meteoroloji
Mhendisleri Odas, 1999
Miniba, T., Globalizmde Suyun Ekonomi Politii, 7. Ulusal evre Mhendislii Kongresi:
Yaam, evre, Teknoloji Bildiriler Kitab, zmir, 2007, TMMOB evre Mhendisleri
Odas.
Kran A, 2005, Ortadouda Su Bir atma yada Uzlama Alan, Kitapyaynevi
Miller C., 2003. Gardening In The Pinery, A Recommended List of Xeric Plant Materials
That Will Conserve Water. Reprinted From the Town of Parker Colorado Website.
ngr, T., 2007, Yurtsever Mhendisler Toplants Konuma Notlar.
ngr,T. , 2007, Melen Ne Menem Bir Proje? almas.Saliholu, S., 2006, Kresel Su
Siyaseti
Paaolu S.,2004, Su Zengini Deiliz Trk Tarm dergisi,Say 156,
Peterson, D., 1996. Logical Landscapes for Green Living in Central Texas. City of Austins
Green Builder Program. www.greenbuilder.com
77
Politikalara ve Uygulamalara Eletiri, Memleket Yaynlar, Ankara.Kilim.,E,E, vd., Su

Politiktir:
Robert J, 2003, (Tercme Metin Duran-Mustafa Erdem Sakn), Suyun Ekonomi-politii,
topya
SOL, 2008, Kamuculuk Su Oldu, http://arsiv.sol.org.tr/index.php?yazino=30221, Eriim
tarihi: 14 Aralk 2008.
Su Hizmetleri Ynetimi Antalya ncelemesi (1999) TODAE Yaynlar No:10
ahin , Bilgili C, Peyzaj Plan ve Uygulamalarnn Us Kaynaklarnn Korunmasndaki Etkisi
ve lkemiz Gerei, A.. Ziraat Fak. Pejzaj Mim. Bl.
en, H. 2009. Munzur Dizginleniyor, JMO Haber Blteni. Say 2009/1
Tamer Grer, N., 2008, Trkiyenin Gndemindeki Su Sorunlar, PLANLAMA, Dergisi
zel say:Kent Planlama ve Su, TMMOB ehir Planclar Odas yayn, s: 67-81.
TC Anayasa Kitab
en S, 1993, Su Sorunu, Trkiye ve Ortadou, Balam
entrk. N; 2008, Doal Minareli Sular ve Yasal Durum, Jeotermal Kaynaklar ve Doal
Mineralli Sular Eitim Semineri-II Kitab,Eyll 2008
Shva V. 2207, (Tercmesi Ali K. Saysel) Su Savalar, zelletirme, Kirlenme ve Kar,bgst
yaynlar
TMMOB naat Mhendisleri Odas, Kimya Mhendisleri Odas, evre Mhendisleri
Odas Ankara ubesi ve Ankara Tabip Odasnn birlikte hazrlad Ankara Su Sorunu
Deerlendirmesi ve Kzlrmak Suyu Raporu (Kimya Mhendislii Dergisi, Say 169).
TMMOB klim Deiimi Sempozyumu 13-14 Mart 2008
TMMOB Jeoloji Mhendisleri Odas Blteni, Say: 3, s.70-78.
TMMOB Peyzaj Mimarlar Odas, 2008, .Melih Gkek hakknda su duyurusu dosyas.
TMMOB Su Politikalar Sempozyumu Bildirileri 1. Cilt.21-23 Mart 2006,Ankara
TMMOB Su Politikalar Sempozyumu Bildirileri. 2. Cilt .21-23 Mart 2006,Ankara
TMMOB 2. Su Politikalar Kongresi Bildiriler Kitab 1. Cilt, Ankara.
TMMOB 2. Su Politikalar Sempozyumu Bildirileri Kitab 2. Cilt 20-23 Mart 2008,
Ankara
Tomambay M, Dnyada Su ve Kresel Isnma Sorunu, ara kitap, 2008
Topu, F. H., 2006, Suda D Kredi: zmit rnei, Su Ynetimi: Kresel Politikalara ve
Uygulamalara Eletiri, Memleket Yaynlar, Ankara.
Topu, F. H., 2006, Yerel Ynetim Birlii Eliyle Su zelletirmesi: ALBR rnei, Su
Ynetimi: Kresel Politikalara ve Uygulamalara Eletiri, Memleket Yaynlar, Ankara
78
TMMOB Su Raporu
Turhan, ., Tekeller Suyun Ban Tuttu, 2003, www.evrensel.net/03/03/16/ekonomi.html;

eriim tarihi: 05.12.2005; En Pahal Suyu emeliler iyor
Trkiye Suyun Ticariletirilmesine Hayr Platformu, 2008, Suyumuzu, Yaammz Sata
karyorlar, Ekim 2008
TSAD, 2008, Kresel Su Krizine Kar zm Araylar: ebeke Suyu Hizmetlerine
zel Sektr Katlm Dnya rnekleri Inda Triye in neriler, TSAD No: T/200809/470.
Tlek, B., 2008. Xeriscape Kurakl Peyzaj. Ankara niversitesi Fen Bilimleri Enstits
Peyzaj Mimarl Anabilimdal Yksek Lisans Semineri. Ankara.
Trkiye evre Durum Raporu, evre ve Orman Bakanl Yayn, 2007, Ankara.
Ulusoy K. Kresel Ticaretin Son Hedefi Su Pazar, Kristal Kitaplar, 2007 Ankara
Uslu, A., 2002.thal Ss Bitkileri le Ekonomik/Ekolojik Park Tasarm Gerekletirilebilir
mi?
U.S. Environmental Protection Agency, 2003. Water-Efficient Landscaping. EPA Water
Resources Center,U.S. Environmental Protection Agency, Washington. www.epa.gov/OWM/
water-efficiency/index.htm
Yldz D, Su sorunu Asndan Akdenizin Dousu, Bizim Kitaplar, 2008
Van Buuren M (1994) The hydrological landscape structure as a basis for network
formulation; A Case Study for the Regge Catchment-NL. In: E.A. Cook and H.N. van Lier
(Eds), Landscape planning and ecological Networks , 20: 117-137.
Wade G. L. and Midcap J. T., 2007. A Guide To Developing a Water-Wise Landscape. The
University of Georgia Cooperative Extension
Whitford, V., Ennos, A.R., Handley, J.F., 2001. City form and natural process-ndicators
for the ecological performance of urban areas and their application to Merseyside, UK.
Landscape and Urban Planning , 57, 91-103.
http://www.dsi.gov.tr
http://www.eie.gov.tr
hhtp://www.ext.colostate.edu/pubs/garden/07229.html
http://www.evreorman.gov.tr
http://www.migem.gov.tr
http://www.ntvmsnbc.com/news/453314.asp
http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=10&ust_id=3
79

Tmmob Su Raporu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tmmob Su Raporu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRK MHENDS ve MMAR ODALARI BRL

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

Kapak ve Sayfa Dzeni

3.3.3. Yerli Sermaye Ne Diyor?......................................................................33

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

bu insanlar tm temizlik aralarndan, su borular ancak paralar

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

Kresel su irketlerince oluturulan Dnya Su Politikalar, Avrupa Birlii (AB),

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

Sosyal adaletin salanmas temelinde su, kamunun kullanaca ve denetleyecei

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

2-SUYUN TCAR META HALNE GETRLMES ALIMALARI

2.1. Kresel Etkiler

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

ve eksiklerini gidermi olan bu kurumlarn zerindeki basklar artmaktadr. Bask,

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

2.2. Uluslararas Toplant ktlar

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

2.2.4. Binyl Kalknma Hedefleri, Bonn Konferans ve Johannesburg Dnya

DSK tarafndan dzenlenen DSF da yukarda belirtilen gerekeler dorultusunda,

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

zamanda yerel ynetimlere sz konusu projelerde teknik yardm da vermek amacyla

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

3.2.3. l zel dareleri

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

konudaki grevi KHGM yrtmekteydi. Daha nce KHGM sorumluluunda olan

3.2.5.1. Sulama Birlikleri

Madde 19 - (Deiik madde: 29/12/2005-5445 S.K./2.mad) Sadece sulama amal

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

Tzel kiilie sahip Sulama Kooperatifleri, yllar itibariyle Blge Birlikleri'nin

U. Halis TMMOB Su Politikalar Kongresi

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

Drenaj ve tarla ii gelitirme projesi kapsamnda 1986da DBndan 255 milyon

eklindedir bu ifade projelerle ilgili ok eyi ifade etmektedir.

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

ebekesine Dearj Ynetmelii, Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii, Ky Kanunun

olup, DS bu grevleri 1964 ylnda Kyileri Bakanlna devretmitir. 1968 ylnda

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

yenler su hakkn kaybetmekte, su tketim fiyatlandrmalar kar amac gtmeyen

2004 yl verilerine gre 65 adet Organize Sanayi Blgesinin (OSB) 46 tanesinde

evre ve Orman Bakanl, Trkiye evre Durum Raporu 2007, Sayfa 79

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

malat sanayii 2004 yl atksu istatistiklerine bakldnda (Tablo 4.1.), yaklak

TUK, 2006, Haber Blteni say: 72, 28 Nisan 2008).

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

Tablo 5.1. Trkiyenin

Tablo 5.2. Su Kullanm

Yzeysel sularn kayna olan havzalarn korunmas gelitirilmesi her geen gn

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

lkemizde bugne kadar yaplm olan hidrojeolojik ettler sonucunda 13,66

Trkiyede Su, WWF Trkiye, http://www.wwf.org.tr/su/rakamlarla-su-sorunu/tuerkiyede-su/

Trkiyede toplam tarm alan 28 milyon hektar olup, sulanabilir alanmz 26

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

Tarmsal sulama hizmetlerinde 1993 ylndan itibaren sulama birlikleri ve sulama

5.2.2.1. Tarmda Suyun Yanl Kullanm, Tuz Birikimi ve lleme

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

Gda retimi, saklanmas ve tketiminin her aamasnda suya gereksinim vardr.

srekliliinin salanmas bu kaynaklarn korunmasna baldr. Bu durumda hem

Kresel Su Politikalar ve Trkiye

Maden suyu kaynaklarndan gnlk boalmn 63.331.000 lt/gn olarak tahmin

dourmaktadr. Ya karakterlerinin deimesi de, sonu olarak su kaynaklar

Kresel Su Politikalar ve Trkiye