TMMOB 1. Kadın Kurultayı

TRK MHENDS ve MMAR ODALARI
BRL
TMMOB KADIN
Mhendis, Mimar ve ehir Planclar
KURULTAYI
SONU BLDRGES
ve KARARLAR
2009 - STANBUL
TMMOB Kadn
Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay
Sonu Bildirgesi ve Kararlar
Yayna Hazrlayan
Elektrik Mhendisleri Odas stanbul ubesi
ISBN : 978-9944-89-947-5
EMO Yayn No: SK/2010/4
Adres: Dikilita Mah. Eren Sok. No: 30
Beikta-STANBUL
Tel: (0212) 259 11 50 Faks: 258 36 55
E-posta: istanbul@emo.org.tr
Web: http://istanbul.emo.org.tr
Bask: Ezgi Matbaaclk
Adres: obaneme Mah. Sanayi Cad. Altay Sok. No: 10
A Blok Yenibosna - STANBUL
Tel: 0212 452 23 02 Fax: 654 94 13
E-posta: ezgimatbaa@mynet.com
Bu eserin yayn hakk TRK MHENDS ve MMAR ODALARI
BRLNE aittir. Kitaptaki bilgiler kaynak gsterilerek
kullanlabilir.
TMMOB KADIN
Mhendis, Mimar ve ehir Planclar
KURULTAYI
Yrtme Kurulu
Glay ODABA
Boran Baak KO
Aynur SAVA ULUTU
Meryem KAYAN
Merve ZYAAR
Sevim GKE
lkay BEYOLU
Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

Elektrik Mhendisleri Odas
Mimarlar Odas
evre Mhendisleri Odas
Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas
Makina Mhendisleri Odas
Fizik Mhendisleri Odas
Dzenleme Kurulu
Boran Baak Ko
Glay Odaba
Suna Tezel
Yasemin Yavuz
vl Eski
Hacer ekerci
Sorgl Aytek
Funda Ekin
Burak K. Uysal
lkay Beyolu
Bahtiyar alar
Neslihan Sucu
Evrim Toprak
Ayegl Bildirici
Mrvvet Aral
Hatice Erbay
Nurdan Aydodu
Zahide t
Sevim Gke
Belgin Mert
Aynur Sava Ulutu
Duygu Aar
Funda Saraydn
Melike Anl Yksel
Nurcan zkaplan
Kadriye Bakrc
Asuman Trkn
(Dzenleme Kurulu Bakan)

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii
evre Mhendisleri Odas
Fizik Mhendisleri Odas
Gemi Mhendisleri Odas
Gda Mhendisleri Odas
Harita ve Kadastro M.O.
naat Mhendisleri Odas
Jeofizik Mhendisleri Odas
Jeoloji Mhendisleri Odas
Kimya Mhendisleri Odas
Maden Mhendisleri Odas
Makina Mhendisleri Odas
Metalurji Mhendisleri Odas
Mimarlar Odas
ehir Planclar Odas
Ziraat Mhendisleri Odas
Tekstil Mhendisleri Odas
Ik niversitesi
stanbul Teknik niversitesi
Yldz Teknik niversitesi
Serpil akr
Sevgi ubuku
Betl Urhan
Melda Yaman ztrk
Nuray Ergne
Besime en
Hlya Glbahar
Ayfer Eilmez
Necla Akgke
Eylem Ate
Olcay Yanar
Gnl Korkmaz
Aye Panu
Arzu erkezolu
Kurultay Sekreteri:
stanbul niversitesi
stanbul niversitesi
Kocaeli niversitesi
Ondokuz Mays niversitesi
Maltepe niversitesi
Mimar Sinan niversitesi
KADER
Petrol- Sendikas
Petrol- Sendikas
Hava- Sendikas
Birleik Metal- Sendikas
Eitim-Sen
Eitim-Sen
Dev-Salk- Sendikas
Duygu TOKMAK (16 Eyll 2009 tarihine kadar)
M. Ik GRBULAK (16 Eyll 2009 tarihinden itibaren)
KURULTAY PROGRAMI
21 Kasm 2009 Cumartesi
10:00 10:15
10:15 11:00
11:00 11:15
Divan Oluturulmas
Al Konumalar
Blgesel altaylar Hakknda Genel
Bilgilendirme
11:15 13:00
alma Hayatnda Mhendis, Mimar,

ehir Planc (MMP) Kadnlar
MMP eitiminde cinsiyetilik
Cinsiyeti iblm/ yeri pratikleri
alma Hayatnda Mhendis, Mimar,

ehir Planc Kadnlar
Yasalarda MMP kadnlarn durumu
Cinsiyeti iblm/ yeri pratikleri
Kapitalist krizin kadn MMP'lara etkisi
Mhendis, Mimar, ehir Planc Kadnlarn

rgtlenmesi
TMMOB'deki MMP Kadn Aratrmas sunumu
TMMOBde kadn yelerin karlat sorunlar
14:00 15:45
16:00 18:00
22 Kasm 2009 Pazar

10:00 - 12:00
Mhendis, Mimar, ehir Planc Kadnlarn

rgtlenmesi
TMMOBde kadn almalar ve kadn
rgtlenme modelinin oluturulmas
Dier kadn gruplaryla ilikiler
13:00 - 16:30
Kurultay Sonu Bildirgesinin Sunumu ve

Deerlendirmeler
16:30 17:00
Dilekler ve kapan
NDEKLER
SUNU ............................................................................................... 1
AILI KONUMALARI ..................................................................... 5
MESAJLAR......................................................................................... 22
ANKET SUNUM................................................................................ 26
SONU BLDRGES ....................................................................... 35
KURULTAY KARARLARI.................................................................. 47
BLDRLER ....................................................................................... 61
Kadnlarn ar ve tehlikeli ilerde altrlmasna ilikin yasaklar
ve kadn istihdam / Do. Dr. Kadriye Bakrc................................... 62
Dnme sancsndan dntrme basksna kentsel mekn ve kadn
Emel Kayn ....................................................................................... 72
Teknolojide cins ayrm / Ece Kocabak ........................................... 76
EKLER ............................................................................................. 101
TMMOBye kaytl mhendis, mimar ve ehir plancs kadnlarn
eitim ve alma hayatnda yaadklar ayrmclk anketi................ 102
Diplomalar pembe veya mavi mi ki? mza kampanyas ................... 130
EMO Genel Merkezi basn aklamas
Kadn EMO yesi mhendislerin yzde 17.1i isiz ..................... 135
TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi
SUNU
TMMOB 40. Dnem Genel Kurulunda,
alnan karar gereince TMMOB tarihinde
ilk olarak dzenlenen Kadn Mhendis,
Mimar, ehir Planclar Kurultay;
TMMOBnin kadn yelerinin,
cinsiyetleri nedeniyle erkek
meslektalarndan farkl olarak
yaad zgl sorunlar ortaya
kartarak, bu sorunlar etrafnda
zm nerileri ve politika
oluturmak,
Kadn yeler iin sunulacak
zm nerilerini, kadn
yelerden oluan alma
gruplar zerinden gelitirmek
zere bir rgtlenme Modeli
gelitirmek,
Kadn yelerin TMMOB ierisinde
temsiliyetlerinin artrlmasnn
nn aacak tedbirlerin
alnmasn salamak,
Kurultay srecinde, bu temel
hedefleri yerine getirirken kadn
yelerle tanmay, dayanmay
ve TMMOB organlar iinde
rgtllmz glendirmeyi
hedefliyordu.
Tm kadn yelerimizi bu srete aktif
olarak yer almaya aran Kurultay,
yaplan yerel ve blgesel altaylar
sonucunda 21-22 Kasm 2009 tarihlerinde
stanbulda dzenlendi ve ok youn bir
katlma sahne olurken ok nemli
kararlarn alnmasna da zemin oluturdu.

Bu yaygn ve etkili hazrlk almalar
srecinde lkenin her yanndan ve
eitli disiplinlere bal onlarca kadn
arkadamz kararl ve zverili bir
alma yrttler. TMMOB emsiyesi
altnda ve EMO stanbul ubesi
sekretaryasnda gerekletirilen bu
kurultayn asl tayclar, grnmez
kahramanlar olan bu gzel kadnlara
bir kere daha buradan sevgi ve
sayglarmz
sunmay
bir
grev
biliyoruz.
Btn altaylar ve kurultay hazrlk
srecinde, ilk defa kendi sorunlarmz
ekseninde bir araya gelebilmenin
heyecan ve telayla bol bol tarttk,
bilgilerimizi
ve
deneyimlerimizi
paylatk. lk defa kimi konular,
kavramlar ortaklatrmaya almann
skntl
evrelerini
sabrla
amay
becerdik ve her aamada elenmeyi
asla gzden karmadk.
Bu srete grdk ki; evet kadn
olmann birikmi devasa sorunlar var.
Mhendis, mimar ve ehir planc kadn
olmak bizleri bu sorunlardan muaf
klmyor. Uramamz gereken, ba
etmemiz
gereken,
deitirmemiz
gereken,
ykmamz
ve
yeniden
kurmamz
gereken
ok
nemli
sorunlarmz var. Her zamankinden
daha kararl, daha azimli ve daha
direnli olmalyz. Umudumuzu hergn
biraz daha sulayp bytmemiz,
bizden nceki kadnlarn at yolu
daha da geniletmemiz ve gelecee
kprler kurmamaz gerekiyor.
Bu srete yine grdk ki, kadn
olmann birok da avantaj, olumlu
yan var. Evet sorunumuz ok ama
direncimiz de snrsz. Evet uramamz
ve
deitirmemiz
gereken
gndemlerimiz ykl ama bizim de
yapsal hale gelen gayretimiz ve

kararllmz var. Binlerce yldr kar karya kaldmz ayrmcln,
tekiletirmenin, ezilen cins konumunda kalmann yaratt tahribat
ve edilgenlik btn hayatmzn stnde bir karabasan gibi duruyor
ama biz kadnlarn binlerce yldr biriktirdii deneyim, kararllk,
mcade ve deitirme azmi de her ne pahasna olursa olsun
gnee ulamakta srarl.
lerleyen sayfalarda Kurultay Sonu Bildirgesini ve Kararlarn
bulacaksnz. Kurultaymzn al blmndeki konumalara ve
aratrma sonularna ulaacaksnz. Kimi kadn arkadalarmzn
bildirilerini okuyabileceksiniz. Sadece bu kadar deil. Her sayfada,
her satrda ve her cmlede giderek byyen bir UMUT ve
KARARLILIK bulacaksnz. Sakn armayn. Kadnlar her yerdedir.
Btn szcklerde, bahar iekleri kadar rengarenk, okyanus
dipleri kadar derin KADINLARI bulacaksnz.
Hepinizi sayg ve sevgiyle kucaklyoruz.
Kurultay Dzenleme Kurulu Bakan
Boran Baak KO
TMMOB KADIN
MHENDS, MMAR, EHR PLANCILARI
KURULTAYI
AILI KONUMALARI
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
SONU
BLDRGES
35
TMMOB KADIN
MHENDS, MMAR ve EHR PLANCILARI KURULTAYI
SONU BLDRGES
TMMOB 40. Dnem Genel Kurulunda kadn yelerin nergesiyle
karar altna alnan, sekretaryas Elektrik Mhendisleri Odas (EMO)
stanbul ubesi tarafndan yrtlen ve 55 yllk TMMOB tarihinde
ilk kez dzenlenmi olan TMMOB I. Kadn Kurultaynn amac;
TMMOBnin bir kadn politikas oluturmasn salamak, bete birini
oluturan kadn yelerin dayanmasn, rgtlenmesini ve
temsiliyetini daha gl hale getirmek, TMMOB ve bal odalarnda
kadn yelerin almalara nitelik ve nicelik olarak daha etkin
katlabilmelerini salamak, mesleki ve sosyal adan kendilerini
gelitirerek ifade edebilecekleri mekanizmalar yaratabilmek, gerek
rgtsel gerek toplumsal gelimede potansiyel kadn enerjisini
harekete geirmek, ynetim kurullarnda ve dier kurullarda kadn
temsiliyetini
artrabilmek,
kadn
komisyonlarnn
yaygnlatrlmasnda etkin olabilmek, dier kadn ve emek rgtleri,
niversiteler ve ayrmclk kart platformlarla iletiim ve dayanma
iinde olmak, alma hayat iinde kadn mhendis, mimar ve ehir
plancs meslektalarmzn karlat sorunlar belirleyerek zm
nerileri gelitirmek ve bu zm nerilerinin uygulanmas iin
mcadele etmektir.
Bu amala 21-22 Kasm 2009 tarihinde stanbul Yldz Teknik
niversitesi Oditoryumunda dzenlenen TMMOB Kadn Mhendis,
Mimar ve ehir Planclar Kurultayna 307 Mhendis, Mimar ve ehir
Planc (MMP), 31 konuk ve 51 renci ye olmak zere toplam 389
kadn katlm ve Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclarnn,
gerek alma hayatnda, gerek TMMOB rgtll iinde yaad
sorunlarn ancak kadn yelerin katlm ile deerlendirilmesi, sorunu
yaayann zmde zne olmas hedeflenmitir.
Kurultaya hazrlk srecinde, Kadn Mhendis, Mimar ve ehir
Planclarnn katklarn salamak, TMMOB organlar iinde etkin
olarak var olabilmenin nn aacak rgtlenme modelleri
oluturmak iin, Kurultay program ana balklarn kapsayan forum
ve blgesel altaylar;
7 Haziran 2009da, stanbulda, 76 MMP katlmyla
Marmara Blgesinde;
27 Eyll 2009da, Adanada, 40 MMP katlmyla Akdeniz
Blgesinde;
36
4 Ekim 2009da, zmirde, 92 MMP katlmyla Ege

Blgesinde;
11 Ekim 2009da, Samsunda, 45 MMP katlmyla Karadeniz
Blgesinde;
18 Ekim 2009da, Ankarada, 71 MMP katlmyla Anadolu
Blgesinde;
1 Kasm 2009da Diyarbakrda, 40 MMP katlmyla Dou ve
Gneydou Anadolu Blgesinde yaplmtr.
Kurultay hazrlk aamasnda ve rgtlenme sreci olarak ele alnan
blgesel altaylar sonucunda stanbul, zmir, Ankara, Diyarbakr,
Bursa ve Adana illerinde TMMOB l Koordinasyon Kurulu Kadn
Komisyonlar kurulmutur. Yine birok ilde bu konuda alma
balatlmtr.
altaylar ve Kurultay; Eitimde Cinsiyet Ayrmcl, Cinsiyeti
blm ve yeri Pratikleri, Kapitalist Kriz ve Kadnlar, TMMOBde
Kadn rgtlenmesi olmak zere drt ana balkta yaplmtr. Bu
balklar kapsamnda TMMOB Kadn Mhendis Mimar ve ehir
Planclar Kurultaynda kan sonular u ekildedir;
niversite ncesi eitimde ve bunu besleyen toplumsal yapda
cinsiyet ayrmcl sz konusudur. Ders kitaplarnda kullanlan dil ve
tanmlanan roller cinsiyeti bir nitelik gstermektedir. Bu durum,
lisans eitiminden balayarak, meslek seimi sreci ve lisans
eitimini kapsayacak ekilde cinsiyet ayrmclnn olaanlamasna
ve meslek yaammzda karlatmz ayrmclk temelli
problemlerin kanksanmasna yol amaktadr. Ayrca, cinsiyetilik
kadn rencilerin, eitim srecinde (zellikle laboratuar, staj, arazi
gibi ortamlarda ya da barnma ortamlarnda) mesleki gvenlerini ve
kiisel btnlklerini zedeleyecek sylem ve eylemlerle
karlamalarna yol amaktadr. Meslek seiminde ve meslee
hazrlkta belirleyici olan cinsiyeti i blm ve toplumsal kabullerin
deiimi iin, eitim srelerinde cinsiyet ayrmclnn ortadan
kaldrlmasna ynelik eitimin her aamasnda kullanlan cinsiyeti
dil ve bakn deitirilmesi gerekmektedir. Toplumsal cinsiyet ile
ilgili bilinlendirme almalar ile birlikte, talep edilen meslek
seiminin yaplabilecei bir eitim sistemi iin, toplumda, kadn ii,
erkek ii n yarglarnn giderilmesi iin, eitimin her dneminde
akademisyenleri de kapsayacak ekilde, toplumun cinsiyet eitlii
konusunda bilinlenmesine katk salayacak almalar yaplmaldr.
Yaanan ekonomik kriz ve artan eitim giderleri sonucunda aileler,
erkek rencilerin eitim grmesini tercih etmekte, bu durum
37
kadnlarn eitim almasnn nnde byk bir engel oluturmaktadr.

Oysa, parasz eitimin temel bir hak olmasndan hareketle; TMMOB,
niversiteler ve emek rgtleri ile birlikte, eitimin herkes iin
parasz olarak ve eit koullarda eriilebilirliine ynelik mcadele
etmelidir.
Toplumumuzda aileden balayarak ocuun yetitii tm evrelerde
karlat rol modeller, cinsiyeti iblmyle olumakta ve baskya
dnmektedir. Mhendislik, mimarlk, ehir plancl mesleklerinin
teden beri ounlukla erkek meslei olduu konusunda nyarglar
olumutur. Bunun sonucu olarak da, ie almlarda erkekler tercih
edilmekte, bu da kadn mhendis, mimar ve ehir planclarnn ie
girme anslarn ciddi oranda drmektedir. alma ortamnda
kadnlar, istedikleri ileri deil, kadn olmalarndan tr kendileri
iin nceden belirlenmi seenekler iinden tercih yapmak zorunda
kalmaktadrlar. Erkek egemen toplumda, toplumsal cinsiyete bal i
blm sonucu; teknik, ynetim ve btnleme gerektiren ilerde
kadnlara kar vize uygulanmaktadr.
Meslek sahibi dier kadnlar gibi mhendis, mimar ve ehir planclar
kadnlarn da kurtulmu olduklar varsaym toplumda yaygn
olarak kabul grmektedir. Bu nedenle kadn mhendis, mimar ve
ehir planclarn cinsel, fiziksel, psikolojik ve ekonomik iddete
urayabilecekleri gerei grmezden gelinmektedir. ini kaybetme
kaygs ya da dier nedenlerle ounlukla gizli kalan bu saldrlardan
dolay kadnlar zarar grmekte ve zm konusunda yalnz
kalmaktadr.
Aile iindeki cinsiyeti iblm, i hayatndaki i blmne paralel
olarak ilemekte ve birbirlerini beslemektedir. ocuk, hasta, yal,
engelli bakm ileri ve tm ev ii ilerinden yalnz kadnlarn sorumlu
tutulmas, kadnlarn istihdama ve toplumsal yaama katlmalarnn
nnde engel oluturmaktadr.
Bakm hizmetlerinin toplumsallamas amacyla, bebek bakm
niteleri, kre ve anaokullar, yal ve hasta bakm evleri, gndz ve
gece bakm evleri ve bakm destek birimleri gibi hizmetler kamusal
olarak verilmelidir. yerlerinde kre almas iin yalnz kadn says
deil, tm alan says dikkate alnmaldr. Yasalarda bulunan anne
ve baba iin cretli doum izni ve emzirme izninin ihtiyalara gre
artrlmas ve yine anne ve baba iin ebeveyn izninin yasalarla
dzenlenmesi, kadnlarn doum izni srasndaki cretlerinin ve
primlerinin tam ve eksiksiz denmesi iin mcadele edilmelidir.
38
TMMOB, bal oda ve ubelerinin almalarnda, toplantlarnda,

yazl ve grsel her trl yaynda cinsiyet ayrmcl yaplmamasn
salamaldr. Ayrca kadnlarn i hukuku ve kamusal alandaki
haklarnn neler olduu konusunda almalar yapmal ve toplumsal
cinsiyet farkndalk eitimleri dzenlemelidir.
Yeni liberal ekonomi politikalarnn hayata geirilmesiyle birlikte,
kazanlm haklar gasp edilmeye, kamu kurumlar zelletirilmeye,
olduu kadaryla bile fazla grlerek sosyal devlet anlayndan
uzaklalmaya, i gvencesini ve sosyal gvenlik hakkn ortadan
kaldrmaya ynelik dzenlemeler hayata geirilmeye balanmtr.
Kriz bahanesi ile eitim, salk, sosyal gvenlik gibi hak gasplar
merulatrlmaya allmaktadr. Bata kadnlar olmak zere,
alanlar iten kartlmakta ya da cret kesintilerine, gvencesiz
almaya, krelerinin kapatlmasna, servislerinin kaldrlmasna raz
edilmek istenmektedir. Bunlarla birlikte, kadn olmaktan dolay
toplumsal cinsiyeti iblmne maruz kalmakta ve daha dk
cretle altrlmaktadrlar. nmzdeki dnem sermayenin krizi
atlatmak iin ne srd mekanizma, emein daha
esnekletirilmesini getirecektir. cretlerin drld, daha esnek
alma artlarnn getirildii, denetimsiz, sendikal haklarn ortadan
kaldrld bir igc piyasas hedeflenmektedir.
Kapitalist krizin kadnlar zerindeki etkisi isizlik ve yoksullukla
snrl deildir. Artan yoksulluk ve isizlik, aile ii iddeti
artrmaktadr. Toplumda iddet eiliminin, ekonomik krizle birlikte
trmand grlmekte ve iddetten zarar grenlerin banda
kadnlar gelmektedir.
TMMOB yesi kadnlarn sorunlar, toplumdaki dier emeki
kesimlerin ve kadnlarn sorunlarndan ayrlamaz bir btndr.
Mhendis, mimar, ehir plancs kadnlar da giderek daha fazla hak
kaybna uramakta, yasal haklarn kullanmalarnn nne engeller
karlmaktadr. Ezici ounluun sendikasz olduundan hareketle,
TMMOBnin, yelerinin haklarn korumas ve yelerinin
rgtlenmesini tevik etmeye ynelik almalar yapmas en temel
grevlerindendir.
TMMOB, emek rgtleri ile birlikte, alanlar arasnda blnme,
rekabet yaratan ve i gvencesini yokeden taeron alma
sisteminin yasaklanmas, kadn istihdamn, kadnn alma
hayatndaki konumunu, sosyal hak ve gvenceyi olumsuz etkileyen
zelletirmelerin iptal edilmesi, esnek almaya kar, tam zamanl,
sigortal, sendikal alma, sigorta primlerinin gerek maa
zerinden denmesi ve tamamn iverenin demesi, krize kar
39
istihdam artrmak iin i saatlerinin azaltlmas, haftalk alma

sresinin 35 saate indirilmesi ve mezarda emeklilik dayatmasnn
son bulmas, kadnlarla erkekler arasndaki cret farkllnn
engellenmesi iin eit (edeer) ie eit cret, isizlik maann
artrlmas ve sresinin uzatlmas, daha ok isizin yararlanabilmesi
iin kapsamnn geniletilmesi, iten karlmalarn yasaklanmas, i
gvencesi, fazla mesai yapma koullarnn daraltlmas ve alma
saatlerinin azaltlmasna paralel olarak fazla mesai saatlerinin de
drlmesi, bunun alann isteine bal olmas ve karlnn
denmesi, iyerlerinde gndz ve zellikle gece almalarnda
ynetmeliklere uygun servis hizmeti verilmesi, kdem tazminat
hakknn korunmas, zel stihdam Brolar ad altnda kurulmak
istenen, kiralk ii simsarlnn engellenmesi, parasz eitim,
parasz salk, tm alan ve emekli yelerinin maalarnn, zel
hizmet tazminatlar ve dier zlk haklarnn, grdkleri eitimi
(lisans, yksek lisans, doktora) ve alma risklerini yanstacak
ekilde dzenlenmesi iin mcadele etmelidir.
Bir taraftan demokratik siyasetin alann geniletmeye ynelik
abalar srdrlrken, TMMOB gibi demokratik ve eitliki
yaklam olan bir rgtte, TMMOB ve bal oda, ube ynetim
kurullar, genel kurul delegasyonu ve dier tm organlarnda kadn
temsiliyetini artrabilmek amacyla, pozitif destek politikalar
reterek, minimum yzde 35 kadn kotas uygulanmaldr. TMMOB
kadn yeleriyle ilgili istatistiki bilgiler toplamal ve bununla ilgili
veri taban oluturmaldr.
TMMOB ve bal odalarnda, bu
almalarn yrtlmesi iin bte oluturmaldr.
Kadna ynelik her trl iddet ve ayrmcln yasa ve ynetmelikler
erevesinde cezai karlnn bulunmas zorunludur. TMMOB,
kadna ynelik sularn yaptrmn salamak amac ile TMMOB Ana
Ynetmelii, Disiplin Ynetmelii, Onur Kurulu Ynetmeliinde, vb.
gerekli dzenlemeleri yapmaldr.
TMMOBde kadn hareketinin rgt iinde gl ve srdrlebilir
olabilmesi, yatay ve dikey ilikilerinin kurulabilmesi ve btn bu
almalarn salkl yrtlebilmesi iin gerekli dzenlemeler
yaplmaldr. TMMOB bnyesinde kurulmu Kadn ye alma
Grubu merkezi bir kadn rgtll olarak aktif hale getirilmeli, bu
grup TMMOB kadn politikalarn reterek hayata geirilmesinden
sorumlu olmaldr. Kadn ye alma Grubu; KK kadn
komisyonlar, oda ve ube kadn komisyonlarnda alan gnll
kadnlar ve komisyon olmayan odalardan gnll kadnlardan
oluur. TMMOB 40. Olaan Genel Kurulunda kabul edilen fakat
hayata gemeyen Cinsiyet Ayrmcl Takip Sekreteryas bu grubun
40
bnyesinde oluturulmaldr. Sekreterya, bavurularn yaplabilecei,

ayrmcln, taciz ve mobbingin takip edilecei, hukuki ve psikolojik
destek vererek zmlerin retilecei bir birim haline getirilmelidir.
TMMOBli kadnlar, Dou ve Gneydou Anadolu Blgesinde arazi
artlarnda daha gvenli ve verimli alma koullarnn salanmas,
maynl arazilerin ulusal kaynaklarla temizlenerek tarm reformu
yaplp organik tarm iin blge halknn kullanmna almas,
kltrlerin, dillerin ve inanlarn eit ve zgr olmas zlemiyle, Krt
sorununun demokratik bir ekilde zme kavuturulmas ve barn
salanmas iin aktif rol stlenecektir.
Kadnlar; mhendislik, mimarlk, ehir plancl mesleini
yrtrken, kltrel mirasn gelecek nesillere aktarlmas ve
yaanabilir bir evre iin, bu deerlerin tahribine ynelik tm
politika ve projeleri reddeder.
Sonu olarak; TMMOBli kadnlar, TMMOB Kadn MMP Kurultay ile
birlikte ortak hareket etme ve dayanma konusunda byk mesafe
almlardr. Kadnlar, TMMOBde toplumsal cinsiyet bilincinin rgt
geneline yaylmas ve kurultay kararlarnn rgtn tm tarafndan
benimsenmesi iin alacaklardr.
Bu kurultay ile TMMOBde kadn politikalarnn, kadn rgtlenme
modelinin oluturulmas ve rgtllnn glendirilmesi
dorultusunda nemli bir adm atlmtr. Bu politikalarn hayata
gemesi ancak kadnlarn rgtll ve dayanmasyla mmkn
olacaktr.
KADINLAR RGTL TMMOB DAHA GL
41
TMMOB KADIN
Mhendis, Mimar, ehir Planclar KURULTAYIna Doru
HAYATI BYTYORUZ FORUMU
(20 Aralk 2008 stanbul)
42
BLGESEL ALITAYLARDAN GRNTLER
Marmara Blge altay (7 Haziran 2009-stanbul)
Akdeniz Blge altay (27 Eyll 2009-Adana)
43
Ege Blge altay (4 Ekim 2009-zmir)
Karadeniz Blge altay (11 Ekim 2009-Samsun)
44
Anadolu Blge altay (18 Ekim 2009-Ankara)
Gneydou Anadolu Blge altay (1 Kasm 2009-Diyarbakr)
45
46
KURULTAY
KARARLARI
47
KURULTAY KARARLARI
MHENDSLK, MMARLIK, EHR PLANLAMA ETMNDE
CNSYETLK
Karar Gerekesi 1 :
niversite ncesi eitimde ve bunu besleyen toplumsal yapda
cinsiyet ayrmcl sz konusudur:
- Ders kitaplarnda kullanlan dil ve tanmlanan roller cinsiyeti bir
nitelik gstermektedir.
- Toplumda meslek seiminde cinsiyet ayrmlar bulunmaktadr.
Toplumda yaygn olarak kadn ii erkek ii ayrm vardr ve farkl
niversitelerin bulunduu baz illerdeki yerel koullar bu
ayrmlarn keskinlemesine neden olmaktadr.
- Deien ekonominin koullandrd cinsiyeti tercihler
bulunmaktadr; baz mesleklerin cretlerindeki dklk ya da
dme eilimi bu ileri kadn ileri haline getirmektedir.
- Toplumdaki cinsiyeti iblm, esnek alma biimlerinin de
artmasyla (yar zamanl alma ve szlemeli alma gibi)
kadnlar daha ok bu tr ilere mahkum eder hale gelmektedir.
Karar 1 :
1/a- TMMOB, meslek seimlerinin cinsiyete gre deil, ilgi,
yetenek ve becerilere gre yaplabildii bir eitim
sisteminin yaplandrlmas iin kamuoyu oluturulmas
ynnde alma yapar.
1/b
TMMOB, meslek seiminde bulunacak genleri
mhendislik, mimarlk ve ehir plancl mesleklerinin
erkek meslekleri olduu dncesinden uzaklatrmak
iin, liselerdeki meslek tantmlarnda TMMOB yesi
kadnlarn odalar tarafndan grevlendirilmelerini salar.
1/c
TMMOB toplumsal cinsiyet ile ilgili bilinlendirme
almalar ile birlikte, yetenek ve becerilere uygun
meslek seimi yaplabilecek bir eitim sistemi iin ilgili
dier rgtler ile birlikte mcadele eder.
1/d
Toplumda, kadn ii, erkek ii n yarglarnn
giderilmesi iin, toplumun cinsiyet eitlii konusunda
bilinlenmesine katk salayacak almalar yapar.
1/e
TMMOB, medyada kadn erkek frsat eitlii konusunda
pozitif ayrmcl destekleyecek eitim almalarnn
yaplmasn salar.
1-f
TMMOB, toplumsal sorumluluk gerei ilk ve orta
retimde ders kitaplarnda kullanlan dilin ve
48
1/g
1/h
tanmlanm rollerin cinsiyeti niteliinin ortaya konmas

iin toplumsal kar dorultusunda aratrmalar
yaplmas ve ortaya kan sonularn yaygnlatrlmas
iin emekten yana almalar yapar.
TMMOB, ilk ve orta retim ders kitaplarnda cinsiyet
eitliki deiikliklerin yaplabilmesi iin kamuoyu
oluturma ve ilgili bakanlk dzeyinde bask yapma
abalarn destekler.
TMMOB, meslek seiminde belirleyici olan cinsiyeti
iblm ve toplumsal kabullerin deiimi iin eitli
kadn rgtleri ile birlikte almalar yapar.
Karar Gerekesi 2:
niversite eitiminin kurgulanmasnda cinsiyet boyutu ok az ele
alnmaktadr:
- niversitede verilen ders balklar ve ieriklerine bakldnda
cinsiyet ve cinsiyete bal ayrmclk konularnn ders balklarna
ve ieriklerine ok az yansd gzlenmektedir.
- Eitimde cinsiyeti bir dil kullanlmaktadr.
Karar 2:
2/a
2/b
TMMOB, farkl niversitelerde verilen derslerin balklar

ve ieriklerinin incelenerek, eitimde eril dilin verilerle
aratrlmas ve deitirilmesi iin almalar yapar.
TMMOB, zellikle mhendislik blmlerinde alnan
sosyal ierikli semeli derslerde toplumsal cinsiyet
konusunun ilendii ders saylarnn artmas iin aba
gsterir ve zellikle kadn akademisyenlerle bu konuda
ibirlii yapar.
Karar Gerekesi 3:
niversitede akademik kadronun oluumunda cinsiyeti ayrmclk
yaplmaktadr:
- zellikle mhendislik alannda kadn akademisyenlerin says
azdr.
- Hem mhendislik, hem de mimarlk ve ehircilik alanlarnda st
pozisyonlarda grev alan kadnlarn says azdr.
Karar 3:
3/a
TMMOB, niversitelerdeki mimarlk, mhendislik ve

ehir planlama blmlerinde akademik kadronun iinde
kadnlarn saysal olarak oranlarnn, pozisyonlarnn ve
alma koullarnn aratrld almalar yapar.
49
3/b
TMMOB, bu aratrma sonularn yelerine ve

kamuoyuna yaygnlatrarak, eitim srasnda rol model
olan akademisyenlerin maruz kald cinsiyetilik
konusunda toplumsal farkndalk yaratr.
Karar Gerekesi 4:
renciler eitim srecinde cinsiyeti tavrlar ve koullarla
karlamaktadrlar:
- Kadn renciler barnma koullarnda erkeklerden farkl
zorluklarla karlamaktadrlar (yerel lekte karlalan
zorluklar).
- Derslerdeki dev ve sorumluluklarda cinsiyeti iblm
yaplmaktadr.
- Meslek eitimlerinde, zellikle staj yeri bulma ve staj yapma
srasnda cinsiyeti tavrlarla karlalmaktadr.
Karar 4:
4/a-
4/b-
4/c4/d
4-e
4/f
50
TMMOB, niversitelerde kadnlara ynelik cinsiyet

ayrmcl, mobbing, cinsel taciz ve iddete kar kadn
akademisyenler ve rencilerle beraber almalar
yrtr. Bu dorultuda kadn akademisyen ve kadn
rencilerle birlikte komisyon vb. yaplar kurar.
niversite
disiplin
ynetmeliklerinde
cinsiyeti
uygulamalara kar yaptrmlarn yer almas iin yaplan
almalara destek verir.
TMMOB, staj iin renci kabul eden irketlerin, staja
kabul ve staj esnasnda cinsiyet ayrmcl yapmamas
iin aba sarfeder ve ikayetleri gz nne alarak uyarda
bulunur. Kadn rencilerin de ofis d alanlarda, pratik
almalarda yer almalarn salamak iin giriimlerde
bulunur.
TMMOB,
oda
ve
ubelerde
kurulan
renci
komisyonlarna kadn rencilerin katlmnn ve
etkinliinin artrlmas iin alr.
TMMOB, eitim ile ilgili yaynlarnda, cinsiyet ayrmcl
ieren dil kullanmamaldr.
TMMOB, anadilde eitim veren niversitelerin almas
iin verilecek mcadelede yeralmaldr.
TMMOB, anadilde eitim veren ilk ve ortaretim
okullarnn almas iin verilecek mcadelede
yeralmaldr.
CNSYET BLM VE YER PRATKLER

Karar Gerekesi 1:
Toplumumuzda aileden balayarak ocuun yetitii tm evrelerde
karlat rol modeller cinsiyete bal iblm algsn
oluturmaktadr. Anne yemek yapar, temizlik yapar, ocuk ve yal
byklere bakar vb. Baba darda alr, harcamalara karar verir,
otorite kurar gibi. hayatnda da bilim ve teknoloji, muhakeme ve
karar verme, ynetim gerektiren konularda ounlukla erkeklerin
yer ald; detay ve dikkat gerektiren, tekrara ve sabra dayal pasif
ilerde, ya da pazarlama, sunum gibi ilerde vitrin amacyla
kadnlarn tercih edildii grlmektedir. Bundan yola karak
mhendislik, mimarlk, ehir plancl mesleklerinin teden beri
erkek meslei olduu konusunda bir kan olumu, bunun sonucu
olarak da, ie alnrken erkeklerin tercih edildii grlmtr.
Bylece kadn erkek ayrm yan sra; bu mesleklerin erkek meslei
olarak tannmasndan kaynakl kadn mhendis, mimar ve ehir
planclarnn ie girme anslar dmektedir. TMMOBnin dava at
erkek mhendisler alnacaktr gibi ayrmc ifadelerin kullanld i
ilanlar da mevcuttur. grmelerinde kadnlarn evli olmalar,
ocuklu olmalar gibi konular ie girmelerine engel olabildii gibi
bekr ya da yeni evli kadnlara belli sre ocuk yapmamas koul
olarak ileri srlebilmektedir.
Dier hemcinsleri gibi mhendis, mimar ve ehir plancs kadnlar da
iyerlerinde mobbing (psikolojik iddet ve yldrma), cinsel, fiziksel
ve benzeri iddete hedef olabilmektedir. ini kaybetme kaygs ya da
dier nedenlerle ounlukla gizli kalan bu saldrlardan dolay
kadnlar zarar grmekte ve zm konusunda yalnz kalmaktadr.
Karar 1:
1/a
1/
1/c
TMMOB, bnyesinde ve KKlardaki Kadn yeler alma

Gruplar koordinatrlnde ve TMMOB temsilcilikleri
araclyla; Odalarda ise ubelerdeki Kadn yeler
Komisyonlar organizasyonlaryla kadn ve erkek yelere
Toplumsal Cinsiyet Farkndal Eitimleri dzenler.
TMMOB, kadn yelerinin cinsiyet eitsizlii nedeniyle
iyerlerinde yaadklar sorunlarn zmne katk
koymak amacyla cretsiz danlabilecek zel birimler
kurar.
TMMOB, Hukuku ve kamusal alandaki haklarmzn
neler olduu konusunda bilgilendirmek amac ile
paneller, eitimler dzenlemek, yazl ve grsel
materyaller bastrmak gibi almalar yapar.
51
1/d
1/ e
1/f
1/g
1/h
TMMOB, bal Oda ve ubelerin almalarnda,

toplantlarnda, yazl ve grsel her trl yayn ve
brornde cinsiyet ayrmcl yaplmamasn salar.
TMMOB iverenlerin alanlarna cinsiyet ayrmcl
yapmamalar iin mcadele eder. Bu amala ilgili
ynetmeliklerine yelerine yaptrm olan maddeler
eklenmesi iin almalar yapar.
TMMOB, cinsiyet ayrmclna kar mcadele etme
amacyla, TMMOB Disiplin Ynetmeliinin 8. Maddesine
i bendi olarak TMMOB, iveren, ynetici veya mesai
arkada konumunda olan TMMOB yeleri tarafndan
iyerlerinde alan kadnlara kar ve TMMOB Oda ye
ve yneticileri tarafndan rgt almalar iinde
bulunan kadn ye ve alanlara kar mobbing
uygulanmas, cinsel tacizde bulunulmas veya cinsiyet
ayrmcl yaplmasna kar yaptrm uygular
maddesini ekler.
TMMOB, kamu iyerlerinde alan kadn mhendis,
mimar ve ehir planclarnn erkek meslektalaryla eit
oranda arazi ve iyeri d almalara katlmalarnn
salanmas ve bu almalardan doan ek demelerden
eit oranda faydalanmalar iin almalar yapar.
TMMOB, kamu kurulularndaki kadn mhendis, mimar
ve ehir planclarn grevlerindeki konumlaryla ilgili
aratrmalar yapar ve grevlerinde ykselmeleri
srasnda maruz kaldklar cinsiyet ayrmcln nlemek
zere gerekli almalar ve yaptrmlar yrtr.
Karar Gerekesi 2:
Kadnlar ie almlarda ayrmclk yaamaktadrlar. yerlerinde
istedikleri blmleri deil kadn olmalarndan tr kendileri iin
nceden belirlenmi seenekler iinden tercih yapmak zorunda
kalmaktadrlar. grmelerinde kadnlara zel yaantlar
hakknda (evlilik, ocuk vs.) sorular yneltilmektedir.
Karar 2:
2/a
2/b
52
TMMOB, i ilanlarnda cinsiyet ayrmcl ieren

ifadelerin kaldrlmas iin rnek olur, zellikle meslek
odalar bu konuda yaptrm uygular, iverenin bu tutumu
zerine uyar ve daha sonra da cezai ilem durumuna
gidilmesi iin almalar yapar.
TMMOB, 4857 sayl Kanununun 85. Maddesindeki
kadnlarn altrlmasn yasaklayan ar ve tehlikeli
ilerin belirlenmesinde mhendis, mimar ve ehir
2/c
planclarn alma alanlar ile ilgili konularda

TMMOBnin mdahil olmas iin mcadele eder.
TMMOB, 4857 sayl Kanununun 72. Maddesindeki
mesleki alma alanlarn cinsiyet asndan daraltan
Maden ocaklar ile kablo demesi, kanalizasyon ve tnel
inaat gibi yer altnda veya su altnda allacak ilerde
on sekiz yan doldurmam erkek ve her yataki
kadnlarn altrlmas yasaktr eklindeki maddenin
cinsiyet ayrmndan arndrlmas ve bu maddenin on
sekiz yan doldurmam kiilerin altrlmas yasaktr
eklinde dzenlenmesi iin alr.
Karar Gerekesi 3:
Aile iindeki cinsiyeti i blm, i hayatndaki cinsiyeti i
blmne paralel olarak ilemekte ve birbirlerini beslemektedir.
Emein yeniden retimi iin alan ein beslenme, bakm ve ertesi
gn ie hazr hale getirilmesi, ocuk, hasta, yal, engelli bakm ileri
ve tm ev ii ilerden yalnz kadnlarn sorumlu olmas, kadnlarn
istihdama ve toplumsal yaama katlmalarnn nnde engel
oluturduu gibi, alan kadnlar asndan, ar yorgunluk, sosyal
ve mesleki geliim iin vakit ayramama gibi bir dizi soruna neden
olmaktadr. Bu sorunlarn zm ancak bakm ilerinin
toplumsallamas ile olanakl hale gelecektir.
Karar 3:
3/a-
3/b3/c-
3/d-
TMMOB, bakm hizmetlerinin toplumsallamas amacyla,

bebek bakm niteleri, kre ve anaokullar, yal ve hasta
bakm evleri, gndz ve gece bakm evleri ve bakm
destek birimleri gibi hizmetlerin kamusal olarak
verilmesi iin almalar yapar ve mcadele verir.
TMMOB, iyerlerinde kre almas iin yalnz kadn deil,
tm alan saysnn dikkate alnmas iin mcadele eder.
TMMOB, yasalarda bulunan anne ve baba iin cretli
doum izni ve emzirme izninin ihtiyalara gre
artrlmas ve yine anne ve baba iin ebeveyn izninin
yasalarla dzenlenmesi iin almalar yapar.
TMMOB, doumdan dolay cretsiz izne ayrlan
kadnlarn, izinde geen srelerine ait emeklilik
keseneklerinin iveren tarafndan denmesi ve bu
srenin emeklilikten saylmas iin mcadele eder.
53
KAPTALST KRZ VE KADINLAR

Karar Gerekesi 1:
Yeni liberal ekonomi politikalarn hayata geirilmesiyle birlikte,
kazanlm haklar gasp edilmeye, kamu kurumlar zelletirilmeye,
olduu kadar bile fazla grlerek sosyal devlet anlayndan
uzaklalmaya, i gvencesini ve sosyal gvenlik hakkn ortadan
kaldrmaya ynelik dzenlemeler hayata geirilmeye baland. Krizin
patlak vermesi ile birlikte bu hak gasplar merulatrlmaya
allmaktadr. Bata kadnlar olmak zere alanlar iten
kartlmakta ya da iten kartlmamak iin cretlerinde kesintiye
gidilmesine, gvencesiz almaya, krelerinin kapatlmasna,
servislerinin kaldrlmasna, yemeklerinin kesilmesine raz edilmek
istenmektedir.
1980lerden balayarak uygulanan yeni liberal politikalara,
kapitalizmin son krizinin eklenmesiyle, dier emeki kesimlerle
birlikte mhendis, mimar, ehir plancs kadnlar da, iizlik, sosyal
hak ve gvenlikten yoksunluk, kuralsz ve fazla altrlma,
rgtszletirilme, iglerinin ucuzlatlmas gibi sistemsel
saldrlarn hedefidir. Bunlarla birlikte, kadn olmaktan dolay
toplumsal cinsiyeti iblmne maruz kalmakta ve daha dk
cretle altrlmaktadrlar. nmzdeki dnem sermayenin krizi
atlatmak iin ne srd mekanizma, emein daha
esnekletirilmesi olacaktr. cretlerin drld, daha esnek
alma artlarnn getirildii, denetimsiz, sendikal haklarn ortadan
kaldrld bir igc piyasas hedeflenmektedir. Sermaye, hem ucuz
igc olmasndan, hem bakm emeinden dolay esnek almaya
uygun grerek, kadn emei zerine model kurmak istemekte, bunun
zerine bir emek rejimi kurulmaya allmaktadr.
Toplum hzla yoksullarken ve i kayplar yaanrken, finans kapital,
krizden kmak iin kendini yeniden yaplandrmaktadr. Krizden
kurtulma, sermayenin krizden kurtulmas olarak alglanmakta ve
bunun faturas bata emekiler olmak zere herkese
kartlmaktadr. Emek piyasasnn cinsiyeti karakteri kriz srecine
de yansmakta, iten karmalarda nce kadnlarn iine son
verilmektedir.
Eitim, salk ve sosyal gvenlik birer hak olmaktan karlarak
piyasalatka, madur olanlar yine kadnlar olmaktadr. Eitsizlik,
ayrmclk ve yoksulluun kreselleerek derinletii dnyamzda
istikrar programlar ad altnda dayatlan zelletirmeler, kamu
harcamalarnn daraltlmas ve rgtszletirmeye kar mcadele
54
kadn mcadelesinin ayrlmaz bir parasdr. Bu nedenlerle, kadnlar

talepleri etrafnda biraraya gelerek mcadele etmek zorundadrlar.
Karar 1:
TMMOB, emek rgtleri ile birlikte, aada belirtilen talepler iin
mcadele eder;
1/a1/b1/c- (*)
1/d1/e1/f1/g1/h-
alanlar arasnda blnme, rekabet yaratan ve i

gvencesini yokeden taeron alma sisteminin
yasaklanmas
Kadn istihdamn, kadnn alma hayatndaki
konumunu, sosyal hak ve gvenceyi olumsuz etkileyen
zelletirmelerin iptal edilmesi
Esnek almaya kar, tam zamanl, sigortal, sendikal
alma
Sigorta primlerinin gerek maa zerinden denmesi ve
tamamn iverenin demesi
Krize kar istihdam artrmak iin i saatlerinin
azaltlmas, haftalk alma sresinin 35 saate indirilmesi
ve mezarda emeklilik dayatmasnn son bulmas
Kadnlarla erkekler arasndaki cret farkllnn
engellenmesi iin eit (edeer) ie eit cret
sizlik maann artrlmas ve sresinin uzatlmas, daha
ok
isizin
yararlanabilmesi
iin
kapsamnn
geniletilmesi
ten karlmalarn yasaklanmas, i gvencesi
1/i-
Fazla mesai yapma koullarnn daraltlmas ve alma

saatlerinin azaltlmasna paralel olarak fazla mesai
saatlerinin de drlmesi, alann isteine bal olmas
ve karlnn denmesi
1/jyerlerinde gndz ve zellikle gece almalarnda
ynetmeliklere uygun servis hizmeti verilmesi
1/k- Kdem tazminat hakknn korunmas
1/l zel stihdam Brolar ad altnda kurulmak istenen,
kiralk ii simsarlnn engellenmesi
1/m- Parasz Eitim
1/n - Parasz Salk
(*) Karar tasla 1/c maddesinde kullanlan esnek alma terimi, gerekesinden de
anlalaca gibi kuralszlatrma balamnda, genel anlamnda kullanlmtr.
rnekleri ok snrl olsa da, tam zamanl, tam cretli almada, hak kayb olmakszn,
iyerinde dier alanlarla rekabet yaratlmadan, alann alma srelerini
kendisinin belirlemesi gibi zel uygulamalar kapsamamaktadr.
55
Karar Gerekesi 2:
Kapitalist krizin kadnlar zerindeki etkisi isizlik ve yoksullukla
snrl deildir. Yoksulluk arttka, genel olarak artan gerilim ve
iddetten en ok kadnlar etkilenmektedir. Artan isizlik sonucu
ortaya kan psikolojik problemler aile ii iddeti artracaktr.
Yllardr yaanmakta olan blgesel sava sonucu ortaya kan iddet
nedeniyle en ok kadnlar ac ekmektedir. Egemen sistemde,
sistemin sreklilii ancak sistemden zarar grenlerin birbirine kar
kkrtlmas ve yaadklar hakszlklara kar fkelerinin
birbirlerine kar ynlendirilmesiyle salanabilmektedir.
Toplumda iddet eiliminin, ekonomik krizle birlikte trmand
grlmekte ve iddetten zarar grenlerin banda kadnlar
gelmektedir. yerlerinde iini kaybetme korkusuyla gizlenen ve
yaanmaya devam eden bir duruma dnebilen taciz ve hemen
hergn
haberleriyle
karlatmz
iddet,
kadnlarn
snrlandrlmasndan, kamusal alandan ekilmesine uzanan ok
geni bir yelpazede toplumsal tahribata neden olmaktadr. Mhendis,
mimar, ehir plancs kadnlarn, kendilerinin maruz kalp
kalmamalarndan bamsz olarak, taciz ve iddetin engellenmesi
konusunda toplumsal sorumluluklar vardr.
Karar 2:
Mhendis, mimar, ehir plancs kadnlar, kapitalist krizle birlikte
iyerlerinde, evde ve sokakta younlaarak artmakta olan taciz ve
iddete kar mcadele ederler.
Karar Gerekesi 3:
TMMOB yesi kadnlarn sorunlar, toplumdaki dier emeki
kesimlerin ve kadnlarn sorunlarndan ayrlamaz bir btndr. Kriz
bahanesi ve sendikal rgtlenme nedeniyle iten kartmalara kar
gelien mcadeleler moral vericidir. Bu mcadeleler iinde beyaz
yakallarn ve kadnlarn ne kmaya balamas ve kapitalist krizin
de etkisiyle kadn ve emek hareketleri arasndaki yaknlama,
mhendis, mimar, ehir plancs kadnlar asndan nemli gelimeler
olarak deerlendirilmektedir.
Karar 3:
3/a-
3/b-
56
TMMOB, grev ve direnite olan iilere maddi ve moral

destek verilerek dayanmann salanmas amacyla, tm
oda, ube, temsilciliklerinde, ye tabannda yaygnl ve
sreklilii olan almalar yaplmas ve bu almalarda
gnll kadn ve dier yelerinin sorumluluk almalarn
salayacak mekanizmalar kurar.
TMMOB kadn alma ve mcadelesinde, sendikalarla,
emek ve kadn hareketiyle dayanma iinde olur.
3/c3/d-
3/e-
rgtsel bamszln koruma amacyla AB ve tm

emperyalist fonlu projelerde yer almaz.
Emek ve demokrasi mcadelesi veren kadnlar zerindeki
bask ve iddete (aslsz su isnad, gzalt ve tutuklama,
gzalt ve tutuklulukta taciz, psikolojik, fiziksel, cinsel ve
benzeri) kar, emek rgtleri ve kadn hareketleri ile
dayanma iinde olur.
TMMOB, kriz ve yeni liberal politikalarla kadnlarn daha
ok eve ekilmelerinin, farkl lkelerdeki rnekleriyle
birlikte btnsel olarak deerlendirildii almalar
yapar.
Karar Gerekesi 4:
Dier alanlar gibi, mhendis, mimar, ehir plancs kadnlar
da giderek daha fazla hak kaybna uramakta, yasal haklarn
kullanmalarnn nne engeller karlmaktadr. Ezici
ounluun sendikasz olduundan hareketle, TMMOBnin
yelerine sahip kmas, haklarn korumas ve yelerinin
rgtl davrann salamas en temel grevlerindendir.
Karar 4:
4/a4/b-
4/c-
4/d4/e-
TMMOB, yelerinin ve tm cretli alanlarn sendikal

olmas iin hukuki almalar da iinde olmak zere,
emek rgtleri ile birlikte mcadele eder.
TMMOB, iyerlerinde yelerinin karlat isiz
braklma, srgn, taciz, meslek d altrlma (iilerin
tuvalette geen srelerin kayd) gibi pek ok sorundan
haberdar olabilecek, onlarn haklarn koruyacak,
almalarndan yelerini haberdar edebilecek ve geri
besleme ile kendini gelitirecek iyeri ve blge
temsilciliklerini, kapsayc ve demokratik yntemle kurar.
TMMOB, yelerinin i szlemelerinde bulunabilen ve
yasal olmayan fazla mesai creti almayacam ve
sendikal olmayacam ibarelerinin kaldrlmas iin
hukuksal ve rgtl mcadele verir. Bu mcadelede, ie
alnmama ya da isiz braklma tehdidi ile bu kstlara
imza atmak zorunda kalm olan yelerini ifa etmez,
onlar iverene kar korur. yelerinin i szleme
artlarn belirlemek zere sorumluluk alr.
TMMOB, iten kartlan yelerine hukuki ve moral
destek salamak amacyla tm rgtte yaygn
mekanizmalar kurar.
TMMOB, rgtl olduu tm oda, ube, temsilciliklerde,
ekonomik krizin nedenlerinin anlalmas ve krizin
yknn yelerinin ve dier emeki snf ve tabakalarn
57
4/f
4/g
58
srtna yklmamas amacyla, panel, forum, atlye vb

etkinlikler dzenler. Bu toplantlara, yelerinin
katlmnn salanmas iin gerekli almalar yapar.
TMMOB, Kadn istihdamnn devlet tarafndan tevik
edilmesi, i bulma kurumlarnn istihdam konusunda
kadnlara ncelik tanmas iin almalar yapar.
TMMOB, 20 yllk sava, gle oluan arpk kentleme ve
gecekondulama kadn ve ocuklar iin gvenli olmayan
mekanlar yaratmtr. Bu durumdan zarar gren
insanlarn rehabilitasyonlar ve salkl kentlemeye
ynelik projelerin hayata geirilmesinin devlet politikas
haline gelmesi iin mcadele eder.
TMMOBDE KADIN RGTLENMES

Karar Gerekesi 1:
Demokratik siyasetin alann geniletmeye ynelik abalar bir
taraftan srdrlrken, TMMOB gibi demokratik ve eitliki
yaklam olan bir rgtn organlarnda kadn temsiliyetini
artrabilmek, kadn mhendis, mimar ve ehir planclarnn
grevi olarak kabul edilmelidir.
Karar 1:
TMMOB ve bal Oda/ube Ynetim Kurullar, Genel Kurul
delegasyonu ve dier organlarda kadn temsiliyetini artrabilmek
amacyla pozitif destek politikalar reterek minimum %35 kadn
kotas uygulanr.
Karar Gerekesi 2:
Birlemi Milletler kadna ynelik iddeti Cinsiyete dayal ve
kadnlarda fiziksel, cinsel, psikolojik herhangi bir zarar ve znt
sonucunu dourmaya ynelik zel yaamda veya kamu
yaamnda gerekleebilen her trl davran, tehdit, bask
yaplmas veya zgrln keyfi biimde engellenmesi olarak
tanmlyor. Bu dorultuda kadna ynelik her trl iddet ve
ayrmcln yasa ve ynetmelikler erevesinde cezai karlnn
bulunmas zorunludur.
Karar 2:
TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultaynda
kurulan Kadn Mevzuat alma Grubunun kadna ynelik
sulara yaptrm uygulamak amacyla Disiplin Ynetmelii ve
Onur Kurulu Ynetmeliinde yapaca dzenlemeler ve kadna
ynelik ayrmcl ortadan kaldrmak iin ana ynetmelik ve ilgili
dier ynetmeliklerde yapaca almalar TMMOB 41. Olaan
Genel Kuruluna sunulur.
Karar Gerekesi 3:
TMMOBde kadn hareketinin rgt iinde gl ve paylalabilir
olabilmesi, yatay ve dey ilikilerinin kurulabilmesi ve btn bu
almalarn salkl yrtlebilmesi iin gerekli dzenlemeler
yaplmaldr.
Karar 3:
3/a- Oluturulacak TMMOB Kadn ye alma Grubu iinde;
kadn meslektalarn sorunlarn ve ikayetlerini takip
edecek, gerekli yerlere iletip sonulandracak, davalar
59
3/b-
3/c-
3/d3/e3/f3/g
3/h
3/i
60
almasn salayacak bir alt komisyon veya masa

oluturulmaldr.
TMMOB bnyesinde oluturulmu, fakat aktif alma
gstermeyen Kadn ye alma Grubu aktif hale
getirilerek, TMMOB ierisinde, kadn politikalar reterek
hayata geirmekten sorumlu merkezi bir kadn
rgtll oluturulur. TMMOB kadn almalarna
ilkin kararlar bu alma grubu tarafndan alnr. alma
Grubu, KK ve Oda Komisyonlarnda alan gnll
kadnlardan oluur. TMMOB 40. Olaan Genel Kurulunda
kabul edilen fakat hayata gemeyen Cins Ayrmcln
Takip Sekretaryas, bu grubun bnyesinde oluturularak,
bavurularn yaplabilecei, ayrmcln, taciz ve
mobbingin takip edilecei, zmlerin retilecei
birimler haline getirilir.
TMMOB, tm KKlarnda kadn komisyonlarnn
oluturulmas, bal Oda Merkezlerinde ve ubelerinde
kadn komisyonlarnn oluturulmas ynnde almalar
yapar.
TMMOB kadn yelerin bilgilenme ve iletiim ann
glendirilmesi salamak amac ile yaynlarnda ve web
sayfalarnda kadn yelerine zg dzenlemeler yapar.
TMMOB kadn yeleri ile ilgili istatistik bilgileri toplar ve
bununla ilgili veri taban oluturur.
TMMOB kendi bnyesindeki kadn almalar ve dier
rgtlerle birlikte yapaca almalar ve dayanmalar
iin bte ayrr.
Kadn almalarnn srekliliini salamak ve kadn
politikalarnn retilmesi ve yaygnlatrlmas iin
TMMOB Kadin Kurultay iki ylda bir yaplr.
TMMOB dzenledii toplant, eitim vb almalara kadn
katlmn artrmak iin, ocuk bakmn stlenen
organizasyonlar yapmaldr.
TMMOB, ismini 1998de alnan karar gerei, Trkiye
Mhendis Mimar Odalar Birlii olarak deitirmek iin
gerekenleri yapmaldr.
BLDRLER

61
KADINLARIN AIR VE TEHLKEL LERDE ALITIRILMASINA LKN

YASAKLAR VE KADIN STHDAMI
Do. Dr. Kadriye Bakrc
ve Sosyal Gvenlik Hukukuretim yesi
T letme Fakltesi Hukuk Anabilim Dal
Cinsiyetler aras eitlik asndan Trk Hukuk mevzuat incelendiinde,

mevzuatmzda dzenlemelerin eksik, temel olarak biimsel eitlik
anlay ile ve baz durumlarda kadn istihdamn engelleyici derecede
korumac olarak hazrland grlmektedir. Nitekim bu nedenle
kadnlar, Anayasa m.49 ile gvence altna alnm olan alma haklarn
kullanamamaktadrlar. Trkiye, OECD lkeleri arasnda en dk kadn
istihdam eden lkedir. Trkiyede alabilir yataki kadnlarn % 20si
cretli olarak almaktadr. ABnde ise alabilir yataki kadnlarn %
56.3 almaktadr.
Kadnlarn istihdam olanaklarn daraltan dzenlemelerden biri Kanunu
ve Ar ve Tehlikeli ler Ynetmelii ile ngrlen kadnlarn ar ve
tehlikeli ilerde altrlmalarna ilikin yasaklardr. Ar ve tehlikeli
ilerde kadnlar iin ngrlen altrma yasaklar ve snrlamalar,
kadnlarn (rnein kadn mhendislerin), sanayiide alabilecei alanlar
son derece kstlayarak yksek cretli ilerde istihdamn nemli lde
engellemekte ve cinsiyet ayrmclna yol amaktadr. Bu nedenle bu
dzenlemelerin teknolojik ve bilimsel gelimeler dikkate alnarak gzden
geirilmesi ve kadn istihdamn daraltc gereksiz yasaklarn kaldrlmas
gerekmektedir.
62
Aada bu yasaklar zerinde durulacak ve bu yasaklarn kaldrlmas

konusunda nerilerde bulunulacaktr.
a.K le ngrlen Yasaklar
K m.72 uyarnca, Maden ocaklar ile kablo demesi, kanalizasyon ve
tnel inaat gibi yer altnda veya su altnda allacak ilerde onsekiz
yan doldurmam erkek ve her yataki kadnlarn altrlmas
yasaktr.
Her yataki kadnn maden ocaklarnn yer alt ilerinde altrlmasnn
yasaklanmasna ilikin Kndaki dzenleme, Trkiye tarafndan 9.6.1937
gn 3229 sayl Kanunla kabul edilen 1953 tarihli Kadnlarn Her Trl
Maden Ocaklarnn Yeralt lerinde almas Hakknda 45 Sayl U
Szlemesine dayanmaktadr. Szlemenin 1. maddesi uyarnca, her
yataki kadnn her trl maden ocann yer alt ilerinde altrlmas
yasaktr. te yandan 45 sayl Szlemenin 3. maddesinde, bedensel
iler yapmayan ynetici kadnlarn, salk ve sosyal hizmetleri yapan
kadnlarn, mesleki bilgilerini tamamlamak amacyla bir maden ocanda
yer alt ilerinde staj grmelerine izin verilen kadnlarn, bedensel
nitelikte olmayan iler iin zaman zaman maden ocaklarnn yer alt
ksmlarna inmek zorunda kalan kadnlarn, ulusal mevzuatla yasak
kapsamnn dnda braklabilecei ngrlm olmasna ramen,
Knda bu istisnalar getirilmi deildir. Ancak bu istisnalara yer
verilmemi olmas, yasaklamann amacna ve eitlik ilkesine aykrdr.
nk staj yapanlar hari, yerst faaliyetleri arlkl olan bu gruplara,
yeralt faaliyetlerinin tamamen yasaklanmasnn hakl bir gerekesi
yoktur.
b. Ar ve Tehlikeli ler Ynetmelii ile ngrlen Yasaklar
K m.85 uyarnca, Onalt yan doldurmam gen iiler ve ocuklar
ar ve tehlikeli ilerde altrlamaz. Hangi ilerin ar ve tehlikeli
ilerden saylaca, kadnlarla onalt yan doldurmu fakat onsekiz yan
bitirmemi gen iilerin hangi eit ar ve tehlikeli ilerde
altrlabilecekleri Salk Bakanlnn gr alnarak alma ve Sosyal
Gvenlik Bakanlnca hazrlanacak bir ynetmelikte gsterilir.
Bu maddeye dayanlarak karlan Ar ve Tehlikeli ler Ynetmelii ar
ve tehlikeli ilerin tanmn yapmamakta ancak m.4/2 uyarnca,
EK-1 deki izelgede, karsnda (K) harfi bulunmayan ilerde kadnlar ve
(G) harfleri bulunmayan ilerde de 16 yan doldurmu fakat 18 yan
bitirmemi gen iiler altrlamaz.
63
Ar ve Tehlikeli lere Ait izelgede (Ek-1) kadnlarn yapabilecei veya

yapamayaca iler gsterilmitir:
K m. 86 ve ATY uyarnca, ar ve tehlikeli ilerde kadnlar dahil
altrlacak iilerin ie girilerinde, iin niteliine ve artlarna gre
bedence bu ilere elverili ve dayankl olduklarnn fizik muayene ve
gerektiinde laboratuvar bulgularna dayanlarak hazrlanan hekim
raporu ile belirlenmesi zorunludur. in devam sresince de bu ilerde
altrlmalarnda bir saknca olmadnn 16 yan doldurmu fakat 18
yan bitirmemi gen iiler iin en az 6 ayda bir, dierleri iin de en az
ylda bir defa hekim raporu ile tespiti zorunludur. Salk raporu
alnmam herhangi bir iinin ar ve tehlikeli ilerde altrlmas
yasaktr.
te yandan ATY m. 6 uyarnca,
Kadnlar, ay hali gnlerinde ar ve tehlikeli ilerde altrlamazlar. Bu
gnlerin says 5 gn olarak hesap edilir. Daha fazlas iin hekim raporuna
gre hareket edilir.
Yaplacak
yeni
bulundurulmaldr:
dzenlemelerde
hususlar
gznnde
ba. Teknolojik gelimeler sonucu bedensel g gerektiren ilerde azalma

olduundan ve teknolojik ve bilimsel gelimeler sonucu i sal ve
gvenlii nlemlerinde nemli mesafeler katedildii iin, baz iler
kadnlar iin ar ve tehlikeli olmaktan kmtr. Bu nedenle ar ve
tehlikeli ilere ilikin yeni bir liste oluturulmaldr.
bb. Hem kadn hem erkei eit olarak olumsuz etkileyen ar ve tehlikeli
ilerdeki altrma yasaklar kaldrlmaldr. Bu tr ilerde i sal ve
gvenlii nlemleri artrlarak hem kadn hem erkek iiler korunmaldr.
Bu tr ilerde alp almayacana, sal szkonusu ii yapmaya
elverili olan kadnlar kendileri karar vermelidir, yasakoyucu deil. Aksi
durum ayrmclk oluturur ve eitlik ilkesini ihlal eder.
bc. Yalnzca, bilimsel almalarla biyolojik ve fizyolojik zellikleri
nedeniyle kadnlarn saln zel olarak olumsuz etkisi olduu
saptanm olan ar ve tehlikeli ilerde kadnlarn altrlmas
yasaklanmaldr.
b. Kadnlar zel olarak olumsuz etkileyen ve yasak olan ar ve tehlikeli
ilerde de, bedensel iler yapmayan ynetici kadnlarn, salk ve sosyal
64
hizmetleri yapan kadnlarn, mesleki bilgilerini tamamlamak amacyla staj

grmelerine izin verilen kadnlarn yasak kapsam dnda braklmas
gerekmektedir.
bd. te yandan ATYndeki kadnlarn ay hali gnlerinde ar ve tehlikeli
ilerde 5 gn sreyle altrlamayacaklar ve bu srenin hekim
raporuyla uzatlabilecei ynndeki dzenleme (m.6) bilimsel almalar
nda yeniden gzden geirilmelidir. nk bu dzenleme de, kadn
istihdamn daraltcdr. Hibir iveren her ay 5 gn altramayaca bir
iiyi ie almak istemeyecektir. Dolaysyla kadn iilerin zel gnlerinde
ayda 5 gn altrlamayacana ilikin genel bir kural yerine, zel
gnlerinde almasnn sakncal veya zor olaca ar ve tehlikeli iler,
bilimsel almalar nda tek tek saptanmal ve bu ilerde zel gnlerde
altrma yasaklanmaldr.
Vurgulamak gerekir ki bu yasaklarn kaldrlmas, i ve aile
sorumluluklarnn uzlatrlmas mekanizmalarnn kurulmas, i sal ve
gvenlii nlemlerinin alnmas ve bu nlemlerin sk denetimi ve crette
eitlii salayc nlemlerle birlikte uygulamaya geirilmelidir.
Kaynaklar:
Bakrc, Kadriye,
Kadnlarn Ar ve Tehlikeli lerde altrlmasna likin Yasaklar ve
Kadn stihdam, Petrol- Kadn Dergisi, Haziran 2009, S.31,
Kadn ilerin Sal ve Gvenlii, alma Yaamnda Kadn
Mhendisler, Mimarlar ve ehir Planclar-2, TMMOB stanbul l
Koordinasyon Kurulu Kadn Komisyonu, 8 Mart Dnya Emeki Kadnlar
Gn Paneli (Harita Mhendisi Glseren Yurtta Ansna), 1.3.2008,
stanbul 2008.
stihdamda Cinsiyetler Aras Eitlik ve Mevzuatta ve Kamusal
Politikalarda Yaplmas Gereken Deiiklikler, Sicil Dergisi, S. 8, Aralk
2007.
Kadnn gcne Katlmnn Artmasn Salayacak Hukuksal
Dzenlemeler, Dnyasnda Kadn, Trkonfed Yayn, stanbul 2007.
Protection of Women Employees Before and After Childbirth in
Turkish Employment Law, International Journal of Comparative
Labour Law and Industrial Relations, Volume 22, Issue 4, December
2006.
65
Ek 1AIR VE TEHLKEL LERE AT ZELGE
ARAMA VE SONDAJ LER
Petrol, tabii gaz, su, her eit maden, maden filizleri ve mineralleri
1 arama ve her eit sondaj ileri, (Bu ilerin yalnz yer stnde yaplan
yardmc hizmetlerinde kadn ve gen ii altrlabilir).
Petrol, tabii gaz, su ve her eit maden ve maden filizleri ve mineralleri
2
ile ta, toprak, kum ve benzeri maddelerin karlmas ve retimi ileri.
Petrol, tabii gaz, su, her eit maden ve maden filizleri mineralleri ile
ta, toprak, kum ve benzeri maddelerin kartlmas ile retimi ilerinin
3 yaplmasnda tamamlayc nitelikte olan krma, ykama, zenginletirme,
tama, depolama ve benzeri iler (Elle yaplan basit ayklama ilerinde
kadn altrlabilir).
METALURJ SANAY LE LGL LER
Metallerin ve metalsilerin filiz ve minerallerden itibaren
4 pirometalurjisel, kimyasal, elektrolitik usullerle retimi ileri ve bunlarla
ilgili iler.
Metallerin ve metalsilerin eritilmesi, saflatrlmas, alamlarnn
5
retimi ve bu maksatlarla yaplan her eit iler.
Metal ve alamlarnn, metalsi ve alamlarnn her eit dkm (adi
6 dkm, pres dkm, enjeksiyon dkm gibi) ve haddeleme, presleme
suretiyle scak ve souk olarak ekillendirilme ileri.
Font, elik ve dier madenlerin ve alamlarnn eritilip potalara
7
dklmek sureti ile eitli eyalarn imali ileri.
Metal ve alamlarna, metalsi ve alamlarna (Kle, takoz, biyet
8 halinde veya ekillendirilmi olanlarna) uygulanan sl ilemleri (Tav, su
verme ve benzeri ilemler).
Kkrdn eritme yoluyla retimi, tlmesi ambalaj ve depolanmas
9
ve bunlarla ilgili iler.
TA VE TOPRAK SANAY LE LGL LER
Ta ocaklarnda her eit tan kartlmas ve ilenmesi ileri (Krma,
10
kesme, tama, tme, yontma, cilalama ve benzeri iler).
imento fabrikalarnda ve ta ocaklarnda; dinamitleme, konkasr ve
yacl, konkasre vagon devirme ve monitr havai hat yacl
ekskavatr ileri ile imento retiminde kalker stoklanmas, kalsinatr,
11
klinker elevatr, ambalaj, gezer vin, kaynak, santralde ocaklk ve
klclk, ocak ve frn duvarcl ve tamircilii, ykleme ve boaltma, su
kulesi, baca ve boya tamiri, gezer vin yollar, kanalizasyon ve bakm il.
12 Kire ve al tann yaklmas ve bunlar tme ve eleme ileri.
Topran piirilmesi suretiyle imal olunan kiremit, tula, ate tulas,
13
boru, pota, knk ve benzeri inaat ve mimari malzeme ileri.
14 anak, mlek, ini, fayans, porselen ve seramik imaline ait iler.
Cam, ie, optik ve benzeri malzeme fabrika ve imalathanelerinde
15
retime ilikin iler ve bunlarn ilenmesine ait iler.
13, 14 ve 15 numaral bentlerde belirtilen ilerden frn ileri ile silis
16
tozlar saan iler.
METAL VE METALDEN MAMUL EYA SANAY LE LGL LER
Ar sa levhalar balama, perinleme ve presleme ileri ile kalafat
17
ileri, kara, deniz ve hava tatlarnn tamir veya imalinde kullanlan
66
Kadnlarn
altrlabilecekleri iler
16 yan
doldurmu fakat
18 yan
bitirmemi
gen iilerin
altrlabilecekleri iler
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
malzemenin zellikleri itibariyle bir kii tarafndan idare edilemeyen il.

Gemi inaat ve tamiratnda iskele, dikme ve kzak ileri ile vinler, i
iskeleleri, bumbalar, direkler, demir ve zincirler ve benzeri tehizatlara
ait iler.
skeleler, arpantlar, kprler, motorlar, makinalar, kazanlarn imali ve
bunlarn montaj ile iletilmesi ileri.
Demir tel ve ubuktan malzeme imalat ileri (ivi, zincir, vida vb. gibi).
Demiri stp dverek ekillendirme veya presleme suretiyle eitli eya
imali ileri.
Souk demircilik ve her eit kaynak ileri (Oksijen, elektrik, punta ve
diki kayna ileri gibi).
Altn, gm, bakr, pirin, alminyum ve benzeri malzemeden eya
imalat ileri (Mutfak ve ev eyas ile ss eyas imalatnda kadn ve gen
ii altrlabilir).
Kurun kaynak ileri, seri ve devaml lehim ileri (Radyo, televizyon,
elektrik ve elektronik cihazlarn imalinde ve onarmnda yaplan seri ve
devaml lehim ilerinde kadn altrlabilir).
10 kgyi aan tornaclk, tesviyecilik gibi talal imalat ve talama ileri.
Her trl madeni ve fiber optik kablo imali, elik ve benzeri
malzemelerden tel, erit gibi souk haddeleme, imali ileri.
Muharrik kuvvetle ileyen tam otomatik souk ekillendirme
tezgahlarnda yaplan iler.
Metal yzeylerde yaplan, mekanik ve kimyasal temizlik ileri ile
elektroliz yolu ile yaplan koruyucu kaplama (Nikelaj, kromaj ve
kadmiyum kaplama vb.) scak daldrma yolu ile yaplan koruyucu
kaplama (Kurun, kalay, inko vb.) eitli kimyasal maddelerle yaplan
dier koruyucu kaplama (fosfatlama, eloksal vb.) teflon ve emaye ileri.
AA VE BUNLARDAN MAMUL EYA SANAY LE LGL LER
Muharrik kuvvetle alan her trl baklar ve testereler ile kesici,
yontucu, soyucu, delici makinalar ve hzarlarla yaplan iler.
Kurutma ileri, yaptrma iler, kontraplak, kontrtabla, yonga aatan
mamul suni tahta ve pvc yzey kaplamal suni tahta imali ileri ile
emprenye ileri.
YAPI LER
Bina, duvar, set, baraj, yol, demiryolu, kpr, tnel, metro, her trl
rayl sistem, iskele, liman, marina, dalgakran, balk barna, hava
alan, havai hat, elik konstrksiyon yap kanalizasyon, yamur suyu
drenaj ve her trl drenaj sistemleri, kanal, kanalet, foseptik, kuyu,
havuz, spor tesisleri, her trl sondaj ileri, her nevi yer st ve yer alt
inaat, su st ve su alt inaatlar, her trl temel inaat ileri (Ankrajl
istinat duvar, fore kazk yapm, palplanl almalar vb. ), ykm ileri,
arazi lm, ett, aratrma, her eit onarm ve glendirme ve benzeri
iler ve bu iler iin gerekli ara, malzeme, sabit tesis ve ekipmann
kullanlmas ileri (Teknik hizmetler ve yardmc ilerde kadn ve gen
ii alabilir).
Her trl prefabrik yap eleman (pabu, kolon, kiri, ak, mertek gibi)
retimi ve yerinde montaj ileri.
imento ve betondan eya ve inaat malzemesi (Bina, karayolu,
demiryolu, kpr, baraj ve benzeri st yaplarla, her trl alt yaplar ve
tnellerde kullanlan elemanlar) imali ve tatbikat.
Beton, asfalt, imento, al ve kire gibi yap malzeme ve maddelerinin
retimi, ilenmesi, bunlardan elde edilen yar mamul ve mamul
rnlerin hazrlanmas ve yerinde uygulanmasna ait iler.
Her trl zeminin hafriyat, yarma ve doldurulma ileri.
KMYA SANAY LE LGL LER
Klorr asidi, slfat asidi, nitrat asidi vb. her eit tahri edici ve yakc
asitler ile sodyum ve potasyum hidroksit, amonyak gibi her trl
alkalilerin retimi ve bunlarla yaplan iler.
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
67

Aldehitler, ketonlar, eterler, karbon slfr, analin, alkoller, solventler,
37 tinerler, triklor-etilen ve benzerleri gibi ve parlayc maddelerin imali ve
bunlarla yaplan iler.
Ham petrol ve katranlarn distilasyonu, bitum, madeni yalar ve her
trl akaryakt ve rafinasyon ileri (Maddelerin kk mikyaslarda
38
yalama, silme ileri gibi kullanlmasna ilikin ilerde kadn ve gen
iiler altrlabilir).
Odun ve kmrlerin gazlatrlmalar, koklatrlmalar ve bunlardan
39
elde edilen bitum, katran gibi ara ve art rnlerin distilasyonu ileri.
Doal gaz, Likit petrol gaz, hava gaz, bio gaz, ve asetilen gaz gibi her
40
trl gaz retimi, stoklanmas ve arz ileri.
Asfalt ile dam tecrit maddeleri ve yalamaya zg, olup petrol
41
rafinerilerinde elde edilemeyen sv ve kat yalarn imali ileri.
Her trl patlayc madde ve mhimmatn imali, depolanmas ve nakli
42
ileri.
Her trl zehirli gazlarn ve sava gazlarnn retimi, kullanlmas,
43
depolanmas ve nakli ileri.
Aktif kmrlerin, dier aktif maddelerin ve eitli kimyasal maddelerin
44
emprenyasyon ileri.
Her trl patlayc maddenin kullanld iler ile toz ve gaz maskeleri,
45 koruyucu balk, elbiseler ile dier koruyucularn kullanlmas
zorunluluu bulunan iler.
Piroteknik malzemesi hazrlama ve imali ileri (Aydnlatma ve iaret
46
fiekleri, havai fiekler enlik maytaplar, tabanca mantar benzerleri).
Kibrit imaline ait iler (Kadn ve gen iiler kutulama, ambalajlama ve
47
dier yardmc ilerde altrlabilirler).
48 Parafinden eya imaline ait iler.
Her trl organik ve anorganik zehirli veya tahri edici maddelerle boya
49 ve vernik imali ve bunlardan meydana gelen zehirli ve tahri edici
boyalarn kullanlmas ileri.
50 Kimyasal gbrelerin retimi ve depolanmas ileri.
51 Sellozik, sentetik ve her eit boya imali ileri.
Sellloit imali ve lak nitroselllozu ile yaplan eitli kimyasal
52
maddelerin imali ileri.
Ensektisit, rodentisit ve tarmsal mcadele ilalar hazrlanmas, retimi
53
ve depolanmas ileri.
Flor, klor, brom, iyot retimi ve bunlarn zarar verici trevlerinin imali
54 ileri. Flor, klor, brom, iyot retimi ve bunlarn zarar verici trevlerinin
imali ileri.
55 Organik ve anorganik pigmentlerin imali ileri.
nsan salna zarar verici kimyasal maddelerin retimi, ykleme,
56
boaltma ve nakli ileri.
57 Akmlatr imali ve seri olarak akmlatrlerin bakm ve arj ileri.
58 Uyuturucu maddelerin imali ileri.
Bitkisel ve hayvansal yalarn retimi ve bunlardan yaplan maddelerin
imaline ilikin iler (Karbon slfr gibi parlayc veya tahri edici
59 solventlerle yaplan prine ve benzeri yal maddelerden ekstraksiyon
yolu ile ya retimi ilerinde ekstraksiyon kademelerinde kadn ve gen
ii altrlamaz).
Suni lifler ve dier sentetik lifler ile bunlardan mamul maddelerin imali
60
ileri.
Tabakhaneler ile her eit deri fabrika ve imalathanelerinde tabaklama,
61
nakil ve depolama ileri.
62 Tyl olarak kullanlacak derileri hazrlama ileri.
Ku ve hayvan ty kllarnn temizlenmesi, didiklemesi, ayrlmas ve
63
bunlara benzer iler.
64 Ham krkleri ileme ve boyama ileri.
68
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
-----
-----
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
--K
-----
---
---
---
---
---
---

Kauuk ve lastik sanayiinde, lastik hamurunun hazrlanmasndan her
65 eit ekillendirilmi mamul yapmna kadar btn iler (Lastik
hamurunun hazrlanmasnda kadn altrlamaz).
Plastik maddelerin ekillendirilmesi ve plastik eya imali ileri. (PVCnin
66
imali ve pvcden maml eyalarn yapmnda gen ii altrlamaz)
PLK, DOKUMA VE GYM SANAY LE LGL LER
67 rr fabrikalarndaki iler.
Pamuk keten, yn, ipek, paavra ve benzerleri ve harman, ileri ile
68
bunlarn dkntlerini ayrma ve didikleme ileri.
Pamuk, keten, yn ipek ve benzerleriyle bunlarn dkntlerinin halla
69
hal, tarak, presleme ve kolalama ileri.
70 Konfeksiyon ve triko imali ileri.
Pamuk, keten, yn, ipek ve benzerleri bunlarn dkntleri ile iplik ve
71
dokuma ileri.
Her trl ilkel ve mamul maddelerin temizlenmesi, boyanmas,
72
gazlanmas, aartlmas, baslmas ve hazr hale getirilmesi ileri.
73 Suni ipek imalinde hazrlama ve retme ileri.
Pamuk, yn ve sentetik elyaf ile retilmi ipliklerden dokunarak retilen
74 bezlerin, verniklenmesiyle dayankllk veya su geirmezlii salanm
bezler imali (Kord bezi, yelken bezi, adr bezi uval bezi vb).
75 Kl mensucat, her trl kee ve aba imali ileri.
Linolyum ve dier sert sathta zemin demeleri, suni deri (Plastik hari
muamba ve kaplanm kumalar, hasr, lif ve sair keeler, paspaslar ve
76
her trl elyaftan vatka ve koltukuluk malzemesi imali ileri), bu
rnlerin dknt ve paavralarnn elyaf haline getirilmesi ileri.
Tabii ve suni iplikten mamul her trl dokuma ile deri, krk ve sair cins
77
malzemenin biilip dikilmesi suretiyle her trl giyecek eyas imali il.
Mensucattan hazr eya imali ileri (Perde, ev tekstili, otomobil rnleri
78
ve benzerleri).
KAIT VE SELLOZ SANAY LE LGL LER
79 Kat hamuru ve odun hamuru retimi ileri.
80 Selloz retimi ileri.
Kat ve selloz retiminde klor, hipoklorit, kkrt dioksit, hiposulfit
81 gibi tahri edici ve zararl maddelerin retimi ile zeltilerinin
hazrlanmas, kullanlmas ve geri kazanlmas ileri.
82 Otomatik makinalarla kat, karton, mukavva ve kutu imali ileri.
83 Kat ve rnlerinden yaplan her trl eya ve malzemenin imali ileri.
GIDA VE K SANAY LE LGL LER
84 Zahire depolarndaki iler ile un ve eltik fabrikalarndaki iler.
85 Ekmekilik ve her eit un ve unlu maddelerden gda maddesi yapm il.
86 Maya retim ileri.
87 Her trl konserve ve hazr gda ile hazr yemek retimi ileri.
88 St ve stten mamul gda maddelerin retimi ileri.
89 Kahve ve kakaonun tesislerde ilenmesi ve paketlenmesi ileri.
Her trl bitkinin iek, tohum, kabuk,meyve ve yapraklarnn ilenmesi
90 ve paketlenmesi ileri ile bunlardan elde edilen toz, ya ve dier
mamullerin ilenmesi ve paketlenmesi ileri.
91 Bitkisel her eit ay yapraklar ile yaplan ilemler ve benzeri iler.
Her trl canl hayvann kesilmesi, ilenmesi ambalajlanmas, sakatat
92 tesislerindeki iler (Ambalaj ve paketleme ilerinde kadn ii
altrlabilir).
Balkhanede yaplan tama, depolama, dondurma, eitli safhalarda
93
ileme ve dier iler.
94 Souk hava depolarnda ve oklama odalarnda yaplan iler.
Deniz ve gl tuzlalaryla kaya tuzu iletmelerinde yaplan retim, rafine,
95
ambalajlama, doldurma ve tama ileri.
96 eker fabrikalarnda retim, hazrlama ambalajlamaya ait iler.
---
---
---
---
---
---
---
---
---
K
K
G
G
---
---
K
K
--G
K
K
K
K
K
K
G
----G
G
G
---
---
---
---
---
---
---
---
69

97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
Her trl alkoll, alkolsz ikilerin ve karbon asiti ile yaplm ieceklerin
yapm, artlmas, kartrlmas, damtlmas ve mayalandrlmas ileri.
Maden sular ve sodalarnn retimi ileri.
TTN SANAY LE LGL LER
Balyalarn depolara tanmas ve istiflenmesi ileri.
malathane ve depolardaki aktarma ileri.
Sigara, puro, pipo, nargile, enfiye ve inenen keyif verici maddelerin
imalathane ve fabrikalarnda yaprak ttn vb. ttnlerin
rutubetlendirme, ayrma, temizleme, filtreleme ileri, harman, kym,
sarm ve ambalaj ileri.
ENERJ RETM, NAKL VE DAITIMI LE LGL LER
Buhar, gaz ve sair muharrik kuvvet retimiyle ilgili iler.
Elektriin retimi, nakli ve datm ileri, elektrik bakm ve onarm ileri.
Hareket halinde bulunan makine, motor ve aksam ile transmisyon
tertibatnn yalanmas, tamiri ve temizlenmesi gibi iler ve benzeri il.
NAKLYE BENZER LER
Arasz olarak yirmi be kilodan yukar arlk tama, boaltma ve
ykleme ileri.
El arabas gibi aralarla elli kilodan yukar arlk tama, boaltma ve
ykleme ileri.
ve drt tekerlekli ve pedall arabalarla altm kilodan yukar arlk
tama, boaltma ve ykleme ileri.
En ok %10 rampal yerlerde vagonetlerle yz kilodan yukar arlk
tama, boaltma ve ykleme ileri.
Gaz, petrol, su ve benzeri maddelerin her eit boru vastasyla
tanmas ve bu nakil hatlarnda yaplan bakm, onarm, tamirat ve
benzeri iler.
uvallama, flama, istifleme ve benzeri iler.
nsan ve eya tamaya zg tat aralarnda pilotluk, kaptanlk,
ofrlk ve bunlara yardmclk ileri.
Her trl tat aralarnda makinistlik arabaclk, frencilik, makaslk ve
bunlara yardmclk ileri (yardmc ilerde gen iiler alabilir).
TARIM VE HAYVANCILIK LER
Denizlerde gllerde ve nehirlerde balk ve dier hayvanlarn ve bitkilerin
avlanmas, toplanmas, retilmesi, (bunlardan elde edilecek rn ve yan
rnler) ve dalyan ileri.
Hayvansal gbre ileri.
Her nevi bitki tohumu, hububat, bakliyat ve eitli gda rnlerinin
tesislerde elenmesi, paketlemesi ve eitli merhalelerde ilenmesi ileri.
Tarm ilalar kullanm ileri
ARDYE VE ANTREPOCULUK
Ardiyeler, antrepolar, umumi maazalar ve iskelelerde yaplan her trl
ambarlama, depolama, ykleme ve boaltma ileri.
HABERLEME
Posta, telefon, telgraf, telsiz, radyo, televizyon gibi iletiim aralar iin
yaplan her trl yapm, bakm ve onarm ileri.
ETL LER
Asbest tozlar ile yaplan her eit imalat ile (Dam tecrit malzemesi,
imento ve asbest esasl borular, kauuklu ve plastikli yer demeleri
imali, eitli sanayi rnleri, kiisel koruyucular gibi) asbest hamuru
hazrlama ve ekillendirme ileri.
Snger avcl ileri.
Sngerleri temizleme, ykama, beyazlatma ve boyama ileri.
tfaiye ileri.
Ocaklk, ateilik ileri ile ocak ve baca temizleme ileri.
Tatil ky, otel, motel, kaplca iletmeleri, yurt vb. bnyesindeki
mutfak, bulakhane, amarhane, t odalarnda yaplan iler
70
---
---
-----
-----
---
-----
-----
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
--K
-----
---------
---

(Yardmc ilerde gen iiler alabilir).
125 Kanalizasyon ve foseptik ileri.
Her trl p ve atk maddeler (toplanmas, tanmas, depolanmas,
126
ilenmesi, yok edilmesi vb.) ile ilgili iler.
127 Paavraclk ve stpclk ileri.
Bataklk kurutma, su alt ve toprak alt ileri ile suya girilerek yaplan her
128
trl iler.
129 Dme ve kayma tehlikesi olan yksek yerlerde yaplan her trl iler.
Radyoloji ileri ile radyum ve radyo aktif maddelerle ve radyasyon
130 yayan her trl cihazla (eitli rntgen, magnetik rezonans ve benzeri
elektronik cihazlar) allan iler.
Vahi veya zehirli hayvan bulunduran bahelerdeki ve hayvan terbiyesi
131
yaplan yerlerdeki her trl iler.
132 zerine kayt yaplan film, disk ve benzeri cisimlerin yaplmas ileri.
133 Her trl mrekkep ve mrekkep ihtiva eden malzeme imali ileri.
Keten, kenevir ve jtten iplik, sicim, halat imali ve bunlarla yaplan
134
dokuma ileri.
Hastane, bakteriyoloji ve kimya laboratuarlar, eczaclk (ila imali, ham
135
maddesi imali ve benzeri) ileri.
136 Hayvan tahniti ileri.
137 Kemik, boynuz, trnak ve hayvan kan ile ilgili retim ileri.
138 Tutkal, jelatin ve kola imali ileri.
139 Metalden matbaa harfi imali ve klie imali ileri.
Deri sanayiinde mamul derilere yz ve fantezi fason yapma ve derileri
140
perdahlama ileri.
Makinasz deniz nakil aralarnda (Mavna, at ve benzerleri) yaplan
141
btn iler.
142 Yzer vin ve taraklarda yaplan iler.
143 Hava alanlarndaki uua hazrlk ileri ile yer hizmetleri ve bakm ileri.
Uaklarda yaplan btn iler ve uaklarla yaplan ilalama ve yangn
144
sndrme ileri.
Motorlu ve motorsuz her trl kara ve demiryolu tatlar ile yk veya
145
yolcu tama ileri.
Kara, demiryolu, deniz ve gl tat aralar iin bakm, ikmal, onarm ve
146
park yerlerinde yaplan iler.
Her trl yem, ara maddesi hazrlama, ambalajlama ve yem retimi
147
ileri.
148 Her trl siloculuk ileri.
Matbaaclk ileri (Her trl basm ileri, ciltilik, klasr, dosya imali ve
149
benzeri iler).
150 Her trl ozalit, fotokopi, teksir, ilan ve reklam basm ileri.
Yzey andrc, temizleyici malzemelerin retimi ileri (Zmpara ta ve
151
zmpara kad gibi).
Her trl kat ve sv ara rn ve nihai rnlerin ambalajlanmas,
152
paketlenmesi ve dolumu ileri.
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
K
K
--G
---
---
K
K
K
---
----G
---
---
---
--K
-----
---
---
---
---
---
---
---
---
---
71
DNME SANCISINDAN DNTRME BASKISINA KENTSEL

MEKN VE KADIN
Emel Kayn
Yrd. Do. Dr.; DE Mimarlk Fakltesi
TMMOB KK Kadn alma Grubu Mimarlar Odas Temsilcisi
Dnm kentin, yaamn ve insann gelime sreci asndan anlaml

ve nemli bir kavram-olgu olarak grlebilecei halde, medyatik, politik
ya da rant temelli ieriklerle gndeme gelen kentsel dnm
uygulamalar, bu meseleye insan temelli bir kurgudan yeniden
baklmasn gerekli klmaktadr. Fiziksel olanaklar asndan deer
tadklar halde kentin tutunabilmi kesimi tarafndan eitli nedenlerle
terk edilmi, farkna varlmam ya da o dnemler iin cazip bulunmam
bu yerler, gle byk kente gelenler ya da teki gruplar tarafndan iskn
edilmelerinin zerinden neredeyse yarm yzyl getikten sonra tekrar
kefedilmiler ve sahiplilik-kentlilik tartmasna balanan ak ya da
rtk bir atma alanna dnmlerdir. Kentsel hizmetlerden
yoksunluk hali iinde geen uzun yllarda olduu gibi u anki kaotik
dnemin de bir bak asndan en nemli madurlar kadnlardr. Bu
makale, kentsel dnm sorununa mekn ve kadn temelli bir bak
asndan bakarak, bu olgulara ynelik gerekliklerle yzlemeyi ve k
yollarnn neler olabileceini sorgulamay deneyecektir.
Kentsel Dnm Konusuna Ynelik Kavramsal Almlar
Kentsel dnm olgusu znde, eskimi ya da ypranm kentsel
meknlarn ierisinde yaayanlarn hayat kalitelerini ykseltecek
salklatrma srelerine karlk gelen bir eylem olarak
tanmlanmaktadr. Ancak dnm sreleri her zaman bu biimde
gerekleememekte, sosyo-ekonomik, politik vb. girdilerle biimlenen
72
tartmal uygulamalar gndemi belirlemektedir. ok sayda dnm

uygulamas, kresel girdiler ve rant temelli yaklamlarla ekillenirken,
kamusal yararlar ve meknsal adalet gzard edilmektedir.
Kentsel dnm olgusunu irdeleyebilmek iin ncelikle, eskime,
khneleme, szlme, salklatrma, soylulatrma gibi kavramlarn
ortaya konulmas gerekmektedir. Kentsel meknlar asndan eskime,
gnn artlarna uyamama, toplumsal ihtiyalara karlk gelememe,
ilevleri karlayamama, salamln yitirme gibi durumlarla
aklanmaktadr. Kele, eskimeyi fiziksel ve toplumsal anlamda
komuluk olarak nitelendirdii dokunun ypranmas durumu ile aklar
(Kele, 1998, s.50). Eskime olgusunu, fiziksel, ilevsel, ekonomik,
toplumsal, evresel vb. farkl parametreler asndan irdeleyebilmek
mmkndr. Eskime kavram ile birlikte ele alnabilecek khneleme
kavram ise, blgesel lekte sosyal yapnn ypranmas dolaysyla ortaya
kabilecek sorunlardan, binalarn bakmszlna kadar deiken
durumlar zerinden aklanabilmektedir. Yaplarn khnemesi gibi,
ilevsel, evresel, toplumsal khnelemelerden de sz edilmektedir
(Ergun, 2004-2005, s.21). Yaplarn kullanclar tarafndan terk edilmeleri
sonucunda, daha alt bir gelir dzeyindeki kullanclarn eline gemesi ve
bu srete yaanan deiimler ise szlme kavram ile aklanmaktadr
(Kele, 1998, s.112). Eskime, khneleme, szlme durumlarn yaayan
alanlara, yasad gelimi, eitli evrelerde ksmen yasalam ya da
yasalaamam gecekondu, slum, getto trndeki alanlar katmak
mmkndr.
Eskime, khneleme, szlme, gecekondulama gibi srelerin yaad
blgelerde gerekleen fiziksel, sosyo-ekonomik, kltrel vb.
ypranmalar knt blgesi kavramnn ortaya kmasna neden
olmutur. Kele, knt blgesini, kentteki toplumsal ve ekonomik
etkenlerle gelimesi engellenen, deer yitiren, yoksullaan alanlar olarak
ifade eder (Kele, 1998, s.37). Tarihi blgelerin yan sra, gecekondu
alanlar ve eitli nedenlerle vasfn yitirmi yeni yaplama alanlar sz
edilen kapsamda karmza kabilmektedir. Bu alanlarda, yaplarn
strktr, malzeme vb. alardan harap-niteliksiz olmas ve ada
ihtiyalar karlayamamas, yol, su, elektrik, telefon, okul, salk oca
vb. kentsel hizmetlerin eksiklii, yoksulluk, isizlik, eitimsizlik, yasad
sektrlerin ortaya kmas gibi sorunlar gzlenmektedir. Tartma konusu
blgelerin merkeze yakn olanlarnda bile, merkezle her anlamda ayran
yaplarn varl szkonusudur.
Kentsel dnm olgusu, gndemde youn biimde yer alrken,
mdahaleye konu olan blgelerin nasl salklatrlaca sorusu da ciddi
73
bir tartma konusudur. Salklatrma yntemleri toplu yenileme,

shhiletirme, koruma, parsel leinde yenileme gibi balklar altnda
snflanmaktadr. Kentsel meknn iyiletirilme srecinde, ortamn cazip
hale gelmesi srecinde doan sosyo-ekonomik temelli basklar
yaanmaktadr. Soylulatrma kavram erevesinde gerekletirilen
tartmalar, bu sorunun etrafnda odaklanmaktadr. Sorunlu kentsel
dnm uygulamalar arasnda saylan soylulatrma srelerinde,
mdahale edilen alanda yaayanlarn oradan uzaklatrlmas ve merkeze
yaknlklar ya da daha farkl avantajlar nedeniyle deer tayan bu
alanlarn st gelir dzeyindeki kullanclarn eline gemesi szkonusudur.
Ergun da, soylulatrmay byle bir sosyo-ekonomik dnm sreciyle
aklar (Ergun, 2004-2005, s.7). Barans ise, kentsel yenilemenin
kullanclara ramen gerekleen bir mdahale olduunu savunarak,
yenileme sonucunda kullanclarn blgede kalabilmesinin mmkn
olmamas durumuna iaret eder (Barans, 1989, s.105). Kentsel
dnm srelerinin, kentsel dokudaki fiziksel ve sosyo-ekonomik
yapy salklatrmas, ancak orada yaayanlar yabanclatrc
dnmler yaratmamas ve rant temelli gelimelere neden olmamas
gereklidir. Bu uygulamalar, odana mdahale konusu olan blgelerde
yaayanlar ve toplumsal yararllklar alan, dlayc olmak yerine
katlmc modeller dahilinde gerekletirilmelidir.
Kentsel Dnm Tartmasndaki Alanlarda Kadn Sorunlar
knt vasfn tamalar dolaysyla kentsel dnm gndemine giren
blgelerde yaayan en sorunlu gruplardan birini de kadnlar tekil
etmektedir. Byk ounluu eitimsiz ve igc asndan vasfsz olan
kadnlar, mevcut koullarda sorunlar yaadklar gibi, mdahale
srelerinde de madur durumda kalmaktadr. Bu tr blgelerde
yaayan kadnlarn temel sorunlar aadaki gibi sralanabilir:
-
74
Sz edilen blgelerin kentsel merkezlere uzak olmas ya da

yakn olsa bile ie kapal bir sosyal yap iermesi dolaysyla
kadnlarn eitim, salk, kltrel etkinlikler vb. kentsel
hizmetlere ulaamamalar,
Gle gelen topluluklarn kapal ve yakn gruplar halinde
yaamalar dolaysyla kadnlarn geldikleri yrelerin trel
basklarn yaamalar,
Yaadklar konutlarn ypranm ya da derme atma olmas
dolaysyla hijyen, snma vb. ihtiyalara eriememelerinden
doan yaam kalitesizliine maruz kalmalar.
Kendilerini gelitirme olanaklar olmad iin ocuk eitiminde
sorunlar yaamalar.
Blge halkn dikkate alan kentsel dnm srelerinde, alanlarda

yaayan kadnlarn ihmal edilmi kesimler arasnda egemen ounluu
oluturmalar, bu gruplara ynelik ciddi projeler gelitirilmesini de
gerektirmektedir. Ana-ocuk merkezi, semt evi gibi kullanmlarn hizmete
sunulduu uygulamalar gibi, ev-el retiminin gelitirilmesi temelli birok
zm de genelde kadnlar hedef almaktadr. Ancak bu tr nerilerin
kstl olduu; ok sayda zmn soylulatrma temelli gelitii de
bilinmektedir.
Soylulatrma sonucunda mdahale edilen blgede yaayanlarn yeni ve
merkezden uzak yerlere nakledilmeleri, youn biimde kadnlar
etkilemektedir. Yeni gittikleri yerlerde merkezden daha uzak yaamak
zorunda kalrken, kentsel hizmetlere eriimleri yine snrlanmaktadr.
inde yaadklar trel yaplar yeni yaam alanlarna tanrken, yaam
biimlerine yabanclam meknlar iinde eski komuluk ilikilerini ve
mahalle hayatlarn da yitirmekte; yaltlmlklar artmaktadr.
Sonu
knt olarak nitelenebilecek kentsel meknlarn salklatrlmas ivedi
bir konuyu tekil etmekle birlikte; bu alanlar iin hazrlanacak dnm
projelerinin blgede yaayanlar n plana alan, toplumsal yararll ve
adaleti gzeten bir yaklamla kurgulanmas gereklidir. Fiziksel mekn
iyiletirilirken, bata kadnlar olmak zere blge halknn sosyo-ekonomik
ve kltrel geliimini salayacak dnm modelleri de kurulmaldr.
telenmi gruplar arasnda yer alan kadnlarn eitimlerinin salanmas,
ev ii-ev d retime katlma olanaklarnn gelitirilmesi, kentsel yaama
entegrasyonlar konusunda frsatlar yaratlmas, bu kapsamdaki izlekler
arasnda saylabilir.
Kaynaklar
Barans, B., 1989, ehir Yenileme, Reyo Basmevi, stanbul.
Ergun, N., 2004-2005, ehir Yenileme Ders Notlar, T, stanbul.
Kele, 1998, Kentbilimleri Szl, mge Kitabevi, Ankara.
75
TEKNOLOJDE CNS AYRIMI1

Ece Kocabak
Bilgisayar Mhendisi
... Eer bugn, 6 Aralk 1989da intihar edersem, ekonomik

nedenlerle deil, tamamen politik nedenlerle bunu yaptmn
bilinmesini isterim (tm finansal kaynaklarmn ii boalncaya
kadar bekledim, gelen i tekliflerini dahi reddettim). nk
srekli hayatm mahveden feministleri, onlar yaradann
yanna gndermeye karar verdim. Medya tarafndan bana
lgn Katil lakab taklacak olsa bile, ben kendimi bierdverin
yaklatn gren ve bu yzden ar nlemler almaya
zorlanan, aklc bir bilge olarak gryorum. ... Feministler
fazlasyla iyimser bir ekilde, asrlar boyunca erkekler
tarafndan biriktirilmi bilgiden fayda salayacaklarna
inanyorlar. ...
Kanada, Montreal, Politeknik niversitesinde okuma cesaretini

gsteren kadn rencilere ynelik katliam gerekletiren ve 14
kadnn lmne neden olan Marc Lepinein, annesine brakt
intihar mektubundan alnt.
Bu alma, 13- 16 Ekim 2009 tarihinde zmirde yaplan Uluslararas

Disiplinleraras Kadn Kongresinde sunulmutur. Makalenin benzer ierikli bir
dier versiyonu ise Praksis dergisinin Maddeci Feminizm balkl 20 nolu
saysnda yaynlanmtr.
76
I.
Giri
Yaklak son iki yzyldr teknolojinin toplumsal ilevi ve teknolojik

rnlerin topluma etkileri zerine bir dizi tartma devam etmektedir.
Sanayi devriminin hemen sonrasnda retimde kullanlan teknolojinin ii
snf zerindeki olumsuz etkilerine odaklanan tartmalar, zamanla yerini
teknoloji konusunda daha iyimser grlere brakmtr. zelllikle 1980li
yllarn sonuna doru kullanm yaygnlaan bilgi ve iletiim teknolojileri
ertesinde teknolojinin topluma etkileri zerine gelitirilen tezlerde,
teknolojik belirlenimciliin hakim olduu gzlenmektedir.
Teknolojik deiimlerin toplumsal geliimin nn at ynndeki
teknolojik belirlenimci bak as, zellikle 1980li yllarla birlikte
yaygnlaan bilgi ve iletiim teknolojileri sonrasnda glenerek yaygnlk
kazanmtr. Bu yaklamda teknoloji, tpk ekonomi gibi sosyal ve politik
yaamdan bamsz bir etmen olarak ele alnr. 1990lardan itibaren de
bilgi toplumu miti ile teknoloji, insanlar arasndaki snf, toplumsal
cinsiyet ve rk farkllklarndan kaynaklanan eitsizlikleri ortadan
kaldracak bir umut olarak sunulmutur (Binark, 1999: 375).
Teknolojik belirlenimcilik Marksist ve feministler de dahil olmak zere
sistem kart dnsel yaam zerinde de olduka etkili olmutur.
Marksistler teknoloji ile sermayenin vasfl emee bamllnn
zayfladn ve yneticilerin i sreleri zerindeki kontrolnn arttn
savunur. Bu bak asna gre kapitalist retim tarz ierisinde teknoloji
kullanmnn amac, metalarn ucuzlatlmas ve iinin kendisi iin alt
ign ksmn ksaltarak, karln almadan sermayedara verdii dier
ksmn uzatmaktr. Ksaca, kapitalist retim srecinde teknoloji, art
deer retme aralarnn tasarm iin kullanlr ve bu nedenle kapitalizm
ncesi dnemlere oranla ok daha kritik nemdedir (Arn, 1989: 83).
Marksizmin teknolojiye ynelik ok gl eletirileri olmasna ramen,
baz Marksistlerin teknolojik deiimin kalknma, gelime ve
verimlilik art gibi toplumun her kesimi iin ortak bir iyiye iaret
ettiini iddia eden grlerin etkisi altnda kalarak, konuya iyimser
yaklalatklar grlmektedir. Bu bak asna gre az gelimiliin
nedeni, teknolojik ilerlemenin salanamamas ve/veya teknoloji
konusunda gelimi lkelere olan bamllktr.
Benzer bir bak asn benimseyen feminist yaklam, teknolojik
deiimler sonucunda fiziksel g gerektiren ilerin ortadan kalkmasyla
birlikte, kadn ii/erkek ii ayrmnn zayflayacan savunur. Teknolojik
deiimler sonucunda igc piyasasndaki cinsiyet temelindeki
ayrmclk gittike ortadan kalkacak, kadn ve erkek iinin ayn
77
koullarda almas mmkn olacaktr. Bu bak asna gre teknolojinin

kendisi deil ama bu teknolojilerin kullanl biimleri cinsiyet
ayrmcln yeniden retir ve iyi-doru ynlendirilmi teknoloji ile
kt-yanl ynlendirilmi teknoloji eklinde ikili bir kategori gelitirilir.
Eer teknoloji doru ve amacna uygun bir ekilde kullanlrsa, kullanmla
ortaya kan cinsiyetilik ortadan kalkacaktr (Binark, 1999: 75).
Dolaysyla kadnlar da erkekler gibi bilim ve teknoloji alannda eitim
almaya tevik edilseler, bu alanda kariyer yapmalarn engelleyen
koullar ortadan kaldrlsa, cinsiyet temelindeki ayrmclk sorunu da
zlm olacaktr.
Bu alma kapsamnda retimde kullanlan teknoloji ile patriyarkal
kapitalist sistemin yapsal zellikleri arasndaki iliki, konu zerine daha
nce yaplan almalarn ve ampirik verilerin incelenip, yorumlanmas
temelinde ele alnmtr. Teknolojik deiimler, ev ii yeniden retim
faaliyetlerinin srekliliini salayacak ekilde kadnlarn igc piyasasna
eitsiz biimde katlmas srecini pekitirmektedir. Ev ii yeniden retim
faaliyeti temelde kullanm deeri retimidir. Bu zel tip retimin girdileri
erkek ya da kadnn cretleri ile satn alnan metalar olabilir. Ev kadn
dorudan tketilebilen kullanm deerleri retir. Bunlarn bazlar aile
yesi bireyler tarafndan tketilebilecei gibi topluca aile tarafndan da
tketilebilir. Ev ii yeniden retim faaliyetlerinin byk ounluu ksa
zaman dilimi ierisinde tekrara dayanr, nk tketim biimleri sreklilik
arzeder, temizlik, yemek hazrlama vb. Bu ilerin byk ounluu
fiziksel nesnelerin retiminden ok hizmet kkenlidir, dolaysyla ailenin
dier yeleri tarafndan ounlukla farkedilmezler. Ev kadnlar bu ileri
kendi balarna yapabilecekleri gibi baz durumlarda ailenin dier
yelerinden de yardm alabilirler. ocuk bakm, tam zamanl ev
kadnlarnn en fazla zamann alan faaliyettir. Bunun nedeni kk
ocuklarn 24 saat srekli yetikin gzetiminde olmalar gerekliliidir.
ocuk bakm, toplumsal hizmet verilen kurumlarn olmay nedeniyle
cretli i ile ev ii yeniden retim faaliyetlerinin en fazla kesitii
alanlardan biridir. Kapitalist retim tarznn dorudan fayda salad, ev
kadnlarnn en baat grevi olan bu alan ocuk dourmak ve yetitirme
faaliyetleridir (Gardiner, Himmelweit, Mackintosh, 1980: 243). i
snfnn yeniden retimi ve soyun devamnn salanmas, ev kadnlarnn
grevidir.
almann ilk blm, kapitalist retim tarz ierisinde retim
teknolojilerinin artan nemine ve bunun kadnlarn cretli emei ile olan
ilikisine ayrlmtr. Sre, kapitalizmin ilk dnemindeki sanayi
devriminin analizi ile balar. Sanayi devriminin ilk yllarnda kapitalist
retim tarznn nemli bir unsuru olan makine, kas gcn vazgeilmez
78
bir e olmaktan kard lde, kadnlarn ve ocuklarn yksek oranda

igc piyasasna ekilmeleri sz konusu olmutur. Bu srete teknik
beceri edinme olana bulan kadnlar, daha sonraki blmde incelendii
gibi erkek iilerin ve sendikalarnn teknik beceriler iin sermaye yerine,
kadnlara kar verdii sava sonucunda igc piyasasnda gl bir
ayrmcla maruz braklmtr. Erkek iiler ve sermaye arasnda, ev ii
yeniden retim faaliyetlerinin srekliliini garanti altna almaya dayanan,
atma ve uzlamalardan ibaret olan srecin temel dinamikleri de bu
blmde tartlmtr. Ardndan erkek iilerin savaa katld Birinci ve
kinci Dnya Savalar dnemlerinin kadnlara teknik beceri edinme
olana tanmas ve bu dnemin ardndan yaanan geri ekilme srecinin
dinamikleri incelendikten sonra, gnmzde zellikle elektrik elektronik
ve bilgi ilem teknolojilerinde yaanan cinsiyet temelindeki ayrmclk
incelenmitir. almann son blmnde, Trkiyede yeni dnem
sanayileme stratejileri kapsamnda teknoloji youn retimin nem
kazanyor olmasnn kadnlarn cretli emeine etkileri mercek altna
alnmaktadr.
II.
Kapitalist retimde Kullanlan Teknoloji ile cretli Kadn Emei

likisi
Kapitalizm ncesi retim tarzlar iinde o dnemin retim teknolojileri

olan madenlerin ve madeni eritenlerin, dkmclerin ve demircilerin
tartmasz bir nemi vard. Devlet rgtlenmesinden evlilie tm iktidar
aralar erkeklerin elindeyken, nemli bir iktidar arac olan teknoloji ve
mekaniin kadnlarn kontrolne braklmas mmkn deildi. Bu
dnemde dalar yerinden oynatmay ve piramitleri ina etmeyi mmkn
klan, gl beli diye adlandrlan ve hammaddesi genellikle demir
olan aralar (kaldra, ksk, vida, tekerlek ve meyilli rende), erkeklerin en
nemli teknolojik silahlar oldu. 13. ve 14. yzyllarda nemleri hzla
artan ehirler, uzmanlam el zanaatlarnn merkeziydi. Feodal devlet
otoritesi altnda zanaat ve ticaret loncalar, raklarn alnmas ve
eitilmesi iin kurallar koyan tek merciydi. Marangozlar, yap ustalar ve
eitli trden demirciler vastasyla ara ve gerelerin retimini loncalar
dzenliyordu. Balarda loncalara ye olabilen kadnlarn kamusal
alandan dlanarak, eve kapatlmalar srecinde, meslekleri (ebelik,
dokumaclk, mumculk, hrdavatlk, bira imalat) ellerinden alnd ve
loncalara yelikleri de kaldrld. Bylelikle, kapitalizm ncesi dnemde
de retimde kullanlan teknolojilerin tasarm, bakm ve onarm becerileri
erkeklerin denetimine girmeye balamt. Bu durumun kadnlar iin
yaratt sonular ok olumsuz oldu. Hereyden nce kadnlarn yapt
ilerde kullandklar aletlerin tasarm, bakm, onarm bilgisi erkeklerin
denetimine girdike, kadnlarn toplumsal retimin hangi aamasna, ne
79
ekilde katlacaklarn belirleyen etmen, kadnlarn tercihlerinden ziyade

erkek egemenlii olmaya balad. retim teknolojileri zerindeki
denetimleri nedeniyle erkekler, kendi karlar dorultusunda baz
mesleklerden kadnlar tamamen dlarken, kadnlarn zellikle ev iinin
uzants niteliindeki ilere hapsolmasn saladlar. Kadnlar almaya
devam edebildikleri ikollar ierisinde de dikey ayrmclk yoluyla beceri
gerektirmeyen, tek dze ilere itildiler. Elbette ki bu durum kadnlarla
retimde kullanlan teknolojilerin bilgisi arasndaki uurumu daha da
arttrd ve kadnlarn teknik beceri edinme olanaklarndan daha fazla
mahrum kalmalarna yol at.
Teknolojinin retim srecindeki nemi kapitalizm ile birlikte byk
lde artt. Bu durum retimde kullanlan aralarn tasarm srecinden
hali hazrda dlanm olan kadnlarn durumunu, bir cins olarak
kapitalizm ncesi dneme oranla ok daha derinden etkiledi.
Kapitalizmle birlikte reticiler ve onlarn teknolojileri arasndaki ilikide
nemli bir deiiklik ortaya kt. Manfaktr dneminin zanaatkrlar
kendi aralarna sahip oluyordu; buna dier reticilerin kulland aralar
yapan aralar da dahildi. Erkek zanaatkr bunlarn nasl kullanlaca
konusundaki gizemini korurdu. Marxn da dedii gibi, alan ile retim
arac yakn bir ba iindeydi, tpk salyangoz ile kabuu gibi (2000: 339).
Oysa yeni koullar ierisinde salyangozun kabuundan ayrlmas
gerekiyordu. Fabrikalarda retim aralarna iveren sahipti ve iileri de
bunlarla almak zere ie alyordu. Bir zamanlar retim aralarn kendi
paralaryla satn alan, kendi aralaryla alan ve kendi mterilerine
sat yapan birok zanaatkr iin bu deiim olduka nemli idi. Artk
zanaatkrn tm satt ve satmak iin sahip olduu tek ey emek
gcyd.
Bulularn says ve yeni bulunan makinelere ynelik talep arttka,
makine yapm sanayisi gittike artan sayda kollara ayrld ve
manfaktrdeki iblm de ayn lde geliti. Kapitalizm ile birlikte
manfaktr dneminden devralnan iletiim ve ulatrma aralar, ok
gemeden modern sanayi iin badndrc retim hz, retimin
ulat dev boyutlar, bir retim alanndan dierine srekli sermaye ve
ii aktarlmas ve dnya pazarlaryla kurulan yeni balar nedeniyle
tanmas olanaksz ayak balar halini ald. Bu yzden yelkenli teknelerin
yapmnda uygulanan kkl deiikliklerden baka, nehir ulam, demir
yollar, okyanus vapurlar ve telgraflarn oluturduu bir sistemde,
iletiim ve ulatrma aralar, giderek mekanik sanayinin retim tarzna
uyarland. Ne var ki byk demir ktlelerinin imdi artk dvlmesi,
birbirine kaynatlmas, kesilmesi, delinmesi ve ekillendirilmesi iin,
manfaktr dneminin yntemleri tamamen yetersiz kalyor, dev
80
makinelerin kullanlmasn gerektiriyordu (Marx, 2000: 371). zetle,

byk sanayi manfaktrn retim aralarn devralp gelitirerek, el
zanaatlar ile manfaktr sistemlerini ortadan kaldrd. Sanayi devrimi
olarak adlandrlan bu dnem, kadnlarn hayatn derinden etkiledi.
a.
Sanayi Devrimi Ertesinde Artan Kadn i stihdam
lk yllarndan itibaren kendisinden ok daha eski bir gemie dayanan

patriyarka ile entegre olarak ekillenen ve art deer maksimizasyonunu
retimin temel amac haline getiren, dolaysyla dnyay hem kadnlar
hem de erkekler iin kkten deitirecek olan etken, kapitalist retim
tarz oldu. Kapitalizm sadece manfaktr dneminin retim aralarn
deil, bu aralarn tasarm, retim ve bakm bilgisini kendi tekelleri
altnda tutan kesimi de devralarak, retimin kalbine oturttu. Geleneksel
olarak manfaktr dneminde aletlerin yapld materyalleri ileyenler,
imdi becerilerini yeni aa uyduruyorlard. Demirciler ve yap ustalarnn
yerine, artk sermayenin tasarm iin mhendislere, tamircilere ve
teknisyenlere ihtiyac vard. Kapitalizm ncesi retim sreleri boyunca,
retim aralarnn tasarmn, bakm ve desteini elinde bulunduran cins
olarak erkekler, kanlmaz biimde bu sramay yapmak iin gerekli olan
gelenee, gvene ve aktarlabilir becerilere sahipti. Bu nedenle yeni
fabrikalarda tamirci ve retim mhendisi olarak sermayenin yeni retim
kuvvetlerini yneten de sadece erkekler oldu.
Braverman, teknolojik deiimi kapitalist emek sreci ierisinde ynetim,
kontrol ve emein niteliksizletirilmesine olan etkisi kapsamnda ele
almtr. Sermayedarn retim srecindeki teknolojik deiimler
vastasyla, emek srecinde alt blnmeler yaratabildiini, bylelikle
retim iin gerekli olan emein bir ksmn niteliksizletirerek, nitelikli
emee olan bamlln azalttn vurgular. Teknolojinin denetim ve
tasarm srecinde sz sahibi olan kesim, sadece emek srelerinin
planlanmas ve emek srecini teknik standartlara uygun tutmaktan
sorumlu olmaz, ayn zamanda esas olarak igcnn hiyerarik yapsn
devam ettirmek ve kapitalist toplum ilikilerini, iileri kendi kolektif
emeklerinin rnnden ve retim srecinden ayr tutarak srdrmekten
de sorumludur (1974: 24). Buna dayanarak teknoloji zerindeki denetimi
elinde tutan sz konusu sekin kesimin, sermayedar ile ii snf arasnda
kaldklar belirsiz bir snf konumuna itilmi olduklar sylenebilir.
Sermayedar teknoloji vastasyla iiler ve emek sreci zerindeki
denetimini arttrrken, teknolojinin tasarm sreci zerindeki kontrolleri
nedeniyle teknik adamlar da, dier iiler ve tm kadnlar zerindeki
iktidarlarn glendirdiler. Tarihsel olarak bu sre, koulsuz bir uyum
81
olarak deil, almann devamnda incelenecei gibi, srekli atma ve

uzlamalar sonucu kurulan yeni dengelerden ibaret olarak grlmelidir.
Sanayi devriminin ilk yllarnda kapitalist retim tarznn nemli bir
unsuru olan makine, kas gcn vazgeilmez bir e olmaktan kard
lde, kaslar zayf ama eklem ve organlar kvrak iileri altran bir
ara halini ald. Emek ve emekinin yerini alan bu gl ara ok
gemeden ya ve cinsiyet fark gzetmeksizin ii ailelerinin btn
yelerini, dorudan sermayenin egemenlii altna sokarak, cretli ii
saysn arttrmann bir yolu olmutu. Kapitalizmin balang aamasnda,
zellikle bekr kadnlar kol emei gerektiren en ar ilerde altlar.
Hizmetilik yaparak, tarlalarda ve hatta madenlerde, kmr tarken,
kurun ykarken ya da cevher paralarken smrldler. Eski feodal
ilikilerin yklmas mlksz snf daha da gvensiz bir konuma
srklerken, daha ok kadn, cretli olarak ev dnda almaya zorland
ve yoksullat. Krsal blgelerde kk evlerinde oturan, bahesinden
yaamn srdrebilei kadar rn alan ve ortak alanlarda otlatma
hakkna sahip olan kadnlar; topra geni apl tarlalar halinde ileyen
evirme hareketi ile topraksz kald. ehirlerde bamsz olarak veya ev
eksenli retim yapan pek ok kadn, kapitalist retim tarzna uygun
olarak rgtlenen fabrikalarla rekabet edemedi. Sz konusu rekabetin
ehir zanaatlarn tahrip etmesiyle bu kadnlar isiz kald. nceleri birok
erkek gibi kadnlar da, kendi evlerinde darya i yapan iiler haline
geldi. Sanayileme gelitike fabrikalarda ii olarak almaya baladlar.
Kadnlarn hem loncalardan hem de sendikalardan dlanmasyla
rgtlenme deneyimi edinememi olmalar ve aile ierisindeki erkek
basksnn getirdii itaatkr tutum, gnmzde olduu gibi o dnemde
de yeni sermaye snf iin ok ekiciydi. Bu nedenle kadn ve ocuk
emei, makine kullanan sermayedar iin aranan ilk ey oldu. Bir anlamda
ii snf erkeklerine kar burjuvazi, kadn iileri kullanarak bir taarruz
balatt (Engels, 1997: 67).
Sanayi devriminin etkisi ve sanayinin yeni kaptanlarnn kadn iileri
tercih etmesi, erkek iiler kadar kadnlar iin de elikili bir durumdu. Bu
durumun getirdii sonulardan bazlar, kadnlar iin aka ok olumsuz
oldu. te yandan gittike artan sayda kadnn igc piyasasna girmesi,
kadnlara erkek egemenliinin daha somut ynlerini krma konusunda
pratik olanaklar da salad. lk olarak bu durum, kadnlar iin patriyarkal
ailenin kapal ortamndan patriyarkal firmann daha kamusal alanna k
anlamna geliyordu. Feodal retim sistemi ve ilk dnem egemen olan
kapitalist retim sistemi, evi zel meknn da tesinde bir yer haline
getirmiti. Bir anlamda retim evin dna kar kmaz, ev tamamen zel
82
bir alan halini ald. Bildiimiz ekliyle ev ve i, zel ve kamusal

ayrmnn oluumu birok adan sanayi devriminin kltrel sonularyd.
Bir dier nemli deiiklik ise, koca ve baba olarak erkeklerin, eleri ya da
kzlar zerindeki denetimi kadnn kazand paraya baml hale geldike
daha fazla kaybetmeleri oldu. Kadnlar bamsz olarak cret kazanmaya
balamlard. Geri sk sk bu para, evin reisinin takdirine bal olarak ev
gelirine tabi tutuluyorduysa da, kadnlara gittike daha fazla bamszlk
salad. Kadn nfusu 19. yzyl boyunca erkeklerden fazla idi ve bu fark,
1851 ile 1901 arasnda daha da artt. Tm kadnlar evlenemedi ve birok
kadn dul kald. 1911e gelindiinde bekr kadnlarn yzde 54, cret
karl bir ite alyordu (Cockburn, 1988: 37).
nc deiiklik, kadnlarn fabrikalara sadece kendi geleneksel ilerini
tamamalaryd. Ayn zamanda toplumsal retim iindeki rollerini de
eitlendiriyor ve tarihte ilk defa teknik beceri edinmelerine imkn
tanyan
ilerde
istihdam
ediliyorlard.
rme
ve
eirme
imalathanelerinde, reel yapm, konfeksiyon ve gda retiminde dier
ikollarna oranla daha yksek saylarla istihdam edilseler de, kadnlar
ksa sre ierisinde teknik beceri isteyen dier mallar retmeye de
baladlar. Kapitalist retimin ilk ev ii yllarnda bile kadnlar, metal
sektrnde kalifiye olmayan, ar ve pis ileri yapmaya balayarak, ivi,
somun, vida, toka, kilit, delgi ve zengi retmeye balamlard. Defoe,
1769 ylnda West Midlands alan iin her iftlikte bir ya da daha fazla
demirhane olduunu ve bu demirhanelerin iftlik tketimi iin deil,
kapitalistler iin retim yaptn yazyordu. Bu kk demir ileri fabrika
sisteminde organize edilmeye baladnda, kadnlar da bunu takip etti.
1841de Birmingham blgesinde maden retiminde istihdam edilen
kadnlarn says onbin olarak tahmin ediliyor. 25 yl sonra, Birmingham
kalem iletmelerinde ikibin kadn vard ve dier sekizbin kadn da hafif
zincir ileri, pirin cilalama, ee ve ine yapma ilerinde istihdam
ediliyordu (Cockburn, 1988: 62- 63).
retim sanayiletike kadnlar da yeni retim alanlarna girmeye balad.
Bu aamada nemli olan, yeni sanayiler iinde kadnlarn oynadklar zel
rold. Yzyln banda fabrikalarda erkeklerle kadnlar farkl tipten iler
yapyordu ve kadnlarn yapt iler kabaca kategoriye giriyordu: lk
kategoride malzemeyi hazrlamak ve biriktirmek veya bir fabrikadan
dierine tamak iin gereken sert ve zor iler yer alyordu. kinci ve
gnmze gelinceye dek varln koruyabilmi olan kategoriye,
muayene, uygun ekle getirme, sarma ve ambalaj gibi gdalarn sata
hazr hale getirilmesi ileri giriyordu. Ancak bizim iin en ilgin olan
kadnlarn sorumluluundaki nc i grubudur. Bu grupta makine
83
bakm, bask, damga, metal kesme, eitli pirin ileri, kalem yapm,
amarhanelerde makineyle tleme, her trden delikli anaklar veya
teneke kaplarn ve kovalarn yapm gibi teknik retim ileri yer alyordu.
Elbette bu makineleri kontrol edip denetleyenler erkeklerdi ancak
kapitalizmin ilk yllarnda kadnlar teknik beceri gerektiren ikollarnda
yaygn olarak retime katlabilmiti. rgtlenme deneyimlerinin
olmamas ve ucuz igcn oluturmalar kadnlarn sermayedar
tarafndan tercih edilmesine yol ayordu.
Ancak kadnlarn byk saylarla igc piyasasna ekiliyor olmalar ve
uzun saatler cretli emek harcamak zorunda kalmalar, ev iindeki
karlksz yeniden retim faaliyetlerini tehdit etmeye balamt.
Kadnlarn ok uzun saatler, ar ilerde, dk cretle altrlmas
sonucu 19. yzyl aile yapsnda yaanan deiim, hem sermaye
evrelerinin hem de erkek iiler ile sendikalarnn, kadn istihdamnn bu
ekilde devam etmesi halinde ii snfnn kendisini yeniden
retemeyeceini farketmelerine yol at. Bylelikle 19. ve 20. yzylda
aileyi ii snfnn yeniden retiminin merkezine koyan politikalar
yaygnlatrld.
Kralie Viktorya dneminden kalan, kadnn yeri evidir yolundaki
sylem, kadnn ile ve para ile olan ilikisinin geici olduunu
vurgulayacak biimde deitirildi: Kadnn asl yeri evidir ama ihtiya
halinde darda da geici olarak alr. Gnmzde de evlilik sonras
pek ok gen kadnn almay brakmas, kriz dnemlerinde kadnlarn i
aramaya kmas, enformal sektrlere ylmas szkonusu sylemin ne
denli etkili olduunu gstermektedir. Bu ideolojinin temel temas kadn
iin en doru olann anne ve e olmak olduu idi. Evde kalmak, kadnn
cinsel safl ve saygnln yanstyordu. Bu ideal Viktorya dnemi leydisi
temas, 19. yzyl edebiyatnda, dergilerinde, dini risalelerde ve kamuya
ak tartmalarnda biraz karmak bir biimde ve rahatsz eden bir
srarla geliti. Savunulan bu grn ii snf kadnlarnn durumuyla hi
ilgisi yoktu ve daha ok st orta snfa ait ideallerdi. Buna ramen bu
gr o dnemin ideolojisinde yle derinlemesine bir etki brakt ki,
sermaye snfnn alan kadnlara kar yaklamnda da etkili oldu ve
kadnlarn alma koullarn biimlendirdi. Sonu olarak kadnlar
alabilirdi ama birok erkein hayal ettii iyi ileri zleyemezdi.
Yine, alan kadnlarn ocuklarnn yksek lm oranlar, kadnlar ve
ocuklarn alma saatlerine ynelik olarak kstlamalar getirilmesine ve
ok kk ocuklara alma yasa konmasna neden oldu. Bu trden
uygulamalar uzun vadede tm kadnlarn, zellikle evli kadnlarn igc
piyasasndaki konumlarn ok olumsuz etkiledi. Gndelikilik, bakclk,
84
hizmetilik dnda genel olarak kadnlarn, zellikle de evli kadnlarn

almamasna ynelik olarak sermayedarlarn ve erkek iilerin zerinde
anlat yaygn bir propaganda yrtld. Bu durum kadnlarn teknik
beceri edinebilecekleri yksek cretli ilerden uzak tutulmasn da
beraberinde getirdi. Sanayi devrimini kapsayan bu dnemde kadnlar
yelie kabul etmeyen sendikalarn aile creti kavramn ortaya
atmas, ii snf iin bir kazanm gibi grnmesi de kadnlarn ev ii ile
zdeletirilmesi srecini pekitirdi (Malos, 1980: 17-18). Kapitalist
retim tarz, evli ya da bekr tm kadnlarn igc piyasasndan
tamamen ekilmesini hibir zaman tolere edemez. Sosyalizm tehdidi
karsnda ii snf ile uzlaya dayanan refah dnemi dnda, erkek
iiye denen cret daima tam bir aile creti olmaktan uzaktr. Bu
nedenle kadnlar her zaman ek gelir getirecek faaliyetler ile uramak
zorunda kalmlardr. Buna ramen igc piyasasndaki ikincil
konumlar, kadnlar erkeklere oranla ok daha kt ilerde almak
zorunda brakmtr.
Kapitalist retim tarznn, verimlilii (smr orann) artrma ynndeki
abalarnn banda teknoloji yoluyla retim aralarnn deiimi gelir.
Kapitalizmin verimlilii artrma ynndeki zorunluluu, ii snfndan
beklenen niteliklerin de zaman ierisinde deimesine neden olmutur.
Gittike karmaklaan retim sreci ierisindeki ii snfndan artk
komutlar ve kullanma talimatlarn okuyabilmeleri, kendi kendilerine
renebilmeleri, sadece sratli almann yeterli olmad ayn zamanda
kendi kendilerine de z disiplin salayabilmeleri beklenmektedir. Sanayi
devrimi ile igc piyasasna katlma imkn bulan kadnlar, igcnden
istenilen niteliin zamanla dnmesiyle birlikte yeni becerileri edinme
imknndan yoksun braklm ve yerlerini erkekler almtr (Morton,
1980: 142). Kadndan beklenen artk hiyerarik sosyal ilikilere uyum
salayabilen, kendi kendilerini disipline edebilen, balarnda bir ynetici
olmadan da verimli alabilen iiler yetitirmeleridir (Morton, 1980:
142).
zetlersek, kadnlarn yksek oranda igc piyasna katlm ev ii
yeniden retim faaliyetlerinin aksamasna ve erkek iilerin
memnuniyetsizliine yol aarken, bir yandan da ii snfnn maddi ve
ideolojik yeniden retimini tehlikeye atyordu. Elbette ki bu sreci uzun
yllara yaylan ok sancl bir sre olarak grmek gerekir. Sermaye ve
erkek iilerin kadn istihdamna ynelik uzlamalar olduka atmal bir
sre olarak devam etti. Ancak burada nemli olan sermaye ile erkek
iiler arasnda bir eliki deil, atma tarifi yaplmasdr. elikilerin
almas mevcut patriyarkal kapitalist yap ierisinde mmkn deilken,
atmalar yeni bir dengenin kurulmasyla ve uzlamayla sonulanr ve
85
yapnn dnmn gerektirmez. Bu anlamda erkek ii snf ile

sermayenin, kadnlarn istihdam biimine ynelik olarak atmalarla
birlikte uzla zeminini bulabildiklerinden bahsetmek doru olacaktr. Bir
sonraki blmde sz konusu atmaya daha detayl eilerek, erkek
iilerin sermaye yerine kadnlara kar verdii sava zetlenecektir.
b.
Teknik Beceriler Uruna Erkeklerin Kadnlara Kar Verdii Sava
Sanayi devriminin kadnlar zerindeki etkisi kstl da olsa hem teknik

hem de dier becerileri edinme olanana erierek, baz durumlarda
dorudan erkeklerle rekabet etme ansna kavumu olmalaryd. 18.
yzyl sonu ve 19. yzyl banda, makinelerin devrald baz iler daha
fazla dayankllk gerektirse de sadece kas gcne dayal deildi.
verenler erkeklerin yerine kadnlar ve ocuklar tercih edebiliyordu.
Tpk manfaktr dneminin kadnlarn darda tutulmasn garantilemek
zere rgtlenen zanaat loncalar gibi, kapitalist retim dneminin ii
rgtleri olan sendikalar da enerjilerini kadnlar darda tutmaya
ynelttiler. Erkek iiler ilerini ve cretlerini koruyabilmek iin artk
sermayenin yeni ikollarnda makineler altrmasn engelleyemezdi.
Erkeklerin abas fabrikalardan kadnlar uzaklatrmak ve igc
piyasasndaki cinsiyete dayal ayrmcl glendirmek yolunda oldu.
Bilinli ve aktif olarak erkek iiler, kadnlar kalifiye olmayan, dk
cretli ilere ittiler. rnein matbaaclk iinde erkek dizgiciler ve makine
teknisyenleri, kadnlar iveren tarafndan iddetle smrldkleri kitap
ciltleme ve dier bask bitirme ilerine hapsettiler.
Matbaaclkta dizgicilerin kurun harfleri dizme iinde belli bir el
abukluuna sahip olmalar, harfleri tersten okuyabilmeleri ve grafik
bilgisine sahip olmalar gerekiyordu. Bu becerilere ilaveten hazrlanan
formalar yaklak yirmi kilogram ektii iin, dizgicilerin yeterli fiziksel
gce sahip olmalar da artt. 19. yzylda kapitalizmin gelimesiyle
birlikte matbaaclk sektr de geniledi ve teknolojik deiim sayesinde
retim kapasitesini arttrd. Bunun zerine ucuz kadn ve ocuk emeine
ynelen sermaye, dizgiciler sendikas tarafndan ciddi bir direnme ile
karlat. Erkek iilerden oluan dizgiciler ve ye olduklar sendikalar,
kadnlarn matbaaclk sektrnde yksek cret alabilecekleri, kalifiye ii
statsnde olacaklar ilerde almalarn engelledi. Bir baka deyile
erkek iiler, henz olumaya balayan igc piyasasna manifaktr
dneminden devraldklar yatay ve dikey ayrmcl daha da
keskinletirerek, sermayenin bir btn olarak ii snfndan kestii
cretin, kadn iilerin cebinden kmas konusunda sermayedarlarla
uzlat. Bylelikle kendilerine denen creti geici bir sreliine de olsa
korumu oldular. Bunun sonucunda da kadnlar, beceri gerektirmesine
86
ramen daha dk cret aldklar ciltilik iine yldlar (Cockburn,

1991: 67).
Bir sre sonra sermaye matbaa sektrnde kalifiye erkek iilere olan
bamllndan ve bu iilerin grece yksek cretlerinden kurtulabilmek
iin teknolojik deiim yoluyla Linotype gibi baz makineleri devreye
soktu. Bylelikle bir takm ilerde yeniden ucuz kadn emei kullanlmaya
baland. Bunun sonucunda erkek iiler, kadnlarn ye olmasnn
yasakland dizgiciler sendikas vastasyla kadnlara kar mcadele
verdiler. 1890lara kadar kadn iileri Linotype makinesinin
kullanmndan uzak tutmay ve yksek cretlere ramen bu makinenin
kullanmnn sadece erkek iilerin denetiminde kalmasn baararak,
aslnda sermayeye kar deil, kadn iilere kar bir sava verdiler.
Ancak yzyln sonlarna doru sermaye matbaaclk sektrne kadn
iileri sokmann bir baka yolunu buldu: Monotype adl makinenin
retimde kullanlmasyla birlikte, dizgicilerin ii iki ayr makineye blnd
ve klavye ilerinde ucuz kadn emei istihdam edilmeye baland. Ancak
yine dizgiciler sendikas sektrde kadn iilerin altrlmasn
engellemek iin byk apl bir direnie geti. Kadnlar sz konusu teknik
becerileri edinme olanandan mahrum brakarak pek ok eitimli,
yetenekli kadnn bask iinden uzaklatrlmasna sebep oldu. Bylelikle
kadnlar teknik beceri edinebilecekleri, cretleri yksek olan bu ikoluna
uzun yllar giremedi (Cockburn, 1991: 68). Gnmzde elektronik
teknolojisinin bu sektrde uygulanmaya balamasyla sermaye, hem
erkek dizgicilerin emek srecindeki denetimini yoketmi hem de emein
verimliliini arttrmtr. Artk ok daha az sayda ii istihdam yeterli
olmaktadr.
Tekstil sektrndeki teknolojik deiim ve bu durumun kadn iilere
etkisi de matbaaclk sektr ile benzerlik gsterir. Erkek iiler
matbaaclk sektrnde yaptklar iin, teknolojik deiim yoluyla
niteliksizletirilmesine ve ucuz kadn emei istihdamna kar gelerek,
sermayedar yerine kadn iilere kar bir mcadele vermiti. Tekstil
sektrnde ise kadnlarn halihazrda yapageldii ilerin, teknolojik
deiim sonucu makineler tarafndan yaplmasyla, erkek iiler bu
makinelerin kullanmn ele geirerek, kadnlar yapmakta olduklar
ilerden uzaklatrm ve son tahlilde sadece kendi karlarn korumay
baarmtr.
Kapitalizmin ilk gelime yllarnda dokumaclk ngilterede eve i verme
yoluyla yrtlyordu. Bu sistemde retim btn aile fertleri tarafndan
cinsiyete dayal bir iblm ile yaplyordu. Kadnlar iplik bkyor,
87
erkekler de tezghlarda dokuyordu. Bir tezghta dokuma yaplmas iin

birka kadnn ayn anda iplik bkmesi gerektiinden, bu durum zellikle
retimin artt dnemlerde kadn istihdamn arttrmt (Ansal, 1989:
13). Ancak 1760larda Spinning Jenny2 iplik bkme makinesinin
gelitirilmesiyle birlikte, geleneksel olarak iplik bkme ii kadnlarn ii
olmasna ramen, makineyi kullanmak erkek ii oldu. Ayn yllarda
dokuma iinin fabrikalara tanmasyla erkekler makineleri kullanmak
suretiyle dokuma sektrndeki yerlerini salamlatrrken, kadnlar
tamamen sektr dnda kald. Serpilip byyen bu sektrde yeni
ynetici ve teknik kadrolara erkekler terfi ettirilirken, yerleri yeniden
ucuz kadn emei ile dolduruldu. 1838deki rakamlara gre ngilterede
tekstil iilerinin sadece yzde 23 erkekti, ama bunlarn ou ynetici,
denetleyici ya da teknik ilerde grev yapyordu (Ansal, 1989: 14).
Gnmzde de tekstil sektrnde pek ok teknolojik deiim yaanm
olmasna ramen, ayn kalp geerliliini srdrmektedir. Kadnlar ancak
erkeklerin terk ettii emek youn ilere yerleebilmektedir.
i snf erkeklerinin ve sendikalarnn en byk hatas kadnlar yelie
kabul etmemek ve onlar kendilerine iyi bir yaam kurmalarn salayacak
ilerden dlamak oldu. Virginia Penny, 1869da erkeklerin tekelindeki
teknik beceri gerektiren i ve mesleklere girmesi halinde, kadnlarn
durumunun byk oranda dzelebileceini yazmtr: Onbin kadn
saatilere rak olarak verin, birka binini lkenin drt bir yanndaki
telgraf brolarna yerletirin, binini tamirci kurslarnda ders verecek
biimde eitin... o zaman, skntl dikii kadn yok olacak, ihtiyarlam
kibar kadn ve beli bklm mrebbiyeler ortadan kalkacaktr (aktaran
Cockburn, 1988: 40).
Erkek iiler, kadnlar cretlerini drmek zere iverenin kulland bir
silah olarak grrken yanlmyorlard. Yanldklar nokta bu durum
2
Teknolojik rnlerin, yapt ii en iyi ekilde yapacak biimde tasarland

ynnde genel bir eilim vardr. Cockburn, Machinery of Dominance adl
almasnda Lynn White Jr.nin Spinning Jenny eirme tekerlei konulu
tartmasna yer verir (1988: 25). White, eirme tekerleinin tasarmnn
erkeklerin daha nceki bulularna dayandn savunmaktadr. Loenardo da
Vinci 1490da milin frldan bulan kii olarak kabul edilir. Brunswickten
tahta oymacs Johann Jurgen, 1530 civarnda frldak kullanan yar otomatik bir
dner tekerlek icat etmitir. Farkl hzlar meselesi o dnemdeki saat yapcl
tarafndan inceleniyordu. letim band nosyonu da tme deirmenlerinde
kullanlyordu. zetle, eirme tekerleinde bu tr yeniliklere yol aan dnme
tarz, temelde ipliin erilmesi iinden ve bu ii yapan kadnlardan deil;
erkeklerin dier trden alet ve tekniklere olan yaknlndan kaynaklanmtr ki
bu da teknolojinin tasarm srecinde erkek egemen snfl toplum yapsnn ne
denli belirleyici olduuna dair nemli bir rnektir.
88
karsnda verdikleri tepki idi. Kadnlara beceri kazanmada ve glerini

rgtlemekte yardmc olmak yerine, kadnlarn ev ii emeine el
koymaya devam ederek ve igc piyasasndaki cinsiyet temelindeki
ayrmcl ksa vadeli karlar iin pekitirerek, ncelikle kadnlar ama
uzun vadede de tm ii snfn zayflattlar. Kadnlar sadece erkeklerin
beceri alanlarndan dlanmakla kalmad. Ayrca kadnlara has
becerilerilere de evrensel olarak daha az deer biilir oldu. Kadn iiler
igc piyasasnda daha az deerli ve daha az cret kazanr oldu.
Gelenekler ve rgtszlk dnda, anaokulunda alan bir kadnn
kmr madencisinden daha az cret almas iin hibir neden yoktur.
Nasl ki anaokulu retmeni, madencinin yerini alamazsa, madenci de
onun yerini alamaz diye yazyordu Elizabeth Hutchins (aktaran
Cockburn, 1988: 40). Bylelikle kapitalist retim tarznn doduu ilk
yllardan itibaren teknik beceri gerektiren, kalifiye ilerde alma
imknn kaybeden kadnlarn, yeniden teknik ilerde istihdam edilmesi
iin erkeklerin byk ounluunun savaa gittii Birinci Dnya Savana
kadar beklemeleri gerekti.
c.
Birinci Dnya Sava ve Sonras
Daha nceki yzyllarda, kadnlarla teknoloji arasnda yle derin bir

uurum olumutu ki, Mhendisler, Makinistler, Demirciler, Deirmen
malatlar ve Kalplar Birleik Topluluu3, (Amalgamated Society of
Engineers, Machinists, Smiths, Millwrights and Pattern Makers - ASE),
kadnlar 19. yzyl boyunca tamam erkek olan yelerine ynelik bir
tehdit olarak dahi grmedi. Daha nceki blmlerde zetlenen, sermaye
ve erkek iiler arasndaki ev ii yeniden retim merkezli atma ve
uzlama sreci nedeniyle mhendisliin mekanizasyonuyla, var olan yar
kalifiye ve kalifiye olmayan i trleri, iverenler tarafndan erkekler
yerine kadnlarn istihdam edilecei alanlar olarak grlmedi. Bu
dnemde kadnlara oy hakk verilmesi konusunda nemli mcadeleler
veren sufrajetler, taleplerine teknik beceri edinme hakkn
eklememilerdi. Cepheye giden erkeklerin yerini doldurmak iin ar
sanayilere ve cephane retimine girdikleri Birinci Dnya Savana kadar,
kadnlar erkeklerin teknik beceri alanna yaklaamad. Kadnlardan ilk kez
Birinci Dnya Savandan sonra teknoloji alannda erkeklerin yerini
3
1851 ylnda ngilterede kurulan ASE, emek srecinin blmlere ayrlmas ve

teknolojinin retimdeki artan nemi sonucunda ortaya kan, sekin, kalifiye
erkek iilerin oluturduu sendikal bir yapdr. 1943 ylna kadar kadnlar
yelie kabul etmeyen sendika, yksek yelik aidatlar ve karlnda yelerine
sunduu zel hizmetler ile tannyordu. Makalenin bundan sonraki blmlerinde
Mhendisler, Tamirciler, Demirciler, Deirmen malatlar ve Kalplar
Birleik Topluluu, ASE olarak ksaltlmtr.
89
alabilecekleri, teknoloji zerindeki erkek hkimiyetini krabilecekleri iin

korkuldu.
Londra, ngilterede, Ticaret Odas tarafndan yaynlanan 1917 tarihli
Labour Gazette, alan kadnlardan te birinin erkeklerin yerine
altn yazyordu. Kadnlarn beceri gerektiren, kalifiye ilerde
almaya balamas, yllardr kadnlar ile teknoloji arasnda duran
uurumun da kapanmasna yol ayordu. Kadn iiler retimde youn
teknoloji kullanm gerektiren cephane retimi ve bir dizi farkl sanayiye
girmiti. Bk fabrikalarnda rendeliyor, kalplyor, zvana ayorlard. Un,
ya ve pasta fabrikalarnda kamyonlar sryor, bira ieliyor ve mobilya
retiyor, imento fabrikalarnda, dkmhanelerde ve tabakhanelerde
alyorlard. Bunlarn yan sra, hint keneviri ve yn fabrikalarnda
alyor, kiretalarn kryor ve gemi inaat alanlarnda perincilik
yapyorlard. Araba fabrikalar, ta ocaklar, yzey madencilii ve kiremit
yapmclnda da kadn iiler istihdam ediliyordu. Bu dnemde sadece
erkeklere ait olan yer alt madencilii, rhtm iilii ve demir- elik
eritme ileri dnda, kadnlarn girmedii ikolu kalmamt. Bu durum
sadece kadnlarn kalifiye ilerde alamayacaklar eklindeki efsaneyi
yerle bir etmekle kalmad, teknik beceri edinebileceklerini ve retim
teknolojilerini erkekler kadar iyi kullanabileceklerini de gsterdi.
ASE gibi sadece erkekleri yelie kabul eden sendikalarn tutumuna
ynelen ilk meydan okuma, sava srasnda ve sava sonras yllarda ii
kadnlar tarafndan gerekletirildi. Ancak ngiliz hkmeti, tm kadnlar
sava sonunda iten atacana dair sendikalara sz vermiti ve verdii bu
sz tuttu. Binlerce kadn iten atld. Bunun sonucunda kadnlar
arasnda yksek isizlik oran ortaya kt ve kadnlarn yoksulluunu 1920
krizi daha da kt bir hale soktu. ASE, 1922de Birleik Mhendislik
Sendikas adn ald ama hl kadnlar yelie kabul etmiyordu. Bu arada
kadnlarn mhendislik sanayindeki rol iki sava arasndaki yllarda
geniledike, yeni elektrikli tketim mallar reten endstrilerde, bant
bandaki yar- kalifiye ilerde kadn iiler karakteristik bir hal ald. kinci
Dnya Savanda kadnlar, yine hem kalifiye olan hem de olmayan
mhendislik ilerinde erkeklerin yerini ald. Bu sefer sendikalardaki
erkekler iin durum kanlmaz bir hal almt. Kadnlar birok yenin
memnuniyetsizliine ramen, 1 Ocak 1943te Birleik Mhendislik
Sendikasna kabul edildiler (Cockburn, 1988: 152-153). Ancak sendikaya
kabul edilmek, sava srasnda kalifiye ilere kabul edilen kadnlarn, bu
ileri ve edindikleri teknik becerileri ellerinde tutmay baarabilecekleri
anlamna gelmiyordu. Savatan sonra bir kez daha kadnlarn ev
yaamna zarafetle ekilmesi beklendi ve ou da bunu yapt. Kalanlar ise
kalifiye olmayan veya yar- kalifiye ilere indirildi. Bir anda kadnlar
90
kendilerini youn kadnlk ve ev hanml ideolojisi ierisinde

buldular. Betty Friedann Kadnln Gizemi (1983) adl nl kitabnda
belirttii gibi, medya, reklam, diziler ve filmler toplumsal cinsiyet
farkllklarn her biimde takviye ederek, kadnlar yeniden eve
kapatyordu (Friedan, 1983). Erkek egemen ideoloji erkekleri ile,
kadnlar evle ve bakmla zdeletiriyordu. Artk kadnlar teknolojik
beceriyle zdeletirmek mmkn deildi.
Sanayi devrimini izleyen srete nasl igc piyasasnda kadnn ev ii
yeniden retim faaliyetlerini merkeze koyan bir yeniden yaplanma
yaanmsa, kinci Dnya Sava ertesinde de benzer bir sre yaand.
Savatan yeni km olan Avrupa lkeleri tarihlerinde grlmemi bir
sefalet ierisindeydi. Ekonomik faaliyetler durma noktasna gelmiti.
Sosyalizm arzular halk ierisinde sratle yaylyordu. te bu noktada
devreye giren Marshall yardmlar, kapitalist retim tarz temelinde yeni
batan bir Avrupa yaratma srecini hzlandrd. kinci Dnya Sava
ncesinde byk oranda ABDde uygulanan Fordist retim band sistemi,
bu yllarda Avrupada yaygn bir biimde kullanlmaya balad. Keynesyen
politikalarn geni apta uygulanmaya balamas da yine bu dneme
denk der. Sonu itibariyle savatan yeni dnm, Fordist retim
bandna uyum salamakta zorlanan erkein, z saygsnn ve moral
deerlerinin, erkei olduundan iki kat byk gsteren bir dev aynas
ilevi gren evlilik ilikisi ierisinde yeniden retilmesi gerekiyordu.
Tketime dayanan Keynesyen politikalar da bu dnemde her trl
cihazla donanm evi ierisinde ok mutlu olan ev kadn ideolojisinden
ciddi oranda fayda salad. Beyaz eya sektrnn Avrupa sermaye
birikimi iin nemli bir motor gc olduu hesaba katlrsa, ev kadnl
ideolojisinin hem erkeklerin hem de sermayenin ne denli iine geldii de
daha ak grlecektir.
1970lerde yeniden krize giren sermaye birikim sreci, kr oranlarnn
d eilimini yavalatmak iin farkl mdaheleleri hayata geirdi.
Bunlardan biri de dank bir yap kazanan retim srecinde, altszleme
ilikileri kapsamnda kadnlarn ucuz ve rgtsz emeinin kullanlmasna
dayanyordu. Durgunluk, dnya ekonomisini vurduunda ngilterede
kadnlar igcnn yzde 42sini oluturuyordu. Muhafazakr bakanlarn
kadnlarn uygun olan yapp, evlerine dnerek azalan i arzn erkeklere
brakmas gerektii yolundaki beyanlar, bu sefer kadnlar tarafndan
ciddiye alnmad. Kadnlarn bilinci, sava sonras dnemde kamuoyunu
genel olarak etkileyen ikinci dalga feminizmin de etkisiyle, radikal bir
biimde deimiti. 1970lerin balarndaki destekleyici yasalar,
kadnlarn elini daha da glendirdi. Bu defa kadnlar, her ne kadar yarm
gn ve dk cretli olsa da, ilerine sk skya sarldlar. ngilterede
91
1971 ile 1983 arasnda erkek alan oran yzde 14 derken, kadn
alan oran yzde 7 artt. Durgunluk ve hkmetin durgunlukla baa
kma biimi, 1980lerde isizlikte byk bir arta neden olsa da,
kadnlar bunu daha az hissetti (Cockburn, 1988: 132).
Kapitalist retim tarz ile birlikte kadnlarn teknik beceri edinmelerini
salayacak pek ok olanak kaps, erkek iilerin sermaye ile pazarlklar
sonucu kapanmtr. Daha gl bir grubu temsil eden erkek iiler,
gemiteki becerilerini kullanarak teknolojik deiimler neticesinde
yaratlan yeni becerileri kendi tekelleri altna alm ve kadnlarn bu
savata kaybeden taraf olmalarna yol amtr (Wajcman, 1991: 34).
ilerin igc piyasasndaki konumlarn, teknolojik deiimler
karsnda korumak iin verdikleri rgtl mcadele, byk lde erkek
iiler tarafndan onlarn karlar dorultusunda verilmi bir
mcadeledir. Bu mcadele elbette ki pahal, nitelikli igc yerine, daha
ucuz iiler bulmann yollarn aratran sermayedara kar da verilmitir.
Ancak erkek iiler, cinsiyet temelindeki ayrmclk yoluyla, kadn iilerin
dezavantajl konumda bulunmasndan kendi cretleri, konumlar ve i
gvenceleri anlamnda fayda salamtr. Erkek iiler tarafndan eski
becerilerin muhafaza edilmesi ve retim srecinde olduu gibi
korunmas, hemen her zaman kadnlarn yeni beceri edinme
olanaklarndan dlanmalarn getirmitir. Kadnlarn cretli emei ile
teknik beceriler arasndaki uurumu muhafaza etmeye ynelik gemi
dneme ait dinamikler ile gnmz dinamikleri arasnda sreklilik ve
farkllklar olduu gzlemlenebilir.
III.
Gnmzde Manzara: Elektrik Elektronik ve Bilgi lem Sektrleri
Yakn zamana kadar igc piyasas genelinde gerekli olan teknik

becerilerin temeli, zellikle mekanik tabanl bilimsel bilgiye dayanyordu.
1980lerin sonu ile 1990l yllarn banda yaanan, adna elektronik
devrim denilen dnem, teknik becerilerin niteliinde de baz
deiiklikler yaratt. Elektronik yonga tabanl devrelerin icad sonrasnda
gelitirilen teknolojiler nedeniyle, teknik beceriler daha esnek, kolay
renilebilir, aktarlabilir hale geldi. Buna ramen yeni teknolojilerin
tasarmclar, reticileri, teknolojileri satan, pazarlayan, kurulum,
ynetim ve destek iini yapanlar arlkla erkekler olmaya devam etti.
Kadnlarn sadece bu teknolojileri kullanmak iin birtakm renkli
dmelere basmaya haklar vard. Bugn itibariyle retimde kullanlan
elektronik tabanl teknolojinin gelikinliine ramen, kadnlarn youn
olduu ikollarnda gerekli olan becerilere hl daha az cret verilmekte,
kadnlar ykselme olanaklarndan eit derecede faydalanamamakta ve
92
isizlik erkeklere oranla kadnlar iin ok daha nemli bir problem

olmaya devam etmektedir.
Konuya ilikin ilk rnek, Trkiyede olmasa da baz Asya ve Avrupa
lkelerinde kadn istihdamnn youn olduu elektrik elektronik
sektrnden. Helena Hirata, Fransa ve Brezilyada elektrik, elektronik
sektrne ynelik yapt karlatrmal almada sektr yneticilerinin,
verilen cretten bamsz olarak kadnlar tercih ettiini saptamtr
(Elson and Pearson, 1989: 131). Bu eilimin nedenleri u ekilde
zetlenebilir: 1) Fiziksel zellikler: Kadnlarn ince ve kk elleri olmas
ve dolaysyla dokunma becerilerinin daha gelikin olmas. Brezilyal bir
yneticinin deyii ile Bir erkein eli, bir kadnn parmaklarnn
yakalayabildiini tutamaz. 2) Metanet: Kadnlar, erkekler iin ac verici
olabilen ilere kar ok metanetlidir. 3) Sabr ve younlama: Neden
kadnlar tercih ettiini aklayan bir yneticinin deyiine gre Kadnlar
bir ii yaparken daha fazla dikkat harcyor. 4) Srat: Her kadn gnde
ortalama 125 bin diski kontrol edebilirken, zellikle gece vardiyas iin
erkek istihdam edildiinde bu kapasitenin ne denli olaanst olduu
ortaya km ve bunun zerine Brezilyada gece vardiyasnda kadnlarn
altrlabilmesi iin gerekli yasal dzenlemeler yaplmtr. Hirata
almasnda, her iki lke elektrik, elektronik sektrlerinde istihdam
edilen kadnlarn arlkla dk teknoloji kullanm gerektiren, emek
youn ilerde altrldn grmtr. Erkekler daha az emek youn
ilerde almaktadr (Elson and Pearson, 1989: 141). Peggy Mortan da
teknoloji youn sektrlerde kadnlarn arlkla paralar birletirme,
paketleme gibi dk cretli, emek youn ilerde altrldklarn
gzlemlemitir (Morton, 1980: 151). zetle, teknoloji yoluyla kadn ii/
erkek ii ayrmn ortadan kaldrd iddia edilen elektrik, elektronik
sektrnde dahi kadnlarn teknoloji youn deil, emek youn ilerde
altrlmalar ynnde gl bir eilim vardr. Ayrca almalar
gstermektedir ki bu sektrdeki kadnlara teknik becerilerini gelitirme
noktasnda da eit frsatlar tannmamaktadr. Dolaysyla birletirme,
paketleme, kontrol ve test gibi emek youn iler teknoloji tarafndan
devralndka elektrik, elektronik sektrlerinde de kadn istihdam dme
eilimine girmektedir (Elson and Pearson, 1989: 88).
Teknoloji vastasyla yaratlan kadn istihdam konusunda efsane haline
gelmi olan elektrik elektronik sektrnde dahi mavi yakal kadnlarn
hem yatay, hem de dikey ayrmclk yoluyla ikincilletirildiklerini
gryoruz. Mavi yakallar arasnda grlen bu eilimin, farkl biimlerde
en gen sektrlerden birisi saylabilecek bilgi teknolojileri ierisindeki
beyaz yakallar arasnda da geerli olduu sylenebilir. Kraft ve Dubnoff
tarafndan yaplan alma, ABDde bilgi teknolojileri sektrnde cinsiyet
93
temelindeki ayrmcln varln gzler nne serer (aktaran Henwood,

1993). Bu almaya gre yazlm sektrnde kadnlar, donanm
sektrne oranla daha fazla sayda istihdam edilmektedir. Ancak, yazlm
sektrnde donanma oranla daha yksek saylarda alan kadnlarn,
dk cret denen i planlama, dokmantasyon, test ve destek gibi
emek youn alanlarda alt saptanmtr. te yandan cretlerin daha
yksek olduu baz yazlmlar erkeklerin alan iken, daha dk cret
denen yazlmlar kadnlarn youn olarak alt alanlardr. Yine
ABDde bilgi teknolojileri sektrnde kadnlarn yllk ve saat bana
kazanlarnn, erkeklere oranla ok daha dk olduu saptanmtr
(Strober ve Arnold, 1987: 70).
Oysa feminist tarihilerin bilgi teknolojileri tarihi konusunda yaptklar
almalar gstermitir ki; kadnlar bilgi teknolojilerinin ilk ortaya
kmaya balad yllarda, tasarm srecinde nemli bir konuma sahip
olmulardr. Ada Lovelace ile Charles Babbage Analitik Motor adn
verdikleri ilkel ilemciyi birlikte gelitirmilerdir4. Yine Grace Hoperin ilk
ilemciler ve COBOL programlama dili zerinde yapt almalarn,
tartlmaz bir nemi vardr. ABDde 1940l yllarn banda gelitirilen ve
tarihteki ilk bilgisayar olarak kabul edilen, ENIACn yazlmnn
tasarmnda, kadnlarn ok nemli bir rol olduu bugn kabul
edilmektedir. Bilgi teknolojilerinde aranan niteliklerin ve teknik beceri
tanmnn nasl deitiini, kadnlarn bu sektrde nasl ikincilletirildiini
anlamak iin, bilgi teknolojileri tarihi ierisinde programlama iini
incelemek nemlidir. nceleri sradan ve rutin bir i olarak grlen
programlama ii, daha fazla mantk, elektronik devreler ve matematik
bilgisi iermeye baladka yaratc, st dzey beceri isteyen, nitelikli bir
i haline geldi. 1950 ve 60larda donanm ve programlama tekniklerinde
yaanan deiim ile programclk, nitelikli bir meslek olarak tanmland ve
yzlerce erkein bu meslee girmesiyle kadnlar hzla ikincilleti. Yazlm
tasarm teknikleri (yazlm mhendislii) ise ancak 1970li yllarla birlikte
gelitirildi ve yazlm sektrnde alanlarn, kademeler halinde
blnmesine yol at. Bir tarafta yazlmn tasarmn yapan, yksek
cretliler kesimi yer alrken, dier tarafta gerekli komutlar bilgisayara
giren, kodlama gibi rutin bir ii yapan dk cretliler yer ald. Elbette ki
kadnlar hzla ikinci kademedeki kodlama trnden niteliksiz ilere
itildiler (Henwood, 1993: 38). zetle denilebilir ki, bilgi teknolojilerinde
4
Analitik Motor isimli ilemci iin gelitirilen programlama diline de Ada

ismi verilmitir. 1993- 1994 renim yl birinci dneminde Ege niversitesi,
Bilgisayar Mhendislii blm, Algoritma dersinde, Ada programlama dilinin
adnn, programlama dilini gelitiren Charles Babbagein sevgilisi olduu iin
Ada Lovelacedan geldii anlatlmtr. Bu rnek dahi, kadnlarn bilgi
teknolojileri tarihinden nasl silindiklerini anlamak asndan yeterlidir.
94
zellikle 1950 ile 1970 arasnda yaanan teknolojik deiim, bu alandaki

igcnde bir kademelemeye yol aarken, ayn zamanda cinsiyet
temelindeki ayrmcln da glenmesine hizmet etmitir. Kadnlar daha
nce sahip olduklar konumlarn kaybederek, daha dk kademelerde
younlarken, daha fazla sayda erkek sektrde st kademelerde yer
almaya balamtr.
Gnmzde Trkiyede uygulanmaya balayan yeni dnem sanayileme
stratejileri, emek youn sektrlerin yerini teknoloji youn sektrlerin
almas erevesinde ilerlemektedir. Bylesi bir strateji deiikliinin
igc piyasasndan beklenen niteliklerde nemli bir dnme yol
aaca beklenebilir. Kadnlarn bu srete teknik beceriler ile
aralarndaki uurumu kapatp kapatamayacaklar, kadnlarn istihdam
koullar asndan gittike nem kazanmaktadr.
IV.
Trkiyede Son Dnem Sanayileme Stratejisi ve Teknik Beceri

Dnm
Trkiyede uygulanan son dnem sanayileme stratejisi kapsamnda,

igcnden beklenen niteliklerde bir dnm yaandndan
bahsedebiliriz. Trkiye Ekonomi Politik Aratrmalar Vakf (TEPAV)
tarafndan hazrlanan zel htisas Raporu (2007) ve Dokuzuncu Kalknma
Plannda (2007) anlatlan yeni dnem sanayileme stratejileri, teknoloji
youn sektrlere ncelik verilmesine dayanmaktadr. Raporda in,
Hindistan gibi emein ucuz ve esnek olmaya zorland lkelerle
uluslararas pazarlarda rekabet edebilmek iin, Trkiyede artk ucuz
emee dayal rekabet stratejisinin terkedildii, bunun yerine retimde
teknoloji kullanmnn artt katma deeri yksek mallarn retiminin
tevik edildii bir dneme girildii belirtiliyor. 2009 Haziran aynda
babakan Tayyip Erdoan tarafndan aklanan yeni tevik ve aktif
istihdam paketi ve 2010 Orta Vadeli Program, elektrik, elektronik,
otomotiv, telekomnikasyon ve ses cihazlar, petrol ve petrol yan sanayi,
metal rnleri, enerji, genel sanayi makinalar vb. teknoloji youn retim
yaplan sektrleri desteklemektedir (T.C. Babakanlk, 2007).
Bu dorultuda, Trkiye igc piyasasnda gerekli beceri dnmnn
salanmas gndemdedir. Sermaye gerekli dnmn salanmasnda
kamu btesine gvenerek, gerek meslek liselerinin yeniden
yaplandrlmasn, gerekse Trkiye Kurumu (KUR) vastasyla kamu
btesinden verilecek eitimlere srtn dayamtr. Aklanan tevik
paketinde de KUR tarafndan dzenlenecek eitimlere yer verilmekte
ve 200 bin isize eitim verileceinden bahsedilmektedir (T.C.
Babakanlk, 2007). KURun kadnlara ynelik yrtt mevcut eitim
95
plan, arlkla ev iinin uzants olan ilerde kadn alan saysn

artrmaya ynelik olarak tasarlanmtr. Temelde Avrupa Birliine
dayanan hibe fonlar bu amala aktif olarak kullanlmaktadr. Olduka
taslak halinde de olsa aklanan eitim plan ierisinde, kadnlarn teknik
beceri edinmesine ynelik olarak herhangi bir pozitif ayrmclk
uygulamasna yer verilmemesi, mevcut politikann deimeyecei
ynnde gl bir izlenim vermektedir.
Emek youn sektrlerin orta vadede yerini teknoloji youn sektrlere
brakmas srecinde, feminist hareketten ykselebilecek olan gl bir
muhalefet olmad mddete, sanayide kadn istihdamnn decei ve
kadnlarn teknik beceri gerektiren ilerin yanna dahi yaklaamayaca
ngrlebilir. zellikle kriz dolaysyla den cretlerin, aile cretinin ok
altnda olmas ve hatta asgari cretin altnda alma yolunun yeni
aklanan paket ile almas, bir yandan da kadnlar gelir getirici
faaliyetlere daha fazla itmektedir. Bu anlamda Trkiyede kadnlara
alan alanlar, teknik beceri gerektiren iler deil, tam tersine ev iinin
uzants niteliindeki gndelikilik, bakclk vb. ilerdir (Grsel, 2009).
Kadnlar teknik beceri edinerek, igc piyasasnn grece daha iyi
ilerinde almak isteseler dahi iki nemli soruna zm retmek
zorundadr: 1) KUR mevcut kadn emek gc eitim stratejisini
deitirmedii takdirde, kadnlar szkonusu eitimi zel sektrden para
deyerek satn almak durumunda kalacaklardr. Szkonusu eitimler iin
gerekli paray bulabilen kadn says ok snrl olacaktr. 2) Teknik eitim
alabilecek maddi imknlar yaratabilseler bile, kadnlarn bu eitime
ayracak zaman nereden bulacaklar belirsizliini korumaktadr. zellikle
ocuk olduunda ev ii yeniden retim faaliyetlerine ayrlan zaman,
kadnn neredeyse tam zamann almaktadr.
zetle gnmzde de kadnlar ile teknik beceriler arasndaki uurumun
kapanmadn, erkek iilerin ve sermayenin karlarna uygun olarak
kadnlarn emek youn sektrlere ve ilere ynlendirildiklerini sylemek
mmkndr.
V.
Sonu
imdiye dek toplumsal retimde zel bir neme sahip olan ve bunun
sonucunda da bireysel, sradan retici becerilerine kyasla kendisine
sahip olanlara, yani erkeklere daha byk nfuz salayan belirli yetiler
olduundan bahsedildi. Bunlar ara gereleri ve makinalar tasarlamak,
imal etmek, bakm ve onarmn yapmak iin gerekli olan becerilerdir.
Zamanla bu becerilerin bilgisayar otomasyon sistemleri yapmaya
dntn gryoruz. Farkl bir deyile, dier reticilerin sahip olduu
96
retim aralarnn retimi veya deitirilmesine ynelik gerekli olan

ustalk ve beceriler toplam kendi bana bir iktidar aracdr.
Neden bu beceriler dierlerinden daha fazla iktidar salar? Neden
retimin konusunu tekil eden aralar yapmak iin kullanlan bu
beceriler, rnein ocuklara bakmaktan ya da giysi dokuyup topra
sabanlamaktan daha fazla iktidar salar? Bu sorularn cevab, ilk olarak
snfl toplumun iktidar sistemlerinde yatar. retim aralarna sahip
olanlar, toprak sahibi feodaller veya fabrika sahibi burjuvalar servetlerini
artrmak iin igcn, aralar ve makineleri ifte boyunduruk altna
almak zorundadr. Bu nedenle, iktidarlarn perinleyen ve emein
verimliliini arttrmalarna yol aacak trden beceriler iin ister nakit
isterse gda olarak, zgrlk veya kariyer anlamnda her zaman iyi bir
deme yapmalar sz konusu olur. Yallarn ve ocuklarn bakm, yemek
yapma, temizlik gibi dier becerilere baka bir dnyada daha fazla deer
biilebilirdi. Ama erkek egemen snfl toplum yapsnn balangcndan
itibaren ncelik hep art deerin mlkiyetine ve kontrolne verildi. Bu
ncelik teknolojiyi de belirli bir ynde deimeye zorlarken, sz konusu
deiim srecinde sz sahibi olan kesimi, dierleri ierisinde daha
ayrcalkl kld. kinci olarak, bu becerilere sahip olan kiiler dierlerinde
olmayan bir iktidar kaynana sahiptirler. Bu insanlar dierlerini evrenin
bakm ve i gereleri konusunda kendilerine baml klmlard.
Teknoloji rnlerinin tasarm srecini ellerinde tutarak dier reticilerin
alma srelerine engel olacak, zenginletirecek veya ynlendirecek
konumdaydlar.
Bu alma neticesinde teknolojinin tasarm srecinin, hem sermaye
birikiminin art deer orann artrmaya ynelik olan yapsal zelliklerine,
hem de ev ii yeniden retim faaliyetlerini merkeze alacak biimde
ekillenen igc piyasasndaki cinsiyet temelindeki ayrmcla gre
ekillendirildii saptanmtr. Ev ii yeniden retim faaliyetlerinin, erkek
iiler ve sermaye tarafndan vazgeilmez oluu, retimde kullanlan
teknolojilerin bu kesimler arasndaki atma ve uzlama zeminine gre
tasarlanmasn getirmitir. Teknolojik deiimlerin, kadnlarn istihdam
orann arttrp, istihdam edilme koullarn iyiletirecei ynndeki bak
as, teknolojinin patriyarkal kapitalist sistemi pekitirecek ynde
tasarlanmakta ve kullanlmakta olduunu gzden karmaktadr. Baka
bir deyile, kadnlarn teknoloji ile aralarndaki mesafenin nedeni, tek
bana bir eitim sorunu deil, teknolojik deiime sadece sermayenin
deil, erkeklerin karlarnn da yn vermesidir.
Patriyarkal kapitalist yapnn deitirilmesi sava ayn zamanda
teknolojiyi deitirip, dntrme anlamna da gelmektedir. Gnmzde
kr amac gtmeyen alternatif teknoloji tartmalar yaygnlk kazanmaya
97
balamtr. Bu almalarn odanda, toplumsal fayda iin teknoloji

retimi yer almaktadr. Yine bu almalarda uzman ile ii arasndaki
mesafeyi kaldrarak alanlarn teknolojinin tasarm, planlama ve retim
aamalarna dhil olmalar da amalanmaktadr (Dickson, 1992). Ancak
alternatif teknoloji almalar dahi teknolojinin erkek egemen niteliini
grmekten uzaktr. Bu nedenle teknolojinin feminizmin gzlnden
deerlendirilmesi ve feministlerin alternatif teknoloji almalarna katk
koymalar nemlidir.
VI.
Kaynaklar
Arn T. (1989) Teknolojik Yenilikleri Belirleyen Etmenler, 1989 Sanayi Kongresi

Bildirileri, TMMOB Makine Mhendisleri Odas, Yayn No: 134/1.
Ansal H. (1989) Kapitalist retimde Cinsiyetilik, 11. Tez, 9. Say.
Braverman H. (1974) Labor and Monopoly Capital, New York: Monthly Review.
Binark F. M. (1999) Enformasyon Teknolojilerinin Toplumsal Cinsiyete Bal
Kullanm: Japonya ve Trkiye rnei, Baslmam Doktora Tezi, Ankara: Ankara
niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits.
Cockburn C. (1988) Machinery of Dominance: Women, Men, and Technical
Know-how, Boston: Norheastern University.
Cockburn C. (1991) Brothers Male Dominance and Technological Change,
London: Pluto.
Dickson D. (1992) Alternatif Teknoloji, Teknik Deimenin Politik Boyutlar, ev.
Necmi Erdoan, stanbul: Ayrnt.
Devlet Planlanlama Tekilat DPT (2007) Dokuzuncu Kalknma Plan, TBMM
Karar, Resmi Gazete, 1 Temmuz 2007
Elson D., ve R. Pearson (1989) Womens Employment and Multinationals in
Europe, London: The Macmillan.
Engels F. (1997) ngilterede Emeki Snfn Durumu, ev. Yurdakul Fincanc,
stanbul: Sol.
Friedan B. (1983) Kadnln Gizemi, ev. Tahire Mertolu, stanbul: E Yaynlar.
Gardiner J. ve S. Himmelweit ve M. Mackintosh (1980) Womens Domestic
Labour The Politics of Housework iinde, Ellen Malos, (eds.), London: Allison &
Busby.
Grsel, S. ve A. Diner ve G. Uysal-Kolain, (2009), Kriz Kadnlar Kendi ini
Yaratmaya Zorluyor, Baheehir niversitesi, Ekonomik ve Toplumsal
Aratrmalar Merkezi, stanbul.
Henwood, Flis, (1993), Establishing Gender Perspectives on Information
Technology: Problems, Issues and Opportunities, in Gendered by Design?
Information Technology and Office Systems, Green E., Owen J. and Pain D.,
(eds), Taylor& Francis, London, p. 31- 49.
Malos E. (1980) The Politics of Housework, London: Allison & Busby.
Marx K. (2000) Kapital, Birinci Cilt, ev. Alaattin Bilgi, stanbul: Sol.
Michel A. (1993) Feminizm, ev. irin Tekeli, stanbul: letiim.
98

Morton P. (1980) Womens Work is Never Done, The Politics of Housework
iinde, Ellen Malos, (eds.), London: Allison & Busby.
Strober M. H.and Arnold C.L., (1987), Integrated Circuits/ Segregated Labour:
Women in Computer Related Occupations and High Tech Industries, National
Academy Press.
Trkiye Ekonomi Politikalar Aratrma Vakf (TEPAV) zel ihtisas Komisyon
Raporu, (2007) Trkiyenin Rekabet Gc in Sanayi Politikas erevesi,
stanbul.
T.C. Babakanlk (2007) Yeni Tevik ve Aktif stihdam Paketi, Ankara.
Wajcman J. (1991) Feminism Confronts Technology, Pennsylvania: The
Pennsylvania State University.
99
100
EKLER
101
TMMOBYE KAYITLI MHENDS, MMAR VE EHR

PLANCISI KADINLARIN ETM VE ALIMA HAYATINDA
YAADIKLARI AYRIMCILIK
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
DPLOMALAR PEMBE VEYA MAV M K?
130
131
132
133
134
EMO GENEL MERKEZ BASIN AIKLAMASI

KADIN EMO YES MHENDSLERN YZDE 17.1 SZ
Dokuma iisi kadnlarn 8 Mart 1857de daha insanca bir yaam
isteyerek, eitsizliklere ve ayrmcla kar srdrd mcadelenin
153. ylnda dnya yeni bir kresel krizin ierisinde kadnlarn daha ok
ezildii bir dnemi yayor. Genel toplumsal ve ekonomik yaplanmann
dnda yer almayan kadn mhendisler de bu sreci ar bir ekilde
hissediyor. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii (TMMOB) adna ilk
kez Kadn Kurultay dzenleyen Elektrik Mhendisleri Odas (EMO),
yesi olan kadn elektrik, elektronik, elektrik-elektronik, elektronik
haberleme, bilgisayar ve biyomedikal mhendislerini kapsayan
aratrmas kadn mhendislerde isizlik orannn ortalama isizlik
oranndan daha yksek olduunu saptad. EMO yesi mhendisler
arasnda yzde 10 olan isizlik oran kadn EMO yesi mhendisler
arasnda yzde 17.1e kmaktadr.
EMO, 2009 yl ierisinde, yeleri olan elektrik, elektronik, elektrikelektronik, elektronik haberleme, bilgisayar ve biyomedikal
mhendisleri zerinde "Kresel Krizin Etkileri: EMO yelerinin
stihdam" aratrmasn yapmtr. EMO yesi mhendislerin yzde 10u
kadnlardan olumaktadr. Toplam 4 bin 408 kadn mhendisin 76s
kresel kriz aratrmas kapsamnda anket sorularmza yant vermitir.
Kadn EMO yesi mhendislerin verdikleri yantlar incelendiinde
63nn alyor olduu, buna karlk 13 kadn mhendisin isiz
olduu tespit edilmitir. EMO genelinde isizlik oran yzde 10
bulunurken, kadn EMO yesi mhendislerde isizlik oran yzde 17.1e
kmaktadr. Bu oran EMO yesi kadn mhendislerin geneline
uyarlandnda 754 kadn mhendisin isiz olduu hesaplanmaktadr.
Kadn mhendislerin yzde 65.8inin kresel ekonomik krizden eitli
ekillerde etkilendikleri belirlenmitir. Yine EMO yesi tm kadn
mhendisler iin bu oran dikkate alndnda, 2 bin 900 kadn
mhendisin kresel ekonomik krizden etkilendii grlmektedir.
Kadn mhendislerin 26s gelecee gvenle bakamadn belirtirken,
14 kadn mhendis hayat pahallndan, iten karlmaya varncaya
kadar uzanan eitli olumsuz etkileri dier seenei kapsamnda kendi
ifadeleriyle ortaya koymulardr. Kadn mhendislerin 7si borlarn
deyemediini, 6s cretinin dtn ya da i yknn arttn, yine
6 kadn mhendis kriz nedeniyle i bulamadn bildirmitir. Kadn
mhendislerin 4nn creti dzensiz denmekte olup; 3 ise kriz
nedeniyle iten karlmtr. Yine 3 kadn mhendis de sahibi olduu
iyerinde i kapasitesinin daraldn kaydetmitir.
135
alan kadn mhendislerin gelir dzeylerine bakldnda ise yzde

39.7sinin 1500-2500 TL arasnda gelir elde edebildii, yzde 30.2sinin
2500-4500 TL kazan sahibi olduu, yzde 28.5inin EMOnun 2009 yl
iin belirledii 1500 TLlik en az cret dzeyinin altnda alt
belirlenmitir. Yalnzca 1 kadn mhendis 6500 TL zeri gelirle yksek
kazan bildiriminde bulunurken, 3 kadn mhendis ise 527 TL ile asgari
cret dzeyini gelir olarak beyan etmilerdir.
siz kadn mhendislerin yzde 69u 1 yldan daha uzun zamandr
almadn belirtirken, 13 isiz kadn mhendisten 3 mezun
olduundan beri i bulamadn, 2si son iinden ayrldndan beri i
bulamadn, 1i iyerini kapattndan beri i bulamadn bildirmitir.
siz kadn mhendislerin yzde 23 kriz nedeniyle i bulma umudunu
yitirmitir. siz kadn mhendislerin yzde 23 6 ay-1 yl arasnda,
yzde 15.4 3 aydan daha ksa srede, yzde 7.7si 1-2 yl arasnda i
bulabilmeyi umut etmektedir.
EMOnun aratrmas da mhendislik gibi lkemizin grece iyi eitimin
verildii ve yksek puanlarla girilen okullarndan mezun olan kadnlarn
da erkeklere gre daha fazla isizlik sorunuyla kar karya olduunu
gstermektedir. Kadn mhendisler de ayn eitimi almalarna ramen
erkek meslektalarna gre toplumsal ekonomik yaamda daha az yer
alabilmektedirler. Bu sonu, kadnlarn eitim olanaklarnn
arttrlmasnn yannda toplumsal ve ekonomik yapda da ciddi bir
dnmn gerekli olduunu gstermektedir. Bu nedenle 8 Mart Dnya
Emeki Kadnlar Gn yalnzca bir kutlama gn deil, ayn zamanda
dayanma ve mcadele gn olarak kabul edilmelidir.
Kadnlar ekonomik anlamda zgrlklerini, gn be gn gericiletirilen
toplum yaps ierisinde adm adm kaybetmektedirler. Sermayenin krizi
ve gerici zihniyetin basks altnda kadnlara ynelik ayrmclk giderek
artmaktadr. Yalnzca ekonomik deil, iddet, taciz, tecavz gibi insanlk
d uygulamalarn st de rtlmeye allmaktadr.
EMO 41. Dnem Ynetim Kurulu olarak, kadna ynelik iddet ortamna
son verilmesini talep ediyor, taciz ve tecavz gibi insanlk d
davranlar mazur gsteren her trl anlay knyoruz. Cinsiyet
ayrmclna kar mcadele yrten tm kadnlar destekliyor; 8 Mart
Dnya Emeki Kadnlar Gnn dayanma ve mcadele gn olarak
kutluyoruz.
ELEKTRK MHENDSLER ODASI
41. DNEM YNETM KURULU
8 Mart 2010
136

TMMOB 1. Kadın Kurultayı

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TMMOB 1. Kadın Kurultayı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRK MHENDS ve MMAR ODALARI

Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii

(Dzenleme Kurulu Bakan)

alma Hayatnda Mhendis, Mimar,

alma Hayatnda Mhendis, Mimar,

Mhendis, Mimar, ehir Planc Kadnlarn

22 Kasm 2009 Pazar

Mhendis, Mimar, ehir Planc Kadnlarn

Kurultay Sonu Bildirgesinin Sunumu ve

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

4 Ekim 2009da, zmirde, 92 MMP katlmyla Ege

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

kadnlarn eitim almasnn nnde byk bir engel oluturmaktadr.

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB, bal oda ve ubelerinin almalarnda, toplantlarnda,

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

istihdam artrmak iin i saatlerinin azaltlmas, haftalk alma

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

bnyesinde oluturulmaldr. Sekreterya, bavurularn yaplabilecei,

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

BLGESEL ALITAYLARDAN GRNTLER

Marmara Blge altay (7 Haziran 2009-stanbul)

Akdeniz Blge altay (27 Eyll 2009-Adana)

TMMOB Kadn Mhendis, Mimar ve ehir Planclar Kurultay Sonu Bildirgesi

BLGESEL ALITAYLARDAN GRNTLER

Ege Blge altay (4 Ekim 2009-zmir)

Karadeniz Blge altay (11 Ekim 2009-Samsun)