NUSAYR ALEVLER

Ali Duran GLEK

ZET
Bu yazda, Aleviliin bir kolu olan Nusayrilik hakknda bilgi verilmektedir. Nusayri Alevilerin yaad blgeler, ziyaret yerleri, nemli
gnleri, gelenekleri ve tarih geliimlerine de yaz ierisinde yer verimitir.

ABSTRACT
In this article,it is informed about Nusarilik which is one of the branches of alaouite. Furthermore,the regions they live,visiting
places,important dates,customs and their historical development are also given in the article.
Anahtar Kelimeler: Nusayri, h, Alevi, slm.
Keywords: Nusayri h, Alaouite, Islam

Viraniyem bu yolda can nisrem1

Aliye ak ile, akl ile yrem
Nusayriyem ki bir kula uyarem
Nusayriyem, Nusayriyem, Nusayri
Ne lmem, ne hod sam, ne sayri.2

Aleviliin bir kolu olan Nusayrilik, 11. mam Hasan Askerinin rencisi ve yakn dostu Ebu uayb
Muhammed bin Nusayr el-Basri en-Nmeyri (l. H. 270, M. 883) tarafndan IX yy. da kurulan; Abu Abdullah
al-Huseyin ibn Hamdan al Hasibi (l. Halep 957/58)3 tarafndan gelitirilen, slmiyetin btni yorumuna,
tasavvufa, tenash (ruh g; mtempshychose), Hull (Rincarnation) nazariyesine, Ehl-i Beyt sevgi ve
saygsna dayanan bir inan sistemidir.
Etimolojik (kken) olarak Nusayri szc, Nusayriliin kurucusu bn Nusayrden gelmektedir. Baz batl
bilim adamlar, bu szcn Hristiyanlkla e anlamda kullanlan Nasrani (nazaren, Hz. sann doduu kent
Nazareth) veya Suriye ve evresinde yaayan Nazereni adl bir topluluktan geldiini ileri srmektedirler. Kimi
gezginler ise, Nusayrilerin snd Kuzey Suriyede bir da ktlesinin ad olan Ansariye (Cebel) ismini bu
anlamda kullanmlardr.4 slm tasavvufu ve zellikle Hallac Mansurla ilgili geni apl aratrmalar olan
Fransz arkiyat Louis Massignona gre, Nusayri tabirinin idari, itimai (sosyal) ve din olmak zere
anlam vardr:
dari bakmdan bu tabir, Suriyedeki Ansariler dana (eski Cabal Lukkam) dellet eder; si nehrinin
garbnda (batsnda) eski Lazikiya livs (sanca, vilayeti) olup, cenup (gney) ksmnda bytlm ve
1920den balayarak burada bir Alevi devleti kurulmutu. 1933 sonunda nfusu 334.173 olup, bunun
213.066sn Nusayriler tekil ederdi. ahyunun imlinde (kuzeyinde) ve Banyiasta yaayan Snnilerin says

61.817; Kadmus ve Masyafta bulunan smaililer 5.669; al-Hin ve Tartusun imalinde oturan ve ou Ortodoks
olan Hristiyanlar 53.604 kurulmu idi; memleketin idari taksimat iki sancak ve sekiz kazadan ibret idi:
Lazikiya ahyun (Haffa), Cabala, Tartus, Markab (Baniyas), mraniya (Tell Kallah), afita al-Hin (Mayaf);
mtehammil ve alkan kyl halk ttn, ekmek ve ipek bcei yetitirmekle meguldr (M. Hartmann,
ZDPV, 1891, XIV, 151-255).
timai (sosyal) bakmndan burada yaayan ve muhtelif menelere mensup olan ahali, istisnasz
denilebilecek ekilde Arapa konumakta ve Nusayri akidesini kabul etmi bulunmaktadr.
Din cephesine gelince, bu Nusayri frkasnn akidesidir ki, burada buna daha yakndan temas edilecektir. 5
Konunun uzmanlarndan Alman arkiyat R. Strohtmanna gre, asl yerleim yerleri Irak olan Nusayrilerin,
Suriye tarafna ne zaman geldikleri konusunda kesin bir bilgi olmamakla birlikte, zellikle 11. mam Hasan alAskerinin lmnde, On ki mam iasndan ayrldktan sonraki dnemlere (872) rastlad tahmin
edilmektedir. 1000 ylnda, Tabariye, Trablusam, Haleb ve Latakiyede Nusayrilerin bayram tarihleriyle ilgili
Belediye nizamnamelerinde yer alan kaytlara rastlanr.6
X. yy.da Badat Abbasi halifeliinin k srasnda Musul ve Halepte hkm sren Hamdaniler
dneminde Suriyenin Kuzey kesimine gelip yerleen Nusayriler, bu blgede egemen olan ve ayn Batn
retiyi savunan Karmatiler ve smaililer dneminde burada kendi inan ve retilerini yaatabilecek rahat bir
ortam buldular. Franklarn egemenlii dneminde de (1098-1188) gelimesini srdren Batn heteredoks
akmlar, zellikle Memlklar (1250-1517) ve Osmanllar dneminde (1517-1918) youn takibata uradlar. te
bu dnemlerde Snniletirme politikas balad.
Msrdaki smaililerle savaan 4. Memlk Sultan I. Baybars (1223-1277), Suriyeyi ele geirdikten sonra,
buradaki Batn akmlara kar da sava at. Fransz yazar Jacques Weulerssenin de 1940ta yaymlanan Le
Pays des Alaouites (Alevi Devleti) adl yaptnda ifade ettii gibi, lnetle anlan Memlk sultan Kalavun
dneminde (l. 1290) basklar daha da artt, Batn mezhepler yasakland ve Nusayri kylerine zorla cami
yaptrld.7 Suriye, 1517de Yavuz Sultan Selimin Msr fethiyle Osmanllarn egemenliine geti. Gerek
Yavuz Sultan Selim (1516 Halep katliam) gerekse II. Abdlhamid (1842-1918) dneminde ayn asimilasyon
politikalar srdrld.
Tm zorluklara ramen, Nuseyri, Ansari, Arap Alevileri, Alevi, Alawi gibi isimlerle adlandrlan Nusayri
Aleviler, inanlarn ve zengin kltrel deerlerini koruyarak, onlar daha gzel ynleriyle yaatarak gnmze
tadlar.
nsan-Tanr-Doa sevgisine ve btnlne dayanan Nusayri Aleviliinde, hi kukusuz slm gizemcilii ve
Ali klt, Ehl-i Beyt sevgi ve saygsyla birlikte birlikte eski Anadolu ve Asya medeniyetleri, ran-Hind
inanlar, Yeni Platonculuk ve Hristiyanlk gibi farkl inan ve kltrlerin izlerine ve gzelliklerine de rastlanr.
Aleviliin genel yapsnda olduu gibi, Nusayri Alevilikte de ahlk deerlerine, sdk ve vefaya (kalp ve ruh
temizliine), eitime ve bilime byk nem verilir. Merkezi Basrada, ubeleri Badat ve Msrda kurulan
hvn-s-Sefa (Ihvan al-Safa: Safa kardeler, sadk dostlar) adyla anlan bilginler topluluunun, ahlkta
Sokratesi, mantkta Aristoyu, matematikte Pythagoras, metafizikte Eflatunu (Platon), din felsefesinde ise
Hallac Mansuru rnek alarak X. yy.da balattklar ve dinde reformasyonu ngren, akl, bilimi ve mant n
planda tutan bu yeni retinin Nusayrilik zerinde de nemli etkileri vardr.
havan-s-Sefa, mam Caferi Sadkn byk olu smaile (l. Medine 762) dayanan smailiye mezhebine
mensup bilginler topluluunun X. yy.da Basrada ortaya karttklar yeni din bir yorumun ve felsefe rnn
addr. Bu isim, bu bilginler topluluunun kendi aralarnda birbirlerine havan al-Safa (Safa kardeler) diye hitap
etmelerinden kaynaklanr. retilerini ve birliin amalarn 52 risale (bror) hlinde kaleme alan hvanssefa
grubunun asl hedefleri, inanta bilimi, akl ve mant egemen klmakt.
XVII ve XVIII. yy.da Batda yaymlanan ansiklopedilere de kaynaklk eden bu risaleler (kk boy kitaplar,
brorler) 1-14 matematik ve mantk, 15-30 tabii bilimler (fizik, kimya, gkbilim, biyoloji), 31-42 Metafizik, 4351 Teoloji (Tanr bilimi) ve dier bilgilerden oluuyordu. Bu ansiklopedilerin doudaki Mslman topluluklar
ve Btni hareketler zerinde nemli etkileri oldu. Bu kaynaklarn bir ou, bni Sinann baz eserleriyle birlikte

1150de Badatta atee verildi (BOER, T. J. de, 1901: 89). Daha sonralar yeniden toparlanan bu eserlerin bir
ksm Nusayri Aleviler tarafndan yaymland.
Ruh gnn egemen olduu Nusayrilikte, insan belli eitim aamalarndan sonra insan- kmil eklinde
gelierek fenafillh mertebesine, yani Tanrnn varlnda yok olma (vahdet srrna erme; Hakk kendi znde,
kendi zn Hakkta grme) aamasna ular. Velyet rehberi Hz. Ali, fenafillh mertebesinde Tanrnn
varlnda yok olan ve Hz. demden beri btn peygamberlerde tecelli eden (beliren) ilhi nurun, hidyetin k
kaynadr. Mevlana Celaleddin Ruminin de Divan- Kebirde ifade ettii gibi; O aklayc imam, O Tanr
velisi safa ehlinin vcut gneidir. Yerde, gkte, meknda, zamanda hakla duran o imamn zati, i ve d
temizliiyle vasflamak vaciptir. nk kfrden, ikiyzllkten kurtulmutur, temizdir. Onun kona birlik
lemidir. Hakkn yksek sfatlar Alinin vasfdr. Hakkn sfatlar zaten ayr deildir. O, Tanrnn zatine
yapm, O olmutur. Hani duyduun lhutun o gizli hazinesi yok mu; ite O odur. nk O, Hakktan halka
grnmtr. O, hazinenin nakdi, tkenmez ilimdi. te o ilimden maksut yce Alidir. Hakkn hikmetini ondan
baka kimse bilmez. Zira O hakimdir, her eyin bilginidir...
Hak ve hakikat srrna eren, Allahn srlarna ait manevi bilgiye (ilm- ledne) vkf olan Hz. Alinin her
yerde ve her zaman hazr ve nazr olduunu, binbir donda grndn hemen hemen tm Alevi-Bektai
airleri, deyi ve nefeslerinde dile getirmilerdir:

Tuttum aynay yzme

Ali grnd gzme
Nazar eyledim zme
Ali grnd gzme
Ali evvel, Ali ahir
Ali btn, Ali zhir
Ali tayyip, Ali tahir
Ali grnd gzme
Ali candr, Ali canan
Ali dindir, Ali iman
Ali rahim, Ali Rahman
Ali grnd gzme.
Mehmet Ali Hilmi Dedebaba

Nusayrilerin kutsal metinlerinde, zellikle Kitabul Mecmu al-aydta deliliyle delil olan, kudretiyle zahir
olan, hikmetiyle batn olan, zat ile zatna icabet olunan, sfatyla ismine muhatap olan, gizliliklerin srlarn
bilen; iyilik, doruluk, ilim ve irfanla gnlleri aydnlatan, nurlar grnr klan, her nura isim, her isme mekn,
her mekna bab klan, bab irad eden mridlerin mridi, arlar emiri Ali Ebu Talib, bilgi kaynann hazinesi
ve evliyalarn seremesidir.

Nusayri lemesinde Ayn-Mim-Sin (A.M.S.) srr, mn anlamna gelen Ayn, her zaman ve her yerde hazr
ve nazr olan Hz. Aliyi; isim anlamna gelen Mim, Peygamber Muhammedi; bab (kap) anlamna gelen Sin ise
Peygamberin sahabelerinden, Alinin yolda ve srda, Krklar meclisinin hizmetkr ve Ftvvette (Ahilikte)
berberlerin piri saylan Selman- Pk simgeler. Birbirini tamamlayan bu l nazariye, halk arasnda u
deyimle de ifade edilir: Kapya doru ynelirim, ad nnde eilirim ve mnya taparm.
Nusayri Alevilikte, Ali-Muhammed-Selman ls, Ehl-i Beyt belisi ve On ki mam sevgi ve saygs
dnda, Eb Zerr al-Gifari, Mikdat bin Esved al-Kindi, Abdullah bin Revaha el-Ensri, Osman bin Mazun elCumahi, Kanber ed-Devsi gibi be Eytam- Hamseye (yetim; tek ve esiz rnek sahabeye) de nem verilir.
Bu be esiz ahsiyetten Eb Zerr al-Gifari, yldzlarn seyir ve hareketini; Mikdat bin Esvet al-Kindi tabiat
olaylarn, gk grlts ve yer sarsntsn; Abdullah bin Revaha el-Ensri, rzgr; Osman bin Mazun,
rzklarn teminini, salk ve hastal; Kanber el-Devsi ise ruhlar temsil eder ve ynlendirir.
Nusayrilik yoluna giriin belli evreleri ve eitim aamalar vardr. Yola talib olan bir can, her eyden nce bir
mride el vermesi; yol ve erkn hususunda bilgi sahibi olmas gerekir. nan ve tre kurallarn bilen ve srr sr
eden bir can, krk gnlk, yedi veya dokuz aylk melik (snama) dnemlerinde sonra yaplan giri trenlerinde,
en az on iki kiilik kefil (ahid) gstermek suretiyle, mam huzurunda kutsal grevlerini yerine getireceine, yol
ilke ve kurallarna ters dmeyeceine dair ikrar (sz) vererek yola alnr. Nusayrilikte Em-i Seyyid adyla
anlan Din Amcas, Nusayri yoluna girmek isteyen tlibe, yolun incelii, adap, erkan ve kurallar hakknda bilgi
verir. Tlibe el veren ve yola girmesini salayan Em-i Seyyid kurumu, bir anlamda sosyal ve dinsel bir akrabalk
badr.
Nusayri trenlerinde de, Krklar meclisine izafeten adab ve erkn kurallar ierisinde bir kadeh
(nakfe) dem sredilir (iilir). Bu dem, Btni anlamda vahdet srrna ermenin, lmszln, Tanrsal akn bir
semboldr. rif elebinin (do.1272), u dizeleriyle de ifade et-tii gibi:
Biz araptan deil, arap bizden sarho oldu,
Biz kalptan deil, kalp bizden varoldu.8
Nusayri din adamlarna h, yardmclarna Nakib ve Necib denir. mamlarn makamn temsil eden ve
soydan gelen hlar, yol ehli, mridi kmil ve Nusayri akidelerini eksiksiz ve noksansz yerine getiren arif
insanlar arasndan seilir.
Nusayri Alevilerin etnik yaplarn Araplar, Trkler, Trkmenler ve Farslar oluturur.
Konutuklar dil ise u ekildedir: Suriyedeki Aleviler, Suriye/Lbnan Arapa ivesinde konuurlar.
Anadoludaki Nusayriler, hem Arapa hem de Trke konumaktadrlar. 1939da Hatayn Trkiye topraklarna
katlmasndan sonra yazm ve konuma dilleri Trke oldu; ama Arapa da okunup yazlmaktadr.

Nusayri Alevilerde Din Bayram Gnleri

Gadir Bayram, Hz. Muhammedin veda hac dnnde Gadir Hum denilen yerde (18 zilhicce) son veda
hutbesinde Allahn emrine uyarak Aliyi vasi (veli) tayin ettii gndr. Bu bayram, Kurban bayramndan
sonraki sekizinci gne denk gelir.
Bu bayramda din ayinler dzenlenir; lokmalar piirilip datlr; yoksullar giydirilir, dknlere, fakirlere,
yetim ve hastalara yardm edilir.
Fira, 29 Zilhicce; Hz. Muhammed Medineye g etmek zorunda kald gn, dmanlarn dikkatini
ekmesin diye Hz. Alinin onun yatanda yatt gecedir.
Ftr, (fatr el semavet vel ard: gkyz ve yerin yaradl); iftar anlamndadr; Ramazan bitiminde kutlanan
bir bayramdr.

Aura, 10 Muharrem Kerbel matemidir.

18 Ocak, Aziz Barbara gndr.
19 Ocak; Veldet-i sa, Hz. sann doumunun iln edildii gndr.
15 ban, Selman- Pkn lm gndr.
21 Mart ve 4 Nisan tarihlerinde Nevruz bayram kutlanr.
25 Mays (Rumi takvimine gre), Hz. Muhammedin lm gndr.
14 Temmuz (Rumi takvimine gre), Hz. Muhammedin Mekkeden Medineye g ettii gndr.
4 Austos (Rumi), Ermi Eliann gkyzne kt gndr.
6 Austos (Rumi), Tecelli Bayramdr.
2 Eyll (Rumi), emun es-Sfann zuhurudur.
24 Eyll, Seydi Bayram (Hz. Meryemin Arsuz dalarndan kp gelen Seydi suyunda ykand gn).
29 Ekim, Mihrican Bayramdr.
6 Kasm, Hz. Alinin, Hz. Muhammedin kz Fatma-tl Zehra Betlle evlendii gndr.
2 Rebylevvel (Hicri), Hz. Muhammedin doum gndr.
7 Rebylsni (Hicri), Hz. Alinin doum gndr.
26 Receb (Hicri), Mirc gecesidir.
8 aban (Hicri), 12. mam Muhammmed Mehdinin doumu.
24 aban, insanlarn Firavunun zulmnden kurtuluu (Firavunun lm).
29 aban, Hz. Yusufun, babas Yakupla bulutuu gndr.
8 Ramazan, 6. mam Cafer-i Sdkn doum gndr.
10 Zilhice, Kurban bayramdr.
21 Zilhicce, Mubahale vd.

Nusayrilerin Hatay ve evresindeki nemli Ziyaret Yerleri

Blgede yaygn olan ziyaretlerin banda Hzr lyasa ait olan ziyaretler gelmektedir. Hzr Aleyhisselm,
Hdr, Hzr Nebi, Hzr lyas gibi isimlerle arlan Hzr, halk inanlarna gre b- hayat (bengisu) ierek
lmezlik srrna ermi; darda kalanlarn, yardm dileyenlerin carna (yardmna) yetien; iyi haber mutulayan;
bereket ve bolluk getiren ak sakall, nur yzl, boz atl bir ermi, bir nebi ve bir peygamberdir (Bk. Alevilikte
Hzr inanc).
Hdr El-Bahir (Hzr lyas), Samandadadr.

Hdrellezin (Hzr lyas), Arsuz/skenderun ve Hatayn birok ile ve kylerinde ziyaretleri ve makamlar
bulunmaktadr. Hzr inanc ve klt Anadoluda olduka yaygndr. Bu nedenle de Anadolu nun her kesinde
Hzra ait bir ziyarete rastlayabiliriz.
eyh Yusuf El-Hakimin, Dikmece Ky/Antakyada ziyareti vardr.
Cafer et-Tayyarn, Antakyada ziyaret yeri bulunur.
Sultan Habib en-Neccarin ve eyh Hasann ziyaret yerleri Antakyada bulunur. eyh Yusuf
Reyhaninin Samandada ziyaret yeri vardr. eyh Muhammed El-Garibin ziyaret yeri gllk(Ekber)Madenli K./skenderunda bulunur.
Nusayri trenlerinde genellikle On ki mam adna buhur yaklr (kuddas al-bahur, kuddas al-tib, kuddas alezan gibi kutsama gelenekleri yerine getirilir).
Nusayri Alevilik konusunda taradmz kaynaklar dnda, bilgilerinden yararlandm h Hasan Aya
(skenderun 1939 -) ve yine konunun uzmanlarndan olu Ali Alaattin Aya buradan teekkr ediyorum.
Nusayrilerin din nderlerinden h Yusuf Reyhaninin torunlarndan olan h Hasan ve Ali Alaattin Aya gre,
Nusayri Alevilik, her eyden nce akla, manta, bilime, Ehl-i Beyt sevgi ve saygsna dayanan bir inan
sistemidir.
nsana ve insanla byk deer veren Nusayri Alevilikte, Hz. Alinin de ifade ettii gibi, insan sadece
kck bir bedenden olumuyor; koskoca bir evren insanda gizlidir. nsan aklayc bir kitap gibidir; harfler,
iteki srlar aa vuran vastalardr. Hayatta affedilemiyecek en byk gnah, insann insana eziyyetidir. nsan
au el insan, iza rida va iza zihiy (insan, insann kardeidir, ister raz olsun, ister olmasn).
Nusayri ve shakiye Alevilerin ecerenamesi9

airiya/Alyiya10

mam Cafer-i Sdk

Al-Mufaddal b. Umar al Cufi

Muhammed b. Sinan

Muhm. B. al-Mufaddal

(mam al-Askeri) Muh. b.Abdullah Muh. b. Cumhur Ibn Sammun Carer b. Muh Yahya b.
Muh. b. Nusair

b. Mihran

b. al-Mufaddal

Main

Muh. b. Cundub

Al-Cunbulani ()Hamdan b. al-Hasibi

shak al-Ahmar

Ahmed b.
Al-Hasib

Al-Husain b. Hamdan al-Hasibi

NUSAYRYE

Nasr b. as-Sabbah

SHAKYE11

Nusayri Alevilerin Younlukla Yaadklar Blgeler

Daha ok Gney Anadoluda (ukurova blgesinde), Suriyede, ksmen Lbnan, Irak ve rann gney (Fars)
blgesinde yaayan, toplam nfusu gnmzde Suriyede 1 milyon, Trkiyede ise 300-350 bin civarnda tahmin
edilen Nusayri Alevilerin Anadoluda younlukla yaadklar il, ile, bucak ve kyler ise unlardr (Andrews, P.
A. 1989: 379-382):
Adana/Merkez:
Alihocal, Drtaa, Hdrl (Hadrl), Karayusuflu, Kayal (Kayl), Kklce (smailiye), Mrselolu,
Salmanbeyli, Yalmanl, Dikky.
Adana/Karata:
Karata, Bahe, Yalnzca, Havutlu (Havutlubuca).
Adana/Yumurtalk:
Krmzdam, Yeilky (Sadiye-Sakzaac), *Akkap, *Ce-milik, *eyhganem.
Hatay/Merkez:
Akdere, Apaydn (Ubeyduye), Aaokular (Belit-Fellit), Bozhyk, Demirkpr (Gsrihadit), Dursunlu
(Dursuniye), Hasanl (eyh-Hasan), Kuruyer (Kurye), Kkdalyan, Mauklu (Maukiye), Narlca, Suvatl
(Cuadiye), zmdal (Sabuluk/Sabuhiye).
Hatay/Merkez/Hdrbey:
ekmece, Aaekinci (Aaayd/Aynitehtani), Bykdalyan (Dalyanmazlumpaa), Gneyst (Ziatiri),
Gnyaz (Akll/Akidi-ye), Gzelbur, Kavutcu (Karaks/Karaksiye), Koren (Mengl/Mengliye), Kuzeytepe
(Tleylikuzey),
Meydanck,
Odaba
(Kavasl/Kavasiye),
Suba
(Sseli/Ssiye),
Toygarl
(Tellikumbelek/Tleylihumbeles), Turunlu, Yukar-ekinci (Yukarayd/Aydfevkani).
Hatay/Merkez/Serinyol:
Serinyol (Bedirgeerkes), Alaz (Ellezi), Karal, Olakren (Sunberi), gedik (Avakl/Avakiye), Zlflhan
(Zlfkan).
Hatay/Altnz/Merkez:
Altnz, Akdar (Bayra/Boyra).
Hatay/Altnz/Yiityolu:

Dokuzdal (Salkiye), Gzecik (Frlakgz / Aynfuar).

Hatay/skenderun/Merkez:
Hatun (Karaaahatun), Konarl (Karaaafernek), Nardz (Karaaanesli), vndk, Pirinlik, arkonak
(Karaaa-Biryane).
Hatay/skenderun/Belen:
tenay (Bakras).
Hatay/skenderun/Ulunar:
Ulunar (Arsuz), Akal (Acal), Arpa-gedik, Avclarsuyu, Beyky, etillik, Gkmeydan, Gzcler
(Alakop), Hacahmetli, Kepirce (engen), Madenli, gllk (Ekber).
Hatay/Samanda/Merkez:
rl (Sabunlucilli), Koyunolu (Cerepderesi), Kualan (Mutayran), Maarack, Meydan, Mzrakl,
Nahrl, Suta (Sabunlu-mutayran), Tekeba (Cilli), Yeilyaz.
Hatay/Samanda/Karaay:
Karaay (Kkkaraay/Karaaynehir), Bykat (Binat/Minat), Hseynli, Tavla, Tavuklu, Uzunba
(Bykdere/ Rdvanbyk-dere), Yaylca (Saylca).
el / Merkez:
Yakaky.
el/Merkez/Kazanl:
Kazanl, Karacailyas, *Karaduvar.
el/Tarsus:
ataltepe (atalkeli), Deliminnet, *Eslambiekeyf (Eshab- Kehf).

Nusayri Alevilerin Baz Temel Kitaplar

Ebu Said al Mamun ibn-al Kasm at Tabarani (l.1034-35) tarafndan yazlan ve daha sonra El Hseyin bin
Hamdan el-Hasybi tarafndan yeniden dzenlenen ve onalt sureden oluan Kitabul Mecmu al-ayd (dini
merasimleri ve bayramlar ieren toplu kitap).
El Hseyin bin Hamdan el-Hasybi tarafndan yazlp Buveyhi hkmdarlarndan Adududevle (Fenna
Husrev, sfahan 936, Badat 983)ye hediye edilen Risala Rast-basiya.

Yine Hasybi tarafndan yazlan ve Hamdani hkmdar Seyfddevle (Ebl Hasan Ali bin Abdullah;? 916Halep 967)ye hediye edilen El-Hideyetl Kbra (Ulularn doru yolu), Elmaide, Esmal Eimme ve El-ihvan
(sadk kardeler) kitaplar.
Mufaddal bin Omar al Cufi (l.180/796)nin, mam Cafer-i Sdk adna naklettii Kitab al-Haft as-Sarif walAzillat (Yedi temiz glgeler kitab). Alman arkiyat Strothmann tarafndan zerinde allan bu yapt, rif
Tmir ve Ign.-A. Khalif S.J. tarafndan Kitb al-Haft wa-l-Azillat, attribut al-Mufaddal ibn Umar al-Gafi,
rapportant les Paroles de lImam afar ibn M. as-Sdiq ad altnda 1960ta Beirutta yaymland (2. Bask,
Beirut 1970). Ayn yapt, Suriyedeki el yazmalarna dayanarak Mustafa Glib tarafndan Kitb al-Haft as Sari
ad altnda 1964de Beirutta yaymland.
Hz. Alinin Nehc- Belga ve Divan, mam Cafer Sadkn eserleri ve havan-s-Sefa (Sadk kardeler)
bilginler topluluunun din felsefesi, matematik, astronomi, tp, fizik gibi deiik konularda hazrladklar
risaleler.

KAYNAKLAR
AHMED EFLK: 1997, Ariflerin Menkbeleri 2, (Mevln ve Etrafndakiler), ev: Tahsin Yazc, 4. Basm, stanbul.
HALM, Heinz: 1978, Das Buch der Schatten, die Mufaddal-Tradition der Gulat und die Ursprnge des Nusairiertums, (Glgeler Kitab,
Mufaddal-Gulat Gelenei ve Nusayriliin Kkeni), in: Der Islam, Bd. 55, Berlin, S. 219 ff.
CATAFAGO, J: 1848, Die drei Messen der Nosairier (Nusayrilerin Ayini), in: ZDMG, 2. Cilt, Leipzig.
DIWALD, Susanne: 1975, Arabische Philosophie und Wissenschaft in der Enzyklopdie, Kitab Ihwan as-safa (III), Die Lehre von Seele und
Intellekt (hvan as-Safa kitabnda Arap Felsefesi ve Bilimi, Ruh ve Intelekt retisi) Wiesbaden.
DUSSAUD, R: 1900, Histoire det religion des Nosaris, Paris.
GOLDZIHER, Ignaz: 1910, ber die Benennung der Ichwan al-Safa ,Der Islam, I.: 22-26.
GOLDZIHER, Ignaz: 1916, Streitschriften des Gazali gegen die Batnjja-Sekte (Gazalinin Btni Mezheplere Ynelik Polemik Yazlar),
Leiden.
GLEK, Ali Duran: 2004, Alevilik (Bektailik, Kzlbalk ve Onlara Yakn nanlar, stanbul/Kln, 1. Cilt, s. 296-307.
HOROVITZ, Josef: 1922, Salmn al-Frisi, in: Der Islam, 12. Cilt, Leipzig.
HUART, Clment: 1913, Ali b. Abi Talib, Enzyklopaedie des Islm Band 1, Leiden/ Leipzig , s. 296-299.
HUART, Clment: 1927, Ismiliya (smailiye), Enzyklopdie des Islam, Band II, Leiden-Leipzig, s. 587-590.
IVANOV, W.: 1933, Guide to Ismaili Literature, London.
JAVAD, Ali: 1939, Die beiden ersten Safier des zwlften mams, in: Der Islam, 25. Band, s. 197-227.
MASSIGNON, Louis: 1936, Nusairi, Enzyklopdie des Islam, Band III, Leiden/Leipzig, s. 1041-1044.
MASSIGNON,
Louis:1922,
La
Passion
DAl-Hallaj,
Martyr-Mystique
De
LIslam,Paris.
SAMANCIGL, Kemal: 1945, Bektailik Tarihi, Asl, Douu, yz, Kollar, Bykleri, htillleri, Edebiyat, Gzel Sanatlar,
Basma hazrlayan: smail Nzm Ergenel, emberlita Vezirhan Emniyet Ktphanesi, stanbul.
STROTHMANN, R.: 1959, Seelenwanderung bei den Nusairi (Nusayrilerde tenash/ ruhg), Oriens, Volume 12, Leiden, s. 89-103.
STROTHMANN, R.: 1950, Die Nusairi im heutigen Syrien (Bugnk Suriyede Nusayriler), in: Nachrichten der Akademie der
Wissenschaften in Gttingen, Nr. 4, Gttingen.

STROTHMANN, R.: 1946, Festkalender der Nusairier, Grundlegendes Lehrbuch im syrischen Alawitenstaat,(Nusayrilerin bayram takvimi,
Suriyeli Alavi devletinde temel ders kitab) in: Der Islam, Zeitschrift fr Geschichte und Kultur des Islamischen Orinets, 27. Band, Berlin
1946.
STROTHMANN, F.: 1939, Drusen-Antwort auf Nusairi-Angriff (Druzilerin Nusayri saldrlarna yant), in: Der Islam, 25. Band, Beriln.
WEULERSSE, Jacques: 1940, Le Pays des Alaouites (Alavi Devleti), Tours.
WOLFF, P.: 1849, Auszge aus dem Katechismus der Nossairier (Nusayrilerin kutsal metinlerinden alntlar), in: ZDMG, 3. Band, Leipzig,
s. 302-309.

DPNOTLAR
1

Nisar (Ar.): Serpme, sama. Buradaki anlamyla bu yolda cann verme

Hod (Fars.): Kendi. Hodi: Varlk. Sayr: Hasta, zgn, dkn.

Al Hasibinin yaamyla ilgili Heinz Halmn, Muhammed Amin Galib at-Tawilin Tarrih al-Alawiyin, al Ladiqiya 1343/1924 yaptna
dayanarak verdii bilgilere gre, Hasibinin, 260/873-74 tarihinde (mam Hasan al-Askerin lm ylnda) doduu, hocas
Cunbulaninin lmnden sonra (287/900), Badatta bir cemiyet oluturduu, misyoner olarak bata Dailam ve Horasan olamak zere
birok il ve lkeyi dolat, Abu Muhammad Al bin al Cisri nin de desteiyle sarayla ilikilerini gelitirdii, Risala Rastbasiya
adndaki bir yaptn Buveyhi hkmdarlarndan Adududevle (Fenna Husrev, sfahan 936 - Badat 983) ithaf ettii, Hamdani hkmdar
Seyfddevle (Ebl Hasan Ali bin Abdullah; ? 916-Halep 967) iktidar dneminde (945) Halepe geldii, al-Hidaya al-kubra adndaki
yaptn Seyfddevleye ithaf ettii ve 346/957-58de Halepte vefat ettii sylenir (HALM, H. 1978: 259).

WEULERSSE, J. 1940: 52-53.

MASSIGNON, L.1936: 1041-1044; 1988: 365-370.

STROTHMANN, R.1950: 39.

WEULERSSE, J. 1940: 54.

AHMED EFLK,1987: 197.

HALM, H. 1978: 237.

10

11

aria (Ar.): Yol. Alyiya aria: Alinin yolu.

SHAKYE: ayh Ebu shak brahim bin ehriyar-l Mrid-l-Kzaruni (963-1034) tarafndan kurulan tarikatn addr. Buna
Mridiyye veya Kzru-niyye de denir. eyh Ebu Ali Hseyin Muhammed-l-Fiyruzabadiden feyz alan ve bilge kiiliiyle tannan Ebu
shak brahim, rann Kzerun (Kazarun) ehirinde doduu iin, kendisine Kzerun ehrinin mridi unvan verilmitir. ayh Ebu
shak brahim b. ahriyar Kazeruni, Hind ve in denizi gemicilerinin piri saylr; kendilerini frtnalardan ve korsanlardan koruduu
inanc egemendir. Arap gezgini bni Battutann bildirdiine gre, ayh Ebu shakn Kazerundaki zaviyesine denizciler tarafndan
birok adaklar sunulurmu (Cl. Huart: Kzerun, Enzyklopdie des Islam, Leiden-Leipzig 1927, S. 898). shakiler daha ok ran,
Haleb/Suriye, ksmen Hindistan ve inde bulunmaktadrlar. XIV XVI yy.larda Anadolu ve Rumelide de shakilere ait baz tekkelerin
bulunduu, Evliya elebinin seyahatnamesinde zikredilmektedir. (P. Wittek: Kzeruni mad., slm Ansiklopedisi, 6. Cilt, s. 523). mam
Cafer Sadkn oullarndan shak son mam olarak kabul eden Btni bir gruba da shakiye denir. Ayrca; Hakaikiye, Taraikiye,
Abidiye, Tuniye, Zerriniye, Heysemiye, Vahidiye gibi oniki koldan oluan ve IX. yy.da Muhammed bin Kerram tarafndan kurulan
Keramiliin bir koluna da shakiye denir.