www.kimyamuhendisi.

com
NDEKLER
Sayfa
EKL LSTES

iii

ZELGE LSTES

iv

1. GR

2. SEKTRN TARHES

2.1. Sektrn Tanm

3. ODUN HAMMADDES VE YAPISI

3.1. Ormanlar Ve Deerlendirilmeleri

3.1.1. Trkiye Ve Dnyada Orman Varl

3.1.1.1. Dnyada Orman Varl

3.1.1.2. Trkiye' de Orman Varl

3.1.2. Ormanlardan Elde Edilen rnler

3.2. Odunun Kullanm Alanlar Ve Yaps

3.2.1. Odunun Kullanm Alanlar

10

3.2.2. Odunun Yaps Ve zellikleri

11

3.2.2.1. Odunun Fiziksel Ve Kimyasal zellikleri

11

3.2.2.2. Odunun Yaps

12

3.2.2.2.1. Selloz

12

3.2.2.2.2. Hemiselloz

13

3.2.2.2.3 Lignin

14

4. KAIT RETMNDE KULLANILAN HAMMADDELER

15

4.1. Selloz retimi

15

4.2. Kat retimi

16

4.2.1 Kat retimin aamalar

17

4.2.2. Kat lifi ve kat hamuru

18

4.2.3. Kat hammaddesi belirleyen grsel zellikler

20

4.2.4. Kat hamurunun hazrlanmas

21

4.2.4.1. Mekanik proses ile kat hamurunun hazrlanmas

21

4.2.4.2. Kimyasal proses ile kat hamurunun hazrlanmas

22

4.2.4.2. Kimyasal proses ile kat hamurunun hazrlanmas

22

4.2.4.2.2. Slfit prosesi

23
-i-

www.kimyamuhendisi.com
4.2.4.3. Kimyasal ve mekanik proses

23

4.2.4.4. Kat hamurunu hazrlanmasnda nemli noktalar

24

4.2.4.4.1. Su miktar

24

4.2.4.4.2. Yaptrclar

24

4.2.4.4.1. Su miktar

25

4.2.4.4.2. Yaptrclar

25

4.2.4.4.4. Renklendirici

27

4.2.4.4.3.1. Dolgu maddeleri kullanmnn dezavantajlar

27

4.2.5. Kat hamurunun aartlmas

27

4.2.6. Kat hamurunun kartrlmas ve rafinasyonu

29

4.3. Kat retiminden Kaynaklanan evre Sorunlar

29

4.3.1. Selloz retiminden kaynaklanan evre sorunlar

30

4.3.2. Kat-Karton retiminden kaynaklanan evre sorunlar

31

4.3.3. Trkiyedeki su kirlilii ve dearj standartlar

32

4.3.4. Dier kirlilik eitleri

34

4.3.4.1. Grlt kirlilii

34

4.3.4.2. Hava kirlilii

34

4.3.5. Kat atklarn kat sektrnde deerlendirilmesi

34

4.3.5.1. Kat Atklarn Kat retiminde Deerlendirilmesinin lkemizdeki Durumu

35

KAYNAKLAR

37

EKLER

38

- ii -

www.kimyamuhendisi.com
EKL LSTES
ekil 3.1. Sellozun kimyasal forml

13

ekil 3.2. Lignin maddesini oluturan bileikler

14

ekil 4.1 Baz bitki liflerinin yaps (a.am, b.Okaliptus, c.Pamuk)

19

ekil 4.2 Mekanik proses ile kat hamurunun hazrlanmas

22

- iii -

www.kimyamuhendisi.com
ZELGE LSTES
izelge 3.1 Trkiyedeki belli bal aa trleri

izelge 4.1 Kat sektrnde en fazla enerji tasarrufu yaplabilecek teknolojiler

17

izelge 4.2 Atk sularn ortalama atk ykleri

31

izelge 4.3 Su kirlilii kontrol ynetmeliine gre selloz ve kat sanayii dearj
standartlar

33

- iv -

www.kimyamuhendisi.com

-1-

1. GR
inde bulunduumuz a, bilgi ve teknoloji a olup, letiiminde sratle gelimesi gz
nnde bulundurulacak otursa, kadn yaammzdaki yeri yadsnamaz durumdadr.
Kat, kltrel ve sanayi alanndaki yeri ile insanln en nemli ihtiya maddelerinden biridir.
Bu nedenle, kat sanayinin gelimesi, bir lkenin kltrel ve sanayi gelimesiyle yakndan
ilgilidir Bu ynyle kat tketimi bir uygarlk ve kltrel gelimilik ls olarak kabul
edilmektedir.
Dnyada en ok retilen ve tketilen maddelerden biri olan ve ilk defa M.S. 105 ylnda
inliler tarafndan bulunan kat, insanln ortak rn olan kltrn ve bilginin
yaylmasnda temel bir aratr. En nemli ihtiya maddelerinden biri olan kadn kltrel
amala kullanmnn yansra sanayi alanndaki yeride tartlmaz derecede nemlidir.
Kat sektr, kadn yaps itibariyle hemen hemen tm sektrlerle iliki iinde olduundan
zel bir deere sahiptir. Ancak kalite unsuru da kadn deerini arttran en nemli zellik
olmakta ve kadn kalitesi kat sanayinin en byk girdisi olan sellozun ve dolaysyla
odunun kalitesine paralellik arzetmektedir.
lkelerin gelimilik dzeylerinin belirlenmesinde kullanlan evrensel ltlerinden biri de o
toplumdaki kat tketimidir. Bir lkedeki kii bana kat tketiminin fazlal o lkenin
gelimilik dzeyinin en belirgin gstergesi olmakta ve kat tketimi kii bana ylda
40kgn zerinde olan lkeler gelimi lke olarak kabul edilmektedir.
Kat-karton talebi, nfus art, kentleme, kltr seviyesindeki, okur-yazar oranndaki ve
gelir dzeyindeki art, eitim bkanlarnn genilemesi ile adalama paralelinde srekli
art kaydetmitir. Hzla gelien kat endstrisi bugn dnyann en byk endstrilerinden
biri haline gelmitir.

www.kimyamuhendisi.com

-2-

2. SEKTRN TARHES
Kat, bitkisel liflerin zel aletlerle dvlmesi sonucu liflerin keeletirilmesi, saaklanmas,
su emerek imesi ve mekanik etkilerle kesilmesinden sonra szge zerinde oluturulan
sahifann (Kat retiminde hamur kovasndan szgelere dklen ve deiik aamalardan
sonra kad oluturan rn) daha sonra kurutulmasyla hidrojen balarnn oluumu sonucu
belirli bir salamlk kazanan dzgn malzemedir.
nsanolu her zaman dncelerini aktarmann ve kaydetmenin yollarn ve bunlar nasl daha
ileriye gtreceini aratrmtr. Bunlarn ilk almalar balmumundan yaplm levhalar,
yapraklar, bronz, ipek ve kil tabletleridir. ok miktarda bilginin kaydedilmesi ve ucuza elden
ele dolamas kadn buluuna kadar mmkn olmamtr. M.4000 ylnda, Eski Msrllar
kat benzeri ilk madde olarak Papirs bulmulardr. Papirs, dokunarak hasr haline
getirilmi saz kamlarnn dvlerek sert ve ince bir sayfa haline getirilmesiyle
oluturulmutur.
Bugnk anlamda ilk kat M.S. 105 ylnda in mparatorluu nazrlarndan IS'AILIN
tarafndan bulunmutur.
Semerkantta 751 senesinden evvel ipek kozalarndan yaz sayfas imal edilmekte ve buna
KAGAT ad verilmekte idi.
M.S.751 ylnda Semerkant, in ve Arap ordular bar iinde ticaretin srd onlarca yldan
sonra arpmaya balamlar. Sava sonunda inlilerin bozguna uratlmasyla ou esir
alnmtr ve mahkumlar arasnda bulunan kat reticileri zgrlklerinin karlnda,
Araplara kat retiminin srlarn reterek anlama giriimlerinde bulunmulardr.
M.S-1009 ylnda kadn Araplardan Avrupaya gemesi yaklak 400 yl ald. Avrupa'da ilk
kat imalathanesi Xativa, spanyada Araplar tarafndan kurulmutur. Burada kat retimi
Fas ynetiminde M.S.1244 ylnda Avrupa ordular onlar dar atana kadar srmtr. Daha
sonra kat retimi Hristiyan Avrupasnda kademe kademe yaylmaya balayarak M.S. 1250

www.kimyamuhendisi.com

-3-

ylnda talya en byk kat reticisi haline gelmitir. talyanlar etkin bir ekilde rettikleri
kad byk miktarlarda ihra ederek uzun yllar Avrupa pazarn ynlendirmilerdir.
M. S. 1453 ylnda Almanya'da Johan Gutenbergin tanabilir matbaa makinesini icat etmesi
matbaa makinesinin buluu iletiim inklabnda bir sonraki admdr. nceleri kitaplarn
sahipleri, manastrlar, krallklar, alimler ve ok az insan bunlar okuma ans bulmutur.
M.S.1690 ylnda Kuzey Amerika'ya g eden William Rittenhouse isminde bir Alman
gmen Philedelphia yaknlarnda Amerika'daki ilk kat imalathanesini kurmutur ve buras
ayn zamanda, ilk Amerikal kat yapmclarnn da eitildii yer olmutur.
M.S.1719 ylnda kat yapm maddeleriyle ilgili ciddi bir ktlk sonucu Rene Antoine
Ferchault de Reaumur kadn odundan da yaplabileceini ne srmtr. O zamanlar kat
eski giysilerden ve bez paralarndan yaplyordu. Kada artan talebi karlayacak kadar
yeterli bez paras yoktu.

Reaumur 'un ilham kayna yuvalarm yapan yaban arlarn

gzlemlemek olmutur.
M.S.1798 ylnda Nicholas Robert icat ettii elden krankl

(Hareketli) makine kad

durmakszn dnen bir beyaz perde zerinde retiyordu. Ancak buluu pek baarl deildi ve
Robertin icadn ortak bir tandktan duyan, ngiliz Fourdrinier Kardeler, kendi kat
makinelerini icat ettiler. catlar kullanlmad halde kat makineleri onlarn ismini
gnmze kadar tad.
MS. 1852 ylnda ngiliz asll Hugh Burgess,

odun hamurunu kimyasallarla kartrarak

yksek kaliteli kat elde etmitir. M.S.1867 ylnda Amerikal kimyager olan C.B. Tilghman
odun hamurundan kat yaplmas tekniini hamurlatrma srecinde

slfit kullanarak

gelitirdi. M.S.1889-1900 yllarnda ilk defa ekonomik olarak, metrelerce kat reten proses
gerek haline gelmitir. Kat retimi gnmze kadar artan retim miktarlar ve farkl
ihtiyalardan doan kat eitleri ile devam etmektedir.

www.kimyamuhendisi.com

-4-

2.1. Sektrn Tanm

Kad en geni anlamda, lifsel yapl eitli hammaddelerden elde edilen ve ok farkl
kullanm alanlarna hitap eden bir rn olarak tanmlamak mmkndr. Teknik adan ise
kat; lifsel yap hammaddelerin kesme, saaklandrma, su emdirme ve kurutma gibi ilemler
sonucunda hidrojen balan oluumuyla dzgn bir tabaka haline dntrlm eklidir.
Kat sektr; odun, yllk bitkiler(jt, kendir, kam) ve artk kat hammaddelerinden
selloz, odun hamuru, eski kat hamuru retilmesi ile bu ara rnlerin, deiik mekanik ve
kimyasal ilemlerle kada dntrlmesine kadar geen aamalar ieren sanayi koludur.
Sellozlar ara rnleri, kat-kartonlar ise nihai rnleri olutururlar.

Kat Karton grubu uluslararas literatrde genel olarak aadaki gibi snflandrlr:

Yaz katlar

Gazete kad

Sarglk katlar

Temizlik katlar

Kraft torba kad

Okulun mukavva katlar

Kartonlar

Sigara ve ince zel katlar

Kat-karton retiminin kademelerini ana maddede toplayabiliriz, Bunlar :

a. Hamur hazrlama kademeleri :

Ama

Temizleme

Dvme

Paralama

tme

Katk maddeleri ilavesi

www.kimyamuhendisi.com

-5-

b. Kat hamurunun kat makinesi ncesi kademeleri:

Seyreltme

Temizleme

c. Kat makinesi kademeleri :

Szme

Presleme

Kurutma ilemlerini kapsamaktadr.

Elde edilen kat-karton rn bobinler halinde veya istenilen ebatlarda kesilerek piyasaya
verilir. retimdeki bu ana blmler, kat-karton alt gruplarnn retim teknolojileri,
kullanlan hammadde eidi ve kat makinesi zellikleri asndan farkllklar gsterir.
rnein : Tab kad, %100 ksa ve uzun elyaf sellozuna gerekli pigment ve yardmc madde
ilavesi ile elde edilmektedir. Bu hamur iine belirli oranlarda mrekkebi alnm selloz
katlabilir.
Trkiye'deki yaz tab kad makinelerinin elek enleri 2.85-4.70 m arasnda ve hzlan da 300450 m/dk arasnda deimektedir. Dnyadaki yeni teknolojik makinelerin elek enleri 10 m ve
hzlan 1.500 m/dkya ulamtr. Kat makinesi teknolojisi ile birlikte gelien otomatik proses
ve kalite kontrol teknolojileri de Trkiye'deki kat-karton reticilerince yaygn olarak
kullanlmaktadr.
Gazete kad, Aksu iletmesinde mekaniksel yntemle SGW (Stone Ground Wood)
retilirken Balkesir letmesi'nde Kimyasal Termo Mekaniksel yntemle CTMP (ChemiThermo-Mechanical Pulping) retilmektedir. SGW yntemi, odunun tc ad verilen
talarla tlerek odun hamuru haline dntrlmesi prensibine dayanr.
CTMP yntemi ise, yongalanm odun yongalarnn bir piirici kazanda kimyasal madde ve
buharn etkisiyle piirilip emdirmeye tabi tutulmas (basnla sktrma uygulamas) ve sonra
da tclerde tlerek hamur elde etme prensibine dayanr. Uygulanan yntemler,
prensip olarak gazete kad retimi iin teknolojide en yaygn olan yntemlerdir. Bu alanda

www.kimyamuhendisi.com

-6-

dnyada gerek hammadde kullanm, gerek odun hamuru retimi ve gerekse kat retimi
kademelerinde bir takm teknolojik gelimeler veya uygulamalar kaydedilmitir. Bu gelimeler
Aksu ve Balkesir iletmelerine yeterince yanstlamam olduundan, AB, EFTA (European
Free Trade Assocaton) ve ABD lkelerinin teknolojik seviyelerine eriilememitir.
Hammadde kullanmnda, Aksu ve Balkesir ladin, kknar ve am gibi odun kullanp yksek
oranlarda selloz ile kartrlrken, ou lkelerde % 40-50 oranlarnda atk kat hammadde
olarak gazete kad retiminde kullanlmaktadr. % 100 atk kattan gazete kad reten
fabrikalar da yaygnlamaktadr.
Trkiye'deki mevcut 2 gazete kad makinesinin elek enleri 7.50 m ve hzlar

700

825 m/dkdr. Dnyadaki yeni teknolojik makinelerin enleri 12.00 m ve hzlan da 2.000
m/dkye ulamtr.
Sarglk katlarda cinslerin ok fazla olmas nedeniyle hammadde kullanm ok
deimektedir. Genelde %100 atk kat ile %100 selloz kullanmna kadar eitlenmektedir.
Trkiye'deki sarglk kat makinelerinin elek enleri 3.15-4.62 m ve hzlan da 130-750 m/dk
arasnda deimektedir. Hz, genilik ve otomasyon fark hari teknoloji ve kalite ynnden
sorun yoktur. zel sektr tesislerinde gelien teknoloji ksmen de olsa uygulanmtr.
lkemizde oluklu mukavva katlarndan kraft liner ve kraft torba kad trlerinin retiminde
hammadde olarak odundan elde edilen % 100 selloz kullanlmaktadr. Fluting ve test liner
trlerinin retiminde hammadde olarak ise yllk bitkilerden (saman, kam, eltik v.b.) elde
edilen selloz ve atk kat kullanlmaktadr.
AB lkelerinde kraft torba katlar retiminde % 100 selloz hammadde olarak kullanlrken
kraft liner katlarnn retiminde odundan elde edilmi selloz yannda atk katlar
hammadde olarak kullanlmaktadr. Fluting ve test liner katlarnn retiminde genel olarak
atk katlar eitli elyaf snflandn mal an kademelerinden geirilerek kullanlmaktadr.
evre sorunlar nedeniyle yllk bitki sellozu kullanlmamaktadr. Trkiye'deki oluklu
mukavva kad makinelerinin elek enleri 2.45-7.25 m ve hzlar da 120-600 m/dk arasndadr.

www.kimyamuhendisi.com

-7-

Dnyadaki yeni teknolojik makinelerinin enleri 10.5 m ve hzlan da 1.700 m/dkya ulamtr.
lkemizdeki uzun elek ve ift elek teknolojilerinin yerini dnyada GAP Former (Groups,
Algorithms, Programming) teknolojisi almaktadr.
Prosesin temizleme kademelerinde, hamurun safihaya dntrlmesinde ve suyunun alnmas
iin uygulanan vakum, basn ve s transferi aamalarnda yeni teknolojik gelimeler hzla
artmakta ve tm tesislere uygulanabilmektedir. Bugn iin lkemizdeki tesisler, zellikle zel
sektr bu modernizasyon yatrmlarn gerekletirmi durumdadr.
Ancak kapasite arttrm ve maliyetleri minimize etme ynndeki teknolojik aama, kat
makinesinin hzn arttrmtr. Bu da yeni komple makine yatrmn gerektirmitir. Kapital
youn bu yatrmlar yeterince yaplamamtr.
Temizlik Katlar, %100 atk kat ile %100 selloza kadar deien hammadde aralnda
elde edilmektedir. Beyazlk talebi nedeniyle maksimum selloz kullanmna doru
ynlenmektedir

www.kimyamuhendisi.com

-8-

3. ODUN HAMMADDES VE YAPISI

3.1. Ormanlar Ve Deerlendirilmeleri
3.1.1. Trkiye Ve Dnyada Orman Varl
3.1.1.1. Dnyada Orman Varl
Ormanlar, dnya yzeyinin %32sini kaplarlar. Ktalara gre baktmzda ise Amerikann
%40nn, Avrupann %31inin, Afrikann %25inin, Asyann % 19unun ve Okyanusyann
%11inin ormanlarla kapl olduu grlr. Dnyann deiik blgelerinde eitli trlerde
ormanlar bulunur. Szgelimi kutup blgelerine yakn alanlarda taygalar; Gney Amerika, Orta
Afrika ve Gneydou Asyada tropikal ormanlar bulunur. Dnya ormanlarnn yaklak
%66s kullanlmamaktadr. Bu ormanlar balta girmemi orman karakterinde olup,bunlardan
herhangi bir faydalanma sz konusu deildir.
Dnyada 4126 milyon hektar ormanlk alan mevcuttur.Bu ormanlarn yaklak 1465 milyon
hektar iletilebilmektedir. letilen ormanlarn; 677 milyon hektar ine yaprakl, 641 milyon
hektar yaprakl orman olup, 93 milyon hektarda kark ormandr. Grld gibi dnyada
iletilen ormanlarn %54 ine yaprakl aalar iermektedir. Ormanlarn iletilme
oranlar,ktalarn gelimilik dzeyi ile yakndan ilgilidir.
3.1.1.2. Trkiye' de Orman Varl
Son istatistiklere gre Trkiyede 20.199.296 hektar orman alan bulunmaktadr. Bu alan lke
yzlmnn %25,90nna karlk gelmektedir. lkemizde kii bana den orman alan
0,44 hektar kadardr. Bu rakam Avrupa ile kyaslandnda, (Avrupada kii bana den
orman alan 0,65 hektardr.) lkemizdeki orman alanlarnn yetersizlii bir kere daha gn
na kmaktadr. Corafi blgeler bakmndan orman varlmz aada belirtildii
gibidir.

www.kimyamuhendisi.com

-9-

Marmara Blgesi

% 12,76

Ege Blgesi

% 16,75

Akdeniz Blgesi

% 24,18

Anadolu Blgesi

% 7,54

Karadeniz Blgesi

% 24,90

Dou Anadolu Blgesi

% 10,83

Gneydou Anadolu Blgesi

% 3,04

Ormanlarmzn 10.934.607 hektar koru, 9.264.689 hektar ise baltalk iletmeleri eklinde
bulunmaktadr.Genel orman alannn 8.856,457 hektar (genel orman alannn %43,85i)
normal kuruluta olup, geri kalan ise bozuk yapdadr.
Ormanlarmzn %54,4 ine yaprakl, %45,6s ise yaprakl aa ormanlarndan ibarettir.
Aa cinsi asndan ise durum aada belirtilmitir.
izelge 3.1 Trkiyedeki belli bal aa trleri
Aa trleri

Miktar (%)

am

% 38,5

Mee

% 25,9

Kayn

% 8,5

Gknar

% 6,8

3.1.2. Ormanlardan Elde Edilen rnler

Dnyada yaplan odun retiminin %47si yakacak odun olarak deerlendirilmektedir. Tabii bu
oran ktalara gre deimekte ve bunda ktalarn gelimilik dzeyi nemli rol oynamaktadr.
Tm dnya retiminde; kerestelik ve kaplamalk tomruk miktar %33 bulmaktadr. Dnyada
kat, lif ve yonga odunu miktar ise, genel retimin %12sini,dier endstri odunlarda
%7sini tekil etmektedir.
Avrupa genelinde ise 305 milyon m 3 lk bir odun retiminin varl grlmektedir. Bu
miktarn yarsna yakn bir ksm kerestelik ve kaplamalk tomruk olarak deerlendirilirken;

www.kimyamuhendisi.com

- 10 -

kat, lif ve yonga odunu olarak 90 milyon m 3 lk bir kapasite bulunmaktadr. Kat, lif ve
yonga odunu retiminde sve, Finlandiya ve Fransann n sralarda bulunduu grlr.
Konumuz olan kat retiminde Avrupann lkesinin ba ektii grlr. Almanya 6,6
milyon ton, talya 5,7 milyon ton ve sve 5,1 milyon ton retimleri ile Avrupann kat ve
karton devleridir.
Trkiye zellikle 1950li yllardan itibaren orman rnleri retiminde ok byk ilerlemeler
gstermitir. Bu durum gnmzde ayn ivme ile devam etmektedir. Trkiye'de eitli orman
rnleri ilenerek kereste,kaplama levha, kontrplak, yonga levha, lif levha, kat ve karton
retimi yaplmaktadr. Trkiyede son elli yldr endstriyel odun retiminde grlen belirgin
art, beraberinde yakacak odun retiminde grlen belirgin bir d getirmektedir. Bu
durum Trkiye'nin artk orman alanlarna, bir sanayi alan gzyle baktnn ak bir
gstergesidir.

3.2. Odunun Kullanm Alanlar Ve Yaps

3.2.1. Odunun Kullanm Alanlar
Odun yzyln bana kadar genellikle yakacak ihtiyacn gidermek amac ile kullanlrken,
bugn zellikle gelimi ve gelimekte olan lkelerde eitli kimyasal maddelerin retiminde
hammadde olarak kullanlr. Odunun; sadece kullanl olmayan trlerini yakacak ihtiyacn
gidermek iin kullanmak, kukusuz bugn gelimenin ve beraberinde sanayilemenin en
nemli gstergelerinden biridir.
Odun sanayide mobilyadan kada, suntadan kibrite kadar pek ok rnn yapmnda
kullanlr. Odunun artklarndan bile selofan, odun kmr, boyar madde gibi birok maddenin
retimi yaplabilir.

www.kimyamuhendisi.com

- 11 -

3.2.2. Odunun Yaps Ve zellikleri

3.2.2.1. Odunun Fiziksel Ve Kimyasal zellikleri
Odun karmak yapl polimerik bir maddedir. Kuru odunun % 40 50si lif olarak zellikle
nemli olan, sellozdur. Selloz, glukoz birimlerinden oluan uzun ve dallanmam bir
zincirden meydana gelir. (C 6 H 7 O 2 (OH )3 )x forml ile gsterilir. Hcre duvarlar; holoselloz

olarak adlandrlan polisakkaritler ve fenilpropan birimleri balanm, aromatik yapda, ileri

derecede karmak bir polimer olan ligninden meydana gelir. Holoselloz ksa zincirli
arabinaz, galaktoz, mannoz ve anhidrit polimerlerin karmdr. Ligninin grevi selloz
liflerini balamaktr. Bunlarn yan sra odunda terebentin, ya reinesi, kauuk vb. eitli
maddelerden de az miktarlarda bulunur.
Odunlarn nemli fiziksel, zelliklerinin banda renk, koku, parlaklk, doku ve lif yaps gelir.
Yine odunlarn su ve nem ekme zellikleri de nem arz etmektedir. Diren, sertlik ve esneme
odunlarn balca mekanik zellikleridir. Diren zellikleri odunlarn lif ynyle yakndan
ilgilidir. Bir odun lif dokusu ynnde uygulanan basnca daha dayankl, buna karn liflerinin
ynne dik olarak uygulanan basnca daha az dayankldr.
Bunlarn dnda tm odun trleri iin mterek olan zellikler vardr. Bunlardan bazlar
aada sralanmtr.

Odun; ses, s ve elektirii ok az iletir.

Odun hammaddesi yanc bir maddedir.

275C'de odun trendi kendine yanar.

Odun hammaddesi paslanmad gibi, souk haldeki seyreltik bas ve asitlerden zarar
grmemektedir.

Birbiri arkasna eitli zamanlarda meydana gelen gerilmelere maruz kalmas

halinde birok metal gibi kristallememekte ve gevrek bir hal almamaktadr.

Uzun sreli ve ar derecede ki dk scaklk derecelerinde de kohezyon gcn

korumaktadr.

www.kimyamuhendisi.com

- 12 -

3.2.2.2. Odunun Yaps

Odun, yaps ve bileimi ksmlarna ve cinsine gre deien canl ve cansz hcrelerden
olumutur. Odunun ana bileenleri selloz, hemiselloz ve lignindir. Odun homojen bir
yapya sahip deildir. Odunun yapsnn,eitli tip aalarda; eitli llerdeki elyaftan
meydana

gelmi,

elyaf

bloundan

olutuu

grlr.

Elyaflar;

sellozlardan

ve

hemisellozlardan olumutur. Esas olarak odunun yapsn tam olarak irdeleyebilmek

iin,yapy oluturan hcrelerin incelenmesi gerekmektedir.
Hcrenin

zellikleri

ve

yaps,onu

oluturan

eperin

kimyasal

bileiminden

kaynaklanmaktadr. Hcre eperinin bileimindeki maddeleri primer ve sekonder olmak zere

iki ksmda toplamak mmkndr. Primer maddeler; selloz, hemiselloz ve lignindir.
Sekonder maddeler ise tanenler, uucu yalar, reineler, latefcs ve boyar maddelerdir. Ayrca
%1den az miktarda kl bulunmaktadr. Primer maddeler olarak adlandrdmz selloz,
hemiselloz ve lignin eperin esas yapsn tekil ederler. Sekonder maddeler ise koruyucu,
renk ve koku verici zelliklere sahip maddelerdir.
3.2.2.2.1. Selloz

Selloz, kat yapmnda kullanlan temel hammadde olup, hcre eperinin de en nemli
maddesidir. Sellozun ana kayna odundur. (C 6 H10 O 5 )x kapal formlne sahip olan selloz,
odun dnda; pamuk,saman gibi maddelerden de elde edilir. Muhtelif kaynaklardan elde
edilen selloz kimyasal ve fiziksel zelliklerinde olduu gibi hcre yapsnn tipi itibariyle de
farkllk gsterir. Sellozun kat yapmnda bir hammadde olarak kullanlabilmesine imkan
veren, onun lifi yaps olduu cihetle, hcre yapsndaki farkllk katlk asndan nemli
bir husustur.

www.kimyamuhendisi.com

- 13 -

ekil 3.1. Sellozun kimyasal forml

Sellozun kimyasal zellikleri sabit durumda deildir. Zamanla nemli kimyasal
deiikliklere urar. Bu sebepten dolay selloz;kimyasal adan inceleneceinde s, k,
hava, asidite ve buna benzer etkiler gsteren bozucu maddelerden korunmas gerekir.

3.2.2.2.2. Hemiselloz
Hemisellozlar, odundaki selloz olmayan balca polisakkaritlerdir. Hcre eperindeki
polisaskaritlerin % 20 35ini hemisellozlar tekil etmektedir. Odunun ana

bileeni

arasnda sya en duyarl olan hemisellozlardr ve 200 260C arasnda bozunurlar.

Hemiselloz, art

selloz odundaki

holosellozu oluturur. Hemisellozlar, sellozdan

aadaki zellikleri ile ayrlrlar.

Odunun dier elemanlarndan ayrldktan sonra seyreltik alkali zeltisinde ve kaynayan suda
znebilirler. Scak ve seyreltik asitle hidroliz edilerek basit pentoz veya heksoz sekerlerine
dnebilirler.
Hemisellozlarn kimyasal yaps,hakknda bugn ok az ey bilinme itedir. Ama; u aka
bilinmektedir ki; hemisellozlar, sellozdan daha heterojendir.

www.kimyamuhendisi.com

- 14 -

3.2.2.2.3 Lignin
Lignin; odunun yapsndaki, sellozik yapda olmayan maddelerin byk bir ksmn oluturan
nemli bir sanayi hammaddesi olup;karmak bal, amorf, yksek molekl arlkl bir
bileiktir.
Ligninin kimyasal olarak polisakaritlerle bal bulunduu ortaya kmtr. Buna karn lignin
hakknda bilinenler yeterli deildir. Bunun nedeni elde etme esnasnda; ztleme aamasnda
maddenin doasnn bozulmasdr. Bu yzden kimyaclar odun zn (lignini) doada
bulunduu biimiyle elde edememekte, asl madde yerine trevlerini incelemek zorunda
kalmaktadrlar.
Lignin; kat retiminde kkrtdioksit, sodyum slfit yada sodyum hidroksit gibi maddeler
yardm ile odun hamurundan ayrlr. Ayrlan bu lignin; kendisinden yararlanlacak uygun bir
kimyasal teknolojinin yokluu nedeni ile ounlukla yaklr.

ekil 3.2. Lignin maddesini oluturan bileikler

Ligninin kimyasal yapsn incelediimizde birbirine yakn aromatik bileikten meydana
geldiini grrz.Bu maddeler koniferli alkol, sinapil alkol ve p-kumar alkoldr. Lignin
asitlerle hidroliz olmaz. Bu alkoller iinde koniferli alkol esas bileen olup, kozalakl aalarn
lignininde %90, yayvan yaprakl aalarn lignininde %50 orannda koniferil alkol bulunur.

www.kimyamuhendisi.com

- 15 -

4. KAIT RETMNDE KULLANILAN HAMMADDELER

Kat retiminde kullanlan balca hammadde sellozdur. Ancak gnmzde evrenin
korunmas ve atk katlarn deerlendirilmesi amacyla kullanlm (atk) katlar toplanmak
yeniden deerlendirilmektedir. Kat retiminde kullanlan maddeleri genel olarak aadaki
gibi tanmlayabiliriz :

Kimyasal Odun Sellozlar : Odundan elde edilen ve beyazlatlm veya beyazlatlmam

sellozlar kapsar.

Odun Hamuru : Odundan elde edilen ve mekaniksel, termo mekaniksel ve kimyasal termo
mekaniksel olarak retilen odun hamurlarn kapsar.

Yllk Bitkilerden retilen Hamur Sellozlar : Odun dndaki, buday sap, eltik sap,
kendir, kenevir, kam, jt, bambu gibi yllk bitkilerden kimyasal ve yan kimyasal olarak
elde edilen hamur ve sellozlar olup beyazlatlm ve beyazlatlmam halde kullanlrlar.

Atk Kat Hamuru : Sadece kat-karton retiminde kullanlmaya elverili; eski kat,
hurda kat, krpnt kat, toplama kat veya geri kazanlan kat olarak eitli ekilde
ifade edildii, atk katlardan elde edilen kat hamurunu kapsar.

4.1. Selloz retimi

Kadn yapmnda kullanlan balca hammaddeler ladin, kknar, am, kayn, kavak,
okalipts gibi orman rnleri ile buday sap, eltik sap, kendir, kenevir, jt, kam, bambu
gibi yllk bitkilerdir. Ayrca, atk katlar, keten, kendir eskileri ve pamuklu paavralar da
hammadde olarak kullanlrlar.
Odunlar yongalama makineleri; saman, kendir, kam gibi yllk bitkiler ise, kesme makineleri
ile ufak paralara ayrlrlar. Yongalar daha ziyade kalsiyum bislfit, sodyum hidroksit,
sodyum slfr karm; yllk bitkiler ise sodyum hidroksit, sodyum monoslfit, sodyum slfir
gibi eitli kimyasal maddelerin kullanld Pandia, Sacia ve Kamyr prosesleri ile 135180Cde, 4-7 Atlk basn altnda piirilirler. Bitkideki selloz liflerini birbirine balayan
lignin ve dier baz kimyasal maddelerin byk bir ksm bu ilem esnasnda zeltiye geer

www.kimyamuhendisi.com

- 16 -

ve hamur halinde selloz elde edilmi olur. Esmer renkli olan bu selloz ykanr, iindeki
yabanc maddelerden ve az pimi ksmlarndan temizlenir. stenirse kimyasal maddelerle
beyazlatlr.

4.2. Kat retimi

Kat-karton retim teknolojisi genel olarak; odun, yllk bitki ve atk kat gibi
hammaddelerden kimyasal, yar kimyasal ve mekaniksel yollarla elde edilen hamurlarn (elyaf
karm) dvme, kesme, saaklandrma ve temizleme gibi ilemlere tabi tutularak dolgu ve
artlandrma maddeleri ilave edildikten sonra elek zerinde safiha oluturulmas, kurutulmas
ve bunun uygun ebatta kesilmesi ilemlerini kapsar.
lkemiz kat sektrnde teknolojideki yeni gelimelerin uygulanmas ile nemli lde
enerji iyiletirilmesine gidilmesi mit vericidir. Daha ileri hamur hazrlama ilemlerinin
gelimesi beklenmektedir. Bunlar, rk odun mantarlarndan kan enzimlerin kullanmyla
canl hamurlama, fermantasyonla kimyasal hamurlama ve organik zc kullanarak
hamurlama olarak saylabilir.
izelge 4.1'de en fazla enerji tasarrufu salayacak teknolojiler grlmektedir Kat yapmnn
bir seri prosesten olumas nedeniyle retim prosesinin her kademesinde, deien oranlarda
olmak zere; enerji tasarruf imkanlar mevcuttur. Kat yapm proses teknolojilerinde enerji
tasarruf potansiyeli %10 civarndadr.
Yeni bir teknoloji olan kat retiminde havasz kurutma yntemi kullanlmasyla %35
tasarruf salanabilir. Bu sistemde, srekli sistem olmas nedeniyle, kat makinelerine giri ve
kta ok iyi szdrmazlk salanmas gerekmektedir.
Bu da uygulanmadaki en nemli zorluk olarak grlmektedir. ABD hamur ve kat sanayi,
yaplan iyiletirmelerle 1972-1985 yllar arasnda enerji younluunu %36 orannda
azaltabilmitir.

www.kimyamuhendisi.com

- 17 -

izelge 4.1 Kat sektrnde en fazla enerji tasarrufu yaplabilecek teknolojiler

Proses kademesi

Enerji Tasarrufu

Artma ve Kurutma

Scak Presleme

Su Uzaklatrma

Proses Kurutma

Stok Hazrlama ve ekillendirme Etekli Pres/Artc

Yksek veya Orta Younlukta
Su Uzaklatrma Presleri

kat hamuru

Geni Enli nceltme Presleri

Kontroll nceltme Presleri

Kurutma

Temassz Kurutma Silindirleri

Yksek Verimli Tamamyla evrim
Davlumbaz
nfrared Sistemler

Kat retimi proses kademelerinde ve buhar retimi, datm gibi alanlarda elde edilebilecek
yaklak tasarruf oranlan aada verilmitir:

Oksijen trim kontrol sisteminin kurulmas ile %2 - 7.5

Yanma kontrol iin O2 ve CO analizrlerinin kurulmas ile %3 5

Kurutucu knda kuru madde orannn ykseltilmesi ile %6 12

Pres ksmndaki k nem orannn drlmesi ile %12.5 13

Nem gramaj kontrolnn yaplmas ile %15 25

Kapal kurutma havalandrma sisteminde muhtelif nlemlerle (Eanjrlerin bakm ve

temizlii

Ya hava atk ssnn geri kazanm (stc borularn izolasyonu vb.) %2 -12.

4.2.1 Kat retimin aamalar

Kat sektrnde eitli prosesler uygulanmaktadr. Bunlar :

Odundan kat retimi

Sellozdan kat retimi

eklinde gruplandrlabilir.
Odundan kat retimi be safhada gerekleir. Bu safhalar :

www.kimyamuhendisi.com

- 18 -

1. Odunun hazrlanmas
2. Hamur yapma
3. Aartma
4. Kimyasal kazanm
5. Kat yapmdr.
Odundan kat retilmesi, odunun yongalanmas, piirilmesi ve sellozun ayrlmas gibi
ilemlerin uygulanmas nedeniyle, sellozdan kat retimine oranla daha fazla enerji
tketmekte, uygulanan proses says da fazla olduu iin uygulanabilecek iyiletirme
nlemleri ve elde edilebilecek tasarruf miktarlar da daha fazla olmaktadr. Sellozdan kat
retimi, daha maliyetli olmasna karlk enerji tketimi asndan incelendiinde, gerek
elektrik enerjisi gerekse s enerjisi asndan daha avantajl olmaktadr (1). Kadn retim
aamas iki ana ksmdan oluur :

Lifin, yapsndaki istenmeyen maddelerin uzaklatrlarak kat retimine uygun hale

getirilmesi

Kad oluturan materyaller ile lifin kartrlmasdr.

Bu iki ana aama u ekilde gerekleir:

Odun ya da dier bitkisel kaynaklardan selloz kat hamurunun hazrlanmas. Bu arada

lifler ana maddeden ayrlr

Aa gvdesisin hazrlanmas. Lif, gvdeden ayrlr, saflatrlr ve gerekli katklar eklenir

Kat hamurundan suyun uzaklatrlmas

Kat yapsnn gelitirilmesi ve modifye edilmesi amacyla retimi ek ilemler takip edebilir.

4.2.2. Kat lifi ve kat hamuru

Kat basit olarak, selloz liflerinin, fiziksel hidrojen balarnn yardmyla birbirine
tutunmasndan oluur. Kat yapmnda kullanlan lifli hammadde,bitki kkenlidir. Bu bitkiler
otlardan aalara kadar geni bir kesimi kapsamaktadr. Gnmzde, kat retiminin % 80i
odun hamurundan karlanmaktadr. Lif, bitkinin fibrovaskular dokusundan elde edilir. Bu

www.kimyamuhendisi.com

- 19 -

vaskular doku, bitkide gerekli suyun ve mineral maddelerin tanmasnda rol oynar. Sellozun
yapsnda lifin yannda lignin de bulunur. yi kalitede beyaz kat retimi iin ligninin kat
hamuru retimi safhasnda yapdan uzaklatrlmas gerekmektedir. Yumuak, kozalakl
aalar, %60-80 orannda lif ierirken; sert aalar, rnein kayn aac, %37 lif ieriine
sahiptir. Saf pamukta ise lif oran hemen hemen %100 dr. ekil 4.1de baz bitkilerin yaps
grlmektedir.

ekil 4.1 Baz bitki liflerinin yaps (a.am, b.Okaliptus, c.Pamuk)

Lif seimi, retilen kadn zelliini ve kalitesini belirlemektedir. Lif yap olarak ii bo boru
eklindedir ve boru duvar gzeneklidir. Duvar kalnl dolaysyla lifin esneklii, lif tipine
gre eitlilik gsterir. Bu durum da kat hamurunun kalitesini etkiler. Gl hidrojen balan
liflerim salam bir ekilde birbirlerine deme noktalarnda yapmasna neden olur. Lifler,
geniliklerine

oranla

uzundur.

Sert

aa

lifleri

genellikle

1.0

1.5

mm

uzunluundadr.Yumuak aa lifleri daha ince ve geni yapdadr.

eker kam (Bagasse), gnmzde aa lifine alternatif olarak geni bir kullanm alanna
sahiptir. Bunlar torba katlarndan yksek kaliteli yaz ve bask amal katlara kadar
eitlilik gsterir. Lif boylarnn ksalndan (1.5-2.0 mm) dolay eker kam ihtiva eden
kat hamuru ile oluan kat daha dzdr. Kat hamurunun yetersiz olduu lkelerde
(Pakistan, Tayland, Msr, Kba gibi) eker kam nemli bir lif kaynadr. eker retimi
srasnda eker kamnda artk rn olarak kalmaktadr.
Pamuk hemen hemen saf sellozdan olumutur. Kat retim kayna olan pamuk, genellikle
tekstil endstrisinde kullanlamayan ksa boylu life sahip pamuk eidinden, tekstil
fabrikalarnn atk kumalarndan oluur. Pamuk lifinin uzunluu 25-32mm, genilii ise 0.025

www.kimyamuhendisi.com

- 20 -

mm kadardr. Selloz liflerine gre yksek boy-en oranna sahiptir. Pamuk daha ok zel baz
katlarn yapmnda kullanlr.Bunlar kadn fiziksel yapsnn nemli olduu, szgelimi
kvrlmaya burumaya dayankl, yaz ve bask katlar ile kat paralardr.
Keten, uzun (25 mm) ve dar (0.02 mm) lif yapma sahiptir ve retting ilemi srasnda aa
gvdesinin selloz iermeyen ksmndan ayrlr. Keten, pahal bir lif kaynadr, bundan
dolay da zel baz katlarn, szgelimi kat para, yapmnda kullanlr.
Kenevir, ilenmesi dier bitki trlerine gre pahal olduu iin geni kapsaml olarak
kullanlamamaktadr. Bunun yannda, pamuk ayn zellikleri kevevirden daha ucuza
salamaktadr. Kenevir en ok Hindistanda yetitirilir. Uzun lif yaps (20 mm boy, 0.02mm
en) nedeniyle kenevirden olduka salam ve dayankl kat elde edilir. retilen kat sigara
kad, kat para, kitap ve de a kar dayankl olduundan ariv malzemesi olarak
kullanlr.
Manila Hemp lifleri Filipinlerde yetien bir bitkiden ekstrakte edilir ve birincil olarak iplik
retiminde kullanlr. retimden arta kalan ksm ise kat retiminde kullanlmak zere geri
dntrlr. Lifler 6.2 mm boy ve 0.025 mm enindedir. Lif yapsndan dolay salam ve
kolay yrtlmayan kat retiminde kullanlr (zarf ve paketleme katlar) (1).

4.2.3. Kat hammaddesi belirleyen grsel zellikler

Opaklk : Bask amal katlarda, kadn her iki yzeyi de bask iin uygun olmaldr. Bunu
salamak iin, kadn k geirgenlii

minimum dzeyde olmaldr. Kat opakl kil,

kalsiyum slfat, baryum slfat, magnezyum silikat ve titanyum dioksit gibi suda znmeyen
materyallerin retime eklenmesi ile arttrlr (k geirgenlii azaltlr).

Przszlk : Przszlk kat yzeyinin silindirden geirilmesiyle ya da kil gibi

minerallerin yzeye kaplanmasyla salanabilir.

www.kimyamuhendisi.com

- 21 -

Yalanma : Pamuk dndaki tm selloz kaynaklan lignin ierir. Lignin ise kadn
yalanmasna

bal

olarak

havadaki

oksijenle

birleerek

kadn

salamln

kaybetmesine ve sararmasna sebep olur.

Dayankllk : Uzun ve ince eperli liflerden elde edilen katlarn dayankll daha fazladr.
Bu tr katlarn saydaml da fazladr.

Nem Absorblama : Selloz lifleri ii bo, tp eklinde bir yapda olduundan su lif eperi
boyunca

absorbe

edilir.

Ayrca,

selloz

moleklleri

hidroksi

gruplan ierdiinden

suyu hidrojen balan tarafndan emerler. Bu yzden selloz lifleri hidroskopiktir.

Boyut

Kararll :

deiime ve

Lif tarafndan

suyun

kabarmaya neden olur.

absorbe

edilmesi,

kadn boyutlarnda

Bu da kat basklarnda bozulmalara ve

silinmelere neden olur. Ksa lifli kat hamurlan boyut olarak daha karaldr.

4.2.4. Kat hamurunun hazrlanmas

Kat hamuru hazrlanmas aamasnda lifler kat oluturmak zere ayrlr. Bu olay selloz ve
ligninin kimyasal ve fiziksel zellikleri deitirilerek gerekletirilir. Ticari kat hamuru
hazrlama prosesi unlar ierir:

Mekanik (Groundwood) yntemi ile kat hamuru hazrlamas

Kimyasal-mekanik yada yan mekanik yntemi ile kat hamuru hazrlamas

Termomekanik yntemi ile kat hamuru hazrlamas

Kimyasal (Bleaching-unbleaching) yntemi ile kat hamuru hazrlamas.

4.2.4.1. Mekanik proses ile kat hamurunun hazrlanmas

Mekanik kat hamuru prosesinde aa ktklerinin kabuu ayrlr ve liflerin ayrlmas
amacyla deirmen tanda tlr.Mekanik srtnmeden dolay proseste scaklk 15(fC
civarndadr ve bu scaklk ta liflerin ayrlmasn salar. Prosesin dezavantajlar, lifler mekanik
ilemden

dolay

zarar

grmesi

ve

dayanksz

kat

oluumuna

neden

olmasdr.Ayrca lignin tam olarak ayrlamad iin, katta gne nn etkisiyle renk

www.kimyamuhendisi.com

- 22 -

deiiminin oluur. Bunun yannda, prosesin avantajlar ise kimyasal madde kullanlmamas
dolaysyla maliyetin dk olmas ve kimyasal madde kontrolne gerek kalmamasdr.

ekil 4.2 Mekanik proses ile kat hamurunun hazrlanmas

4.2.4.2. Kimyasal proses ile kat hamurunun hazrlanmas
Kimyasal kat hamuru prosesinde kimyasal katksyla lignin zlerek liflerin ayrlmas
salanr. Daha sonra lifler ykanarak ligninden uzaklatrlr. Bylece elde edilen kimyasal
kat hamuru daha beyaz, parlak, salam ve a daha dayankldr. Kimyasal proses hem
teknik hem de ekonomik sebeplerden dolay seilir. Genel olarak slft, slft ve alkali
zeltileri hem lignini zd ve hem de ucuz olduundan tercih edilirler .

4.2.4.2.1. Slfat ( Kraft) prosesi

Bu proseste aa yongalar sodyum hidroksit zeltisi le piirilir. Proses saman, aa
krntlar zerinde uygulanr. Prosesin avantaj ,kullanlan kimyasal kolaylkla atk likrden
uzaklatrlr. Dezavantaj ise alkalin zeltisinin tehlikeli etkisi ve selloz liflerini
zayflatmasdr. Bu prosesin ham maddeleri NaOH ve CaCO 3 zeltileri karmdr. Karm
basn altnda, likr oluturmak zere buharl atrl ir. Sodyum slfat sodyum slfite dnr.
Daha sonra sodyum slft de NaOHe hidroliz olur ve NaOHda lignini zer.
Na 2 S + 2H 2 O 2 NaOH + H 2 S

www.kimyamuhendisi.com

- 23 -

Sonu olarak uzun lifli ve salam kat hamuru elde edilir buna Kraft ad verilir. Proseste
harcanan likrn geri dnm ayrlarak black likrn lifsiz yonga ksmn ieren ksmn
buharlatrlmas ve inorganik sodadan ayrlmak zere yaklmasyla olur. Kraft Prosesinin
Avantajlar:

eitli aalara uygulanabilmesi

Liflerin salamln kaybetmeden ayrlabilmesi

En az %80 kimyasal geri dnm

gereklemesi ve

gereken s enerjisi

geri

dnmnden salanmas

Prosesin srekli olarak uygulanabilmesidir.

4.2.4.2.2. Slfit prosesi

Kimyasal kat hamurunun yaklak % 20si slfit prosesi ile yaplr. Artk malzeme geri
dntrlemez. Kraft prosesi, salad geri dnmden, elde edilen kadn daha salam
olmasndan ve uygulanabilirliinden dolay 1950'den beri daha fazla kullanlmaktadr.
Hammaddeler Slfr yada Demir Slfit ve Kalsiyum Karbonat (Kireta)'dr. erisinde
bulunan kireta bulunan kulenin st ksmndan su pskrtl rken alttan da sulfur dioksit
gaz gnderilir ve CaHS zeltisi elde edilir. Aa yongalar bu likr ierisinde 170 C ve 700
kPa basnta yaklak 20 saat piirilir.

...

Bunun sonucunda ise oluan slfr dioksit lignini zer. Bu proses ile 100 ton aatan 55 ton
selloz hamuru elde edilir. Ancak proses am ailesinden reineli aalarda verimsizdir.
Slfirik asit varlndan dolay lifin d eperi zarar grr ve zayf kat elde edilir.Avantaj
ise, proses ile fazla miktarda lignin uzaklatrlarak daha parlak kat oluur.

4.2.4.3. Kimyasal ve mekanik proses

Kat hamurunun kimyasal ve mekanik ilemler sonucunda retilmesidir. Bu tr proseste
yksek verimli kat hamuru retilir. Mekanik kimyasal metod, kat hamurunun
kimyasallar hammaddeler kullanlarak kartrlmasdr. Termomekanik proseste kimyasal

www.kimyamuhendisi.com

- 24 -

maddeler aa yongalaryla buharlama srasnda eklenir. Kimyasal-termomekanik prosesi

uzun, temiz ve beyaz lifler retmek zere 1970lerde gelitirilmitir.

4.2.4.4. Kat hamurunu hazrlanmasnda nemli noktalar

Kat hamuru geni kartrclarda su ierisinde datlr. Hamur nce yksek younluk
kazanlarnda % 16'lk younlua getirilir. Bu younlukta lifler ile kartrc arasnda deilde
liflerin birbiri arasnda kuvvet vardr. Daha sonra baka bir kazanda younluk %4e drlr
ve hamur katklar da eklenir. Katklarn eklenme amac:

Liflerin zelliklerini arttrmak

Kada ekstra zellikler katlmas

Kat yapm prosesini gelitirmekdr.

Balca katklar su, yaptrclar, dolgu ve renklendiriilerdir.

4.2.4.4.1. Su miktar
Hamur bulamac iindeki su miktar kat yapm makinesine girmeden nce % 1 seviyesine
getirilmelidir. Kat reticilerinin ana endiesi bu suyu derhal ve dk maliyetle
uzaklatrmaktr. Bunun iin ise su geri dntrlr. Kullanlan su temiz ve olmaldr nk
herhangi bir katk kadn parlaklm ve beyazln olumsuz etkiler. Ayrca demir tuzlan,
manganez ve dier gei metali iyonlar uzaklatrlmaldr, nk bunlar renk bozulmalarna
neden olmakta ve hidrojen peroksitli aartmada engel tekil etmektedir. Dier yandan suyun
pH' ntr ve kalsiyum setlii dk olmaldr.

4.2.4.4.2. Yaptrclar
Yaptrc maddeler bulama, makineye girmeden nce uygun bir noktada eklenir. En ok
kullanlan materyal aa reineleridir. Reine suda znemediinden dolay, ilk nce NaOH
ile reaksiyona sokulup esterleme neticesinde reine sabununa dntrlr. Daha sonra
hamur bulamac iinde disperse edilir. Fakat, su uzaklatrlrken reine kayb olaca iin,

www.kimyamuhendisi.com

- 25 -

alum yardmyla reine liflere sabitlenir. Alum, M 2 SO 4 Al 2 (SO 4 ) 3 .2H 2 O genel formlne
sahip, yapsnda bir seri ift tuz ieren maddelerdir. Burada M; Na+ veya K+dr.
Alum, suda hidroliz olarak slfrik asit aa karr ki bu da alkalin sabunu ntralletirir ve
reinenin lif zerine kmesini salar.

Al 2 (SO 4 ) 3 + 6H 2 O 2Al(OH) 3 + 3 H 2 SO 4


zayf baz

kuvvetli asit

Fakat bu yntemin dezavantaj, aa kan kuvvetli asidin retilen kadn mrn

azaltmasdr. Ayrca kullanlacak dolgu seimini de kstlar.
En ekonomik dolgu CaCO 3 , kireta, dr fakat kireta slfirik asit ile reaksiyona girerek
CO 2 retir ki bu da znerek istenmeyen bir durun olan kpklenmeye neden olur. Bu

yzden modern kat retiminde ntr sentetik yaptrclar, alkenil suksinik anhidrit ve alkil
keton dimer kullanlr.
Farkl reineler, fotoraf katlar ya da mutfak ve tuvalette temizlik amac ile kullanlan emici
katlarn retiminde kadn suya dayanklln arttrmak amacyla kullanlabilir. Bu
yaptrma amal deildir ve re ve melamin formaldehit polimer reine ierir. Kadn
boyutlandrlmas, kat yapmnda kurutma aamasnda gerekleir. Bunun iin farkl
boyutlandrma ajanlar kullanlr, grevi ise bask mrekkebinin kada nfuzunu ve yzeye
yaylmasn kontrol altnda tutmaktadr. Ayrca, kk lifleri kat gvdesine yapmasn
salayarak kalitesiz mrekkep kullanm nedeniyle kadn paralanmasn nler.
4.2.4.4.3. Dolgu maddeleri

Dolgular, beyaz mineral pigmentlerdir ve kat hamuruna katlarak retilecek kadn

opakln (donukluunu) attrr.

www.kimyamuhendisi.com

- 26 -

Kil : Kil ya da kaolin, yksek kalitesi ve ucuzluundan dolay geni kullanma sahiptir. Kaolin

rnein talk gibi doal mineral silikatlardr.

Kalsiyum Karbonat : Kalsiyum karbonat, suda znmemesine ramen asit ierisinde kolayca

zlebilir ve karbondioksit gaz aa karr bu yzden de alum ile beraber

kullanlamamaktadr. Kireta, tebeir, mermer ve mercan ierisinde bolca bulunmaktadr.
CaCO 3 + CO 2 + H 2 O Ca (HCO 3 ) 2
 

kalsiyum bikarbonat

Ca (HCO3 ) 2 CaCO3 + CO 2 + H 2 O
Genellikle ktrlm kireta formunda kullanlr, bu da karbondioksit gazmn kalsiyum
karbonat sspansiyonundan geirilmesiyle elde edilir. Bu ilemde karasz Ca (HCO 3 ) 2 bileii
oluur ve stlnca derhal kalsiyum karbonata ayrr ve ker.

Titanyum Dioksit : Kararl, parlak beyaz ve yksek opasiteye sahip bir pigmenttir. Bu
zelliklerinden dolay, etkili rtme gc gereken uygulamalarda geni kullanm vardr.
Maliyeti arttrdndan dolay, katta kullanm yksek opasite ve dayanklln gerekli
olduu durumlarla snrldr. TiO 2 nin farkl kristalin yaps mevcuttur, bunlardan ikisi
ticari olarak retilebilmektedir. Bunlar anatase (krlma indisi 2,52) ve rutile (krlma indisi
2,76) dir. Rutile, anataseden daha opaktr bu yzden daha az miktar kullanlr. Ayrca her iki
madde de son derece inerttir.
Talk : Talkn ham kat hamurunda fazla kullanm olmamakla beraber geri dnm
kadnda ntralize edici ve beyazlatrc olarak kullanlr. Ayrca, kada przszlk ve
yumuaklk verir. Plaka eklinde kristal yapsndan dolay kaydrc (lubricant) zellik gsterir.
Talk, kaoline benzer karmak bir kristalografik yapya sahip magnezyum silikat
( Mg 3Si 4 O11 .H 2 O ) molekldr.

www.kimyamuhendisi.com

- 27 -

4.2.4.4.3.1. Dolgu maddeleri kullanmnn dezavantajlar

Hidrojen balarndaki azalmadan dolay salamlk kayb

Hacim kayb

Tozlanma, ki bu kadn baslabilirliini etkiler

Kullanlan makine ve bask plakalarnda andrc etki oluabilir.

4.2.4.4.4. Renklendirici
Renklendiriciler kat hamuruna iki nedenden dolay katlrlar: renkli kat retimi ya da
kadn beyazln attrmak. Renklendirme kadn opasitesini arttracandan, kullanlacak
renklendirici absorblamal ve geiini azaltmaldr. znemeyen mineral pigmentler ve
suda znebilen boya maddeleri, kullanlan iki ana renklendirici malzemedir. Pigmentler,
neden olduklar yksek geirimsizlikten (opaklk) dolay dolgu olarak da snflandrlabilir.
Ayrca pigmentler iyi bir k salaml ve kimyasal dayankllk avantajlar salamasna
ramen, kad zayflatmakta, iki yz birbirinden farkl kat retilmesine neden olmaktadr.
Ayrca, faz oluturmalarndan dolay kat hamuru iinde homojen dalmayabilirler
Buna ramen, boya katklar kulanm kolayl ve iyi dispersiyon zellii gsterir.
Dezavantajlar ise pH'a duyarl olmas, dk k geirgenlii ve lifin salamlatrlabilmesi
iin mordan katlmn gerektirmesidir. Suda znebilen boya katklar doal ve sentetik
olarak ikiye ayrlr.

4.2.5. Kat hamurunun aartlmas

Aartma prosesinde lifte kalan lignin ve renk veren organik maddeler ayrlarak daha beyaz ve
parlak kat retilir. Asidik ya da alkali maddelerin neden olduu zarar ,bu prosesle
minimuma indirilir. Daha fazla lif tahribat olmamas ve evreye zarar verilmemesi iin, klor
tabanl oksitleyici ajanlar dikkatle ve kademeli olarak kullanlmaldr.

www.kimyamuhendisi.com

- 28 -

Bunun yannda, arivleme katlar klordan arndrlm olmaldr. Slfat prosesinden gelen
hamurun ierdii lignin, tek kademede uzaklatrlamayacak miktarda olduundan ok
kademeli aartma prosesi uygulanr.
Aartma prosesi kademeleri :

Aartmaya tabi tutulmam hamur, klorlama kulesinde klor gaz ile ileme sokulur.
Alkalide znebilir hale gelen lignin, daha sonra NaOH zeltisine gnderilir. Burada
ligninin ou ayrlr.

Kat hamuru, kalsiyum hipoklorit zeltisi ile ve daha sonra gaz ClO 2 ve su ile muamele
edilir. Bu ilemler, lifin daha fazla zarar grmesini engeller ve tekrar NaOH ile ekstrakte
edilir.

Hamurda kalan klor kalntsnn uzakl atn mas ve daha fazla aartma salanmas amacyla
ikinci bir ClO 2 kulesi ve bunu takiben asitleme ilemi ( SO 2 ) ilave edilebilir. Alternatif bir

aarma teknolojiside ozon ile aartma ilemidir. Fakat bu teknoloji ile yeterli beyazlkta kat
hamuru elde edilemez. Dier bir aartma teknii ise kat hamurunun scak alkali zeltisi
ortamnda basnl oksijen gazna tabi tutulmasdr. Hidrojen peroksitli aartma sodyum silikat
kullanlarak gerekletirilir ve hem ham kat hem de geri dnm kad retiminde
kullanlr. Hidrojen peroksitli aartma ilemi, perhidroksi ( HO 2 ) anyonunun renk verici
organik maddeler ile reaksiyonu sonucu gerekleir. Burada hidrojen peroksit iki ekilde
ayrr. Kontroll ayrma, alkali ortamda perhidroksi anyonunu verir.

+
H 2O2 + 
NaOH

HO
N2 + Na + H 2 O


hidrojen
peroksit

alkali

perhidroksi

Kendiliinden gerekleen ayrmada ise oksijen retimi olur bu da stenmeyen bir maddedir.
2H 2 O 2 O 2 + 2H 2 O
Sodyum silikat ise, pH sabit tutmak zere kullanr. Ayrca ikinci bir fonksiyonu ise, hidrojen
peroksitin katalitik dekompozisyon ile suda ve hamurda var olan metal iyonlar (nikel, krom,

www.kimyamuhendisi.com

- 29 -

bakr, demir ve manganez) vastasyla kendiliinden ayrma reaksiyonunu nlemektir (1).

Katalitik ayrma u aamalarda gerekleir :
H 2 O 2 + M 2+ M 3+ + OH + OH *
H 2 O 2 + M 3+ M 2+ + H + + OOH *
OOH * O 2 + H *
H * + OH * H 2 O
H * + OH H 2 O
znebilir sodyum silikat, ar metal iyonlarn zeltiden uzaklatrr. znebiir silikatlar
xSiO 2 .M 2 O genel formlndedir. Burada M; Na, K veya Li elementleridir. Ancak silis
ierdiklerinden, kat yapm srasnda znemeyen silis kalntlar vermesi gibi bir
dezavantaja sahiptir. Bu da retimde kullanlan makinelerde tkanma ve arzalara sebep
olmaktadr.
4.2.6. Kat hamurunun kartrlmas ve rafinasyonu

Kat hamuru, kat yapm makinesine gnderilmeden nce iyi bir kartrma ve rafinasyon
ilemlerine tabi tutulur. Bu aama, kadn fiziksel zelliklerinin belirlenmesinde en nemli
basamaktr.
Genel bir kural olarak, kadn salaml lif uzunluu ve liflenme derecesine baldr.
Liflenme, hcre eperi imeden meydana gelmemektedir ve rafinasyonun birincil ilevi lif
eperinin en d katmann yrtarak su giriini salamaktr, rafinasyon ilemi, lifleri ezerek
daha esnek hale getirir bylece lifler daha kolay deforme olur ve kadn kurutulmas
aamasnda yzey gerilim kuvvetleri yardmyla liflerin biraraya gelmesini salar.

www.kimyamuhendisi.com

- 30 -

Farkl lif trleri farkl uzunluklara, eper kalnlna ve kanal geniliine sahip olduundan,
baz lifler ayn kartrma ilemi ile dierlerinden daha fazla liflendirilir. nce eperli ve dar
merkezi kanall lifler, rnein keten, daha kolay liflendirilir .
4.3. Kat retiminden Kaynaklanan evre Sorunlar

Genel olarak kat endstrisi ile ilgili atklar selloz retimi ile ilgili atklar ve kat retimi ile
ilgili atklar olmak zere 2 ksmda incelenmektedir.
4.3.1. Selloz retiminden kaynaklanan evre sorunlar

Selloz retiminden kaynaklanan atklar birka ksma ayrlabilirler. ncelikle hammaddedeki

sellozun saflatrlmas ile ilgili olarak ligninin alkali ortamda piirilerek ayrlmas srasnda,
kullanlan ynteme gre; deiik koyulukta kahverengi-krmz renkte atk sular ortaya
kmaktadr. Geri kazanma tesislerinde kimyasallarn bir ksm geri kazanlr, ancak buna
ramen bu atk sular ounlukla ierdikleri lignin bileikleri nedeniyle koyu renklidirler.
Renkli maddelerin yan sra bir miktar da hemi-selloz, selloz ve odun karbonhidrat an
ierirler. Genel olarak ntralize edildiklerinde toksik karakterde olmayan bu atk sular renk ve
ierdikleri yksek organik madde yk nedeniyle doaya dorudan verilemezler.
Artmlarnda fiziko-kimyasal ve biyolojik teknikler etkilidir ve % 80 civarnda renk,

% 60

civarnda KO giderimi mmkndr.Bu atk sularn aktif amur, havalandrmal lagn tipi
tasfiye sistemleri ile birlikte anaerobik sistemler yardm ile kombine artmalarda renk ve KO
asndan bir miktar daha artlmas mmkndr.
Kat hamuru retiminden kaynaklanan atk sularn ortalama atk ykleri izelge 4.3deki
gibidir. Kimyasal selloz retiminde kullanlan en yaygn yntem slfat piirmesidir. Fakat
slfat piirmesi sonucunda elde edilen kat hamurunun klorla beyazlatlmas srasnda ortaya
kan klorlanm organik maddeler, fenoller, furanlar ve dioksinler evreye zarar vermektedir.

www.kimyamuhendisi.com

- 31 -

Bu nedenle son yllarda beyazlatma prosesinin evreye dost kimyasallar kullanlarak yaplmas
iin almalar srdrlmektedir. zerinde allan yeni teknolojiler u ekilde sralanabilir:

leri delignifikasyon piirmesi,

Oksijen delignifkasyonu,

Elemental klorun klordioksit ile yer deitirmesi,

Ozon, oksijen veya peroksitle beyazlatma.

Bu sistemle aartma yapldnda atk sularda klorlu organik madde miktar 1,5 2 kg
AOX/ton selloz snrnn altna drebilmektedir.
izelge 4.2 Atk sularn ortalama atk ykleri
Slfat

Slfit

Slfit

Yar Kim.

Hamuru

Hamuru

Hamuru

Hamuru

61,3

92,4

54,1

47

BO 5 (kg/t)

31

130

19,46

27

AKM (kg/t)

18

26

13,8

12,5

TKM (kg/t)

18,4

284

146

KO (kg/t)

77

Atk su miktar ( m 3 / t )

4.3.2. Kat-Karton retiminden kaynaklanan evre sorunlar

Kat hamurunun kat haline dntrld kat makinesinden; askda kat maddesi
yksek, organik madde miktar dk, beyaz renkli atk su kmaktadr. Beyaz renk zellikle
selloz liflerinden ve dolgu maddesi olarak kullanlan kalsit ve kaolinden gelmektedir. Doa
zerinde etkileri daha ziyade grsel ve ierdikleri organikler asndan alc ortanda flamentz
atk su bakterilerinin remesini hzlandrmalar bakmndan nemlidir. Kat makinesi atk
sular fiziko-kimyasal yolla artlmaya ok yatkn olduklar gibi biyolojik olarak da
havalandrmal lagnlerde ve aktif amur tesislerinde artlabilmektedir.
Fiziko-kimyasal artm ile % 99 zerinde AKM artm ve KO artm elde edilebilmektedir.
Bu hali ile atk su proseste kullanlmak zere geri beslenebilir nitelikte olmaktadr ve

www.kimyamuhendisi.com

- 32 -

messeseye nemli su tasarrufu salar. lkemizde bu trl uygulamalar baz kamu ve zel
sektr fabrikalarnda vardr.
4.3.3. Trkiyedeki su kirlilii ve dearj standartlar

Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii ile Su rnleri Sirklerinin dearj standartlar

izelge 4.3den de grld gibi birbirleriyle uyumsuzdur. Su Kirlilii Kontrol
Ynetmeliinde Kat Sektr atk sulan iin tespit edilmi olan dearj standartlarnda bariz
tanm farkllklar bulunmaktadr.
Ayrca ynetmelikte retim tr olarak belirlenmi gruplar kat sanayiinde retilen mamul
trlerini ve snflarn kapsamamaktadr. Bu farkllklarn ortadan kaldrlmas ve sanayide
gerekte mevcut olan retim trlerine gre dearj standartlarnn yeniden belirlenmesi
gerekmektedir.

www.kimyamuhendisi.com

- 33 -

izelge 4.3 Su kirlilii kontrol ynetmeliine gre selloz ve kat sanayii dearj standartlar
retim Tr

BO (mg/lt)

KO (mg/lt)

AKM

kebilir Kat

ZSF Balk BO

Debi

(mg/lt)

Madde (ml/lt)

Deneyi

( m3 / t )

pH

Yar Selloz

300

800

50

100

Hurda Kat

270

870

80

4,5

150

Aartlm Selloz

350

1000

50

200

Saf Selloz

500

1500

50

230

Niasta Katksz Kat

40

100

0,5

Niasta Katkl Kat

40

100

0,25

Saf sellozdan ok ince dokulu kat

40

120

0,5

Yzey kaplamal dolgulu kat

35

75

0,5

% 5den fazla odun lifleri ihtiva eden

35

100

0,5

Krpnt kattan imal edilen kat

45

120

0,5

Parmen kad

40

100

0,5

ancak krpnt kat yzdesi yksek

olmayan kat

www.kimyamuhendisi.com

- 34 -

4.3.4. Dier kirlilik eitleri

4.3.4.1. Grlt kirlilii
Selloz ve kat retim tesislerinin baz blmlerinde 100 dBe ulaan grlt mevcuttur.
Grltnn nlenmesinde temel kural grltnn evreye yaylmadan kaynanda azaltlmas
olmaldr.
4.3.4.2. Hava kirlilii
Kimyasal selloz ve kmr ve fuel-oil yaklarak enerji eldesinden kan gazlar ile kkrt
dioksit ve merkaptanlar kt koku ve hava kirliliine neden olmaktadr. Merkaptan ve Kkrt
dioksit emisyonlarm nlemeye ve azaltmaya ynelik yaplacak yatrm giderleri de tevik
edilmelidir.
4.3.5. Kat atklarn kat sektrnde deerlendirilmesi
Kat sektrnde kat atk oluumu atk kat kullanlarak retim yapldnda atk kat
iinden kabilecek naylon, ta, tahta, plastik gibi yabanc maddeler ile her trl retimde
artma tesisinden kan artma amuru olarak tarif edilebilir. Olduka yksek miktarda olan
kat atklar genellikle belediye plklerine atlarak bertaraf edilmektedir. Anaerobik artma
amurunun yksek miktarda organik madde iermesi sebebiyle gbrelemede kullanlmas
uygundur.
Enerji elde etmek zere kurulacak kat atk yakma tesisi ve depo alanlaryla ilgili projelere
destek verilmesi ve tevik edilmesi gerekmektedir. Anaerobik artma amurunun gbrelemede
kullanlmas iin almalar yaplmal, yre iftileri bilgilendirilerek artma amurunu
kullanmas tevik edilmelidir.
retilen kat ve kartonlarn kullanldktan sonraki durumu eski kat atk kat, hurda kat,
krpnt kat, toplama kat veya geri dnen kat olarak eitli ekillerde ifade edilmektedir.
Atk kadn kullanmnda en nemli unsur temizlik ve tasnif edilmi olmas durumudur.
Bugn sektrde % 100 atk kat kullanlarak elde edilen pek ok rn vardr. Hemen hemen
tm

kat-karton

trlerinde

deiik

oranlarda

atk

kat,

hammadde

olarak

www.kimyamuhendisi.com

- 35 -

deerlendirilebilmektedir. Ambalaj kad ve karton trlerinde atk kat kullanm % 100'e

kadar kmtr. ABD ve AB lkelerinde % 100 atk kattan gazete kad mal edilmektedir.
Yaratlan evre problemlerini byk lde azaltan atk katlar yllarca gazete ve paket
katlar iin kullanlmtr. 1729da kat yapm iin aacn ilk kez kullanlmasndan
nce,selloz kayna olarak keten ve pamuk kumalar kullanlmtr.
Sadece bu kumalara dayanan retim, kumalarn azalmasyla krize girmi, bu ktlk
zamanlarnda atk katlar yeniden hamur haline getirilmitir. Aalarn kullanlmaya
baland dnemde her aacn kullanlabilmesi iin yeterli teknoloji bulunmuyordu. Bol bol
kullanlan selloz oran yksek aalarn ksa zamanda tkenmesi yznden atk katlara
bavurulmutur.
Atk kat kullanm, ormanlarn kurtarlmasndaki rol dnda, hava kirliliini %74, su
kirliliini ise % 34 orannda azaltmaktadr (3). Atk kat yerine yeni aalar kullanmak iki
kat daha fazla enerji ve kat daha fazla su kullanm gerektirmektedir. Btn bunlarn
yannda, hamurlatrma ve beyazlatma aamalarnda kullanlan kimyasal maddelerin byk
lde azalmas salanmaktadr.
4.3.5.1. Kat Atklarn Kat retiminde Deerlendirilmesinin lkemizdeki Durumu
Atk kat kalitesinin iyiletirilmesi ve kullanm alanlarnn arttrlmas, lke ekonomisi
bakmndan kanlmazdr. Trkiye net kat-karton sanayiinin bymesine ak bir lke
olduu gibi, kat-karton thal eden bir lke konumunu ortaya koyuyor. Geri dnmn,
evre ve orman kaynaklan, enerji, hammadde, kimyevi madde tasarrufu asndan nemi
byktr.
Atk kadn lke iinde toplanp kullanlmas ile yurt dndan selloz ve atk kat ithalinin
azalmas ile mhim lde tasarruf temin edilecektir. Ayrca, atk kadn toplanmas, tasnifi
ve nakliyesi dolaysyla yeni istihdam sahalar ortaya kacaktr. Avrupa Birliine gei sreci
gz nne alnarak kat ve kat rnlerine olan ihtiyacn arataca ve kat sektrnde
lkemizin byk bir yatrm potansiyelinin bulunduu aikardr.

www.kimyamuhendisi.com

- 36 -

Atk katlarn deerlendirilmesi sadece kat retimiyle snrl deil. Atk katlar her
yeniden hamurlatrldklarnda, kat kalitesi dmekte ve zayflamaktadr. Bu yzden yeni
kullanm alanlar aranmaktadr.
rnein, ABD'de Wisconsin'de aratrmaclar atk katlar atk plastikle birletirip, scaklk
ve basn uygulayarak sandalye, koltuk yz ve kpek tabaklan yaplmaktadr. Baka bir
deneme de Hollywoodda Sahne aksesuarlar ve gebe iiler iin barnak tasarm
yaplmaktadr.
lkemizde de ayn almalar Tetra Pak ile balamtr.

www.kimyamuhendisi.com

- 37 -

KAYNAKLAR
1. EDWAN, M., Kat retimi, YTU Bitirme Tezi, 2004
2. DOANSAY S., METE Y., Atk Katlarn Geri Kazanm teknolojileri , YTU Bitirme
Tezi, 2000
3. GRPINAR, Y., Kat Endstrisinde Sellozun Aartlmas, YTU Bitirme Tezi, 1997
nternet Kaynaklar
1. www.hacettepe.edu.tr
1. www.kimyamuhedisi.com
2. www.tetrapak.com.tr

www.kimyamuhendisi.com

- 38 -

EKLER
TETRA PAK'IN TRKYE'YE KAZANDIRDII GERi DNMDE NC
KURULU
YEKA
Tetra Pak Trkiye olarak evre konusundaki grevlerimizi, kendi kuruluumuzun
faaliyetleriyle snrl grmeyerek Trkiye'ye kar bir sorumluluk olarak alglyoruz.
Projelendirilmesi sve'te yaplan ve tamamen yerli retim olan Yeka' Trkiye'ye
kazandrmamz bu anlaymzn bir sonucudur.
Yeka, Trkiye'de kullanlm sv gda karton ambalajlarn sktrlm yonga levhalarna
dntren tek kurulu konumundadr. 1995 senesinde ylda 1,500 ton kapasite ile retime
balayan Yekan kapasitesi 2003 senesinde yaplan yatrmla ylda 5,500 tona ulamtr.
Almanya'dan sonra dnyada bu alanda ikinci tesisi olan Yeka, teknolojisini yurt dna ihra
etmektedir. Yeka'n temel sorumluluu, Tetra Pak mterileri olan marka sahibi sv gda
reticilerinin, evre Bakanlnn Kat Atklarn Kontrol Ynetmeliinin ngrd geri
kazanm ykmllklerini onlar adna yerine getirmektir
Tetra

Pak

karton

ambalajlarnn

uzun

yolculuu

SRDRLEBLR

ORMANLARDAN EVMZE
Yeka'n rettii sktrlm yonga levhalara yeniden kazanlm panel anlamna gelen
YEKPAN ad verilmektedir. YEKPAN, kullanlm Tetra Pak iecek kartonlar 15 mm
civarnda paralara krlarak ve yksek s ve basn altnda preslenerek elde edilmektedir. Bu
ilemde Tetra Pak iecek kartonlarnn ierdii yzde 20 orannda polietilen sayesinde baka
bir yaptrc elemana gerek kalmamaktadr. Yzde 5 oranndaki almiyum ise plaka
oluumu srasnda scakln daha dzgn yaylmasn salar.

www.kimyamuhendisi.com

- 39 -

Rutubete kar dayankl ve yksek mekanik dirence sahip YEKPAN deiik alanlarda
kullanlmaktadr:
naat sektrnde, beton kalb, at kaplamas altna zemin (ngl alt), sundurma ve depo
kaplamalarnda, ayrca prefabrik konut yapmnda
Ambalaj sektrnde zellikle yedek para ve benzeri ar ve kymetli malzemelerin
sevkiyatnda (rnein Trkiye'den ihra edilen Ford Connect marka aralar YEKPANdan
retilmi sandklarla sevkedilmektedir)
Is izolasyonu (soutmal kamyonlarn duvar, taban ve tavan kaplamalarnn arasnda) ve
mobilya retiminde

Kat geri dnm ilemini basite aklamak gerekirse, dev bir eski usul merdaneli
amar makinasn andran hamur kazanna kullanlm iecek kartonlar ile birlikte su
doldurulur. Hamur kazannn dibinde bulunan kartrc bak suyla birlikte kullanlm
iecek kartonlarn kartrr. Tetra Pak iecek kartonlarnn retiminde tabakalar arasnda

www.kimyamuhendisi.com

- 40 -

yaptrc ve katk maddesi kullanlmad iin bu ilem sonucunda kullanlm iecek

kartonlarnn ierdii kat elyaf kolaylkla hamur haline gelir. Bu ilem 15 - 25 dakikada
tamamlanabilir.
Kartrma ileminin ardndan hamur kazan boaltlrken, kat elyaf zel bir filtreden
geirilir ve polietilen ile alminyumdan arndrlr. Daha sonra dorudan kat makinasna
aktarlmak zere hamur depolarna yollanr ya da kurutulup, preslenerek yeniden kat
retiminde kullanlmak zere kat fabrikalarna gnderilir.
Kat fabrikalar iin kullanlm Tetra Pak iecek kartonlarndan elde edilen kat elyaf,
dayankl olmas, uzunluu ve parlakl asndan deer tar. Atk kat kullanlarak
gerekletirilen kat retiminde, verimlilii olumlu olarak etkilemesi nedeni ile yksek
kalitede kat elyaf ieren kullanlm Tetra Pak iecek kartonlarna olan talep artmaktadr.
Kat endstrisi kamu arlkl bir sektrdr. zel sektr arlkl bir yapya geite bir takm
yetersizlikler gzlenmektedir. zmirli bir kurulu olan MOPAKn SEKAnn Kastamonu
iletmesini satn almas kat sektrnn zel sektre ynelmesine dier bir rnektir. Elbette
selloz retiminin olduka yksek yatrm ve iletme maliyeti istemesi kstlayc bir
faktrdr. Ancak devletin ticari yaamdan elini ekmesi prensipleri dorultusunda zel
sektrn bu konuya girmesi kanlmazdr.Bu nedenle gei dneminde zel sektrn tevik
edilmesi bunun yannda ilgili zel kurulularnda yatrm riskini en aza indirecek giriim
seeneklerini oluturmalar gereklidir. Kat gibi son derece nemli bir sektrn hammadde
asndan ok byk lde dar baml hale gelmesini nlemek gereklidir. Bu nedenle
ilgili kurulularla ibirlii halinde olunmaldr.
Orman Genel Mdrl, Aalandrma Genel Mdrl, Kamu ve zel kat kurulular
stratejik uzun vadeli bir yaplanma iersine girmelidir. eitli veriler dorultusunda selloz ve
kat endstrisine bakn aadaki benzer neriler dorultusunda ncelikli bir ekilde ele
alnmas gerektiini gstermektedir. Bu neriler :

Odun hammaddesinin istenilen miktar ve kalitede salanmas iin nlemler alnmal

planlamalar yaplmaldr

Ksa vadede atk kat kullanm yllk bitki kullanm yannda uygun nitelikli yaprakl
aalarn kullanm miktar arttrlmaldr

Uzun vadede hzl byyen ine yaprakl trler endstriyel plantasyonlar halinde
yetitirilmelidir

www.kimyamuhendisi.com

- 41 -

Hammadde kullanm verimli hale getirilmelidir.

Atk kat toplama ve

snflama sistemleri gelitirilmeli, bylece daha ekonomik

hammadde temini salanmaldr

Selloz oram fazla olan bitkilerin az bulunmas yeni araylar gerektiriyor. Bugnk
teknolojiyle her trl bitki kat iin kullanlabiliyor. Kat sanayiindeki kurulular bu
konuda bilgilendirilmeli ve ynlendirilmelidir

Kat ve karton gereksinimi art dorultusunda kat hamuru retimi modern tesisler
kurularak arttrlmaldr

Kimyasal hamur retim yntemlerinde piirmeye hazrlk aamasnda ve piirme srasnda

aa kan yan rnlerin ekonomik deerlere dntrlmesi dorultusunda kat
fabrikalarna entegre tesisler kurulmas konusu dikkate alnmaldr

Kat retiminde evre kirliliini

azaltmak bakmndan etkin alan geri kazanma

tesislerinin kurulmas yannda tesis evresinde yeil kuak oluturularak hava kirlilii ve
grlt azaltma olana yaratlmaldr

niversiteler ilgili blmleri ve Sanayi kurulular ibirlii ierisinde bulunmaldr.